Skip to main content

Full text of "Opera omnia Sixti V, jussu diligentissime emendata : accedit sancti doctoris vita, una cum diatriba historico-chronologico-critica. Editio accurate recognita cura et studio A.C. Peltier"

See other formats 


^:... 


s/a^' 


#^ 


WL 


Li.^i 


vW^--*, 


■m^^ 


^^^f- 


t.^ 


&  A." 


't^-m 


^^ 


it 


■^:r^- 


,*a:i-^- 


-fv- 


-»ii'o 


\Q-f;;5va  J^- 


V^*^ 


:^^ 


]?^P^_.  ,y-^  -vtfete;**' 


OPERA  OMNIA 


SANCTI  BONAVENTUR^ 


HESAHfON— IMPRIMEniE   d'0DTHEN1JI  CBAUNDBE   FILS, 


S.  R.  E.  CARDINALIS 

S.  BONAVENTUR 

EX   ORDINE   MINORUM 

EPISCOPl  ALBANENSIS,  DOCTORIS  ECCLESIyE  SERAPHICl 


OPERA  OMNIA 

SIXTl  V,  1'OMIFICIS  MAXlJll  JUSSIJ  DILIGENTISSIME  EMENDATA 

flCCEDUNT 

SELECTA    UDLTA    TDM    EX    POSTBEMA    VENETA    EDJTIONE,   TDM    EX    PnODROMO    EHDDITISSIMO 
FH.  BENEDICTI  A  CAVALESIO   OHDINIS   MINOHDM   BEFORMAII 

EDITIO  ACCURATE  RECOGNITA 

AD     PDRAM     KT     VKRIOEEM     TESTIMONIORDM     BIBI.ICOROM     EMENDATIONEM     DENUO    RECUCTA 
CCBA    ET    STDDIO 


A.   C.   PELTIER 


CANONICI       ECCLESI>C       REMENSIS 


TOMUS  UNDECIMUS 


k-   -• 


PARISIIS 
LUDOVICUS  VIVES,  BIBLIOPOLA  EDITOR 

VI A     DELAMBRE,     9 
M     DCCC    LXVll 


IU4 


11137^5 


PR.EFATIONIS  LOCO 

Ex  Prodromo  ad  opera  omnia  S.  Bonaventura)  excerpta  qusedam. 


ExposiTio  iN  EvANGELiuM  S.  JoANNis.  (Prodrom.,  col.  712  et  seq.). 

Quamquam  facile  admiserim ,  quod  in  Argumento  Editores  Romani  praeloquuntur  : 
«  Constat  fere  inter  omnes  antiquitatis  Ecclesiasticai  usu  peritos,  in  Evangelium  Sancti 
Joannis  eximium  Ecclesiae  Doctorem  Seraphicum  Bonaventuram ,  virum  in  primis  vitae 
sanctimonia ,  doctrinaeque  laude  clarissimum ,  luculenter  scripsisse  Commentaria  ;  »  non 
tamen  eadem  facilitate  concesserim ,  ea  in  Postillas ,  quarum  principium  sit  :  Niimquid 
ad  prceceptuin  meum ,  e[  in  Collationes  distribuisse ,  quemadmodum  illas  sub  Bonaven- 
turaj  nomine  praefati  Editores  vulgarunt.  Ut  easdem  Bonaventurae  nostro  abjudicemus  , 
facit  non  quidem  verbalis  Oudini ,  ac  Editionis  novissimae  Curatorum  censura ,  sed  quod 
aliam  longe  diversam ,  certioremque  Postillam  in  idem  Joannis  Evangelium  sub  Bona- 
venturae  nostri  nomine  auspicato  invenerimus  '. 

Praesentium  itaque  Postillarum  atque  CoUationum  auctorem  negamus  quidem  Bonaven- 
turam,  sed  nihilomiaus  Franciscanum  ahum  antiquum  agnoscimus.  Franciscanum  etenim 
sese  prodit  Collatione  xxix,  dum  laudat  sanctum  Antonium  de  Ordine  Fratrum  Minorum, 
et  Collatione  ultima ,  dum  illam  sic  ciaudit  :  «  Verus  ergo  imitator  beati  Petri  fuit  bealus 
Frauciscus  in  praedictis ,  et  ipsius  debent  esse  imitatores  professores  suae  sacrae  Religionis 
in  eisdem.  »  Sed  numqiiid.  censendus  earumdem  auctor  Fr.  Alexander  ab  AJexandria? 
Minime  gentium,  quia  Postilla  super  Evangelium  S.  Joannis  scripta  a  Fr.  Alexandro  de 
Alexandria  Ord.  FF.  Minorum,  aliud  praefert  initium  in  vetusto  membraneo  Codice 
Bibliothecai  Patavinaj  S.  Antonii  Minorum  Convenlualium ,  videlicet  :  Prologus  S.  Hiero- 
nymi  Presbyteri ,  etc.  Hic  est  Joannes  Evangelista ,  etc.  Quis  ergo  alius  ?  Crediderim 
potius  Joannem  Guallensem  Ordinis  Minorum ,  quum  inter  ejus  Opera  Waddingus  ad 
fldem  Codicis  A.racoeIitani  de  Urbe  recenseat  Postillam  in  Evangelium  Joannis  incipientem  : 
Numquid  ad  prceceptum  tuum  elevabitur  aquila  ?  Nostrae  huic  opinioni  suffragatur 
P.  Mag.  Sbaralea  inquiens  :  «  Expositio  in  Joannem ,  et  CoUationes  in  eumdem 
sunt  Fr.  Joannis  GuaUensis.  »  Jam  vero,  eumdem  Gallensem  sive  Guallensem  claruisse 
ante  xiv  saeculum,  ideoque  distinguendum  ab  alio  Joanne  Guallensi  pariter  Minorita 
ad  auiium  13Gb,  ex  eo  conjicimus,  quod  Waddingo  attestante,   in  pubhca  Oxouiensi 

'  Hanc  alteram  postillam,  anno  1772,  a  Ministro  generali  Ordinis  Fratrum  Minorum  Paschale  a  Varisio, 
sub  Clemeulis  XI V  auspiciis  Tridenti  priiuum  edilam,  in  lucem  denuo  prodere  serius  ocius,  si  Ueus  det, 
nostris  profecto  in  votis  est.  Sed  fateri  cogimur  id  tieri  a  nobis  uon  posse,  uisi  post  absolutam,  quse  superest, 
editiouis  Vaticanu;,  vel  si  muvis,  Veueta:  muteriam. 

TQM.    XI.  a 


II 

cathedra  praecesserit  Fr.  Thomam  Dochingum  Anglum  .Minoritam  ,  qui  anno  1270 
claruit.  Insuper  Pisanus  lib.  I.  Conform.  8,  part.  2,  fol.  81,  col.  1,  vetustiores  cele- 
brioresque  Scriptores  0.  M.  enumerans ,  laudato  Fr.  Alexander  de  Ales,  et  Fr.  sancto 
Bonavenlura  de  Balneoregio,  priusquam  recenseat  Fr.  Joamem  Guarronem  AngUcum 
Magistnim  Scoti,  et  Fr.  Gnilielmum  de  la  Marra,  subjuiigit  :  a  Fr.  Joannes  Gualensis  de 
Anglia,  Uoctor  Parisieusis,  qui  Parisius  Arbor  vitai  inscribitur,  composuit  plures  Pos- 
tillas,  et  specialiter  super  Apocalypsim ,  ac  Summam  pulcherrimam  cum  18  Tractatibus 
de  diversis  exemplis  pulcherrimis ,  et  auctoritatibus  Philosophorum  ,  et  sanctorum  com- 
probatam.  »  Joannes  Genesius  Quaya  de  Parma  Ordinis  Minorum  in  suo  libro  de  Civitate 
Christi,  scripto  post  et  circa  annuni  1312,  allegat  partem  III  Breviloquii  Joannis  Galensis 
de  quatuor  virtutibus  antiquorum.  In  Codice  Victorino  762,  apud  Echardum  tom.  1. 
Scriptorum  Ordinis  Prcedicat.  pag.  384 ,  inter  multos  alios  insignes  Concionatores  Pari- 
sienses  ad  annos  1281, 1282  et  1283,  ex  Ordine  Minorum  recensetur  Fr.  Joannes  Gal- 
le7isis  Regens  in  Tlieologia,  Idem  Echardus,  pag.  744,  cit.  tomi,  loquens  de  Thoma 
Hyberno ,  nec  Dominicano  .  nec  Franciscano ,  adseverat ,  ab  eo  completum  fuisse  anno 
1306  Manipulum  Florum ,  quem  Joannem  Gualensis  morle  prseventus  imperfectum  reli- 
querat.  In  propatulo  igitur  est  illum  Fr.  Joannem  Gualensem,  qui  Possevino  testo 
anno  1346  ,  scripsit  Lecturam  in  libros  Sententiarum,  et  librum  alterum  Disputationum , 
quemque  Waddingus  Londini  docenteni  iavenit  in  Regesto  Vaticano ,  atque  auctoritate 
PontiQcia  anno  1368  a  Fr.  Bernardo  de  Guasconibus  ministro  Tusciae  doctoratus  laurea 
donatum  ,  distinguendum  esse  ab  alio  supra  laudato. 


SERIES 

OPDSCULORDM  QUil  UNDECIMO  HOCCE  TOMO  CONTINENTUR 


I.  ExposiTio  iN  EvANGELnjM  S.  LvcM,  a  capite  xv  ad  finem 1 

II.  ESPOSITIO   IN   EVANGELIUM   S.    JOANNIS 240 

III.  COLLATIOHES  PR£DICABILES  EX  TOTO  S.   JOANNIS  EVANGELIO ^)30 


S.  R.  E.  CARWNALIS 


SANCTi  bonaventurj: 


EPISCOPI    ALBANENSIS,    DOCTORIS    ECCLESl^    SERAPHICI 


EXPOSITIONIS 

IN   EVANGELIUM   SANCTI   LUGiE 


(SEQUE^iTIAJ 


CAPUT    XV. 

I.  Erant  autem  appropinquantes ,  etc. 
Postquam  confutavit  dolositatem  Pliarisa^o- 
rum  calumniantium  Christi  potentiam  in  mi- 
raculis,  in  hac  parte  confutat  eorum  impie- 
tatem,  remurmurantium  contra  clementiam 
bi,i3Jo.  in  operibus  pietatis.  Dividitur  autem  liaec 
pars  in  p.irtes  tres,  in  quarum  prima  prae- 
mittitur  expressio  impietatis  Judaicae;  in  se- 
cunda  subditur  manifestatio  pietatis  divinae, 
ibi ' :  Et  ait  ad  illos  parabolam,  etc;  in  ter- 
tia  vero  adjnngitur  commendatio  et  persua- 
sio  pietatis  humanae ,  ibi '  :  Dicebat  autem 
ad  discipulos  suos  :  Homo  quidam  erat  di- 
ves,  etc.  Circa  expressionem  autem  impietatis 
Judaicae  tria  introducuntur,  scilicet  occasio 
impietatis  exprimendse,  expressio  jam  con- 
ceptae,  et  simulatio  aequitatis  justitiae. 

Primo  igitur,  quanlum  ad  occasionem 
impietatis  exprimendae,  dicitur  :  Erant  au- 
tem  appropinquantes  ei  publicani  et  pecca- 
tores.  In  quo  ostenditur  summa  Christi  pietas 
ad  peccatores  pul)licos,  ex  quo  Pharisaii  oc- 
casionem  accipiebant  impie  judicandi,  quia 

'  Infr.,  V.  :j.  —  =  lufr.,  xvi,  I.  —  '  Psut.   cxi,   9, 
10.  —  '  Gloss.  iuterliu.  iu  luinc  loc.   —  '  Jac,  iv,  8. 

TOM.    XI. 


mos  est  impiis  impietatem  suam  augere  de 
visis  operibus  pietatis.  Unde  in  Psalmo  '  : 
«  Dispersit,  dedit  pauperibus, »  etc;  et  statim 
subdit:  «Peccator  videbit,  etirascetur.  »  Os- 
tendebat  autem  Christus  pietatem  magnam, 
qnia  suscipiebat  pubhcanos,  qui  erant  publici 
peccatores.  Unde  Glossa':   «  Publicani  qui 
publica  vectigaliaexigunt,vel  conducunt,  et 
qiii  lucrum  saeculi  per  negotia  sectantur,  et 
tales  erant  multis  injustis  lucris  intenti. »  ' 
Hujusmodi  autem  peccatores,  hcet  videan- 
tur  repellendi  ex  juslitia,  suscipiuntur  ta- 
men  ex  misericordia,  de  qua  conhsi  erant 
appropinquantes.  Appropinquabant  enim  ei 
tanquam  clementissimo  Domino,  secundum 
illud''  :  « Appropinquate  Deo,  et  appropin- 
quabit  vobis.  »  Appropinquate,  inquam,  per 
devotam  supplicationem "  :  «  Appropinquet 
deprecatio  mea  in  conspectu  tuo  :  »  tanquam 
etiam  paratissimo  Magistro,  unde  subdit :  Ut 
audirent  illum,  secundum  illud  consilium 
Sapientis  '  :  «  Appropiate  ad  me ,  indocti , 
et  congregate  vos  in  domum  disciplinae  : » 
quia,   sicut  dicitur  ',  «  qui  appropinquant 
pedibus  ejus,  accipient  de  doctrina  iUius. » 


—  0  Psat.  cxvill,  169. 
xxxiir,  3. 


'  Kcdi.,  Li,  31.  —  »  Deut., 


2  EVANGELII  SANCTI  LUCA: 

Huic  summo  doctori  Christo,  appropinqua-  sum  vocabulum  Murmurare :  dicitur  enim  a^"^»!''!^ 

hant  i't  pharisspi  et  publicani;  seil  pliarisaii  il/»//o,  .V!</«,quo(lestfiuasivelleloqiiietnou 

simulate,  secundam  illud'  :  «  Prope  es  tu  audere  fateri.  Et  oritur  aliquando  ex  infir- 

ori  eorum,etlougearenibuseormn:  »  quia  mitate» :  «Ortum  est  munuur  populi,  quasi 

tales  per  simulatam  justiliam  videntur  pro-  dolentiuni  pio  labore  conlra  Dominum;  » 

xirai,  sed  per  occultam  superbiam  sunt  lon-  aliquando  ex  ignorantia  et  errore,  sicut  il- 

inqui,  secundum  ilhid'  :  «  Me  etenim  de  lud  Joannis  '  :  «  Murmur  multum  erat  in 


die  in  diem  quajrunt,  et  scire  vias  meas  vo-  turba  de  eo.  Quidam  enim  dicebant :  Quia 

lunt,  quasigensqua!justitianifecerit,etjudi-  bonus  est  ?   Alii   aulem    dicebant  :    Non , 

cium  Uei  sui  dereliquerit.  Rogant  me  judicia  sed  seducit  turbas.  Nemo  tamen  palam  lo- 

justitiae,  etappropinquareDeovolunt.  Quare  qnebalur  de  iilo.  »  Aliquando  ex  maligni- 

jejunavimus,  et  non  aspexisti?  humiliavi-  tate'":  «  Increduli  ad  sermoiieni  Domini  Dei 

"nmsanimasnostras,  etnescisti?»  EtsulKlit :  vostri ,    raurmurastis   in  tabernaculis  ves- 

«  Ecce,  in  diejejunii  vestriinvenitur  volun-  tris,   alque  dixistis  :   Odit  nos   Dominus  , 

tas  vestra,  »  etc.  Publicani  vero  appropin-  ct  idcireo  eduxit  nos  de  terra  ^gypti,  ut 

quantes  erant  vrre  ut  audirent,  et  audito,  a  traderet  nos  in  manus  Amorrhaii.  »  Simili- 

raalis  per  pffiuitentiam  resipiscerent,  secun-  ter  et  hi  bonum  convertebant  in  malum , 

dum  Dominicam  exhortationem '  :  «  Poeni-  scilicet  publicanorum  pcenitentiam,  et  Jesu 

teuliam  agite,  appropinquavit  enim  regnum  misericordiam,  et  in  hoc  vitiiim  incidebant, 

coelorum ;  »  et  ut  audiendo  obedirent,  secun-  quia  eraut  superbi  ct  iiiliumani.  De  quibus 

duiu  illud*  :  «  Custodi  pedem  tuum  ingre-  potest  intelligi  illud  "  :  «  Qui  dicunt :  Recede 

diens  domum  Dei ,  et  appropinqua  ut  audias.  a  me,  non  appropinques  mihi,  quia  immuu- 

Multo  enim  melior  est  obedientia,   quam  dus  es.  Isti  fumuserunt  in  furoremeo,  ignis 

stultorum  victima;.  »  ardens  tota  die.  » 

Secundo,  quantum  ad  expressionem  im-         Tertio,  quantum  ad  simulationem  aequi- 

pietatis  conceptte,  subditur  (v.  2)  :  £/  )7mr-  tatis  justitiffi,  sul)ditur  :  Diccntcs,  qiiia  hic 

rnurabanl  phariscei  cl  scribce.  Murmurato  peccatores  recipit,  quaiitum  ad  atrabilitatem 

est  oblocutio,  quae  nec  omnino  exprimitur,  colloquii ;  Et  manducat  cum  illis,  quantum 

nec  omnino  reticetur.  ^  «  Auris  zeli  audit  ad  farailiaiitatem  convivii.  In  quo  volebant 

omnia,   et  tumultus  murmuralionum  non  ipsum  redarguere ,  tanquam  fautorem  ma- 

abconditur.  Custodite  ergo  vos  a  murmura-  lorum  et  couteinptorem  piaiceptorum.  Unde 

tione,  quai  nihil  prodest;  et  a  detractione  Glossa'^:  «  Quasi  contrarius  esset  legi,  quae 

parcite  lingua',  quoniam  sermo  obscurus  in  hoc  prohibet. »  In  lege  enim  prohibetur  con- 

vacuum  non  ibit.  »  Et  ideo  dicitur''  :  «  Ne-  tactus  rei  immunda!,  in  quo  intolligitur  vi- 

que  murmuraveritis ,  sicut  quidam  eorum  talio  socielatis.  Unde  dicitur  "  :  «  Non  inibis 

murmuraverunt ,  et  perierunt  ab  extermina-  cum  eis  fcedus,  etc,  neque  sociabis  cum  eis 

tore.  »  Ilanc  murmurationem  odit  Doraiuus  conjugia.  »  Sed  ,  sicut  dicit  Glossa  ",  dupli- 

maxime,  quia  nihil  prodest,  nec  sibi ,  nec  citer  errant,  quia  et  se  justos  putant,  cum 

proximo'' :  «  Quid  murmuravilhomo  vivens,  sint  superbi,  et  illos  peccatores,  cumjampoe- 

vir  pro  peccatis  suis?  »  quasi  dicat :  Frustra;  niteant.  Unde  ipsi  simulando  jequitatem  ca- 

et  quia  procedit  ex  corde  maligno,  quia  nec  debaiit  in  impietatem  peccando  in  seipsos  , 

audet  aperte  arguere,  nec  tamen  potest  cor-  superbiendo :  quod  consueverunt  facere  Pha- 

Murmu  dis  malitiam  occultare.  Unde  hoc  sonat  ip-  risaii  '^ :  « Yos  estis  qui  justificatis  vos  coram 

'  Jerem.,  XII,  2.  —  '  Isa..  LVlll,  23.  —  «  Miillli.,  iv,  9  Jonn.,  vii,   12-13.  —   '<>  Deut.,   1 ,  2G-27.  —    "  ha., 

17.  —  '  liccle.,  IV,  17.  —  '  Sap.,  I,  10-11 .  —  '  I  C07:,  lxv,  u.  —  n  Gloss.  iulerlin.  in  liunc  loc.  —  >^  Deut., 

X,   10.  —   '    Tln-en.,  lll,    39.   —  '    Nuiii.,    M,    1.  -  vil,  2.  —  •'  Gloss.,  ibid.  —   "  Infra,  xvi,  15. 


hominibus.  »  Itera,  peccando  in  proximos, 
male  judicando,  ita  ut  posset  eis  dici  illud  ' : 
«Hypocrila,  ejice  priuuim  Irabem  de  oculo 
luo,  »  etc.  Item,  peccando  iu  Christum,  ejus 
uiisericordiam  redarguendo,  qui  peccatores 
recipiebat,  juxta  quod  promiserat  per  Hie- 
remiam*  :  « Yulgo  dicitur :  Si  dimiserit  vir 
uxorem  suam,  et  recedens  ab  eo,  duserit  vi- 
rum  alterum,  numquid  revertetur  ad  eum?» 
Subditm" :  «Tu  aulem  fornicata  es  cum  ama- 
toribus  multis  :  tameu  revertere  ad  me,  diclt 
Dominus,  et  ego  suscipiam  te. »  Hoc  enlm 
est  excellentissiuiae  misericordise.  Unde  Joan- 
nes' :  «  Eum  qui  venit  ad  me,  non  ejiciam 
foras. »  Redarguebant  et  misericordiam  ejus, 
quia  eis  condescendebat  ad  manducandum  , 
cum  lamen  hoc  sit  misericordiae  summai , 
secundum  illud  *  :  «  Ecce  sto  ad  ostium  et 
pulso,  »  etc.  Et  in  Matlhmo  (a)  ^ :  «  Yenite  ad 
me  omnes  qui  laboratis  et  onerati  estis  : » 
et  in  Joanne  [b)  ^ :  »  Si  quis  sitit ,  veniat  ad 
!ue,  et  bii>at,  »  etc.  Nam  et  Propheta  ex  re- 
pletione  spiritus  vocat  omnes  ' :  «  Omnes  si- 
tientes,  venite  ad  aquas.  »  Et  ratio  hujus 
est,  quia,  sicut  dicitur':  «  Nou  est  distinc- 
tio  Judaei   et  Graeci  :   nam  idem  Dominus 
omnium,  dives  in  omnes  qui  invocant  il- 
lum,»  elc. 

3.  Et  ait  ad  illos  parabolam ,  etc.  Post- 
quam  manifeslavit  impielatem  judaicam , 
hic  secundo  noliQcat  pietatem  diviuam,  ad 
impietatem  judaicam  confutandam.  Et  quo- 
niam  pietas  Uei  specialiter  est  ad  hominem 
in  humani  generis  reparatione,  in  qua  indi- 
get  homo  sacrificio  reconciliante ,  pretio  re- 
,.  dimente,  et  Spiritu  adoptante;  ideo  in  hac 
parte  triplicem  introducit  parabolam,  qua- 
rum  prima  est  de  ove,  quaj  sacrificatur ;  se- 
cunda,  de  drachma,  qui  est  nummus  regius; 
lertia  est  de  Patre  et  Filio ,  qui  misericordi- 
ler  recipitur.  Atque  etiam,  quoniara  pietas 
Dei  specialiter  ad  hominem  est  ratione  trium, 
quffi  Deus  posuit  in  liomine,  scilicet  ratio- 


'  Sup.,  VI,  42.  —  '  Jerem.,  iii,  1.  —  s  Joan.,  vi,  :i7 
—  *  AiMc,  III,  20.  —  '  Malth.,  xi,  28.  —  6  Joan. 
VII,  :n.  —  '  Isa.,  LV,  I.  —  "  Rom.,  a,  \1.  —  "  \uh. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XV.  3 

ne  [c)  infinitaj  mansuetudinis,  ratione  im- 
pressse  imaginis,  et  ratione  collatae  similitu- 
diuis  :  et  per  primam  assimiialur  homo  ovi ; 
per  secundam  vero,  uummo  imperiali;  per 
terliam,  Filio  Patris  aeterni  :  ideo    in   hac 
parte  Evangelista  Spiritu  illuminatus  tripli- 
cem  ponit  parabolam,  per  os  carnis  Dei  pro- 
latam ,  ad  notandam  pietatem  Dei  ad  huma- 
nam  naturam  :  quarum  prima  est  de  pastore 
et  ovibus  suis;  secunda  est"  de  muliere  et 
drachmis  suis ,  ibi "  :  Aut  qiue  mulier  ha- 
betis  drachmas  decem,  etc.  [d);  tertia  de  pa- 
tre  et  filiis,  ibi '" :  Ait  autem :  Bomo  quidam 
habuit  duos  filios,  etc.  {d)  In  quo  ostenditur 
manifeste  quod  omniscreatura  quodam  modo 
prastendit  pietalem ,  quam  Deus  habet  res- 
pectu  hominis  :  scilicet  creatura  brutalis,  ut 
ovis ;  et  materia  corporalis ,  ut  drachma ;  et 
rationalis ,  ut  homo.  Circa  parabolam  igitur 
de  ove  perdita  procedit  hoc  ordine  :  nam 
primo  exprimitur  sollicitudo  mcestitiae  pro 
oveperdita;  secundo  vero  magnitudo  laeti- 
tiae  pro  ove  inventa,  ibi "  :  Et  cum  invene- 
rit,  etc.  In  explicando  autem  sollicitudinem 
moesliliae  circa  ovem  perditam,  quatuor  in- 
troducuntur  ab  eodem,    scilicet  possessio 
multitudinis  integrae ,  deperditio  ovis  cente- 
simae,  et  dimissio  multitudinis  habitae,  et  ro- 
quisilio  ovis  deperditae. 

Primo  igitur,  quantum  ad  possessionem 
multitudinis  integrae,  quam  vult  intelligi 
non  ad  litteram,  sed  parabolice,  dicit  :  Et 
ait  ad  illos  parabolam  istam.  Ideo  parabo- 
lice  loquitur,  quia  docet  ejus  sapientiam  '*  : 
«  Aperiam  in  parabolis  os  meum,  »  etc.  Et 
quia  hoc  requirebat  Judaeorum  perfidia, 
quibus  debebant  velari  mysleria,  secundum 
illud  "  :  «  Ideo  in  parabolis  loquor  eis,  quia 
videntes  non  vident,  et  audientes  non  au- 
diunt ;  »  vel  quia  decebat  sacram  Scriptu- 
ram,  in  qua  non  tantum  voces,  verum  et 
res  sunt  signa  ad  manuducendum  intellec- 
tiim  parvulorum  et  simplicium ,  ad  conci- 

V,  8.  —  '0  lufr.,  V.  11.  —   "  liilr.,  v.  5.  —  '»  Psal. 
LX.^ivii,  2.  —  '^  MuUli.,  .Mii,  13. 

(a)  Cait.  edit.  Et  Matlhieus.  —  (lA  Et  Joaunes.  — 
fc)  Itcm  secunduiu  ratiouem.  —  (rf)  Deesl,  etc. 


4  EYANGELII  SANCTI  LUC^ 

piendum  in  se  multiformitatern  intellecto- 
rum  divinorum,  secuudum  illud  '  :  «  Para- 
bolaj  Salomouis  ad  sciendam  sapienliam  (;t 
disciplinam,  ad  intelligenda  verba  pruden- 
tise,  et  suscipiendam  eruditioueni  doctrinae ; » 
sequitur  :  «  Ut  delur  parvulis  astutia,  adoles- 
centi  scicnlia  et  intellectus : »  et  quouiam  par- 
vulis  loquitur,  ideo  exempla  manifesta  sup- 
ponunt  («),  cum  dicit  (v.  4) :  Quis  cx  vobis 
homo  qui  liabet  centum  oves,  elc.  liomo  inler 
homines  est  Dei  Filius ,  de  quo  Baruch  =  : 
a  Post  haec  in  terris  visus  est,  et  cum  homi- 
nibus  conversatus.  »  Et  ad  P/iilippenses  '  : 
«  In  similikudin^m  liominum  factus,  et  ha- 
bitu  inventus  ulhomo.  »  Oves  istius  hominis 
sunt  rationales  creaturae  ratione  insitai  man- 
sueludinis  '  :   «  Ecce  ego  mitto  vos  sicut 

oves  in  medio  luporum,  »  etc.  ^*  :  «  Oves 

meae  vocem  meam  audiunt.  »    Et  postea  : 

«  Et  ego  vitam  aeternam  do  eis.  »  Dicuntur 

autem  hae  centum,  propter  perfectionem  quae 

insinuatur  per  centenarium,  propter  reditio- 

nem  denarii  supra  seipsum.  Unde  Beda  : 

«  Quia  numerus  centenarius  est  perfectus, 

Deus  centum  oves,  id  est,  numerum  perfec- 

lum  habuit,  cum  angelorum  et  hominum 

substantiam    creavit.   »    Ob    hanc   causam 

eliam  in  designatione  perfecti  meriti  ponitur 

supra  "  :  «  Aliud  cecidit  in  terram  bonam  ; 

et  ortum,  fecit  fructum  centuplum.  »  Et  in 

Genesi  ^  :  «  Seruit  Isaac  in  terra  illa,  et  in- 

venit  in  ipso  anno  centuplum.  »  Similiter 

et  quantum  ad  perfeclionem  praemii* :  «  Om- 

nis  qui  reliquerit,  »  etc,  sequitur  :  «  Ceutu- 

plum  accipiet,  et  vitam  aeternam  posside- 

bit.  »  Habere  igitur  centum  oves,  est  habere 

creaturas  in  perfecto  numero,  et  statu  con- 

ditionis  suae. 
Secundo,  quaulum  ad  perfectionem  ovis 

centesiraae,  subdit  :  Et  si  percliderit  unam 

ex  illis,  etc.  Unam  ovem  de  centum  perdidit 

Deus,  quando  homo  peccavit.  Unde  Beda  : 

«  Una  ovis  periit,  quando  homo  pascua  vitaj 


peccando  reliquit.  »  De  hac  ove  dicilur  in 
Psalmo  '  :  «  Erravi,  sicut  ovis  quae  periit.  » 
Ideo  autem  dicitur  homo  unaovis,  quia  om- 
nes  ex  homine  processeruut,  in  quo  et  pec- 
caverunt,  secundum  illud  '"  :  «  Per  unum 
hominem  peccatum  iu  hunc  mundum  in- 
travit,  et  per  peccatum  mors,  »  etc,  «  in 
quo  omnes  peccaverunt.  »  Sed  propter  va- 
rietatem  culparum  superadditarum  dicun- 
tur  multae  oves  "  :  «  Omnes  nos  quasi  oves 
erravimus,  unusquisque  in  viam  suam  de- 
clinavit.  »  Et  Petrus  '*  :  «  Eratis  sicut  oves 
errantes,  »  etc  Et  hoc  fuit,  quousque  homo 
caruit  pastore  "  :  «Vidi  cunctum  Israel  dis- 
persum  in  montibus,  sicut  oves  non  haben- 
tes  pastorem.  »  Impegerat  enim  haec  ovis  in 
lupum  diabolum,  de  quo  in  Joanne  [b]  " : 
«Lupus  rapit,  et  dispergit  oves,  »  etc. 

Tertio,  quantum  ad  dimissionem  multitu- 
dinis  habitae,  subjungitur  :  Aonne  dimittit 
nonaginta  novem  in  deserto?  Per  nonaginta 
novem  intelliguntur  angeli :  tum  quia  nove- 
narius  optime  competit  designationi  numeri 
angelorum,  propter  ternarium  triplicatum 
in  ordinibus  angelorum,  ad  designandum 
Deum  trinum  et  unum;  tum  quia,  angelis 
ruentibus  et  homine  perdito,  remansit  eo- 
rnm  numerus  imperfectus.  Unde  Glossa  : 
«  Reliquit  nonaginta  novem,  quia  rationalis 
creaturae  numerus  ,  pereunte  homine,  erat 
imminutus  :  istos  reliquit  (Ihristus  non  lo- 
caliter  deserens,  cum  sit  semper  ubique,  sed 
quia  illos  minime  apprehendit  '^ :  «  Nusquam 
angelos  apprehendit ,  sed  semen  Abrahae 
apprehendit.  »  Dicitur  autem  reliquisse  in 
deserto,  id  est  in  coelo,  quod  desertum  fuit 
ab  augelis  et  hominibus ,  et  nullus  jam  ibi 
poterat  introire.  Propter  quod  illa  suprema 
patria  deserto  comparatur,  unde  Glossa  "  : 
«  In  deserto,  id  est  in  ccelo,  quod  desertum 
est  ab  homine  peccante.  »  Propter  quod  et 
illa  superna  Jerusalem  dicitur  deserta,  se- 
cundum  illud  "  :  «  Ula ,  quae  sursum  est , 


'  Prov.,  1,4.  —  »  Bur.,  m,  38.  —  »  Philip.,  II,  1. 
—  »  Matth.,  X,  16.  —  5  Joan.,  X,  27,  28.  —  «  Sup., 
VIII,  8.  —  '  Ge».,  XXVI,  12.  —  8  Mattli.,  xix,  29.  — 
'■'  Psal.  cxviii,  170.  —  '"  liom.,  v,  12.  —  i'  /«i.,  liii, 


6.  —  'M  Petr.,  II,  25.  —  "  Hl  Rey.,  xxil,  17.  — 
"  Joan.,  X,  12.  —  '"  //e6r.,  ii,  16. —  "^  Gloss.  inlerlin. 
in  hunc  loc.  —  "  Gal.,  iv,  26,  27. 

[u]  Leg.  suppouil.  —  (6)  Ccel.  eilit.  Joannes, 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XV. 


Jerusalem  libera  est,  quae  est  mater  nostra. 
Scriptum  est  euim  :  «  Lsetare  sterilis  quffi 
non  paris,  »  etc,  «  quia  multi  filii  desertse, 
magis  quam  ejus  qus  haljet  virum.»  Et 
Isaias  '  :  «  Lsetabitur  deserta  et  invia,  et 
exultabit  solitudo ,  et  florebit  quasi  11- 
lium,  »  etc. 

Quarto,  quantum  ad  requisitionem  sln- 
gularis  ovis  deperditae,  adjungit :  Et  vadit 
adillam  qiim perierat.  Ad  istam  ovem,  sci- 
licet  hominem  salvandum,  venit  Deus,  Dei 
Filius  in  hunc  mundum  -  :  «  Venit  Filius 
hominis  quaerere  et  salvum  facere  quod 
perierat.  »  Unde  ad  Timotheum  '  :  «  Fidelis 
sermo  et  omni  acceptione  dignus,  quod  Chri- 
stus  Jesus  venit  in  hunc  mundum  peccatores 
salvos  facere.  »  Et  hoc  feclt  Christus  tan- 
quam  bonus  pastor.  Unde  Ezechiel  * :  «  Ecce 
ego  ipse  requiram  oves  meas ,  et  visitabo 
eas,  sicut  pastor  visitat  gregem  suum.  »  Sed 
quia  bonus  pastor  non  desistit  ab  inquisi- 
tione  ante  salutem,  ideo  subdit  :  Donec  iii- 
veniat  eam.  Tunc  autem  haec  ovis  a  Christo 
invenitur,  quando  ejus  sanguine  a  perdi- 
tione  liberatur,  secundum  illud  ^  :  «  Domi- 
nus  solus  dux  ejus  fuit,  et  non  erat  cum  eo 
Deus  alienus.  »  Et  paulo  superius  '  :  «  In- 
venit  eum  in  terra  deserta,  in  loco  liorroris, 
et  vastae  sohtudinis.  »  Invenit  autem  Deus 
homines  perditos  cum  magna  difficultate, 
secundum  illud  Osece  '  :  «  Quasi  uvas  in  de- 
.serto  inveni  Israel,  quasi  prima  poma  ficul- 
neae.  »  Unde  pastor  iste  pro  ovibus  suis  in- 
veniendis  laboravit  usque  ad  mortem,  se- 
cundum  illud  '  :  «  Bonus  pastor  animam 
suam  dat  pro  ovibus  suis.  »  Propter  quod  et 
pastor  iste  agnus  factus  est  inter  oves ,  ut 
redimeret  oves ,  secundum  illud  °  :  «  Sicut 
ovis  ad  occisionem  ducetur,  et  quasi  agnus 
coram  tondente  se,  obmutescet,  et  non  ape- 
riet  os  suum.  Unde  et  hanc  inventionem 
praefigurabat  illa  inventio  qua  Abraham  vo- 
leas  olTerre  fiUum,  invenit  arietem  '"  :  «  Le- 

'  Ua.,  XXXV,  1.  —  »  Inf.,  xix,  10.  —  s  I  Tim.,  i, 
15.  —  »  Ezech.,  xxxiv,  U.  —  '  Deut.,  xxxil,  12.  — 
•  Ibid.,  10.  —  '  Osee,  xi ,  10.  —  «  Joan.,  x,  H.  — 
»  Isa.,  UII,  7.—  >»  Gen.,  xxii,  13.—  "  Hebr.,  u,  12. 


vavit  Abraham  oculos  suos,  vlditque  post 

tergum  arietem  inter  vepres,  hserentem  cor- 

nibus,  quem  assumens  obtulit  holocaustum 

pro  filio.  »  Caetera  ergo  illa  sacrlficia  oblata, 

tain  ovium,  quam  agnorum  et  hircorum, 

quam  arietum  et  vitulorum ,  hoc  significa- 

bant,  quod"  «  Christus  per  proprium  san- 

guinem  introivit  semel  in  sancta,  «terna 

redemptione  inventa.  »  Et  hoc  est  quod  di- 

cit  :  Qucerit  diligenter,  donec  inveniat  eam. 

5.  Et  cum  invenerit  eam,  etc.  Post  soUlci- 

tudinem  moestitiae  pro  ove  perdita,  sequitur 

hic  magnitudo  Isetitiae  pro  ove  invenfa  :  circa 

quam  introducuntur  tria ,  scilicet  exultatio 

privata,  congratulalio  publica,  et  conclusio 

principaliter  intenta.  Primo  igitur  quantum 

ad  exultationem  privatam  de  ove  inventa, 

dicit :  Et  ciim  invenerit  eani,  imponit  in  hu- 

me7-os  suos  gaudens.  «  Humeri  isli  [a),  utdi- 

cit  Ambrosius  '%  sunt  bracliia  crucis  :  iilic, 

iiiqult,  peccata  mea  deposui,  in  illa  nobili  [b] 

patibuli  cervice  requievl.  »  In  hos  ergo  hu- 

meros  ovem  perditam  imposuit,  qula  ibi 

peccata  nostra   portavit.   Unde   Isaias  "    : 

«  Vere  languores  nostros  ipse  tulit ,  et  do- 

lores  nostros  ipse  portavit.  »  Et  Petrus  '*  : 

«  Qui  peccata  nostra  ipse  pertulit  in  corpore 

suo  super  lignum,  ut  peccatis  mortui,  justi- 

tiae  vivamus.  »  Et  hoc  est  quod  dicit  Beda  : 

«  Ovem  in  humeris  suis  imposuit,  quia  hu- 

manam  naturam  suscipiens  peccata  nostra 

ipse  portavit.  »  Et  peccata  nostra  portavit  in 

cruce,  et  crucem  noslram  portavit  in  hume- 

ris,  secundum  illud  '^  :  «  Factus  est  priuci- 

patus  super  humerum  ejus.  »  Et  "^  :  «  Dabo 

clavem  domus  David  super  humerum  ejus.  » 

Super  hunc  humerum  gaudens  nos  porta- 

vit,  propter  magnam  charltatem  quam  ipse 

habuit  ad  liberationem  nostram.  "  «  Sicut 

pastor,  gregem  suum  pascet,  in  brachio  suo 

congregabit  agnos.  »  Subdilur  :   «  Foetas 

ipse  portabit.  »  Et  hoc  cum  maximo  gaudio, 

■»  Ambro3.,  in  Luc,  lib.  Vll,  n.  219. "  Isa., 

Llll,  i.  —  '»  I  Petr.,  11,  24.  —  '^  Isa.,  IX,  6,—  '« Ibid., 
XXH,  22.  —  "  Isa.,  XL,  11. 

(a)  Apud  Amljros.   Icgitur   Cliristi.  —  (i)  Item  uo- 
bilis. 


0 


EVANGELII  SANCTl  LUCiE 


secundum  illiul '  :  «  Ad  ubera  portabimiui, 
et  super  genua  blandientur  vobis.  Quomodo 
si  cui  mater  blandiatur,  ita  et  ego  consola- 
bor  vos.  »  Sequitur  :  «  Videbitis,  et  gaudebit 
cor  vestrum,  et  ossa  vestra  quasi  lierba  ger- 
minabunt.  » 

Secundo,  quantum  ad  congratulationem 
publicam,  subdit  (v.  G)  :  Etveniens  doinum, 
comocat  amicos  ct  vicinos.  Domus  ista  est  Je- 
rusalem  superna,  de  qua  in  Isaia  [a)  * :  «  Do- 
mum  majestatis  meae  glorificabo.  »  Et  in 
Joanne  [b) ' :  « In  domo  patris  mei  mansiones 
multae  sunt.  »  In  hanc  Christus  venit  in 
ascensione ;  de  quo  adventu  Isaias  * :  «  Quis 
est  iste  qui  venit  de  Edoni ,  tinctis  veslibus 
de  Bosra?  »  In  hanc  portat  ovem,  quia,  sicut 
dicitur  in  Psalmo  ^  :  «  Ascendisti  in  altum, 
cepisti  captivitatem.  d  Et  ibi  convocal  ange- 
los,  qui  dicuntur  amici  propler  familiarita- 
tem  in  cognoscendo  secreta,  hoc  enim  est 
signum  amicitiaj  *  :  «  Vos  autera  dixi  ami- 
cos,  B  etc. ;  et  vicini,  propter  propiuquita- 
tem  in  communicando  solatia.  Unde  in  Mat- 
thceo  (c)  '  :  «  Angeli  corum  in  ccelis  seniper 
vident  faciem  Patris  qui  in  coelis  est.  »  Hos 
convocat  Dominus  ad  concorditer  gauden- 
dum,  propter  sahitem  hominum.  Unde  et 
subdit  :  Dicens  illis  :  Co7igratulamini  mihi, 
qiiia  inveni  ovem  meam,  qiice  perierat.  IIoc 
dicit,  quasi  dans  eis  materiam  congratu- 
landi  de  consecutione  tanti  beneficii  et  amo- 
ris  charitativi,  quem  Deus  ostendit  homini ; 
unde  dicit  Sapientia  ffiterna  '  :  «  Delicia; 
mese  esse  cum  fdiis  hominum. »  Unde  Beda : 
«Nondicit:  CongratulaminiovWmQniie.,  sed 
mihi,  quia  gaudium  ejus  est  vita  nostra.  » 
Unde  in  expressione  huj  us  gaudii  permagni- 
fici  nofatur  humani  generis  reinventio  ju- 
cunda.  lloc  est  gaudium  nuptiale ,  de  quo 
exultant  coelestes  cives  ° :  «  Audivi  quasi  \Ci- 
cem  turbae  magnse,  »  clc,  «  diccntium  :  Al- 
leluia.  »  Sequitur  :  «  Gaudeamus,  et  exulte- 
mus,  et  demus  gloriam  ei ,  quia  venemnt 

'  Isn.,  LXVI,  12-14.  —  -  Ibid.,  LX,  1.  —    »  Joun., 

XIV,  2.  —   '  Isa..,  LXiii,  1.  —  '  Psal.  Lxvii,  l'J.  — 

«  Joan.,   XV,   15.  —  '  MaUh.,  xvili,  10.  —  *  Prov., 

VIII,  31.  —  »  Apoc,  XLX,  G,  7.  —  '•  tsu.,  XLIX,  13.  — 


nuptise  agni,  et  uxor  ejus  praeparavit  se.  o 
Desponsavit  enim  Agnussanctam  Eeclesiam 
de  peccatoribus  collectam ,  et  habet  Agnus 
oviculam  reinventam. 

Tertio,  quantum  ad  conclusionem  princi- 
paliter  intentam,  subjungit  (v.  7)  :  Dico  vo- 
dis,  quocl  majus  qnudium  erit  in  ccelo  super 
imo  peccatore  pcenitentiam  cujente.  '"  «  L  lu- 
date,  coeli,  et  exulta,  terra;  jubilate,  montes, 
laudem,  quia  consolatus  est  Dominus  popu- 
lum  suum,  et  pauperum  suorum  miserebi- 
tur.  »  Magnum  est  gaudium,  quia  majus 
est  infirmum  sanarg ,  qaam  sanum  conser- 
vare ;  et  ideo  subdit :  Quam  super  nonnqinta 
novemjustis,  quinon  indiqcnt  pcenitenlia. 
IIoc  autem  dicitur,  non  quia  melior  sit  pec- 
cator  poeniteus,  quam    nonaginta  novem 
justi ;  sed  quia  in  redemptione  humani  ge- 
neris  majora  operatus  est  Deus ,  quam  in 
conservatione  totius  multitudinis  cceleslis, 
quia  hoc  est  manifestativum  majoris  poten- 
tiffl,  majoiis  prudentiaj,  et  majoris  miseri- 
cordise.  Majoris  potcntise,  quia  majus  est 
justificare  impium,  quam  creare  ccelum  et 
terram  ".  Majoris  prudentia^;  unde  Job  "^  : 
«  Prudentia  ejus  percussit  superbum,  »  Ma- 
joris  clementise  sive  misericordiae ;  unde  su- 
pra  "  :  «Per  viscera  misericordiae  Dei  nostri, 
in  quibus  visitavit ,  »  etc.  Major  enim  fuit 
in  Christo  condescensio ,  major  et  humani 
generis  sublimatio,  secunduin  illud '* :  « Quo- 
uiam  elevata  est  magnificentia  tua  su^.er 
coelos.  »  Unde  hoc  intelligitur  quantum  ad 
causam  nostrae  pcenitentiae,  hoc  est,  humani 
generis  redemptionem ,  in  qua  major  est 
materia  gaudii,  quam  in  omnibus  aliis  ope- 
ribus  Dei.  Si  autem  intelligitur  de  peccatore 
quolibet  per  se,  tunc  intelligitur  quod  gau- 
dium  est  uiagis  novum,  vel  quod  peccator 
est  ferventior  frequenter,  quam  justus.  Unde 
Gregorius  in  Morcdilms  :  «  Quidam  in  Dei 
servitio  ex  anteacta  alicujus  debilitate  robo- 
rantur,  eosque  ad  custodienda  mandata,  et 

"  lix  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  Lxxii,  u.  3.  —  '•  Jol>, 
XXVI ,  12.'  —  '3  Sup.,  1,  78.  -  "  Psal.  viu,  2. 

(n)  Cwt.  cdil.  Isaias. —  (0)  Joannes. —  (c)  MattUeeus: 


EXPOSITIO 

futurorum  trahit  desiderium,  et  impelllt  me- 
moriapraeteritorum.»  Unde  hocnon  refertur 
ad  omnes  peceatores,  nec  ad  omnes  justos ; 
sed  ad  peccatores  fervidos  post  conversio- 
nem,  et  justos  tepeutes.  Unde  et  Gregoiius  ' 
exemplificat,  et  Beda  in  Glossa  :  «  Majus 
gaudium  est  de  peccatore  resurgente  in  fer- 
vore,  quam  de  justo  pigro  stante.  »  Ut  dux 
in  prffilio  eum  [a\  miUtem  plus  diligit,  qui 
post  fugam  reversus  hostem  fortiter  premit, 
quam  eum  qui  nunquam  fugit,  nec  unquam 
fortiter  egit.  Vel  hoc  dicitur  ralione  confu- 
sionis  adversariorum ,  secundum  iilud  '  : 
«  Laetabuntur  coram  te,  sicut  qui  Iffitantur 
in  messe ,  sicut  exultant  victoi'es  capta 
praeda,  quando  dividunt  spoUa,  »  etc. 

8.  Aiit  qiKJi  muUer,  etc.  tost  parabolam 
de  pastore  et  ovibus  suis,  subditur  hic  para- 
bola  de  muliere  et  drachmis.  In  qua  qui- 
dem,  sub  metaphora  drachmae,  manifestatur 
pietas  Dei  ad  hominem,  et  hoc  quadruplici- 
ter,  scilicet  ad  hominem  conditum,  ad  ho- 
minem  lapsum  [b),  adhominem  reparatum, 
et  ad  hominem  justificatum. 

Primo  igitur  quantum  ad  pietatem  Dei 

respectu  hominis  conditi,  dicit  :  Aut  quce 

mulier  habeiis  drachmas  decem,  etc.  Mulier 

ista  est  divinasapientia,  quse  wiMZee?' dicitur, 

quia  diligenda  est  tanquam  sponsa  specio- 

sissima.  Sapiens ,  loquens  de  sapientia ,  di- 

cit '  :  «  Ilanc  amavi,  et  exquisivi  eam  a  j  u- 

ventute  mea ,  et  qusesivi  in  sponsam  mihi 

eam  assumere,  et  amator  factus  sum  formae 

illius.  »  Dicitur  autem  muUcr  non  ab  infir- 

mitate  sexus,  sed  a  pietate  divini  affectus  et 

misericordia^,  ratione  cujus  comparat  Deus 

aflectum  suum  ad   hominem  afTectui  ma- 

terno  *  :   «  Numquid  oblivisci  potest  mulier 

infantem  suum,  ut  non  misereatur  filio  uteri 

sui?  »  etc.  Et  ideo  sapientia  de  se  dicit  ^  : 

«  Ego  mater  pulchrae  dilectionis,  »  etc.  Unde 

cum  sapientia  Dei  sit  potentissima,  sit  spe- 

ciosissima,  sit  providissima,  sit  et  clemeiitis- 

'  lireg.,  in  Evaug.,  hom.  xxxiv.  —  2  [sa.,  ix,  3.  — 
3  Sap.,  VIII,  2.  —  '  Isa.,  xlix,  15.  —  »  Ecdi.,  xxiv, 
24.  —  '  Prov.,  XXXI,  1.  —  '  Ibid.,  xviii,  22.  — 
•  Cant.,  II,  13.  —  »  Eccli.,  xxvi,  21.  —  '»  Prov.,  Xiv, 


IN  CAP.  XV.  7 

sima,  datur  intelligi  per  mulierem  fortem, 
secundum  quod  dicitur  *  :  «  Mulierem  for- 
tem,  »  et  '  a  bonam,  »  et '  «  speciosam.  » 
Et  •:  «Sicut  sol  oriens  mundo,  »  etc.  Per  mu- 
lierem  providam '» :  «Sapiens  mulier  aedificat 
domum,  »  id  est  sapientia.  Per  mulierem 
piam,  sicut  in  parabola;  unde  Glossa  :  «  Mu- 
lier,  id  est  Dei  sapientia,  decem  drachmas 
habuit,  cum  homines  et  angelos  creavit.  » 
Drachma  autem  est  creatura  rationalis, 
divina  videlicet  imagiiie  insignita.  Unde 
Glossa  "  :  «  Drachma  est  nummus  certai 
quantitatis,  habens  imaginem  regis.  »  Talis 
nummus  est  homo,  de  quo  dicitur  '^  :  «  Fa- 
ciamus  hominem  ad  imaginem  et  similitu- 
dinem  nostram.  »  Unde  et  Ecclesiasticus  "  : 
«  Deus  creavit  de  terra  hominem,  et  secun- 
dum  imagiuem  suam  fecit  illum.  »  Talis 
nummus  est  angelicus  spiritus.  Unde  Eze- 
cbiel  "  :  «  Tu  signaculum  similitudinis.  pie- 
nus  sapientia  et  perfectus  decore,  in  deliciis 
paradisi  Dei  fuisti.  »  Igitur  drachmae  decem 
sunt  novem  ordines  angelorum ,  et  decima 
hominum  aJ  totius  universi  complementum, 
quia  inter  denarium  clauditur  universilas 
numerorum.  Unde  et  in  eo  est  quidam  iiu- 
nierorum  status.  Unde  Beda  :  «  Decem 
drachmas  mulier  habuit ,  cum  novem  ordi- 
nibus  angelorum  homo  additus  est  decimus, 
ut  complereturnumeruselectorum.  »  Inhoc 
ergo  apparet  pietas  Dei  ad  rationabilem  crea- 
turam  conditam ,  sicut  ad  rem  sua  imagine 
insignitam. 

Secundo,  quantum  ad  pietatem  Dei  res- 
pectu  hominis  lapsi ,  subdit :  Et  siperdidmt 
drachmam  unam,  scilicet  in  hominis  prae- 
varicatione.  Drachma  enim  ista  perdita  est 
humana  natura.  Unde  Glossa  :  «  Mulier,  id 
est  Dei  sapientia,  decem  drachmas  habuit,  Dracu- 
cum  homines  et  angelos  ad  imagimem  suam  "°"  '^^",' 
creavit;  sed  unam  perdidit,  cum  homo  a  si- 
militudine  Creatoris  recessit.  »  Uude  quia 
homo  creatus  est  post  novem  ordines  ange- 

1.  —  "  Gloss.  iuterliii.  —  "  Gen.,  i,  2(i.  —  '^  Eccli., 
XVII,  1.  —  "  Ezech.,  xxvill,  12. 

(o)   Cast.  edit.   cum.  —   (6)    Ccet.  edil.   desunt  Iice 
voces  ai[  homiuem^condituiu,  ad  hominem  lapsuin. 


8 
DecmiiD  lorum,  recte  intelligitur  per  decimani  drach- 
mam.  Hinc  est ,  quod  ad  liberationem  ho- 


minum  prajfigurandam  Deus  prsecepit'  sibi 

offerri  decimam.  llinc  etiam  est,  quod  de- 

cem  praecepta  ei  data  sunt ',  per  quse ,  quasi 

per  quosdam  graduSj  usque  ad  Deum  con- 

scendat.  Hinc  est  etiani,  quod  in  praefigura- 

tione  incarnationis  dicitur  :  a  Sol  retroces- 

sit  decem  lineis,  »  sicut  dicitur.  '  Sol  nam- 

que  per  decem  lineas  retrocessit,  cum  Deus^ 

qui  est  super  angelos,  usque  ad  hominem  , 

qui  est  decimus,  descendit.  Hinc  etiam  dena- 

rius  est  pretiuni  omnium  laborantlum  in 

vinea  partrisfamilias  * :  «  Conventione  fac- 

ta,  »  etc.  Recle  igitur  decima  drachma  per- 

dita  designat  naturam  humanam  lapsam. 

Ad  hanc  drachmam  perditam  divina  sapien- 

tia  habet  pietatem  et  misericordiam ,  prop- 

ter  quod  subdit  :  Nonne   accendit  lucer- 

-nam?  [a]  in  incarnalione.  Lucerna  est  lux  in 

testa  :  hoc  est  Deus  in  carue  humana.  Unde 

Glossa  ^  :  «  Dei  sapientia  lucernam  ad  quae- 

rendam  drachmam  accendit,  cum  in  carne 

apparuit,  quia  lucerna  est  hix  in  testa,  id 

est,  Verbum  in  carne.  »  De  hac  lucerna  di- 

citur  in  Psalmo  *  :  «  Illuc  producam  cornu 

David,  paravi  lucernam  Christo  meo.»  Unde 

de  accensione  istius  iucernse  dicitur " :  «  Deus 

erat  Verbum ;  »  sequitur  :  «  Lux  vera  quae 

illuminatomnemhominem.»  Etpost:  «Ver- 

bum  caro  factum  est,  et  habitavit  in  nobis.» 

Nec  tantum  lioc ;  sed  et  everrit  [b)  domum , 

scilicet  in  praedicatione.  Glossa  :  «  Domum 

everrit  [b),  quando  conscientias  hominum  de 

reatu  ipsorum  perturbavit. »  Et  hoc  spectat 

ad  praedicatores.  Unde  dicitur* :  «  Scrutabor 

Jerusalem  in  lucernis,  et  visitabo(c)  super 

viros  defixos  in  faecibus  suis.  »  Et  qucerit 

dili(jenter,  donec  inveniat  eam,  in  nostra  re- 

demptione ;  unde  Sapiens  ^  :  «  Dignos  se  ipsa 

circuit  quaerens ,  et  in  viis  ostendet  se  illis 

hilariter,  et  in  omni  providentia  occurret  il- 

lis.  »  Unde  et  sibi  competit  illud  Psalmi '"  ; 

<  Exoci.,  XXII,  29.  —  ■  Ibid.,  xx,  6  et  seq.  — 
'  IV  Reg.,  XX,  U.  —  »  Matlh.,  xx,  2.  —  =  Ex  Greg., 
1«  Emng.,  hom.  xxxiv.  —  «  Psal.  cxxxi,  17.  — 
'  Joan.,  l,  1,  9,  14.  —  «  Sopho».,  i,  12.  -  '  Sap.,  Vi, 


EVANGELIl  SANCTl  LUC^E 

«Si  dedero  somnum  oculis  meis,  et  palpe- 
bris  meis  dormitationem ,  donec  inveniam 
locum  Domino,  tabernaculum  Deo  Jacob. » 
Tertio,  quantum  ad  pietatem  respectu  ho- 
minis  reparati,  adjungit  (v.  9) :  £■/  cum  in- 
venerit,  convocat  amicas  et  vicinas.   Per 
amicas  et  vicinas  divinae  sapientiae ,  intelh- 
guntur  angeli  boni  et  animae  sancfae.  Unde 
Glossa  :  «  Et  amicae  et  vicinae  sunt  supernae 
potestates,  quae  Deo  tanto    propius  sunt , 
quanto  eum  vicinius  contemplantur.  »  (Juae 
ideo  dicuntur  amicae  sapientiae ,  quia  ipsam 
diligunt,  et  ab  ipsa  amantur,  secundum  il- 
lud"  :  «  Per  nationes  in  animas  sanctas  se 
transfert ,  amicos  Dei ,  et  prophelas  consti- 
tuit.  Neminem  enim  diligit  Deus,  nisi  eum 
qui  cum  sapientia  inhabitat.  »  Convocare 
autem  nihil  aliud  est,  quam  ad  unitatem  et 
conformitatem  amoris  copulare.  "  a  Potestas 
et  terror  apud  eum  est,  qui  facit  concordiam 
in  sublimibus  suis.  »  Et  per  istam  concor- 
diam  mutui  amoris,  communem  materiam 
gaudii  tribuit.  Et  ideo  subdit :  Dicens :  Con- 
gratulamini  mihi,  quia  invcni  drachmam 
quam  perdideram.  Sapientia  namque  invitat 
ad  congaudendum ,  quia  heec  est  lex  chari- 
ritatis'':  «  Charitas  non  gaudet  super  ini- 
quitafe  congaudet  autem  veritati. »  Et  sa- 
piens  dicit"  :  «  Haec  cogifans,  etc,  quoniam 
immortalitas  est  in  cognatione  sapientiae,  et 
in  amicitia  illius  delectatio  bona ,  »  quia  vult 
gaudia  universorum  esse  communia ,  non 
privata ,   sicut  potissime  in  illa  Jerusalem 
superna.  Unde  Tobias  '^ :  «  Confitere  Domino 
in  bonis  ejus,  et  benedic  Deum  sajculorum; » 
subditur :  «  Et  revocet  ad  te  omnes  captivos, 
et  gaudeas  in  omnia  saecula  saeculorum.» 
In  hac  enim  reinventione  drachma?  fit  rein- 


tegratio  numeri  electorum  in  ilia  Jerusalem. 
Et  haec  est  magna  materia  laetitiae  "  :  «  Ecce 
ego  creo  Jerusalem  exultationem,  et  po- 
pulumejus  gaudiuni,»  quia  congratulabun- 

17.  —  ^'Psal.  cxxxi,  4,  5.—  "  Sap.,  vn,  27,  28.  — 
■2  Job,  XXV,  2.  —  'M  Cor.,  xili,  6.  —  "  Sap.,  viii, 
17.  —  "5  Tob.,  XIII,  12.  —  '«  Jsa.,  LXV,  17. 

(a)   SuppL   scilicet.  —  (6)    C(ft.  edit.   evcrtil.    — 
(c)  Ccet.  edit.  visitutio. 


EXPOSITIO 

tur  [a)  divinaesapientiae,  etsalvationinostrae, 
secundum  illud '  :  «  Laetamini  cum  Jerusa- 
lem,  et  exultate  in  ea,  omnes  qui  diligitis 
eam  :  gaudete  cum  ea  gaudio  universi ,  qui 
lugetis  super  eam ,  ut  sugatis,  et  repleamini 
ab  uberibus  consolationis  ejus  :  ut  mulgea- 
tis ,  et  deliciis  affluatis  ab  omnimoda  gloria 
ejus. » 

Quarto,  quantum  ad  pietatem  Dei  respectu 

hominis  justificati,  subdit  (v.  10)  :  Ita  dico 

vobis,  gaudium  eril  coram  Angelis  Dei  su- 

septem  per  uno  peccatore  poenitentiam  agente.  Gau- 

gaadecT  ^^^^  autem  angeli  de  pcenitentia  hominis 

aDgeh   peccatoris ,  quia  destruitur  culpa,  restitui- 

unopec-  tur  justilia,  confutatur  daemonum  superbia, 

pieniten-  efficax  efflcitur  angelorum  custodia,  repara- 

agente.   *'"^  Ecclesia ,  placatur  ira  divina ,  et  restau- 

ratur  Jerusalem  superna.  Et  de  hls  septem 

gaudent  maxime  angeli  beati.  Ideo  et  de 

pcenitentia  peccatoris,  in  qua  vident  fieri 

septem  eO^ectus  praedictos,  gaudium  est  an- 

gelis  Dei. 

Primo,  quia  destruitur  culpa  '  :  «  Poe- 
nitemini,  et  converlimini,  ut  deleantur  pec- 
cata  vestra.  »  Unde  dicitur  ',  quod  «  erat 
Joannes  praedicans  baptismum  pcenitentiae 
in  remissionem  peceatorum,  »  etc. 

Secundo,  quia  per  poenitentiam  recupera- 
tur  justitia.  Uude  in  Apocalypsi'' :  «  Memor 
esto  unde  exieris;  et  age  poenitentiam,  et 
prima  opera  fac.  »  Et  Ecclesiasticus ' :  «  Pce- 
nitentibus  dedit  viam  justitiae,  et  confirma- 
vit  deficlentes.  b 

Tertlo,  quia  per  pcenitentiam  confutatur 
daemonum  superbia" :  «  Discedite  a  me,  om- 
nes  qui  operamini  iniquitatem ;  quoniam  ex- 
audivit  Dominus  vocem  fletus  mei. »  Et  post : 
«  Erubescant  et  conturbentur  vehementer 
omnes  iniinici  mei.  »  Tunc  enim  daemones 
erubescunt  de  sua  impudentia ,  quando  pec- 
cator  per  po^-nitentiam  erubescit  de  culpa' : 
«  Postquam  convertisti  me ,  egi  pceniten- 
tiam.»  Subdit :  «Confusus  sum,  et  erubui, 

'  Isa.,  LXVI,  10-11.  —  *  Act.,  III,  19.  —  8  Marc,  I, 
4.  —  *  Apoc,  II,  5.-5  Eccti.,  xvii,  20.  —  '  Psal.  vi, 
9,  11.  —  '  Jerem.,  xxxi,  19.  —  »  Apoc,  iii,  19-20.  — 
•  Mattli.,  IX,  13.  —  '•  Ezech.,  xviii,  21.  —   "  Eccli., 


IN  CAP.  XV.  9 

quoniam  sustinui  opprobrium  adolescentiae 
meae. » 

Quarto ,  quia  per  pcenitentiam  efflcax 
efflcitur  angelorum  custodia.  Unde  dici- 
tur':  «  Ego  quos  amo ,  arguo  et  castigo. 
JLmulare  ergo,  et  pcenitentiam  age.  Ecce 
sto  ad  ostium  et  pulso.  »  Hoc  enim  Angelus 
nos  custodiens  facit  sollicite. 

Quinto ,  quia  per  pcenitentiam  reparatur 
Ecclesia;  propter  quod  dicitur ' :  « INon  veni 
vocare  justos,  sed  peccatores. »  Nam  Chris- 
tus  vocat  ad  unitatem  ecclesiasticam ,  iu  qua 
fit  rcmissio  peccatorum,  et  datur  superna 
gratia ,  secundum  illud  Ezechielis  '"  :  a  Si 
impius  egerit  poenitentiam  ab  omnibus  pec- 
catis  suis,  »  etc,  «vita  vivet,  et  non  mo-. 
rietur. » 

Sexto,  quia  placatur  ira  divina  "  :  «  Altis- 
simus  odio  habet  peccatores ,  et  misertus  est 
pcenitentibus.B  EtJeremias'^  :  «Sipoeniten- 
tiam  egerit  gens  illa  a  malo  suo,  etc,  agam 
et  ego  poenitentiam  super  malo  quod  cogi- 
tavi ,  ut  facerem  ei.  » 

Septimo,  quia  per  pcenitentiam  reintegra- 
tur  Jerusalem  superna.  Unde  mMatthao  {b) ": 
«  Agite  poenitentiam ,  appropinquavit  enim 
regnum  ccelorum.»  Propterea  cives  ccelestes 
exultant,  sicut  dicitur  hic,  quod  gaudium 
erit  coram  angelis  Dei  siiper  uno  peccatore 
pcenitentiam  agente.  Vident  enim  quantae 
virtutis  sit  pcenitentia ,  quae  non  solum  re- 
cuperat  perdita ,  sed  et  multo  plura  impe- 
trat  a  pietate  divina.  Unde  in  Job  (c)  '* :  «Do- 
minus  conversus  est  ad  pcenitentiam  {d). 
Addidit  Dominus  omnia,  quaecumque  fue- 
rant  Job,  duplicia.  »  Et  hac  de  causa  omnes 
qui  diligunt  Deum ,  qui  diligunt  bonum,  et 
et  qui  habent  pietatis  aff"ectum,  cum  angelis 
exultare  debent  de  conversione  et  poeniten- 
tia  peccatorum.  Unde  Apostolus  "  :  «Epistola 
illa ,  et  si  ad  horam  vos  contristavit ,  nunc 
gaudeo  :  non  quia  contristati  estis,  sed  quia 

XII,  3.  —  "  Jerem.,  xviii ,  8.  —  '^  Matth.,  iv,  17.  — 
'»  Joh,  XLii,  10,  —  '5  II  Cor.,  VII,  8-11. 

(a)  Caet.  edil.  congratulabantur.  —  (6)  Unde  Matthaeus. 
—  {cjltem  Unde  Job. —  (rf)  Ccel.  edit.  Conversus  Domi- 
nu3  ad  poenitentiam  recuperat  perdita. 


contristati  estis  ad  pofnitentiam.  Contristati 
enim  estissecundum  Deum ,  ut  in  nullo  detri- 
mentum  patiamini  ex  nobis.  Quae  enim  se- 
cundum  Deum  tristilia  est,  poenitentiain  iii 
salutem  stabilem  operatur.  »  Et  post  subdil ; 
a  In  vobis  operatur  sollicitudinem;  sed  de- 
fensioneni,  sed  indignationem,  sed  timorem, 
sed  desiderium,  sed  ffimulationem,  sed  vln- 
dictani. »  Et  ex  his  debilus  bonor  reilditur 
divinse  raajestati ,  numerus  coelestis  imple- 
tur,  et  recuperatur  utiitas  ecclesiasticce  pa- 
cis.  Et  ideo  in  conversione  ct  pfEnilentia 
unius  peccatoris  merito  exultat  hierarchia 
supercoelestis,  et  subccelestis. 

11.  Aitautem :  Homo  quidum  /ta/juit  duos 
filios.  Post  parabolam  de  pastore  et  ovibus 
suis,  et  de  muliere  et  drachmis,  subditur  hic 
terlio  parabola  de  patre  et  flliis,  ut  sic,  cmn 
maxima  sit  pietas  patris  ad  fllium,  maxima 
ostendatur  hic  pietas  Dei  erga  peccatorem 
conversum,  qui  intelligitur  per  filium  pro- 
digum.  Et  quoniam  raisericorJia  patris  in 
hoc  ostenditur,  quod  revelavit  miseriam  fllii 
prius  peccantis,et  postoiodum  pcenitentis; 
ideo  in  hac  parabola  quatuor  describit  Evan- 
gelista.  Primonamque  describit  filii  prodigi 
insolentiam;  secundo,  miseriam  et  indigen- 
tiam,  ibi  '  :  Postquam  omnia  consummas- 
set,(iic.;  tertioejusdempoenitentiam,  ibi^  -.Iii 
se  autem  reversus  dixit,  etc. ;  quarto  patris 
misericordiam,  ibi  ^  :  Cum  autem  adhuc 
lojige  esset, etc.  Ethoc  quidem  facitrectissimo 
processu  el;  ordine.  Nam  insolentia  praecipi- 
tavit  in  miseriam  et  in  indigenliam ;  indi- 
gentia  autem  excitavit  ad  pcenitentiam;  et 
pceniteutia  praeparavit  ad  patris  misericor- 
diam  obtinendam.  Circa  fllii  prodigi  insolen- 
tiam  exprimendam,  tria  introducuntur  ab 
Evangelista,  scilicet  conditio  libertatis  huma- 
nae,  perpetralio  voluntaiiae  culpae,  et  dissi- 
patio  boni,  gratiae  et  natura?. 

Primo  igitur,  quautum  ad  conditionem 
hbertatis  humanae,  dicit :  Bo)no  quidam  ha. 


'  Iiif.,  V.  14.  —  2  Inf.,  \.  17.  —  3  Inf.,  v.  20.  - 
'  Dan.,  X,  18.  —  »  ]oan.,  viii,  35.  —  «  P$al.  cii,  13 
—  '  Eccle.,  XI,  20.  -  '  Ibid.,  9. 


EVANGELII  SANCTI  LUCiE 

buit  duos  filios.  Per  hominem  istum ,  sicut 
sa^pe  dictum  est,  intelligimus  Dominum  be- 
nignum  et  pium.  Nam  ipse  ratione  summae 
pietatis,  quae  reddit  eum  benignum  et  hu- 
manum  erga  hominem,  homo  merito  dici 
potest;  unde  Daniel  *  :  «  Tetigit  me  quasi 
visio  hominis,  et  confortavit  me.  »  Ad  cujus 
etiam  designationem  Deus  in  efflgie  humana, 
per  subjectam  creaturam,  frequenter  appa- 
ruit  sauctis  patribus  et  prophetis.  Per  duos 
autem  fllios  intelligimus  humani    generis 
universitatem,  non  solum  quoad  Gentiles  et 
Judaeos,  sicut  Glossa  exponit,  sed  et  geneia- 
liter  quoad  innocentes  et  pcenitentes,  sicut 
oportet  intelligi  ex  ipsa  applicatioue  para- 
bolae.  Unde  Beda :  «  Haec  parabola  de  Judaeo 
et  Gentili,  generaliter  de  pcenitente  et  justo, 
vel  qui  sibi  justus  videtur,  potest  intelligi.  o 
Et  hi  dicuntur  fllii ,  qui  in  libertate  arbitrii 
sunt  creati,  et  ad  aeternam  hsereditatem  ha- 
bendam  ^  :  «  Servus  non  manet  in  domo  in 
aeternum,  fllius  manet  in  aeternum.  »  Unde 
in  Psalmo  *  :  «  Quomodo  miseretur  pater  fi- 
liorum ,  misertus  est  Dominus  timentibus 
se.  »  Et  quia  libertas  arbitrii  iu  vanis  et  pec- 
catoribus  fi'equenter  de  propriis  viribus  prae- 
suiiiit,  et  sibi  usurpat  quod  Dei  est,  ideo  sub- 
dit  (v.  12) :  £"<  dixit  adolescentior  ex  illispa- 
tri:  Pater,  damihi  portionem  substanlicequce 
me  contingit.  Iste  adolescentior  dicitur  ille, 
qui  vaiiior  est,  et  ad  sensibilia  bona  magis 
intentus,  seeuudum  ilhid  Ecclesiastce  (a) '  : 
«  Adolescentia  enim  et  voluptas  vana  sunt. » 
Et" :  «  Laetare,  juvenis,  in  adolescenlia  tua. » 
Sequilur  :  «  Et  scito  quod  pro  omiiibus  his 
adducet  te  Deus  in  judicium.  »  Hic  adoles- 
cens  petit  partem  suam ,  cum  relinqui  vult 
libertati  suae,  utjam  non  secundum  iiupe- 
rium  gratise,  sed  secundum  nutum  voluu- 
tatis  suae  incedat.  Unde  Beda  :  «  Substanlia 
est  omne  quod  agimus,  quod  vivimus,  sapi- 
mus,  cogitamus  et  loquimur.  »  Hujus  ergo 
portionem  substantiai  minor  petit  sibi  dari, 
cum  homo  ralionali  sensu  suo  delectatus, 
per  liberum  arbitrium  se  regere ,  et  a  Do- 
[fl)  Ccet.  edit.  Ecclesiasles. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XV. 

mino  Creatore  suo  exire  quaerit.  Haec  petitio 
non  fuit  pro  se ,  sed  magis  contra  se ,  quia 
petit  se  sibi  exponi,  et  suo  judicio  derelin- 
qui,  sicutet  petitio  filiorum  Israel  quapetie- 
runt  regem  ' :  «  Dixerunt  (filii  Israel  ad  Sa- 
muelem)  :  Constitue  nobis  regem,  ut  ju- 
dicet  nos.  »  Subditur  :  «  Dixitque  Dominus 
ad  Samuelem  :  Non  te  abjecerunt ,  sed  me , 
ne  regnem  super  eos.  »  Et  quia  Dominus 
justo  suo  judicio,  cum  (a)  de  se  praesumit, 
dei'elinquit  sibi,  ideo  subdit  :  Et  divisit  illis 
substantiam.  Nam  sic  conveniebat,  secun- 
dum  illud  ' :  «  Deus  ab  initio  constituit  ho- 
minem,  et  reliquit  illum  in  manu  consilii 
sui.  »  Nam  sic  Dominus  justo  judicio  facit, 
secundum  illud  '  :  «  Uni  dedit  quinque  ta- 
lehta,  alii  vero  duo,  alii  vero  unum,  unicui- 
que  secundum  propriam  virtutem,  »  etc. 

Secundo,  quantum  ad  perpetrationem  vo 
lunlarise  culpae,  subdit  (v.  1.3)  :  Et  post  iioii 
mullos  dies,  congregatis  omnibus,  per  liberi 
arbitrii  domiuium,  quod  habet  respectu  om- 
nium  virium  nafuralium:  Adolescejitior  fi- 
lius  peregre  profectus  est  in  rerjionem  lon- 
ginquam  :  et  hoc  perpetrando  peccatum. 
Regio  namque  longinqua  a  Deo  dicitur,  non 
quantum  ad  situm  localem ,  cum  Deus  sit 
ubique,  sed  per  volunlalis  dissimilitudiuem. 
Unde  Glossa  :  «  Abiit  in  regionem  longin- 
quam,  non  mutando  locum,  sed  animum.  » 
Quanto  enim  quis  in  pravo  opere  aniplius 
delinquit,  tanto  a  Dei  gratia  longius  recedit. 
Unde  in  Proverbiis  *  :  «  Longe  est  Dominus 
ab  impiis,  et  orationes  justorum  exaudiet.  » 
Est  autem  peccatum  regio  longinqua  a  Deo, 
quia  1 .  cum  sit  iniquilas ,  elongat  a  summa 
bonitate,  secundum  illud  ^'  :  «  Iiiiquitales 
vestra?  diviserunt  inter  vos  et  Deum  vestrum, 
et  peccata  vestra  absconderunt  faclem  ejus  a 
vobis;»  2.  cum  sit  tenebra,  [b)  elongat  a 
summa  luce  et  veritate  °  :  «  Deus  hix  est,  et 
tenebrae  in  eo  non  sunt  ullae.  Si  dixerinuis, 
quoniam  societatem  habemus  cum  eo,  et  in 

'  I  Reg..  vni,  S,  7.  —  «  Eccli.,  xv,  14.  -  3  Mallh., 
XXV,  15.  —  <  Prov.,  XV,  29.  —  5  [sa.,  lix,  2.  — 
"  I  Joan.,  1,  5-6.  —  '  Ibid.,  ii,  H.  —  «  Jerem.,  u,  3. 
—  9  II  Cor.,  VI,  14-lC.  —  "  Job,  x,  21-22.  —  "  Nah., 


H 


tenebris  ambulamus,  mentimur,  et  verita- 
tem  non  facimus.  »  Et  paulo  post  subditur, 
de  quibus  tenebris  intelligatur  '  :  «  Qui  odit 
fralrem  suum,  in  tenebris  est,  »  etc.  3.  Cum 
etiam  peccatum  sit  nihil,  [b)  elongat  a  summa 
aeternitate ;  propter  quod  iu  Jeremia  (c)  '  : 
«  Quid  invenerunt  patres  vestri  in  me  ini- 
quitatis,  quia  elongaverunt  se  a  me,  et  am- 
bulaverunt  post  vanitatem?  »  De  his  tribus 
simul  dicitur "  :  «  Quai  participatio  justitiae 
cum  iniquitate?  Aut  quae  societas  luci  ad 
tenebras?  Quae  autem  conventio  Christi  ad 
Belial?  »  Et  ibidem  :  «  Quis  autem  consensus 
templo  Dei  cum  idolis?  »  Et  propterea  me- 
rito  peccator,  qui  elongat  se  a  Deo  per  pec- 
catum,  et  vadit  in  regionem  longinquam, 
longe  a  co?lesti  rcgione  projicitur,  videlicet 
in  infernum,  qui  est  regio  mortis  et  tenebra- 
rum,  secundum  illud '" :  « Antequam  vadam, 
et  non  reverlar,  ad  terram  tenebrosam,  et 
opertam  mortis  caligine,  terram  miseriae  et 
tenebrarum  :  ubi  umbra  mortis,  et  nullus 
ordo, »  etc. 

Tertio,  quantum  ad  dissipationem  boni  et 
gratiae  et  natura;,  subjungit :  Et  ibi  dissipa- 
vit  substantiam  suam.  Dissipavit,  inquam, 
per  peccata  spiritualia,  quae  maxime  dissi- 
pant  auimam,  et  hoc  quidem  1.  per  super- 
biam  "  :  «Quia  reddiditDominus  superbiam 
Jacob,  sicut  superbiam  Israel :  quia  vastato- 
res  dissipaverunt  eos,  et  propagines  eorum 
corruperunt.  »  Item  2.  per  inanem  glo- 
riam  '^  :  «Popule  meus,  qui  te  beatum  di- 
cunt,  ipsi  te  decipiunt,  et  viam  gressuum 
tuorum  dissipant.  »  Item  3.  per  invidiam , 
secundum  illud  "  :  «  Dissipata  sunt  ossa  nos- 
tra  secus  infernuni,  »  supple  per  invidiain, 
de  qua  dicitur  '*  :  «  Putredo  ossium ,  invi- 
dia.  »  Item  A.  per  iracundiam  "  :  «  Dissipati 
suut ,  nec  compuncli ,  »  subdit  :  «  Frendue- 
runt  super  me  dentibus  suis.  »  Unde  iracun- 
dus  siinilis  est  daemoniaco,  de  quo  supra  '*  : 
«  Subito  clamat,  et  elidit,  et  dissipat  eum 

11,1.  —  "  Isa.,  111,  12.  —  "  Psal.  CXL,  7.  —  "  Prov., 
XIV,  3G.  —  1»  Psal.  xxxiv,  16.  —  '«  Sup.,  ix,  39. 

(a)  Ley.  eum  qui.  —  (4)  C<e/.  eilit.   aijd.   quia.  — 
(c)  Ciet.  edit.  ProiHer  quod  Hieremias. 


12 

cum  spuma.  »  Item  dissipavit  5.  per  ace- 
diara(a),secundumlllud':  «Qui  mollisetdis- 
solutus  est  in  opere  suo,  frater  estsua  opera 
dissipantis.  »  Et  quia  peccata  spiritualia  fre- 
quenter  prsecipitant  in  carnalia,  ideo  addit  : 
Vivendo  luxuriose,  quantum  ad  gulam  et 
luxuriam,  secundum  illud  '  :  «  Luxuriosa 
res,  vinum,  et  tumultuosa  ebrietas  :  qui- 
cumque  his  delectatur,  non  erit  sapiens.  » 
Unde  in  his  est  consummatio  dissipationis , 
secundum  illud  Joh  ' :  «  Ignis  est  usque  ad 
perdilionem  devorans,  et  omnia  eradicans 
genimina.  »  Unde  et  his  peccatis  non  solum 
dissipantur  animae  vires,  sed  et  corporis 
membra,  et  divitiai  temporales,  ac  per  hoc 
dissipatur  tota  homiuis  substantia,  scilicet 
rerum,  membrorum,  et  morum.  Propter 
quod  dicitur  '  :  a  Vir  qui  amat  sapientiam, 
laetificat  patrem  suum ;  qui  autem  nutrit 
scorta,  perdetsubstantiam.  »  Quia  in  hujus- 
modi  impletur  illud  Psalmi '  :  «  Homo  cum 
in  honore  esset,  »  etc. 

lA.Et  postquamomnia  consummasset,elc. 
Post  descriptam  filii  prodigi  insolentiam,  hic 
describit  miseriam  et  indigentiam,  et  hoc 
quantum  ad  tria,  scilicet  quantum  ad  famis 
incommodum  ,  servitutis  opprobrium  ,  et 
quantum  ad  mendicitatis  genus  extremum. 
Primo  ergo,  quantum  ad  incommodum 
famis,  dicit :  Et  postquam  omnia  consum- 
masset,  scilicet  culpa  totum  devastante,  se- 
cundum  illud  °  :  «  Nationes  iniquae  dirae 
sunt  consummalionis.  »  De  qua  consumma- 
tione  Jacobus  '  :  «  Concupiscentia,  cum  con- 
ceperit,  parit  peccatum  ;  peccatum  vero 
cum  consummatum  fuerit ,  generat  mor- 
tem. »  Facta  est  fames  valida  in  rcfjione  illa, 
divina  scilicet  justitia  ulciscente.  Haec  fa- 
mes  est  inopia  spirifualium  bonorum.  Unde 
Glossa '  :  «  Fames  valida  in  regione  longin- 
qua  est  indigentia  verbi  veritatis  in  obli- 
vioneCreatoris.»  Etdehacfame  per  Amos^ : 
«  Emittam  famem  in  terram  :  non  famem 

•  Pro!).,  XVIII,  9. —  ^  Ibid.,  XX,  I. —  ^  Job,  XXX),  12. — 
'  Pcou.xxix,  3.—  '  Psal.  XLViil,  13.—  «  Sap.,  iii,  19. 
—  V«c.,  I,  15. — '  Gloss.  interlin.  iu  huncloc. — '  Amos, 
VIII,  11.  —  1*  Psal.  civ,  16.  —  »'  Ambros.,  in  Luc., 


evan(;elii  sancti  luc.« 

panis,  neque  sitim  aquae,  sed  audiendi  ver- 
bum  Dei.  »  Et  de  hac  in  P.salmo  '»  :  «  Voca- 
vit  famem  super  terram,  »  etc.  Et  ipse  coepit 
ef/ere ,  nullo  scilicet  auxiliante.  Unde  Am- 
brosius  "  :  «  Virtutibus,  »  earum  fonte  re- 
licto.  .Merito  ergo  iste  egere  coepit,  qui  the- 
sauros  sapientiae  et  scientiae  Dei,  divilia- 
rumque  coelestium  altitudinem  dereliquit. 
Unde  dicitur  '^  :  «  Egestas  et  ignominia  ei, 
qui  deserit  disciplinam.  »  Et  hoc  propter 
culpam,  quia  "  «  miseros  facit  populos  pec- 
catum.  »  Propter  quod  dicit  Beda  :  «  Omnis 
locus,  absente  patre,  penuria  est.  »  Sic  enim 
sapientia  adveniente  " ,  «  veniunt  omnia 
bona  pariter  cum  illa ,  et  innumerabiUs  ho- 
nestas  per  manus  illius;  »  sic  ipsa  abeunte, 
omnia  bona  recedunt,  et  supervenit  egestas, 
secundum  illud  "  :  «  Egestas  a  Domino  in 
domo  impii  :  habitacula  justorum  benedi- 
centur.  » 

Secundo,  quantum  ad  opprobrium  servi- 
tutis,  subdit  (v.  ^h) :  Et  ahiit,  et  adhcesit  uni 
civium  regionis  illius.  Civis  (b)  autem  in 
regione  dissimilitudinis  et  peccati  est  ille, 
qui  in  peccato  mansionem  perpetuam  coUo- 
cavit.  Inter  hujusmodi  aulem  cives  unus  et 
primus  est  ipse  diabolus.  Unde  Glossa  : 
«  Unus  civium  ille  est,  qui  concupiscentiis 
terrenis  merito  pravitatis  suaj  praepositus, 
princeps  mundi  vocatur, »  secundum  illud  "  : 
«  Venit  enim  princeps  mundi  hujus,  »  etc. 
Iluic  civi  adhaeret  quis ,  quaudo  vult  per 
omnia  ejus  facere  voluntatem  :  quod  faciunt 
peccatores,  secundum  quod  designatur  in 
Machabceis  de  quibusdam ,  de  quibus  dici- 
tur  "  quod  «  illis  consimiles  esse  cupiebant, 
quos  hostes  et  peremptores  habuerant.  »  Et 
nota  quod  dicitur  flf//(ffs/sse ,  quia  diabolus 
non  habet  posse,  nisi  quantum  peccator  ei 
dat  ex  mera  volunlate.  Unde  ex  persona 
diaboli  Isaias  "  :  «  Incurvare ,  ut  transea- 
mus. »  Et  quia  potestate,  accepta ,  diabolus 

lib.  Vll,  u.  215,  quoad  sensuin.  —  '*  Prov.,  xlii,  18. 
—  "  Ibid.,  XIV,  34.  —  "  Sap.,  vn,  11.  —  "»  Prov., 
lii,  33.  —  "  Joan.,  xiv,  30.  —  "  II  ilach.,  iv,  16.  — 
'*  Isa.,  Li,  23,—  (a)  CcBt.  edit.  accidiam.— (A)  Ita  Edit. 
Ven.;  Edit.  Vatic.  cujus. 


EXPOSITIO  m  CAP.  XV. 

semper  incitat  hominem  ad  peccata,  ideo 
subdit :  Et  misit  illuni  in  villam  suam ,  ut 
pasceret  porcos.  Pei"  porcos  intelliguntur 
daemones,  1 .  propter  ruditatem,  ratione  cujus 
dicitui* '  :  «  Nolite  dare  sanctum  canibus, 
neque  mittatis  margaritas  vestras  ante  por- 
cos,  ne  forte  conculcent  eas  pedibus  suis.  » 
Item  2.  propter  carnalitatem  ;  ^  «  Contingit 
eis  illud  veri  proverbii,  »  etc. :  «  Sus  lota  in 
volutabro  luti.  »  Et  hoc  facit  carnalitas;  unde 
in  Proverbiis  '  :  «  Circulus  aureus  in  nari- 
bus  suis ,  mulier  pulchra  et  fatua ,  »  quia 
diabolus  per  illam  inquinat  multos.  Hanc 
autem  ruditatem  habent  dffimones  in  seipsis ; 
sed  carnalitatem  suggerunt  aliis  :  propter 
quod  etiam  dicuntur  spiritus  immundi ;  unde 
recte  porcis  cognati  sunt,  secundum  illud  * : 
«  Si  ejicis  nos  hinc ,  mitte  nos  iu  gi'egem 
porcorum.  »  Hi  enim  porci  pascuntur  im- 
munditiis  peccatorum ,  quia  in  hoc  solum 
daemones  delectantur.  Unde  Ambrosius  ^  : 
«  Cibus  daemonum  est  ebrietas,  fornicatio, 
et  hujusmodi,  quai  blanda  sunt,  et  ad  suum 
usum  provocant.  »  '  «  Neque  alia  cura  est 
luxuriosis,  nisi  ut  ventremsuum  impleant.  » 
De  quibus  dicitur  "  :  «  Quorum  Deus  venter 
est ,  et  gloria  in  confusione  ipsorum  ,  qui 
terrena  sapiunt.  »  Unde  hos  porcos  pascunt 
homines  porcini ,  in  quibus  regnat  ruditas 
intelligentiaj,  carnalitas  concupiscentias,  cu- 
piditas  avaritiee.  Et  tales  ad  modum  porco- 
rum  nihil  prorsus  valent  ad  vitam,  sed  so- 
lum  ad  interitum ,  in  cujus  designationem 
dicilur  ',  quod  «  impetu  abiit  grex  per  pree- 
ceps  in  stagnum,  et  sutfocatus  est,  »  etc. 

Tertio  autem,  quantum  ad  extremum  ge- 
nus  mendicitatis,  subdit  (v.  IG)  :  Et  cupie- 
bat  irnplere  ventrern  suum  de  siliquis,  quas 
porci  manducabant.  Siliqua,  utdicit  Glossa'', 
«  est  genus  leguminis  sonoris  foUibus  et  va- 
cuis ,  quod  ventrem  magis  onerat  quam  re- 
ficiat.  »  Et  ideo  designat  delectationes  vitio- 
rum ,  quaj  peccatori  (a)  aliquaudo  aliquid 

•  Matth.,  VII,  6.  —  «  II  Petr.,  il,  22.  —  3  Prov.,  xi, 
22.  —  <  Midth.,  viii,  31.  —  ^  Imo  Gloss.  in  hunc  loc. 

—  '  llic  iucipit  Ambros.,  in  Luc,  lib.   VII,  u.  217. 

—  '  Philip.,  111,  19.  —  •  Sup.,   VHI,  33.  —  ''  Glosg. 


13 

sonare  videntur  exterius ,  sed  nihil  interius 
sunt;  unde  hujusmodi  delectationes  somniis 
comparantur  'o  :  «  Sicut  somniat  esuriens, 
etcomedit,  cum  autem  fuerit  [b]  experge- 
factus,  vacua  est  anima  ejus;  et  sicut  som- 
niat  sitiens  et  bibit ,  et  postquam  fuerit  ex- 
pergefactus,  lassus  adhuc  sitit,  et  anima  ejus 
vacua  est  :  sic  erit  multitudo  omnium  gen- 
tium  ,  quee  dimicaverunt  contra  montem 
Sion.  »  Has  siliquas  porci  manducant,  quia 
dicitur  "  :  «Lsetantur  cum  male  fecerint,  et 
exultant  in  rebus  pessimis.  »  Et  his  delecta- 
tionibus ,  tanquam  deliciis  suis ,  peccator 
quaerit  et  appetit  satiari.  Unde  de  taiibus 
Job  '-  :  «  Qui  rodebant  in  solitudine,  squa- 
lentes  calamitate  et  miseria.  Et  mandebant 
herbas,  et  arborum  cortices,  et  radix  juni- 
perorum  erat  cibuseorum. »  Sequitur  :  «  Qui 
inter  hujuscemodi  laetabantur ,  et  esse  sub 
sentibus  delicias  computabant.  »  Et  quia 
talibus  non  potest  homo  satiari,  ideosubdit : 
Et  nemo  illi  clabat,  quia  frequenter,  cum 
peccator  hujusmodi  quserit  deUcias,  justo 
Dei  judicio  perdet  illas.  Unde  in  Osea  dicit 
anima  peccatrix  "  :  «  Vadam  post  amatores 
meos,  qui  dant  panes  mihi,  et  aquas  meas, 
lanam  meam ,  et  linum  meum ,  et  oleum 
meum ,  et  potum  meum  :  propter  hoc  ecce 
ego  sepiam  viam  tuam  spinis,  et  sepiam 
eam  maceria  :  et  semitas  suas  non  inve- 
niet.  »  Et  post  :  «  Cessare  faciam  omne 
gaudiumejus,  solemnitatem  ejus,  neome- 
niam  ejus,  et  sabbata  ejus,  et  omnia  festa 
tempora  ejus.  »  Et  hsec  facit  Deus  ;  ideo  pec- 
catores,  a  se  aversos  ad  deleclationes ,  ad  se 
revocat  per  afflictiones.  Unde  Augustinus  '* : 
«  Omnes,  inquit,  delectationes  meas,  quas 
ainabam,  respexisti,  Domiue  Deus ,  ut  quae- 
rerem  sine  otfensione  Ia;tari ,  et  non  inveni- 
rem  nisi  in  te.  »  Nemo  igitur  dat  de  istis 
siliquis,  quando  peccatori  subtrahitur  con- 
solatio  carnalis,  ut  sic  salteai  revertatur  ad 

interliu.  in  hunc  loc.  —  '"  /.««.,  .xxix,  8.  —  "  Prou., 
II,  14.  -  '2  Job,  x.xx,  :j,  4,  7.  —  »  Osc,  ii,  5,  (i,  11. 
—  '»  Aug.,  Cor>f. 

u)  Catt.  cdit.  peccatoi-Piii.  —  (h)   Cat.  ei/it.  deest 
luerit. 


14 

cognitionein  [o)  [)e\,  et  sui,  et  sicul  inobriaf  iis 
est  [jer  deleotationom,  sir.  evigilet  per  trilju- 
lationem,  seciui(]innilhul/s«/«; ':  «Tantum- 
n:o(lo  sola  vexatio  intelloctum  dabit  audi- 
tui.  »  Hnde  ef  in  Levilico  '  t  «  Mittampesti- 
lentiam  in  medio  vestri,  et  tradeniini  in  nia- 
nibus  hostium.  »  Subditur  :  «  Etcomedetis, 
et  non  saturabimini.  » 

17.  fpse  aulem  in  sereversus.  Post  descrip- 
tam  fiiii  prodigi  insolenliam ,  et  miseriam  , 
describit  hic  tertio  ejus  pcenitentiam  :  quam 
describit  valde  sufrioientem,  scilioetquantum 
ad  huniililiilem  contritionis,  confessionis,  et 
satisfactionis. 

Primo  igitur  quanfum  ad  humilitatem 

contritionis    seu    compunctionis  ,    dicit   : 

Jn  se  autem  reversus ,    scilicet  per  agni- 

tionem  proprise  iniquitatis,  quia  dolor  coni- 

punclionis  1.  facit  circumspicere  internam 

conscientiam ;  propter  quod  dicit :  In  se  au- 

tem  reversus,  secundum  illud ' :  «  Redite,  prae- 

varicatores,  ad  cor.  »  2.  Facit  et  dolor  com- 

punctionis  circumspicere  felicitatein  ainis- 

sam,propter  quod  addit:  Dixil:  Quanti  mer- 

cenarii  in  domo  patris  ahundat  panibus !  Id 

est,  in  domo  Dei  feliciter  et  suaviter  vivunt. 

Mcrce-  Et  uota  quod  quidam  sunt  mercenarii  mali, 

'■'"'"■     de  quibus  in  Joanne  {a) ' :  «  Mercenarius  au- 

tem  fiigit,  quia  meroenarius  est.  »  Isti,  etsi 

abundant  aliquando  in  domo  supremi  Patris 

panibus  materialibus ,  non  tamen  spirituali- 

bus;  propfer  quod  dicitur ' :   «  Amen  dico 

vobis,  receperunt  mercedem  suam.  »  Et  ta- 

libus  dicitur " :  «  Quare  appenditis  argenf um 

non  in  panibus?  »  etc.  Alii  sunt  mercenarii 

boni,  de  quibus  dicitur'  :  «Issachar  asinus 

forlis,  acoubans  inter  terminos,  vidit  re- 

quiem  quod  esset  bona,  et  terram  quod  op- 

tima,  et  supposuit  hnmerum  suum.»  Et  isti 

sunt  qui  serviunt  pro  mercede  aeterna ;  et 

tales  abundant  frequenter  panibus  fidei,  spei, 

et  charitatis ,  de  quibus  snpra'  :   «Amice, 

commoda  mihi  tres  panes;  »  et  de  quibus  in 

'  Isn.,  xxvm,  IG.  —  -  Levit.,  xxvi,  25,  26.  —  «  Isa., 
XLVl,  8.  —  »  Joan.,  X,  13.  —  '  Mail/i.,  Vl,  2.  —  « Isa., 
Lv,  2.  —  ■'  Oen.,  xLix,  14.  —  •  Sup.,  xi,  5.  —  »  Psal. 
cxxxi,  15.  —  1»  Tliren.,  IV,   9.  —  i'  Ibid.,  ii,  19.  — 


EVANGELII  SANCTl  LUC^ 

Psalnio  '  :  «  Pauperes  ejus  saturabo  pani- 
biis. »  3.  Facit  ad  haec  compnnctio  conspicere 
calamitatem  propriam ;  uiide  addit :  Ego  au- 
tem  hic  fame  pereo,  scilicet  ob  defectum  di- 
vinae  gratiffi,  etha?c  est  niagiia  calamitas  '" : 
«Melius  fuit  ocoisis  gladio,  qnain  iiiterfectis 
fame ,  quoniam  isti  extabueruut  consumpti 
a  sterilitate  ferrae.  »  El  pro  istis  dicitur"  : 
«  Leva  ad  cum  manus  fuas  pro  anima  par- 
vulorum  qui  defeceruut  in  fame,  in  capite 
omnium  compitorum.  »  Ex  hac  autem  afflic- 
tione  compunctionis  spiritus  provooatur  et 
excitatur;  propter  quod  in  Psalmo"  :  Afflic- 
tus  sum  et  humiliatus  sum  nimis,  rugiebam 
a  gemitu  cordis  mei.  »  Et  sequitur  :  «  Quo- 
niam  ego  iii  flagoUa  paratus  sum.  » 

Secundo,  quantum  ad  humilitatem  con- 
fessionis,  siibdit  ( v.  18) :  Surrjam,  et  ibo  ad 
patrem  meum,  et  dicam  ei :  Pater,  peccari 
in  coclum.  In  quo  conntetur  so  peccasse  in 
ecclesiasticam  unitatem,  quai intelligiturno- 
uiine  ooeli.  Nam  in  hac  habitat  Deus  "  :  «  Cce- 
lum  sedes  mea.»  Et  in  Psalmo"  :  «  Dominus 
in  templo  sancto  suo ,  Dominus  in  coelo  se- 
dos  ejus. »  Confltefur  et  .se  peccasse  contra 
divinam  majestatem;  unde  addit :  El  coram 
te,  quia  illi  oinnia  sunt  aperta'':  a  Omnia 
nuda  et  aperta  sunt  oculis  ejus,  ad  quem  no- 
bis  sermo.»  Propfer  quod  et  in  Provcrbiis  '*  : 
«Omnes  via;  hominum  patent  oculis  ejus, 
ct  spirituum  ponderator  est  Dominus. »  Et 
quia  offensa  tanfa^  majcstatis  privat  nos  dig- 
nitate  diviiiai  flliationis,  ideo  confltetur  suam 
indignifatem,  cum  subdit  ( v.  19) :  Jam  non 
sum  dirjnus  vocari  filius  tuus.  Et  hoc  qui- 
dem  recte  el  vere  conflfefur,  quia  esse  fllium 
Dei  est  maximae  charitafis,  secundum  iilud '" : 
«  Videfe  qualem  charitatem  dedit  nobis  Pa- 
ter,  ut  fllii  Dei  nominemur  et  simus. »  IIoc 
nomine  peocator  est  indignus,  quia  contemp- 
sit  patrem  suum,  secundum  illud  "  :  a  Filios 
enutrivi  ef  exaltavi ,  ipsi  aufem  spreverunt 
me. »  Et  quoniam  verai  confessionis  est,  non 

1«  Psal.  xxxvii,  9,  19.  —  'S  Isa.,  Lxvi ,  1.  —  '»  Psal. 
IV,    13.   —  "  Prov.,  XVI,    2.   — 


Vera 


X,   5.   —   '°   Hebr., 
•'  I  Joan.,  III,  1.  —  '8  Isa  ,  i,  2. 
(n)  Leg.  cogitalionem.  —  (6)  Cat.  edit.  Joannes. 


EXPOSITIO 

confes-  solum  conflteri  peccati  impietatem  et  pec- 

sio  tria  ,      ,.        .      , 

compiec-  cantis  indignualem,  verum  etiam  implorare 
'""'''  pietatem,  ideo  addit :  Fac  me  siciit  unum  de 
7nercenariis  tuis.  Et  nota  quod  hic  distin- 
guitur  filius,  et  servus ,  et  mercenarius: 
Fiiiiser-  quia  Dlius  est  qui  servit  ex  amore'  :  «  Quo- 
^l^^l  niam  estis  filii  Dei,  misit  Deus  spiritum  filii 
narii  dif-  gyj   „  gfg^  Servus ,  qui  ex  timore  ^ :  «  Filius 

fereDtia. 

honorat  [a]  patrem ,  et  servus  dominum 
suum,»  etc.  Sed  mercenarius  est,  qui  ser- 
vit  ex  spe  haeredifatis  aeternse ,  de  quo  mer- 
cenario  Job ' :  «  Militia  est  vita  hominis  su- 
per  terram,  et  sicut  dies  mercenarii,  dies 
ejus.  Sicut  servus  desiderat  umbram  ,  et  si- 
cut  mercenarius  prsestolatur  finem  operis 
sui,  sic  et  ego  habui  menses  vacuos,  et  noc- 
tes  laboriosas  enumeravi  mihi. »  Ex  his  ergo 
colligitur  quod  confessio  debet  esse  vera  et 
humilis,  ut  sic  recognoscatur  gravitas  pec- 
cati,  indignitas  peccantis ,  et  imploretur  mi- 
sericordia  pii  Patris,  affectu  scilicet  humili, 
quia  dicitur':  «Oralio  humiliantis  se  nubes 
penetrabit.  »  IIujus  exemplum  est  infra'  de 
Publicano. 

Tertio,  quanlum  ad  humilitatem  satisfac- 
tionis,  subjungit  (v.  20)  :  Et  surgens  venit 
ad  patrem  siium.  Per  surrectionem  istam 
intelligitur  peccati  desertio,  et  quaidam  elon- 
gatio  ab  illo,  quse  est  satisfactionis  initium. 
Nam  satisfacere  est  causas  peccatorum  ex- 
cidere,  et  eis  peccandi  aditum  non  indul- 
gere.  Unde  et  in  hujus  figuram  adolescenti 
adhuc  mortuo  dictum  est  ^  :  «  Adolescens , 
tibi  dico,  surge  :  »  ut  sic  deseratur  culpa. 
Homini  similiter  languido  dictum  est  '  . 
0  Surge,  tolle  grabatum  tuum,  ct  ambula : » 
ut  sic  deseratur  peccatorum  sequela.  Simi- 
liter  et  Pelro  compedito  dictum  est ' :  «  Surgc 
velociter  :  »  ut  sic  relinquatur  peccandi  oc- 
casio,  seu  mala  societas,  et  consuetudo. 
Propter  quae  peccatori  dicitur  '  :  «  Surge , 
qui  dormis,  et  exurge  a  mortuis, »  etc.  Et 
quia  ">  «  miuus  est  mala  non  agere,  nisi  quis- 

'  Gal.,  IV,  6.  —  =  Malac,  i,  9.  —  =  Joh,  vii ,  1-3.  — 
*  Ecdi.,  XXXV,  21.  —  5  Inf.,  xviii,  13,  14.  —  «  Sup., 
VII,  14.  —  '  Juan.,  V,  8.  —  •  Act..  x:i,  7.  —  "  EpUcs., 


IN  CAP.  I.  \r~, 

que  etiam  studeat  bonis  operibus  insudare,» 
protinus  subditur :  Venit  ad  patrem  suum , 
per  ipsius  imitationem  "  :  «  Nemo  venit  ad 
Patrem,  iiisi  per  me.  »  Venit,  inquam,  ut 
qui  prius  recesserat  superbe  preevaricando , 
nunc  ad  Patrem  veniat  humiliter  satisfa- 
ciendo,secundum  illud  "  :  «Adorabunt  ves- 
tigia  pedum  tuorum  omnes  qui  detrahebant 
tibi,»  etc.  Omnis  qui  sic  venit,  a  Deo  tra- 
hitur"  :  «  Nemo  potest  venire  ad  me,  nisi 
Pater  qui  mi.sit  me,  traxerit  eum.  »  Et  sic 
tractus  adjuvatur"  :  «Quis  mihi  tribuat  ut 
cognoscam  et  inveniam  illum,  et  veniam  us- 
queadsoIiumejus,et  sicauditussuseipiar  ?» 
'  «  Eum  qui  venit  ad  me,  non  ejiciam  foras.  b 

Cum  autem  adhuc  longe  esset.  Post  de- 
scriptam  insolentiam ,  miseriam  atque  poj- 
nitenliam ,  hic  quarto  describitur  pii  patris 
misericordia.  Dividitur  hcec  pars  in  duas,  in 
quarum  prima  describitur  pii  patris  miseri- 
cordia  iu  acceptando  conversionem  peccalo- 
ris;  secundo,  in  placando  indignalionem 
obedientis,  ibi  '= :  Erat  autem  filius  ejus  se- 
nior,  etc.  Misericordiam  autem  acceptantem 
fllii  prodigi  conversionem  manifestat  Evan- 
gelista  quantum  ad  {riplicem  actum,  scilicet 
primo  suscipiendo  indignum  ;  secundo  in 
vestiendo  nudum ,  ibi  "  :  Bixit  autem  ad 
servos  suos ;  tertio  vero  in  reflciendo  fame- 
licum,  ibi  '»  :  Et  adducite  vitulum  sagina- 
tum.  Nam  is  est  ordo  reparationis  anima? 
per  donum  misericordite  paternse  :  primo 
suscipitur  ad  benignitatem  gratiae;  secundo 
vestitur  vestimento  justilia?;  tertio reflcitur 
suavitate  iailitiae  et  jucundilatis  interna?. 

Circa  misericordiam  igitur  suscipientem 
indignum,  duo  introducuntur,  scilicet  cle- 
mentia  patris  suscipienfls,  et  rever.sio  filii 
seipsum  accusantis.  Primo  ergo,  quanluin 
ad  clementiam  patris  suscipientis,  ait :  Cum 
aulem  adhuc  lonrje  esset,  propter  culpani  a 
Deo  elongantem  '^  :  «  Longe  a  salute  mea 

V,  14.  —  '0  Ex  Greg.,  ia  Evniig.,  hoiii.  xiii.  —  '•  Joan., 
XIV,  0.  —  '*  Jm.,  lx,  U.  —  •'JouH.,  VI,  44.  —  i<  Job 
XXIII,  3.  —   1»  Joan.,   iii,  ;j7.  —    '«   luf     v    2j   -1 
"  iBf.,  V.  22.  -  '"  Inf.,  V.  23—  'S  Pml.Wi,  2.  ' 
[a]  Coel.  edit.  lionoravit. 


16 


EVANGELU  SANCTI  LUC^ 


verba  delictorum  meorum.  »  Et  rursus '  : 

a  Longe  a  peccatoribus  salus,  quia  justifica- 

tiones  tuas  noscustodierunt. »  Vidit  illumpa- 

ter  ipsius,ctmisericordiamotus  est,  infunden- 

do  gratiam  praivenientem ;  de  quo  respectu 

infra  *  :  «  Respexit  Dominus  Petrum.  »  Se- 

quitur  :   «  Lt  egressus  foras  Petrus  ilevit 

amare.  »  Et  de  hoc  dicitur '  :  «  Vidi  afflic- 

tionem  populi  mei  in  .^gypto ;  »  subditur  : 

«Descendi  ut  liberem  eum.  »  Hunc  respec- 

tum  petebat  prophefa  David  cum  dicebat '  : 

«  Vide   humilitatem    meam  ,   et    laborem 

meum ,  et  dimilte  universa  delicta  mea.  » 

Et  rursus "  :  «  Respice  in  me ,  et  miserere 

mei ,  s>  etc.  Et  accurrens  cecidit  super  col- 

lum  ejus,  per  gratiam  concomitantem,  quasi 

dicat  :  Amplexatus  est  eum,  secundura  il- 

lud  °  :  «  Lseva  ejus  sub  capite  meo,  et  dex- 

tera  illius  amplexabitur  me.  »  Et  hoc  est 

per  gratiam  concomitantem ,  quae  adjuvat 

ad  portandum  jugum   divina;  legis.  Unde 

Ambrosius  '  :  «  Super  collum  fllii  cecidit , 

dum  leve  jugum  dilectionis  sibi  imposuit.  » 

Hoc  enim  jugum   adjuvat   ad   porlandum 

onus :  amplexus  divini  brachii ,  et  humani- 

tas  Verbi  incarnati.   Unde  Glossa  :  «  Bra- 

chium,  id  est  Filium,  in  («)  amplexum  re- 

vertentis  humiliavit.  »  De  quo  brachio  in 

Psalmo '  :  «  Salvavit  sibi  dextera  ejus,  et 

brachium  sanctum  ejus.  »  Et  per  istum  am- 

plexum  solvuntur  vincula  peccatorum,  se- 

cundum  illud  " :  «  Solve  vincula  coUi  tui , 

captiva  fllia  Sion.  »  Et  osculatus  est  eum, 

per  gratiam  scilicet  subsequentem  ,  quai 

quidem  consistit   in  amore   reconciliante. 

Osculum  enim  signum  est  amoris  et  pacis  ; 

unde  Beda  :  «  Rediens  osculum  charitatis  a 

Palre  accipit ,  dum  per  gratiam  certificatur 

de  indulgentia, »  secundum  illud '" :  «  In  quo 

et  credentes  signati  estis  spiritu  promissio- 

nissancto,  qui  est  pignus  haereditatis  nos- 

trae.  »  Hoc  osculum  amoris  et  pacis  petit 

»  Psal.cwiu,  153.  — s  Inf.,  XXII,  61,  di.  —  ^Exod., 
111,  7,  8.  —  *  Psal.  XXIV,  18.  —  6  Psal.  lxxxv,  16.  — 
"  Cant.,  II,  6.  —  '  liiio  Gloss.  ex  Ambros.,  in  Luc, 
lib.  Vll,  n.  230.  —  8  Psal.  xcvii ,  1.  —  '  Isa.,  Lri,  2. 
-  '•  Ephes.,  1,  13-14.  -  "  Cant.,  l,  1.  -  '»  Gen., 


sponsa  in  Canticis  "  :  «Osculeiur  me  osculo 
oris  sui ,  quia  meliora ,  »  etc.  In  hoc  raa- 
gnus  apparet  pietatis  affectus ,  quo  Deus 
Pater  peceatori  redeunti  maximum  ostendit 
dilectionis  indicium.  Et  per  hoc  cognoscit 
Deus  Pater,  si  simus  ejus  fllii ,  cum  libenter 
osculamur  eiim  per  amorem  intimum  et 
unitivum  "  :  «  Accede  ad  me,  et  da  mihi 
osculum,  fili  mi.  Accessit,  et  osculatus  est 
eum.  w  Et  .sequilur  .  quod  benedixit  ei, 
quia  benedictionis  plenitudo  ex  hoc  osculo 
procedit.  Unde  in  Psalino  "  :  «  Benedixisti, 
Domine,  terram  tuam ;  »  et  subditur  :  «  Mi- 
sericordia  et  veritas  obviaverunt  sibi ,  jus- 
titia  et  pax  osculafa;  sunt.  »  Istius  deoscula- 
tionis  origo  est  in  Verbo  incarnato ,  in  quo 
est  unio  summi  amoris  ,  et  connexio  [tj)  du- 
plicis  naturffi,  per  quam  Deus  nos  oscula- 
tur,  et  nos  Dominum  deosculamur,  secun- 
dum  illud  '*  :  o  Quis  mihi  det  te  fratreni 
meum ,  »  etc.  (c),  sequitur  :  «  Ut  invoniaiii 
te  foris ,  et  deosculer  te ,  et  me  nemo  de.spi- 
ciat,  »  etc. 

Secundo,  quantum  ad  rHverentiam  filii 
seipsum  accusautis,  subdit  (v.  21) :  Dixitquc 
ei  ftliiis  :  Pater ,  peccavi  in  ccelum  ,  scilicel 
per  contemptum  inajestalis  omnibus  praesi- 
dentis  '^  :  «  Excelsior  ccelo  est,  et  quid  fa- 
cies?  profundior  inferno  ,  et  unde  cognos- 
ces?  »  Et '"  :  «  An  cogitas  quod  Deus  excel- 
sior  coelo  sit  ?  »  etc.  In  cojlum  ergo  peccat , 
qui  Deum  cceli  contemnit.  Unde  dicitur  "  : 
« Iniquitates  nostrae  multiplicatae  sunt  super 
caput  nostrum ,  et  delicta  nostra  creverunt 
usque  ad  ccelum ,  »  etc.  Et  coram  te ,  per 
contemptum  veritatis  omnia  speculantis  '*  : 
M  Oculi  Domini  multo  plus  licidiores  sunt 
super  solem  ,  circumspicientes  omnes  vias 
hominum,  et  prolundum  abyssi ,  et  homi- 
num  corda  intuentes  in  absconditas  partes. 
Domino  enim  Deo ,  antequam  crearentur, 
omnia  sunt  agnita;  sic  et  post  perlectum  res- 

XXVII,  2G,27.  — •»  Pto/.lxxxiv,  2,  12,— '♦  Con<.,  viii, 
1.  —  <»  3ob,  XI,  8.  —  "  Ibid.,  xxii,  12.  —  >'  I  Esd., 
IX,  6.  —  '"  Ecdi.,  .\xill,  28-29. 

(a)  Cwt.  edit.  deest  iu.  —  (A)  Ciet.  edit.  connexio- 
nis.  —  (c)  Cat.  edit.  deest,  etc. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XV. 

picit  omnia. '  Tibi  soli  peccavi ,  et  malum  co- 
ram  te  feci. »  — Jam  non  sum  dignus  vocnri 
filius  tuiis ,  propter  contemptum  bonitatis 
omnibus  providentis  ^  :  «  Tu  auteni,  Domi- 
nator  virfutis,  cum  tranquillitate  judicas  , 
et  cum  mag-na  reverentia  disponis  eos.  Sub- 
est  enim  tibi,  cum  volueris ,  posse.  Docuisti 
autera  populum  tuum  per  talia  opera  ,  quo- 
niam  oportet  justum  esse  et  humanum ,  et 
bonae  spei  fecisti  fllios  luos ,  quoniam  das 
locum  in  peccatis  pcenitentise.  »  Quia  igitur 
contempsi  hanc  summam  bonitatem  ,  cujus 
est  dare  spiritum  adoptionis  flliorum ,  se- 
cundum  illud  '  :  «  Non  accepistis  spiritum 
servitutis  iterum  in  timore ;  sed  accepistis 
spiritum  adoptionis  flUorum.  »  Cujus  etiam 
est  regenerare  per  aquam  et  Spiritum  sanc- 
tum  in  regnum  flliorum  Dei ,  secunduni  il- 
lud* :  «  Eripuitnos  de  potestate  tenebrarum, 
et  transtulit  in  regnum  flhi  dilectionis  suae. » 
Ideo  :  Jam  non  sum  dignus  vocari  filiits 
lum.  Et  nota  quod,  lice' paler  sibi  occur- 
rat,  coUum  stringat  per  amplexum,  licet 
suscipiat  ad  osculum ;  tamen  verus  pceni- 
tens  nunquam  obhviscitur  suum  peccatum , 
secundum  iUud  Psalmi ' :  a  Quoniam  ego  in 
flageUa  paratus  sum ,  et  dolor  meus  in  con- 
spectu  meo  semper.  Qiioniam  iniquitatem 
meam  annuntiabo ,  et  cogitabo  per  peccato 
meo.  »  Licet  autem  recognoscat ,  uihilomi- 
niis  anhelat  ad  charitatem  perfectam.  Et 
ideo  non  petit  hic  dilectionem  mercenariam, 
sicut  supra  faciebat ,  cum  non  haberet  ad- 
huc  gratiam  infusam.  Sed  nunc  ad  patrem 
plene  conversus,  tanquam  vere  pcenitens  se 
commendat,  et  postulat  gratiam  divinam  ; 
et  hoc  est  quod  dicit  Glossa  :  Vult ,  inquit^ 
per  gratiam  fleri ,  quo  [a)  fatetur  se  indi- 
gnum  per  meritum ,  sicut  iUe  pcenitens  pe- 
tiit  '  :  «  Nunc  flecto  genu  cordis  mei^  pre- 
cans  a  te  bonitatem  ,  Domine.  Peccavi ,  Do- 
mine  ,  peccavi,  et  iniquitatem  meam  ag- 
nosco  :  peto  rogans  te,  Domine  :  remitte 
mihi,  remitte  mihi,  ne  simul  pcrdas  me 

'  Psal,  L,  6.  —  «  Sap.,  xii,  18-19.  —  '  Rom.,  viii, 
15.  —  *  Coloss.,  I,  Vi.  —  »  Psal.  XX.1V1I,  19-20.  — 

TOM.    XI. 


17 

cum  iniquitalibus  meis ,  neque  in  sternum 
reserves  mala  mihi ,  quia  indignum  salva- 
bis  me  secundum  magnam  raisericordiam 
tuara ,  et  laudabo  te  semper  oranibus  diebus 
vitas  meae ,  quoniam  te  laudat  omnis  virtus 
cffilorum ,  et  tibi  est  gloria  in  saecula  saecu- 
lorum.  » 

22.  Dixit  autem  Pater  ad  servossuos,  etc. 
Post  ostensam  misericordiam  patris  in  sus- 
cipiendo  indignum,  subditur  hic  misericor- 
dia  in  vestiendo  nudum.  Et  quoniam  pecca- 
tor  nudatur  a  veste  interioris  puritatis ,  et 
ornatu  exterioris  honestatis  ;  ideo  quantum 
ad  hffic  duo  ostendit  fllium  prodigum  per 
patris  misericordiara  relevari.  Priraoigitur, 
quantura  ad  vestem  interioris  puritatis  ,  di- 
cit  :  Dixit  autem  pater  ad  servos  ejus  : 
Cito  proferte  stolam  primam ,  ct  induite 
illum.  Prima  stola  est  vestis  intimioris  pu- 
ritatis,  qua  mens  nostra  debet  indui,  et  qua 
a  principio  sui  conditionis  induta  fuit.  Unde 
Beda  :  «  Stola  prima  vestis  est  innocentiae , 
in  qua  primus  homo  conditus  est ;  sed  post 
culpam  se  nudum  novit ,  et  peUiceum ,  id 
est  mortale,  sumpsit  indumentum.»  De  hoc 
puritatis  indumento  dicitur  '  :  «  Vestiraen- 
tis  albis  induaris ,  ut  non  appareat  confusio 
nuditatis  tuse.  »  His  vestimentis  induitur, 
qui  se  per  divinae  gratise  adjutorium  in  pu- 
ritate  custodit,  secundum  ihud  '  :  «  Habes 
pauca  nomina  in  Sardis ,  qui  non  inquina- 
verunt  vestimenta  sua  :  et  arabulabunt  me- 
cum  in  albis,  quia  digni  sunt.  Qui  vicerit , 
sic  vestietur  vestimentis  albis,  et  non  deleho 
nomen  ejus  de  libro  vitae,  et  confitebor  no- 
men  ejus,  »  etc.  Hsbc  autem  vestis  puritatis 
datur  per  susceptionem  sacramentorum ,  sci- 
licet  baptismi,  qui  omnes  sordes  abluit,  in 
cujiis  designatione  liaptizatus  alba  veste 
vestitur ;  et  etiam  pcenitentiae ,  quse  ad  bap- 
tismi  puritatem  conatur  redncere,  ut  dicit 
Augustinus.  Et  quia  haec  dispensatio  sacra- 
mentorum  flt  per  diUgentiara  rainistrorum, 


'  Orat.  Manass.,  iuter  apocryphu  Bibl. 
Ili,  18.  -  8  Ibid.,  i-li. 

(a)  Ccet.  edit.  quod. 


Apoc, 


18 


EVANrrELII  SANCTI  LUCiE 


ideo  dicitur  quod  pater  dixit  servis  et  mi- 
nistris.  Nam  sic  dicitur  '  :  «  Accipite  Spiri- 
tum  sanctum,  quorum  remiseritis  pecca- 
ta,  »  etc. 

Secundo,  quantum  ad  ornatum  honesta- 
tis  exterioris ,  sul)dit  :  El  clule  annulum  in 
manu  ejus,  per  pulchritudinem  pudicitiae. 
Annulus  enim  in  manibus  significat  despon- 
satior:em  ,  ac  per  hoc  castum  amorem.  Ex 
quo  inlelligimus,  quod  annulum  in  manu 
portat,  qui  pudicitiam  in  operibus  suis  ser- 
vat.  Haec  pudicitia,  etsi  appareat  in  integri- 
tate  cai-nis ,  maxime  tamen  consistit  in  inte- 
gritate  fldei ,  secimdum  illud  *  :  a  Despondi 
vos  uni  viro  virginem  castam  exhibere 
Christo.  »  Unde  anuulus  est  fldei  signacu- 
lum,  quo  anima  subarrhatur,  ut  opera  ejus 
placeant  Christo,  qnia  ad  Bebroeos ' :  «  Sine 
fide  impossibile  est  placere  Deo.  »  Ideo  et 
beata  Agnes  dicebat ' :  «  Annulo  fldei  suae 
subarrhavit  me.  »  Tunc  autem  annulus  est 
in  manu ,  quando  fldes  relucet  in  operatione, 
quia  Jacobus  ' :  «  Fides  sine  operibus  mor- 
tua  est. »  Unde  Glossa  Ambrosii " :  «  Date  an- 
mdum,  id  est,  signaculum  fldei ,  quo  si- 
gnantur  promissa  in  cordibus  fidelium.  » 
Date  in  manu ,  id  est ,  in  operatione,  ut  per 
opera  fides  clarescat  ,  et  per  fldem  opera 
conflrmentur.  In  cujus  rei  designationem 


dicitur ' 


Tulit  annulum  Pharao  de  manu 


sua,  et  dedit  eum  in  manu  Joseph.  »  Et 
quia  non  sufficit  quod  aliquis  sit  pudicus  in 
operibus  suis ,  nisi  etiam  sit  obediens  et  hu- 
milis ,  ideo  subdit  :  Et  calceamenta  in  pe- 
des  ejus , -per  promptitudinem  scilicet  obe- 
dientiae.  Qui  enim  calceatus  (a)  est,  promptus 
est  ad  itinerandum,  propter  quod  dicitur  '  : 
«  Calceati  (b)  pedes  in  pra;paratione  {c)  Evau- 
gelii  pacis.  »  Tunc  autem  ista  obedientia  est 
maxime  placita,  quando  flt  ex  aCfeetu  fllia- 
h  * :  «  Quam  pulcliri  sunt  gressus  tui  in  cal- 
ceamentis,  fllia  principis?  »  Et  quia  nullus 
est  idoneus  ad  transeundum  ex  hoc  mundo 

•  Joan.,  XX,  22-23.  —  »  II   Cor.,  XI,  2.  —  '  Hebi:, 
XI,  5.  —  *  Agnes,  iu  Reip.  cjus  festi.  —  >  Jac,  II,  20. 

6    Gloss.   in   huQC    loc,   ex    Aiubros.    in    Luc, 

lib.  XXVll,  n.  231.  —  '  Gen.,  XLi,  i2.  —  8  Ephes., 


ad  Patrem ,  nisi  habuerit  promptitudinem 
obedientiae  ;  ideo  in  esu  paschalis  agni  haec 
datur  edendi  forma'° :  «  Uenes  vestros  accin- 
getis,  et  calceamenta  vestra  habebitis  in 
pedibus  ,  tenentes  baculos  in  manibus ,  et 
comedetis  festinanter  </) :  est  enim  phase , 
id  est  transitus  Domini.  »  Et  haec  obe- 
dientia  maxime  requiritur  in  praedicatori- 
bus,  exemplo  Christi  et  sanctorum  " :  «  Quam 
pulchri  suepr  montes  pedes  annuntiantis  et 
praedicantis  pacem ,  annuntiantis  bonum , 
praedicantis  salutem  ,  dicentis  Sion  :  Regna- 
bit  Deus  tuus !  »  Unde  Beda  :  «  Calceamenta 
autem  in  pedes  officium  evangelizandi  de- 
nuntiant ,  ut  cursus  mentis  ad  ccelestia  ten- 
dens,  a  terrenarum  contagio  rerum  invio- 
lata  servetur  et  munda,  priorumque  muni- 
tus  exemplis ,  super  serpentes  et  scorpiones 
securus  incedat.  »Uade,  quia  calceamenta 
fiunt  de  pedibus  animaUum  mortuorum , 
per  hoc  possuut  designare  exempla  priorum 
patrum  ,  sicut  hic  dicit  Beda  in  Glossa ; 
quia  vero  dicuntur  dari  in  pedes ,  designare 
possunt  vetustatem  peccati.  Ideo  dicitur 
Moysi '-  :  «  Solve  calceamentum  de  pedi- 
bus.  »  Et  supra  "  :  «  Nolile  portare  saccu- 
lum ,  neque  peram  ,  neque  calceamenta.  » 
Unde  supra  loquitur  de  calceamentis  ad  lit- 
teram  ;  hic  autem,  per  similitudinem  para- 
bolicam. 

23.  Et  adducite  vitulum  saginatwn.  Post 
misericordiam  in  suscipiendo  indignum,  et 
vesliendo  nudum,  subditur  hic  misericordia 
inreflciendo  famelicum.  Et  hoc  recto  ordine ; 
quia  post  remissionem  culparum ,  et  vesti- 
tionem  virtutum,  sequitur  divinarum  oblec- 
tatio  deliciarum,  quae  consurgit  ex  duplici 
consideralione.  scilicet  ex  consideratione 
Salvatoris  nostri ,  et  hominis  salvati. 

Primo  igitur,  quantum  ad  consideratio- 
nem  Salvatoris  nostri  Christi,  dicit :  Addu- 
cite  vitulum  sarjinatum ,  et  occidite.  Vitulus 
iste  saginatus  est  Christus  pro  nobis  occisus, 

VI,  15.  —  »  Cant.,  vii,   1.  —  <o  Exod.,  iii,  11.  — 
»'  Isa.,  Lli,  7.  —  "  Exod.,  Ili,  5.  —  «^  Sup.,  x,  4. 

(a)  Ccet.  cdit.  calcialus.  —  (A)  Item  calciati.  — 
(c)  llem  prsBparalionem. —  (d)  Item  feslinantea. 


EXPOSITIO 

qui  nobis  in  sacramento  altaris  proponitur 

in  cibum  suavissimum.  Christus  autem  di- 

citur  vitulus,  quia  pro  peccatis  oblatus  '  : 

« Immolabit  vitulum  coram  Domino ,  et  of- 

ferenl  filii  Aaron    sacerJotes ,  sanguiuem 

ejus  fundentes  per  altaris  circuitum ,  quod 

est  ante  ostium  tabernaculi.  »  Dicitur  autem 

safjinatus,  quia  omnibus  bonis  repletus  et 

suavissimus   ad  spiritualem   cibum.  Unde 

Glossa  '  :  «  Christus  vitulus  saginatus  omni 

spirituali    virtute    opimus ,   ut   pro    totius 

mundi  salute  sufficiat.  »  De  hoc  in  figurain 

Genesi  de  convivio  angelis  facto  ab  Abraham 

dicitur  ',  «  quod  Abraham  ad  armentum  cu- 

currit,  et  tulit  inde  vitulum  tenerrimum  et 

optimum.  »    Hunc  vitulum  adducunt  servi 

Christi,  et  occidunt,  quando  in  altari  immo- 

lant  pro  salute  peccatorum ,  et  nobis  expo- 

nunt  in  cibum.  Unde  Glossa  :   «  Semper 

Christus  immolatur.  »  Vel  tunc  adducitur  et 

occiditur,  quando  mors  ejus,  et  sacramen- 

tum  altaris  ad  memoriam  per  praedicatorem 

revocatur  ad  sustentationem  et  cibum.  Unde 

Beda  :  «  Adducere  autem  vitulum  et  occi- 

dere,   est  praedicare  Christum,  et  mortem 

ejus  insinuare.  «  Tunc  etenim  cuique  nos- 

trum  quasi  recens  occiditur,  cum  credit  oc- 

cisum.  Tunc  caro  ejus  comeditur,  cum  ejus 

passionis  sacramentum ,  et  ore  ad  emunda- 

tionem  percipitur,  et  corde  ad  imitationem  la) 

cogitatur.  »  Ceterum,  etsi  omnes  Christiani 

liabeant  refectionem   in   passione   Christi ; 

illi  tamen  potissime  oblectantur,   qui  per 

illam  se  a  majoribus  malis  et  periculis,  et 

peccatis,  ereptos  et  liberatos  vident.  Et  ideo 

subdit :  Et  manducemus  et  epulemur  :  non 

convivio  carnali,  quod  dicunt  impii  *  :  «Co- 

medamuset  bibamus,  crasenim  moriemur,» 

secundum  quod  dicit  Isaias;  sed  spirituali, 

de  quo  dicitur  ^ :  a  Pascha  nostrum  immola- 

tus  est  Christus.  Itaque  epulemur  non  in  fer- 

mento  veteri,  neque  in  formento  malitice,  et 

nequitiae,  sed  in  azymis  sinceritatis ,  et  ve- 

'  Levit.,  I,  5.  —  '  Gloss.  inlerlin.  in  hunc  loc.  — 
>  Gen.,  XVIII,  7.  —  »  Isa.,  xxii,  43.  —  M  Cor.,  v,  8. 
—  «  Cant:,  V,  1.  —  1  Apoc,  iii,  20.  —  '  Psal.  cxiii, 
n.  —  •  Joan.,  viii,  21.  —  i»  Ephes.,  v,  14.  —  "  Psal. 


IN  CAP.  XV.  19 

ritatis.  »  Et  in  Canticis "  :  «  Comedite,  amici, 
et  bibite,  et  inebriamini,  charissimi.  »  In  hoc 
convivio  Christus  est  cibus ,  conviva  et  dis- 
pensator,  quia  ipse  delectatur  nobiscura,  et 
nos  cum  ipso ,  et  hoc  faciente  ipso  ' :  «  Ecce 
stoad  ostium,  etpulso;  »  subditur  :  «Siquis 
aperuerit  mihi  januam,  intrabo  ad  illum,  et 
ccenabo  cum  illo,  et  ipse  mecum.  » 

Secundo ,  quantum  ad  considerationem 
hominis  salvati,  subdit  (v.  24)  :  Quia  hic 
filius  meus  mortuus  fuerat,  per  culpam, 
quae  mortuos  facit '  :  «  Non  mortui  lauda- 
bunt  te,  Domine.  »  Et  iterum '  :  « In  peccato 
vestro  moriemini.  »  Etrevixit,  per  poeniten- 
tiam '"  :  «  Surge  qui  dormis  et  exurge  a 
mortuis ;  et  illuminabit  te  Christus.  »  Et  in 
Psalmo  "  :  «  Auferes  spiritum  eorum,  et  de- 
ficient.  »  Deinde  :  «  Emittes  spiritum  tuum,» 
etc.  Perierat,  per  amissionem  justitiae  "  : 
«  Quicumque  sine  lege  peccaverunt,  sine 
lege  (6)  peribunt.  »  Et  "  :  «  In  corruptione 
sua  peribunt,  percipientes  mercedem  in- 
justitise  suae.  »  Et  inventus  est,  per  recupe- 
rationem  gratise ,  secundum  illud  Job  '* : 
«  Inveni  in  quo  ei  propitier  (c).  »  Et  hoc  facit 
Dominus,  cum  gratiam  suam  infundit  in 
animam  ''  :  «  Inveni  David  servum  meum  : 
olco  sancto  meo  unxi  eum.  »  Et  quia  dehoc 
estomnibus  gaudendum,  ideo  subdit  :  Et 
coeperunt  epulari.  Beda :  «  Non  solum  fllius, 
pro  quo  vitulus  occisus  est,  reficitur;  sed  et 
pater  et  servi  ejus,  quia  refectio  Dei  et  sanc- 
torum  est  salus  peccatorum.  »  In  cujus  rei 
flguram  dicitur  "  :  «  Epulaberis  in  festivi- 
tate  tua  tu  et  filius  tuus,  et  filia  tua,  et  ser- 
vus  tuus  et  ancilla ;  Levites  quoque,  et  ad- 
vena,  et  pupillus  ac  vidua,  qui  intra  portas 
tuas  sunt,  »  etc. 

2o.  Eratautem  filius  ejus  senior  in  arjro  ;  et 
cum  veniret,  etc.  Postquam  ostendit  mise- 
ricordiam  pii  patris  in  acceptando  conver- 
sionem  poenitentis,  hic  secundo  ostendit  mi- 
sericordiam  ejus  in  placando  indignationem 

ciii,  23,  30.  —  1'  Rom.,  u,  12.—  '=  II  Peti:,  11,  12. 
—  "  Job,  xxxiii,  24.  —  '»  Psal.  Lxxxviii,  21.  — 
1«  Deut.,  XVI,  14.  —  (a)  Ccet.  edit.  invitationem.  — 
[Ij)  Ccet.  edit.  adJ.  et.  —  (c)  Ccct.  edit.  iirepitiet. 


20  EVANGELII 

Divisio.  fllii  obedientls.  Diviflitur  aulem  lisec  pars  iu 
duas,  in  quaruiu  prima  exprimitur  impa- 
tientia  fllii  adindignationemconcipiendam; 
secundo,  clementia  patris  ad  indignationem 
placandam,  ibi '  :  Pater  crcjo  illius  er/ressus, 
etc.  Circa  impatientiam  filii  indignati  triu 
iutroducit  Evangelisla,  ex  quibus  indigna- 
tio  illa  originem  traxit,  scilicet  difflcultatem 
laboris  peracti,  solemnitatem  gaudii  auditi, 
et  bberalitatem  paterni  beneficii  indicati  : 
ex  quorum  consideratione ,  incidit  ille  filius 
major  in  indignationem. 

Primo  igitur,  quantum  ad  difficultatem 
laboris  peracti,  dicit  :  Erat  autemfiUus  cjus 
senior  in  agro.  Filius  iste  seniordicitur  ille, 
qui  moribus  maturior  est,  patri  conformior 
et  obedientior,  quia  dicitur  '  :  «  Cani  sunt 
sensus  hominis,  et  aetas  senectutis  vita  im- 
maculata.  »  Et  quia  bona  vita  nunquam  est 
otiosa,  ideo  dicit,  quod  erat  in  agro,  scilicet 
ad  laborandum,  ut  posset  dicere  ilhid '  : 
«  Ilomo  agricola  sum,  quoniam  Adam 
exemplum  meum  ab  adolescentia  mea.  » 
Unde  in  agro  laborabat  secundum  Sapientis 
consiUum  '  :  «  Qui  operatur  terram  suam, 
saturabitur  panibus.  Et '  :  «  Prsepara  foris 
opus  tuum,  et  dihgenter  exerce  agrum 
tuum  »  :  quia  sic  dictum  est  homini  °  :  «  In 
sudore  vultus  tui  vesceris  pane  tuo.  » 

Secundo ,  quantum  ad  solemnif atem  gau- 
dii  auditi,  subdit :  Et  cum  veniret  et  appro- 
pinquaret  domui ,  audivit  si/mphoniam  cl 
chorum.  Per  domum  istam  intelligitur  con- 
gregatio  justorum'  :  a  Deus  in  loco  sancto 
suo  :  Deus  inhabitare  facit  unius  moris  in 
domo. »  Et  "* :  »  Ut  scias  quomodo  oporteat  te 
in  domo  Dei  conversari,  quse  est  Ecclesia  Dei 
vivi ,  columna  et  firmamentuni  veritatis.  » 
In  hac  domo  auditur  symplionia  et  chorus 
per  concordem  laetitiam ,  quantum  ad  con- 
formitatein  interiorem  et  exteriorem  ,  hoc 
sympho- est,  uiorum,  animorum  et  sermonum.  Est 
maquid.  eQJm  symphouia  concordia  et  coUectio  quo- 

'  Inf.,  V.  28.  —  '  Sap.,  iv,  9.  —  '  Zach.,  XIII,  5.  — 
*  Prov.,  XII,  11.  —  «  Ibid.,  XXIV,  27.  —  "  Gen.,  iii, 
19.  —  '  Psal.  Lxvii,  7.  —  s  1  Tim.,  iii,  15.  — 
'  Ambros.,  in  Luc,  lib.  Vil,  n.  238.  —  '•  Act.,  iv. 


SANCTI  LDCiE 

rumcumque  sonorum  ;  et  designat  laetitiam 
qiia!  veiiit  ex  coiicordia  animorum.  Unde 
Ambrosius  '  :  «  Symphonia  est  diversarum 
ajtatum  et  virlutum  velut  variarum  chorda- 
rum  indiscreta  coucordia, »  secundum  quod 
dicitur '" :  «  Multitudinis  credentium  erat  cor 
unum  et  anima  una.  »  Chorus  vero  est  col-  chora». 
lectio  vocum,  et  siguificat  laitiliam  quae  ve- 
nit  ex  concordia  vocum  et  verborum  in  prse- 
dicando  et  laudando  Deum ,  secundum  illud 
Prophetae  "  :  «  Laudate  eum  in  tympano  et 
choro ,  D  hoc  esl  in  saucta  Ecclesia.  "  a  Obse- 
cro  ut  idipsum  dicatis  omnes.  »  Et  de  iis 
duobus  dicitur":  «  Si  qua  consolatio  in 
Christo,  si  quod  solatium  charilatis,  si  qua 
societas  spiritus,  si  qua  viscera  miserationis : 
implete  gaudium  meum,  ut  idem  sapiatis, 
eamdein  charitalein  habentes,  unanimes,  id- 
ipsuin  sentientes.  »  Hanc  ergo  harmoniam 
jucundam  in  hac  domo  Dei  audit,  qui  ad 
illam  appropinquat.  Appropinquatio  autem 
ista  est  per  considerationem  sacrae  Scriptu- 
rae ,  quae  quasi  est  quoddam  ostium  ad  cog- 
noscendum  ea  quae  sunt  intra  unitatem  sanc- 
tje  Ecclesiae  "  :  «  Appropiate  ad  me,  indocli, 
et  congregate  vos  in  domum  disciplinae. » 
Et  tunc  quando  quis  attendit  Scripturam, 
in  ipsa  audit  istius  Ecclesiae  concordiam  et 
harmoniam  intra  ejus  inembra  :  quia  tota 
Scriptura  nihil  aliud  docet  quam  charitatis 
coiicordiam  et  harmoniam  ,  secundum  il- 
lud  '* :  «  In  his  duobus  mandatis,  »  etc.  Et  '* : 
a  Qui  diligit  proximum,  legem  implevit.  » 
Nam  "  :  Finis  praecepti,  est  charitas  de  corde 
puro,  etc. 

Tertio,  quantum  ad  liberalitatem  paterni 
beneflcii  indicati ,  subdit  [\ .  IQ) :  Et  vocavit 
iinum  de  scrvis,  et  interrogavit  quid  htec 
essent.  Iste  unus  servus  vocatus  est  ordo 
praedicantium  et  docentium,  de  quo  servo 
supra  "  :  a  Misit  servum  suum  hora  ccena; 
dicere  invitalis,  »  ulii  Glossa  "  :  «  Servus  iste 
est  ordo  praedicantium.  »  Ab  hoc  servo  re- 

32.  —  "  rsal.  CL,  4.  -  '»  1  Cor.,  l,  10.  —  •>  Phiiip., 
II,  12.  —  '*  Eccli.,  LI,  31.  —  "S  Matth.,  XXII,  40.  — 
'«  Rom.,  XIII,  8.  —  "  I  Tim.,  I,  5.  —  '•  Sup.,  xiv,  17. 
—  is  Gloss.  interliD.,  super  illud  :  Misit,  elc. 


EXPOSITIO 

quirenda  sunt  ecclesiastica  sacramenta  et 
mysteria  Scripturarum ,  quia '  :  «  Labia  sa- 
cerdotis  custodieut  scientiam ,  et  legem  re- 
quirent  ex  ore  ejus;  quia  angelus  Domini 
exercituum  est.  »  Et  quouiam  verus  praedi- 
cator  est  annuntiator  prsecipuus  divinse  pie- 
tatis ,  ideo  subdit  { v.  27 ) :  Isque  dixit  illi : 
d.  Frater  tiiits  venit,  per  humilitatem  pce- 
nitentiae  '  :  «Si  quajritis,  quaerite;  conver- 
timini,  et  venite.»  Et' :  «Filiitui  de  longe  ve- 
nient,  et  filiae  tuae  de  latere  surgent.  »  2.  Et 
occidit  paler  tuusvitulwn  saginatum,  per  re- 
fectionem  Eucharistiae ,  secundum  illud  *  : 
«  Caro  mea  vere  est  cibus,  ct  sanguis  meus 
vere  est  potus.  Qui  manducat  meam  carnem, 
et  bibit  meum  sanguinem, »  etc.  3.  Quiasal- 
vum  illum  recepit ,  per  recuperafionem  jus- 
titiae,  quam  solus  Christus  potest  restituere, 
secundum  illud  ^ :  «  Nec  est  aliud  nomen  sub 
ccelo  datum  hominibus,  in  quo  oporteat  nos 
salvos  fieri.  »  Haec  autem  tria  praedicat  sa- 
cra  Scriptura  tota,  scilicet  pcenitentiam ,  gra- 
tiam  et  salutem.    Unde  Praecursor  Christi 
haec  praedicabat,  scilicet  "  :  «  Pcenitentiam 
agite,»  simul  promittens  gratiam  et  salu- 
tem.  Simihter  et  ipse  Christus  '  :  «  Pceni- 
tentiam  agite.  »  Similiter  et  universus  cho- 
rus  apostolorum ,  et  maxime  Petrus  et  Pau- 
lus,  qui  non  tantum  verbo,  verum  et  exem- 
plo  clamabant ,  secundum  illud ' :  «  Christus 
Jesus  venit  in  hunc  mundum  peccatores  sal- 
vos  facere,  quorum  primus  ego  sum.  Sed 
ideo  misericordiam  consecutus  sum,  ut  in 
me  primo  ostenderet  Christus  Jesus  omnem 
patientiam,  ad  informationem  eorum,  qui 
credituri  sunt  illi  in  vitam  aeternam.  »  Unde 
et  propter  peccatores  dicebat  vitulum  sagi- 
natum  esse  occisum ,  cum  dicebat  ^ :  «  Com- 
mendat  autem  charitatem  suam  Deus  in  no- 
bis,  quoniam  cum  adhuc  peccatores  essemus, 
secundum  tempus  Christus  pro  nobis  mor- 
tuus  est.  Multo  igitur  magis  nuac  justificati 
in  sanguine  ipsius,  salvi  erimus  ab  ira  per 


IN  CAP.  XV.  21 

ipsum.  »  Et  paulo  post :  «  Ubi  abundavit  de- 
lictum ,  superabundavit  et  gratia  :  ut  sicut 
regnavit  peccatum  in  mortem,  ita  gratia 
regnet  per  justitiam.  »  Et  quia  justus  de  suis 
meritis  praesumens  hanc  justitiam  non  ac- 
ceptat ,  imo  potius  indignatur  contra  mise- 
ricordiam  Dei ,  quasi  iuique  agat  reddendo 
bona  pro  malis,  ideo  subdit  (v.  28)  :  Indig- 
natus  est  autem,  et  nolebat  introire.  Qui 
enim  non  acceptat  affluentiam  misericordiae 
Dei,  sed  sufficientiam  j  ustitiae  suae,  non  po- 
test  introire  ad  unitatis  ecclesiasticae  chari- 
tatem.  Et  hoc  est,  quod  dicitur  de  talibus'" : 
« Ignorantes  justitiam  Dei ,  et  suam  quaeren- 
tes  statuere,  justitice  Dei  non  sunt  subjecti.  » 
Unde  et  hac  de  causa  populus  judaicus  non 
vult  introire  in  ecclesiasticam  uuitatem ,  et 
quia  superbiens  de  sua  justitia,  non  accep- 
tat  summi  Patris  misericordiam  peccatoribus 
impensam.  Sed  contra  tales  dicitur :  "  «  Justi- 
ficali  gratis  per  gratiam  ipsius ,  et  per  re- 
demptionem  quae  est  in  Christo  Jesu,  quem 
proposuit  Deus  propitiationem  [a)  per  fidem 
in  sanguine  ipsius,  etc,  ut  sit  ipse  justus, 
et  justificanseum  qui  est  ex  fide  Jesu  Christi. 
Ubi  est  ergo  gloriatio  tua  ?  exclusa  est. »  Et 
sequitur  :  «  Arbitramur  enim  justificari  ho- 
rainem  per  fidem  sine  operibus  legis.  »  Iste 
praesumens  de  justitia,  et  indignans  de  mi- 
sericordia  fratri  impensa,  non  ambulat  se- 
cundum  justitiam,  sed  secundum  injusti- 
tiam,  quia  in  Proverbiis  dicitur"  :  «Qui  ad 
indignandum  facilis  est,  erit  ad  peccala  pro- 
clivior.  » 

Pater  ergo  illius  egressus ,  etc.  Post  de- 
scriptam  impatientiam  filii  ad  indignationem 
concipiendam ,  hic  secundo  ostenditur  cle- 
mentia  patris  ad  indignationem  placandam ; 
ubi  tria  introducuntur  :  primo  enim  prae- 
mittitur  ex  parte  patris  allocutio  pia;  se- 
cundo,  a  parte  filii  responsio  proterva;  ter- 
tio  subjungitur  persuasio  placatiya. 

Primo  igitur,  quantum  ad  patris  allocu- 


'  Malach.,  n, 
4.  —  *  Joan.,  VI,  36-57 


7.  —  2  [sa.,  XXI, 


lU,  2. 


Joan.,  VI,  36-57.  —  '  Act.,  iv.  \-2. 
—  '  Mattli.,  IV,  n.  _  «  1  Tim. 


12.  -  3  Ibid.,  LX, 
—  ''  Matlli., 


I,   15-10.  — 


»  Rom.,  V,  8-9,  21.  —  •«  Ibid.,  x,  3. 
24-28.  —  '*  Prov.,  XXIX,  22. 

)  Ccet.  edit,  propitiatorem. 


'1  Ibid.,   III, 


(«) 


22 


EVANGELll 


tionem  piissimam ,  dicit :  Pater  errjo  illius 
egressus  ccepit  rogarc  illutn.  Egreditur  au- 
tem  pater  ad  exteriora  per  condescensionem, 
secundum  illud  ' :  «  Egressus  es  in  salulem 
populi  tui,  et  in  salutem  cum  Cliristo  tuo. » 
Egressus  scilicet  iste  non  est  aliud  nisi  ma- 
nifestare  se  exterius  in  carne  *  :  «  Propter 
Sion  non  tacebo,  et  propter  Jerusalem  non 
quiescam  ,  donec  egrediatur  ut  splendor 
justus  ejus,  B  etc.  Et  quia  liic  egressus  iuit 
ex  magna  pietate  ad  hominem  salvandum , 
ideo  dicit :  Cc^pit  rogare  eum.  ' «  Tanquam 
flliis ,  vobis  ofTert  se  Deus. »  Rogat  ergo  si 
contra  ipsum  dedignamur,  secundum  illud  * : 
«  Aures  tuae  audient  verbum  post  tergum 
monentis  :  Haec  est  via,  ambulate  in  ea.  » 
Unde  ipse  Deus  Pater  contra  Filium  indigna- 
tum  non  indignatur,  sed  potius  euni  rogat  et 
consolatur,  ut  impleatur  illud  Isaiai ' :  «  Quo- 
modo  sicut  mater  blandiatur,  ita  ego  conso- 
labor  vos.  »  Nec  inimerito,  quia,  sicut  dici- 
tur  "  :  «  Ipse  est  pater  misericordiarum  et 
Deus  totius  consolationis,  qui  consolatur  nos 
in  omni  tribulatione  nostra. »  Unde  Jeremias 
dicit  de  hac  allocutione  '  :  «  Ergo  saltem 
amodo  voca  me  :  Pater  meus ,  dux  virgini- 
tatis  meae  tu  es,  »  etc;  et  sic  impleatur  illud 
Job  ' :  a  Oi'abam  fllios  uteri  mei.  » 

Secundo,  quantum  ad  fllii  responsionem, 
subdit  ( V.  29) :  A<  ille  respondens  dixit  pa- 
tri  suo :  Eece  tot  annis  servio  libi.  Ubi  pro  - 
terve  respondet,  quia  seipsum  jactat  de  jus- 
titia,  diceus  quod  longo  tempore  servivit 
patri ,  cum  tamen  ipse  Pater  obsequio  nos- 
tro  non  indigeat,  secundum  illud':  «  Dixi 
Domino  :  Deus  meus  es  tu ,  quoniam  bono- 
rum  meorum  non  eges.  »  Et  Job '"  :  «  Porro 
si  juste  egeris,  quid  donabisei,  aut  quid  de 
manu  tua  accipiet?  »  Ostentat  ergo  se  in  hoc, 
quod  jaclat  se  pro  patre  magna  fecisse ;  os- 
tentat  el  se  in  hoc ,  quod  dicit  se  nihil  contra 
eum  fecisse,  cum  addit :  Et  num^uam  man- 
datum  tuum  prceterivi :  et  in  hoc  justificat 

'  Habac,  III,  13.  —  -  Isa.,  lxii,  i.  —  '  Habr.,  xil, 
7.  —  *  Isa.,  XXX,  21  —  =  Ibid.,  lxv),  13.  —  «  11  Cor.. 
I,  3-4.  -  '  Jerem.,  iii,  4.  —  »  Job ,  xix,  17.  —  9  Psal. 
XV,  2.  —  '«  Job,  XXXV,  7.  —   "   1   Cor.,  iv,  4.  — 


SANCTI  LUCiE 

seipsum,  cumtamen  dicat  Apostolus"  :  «Ni- 
hil  mihi  conscius  sum ,  sed  non  in  hoc  jusli- 
ficatus  .sum. »  Contra  illud  supercilium  dici- 
tur  "  :  «  Non  est  homo  qui  non  peccet :  »  Et " : 
M  Si  dixerimus  quoniam  peccatum  non  habe- 
mus,  ipsi  nos  seducimus,  »  elc.  Quia  dicitur 
ad  Romanos  '*  :  «  Oinnes  peccaverunl ,  et 
egent  gloria  Dei.  »  Ostentat  ergo  suam  jus- 
titiam ;  accusat  et  patris  duritiam ,  cum  sub- 
dit  :  Et  nunquam  dedisti  mihi  lioidum  ut 
cumamicis  tneisepuha-er, q\xiisid\ca\.:iiea\ptir 
fuisti  mihi  durus,  et  non  dedisti  aliquam  in- 
teriorem  consolationem ,  quae  esset  indica- 
.  tiva  dilectionis  tua».  Et  tamen  hoc  facit  Deus 
justo  judicio  et  occulto,  secuiidum  illud  '^  : 
«  Sunt  justi  atque  sapientes ,  et  opera  eo- 
rum  in  manu  Dei;  et  tainen  nescit  hoino 
utrum  amore ,  an  odio  dignus  sit  :  sed  om- 
nia  in  futurum  servantur  incerta. »  Iste  au- 
tem  non  attendens  occulta  Dei  judicia,  pa- 
tris  duritiaiu  accusal,  quasi  diceret  illud 
Job '" :  «  Mutatus  es  mihi  in  crudelem,  et  in 
duritia  manus  tuae  adversaris  mihi. »  In  hoc 
ergo  accusat  patris  duritiam.  Similiter  re- 
prehendit  patris  clementiam  ,  cum  adjun- 
git  ( v.  30 )  :  Sed  postquam  filius  tuus  hic  : 
quasi  diceret  :  Non  frater  meus,  sicut  dice- 
bat  Domiuus  ex  indignatione '" :  «  Descende, 
peccavit  populus  tuus. »  Tuus,  \n(\mi,  non 
meus,  «  quia  propter  culpam  dedignor  ut 
fratrem  ipsum  recognoscam.  »  Unde  addit  : 
Qui  devoravit  substantiam  suam  cum  mere- 
tricibus,  venit,  et  ita  dignus  esset  ira,  qura 
prodigus,  immundus  et  fcedus ,  et  ideo  me- 
rito  perdendus  '*  :  «  Perdidisti  omnes  qui 
fornicantur  abs  te. »  Et  '^ :  «  Facta  est  Jerusa- 
lem  quasi  polluta  menstruis  inter  eos.  Justus 
est  Dominus,  quia  os  ejus  ad  iracundiam  pro- 
vocavi.  »  Occidisti  illi  vitulum  saginatum, 
ostendendo  summam  benevolcnliam:  quam 
ostendit  cum  alicui  devotionem  dat  circa  be- 
neneiicium  domiiiicic  passionis,  secundum 
illud  ■" :  «  Fasciculus  myrrhae  dilectus  meus 

»2  111  Reg.,  VIII,  46.—  "  1  Joan.,  I,  8.  —  '*fiom.,  ;i(, 
23.  —  '5  Eccle.,  IX,  1-2.  —  <6  Job,  XXX,  21.  — 
"  Exod.,  XXXII,  7.  —  '8  psal.  lxxii,  27.  —  i^  Thren., 
\,  17-18.  —  "  Cunt.,  \,  12,  14. 


EXPOSITIO 

mihi ,  inter  ubera  mea  commorabitur.  Bo- 
trus  Cypri  dilectus  mihi ,  in  vineis  Engaddi. » 
Occidisti  ei,  id  est,  per  devotionem  dedisti, 
ac  si  solum  pro  ipso  occisus  esset ,  sicut  et 
Paulus  dicebat ' :  «  Quod  autem  nunc  vivo  in 
carne,  in  fide  vivo  Filii  Dei,  qui  dilexit  me, 
et  tradidit  semetipsum  pro  me. »  Unde  et 
prsemittebat :  «Christo  confixus  sum  cruci.» 
Arguit  ego  iste  sua  responsione  proterva  et 
patris  clementiam,  et  accusat  duritiam,  et 
ostentat  suam  justitiam  ;  nec  attendit  quod 
o  Deus  superbis  resistit,  humilibus  autem 
dat  gratiam ,  »  sicut  dicitur  ^.  Siquidem 
Deus  peccatoribus  est  dulcis ,  ut  eos  excitet 
ad  spem ;  et  durus  justis ,  ut  eos  inclinet  ad 
humilitatem.  Propter  quod  dicitur ' :  «  Cum 
feceritis  omnia  quse  prjecepta  sunt  vobis , 
dicite  :  Servi  inutiles  sumus,  »  etc. 

Tertio  ,  quantum  ad  satisfactionem  placa- 
tivam ,  subjuugit  ( V.  31 )  :  At  ipse  clixit  illi: 
Fili,  tu  semper  meeuyn  es.  Nota  hic  benignis- 
simam  patris  responsionem,  quia  cum  posset 
arguere  fdium  de  praesumptione ,  de  indig- 
uatione,  de  protervia,  et  de  iuhumanitate ;  ta- 
men  non  arguit,  ne  magis  perturbet,  sed  pie 
blanditur,  ut  leniat,  quia '  «  responsio  moUis 
frangit  iram.  »  Non  ergo  arguit  perturba- 
tum ;  sed  dulciter  et  rationabiliter  placat 
iratum,  laudando  scilicet  filii  obedientiam, 
cum  dicit  :  Fili,  tu  semper  meeum  es,  et 
semper  mihi  obtemperas ,  ita  ut  sis  de  nu- 
mero  illorum  quibus  dicitur  ^  :  «  Vos  estis 
qui  permansistis  mecum  in  tentationibus 
meis; »  et  possis  dicere  illud"  :  «  Ut  jumen- 
tum  factus  sum  apud  te ,  et  ego  semper  te- 
cum.  »  Scmper  mecum  es,  in  domo  manens 
sicut  filius ' :  «  Filius  manet  in  domo  in  ajter- 
num.  B  Placat  etiam  ostendendo  benevoleu- 
tiam ,  cum  addit :  Et  otnnia  mea  tua  sunt, 
per  benevolentiam  scilicet  charitalis,  secun- 
dum  illud ' :  «  Omnia  enim  vestra  sunt,  sive 
Paulus,  sive  Apollo;  »  sequitur :  «Sive  prae- 
sentia,  sive  futura.  Omnia  enim  vestra  sunt; 

1  Gal.,  II,  20,  19.  —  =  Jac,  IV,  6.  —  3  \nl.,  xvii, 
10.  —  *  Prov.,  XV,  1.  —  s  lnf.,  XXII,  28.  —  »  Psal. 
Lxxii,  23.  —  '  Joan.,  viii,  35.  —  '  1  Cor..,  iii,  22-23. 
—  »  Rom.,  vili,  32.  —  ">  /40.,  Lxiv,  4.  —   >'  Psul. 


IN  CAP.  XV.  S3 

vos  autem  Christi,  Christus  autem  Dei.  » 
Quia,  sicut  dicitur'  :  «Qui  proprio  filio  suo 
non  pepercit ,  sed  pro  nohis  omnibus  tradi- 
dit  illum ,  quomodo  non  etiam  cum  illo  om- 
nia  nobis  donavit?  »  Vult  ergo  dicere  quod 
licet  magna  non  ostendat,  tamen  magna  re- 
servat,  secundum  illud  "  :  «  Oculus  non  vi- 
dit,  Deus,  absque  te,  quai  prseparasti  ex- 
pectantibus  te. »  Omnia  ergo  sunt  viri  justi, 
vel  in  re ,  vel  in  spe.  Nam  cum  sint  quae- 
dam  superiora,  quaedam  inferiora,  quaedam 
paria  :  superiora  sunt  viri  justi  ad  fruen- 
dum  "  :  «  Deus  cordis  mei,  et  pars  mea  Deus 
in  aeternum.  »  ^qualia,  scilicet  angeli ,  et 
sunt  ipsius  justi,  ad  coadjuvandum  '^ :  «  Om- 
nes  sunt  administratorii  spiritus,  in  minis- 
terium  missi  propter  eos  qui  haereditatem  ca- 
pient  salutis.  »  Inferiora  justi  sunt,  ad  uten- 
dum  et  dominandum"  :  «  Quid  est  homo, 
quod  memor  es  ejus?  aut  filius  hominis, 
quoniam  visitas  eum  ?  »  Sequitur  :  «  Omnia 
subjecisti  sub  pedibus  ejus,  »  etc.  Et  in  hoc 
apparet  mira  patris  benevolentia.  Placat 
etiam  approbando  impensam  misericordiam, 
cum  subjungit  (v.  82)  :  Epulari  autem  et 
gaudere  oportebat ,  charitate  scilicet  ur- 
gente ,  quia  charitas  est  quse  cogit  de  bouo 
gaudere.  Unde  Apostolus  '* :  «  Sive  mente 
excedimus,  Deo;  sive  sobrii  sumus,  vobis. 
Charitas  enim  Christi  urget  nos.  »  Et  sicut 
charitatis  est,  uri  de  alieno  scandalo,  secun- 
dum  illud  "  :  «  Quis  scandalizatur,  et  ego  non 
uror?»  sic  laetari  et  refici  de  alieno  reme- 
dio.  Ideo  dicit  :  Quia  frater  tuus  hic  mor- 
tuus  erat,  et  revixit;  perierat,  et  inventus 
est.  Mortuus  fuerat  deserendo  Christum,  qui 
de  se  dicit  "^  :  «  Ego  sum  via,  et  veritas ,  et 
vita. »  Et  '■' :  « Vita  erat  lux  hominum, »  Pe- 
rierat,  amando  peccatum,  quia  '* :  «  Qui  amat 
periculum,  in  illo  peribit.  »  Revixit  autem 
redeundo  ad  Christi  gratiam  "  :  «  Ego  sum 
resurrectio  et  vita,»  etc.  Et  inventus  esi, 
redeundo  ad  pcenitentiam ,  sicut  supra  in- 

LXXll,  26.  —  "  Hebr.,  I,  14.  —  '^  Psal.  viil,  5,  8. 
—  '♦  U  Cor.,  v,  13-14.  —  ">  Ibid.,  29.  —  '"  Joan., 
XIV,  6.  —  "  Ibid.,  I,  4.  -  "  Eccli.,  iii,  27.  — 
''  Joan.,  XI,  25. 


24  EVANGELII 

venta  fuit  ovicula,  inventa  fuit  et  perdita 
drachma ,  et  ideo  epuliiri  oportebal  et  qau- 
dere ,  quia,  sicut  supra  dictum  est '  :  «  Gau- 
dium  est  arigelis  Dei  super  uuo  peccatore 
pcenitentiam  agente;  »  gaudium  etiam  pas- 
tori  de  ove,  gaudium  et  mulieri  de  drachma. 
Ergo  multo  fortius  gaudium  debet  esse  fra- 
tri  de  fratre  suo,  et  patri  de  lilio  reinvento. 

CAPUT   XVI. 

Divisio.  1-  Dicebatautem  ad  discipulos  suos,  etc. 
Post  expressionem  impietatis  judaicae,  et 
notificationem  pielatis  divinai,  subintroducit 
hic  Evangelista  commendationem  et  persua- 
sionem  pietatis  humanae-.  Et  dividitur  pars 
ista  in  duas,  in  quarum  prima  persuadetur 
ipsis  discipulis  per  Christi  documenta,  ct 
per  exempla  parabolica,  pielas  humana  quan- 
tum  ad  opera  corporalia;  in  secunda,  quan- 
tum  ad  spirituaiia  "  :  Et  ait  ad  discipulos 
suos,  etc.  Pars  prima  continet  praesens  capi- 
tulum,  quod  in  tres  partes  distinguitur :  in 
quarum  prima  proponitur  exemplum  para- 
bolicum  pietatis  providffi ;  in  secuuda  elici- 
tur  documentum  pietatis  perfecta,  ibi  '  : 
Ego  dico  vobis ,  facite,  etc;  in  terlia  sub- 
jungit  exemplum  impietatis  punitai,  ibi  *  : 
Homo  quidam  erat  dives ,  etc.  Circa  exem- 
plum  igilur  pietatis  providffi,  quod  propo- 
nitur  circa  villicum,  qui  fuit  de  bonis  do- 
mini  sui  largus,  attendendum  quod  illud 
partim  estexemplum  expressum,  partim  dic- 
tum  parabolicum  :  nisi  enim  csset  exem- 
plumexpressum,  non  subderetur  in  fine  pa- 
rabolffi,  quod  laudavit  Dominus  villiciim 
iniquitatis,  quia  prudenter  fecissel,  etc.  Sed 
rursus,  nisi  esset  parabolice  dictum,  factum 
tantae  fraudis  adeo  detestandum  in  exem- 
plum  nuUatenus  a  Domino  proponi  deberet. 
Propter  quod  oportet  exemplum  istud  par- 
tim  ad  litteram  prosequi ,  partim  eliam  pa- 
rabolice;  cum  habeat  rationem  exempli  et 
parabolae,  sicut  et  illud  de  divite  epulone. 

'  Siip.,  V.  10.  -   =  Inf.,  xvii,  1.  —  3  Inf.,  v,  9.  — 
'  Int.,  V.  19.  —  =  Ibjd.,  V.  I.  —  '  V.  2.  —  '  V.  3.  — 


SANCTl  LUC^ 

Istud  tamen  plus  tenet  rationem  parabo- 
lae ,  et  illud  magis  rationem  exempli  :  et 
ideo  magis  inlelligitur  secundum  litteram; 
istud  autem  partim  sccundum  metapho- 
ram,  partim  secundum  litteram  est  intel- 
ligendum.  Ad  hujus  igitur  parabolici  exem- 
pli  evidentiam,  attendendum  (juod  aliquid 
proponitur  in  eo  recogitandum,  aliquid  re- 
futandum,  ahquid  ut  formidandum,  ah- 
quid  ut  tolerandum,  aliquid  ut  providen- 
dum,  aliquid  ut  imitandum,  et  aliquid  ut 
commendandum.  Recogitanda  namque  est 
origo  potestatishumanae,  dc  qua  ibi '" :  Uomo 
quidam  erat  dives.  Refutanda  est  abusio  po- 
testatis  commissae ,  quam  insinuat  ibi  :  Et 
diffamatus  est  apud  illum.  Formidanda  est 
discussio  ffiquitatis  supernffi  de  qua  ibi  °  : 
Vocavit  illum,  el  cdt  illi.  Toleranda  est  im- 
perfectio  impietatis  humanffi,  quam  ibi  insi- 
nuat'  :  Ait  autem  villicus  intra  se.  Provi- 
denda  est  inventio  fidelis  amicitiae  ibi »  : 
Scio  quid  faciam,  ut  cum  amotus  fuero,  etc. 
Imitanda  est  exhibitio  liberalis  clementiffi, 
de  qua  ibi '  :  Convocatis  itaque  singulis  de- 
bitoribus.  Laudanda  sive  commendanda  est 
discretio  sagacis  providentiffi ,  de  qua  ibi  "> : 
Laudavit  Dominus  villicum  iniquifatis. 

Primo  igitur  in  hac  parabola  insinuatur 
origo  potestatis  mundauffi  a  discipuhs  reco- 
gitanda,  cum  dicit :  Dicebat  autem  et  ad  dis- 
cipulos  suos,  etc.  Quibus  dixit  supra  "  :  « Yo- 
bis  datum  est  nosse  mysterium  regni  Dei.  » 
Et  in  Joanne  (a)  "  :  «  Vos  autem  dixi  ami- 
cos,  quia  omnia  qufficumque  audivi  a  patre 
meo,  nota  feci  vobis.  »  hleo  autem  et  ad 
discipulos  dicebat,  quia  Judsis  confutatis, 
eis  debebat  pietas  persuaderi,  ad  quam  vehe- 
menter  incitat  consideratio  originis  potesta- 
tis  terrenffi,  de  qua  dicit  :  Homo  quidam 
erat  dives,  qiii  habebat  villicum.  llomo  iste 
quidam  singularis,  et  singularilcr  dives, 
recte  iutelligitur  Deus,  secuudum  illud  " : 
«  Idem  Dominus  omnium ,  dives  in  omnes, 
qui  invocant  illum.  »  Iste  solus  dives,  qui 

«  V.  4.  _  »  V.  5.  -   "  V.  8.  —  "  Sup.,  vni ,  10.  — 
'•  Joan.,  XV,  13,  —  '^  Kom.,  x,  12. 


EXPOSITIO 

habet  omnia  et  abundat '  :  «  Bleus  est  enim 
orbis  terrae,  et  plenitudo  ejus.  »  Et  rursus  ' : 
a  Meae  sunt  omnes  ferae  silvarum.  »  Et  rur- 
sus  :  «  Domini  est  terra,  et  plenitudo  ejus; 
orbis  terrarum,  »  etc.  Hujus  hominis  divitis 
villicus  est  quilibet  homo,  qui  habet  aliquid 
posse  terrenum,  sive  dignitdtis,  sive  divitia- 
rum  ad  dispensandum.  Unde  Glossa  :  «  Vil- 
licus  est,  cui  Deus  ahquas  pecunias  ad  ero- 
gandum  pauperibus  commisit.  o  Et  ut  aha 
Glossa  dicit  :  «  Villicus  est  propriae  villae 
custos;  sed  ponitur  hic  pro  ceconomo,  id  est 
dispensatore.  »  Humana  igitur  potestas , 
quoniam  non  est  nisi  ad  tempus  et  ab  aho 
coUata,  non  est  nisi  quaedam  vilhcatio  et 
ceconomia.  Unde  dicitur  '  :  «  Tua  sunt  om- 
nia,  et  quae  de  manu  tua  accepimus,  dedi- 
mus  tibi.  Peregrini  etiam  sumus  coram  te, 
et  advenae,  sicut  omnes  patres  nostri.  Dies 
nostri  quasi  umbra  super  terram ,  et  nulla 
est  mora.  »  Unde  et  Apostolus  nolebat  se 
sestimari  Dominum,  sed  ceconomum,  et  vil- 
licum ,  cum  dicebat '  :  «  Sic  nos  existimet 
homOj  ut  ministros  Christi,  et  dispensatores 
mysteriorum  Dei,  »  etc.  Talem  villicum  re- 
rum  praesentium  se  existimabat  Job  =  : 
«  Dominus  dedit,  Domiuus  abstuht,  sicut 
Domino  placuit,  ita  factum  est.  » 

Secundo,  quantum  ad  abusionem  potesta- 
tis  commissae  ab  omnibus  fugiendam,  sub- 
dit :  Et  hic  diffamatus  esl  apud  illum,  quasi 
dissipasset  bona  ipsius.  Bona  namque  Dei 
dissipat,  qui  temporaha  ista  vel  male  reti- 
net,  vel  male  accipit,  vel  male  dispensat. 
Unde  Glossa  :  «  Dissipatio  est ,  quando  ipsa 
bona  male  congregantur,  vel  quando  non 
bene  expenduntur.  »  £t  ratio  hujus  est, 
quia  bona  temporaha  sunt,  ut  per  haec  ac- 
quirantur  bona  aeterna.  Cum  ergo  haec  tem- 
poraha  sic  habentur,  quod  propter  iUa 
aeterna  perduntur,  tunc  absque  dubio  dissi- 
pantur.  Qui  ergo  haec  temporalia  bona  sic 
expendunt,  quod  non  quwrunt  in  eis  meri- 
tum  salutis,  sed  solatium  carnis ;  tempora- 

'   Vsal.  XLix,   12,   10.  —    '  Psul.   xxiii,    11.  — 
'  I  Varal.,  xxix,   H  «t  seq.  —  *  II  Cor.,  iv,   I.  — 


IN  CAP.  XVI.  25 

lia  non  dispensant  ad  modum  boni  viUici; 
sed  dissipant  ad  modum  filii  prodigi,  de 
quo  supra  dicitur  ",  quod  «  dissipavit  sub- 
stantiam  suam  vivendo  hixuriose.  »  Contra 
quos  dicit  Dominus  per  Oseam  prophetam ' : 
«  Dedi  eis  frumentum  et  vinum ,  et  oleum 
et  argentum  muUipUcavi  eis,  et  aurum, 
quae  fecerunt  Baal  :  idcirco  convertar,  et 
sumam  frumentum  meum  in  tempore  suo, 
et  vinum  meum  in  tempore  suo,  et  Uberabo 
lanam  meam,  et  linum  meum,  quae  operie- 
bant  ignominiam  ejus.  Et  tunc  revelabo 
stuUUiam  ejus  in  ocuUs  amatorum  ejus.  » 
Unde,  quia  plures  sunt  dissipatores,  et  pauci 
dispensatores,  dicitur '  :  «  Hic  jam  quaeritur 
inter  dispensatores,  ut  fideUs  quis  invenia- 
tur.  »  Tunc  autem  haec  temporalia  bene 
dispensantur,  quando  in  opera  misericor- 
dise  distribuuntur,  secundum  iUud  ° :  «  Quis, 
putas,  est  fidehs  dispensator  et  prudens, 
quem  constituit  Dominus  super  famiham 
suam?  »  etc.  Et  istius  dissipalionis  origo  et 
mater  est  in  misericordia.  Ideo  dicitur  '°  : 
«  Novit  justus  causam  pauperum;  impius 
ignorat  scientiam  ;  homines  pestilentes  dis- 
sipant  civitatem.  »  Timc  autem  hic  viUicus 
apud  Dominum  diffamatur,  quando  clamor 
pauperum  ascendit  ad  Dominum.  Unde  di- 
citur  "  :  «  Agite  nunc,  divites,  plorate  uhi- 
Idutes  in  miseriis  vestris,  quae  advenient 
vobis.  »  Et  post  :  «  Ecce  merces  operario- 
rum,  qui  messuerunt  regiones  vestras,  quae 
fraudata  est  a  vobis,  clamat,  et  clamor  eo- 
rum  in  aures  Domini  sabaoth  introivit.  »  Et 
quoniam  crudeUs  est  qui  famam  negligit,  et 
omnis  homo  maxime  horret  infamiam,  ideo 
taUs  bonorum  abusio  est  cavenda,  ne  ex  dis- 
sipatione  bonorum  dispensatorum  cadat  in 
opprobrium  et  derisionem  pulilicam,  secun- 
dum  illud  '^  :  «  Faluo  non  erit  amicus,  et 
non  erit  gratia  in  bonis  Ulius.  »  Et  postea  : 
«  Quoties  et  quanti  irridebunt  eum?  »  Ne- 
que  enim  quod   habendum   erat ,   directo 

■•  ./oi,  I,  21.  —  «  Sup.,  XV,  13.  —  '  Ose.,  ii,  8-10.  — 
8  I  Cor.,  IV,  2.  —  •  Sup.,  XII,  42.  —  '•  Vrov.,  xxi.x, 
H.  —  "  }ac.,  V,  I,  4.  -  "  Ecc/i.,  XX,  17,  18. 


26  EVANGELII  SANCTI  LUCiE 

sensu  distribuit ;  similiter  et  quod  non  erat 
habendum. 

Terlio,  quantum  ad  districtionem  sequita- 
tis  divinae,  cuilibet  formidandam,  subditur  : 
(v.  2)  Et  vocavit  illum,  et  ait  illi  :  Quid 
hoc  audio  de  te?  Glossa  '  :  «  Vocat,  quando 
inculit  timorem  aeternae  damnationis.  »  De 
qua  vocatione  dicitur  - :  «  Et  audivi  post  me 
vocem  commotionis  magnae :  Benedicta  glo- 
ria  Domini  de  loco  suo.  »  Hac  voce  vocatur, 
qui  ad  considerandum  futurum  judicium 
excitatur,  ubi  arguetur  non  solum  secun- 
dum  famam,  sed  secundum  conscientiam. 
Propter  quod  addit :  Redde  rationem  villi- 
cationis  tuce.  Haec  namque  vox  in  ore  cujus- 
libet  debet  resonare,  quia  absque  dubio  di- 
vina  aequitas  rationem  exiget  \.  de  bonis 
commissis  ad  dispensandum,  sicut  innuitur 
in  Matthceo  '  :  «  Assimilatum  est  regnum 
ccelorum  hominiregi,  qui  vohiit  rationem 
ponere  cum  servis  suis.  »  2.  De  malis  com- 


missis  '  :  «  Et  cum  ccepisset  rationem  po- 
nere,  oblatus  est  ei  unus  qui  debebat  ei  de- 
cem  millia  talenta.  »  Sequitur  ^ :  «  Miserlus 
autem  Dominus  servi  iUius,  dimisit  eum,  et 
debitum  dimisit  ei.  »  Et  post  subditur  quod 
de  hoc  rationem  exegit.  3.  De  bonis  etiam 
omissis  '  :  «  Post  mullum  temporis  venit 
dominus  servorum  illorum,  et  posuit  ratio- 
nem  cum  eis.  »  Et  subdit  de  servo  pigro  ', 
quod  projectus  est «  in  tenebras  exteriores. » 
•i.  De  malis  etiam  perpetratis  *  :  «  Sufficit 
enim  praeteritum  tempus  ad  voluntatem 
gentium  consummandam  his  qui  ambula- 
verunt  in  luxuriis,  desideriis,  viuolentiis , 
comessationibus.  »  Et  sequitur  '  :  o  Qui 
reddent  rationem  ei,  qui  paratus  est  judi- 
care  vivos  et  mortuos.  »  Nec  tantum  de 
magnis  malis ,  verum  etiam  de  parvis ,  se- 
cundum  illud  '"  :  «  De  omni  verbo  otioso 
quod  locuti  fuerint  homines ,  reddent  ralio- 
nem  in  die  judicii.  »  Ab  hoc  ergo  vilhco 
exigit  rationem  villicationis ,  quanlum  ad 

'  Gloss.  iuterliu.  in  hunc  loc.  —  ^  Ezecli.,  iii,  12.  — 
3  Matth.,  XVIII,  23.  —  »  Ibid.,  24.  —  '  Ibid.,  27.  — 
«  Ibid.,  XXV,  19.  —  '  Ibid.,  30.  —  »  I  Petr.,  iv,  3.  — 
9  1  Petr.,  IV,  5.  —  '•  Matlli.,  xu,  36.  —  "  Eccle.,  ix. 


omnia  quatuor  praedicta,  quia  quantum  ad 
modicum  dicit  Bernardus  :  «  Sicul  nec  ca- 
pillus  de  capile  peribit,  sic  nec  momentum 
de  tempore  trausit,  de  quo  non  exigatur 
ratio.  »  Et  post  istius  rationis  exactionem, 
non  restabit  possibilitas  ad  merendum ;  ideo 
subdit  :  Jam  enim  non  poteris  vilticare, 
quia  dicitur  "  :  «  Nec  opus,  nec  ratio,  nec 
sapientia,  nec  scienlia  erunt  apud  inferos, 
quo  tu  properas.  »  Unde  dicitur  cuilibet  vil- 
Uco  '^  :  «  Non  habebis  jugiter  potestatem.  » 
Et  "  :  «  Omnis  potentatus  brevis  vita.  » 
Propter  quod  Propheta  in  Psalmo  "  :  «  No- 
Ute  confidere  in  principibus,  neque  in  flliis 
hominum ,  in  quibus  non  est  salus.  Exibit 
spiritus  ejus,  et  revertetur  in  terram  suam : 
in  iUa  die  peribunt  omnes  cogitationes  eo- 
rum,  »  etc. 

Quarto ,  quantum  ad  imperfectionem  in- 
firmitatis  humanae  in  villico  tolerandam, 
subditur  (v.  3):  Ait  aulem  villicus  intra  se: 
Quid  faciam,  quia  Dominus  meus  aufert  a 
me  viilicationem?  Quia  enim  timor  judicii 
soUicitat  mentem  ad  provocaUonem  remedii , 
ideo  videns  vUlicus  se  esse  judicandum,  re- 
quirit  remedium,  secundum  iUud  '"  :  «  Ante 
judicium  para  justitiam  tibi,  et  antequam 
loquaris,  disce.  Ante  limguorem  adhibe  me- 
dicinam,  et  ante  judicium  interroga  teip- 
sum.  »  Et  quia  perfectio  po3nitentiae  consi.stit 
in  afflictione  et  labore  corporali ,  et  humili- 
tate  et  pudore  mentaU ,  et  haec  duo  recusat 
animus  infirmi  hominis ,  ideo  addit :  Fodei'e 
non  valeo,  propter  laboris  corporaUs  diffi- 
cultatem :  quia,  sicut  dicitur '" :  a  Qui  deUcate 
a  pueritia  sua  nutrit  servum  suum  ,  postea 
sentiet  eum  contumacem.  »  Mendicare  eru- 
besco,  propter  actus  contemptibilis  vilita- 
tem"  :  «Super  (a)  minimum  pro  magnopla- 
ceat  tibi,  et  improperium  peregrinationis  non 
audies. »  Et  post  subdit "  :  «  Gravia  haec  ho- 
mini  habenti  sensum  :  correptio  domus ,  et 
improperium  foeueratoris.  »  Iluic  ergo  vil- 

—  '«  Prov.,  xxvil,  24.  —   "  Eccli.,  X,  1.  —   '♦  Psal. 
CXLV,  2,  3.  —  '»  Eccli.,  xviii,  19-20.  —  "^  Prov.,  xxil, 
21.  -  "  Eccli.,  XXIX,  30.  —  '8  Ibid.,  3?. 
(u)  Uaex  mterpr.  LSXIl ;  Vulg.  omilt.  Super. 


EXPOSITIO 

lico  similis  est ,  qui  refugit  ordinem  Cister- 
ciensium,  quia  laborant;  vel  ordinem  Mi- 
norum,  quia  mendicant.  Et  hoc  tamen  tole- 
rabile  est,  quia  ex  infirmitate  venit,  quod 
fugiat  laborem ;  et  ex  pudore ,  quod  fugiat 
mendicationem.   IUum  fugit  ut  intolerabi- 
lem;  hunc  ut  contemptibilem.  Sed  licet  ista 
sint  difficilia  homini  imperfecto  ,  facilia  ta- 
men  sunt  propter  Christum  perfecto  Chris- 
tiano.  iNam  Christus  pro  nobis  factus  pau- 
per,  et  in  laboribus  multis,  secundum  il- 
lud  ' :  «  Pauper  sum  ego,  et  in  laboribus  a 
juventute  mea.  »  Et  per  hoc  Dominus  veris 
Christianis  reddit   laborem    optabilem,  et 
mendicitatem  honorabilem  ,  quia  «  gloria 
magna  est  sequi  Dominum , »  sicut  dicitur '. 
Ipse  autem  Dominus  de  se  dicit  ^ :  «  Ego  au- 
tem  mendicus  sum  et  pauper,  et  Dominus 
sollicitus  est  mei.  »  Quod  quidem  non  dici- 
tur quantum ad spiritualia,  quibus  abundat; 
sed  quantum  ad  temporalia,  in  quibus  pro 
nobis  egenus  et  mendicus  factus  est ,  secun- 
dum  illud  ' :  «  Scitis  gratiam  Domini  nostri 
.lesu  Christi,  quoniam  propter  vos  egenus 
factus  est,  cum  esset  dives ,  »  etc.  Et  prop- 
Fran-  tcrea  dicit  beatus  Fradciscus  in  Regula  sua, 
™''    quod  fratres  suos  non  oportet  verecundari 
dum  mendicant ,  quia  Dominus  se  pro  nobis 
fecit  pauperem  in  hoc  mundo.  Verumtamen 
quia  villico,  tanquam  imperfecto,  non  erat 
data  gratia,  per  quam  perfecte  efficeretur 
conformis  Christo,  ideo  tanquam  infirmus 
dicit :  Maidicare  erubesco.  Non  ait  :  Mendi- 
care  contemno,  quia  hoc  nou  esset  infirmi- 
tatis  tolerandae,  sed  impietatis  detestandaj. 
Quinto,  quantum  ad  inventionem  fidelis 
amicitiae  providendani,  subdit  (  v.  4  )  :  Scio 
quid  faciam,  ut  acquiram  fidelem  amici- 
tiam.  Unde  Glossa  :  «  Yillicus  est,  cui  Deus 
aliquas  pecunias  ad  erogandum  pauperibus 
commisit :  qui  si  cogitaret  (a)  talem  viliica- 
tionem  cum  vita  ista  flniendam,  magis  de 
acquirendis  amicis ,  quam  de  congregandis 


IN  CAP.  XVI.  27 

divitiis  pertractaret. »  Ille  enim  recte  potest 
dicere  :  Scio  quid  faciam,  qui  intendit  ac- 
quirere  proximi  amicitiam,  quia  e  contrario 
dicitur  ^ :  «  Qui  odit  fratrem  suum ,  in  tene- 
bris  est,  et  in  tenebris  ambulat ,  elnescit  quo 
eat,  quiatenebra;  obcaecaverunt  oculos  ejus.» 
Sed  contra,  qui  diligit,  ipse  scit  quid  facit ; 
facit  enim  secundum  doctrinam  Christi,  quia 
quserit  remedium  contra  periculum.  Propter 
quod  subdit :  Ut  cum  amotus  fuero  a  villi- 
catione ,  per  divinam  sententiam,  secundum 
illud  "  :  «  Veniam  tibi  cito,  et  movebo  can- 
delabrum  tuum  de  loco  suo ;  »  Recipiant  me 
in  domos  suas,  per  amicabilem  misericor- 
diam.  Nam  haec  est  lex  amicitiae,  in  uecessi- 
tate  non  deesse  amico.  Unde  in  Proverbiis ' : 
«  Omni  tempore  diligit  qui  amicus  est,  et 
frater  in  angustiis  comprobatur  :  »  quia  ' 
«  amicus  fidelis ,  protectio  fortis ;  qui  au- 
tem  invenitillum,  invenitthesaurum.  Amico 
fideli  nulla  est  comparatio,  et  non  est  digna 
ponderatio  auri  et  argenti  contra  bonitatem 
fidei  illius.  » 

Sexto,  quantum  ad  exhibitionem  liberalis 
misericordiae  imitandam,  subditur  (v.  5)  : 
Convocatis  igitur  singulis  debitoribus  do- 
7ni7ii  sui.  Ubi  ad  litteram  ostenditur  liberali- 
tas  muniflcentiae  et  misericordiae  in  villico , 
tum  quia  largitur  multis,  tum  quia  multum, 
tum  quia  moderat.  Multis,  quia  singulis 
debitoribusdominisui,  secundum  illudquod 
Dominus  suadet  '  :  «  Omni  petenti  to  tri- 
bue.  »  Et  Isaias '" :  «  Beati  qui  seminatis  su- 
per  omnes  aquas,  immittentes  pedem  bovis 
et  asini. »  Et  quia  misericordia  impendi  de- 
bet  egentibus,  ideo  non  cuilibet  dat,  sed 
debitoribus,  secundum  illud  "  :  «  Dimitte 
eos  qui  confracti  sunt  liberos ,  et  omne  onus 
dirumpe.  Frange  esurienti  panem  tuum,  el 
egenos  vagosque  induc  in  domum  tuam. 
Cum  videris  nudum ,  operi  eum  ,  et  carnem 
tuam  ne  despexeris. »  Multum,  quia  magnam 
summam  pretii  dimittit.  Propter  quod  sub- 


<  Psal.  Lxxxvii,  16.  —  •  Eccli.,  xxiii,  38.  —  »  Pml.       '^- "  "  ^up.,  vi,  :iO.  —  i»  Isa.,  xxxn,  20. 
XXXIX,  18.  — »  II  Cor.,  VIII,  9.  —  »  1  Joan.,  ii,  U.  —       I-^"''  ^-'^- 
'  Apoc,  II,  5.  —  '  Prov.,  XVII,  17.  —  »  Eccli.,  VI,  U,  (a)  Cmi.  edil.  cogitet. 


I  Ibid., 


28 


EVANGELII  SANCTI  WCM 


ditur :  Dicebat  primo  :  Quantum  debes  Do- 
minomeo?  Dicebat,  inquam,  per  familia- 
rem  allocutionem  '  :  «  Congregationi  pau- 
perum  afTabilem  te  facito.  d  Et  *  :  «  Declina 
pauperi  sine  tristitia  aurem  tuam,  et  redde 
debitum  tuum,  et  responde  illi  paclfice, »  etc. 
Et ' :  «  Nonne  ardorem  refrigerabit  ros  ?  Sic 
et  verbum,  melius  quara  datum.»  (v.  6)  At 
ille  dixit :  Centum  cados  olei,  per  fidelem 
agnitionem  debiti.  Debitum  enim  suum  de- 
bet  quisque  fideliter  agnoscere,  ne  forte  di- 
catur  sibi  illud '  :  «  Dicis :  Dives  sum  et  lo- 
cupletatus^  et  nullius  egeo  :  et  nescis  quia 
tu  es  miser,  et  miserabilis,  et  pauper,  et  cae- 
cus,  et  nudus.  »  Est  autem  cadus  mensura 
continens  tres  urnas.  Unde  Glossa  :  «  Cadus 
graece^  atnpho7'a  latine ,  continens  urnas 
tres.  »  In  hoc  autem  insiuuatur  debiti  mag- 
nitudo,  opprimens  debitorem,  quia' :  «Qui 
accipit  mutuum,  servus  est  foenerantis. » 
Dixitque  illi  :  Accipe  cautionem  tuam,  et 
sede  cito,  scribe  quinquaginta,  per  liberalem 
condonationem.  Multum  uamque  exonerat, 
qui  medietatem  oneris  auferendo  supportat. 
Et  in  hoc  lex  charitatis  impletur,  secundum 
illud' :  «  Alter  alterius  onera  portate,  et  sic 
adimplebitis  legem  Christi.  »  Moderate  et 
largiter,  quia  secundum  exigentiam  debiti ; 
propter  quod  addit  ( v.  7  )  :  Deinde  alii  di- 
xit :  Tu  vero  quantum  debes  ?  Ideo  mensu- 
ram  quaerit,  ut  mensurate  distribuat,  quia  ^' : 
«  Ubi  manus  multfe  sunt ,  claude ;  et  quod- 
cumque  trades ,  numera  et  appende ;  datum 
vero  et  acceptum  omne  describe.  »  Qui  ait : 
Centum  co7'os  tritici.  Ubi  magnam  mensu- 
ram  exprimit,  ut  largam  condonationem  ob- 
tineat.  Corus  autem,  ut  dicit  Glossa,  modiis 
triginta  implelur;  unde  major  mensura  est, 
quam  cadus.  Et  quia  in  majoribus  donis 
minor  debet  esse  numerus ,  ut  debita  men- 
sura  servetur,  ideo  subditur :  Ait  illi :  Accipe 
litteras  tuas ,  et  sc7ibe  ocloginta.  Glossa  '  : 
«  Quintam  partem  dimittit.  »  Licet  autem 

'  Eccli.,  IV,  1.  —  «  Ibid.,  8.  —  '  Ibid.,  xviii,  16.  — 
'  Apoc,  III,  17.  —  »  Prov.,  XXII,  7.  —  «  Gul.,  vi,  2. 
—  '  Eccli.,  XLU,  7.  —  •  Gloss.  interlin.  iu  huuc  loc, 


minus  videatur  dimittere  secundum  propor- 
tionem  arilhmeticam  (a) ,  quia  huic  non  nisi 
quintam  partem  dimittit,  superiori  autem 
dimidiam ,  plus  tamen  dimittit  secundum 
geometricam  ib),  quia  plus  sunt  in  quantitate 
viginti  cori  tritici ,  quara  quinquaginta  cadi 
olei.  Elucet  ergo  quod  villicus  iste  liberali- 
ter  condonavit,  quia  non  solum  multis  et 
multa,  verum  et  moderate,  secundum  il- 
lud' :  «  Quomodo  potueris,  ila  esto  miseri- 
cors.  Si  multum  tibi  fuerit,  abundanter  tri- 
bue;  si  exiguum  tibi  fuerit,  etiam  exiguum 
libenler  impartiri  stude. »  In  hac  autem  con- 
donatione  quinquaginta  partium,  et  vigiuti, 
recte  inteliigitur  plena  remissio  liberalissi- 
mae  pietatis.  Nam  quinquagenarius,  qui  con-  Nome- 
surgit  ex  septenario  super  se  ipsum  replicato,  ™' "i"'''" 
addita  scilicetuuitate,  designat  remissiouera  narias. 
septiformis  misericordiae ,  in  cujus  designa- 
tionem  in  jubilaeo  fiebat  plena  remissio,  se- 
cundum  illud  Levitici '°  :  «  Sanctificabis  an- 
num  quinquagesimum ,  et  vocabis  remissio- 
nem  cunctis  habitoribus  terrae  vestrae. »  Ipse 
est  enim  jubilaeus,  qui  jubilaeus  est  annus 
quinquagesimus.  Iste  autem  numerus,  si 
vigesimus  accesserit,  consurgit  in  septuage- 
simum,  in  quo  intelligitur  remissio  plena.  In 
cujus  rei  figuram  populus  Domini  in  capti- 
vitatem  ductus ,  post  septuaginta  annos  est 
liberatus ,  sicut  dicitur  "  :  «  Cum  coeperint 
impleri  in  Babylone  septuaginta  anni,  visi- 
tabo  vos,  et  suscitabo  super  vos  verbum 
meum  bonum ,  ut  reducam  vos  ad  locum 
istum,  »  etc. 

Septimo,  quantum  ad  discretionem  pro- 
videntiae  commendandum ,  subdilur  (v.  8)  : 
Et  laudavit  Dominus  villicu77i  iniquitatis, 
cjuia  prudenter  fecisset.  Glossa  "  :  «  Non  de 
fraude ,  sed  de  prudentia ,  quamvis  peccan- 
tem,  laudat.  »  Unde  licet  villicus  aliqua 
habeat  in  se  vituperabilia ,  praevidendi  (c) 
tamen  modus  potest  in  exemplum  bonorum 
trahi.  Sicut  enim  serpens  in  diffusione  ve- 

—  9  Toi.,  IV,  8.  —  '•  Levit.,  xxv,  16.  —  "  Jerem., 
XXIX,  10.  —  "  Gloss.  interlin.  in  hunc  loc. 

(a)  Ley.  geometricam.  —  (6J  Leg.  ai  ithmelicam.  — 
(c)  Forsan  legendum  providendi. 


EXPOSITIO 

neni  est  detestabilis ,  in  prudentia  tamen 
custodiendi  caput  est  imitabilis  a  viris  per- 
fectis,  propter  quod  dicitur  '  :  «  Estote  pru- 
dentes  sicut  serpentes,  et  simplices  sicut  co- 
lumbse  :  »  sic  villicus  iste  detestandus  est, 
quia  fraudem  commisit,  ratione  cujus  villicus 
iniquitatis  dicitur;  et  laudandus  est,  quia 
prudenter  sibi  contra  periculum  remedium 
adinvenit.  Et  quia  posset  quis  mirari  quod 
Dominus  talem  villicum  in  exemplum  pru- 
dentiae  traxit,  ideo  huic  respondens  Evange- 
lista,  subdit  :  Quia  filii  Jaijics  sceculi  pru- 
dentiores  filiis  lucis  i7i  (jeneratione  sua  sunt. 
Nou  dicit  quod  simpliciter  sint  prudentio- 
res;  sed  in  his,  inquit,  quse  ad  carnalem 
spectant  generationem,  sicut  bubo  et  muri- 
legus  clarius  vident  nocte,  quam  homo,  non 
ad  legendum  litteras,  sed  ad  mures  capien- 
dum.  Sed  est  prudentia  spiritus,  quae  est  iu 
flliis  lucis  excellentior,  quam  prudentia  car- 
nis,  quae  est  in  viris  carnalibus,  secundum 
illud  *  :  «  Prudentia  carnis,  mors  est;  pru- 
dentia  autem  spiritus,  vita  et  pax.  »  Habet 
tamen  aliquid  prudentia  ista  mundana,  per 
quod  excitat  et  instruit  prudentiam  spiritus, 
sicut  sollicitudo  hominis  quserentis  pecu- 
niam  proponitur  in  exemplum  homini  quae- 
renti  sapientiam  '  :  «  Si  sapientiam  invoca- 
veris,  et  inclinaveris  cor  tuum  prudentiae; 
si  quaesieris  eam  quasi  pecuniam ,  et  sicut 
thesauros  effoderis  illam ,  tunc  intelliges 
timorem  Domini,  et  scientiam  Dei  invenies. » 
Unde ,  quia  nuUum  vitium  tantum  est ,  ut  de- 
leat  extrema  (a)  naturae  vestigia ;  ideo  habet 
omnis  vitiosus  aliquid  quod  ipsum  excitet  ad 
bonum :  sicut  ex  ((>]  consideratione  hominis 
lascivi,  potest  se  homo  excitare  ad  amorem ; 
ex  consideratione  avari ,  ad  sollicitudinem; 
ex  consideratione  hominis  superbi,  ad  mag- 
nificentiam.  Unde  ex  ista  parabola  et  exem- 
plo,  non  solum  instruimur  particulariter ; 
verum  et  universaliter,  ut  ex  omnibus  scia- 
mus  elicere  documentum  quod  nos  excitet 

'  ilatth.,  X  ,  IC.  —  =  Rom.,  viil,  G.  —  '  Prov.,  II, 
■3-5.—  '  Tim.,  III,  7.  —  ''  liil'.,  V.  14.  —  »  Inf.,  v.  10. 
—  '  Inf.,  V.  13.  —  '  Eccli.,  XI,  10.  —  »  Eccli.,  xxxiv, 
23.  —  '•  Ibid.,  24. 


IN  CAP.  XVI.  29 

et  informet  ad  bomim.  Sicutenim  sancti  sua 
bonitate  excellenti  testimonium  debent  ha- 
bere  et  habent  *  «  ab  iis ,  qui  foris  sunt ,  » 
ita  vitia  omnia  effigiem  aliquam  habent  vir- 
tutis  et  pietatis.  Virtus  ab  omnibus  generali 
quadam  voce  approbatur ;  sed  impius  ab 
omnibus  condemnatur. 

9.  Et  ego  vobis  dico ,  etc.  Post  exemplum 
pietatis  providae,  subditur  documentum  pie- 
tatis  perfectae  :  quod  quidem  elicitur  ex 
sensu  parabolae  supradictse.  Primo  igitur 
eUcitur  documentum  ad  informationem  dis- 
cipulorum  obedientium;  secundo,  ad  confu- 
tationem  Pharisseorum  rebellium,  ibi  =  :  Au- 
diebant  autem  omnia  hcec  Phariscei,  etc. 
Circa  informationem  autem  discipulorum  ad 
pietatem ,  procedit  hoc  ordine  :  invitat  enim 
eos  ad  misericordiam  primo  ratione  mercedis 
habendae;  secundo  ratione  fldelitatis  servan- 
dae,  ibi  ^ :  Qui  fidelis  est  in  mininio,  etc;  ter- 
tio  ratione  duplicitatis  cavendae,  ibi ' :  Nono 
servus  potest  duobus  dominis  servire.  Ra- 
tione  autem  mercedis  habendee,  invitat  hoc 
ordine  :  scilicet  praemittendo  exhortalionem 
erudientem,  et  addendo  rationem  moven- 
tem.  Primo  ergo,  quantum  ad  exhortatio- 
ncm  erudientem,  prffimittit  :  Et  ego  dico 
vobis  :  facite  vobis  amicos  de  mammona 
iniqidtatis.  Mammona ,  ut  dicit  Glossa,  lia- 
gua  Syrorum  dicuntur  divitiae.  Dicuntur 
autem  iniquitatis ,  quia  habent  frequenter 
iniquitatem  annexam,  secundum  illud  * :  «  Si 
dives  fueris ,  non  eris  immunis  a  delicto.  » 
Unde  Augustinus  :  «  Omnis  dives  aut  ini- 
quus,  aut  haeres  iniqui  est.  »  Sicut  dicit  Beda 
in  homilia :  «  Mammona,  Mammonis,  lingua 
punica  dicitur  lucrum. »  Nec  debet  intelhgi 
de  eo,  quod  quis  per  rapinam  et  iniquitatem 
acquisivit,  et  injusto  titulo  possidet;  debet 
enim  hoc  eleemosyna  (c)  dari  ,  quia  con- 
tra  hoc  dicitur  »  :  «  Dona  iniquorum  non 
probat  Altissimus.  »  Et  rursus  eodem  ca- 
pile  "> :  «  Qui  offert  sacriflcium  ex  substantia 
pauperum,  quasi  qui  victimat  filium  incon- 

(«)  Cmt.  edit.  extremae.  —  (6)  Ccel.  edit.  deest  ex.  — 
(c)  Leg.  rcslitui,  uon  iu  eleemosynam. 


30  KVANGELIl 

spectu  patris.  »  Sed  intelligitur  quod  dari 

debeat  de  divitiis  quae  justo  titulo  possiden- 

tur,  et  tamen  iniquitatem  pariunt ,  nisi  dis- 

triliuantur,  sccundum  illud  '  :  «  Nihil  est 

iniquius  quam  amare  pecuniam.  Hic  enim 

et  animam  suam  venalem  habet. »  De  his, 

inquam ,  divitiis  debent  tibi  fieri  amici  per 

largitionem  eleemosynarum ,  quae  manifes- 

tant  pietatis  alfectum.  Nam  dicitur  ^  :  «  Qui 

habuerit  substantiam  hujus  mundi,  et  vi- 

derit  fratrem  suum  necessitatem  habere ,  et 

clauserit  viscera  sua  ab  eo,  quomodo  chari- 

tas  Dei  manet  in  eo  ?  »  Et '  :  «  Perde  pecu- 

niam  propter  fratrem  et  amicum ,  et  ne  abs- 

condas  illam  sub  Japide  in  perditionem ,  » 

quia  '  «  qui  abscondit  frumenta,  maledicetur 

in  populis ,  »  etc. 

Secundo,  quantum  ad  rationem  moven- 

tem  (fl),  subdit  :  Ut  cum  defeceritis ,  reci- 

piant  vos  in  ceterna  tabernaciiJa.  Ex  quo  in- 

telligitur  quare  dandum  est  munus,  et  quid 

debeat  hominem  movere  ad  faciendam  elee- 

mosynam,  quia  non  praesens  commodum, 

sed  praemium  aeternum,  non  propter  taber- 

naculum  transiens,  sed  aBternum,  secundum 

illud  '  :  «  Cum  facis  eleemosynam,  noli  tuba 

canere  ante  te,  sicut  hypocritse  faciunt,  »  etc. 

«  Amen  dico  vobis,  »  etc.  Et  post :  «  Te  au- 

tem  faciente  eleemosynam  ,  nesciat  sinistra 

tua,  quid  faciat  dextera  tua.  »  llsec  autem 

tabernacula  aeterna,  sicut  mansiones  gloria?, 

de  quibus  Isaias  '  :  «  Sedebit  populus  meus 

in  pulchritudine  pacis,  et  in  tabernaculis  fi- 

duciae,  et  in  requie  opulenta.  »  In  seterna 

tabernacula  alios  recipiunt,  qui  adeo  perfecti 

sunt,  ut  merita  eorum  etiam  aliis  valeant  [b), 

propter  quae  merita  sibi  et  aliis  seterna  ta- 

bernacula  acquirant.  Unde  super  (c)  illud  : 

Facite  vobis  amicos ,  dicit  Glossa '  :  «  Non 

quoslibet  pauperes,  sed  eos  qui  possint  in 

aeterna  tabernacula  recipere.  »  Tales  autem 

nonsuntpauperesinvoluntarii,  sed  pauperes 

spiritu ,  de  quibus  in  Matthceo  (d)  '  :  «  Beati 

'  Ecclt.,  X,  10.  —  »1  Joan.,  iii,  17.  —  *Eccli.,  xxix, 
13.  —  *  Prov.,  XI,  26.  —  »  Matlh.,  vi,  2,  3.  —  •  Isa., 
XXXII,  18.  —  '  Gloss.  interlin.  in  hunc  loc.  —  '  Matth., 
V,  3.  —  •  Job,  xxivi,  6.  —  >•  Mattfi.,   xix,  28.  — 


SANCTI  LUCjE 

pauperes  spiritu ,  quoniam  ipsorum  est  re- 
gnum  coelorum. »  Ipsorum  namque  tanquam 
illius  regni  regum  et  possessorum  (e),  est 
introducere  in  regnum  coelorum.  Ipsorum 
etiam  tanquam  judicum,  secundum  illud  '  : 
«  Non  salvat  impios,  et  j  udicium  pauperibus 
tribuit.  »  Pauperibus,  inquam,  perfectis  et 
voluiitariis,  de  quibus  dicitur  '"  :  «  Vos  qui 
reliquistis  omnia,  et  secuti  estis  me,  in  re- 
generatione,  »  etc,  «  sedebitis  et  vos  super 
sedes  duodecim,  judicantes  duodecim  tribus 
Israel.  »  Ipsorum  etiam  tanquam  familia- 
rium  et  amicorum,  propter  quod  Jacobus  " : 
«  Nonne  Deus  elegit  pauperes  in  hoc  mundo, 
divites  in  fide,  haeredes  regni,  quod  repro- 
misit  Deus?  »  etc.  Tales  introducunt  amicos 
et  benefactores  suos  per  illam  legem  judi- 
cialem,  per  quam  Dominus  iu  futurojudi- 
cio  sententiabit,  secundum  quod  dicitur  "  : 
«  Quamdiu  fecistis  uni  de  his  fratribus  meis 
minimis,  mihi  fecistis;  »  et  per  iUam  aliam 
legem  quam  Dominus  tulit,  de  quo  in  Mal- 
thcEO  (d)  '' :  «  Qui  recipit  justum  in  nomine 
justi,  mercedem  justi  accipiet.  » 

Qui  fidelis  est  in  minimo ,  etc.  Postquam 
invitavit  ad  pietatem  ex  consideratione  mer- 
cedis  habendae,  hic  secundo  invitat  cx  consi- 
deratione  fidelitatis  servandaj.  Est  enim  fide- 
litas  servanda  in  dispensatione  temporahum 
tum  propter  merituni  et  demeritum,  tmu 
propter  periculum  etdamnum.  Primo  igitur 
quantum  ad  considerationem  meriti  fideli- 
tatis  in  hnjusmodi  rebus  terrenis,  dicit : 

10.  Qui  fidelis  est  i?i  lyiiniyno,  et  in  majori 
fidelis  est,  quasi  dicat :  Licet  temporalia  ista 
coutemnenda  sint  tanquam  minima,  tamen 
fidelis  eorum  dispensatio  non  debet  con- 
temni :  quia  eadem  est  fldelitas  in  re  magna, 
sicut  et  in  re  parva ;  et  fidelis  dispensatio 
rerum  temporalium  disponit  ad  fldelem  dis- 
pensationem  et  custoditionem  spiritualium 
et  aeternorum.  Unde  Glossa :  «  Qui  fldehs  est 
in  minimo,  id  est,  in  pecunia  cum  paupere 

"  Jac,  II,  5.  —  i-  Matth.,  xxv,  40.  —  "  Ibid.,  x,  41. 
(a)  Cat.  edit.  maneutem.  —  (6)  Ctet.  edil.  add.  et. 
—  (c)  Ccet.  edit.  semper.  —  (j)   Item  MatlhaeHS.  — 
(e)  Item  professorum. 


EXPOSITIO 

participanda ,  et  in  majori  fidelis  est,  adhse- 
rens  Creatori.  i>  Et  ideo  dicitur  hujusmodi 
servo  illud  ' :  «  Esto  fidelis  usque  fid  mor- 
tem,  et  dabo  tibi  coronam  vitse.  »  Et  simi- 
liter  ^ :  «  Euge ,  serve  bone  et  fidelis  :  quia 
super  pauca  fuisti  fideHs,  supra  multa  te 
constituam :  intra  in  gaudium  Domini  lui.  » 
Unde  fidelitas  cirea  parva ,  fidelitatem  ponit 
etiam  circa  magna.  Et  e  conlrario,  infide- 
litas  circa  minima  infidelilatem  ponit  circa 
majora ;  et  ideo  subdit :  Et  qui  in  modico 
iniquus  est,  et  in  majori  iniquus  est.  Modi- 
cum  recte  dicitur  omne  quod  temporallter 
possidetur ,  tum  quia  modicae  quantitatis ' : 
«  Quoniam  sicut  momentum  staterae,  sic  est 
ante  te  orbis  terrarum ;  »  tum  quia  modicae 
dominationis ' :  «  Transieruntomnia  illa  tan- 
quam  umbra ;  »  et  ^ :  «  Dormierunt  somnum 
suum ,  et  nihil  invenerunt  omnes  viri  divi- 
tiarum,  »  etc. ;  tum  quia  modicae  jucundi- 
tatis ,  unde  Gregorius  ^ :  «  Pauca  sunt  bona 
praesentis  vitae',  licet  multa  videantur,  quia 
non  sine  alicujus  molestiae  admixtione  sunt. 
Multa  autem  bona  aeterna,  quae  sunt  sine 
omni  corruptione.  »  Qui  ergo  iniquus  est  in 
istis,  non  potest  habere  charitatem  Dei,  quia 
pro  parvis  maxima  contemnit :  vendit  enim 
fidem  et  justitiam  pro  eo  quod  nihil  valet. 
Unde  Augustlnus ' :  «  Lucrum  in  arca,  dam- 
num  in  conscientia:  tulit  vestem,  et  perdidit 
fldem  :  acquirit  pecuniam ,  et  amittit  justi- 
tiam.  »  Male  ergo  dispensando  pecuniam, 
perdit  felicitatem,  perdit  charitatem ,  perdit 
justitiam,  quae  sunt  maxima  Dei  bona.  Unde 
Glossa :  «  Qui  temporalia,  quae  possidet,  non 
bene  dispensat,  aeternorum  sibi  gloriam,  de 
qua  tumet,  evacuat.  »  «  Qui  enim  "  non  di- 
ligit  fratrem  suum  ,  quem  videt ;  Deum , 
quem  non  videt,  quomodo  potest  diligere?» 
Et ":«  Qui  habuerit  substantiam  hujus  mundi, 
et  viderit  fratrem  suum  necessitatem  habere, 
et  clauserit  viscera   sua  ab  eo ;  quomodo 

'  Apoc.,  II,  10.  —  =  Matt/t.,  XXV,  21.  —  '  Sap.,  xt, 
23,  —  *  Ibid.,  V,  9.  —  6  Psal.  Lxxv,  G.  —  «  GrcK.,  in 
1  Reg.,  lib.  V,  c.  ii.  —  '  Imo  auctor,  quisquis  ille  sit, 
hom.  VIII  intet  L,  al.  serm.  ccLxx,  n.  :t,  quod  sensuni, 
Append.  lom.  V,  Oper.  S.  Aug.  —  »  1  Joa)i.,  iv,  2U. 


IN  CAP.  XVI.  31 

charitas  Dei  manet  in  eo?  »  sicut  habetur  in 
Joanne. 

Secundo,  quantum  ad  considerationem 
periculi  et  damni ,  subdit  ( v.  1 1 )  :  Si  ergo 
lA  iniquo  mammona  fideles  non  fuistis ;  quod 
vermn  est,  quis  credet  vobis?  Quasi  dicat : 
Magnum  est  periculum  male  dispensare  haec 
temporalia  bona,  quia  propter  infidelem  dis- 
pensationem  perdit  quis  divitias  veras.Unde 
Glossa :  «  Si  divitias  carnales,  quae  labuntur, 
non  bene  dispensatis,  veras  et  aeternas  divi- 
tias  quis  dabit  vobis?  »  Dicuntur  autem  di- 
vitiae  iniquae  mammon ,  quia,  sicut  dicit 
Glossa  1»,  divitiis  praeest  iniquus  Mammon,  ut 
de  eis  tentet,  sicut  tentavit  Ananiam,  de 
quo  " :  «  Cur  tentavit  satanas  cor  tuum  ?  »  etc. 
Tentatio  illa  fuit  de  furto.  Similiter  de  Achan 
dicitur ''-.  Verum  autem  dicitur  illud  bonum, 
quod  semper  nianet;  nam  haec  temporalia 
omnia,  quia  transeunt,  vana  sunt,  secundum 
illud  "  :  «  Yanitas  vanitatum,  et  omnia  va- 
nitas.  »  lUud  autem  verum  est  Dei  gratia , 
vel  Dei  gloria ,  vel  potius  ipse  Deus,  qui  est 
merces  bonorum.  Et  ideo  Psalmus  '* :  «  Ve- 
ritas  Domini  manet  in  a>ternum.  »  Et  ite- 
rum  "  :  «  In  generatione  et  generationem 
veritas  tua.  »  Et  in  hac  veritate  consistit  bea- 
titudo  secundum  Augustinum  dicentem  '* : 
«  Beatitudo  est  gaudium  de  veritate.  »  Quia 
enim  verum  est  id  quod  est,  ideo  solus  ipse 
Christus  est  ipsa  pura  veritas,  qui  dicit  " : 
«  Ego  sum  qui  sum.  »  Et  istud  verum  non 
conceditur,  nec  creditur,  nisi  (a)  veracibus 
etfidelibus.  Unde  mJoanne  (by^ :  <.<.Omi\\squ\ 
male  agit,  odit  lucem ,  et  non  venit  ad  lu- 
cem,  ut  non  arguantur  opera  ejus.  Qui  au- 
tem  facit  veritatem ,  venit  ad  lucem,  ut  ma- 
nifestentur  opera  ejus,  quia  in  Deo  facta 
sunt.  »  Et'»  :  «  Si  manseritis  in  sermone 
meo,  etc,  cognoscetis  veritatem,  et  veri- 
tas  liberabit  vos.  »  Magnum  ergo  periculum 

—  '  Ibid.,  III,  17.  —  •■•  Gloss.  iuterlin.  in  hunc  loc.  — 
"  Act.,  v,  :i.  —  12  Jos.,  vii,  n.  —  '5  Eccle.,  i,  i.  — 
'»  P.ial.  cxvi,  2.  —  '6  Psal.  cxviii,  90.  —  1=  Aug., 
Conf.,  lib.  X,  c.  xiii.  —  "  Exod.,  iii  14.  —  i»  Joan., 
III,  20,  21.  -  1»  Ibid.,  VIII,  32. 

^a)  Coit.  edit.  add.  a.  -  (4)  C(Kt.  edit.  Unde  Joannes. 


32  EVANGELII 

infldelitatis  est  in  iis  parvis,  quia  pro  vano 
perditur  verum  et  magnum;  imo  et  pro- 
prium,  et  ideo  subdit  (v.  12; :  Et  si  in  alieno 
fideles  non  fuistis ,  per  debitam  boni  terreni 
dispensationem ,  unde  Glossa  '  :  «  Alienum 
a  nobis  est,  quidquid  sasculi  est,  quia  prae- 
ter  naturam.  »  Hffic  quidem  bona  dicunlur 
aliena,  quia  ea  nobiscum  nec  afTerre  possu- 
mus,  nec  auferre  '  :  «  Nihil  intulimus  in 
hunc  mundum ;  haud  dubium,  quod  nec  au- 
ferre  quid  possumiis.  »  Et  Jol/  ^ :  «  Nudus 
egressus  sum  de  utero  matris  meae,  et  nudus 
revertar  illuc.  »  Quod  vestriim  est,  quis  da- 
bit  vobis?  per  assecutionem  ccelestis  prajmii. 
Istud  namque  nostrum  est,  ad  quod  sumus 
creati  et  praeordinati ,  et  quod  habitum  non 
potest  perdi.  Unde  in  Matthceo  [a)  * :  «  Venite, 
benedicti  patrismei,  possidete  paratum  vobis 
regnum,  »  etc.  Et  supra^ :  «  Beati  pauperes, 
quia  vestrum  est  regnum  Dei.  »  Hoc  autem 
regnum  non  est  aliud  nisi  Deus  et  Dominus 
Jesus  Christus;  unde  Glossa  "  :  Quod  ves- 
trum  est,  id  est,  qufe  proprie  homini  de- 
putata  sunt. »  Christus  noster  est,  quia  Chris- 
tus  vita  nostra  est ' :  «  Cum  Christiis  appa- 
ruerit  vita  vestra,  tunc  et' vos  apparebi- 
tis,  »  etc. 

13.  Nemo  serviis  potest  diiobus  dominis 
servire,  etc.  Post  invitationem  ad  pietatem 
ex  consideratione  mercedis  habendae,  et  fl- 
delitalis  servandae,  hic  tertio  invitat  ex  con- 
sideratione  duphcitatis  vitandae ,  quia  non 
potest  simul  pietas  haberi  ad  Deum ,  et  cu- 
piditas  ad  mundum.  Quod  quidem  facit  hoc 
ordine,  ponens  scilicet  dupUcitatis  reproba- 
tionem,  et  adjungens  reprobationis  asser- 
tionem. 

Primo  ergo  quantum  ad  reprobationem 
duphcitatis,  dicit :  Nemo  servus  potest  duo- 
bus  dominis  servire.  Haec  propositio  per  se 
nota  est;  propler  quod  dicitur  '  :  «  Vae  du- 
plici  corde,  et  labiis  scelestis,  etc,  et  pecca- 
tori  terram  ingredienti  duabus  viis.  »  Et '  : 

'  Gloss.  iaterliu.  in  hunc  loc.  —  '  1  Tim.,  vi,  7.  — 
»  Job,  \,  21.  —  »  MaUlt.,  XXV,  34.  —   =•  .Sup.,  vi,  20. 

—  *  Glo3s.  interlin.  iu  hunc  loc.  —  '  Coloss.,  iii,  4. 

—  •  Ecdi.,  i(,  14.  —  »  Jac.,  I,  8.  —  '•  Ecdi.,  \,  36. 


SANCTI  LUCiE 

«  Vir  duplex  animo,  inconstans  est  in  omnibus 
viis  suis.  »  Et  ideo  dicitur  "  :  «  Ne  accesse- 
ris  ad  iilum  duplici  corde,  »  lioc  est,  non 
velisduobus  dominis  simul  inservire ,  quia 
hoc  non  potest  fleri  recte.  Doinini  autem  duo 
ab  invicem  divisi ,  quibus  non  potest  simul 
serviri,  sunt  in  difrerentia  quadrupUci.  Sunt 
enim  isli  domini :  1.  vitium  et  virtus;  propter 
quod  dicitur  "  :  «  Usquequo  claudicatis  in 
duas  partes?  Si  Dominus  est  Deus,  sequi- 
mini  eum;  si  autem  Daal,»  etc.  Et  Isaias  "  : 
«  Coangustatum  est  stratum,  ita  ut  aUer  de- 
cidat,  et  paUium  breve  utrumque  operire 
non  potest.  »  2.  Domini  etiam  isti  sunt 
caro  et  spiritus  '  :  «  Caro  concupiscit  ad- 
versus  spiritum  ,  spiritum  autem  adversus 
carnem.  Haec  enim  sibi  invicem  adversan- 
tur,  ut  non  quaecumque  vultis,  illa  faciatis.o 
\Aeo  ad  Romanos  ' :  «  Si  secundum  carnem 
vixeritis,  moriemini;  si  autem  spiritu  facta 
carnis  mortificaveritis,  vivetis.  »  3.  Item  Do- 
mini  isti  sunt  Christus  et  diabolus  ^ :  «  Quae 
conventio  Christi  ad  BeUal?  »  Et  »  :  «  Non 
potostis  calicem  Domiiii  bibere,  et  calicem 
daemoniorum  :  non  potestis  mensae  Domini 
participes  esse,  et  mensae  daemoniorum,»  etc. 
4.  item  domini  isti  sunt  Deus  et  iste  mun- 
dus  ■" :  «  Adulteri ,  neseitis  quia  amicif ia  hu- 
jus  mundi  inimica  est  Dei?  Quicumque  ergo 
voluerit  amicus  esse  saeculi  hujiis,  inimicus 
Dei  conslituitur. »  Et ' ;  «  Nolite  diligere  mun- 
dum,  etc.  Si  quis  diUgit  mundum,  non  est 
charitas  Dei  in  eo. »  Et  de  his  duobus  domi- 
nis  intelligit,  dissuadendo  cupiditatem  mun- 
danam  ,  et  invitando  ad  pietatem  divinam. 
Unde  Glossa,  corripiens  avariliam,  dicit  : 
«  Amatores  pecuniae  Dominum  araare  non 
possunt  :  qui  ergo  Dominum  amat ,  pecu- 
niam  contemnat.  »  Ex  quo  apparet  quod  qui 
vult  esse  servus  Christi ,  non  potest  esse  ser- 
vus  istius  mundi.  Unde  Beda  :  «  Debetis  haec 
temporalia  fideliter  distribuere,  ut  domini 
temporalium ,  non  ut  servi.  » 

—  "  III  Reg..,  xviii,  21.  —  '=  Isu.,  .xxviii,  20.  — 
■3  Galat.,  v,  n.  —  "»  Rom.,  vill,  13.  —  >•  II  Cor.,  vi, 
15.—  "  I  Cor.,Ti,  20-21.—  "yac.iv,  4.  —  "«  I  Joan., 
II,  15.  —  (rt)  Ccet.  edit.  Unde  Matlheu». 


Secundo ,  quantum  ad  assertionem  repro- 
bationis  suhjungit :  A.ut  enim  unum  odiet, 
et  allerum  diliget.  Quod  dicitur  quantum  ad 
charitatem,  quae  odire  iacit  malum,  diligere 
bonum ,  secundum  illud  '  :  «  Odientes  ma- 
lum,  adliaerentes  bono,  charitate  fraternita- 
tis  invicem  diligentes.  »  Psalmus  *  ;  «  Ini- 
quos  odio  habui,  et  legem  tuam  dilexi.  » 
Aut  uni  adhcerebit,  et  alterum  contemnet. 
Quod  dicitur  quantum  ad  cupiditatem,  qua 
quis  adha?ret  mundo  et  diabolo  in  contemptu 
Deij  secundum  illud'' :  «Duo  mala  fecit  po- 
pulus  meus  :  me  dereliquerunt  fontem  aquse 
vivae,  et  foderunt  sibi  cisternas  dissipatas , 
quse  continere  non  valent  aquas. »  Ratio  au- 
tem  quare  quis  non  potest  simul  servire  do- 
minis  prsedictis,   est  quadruplex.   Prima, 
scilicet  oppositio  ministeriorum  :  nam  ser- 
vitium  Dei  est  in  exercitio  virtutum ,  secun- 
dum  illud '  :  «  Serviamus  illi  in  sanctitate  et 
justiliacoramipso. »  Ef^:  «Secundumeum, 
qui  vocavit  vos,  sanctum,  ut  et  ipsi  in  omni 
conversatione  sancti  sitis ,  »  etc.  Sed  servi- 
tium  diaboh  est  in  exercitio  vitiorum ;  unde 
supra  ^  de  filio  prodigo  dicitur,  quod  «  misit 
illum  in  villam  suam,  ut  pasceret  porcos.  » 
Secunda  ratio  est  dissimiUtudo  ministrorum, 
quia  Dominus  vult  habere  servientes  ocula- 
tos;  propter  quod  dicitur ',  quod  «  animalia 
plena  erant  ocuUs  ante  et  retro. »  Et  in  Pro- 
verbiis  * ;  «  Acceptus  est  regi  aiinister  intel- 
Ugens. »  Sed  diabolus  vult  habere  servientes 
monoculos ;  unde  dicitur ' :  «  In  hoc  feriam 
vobiscum  foedus,  ut  eruam  omnium  vestrum 
oculos  dextros. »  Dominus  etiam  vult  habere 
ministros  compositos  et  ordinatos ;  unde  di- 
citur  "> : «  Videns  regina  Saba  habitacula  ser- 
vorum,  et  ordines  ministrantium,  vestesque 
eorum,  et  pincernas,  et  holocausta  quae  of- 
ferebat  in  domo  Domini,»  etc.  Sed  diabolus 
vult  habere  incompositos    et   deformatos ; 
unde  dicitur  "  : « llanon  rex  flliorum  Ammon 

»  Rom.,  XII,  9,  10.—  =  P<al.  cxviii,  H3.  —  ^Jerem., 
II,  13.  —  *  Sup.,  I,  74-75.  —  s  1  Petr.,  i,  15.  — 
"  Sup.,  XV,  13.  —  '  EzecJi.,  i,  18;  Apoc,  iv,  G.  — 
«  Prov.,  XIV,  33.  —  >  I  Rerj.,  xi,  2.  —  ">  III  Iteg.,  X, 
5.  —  11  H  Reg.,  x,  4.  —  "  Psat.  c,  7.  —  ■>  Joi> ,  XLi, 

TOU.   XI. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVI.  33 

rasit  dimidiam  partem  barbae  eorum,  et 
praescidit  vestes  eorum  medias  usque  ad  na- 
tes.  B  Dominus  etiam  vult  habere  servientes 


humiles,  secundum  iUud  Psalmi 


;Non 


habitabit  in  medio  domus  meae  qui  facit  su- 

perbiam  :  qui  loquitur  iniqua,  non  direxit 

in  conspectu  oculorum  meorum.  »  Sed  dia- 

bolus  vult  habere  arrogantes  "  :«  Omne  su- 

bUme  videt ,  et  ipse  est  rex  super  universos 

fllios  superbiae.  »  Tertia  ratio  est  elongatio 

locorum,  quia  Dominus  vult  esse  in  loco 

sublimi  et  mundo  '* : «  Ad  te  levavi  oculos 

meos,  qui  habitas  in  coelis.  »  Et "  :  Ecce  ve- 

nit  saliens  in  montibus ,  transiliens  coUes.  » 

Sed  diabolus  in  locis  immundis  "  : «  Sub  um- 

bra  dormit  in  secreto  calami,  in  locis  hu- 

mentibus. »  Quarta  ratio  est  discretio  tem- 

porum,  quiadiabolusvult  quod  sibi  serviatur 

omni  tempore  "  : «  Servietis  diis  alienis  die 

ac  nocte,  qui  non  dabunt  vobis  requiem.  » 

SimiUter  Dominus  vuU  quod  sibi  omni  tem- 

pore  "  : «  In  lege  Domini  meditabitur  die  ac 

nocte,  »  etc.  Quoniam  igilur  Dominus  vult 

totum  tempus  habere,  et  totum  cor,  secun- 

dum  Ulud  "  : «  Diliges  Dominum  Deum  tuum 

ex  toto  corde  tuo,  et  ex  tota  anima  tua,  et 

ex  tota  fortitudine  tua ;  »  et  diabolus  et  mun- 

dus  vult  simiUter  totum  :  ideo  impossibile 

est  utrisque  servire  simul.  Et  ideo  infert : 

Non  potestis  Deo  servire  et  mammonce.  Di- 

citur  autem  ille  servire  mammonae,  in  cujus 

affectu  divitiae  dominantur,  ita  ut  possit  dici 

avarus ,  quia   tunc  est  servus  idolorum ; 

nam,  sicut  dicitur  ^" :«  Avaritia  est  idolorum 

servitus.  »  Unde  Glossa :  «Non  aU,  babere  di- 

vitias,  sed  servire.»  Servit,  qui  divitias  cus- 

todit  ut  servus.  Sed  qui  servitutis  excussit 

jugum,  distribuit  ut  dominus.  Et  ideo  dice- 

bat  Aposlolus  -'  :  «  Reliquum  est,  ut  qui 

emunt,  tanquam  non  possidentes  sint,  et  qui 

utuntur  hoc  mundo ,  tanquam  non  utantur : 

prtelerit  enim  flgura  hujus  mundi.  »  Sed 

aliqui  simul  volunt  habere  Deum  et  mun- 

15.  —  "  Psal.  cxxii,  1.  —  15  Cant.,  n,  8.  —  1«  Job, 
XL,  16.  —  "  Jerem.,  xvi,  13.  —  '8  psal.  i,  2.  — 
"  Deul.,  VI,  S.  -  ™  E}jlies.,  v,  5.  —  »'  I  Cor.,  vii, 
29,  31. 


34 


dum,  qui  suntsimiles  illis  gentibus,  de  qui- 
bus  diiitur' :  «  Erant  gentes  tinientes  qui- 
dem  Dominum,  sed  nihilominus  et  idolis 
suis  servientes.  »  Contra  quos  dicitur  -  : 
oVeste  quae  exduobus  textaestj  non  indue- 
ris.B  Contra  quos  itidem  hic  loquitur  Domi- 
nus.  Etcontra  tales  dicitllieronymus'  :o  Im- 
possibile  cst  ut  prffisentibus  et  futuris  qiiis 
fruatur  bonis,  ut  liic  ventrem,  ibi  mentem 
impleat,  ut  de  deliciis  ad  delicias  transeat : 
ut  liic  cum  sseculo  gaudeat,  et  ibi  cum  Deo 
regnet  :  ut  in  utroque  saeculo  primus,  in 
coelo  et  in  terra  appareat  gloriosus.  » 

14.  Audiebant  aiitem  omnia  hmc ,  etc. 
Post  documentum  informativum  humiiium, 
subditur  documentum  repressivum  rebel- 
lium.  Et  quia  Pharisaei  rebelles  erant  doctri- 
nae  Christi ,  propter  elationem  quam  habe- 
bant  de  merilis;  et  quia  lia?c  elatio  veniebat 
ex  htterali  observantia  legis ,  ideo  pars  ista 
habet  duas  partes,  in  quarum  prima  descri- 
bitur  repressio  arrogantiae  Pliarisa'orum;  iu 
secunda  vero  evacuatio  observanlias  lega- 
lium  praiceptorum ,  ibi* :  Lex  et  Prophetce 
usque  ad  Joannem,  ut  sic  ex  ostensione  eva- 
cuationis  legis  auferatur  inanis  gloriatio  a 
Pharisaeis. 

Primo  igitur  repressio  arrogantiae  Phari- 
saeorum  describitur  per  hunc  modum :  prae- 
miltitur  enim  Pharisaeorum  rebellio,  subdi- 
tur  rebellionis  reprehensio,  et  subjungitur 
reprehensionisratio.  Primo  igitur,  quantum 
ad  Pharisaeorum  rebellionem,  quaChristum 
deridebant,  dicitur  •.Audiebant  autem  omnia 
ha^c  Pharismi  qui  erant  avari,  et  deridebant 
eum.  Deridebant  autera  eum ,  tanquam  su- 
perbi,  de  verbis  simplicitatis,  secundum  il- 
lud^:  «  Deridetur  justi  simplicitas;  lampas 
contempta  apud  cogitationes  divilum.  »  Yel 
sicut  stoUdi  de  consiUis  utiUtalis" :  «  Stultus 
irridet  disciplinam  patris  sui,  »  etc.  Vel  si- 
cut  stiipidi  de  mouitis  pietatis,  secundum 
illud  '  :  «  Furor  illis  secunduin  similitudi- 
nem  serpentis,  sicut  aspidis  surdae  et  oblu- 


EVANGELIl  SANCTI  LUCJ: 

ranlis  aures  suas.  »  Unde  Glossa  :  «  Illi  prae- 
ceptorem  misericordiaj  et  humilitatis  et  par- 
cimoniae  derident ,  quasi  minus  ulilia  et 
nunquam  facienda  noxius  imperet.  d  Vel  si- 
cut  cupidi  deiident  de  laudibus  largilatis ; 
unde  Glossa  :  «Deridebant,  intelligenles  sci- 
licet  parabolam  adversus  se  dictam ,  et  car- 
naha,  quasi  praesentia,  futuris  spirituulibus, 
quasi  incertis,  praeponentes.  Et  hoc  est 
quod  dicitur  '  ;  «  Non  recipit  stultus  verba 
prudentiae,  nisi  ea  dixeris  quae  versantur  in 
corde  ejus. »  Vel  sicut  lcgisperiti,  de  com- 
mendationibus  paupertatis;  unde  Glossa  : 
«  Disputantes  conlra  philargyriam ,  deride- 
bant  quasi  contrarium  Legi  et  Prophetis, 
cum  in  Lege  multi  divites  Deo  placuerint , 
et  cum  Lex  suis  observatoribus  bona  terrae 
promitlat.  »  Unde  dicitur'  :  «  Qui  erudit  de- 
risorem,  ipse  injuriam  sibi  facit  :  et  qui  ar- 
guit  impium,  sibi  maculam  generat.  »  Et 
hoc  totum  veniebat  ex  rebellione  quadam 
elata  et  stolida. 

Secundo,  quantum  ad  rebellium  reprehen- 
sionem,  qua  Christus  eorum  supercilium  de- 
primebat,  subflitur  (v.  15)  :  Et  ait  illis  : 
Vos  estis ,  qui  justificatis  vos  coram  homini- 
bus ,  per  ostentationem  justitiae  vestrse,  qua 
vos  ipsos  justos  reputatis  '"  :  «Ignorantes 
juslitiam  Dei,  et  suam  quaerentes  staluere, 
justitiae  Dei  non  sunt  subjecti;»  etqua  etiam 
justos  vos  dicitis,  contra  iUud"  :«  Si  justi- 
ficare  me  voluero,  os  meum  condemnabit 
me :  si  innocentem  ostendero,  pravum  me 
comprobabit;  »  qua  eliam  justos  vos  exte- 
rius  praitenditis,  contra  illud  "  :  oAttendite 
ne  justitiam  vestram  faciatis  coram  homini- 
bus,  ut  videamini  ab  eis. »  Et  quoniam  ta- 
tis  justificatio  parit  culpam,  ideo  addit :  Deus 
autem  novit  corda  vcstra,  per  detestatiouem 
superbiffi  :  unde  non  novit  ad  comproban- 
dum ,  sed  ad  judicandum  "  :«  Excelsus  Do- 
miuus,  ethumilia  respicit,  et  alta  a  longe 


'  IV  licg.,  XVII,  41.—  ^  Lemt.,  xix,  19.—  «  Uieron., 
in  Reff.  Monaclt.  —  *  Inf.,  v.  16.  —  »  Job,  xii,  4.  — 


cognoscit.  »  Uude  dicitur  "  : «  Omnes  viaj  ho- 

«  Prov.,  XV,  5.  —  '  Psnl.  LVil,  5.  —  »  Prov.,  xviii,  2. 
—  '  Ibid.,  IX,  7.  -  "  /fom.,  X,  3.  —  "  Job,  ix,  20.  — 
'^  Maali.,  VI,  1.  —  "  Psal.  CXXXVII,  6.  —  '*  Prov., 
XVI,  2. 


EXPOSITIO 

minis  patent  oculis  ejus  :  spirituum  ponde- 
rator  est  Dominus.  »  Jeremias '  :  «  Pravum 
est  cor  omnium  et  inscrutaliile;  et  quis  cog- 
noscet  illud  ?  »  Parum  igitur  valet  vobis 
humano  testimonio  commendari,  cum  sitis 
reprobandi  in  judicio  Dei,  qui  scrutator  est 
cordis.  Ideo  dicitur  ^ :  «  Nolite  ante  tempus 
judicare,  quoadusque  veniat  Dominus,qui  et 
illuminabit  abscondita  tenebrarum ,  et  ma- 
nifestabit  consilia  cordium.  »  Unde  quia  jus- 
titia  ista  non  erat  veritatis,  sed  vanitatis ; 
non  ad  rem,  sed  ad  hominem;  non  intra, 
sed  extra  :  potius  erat  culpa  detestanda , 
quam  virtus  commendanda;  potius  digna 
pcena ,  quam  retributione  aeterna.  Unde  in 
Mattheeo  («)  '  :  a  Nisi  abundaverit  justitia 
vestra  plusquam  Scribarum  et  Pharisaeorum, 
non  intrabitis  in  regnum  ccelorum.  » 

Tertio  quantum  ad  reprehensionis  ratio- 
nem,  qua  divinum  judicium  exprimebat, 
subdit  :  Quia  quod  hominibus  altum  est, 
abominatio  est  ante  Deum.  Nota  quod  non 
reprehendit  altitudinem  perfectionis,  de  qua 
dicitur* :  «  Altissima  paupertas  eorum  abun- 
davit  in  divitias  simplicitatis  eorum,»  etc. 
Nec  altitudinem  contemplationis,  de  qua  ad 
Romanos^:  «0  allitudo  divitiarum  sapien- 
tiae  et  scientise  Dei !  quam  incomprehensibi- 
lia  sunt  judicia  ejus,  »  etc.  Ef  :  «  Ego  in 
altissimis  habitavi ,  et  thronus  meus  in  co- 
lumna  nubis. »  Nec  altitudinem  desiderii  et 
expectationis,  de  quo  in  Psalmo'' :  «Tu  es, 
Domine,  spes  mea,  altissimum  posuisti  re- 
fugium  tuum.  »  Hae  enim  altitudines  sunt 
ante  Deum.  Sed  est  alia  altitudo  quae  elon- 
gat  ab  Altissimo;  et  hscc  est  allitudo  prae- 
sumptionis ,  de  qua  dicitur ' :  «  Audivimus 
superbiam  Moab,  superbus  est  valde  :  subli- 
mitatem  ejus,  et  arrogantiam,  et  superbiam, 
et  altitudinem  cordis  ejus  ego  scio,  ait  Domi- 
nus. »  Ilaec  etiam  est  altitudo  ambitionis  ' : 
aArrogantiatuadecipit  te,  et  superbiacordis 

'  Jerem.,  xvii,  9.  —  »  I  Cor.,  iv,  5.  —  '  Matih.,  v, 
20.  —  »  II  Cor..  VIII,  2.  —  6  Rom.,  XI,  33.  —  «  Eccli., 
XXIV,  1.  —  '  Psal.  xc,  9.-8  Jerem.,  XLvlii,  29.  — 
'  Ibid.,  XLix,  10.  —  "  Kzech.,  xxxi,  10.  —  "  Prov., 
xvl,  5.  —   >»  Ua.,   II,   11.  —    "  Eccli.,  iii,  22.   — 


IN  CAP.  XVI.  35 

tui,  qui  habitas,  etc,  et  apprehendere  niteris 
altitudinem  coHis.  »  Haec  etiam  est  altitudo 
osteiitationis  '"  :«Pro  eo  quod  sublimatus  est 
in  altitudine,  et  dedit  summitatem  suam  vi- 
i'entem  atque  condensam,  et  elevatum  est 
cor  ejus  in  altitudine  sua  :  tradidi  eum  in 
manus  fortissimarum  gentium ,  »  etc.  Ista 
altitudo  est  etiam  in  conspectu  hominum; 
sed  est  abominatio  apud  Deum,  secundum 
illud  "  :«  Abominatio  Domini  est  omnis  arro- 
gans  :  etiamsi  manus  ad  manum  fuerit,  non 
erit  innocens. »  Dicitur  autem  Dominus  abo- 
minari  hujus  altitudinem  propter  severam 
ipsiusdejectionem,  secundum  illud  Isaice^^ : 
B  Oculi  sublimes  hominis  humiliati  sunt,  et 
incurvabitur  altitudo  virorum;  exaltabitur 
autem  Dominus  solus  in  die  illa.  »  Ideo  haec 
triplex  allitudo,  tanquam  Domino  abomina- 
bilis,  dissuadetur  :  primo  scilicet,  altitudo 
prffisumptionis  "  :  «  Altiora  te  ne  quaesieris.» 
Et'*  :«Noli  altum  sapere, »  etc.  Secundo  al- 
titudo  ambitionis  '^  :  «  Non  alta  sapientes , 
sed  humilibus  consentientes ,  »  etc.  Dissua- 
detur  etiam  altitudo  ostentationis '« : «  Nolite 
extollere  in  altum  cornu  vestrum  :  nolite 
loqui  adversus  Deum  iniquitatem.  »  Hanc 
autem  altitudinem  abominatur   Dominus , 

1 .  quia  fastuosa  "  :  «  Ne  respicias  altitudi- 
nem  staturae  ejiis,  quoniam  abjeci  eum. » 

2.  quia  simulata ;  Danid  '« :  «  Nabuchodono- 
sor  rex  fecit  statuam  auream  altitudine  cu- 
bitorum  sexaginta,»  etc.  3.  Quia  ruinosa, 
propter  quod  dicitur  "  :«  Qui  altam  facit  do- 
mum  suam,  quaerit  ruinam.  »  Et  ideo  dici- 
tur  *»  :«  Arma  militiae  nostrae  non  carnalia 
sunt ,  sed  potentia  Deo  [b]  ad  destructionem 
munitionum,  consilia  destruentes,  etomnem 
altitudinem  extollentem  se  adversus  scien- 
tiam  Dei,  et  in  captivitatem  redigentes  om- 
nem  intellectum  in  obsequium  Christi.  » 

16.  Lex  et  Prophetce  usque  adJoannem,  etc. 
Post  repressionem  arrogantiae  Pharisaeorum 

"  Rom.,  XI,  20.  —  '5  Ibid.,  xii,  16.  —  '«  Psal.  Lxxiv, 
C.  —  >'  I  /i'Y/.,  XVI,  7.  -  "  Dan.,  m,  1.  —  '»  Vrov., 
xvil,  IG.  —  "  II  Cor.,  X,  4-a. 

(a)    Caet.  edit.  Unde   Matthjeus.  —  (A)   Ccet.  edil. 
Dei. 


36  EVANGELII 

rebellium  ,  subditur  hic  secundo  descriptio 
evacuationis  prseceptoruin  legalium,  quo- 
rum  causa  1'harisaii,  erigentes  supercilium, 
Christi  documenta  spernebant,  el  suam  ava- 
ritiam  palliabant.  Et  quoniam  lex  Mosaica 
per  Christum  est  evacuata ,  ila  quod  nianet 
quantum  ad  spirilualem  inlelligentiam  cx- 
remonialium,  et  Utteralem  observantiam  mo- 
ralium ;  ideo  in  hac  parte  insinuat  non 
solum  ipsis  legis  evacuationem  secuudum 
observantiam  litteralem,  verum  etiam  im- 
pletionem  secundum  inlelligentiam  spiri- 
tualem,  et  durationem  ,  et  secundum  jus 
morale  et  copulam  conjugalem. 

Primo  igitur,  quantum  ad  evacuationem 
legis  secundum  observantiam  litteralem , 
dicit  :  Lex  et  Prophetcc  iisque  dd  Joanneni ; 
quasi  dicat  Pharisseis  :  Non  debetis  super- 
cilium  erigere  pro  legis  observantia,  quia 
jam  cessat  quantum  ad  litteram  et  figuram. 
Et  nota  quod  licet  Christus  dicere  posset  : 
usqne  me ,  quia  '  «  flnis  legis  Christus  ad 
justitiam,  »  etc,  maluit  tamen  nominare 
Prajcursorem  tanquam  suam  vocem ,  quia 
per  ipsius  Joannis  ministerium  ostensus  est 
digito  Agnus  '  :  «  Ecce  agnus  Dei,  ecce  qui 
tollit,  »  etc.  Et  ipse  jam  inccepit  ostendere 
veritatem  apertam,  ac  per  hoc  evacuare 
figuram  :  quia  enim  lex  et  prophetae  omnes 
promittebant  Christum  futurum ,  et  Joannes 
ostendit  praesentem,  ideo  lex  et  prophetae 
usque  ad  Joannem,  quia  non  potuit  ultra 
nuntium  properari  («),  quod  claret  venisse 
testirnonio  Joannis.  Et  quia  finis  legis  est 
per  inchoationem  novi  Testamenti ,  ideo  se- 
quitur  :  Ex  eo  recjnum  Dei  evcmfjeliznlur, 
id  est,  ab  eo  Evangelium  gratiae  inchoatur. 
Unde  Marcus  \:  «  Initium  Evangelii  Jesu 
Christi  filii  Dei,  sicut  scriptum  est  in  Isaia  pro- 
pheta:  Ecce  ego  mitto  angelum  meum,  »  etc. 
Et  beatus  Lucas  ab  ipsa  beati  Joannis  con- 
ceptione  in  suo  Evangelio  exordium  sump- 
sit ' :  «  Fuit  in  diebus  ilerodis,  »  etc.  Unde, 
ut  ipsius  praedicatio  nova  ostenderetur,  di- 

'  Rom.,  X,  4.  —  2  Joan.,  I,  29.  —  '  Mnrc,  l,  1-2.  — 
4  Sup.,  1,5.  —  »  Marc,  1,4.—'  Mutlli.,  XI,  12.  — 


SANCTI  LUCjE 

citur '  quod  erat  «  baptizans ,  et  praedicans 
baptismum  poenitentiae  in  remissionem  pec- 
catorum.  »  Et  quia  pra;dicatio  Joannis  fuit 
poenitentia,  in  qua  homo  facit  sibi  violen- 
tiam,  ideo  addit :  Et  omnis  in  illud  vim  facit^ 
quod  expressius  dicitur  ' :  «  A  diebus  Joan- 
nis  Ilaptistae  usque  nunc,  regnum  coelorum 
vim  patitur,  et  violenti  rapiunt  illud.  »  llaec 
autem  est  violentia,  qua  quis  excedit  virtu- 
tem  naturalcm.Unde  Beda  :«  Magna  vis  est^ 
violenlia  grandis  est,  nos  terra  genitos  cce- 
lorum  sedem  quaerere,  possidere  velle  per 
virtutem,  quod  non  potuimus  tenere  per 
naturam.  »  Haec  etiam  est,  quae  vincit  in- 
curvationem  naturae;  unde  Glossa  :  «  Fa- 
ciamus  vim  naturae,  ut  non  ad  terrena  nos 
deraergat,  sed  ad  suprema  se  erigat.  »  Haec 
etiam  est  violentia,  qua  quis  vincit  torporem 
pigritice ;  nnde  Ceda  :  «  Omnis  qui  vim 
facit,  vehementi  studio  properat,  non  tor- 
penti  lentescit  affectu.  »  Est  ergo  fidei  reli- 
giosa  violentia,  segnities  criminosa.  Magna 
enim  violentia  est,  dum  quis  per  vim  et  ri- 
gorem  pcenitentiaj  mitigat  severitatem  di- 
vinaj  sententiae,  dum  per  oralionem  hu- 
milem  inclinat  disfrictionem  sublimem.  In 
cujus  figura  dictum  est  Jacob  strenuo  lucta- 
tori '  :  «  Si  contra  Deum  fortis  fuisti,  quanto 
magis  contra  homines  pracvalebis !  »  Et 
nota  quod  beatus  Bernardus  distinguit '  qua- 
tuor  genera  hominum  possidentium  reg- 
num  ccelorum  :  alii  namque  violenter  ra-  ca.iam 
piunt;  alii  mercantur;  alii  furantur ;  alii  j°°'"'^ 
compelluntur.  Illi  namque  rapiuut,  qui  de-  sideaiur. 
relinquunt  omnia,  et  sequuntur  Christum ;  a J 
quos  referri  potest  illud  '  :  «  Catiilus  leonis 
Juda ;  ad  praedam,  fili  mi,  ascendisli.  »  Et 
iterum  ibidem  '" : «  Benjamin  lupus  rapax  : 
mane  comedet  praedam,  et  vespere  dividet 
spolia.  »  Mercantur  autem  qui  dant  tempo- 
ralia,  ut  accipiant  aeterna.  De  quibus  su- 
pra  "  :«  Facite  vobis  sacculos,  qui  non  ve- 
terascunt.  »  Et  '*  :  «  Facile  vobis  amicos  de 

'   Gen.,   XXXII,  28.  —    •   Bcrn.,    Scnt..   scnt.    4.  — 
9  Gen.,  XLIX,  9.  —  "  Ibid.,  27.  —  "  Sup.,  xil,  33.— 
'=  Sup.,  V.  9. 
(a)  Forsan  legenilum,  ultia  per  nuntium  prseparari. 


EXPOSITIO 

mammona   iniquitatis.  »  Talibus  competit 

illud  Augustini  '  :  «  Yenale  habeo,  veuale 

babeo,  quid?  Regnum  coelorum.  Quomodo 

emitur?  Paupertate  regnum,  vilitate  gloria, 

dolore  gaudium,  labore  requies,  morte  vita. » 

Furantur  vero,  qui  bona  occulte  faciunt,  et 

laudem  humanam  vitantes,  solo  divino  tes- 

timonio  sunt  contenti;  quibus  competit  il- 

lud  '  :  «  Tu  autem  cum  jejunas,  unge  caput 

tuum,  et  faciem  tuam  lava.  »  Compelluntur 

autem  intrare  pauperes,  quos  hic  ignis  pau- 

pertatis,  Deo  dispensante ,  probat ,  ne  in  fu- 

turo  ignis  judicii  damnabiliter  premat.  Et 

de  iis  supra  '  :  «  Exi  in  vias  et  sepes,  et 

compelle  iatrare,  ut  impleatur  domus  mea.  » 

Licet  ergo  tempore  legis  esset  tempus  mer- 

candi,  nunc  post  Joannem  est  tempus  ra- 

piendi  :  nam  sicut  tunc  promittebatur  opu- 

lentia,  sic  nunc  suadetur  paupertas. 

Secundo,  quantum  ad  impletionem  legis, 
secundum  intelligentiam  spiritualem,  sub- 
ditur  (v.  17)  :  Facilius  est  autem  coeliim  ct 
terram  prceterire,  scilicet  per  conflagratio- 
nem  mundi ' :  «  Et  tu  in  principio,  Domine, 
terram  fundasti,  etc.  Ipsi  peribunt,  »  etc. 
Qiiam  de  lege  iinum  apicem  cadere ,  per 
frustrationera  allcujus  promissi.  Rabanus  : 
«  Ccfilum  et  terra  transibunt,  per  commuta- 
tionem  innovationis  [a),  vetustate  deposita, 
manente  priori  substantia;  sed  verbaDomini 
sine  efTectu  completionis  nullo  modo  transi- 
bunt. »  Ideo  dicitur  ^ :  «  Coelum  et  terra  tran- 
sibunt,  verba  autem  mea  non  prffiteribunt.» 
Quia,  sicut  dicitur  in  Psalmo  i'  :  «  In  seter- 
num,  Domine,  verbum  tuum  permanet.  » 
Unde  licet  lex  vetus  videatur  transitoria^ 
permanentior  tamen  est,  quam  mundana 
creatura.  Manet  etiam  per  divini  verbi  spi- 
ritualem  intelligentiam;  unde  in  Matthceo'' : 
«  Non  veni  solvere  legem ,  sed  adimplere. 
Amen  quippe  dico  vobis,  donec  transeat  coe- 
lum  et  terra,  iota  unum  aut  unus  apex  non 
praeteribit  a  lege,  donec  omnia  flant.  »  Et 

'  Aug.,  Enarr.  in  Psal.  xcir,  u.  24,  et  auctor  hom., 
inter  l  Homit.,  viii,  al.  serm.  ccLxx,  iuter  Oper. 
S.  Aug.,  append.,  tom.  VI.  —  '  Mallh.,  vi,  17.  — 
»  Sup.,  XIV,  23.  -  *  Psal.  ci ,  26.  —  »  MaUh.,  xxiv, 


IN  CAP,  XVI.  37 

nota  quod  dicit  unum  apicem  :  Apex  enim 
proprie  dicitur  summitas  litterae,  quse  poni- 
tur  ad  ipsius  litteraj  decorem ,  et  est  quasi 
minimum  quiddam.  In  quo  datur  inlelligi, 
quod  nibil  omnino,  nec  parvum,  nec  ma- 
gnum,  est  in  Scriptura,  nec  aliquid  quod 
non  habeat  completionem  suam.  Omnia 
enim  referuntur  ad  salutem  humanam,  quse 
habehit  dominalionem  perpetuam ,  trans- 
eunte  etiam  mundana  creatura,  secundum 
exteriorem  faciem.  Et  Isaias  '  :  o  Cceli  sicut 
fumus  llquescent,  et  terra  sicut  vestimen- 
tum  atteretur,  elc.  Salus  autem  mea  in  sem- 
piternum  erit^  et  justitia  mea  non  deflciet.  d 
Unde  liber  Scripturae  est  proximior  libro 
vitae,  quam  liber  creaturae,  et  ideo  inexple- 
tus  remanere  non  potest. 

Tertio,  quantum  ad  durationem  legis  se- 
cundum  jus  naturae  et  copulam  conjuga- 
lem,  subdit  (v.  18)  :  Om?iis  qui  dimitlit 
vxorem  suam,  et  alteram  ducit,  tnoechatur : 
primo,  quia  non  potest  priorem  dimiltere 
nisi  ex  sola  causa  fornicationis,  secundum 
illud  5  :  «  Quicumque  dimiserit  uxorem 
suam,  nisi  ob  fornicationem,  et  aliam  duxe- 
rit,  moechatur;  ssecundo,  quia  quacumque 
es  causa  illam  dimittat,  non  ei  licet,  illa 
vivente,  aliam  ducere,  et  hoc  secundum  le- 
gem  naturae  divinitus  institutam  iu  homi- 
nis  formatione  '"  :«  Relinquet  homo  patrem 
suum,  et  matrem,  »  etc.  Ilaec  est  enim  quae 
dictat,  quod  matrimonium  est  maris  et  fce- 
minae  conjunctio,  iudividuam  vitae  retinens 
consuetudinem ;  quae  etiam  dictat ,  quod 
illud  vinculum  est  insolubile,  Et  ideo  subdi- 
tur  :  Et  qui  dimissam  a  viro  ducit,  mcecha- 
tur.  Et  ratio  hujus  est ,  quia  uxor  est  illius 
cujus  primo  fuit,  quantumcumque  videatur 
separari.Unde  Apostolus" :  «Quae  sub  viro  est 
mulier,  vivente  viro ,  alligata  est  legi ,  etc. 
Igitur,  vivente  viro,  vocabitur  adultera,  si 
fuerit  cum  alio  viro,  »  Et  ideo  dicitur  '^ :  «  Si 
dimiserit  vir  uxorem  suam ,  et  recedens  ab 

35.  —  <>  Psal.  cxviii,  89,  —  '  MaUh.,  v,  n-18.  — 
«  Isa.,  u,  6.  —  »  Maith.,  xix,  9,  —  '»  Gen.,  il,  24.  — 
"  Hoin.,  VII,  2-3.  —  "  Jerem.,  ni,  1. 


38 


eo,  duxerit  virum  aiterum;  numquid  rever- 
tetur  ad  eam  ultra?  numquid  non  polluta  et 
contaminata  erit  mulier  illa?  »  Notandum 
est  autem  quod  licet  nulla  mentio  fieret  de 
uxoribus,  Dominus  tamen  volens  ostendere 
statum  legis  quantum  ad  moralia,  et  transi- 
tum  quantum  ad  ceremonialia  et  judicialia, 
exemplificat  dc  matrimonio,  pro  eo  quod  in 
ipso  libellus  rcpudii  dabatur.  Et  matrimonii 
lex  in  Evangelio  confirmatur  tanquam  jus 
morale,  ct  libellus  repudii  reprobatur.  Unde 
dicitur ' :  «  Dicunt  illi :  Quid  ergo  [a)  Moyses 
mandavit  dare  libelium  repudii,  et  dimit- 
tere?  Ait  illis  :  Quoniam  Moyses  ad  duri- 
tiani  cordis  vestri  permisit  vobis  dimittere 
uxores  vestras.  »  Ex  his  igitur  colligitur, 
qualiter  lex  nianet,  qualiter  evacuatur,  qua- 
liter  impletur;  et  nibilominus  Pharisaeo- 
rum  supercilium  de  littera  legis  glorian- 
tium  confutatur. 

19.  Uomo  qiiidam  erat  dives,  etc.  Post 
exemplum  pietatis  providendae,  et  docu- 
mentum  pietatis  perfectae ,  subditur  hic 
exemplum  impietatis  punitae  :  quia,  sicut 
supra  dictum  est,  magis  tenet  rationem 
exempli  quam  parabolae,  quia  ad  litteram 
iste  dives  in  deliciis  fuit,  et  postmodum  in 
tormentis.  Unde  Glossa  Bedse  :  a  Contra  deri- 
sores  avaros  quod  proposuerat,  exemplo  as- 
truit,  »  scilicet  quod  dives  apud  inferos  ideo 
torquebatur,  quia  Lazarum  non  fecit  sibi 
amicum,  a  quo  recipi  posset  in  aeterna  ta- 
bernacula.  Et  magis  videtur  narratio  quam 
Nomen  parabola.  Unde  et  sancti  doctores  verba  hu- 
p^""?^™  jus  parabolae  adducunt  in  testimonium  sta- 
expiice-  tus  damnatorum;  et  ut  ostendatur  quod  ad 

tur. 

htteram  fuerit  verum ,  hic  nomen  pauperis 
explicatur.  Ad  hujus  igitur  exempli  enar- 
rationem  explicandam  introducit  Evange- 
llsta  tria,  scilicet  immisericordiae  causam, 
culpam,  et  pcenam.  Immisericordiae  culpa 
fuit  incompassio  respectu  proximi ,  de  qua 
ibi  '  :  Et  erat  qiddam  mendicus.  Immise- 
ricordiae  poena  fuit  dejectio  in  calamitatem 

•  Malth.,  XIX,  7-8.  —  '  Inf.,  -v.  20.  —  '  Inf.,  v.  22. 
—  '  I  Tim.,  VI,  9.  —  '  Matth.,  xix,  24.  —  "  Marc, 


EVANGELH  SANCTI  LUC^E 

inferni ,  de  qua  ibi ' 


Mortuns  est  autem  et 
dives,  et  sepultus  est  in  infemo.  Circa  im- 
miserlcordiae  causam,  quae  est  amor  privati 
boni ,  introducit  tria  circa  divitem ,  de  qui- 
bus  notat  eum ;  et  sunt  concupiscentia  ocu- 
lorum,  superbia  vifae,  et  concupiscentia  car- 
nis.  Primo  igitur,  quantum  ad  concupiscen- 
tiam  oculorum,  dicit  :  Bomo  quidam  erat 
dives.  Homo  iste  dives  dicitur  non  solum 
propter  divitiarum  possessionem,  sed  prop- 
ter  earum  dilectionem,  ratione  cujus  dici- 
tur  *  :  «  Qui  volunt  divites  fieri,  incidunt 
in  tentationem  et  in  laqueum  diaholi,»  etc. : 
quia  ratione  dilectionis  terrenorum  incras- 
satur  et  praegravatur  spiritus ,  ut  non  possit 
pervenire  in  sublimia  regna  ccelorum;  prop- 
ter  quod  diritur  ^ :  «  Facilius  est  camelum 
per  foramen  acus  transire,  quam  divitem 
intrare  in  regnum  coelorum.  »  Hoc  expli- 
cans  beatus  Marciis,  dicit « ;  «  Filioli,  quam 
difficile  est  confidentes  in  pecuniis  in  reg- 
num  Dei  introire  1  Facilius  est  camelum, »  etc. 
De  hujusmodi  divite  dicitur  '  :  a  Si  commu- 
nicabit  lupus  agno  aliquando,  sic  peccator 
justo.  Quai  communicatio  sancto  homini  ad 
canem  ?  Aut  quae  pars  bona  diviti  ad  pau- 
perem?  Yenatio  leonis  onager  in  eremo  : 
sic  et  pascua  divitum  sunt  pauperes.   Et 
sicut  abominatio  est  superbo  humilitas ,  sic 
execralio  divitis  pauper.  » 

Secundo,  quantum  ad  superbiam  vifae, 
subdit  :  Et  induebatur  purpura  et  bysso. 
Beda  :  «  Purpuram  i'egii  habitus  esse  colo- 
rem  marinis  e  conchyliis  tinctam ,  nemo  est 
fere  qui  dubitet.  Nam  conchylia  ferro  cir- 
cumcisa  lacrymas  purpurei  coloris,  quibus 
lana  tingitur,  emittunt.  Byssum  vero  genus 
esl  quoddam  lini  nimium  candidi  et  moUis- 
simi.  »  Habebat  autem  hic  vestimenta  pul- 
chra  et  pretiosa  ad  vanam  gloriam;  Unde 
Gregorius  '  :  «  Nemo  vestimenta  prefiosa 
nisi  ad  gloriam  quaerit,  ut  honorabilior  caete- 
ris  habeatur.  »  Et  hoc  quidem  est  reprehen- 

X,  21-25.  —   '   Eccli..  xni,   21-24.  —   «  Greg.,   m 
Evang.f  honi.  xL. 
(n)  C<Et.  edit.  non  habent  Dicunt  ilU  :  Quid  ergo. 


EXPOSITIO  IN 

sibile  et  peccatum ;  propter  quod  dicitur  *  : 
B  In  vestitu  ne  glorierisunquani,  iiec  in  die 
honoris  tui  extoUaris.  »  Peccatur  autem  in 
vestibusquadrupliciter.  Primo,  propterpre- 
tiositatem  ;  unde  Beda  :  «  Si  cultus  pretio- 
sarum  vestium  culpa  non  esset,  sermo  Dei 
non  tam  vigilanter  esprimeret,  quod  dives 
purpura  et  bysso  iudutus  apud  inferos  irre- 
mediabiliter  torqueretur.  »  Yalde  autem  ab- 
surdum  est,  putridum  cadaver  pretiosa  veste 
ornari ,  unde  possent  multi  pauperes  susten- 
tari.  Escusatur  autem  hoci'ationedignitalis 
personse,  ratione  signiQcantiae ,  et  ratione 
caulelse.  Secundo,  propter  superabundan- 
tiam  ' :  «  Vestimenta  vestra  a  tineis  comesta 
sunt.  »  Sequitur  :  «  Thesaurizaslis  vobis 
iram  in  novissimis  diebus.  »  Et  hoc  propter 
injuriam  pauperum;  unde  Job  '  :  o  Nudos 
dimittunt  homines,  indumenta  toUentes, 
quibus  non  est  operimentum ,  »  elc.  Iliero- 
nymus  :  «  Ahena  rapere  convincitur,  qui 
temporalia  ultra  necessitatem  habere  com- 
probatur.  »  Tertio,  propter  curiositatem  *  : 
a  De  vestimentis  quid  soUiciti  estis?  »  Et 
iterum  :  «  Considerate  hlia  agri,  quomodo 
crescunt ,  non  laborant ,  neque  nent :  dico 
autem  vobis,  quoniam  nec  Salomon  in  omni 
gloria  sua  coopertus  est,  sicut  unus  ex  istis. » 
Quarto,  propter  indecentiam,  quia  non  de- 
cet  clericum  vestiri  ut  mulierem,  vel  ut 
histrionem  '  :  «  Visitabo  super  omnes,  qui 
induti  sunt  veste  peregrina.  »  Et '  :  «  Nec 
vir  utetur  veste  fceminea.  »  Gmnibus  autem 
his  modis  consueverunt  homines  in  vestitu 
excedere,  et  excedendo  gloriari,  et  gloriando 
peccare ;  et  ita  gloriatio  vana  simiUs  est  glo- 
-«sopi  riationijEiopicorniculae.IIieronymus:  «Ovis 
enim  de  lana,  et  vermis  de  serico  debet  glo- 
riari;  non  homo  putredo,  et  flUus  homiuis 
vermis.  » 

Tertio ,  quantum  ad  concupiscentiam  cai'- 
nis ,  subdit :  Et  epulabatur  quotidie  splen- 
dide.  Glossa  :  «  Ecce  voracitas,  quse  ut  plu- 


cornicu- 
la. 


CAP.  XVI.  39 

rimum  habet  luxuriam  adjunctam ' :  «  Epu- 
lati  estis  super  terram,  et  in  luxuriis  enu- 
trislis  corda  vestra.  »  Et  nota  quod  est  splen- 
dor  in  epulatione  spirituaU ,  quem  facit  sa- 
pienlia;  et  hic  est  laudandus,  sicut  et  iUa 
epulatio ,  de  qua  supra  '  :  «  Manducemus  et 
epulemur,  quia  hic  fdius,  »  etc.  Haec  epu- 
lalio  est  splendida,  quia  nil  habet  sordis, 
sed  venit  ex  fonte  luniinis  sempiterni  '  : 
«  Inebriabuntur  ab  ubertate.  »  Et  post  : 
«  Quoniam  apud  te  est  fons  vitae  :  et  in  lu- 
mine  tuo  videbimus  lumen.  »  Et  iterum  '"  : 
«  Quoniam  transibo  in  locum  tabernacuU 
admirabiUs  usque  ad  domum  Dei.  \i\  voce 
exuUationis  et  confessionis,  sonus  epulan- 
tis.  »  Item  est  splendor  in  epulafione  corpo- 
raU,  quem  facit  misericordia;  et  liic  ctiam 
est  laudandus ,  de  quo  dicitur  "  :  «  Non  ex 
tristitia,  aut  necessitate,  hilarem  enim  dato- 
rem  diligit  Deus.  »  Et  hic  splendor  consistit 
iu  faciei  hilaritate ,  et  eleemosynarum  largi- 
tate,  de  quo  dicitur  '- :«  Splendidum  in  pa- 
nibus  benedicent  labia  muUorum,  et  testi- 
monium  veritalis  illius  fidele.  »  Est  etiam 
splendor  in  epulatione  carnaU ,  quem  facit 
lascivia  "  :  «  Numquid  non  vobis  comedistis 
et  bibistis?  »  Etiste  splendor  extenditur  non 
solum  ad  fercula  artificio  prteparata,  sed 
etiam  ad  vasa  argentea,  ad  supellectilia  can- 
dida,  ad  luminaria  multiplicata.  De  hoc  Lu- 
canus : 

0  qiiaesitorum  terra  pelagoque  ciborum 
Ambiliosa  fames,  et  lautae  gloria  meuscB  ! 

De  hoc  Bernardus  »* :«  Caeterum  voluptas 
gutturis,  quae  hodie  tanti  aestimatur,  vix 
duorum  spatium  obtinet  digitorum  :  hujus 
tam  modicae  partis,  tam  exigua  delectatio, 
quanta  paratur  soUicitudine!  quantam  deni- 
que  molestiam  parit?  a  Haec  autem  abun- 
dantia  epularum  parit  inopiam  sapientiae  et 
virtutum,  et  frequenter  etiam  temporalium. 
Unde  dicitur  " : «  Qui  diligit  epulas,  in  eges- 


>  Eccli.,  XI,  4.  —  «  Jac,  V,  2,  3.  —  »  Job.,  xxiv,  7.  »  Psnl.  xxxv,  9,  10.  —  "  Psal.  XLI,  5,  6.  —  "  II  Cor., 
—  ^Matt/i.,  VI,  28,  29.—  >  Sophon.,  i,  8.  —  «  Dcut.,  ix,  7.  —  '=  Eccli.,  xxxi ,  28.  —  '»  Zach.,  vii,  G.  — 
ixii,  5.  —  '  Jac,  V,  5.  —  •  Sup.,  XV,  23-24.  —       •*  Bern.,  ad  Guill.,  Apolog.  —  "  Prov.,  xxi,  17, 


40 


EVANGELIl  SANCTI  LUCiE 


tate  erit  :  qui  amat  vinum  et  pinguia ,  non 
ditabitur.  » 

20.  Et  erat  rjuidam  mendims,  etc.  Post 
misericordia!  causam,  inlroducit  hic  Evan- 
gelista  immisericordiai  culpam,  quam  osten- 
ditreprehensibilem  extriplici  circumstantia, 
scilicet  ex  parte  pauperis ,  qui  ab  Evange- 
lista  ostenditur  misericordia  dignus,  et  dives 
ille  per  consequens  immisericors  et  impius. 
Ostenditur  enim  immisericors  respeclu  pau- 
peris  languidi,  respectu  pauperis  derelicti, 
respectu  pauperis  Deo  chari,  et  justi. 

Primo  igitur,  quantum  ad  pauperis  lan- 
guidi  egestatem,   dicit  :  Et  erat  quidam 
mendicus  nomine  Lazarus.  Et  nota  hic  quod 
cum  dives  nominatus  sit  in  nomine  com- 
muni ,  pauper  nominatur  nomine  proprio , 
ut  ostendatur  illud  quod  dicitur  in  Psalmo ' ; 
n  Parcet  pauperi  et  inopi,  »  etc,  et  post : 
«  Honorabile  nomen  eorum  coram  illo.  » 
Unde  Glossa  *  :  «  Pauper  humilis  per  appro- 
bationem  ex  nomine  scitur.  »  Unde  Domi- 
nus  Moysi  ^  :  «  Novi  te  ex  nomine ,  et  inve- 
nisti  gratiam  coram  me.  »  Et  hoc  quidem 
magnum;  unde,  licetde  divitibus  dicatur  in 
Psalmo  '  .•  «  Vocaverunt  nomina  sua  in  ter- 
ris ;  »  pauperibus  dicitur  supra " :  «  Gaudete 
quod  nomina  vestra  scripta  sunt  in  coelis.  » 
Et  nota  quod  immisericordia  divitis  aggra- 
vatur  1.  ex  hoc,  quod  ille  pauper  erat  imi- 
cus ;  unde  dicit  quidam  in  Psalmo  («)  * : «  Res- 
pice  in  me ,  et  miserere  mei ,  quia  unicus  et 
pauper  sum  ego.  »  2.  Quia  erat  mendicus , 
unde  addit :  Mendicus,  quasi  pulsans  ad  os- 
tium  per  petitionem  eleemosynarum ' :  «  Ro- 
gationem  contribulati  ne  abjicias,  et  non 
avertas  faciem  tuam  ab  egeno.  »  3.  Quia 
erat  manifestus,  unde  addit  :  Qui  jacebat 
ad  januam  ejus,  utjam  non  posset  deigno- 
rantia  excusari;  propter  quod   dicitur  '   : 
«  Qui  viderit  fratrem  suum  necessitatem 
habere,  et  clauserit  viscera  sua,  »  etc.  0 
quam  dissimilis  erat  iste  Job !  ^  «  Foris  non 

'  Psal.  Lxxi,  13,  14.  —  ^  Gloss.  mterlin.  in  bunc 
loc.  —  '  Exod.,  xxxlii,  12.  —  <  Psal.  xLviii,  12.  — 
'  Sup.,  X,  20.  —  6  Psal.  XXIV,  16.  —  '  Ecdi.,  iv,  4. 
—  8  l  Joan.y  III,  n.  —  '  Job,  xxxi,  32.  —  '»  (Jen.,  xviii, 


mansit  peregrinus,  ostium  meum  viatori 
patuit.  »  Quam  dissimilis  etiam  Abrahae, 
qui '"  sedebat  in  ostio  taljernaeuli  ut  statim 
susciperet  peregrinos!  Aggravaturetiam,  \. 
quia  erat  languidus,  et  ideo  subdit :  Ulceri- 
bus  plenus.^'^  «  Non  te  pigeat  visitare  infir- 
mum  :  ex  his  enim  in  dilectione  firmaberis. » 
Unde  poterat  hic  dicere  "  :  «  Ego  sum  pau- 
per  et  dolens, »  etc.  Item  aggravatur,  5.  quia 
fuit  famelicus;   unde  addit  (v.  21)  :   Cu- 
piens  saturari. "  «  Frange  esurienti  panem 
tuum,  et  egenos  vagosque  induc  in  domum 
tuam,  B  etc.  Et "  :«  Animam  esurientem  ne 
dtispexeris,  et  non  exasperes  pauperem  in 
inopia  sua.  o  Item  aggravatur,  6.  quia  fuis- 
set  micis  contentus ;  unde  sequitur :  De  micis 
quce  cadebant  de  mensa  divitis.  ">  «  Aquam 
lasso  non  dedisti,  et  esurienti  subtraxisti 
panem.  »  Et  Ambrosius  '^  :  «  Divites,  tan- 
quam  supra  naturam  siti ,  de  miseriis  pau- 
perum  incentiva  suaruin  capiant  volupta- 
tum.  »  Ex  his  autem  sex  manifeste  ostenditur 
istius  pauperis  egestas,  quaj  dignum  ipsum 
misericordia  faciebat ,  et  divitem  de  duritia 
reprehensibilem  ostendebat. 

Secundo,  quanlum  ad  pauperis  derelictio- 
nem  subdit :  Et  nemo  illi  dabat.  Unde  pote- 
rat  dicere  Lazarus  illud  "  :  «  Circumspexi, 
et  non  erat  auxiliator  :  quaesivi ,  et  non  fuit 
qui  adjuvaret.  »  Et "  :«  Nullus  deinceps  re- 
cordatus  est  hominis  illius  pauperis,  »  quia, 
sicut  dicitur  "* : «  Fratres  omnes  pauperis  ode- 
runt  eum,  insuper  et  amici  ejus  procul  re- 
cesserunt  ab  eo.  »  Unde  iste  pauper  vere  erat 
derelictus,  secundum  illud-"  :«  Tibi  derelic- 
tus  est  pauper,  »  quia  nullus  ejus  relevabat 
egestatem,  nullus  etiam  fovebat  infirmifa- 
tem.  Unde  'sx\\ii\\\xv :  Sed et  canes  veniebant, 
ct  lingebant  ulce)'a  ejus.  Glossa  "  : «  Hos  nec 
a  se  removere  poterat,  nec  visitator  erat  qui 
removeret.  »  Ex  quo  apparet  quod  dives  in- 
excusabilis  erat,  qui  pauperem  ita  derelic- 

1.  —  "  Eccli.,  VII,  39.—  "  Psal.  Lxvill,  30.  —  "  Isa., 
Lviii,  7.  —  "  Eccli.,  IV,  2.  -  "■  Job,  xxil,  7.  — 
'6  Ambros.,  in  Luc,  lib.  IX,  n.  14.  —  "  Isa.,  LXlli, 
5.  —  "  Ecde.,  IX,  15.  —  "  Prov,,  xix,  7.  —  »  Psal. 
X,  14.  —  "  Gloss.  iuterlin.  in  hunc  loc. 


EXPOSITIO 

tum  videbat.  Ex  hoc  etiam  potest  mira  hu- 
jus  divitis  immisericordia  adverti  ,  cpiia 
canibus  fuit  liberalior,  quam  pauperi ;  et  ca- 
nes  fuerunt  miliores  ipsi  pauperi  quam  di- 
ves.  Unde  Petrus  Ravennas ' :  «  Canes  pau- 
peris  ulcera  curant  magisterio  naturae;  dives 
pauperem  negligit,  natura  accusante.  »  Et 
hoc  contra  illud  quod  dicitur  '  :  «  Visitans 
speciem  tuam  non  peccabis.  »  Unde  idem 
Petrus  Ravennensis  ^ :  «  Miser  dives  qui  mi- 
cam  pauperi  non  dedisti,  saltem  quai"e  ca- 
nes  abigereneglexisti?  sed  canes  tui,  mitio- 
res  te,  imo  tu  immitior  eis,  et  mitior  canibus 
tuis,  quam  pauperi  fuisti;  canes  tui  ali- 
quando  pinguia,  sed  pauper  nec  micam  de 
mensa  tua  aliquando  recepit. »  Ex  magni- 
tudine  igitur  miseriae  pauperis  aggravatur 
immisericordia  divitis,  et  ex  abundantia  di- 
vitis  augetur  palientia  pauperis  mendici. 
Unde  Gregorius*  :  «  In  una  re  duo  Dei  ju- 
dicia  exprimuntur,  cum  ex  visione  pauperis 
diviti  non  miserenti  cumulus  damnationis 
infertur;  et  rursus  etiam  ex  visione  divitis 
quotidietentatuspauperprobatur. »  ^  «Dives 
et  pauper  obviaverunt  sibi;  utriusque  ope- 
rator  est  Dominus. » 

Tertio,  quantum  ad  pauperis  sanctitatem, 
subjungit  (v.  ^i)  :  Faclum  est  aiitem,  ut 
moreretur  mendicus,  et  portaretur  ab  ange- 
lis  in  sinum  Abrahce.  Ex  quo  apparet  quod 
hic  mendicus  erat  sanclus  et  bonus,  quia 
moriens  ab  angelis  suscipitur,  et  in  locum 
pacis  deportatur  *  :  a  Yisi  sunt  oculis  insi- 
pientium  mori;  »  et  sequitur  :  «  Illi  autem 
sunt  in  pace. »  Tales  angelico  portantur  mi- 
nisterio  ;  unde  Petrus  Ravennensis  :  «  Non 
dedignantur  eum  portare  angeli ,  cui  prius 
hic  ministrabant.  »  ^  «  Omnes  sunt  adminis- 
tratorii  spiritus,  »  etc.  Et  post  *  :  «  Merito 
isti  pauperi  angelica  deputantur  officia^  cui 
tam  crudeliter  denegata  sunt  humanitatis 
obsequia.  »  Ueferunt  autem  angeli  mendi- 
cum  justum  in  sinu  Abrahae,  id  est  in  lo- 

'  Petr.  Chrysol.,  serm.  cxxi,  de  Divit.  et  Laz., 
versu3  fin.  —  '  Johj  v,  24.  —  '  Petr.  Chrysol.,  ibid., 
paulo  ante.  —  *  Greg.,  iii  Evang.,  hom.  xl,  tom.  I. 
-  '  Prov.,  XXII,  2.  —  «  Sap.,  lli,  2.  —  '  Hebr,,  i,  14. 


IN  CAP.  XVI.  41 

cum  quietis.  Qui  quidem  locus  ante  apertio- 
nem  januae  erat  in  limbo.  Et  dicitur  sinus 
Abrahse,  quia  ipse  Abraham  susceptus  est 
ibi ,  tanquam  in  sinum ,  merito  fidei ,  qua 
dictus  est  pater  multarum  gentium  :  et  ilU 
qui  ibi  suscipiuntur,  dicuntur  in  ejus  sinu 
suscipi.  Unde  et  ei  primo  facta  est  repromis- 
sio  de  incarnatione  Christi.  Vocalur  autem 
sinus,  quia  sicut  in  sinu  res  absconditur, 
fovetur,  et  custoditur  quasi  in  loco  familiari , 
sic  et  sancti  patres  in  loco  illo  conservaban- 
tur  ^  :  «  Super  omnem  gloriam  protectio.  Et 
tabernaculum  erit  in  umbraculuin  diei  ab 
aestu ,  et  in  securitatem  et  absconsionem  a 
turbine  et  a  pluvia.  »  Et '"  :«  Quoniam  abs- 
condit  me  in  tabernaculo  suo,  in  die  malo- 
rum  protexit  me  in  abscondito  tabernaculi 
sui.  »  In  hoc  sinu  positus  est  Lazarus,  et  ab 
omnibus  malis  sua  morte  liberatus,  secun- 
dumillud"  :«In  sex  tribulationibus  libera- 
bit  te,  et  in  septima  non  tanget  te  malum. 
In  fame  eruet  te  de  morte;  et  in  bello,  a 
manu  gladii.  A  flagello  hnguae  absconderis; 
et  non  timebis  calamitatem,  cum  venerit.  » 
Subditur  :  «  Et  scies  quod  pacem  habeat  ta- 
bernaculum  tuum. » 

Nota  quod  est  sinus  culpabilis,  laudabilis, 
et  dcsiderabilis.  Sinus  culpabilis  triplex  est : 
1.  Carnalitatis  '^  :aQuare  seduceris,  fiU  mi, 
ab  aliena,  et  foveris  in  sinu  alterius?»  Et  " : 
a  Numquid  potest  homo  abscondere  ignem 
in  sinu  suo ,  ut  vestimenta  illius  non  ar- 
deant,  etc.  ?  Sic  qui  ingreditur  ad  uxorem 
proximi  sui ,  non  erit  mundus  cum  tetigerit 
eam.  »  2.  Cupiditatis  "  :  «  Munera  de  sinu 
impius  accipit,  ut  pervertat  semitas  judicii. » 
3.  Ctudelitatis  "  :  «  Tulit  filium  meum  de 
latere  meo  ancillae  tuae  dormientis ,  et  collo- 
cavit  in  sinu  suo ;  suum  autem  fiUum  ,  qui 
erat  mortuus  ,  posuit  in  sinu  meo.  »  Et 
Job  '° :  «  Si  abscondi  quasi  homo  peccatum 
meum  («).  » 

—  •  Petr.  Chrysol.,  serm.  cit.,  paulo  post  initium.  — 
»  Isa.,  IV,  5-6.  —  "  Psal.  xxvi,  5.  —  "  Job,  v,  19-2t, 
24. —  1«  l'rov.,  V,  20.—  "  Ibid.,  vi,  27,  29.—  "  Prov., 
XVII ,  23.  —  "  111  Reg.,  ill,  20.  —  "  Job,  xxxi,  33. 
(a)  Suppl.  et  celavi  in  Binu  meo  iniquitatem  meam. 


42 


EVANGELII  SANCTI  LUCjE 


Triplex  est  sinus  iaudabilis,  scilicet  1.  hu- 
milltatis  in  abscondentlo '  :  a  Retrahe  ma- 
num  tuam  in  sinum  tuum.  Retraxit,  et 
proluht  iteriim,  et  erat  similis  carni  reli- 
quffi,  »  etc.  2.  Benignitatis  in  refovendo  "  : 
a  Munus  absconditum  extinguit  iras  ,  et  do- 
num  in  sinu  indignalionem  maximam.  » 
3.  Longanimitatis  in  conservando ' :  o  Repo- 
sita  est  haec  spes  mea  in  sinu  meo.  »  Et '  : 
a  In  sinu  ejus  erat  cubitus,  et  cubitus  in  la- 
titudine,  et  deflnitio  ejus  usque  ad  labium 
ejus ,  D  cubitus  scilicet  perfeclae  mercedis. 

Est  tertio  sinus  desiderabilis,  et  de  hoc  di- 
citur  hic  :  Factum  est  aittem ,  ut  morerelur 
mendlcus,  et  portaretur  ab  angelis  in  sinum 
Abrahoe.  Per  quem  sinum  intclligitur  re- 
quies  beatarum  animarum  '  :  a  Mulli  ab 
Oriente  et  Occidente  venient,  et  recumbent 
cum  Abraham,  et  Isaac,  et  Jacob  in  regno 
coelorum. » 

Mortuus  est  autem  et  dives ,  etc.  Post  im- 
misericordiae  causam  et  culpam  ,  subjun- 
git  hic  immisericordiae  poenam ,  quam  de- 
scribit  dupliciter  :  primo,  quantum  ad  mi- 
seriam  inflictam  ;  secundo  ,  quantum  ad 
misericordiam  denegatam ,  ibi  °  :  Et  dixit 
illi  Abraham,  etc.  Miseria  autem  inflicta 
propter  immisericordiae  culpam  tripliciter 
describitur,  scihcet,  quanlum  ad  dejeclio- 
hem  in  locum  miseriarum,  quantum  ad  elon- 
gationem  a  loco  justorum,  et  quantum  ad 
mullitudinem  multiplicium  calamitatum. 

Primo  igitur,  quantum  ad  dejectionem  in 
locum  miseriarum,  dicit :  Mortuus  est  autem 
et  dives,  per  desertionem  temporalium  gau- 
diorum.  Et  nota  quod  utitur  praeterito  tem- 
pore,  ad  innuendum  quod  ille  miser  dives 
mortuus  est  non  una  tantum,  sed  triplici 
morte.  Prima  est  culpai  ,  qua  separatur 
anima  a  Deo.  Hac  mortuus  fuerat  etiam 
dum  viveret '  :  o  Yidua  quae  in  deliciis  est , 
vivens  mortua  est.  »  Vidua  est  enim  aaima 
a  Deo  separata.  Secunda  est  mors  naturae , 

'  Exod.,  IV,  6.  —  '  Prov.,  xxi,  14.  —  3  Job,  xlx, 
27.  —  »  Ezech.,  xLiil,  13.  —  «  Matth.,  vin ,  11.  — 
«  Inf.,  V.  25.  —  '  1  Tim.,  v,  6.  —  '  Eccli.,  XLI,  1.  — 
•  Apoc,  XX,  U.  —  "  Apoc.,  VIII,  13.  ~  "  Isa.,  xiv, 


qua  separatur  anima  a  corpore  '  :  a  0  mors, 
quam  amara  est  memoria  tua  homini  pacem 
habenti  in  substantiis  suis !  »  Tertia  est  mors 
gehennae,  qua  separatur  anima  a  vif a  beata. 
De  hac  in  Apocalypsi  »  :  «  Et  infernus  et 
mors  missi  sunt  in  stagnum  ignis. »  In  hujus 
triplicismorlisdesignationemdicitur^^aYae, 
vae,  vae,  habitantibus  in  terra,  »  etc.  Etse- 
pultus  est  in  inferno,  per  dejectionem  in  lo- 
cum  suppliciorum.  Et  hoc  1.  propter  culpam 
superbiae  "  :  «  Detracta  est  ad  inferos  super- 
bia  tua,  concidit  cadaver  tuum.  »  2.  Propter 
culpam  lasciviae  "  :  «  Ducunt  in  bonis  dies 
suos,  et  in  puncto  ad  inferna  descendunt. »  3. 
Propter  culpam  immisericordiae  "  :  «  Sicut 
oves  in  inferno  positi  sunt  :  mors  depascet 
eos.  B  Et  iterum  '*  :  «  Veniat  mors  super 
illos,  et  descendant  in  infernum  vivenles; 
quoniamnequiliaeinhabitaculiseorum,»  etc. 
Ex  hoc  apparet ,  quanta  sit  differentia  inter 
parochianos  Christi,  et  diaboli,  quia  illi  su- 
blimantur  in  coelo,  isti  sepeliuntur  in  in- 
ferno,  ubi  est  fovea  valde  profunda  '=  :«  In 
profundissimuminfernumdescenduntomnia 
mea.  »  Et  in  Psalmo  "  :«  Ipsi  introibunt  in 
inferiora  terroe  :  tradentur  in  manus  gladii , 
partes  vulpium  erunt.  » 

Secundo,  quantum  ad  elongationem  a 
loco  justorum,  subdit  (v.  23)  :  Elevans  au- 
tem  oculos  suos ,  cum  esset  in  tormentis.  In 
loco  scilicet  continuae  afflictionis  "  :  «  Et  fu- 
mus  tormentorum  eorum  ascendet  in  sae- 
cula  saeculorum.  »"«Praeparata  est  ab  heri 
Tophet, »  etc.  Deinde :  «Nulrimenta  ejus  ignis 
et  ligna  multa,  flatus  Domini  sicut  torrens 
sulphurissuccendens  eam.  »  Vidit  Abraham 
a  lotige,  et  Lazarum  in  sinu  ejus.  Vere  a 
longe,  et  quanlura  ad  situm,  et  quantum 
ad  statum,  quia  dives  in  loco  infimo ,  ille 
autem  in  supremo  "  :«  Superbum  sequitur 
humilitas,  et  humilem  spiritu  suscipiet  glo- 
ria.  »  Ef""  :«  Jacebunt  mali  ante  bonos,  et 
impii  ante  portas  justorum.  »  Item  dives  in 

11.  —  "  Job,  XXI,  13.  —  "  Psal.  XLViii,  15.  — 
"  Psal.  Liv,  16.  —  >»  Job,  XVII,  16.  —  "  Psal.  Lxil, 
10.  —  ■'  A/JOc,  XIV,  11.  —  >»  Isa.,  XXX,  33.  — 
"  Prov.,  XXIX,  23.  —  ««  Ibid.,  xiv,  19. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVI. 


43 


affliclione  erat,  pauper  in  requie  '  :  «  Servi 
mei  comedent,  et  vos  esurietis.  »  Itera,  quia 
dives  in  egestate,  et  pauper  in  abundantia; 
supra  ' :  «  Esurientes  implevit  bonis;  et  di- 
vites  dimisit  inanes.  d  '  «  Edent  pauperes 
et  saturabuntur.  »  Et  alibi ' :  «  Divites  egue- 
runt  et  esurierunt ;  inquirentes  autem  Do- 
minum,  »  etc.  Dicitur  autem  quod  vidit 
Abraham,  et  non  ad  solatium,  sed  potius  ad 
cumuUnn  tormentorum.  Unde  Gregorius  ^ : 
«  Credendum  est  quod  anfe  retributionem 
extremi  judicii,  injusti  in  requie  quosdam 
justos  conspiciunt,  ut  eos  videntes  in  gau- 
dio,  non  solum  de  suo  supplicio ,  verum 
etiam  de  eorum  bono  crucientur.  »  °  «  Pec- 
cator  videbit  et  irascetur,  dentibus  suis  fre- 
met  et  tabescet;  desiderium  peccatorum  pe- 
ribit.  »  Et '  :  «  Videntes  turbabuntur  timore 
horribili ,  »  etc. 

Tertio,  quantum  ad  aggregationem  mul- 
tiplicium  calamitatura,  subditur  (v.  24)  :  Et 
ipse  clamansdixit:  Pater  Abraham,  miserere 
mei,  ut  sic  ex  clamore  appareat  raagnitudo 
moestitise,  secundum  illud '  :  «  Ecce,  servi 
mei  laudabunt  prae  exultatione  cordis,  et  vos 
clamabitis  prse  dolore  cordis ,  et  prae  contri- 
tione  spiritus  ululabitis.  »  Et  hoc  quidem 
conveniens  fuit  diviti ' :  «  Qui  obturat  aurem 
suam  ad  clamorem  pauperis,  et  ipse  clama- 
bit ,  et  non  exaudietur.  »  Et  mitte  Lazariim 
ul  intiiigat  extremum  dif/iti  sui  in  aquam. , 
ut  sic  ex  petitione  guttse  aquae,  appareat 
muUitudo  inopiee  '"  :«  Dives  cum  dormierit, 
nihil  secum  auferet :  aperiet  oculos  suos ,  et 
nihil  inveniet.  Apprehendet  eum  quasi  aqua 
inopia. »  "  «  Dormierunt  somnum  suum,  et 
nihil  invenerunt  oranes  viri  di  vitiarum  in  ma- 
nibus  suis.  »  Unde  Chrysostomus  '^ : «  Qui  in 
pretiosis  excessit  in  culpa,  vilissima  hic 
petiit  in  pcena.  »  Et  iterum  loquens  ad  divi- 
tem  quidam ,  dicit  :  «  Lazarum  videre  non 
dignabaris,  et  nunc  extremum  ejus  digitum 

<  Isa.,  LIV,  13.  —  -  Sup.,  I,  53.  —  '  Vsul.  XXI,  27. 

—  '  Psal.  xxxiii,  H. —  ^  Greg-,  in  Evanij.,  hom.  XL. 

—  «  Psal.  cxi,  10.  —  ■>  Snp.,  V,  2.  —  >  Isa.,  Lxv,  14. 

—  '  Prov.,  XXI,  13.  —  '•  Joh,  xxvii,  19-20.—  "  Psal. 
Lxxv,  6.  —   "  Chrysost.,  in  Psal.  ixv.  —  "  Prov., 


desideras?  »   Et  Beda  :  «  Dives  ille,   qui 

mensae  suae  minima  dare  noluit,  in  inferno 

positus  usque  ad  minima  quaerenda  perve- 

nit;  nam  guttam  aquse  petiit,  qui  Lazaro 

micam  panis  negavit.  »  "  «  Qui  dat  pauperi , 

non  indigebit;  qui  despicit  deprecantem, 

sustinebit  penuriam. »  Ut  refrigeret linguam 

meam,  ut  sic  ex  afflictione  Hnguae  appareat 

rectitudo  divinse  justitiae.  Unde  Petrus  Ra- 

vennas  ""  :«  Si  jam  te  totum  possidet  infer- 

nus,  quare  solius  linguae  desideras  sestibus 

subveniri?  an  quia  lingua  magis  ardet,  quae 

pauperi  insultavit,  quse  misericordiam  dene- 

gavit?  Hsec  prsecedit  ad  judicium,  quse  prae- 

cessit  ad  peccatum.  Hsec  primo  degustat  cru- 

ciatus ,  quae  pretiosos  cibos  et  odorifera  po- 

cula  degustavit ,  »  secundum  illud  '^ : «  Per 

quae  peccat  quis,  per  haec  et  torquetur.  » 

Unde  Beda  in  Glossa  :  «  Nota  quod ,  sicut 

mos  est,  inter  convivia  loquacitati  studuit, 

et  ideo  apud  inferos  gravius  in  lingua  ardere 

perhibetur.  »  Unde  dicitur  "  :«  In  multilo- 

quio  non  deerit  peccatum.  »  Quia  crucior  in 

hacflamma,  ut  sic  appareat  rigor  divinae 

vindictse  "  :«  Pones  eos  ut  clibanum  ignis 

in  tempore  vultus  tui.  »  Et  "  :«  Ignis  suc- 

census  est  in  furore  meo ,  et  ardebit  usque 

ad  inferni  novissima.  »  Praeterea  dicitur  "  : 

a  Humilia  valde  spiritum  tuum,  quoniam 

vindicta  carnis  impii ,  ignis  et  vermis.  »  Et 

nota  quod  flamraa  hsec  erat  vera,  sed  lingua 

erat  iraaginaria,  quia  verus  ignis  affligit 

spiritus,  secundum  illud "" :«  Discedite  a  me, 

maledicti,  in  ignem  seternum,   »  etc.   Et 

anima  etiam  affligitur  sub  imaginibus  quas 

traxit  a  corpore,  secundum  illud  "  :«  Appa- 

rebat  illis  subitaneus  ignis ,  timore  plenus  : 

et  timore  percussi  illius ,  quse  non  videba- 

tur,  faciei ,  sestimabant  deteriora  esse  quae 

videbantur.  »  Et  post :  a  Ipsi  ergo  sibi  erant    Repro- 

graviores  tenebris.  »  Unde  ex  hoc  colligitur  araictio. 

quod  in  afflictione  reproborum  simul  con- 

currit  poena  vera,  et  imaginaria,  simul  actio 

xxviii,  27.  —  '•  Petr.  Chiysol.,  serm.  lxvi,  quoad 
seDSum.  —  '6  Sap.,  xl,  17.  —  •*  Prov.,  x,  19.  —  '^  Psal. 
XX,  10.  —  '*  Deut.,  XXXII,  22.  —  "  Ecdi.,  vil,  19.  — 
=•  Matth.,  ^nv,  41.  —  2'  Sap,,  xvil,  6,  20. 


44 


EVANGELII  SANCTI  LUC^ 


naturalis ,  et  supernaturalis ,  simul  afflictio 
intrinseca,  et  extrlnseca,  simul  et  propria," 
et  aliena,  ut  sic  impleatur  illud  ' :  o  Pugna- 
bit  cum  illo  orbis  terrarum  contra  insensa- 
tos  :  »  vera  namque  flamma  adurebat,  lin- 
gua  etiam  imaginaria  et  phantastica  in  anima 
divitis  aduslioni  illi  fomentum  praebebat. 
Lingus.  Magis  autem  espressio  fit  de  lingua,  quam 
de  alio  membro  quod  cruciatur  et  alfligilur 
in  inferno,  quia  ipsa  in  culpis  est,  quasi 
fomes  totius  iniquilatis  * :  «  Lingua  modicum 
quidem  membrum  est ,  et  magna  exaltat  : 
ecce  quantus  ignis  quam  magnam  silvam 
incendit !  Et  lingua  ignis  est ,  universitas 
iniquitatis.  Lingua  constituitur  in  membris 
nostris,  quae  maculat  totuoi  corpus,  et  in- 
flammat  rotamnativitatisnostrae  inflammata 
a  gehenna.  Omnis  enim  natura  bestia- 
rum,  etc.  domantur.  »  Sequitur  :  «  Linguam 
autem  nullus  hominum  domare  potcst ,  in- 
quietum  malum,  plena  («)  veneno  morti- 
fero.  » 

Hoc  autem  dicitur,  quia  ipsa  lingua  im- 
pugnat  divinam  majestatem,  veritatem, 
bonitatem ,  mutuam  charitatem,  et  omnium 
morum  honestatem.  Impugnat  1.  majesta- 
tem  per  verba  jactantia?  '  :  Qui  dixerunt  : 
«  Linguam  nostram  magnificabimus,  »  etc. 
Ideo  praemittit  ibi :  «  Disperdat  Dominus  uni- 
versa  labia  dolosa,  et  linguam  magnilo- 
quam.  »  Item  per  verba  blaspheraiae  •  : 
«  Commanducaverunt  linguas  suas  prae  do- 
lore,  et  blasphemaverunt  Deum.  »  Et  ^  : 
«  Linguam  impii  Nicanoris  praecisam  jussit 
particulatim  avibus  dari :  »  blasphemaverat 
enim.  2.  Yeritatem,  per  verba  mendacia  '  : 
«Lingua  fallax  uon  amat  veritatem,  et  os 
lubricum  operatur  minas.  »  '  «  Extenderuut 
linguam  suam  quasi  arcum  mendacii,  et  non 
veritatis.  »  Et  post  :  o  Docuerunt  linguam 
suam  loqui  mendacium,  »  etc.  *  «  Dilexe- 

'  Sap.,  V,  21.  —  '-  Jac,  iii,  5-8.  —  '  Psal.  xi,  5, 
4.  —  •  Apoc,  .XVI,  10.  —  5  II  Mach.,  xv,  33.  — 
"  Prov.,  XXVI,  28.  —  '  Jerem.,  ix,  3,  5.  —  '  Psal. 
Lxxvii,  36  —  9  Psal.  Ll,  4.  —  'o  Psal.  XLIX,  19.  — 
■>  Eccti.,  V,  U.  —  "  Prov.,  vi,  24.  —  "  Eccli.,  xx, 
18.  —  '»   Prov.,    ixvill,   23.  —   '»   Sap.,  i ,  U.  — 


runt  eum  in  ore,  »  etc.  '  o  Tota  die  injusti- 
tiam  cogitavit  lingua  tua;  sicut  novacula 
acuta,  feci.sti  dolum.  »  Et  iterum  '" :  «  Lin- 
gua  tua  concinnabat  dolos.  »  El "  : «  Non  ven- 
tiles  te  in  omnem  ventum ,  et  non  eas  in 
omnern  viam  :  sic  enim  omnis  peccator  pro- 
batur  in  duplici  lingua.  »  3.  Bonitatem,  per 
verba  lilandientia  :  "  «  Ut  custodiant  te  a 
mulieremala,  eta  blanda  lingua  extraneae. » 
Et  "  :  «  Fatuo  non  erit  amicus,  et  non  erit 
gratiain  bonisillius.  Qui  enim  edunt  panem 
illius,  falsae  linguae  sunt.  »  '*  «  Qui  corripit 
hominem,  gratiam  postea  inveniet  apud  eum, 
magisquam  ille  qui  per  linguae  blandimenla 
decipit.  B  Item  per  verba  detrahentia  '^  : 
B  Custodite  vos  a  murmuratione,  quae  nihil 
prodest,  et  a  detractione  parcite  linguae.  d 
Et  "  :  «  Sepi  aures  tuas  spinis,  linguam  ne- 
quam  noli  audire  detrahentem. »  Et "  :  «Ven- 
tus  aquilo  dissipatpluvias,  etfaciestristislin- 
guam  detrahentem.  »  '"  «  Cum  dulce  fuerit  in 
ore  ejus  malum,  abscondet  illud  sub  lingua 
sua.  B  4.  Mutuain  charitatem,  per  verba  li- 
tigantia  "  :«Proteges  eos  in  tabernaculo  tuo, 
a  contradictione  linguarum. »  ^"  «  Non  litiges 
cum  homine  linguato,  et  non  strues  in  ignem 
illius  ligna.  »  Et*'  :«  Noli  citatus  esse  in  lin- 
gua  tua.  »  Item  per  verba  provocantia  "  : 
«  Filii  hominum,  deotes  eorum  arma  et  sa- 
gittae,  et  lingua  eorum  gladius  acutus.  » 
Et  "  :«  Sagitta  vulnerans  lingua  eorum,  do- 
lum  locuta.»  -'  «  Acuerunt  linguas  suas  sicut 
serpentes. »  5.  Omnem  morum  honestatem, 
per  verba  impudica  '^* : «  Liberasti  me  a  lingua 
coinquinata,  eta  verbo  mendacii.  »  *'  «  Lin- 
gua  constituitur  in  membris  nostris,  quae 
maculat  totum  corpus,  et  inflammat,  »  etc. 
Item,  per  verba  iufructuosa"  :«  Si  quis  pu- 
tat  se  rehgiosum  esse,  non  refrenans  lin- 
guam  suam,  »  etc.  Et"  :« (Juis  est  enim  qui 
non  deliquerit  lingua  sua  ?  »  etc.  Et  ideo 

'«  Eccli.,  xxviii,  28.  —  "  Prov.,  xxv,  23.  —  ^'  Joh, 
XX,  12.  —  "  Psal.,\\x,  21.  —  »0  Eccli.,  viii,  4.  — 
='  Ibid.,  IV,  3i.  —  "  Psal.  LVi,  5.  —  «»  Jerem.,  ix,  8. 
—  '"'  Psal.  cxxxix,  4.  —  -5  Eccti.,  LI,  7.  —  '*  Jac, 
III,  6.  —  >'  Jac,  l,  26.  —  "  Eccli.,  XIX.  17. 

(a)  C<et.  adil.  add.  est. 


EXPOSITIO  IN  CAP'.  XVI 

Jacobns '  :  «  Si  quis  in  verbo  non  offende- 
rit  [a),  hlc  perfectus  est  vir.  »  Unde  dicitur ' : 
ctHominis  est  animam  praeparare,  etDomini 
gubernare  linguam.  »  Propter  quod  dici- 


45 


tur  ' :  «  Mors  et  vita  in  manibus  linguae.  » 
Et  ideo  orabat  Ecclesiasticiis  * :  «  Quis  dabit 
ori  meo  cuslodiam ,  et  super  labia  mea  sig- 
naculum  certum,  ut  non  cadam  in  ipsis,  et 
lingua  mea  perdat  me  ?  »  Propter  hoc  ergo 
dJves  hic  in  inferuo  positus  dicit  :  «  Ut  re- 
frigeret  linguara  meam ,  quia  crucior  in  hac 
flamma.  » 

25.  Et  dixit  illi  Abraham ,  etc.  Postquam 
descripsit  pcenam  quantum  ad  miseriam  in- 
flictam,  hic  describit  eam  quantum  ad  mise- 
ricordiam  denegatam.  Et  haec  pars  dividitur 
in  duas,  in  quarum  prima  exprimitur  dene- 
gatio  misericordise  respectu  personae  pro- 
priae;  in  secunda,  respectu  personae  con- 
junctae,  ibi"  :  Et  ait  :  Rogo  ergo  te ,  pa- 
ter,  etc.  Circa  denegationem  misericordiae 
respectu  personae  propriae ,  introducuntur 
tria,  scilicet  dissimilitudo  meritorum ,  oppo- 
sitio  stipendiorum  et  rectitudo  divinoi'um 
judiciorum. 

Primo  igitur,  quantum  ad  dissimilitudi- 
nem  meritorum ,  dicit :  Et  dixit  ilU  Abra- 
ham :  Fili,  recordare,  quia  recepisti  bona  in 
vitatua.  Filium  vocat  non  ex  imitatione,  sed 
ex  naturali  generatione " :  «  Filii  alieni  men- 
titi  sunt  mihi,  filii  alieni  invetei'ati  sunt.  » 
Unde  dicit  Petrus  Ravennas '  :  «  Tu  vocas 
me  patrem,  et  ego  te  filium,  ut  te  graviter 
doleas  perdidisse  quod  natus  es,  quod  tibi 
gratia  dederat  et  natura.»  Iluic  fllio  dicit , 
quod  recordetur  bonorum,  nonad  solatium, 
sed  potius  ad  tormentum.  Unde  Boetius  : 
0  Infelicissimum  genus  fortunaj  est,  fuisse 
felicen:.  »  Et  hoc  recipit  in  remuneralionem 
bonorum  suorum.  Unde  Augustinus  *  : 
«  Nota  quod  dives  isle  aliquid  boni  babuit , 
ex  quo  bonum  transitorium  in  hac  vita  re- 

'  Jac,  III,  2.  —  '  Prov.,  XVI,  1.  —  3  ibid.,  XVIII, 
21.  —  *  Eccli.,  XXII,  33.  -  5  Inf.,  Y.  27.  —  «  Vsal. 
XVII,  46.  —  '  Pelr.  Clirysol.,  serm.  cxxiii,  versus 
milium.  —  '  Aug.,  de  Tenip.,  serm.  ii.  —  '  Maitk., 
VI,  2.  —  ••  Greg.,  in  Evaiig.,  hoin.  XL.  —  "  Acl., 


cepit.  »  Erat  enim  de  numero  illorum ,  de 
quibus  dicitur'  :  «  Amen  dico  vobis,  rece- 
perunt  mercedem  suam. »  Hoc  ergo  meri- 
tum  fuit  transitorium,  et  prffiambulum  ad 
supplicium.  Sed  contrarium  fuit  meritum 
Lazari.  Unde  subdit  :  Et  Lazarm  similiter 
mala.  Hoc  est  simile  in  contrario  :  Lazarus 
enim  recepit  mala  ad  tempus,  ad  purgandum 
mala  culpae ,  et  ad  inquirendum  bona  felici- 
fatis  aeternae.  Unde  Beda  :  «  Lazarus  aliquid 
mali  habuit,  sed  ignis  inopiae  purgavit.  » 
Et  Gregorius  '°  :  «  Si  qua  reprehesibilia  in 
pauperibus  videmus  ,  non  debemus  despi- 
cere ,  quia  fortasse  quos  morum  inflrmitas 
vulnerat,  hos  medicina  paupertatis  sanat.  » 
Et  haec  est  via  perveniendi  ad  regnum  "  : 
«  Per  multas  tribulationes  oportet  nos  in- 
trare  in  regnuin  Dei.  »  Unde  in  hoc  verifi- 
catum  est  illud  '"  :«  Sunt  justi  quibus  mala 
proveniunt,  quasi  opera  egerint  impio- 
rum.»  Nec  immerito  dicitur  "  :«  Quia  accep- 
tus  eras  Deo,  necesse  fuit  ut  tentatio  proba- 
ret  te.  » 

Secundo ,  quantum  ad  oppositionem  sti- 
pendiorum,  subdit  :  Nunc  autem  hic  conso- 
latur,  tu  vero  cruciaris.  Hic,  inquam,  con- 
solatur  pro  tribulatione  "  :«Mundus  gaude- 
bit,  vos  autem  contristabimini;  sed  tristitia 
vestra  vertetur  in  gaudium.  »  Unde  in  71/«^ 
thcBO  [b)  "  : «  Beati  qui  lugent,  quoniam  ipsi 
consolabuntur.  »  Siciit  enim  dicitur  "  :  «  Id 
quod  in  praesenti  est  momentaneum  et  leve 
trlbulationis  nostrae ,  supra  modum ,  »  etc. 
Et  ideo  Jacobiis  '''  :  «  Omne  gaudium  existi- 
mate,  fratres  mei ,  cum  in  tentationes  varias 
incideritis.  »  Et  post :  «  Beatus  vir  qui  suffert 
tentatlonem  ,  »  etc.  Unde  'Chrysostomus  : 
a  Si  ffigrotamus,  si  paupcres  sumus,  gau- 
deamus,  accipiamus  mala  in  vita  noslra,  ut 
post  recipiamus  bona.  »  Nam  sic  dicit  Pro- 
phela  "  : «  Transivimus  per  ignem  et  aquam, 
et  eduxisti  nos  in  refrigerium.  »  Et  iu  hujus 

XIV,  21.  —  "  Ecc/e.,  VIII,  14.  —  i3  Tob.,  xii,  13.  — 
">Joan.,  XVI,  20.  —  '»  Multli..  v,  5.  —  '«  II  Cor.,  IV, 
17,  —  >'  Jac,  I,  2,  12.  —  "  l'sa/.  lxv,  12. 

(a)  Cat .  edit.  offendit.—  (6)  Cat.  edit.  Unde  Matthseus. 


4G 

figuram  dicitur  ' ,  (a)  in  nuptiis  aqua  con- 
versa  est  in  vinum.  At  e  contrario,  dives 
cruciatur :  '  a  Vae  vobis  divitibus,  qui  habe- 
tis  consolationem  vestram.  »  Et  '  :  «  Risus 
dolore  miscebitur,  et  extrema  gaudii  luctus 
occupat  {/j).  nHaec  enim  delectatio  temporalis 
est,  in  ffiternum  deliciae  cruciantur.  Unde 
Gregorius '  :  a  Momentaneum  est  quod  de- 
lectat,  sed  aeternum  est  quod  cruciat.  »  Justo 
igitur  Dei  judicio  est  correspondentia,  ut 
sic  sit  transitus  a  contrario  in  contrarium,  a 
tribulatione  scilicet  ad  consolationem ,  et  a 
consolatione  ad  aeternam  afflictionem  :  ad 
modum  cujusdam  crucis,  in  cujus  figuram 
dicitur "  de  Jacob  quod  in  benedictione  filio- 
rum  Joseph  manus  cancellavit  ad  modum 
crucis. 

Tertio ,  quantum  ad  rectitudinem  divino- 
rum  judiciorum,  subdit  (v.  26)  :  Et  in  his 
omnibus,  inter  nos  et  vos  chaos  magnitm 
firmatum  est:  in  quo  insinuatur  impossibi- 
litas  appropinquandi  inter  reprobos  et  elec- 
tos.  Ecclesiastes  ' :  aSi  ceciderit  lignum  ad 
austrum  aut  ad  aquilonem,  in  quocumque 
loco  ceciderit,  ibi  erit. »  Hanc  intransgres- 
sibilitatem  vocat  chaos,  quia  nec  possunt 
boni  in  tenebras  descendere,  nec  mali  in 
lucem  bonorum.  Propter  quod  dicifur  '  : 
0  Ambulate  dum  lucem  habetis,  ut  non  vos 
tenebrae  comprehendant.  »  De  hac  intrans- 
gressibilitate  in  Glossa  dicit  Ambrosius "  : 
«  Inter  pauperem  et  divitem  chaos  est ,  quia 
post  mortem  nequeunt  merita  mutari ,  »  ac 
per  hoc  nec  haberi  aliqua  consolatio  mutua. 
Et  ideo  subdit :  Ut  hi  qui  volunt  hinc  trans- 
ireadvos,  non  possint,  praestando  pietatis 
auxilium ,  nec  inde  hiic  transmearc ,  attin- 
gendo  ad  pi-aemium  ceternum.  Unde  Grego- 
rius  '  :  «  Justorum  animse,  etsi  in  naturae 
suae  booitate  misericordiam  habent ,  jam 
tunc  auctoris  sui  justitiae  conjunctje ,  tanta 
rectitudine  constringuutur,  ut  nulla  ad  re- 


EVANGELII  SANCTl  LUCA: 

probos  compassione  moveantur.  »  Mali  qui- 
dem  non  possunt  de  ergastulo  exire  tartari 
infernalis  '"  :«  Relinquent  (t'j  alienis  divitias 
suas,  et  sepulchra  eorum  domus  illorum  in 
aeternum. »  De  hoc  non  potest  exiri,  quia"  : 
«  Nec  opus ,  nec  ratio ,  nec  sapientia ,  nec 
scientia  erunt  apud  inferos  quo  tu  properas.o 
Nec  enim  de  inferno  possunt  egredi,  nec  in 
requiem  electorum  intrare  "  :  «  Non  adjiciet 
ultra  ut  pertranseat  per  te  incircumcisus  et 
immundus.  »  Unde  dicitur  "  :  o  Foris  canes 
et  venefici,  et  impudici,  et  homicidce,  et 
idolis  servientes,  »  etc.  Boni  autem  non  pos- 
sunt  transire  ad  malos  videndos;  possunt 
tamen  ad  contemplandos.  Unde  in  Isaia{d) '* : 
«  Egredientur,  et  videbunt  cadavera  viro- 
rum  qui  prajvaricati  sunt  in  me :  vermis  eo- 
rum  non  morietur ,  et  ignis  eorum  non  ex- 
linguetur ;  et  erunt  usque  ad  satietatem  vi- 
sionis  omni  carni.  » 

27.  Et  ait :  Rogo  ercjo  te,  pater,  etc.  Post 
denegationem  misericordise  respectu  perso- 
nae  propriae,  subditur  hic  denegatio  res- 
pectu  personae  conjuncta?.  Circaquam  intro- 
ducuntur  quatuor,  scilicet  petitio  misericor- 
diae,  denegatio  misericordiae  postulatae,  ratio 
petitionis  propositae,  et  approbatio  respoa- 
sionis  jam  dalae. 

Primo  igitur,  quantum  ad  petitionem  mi- 
sericordiae  respectu  personae  conjunctae,  di- 
cit :  Et  ait :  Rogo  ergo  te,  pater,  ttt  mittas 
eum  in  domitm  patris  mei.  Haic  vero  petitio 
erat  carnalis,  quia  solum  ad  fratres  se  exten- 
dit,  uude  subdit  :  Eabeo  enim  quincjue  fra- 
tres  '^  «  Miseralio  hominis  circa  proximum 
suum,  »  etc.  Ideo  carnalis  erat,  quia  pro 
fratribus  carnalibus,  et  secundum  carnem 
viventibus.  Et  hocinsinuat  etiam  ipse  nume- 
rus  quinarius,  in  quo  intelligitur  quod  quin- 
que  sensibus  corporis  erant  dediti,  secundum 
illud  quod  dicitur  Samaritanae  '^  :  «  Quinque 
viros  habuisti,  et  hunc  quem  habes,  »  etc. 


>  Joan.,  11,  9.  —  '  Sup.,  vi,  14.  —  ^  Prov.,  XIV,  13. 

—  *  Greg.,  1«  Evang.,  hom.  XL.  —  »  Gen.,  XLVill,  14. 

—  '  Ecde.,  XI,  3.  —  '  Joan.,  xii,  35.  —  »  Ambros., 
in  Luc,  lib.  VIII,  n.  18.  —  '  Greg.,  in  Evang., 
hom.  XL.  —  '•  Psal,  xlviii,  11.  —  "  Eccle.,  ix,  10. 


—  "  Isa.,  Lii,  1.  —  "  .ipoc,  xxii,  15.  —  >'  ha., 
Lxvi,  24.  —  "  Eccli.,  xviii,  12.  —  "  Joan.,  iv,  18. 

(a)  Suppl.   quod.  —   (b)    Cat.   edit.   occupabit.  — 
(c)  Ccel.  edit.  Relinquant. —  (d)  Hem  Uude  Isaias. 


EXPOSITIO 

Et '  :  «  Juga  boum  emi  quinque.  »  Carnalis 
etiam,  quia  Iioc  non  faciebat  propter  vitan- 
dum  suppliciimi  alienum ,  sed  ne  ex  eorum 
adventu  augerelur  suum ,  quod  subdit  :  Ut 
testetw  illis,  ne  et  ipsi  veniant  in  Imnc  locum 
tormentorum.  Hoc  quidem  dicebat,  ne  ex  eo- 
rum  prBesentia  sua  calamitas  cresceret  per 
multiplicata  proximorum  tormenta.  Unde 
Beda  :  «  Servatur  divili  ad  pcenam  suam  et 
cognitio  pauperis  quem  despexit,  et  memo- 
ria  fralrum  quos  reliquit,  ut  de  visa  gloria 
despecti  et  de  pcena  inutiliter  amatorum  am- 
plius  torqueatur.  b  Et  illud  est  praecipue  ve- 
rum,  quando  imitatores  scelerum  alienorum 
fmnt  participes  suppliciorum.  Unde  Grego- 
rius  '  :  a  Ut  peccatores  in  suppliciis  amplius 
torqueantur,  et  eorum  videbunt  gloriam  quos 
contpmpserunt ,  et  illorum  pcenam,  quos 
inutiliter  amaverunt.  »  Erat  autem  haec  pe- 
titio  non  solum  carnalis  respectu  sui,  verum 
etiam  crudelis  respectu  proximi,  quia  propter 
amorem  suorum  parentum  carnalium  vole- 
bat  quod  Lazarus  egrederetur  sinum  quietis, 
et  iret  in  locum-periculorum,  ut  verificetur 
illud  in  eo  ^  :  a  Novit  justus  jumentorum 
suorum  animas;  viscera  autem  impiorum 
crudelia.  »  Unde  et  Christus,  qui  Lazarum 
fratrem  Marise  ad  vitam  revocavit ,  flevisse 
dicitur '  :  «  Et  lacrymatus  est  Jesus.  »  Erat 
etiam  fatua,  quia  credebat  plus  valere  ver- 
bum  hominis  mortui,  quam  immortalis  Dei. 
Unde  impletur  in  eo  illud  '  :  «  Sed  in  via 
stultus  ambulans,  cum  ipse  insipiens  sit, 
omnes  stultos  sestimat,  »  etc.  Unde  Glossa  : 
«Seriushicdives  magister  incipit  esse,  cum 
jam  nec  discendi  tempus  habeat,  nec  do- 
cendi.  »  Erat  similiter  inverecunda,  quia 
parva  ncgaverat,  et  modo  maxima  postula- 
bat,  contra  illud  quod  dicitur  '  :  «  Non  sit 
porrecta  manus  tua  ad  accipiendum,  et  ad 
dandiun  collecta,  »  etc. 

Secundo,  quantumad  denegationem  mi- 
sericordiae  postulata? ,  subdit  (v.  29)  :  Et  ait 

'  Sup.,  XIV,  19.  —  s  Greg.,  in  Evang.,  hom.  .\L.  — 
'  Prov.,  XII,  tO.  —  *  Joun.,  XI,  33.  —  »  Eccle.,  x,  3. 
—  "  EccH.,  IV,  36.  —  '  Prov.,  xxvill,  9.  —  *  Deut., 
XXXII,  1,  3-4,  —  »  II  Petr.,  i,  19.  —  i»  Jerem.,  xxvi, 


IN  CAP.  XYI.  4.7 

ilHAbraham:  Eabent  Moysen  et  Prophetas; 
aiidiant  illos.  Moysen,  id  est  doctrinam  legis, 
quse  audienda  est  pro  magnitudine  auctori- 
tatis.  Nam  '  :  «  Qui  declinat  aures  suas  ne 
audiat  legem,  oratio  ejuserit  execrabilis. » 
Et  ideo  dicebat  Legislator  '  :  «  Audite,  coeli, 
quEe  loquor;  audiat  terra  verba  oris  mei.  » 
Subditur  :  «  Date  magniflcentiam  Deo  nos- 
tro.  Dei  perfecta  suntopera. »  Ethabent  etiam 
Prophetas ,  id  est  doctrinam  prophetarum 
audiendam  pro  certitudine  veritatis,  secun- 
dum  illud '  :  «  Habemus.firmiorem  prophe- 
ticum  sermonem ,  cui  benefacitis  attenden- 
tes  quasi  lucernae  lucenti  in  loco  caliginoso, 
donec  dies  illucescat  etLucifer  oriatur  in  cor- 
dibus  vestris.  »  Qui  hujus  duplicis  doctrinae 
verba  tam  authentica  et  tam  certa  audire 
recusat,  nuUam  prorsushabetexcusationem. 
Propter  quod  dicit  Dominus  per  Hieremiam 
prophetam  '"  :  «  Si  non  audieritis  me  ut 
ambuletis  in  lege  mea  quam  dedi  vobis,  ut 
audiatis  sermones  servorum  meorum  pro- 
phetarum,  quos  ego  misi  ad  vos  de  nocte 
consurgens  et  dirigens,  et  non  audistis  : 
dabo  doraum  istam  sicut  Silo,  et  urbem  hanc 
dabo  in  maledictionem.  »  Si  igitur  inexcu- 
sabiles  sunt  qui  non  audiunt  Legem  et  Pro- 
phetas ,  prorsus  inexcusabiles  sunt  qui  non 
audiunt  Apostolos  et  Evangelistas ,  immo 
nec  ipsam  Sapientiam  incarnatam.  Uude  ipsa 
conqueritur  "  :  «  Quia  vocavi  et  renuistis , 
extendi  rnanum  meam ,  et  non  fuit  qui  aspi- 
ceret.  »  Subditur  :  «  Ego  quoque  in  interitu 
vestro  ridebo,  et  subsannabo,  cum  vobis  id 
quodtimebatis,  advenerit.  »  Qui  hancsapien- 
tiam ,  quae  foris  praedicat  in  plateis,  non  vult 
audire ,  prorsus  iuexcusabilis  est,  quia  sibi 
perhibent  [a]  testimonium  Lex  et  Prophetae. 
Unde Matthaus  "  :«  Apparuerunt  illis Moyses 
et  Elias  cum  eo  loquentes.  »  Sequitur  :  «  Ecce 
nubeslucidaobumbravit  eos.  Et  ecce  voxde 
nube,  dicens :  Ilicest  fllins  meusdilectus,  etc, 
ipsum  audite.  »  Et   propterea  dicitur  "   : 

4-5.  _  11  Prov.,  1,  24,  26.  —  "  Matlh..,  XVll,  3,  5.  — 
"  Hebr.,  ll,  1,  2,  3. 
(a)  CoBt.  edit.  prohibent. 


48  EVANGELIl 

a  Oportet  observare  nos  ea  quae  audivimus, 
ne  forte  pereffluamus.  Si  eniui  qui  per  an- 
gelos  dictus  est  sermo,  factus  est  firmus  :  » 
subditur  :  a  Quomodo  nos  eCfugiemus,  si 
tantam  neglexerimus  salutem?»  Et '  :  «Ac- 
cessistis  ad  testamenti  novi  Mediatorem  Je- 
sum,  et  sanguinis  aspersionem  melius  lo- 
quentem  quam  Abel.  »  Yidete  ne  recuselis 
loquentem. 

Tertio,  quantum  ad  rationem  petitionis 
proposita;,  addit  (v.  30) :  At  ille  clixit :  Non, 
pater  Abraham,  sed  si  qtiis  ex  morluis  ierit 
adeos,painitentiam  agent.  In  hoc  ostendebat 
fratrum  suorum  carnalitatem,  utpote  qui 
magis  moverentur  ad  corporalem  suscitatio- 
nem,  quam  ad  spiritualem  revelationem. 
Unde  hi  erant  de  numero  illorum ,  de  qui- 
bus  dicitur  ^  :  «  Dixerunt  impii  cogitantes 
apud  se  non  recte. »  Deinde  :  «  INon  est  refri- 
gerlum  in  fme  hominis ;  non  est  qui  agnitus 
sit  reversus  ab  inferis.  d  In  hoc  etiam  osten- 
debat  suam ,  et  fratrum  suorum ,  perversi- 
tatem ,  ut  testimonium  hominis  mortui  prse- 
ferrent  testibus  divini  verbi ,  contra  illud 
Isaiw  ^ :  «  Numquid  non  populus  a  Deo  suo 
requiret  visionem?  pro  vivis  a  morluis?  Ad 
legem  niagis,  et  ad  testimonium.  Quod  si 
non  dixerint  juxta  verbum  hoe,  non  erit  eis 
matutina  lux.  »  In  hoc  etiam  ostendebat  fra- 
truni  incredulitatem,  ut  nollent  credere,  nisi 
signa  et  prodigia  viderent,  sicut  ille  regu- 
lus  '  :  «  Nisi  signa  et  prodigia  videritis, 
non  creditis.  »  In  hoc  similiter  ostendebat 
fratrum  fatuitatem ,  quia  niagis  deberel  ad 
poenitentiam  provocari ,  ex  hoc  quod  vident 
homines  mori ,  quam  si  viderent  eos  resus- 
citari.  ^  «  Memor  esto  judicii  mei  :  sic  enim 
erit  et  tuum ;  mihi  heri,  et  tibi  hodie.  »  Et  ° : 
«  Ante  mortem  coufitere  :  a  mortuo  quasi 
nihil  perit  confessio.  »  '  «  Non  mortui  lau- 
dabunt  te,  Domine,  neque  omnes  qui  descen- 
dunt  in  inferniim.  » 

Quarto,  quantum  ad  approbationem  res- 


SANCTI  LUCjE 

ponsionis  jam  dicttB ,  subdit  (v.  31)  :  Ait  au- 
tem  illi:  SiMoysen  ctprophctas  nonaudiunt, 
eis  scilicet  obediendo,  sic  enim  audiendi 
sunt ,  secundum  illud  '  :  «  Beatus  qui  legit 
et  audit  verba  prophetiae  hujus,  et  servat 
ea ,  »  elc.  Qui  tantos  testes  non  audit ,  veri- 
tatemcontemnit,  secundum  illud  Ezechiclis^: 
«  Domum  Israel  nolunt  audire  te,  quia  no- 
lunt  audire  me.  Omnis  quippe  domus  Israel 
attrita  fronte  est,  et  duro  corde.  »  Unde, 
quia  tantai  veritati  resistunt  obdurati  et  in- 
habiles  ad  credendum,  ideo  addit:  Neque  si 
quis  ex  mortuis  resurrexerit,  credent.  Ratio 
hujus  consequentia?  est,  quia  qui  non  credit 
testimonio  magis  credibili,  nec  etiam  minus 
credibili.  IIujus  exemplum  habemus  in 
Lazaro  aho  resuscitato,  cui  Judwi  incre- 
duli  non  solum  non  crediderunt,  imo,  sicut 
dicitur  '"  :«  Cogitaverunt  principes  sacerdo- 
tum,  ut  et  Lazarum  interficerent :  quia  multi 
propter  illum  abibant  ex  Judaiis ,  et  crede- 
bant  in  Jesum. »  Sed  Pharisaei  obslinati  non 
solum  non  crediderunt,  verum  etiam  fidem 
credentium  extinguere  volebant.  flujus 
exemplum  habemus  etiam  in  Christo ,  cui 
etiam  suscitato  Judaei  credere  noluerunt. 
Uude  Chrysostomus  :  «  Christus  a  mortuis 
resurrexit,  et  quae  mala  erant  in  iuferno 
nuntiavit :  descendit  et  de  ccelo,  et  quae  bona 
ibi  erant  praedicavit ,  nec  tamen  est  ei  cre- 
ditum.  »  Et  lioc  est,  quia  tales  recusaverunt 
testimonium  Legiset  Prophetarum  "  :  «  Si 
crederetis  Moysi,  crederetis  forsitan  et  mihi, 
de  me  enim  ille  scripsit.  Si  autem  illius 
litteris  non  creditis,  quomodo  verbis  meis 
credetis?  »  Ex  prffidictis  igitur  apparet  diviti 
immisericordi  omnino  ab  Abraham  patre 
piissimo  misericordia  denegata,  ut  implea- 
tur  illud  *'  :  «  Tu  pater  noster,  et  Abrahara 
nescivit  nos. »  Et  sic  verificatum  est  illud  "  : 
«  Judicium  sine  misericordia  illi,  qui  non 
facit  misericordiam.  »  Et  "  :«  Impiis  usque 
in  novissimum  sine  misericordia  ira  super- 


•  Hebr.,  XII,  22-24.  —  «  Sap.,  i\,  1.  —  3  Isa.,  viii,  —  ■>  Ezech.,  III,  7.  —  '»  Joan.,  xii,  10-11.  —  "  Joan., 
19-20.  —  *  Joau.,  IV,  48.  —  «  Ecdi.,  xxxvui,  23.  —  v,  46-47.—  '=  Isa.,  LXIII,  16.—  "  Jac,  U,  13.—  ><  Sap., 
•  Ibid.,  XVII,  26.  —  '  Psal.  cxiii,  17.  —  •  Apoc.,  i,  3.       xix,  1. 


EXPOSITIO  IN 

venit. »  Talibus  enim  diciiur  in  judicio  illud ' : 
a  Discedite  a  me,  maledicti,  in  ignem  seter- 
num,  qui  praeparatus  est  diabolo  et  angelis 
ejus. » 

CAPUT  XVII. 

1.  Et  ait  ad  discipulos  suos,  etc.  Post  con- 
futatam  Judaeorum  impietatem  secundum 
eleemosynas  corporales,  sequitur  hic  secunda 
parsj  in  qua  invitat  ad  pietatem  secundum 
Divisio.  eleemosynam  spiiitualem.  Diviiiitur  autem 
hsec  pars  in  tres  :  in  quarum  prima  disci- 
pulos  informat  documento  rationabili;  in 
secunda  manifestat  exemplo  sensibili,  ibi  * : 
Et  dixenint  Apostoli  Domino,  etc. ;  in  tertia 
conflrmat  facto  admirabili,  ibi  ^ :  Et  factum 
est,  dum  iret^  etc.  Circadocumentum  ratio- 
nabile,  primo  praemittit  dissuasionem  spiri- 
tualis  impietalis,  qu£e  consistit  in  scandalo 
proximorum ;  deinde  adjungit  persuasionem 
pietatis  spiritualis,  quae  consistit  in  remis- 
sione  injuriarum  sive  ofFensarum,  ibi  *  : 
Attendite  vobis  :  si peccaverit,  etc.  Circa  dis- 
suasionem  igitm^-impietatis  scandali,  proce- 
dit  hoc  ordine  :  ostendit  scandalum  passi- 
vum  inevitabile,  activum  autem  damnabile, 
et  supplicium  ejus  horribile. 

Primo  igitur,  quantum  ad  inevitabihtatem 
scandali  passivi ,  dicit  :  Et  ait  ad  discipulos 
suos  :  Impossibile  est,  ut  non  veniant  scan- 
dala.  IIoc  enim  non  dicitur  de  scandalo  ac- 
tivo,  quia  illud  benepotest  quis  evitare;  sed 
de  passivo,  quod  non  est  in  potestate  alicujus 
hominis,  quia  illud  aliquando  occasionem 
sumit  nou  solum  de  malo,  verum  etiam  de 
bono,  sicutdiciturdeJudaeis',«quiscandaliza- 
bantur  in  eo. » Propter  quod  in  Mattlunu  [a)  * : 
a  Beatus  est,  qui  non  fuerit  scandalizatus  in 
me  :  »  quia  dicitur  non  credentibus '  :  o  La- 
pis,  quem  reprobaverunt  aedificantes,  hic 
faclus  cst  in  caput  anguli ;  et  Inpis  offensio- 
nis,  et  petra  scandali. »  IIoc  autem  permiltit 
Deus  justo  judicio  evenire  ad  vindictam  ma- 

'  Matth.,  XXV,  41.  —  2  Inf.,  v,  5.  —  '  Inf.,  v.  H. 

—  *  luf.,  V.  3.  —  5  Mutth.,  xili,  57.  -  6  Ibid.,  xi,  6. 

—  '  I  Pelr.,  II,  8.  —  »  Matth.,  .XVl,   18.  —  M  Cor., 
.\1  ,  19.  —  '•  Ibid.,  VIII,   13.  —  "  Hom.,  XIV,  21.  — 

TOM.    XI. 


C.^^P.  XYII.  49 

lorum,  et  probationem  justorum;  unde  in 
Matthceo  [a) ' :  «  Necesse  est  ut  veniant  scan- 
dala.  »  Et  ratio  redditur ' :  «  Oportet  haereses 
esse,  ut  et  qui  probati  sunt,  manifesti  fiant.  » 
Licet  autem  per  malos  et  a  nialis  veniant 
scandala,  debent  tamen  a  viris  justis,  quan- 
tum  possunt,  evitari,  salva  veritate  triplici. 
Unde  Beda  :  «  Nota  quod,  in  quantum  potes 
sine  peccato,  vitare  debes  scandalum  pro- 
simi  :  quod  si  de  veritate  est,  pro  scandalis 
relinqui  veritas  non  debet.  »  Est  autem  tri- 
plex  veritas,  quae  non  debet  pro  scandalo  re- 
linqui,  scilicet  vitae,  doctrinae,  et  justitiae. 
Unde   Hieronymus  :   «  Omne  quod  potest 
fieri,  vel  non  fieri  salva  triplici  veritate,  di- 
mittendum  est.  »  Istud  autem  non  est  neces- 
sitatis,  sed  perfectae  justitiae,  secundum  quam 
dicebat  Apostolus  '"  :  «  Si  esca  scandalizat 
fratrem  meum,  non  manducabo  carnes  in 
aeternum,  ne  fratrem  meum  scandalizem.  » 
Et  "  :  «  Bonum  est  non  manducare  carnem, 
et  non  bibere  vinum ,  neque  in  quo  frater 
tuus  ofi^enditur,  aut  scandalizatur,  aut  infir- 
matur. »  Unde  si  aliquis  propter  perfectionis 
opera  scandalizatur,  non  sunt  tamen  dimit- 
tenda.  Hinc  Ilieronymus,  de  morte  '*  Blcesil- 
lce  '^ : «  Scandalizat  quempiam  vestis  fuscior ; 
scandalizat  Joannes,   qui  camelorum  pilis 
vestitus  erat.  »  Exemplum  autem  dimittendi 
indilTerentia  propter  scandalum,  habemus  in 
Christo  '*  :   «  Ut  autem  non  scandalizemus 
eos,  vade  ad  mare,  »  etc.  :  ubi  solvit  tribu- 
tum,  et  tamen  documenta  veritaUs  propter 
scandalum  non  dimisit.  Unde  in  Matth(eo[ay^ : 
«  Scis  quia  Pharisaji,  audito  verbo  hoc,  scan- 
dalizati  sunt?  At  ille  respondens,  ait  :  »  se- 
quitur  :  «  Sinite  illos ,  caeci  sunt ,  et  duces 
cajcorum,  »  etc. 

Secundo ,  quanlum  ad  damnabilitatem 
scandali  activi,  subdit :  Vce  autem  illi,per 
quem  veniunt ,  id  est ,  qui  active  scandali- 
zant.  Illi  autem  active  scandalizant,  qui  per 
dictum  vel  factum  minus  rectum  praebent 

'-   lino   ffe  aigrotatioiie.   —   i3   llieron.,  ad  Marcell., 
epist.  XXIII.  —  >«  MuUh.,  xvil,  26.  —  "  Ibld.,  xv, 
'12-13. 
(a)  Ctct.  edit.  Matihwus. 

4 


50  EVANGELTI  SANCTI  LUC^ 

occasionem  ruinae.  Nam  Glossadicit :  «  Scan- 
daluni  est,  ubi  recte  ambulanti  deccplio  ad 
peccandumsubjiiitur,  sicutfecitlklaiim  fdiis 
Israel.  »  Propter  quod  dicitur  '  :  «  Habes  te- 
nentes  doctrinam  Balaam,  qui  docebat  Balac 
mittere  scandalum  coram  liliis  Israel,  edere, 
et  fornicari,  »  elc.  Hoc  scandalum  est  impie- 
tatis  spiritualis,  cum  quis  malo  exemplo  ani- 
mam  proxirai  occidit,  et  ideo  ipse  dignus 
morte  elficilur.  In  cujus  figuram  dicitur  * : 
«  Cur  fceminas  reservastis?  Nonne  istae  sunt 
quae  deceperunt  fdios  Israel  ad  suggestionem 
Balaam,  et  pra^varicari  vos  fecerunt  in  Do- 
minum,  »  etc.  Seqnitur  :  «  Ergo  cunctos  in- 
terficile,  qnidquid  est  generis  masculini  etiam 
in  parvulis,  et  mulieres  quaj  noveruut  viros 
in  coitu,  jugulate.  »  Et ' :  «  Hostes  vos  sen- 
tiant  Madianilffi,  etperculile  eos,  quiact  ipsi 


hostiliteregeruntcontra  vos. »  Maximeenim 
hostiliter  agit,  qui  spiritum  vitai  in  fonte 
cordis  extinguit.  Ideo  dicitur  *  :  «  Si  manus 
tua,  vel  pes  tuus  scandalizat  te,  abscinde 
eum,  et  projice  abs  te  :  et  si  oculus  tuus 
scandalizat  te,  erue  eum,  et  projice  abs  te  : 
bonum  tibi  est  unum  ociihmi  habentem  in 
vitam  intrare  ,  quam  duos  oculos  habentem 
mitti  in  gehennam  ignis.  »  Hoc  autem  non 
intelligitur  de  corporalibus  membris,  sed 
amicis,  qui  tanquam  membra  sunt  nobis  car- 
naliter  conjuncti,  a  quibus,  si  scandalizant, 
debemus  separari ,  secundum  illud  ^  : 
«  Veni  separare  hominem  adversus  palrem 
suum,  »  etc,  «  et  nurum  adversus  socrum 
suam,  et  inimici  hominis  domestici  ejus.  » 
Ideo  dicilur»  :  «  Ab  iiiimicis  tuis  separare, 
et  ab  amicis  attende.  »  Chrysostomus :  «  Ni- 
hil  ita  nocivum  est ,  sicut  conversari  cum 
perniciosis. »  Et  ideo  ipse  dicit :  «  Si  menibra 
abscindimus,  cum  incurabiliter  se  habue- 
rint ,  et  reliquis  olifuerint ,  mullo  magis  in 
amicis  lioc  facere  debemus.  » 

Terlio,  quantum  ad  liorribilitatem  suppli- 
cii,  subdil  (v.  2)  :  Utilius  cst  Uli ,  si  lapis 

'  Apac.,  II,  14.  —  •  Num.,  xxxi,  15,  17.  —  '  Ibid., 
XXV,  n.  —  *  Malth.,  xvili,  8,  9.  —  '  Ibid.,  X,  33.  — 
«  EccH.,  VI,  i:j.  —  '  Sap.,  XII,  27.  —  '  I  Cor.,  viii. 


molaris  imponatur  circa  collum  ejus,  eipro- 
jiciatur  in  mare.  Beda  :  «  Secundum  rilum 
provinciaj  loquitur,  ubi  erat  ista  pcena  cri- 
minum,  ut  ligato  saxo  in  profundum  demer- 
gerelur.  »  IIoc,  inqnam,  dicit  utilius,  rjuam 
ut  unum  scandalizet  de  pusillis  istis,  quia 
longe  minor  est  ista,  quam  illa  quam  scanda- 
lizando  proximum  meretur.  l'nde  Beda  : 
«  Vere  utilius  innoxium  gravissima  pcena 
vitam  finire ,  quam  laedendo  fralrem ,  mor- 
tem  rnereri  perpetuam.  »  Et  iterum  :  a  Uti- 
lius  est  enim  pro  culpa  brevem  recipere 
poenam ,  quam  aeternis  cruciatibus  reser- 
vari.  »  Ratio  autem  quare  tanta  pcena  de- 
bealur  scandalizanti  est ,  quia  anfi.Tt  Christo 
ilhiil  quod  aiiiat  maxime,  scilicet  animam, 
secundum  illud  "^ :  «  Tua  sunt,  Domine,  om- 
nia,  (|ui  amasanimas.  »  Undeet  Apostolus' : 
«  Peribit  infirmus  iu  tua  conscientia,  frater, 
propter  quem  Christus  morluus  est.  »  Et  se- 
quitur  :  «  Sic  autem  peccantes  in  fratres,  et 
in  Christum  peccatis.  »  Alia  ratio  est,  quia 
sicut  operibus  ffidiflcationis  magna  debetur 
corona,  ita  de  aedificantibus  magaa  debetur 
poena  °  :  «  Quae  pacis  sunt,  sectemur ;  et 
quae  aedificationis  sunt,  invicem  custodia- 
mus.  Noli  propter  escam  destruere  opus 
Dei.  »  Tertia  ratioest,  quiasicut  magna  cru- 
delitas  est  affligere  aegrotantes,  sic  magna 
perversitas  est  seducere  simplices;  propler 
quod  dicitur  '" :  «  Nec  coram  caeco  pones  of- 
fendiculum.  »  Et  ideo  signanter  dicitur  : 
Unum  de  pusillis  islis.  Quarla  ratio,  quia  [a) 
scandalizans  obligatur  non  solum  ad  redden- 
dam  animam  suam ,  verum  etiam  animam 
scandalizatam  "  :  «  Si  quis  aperuerit  cister- 
nam,  et  non  operuerit  eam,  cecideritque  bos 
aut  asinus  in  eam,  reddet  dominus  cisternai 
prelium  jumentorum.  »  Est  autem  hoc  pec- 
catum  grave  in  omnibus,  sed  maxime  in 
his,  quorum  vita  trahitur  in  exemplum,  si- 
cut  sunt  praelali,  sicut  magni  clerici,  sicut 
eliam  viri  reli.triosi  et  famosi.  Unde  dicitur  " : 


11 ,12.-9  /io»i.,  XIV,  19,  20.  —  '•  Uvit.,  XIX, 
—  "  Exod.,  XXI,  33,  3i.  —  '^  Mulac,  ii,  7,  8. 

(«;  Ccet.  edii.  quis. 


U. 


EXPOSITIO 

«  Labia  sacerdotis  custodient  scienliam ,  et 
legem  requirent  ex  ore  ejus.  »  Sequitur  : 
B  Vos  autem  recessistis  de  via ,  et  scandali- 
zastis  plurimos  in  lege,  irritum  fecistis  pac- 
tum  Levi,  »  etc. ;  «  propter  quod  et  ego  dedi 
vos  contemptibiles,  »  etc. 

3.  AttendUe  vobis,  etc.  Postquam  dissuasit 
impietateiu,  quae  consistit  in  scandalo  proxi- 
morum,  hic  consequenter  suadet  pielatem 
spiritualem ,  quse  consistit  in  remissione  in- 
juriarum.  Et  quoniam  pietas  debet  exhiberi 
secundum  ordinatam  charitatem ,  qua3  con- 
sistit  iu  custodia  respectu  sui ,  et  clementia 
respectu  proximi ,  ideo  in  hac  parte  hortatur 
apostolos  ad  custodiam  suarum  mentium , 
ad  disciphnam  respectu  aberrantium ,  et  ad 
indulgenliam  respectu  poenitentium. 

Primo  igitur  quantum  ad  custodiam  sua- 
rum  mentium  dicit  :  Attendite  vobis  :  quasi 
diceret  :  Prius  debetis  circa  vestram  correc- 
tionem  invigilare,  quam  circa  peccata  pro- 
ximi' :  «Miserere  animse  tuae,  placens  Deo.» 
Hoc  docebat  Apostolus  '  :  «  Attende  tibi  et 
doctrinae,  etc;  hoc  enim  faciens,  teipsum 
salvum  facies,  et  eos  qui  te  audiunt.  »  Et 
istud  maxime  est  ipsorum  prselatorum ,  qui 
primo  debent  circa  se  invigilare '  :  «  Atten- 
dite  vobis  et  universo  gregi,  in  quo  vos  Spi- 
ritus  sanctus  posuit  episcopos  regere  Eccle- 
siam  Dei,  quam  acquisivit  sanguine  suo.  » 
Hic  autem  ordo  est  necessarius,  ne  forte  di- 
catur  intendenti  correctioni  aiienae,  et  ne- 
gligenti  suam,  illud'  :  «  Qui  alium  doces, 
teipsum  non  doces ;  »  et  illud  '  :  «  Hypocrita, 
ejice  primum  trabem  de  oculo  tuo,  et  tunc 
videbis  ejicere  festucam  de  oculo  fratris  tui.» 
Et  ideo  dicebat  bonus  ille  speculator  '^ :  «  Su- 
per  speculam  Domini  ego  sum  stans  jugi- 
ter  per  diem;  et  super  custodiam  meam  ego 
sum  stans  totis  noctibus.  »  Intendebat  pro- 
ximo,  non  sicut  Cain  '  :  «  Numquid  custos 
fratris  mci  sum  ego  ? »  Intendebat  sibi  ne 
diceretur  illud  '  :  «  Medice,  cura  teipsum.  » 

'  Eccli.,  XXX,  24.  —  «  I  Tim.,  iv,  13.  —  »  Act.,  xx, 
28.  —  '  Ibid.,  II,  21.  —  '  Mutt/t.,  vir,  5.  -  «  Isa., 
XXI,  8.  —  '  Gen.,  iv,  9.  —  «Sup.,  IV,  23.  —  »  II  Tim., 


IN  CAP.  XVII.  51 

Secundo ,  quantum  ad  discipliuam  res- 
pectu  peccantium,  subdit  :  Si  peccaverit  in 
te  frater  tuus,  increpa  illum.  Et  per  correp- 
tionem  amicabilem,  secundum  illud  ° :  «  Ar- 
gue,  obsecra,  increpa  in  omni  patientia  et 
doctrina.  »  Et'° :«  Corripe  amicum,  ne  forte 
non  intellexerit,  et  dicat  :  Non  feci;  aut  si 
fecit ,  ne  iterum  addat. »  Unde  ista  increpa- 
tio  non  debet  venire  ex  ira ,  sed  ex  clemen- 
tia;  non  exlibidine  vindictae,  sed  ex  amore 
justitiae.  Unde  Gregorius,  'n\  Moralibus :  «Si 
proximos  sicut  et  nos  diligere  debemus,  res- 
tat,  ut  eorum  peccatis  sicut  et  nostris  irasca- 
mur.  »  Dicitur  autem  peccare  in  nos,  quando 
non  solum  in  personam  nostram ,  sed  etiam 
nobis  praesentibus  peccat.  Unde  Augustinus, 
de  verbis  Domini^^ :«  Peccat  frater  in  nos, 
si  etiam  nobis  scientibus,  peccat :  quia  quan- 
tum  in  eo  est,  exemplo  nos  corrumpit,  quos 
testes  iniquitatis  efficit.  »  Et  nota  quod  in 
hac  increpatione  servari  debet  ordo  qui  ex- 
primitur  ibi  '=  :  « Si  peccaverit  in  te  frater 
tuus,  vade,  et  corripe  eum  inter  te  et  ipsum 
solum.  »  Et  post  subdit,  quod  adhibendi  sunt 
testes,  deinde  dicendum  est  Ecclesiae.  Nam 
primo  peccator  debet  revocari  amore ;  quod 
fit  quando  recte  monetur  "  : «  Si  praeoccupa- 
tus  fuerit  homo  in  aliquo  delicto,  »  etc.  Se- 
cundo,  pudore;  quod  fitcum  testes  adhiben- 
tur,  secundum  illud  "  :  «  Non  oderis  fratrem 
tuum  in  corde  tuo;  sed  publice  argue  eum, 
ne  habeas  super  illo  peccatum. »  Tertio  autem, 
terrore;  quod  fit  in  facie  Ecclesiae  '^  :  «  Pec- 
cantes  coram  omnibus  argue,  ut  et  caeteri 
timorem  habeant.  »  Hic  autem  ordo  con- 
gruitalis  est,  non  necessitatis,  et  maxime  si 
percipiatur  quod  proximus  incorrigibilis  est 
ad  verbum  fratrum ,  et  tamen  corrigibilis 
manu  forti ,  secundum  illud  " : «  Noli  arguere 
derisorem ,  ne  oderit  te.  »  Unde  Hierony- 
mus  :  «  Frustra  niti ,  et  nihil  aliud  laborando 
quam  odium  qua^rere,  extremae  dementia, 
est.  »  Propter  hoc  sanctus  Joseph  istum  or- 

IV,  2.  —  '»  Eccli.,  XIX,  13.  —  "  Aug.,  de  verb.  Dotn,, 
serin.  xvi,  al.  Lxxxil,  n.  10.  —  '^  Matth.,  xviii,  15.  — 
"  OaL,  VI,  1.-  "  Levit.,  xix,  17.-  "  1  Tim.,  v,  20. 
—  1«  Prov.,  IX,  7. 


52 


EVANGELII  SANCTl  LUCiE 


dinem  servavit ,  de  qno  in  Genesi  dicitnr  '  : 
quod  «  accnsavit  fralres  snos  apud  patrem 
crimine  pessimo. »  Ex  quo  datur  forma,  quod 
prailato,  qni  vult  prodesse,  etiani  nulla  prae- 
ccdente  correptlone,  potest  et  debet  culpa 
prosimi  accusari  extra  jndicium,  si  sH  oc- 
culta;  et  in  judicio,  si  habotur  probatio  certa. 
Unde  Beda  :  «  Ita  peccat  qvii ,  peccantem  vi- 
dens,  tacet,  sicnt  qui  poenitenti  non  indul- 
gct  :  »  qnod  qnidem  intelligitur ,  quando 
verbosuo  potest  proximns  corrigi ,  et  majus 
periculum  non  timetur.  Unde  super  illud^ : 
0  Exite  de  medio  eorum ,  »  dicit  Glossa  : 
«  Exire ,  est  facere  qnod  perlinet  ad  correc- 
tionem  malorum ,  quantum  licet  pro  gradu 
uniuscujusque,  salva  pace. » 

Tertio,  quantum  ad  indulgentiam  respectu 
pcenitentium,  subdit  :  Et  si  pamitenliam 
egerit,  dimitte  illi.  Beda  :  a  Non  jubemnr 
passim  peccanti,  sed  poenitenti  dimittere.  » 
Primum  ergo  est  peccantem  increpare,  ut 
post  poenitenti  possimus  dimitlere.  llanc 
enim  legem  statuit  Dominns  in  Oratione  Do- 
minica'  :  «Dimitte  nobis  debita  nostra,  si- 
cut  et  nos  dimittimus,  »  etc.  Et  sequitur  : 
«  Si  enim  dimiseritis  hominibus  peccata  eo- 
rnm,  dimittet  et  vobis  Paler  vester  ccelestis 
delicta  vestra.  Si  autem  non  dimiseritis  homi- 
nibus,  nec  Pater  vester  dimittet  vobis  pec- 
cata  vestra.  »  Ideo  dicitur ' :  «  Relinque  pro- 
xinio  luo  nocenti  te ,  et  tnnc  deprecanti  libi 
peccata  solventur .  Ilomo  homini  servat  iram, 
et  a  Deo  quaerit  medelam  ?  In  hominem  si- 
milem  sibi ,  non  habet  misericordiam ,  et  de 
peccatis  suis  deprecatur?  Ipse,  cum  caro  sit, 
reservat  iram,  et  propitiationem  pelit  a 
Deo?  »  Et  quoniam  misericordia  debet  exce- 
dere  ofTensam,  ideo  subdit  ( v.  4)  :  Et  si  sep- 
ties  peccaverit  in  te,  per  la'siouem  muKipli- 
cem.  Ceda  :  «  Solet  universitas  septenario 
designari,  propter  quod  etiam  dicitur^ :  Sep- 
ties  enim  iu  die  [a)  cadit  justus,  ct  resurgot. » 
Possunt  autem  per  istas  septem  vices  septi- 

»  Gen.,  xxxvu,  1.  —  Ml  Cor.,  vi,  n.  —  '  Malth., 
VI,  12,  U-15.  —  *£cc/!.,  XXVIII,  2-5.  —  '  Prov.,  xxiv, 
16.  —  «  Job.  V,  19.  —  '  Mdtth.,  xviii,  32-33.  — 
*  Ezech.,  xxxill,  12.  —  '  Chrysost.,  Malth.,  Lom.  L\i, 


formes  coUigi  tribulationes,  quibus  quis  pro- 
ximum  laedit,  seducendo  intellectum,  cor- 
rumpendo  affectum,  affligendo  corpus,  sub- 
tiahendo  propria,   denegando  sua,  verbo 
laidendo  famam,  et  exemplo  vitiando  vitam. 
De  quibus  dicitur  °  :  « In  sex  tribulalionibus 
libeiabit  te,  et  in  septima  non  tanget  te  ma- 
lum.  »  Ilaic  omnia  dimittenda  sunt  pceni- 
tenti;  propterea  addit  :  El  septies  in  die 
conversus  fuerit  ad  te,  dicens.  Poenitet  me , 
per  mentalem  compunctionem ;  dimilte  illi, 
per  misericordem  coridonationem  :  ne  forte 
dicatur  tibi  illud ,  quod  dictum  est  servo  ne- 
quam'  :  «  Serve  nequam,  omne  debitum  di- 
misi  tibi,  quoniam  rogasli  me;  nonne  ergo 
oportuit  et  te  misereri  conservi  tui ,  sicut  et 
ego  tui  misertus  sum  ?  »  Sicut  ergo  Deus 
omni  petenti  veniam  tribuit,  secundum  11- 
lud '  :  «  Impietas  impii  non  nocebit  ei,  in 
quacumque  die  conversus  fuerit,»  etc.  Sic 
et  nos  debemus  pcenitenti  dimittere  :  ponitur 
enim  hic  numerus  finitus  pro  iuQnito.  Unde 
Chrysostomus ' :  a  Et  si  septuagies  septies  di- 
miseris,  tum  sicut  gulta  aquae  ad  pelagus, 
ita,  imo  multo  magis  deflciat  tua ^-./.avOpu-ia '" 
ad  infinitam  bonitatem  Dei.»  Debent  ergo  om- 
nes  ofleusffi  qnanta-cumqne  et  quotcumque, 
et  quandocumque,  et  in  quemcumqne,  et  a 
quocumque  factce  fuerint,  dimitti ,  si  humili- 
ter  per  veram  poenitenliam  venia  postulatur, 
Debet  etiam  persequenti  ofTensa  remitti;  sed 
aliter  petenti,  aliter  persequenti.  Unde  Glossa 
Beda;  :  «  Ahter  fratri  petenti,  aliter  inimico 
persequenti  veniam  dare  prajcipimnr  :  fra- 
tri,  concessa  remissione,  socia  charitate  com- 
municamus ;  persecutori  nialum  nobis  vo- 
lenti,  vel,  si  potest,  nobis  facienti,  bona 
voluntate  faciamus  quod  possumus.  »  Et  hoc 
exemplo  Christi,  de  quo  iiifra"  :  «  Pater,  di- 
luitte  illis,  non  enim  sciunt  quid  laciunt;  » 
exemplo  David ,  qui  dicebat  "  :  «  Si  reddidi 
retribuentibus  mihi  mala,  »  etc;  esemplo 
protomartyris  Stephani,  de  quo  dicitur  ''  : 

al.   LXii,  n.   1.  —  '•   <I>i)avOfi(o7ti'oi,  id  esl,  humanitas, 
benignilas,  seu  misericorUia.  —  "  luf.,  xxiu,  34.  — 
'«  Psal.  VII,  5.  —  'S  Act.,  VII,  59. 
(y)  Vul(j.  non  habet  in  ilie. 


EXPOSITIO 

«  Positis  autem  genibus ,  clamavit  voce 
magna  :  Domine ,  ne  statuas  illis  hoc  pecca- 
tum.  Et  cum  hoc  dixisset,  obdormivit  in  Do- 
mino.  » 

5.  Et  dixerunt  Apostoli  Domino.  Post- 
quam  informavit  discipulos  ad  spiritualem 
pietatem  rationali  documento  ,  hic  secundo 
manuducit  exemplo  :  et  quoniam  duplex  est 
radix  pietatis  spiritualis  ,  scilicet  fides  fer- 
vida,  et  humilitas  timorata,  secundum  il- 
lud  '  :  «  Timor  Dei  initium  dilectionis  ejus; 
fidei  autem  initium  agglutinandum  estei :  » 
ideo  hic  primo  proponit  exemplum  quod 
manuducit  ad  fervidam  fidem ;  secundo  vero, 
quod  manuducit  ad  timoratam  humilitatem, 
ibi  *  :  Quis  auteni  vestrum  habens  ser- 
vum,  etc.  Circa  igitur  exemplum  manudu- 
cens  ad  fidem,  tria  insinuantur,  quas  ad  per- 
fectionem  fidei  concurrunt ,  scilicet  fidei  or- 
tus,  profectus,  et  virtus.  Fidei  ortus  consistit 
in  susceptione  doni  divini ;  profectus,  in  coo- 
peratione  liberi  arbitrii;  virtus  vero,  in  exe- 
cutione  mirandi  imperii. 

Primo  ergo,  quanliim  ad  fidei  ortum  con- 
sistentem  in  susceptione  doni  divini,  prae- 
mittit:  Et  dixerwit  ApostoU  Domino  :  Adau- 
ge  nobis  fidem.  Videntes  enim  apostoli,  se 
non  sufficere  ad  illa  subiimia  opera  pietatis, 
quae  consistunt  in  scandalis  vitandis  et  inju- 
riis  remittendis,  sine  magniludine  fidei,  pe- 
tunt  sibi  fidem  augeri  per  donum  divinum, 
a  quo  fides  habet  originemj  quse  no!i  est 
homini  a  seipso,  sed  ex  dono  et  munere  di- 
vino.  Unde  dicitur  '  :  «  Alii  quidem  per  Spi- 
ritum  datur  sermo  sapientiae,  alii  sermo 
scientiae  secundum  eumdem  Spiritum,  alteri 
fides  in  eodem  spiritu.  »  Petunt  a  Domino 
fldem  sibi  augeri,  tanquam  donum  prima- 
rium  *  :  «  Fides  est  sperandarum  substantia 
rerum,  argumentum  non  apparentium, »  etc. 
Et  post  :  0  Sirie  firie  impossibile  est  placere 
Deo.  Credere  enim  oportet  accedentem,  »  etc. 
Petunt  similiter  tanquam  donum  aliorum 

'  Ecdi.,  XXV,  i6.  —  2  Inf.,  v.  7.  —  '  I  Cor.,  xii, 
8-9.  —  *  Hebr.,  xi,  i,  5.  —  '  Jac,  i,  6.  —  «  Matth., 
XXI,  22.  —  1  Ibid.,  XV,  28.  —  »  Eplies.,  iii,  14,  16-17. 
—  »  Inf.,  XXII,  32.  —  '0  Uaun.,  xvi,  18.  —  "  Gloss. 


IN  CAP.  XVII. 


53 


donorum  imperativum  "  :  «  Postulet  in  flde, 
nihil  hffisitans.  »  Et  ^ :  «  Omnia  qusecumque 
petieritis  in  oratione  credentes,  accipietis.  » 
Et '  :  «0  mulier,  magna  est  fldes  tua,  flat 
tibi  sicut  vis,  »  etc.  Petunt  etiam  tanquam 
donum  custoditivum  '  :  «  Hujus  rei  gratia 
flecto  genua  mea  ad  patrem  Domini  nostri 
Jesu  Clu'isti,  »  etc,  «  ut  det  vobis  secundum 
divitias  gloriae  suae,  virtutem  corroborari 
per  spiritum  ejusin  interiore  homine,  Chris- 
tum  habitare  per  fidemin  cordibus  vestris.  » 
Et  ideo  Dominus  dicebat  Petro  ^  :  «  Ego  ro- 
gavi  pro  te,  ut  non  deflciat  fldes  tua;  et  tu 
aliquando  conversus,  confirma  fratres  tuos.  » 
Ob  hoc  etiani  dictum  est  ipsi  Petro  '"  :  «  Tu 
es  Petrus,  et  super  hanc  petram  aediflcabo 
Ecclesiam  meam,  »  etc. 

Secundo,  quantum  ad  fldei  profectum  con- 
sistenlem  in  cooperatione  liberi  arbitrii,  sub- 
dit  (v.  6)  :  Dixit  autem  Dominus  :  Si  habue- 
ritis  fideni  sicut  granum  sinapis.  Per  granum 
sinapis,  quod  in  se  est  quantitate  parvum, 
acumine  fervidum,  et  incremento  magnum, 
intelligimus  liberi  arbitrii  cooperationem 
quantum  ad  captivationem  intellectus ,  in- 
flammationem  affectus,  etmultitudinem  boni 
effectus.  Uade  Interlinearis  "  declarat,  cujus- 
modi  fldem  debeant  quaerere,  scilicet  humi- 
lem  et  ferventem,  cui  nunquam  sufflciat  quod 
bene  gessit.  In  grano  namque  sinapis  prop- 
ter  parvitatem  iiitelligitur  fldes ,  in  qua  est 
captivatio  («)  intellectus  '^  :  «  Simile  est  re- 
gnum  ccelorum  grano  sinapis,  »  etc. ;  subdi- 
tur  :  «  Quod  minimum  est  omnibus  semini- 
bus.  »  NuIIa  enim  virtus  adeo  captivat  intel- 
lectum  humanum,  sicut  fides  "  :  «  Incapli- 
vitatem  redigentes  omnem  intellectum  ia 
obsequium  Christi,  »  etc.  Per  acumen  autem 
iutelligitur  inflammalio  affectus;  unde  GIos- 
sa  :  a  Fidem  perfectamgranosinapiscompa- 
rat,  quod  in  facie  est  humile,  et  nullarum 
virium  apparens :  sedpressuris  tritum,  quan- 
tum  intus  ferveat,  ostenditur.  »   Unde  de 

inlerliQ.  iu  Ijuuc  locum.  —  ^'  JUatth.,  xiil,  31,  32.  — 
"  11  Cor.,  X,  a. 

(a)  Ceet.  eUit.  purificatio. 


54 


Sensus 
lifleralis 


Tropo- 
logia. 


Apollo  dicilur '  :  «  Ilic  eratedoctus  viam  I)o- 

miiii,  et  lervens  spiritu  loqiiebatur,  »  etc, 

«  ea  quae  sunt  Jesu.  »  Per  {«)  incrementum 

illud  intelligitur  multiplicatio  boni  afTeclus, 

secundum  illud  '  :  «  Simile  est  regnum  coe- 

lorum  grano  sinapis,  quod  accipiens  homo 

seminavit.  »  Subditur  :  «Cum  autem  creve- 

rit,  majusest  omnibus  oleribus,  et  fit  arbor. » 

In  quo  inteliigitur  bonorum  operum  multi- 

tudo  et  congeries  cumulata.  '  «  Vis  scire,  o 

homo  inanis ,  quoniam  fides  sine  operibus 

mortua  est?  Abrabam  pater  noster  nonne  ex 

operibus  justificatus  est,  offerens  Isaac  filium 

suum  super  altare?  Vides  quoniam  fldes  coo- 

perabatur  operibus  illius :  et  ex  operibus  fi- 

des  consummata  est,  »  elc. 

Tertio,  quantum  ad  fidei  virtutem  in  exe- 

cutione  mirandi  imperii,  subjungit  :  Dicetis 

huic  arbori  moro  :  Eradicare,  et  t^rinsplan- 

tare  in  mare :  et  obediet  vobis.  In  quo  datur 

intelligi  mira  virtus  fidei,  quantum  ad  ea 

quae  aguntur  secundum  cursum  nalura^,  el 

secuudum  impetum  culpse,  et  secundum  me- 

ritum  jnstitiae.  Omnia  enim  heec  subsunt 

regimini  divinae  providentia?,  et  quodam  mo- 

do  imperio  fldei  perfectae,  secundum  illud' : 

«  Si  potes  credere,  omnia  possibilia  sunt  cre- 

denti.  »  Secundum  litteram  igitur,  per  im- 

perium  fidei  supra  morum  transplantandam 

intelligitur  imperium  respectu  corporalium 

elementorum ;  unde  Glossa  ^ :  «  Species  po- 

nitur  pro  genere,  quia  fides  consummata 

etiam  polest  elementis   imperare.   »    Hinc 

etiam  dicitur  :  «  Si  habueritis  fldem,  et  non 

hsesitaveritis, »  etc,  «  sed  et  si  [b)  monti  huic 

dixeritis  :  Tolle,  et  jacta  te  in  mare,  fiet.  » 

Propterea  exphcat  Apostolus  de  sanctis,  di- 

cens  quod  "  «  per  fldem  vicerunt  regna;  » 

subditur :  «Obturaveruntoraleonum,  extin- 

xerunt  impelum  ignis,  effugavorunt  aciem 

gladii,  et  fortes  facti  sunt  in  bello.  »  Secun- 

dum  autem  tropologiam  intelligitur  in  hoc 

imperium  respectu  diaboli,  et  tentalionum 

'  Act.,  XVIII,  J5.  —  ■  Matih.,  xiii,  31,  3i'.  —  ^  Jac, 
II ,  20-22.  —  *  Uarc,  IX,  12.  —  »  Gloss.  inlerlin.  in 
hunc  loc.  —  ^  aebr.,  xi,  33,  34.  —  '  Ambios.,  in 
luc,  lib.  VIII,  u.  29.  —  '  I  Petr.,  v,  9.  —  »  Epltes., 


EVANGELIl  SANCTI  LUC^ 

ejus.  Unde  Ambrosiiis  '  :  «  Fructus  mori 
primo  albet  in  flore,  deinde  jam  formatus 
irrutilat,  maturitate  nigrescit.  Diabolus  quo- 
que  ex  albenli  angelicae  flore  natura;,  et  po- 
testate  rutilante,  praivaricalione  dejeclus, 
tetro  inhorruit  odore  peccati.  »  Qiii  per  fidem 
excluditur;  unde  dicitur  '  :  «  Adversarius 
vester  diabolus,  tanquam  leo  riigiens,  circuit 
quajrens  quem  devoret :  cui  resistite  fortesin 
flde.  »  Et"  :  «  In  omnibus  sumentes  scutum 
fidei ,  in  quo  possitis  omnia  tela  nequissimi 
ignea  extinguere.  »  Secundum  autem  alle- 
goriam  intelligilur  imperium  respeclu  prae- 
dicationis  crucis,  et  evangelicorum  sacra- 
mentorum.  Unde  Glossa  :  «  Per  morum,  cu- 
jus  colore  sanguineo  frnctus  et  virgulta  vi- 
rent,  Evangelium  crucis  exprimitur,  qua; 
per  fldem  Apostolorumde  gente  Judaeorum,  verbum 
in  qua  velut  in  stirpe  generis  tenebatur  ver-  uonis.'^'" 
bum  praedicationis,  eradicata  est,  et  in  mare 
gentium  transplaiitata.  »  Hujiis  sanguis  ac- 
cendit  nos  ad  conflictum  contra  monstra  vi- 
tiorum  (c); unde \nMachabceis  "> : «  Elephantis 
osteuderunt  sanguinem  uvae  et  mori,  »  etc 
Haec  transplantatio  per  fldem  apostolorum 
docentium,  et  miracula  facientium,  facta  est 
in  Ecclesia  de  Gentibus  congregata.  Unde 
Joanncs  "  :  «  Qui  credit  in  me,  opera  quae 
ego  facio,  et  ipse  faciet,  et  majora  horum 
faciet.  »  In  hujus  figuram  dicitur  '»  :  «  Fide 
muri  Jericho  corruerunt  circuitu  dierum 
septem.  Fide  Rahab  meretrix  non  periit  cum 
incredulis. »  In  quo  inlelligitur  transplanta- 
tio  mori  in  mare  per  reprobationem  Judaeo- 
rum,  et  electionem  gentilium  praedictorum. 
7.  Qiiis  autem  vcstrum  habens  servum,  etc. 
Post  exemplum  manuducens  ad  fldem  fervi- 
dam,  subdit  hic  exemplum  manuducens  ad 
humilitatem  timoratam.  In  hujus  autem 
exempli  desoriptione  hoc  ordine  procedit  : 
proponit  namque  obsequium  servitutis,  as- 
sumit  necessitatem  serviendi,  et  concludit 
humilitatem  spiritualis  servitutis. 


VI,  16.  —  '»  I  i'ach.,  VI,  3i.  —  "  Joan.,  xiv,  12.  — 
"  Hehr.,  XI,  3U-31.  —  (a)  Cat.  edit.  Propter.  — 
(i)  Cwl.  edit,  deest  si.—  (c)  Ccet.  edit.  virorum. 


EXPOSITIO 

Primo  igitur,  quanlum  ad  obsequium  ser- 

vitutis  quod  quserendo  proponit,  dicitur  : 

Qiiis  mitem  vestnim  habens  servum  aran- 

iem,  aiit  pasccntem  boves :  per  laborem  vitae 

activae,  quse  consistil  in  operando  viriliter. 

Et  hoc  insinuatur  in  aclu  arandi,  secundum 

illud  Osece '  :  «  Arabit  Judas,  confringet  sibi 

sulcos  Jacob.  »  Et  supra  '  :  «  Nemo  miltens 

manum  ad  aratrum,  »  etc.  Consistit  etiam  in 

praesidendo  solicite,  et  lioc  insinuaturin  actu 

pascendi ,  secundum  illud  quod  dictum  est 

Petro ' : «  Pasce  oves  meas. »  Glossa : «  Servus 

arans  vel  pascens,  doctor  est  Ecclesia;;  »  de 

quo  dicitur  ' : «  Nemo  mittens  manum  ad  ara- 

trum,  »  etc.  Et  Dominus  Petroait'  :  «  Pasce 

oves  meas.  »  Qui  regresso  ah  acjro  clicat  illi: 

Statim  transi,  et  recwnbe ,  per  dulcorem 

contemplativae,  in  qua  est  regressus  ad  cor  * : 

a  Animalia  ibant,  et  revertebantur  in  simili- 

tudinem  fulguris  coruscantis.  »   Est  etiam 

transitus  addilectionis  convivium,  secundum 

illud  ^  :  «  Transite  ad  me  omnes  qui  concu- 

piseitis  me,  et  a  generationibus  meis  adim- 

plemini  :  spiritus  enim  meus  super  mel  est 

dulcis.  D  Haec  enim  refectio  non  statim  datur 

homini  venienti  de  exercitio  actionis,  ut  di- 

citur  «  :  «  In  lectulo  meo  per  noctes  quaislvi, 

quem  diligit  anima  mea  :  quaesivi  illum,  et 

non  inveni  :  »  quia  Dominus  non  statim  se 

offert,  ut  humilius  et  vigilantius  requiratur. 

Unde  subdit  (v.  8)  :  Et  non  dicat  ei  (a) : 

Para  ciuod  coenem,  et prcBcinge  te,etmi- 

nistra  mihi,  donec  manclucem  et  bibatn,  sci- 

licet  per  gemitum  compunctionis  interiiae, 

in  qua  convivium  paratur  '  :  «  Ante  oratio- 

nem  praepara  animam  tuam,  et  noli  esse 

quasi  homo  qui  tentat  Deum.  »    Seipsum 

praecingit,  restringendomentales  defluxus' : 

<i  Succincti  lumbos  mentis  vestrae,  »  etc.  In 

hac  etiam  ministrat,  seipsum  dejiciendo,  et 

Deum  cibat  et  potat,  dum  facit  quod  maxime 

acceptat ' :  «  Si  quis  aperuerit  mihi  januam, 

inlrabo  ad  illum,  et  ccenabo  cum  illo.  »  Unde 

'  0.s<?.,  X,  11.  —  '  Sup.,  IX,  62.  —  '  Joan.,  xxi,  17. 
—  *  Ezech.,  I,  14.  —  >  Eccli.,  xxiv,  2G-27.  — «  Cnnt., 
III,  1.  —  '  Eccli.,  XVIII,  23.  —  »  1  Pelr.,  i,  13.  — 
'  Apoc.,  III,  20.  —  '•  Gloss.  interlin.  in  hunc  loc.  — 


IN  CAP.  XVII.  55 

Glossa  :  «  Ministrat  Conditori,  qui  ejus  mise- 
ricordiam  considerans,  et  ejus  judicia  perti- 
mescens,  de  suis  virtulibus  seiiumiliat.  »  Et 
quia  post  hanc  compunctionem  sequitur  de- 
votiOj  ideo  subdit :  Etpost  hcec  tu  manduca- 
bis  et  bibes,  per  gustum  suavitalis  aeternas. 
Glossa  '"  :  «  Postquam  tua  praedicatione  et 
compunctione  refectus  ero,  tunc  aeternis  meae 
sapienliae  dapibus  reflcieris. »  "  «  Renuit  con- 
solari  anima  mea  :  memor  fui  Dei,  et  delec- 
tatus  sum, »  etc.  Etiterum  '■ : «  Fuerunt  mihi 
panes  die  ac  nocte.  »  Et  post :  « In  voce  exul- 
tationis  et  confessionis  sonus  epulantis.  » 
Et  iterum  "  : «  Converlisti  planctum  meum  iu 
gaudium  mihi ,  »  etc.  Hoc  autem  totum  facit 
Dominusadhumilitatemconservandam,quae 
aeternarum  virtulum  est  radix,  conservatio 
et  custodia.  Ideo  et  Paulus  jam  perfectus  di- 
cefcat  '*  :  «  Ne  magnitudo  revelationum  ex- 
tollat  me,  datus  est  mihi  stimulus  carnis 
meae,  angelus  satanae, »  etc.  Et  '=  :  «  Quanto 
magnuses,  humilia  te  iu  omnibus,  et  co- 
ram  Deo  invenies  gratiam.  »  Nam '" :  «  Cum 
consummaverit  homo,  tunc  incipiet.  » 

Secundo,  quantum  ad  necessitatem  ser- 
viendi  quam  assumit,  subdit  (v.  9)  :  Num- 
quid cjratiam  liabet  servo  illi,  quia  fecitqucs 
et  imperaverat?  (v.  10)  Non  puto,  id  est, 
puto  quod  non.  Glossa  "  :  «  Quid  mirum,  si 
faciat  servus  quod  debet,  cujus  est  laborare 
et  servireassidue?»"«Servum  inclinantope- 
rationes  assiduae. »  Et  nota  quod  Dominus 
non  habet  agere  gratias  servo,  non  quia  ejus 
opera  non  acceptet,  cum  dicatur  "  :  «  Si  est 
tibi  servus  fldelis,  sit  tibi  quasi  anima  tua; 
quasi  fratrem  sic  eum  tracta,  quoniam  in 
sanguine  animffi  comparasti  illum. »  Sed  hoc 
dicitur,  quia  quod  facit,  magis  est  debitum, 
quam  donum;  magis  justitia  mercationis, 
quam  gratia  supererogationis.  Et  hoc  ma- 
xime  est  verum  in  Deo ;  unde  Job  -" : «  Porro 
si  juste  egeris,  quid  donabis  ei,  aut  quid  de 


11  Psal.  Lxxvi,  6.  —  '«  Psal.  XLi,  4,  5.  —  "  Psal. 
XXIX,  12.  —  '*  11  Cor..  XII,  7.  —  'S  Eccli..  ili,  20.  — 
"  Eccli.,  XVIII,  6.  —  "  Gloss.  interlin.  in  hunc  loc.  — 
'•  Eccli..  XXXIII,  27.  —  1»  Ibid.  31.  -  «  Job,  xxxv,  7. 
ia)  Caet.  edit.  non  dicit. 


56  EVANGELII  SANCTI  LUC.E 

manu  tua  percipiut  ?  »  Unde  Glossa  :  a  Si 
homo  ab  homine  servo  non  uniforme ,  sed 
multiplex  ministerium  exiglt,  nec  gratum 
habet,  quanto  magis  nec  vos,  qiii  sine  me 
nihil  potestis,  non  unius  usum  operis,  vel 
laboris,  exercere  debetis,  sed  semper  novis 
sludiis  augere  priora?»  Si  eniin  verum  is- 
tud  est  in  homine  servo  alterius  homiuis, 
quod  servitia  ejus  magis  sunt  debita  quam 
grata,  hoc  multo  verius  est  in  homine  servo 
Dei  :  tum  quia  omnia  sunt  ab  ipso ' :  «  Om- 
nia  opera  nostra  operatus  es,  Domine  :  » 
*  «  Tua  sunt  omnia,  et  quse  de  manu  tua  ac- 
cepimus  (a),  dedimus  tibi :  »=«  Deus  est  enim 
qui  operatur  in  vobis  et  velle  et  perficere 
pro  bona  voluntate :  »  tum  quia  omnia  sunt 
per  ipsum  * :  «  Quis  appendit  tribus  digitis 
molem  terrBe^  et  libravit  in  pondere  montes, 
et  colles  in  statera?  »  et  postea:  «  Ecce,  gen- 
tes  quasi  stilla  situloe ,  et  quasi  momentum 
staterai  reputataj  sunt.  »  Subditur :  «Omnes 
gentes  quasi  non  sint,  sic  sunt  coram  eo,  et 
quasi  nihilum  et  inane  reputatae  sunt  ei :  » 
tum  quia  omnia  sunt  propter  ipsum ' :  «  Uni- 
versa  pi'opter  semetipsura  operalus  est  Do- 
minus.  »  Et  ideo  Apostolus  ait  ^ :  «  Sive  man- 
ducatis,  sive  bibitis,  sive  aliud  quid  facitis, 


omnia  in  gloriam  Dei  facite.  » 

Tertio,  quantum  ad  humilitatem  spiritua- 

lis  servitutis  quam  concludit,  subjungit : 

Sic  et  vos  cum  fcceritis  omnia  quoi  prcc- 

cepta  sunt  vobis,  per  coniplelionem  obedien- 

tiae  :  haec  enim  est  veraobedientia,  qua  om- 

niaimplentur  mandata.  Nam  Jacobus  dicif  : 

«  Quicumque  autem  totam  legem  servaverit, 

offendat  autem  in  uno,  factus  est  omnium 

reus.  »  Et  •* :  «  Maledictus  qui  non  permanet 

in  sermonibus  legis  hujus,  et  eos  opere  per- 

ficit.  »  Et  ideo  Dominus  dicit '  :  «  Ad  om- 

nia  quae  mittam   te  ,   ibis  ,   et   universa  , 

quaecumque    mandavero  tibi,  loqueris.    » 

Et  Propheta  in  Psalmo  ">  :  »  Propterea  ad 

omuia  mandata  tua  dirigebar,  »  etc.  Qui 

'  Isa.,  XXVI,  12.  —  M  Paral.,  xxix,  14.  —  '  Philip., 
11,  13.  —  «  Isa.,  XL,  12,  15,  n.  —  !•  Prov,,  xvi,  4.  - 
»  I  Cor.,  X,  31.  —  T  Jac,  ii,  10.  —  »  Deut.,  xxvil,  26. 
—  »  yerem.,  i,  7.— '•Pm/.civiii,  128.  —  "  I  Cor., 


sic  est  obediens  in  opera,  debet  esse  hu- 
milis  in  reputatione.  Et  ideo  subdit :  Dicite: 
servi  inutiles  sumus;  quod  dcbuimits  facere, 
fecimus,  per  recognitionem  infirmitatis  pro- 
priai :  servi,  inqiiam,  quiaempti  ultra  quam 
valeatis  "  :  «  Empti  estis  pretio  magno  : 
glorificate  et  portate ,  »  etc.  Et  "  :  «  Non 
corruptibilibus  auro  vel  argento  redempti 
estis  de  vana  vestra  conversatione,  etc,  sed 
pretioso  sanguine  ,  quasi  agni  immacu- 
lati,  »  etc.  Inulilcs  :  non  quia  opera  nostra 
bona  nuUam  habeant  mercedem ,  vel  fruc- 
tum,  quia  utilia  sunt  nobis;  sed  quia  nihil 
ex  hoc  divinae  bonilati  conferimus  "  :  «  Dixi 
Domino  :  Deus  meus  es  tu ,  quoniam  bono- 
rum  meorum  non  eges. »  Nihil  etiam  est 
quod  facimus,  in  comparatione  ejus  quod 
recipimus ,  et  Deo  debemus.  Unde  Glossa  : 
a  Qui  venit  ministrare,  et  non  ministrari, 
nos  debifores  sibi  fecit,  ne  noslris  operibus 
confidentes,  sed  ejus  cxamen  expavescentes, 
omnibus,  quae  praecepta  sunf,  impletis,  nos 
imperfectos  esse  cognoscamus.  »  Ideo  dice- 
bat  Propheta"  :  «  Quid  retrihuam  Domino, 
pro  omnibus  qua;  retribuit  mihi  ?  »  Item  ni- 
hil  est  quod  nos  sustinemus,  respectu  ejus 
quod  expectamus  "^ :  «  Non  sunt  condignai 
passiones  hujus  temporis  ad  futuram  glo- 
riam ,  quae  revelabitur  in  nobis.  »  Qui  ergo 
se  humiliat  sic ,  ille  est  qui  disponit  se  ad 
perfectam  gloriam ,  et  aeternam.  Unde  haec 
humilitas,  quae  totum  Deo  tribuit,  et  nihil 
sibi  perfecte  erit  in  patria,  secundum  illud  " : 
a  Procidebant  viginli  quatuor  seniores  ante 
sedentem  in  throno,  et  adorabant  viventem 
in  saecula  saeculorum,  et  mittebant  coronas 
suas  ante  thronum  dicenfes  :  Dignus  es,  Do- 
mine  (6)  noster ,  accipere  gloriam,  el  honorem, 
et  virtutem , »  etc;  et  in  stalu  viae,  quantum 
ad  viros  perfectos ,  secundum  illud  "  :  o  No- 
bis  confusio  faciei,  regibus  nostris,  princi- 
pibus  nostris,  et  patribus  nostris,  qui  pec- 
caverunt  tibi :  tibi  autem  Domino  Deo  nos- 

VI,  20.  —  "  I  Pelr.,  i,  18,  19.  —   "  Psat.  xv,  2.  — 
'»  Psal.  cxv,  12.  —  >'  liom.,  viii,  18.  —  '«  Apoc.,  iv, 
10-11.  —  "  Da,t.,  IX,  7,  9, 
(a)  Ccei.  cdit.  accipimus.  —  (b)  Suppl.  Deus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVII. 

tro  misericordia  et  propitiatio  ,  »  etc.  Ideo 
singulis  diebus  dicere  debemus  illud  '  : 
«  Regi  autem  sseculorum  immortali,  invi- 
sibili,  soli  Deo  honor,  et  gloria  in  saecula 
saeculorum.  Amen. » 

11.  Et  factum  est,  dum  irent ,  etc.  Post- 
quam  discipulos  ad  spiritualia  opera  pietatis 
informavit  documenfo  rationali,  et  manu- 
duxit  exemplo  sensibili,  hic  jam  tertio  con- 
firmat  facto  mirabili.  In  quo  ipsi  discipuli 
ex  viso  opere  mirabili  confirmantur  ad  cre- 
dendum  ,  et  ex  intellecto  accenduntur  ad 
imitandum.  Et  ideo  simul  lilteraliter  et  spi- 
ritualiter  lioc  miraculum  tractandum  est. 
In  hujusmodi  autem  miraculi  descriptione 
primo  praemittitur  curatio  aegritudinis  incu- 
rabilis;  secundo  additur  approbatio  grati- 
tudinis  commendabilis,  ibi  * :  Umts  autem  ex 
illis  ut  vidit,  etc.  Circa  autem  curationem  ae- 
gritudinis  incurabilis,  tria  introducuntur  ad 
expressionem  et  commendationem  miraculi, 
et  ad  mysterium  significationis ,  scilicet  con- 
gruitas  loci ,  calamitas  morbi ,  et  facilitas 
modi  curandi.  ~ 

Primo  ergo,  quantum  ad  congruitatem 
loci,  dicit :  Et  factum  est,  dum  iret  in  Je- 
rusalem ;  per  quam  signiflcatur  status  quie- 
tis :  nam  interpretatur  visiojjacis^ :  «  Lauda, 
Jerusalem,  Dominum,Iauda,»  etc.;etpost : 
«  Qui  posuit  flnes  tuos  pacem.  »  Transibat 
per  mediam  Samariam,  et  Galiheam,  per 
quas  designatur  decursus  praesentis  itineris. 
Samaria  namque  interpretatur  custodia,  quae 
debet  esse  in  aclione,  i.  quantum  adactum, 
secundum  illud  ' :  «  Custodi  pedem  tuum  in- 
grediens  domum  Dei.  »  2,  Item  quantum  ad 
efTiTtum  ^ :  «  Custodi  temetipsum ,  et  ani- 
mam  tuam  sollicite. »  Et  illud  potissime  com- 
petit  praelatis,  secundum  illud°  :  «Custodi 
virum  istum  :  qui  si  lapsus  fuerit,  erit  anima 
tua  pro  anima  ejus.  »  3.  Item,  quantum  ad 
verbum''  :  «Dixi :  Custodiam  vias  meas,  ut 
non  dehnquam  in  lingua  mea. »  Galilaea  in- 

'  I  Tim.,  I,  n.  —  2  Inf.,  V.  \i.  —  =  Psaf.  cxLvii,  I, 
14.  —  «  Eccle.,  IV,  17.  —  »  Deut.,  iv,  9.  —  «  111  Heg., 
XX,  39.  —  1  Psal.  xxxviii ,  2.  -  •  Eccte.,  ii,  12.  — 


.57 

terpretatur  transmigratio ,  quae  debet  esse 
in  contemplatione,  secundumillud' :  «Trans- 
ivi  ad  contemplandam  sapientiam ,  »  etc. 
Et  in  Psalmo  ' :  «  Quoniam  transibo  in  lo- 
cum  tabernaculi  admirabilis  usque  ad  do- 
mum  Dei. »  Et  nota  quod  dicitur  pe?'  mediam 
Samariam  transire,  et  post  exprimitur  Ga- 
lilcea,  quia  prius  oporlet  transire  per  acti- 
vam ,  postea  per  contemplativam.  Unde  Ja- 
cob  non  habuisset  Raclielem  ,  nisi  prius 
habuissetLiam.  Et  dicilur/)e?'  mediam  trans- 
ire :  nam  1 .  in  actione  medium  teneri  debet, 
declinando  superfluum  et  diminutum;  2.  in 
prailatione  siniiliter,  declinando  acceptionem 
personarum  "> :  «  Ite,  et  redite  de  porta  ad 
portam  per  medium  castrorum ,  »  etc.  3.  In 
contemplatione  similiter  medium  teneri  de- 
bet  in  considerando  :  in  cujus  figuram  dici- 
tur  de  Seraphim  " ,  quod  «  duabus  alis  vela- 
bant  laciem  ejus '%  et  duabus  velabant  pedes 
ejus,  et  duabus ,  »  videlicet  intermediis, 
«  volabant.  » 

Secundo,  quantum  ad  calamilatem  morbi, 
subdit  ( V.  12 )  :  f'^  cum  ingrederetur  quod- 
dam  castellum,  occurrerunt  ei  decem  viri 
leprosi.  Ad  litteram,  lepra  est  morbus  mi-  Lepra 
serabilis  calamitatis,  quia  aufert  remedium  '^""^' 
artis,  privat  solatio  societatis  ,  affligit  gra- 
vamine  inflrmitatis.  Et  tales  desolati  recur- 
sum  habere  debent  ad  Patrem  misericordiae. 
Ideo  addit :  Qui  steterunt  a  longe,  suam  ag- 
noscentes  immunditiam.  (v.  13)  Et  levave- 
runt  vocem,  suam  exprimentes  miseriam. 
Dicentes  :  Jesu  prceceptor,  miserere  nostri , 
divinam  implorantes  misericordiam.  Juxta 
quod  Propheta  dicit " :  a  Afflictus  sum  et  hu- 
milialus  sum  nimis  :  rugiebam  a  gemitu 
cordis  mei. » 

Spiritualiter  autem   per  decem  leprosos  spiriiua- 
intelligitur  universitas  peccatorum  peccan-  jy^  ^^'^' 
tium  contra  Decalogum.  Glossa  :  «  Qui  con- 
tra  Decalogum  peccant,  nec  amando  Deum, 
de  quo  male  sentiunt,  nec  proximum,  a  quo 
dividuntur,  sub  denario  numero  ad  Deum 

'  Psal.  XLI,  5.  —  '<>  Exod.,  xxxil,  27.  —  "  Isa.,  vi,  2. 
—  "  Scilicet  Domini.  —  "  Psal.  xxxvu,  9. 


58 


EVANGELII  SANCTI  LUC^ 


Onatuor  clamant.  »  Oritur  autem  universitas  pecca- 
oritur  torum  ex  quatuor  causis,  scilicet  pnmo  (a) 
tum?  ex  timore  male  humiliante ,  et  sic  designa- 
tur  per  lepram  Mariaj ',  ubi  dicitur,  quod 
postquam  murmuravit  contra  Moysen,  «  ap- 
paruit  candens  lepra  quasi  nix. »  Secundo,  ex 
amore  male  inflammanle  ad  concupiscentiam 
carnis  ,  et  hoc  signilicatur  per  lepram  Naa- 
man  Syri,  de  quo  dicitur ' :  quod  «  erat  vir 
fortis  et  dives,  sed  leprosus.  »  Tertio,  ex 
amore  male  inflammante  ad  concupiscen- 
tiam  oculorum,  et  hoc  intelligitur  per  le- 
pram  Giezi.  Nam  dictum  est  ei,  propter  cu- 
piditatem  et  simoniam'  :  «  Lepra  Naaman 
adhaerebit  tibi  et  semini  tuo.  b  Quarto ,  ex 
amore  male  inflammante  ad  superbiam  vitaj, 
et  hoc  intelligitur  per  lepram  Osise,  de  quo 
dicitur ',  quod  cum  vellet  ponere  incensum 
•  in  domo  Domini,  et  dignitatem  usurpare  sa- 
cerdotalem,  percussus  est  lepra.  In  figura  {b) 
harum  quatuor  causarum  leprae  dicitur , 
quod  n  quatuor  viri  leprosi  erant  juxta  por- 
tam  Samariffi,  »  ad  designandam  quamdam 
conformitatem  causae;  et  hic  sunt  decem,  ad 
Lopra  designandam  universitatem  culpae.  Spiri- 
fc."''"'  tualiterautem  intelligitur  per  lepram  vitium 
contra  christianam  religionem,  quod  qua- 
tuor  modis  habet  fleri.  Unde  Glossa :  «  Quis- 
quis  haeretica  pravitate,  vel  gentili  super- 
stitione,  vel  judaica  perfidia,  vel  fraterno 
schismate,  per  Dei  gratiam  mundatus,  ca- 
ruerit,  necesse  est  ut  raundatus  (c)  ad  Ec- 
clesiam  redeat.  »  Ilis  aiitem  quatuor  vitiis 
prajdictis  praecipue  impugnatur  lex  veritatis, 
quae  consistit  iu  observatione  Decalogi :  et 
ideo  merito  per  quatuor,  et  per  decem  ha- 
bent  figurari.  H  'jusmodi  autem  peccatores, 
licet  per  vias  tenebrosas  incedant,  secundum 
illud " :  «  Yia  impiorum  tenebrosa ,  nesciunt 
ubi  corruant;  »  Domino  tamen  intrante  cas- 
tellum,  id  est,  veniente  in  carnem,  illumi- 
nantur  ad  videndam  viam,  secundum  illud  ^ : 

•  Num.,  xir,  10.  —  ^  IV  Rey.,  v,  1.  —  '  Ibid.,  27. 
—  *  n  Paral.,  xxvi,  19.  —  '  IV  Reg.,  Vll,  3.  — 
«  Prov.,  IV,  19.  —  '  Isa.,  IX,  2.  —  *  Jercm.,  XXXI,  18, 
19.  —  '  Inf.,  xvill,  13.  —  '•  Ilabac,  iii,  10.  — 
"  Psal.  XL,  5.—  ■»  Levit.,  xiv,  32  etseq.—  '^  Eccle., 


a  Habitantibus  in  regione  umbrae  mortis 
lux  orla  est  eis;  »  et  occurrunt  ei  per  poeni- 
tentiam,  qu»  faciem  aversam  facit  conver- 
ti '  :  «  Converte  me,  et  convertar,  quia  tu 
Dominus  Deus  meus.  Postquam  enim  con- 
vertisti  me,  egi  pcenitentiam. »  Haec  autem 
poenitentia  facit  stare  a  longe  per  humilita- 
teiu  propriae  abjeclionis  '■'  :  «  Publicanus  a 
longe  stans,  »  etc;  levarevocem  per  amari- 
tudinem  compunclionis  ">  :  a  Dedit  abyssus 
v.ocem  suam,»  id  est,  peccator;  etiam  sani- 
tatem  petere  per  fiduciam,  secundum  illud  " : 
a  Ego  dixi  :  Domine,  miserere  mei;  sana 
animam  meam. » 

Tertio,  quantum  ad  facilitatem  modi  cu- 
randi,  subjungit  ( v.  1-i)  :  Qiios  iit  vidit, 
dixit:  Ite,  ostendite  vossacerdotibus.  Ad  sa- 
cerdotes  enim  spectat  leprae  judicium,  se- 
cundum  illud  "  :  «  Leprosus  quando  mun- 
dandus  est,  adducetur  ad  sacerdotem, »  etc, 
per  totum  capitulum.  Et  factum  est,  dum 
h-ent,  mundati  sunt,  scilicet  per  divinum 
imperium,  cujus  dicere  est  facere  "  : «  Sermo 
illlus  potestate  plenus  est,  et  omne  quod  vo- 
luerit,  faciet.  »  Spiritualiter  aulem  iutelligi- 
tur  hic  modus  curandi  a  lepra  spirituali, 
scilicet  per  ministerium  sacerdotis,  et  hoc 
insinuat  in  hoc  quod  dicit :  Ostendite  vos  sa- 
cerdotibus.^* «  Hic  est  ritus  leprosi  qui  mun- 
dandus  est  :  adducetur  ad  sacerdotem,  » 
Ideo  dicitur  "  : «  llonora  Deum  ex  tota  anima 
tua,  et  honoriflca  sacerdotes,  et  propurga 
te  cum  brachiis. »  Honoriflcentia  ista  est  per 
sui  ipsius  accusationem,  secundum  illud  "  : 
«  Fiii  mi,  da  gloriam  Doiuino  Deo  Israel,  et 
confltere ,  »  etc.  Unde  dicitur  "  :  «  Cognosce 
justitias  et  judicia  Dei,  et  sta  in  sorte  pro- 
positionis,  et  orationis  Altissimi  Dei.  In  par- 
tes  vade  saeculi  sancti  cum  vivis  et  danlibus 
confessionem  Deo. » Ideo  dicit :  Ostendite,  etc. 
''  n  In  tempore  inflrmitatis  ostende  conversa- 
tionem.  »  Qui  sic  vult  confiteri,  jam  incipit 

VIII,  4.  —  "•  Levit.,  XIV,  2.  —  "  Eccli.,  vii,  33 

'«  Jot.,  VII,  19.  —  "  Eccli.,  XVII,  2i.  —  '«  IbiJ., 
xviii,  21. 

(a)  Ccet.  edit.  deest  primo.  —  (6)  Forle  legendum 
figuram.  —  (c)  Edil.  Ven.  mandatus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVII. 

in  voluntate  rectiflcari ;  et  ideo  dicilur :  Dum 
irent,  mundati  sunt,  secundum  illud  '  : 
«  Dixi  :  Confitebor  adversum  me  injusti- 
tiam , »  etc.  Ex  lioc  manireste  apparet  effica- 
cia  confessionis  curantis  omnem  raorbum 
atque  languorem ;  apparet  etiani  dignitas 
sacerdotalis ,  quam  qui  contemnit  a  Domino 
sanari  potest?  Apparet  etiam  mira  Dei  pietas, 
quae  omnes  occurrentes  curat,  secundum  il- 
lud  '  :  (( Eum  qui  venit  ad  me,  non  ejiciam 
foras.  »  Apparet  etiam  ex  boc  quanta  debet 
esse  pietas  iu  ministris  Dei  ad  inflrma  mem- 
bra  Christi  ^  :  «  Rogamus  vos,  fratres,  con- 
solamini  pusiUanimes,  suscipite  inflrmos, 
patientes  estote  ad  oranes.  Yidete  ne  quis 
raalum , »  etc.  Propler  hoc  divina  dispositio 
caput  apostolorum  cadere  permisit,  ut  in 
suo  casu  disceret  qualiter  abis  misereri  pos- 
set,  atque  deberet. 

15.  Unus  autem  ex  illis ,  etc.  Post  cura- 
tionem  incurabilis  morbi  vel  aegritudinis , 
describitur  hic  secundo  commendatio  ap- 
probabiHsgratituilinis  :  circa  quam  introdu- 
cuutur  trii,  sciiicet  gratiarum  actio,  ingra- 
titudinis  increpatio,  et  gratitudinis  appro- 
batio.  Primura ,  quantura  ad  gratiarum 
actionem,  prajmittit  :  Uaus  autem  ex  illis , 
ut  vidit  quia  mundatus  cst ,  per  recognitio- 
nem  scilicet  beneficii  *  :  «  Vide  ergo  in  te 
bonitutem  Dei,  si  permanserisin  bonitnte.  » 
Regressus  est  cum  magna  voce  magnificans 
Deum ,  per  glorificationem  benefactoris,  se- 
cundum  illud '-  :  « iJenedicite  Deum  cceli ,  et 
corara  omnibus  viventibus  confltemini  ei, 
quia  fecit  vobiscum  misericordiam  suam.  » 
Et  ^  :  «  Cantabo  Domino,  qui  bona  tribuit 
raihi.  »  (v.  16)  Et  cecidit  in  faciem  ante 
pedes  ejus,  gratias  agens  ei ,  scilicet  per 
exhlLilionem  reverentiaj  et  honoris ' :  «  Vidi , 
et  cecidi  in  faciera  meam  :  »  Et '  :  «  Cum 
vidissom  eum,  cecidi  ad  pedes  cjustanquam 
mortuus.  »  Et  hic  erat  Samaritanus ,  ad  ex- 
pressionem  figurae  et  signiflcalionis.    Iste 

<  Psul.  xxxi,  S.  —  «  Joan.,  vi,  37.  —  '  I  Thess.,  v, 
14-15.  —  »  Rom.,  XI,  22.  —  »  Tob.,  xii,  C.  —  «  Vsal. 
XII,  6.  —  '  Ezcch.,  XLIV,  'i.  —  "  Apoc,  I,  17.  — 
»  Joan.,  IV,  7  et  seq.—  "  Cunl.,  n,  11).—  "  I  t'o>-.,ix. 


59 

enim ,  quia  Samaritanus  et  alienigena ,  sig- 
nifleat  gentiles  ad  cultum  Christi  redeuntes, 
sicut  etiam  illa  mulier  Samaritana  '.  Unde 
Glossa  :  «  Unus  regressus  significat  unius 
Ecclesiae  devotam  Christo  humilitatem.  » 
In  cujus  designationem  dicitur"' :  «  Una  est 
columba  mea.  »  Et  "  :«  Omnes  quidera  cur- 
runt,  sed  unus  accipit  braviura.»  Propter 
quod  unus  introducitur  hic  regressus ,  sicut 
in  illa  raultitudine  unus  salvatur  "  : «  Move- 
turaqua,  etc,  etsanusfiebat,»  etc.  EtChris- 
tus  unum  tantum  ibi  curavit,  ut,  sicut  dicit 
Augustinus  ",  ostenderet  quod  nuUus  sanari 
potest  nisi  intra  ecclesiasticara  unitatera, 
de  qua  unitate  dicitur"  :«  SoUicite  servate 
unitatem  spiritus  in  vinculo  pacis  :  »  Subdi- 
tur  :  «  Uuus  Dominus,  una  fides,  unum 
baptisma , »  etc.  Ilic  unus  dicitur  cadere  in 
faciem,  quia  non  tantum  habet  unitatem  per 
amorem,  verum  etiam  per  humilitatem,  per 
gratitudinem  et  timorera.  Et  hoc  significat 
ipse  casus  in  faciera.  Casus  enim  in  faciem 
significat  i-everentiam ,  secundum  illud '^ : 
«  Et  omnes  angeli  stabant  in  circuitu  thro- 
ni,  »  etc.  Sed  casus  post  tergum  significat 
ruinam  '"  ;«  Abierunt  retrorsum,  et  cecide- 
runt  in  terram.»  Et  "  :  «  Cecidit  Ileli  de 
sella  retrorsam.  »  Unde  Glossa  :  «  Qui  in  fa- 
ciem  cadit,  videt  quo  cadat;  qui  retro  cadit, 
non  videt.  »  Boni  ergo  in  faciera  cadunt, 
quia  hurailiant  se  in  his  visibilibus,  ubi  vi- 
dent  quid  eos  sequatur,  ut  ad  invisibilia  eri- 
gantur;  mali  vero  retrorsura  cadunt,  quia 
cadunt  in  invisibilibus,  ubi  non  vident  quid 
eos  sequatur.  Cadit  autem  quis  in  faciem 
1.  in(«)  supernorum  rairabilium  revelatione, 
sicut  dicitur  "  :  «  Audivi  vocem  sermonura 
ejus :  et  audiens  jacebam  consternatus  su- 
per  faciem  meam ,  et  vultus  meus  haerebat 
terr».  »  2.  In  divinorum  charismatum  pos- 
tulatione  "  :  «  Omnis  populiis  cecidit  in  fa- 
ciem ,  adorantes  Dominum ,  et  coinmuni  la- 
raentatione  et  fletu  unanimes  preces  suas 

24. —  "  Joun.,  V,  4. —  "Aug.  in  Joan.,  tr.  xvii,  n.  3.— 
"  E/j/ies.,  IV,  3,  5. —  '5/l()0C.,  VII,  11.—  •'  Jnnn.,  xviii,  6. 
—  '■'  1  Rey.,  IV,  18.—  "  Dan.,  x,  9.—  '«  Jiulit/i.  vi,  1«. 
(a)  Ccet.  edit.  deest  1.  in,  el  utterius  2.  et  3, 


60 


EVANGFXIl  SANCTI  IVCM 


effuderunt  Doniino,  »  etc.  3.  In  beneficio- 
niin  susceplione  '  :  «  Ceciiiit  Alaraliam  in 
faciem  suam,  et  risit,  »  etc. 

Secundo,  quantnui  ad  ingratitudinis  in- 
crepationem,  subdit  (v.  17)  :  Respondens 
autem  Jesus ,  dixil :  Nonne  decem  mundati 
sunt?  et  novem  ubi  sunt  ?  Non  quserit  de 
novem  velut  ignorans  cujuslibet  personam, 
sed  reprobans  ingratitudinem  et  irreveren- 
tiam,  sicut  quserebat  Dominus* :  o  Adam, 
ubi  es  ?  »  Unde  Glossa  :  «  Ingratos ,  quasi 
ignotos ,  ubi  sint,  requirit.  »  Ita  ut  in  eis 
verificetur  illud'  :  «Si  quis  ignorat,  igno- 
rabitur.  »  Et  ideo,  ut  ostendat  quod  haic  re- 
probando  dixit,  subdit  (v.  18)  :  Non  est  in- 
ventus  qui  rediret,  et  daret  gloriam  Deo, 
nisi  hic  alienigena.  In  quo  manifeste  osten- 
ditur  Judffiorum  insratitudo ,  quia ,  cum 
essent  novem,  nullus  ex  eis  rediit,  sed  so- 
lus  iste  Samaritanus,  qui  unus  erat  etsolus. 
In  quo  intelligitur  electio  gentium,  et  re- 
probatio  Judseorum,  secundum  illud* :  «  Ali- 
quando  vos  (a)  gentes  in  carne,  etc,  eratis 
illointemporesine  Christo,  alienatiaconver- 
satione  Israel ,  et  hospiles  testamentornm , 
promissionis  spem  non  habentes,  et  sine 
Deo  in  hoc  mundo.  Nunc  autem  in  Christo 
Jesn  vos  qui  aliquando  eratis  longe,  facti  estis 
prope,»  etc.  Alienigena  dicilur,  qui  alibi 
habitat,  et  alibi  natus  est :  sic  est  de  omni- 
bus  qui  carnaliter  nati  ad  spiritum  trans- 
eunt,  secundum  illud  °  :  «  Non  qui  lilii  car- 
nis,  hi  filii  Dei ;  sed  qui  filii  sunt  promissionis, 
sestimanturinseniine.M  Quia,  sicutdicitur  * : 
«  Quod  natura  est  ex  carne ,  caro  est,  »  etc. 
Et  ideo  in  Psalmo  dicitur  Ecclesiae '  :  «  Obli- 
viscere  populum  tuum  et  domum  patris 
tui.  »  Et  in  figura  dicitur  Abrahae' :  «  Egre- 
dere  de  terra  tua,  et  de  cognatione  tua,  et 
de  domo  patris  tui ,  et  veni  in  terram,  »  etc. 
Et '  :  «  Ohsecro  vos  tanquam  advenas  et  pe- 
regrinos,  abstinere  vos  a  carnalibus  deside- 
riis.  » 

'  Gen.,  XVII,  17.  —  Mbid.,  iii,  9.  —  »  I  Cor.,  x.v, 
38.  —  '  Ephes,,  ii,  11-13.  —  '  Rom.,  ix,  S.—  «  Joan., 
III,  6.  —  '  Psal.  XLIV,  11.  —  '  Gen.,  xii,  1.  — 
»  n   Petr.,  II,  11.  —  '»  Ephes.,  v,  14.  —  i'  Act.,  xu, 


Tertio,  quantum  ad  gratitudinis  approba- 
tionein,  subdit  (  v.  19;  :  Et  ait  illi :  Surf/e, 
vade ,  quia  fides  tua  te  salvum  fecit.  Surge, 
per  pcenitentiam  ">  :  «  Surge  qui  dormis,  et 
exurge  a  mortuis.  »  Kt  "  :  «Excitavit  eum, 
dicens:  Surge  velociter.  »  Vade,  per  justi- 
tiam ''  :a  Dico  huic  :  Vade,  et  vadit,  »  scili- 
cet  per  obedientiam,  quae  est  nobilissima 
pars  justitiai,  quae  potissime  fuit  in  Christo, 
secundum  illud  "  :  «  Filius  quidem  hominis 
vadit,  sicut  scriptum  est  de  illo.  »  IIoc  est 
ire  a  Deo,  ad  Deum,  et  secundum  Deum,  et 
propter  Deuni  "  : «  Sciens  quia  a  Deo  exivit, 
et  ad  Deum  vadit.  »  Et"  :  «Vado  ad  eum  qui 
misit  me,  »  etc.  Fides  tua  te  salvum  fecit , 
per  confidentiam  quae  ad  agendas  gratias 
inclinavit  :  est  autem  fides  nostrae  salufis 
initium  ,  qnae  facit  cognosci  nomen  Domini 
Jesu  Christi ,  de  quo  dicitur  '"  :  «  Non  est 
aliud  nomen  sub  ccelo  datum  hominibus,  in 
quo  oporteat  nos  salvos  fieri.  »  Spes  autem 
est  hujus  salutis  incrementum,  secundum 
illud  "  : «  Spe  salvi  facli  sumus.  »  Sed  chari- 
rifas  complementum,  secundum  illud  "  : 
«  Tuus  sum  ego  :  salvum  me  fac,  quoniam 
justificationestuas  exquisivi.»  Etnota,  quod 
Christus  attribuit  salutem,  quam  ipse  vir- 
tuose  fecerat ,  fidei ,  ut  sic  ex  Iioc  miraculo 
fiat  confirmatio  prfficedentium  quoad  pieta- 
tem  animi  in  Chiisto  miserente,  humilita- 
tem  obsequii  in  liberato  procidente,  firmi- 
tatem  fidei  in  leproso  curationem  prome- 
rente  :  ut  sic  ex  praedicto  miraculo  praedicta 
omnia  firmiter  confirmentur.  Unde  Glossa  : 
«In  superiori  paraboladecernitur,  fidem  per 
humilitatem  debere  augeri.  In  ista  rebus 
ipsis  manifeste  ostenditur,  non  fidei  tantum 
agnitam  rationem ,  sed  fidei  executam  ope- 
rationeru  esse,  qua3  salvum  faciat  creden- 
tem ,  detque  gloriam  Patri ,  qui  est  in  cce- 
lis. » 

20.  Interrogatus  autem  a  Pharisceis,  etc. 
Termiiiatis  duabus  partibus  principalibus  , 

7.  —    '2  Matt.h.,  VIII,  9.  —  '»  MaUh.,  xxvi,  24.  — 
'»  Joan.,  XIII,  3.  —  15  lbid,,XVl,  5.  —  '*  .M.,  IV,  12. 
—  "  Rom.,  VIII,  24.  —  '*  Psat.  cxviii,  94. 
[u]  Ccet.  edit.  add.  eratis. 


EXPOSITIO  IN 

in  quibus  confutata  est  Judaeorum  dolositas 
etimpietas,  et  per  oppositum  simplicitas  et 
pietas  commendata,  hic  sequitur  pars  ter- 
tia,  in  qua  confutatur  curiositas.  Et  quoniam 
curiositas  non  tanlum  consistit  in  perscru- 
tatione  scientiai,  verum  etiam  in  possessione 
pecuniae,  secundum  beatum  Augustinum; 
ideo  pars  ista  dividitur  in  duas :  in  prima  con- 
futat  curiositatem  in  perscrutando ;  in  se- 
cunda  curiositatem  in  possidendo,  ibi  (aY  :  In- 
teiTor/avit  eum  qiiidamprinceps,  etc.  Prima 
pars  dividitur  in  tres  :  in  prima  reprehensio 
judaic»  curiositatis  introducitur;  insecunda 
assignatio  rationis,  ibi  * :  Nani  sicut  fulgur 
coruscans,  etc;  in  terlia,  persuasio  studio- 
sitatis ,  ibi '  :  Dicebat  autem  parabolam  ad 
illos ,  etc.  In  reprehensione  autem  curiosita- 
tis  Pharisaeorum  tria  introducuntur,  scilicet 
improbatio  curiositatis  Pharisaeorum  inter- 
rogantium,  approbatio  discipulorutn  desi- 
derantium ,  et  reprobatio  contrarietatis  hae- 
reticorum  decipientium. 

Primo  ergo,  quantum  ad  improbationem 
curiositatis  Piiarisaeorum  interrogantium , 
dicit  :  Interrogatus  autem  a  Pharisceis  : 
Quando  venit  regnum  Dei?  per  curiosam 
scilicet  inquisitionem.  Ilaec  interrogatio  erat 
curiosa,  quia  de  re  secreta,  quam  in  suo 
secreto  occultat '  :  «  Non  est  vestrum  nosse 
tempora  vel  momenta,  quai  Pater  posuit  in 
sua  ipsius  potestate.  »  Et  ^  :  «  Altiora  te  ne 
quaesieris,  et  forliora  te  ne  scrutatus  fueris : 
sedquaeprsecepit  tibiDeus,  illacogitasemper, 
et  in  pluribus  operibus  ejus  ne  fueris  curio- 
sus. »  Et " : «  Quid  necesse  est  homini  majora 
se  quaerere,  cum  ignorat  quid  conducat  sibi 
in  vita  sua  numero  dierum  peregrinationis 
suaiet  tempore  quod  velut  umbra  praelerit? 
aut  quis  poterit  indicare  quid  post  eum  futu- 
rum  sub  sole  sit?  »  Et  ideo  subdit  :  Res- 
pondens  cis  dixit:  No7i  venit  [b]  rcgnum  Dei, 
cum  observatione;  (v.  21)  neque  dicent  : 
Ecce  hic,  aut  ecce  illic,  per  humanam  com- 


CAP.  XVII. 


61 


»  lijf.,  xvin,  18.  —  2  liif ,  V.  24.  —  3  Inf.,  iviii,  1. 

—  *  Act.,  I,  7.  —  '  Eccli.,  III,  22.  —  '•  Ecck.,  vii,  1. 

—  "<  Glos3.  inteilm.  in  Uuuc  loc.  —  «  Mull/t.,  ,\xiv. 


prehensionem.  Humanaenim  comprehensio 
non  se  extendit  ad  cognoscendum  judicii 
tempus.  Unde  dicit  :  (c)  Non  veniet  cum  ob- 
servatione ; Glossa'' :  «  temporis.  »  ' «  De  die 
autem  illa  et  hora  nemo  scit,  nec  angeli 
ccelorum ,  nisi  solus  Pater.  »  Et  *•  :  «  Dies 
Domini,  sicut  fur  in  nocte,  ita  veniet.  » 
Non  extendit  se  etiam  ad  sciendum  locum ; 
propler  quod  dicit :  Nec  dicent :  Ecce  hic,  etc. 
Glossa  :  «  Nec  scietur  determinatus  locus.  » 
Sed  contrarium  videtur  dici  in  Joel '" : «  Con- 
gregabo  omnes  gentes ,  et  deducam  eas  in 
vallem  Josaphat ,  et  disceptabo  cum  eis  ibi 
super  populo  meo.  »  Sed  illud  intelligendum 
est,  quod  Josaphat  accipitur  pro  interpreta-  josajiiat 
tione  :  inlerpi-etatur  autem  vallis  judicii. 
Judicium  enim  non  existet  in  terra,  sed  po- 
tiusinaere,  sicut  dicit  llieronymus  super 
hunc  locum.  Et  quoniam  curiosa  inquisitio 
non  excluditur  nisi  per  studiosam,  ideo  sub- 
dit  :  Eccc  enim  regnum  Dei  inlra  vos  est, 
per  divinae  gratiae  oblationem,  quae  quidem 
facta  fuit  in  adventu  Christi.  De  quo  Joan^ 
nes  "  .■  «  Medius  vestrum  stetit,  qiiem  vos 
nescitis, »  Unde  Beda  :  «  Regnuni  Dei  seipsum 
dicit,  intra  illos  utique  positum,  hoc  est  in 
cordibus  eorum,  ubi  credidere  regnantem.  » 
Propter  quod  dicitur  '-  :  «  Si  in  digito  Dei 
ejicio  daemonia,  profecto  pervenit  in  vos 
regnum  Dei  :  »  illud  scilicet ,  de  quo  diei- 
tur " : « Non estregnum  Dei  esca  et potiis, »  ctc. 
Vult  igitur  dicere,  quod  adventum  primum 
debent  considerare,  et  secundi  adventus 
desinant  tempus  indagare.  Uude  Beda  : 
«  Quando  veniat,  neque  ab  angelis,  neque 
ab  hominibus  polest  observari ,  sicut  tem- 
pus  dominicae  incarnationis  certissimis  et 
prophetarum  vaticiuiis  praefixum ,  et  ange- 
lorum  est  manifestatum  praeconiis. » 

Secundo,  quantum  ad  approbationem  cha- 
ritatis  discipulorum  desiderantium,  subdit 
(v.  22)  :  Et  ait  ad  discipidos  suos  :  Venient 
dics ,  quando  desideretis  videre  unum  diem 

:;(i.  —  '  I  rhcss.,  V,  2.  —  '»  Jocl.,  iii,  2.  —  "  Joan., 
I,  2li.  —  '2  Hup.,  .-il,  20.  —  ■»  Hom.,  xiv,  7. 

(«)  Ccet.  edit.  decsi  ibi.  —  (4)  Ca;t.  edit.  nou  veniet. 
—  (c)  Item  add.  Jit. 


62 


Uones 
priQci- 
pales. 


filii  hominis ,  scilicet  dies  tribulationis ,  in 
quiljus  augctiir  desideriurn  aiternitatis,  se- 
cundum  illud  '  :  a  In  die  tribulationis  meae 
Deum  exquisivi,  »  etc.  Et  illa  erit  dies  tri- 
bulationis  maximaj,  secundum  illud ' :  «  Erit 
tribulatio  magna ,  qualis  non  fuit  ab  initio 
mundi  usque  modo.  »  Et  nola  quod  plurali- 
ter  dicitur  dics ,  propter  pluralitatem  tribu- 
lalionum  quas  Ecclesia  post  Christi  ascensio- 
Quatuor  Dem  cfat  passura.  Sunt  autem  quatuor  prin- 
'tribuu'^  cipales  :  prima  tyrannorum ;  secunda  hsere- 
ticorum;  tertia  falsorum  christianorum;  et 
quarta  erit  conflata  ex  omnibus,  quae  erit 
Antichristi  et  suorum  complicium.  Et  hse 
designatffi  f uerunt  in  quatuor  bestiis ,  quas 
vidit  Daniel  '  ;  prima  erat  similis  lesenaj; 
secunda  urso;  tertia  pardo ;  quarta  non  des- 
cribitur,  quia  in  ea  est  omnium  perversifa- 
tum  concursus.  Et  hsec  tribulatio  parit  desi- 
derium  diei ,  de  qua  dicitur  '  :  «  Erit  dies 
una  qu3e  nota  est  Domino.  »  Et  ha^c  est  de- 
siderabilis ,  secundum  illud  "  :  «  Melior  est 
dies  una  in  atriis  tuis  super  millia. »  Et  hanc 
desiderant  viri  justi ,  sicut  Paulus  '  :  «  Desi- 
derium  habens  dissolvi,  et  esse  cum  Christo, 
multo  magis  melius.  »  Desiderant  etiam 
afflicti ,  sicut  discipuli ;  unde  Beda  :  «  Post 
ascensionem  meam  vos  in  hoc  mundi  exilio 
ingemisceutes  desiderabitis  me  videre  in 
gloria  mea.  »  Quse  voluntas  laudanda  est , 
non  tamen  in  hoc  mundo  implenda.  Et  ideo 
sequitur  :  Et  non  vidcbitis.  Implebitur  ta- 
men  hoc  aliquando,  quia  '  «  desiderium 
suum  justis  dabitur.  »  Excitatur  autem  hoc 
desideriumextrihulatione,  tum  quiamundus 
iste  magis  despicitur,  tum  quia  spes  ffiter- 
norum  fortius  concipitur,  tum  quia  ignis 
amoris  vehementius  inflammatur.  Propter 
quod  dicitur  *  :  «  Scimus  quoniam  si  terres- 
tris  domus  nostra  hujus  habitationis  dissol- 
vatur,  quod  asdificationem  ex  Deo  habemus, 
domum  non  manufactam,  ceternam  in  ccelis. 
Nam  et  in  hoc  ingemiscimus,  habitationem 

ipsal.  LXXvi,  3.  —  2  Matlh.,  xxiv,  21.  —  '  Dan., 
VII,  3  et  seq.  —  '  Zach.,  xiv,  7.  —  »  Psal.  lsxxiii, 
dl.  —  «  Philip.,  I,  23.  —  '  Prov.,  X,  24.  —  «  11  Cor., 
V,  1-2.  —  •  Gloss.  iuterlin.  iu  hunc  loc.  —  "  Aug., 


EVANGELII  SANCTI  LUC^ 

nostram,  quae  de  coelo  est,  superindui  cu- 
pientes,  »  etc. 

Tertio,  quantum  ad  reprobationem  contra- 
rietatis  ha^relicorum  decipientium,  subdit 
(v.  23)  :  Et  diccnt  vobis  :  Ecce  hic,  et  ecce 
illic.  Glossa  "  :  «  In  hac  persona,  vel  in  hoc 
tempore  est  Christus.  »  Iloc  enim  liajretici 
aliquando  ausi  sunt  et  audebant  dicere,  et 
maxime  ille  filius  perditionis;  unde  Beda  : 
«  Multi  contra  Ecclesiam  venere ,  multi  ven- 
turi  sunlhcBretici,  quiseChristosasseverent, 
quorum  primus  Simon  magus,  exlremus 
autem  ille  major  cseteris  est  Antichristus.  » 
Unde  etiam  ille  qui  fuit  dux  sectse  Mauichaeo- 
rum,  dixit  se  esse  Spiritum  sanctum,  sicut 
dicit  Augustinus  "".  Unde  quia  haeretici  dis- 
cordant,  et  urius  dicit  unum,  et  alter  con- 
trarium  sentit,  ideo  dicit,  quod  unus  dicit  : 
Eccc  hic;  alter  :  Ecce  illic.  Ilinc  apud  Mat- 
thceum  (a)  "  ;«  Multi  venient  in  nomine  meo, 
dicentes  :  Ego  sum  Christus  ;  et  multos  se- 
ducent.  »  Seducuntur  autem,  qui  suscipiunt 
eorum  doctrinam ,  et  subsequuntur  vitam  ; 


ideo  addit  :  Nolite  ire  :  Glossa  '"  :«  Ut  cre- 
dalis,  quae  dicunt.  »  "  :«  Qui  crediderit,  non 
festinet.  Nec  sectemini,  Glossa  "  :  «  vitam 
eorum.  »  '^  «  Fili  mi,  si  te  lactaverint  pecca- 
tores,  ne  acquiescas.  »  Ideo  autem  tam  dili- 
genter  monet,  quia  difficile  erit  illorum 
pseudoprophetarum ,  et  praedicatorum  pra- 
vorum  vitarc  seductiones  '^  : «  Surgent  pseu- 
dochristi  et  pseudoprophetae,  et  dabunt  signa 
magna  et  prodigia,  iia  ut  in  errorem  mit- 
tantur,  si  fieri  potest,  etiam  electi.  »  Unde 
Chrysostomus  :  «  Homo  circa  mortem  phan- 
tasias  videt ;  sic  et  mundus  in  exitu  suo  mul- 
tos  patietur  errores.  » 

24.  Nam  sicut  fidgnr ,  etc.  Post  reprehen- 
sionem  judaicae  curiositatis,  subditur  liic 
ratio  reprehensionis ,  quae  sumitur  ex  modo 
venieudi  ipsius  Filii  Dei,  qui  nonpoterit  latere 
cum  venerit,  nec  ante  prajvideri.  Dividitur 

cont.  epist.  Manichaei,  quaiu  dicunt  fuudamenti,  c.  vii, 
n.  8.  —  "  Matlh.,  xxiv,  5.  —  "  Gloss.  interllu.  iu 
bunc  loc.  —  "  Isa.,  xxviii,  16.  —  '*  Gloss.  iuterlin. 
in  huuc  loc—  "  Prov.,  i,  10.  —  '«  Matth.,  xxiv,  H. 
(u)  Cixt.  edit.  Uinc  Matthsus. 


EXPOSITIU 

autem  haecparsin  tres :  inprima  agitde  modo 
apparendi;  in  secunda,  de  modo  veniendi, 
ibi ' :  Et  siciit  factum  est  in  diebus  Noe,  ef c. ; 
in  tertia,  de  modo  evadendi,  ibi  '  :  In  illa 
hora ,  («)  etc.  Circa  modum  apparendi,  duo 
introducuntur,scilicet  Christi  apparentis  ma- 
nifestatio ,  et  apparitionis  ordo. 

Primo  ergo  quantum  ad  apparitionis  ma- 
nifestationem ,  dicit :  Nam  sicut  fulgur  co- 
ruscans  desub  cceto  in  ea,  quce  sub  ccclo  stmt, 
fulget,  scilicet  velociter  et  aperte  Chry- 
sostomus  *  :  «  Coruscatio  non  indig(!t  prse- 
cone;  sed  in  momento,  in  thalamis,  et  in 
domibus ,  et  per  universum  orbera  manifes- 
tatur.  »  Ita  erit  filius  hominis  in  die  sua. 
Glossa '  :  «  Subitus  et  coruscus,  ut  nullus 
in  sua  mente  latere  permittatur,  quin  judicis 
fulgore  penetretur.  »  Apparitio  aulem  Do- 
mini  coruscalioni  fulguris  comparatur,  quia 
1.  manifesta  '  :  «  Deus  manifeste  vcniet; 
Deus  noster,  et  non  silebit.  »  2.  Terribihs  ^  : 
«  Ilaec  erat  visio  discurrens , »  etc,  «  spleu- 
dor  ignis,  et  de  igne  fulgur  egrediens.  » 
3.  Repentina'!  «Eritque  repente  confestim. 
A  Domino  exercituum  visitabitur  in  tonitruo, 
et  commotione  terrae ,  et  voce  magna  turbi- 
uis  et  tempestatis,  et  flamma  ignis  devoran- 
tis.  » 

Sicut  igitur  slultum  est  nocte  sollicitari  de 
apparitione  solis,  quando  appai'ebit,  cum 
ejus  ortus  nullo  modo  possit  latere,  et  magis 
stultum  est  de  apparitione  fulguris;  sic  de 
adventudiei  illiusinquirendocertum  nomen- 
tum  temporis,  cum  illud  omnibus  manifeste 
iimotescet ,  secundum  illuvl  *  :  «  Ecce  veuit 
cum  nubibus ,  et  videbit  eum  omnis  ocu- 
lus^  »  etc.  Ex  hoc  manifeste  possumus  dis- 
cernere  Christum  ab  Autichristo,  quia  An- 
tichristus  in  raomento  temporis  non  poterit 
se  cunctis  reddere  manifestum . 

Secundo  ,  quantum  ad  apparitionis  ordi- 
nem,  subdit  (v.  25)  :  Primum  aulem  opor- 
tet  illum  multa  pati,  et  reprobari  a  genera- 

»  Inf.,  V.  26.  —  «  iDf.,  V.  31.  —  '  Chrysost.,  in 
MaUh.,  hom.  Lxxvi,  al.  lxxvii,  n.  3.  —  *  Gloss. 
interlin.  iu  hunc  loc.  —  '  Psal.  XLlx,  3.  —  "  Ezech., 
I,  13.  —  '  Isa.,  XXIX,  6,  —  '  Apoc,  1,1.  —  '  Dent., 


IN  CAP.  XVII.  63 

tiotie  hac.  Hoc  autera  intelligitur  de  Christo 
capite,  et  judaeorum  perfida  generatione,  a 
qua  multa  perpessus  est ;  de  qua  dicitur " : 
«Generatio  perversa  est ,  ct  infideles  fiUi.  » 
Et  '» :  «  Generatio  quaj  patii  suo  maledicit, 
et  quae  matri  suse  non  benedicit.  »  Ab  hac 
generatione  Christus  multa  passus  est  oppro- 
bria,  convicia,  verbera  ettorraenta,  secun- 
dum  illud"  :«Nos  putavimus  (b)  eumquasi 
leprosum,  et  percussum  a  Deo,  et  humilia- 
tum.  Ipse  autem  vuhieratus  est  propter 
iniquitates  nostras,  attritus  est  propter  sce- 
lera  nostra. »  Haec  autem  passio  incoepit  a 
capite ,  et  descendit  in  omnia  Christi  mem- 
bra  :  qua  consuramata  ,  tunc  fuiis  erit ,  et 
tempus  aJventus  secundi.  Unde  Glossa : 
«  Oportet  te  reprobari  a  generatione  hac  non 
tantum  Judasorum  ,  sed  omnium  reprobo- 
rum ,  a  quibus  quotidie  patitur  Christus  in 
suo  corpore. »  Propter  quod  et  Paulus  dicit  '^ : 
«  Adimpleo  eaquae  desunt  passionum  Christi 
in  carne  raea  pro  corpore  ejus,  quod  est 
Ecclesia.  »  Ilac  autem  passione  in  corpore 
Cliristi  consummala,  nou  restat  nisi  glori- 
ficatio  et  retribulio  plena.  Propter  quod  di- 
citur  ''  sanctis  desiderantibus  secundam  sto- 
lam  ,  «  ut  requiescerent  adliuc  tempus 
modicura  ,  donec  corapleantur  conservi  eo- 
rum,  et  fratres  eorum.  »  Et  '*  :  «  Nolite 
nocere  terrai,  et  raari,  neque  arboribus, 
quoadusque  (c)  signeraus  servos  Dei  nostri 
in  fiontibus  eorum.  »  IIoc  estsignmu  Dei  vi- 
vi,  quod  est  signum  crucis,  quo  omnes  elec- 
tos  oportet  consignari '''  :«Signa  thau  super 
frontes  virorum  gemenliura  et  dolentium.  » 
Etpost:  «  Transite  per  civitalem  sequentes 
eum,  et  percutile,  elc;  omneniautem  super 
quem  videritis  thau,  ne  occidatis.  » 

Et  nota ,  quod  passio  justorum  praecedit 
reprobationem  reproborum ,  quia  excitatur 
justitia  et  vindicta ,  propter  sumniffi  iniqui- 
tatis  perfidiam  "*  :  «  Conversum  est  retror- 

xxxn,  5.  —  '•  Prov.,  xxx,  II.  —  "  ha.,  Liii,  i-'j.  — 
'*  Col.,  l,  24.  —  '3  Apoc,  VI,  11,  _  "  Ibid.,  VII,  3.  — 
I'  Ezecli.,  IX,  i,  &,  6.  —  '8  Isa.,  Lix,  14-13,  17-18. 

(a)  Cst.  edit.  ilie.  —  (4)  Cat.  edit.  reputavimus.  — 
(c)  Itcm  quouscjue. 


64 


EVANGKLll  SANCTI  LUC^E 


sumjudicium,  et  justilia  longe  stetit :  quia 
corruit  in  platea  veritas,  et  a;quitas  non  po- 
tuit  ingredi.  Et  facta  est  veritas  in  oblivio- 
nem,  et  qui  recessit  a  malo,  prsdaj  patuit. 
Et  vldit  Dominus,  ct  malum  apparuit  in 
oculis  ejus,  quia  non  est  judicium ,  et  indu- 
tus  est  justitia  ut  lorica,  et  galea  salutis  in 
capite  ejus.  »  Deinde  :  a  Indulus  est  ves- 
timentis  ultionis ,  et  opertus  est  quasi  pal- 
lio  zeli,  sicut  ad  vindictam,  »  etc. 

2G.  Et  sicut  factum  est  in  diebus,  etc. 
Postquam  descripsit  modum  apparendi,  hic 
secundo  describit  modum  veniendi.  Descri- 
bitmodum  veniendi.  Describitur  autem  re- 
pentinus  esse  Christi  adventus  respectu  pec- 
catorum  per  duplex  simile  et  exemplum. 
Primo  quidem  ostenditur  per  similc  ex  parte 
diluviiinuudanlis;  secundo,  ex  parteincendii 
consumenlis,  ibi '  :  Similiter ,  sicut  factum 
est  in  diebusLoth,  etc.  Circa similitudiuemdi- 
luvii  inundantis  tria  introducuntur ,  scilicet 
ipsius  diluvii  figura,  causa,  et  pcena. 

Primo  igitur,  quantum  ad  ipsius  diluvii 
figuram,  dicit  :  Et  siciit  factum  est  in  die- 
bus  Noe ,  ita  erit  et  in  diebus  filii  hominis. 
Noe  floc  enim  congruum  erat,  quia  Noe  figu- 
'"itifo^'  ram  gerebat  Christi,  qui  se  vocat  Filium  ho- 
.™"!'°  '>ninis :  Noe  enim  interpretatur  rcquies,  et 
in  solo  Christo  est  requies  et  pax  ' :  «  Nam 
ipse  estpax  nostra,  quifecit  utraque  unum.» 
Et '  :  «  Ut  in  me  pacem  habealis.  In  mundo 
pressuram  habebitis,  »  etc.  Unde  Augusti- 
nus  :  «  Inquietum  est  cor  meum,  Domine, 
donec  quiescat  in  te.  »  Ideo  ipse  dicit »  : 
oTollite  jugum  meum  super  vos,  etc,  et 
invenietis  requiem  animabus  vestris.  » 
Non  tantum  autem  nomiue  Christuui  signi- 
ficat,  verum  etiam  facto.  Nam  sicutNoe  sal- 
vavit  semen  hominum  per  lignum  ,  sic  et 
Christus  per  crucis  patibulum  "  :  «  Spes  or- 
bis  terrarum  ad  ratem  coufugiens ,  remisit 
saeculo  semen  nativitatis,  quie  manu  tua 
erat  gubernata.  Benedictum  est  enim  li- 
gnum,  per  quod  fit  juslilia.  »  Unde  etiam 
praemittit  :  «  Exiguo  ligno  credunt  homi- 

»  Inf.,  V.  25.  —^Ephes.,  u,  14.  —  »  Joan.,  xvi,  33. 


coDgruit 


nes  animas  suas,  »  etc.  Et  sicut  Noe  fabri- 
cavit  arcam,  sic  et  Christus  Ecclesiam,  quae 
ad  modum  arcae  de  lignis  laivigatis  per  bitu- 
men  charilatis  connexis  ajdificatur ,  habens 
cffinacula  et  tristega  propter  diversilates  of- 
ficiorum,  graduum  et  dignitatum  ' :  «  Ipse 
dedit  quosdam  apostolos,  quosdam  aulem 
prophetas,  alios  vero  evangelistas,  alios  au- 
tem  pastores  et  doctores,  ad  consummatio- 
nem  sanctorum,  efc,  ad  aedificationem  cor- 
poris  Christi ,  donec  occurramus  omnes;  » 
sequitur  :  o  In  virum  perfectum,  in  mensu- 
ram  aetatis  plenitudinis  Christi  :  »  in  qua 
scilicet  longitudo,  latitudo  ,  et  altitudo  arcae 
nobilissimaj  consummata.  Sicut  eliam  qui 
infra  arcam  fuerunt,  salvati  sunt;  sic  qui 
intra  Ecclesiam  sunt,  salvantur  per  aquam 
baptismi  '^  :  o  In  diebus  Noe,  cum  fabrica- 
retur  arca,  in  qua  pauci,  id  est,  octo  aninia; 
salvae  facta;  sunt  per  aquam.  Quod  et  vos 
nunc  similis  formae  salvos  facit  baptisma  : 
non  carnis  depositio  sordium,  sed  conscien- 
tiae  bonae  interrogafio  in  Deum ,  per  resur- 
rectionem  Jesu  Chrisfi.  »  Et  sicut  qui  extra 
arcam  fuerunt ,  deleti  sunt ,  sic  omnes  qui 
extra  Ecclesiam  sunt,  per  flnale  judicium 
damnabuntur.  In  cujus  designafionem  dixit 
Paulus  '  :  «  Nisi  Iii  in  navi  manseriut ,  vos 
salvi  fleri  non  potestis.  » 

Secundo,  quantum  ad  diluvii  causam,  sub- 
dif  (v.  27) :  Edebant  et  bibebcmt,  uxores  duce- 
bant  et  dabantur  ad  nuptias,  usque  in  diem, 
qua  intravit  Noe  in  arcam,  hoc  esf ,  operibus 
carnis  tofaliter  intenti  erant,  et  ideo  in  carne 
corruptibili  corrumpi  et  deleri  digni  erant. 
Unde  Glossa  Ambrosii  '  :  «  Non  connubia, 
vel  alimenta  damuantur,  cum  in  his  succes- 
sionis,  in  illis  natura;  sint  posifa  subsidia; 
sed  immoderatus  licitorum  usus  arguifur.  » 
Quia  ergo  his  se  lotos  dedendo  Dei  judicia 
contemnebant,  alii  igne,  alii  aqua  perierunt. 
Unde  iu  his  aclibus  insinuafur  eorum  car- 
nalitas,  proplerquod  digni  erant  iradivina'" : 

—  •  Matth.,  XI,  29.—  =•  Sap.,  xiv,  6-7,  5.  —  «  Ephes., 
IV,  H-13.—  '  I  Petr.,  Ill,  20-21.  —  *  Act.,  xxvii,  31. 

—  '  Ambros.  m  Luc,  lib.  VUl,  u.  37.  —  "  Ocn.,  \i, 
i2-13. 


EXPOSITIO  IN 

a  Cum  vidisset  Deusterram  esse  corruptam, 
omnis  quippe  caro  corruperat  viam  suam 
super  terram ,  dixit  ad  Noe  :  Finis  universse 
carnis  venit  coram  me,  repleta  estterraini- 
quitate  a  facie  eorum ,  et  ego  disperdam  eos 
cum  terra.  »  Principalis  autem  culpa  eorum 
venit  ex  carnalitate  :  et  hoc  insinuat  in  qua- 
tuor  actiljus  quos  tangit :  1.  Edebant^  id 
est,  esui  erant  dediti  ut  gulosi ,  et  ita  ira  di- 
gni '  :  a  Adhuc  escae  eorum  erant  in  ore  ip- 
sorum,  et  iraDeiascenditsupeieos.nS.  5z6e- 
bant,  ut  ebriosi,  et  ideo  ira  digni,  secundum 
illud  -  :  «  Cui  vae?  cujus  patri  vse?  etc. 
Nonne  his  qui  commorantur  in  vino,  »  etc. 
Isaias'  :  «  Yae  qui  pjtentes  estis  ad  biben- 
dum  vinum ,  et  viri  fortes  ad  miscendam 
ebrietatem.  »  Et '  :  «  Ecce  ga.idium  et  Iseti- 
tia,  etc,  comedere  carneset  bibere  vinum.» 
Sequitur  :  «  Et  revelata  est  in  auribus  meis 
vox  Domini  exercituum  :  Si  dimittetur  ini- 
quitas  haec  vobis,  donec  moriamini,  dicit 
Dominus  exercituum.  3.  Uxores  ducebant, 
ut  lascivi ' :  «  Cumque  coepissent  homines 
multipUcari  super  terram  et  filios  procreas- 
sent,  videntes  filii  Dei  filias  hominum,  quod 
essent  pulclirse ,  acceperunt  sibi  uxores  ex 
omnibus  quas  elegerant.  »  Et  sequitur  : 
«  Dixitque  Dominus  :  Non  permanebit  spiri- 
tus  meus  in  homiue  in  seternum  ,  quia  caro 
est.  »  4.  Etdabantur  adnuptias,  utsecuri; 
et  ideo  ad  interitum  dispositi,  secundum 
illud  '  :  «  Cum  dixerint  :  Pax  et  securitas, 
tunc  repentinus  eis  superveniet  interitus.  » 
Unde  qui  liis  vitiis  est  absorptus,  necesse 
est  quod  a  diluvio  involvatur.  Propter  quod 
dicitur  '  :  «  Yos,  fratres ,  noa  estis  in  teue- 
bris,  ut  vos  dies  iila  tanquam  fur  compre- 
bendat,etc.  Igiturnondormiamus  sicut,etc.; 
.sed  vigilemus  et  sobrii  simus.  »  xModus  au- 
tem  describitur  ad  liomanos '  :  a  Nox  prse- 
cessit,  dies  autem  apprupinquavit.  Abjicia- 
mus  ergo,  »  etc.  El  post  :  «  Non  in  comes- 
salionibus  et  ebrietatibus ,  non  in  cubili- 

•  Psat.  LXXVii,  30.  —  «  Prov.,  xxill,  29,  30.  — 
'  Isa.,  y,  22.  —  »  Ibid.,  xxii,  ii,  14.  —  »  Gen.,  vi, 
1-3.  —  '  1  T/iess.,  V,  3.  —  f  Ibid.,  4,  G.  —  8  Uum., 
XIII,  12-14.  —  ■'  Gen„  va,  13,  17,  21.  —  ■•  II  Petr., 

TOU.   XI. 


CAP.  XVII.  68 

bus  et  impudicitiis.  »  Sequitur  :  «  Sed  in- 
duimini  Dominum  nostrum  Jesum  Chris- 
tum.  » 

Tertio,  quantum  ad  diluvii  pcenam,  sub- 
dit :  Et  venit  diluvium ,  et  perdidit  omnes , 
scilicet  qui  erant  extra  arcam,  statim  post 
ingressum  Noe,  secundum  iUud^  :  «  In  ar- 
ticulo  diei  illius  ingressus  estNoe  in  arcam.» 
Sequitur  :  «  Factumque  est  diluvium  qua- 
draginta  diebus,  consumptaque  est  omnis 
earo  qu£e  movebatur  super  terram.  »  Unde 
dicitur '" :«  Originali  mundo  non  pepercit, 
sed  octavum  Noe  justitise  prseconem  custo- 
divit,  diluvium  mundo  impiorum  inducens.» 
Ex  quo  intelhgitur  quod  pcena  futuri  judi- 
cii  super  eos  veniet,  qui  sunt  extra  Eccle- 
siam  Christi ,  salvatis  nihilominus  raris  jus- 
tis,  quia  Glossa  :  «  Noe  arcam  cedificat, 
cum  Dominus  fideles  in  Ecclesia  congregat ; 
quam  consummatam  ingreditur,  cum  hanc 
in  («)  judicii  praesentia  sua  illustrat ;  sed  dum 
ai'ca  sediflcatur,  iniqui  luxuriantur;  et  dum 
intratur,  aeterna  damnatione  plectuntur.  » 
Dicitur  autem  hoc  fieri  in  artictdo  diei , 
quia  iu  exordio  unius  omnium  resurrectio- 
nis  "  : «  Mane  astabo  tibi,  et  videbo,  quoniam 
uon  Deus  volens  iniquitatem  tu  es  :  neque 
habitabit  juxta  te  malignus,  neque  perma- 
nebunt  injusti  ante  oculos  tuos.  »  Et  "  : «  No- 
vit  Dominus  pios  de  tentatione  eripere ,  ini- 
quos  vero  in  diem  judicii  reservare  crucian- 
dos.  »  Ex  hoc  exemplo  figura  apparet,  tam 
ex  signiflcatione  allegorica ,  quam  ex  simi- 
liludine,  expressa,  scilicet  quod  dies  judicii 
super  homines  carnales  et  animales  veniet 
subito ,  et  ad  ipsorum  perditionem  qui  sunt 
exlra  Ecclesiae  unitatem.  His  autem  qui  ia 
arca  sunt,  etsi  subito  venit,  nonnocet,  quia 
eos  invenit  paratos.  Unde  dicitur  "  : «  Alten- 
dite  vobis,  ne  forte  graventur  corda  vesti-a 
in  crapula,  et  ebrietate,  et  curis  hujus  vitae, 
et  superveniat  in  vos  repentina  dies  illa. 
Tanquam  laqueus  euim  [b)  superveniet  in 

II,  3.  —  "  Psal.  V,  5-6.  -  '=  II  Petr.,  u,  9.  —  "  lul., 
XXI,  34-35. 

[a)  Supj}l.  die.  —  (b)  Ctet.  edil.  qui. 


66  EVANGELII 

omnes,  qui  sedent  super  faciem  omnis  ter- 
rae,  »  etc. 

28.  Similiter  sicut  factum  est,  etc.  Post 
similitudineni  sumptam  ex  partc  diluvii  inun- 
dantis ,  iiitroducit  similitudinem  ex  parte 
incendii  consumentis.  Circa  quam  similitu- 
dinem  tria  introducuntur,  scilicet  ipsorum 
Sodomitarum  demeritum  ,  supplicium  ,  et 
exemplum.  Primum,  quantum  ad  demeri- 
tum ,  dicit  :  Similiter  sicut  factum  est  in 
diebus  Loth,  scilicet  viri  justi.  Et  nota  quod 
in  descriptione  iniquitatis  populi  impu- 
dici,  praimittitur  justitia  viri  justi ,  quia  ex 
hoc  magis  apparet  eorum  impietas,  quod 
vir  justus  inter  eos  erat.  Propter  quod  dici- 
tur '  :  «  Justum  Lot  oppressum  a  nefando- 
rum  injuria  ac  luxuriosa  conversatione  eri- 
puit.  Aspectu  enim  et  auditu  justus  erat, 
habitans  apud  eos ,  qui  de  die  in  diem  ani- 
mam  justam  iniquis  operibus  cruciabant.  » 
Unde  propter  justitlam  viri  justi  aggravatur 
in  impiis  enormitas  peccati.  Quantum  ad  de- 
meritum,  subdit  :  Edebant  et  bibebant,  sci- 
licet  Sodomila;,  ut  lascivi ,  sicut  illi  de  qui- 
bus  in  Exodo  *  :  «  Sedit  populus  manducare 
et  bibere  ,  et  surrexerunt  ludere  :  »  et  non 
addit  quod  uxores  ducebant,  sicut  prius, 
quia  non  peccabant  secundum  naturam,  sed 
contra  naturam  •  :  «  Homines  SodomitaB  pes- 
simi  erant,  et  peccatores  coram  Domino  ni- 
mis.  »  Et  etiam  dicitur  *,  quod  «  vallaverunt 
domum  Lot  a  puero  usque  ad  senem ,  omnis 
populus  simul.  Yocaveruntque  Lot,  et  dixe- 
runt  ei  :  Ubi  sunt  viri  qui  introierunt  ad  te 
nocte?  Adduc  illos  huc,  ut  cognoscamus 
eos. »  Emebant  et  vendebant,  ut  avari  '  : 
«  Qui  quserit  locupletari ,  avertit  oculum 
suum.  Sicutsi  inmedio  compaginis  lapidum 
palus  figitur,  sic  et  inter  medium  venditio- 
nisetemptionis  angustiabitur  peccatum  («). » 
Propter  quod  contra  hos  dicitur  "  :  «  Qui 
emunt,  tanquam  non  possidentes,  ot  qui 
utuntur  hoc  mundo,  tanquam  non  utantur : 

II  Petr.,  n,  7-8.  —  =  Exod.,  s.xxii,  6.  —  '  Gcn., 


SANCTi  Lmm 

prseterit  enim  flgura  hujus  mundi.»  Plan- 
labant  et  a;dificabarxt,  sicut  securi ,  qui  de- 
berent  iu  domibus  habilare,  et  fructum  ar- 
borum  comedere,  sicut  ille  dives ' :  «  Anima, 
habes  multa  bona  posita  in  annos  plurimos. 
Sed  Dominus  dicit  ei :  Stulte,  hac  nocte,»  etc. 
Et  ideo  Amos ' :  «  Domos  quadro  lapide  aedi- 
ficabitis,  et  non  liabitabitis  in  eis  :  vineas 
plantabitis  amantissimas ,  et  non  bibetis  vi- 
num  earum,  quia  cognovi  multa  scelera 
vestra.  »  Ideo  Isaias^ :  «  Va;  qui  conjungitis 
domum  ad  domum ,  et  agrum  agro  copula- 
tis  usque  ad  terminum  loci.  »  Quia  igitur  So- 
domitjB  et  lascivi  erant  et  avari,  et  securi , 
ideo  erant  ira  divina  digni '" :  «  Ilaic  fuit  ini- 
quitas  Sodomae  sororis  tuffi  :  superbia,  satu- 
ritas  panis  et  abundantia ,  et  otium  ipsius  et 
filiarum  ejus  :  et  manum  egeno  et  pauperi 
non  porrigebant. » 

Secundo,  quantum  ad  supplicium,  sub- 
dit  (v.  29)  :  Qua  die  autem  exiit  Lot  a  So- 
domis  ,  per  aequitatem  divinse  justitise  libe- 
rantis  "  :  «  Apprehenderunt  angeli  manum 
Lot,  et  manum  uxoris,  ac  duarum  flliarum 
ejus,  eo  quod  parceret  Dominus  illi :  eduxe- 
runtque  eum,  ct  posuerunt  extra  civitatem ; 
ibique  locuti  sunt  ad  eum,  dicentes  :  Salva 
animam  tuam ,  »  etc.  Et  infra  :  «  Liberavit 
Dominus  Lot  de  subversione  urblum  in 
quibus  habitaverat. »  In  quo  Lot  gerit  ty- 
pum  justorum^  qui  egrediuntur  de  medio 
malorum.  Unde  Glossa  :  «Lot,  qui  inter- 
pretatur  declinans,  est  populus  electorum  , 
qui  dum  in  Sodomis,  id  est,  inter  reprobos, 
ut  advena  moratur,  quantum  valet,  scelera 
eorum  declinat.  »  Et  hoc  secundum  illud  "  : 
«  Exite  de  medio  eorum,  et  separamlni ,  di- 
cit  Dominus,  et  immundum  ne  tetigeritis, 
et  ego  recipiam  vos  :  et  ero  vobis  in  patrem, 
et  vos  eritis  mihi  in  filios  et  in  filias. »  Libe- 
ravit  ergo  divina  justitia  Lot  justum ,  et  e 
contrario  perdidit  populum  impium.  Et  ideo 
addit :  Pluit  ignem  et  sulphur  de  coelo,  «  et 

11-12.  —  0  hn.,  V,   8.  —  '•  Ezec/i.,  xvi,  49.  — 


XIII,  13.  - '  Ibid.,  .ux,  45   -  6  EcctL,  XXVII,  1-2,'-'       "  ^^"■'  ^'^>  l"-"'  29-  -  "  "  Cor.,  vi,  17-18. 
'  1  Cor.,  vil,  30-31.  —  '  Sup.,  xii,  19,  20.  —  «  Amos.,  (a)  Ceet.  edit.  peccatis. 


EXPOSITIO 

omnes  perdidit,  »  scilicet  Dominus  per  seve- 

ritatem  justitise  ulciscentis'  :  «  Igitur  Domi- 

nus  pluit  super  Sodomam  et  Gomorrham 

sulphur  et  ignem  a  Domino  de  ccelo  :  et  sub- 

vertit  civitates  has  et  omnem  circa  regio- 

nem,  universoshabitatoresurbium,  et  cuncla 

terrse  virentia.  »  Et  nota  quod  signanter  di- 

cit,  quod  «  pluit  Dominus  a  Domino,  »  quia 

licet  omne  judiciumdebeatur  Domino  Filio, 

secundum  illud  -  :   «  Neque  Paler  judicat 

quemquam,  sed  omnejudicium  deditFilio, » 

subdit  :  «  Quia  filius  hominis  est;»  tamen 

hujus  peccati  judieium  speciaUter  sibi  debe- 

tur,  quia  directe  est  contra  Verbum  incar- 

natum.  Et  naturam  quam  Filius  Dei  fecit 

ccelestem,  angehcam,  et  divinam,  facit  vi- 

liorem,  quam  sit  natura  brutalis,  non  te- 

nendo  legem  quam  bruta  animalia  servant. 

Et  ideo  uon  tantum  igne,  sed  etiam  sul- 

phure  punitur  hoc  vitiura,  propter  inordi- 

natissimae  libidinis  incendium  et  fcetorem. 

De  iucendio  rei  tahs  dicitur ' :  «  Exarserunt 

in  desideriis  suis  invicem,  masculi  in  mas- 

culos  turpiludinem  operantes. »  De  foetore  * : 

«De  cadaveribus  eorum  ascendet  foetor.  Ta- 

bescent  montes  a  sanguine  eorum , »  etc. 

Et '' :  «  Corrupti  sunt ,  et  abominabiles  facti 

sunt ,  »  etc.  Pi'opter  haec  merito  sunt  igne 

et  sulphure  concremali.  Nam  flamma  ge- 

hennalis,  moram  non  sustinens,  execrabi- 

lem  istam  prsevenit  tollere  nationem ,  nec 

non  colhdere  ipsam,  et  servam  tantse  confu- 

sionis  assumpsit  ignis  et  spiritus  procella- 

rum. 

Terlio  ,   quantum  ad    exemplum  ,  sub- 

dit  ( v.  30 )  :    Secundiim  hcee  erit  qua  die 

filius  hominis  revelabitur.  Haec  est  dies  ju- 

dicii,  in  qua  flet  revelatio  Jesu  Christi  Sal- 

vatoris  respectu  bonorum  ^  :  «  Custodimini 

per  fidem ,  in  salutem  paratam  revelari  in 

tempore  novissimo.  »  Fiet  eliam  revelatio 

Christi  judicis  respectu  malorum  '  :  «  Nolite 

ante   tempus  judicarc,  quoadusque   adve- 

'  Gen.,  XIX,  24-2j.  —  =  Joan.,  v,  22,  27.  —  '  Rom., 
I,  27.  —  '  Isa.,  XXXIV,  3.  —  »  Psal.  xiii,  2.  — 
«  I  Petr.,  ] ,  5.  _  7  1  Cor.,  17,  5.  —  «  Isa..  LVI,  1.  — 
'  Jud.,  7.  —   10  II  Petr.,  v,  C.  —  "  luf.,  xvill,  8.  — 


IN  CAP.  XVII.  67 

nlat  (a)  Dominus,  qui  et  illuminabit  abscon- 
ditatenebrarum,  et  manifestabitconsiliacor- 
dium.  »  De  utroque  Fsaias  '  :  «  Justa  est  sa- 
lus  mea,  ut  veniat,  et  justitia  mea,  ut  reve- 
letur.  »  Hsec  dies  revelationis  similis  est  in- 
cendio  Sodomorum ,  quia  in  illo  ipsius  prse- 
cessit  exemplum  '  :  «  Sicut  Sodoma  et  Go- 
morrha,  et  flnitimae  civitates  simili  modo 
exfornicatae ,  et  abeuntes  post  carnem  alte- 
ram,  facfse  sunt  exemplum,  ignis  aeterni 
pajnam  sustinentes. »  Et  ">  :«  Civitates  Sodo- 
morum  et  Gomorrhajorum  in  cinerem  redi- 
gens,  eversione  damnavit,  exemplum  eo- 
rum,  qui  impie  acturi  sunt,  ponens.  »  Et 
ideo  dicit,  ut  simile  sit  exemplum  quantum 
ad  demeritum,  quantum  ad  judicandi  mo- 
dum,  et  quantum  ad  supplicium. 

d .  Quantum  ad  demeritum',  quia  sicut  in 
Sodomis  multi  erant  mali,  et  paucissimi 
boui,  sic  tempore  finalis  judicii,  secundum 
illud  "  :«  Filius  hominis  veniens,  putas,  in- 
venietfidem  super  terrani?  »  Unde  Glossa  '^ : 
«Qui  interim  non  apparens  omnia  videt, 
tunc  apparens  omnia  judicabit,  quando  cunc- 
tos  judiciorum  suorum  obhtos,  huic  Sceculo 
conspexerit  mancipatos ,  ut  merito  debeant 
cum  ipso,  quem  inhabitant,  orbe  deleri.» 

2.  Quantum  ad  judicandi  modum ,  quia 
dicilur  Dominus  descendisse  "  :  «  Dixit  Do- 
minus  Abrahaj  :  Clamor  Sodomorum  et 
Gomorrhaeorum  multiplicatus  est,  et  pecca- 
tum  eorum  aggravatum  est  nimis.  Descen- 
dam ,  et  videbo  utrum  clamorem  qui  venit 
ad  me,  opere  compleverint.  »  Sic  et  Domi- 
nus  descendet  in  die  judicii":  «  Quoniam 
ipse  Dominus  in  jussu,  et  in  voce  Archan- 
geli,  et  in  tuba  Dei  descendet  de  cojlo. » 
Sicut  etiam  liberavit  Lot  justum  damnando 
impios'^:«Haec  justum  a  pereuntibus  im- 
piis  liberavit  fugientem,  descendente  igne 
in  Pentapolim ,  quibus  in  testimonium  ne- 
quitia;  fumigabunda  constat  deserta  terra,  et 
incerto  tempore  fructus  habentes  arbores, 

"Bed.,  Gloss.  in  hunc  loc—  ^  Gen.,  xviii   20-21   — 
"  I  T/tess.,  IV,  15.  —  '6  Sap.,  s,  6-7.  ' 

(a)  Cat.  edit.  quousque  adveniat. 


68 

et  incredibilis  animae  memoria  stans  flg- 
mcnlum  salis, »  etc.  Sic  etiam  erit  in  finali  ju- 
dicio.  Unde  Glossa : « Exeunte  (a)  Lot,  Sodoma 
perit ,  »  quia  « in  consummatione  saeculi, 
exibunt  angeli,  et  separabunt  malos  de 
niedio  justorum,  ot  mitlent  eos  in  carainum 
ignis  ,  »  sicutdicitur '.  Sicut  etiam  subilo  ira 
Dei  impiis  supervenit ,  sic  erit  etiam  in  ju- 
dicio  finali  ^  :  «  Subito  ,  dum  non  speratur, 
veniet  contritio  ejus,  et  comminuetur,  sicut 
conteritur  lagena ,  »  etc.  Et  '  :  «  Moram 
autem  faciente  sponso ,  dormitaverunt  om- 
nes,  B  etc. 

3.  Quantum  ad  supplicium ;  illi  enim 
puniti  sunt  igne  et  sulphure  '  :  «  Surrexit 
Abraham  mane,  etc,  vidit  ascendentem 
favillam  de  terra,  quasi  fornacis  fumum.  » 
Sic  erit  in  supplicio  impiorum  in  judicio  = : 
«  Pluet  super  peccatores  laqueos ;  ignis ,  et 
sulphur,  et  spiritus  procellarum,  pars  calicis 
eorum.  »  Et  °  :  Ignem  et  sulphur  pluam 
super  eum,  et  super  exercitum  ejus,  et 
super  populos  multos  qui  sunt  cum  eo.  » 
Unde  in  Apocalypsi '  :  «  Si  quis  adoraverit 
bestiam,  bibet  de  yino  irae  Dei  quod  mistum 
est  mero  iu  cahce  ii-ae  ipsius ,  et  cruciabitur 
igne  et  sulphure  in  conspectu  angelorum 
sanctorum.  »  Sequitur :  «  Et  fumus  tormen- 
torum  eorum  ascendit  ia  saecula  sseculo- 
rum.  » 

31.  /?i  illa  hora  [b)  qui  fuerit  in  tecto,  etc. 
Postquam  descripsit  modum  apparendi  et 
venieudi ,  hic  tertio  describit  modum  eva- 
dendi.  llabet  autem  pars  isla  tres,  in  quarum 
prima  describitur  evadendi  modus ;  in  se- 
cunda  (c) ,  evadentium  status ,  ibi  * :  Dico 
vobis ,  in  illa  nocte,  etc;  in  tertia,  evasio- 
nis  termiuus  et  locus ,  ibi '  :  Respondentes 
dicuni  illi ,  etc  Circa  modum  evadendi 
quatuor  introductmtur,  scilicet  modus  elfu- 
gicndi,  ralio  periculi,  modus  periclilandi,  et 
ratio  remedii. 


EVANGELII  SANCTI  LUCiE 

Primo  igitur  ,  quantum  ad  modum  effu- 
gieudi ,  dicit  :  In  illa  liora  {!/)  qui  fuerit  in 
tecto ,  per  amorem  spiritualium.  Unde 
Glossa  '"  :  «  In  tecto  est,  qui  carnalia  exce- 
dens,  velut  in  aura  libera  spiritualiter  vi vit .  » 
Super  hoc  tectum  debet  ascendere  praedi- 
cator  vcritatis,  ut  faciat  illud  quod  aliis 
persuadet "  :  «  Quod  in  aure  auditis ,  prae- 
dicate  super  tecta.  »  Nam  Isaias  dicit  •'  : 
«  Super  mentem  excelsum  ascende  tu,  qui 
evangelizas  Sion,  »  etc.  —  Et  vasa  ejus  in 
domo,  per  contemptum  carnalium.  Glossa  : 
Vasa  ejus  in  domo  concupiscentiae  suut  car- 
nales,  quas  nimis  amaverat,  sed,  supenia 
petens,  in  hoc  mundo  reliquerat  [d),  secun- 
dum  illud  "  :  «  Sciat  unusquisque  vestrum 
vas  suum  possidere  in  sanctiflcatione  et 
honore  :  non  in  passione  desiderii ,  sicut  et 
gentes  quae  ignorant  Deum.  »  De  quibus 
Isaias  "  :  «  Comedunt  carnem  suillam ,  et 
jus  profanum  in  vase  eorum.  »  Non  des- 
cendat  tollere  illa,  per  peccati  recidivum, 
sicut  ille  de  quo  supra  "  :  «  Homo  quidam 
descendebat  ab  Jerusalem  in  Jericho,  et 
incidit  in  latrones.  »  Isaias  "  : «  Vae  qui  des- 
cendunt  in  jEgyptum  ad  auxilium,  in  equis 
sperantes,  »  etc  — Et  qui  in  agro,  per  exer- 
citium  virtutum.  Glossa  "  :  « In  agro  est,  qui 
operatur  in  Ecclesia  plantans  et  rigans.  » 
"  «  Diligenter  exerce  agrum  tuum,  ut  (e) 
posteacediflces  domum  tuam.»  Similiter  non 
redeat  retro,  ad  opera  vitiorum,  quia,  sicut 
dicitur  supra  "  :  «  Nemo  mittens  manum 
suam  adaratum,  el  aspiciens  retro,  »  etc.Vult 
ergo  dicere  quod  qui  vult  illam  diem  judicii 
evadere ,  ut  non  pereat ,  despiciendo  mun- 
dana,  perseverantissime  tendat  ad  a;terna, 
sieut  Paulus  faciebat,  et  dicebat  "  :  a  Quae 
retro  sunt  obliviscens,  ad  ea  vero  quae  sunt 
priora  extendens  me  ipsum ,  ad  destinatum 
pcrsequor,  aJ  bravium  supernaj  vocationis 
Dei  in  Chrito  Jesu.  »  Licet  autem  haec  per- 


•  Mattli..yin\,  40-42.—  »  Isa.,  xxx,  14.—  »  ilatlh., 
XXV,  5.  —  *  Gen.,  xix,  27  et  seq.  —  ^  Psal.  X,  8.  — 
«  Ezech.,  xxxviii,  1:!.  —  '  Apoc,  xiv,  9-11.  —  •'  luf., 
V,  34.  —  9  luf.,  V.  36.  —  10  Bed.,  Gloss.  iu  huuc  loc. 
—  "  Uatih.,  X,  27.  —  '•  Isa.,  xl,  9.  —  "  1  Theis.. 


IV,  4-5.  —  '»  Isa.,  LXV,  4.  —  ">  Sup.,  x,  30.  —  "  tsa., 
XXXI,  I.  —  *'  Gloss.,interlin.  iu  huuc  loc. —  "  Prov., 
XXIV,  27.  —  "  Sup.,  IX,  bl.  —  »  Pliilip.,  III,  13-14. 
(a)  C(Et.  edit.  Exeunt. —  (6)  Caet.  cdit.  die. —  (c)  Ilem 
secundo.  —  (d)  Caet.  edit.  relinquerat.  —  (e)  Item  et. 


EXPOSITIO  IN 

severantia  sit  omnibus  necessaria ,  maxime 
tamen  imminente  futuro  judicio,  quoniam 
instabunt  tribulationes ,  et  multa  mala 
exempla  et  documenta  ' :  v  Pseurloprophetffi 
surgent,  et  seducent  multos.  Et  quoniam 
abundavit  iniquitas,  refrigescet  charitas 
multorum.  Qui  autera  perseveraverit  usque 
in  finem, »  etc. 

Secundo,  quantum  ad  modum  pericli- 
tandi  qui  debet  declinari ,  subdit  (v.  32)  : 
Memores  estote  iixoris  Lot,  de  qua  dicilur " : 
«  Respiciens  uxor  Lot  post  se ,  conversa  est 
in  statuara  salis.  »  Et  ratio  hujus  est ,  quia 
contra  mandatum  Domini  fecit,  quo  prse- 
dixit '  :  «  Noli  respicere  post  tergum ,  nec 
stes  in  omui  circa  regione ,  sed  in  monte 
salvum  te  fac,  ne  et  tu  simul  pereas.  »  In 
quo  intelligitur  quod  totum  periculum  in 
conversis  ad  Christum  consistit  in  retroce- 
dendo.  Unde  Petrus  * :  «  Melius  erat  illis  non 
cognoscere  viam  justitise ,  quam  post  agni- 
tionem  retrorsum  converti.  »  Et  rationem 
hujus  reddit,  cum  prsemittit  :  «  Si  enim  re- 
fugientes  coinquinationes  mundi  in  cogni- 
tione  Domini  nostri  et  Salvatoris  Jesu  Chri- 
sti,  his  rursus  implicati  superantur,  facta 
sunt  eis  posteriora  deteriora  prioribus.  »  Et 
propterea,  ad  detestationem  apostasise  re- 
cidivi  et  retrocessionis ,  Dominus  memoriale 
illud  posuit  de  uxore  Lot,  de  qua  Sapiens  ^  : 
« Incredibilis  animae  memoria  stans  flgmen- 
tum  salis ,  »  etc.  Ideo  signanter  dicit  :  Me- 
mores  estote  uxoris  Lot.  Nam  ideo  versa  est 
in  statuam  salis,  ut  sic  os  teiidendo  suam  fa- 
tuitatem,  det  aliis  sapientise  condimentum, 
ut  nullus  aspiciat  retrorsum,  secundum  illud 
quod  dicitur  '  :  «  Bonum  est  sal.  Si  autem 
sal  evanuerit,  in  quo  condietur  ?  »  etc.Uude 
GJossa  :  «  Uxor  Lot  signiflcat  eos,  qui  in  tri- 
bulatione  retro  respiciunt,  et  se  a  spe  di\  inge 
promissionis  avertunt  :  et  ideo  statua  facta 
est  salis,  quia  in  admonendo  homines,  ne  si- 
miUa  faciant,  corda  eorum  condit,  ne  siut 


CAP,  XVII.  69 

fatui.  »  Hoc  autem  non  tantum  est  exem- 
plum ,  verum  etiam  signiflcat  prsesagium. 
Nam  sicut  illud  incendium  signat  finaleju- 
dicium  imminens,  sic  uxor  Lot  retro  as- 
piciens,  animas  effoetas  et  carnales,  quse 
retrocedent  et  apostatabunt  in  illa  tribula- 
tione. 

Tertio,  quantum  ad  rationem  periculi, 
subdit  (v.  33)  :  Quicumque  qucesierit  ani- 
mam  siiam  salvam  facere,  per  amorem  pri- 
vatum  ;  accipitur  enim  hic  anima  pro  vita 
carnali ,  de  qua  dicitur '  :  «  Anima  omnis 
carnis  in  sanguine  est.  »  Glossa  :  «Ibi  vitara 
corporis  vocavit  non  animam  quse  migrat  a 
corpore,  sed  quse  morte  flnitur.  »  Hanc 
qua-rit  salvare,  qui  nimis  £am  diligit.  Unde 
Glossa  super  istud  :  Qnicumque  qucesierit 
animam  suam  salvam  facere  :  «  Id  est,  qui 
vitam  carnalem,  negando  Christum,  in  mun- 
do  salvare  voluerit.  »  De  quo  subdit :  Per- 
det  (a)  illam^  scilicet  per  divinum  judicium ' : 
a  Qui  amat  animam  suam,  perdet  eam.  »  Et 
quidem  hoc  flet  justo  Dei  judicio,  ut  qui  sui 
amore  immoderato  offendit,  simul  perdat 
divinam  felicitatem ,  et  animee  salutem.  Et 
hoc  est,  quia  amat  bonum  commutabile  su- 
per  incommutabile.  «  Qui  diligit  iniquita- 
tem,  odit  animam  suam  ^.  »  Et  vere,  quia, 
sicut  dicitur  '"  :  «  Quid  prodest  homini ,  si 
universum  mundum  lucretur,  animse  vero 
suse  detrimentum  patiatur  ?  »  Totius  igitur 
illius  periculi  ratio  est  conversio  ad  privatum 
bonum  ,  quo  quis  nimis  seipsum  diligit,  et, 
seipsum  nimis  diligendo,  plus  debito  afficitur 
circa  bonum  privatum,  sperando  et  gauden- 
do,  de  ejus  prasentia,  timendo  et  dolendo  de 
ejus  absentia.  Et  hoc  totum  venit  ex  amore 
privati  boni ,  qui  maxime  regnabit  in  fine 
mundi  "  :  «  In  novissimis  diebus  instabunt 
tempora  periculosa,  et  erunt  homines  seipsos 
amantes,  cupidi,  elati,  »  etc.  Nimis  seipsos 
diligendo,  Deo  se  reddunt  exosos  '* :  «  Coan- 
gustatum  est  stratum ,  ita  ut  alter  decidat  : 


'  Matth.,  XXIV,  H-13.  —  «  Gen.,  xix,  2C.  —  »  Ibid., 
n.  —  •  n  l'etr.,  II,  21,  20.  -  >  Sap.,  x,  7.  —  «  Sup., 
iiv,  34.  —  '  Levit.,  xvii,  H.  —  '  Joan.,  XII,  25.  —  (a)  Caet.  edit.  Per, 


»  Psal.  X,  6.  —  '•  Matth..  xvi,  2(i,  — 
1-2.  —  "  Istt,,  xxvui,  20. 


II  Tim.,  lii, 


70 

et  pallium  breve  utruinque  operire  noa  po- 

test,  »  etc. 

Quarto,  quantum  ad  rationem  remedii, 
subdit  :  El  qukwnque  perdiderlt  illam,  per 
odium  omnis  carnalitatis  :  vitam  namque 
perdere  dicitur,  (jui  carnalitateni  ipsius  cru- 
cifigeudo  persequitur,  sicut  Paulus  dicit  '  : 
B  Qui  autem  suut  Clirlsti,  carnem  suam  cru- 
ciflxerunt  cum  vitiis  et  concupiscentiis.  » 
Ideo  ipse  diceliat  '^  :  «  Christo  coufixus  sum 
cruci.  Yivo  autem  jam  nou  ego,  vivit  vero 
in  me  Christus.  »  IIujus  exemplum  ostendi- 
inr  mActibm^ :  «  Yinculaet(ril)ulaUones(a) 
Hierosolymis  me  maneut ;  sed  nihil  horum 
vereor,  nec  facio  animam  meam  pretiosio- 
rem  quam  me ,  dummodo  consummem  cur- 
sum  meum ,  et  ministerium  verbi  [b]  quod 
accepi.  »  IUi',  igitur  perdit,  qui  seperditioni 
exponit  pro  amore  Jesu  Christi;  et  de  hoc 
subditur  :  Vivificabit  eam,  per  prajmium 
aeternae  felicilatls:  «  Qui  odit  animam  suam 
in  hoc  mundo,  in  vitam  seternam  custodit 
eam.  »  Et  ratio  hujus  cst,  quia  iile  est  dignus 
a  Domino  liberari,  qui  diligit  eum  usque  ad 
odium  sui ' :  «  Ipsi  vicerunt  eum  propter 
sanguinem  agni ,  et  propter  verbum  testi- 
monii  sui,  et  non  dilexerunt  animas  suas 
usque  ad  mortem.  »  Qui  enim  sic  diligit 
Deum ,  summe  diligit ,  secundum  illud  ^  : 
«  Majorem  hac  dilectionem  nemo  hahet, 
quam  ut  animam  suara  ponat  quis  pro  amicis 
suis.  »  Et  qui  sic  est  diligens,  dlgnus  est 
diligi ,  secundum  illud  ^  :  «  Ego  diligentes 
me,  diligo.  »  Etiam  merito  dignus  est  ajter- 
naliter  viviflcari,  et  ab  onmi  periculo  libe- 
rari '  :  «  Hi  qui  amicti  sunt  stolis  albis ,  qui 
sunt,  et  unde  venerunt?  Et  dixit  mihi  : 
Hi  sunt  qui  venerunt  de  tribulatione  magna, 
et  laverunt  stolas  suas ,  et  dealbaverunt  eas 
in  sanguine  agni.  Ideo  sunt  ante  thronum 
Dei  :  non  esurient ,  neque  sitient  amplius , 
neque  cadet  super  illos  sol,  neque  ullus 
aestus;  quoniam  agnus  qui  in  medio  throni 


EVANGELll  SANCTI  LUC^ 

est ,  reget  illos,  et  deducet  eos  ad  vitiB  fontes 
aquarum.  » 

35.  Dico  vobis  :  In  illa  nocle,  etc.  Post- 
quam  descripsit  evadendi  modum,  hic  des- 
cribit  evadentium  statum,  quem  describit 
triplicem,  scilicet  contemplativorum,  activo- 
rum ,  et  prselatorum,  secundum  illud  * :  «  Si 
fuerint  tres  viri  isti  in  medio  ejus,  Noe, 
Daniel,  et  Job,  ipsi  liberabunt  animas  suas. » 
In  quibus  intelligitur  triplex  status  salvan- 
dorum  :  iuNoe,  qui  prafuit  arcai ,  praelati; 
in  Daniele,  contemplativi ;  in  Job,  activi.  In 
omni  tamen  statu  sunt  aliqui  boni ,  et  aliqui 
mali  :  aliqui  injusti,  et  aliqui  justi  :  ut  sic 
omnis  status  timore  soUicitetur,  et  subditus 
fiat  omnis  mundus  Deo. 

Primo  igitur,  quantum  ad  statum  contem- 
plativorum ,  dicit  :  Bico  vobis ,  in  illa  nocte 
erunt  cluo  in  lecto  uno ,  quantum  ad  statum 
contemplantium,  qui  recte  dicitur  lectus, 
secundum  illud  ° :  c<  lu  leclulo  meo  per  noctes 
qusesivi  quem  diligit  anima  mea.  »  Intelli- 
gitur  autem  per  lectulum  status  contempla- 


'  Gal.,  V,  24.  —  >  Ibid., 
23-24.  —  '  Ai:OC.,  XII,  11. 
'  Vrov.,  viii,   n.  —  '  Apoc. 


11,  19-20.  —  »  Act.,  XX, 
—  '  Joan.,  XV,  13.  — 
VII,  13-n.  —  8  Ezecli., 


tivorum  ,  quia  ipse  est  locus  quietis  "> :  o  En 
lectulum  Salomonis  sexaginta  fortes  am- 
biunt.  »  Item  locus  soUtudinis  "  : «  Tu  autem 
cumoraveris,  intra in  cubiculum  tuum, »  etc. 
Item  locus  contubernii  nuptialis  "  :  «  Ecce 
tu  pulchra  es,  amica  mea,  ecce  tu  pulchra  es, 
oculi  tui  columbarum.  Ecce  tu  pulcher  es, 
dilecte  mi,  et  decorus.  Lectulus  noster  flori- 
dus.  B  In  hoc  ergo  lecto  admittuntur  etiam 
aliquando  electi,  et  reprobi;  propter  quod 
addit :  Unns  assumetur,  scilicet  ad  divinum 
consortium.  In  cujus  flguram  dicitur  "  : 
«  Assumpsit  Jesus  Petruiu  et  Jacobum  et 
.loannem  fratrem  ejus ,  et  duxit  illos  in  mon- 
tem  excelsum  seorsum.  »  Unde  ille  sanctus 
contemplativus  dicebat  in  Psalmo  '*  :  «  Te- 
nuisti  manum  dexterara  meam,  et  in  volun- 
tate  tua  deduxisti  me ,  et  cum  gloria  susce- 
pisti  me.  »  Et  iterum  "  :  «  Quia  Doraini  est 

XIV,  14.  —  »  Cant.,  Ili,  1.  —  '•  Cant.,  Iii,  7.  — 
"  Alatth.,  VI,  6.  —  '2  Cant.,  i,  14-16.  —  "  liatth., 
XVII,  1.  —  "  Psal.  LXXII,  24.  —  "  Psal.  Lxxiviii,  19. 
(a)  Cat.  edit.  \iucula  tribulationis.  —  («)  Item  mi- 
nisterii  verbuiu 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XYII. 


71 


assumptio  nostra,  et  sancti  Israel  regis  nos- 
tri.  »  Et  alter  relinquetur,  scilicet  ad  seter- 
num  supplicium  '  :  «  Devorabit  eum  ignis, 
qui  non  succenditur  :  affligetur  relictus  in 
labernaculo  suo.  »  Et  nota  quod,  cum  prius 
prsemisisset  in  illa  die,  nunc  dicitur  in  illa 
noc^c  .•namfinalistribulatiodiciturf/eesprop- 
ter  ipsius  judicis  revelationem ;  et  dicitur 
nox  propter  tribulationis  horrorem ,  secun- 
dum  illud':  «Nec  siderum  limpidaj  flammai 
illuminare  potueraat  iilam  noctem  horri- 
dam.  B  Unde  Glossa  :  «  In  illa  nocte,  id  est, 
in  illa  tenebrosa  tribulatione.  »  '  «  Ut  in  er- 
rorem  inducantur ,  si  fieri  potest ,  etiam 
electi.  »  Et  de  hoc  Psalmista  '  :  «  Posuisti 
tenebras ,  et  facta  est  nox ;  in  ipsa  pertransi- 
bunt  omnes  bestice  silvce. »  In  hac  enim  non 
solum  cadent  simplices,  verumetiam  aliqui 
contemplativi  et  magni.  In  cujus  figuram 
dicitur  ^  :  «  Stellee  cadent  de  cojlo ,  et  virtu- 
tes  coelorum  commovebuntur.  » 

Secundo,  quantum  ad  statum  activorum , 
subdit  (v.  33)  :  Duce  erunt  molentes  in  unum, 
per  exercitium  circa  activam,  quse  recte  in- 
telligitur  per  molam;  quia  qui  versantur 
circa  actus  vitae  activae,  ad  modum  molffi 
circumeunt  et  decurrunt,  nec  in  uno  opere 
sistunt,  sicutdictum  estMarthEe" :  «  Martha, 
Martha,  soUicita  es,  et  turbaris  erga  plu- 
rima :  »  vel  quia  tales  debent  erigi  spe  aeter- 
norum  prsemiorum ,  et  deprimi  terrore  sup- 
pliciorum,  per  spem  scilicet,  et  timorem, 
quibus,  tanquam  molis,  spirituale  molendi- 
num  movetur.  Unde  in  Beuteronomio  '  : 
«  Non  accipies  loco  pignoris  inferiorem  et 
superiorem  molam. »  Et  quoniam  circa  hanc 
versatur  homo  quantum  ad  inferiorem  ratio- 
nis  portionem,  ideo  dicit  in  foemineo  genere  : 
Duai  erunt  molentes.  Unde  Glossa  :  «  Duae 
differentiae  sequentium  orbem  rerum  mobi- 
lium,quae  fcemineo  generedesignantur,quia 
majorum  consilio  reguntur,  ut  foeminae  a 
viris,  quae  tamen  in  unum  molunt,  in  quan- 

»  Job,  XX,  36.  —  >  Sap.,  xvii,  5.  —  '  Matlh.,  xxiv, 
24.  —  *  Psal.  ciii,  2U.  —  '  Malt/i.,  xxiv,  29.  — 
«  Sup.,  X,  41.  —  •»  IMut.,  xiiv,  0.  —  •  Psal.  xvn,  17. 
—  »  Isa.,  1,  8.  —   "  Matth.,  xxlll,  38.  —  "  Gloss. 


tum  de  suis  negotiis  Ecclesiae  usibus  deser- 
viunt.  »  Et  quia  inter  hos  sunt  aliqui  boni, 
ideo  additur  :  Una  assumetur,  scilicet  ad 
gloriam,  secundum  illud  Psalmistae' :  «Mi- 
sit  de  summo ,  et  accepit  me ,  et  assumpsit 
me  de  aquis  multis.  »  Et  altera  relinqiietur, 
scilicet  ad  gehennam  °  :  «  Derelinquetur 
fdia  Sion,  ut  umbraculum  ia  vinea,  et  si- 
cul  tugurium  in  cucumerario ,  et  velut  civi- 
tas  quae  vastatur. »  Et '" :  «  Ecce  relinquetur 
vobis  domus  vestra  deserta.  » 

Tertio ,  quantum  ad  statum  praelatorum , 
subjungit  :  Duo  in  acjro,  per  custodlam  Ec- 
clesiarum.  Glossa  "  :«  Dua3  difTerentice  prae- 
dicatorum  iu  Ecclesia,  quasi  in  agro  labo- 
rantium. »  Unde  Apostolus  praelatum  et  prae- 
dicatorem  agricolam  vocat'^  :«  Laborantem 
agricolam  oportet  primum  de  fruclibus  acci- 
pere.  »  Et  '^  :  «  Dei  agricultura  estis ,  Dei 
aediflcatio  estis.  »  Propter  quod  dictum  est " : 
«  Ecce  constitui  te  hodie  super  gentes,  et  su- 
perregna,  ut  evellas,  et  destruas,  et  dis- 
perdas,  et  aedifices,  et  plantes.  »  In  hoc  agro 
ecclesiastico  crescunt  fructus  bonorum  ope- 
rum  '^  :  «  Ecce  odor  fllii  mei  sicut  odor  agri, 
cui  benodixit  Dominus.  »  Crescunt  et  flores 
sanctorum  ,   scilicet  rosae  martyrum ,  lilia 
virginum,  et  violae  confessorum  '"  :  «Pul- 
chritudo  agri  mecum  est.  »  In  hac  autem 
agriculturaaliqui  salvabuntur ;  etideo  addit: 
Unus  assumetur,  scilicet  ad  culmen  aeterno- 
rum  bonorum  "  : «  Assumam  te,  Zorobabel, 
fdi  Salathiel,  et  ponam  te  quasi  signaculum, 
quia  te  elegi.  »  Et  alter  relinquetur,  scilicet 
in  calamitate  infernalium  opprobriorum  "  : 
«  Civitas  munita  desolata  erit,  speciosa  relin- 
quetur,  et  dimittetur  quasi  desertum.  »  Ex 
his  omnibus  colligitur,  quod  in  quolibet  statu 
salvaudorum  aliqui  erunt  boni,  et  aliqui 
mali,  ut  sic  omnes  formident,  secundum 
illud  '" : «  Sunt  jusli  atque  sapientes,  et  opera 
eorum  in  manu  Dei  :  et  tamen  nescit  homo 
utrum  amore,  an  odio  dignus  sit  :  sed  omnia 

iuterlin.  in  hiiuc  loc.  —  '^  11  lim.,  ii,  6.  —  "1  Cor., 
lil,  9.  —  "  Jcrem.,  i,  10.  —  "  Gen.,  xxvil,  27.  — 
"  Psal.  xLlx,  H.  —  "  Agg.,  ii,  24.  —  "  Isa.,  xxvil, 
10.  —  1»  Ecck.,  IX,  i-2. 


72 


EVANGELII  SANCTI  LUC* 


infutururaservanturinceita.»  Propter  quod, 
si  quis  vult  futuruiii  judlclum  evadere,  ne- 
cessarius  est  ei  non  tanlum  mundi  contemp- 
tusj  verum  etiam  timor  divinus,  secundum 
illud  '  :  «  Ingredere  in  petram,  et  abscon- 
dere  in  fossa  humo  a  facie  timoris  Domini , 
et  a  gloria  majestalis  ejus.  »  *  «Cujus  enim 
vult,  miseretur;  et  quem  vult,  indurat.  » 
Ideo  unusquisque  territus,  cum  Apostolo 
exclamet,  et  dicat ' :  «  0  altitudo  divitiarum 
sapienlise  et  scientiae  Dei !  quam  incompre- 
liensibilia  sunt  judicia  ejus,  »  elc. 

36.  Respondentes  dicunt  illi,  etc.  Postquam 
descripsit  evadendi  modum,  ct  evadentium 
statum,  subditur  hic  ultimo  evasionis  ter- 
minus,  et  locus  quietis  ,  quem  Apostoli  re- 
quirant,  cum  dicitur  :  Respondentes,  scilicet 
apostoli,  dicunt  iUi :  Vbi,  Domine?  scilicet 
msumetur  et  relinquetur  ?  Unde  apostoli 
ulrumque  requirunl ;  sed  Dominus  unum 
respoudet  expresse,  et  aliud  innuit  tacite. 
Unde  Glossa :  «  Duo  quserentibus,  unum  res- 
pondet ,  sanctos  scilicet  secum  assumendos ; 
aliud  subjieiendo  innuit,  malos  scilicet,  a 
se  repulsos,  ciim  diabolo  damoandos. »  Et 
ideo  subdit  (v.  37) :  Qui  dixil  illis :  Ubicum- 
que  fuerit  corpus ,  illuc  congregabuntur  et 
sancii  aquilce.  Nota  hic  notabile  exemplum  :  electi 
rm  a-  congregantur  ad  Christum,  sicut  ad  summae 
raQtur.  refectiouis  abundantiam ,  quemadmodura 
aquilae  congregantur  ad  corpus  sicut  ad  es- 
cam.  Job,  loquens  de  aquila,  dicit*  :  «  Ubi- 
cumque  fuerit  cadaver,  statim  adest.  »  Unde 
Hieronymus  ^ :  «  Aquilae  et  vultures  trans- 
marina  sentire  dicuntur  cadavera. »  Congre- 
gantur  autem  per  vivacissimum  olfactum  , 
limpidissimumaspectum,  velocissimum  mo- 
tum,  et  avidissimum  appetitum.  Sic  sancti 
ad  Christum  congregabuntur  et  ad  Verbum 
incarnatum,  per  ardentissimum  desiderium, 
limpidissimum  contuitum  ,  sapidissimum 
gustum ,  et  per  motura  amoris  excessivum. 
Propler  quod  et  propheta  David  exprimens 


'  Isa.,  II,  50.  —  »  lioin.,  ix,  IS.  —  =  Ibid.,  xi,  33. 
—  '  Job,  xxxix,  30.  —  6  Hieron.,  m  MMIi.,  c.  xxiv, 
lib.  IV.  Idiitn  hiibet  Amhrosius,  in  Symbol..  c.  xxix. 


aquilarnm  harum  accessus  ad  Christum  , 
exprimit  in  seipso  i.  desiderium  dicens'  : 
«  Quemadmodum  desiderat  cervus  ad  fontes 
aquarum,  ita  desiderat  anima  mea  ad  te 
Deus.  »  2.  Contuitum '  :  «  Quoniam  apud  te 
e.st  fons  vitae,  et  in  lumine  tuo  videbimus 
lumen,  »  etc.  3.  Gustum  '  :  «  Satiabor,  cum 
apparuerit  gloria  tua.  »  4.  Amorem ' :  o  Quia 
inflammatum  est  cor  meum,  et  renes  mei 
commutati  sunt,  et  ego  ad  nihilum  redactus 
sum,  »  etc.  In  horum  figuram  dicitur  '"  : 
«  Numquid  ad  prseceptum  tuum  elevabitnr 
aquila,  et  in  arduis  ponet  nidum  suum?  In 
petris  manet,  et  in  praeruptis  silicibus  com- 
moratur,  de  longe  oculi  ejus  respiciunt,  pulli 
ejus  lambunt  sanguinem,  »  etc.  De  natura 
aquilae  dicit  Ambrosius  "  ,  quod  aquila  alta 
pelit,  humilia  derelinquit,  longaevam  fertur 
habere  aetatem.  Sic  sancti  post  resurrectio- 
nem  renovati  ad  modum  aquilae ,  secundum 
illud  "  :  «  Renovabitur  ut  aquilae  juventus 
tua, »  et  sursum  tendent,  et  semper  cum  Do- 
mino  vivent,  secundum  illud  "  :  «  Deinde 
nos  qui  vivimus,  qui  relinquimur,  simul 
rapiemur  cum  illis  in  nubibus  obviam  Do- 
mino  in  aera,  et  sic  semper  cum  Domino 
erimus.  » 

GAPUT  xvin. 

1.  Dicebat  autem  et  parabolam  ad  il- 
los ,  etc.  Post  confutationem  judaicae  curio- 
sitatis  in  perscrutando  futura,  subditur  hic 
persuasio  studiositatis  iu  poslulando  divina 
suffragia.  Ef  quoniam  oratio  studiosa  est 
oratio  Deo  placita,  in  qua  simul  est  fervor 
afTectionis  et  humilitas  reputationis,  ideo 
pars  ista habetduas,  in  quarum  prima  exem- 
plo  parabolico  inducit  ad  orationis  instan- 
tiam,  in  secunda  vero  ad  orationis  reveren- 
tiam,  ibi"  :  Dixit  autem  ad  quosdam,  etc. 
Ad  orationis  igitur  instantiam  movet  intro- 
ducendo  parabolam  de  judice  et  vidua,  circa 
cujus  descriplionem  primo  introducitur  ra- 

—  6  Psul.  XLI,  2.  —  '  Psal.  XXXV,  10.  —  »  Psal.  xvi, 
15.  —  "  Psul.  i.xxii,  21.  —  »  Jo6,  XXXIX,  27-30.  — 
"  Ambros.,  i«  Lw:.,  lib.VIII,  n.  55.—  »  Psal.  cil,  5.— 
1»  I  Thess.,  IV,  16.  —  >'  Inf.,  v.  9. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVIII. 


73 


tio  introducendi ,  secundo  additur  introduc- 
tio  ipsius  parabolae ,  ibi  '  :  Ait  autem  Do- 
miniis,  etc. 

Primo  igJtur,  quantum  ad  rationem  intro- 
ducendi  parabolam,  dicit :  Dicebat  autem  et 
parabolam  ad  illos.  Notandum  autem  est , 
quod  hcec  parabola  non  est  intelligenda  per 
metapboram  similitudinis  (quia  judex  civita- 
tisnuUo  modo  Deo  assirailabatur  (fl),  qui  non 
est  imitandus ) ;  sed  potius  per  dissimilitudi- 
nem  et  per  contrarium  intelligenda  est,  ut 
quasi  a  minori  Dominus  manuducat  ad  cog- 
noscendam  efficaciam  orationis.  Unde  hic 
non  comparat  personam  personee ,  sed  ne- 
gotium  negotio.  Et  hoc  est  quod  dicit  Beda 
in  Glossa :  «  Nota  quod  Dominus  paraholas  po- 
nit,  vel  secundum  similitudinem .  ut  de  ho- 
mine  qui  habuit  duos  fllios ,  et  personam 
Deigerit;  vel  secundum  dissimihtudinem , 
ut  de  iniquo  judice,  qui  personam  Dei  nul- 
latenus  tenet.o  Introducit  ergo  hanc  parabo- 
lam  ad  persuadendam  orationis  instantiam , 
propter  quod  addit :  Quoniam  oportet  semper 
scmper  orare  et  non  deficere ,  quod  debet  inteliigi , 
''""'■  ut  semper  non  distribuat  pro  omni  parte 
temporis ,  sed  pro  horis  statutis,  juxta  quod 
secundum  institutionem  propheticam  dici- 
tur  in  Psalmo  '  :  «  Septies  in  die  laudem 
dixi  tibi.  »  Et  hunc  modum  observat  Eccle- 
sia.  Unde  Glossa  :  «  Semper,  id  est  canonicis 
horis  quotidie  secundum  morem  Ecclesise.  » 
Vel  semper  orare  hic  intelligitur,  ut  oratio 
semper,  vel  sit  in  ore  per  postulationem ,  vel 
sit  in  corde  per  desiderium ,  vel  sit  in  opere 
per  praeparationem.  Qui  autem  bona  agit, 
ad  hoc  se  disponit,  ut  ejus  oratio  debeat  au- 
diri.  Et  secundum  hoc  dicitur  '  :  «Sine  in- 
termissioneorate.))  IbiGlossa:  «  Semper  orat, 
q'i'  b?ne  agit  semper  :  ipsum  enim  deside- 
rium  bonum ,  oratio  est;  et  si  continuum  est 
desiderium ,  continua  cst  oratio. »  Et  hoc  est 
quod  dicit  hic  Beda  in  Glossa :  «  Semper  orat 
qui  semper  agit  bona  :  nec  desinit  orare , 

'  Inf.,  T.  6. '  Vml.  cxviii,  164.  —  '  1  Thess., 

V,  n.  —  »  Ecdi.,  xviir,  22.  —  '  Ibid.,  xxix,  15.  — 
'  Hieron.,  statim  post  serm.  de  B.  Virg.  —  '  Eccli., 
111,  4.  —  '  Isa.,  rxxviii,  2-3.  — '  Sap.,  xviii,  21.  — 


nisi  cum  desinit  justus  esse.  »  *  «  Non  impe- 
diaris  orare  semper,  et  ne  verearis  (b)  usque 
admortemjustificari.»  Et^ :  «Couclude  elee- 
mosynain  iu  corde  pauperis,  et  hffic  pro  te 
exorabit,  »  etc.  Si  autem  intelligatur  de  op- 
portunitate  congruitatis ,  tunc  oportet  sem- 
per  orare ,  id  est  frequentissime  et  instantis- 
sime  ad  orationem  recurrere.  Unde  Ilierony- 
mus ' :  a  Frequens  oratio,  vitiorum  impug- 
nationem  extinguit ;  instans  vero  oratio  im- 
petrat  veniam  de  peccatis,  »  secundum  il- 
lud '  :  «Qui  diligit  Deum,  exorabit  pro  pec- 
catis,  et  in  oratione  dierum  exaudietur, »  etc. 
Nota  quod  utile  est  orare  semper  propter 
decem ,  videlicet  primo  quia  impetrat  relaxa- 
tionem  divinae  sententiae,  sicut  apparet  in 
Ezechia  '  :  «  Oravit  Ezechias  ad  Dominum , 
et  dixit :  Obsecro,  Domine,  memento,  quaeso, 
quo  modo  ambulaverim  coram  te.  »  Et  post 
subditur  quod  Dominus  revocavit  senten- 
tiam  mortis.  Et  Sapiens  ^  :  «  Properans 
enim  homo  sine  querela  deprecari  pro  popu- 
lis ,  proferens  servitutis  suae  scutum  oratio- 
nem,  et  per  incensum  deprecationem  alli- 
gans  reslitit  irae.  »  Secundo  remissionem 
culpae  perpetralae  '" :  «  Hoc  genus  daenoonil 
non  ejicitur  per  orationem  et  jejunium.  » 
Super  quo  loco  Hieronymus  :  «  Jejunio  sa- 
nantur  pestes  coporis ;  oratione,  pestes  men- 
tis.  B  Et  Psalmista  "  :  a  Dixi :  Confitebor  ad- 
versum  me  injustitiam  meam  Domino,  et 
tu  remisisti  impietatem  peccati  mei.  »  Et 
post  :  «  Pro  hac  orabit  ad  te  omnis  sanc- 
tus,  D  etc.  Tertio,  repulsionem  spiritualis 
pugnae  '^  :«  Vigilate,  et  orate,  ut  non  intre- 
tis  in  tentationem.  »  Et'^ :«  Tuba  cecinerunt 
hi  qui  erant  cum  Juda,  et  contritae  sunt 
gentes,  et  fugerunt,  »  etc.  Quarto,  repa- 
rationem  virtutis  naturae  "  :  «  Oratio  fidei 
salvabit  infirmum ,  et  alleviabit  eum ,  »  etc. 


Et 


;  Fili ,  in  tua  infirmitate  ne  despicias 


teipsum ,  sed  ora  Dominum ,  et  ipse  curabit 
te.  »  Quinto  conservationem  pacis  in  tem- 

I»  Matth.,  XVII,  20.  —  "  Psal.  xxxl,  7,  8.  —  "  Matth., 
XXVI,  4i.  —  "  I  Mach.,  IV,  13.  —  ^^  Jac,  v,  15.  — 
"  Eccii.,  XXXVIII,  9. 
(a)  Leg.  assimilatur.  —  (i)  Ccst.  edit.  veteris. 


74 


EVANGELII  SANCTl  LVCJE 


pore ' :  «  Obsecro  primum  omnium  fieri  ob- 
secrationes,  orationes,  postulationes  ,  gra- 
tiarum  actiones,  ut  quietam  et  tranquillam 
vitam  agamus  in  omni  pietate  et  casti- 
tate ,  B  etc.  Sexto ,  custoditionem  tranquilli- 
tatis  conscienliae  * :  «  Niliil  solliciti  sitis,  sed 
in  omni  oratione  et  obsecratione ,  cum  gra- 
tiaruni  actione,  petitioaes  vestrae  innotescant 
apud  Deum.  Et  pax  Dei  quae  exuperat  om- 
nem  sensum ,  custodiat ,  »  etc.  Septimo  ,  in- 
flaramationem  divinje  gratiae ;  in  cujus  figu- 
ram  dicitur  de  Elia  '  ;  «  Invocabo  nomen 
Domini ;  et  Deus  qui  exaudierit  per  ignem , 
ipse  sit  Deus.B  Undedicitur  *quod  «  perseve- 
rantes  erant  unanimiter  in  oratione.  »  Et 
post  ^ :  «  Dum  complerentur  dies  Pentecos- 
tes,  etc,  apparuerunt  illis  dispertita;  lin- 
gua?,»  etc.  Octavo,  illustrationem  supernge 
sapientise;  cujus  exemplum  habetur  in  Salo- 
mone,  de  quo  dicitur  ^  quod  oravit  et  petiit 
sapientiam,  quam  etiam  obtinuit.  Et  Jaco- 
bus'  :  «  Si  quis  vestrum  indiget  sapientia, 
postulet  a  Deo,  qui  dat  omnibus  affluenter.» 
Nono,  adaperitionem  ccelestis  januae ,  quje 
virtute  orationis  clauditur  malis,  et  aperitur 
bonis « :  «  Elias  homo  erat  similis  nobis  pas- 
sibLlis,  et  oratione  oravit,  ut  non  plueret 
super  terram ,  et  non  pluit  annos  tres,  et 
menses  sex.  Et  rursum  oravit ,  et  ccelum  de- 
dit  pluviam.  »  Decimo,  acquisitionem  mer- 
cedis  aeternse '  :  «  Tu  autem  cum  oraveris, 
intra  in  cubiculum  tuum,  et  clauso  ostio 
ora  patrem  tuum  in  abscondito ,  et  pater 
tuus,  qui  videt  in  abscondito,  reddet  tibi.  » 
'"  «Quoniam  tu,  Deus  meus,  exaudisti  oratio- 
nem  meam  :  dedisti  haereditatem  timenti- 
bus  nomen  tuum.  »  Et  "  :  «  Laudabo  no- 
men  tuum  assidue,  et  coUaudabo  illud  in 
confessione,  et  exaudita  est  oratio  mea. »  In 
figuram  autem  harum  decem  efficaciarum, 
sol  ad  orationem  Ezechiae  legitur"  decem 
gradibus  retrocessisse.  Ex  quibus  coUigitur 
quod  oratio  praevalet  naturae  inferiori,  prae- 

'  I  Tim.,  n,  1,2.—  =  Pliilip.,  IV,  G,  7.  —  5  III  Reg., 
xvill,  24.  -  »  Act.,  I,  \i.  —  5  Ibid.,  ii,  1,  3.— 
«  111  Reg.,  III,  11  et  seq.  —  '  Jac,  i,  5.  —  »  Ibid., 
V,  17-18.  —  »  Matth.,  vi,  6.  —  '•  Psal.  lx,  6.  — 


valet  virtuti  cceli ,  imperat  naturae  spirituali, 
attrahit  Spiritum  sanctum,  inclinat  Filium 
Dei,  et  mitigat  Patrem,  ac  per  hoc  quodam 
modo  dominium  habet  respectu  universo- 
rum. 

2.  Judex  quidam  erat,  etc.  Post  rationem 
parabolae  introducendaj,  subditur  hic  intro- 
ductio  ipsius  parabolaj ;  circa  cujus  expres- 
sionem  tria  introducuntur ,  scilicet  duritia 
judicis,  instantia  pauperis,  et  efflcacia  pre- 
cis. 

Primo,  quantum  ad  duritiam  judicis,  di- 
citur  (a)  :  Judex  quidem  erat  in  quadam 
civitate ,  qui  Deum  non  timebat,  propter 
duritiam  cordis,  quae  facit  Deum  non  ti- 
mere ,  secundum  illud  "  :  « Indureisti  cor 
nostrum,  ne  timeremus  te.  »  Tales  obdurati 
Deum  non  timent,  sed  potius  contemnunt; 
iu  quorum  persona  Job  dicit  '* : «  Quis  est  Om- 
nipotens,  ut  serviamus  ei  ?  »  Et '° :  «  Quasi 
nihil  possit  facere  Omnipotens,  aestiraabant 
eum. »  Tales  sunt  qui  dicunt  illud  '^ :«  Manus 
nostra  excelsa ,  et  non  Dominus ,  fecit  haec 
omnia.  »  Et  quia  ad  duritiam  concomitatur 
superbia ,  ideo  addit :  Et  hominem  non  re- 
verebatur ,  propter  arrogantiam  mentis. 
Unde  hic  de  numero  illorum  fuit,  de  quibus 
dicitur  "  : «  Opprimamus  pauperem  justum, 
non  parcamus  viduae ,  nec  veterani  revere- 
amur  canos  multi  temporis. »  Tali  dicitur  " : 
«  Yae  qui  praedaris,  nonne  et  ipse  praedaberis 
et  qui  speruis ,  nonne  et  ipse  sperneris  ? 
Cum  consummaveris  depraedationem,  de- 
praedaberis  :  cum  fatigatus  desieris  con- 
temnere,  comtemneris.  » 

Secundo,  quantum  ad  instantiam  pauperis, 
subdit  (V.  3)  :  Yidua  autem  qucedam  erat 
in  civitate  illa :  vidua  scilicet  deslltuta  solatio 
viri ;  et  tabbus  maxime  est  subveniendum, 
secundum  illud  "  :  «  Quaerite  judicium,  et 
subveuite  oppresso ,  judicate  pupillo,  defen- 
dite  viduam.  »  Talibus  magis  debet  fieri 

11  EccH.,  Ll,  15.  —  '■-  IV  Reg.,  w,  11.  —  "  ha., 
LXiil,  17.  —  "  Job,  ixi,  15.  —  "  Ibid.,  XIII,  17.  - 
"  Deut.,  xsxil,  27.  —  "  .Sap.,  U,  10.  —  "  Isa.,  xxxui, 
1.  —  '»  lsa.,i,  17. 

(a)  Cat.  edit.  dicilur. 


EXPOSITIO 

justitia,  quia  minus  se  possunt  defendere,  et 
frequentius  opprimuntur.  Et  ideo  dicitur  '  : 
«Liberaeum,  qui  injuriam  patitur,  demanu 
superbi...  In  judicando,  esto  pupillis  mise- 
ricors  ut  pater,  et  pro  viro  matri  illorum  : 
et  eris  tu  velut  fllius  Altissimi  obediens,  et 
miserebitur  tui  magis  quam  mater.  »  De 
hacigitur  vidua  indigente  judicis  patrocinio, 
propter  oppressionem  malorum ,  subdit :  Et 
veniebat  ad  eum,  dicens  :  Vindica  me  de 
adversario  meo ,  per  districtionem  judicii 
justi.  Et  hoc  quidem  justum  erat  tali  per- 
sonae  reddi  ^ :  «  Deprecatio  pauperis  ex  ore 
usque  ad  aures  perveniet ,  etjudicium  fes- 
tinato  adveniet  illi,  »  scilicet  a  Deo.  Et '  : 
«  Deprecationem  Issi  exaudiet.  Non  despi- 
ciet  preces  pupilli ,  nec  viduam ,  si  effundat 
loquelam  gemitus.  Nonne  lacrymse  viduae 
ad  maxillam  descendunt,  et  exclamatio  ejus 
super  deducentem  eas  ?  A  maxilla  enim  as- 
cendunt  usque  ad  ccelum.  »  Et  tamen  non 
perveniunt  usque  ad  cor  hominis  indura- 
tum :  unde  subdit  ( v.  4 )  :  Et  nulebat  per 
midtum  tempws ,  propter  perfldiam  animi 
obdurati.  Unde  hic  eratde  numero  illorum, 
de  quibus  dicitur  ' :  « IVincipes  tui  infldeles, 
socii  furum.  Omnes  diligunt  munera,  sequ- 
untui'  retributiones.  Pupillo  non  judicant, 
et  causa  viduae  non  ingreditur  ad  illos.  » 
Et '  :  «  Causara  viduai  non  judicaverunt, 
causam  pupilli  uon  direxerunt,  »  elc. 

Tertio,  quantum  ad  efflcaciam  precis,  sub- 
dit :  Post  hmc  autem  dixit  intra  se :  Etsi 
Beum  non  timeo,  nec  hominem  vereor ,  per 
audaciam  cordis,  propler  quam  similis  erat 
illi  superbo,  de  quo  Job  ' :  «  Cucurrit  adver- 
sus  Deum  erectocolio,  et  pingui  cervice  ar- 
matus  erat.  »  Undc  de  numeroillorum  erat, 
deq':ibus  in/>5aZ??io' :  «Contritio  et  infeli- 
citas  in  viis  eorum,  »  etc.  (v.  5)  Tamen, 
quia  molesta  est  mihi  hmc  vidua ,  per  iiis- 
tantiam  precis ,  quae  omnia  vincit ,  secun- 
dum  illud  de  uxore  Samsonis,  quae  '  «  sep- 


IN  CAP.  XVIII.  75 

tem  diebus  convivii  flebat  ante  eum ,  tan- 
demque  die  septimo  ,  cum  ei  esset  molesta, 
exposuit.  »  Propter  quod  dicitur  '  :  «  Et  ille 
deintus  respondeat :  Noli  mihi  molestus  esse, 
quia  pueri  mei  mecum  sunt  in  cubili.  » 
Scquitur :  «  Et  si  ille  perseveraverit  pulsans, 
dico  vobis ,  etsi  non  dabit  illi  surgens ,  eo 
quod  amicus  ejus  sit,  propter  improbitatem 
tamen  ejus  surget,  et  dabit  illi  quotquot  ha- 
bet  necessarios.  »  Sic  et  judex  iste  impro- 
bitate  vincitur.  Vindicabo  illam ,  secundum 
exigentiam  sui  jurls  :  hoc  enim  est  offlcium 
judicis,  ut  relevet  oppressos,  et  puniat  op- 
primentes  ">  :  «  Locutus  est  Uominus  ad 
Moysen,  dicens  :  Ulciscere  prius  filios  Israel 
de  Madianitis  ,  et  sic  coliigeris  ad  populum 
tuum.  »  Hoc  non  debet  judex  facereex  odio 
personae,  sed  ex  amore  justitiae,  sicutMatha- 
thias,  de  quo  dicitur  "  :  «  Accensus  est  furor 
ejiis  secundum  judicium  legis,  et  insiliens 
trucidavit  eumsuper  aram.  »  Hic  autem  iu- 
dex  non  exercebat  vindictam  propter  zelum 
legis,  sed  propter  vitandum  taedium  precis  ; 
et  ideo  subdit :  Ne  in  novissimo  veniens  su- 
(/illet  me ,  per  frequentiam  cIamoi'is.  Beda  : 
«  In  novissimo,  id  est ,  ne  iterum  et  iterum 
veniens  strangulet  metaediosisclamoribus.» 
Unde  Glossa  '^  dicit,  quod  Sugillo,  a  Surjo, 
tractum  a  Jamiis,  id  est,  Strangulo.  Lamiae 
enim  parvulos  occidunt  et  sanguinem  su- 
gunt,  ac  per  hoc  suffocant ,  et  strangulando 
occidunt.  Dicitur  igitur  sugillari,  qui  verbis 
et  rationibus  hinc  inde  adeo  coarctatur,  ut 
vix  possit  loqui ,  nec  respirare  permittatur. 
Vel  (^icxixxvsugillari,  qui  tanto  odio  afflcitur, 
quod  prae  taedio  sanguis  sugitur  et  diminui- 
tur.  Unde  sensus  :  Sugilletme^  id  est,  san- 
guinem  meum  sugat,  sicut  lamiae,  de  qui- 
bus  dicitur  "  :«Lamice  nudaverunt  mam- 
mam,  lactaverunt  catulos  suos.  » 

G.  Ait  autem  Dominus,  etc.  Post  rationem 
parabolae  introducendae,  et  introductionem 
ipsius  parabolae,  sequitur  hic  adaptatio  in- 


'  Ecdi.,  IV,  9-H.  —  2  Ibid.,  XXI,  6.  —  '  Ibid.,  xxxv,  «  Sup.,  xl,  7-8.  —  '•  Num.,  xxxi,  1-2.  —  "  I  Mach., 
16-19.  —  »  Isa.,  I,  23.  —  »  Jerem.,  V,  28.—  "  iob,  XV,  II,  24.  —  '^  Glosa.  interliii.  in  liunc  loc.  —  '»  Thrcn.. 
26.  —  1  Psal.  XIII,   3.  —   •   Jitdic.,  xiv,  16,  17.  -       iv,  3. 


76 


EVANGELII  SANCTl  LUC^ 


troductae.  Circa  quam  (ria  introducuntur  : 
excitatur  enini  humana  audientia,  erigitur 
fiducia,  et  arguitur  dilfldentia. 

Primo  igilur,  quantum  ad  excilationem 
audientiffi,  dicitur  :  Ait  autem  Dominus  : 
Aitdite  quid  judex  iniquitatis  dicit,  id  est, 
considerate  hujus  responsionem,  in  qua  con- 
siderandum  est ,  quanta  sit  efficacia  oratio- 
nis  instantia,  quia  instantia  peperit  moles- 
tiam,  et  molestia  exforsit  justitiam.  Unde 
licet  haberet  cor  lapideum ,  motus  tameii 
est  per  frequentiain  precum ,  ut  verificetur 
in  illo  illud  poeticum  '  : 

Gutta  cavat  lapidem,  nou  vi,  sed  saepe  cadendo. 

Licet  autem  in  eo  iniquitas  fuerit ,  com- 
pulsus  est  tamen  ad  reddendara  justitiam 
per  viduae  importunam  instauliam  :  ex  quo 
inteliigimus,  quod  si  instantia  precis  emol- 
livit  judicem  durissimum,  et  inclinavit  injus- 
tissimum  ad  faciendum  judicium,  quod 
multo  fortius  inclinaljit  Deum  pium  et  jus- 
tum.  Unde  Chrysostomus '  :  «  Non  judex 
talis,  flde  dileclionis  carens,  tfedio  compul- 
sus,  nec  actio  ejus  hic  laudari  potest;  sed  si 
iste  quocumque  animo  ultus  est  viduam, 
Deus  judex  maxime  ulciscitur  suorum  inju- 
riam.  »  Ex  quo  miro  modo  instantis  oratio- 
nis  ostenditur  efflcacia,  quia  ille  qui  nec 
Deum  timebat,  nec  hominis  curavit  vere- 
cundiam,  nec  amabat  justitiam,  victus  est 
a  viduaper  precum  instantiam  importunam. 

Secundo,  quantumaderectionem  humange 
fiducise ,  subdit  (v.  7)  :  Deus  autem  non  fa- 
ciet  vindictam  electorum  suorum  ?  ex  dis- 
trictione  sui  judicii '  :  «  Mihi  vindicta  [a); 
et  ego  retribuam.  »  Et  in  Deuteronomio  '  .• 
«  Mea  est  ultio,  et  ego  retribuam  in  tem- 
pore,  ut  labatur  pes  eorum.  »  —  Claman- 
tium  adse  die  ac  nocte,  scilicet  ex  afflictione 
animi '  :  «  Vidi  subtus  altare  animas  inter- 
fectorum  propter  verbum  Dei,  et  clamabant 
voce  magna ,  dicentes  :  Usquequo,  Domine, 

'  Ovid.,  l\-,  de  Ponlo,  Elpg.  x.  —  «  Chrysost.,  de 
Precat.,  orat.  II.  —  =  Rom.,  xii,  19.  —  '  Deut..  xxxu, 
38.  —  »  Apoc.,  VI,  10.  —  «  (ien.,  iv,  10.  —  '  Eccli.. 


sanctus  et  verus,  non  judicas,  et  non  vindi- 
cas  sanguinem  nostrum  de  his,  qui  habitant 
in  terra?  »  etc.  Imo  ipsis  ore  tacentibus, 
tribulationes  eorum  clamant '  :  «  Vox  san- 
guinis  fratris  tui  clamat  ad  me  de  terra.  »  — 
Et patientiam  habebit  in  illisl  perremissio- 
nem  zeli ,  quasi  diceret  :  Non  :  quia  '  «  Do- 
minus  judicabit  justos,  et  faciet  judicium  , 
et  [b)  fortissimus  non  habebit  in  illis  patien- 
tiam,  ut  (c)  contril)ulet  dorsum  ipsorum.  d 
IIoc  autem  dicitur,  non  quia  Dominus  non 
expectat  peccantes,  sed  quia,  judicio  immi- 
nente,  jam  amplius  noUt  expectare  '  :  «  An 
divitias  bonitatis  ejus,  et  patientiae,  et  lon- 
ganimitatiscoiitemnis?Secundum  autem  du- 
ritiam  tuam,  et  impoenitens  cor,  thesaurizas 
tibi  iram  in  die  irse  ,  et  revelationis  justi  ju- 
dicii  Dei,  qui  reddet  unicuique  secundum 
opera  ejus  :  iis  quidem  qui  secundum  pa- 
tientiam  boni  operis ,  gloriam ,  et  honorem, 
et  incorruptionem  quairunt,  vitam  aeter- 
nam;  iis  autem  qui  sunt  ex  contei;tione,  et 
qui  non  acquiescunt  veritati,  credunt  autem 
iniquitati ,  ira  et  indignatio ,  tribulatio  et 
angustia  in  animam  hominis  operantis  ma- 
lum.  »  {v.  8)  Dico  vobis,  quia  cito  faciet  vin- 
dictam  illorum.  Et  hoc  per  ultionem  pecca- 
ti '  :  «  Sanguinem  servorum  suorum  ulcis- 
cetur,  et  vindictam  retribuet  in  hostes  eorum, 
et  propitius  erit  terrse  populi  sui. »  Et'» :  «Gen- 
tibus  reddet  vindictam ,  donec  tollat  pleni- 
tudinem  superborum,  et  sceptra  iniquorum 
contribulet  :  donec  reddat  hominibus  secun- 
dum  actus  suos ,  et  secundum  opera  Adae , 
et  secundum  praesumptionem  illius  :  donec 
judicetjudiciumplebis  suae.  »  Sed  numquid 
est  sanctorum  clamare  ad  Deum  pro  vin- 
dicta,  cum  dicatur  "  :  «  Qiii  vindicari  vult, 
a  Domino  inveniet  vindictam,  et  peccata  ser- 
vans  servabit?  »  Responsio,  quod  sic  pro 
vindicta  afflictionis  facientis  ad  Deum  redi- 
re  [d],  vel  facientis  a  stultitia  cessare,  si  Deo 
placet.  Vindictam  autem  afflictionis  personae 

XXXV,  22.  —  '  Rom.,  II,  4-9.  —  *  Deul.,  xxxii,  43.  — 
'»  Eccli.,  -xxxv,  23-25.  —  "  Ibid.,  xxviii,  1. 

(a)  Ccet.  edit.  viudictam.  —  (h)  Itcm  ut.  —  (c)  Item 
quousque.  —  (rf)  Ccet.  edit.  redimere. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVIII. 


77 


debent  (a)  horrere,  et  contra  vindictam  dam- 
nationis  aeternae  debent  (a)  interpellare. 

Tertio,  quantum  ad  arguitionem  diffiden- 
tiae,  subdit :  Verumtamen  filius  hominis  ve- 
niens,  putas,  inveniet  fidem  in  terra?  Hoc 
quidem  dicit,  quia  licet  fldes  credulitatis  iu 
multis  videatur  esse,  fides  fldelitatis  et  con- 
fldentiaj  reperitur  in  paucis  '  :  «  Multi  ho- 
mines  misericordes  vocantur;  virum  autem 
fldelem  quis  inveniel?  »  Et  * :  «  Periit  fldes, 
et  ablata  est  de  ore  eorum.  »  Et  hoc  maxime 
erit  approximante  adventu  Filii  Dei  ^  :  «  Quo- 
niam  abundavit  (b)  iniquilas,  refrigescet 
charitas  multorum.  »  Et '  :  «  Ha;c  erunt  in 
medioterrae,  in  mediopopulorum,  quomodo 
si  paucae  olivae,  quae  remanserunt,  excu- 
tiantur  ex  olea ,  et  racemi  cum  fuerit  flnita 
vindemia.  »  Et  nota  quod  dicit  Dominus  : 
Putas  ?  non  quia  dubitat ,  sed  quia  infldeli- 
tatem  reproborum  reprobat,  et  coudemnat. 
Unde  Glossa  : «  Putas  ?  In  verbo  dubitationis 
infldelitas  increpatur,  non  opinatur  Divini- 
tas;  scit  enim^cum  per  se  facta  sint  omnia  : 
sed  dubitando  (c)  increpat  infldelium  corda.  » 
Unde  illa  putativa  Domini  inquisilio,  desig- 
nat  dubitationem  et  nutationem ,  quse  erit 
in  tribulatione  illa  flnaliter  imminente,  ob 
quam  non  erit  qui  consurgat,  et  teneat  eiim 
ne  cousurgat  ad  delendam  terram,  secuu- 
dum  illud  '  r  «  Non  est  qui  invocet  nomen 
tuum,  qui  consurgat,  et  teneat  te  :  abscon- 
disti  faciem  tuam  a  nobis,  et  allisisti  nos  in 
manu  iniquitatis  uostrse. 

9.  Dixit  autem  adquosdam  qui  in  se  coti- 
fidebant,  eic.  Postquam  induxit  ad  orationis 
instantiam ,  in  hac  parte  intendit  inducere 
ad  orationis  reverentiam.  Quoniam  autem 
reveruiilia  haberi  nou  potest  in  oratione, 
nisi  habeatur  et  humilitas  in  convcrsatione, 
ideo  in  hac  parte  primo  introducit  exemplum 
parabulicum  ad  commendandam  huaiilita- 
temorationis;  secundo  vero  exemplum  para- 
bolicum  ad   commendandam   humilitatem 

'  ¥tou.,  XX,  6.  —  «  Jerem.,  vii,  28.  —  »  Malth., 
xsiv,  12.  —  »  Isa.,  XXIV,  13.  —  •  Ibid.,  Lxiv,  7.  — 
«  iDf.,  V.  15.  —  '  Inf.,  V.  H.  —  •  Inf.,  v.  14.  -• 
»  Rom.,  X,  3.  —  ■=>  Ibid.,  II,  18-20.  —  "  Prov.,  x\,  28. 


conversationis ,  ibi '  :  Afferebant  autem  ad 
illum  infantes.  In  parabola  autem  prima 
explicandaproceditperhuncmodum :  primo 
eniiu  tangit  conditiones  personarum ;  secun- 
do,  conditiones  precum,  ibi  '  :  Pharismus 
stans,  hcecapiid  se  orabat,  etc. ;  tertio,  con- 
ditiones  exauditionum ,  ibi  '  :  Dico  vobis, 
descendit  hic  justificatus ,  etc. 

Circa  conditiones  personarum  quibus  lo- 
quitur,  et  de  quibus  loquitur ;  et  primo  qui- 
dem,  quautum  ad  conditiones  personarum 
quibus  loquitur,  ait :  Dixit  autem  et  adquos- 
dam  qui  in  se  confidebant  tanquam  justi, 
per  magniflcationem  virtutis  propriae.  Et 
hoc  est  contra  Deum  superbire  (d),  secundum 
illud  "  :  «  Ignorantes  justitiam  Dei,  et  suam 
quaerentes  statuei-e,  justitiae  Dei  nou  sunt 
subjecti.  »  Tunc  autem  confldit  in  se  quis 
tanquam  j  ustus ,  quando  se  justum  reputat 
ex  suis  operibus ,  sicut  faciebant  Judaei '"  : 
«  Probas  utiliora,  instructus  per  legem,  con- 
fidis  teipsum  esse  ducem  caecorum,  lumen 
eorum  qui  in  tenebris  sunt,  eruditorem  insi- 
pientium,  magistrum  infantium,  habentem 
formam  scientiaj  et  veritatis  in  lege.  »  Haec 
autem  confldentla  potius  est  verae  justitiae 
inimica  "  :  «  Qui  confldil  in  divitiis  suis,  cor- 
ruet.  »  Propter  quod  dicilur  "  :  «  Pro  eo 
quod  habuisti  flduciam  in  munitionibus  tuis 
et  in  thesauris  tuis,  tu  quoque  capieris.  » 
Et  hoc  totum  est  propter  defectum  humili- 
tatis,  quse  esl  tctius  juslitiae  fundamentum. 
Unde  Gregorius  :  «  Eam  quippe  quam  non 
invenit  humilem ,  veritas  fiigit  mentem.  » 
Et  ilerum  :  «  Qui  sine  humilitate  virtutes 
congregat  quasi  pulverem  in  venlum  por- 
tat.  »  Et  qiiia  praesumptio  sui  ducit  in  con- 
temptum  proximi,  ideo  subdit  :  Et  asperna- 
bantur  ccEteros,  quantum  ad  contemplum, 
scilicet  meriti  alieni,  sicutilli  de  quibus  di- 
citur  ''  :«  Qui  dicuut  :  Recede  a  me;  ne  ap- 
propinques  mihi,  quia  immuudus  es.  Isti 
fumus  erunt  in  furore  meo,  ignisardens  tota 

—  "  Jercm.,  xLViil,  7.  —  "  Isa.,  LXV,  5.  —  (a)  Ccet. 
eclil.  debet.  —  (A)  Item  abundabit.  —  (c)  Le/j.  dubitan- 
Uum.  —  (d)  Cat.  edit.  superbiae. 


78 


die.  »  Et  ideo  dicitur 
non  manducantem  non  spernat ;  et  qul  non 
manduoat,  manducantem  non  judicet.  »  Et  - : 
a  Ne  spernas  hominem  in  visu  suo  :  brevis 
in  volatilil)us  est  apis,  ct  multum  dulcoris 
habet  fructus  illius.  »  Ad  hos  igitur  dixit 
parabolam  istam,  in detestationem  superbiaB, 
et  laudem  humilitatis.  Unde  Glossa  :  « In  hac 
parabola  ostendit  non  fidei  tantum  verba, 
sed  opera  examinanda.  »  Inter  quae  maxime 
humililas  regnat  :  quam  quia  non  habent 
superbi,  de  sua  justitia  pi'3esumentes,  et 
infu-mos  despicientes,  quasi  fide  vacui,  cum 
orant,  despiciuntur. 

Secundo  ,  quantum  ad  conditiones  perso- 
narum,  dequibusloquitur,  subdit  (v.  iO) : 
Duo  homines  ascendebant  in  templiim  ut 
orarent ,  per  intentionem  conformeni  et 
etiam  laudabilem.  Ad  hoc  enim  debemus  in 
templum  conscendere  ut  oremus,  secundum 
illud  ' :  «  Domus  mea  domus  orationis  vo- 
cabitur.  »  Unde  et  Augustinus  dicit '  :  «  Ne- 
mo  ia  oratorio  aliquid  agat,  nisi  illud  ad 
quod  factum  est ,  unde  et  nomen  accepit.  » 
Propterea  Dominus  eos  qui  in  templo  non 
orabant,  sed  mercabantur,  ejecit  non  sine 
asperitate  verborum  '^  :  « Invenit  Jesus  in 
templo  vendentes  oves  et  boves ,  et  colum- 
bas,  et  nummularios  sedentes.  Et  cum  fecis- 
set  quasi  flagellum  de  funiculis,  omnes  ejecit 
de  templo.  Et  his  qui  columbas  vendebant, 
dixit :  Auferte  ista  hinc,  et  nolite  facere  do- 
mum  patris  mei,  domum  negotiationis.  »  Et 
hoc,  quia  domus  illa  locus  orationis  est.  Et 
propterea,  ut  competeret  ei  propter  quod 
erat,  ideo  in  alto  erat ,  et  per  gradus  ascen- 
dere  oportebat,  ad  insinuandum  quod  qui 
vult  orare,  oportet  sursum  erigere  se.  Unde 
et  in  Praefatione  dicitur  ^  :  Sursum  corda. 
Propter  quod  et  Bernardus  dicit ,  quod  licet 
Deus  ubique  sit ,  tamen  in  oratione  sursum 
est  cogitandus,  ut  sursum  cor  nostrum  ele- 
vetur.  In  cujus  figuram  dixit  Dominus  ad 

»  Rom.,  XIV,  3.  —  -  Eccli.,  XI,  2.  —  3  Uatth.,  xxi, 
13.  —  *  Aug.,  Regul.  ad  serv.  Dei,  u.  3.  —  ^  Joan., 
II,  14-16.  —  6  Verba  Liturgiaj.  —  '  Exod.,  xxiv,  12. 
—  »  A  verbo  hebr.  VnS>  Oisrupit  eeu  Divisit.  — 


EVANGELIl  SANCTI  LVCJE 
a  Is  qui  manducat     Moysen  '  :  «  Ascende  ad  me  in  raontem.  » 


Licet  autem  ad  unum  consimiliter  tende- 
rent  («)  locum ,  valde  tamen  habebant  diffe- 
rentiam  niorum.  Et  ideo  subdit :  Unus 
Pharisccus,  et  alter  publicanus  ,  propler  {b) 
conversationem  difTormem.  Unde  Pharisaeus 
apparenter  bonus  erat,  quia  Pharisceis  dice- 
bantur ,  quasi  ab  aliis  habitu ,  gestu  et  ob- 
servantiis  distincti ,  tanquam  ipsius  legis 
observatores  pra^.cipui ,  secuudum  illud 
Pauli "  :  «  Yitam  meam  a  juventute  nove- 
runt  omnes  Judaei,  praescientes  me  ab  initio, 
si  velint  testimonium  perhibere,  quoniam 
secundum  certissimam  sectam  nostrae  reli- 
gionis  vixi  Pharisaeus.  »  E  diverso  Publi- 
canus  erat  palenter  malus ,  quia  ptMicani 
dicebantur  exaclores  vectigalium  publico- 
rum ,  sicut  saepe  expositum  est.  Unde  su- 
pra  '"  : «  Erant  appropinquantes  Jesu  Publi- 
cani  et  peccatores ,  ut  audirent  illum  :  et 
murmurabant  Pharissei  et  Scribae,  »  etc. 
Magna  ergo  ditferentia  est  inter  Pharisaeum 
et  Publicanum  quantum  ad  apparentiam  ; 
majoretiam,  quantum  ad  existentiam,  quia 
Pharisaeus  per  arrogantiam  suam  justitiam 
tabefaciebat,  et  Publicanus  per  pcenitentiam 
suam  injustitiam  expurgabat.  Ideo  dicitur 
Pbarisaeis  "  :  «  Publicani  et  meretrices  prae- 
cedent  vos  in  regnum  Dei.  »  Hocautem  dici- 
tur  Pharisaeis ,  non  quia  apparebant  boni, 
sed  quia  erant  mente  superhi ;  propter  quod 
dicitur  "  :  «  Vos  estis  qui  justificatis  vos  co- 
ram  hominibus  ;  Deus  autem  novit  corda 
vestra,  quia  quod  hominibus  altum  est,  abo- 
minatio  est  ante  Deum.  » 

H.  Pharisceus  stans ,  etc.  Postquam  des- 
cripsil  .'onditioiies  personarum  orantium, 
hic  secundo  describit  conditiones  orationum. 
Et  describitur  hic  primo  conditio  precis  ex 
parte  Pharisaei  superbientis  ;  secundo,  ex 
parte  Publicani  seipsum  humiliantis,  ibi  "  ; 
Et  Publicanus  stans,  etc.  Tria  autem  insi- 
nuantur  in  modo  orandi  ipsius  Pharisaei,  in 

»  Ad.,  XXVI,  4-3.  —  '•  Sup.,  XV,  12.  —  "  MaUh.,  xxi, 
31.  —  >=  Sup.,  XVI,  15.  —  "Inf.,  V.  13. 

(a)  Cat.  edit,  tenderet.  —  (i)  Item  per. 


EXPOSITIO  IN 

quibus  manifestatur  arrogantia  mentis  ip- 
sius  tam  respectu  Dei ,  quam  proximi ,  ac 
etiam  sui.  Introducuntur  enim  hic  ipsius 
Pharisaei  gratiarum  actio  fastuosa ,  repre- 
hensio  alioi'um  prsesumptuosaj  et  commen- 
datio  sui  vane  gloriosa. 

Primo  igitur,  quantum  ad  gratiarum  ac- 
tionem  fasluosam,  dicit  :  Pharisceus  sta7is, 
hcec  apucl  se  orabat :  Deus,  gratias  ago  tibi. 
In  quo  arguitur  Pharisseus,  non  quia  gratias 
agit  Deo,  sed  quia  hoc  facit  modo  superbo. 
Unde  Gregorius  :  «  Si  reprehenditur  ille  qui 
superbe  gralias  agit,  quid  ergo  erit  illi,  qui 
impugnat  gratiam  ?  »  Apparet  autem  fastus 
ipsius  ex  hoc ,  quod  non  incurvato  corpore 
orabat ,  sed  erecta  fronte ,  cum  dicatur  '  : 
«  Venient  ad  te  curvi  filii  eorum  ,  qui  te  hu- 
miliaverunt,  et  adorabunt  vestigia  pedum 
tuorum.  »  Apparet  etiam  fastus,  quia  apiid 
se  orabat  tanqum  sibi  placens,  contra  illud 
quod  dicitur  '  :  «  Debemus  nos  firmiores 
imbecillitates  infirmorum  sustinere,  et  non 
nobisipsis  placere,  Etenim  Christus  non  sibi 
placuit.  »  Et  ideo  dicitur  '  :  «  Ne  sis  sapiens 
apud  temetipsum.  Time  Dominum,  etrecede 
a  malo,  »  etc.  Apparet  insuper  fastus  ipsius, 
quia  incoepit  a  magnificatione  bonorum 
quffi  acceperat,  cum  potius  a  sui  accusatione 
debuisset  incoepisse  ' :  «  Justus  prior  est  ac- 
sator  sui.  »  Incoepit  ab  altis,  cum  debuisset 
incipere  ab  infimis ,  ut  perveniret  ad 
summa.  Unde  Hieronymus  :  «  HumiUttiS  est 
virtus  prima  Christianorum ;  et  ideo  ,  ipsa 
prsetermissa ,  in  vacuuni  laboratur.  »  Et 
Beda  '  :  «  Ecce  Pharisgeus  ad  referendas 
gratias  oculum  habet ;  ad  humilitatis  custo- 
diam  non  habet.  Et  quid  prodest  si  tota  ci- 
vitas  custodiatur,  ct  unum  foramen,  per 
quod  intrent  hostes,  relinquatur  ?  » 

Secundo,  quantum  ad  reprehensionem 
proximi  pr^ESumptuosam ,  subdit  :  Quia 
non  sum  siciit  caitcri  hominum,  quasi  di- 
ceret  :  Ceteri  sunt  peccatores;  ego  autem, 

'  Isa.,  LX,  M.—  «  Rom.,  xv,  1,  3.—  >  Prov.,  m,  1. 
—  '  Ibid.,  XVIII,  17.  —  '  Bed.,  ex  Greg.,  in  Ezech., 
hom,  vi/,  n.  6.  —  "  Gloss.  interlin.  in  hunc  loc.  — 


CAP.  XVIII.  79 

justus.  Unde  interlinearis  '  :  «  Quid  est  cce- 
teri  homines ,  nisi  omnes  prseter  ipsum  ? 
quasi  solus  justus  sit,  caeteri  peccatores. »  Et 
in  hoc  duphciter  dicebat  falsum  :  et  quia 
dicebat  se  non  esse  peccatorem ,  cum  dica- 
tur ' :  «  Si  dixerimus  quoniam  peccatum  non 
habemus,  ipsi  nos  seducimus,  et  veritas  in 
nobis  non  est.  »  Falsum  etiam  dicebat,  quia 
se  solum  dicebat  justum,  cum  Dominus  Eliae 
dicenti  *  :  «Derelictus  [a)  sum  ego  solus,  » 
dicat  :  «  Derelinquam  mihi  septem  millia 
virorum,  quorum  genua  non  sunt  incurvala 
ante  Baal.  »  Hic  autem,  cum  sit  in  immen- 
sum  Elia  inferior,  nou  soliim  se  dicit  justum, 
verum  etiam  ceteros  asserit  peccatores ,  vo- 
cans  eos  de  multitudine  virorum,  et  ideo 
ixAAii :  Raptores  ,  injnsti  ^  acJ.ulteri ,  ui  rap- 
tores  dicantur  per  concupiscentiam  oculo- 
ram  ;  injusti,  per  superbiam  vitae ;  et  achd- 
ieri,  per  concupiscentiani  carnis.  In  quibus 
nolat  communiter  alios  a  se  esse  infectos 
hoc  triplici  vilio,  ex  quo  manat  universalis 
transgressio  et  perpetratio  peccatorum,  se- 
cundumillud  "  :  «  Omne  quod  estin  mundo, 
concupiscentia  carnis  est ,  et  concupiscentia 
oculorum,  etsuperbia  vilae. »  Et  ne  videretur 
loqui  sicut  incertus,  adducit  Publicanura  in 
exemplum ,  adjiciens  :  Velut  etiam  hic  Pu- 
hlicanus.  Quod  non  dicit  Puljlicano  compa- 
tiendo,  sed  potius  despiciendo  et  irridendo, 
contra  illud  '"  :  «  Non  irrideas  hominem  in 
amaritudine  animce  :  est  enim  qui  humiliat 
et  qui  exaltat,  circumspector  Deus.  »  Et  nota 
quod  Pliarisseus  ex  consideratione  Publicani 
consurrexit  in  temeritatem  judicii,  quia  cum 
videret  illum  esse  peccatorem ,  non  solum 
ipsum  ,  verum  etiam  caeteros  condemnabat. 
Consuri'exit  in  elationem  animi ;  unde  Ber- 
nardus  :  «  Incentivum  elatioiiis  est  conside- 
ratio  deterioris,  sicut  incentivumhumilitatis 
est  consideratio  melioris.  » 

Tertio,  quantum  ad  commendationem  sui 
vane  gloriosam  ,  subdit  (v.  12)  :  Jejuno 

'  I  Joun.,  I,  8.  —  «  ill  /icy.,  xix,  10-18.  —  »  I  Joan., 
11,  16.  —  "  Ecdi.,  VII,  12. 

(a)  Ccet.  cclit,  Relictus. 


80  EVANGELII 

bis  in  sabbato,  decimas  do  omniiim  qucepos- 
sideo;  quasi  iliceret  :  Perfectam  justitiam 
servo,  et  erga  meipsum  ,  et  erga  Deum , 
quia  caruera  macero  jejunando  bis  in  sab- 
bato,  id  est  septimana ,  et  pietatem  ad  Deum 
servo,  reddendo  decimas  et  eleemosynas. 
El  hsec  duo  sunt  quae  maxime  placent  Deo. 
Unde  etiam  angelus  dixit  Tobiae  '  :  «  Bona 
est  oratio  cum  jejunio  et  eleemosyna,  magis 
quam  thesauros  auri  recondere. »  Unde  et 
hic  multum  semetipsum  commendat;  sed  in 
hoc  suam  justitiam  per  vanam  gloriam  foe- 
dat"  :  «  Laudet  te  alienus,  et  uon  os  tuum; 
extraneus,  et  non  labia  tua.  »  (Juia,  sicut  di- 
citur ' :  «  Non  enim  qui  seipsum  commendat, 
ille  probatus  est :  »  imo  certe  reprobatus. 
Unde  dicitur  * :  «Non  te  justifices  anteDeum, 
quoniam  agnitor  cordis  ipse  est.  »  Et  *  : 
«  Ecce  ego  judicio  contendam  tecum,  eo  quod 
dixeris :  Non  peccavi.  »  Et  Job  '  :  «Si  justi- 
ficare  me  voluero,  os  meum  condemnabit 
me;  si  iniiocentem  oslendero,  pravum  me 
comprobabit. »  Et  hoc  totum,  proptervitium 
elationis,  quai  maxime  displicet  Deo ' :  «  Gra- 
tia  estis  salvati  per  fidem  :  Dei  enim  do- 
num  est,  uon  ex  operibus,  ut  ne  quis  glo- 
rietur.  »  Sed  cum  iste  Pharisasus  bona  quce 
habet  a  Domino  recognoscat,  non  videtur 
inaniter  gloriari :  quia  ille  inaniter  gloria- 
tur,  qui  gloriatur  quasi  non  acceperit;  hic 
autem  gratias  Deo  agit.  Ad  quod  respondet 
Bemardus '  :  «  Non  recte  recognovit  boua 
quaj  accepit ;  ait  euim  sic  :  [a)  Gratias  agit 
non  quia  bonus,  sed  quia  solus ;  non  tam  de 
bonis  quie  liabet,  quam  de  malis  qua?  in 
ahis  videt. »  Talis  autem  modusestelaliouis; 
unde  Gregorius '  :  «  Quatuor  sunt  species , 
quibus  omnis  tumor  arrogantium  demons- 
tratur :  cum  vel  ahquis  bonum  quod  habet, 
a  se  habere  se  existimat ;  aut  si  datum  a  Deo 
credit,  pro  mei'itis  datum  putat;  aut  cum 
jactat  se  habere  quod  non  habet;  aut  cum, 
despectis  caiteris,  appelit  singulariter  videri 

■  Tob.,  .\il,  8.  —  '  Prov.,  xxvii,  2.  —  Ml  Cor.,  x, 
18.  —  *  Eccli.,  VII,  5.  —  '  Jercm.,  u,  35.  —  »  Job, 
IX,  20.  —  ■  Ep/ies.,  11,  S-9.  —  8  Bern.,  de  duod.  grad. 
Hmiilit,—  "  (ireg.,  Morai.,  Ub.  XXUl,  c.  iv,  ul.  vi,  n. 


SANCTI  LVCM 

habere  quod  habet.  »  Ilac  peste  Pharisaeus 
hiborabat,  qui,  sua  merita  extollendo,  se  cffi- 
teris  praeferebat. 

13.  Et  Publicanus  a  lonrje  stans,  etc.  Post- 
quam  expressit  conditiones  precis  superbi 
Pharisaei,  hic  secundo  exprimit  couditiones 
piecis  humilis  PubHcani.  Et  perfectae  qui- 
dem  Immilitatis  insinuationem  e.vprimit 
quantum  ad  gestum,  quantum  ad  motum  , 
quantum  ad  verbum. 

Primo  quantum  ad  insinuationem  humili- 
talis  per  gestum ,  subditur  :  Et  publicanus 
a  longe  stans  nolebat  nec  oculos  ad  coelum 
levare.  Beda  :  «  Ut  humilis,  non  audet  ap- 
propiuquare,  ut  Deus  adeum  appropinquet : 
nou  aspicit,  ut  aspiciatur. »  Nihil  enim  placet 
Deo  tantum  in  pcenitente,  sicut  dicit  Bernar- 
dus,  quantumhumihs  verecundia  :  et  taliter 
vult  orari.  Unde  iste  publicanus  erat  de 
quibus  dicitur  '"  :  «  Vullu  in  terra  demisso 
adorabunl  te,  et  pulverem  pedum  tuorum 
lingent.  »  Non  audebat  oculos  levare  ad  cce- 
lum,  quia  recoguoscebat  se  ofTendisse  Deum 
cceli ,  ut  diceret  sicut  filius  prodigus  pceni- 
tens  "  :«  Paler,  peccavi  in  ccelum  et  coram 
te.  »  Et  illud  '^  :  «  Peccavi  super  numerum 
arenae  maris ;  mullipUcatae  sunt  iniquitates 
meae,  »  etc.  Ideo  igitm-  non  audebat  levare 
faciem,  propter  peccati  verecundiam,  ita  ut 
intra  se  diceret  illud  "  :  «  Deus  meus,  confun- 
dor  et  erubesco  levare  faciem  meam  ad  te, 
quoniam  iniquitates  nostrae  multiplicatae 
suut  super  caput  nostrum ,  et  deUcta  nostra 
creveruut  usque  ad  coelum.  » 

Secundo ,  quantum  ad  insinuationem  hu- 
militatis,  et  quautum  ad  corporis  motum, 
subdit  :  Sed  percutiebat  pectus  suum.  In 
quo  reddebat  [b)  seipsum  culpabilem ,  et  os- 
tendebat  dolorem.  Inhoc  enim,  quod  pectus 
percutitur,  ostendilur  cor  introrsus  suppli- 
cio  dignum.  In  cujus  rei  signum  dicilur  '* : 
«  Percussit  autem  cor  David  suum,  postquam 
uumeratus  est  populus;  et  dixit  David  ad 

13.  —  "  Isa.,  XLl.\,  23.  —  "  Sup.  xv,  18.—  '»  Orat. 
Mauasse.  —  '»  I  Esdr.,  ix,  6.  —  '»  U  Reg.,  xxiv,  10. 

(a)  Suppl.  Gratias  ago,  etc—  (6)  Forte  leg.  prodebat. 


EXPOSITIO  IN 

Dominum;  Peccavi  valde  in  hoc  facto  :  sed 
precor,  Domine,  ut  transferas  iniquitateni 
servi  tui.  »  Sic  iste  percutiebat  pectus,  quasi 
indignatus  contra  seipsuni.  Unde  Giossa  : 
«  Percutit  pectus,  et  pcenas  de  se  exigit,  ut 
Deus  parcat.  »  Unde  etiam  consuetudinis  nos- 
trae  est  in  confessione,  dicendo  culpam^  tun- 
dere  pectora  nostra  in  redargutionem ,  et 
poenitentiam  nostrorum  cordium,  et  contes- 
tationem  conscientiarum.  Undeinfradicitur' 
quod  «  turba  eorum,  qui  simnl  adei'ant  ad 
spectaculum  istud,  et  videbant  quae  fiebant, 
percutientes  pectora  sua  revertebantur.  » 
Propter  quod  et  tunsio  pectorum ,  sicut  di- 
cit  Augustinus  ^  valet  ad  remissionem  ve- 
Qaibos  nalium.  Unde  est  unum  de  novem,  quibus 
dtuiTD^  venialia  remittuntur.  Venialia  enim  dicun- 
'""■•  tur  remitti  confessione,  pectoris  tunsione, 
aquae  benedictee  aspersione,  cordis  contri- 
tione ,  crucis  signatione ,  oratione ,  sacra 
communione  ,  eleemosynarum  largitione , 
injuriarum  remissione,  extrema  unctione, 
levi  pcenitentia,  et  compassione  fraterna. 
Unde  versus '  :" 

Confiteor,  tundo,  respergo,  conteror,  oro, 
Signor,  edo,  dono,  per  qure  venialia  pono, 
Unctio,  poena  levis,  compassio,  quae  fit  egeuis. 

Tertio,  quantum  ad  insinuationem  humi- 
litatis  per  verbum,  subjungit :  Dicens :  Deus, 
propilius  esto  mihi  peccatori.  Nota  hic  bre- 
vissimam  orationem  et  efflcacissimam,  quia 
in  hac  orans  seipsum  humihat,  et  Deum  ex- 
altat.  Et  talis  oratio  est  Deo  accepta ,  secun- 
dum  illud  '  :  «  Oratio  hurailiantis  se  nubes 
penetrabit,  et  donec  propinquetj  nou  con- 
solabitur :  et  non  discedet,  donec  Altissimus 
aspiciat.  »  Deum  etiam  magnificat,  humiliter 
petendo  veniam  '  :  «  Laudabo  nomen  tuum 
assidue,  etcollaudabo  illud  in  confessione,  et 
exaudita  est  oratio  mea.  Et  liberasti  me  de 
perditione,  et  eruisti  me  de  tempore  iniquo. 

»  luf.,  xxili,  18. —  '  Aug.,  de  verb.  Dom.,  senu.  viii, 
al.  Lxvii,  n.  t.  Kn  verba  Augustini  :  «  Tundere  auteni 
peclus  quid  Cii,  nisi  arguere  quod  latet  in  peclore,  ct 
evideoti  pulsu  occultum  castigarc  peccatum  ? «  — 
»  Idcm  habes  iu  Centiloq.,  part  I,  sect.  6,  huj.  edit. 
lom.  VII,  pag.  351.  —  '  Eccli.,  xxxv,  21.  —  ''  Ibid., 

TOM.   XX. 


CAP.  XVIII.  81 

Propterea  confltebor,  et  laudem  dicam  tibi , 
et  benedicam  nomini  Domini.  »  Magniflcat 
etiam  eum  vocando  ipsuin  Deum,  quia  hoc 
est  nomen  summse  majestatis  "  :  «  Scitote 
quoniam  Dominus  ipse  est  Deus  :  ipse  fecit 
nos ,  et  non  ipsi  nos.  »  Et  iterum '  :  «  Quo- 
niam  Deus  magnus  Dominus ,  et  rex  mag- 
nus,  »  etc.  Est  similiter  nomen  summse  ve- 
ritatis  '  ;  «  Non  est  Deus  quasi  homo,  ut 
mentiatur,  nec  ut  fllius  hominis,  ut  mutetur. 
Dixit  ergo  et  non  faciet  ?  »  Et  ^  :  «  Est  autem 
Deus  verax ,  »  etc.  Est  similiter  nomen  sum- 
mse  charitatis ;  unde  dicitur  '" :  «  Deus  chari- 
tas  est,  et  qui  manet  in  charitate,  in  Deo 
manet.  »  Est  eliam  nomen  summae  pieta- 
tis  "  :  «  Benedictus  Deus,  et  Pater  Domini 
nostri  Jesu  Cliristi,  Pater  misericordiarum , 
et  Deus  totius  consolationis ,  »  etc.  Dicit 
igitur  Publicanus  orando  tam  humiliter , 
quam  devote ;  Deus ,  propitins  esto  ?nihi 
peccatori.  (a)  Summce  majestatis  :  Propi- 
tius  esto  mihi  peccatori,  ad  mauifestandam 
tuam  potentiam,  secundum  illud  '^ :«  Mise- 
rerisomnium,  quia  omnia  potes,  et  dissi- 
mulas  peccata  hominum  propter  pceuiten- 
tiam , »  etc.  Summae  veritatis  :  Propitius  esto 
ynihi  pcccatori,  ad  manifestandam  tuam  jus- 
titiam  "  : «  In  veritate  tua,  exaudi  me  in  tua 
justitia.  In  veritate ,  inquam ,  quam  promi- 
sisti :  Ezechiel^''  :  «  Impietas  impii  non  uo- 
cebit  ei ,  in  quacumque  die  conversus  fuerit 
ab  impietate  sua.  »  Summa3  charitatis  :  Pro- 
pitius  esto  mihi  peccatori,  ad  manifestan- 
dam  tuam  benevolentiam '"  : «  Parcis  aulem 
omnibus,  quoniam  tua  suut,  Domine,  qui 
amas  animas.  »  Et  "  :  «  In  charitate  perpe- 
tua  dilexi  te :  ideo  attraxi  te  miserans^ »  etc. 
Summae  pietatis  :  Propitius  esto  mihi  pecca- 
tori,  ad  manifestandam  tuam  misericordiam; 
pro  quo  orabat  Propheta  in  Psalmo  "  .•«  Mi- 
serere,  mei  Deus,  secundum  magnam  mise- 

Li,  )o-17.  —  «  Psal.  xcix,  3.  —  '  Psttl.  xciv,  3.  — 
8  Num.,  xxiil,  19.  —  "  Rom.,  iii,  4.  —  '«  I  Jotm.,  iv, 
lU.  —  'I  II  Cor.,  III,  4.  —  12  Sap.,  XI,  24.  —  '3  Psal. 
cxLii,  1.  —  "  Ezech.,  XXXIII,  12.  —  '*  Sap.,\i,21.— 
"  Jerem.,  xxxi,  3.  —  "  Psal.  L,  3, 

{a)  Cset.  edit.  add.  Deus. 


32  EVANGELII 

ricordiam  tuatr,  »  etc.  Et ' :  a  Miserere  nos- 
tri ,  Deus  oiniiium,  et  respice  nos ,  et  ostende 
nobis,  »  etc. 

U.  Dico  vofns,  etc.  Postquam  descripslt 
conditiones  personarum  et  precum,  bic  tertio 
descril)it  conditionem  exauditionis.  Descri- 
bitur  autem  hic  exauditionis  conditio  quau- 
tum  ad  judicium  particulare,  et  quantum  ad 
edictum  universale. 

Primo  igitur,  quantum  ad  judicium  par- 
ticulare  dicit :  Bico  vobis :  Descendit  hic  jus- 
tificatus  in  domum  suam  ah  illo,  id  est, 
plus  quam  ille,  quia  Pharisaeus  descendit 
justificatus  secundum  suam  opinionem ,  sed 
iste  secundum    veritatem.    Unde  Dominus 
plus  pensat  unam  humilem  supplicationem 
peccatoris  pcenitentis ,  quam  innumerabiles 
actiones  alicujus  justi  de  se  praesumentis. 
Propter  quod  dicilur  *  :  «  Gaudium  erit  in 
ccelo    super    uno    peccatore    pcenitentiam 
agente,  quam  super  nonaginta  novem  justis, 
qui  non  indigent  poenitentia  ,  »  id  est ,  qui 
se  reputant  non  egere.  In  quo  miro  modo 
reprimitur  superbia  humana,  ut  non  de  suis 
meritis  prssumat.  Propter  quod  etiam  Deus 
reprobavit  superbum  populum.iudaicum,  et 
elegit  plebem  humilem  gentibum  populo- 
rum,  quoruin  figuram  gerunt  hic  Phari- 
saeus   et    iste    Publicanus.     Unde    Glossa : 
<(  Typice  Pharisaeus  Judffiorum  populum  de- 
signat,  qui  ex  justificationibus  legis  extolUt 
nierita  sua ,  et  superbiendo  recedit ;  humi- 
liatus  Publicanus   gentilem ,   qui    longe  a 
Deo  positus  peccata  confitetur,  et  lamen- 
tando  appropinquat  Deo,  et  exaltatur.  »  Ideo 
dicitur  '  :  «  Noli  altum  sapere,  sed  time.  Si 
enim  Deus  naturalibus  ramis  non  pepercit, 
ne  forle  nec  tibi  parcat.  »  Si  ergo  Deus  re- 
pressit  justos  propter  superbiam ,  quanto 
magis  impios  et  superbos  ?  *  «  Si  justus  vix 
salvabitur,   impius  et  peccator  ubi   pare- 

bunt  ?  » 

Secundo,  quantum  ad  edictum  universale, 
subdit  :  Quia  omnis  quise  exaltat,  humilia- 

'Eccli.,  XXXVI,   1.  —  =  Sup.,  XV,  1.  —  =  liom.,  xi, 
20,  21.  —  '  I  Pe'r-,  iv,  18.  —  '  Abd.,i.—  "  Job.,  xx. 


SANCTl  LUC^ 

bitur ;  et  qui  se  hiimiliat ,  exaltabitur.  Hic 
datur  generalis  sententia  de  huinilibus  et 
superbis.  Unde  Glossa  :  «  Posita  Pharisaei  et 
Publicani    controversia  ,    ponitur    judicis 
senteiitia,  ut  caveatur  superbia.  »   In  qua 
sententia  universaliter    praefertur  humilis 
superbo,  quia  superbus  debet  dejici  ,  secun- 
dum  quod  dicitur  in  Abdia "  :  «  Si  exaltatus 
fueris  ut  aquila,  et  si  inter  sidera  posueris  ni- 
dum  tuum ,  »  etc.  Et  Job  • :  «  Si  ascenderit 
usque  ad  coilum  superbia  ejus,  etcaput  ejus 
nubes  tetigerit,  quasi  sterquiliniuin  in  fine 
perdetur. »  Propterquoddicitur':  «Contritio- 
nem  praecedit  superbia.  »  Et  e  contrario  hu- 
milisjustusexaltatur,  Job « :  «  Qui  humiliatus 
fuerit,  erit  in  gloria,  et  qui  inclinaverit  ocu- 
los  suos,  ipse  salvabitur.  »  Et  ideo  Pelrus» : 
«Ilumiliamini  sub  potenti  manu  Dei,  ut  vos 
exaltetintemporevisitationis.  BDehisduobus 
simul  dicitur  '*  :  «  Antequam  conteratur,  ex- 
altatur  cor  hominis,  et  antequamglorificetur, 
humiliatur:»qnia,sicutdicilur":«Superbum 
sequitur  humilitas ,  et  humilem  spiritu  sus- 
cipiet  gloria.  »  Et  hoc  est  quod  dicitur  "  : 
«  Est  propter  gloriam  minoratio ,  et  est  qui 
ab  humilitale  lovabit  caput. »  Unde  exem- 
plum  habemus  hic  in  Pharisaeo ,  et  Publi- 
cano;  exemplum  in  popnlo  judaico  ,  et  gen- 
tili;  exemplum  in  Saule  reprobo,  et  David 
electo;  exemplum  summum  in  Lucifero,  et 
Jesu  Christo.  Unde  secundum  hanc  senten- 
tiam  decurrit  totius  regimen  universi.    Et 
nota  quod  eadem  sententia  supra  fuit  posita 
contra  invitatos  ad  nuplias,  et  nunc  iteratur 
hic,  sed  non  sine  causa,  quia  duplex  est  hu- 
militas  :  una  est  cbaritatis,  qua  voluntate 
quis  humiliat  se ;  alia  est  humilitas  veritalis, 
qua  quis  parva  de  se  sentit.  Supra  "  ergo 
hoc  dixit,  ut  incitaret  ad  humilitatem  chari- 
tatis;  hic  iterat  idipsum,  ut  incitet  ad  humi- 
litatem  veritatis  ,  sicut  apparet ,  quia  Publi- 
canus,  propter  conscientiam  mali  meiiti,  de 
se  compellebatur  mala  sentire.  Haec  autem 


7.  _  '  Prov.,  XVl,  18.  —  »  Joi,  xsil,  29.  —  «  I  Petr., 
v^  fi.  _  1»  Prov.,  xviii,  12.  —  >'  Prov.,  xxix,  iA.  — 
"  Eccli.,  XX,  11.  —  "  Sup.,  XIV,  10. 


EXPOSITIO  IN 

humilitas  duplex  est  nobis  necessaria ,  scili- 
cet  veritatis  in  intellectu,  et  charitatis  in 
afTectu,  ut  excludatur  a  nobis  superbia  prae- 
sumptionis,  et  ambitionis;  et  ideo  ad  hoc 
insinuandum  haec  sententia  non  irrationabi- 
liter  iteratur. 

15.  Afferebant  autem  ad  iUum  et  infan- 
tes ,  etc.  Postquam  exemplo  parabolico  in- 
duxit  ad  humilitatem  in  oratione,  hic  con- 
sequenter  exemplo  expresso  inducit  ad  hu- 
militatem  in  conversatione,  et  hoc  exeraplo 
infantium  qui  Christo  fuerunt  oblati  et  ac- 
cepti  ab  ipso,  in  signum  approbationis  hu- 
militatis.  In  hujus  autem  exempli  explica- 
tione,  quinque  introducuntur  ab  Evange- 
lista :  primum,  oblatio  importunainfantium ; 
secundum,  carnalis  increpatio  offerentium  ; 
tertium  ,  benigna  susceptio  oblatorum  ; 
quartum,  judicialis  approbatio  humilium; 
quintum,  severa  reprobatio  superborum. 

Primo    igitiur   quantum    ad    infantium 

oblationem ,  dicit :  Afferebant  autem  ad  il- 

lum  et  infantes,  ut  eos  tangeret.   Glossa  : 

a  Post  dictam  controversiam  et  dalam  sen- 

tentiam,  humili  magistro  offeruntur  infan- 

tes,  ut  ostendatur  quod  innocens  et  simplex 

aeiasad  gratiam  pertineat.  Undein  Psalmo ' : 

«  Ex  ore  infantium  et  lactentium  perfecisti 

laudem.  »  Offerebant  autem ,  ut  eis  daret 

benedictionem  per  manuum  impositionem. 

In  quo  prsefignrabatur  et  quodam  modo  in- 

sinuabatur  sacramentum  confirmationis ,  in 

quo  datur  copia  gratise  benedictionis,  secnn- 

dum  iUud  *   :  «  imponebant   manus  super 

illos,  et  accipiebant  Spiritum  sa;i?tum.  »  Hic 

autem  Spiritus  sanclus  requiescit  super  par- 

vulos,  secundum  illud  ^  :  «Quae  est  ista 

domus  quam  ajdificabitis  mihi  ?  et  quis  est 

iste  locus  requietionis  meae  ?  ad  queni  autem 

respiciam,  nisi  ad  pauperculum  et  contritum 

spiritu,  et  trementem  sermones  meos?  »  Et 

dicit  alia  traiislatio  :   a  Super  quem  requi- 

escet  spiritus  meus,  nisi  super  humilem  et 

>  Psal.  VIII,  3.—  «  Act.,  vm,  17.  —  '  Isa.,  lxvi,  {-i. 
—  *  Psal.  XXVI,  10.  —  '  Leoit.,  xxvii,  28.  —  «  Matl/i., 
XVI,  22.  —  '  Eccli.,  xviii,  12.  —  8  Inf.,  xxii.  2'i.  — 
'  Jerem.,  XLViil,  10. 


CAP.  XVIII.  83 

quietum  ?  »  Et  hoc  maxime  verum  est, 
quando  Domino  ofTertur  ' :  «  Quoniam  pater 
meus  et  mater  mea  dereliquerunt  me,  Do- 
minus  autem  assumpsit  me.  »  Et  ideo  in 
flguram  hujus  dicitur  '  :  «  Quidquid  semel 
ftierit  consecratum,  sanctum  sanctorum  erit 
Domino. » 

Secundo,  quantum  ad  offerentium  incre- 
pationem,  subdit :  Quod  cum  viderent  dis- 
cipuli,  increpabant  illos,  scilicet  offerentes :  ' 
et  hoc,  quia  carnaliter  afflciebantur  circa 
Christum.  Unde  Glo.ssa  :  a  Increpabant,  non 
quod  nollent  infantes  manu  et  voce  Salva- 
toris  bededici ,  sed  quia  nondum  perfecti  in 
fide  putabant  eum  in  simililudinem  homi- 
num  lassari  importunitate  ofl"erentium.  » 
Unde  propter  quietem  magistri  impediebant 
opus  alienae  salutis,  sicut  et  Petrus  Domino 
dicenti,  quod  oporteret  eum  pati,  dicebat ' : 
«  Absit  a  te,  Domine,  non  erit  tibi  hoc ;  »  vel 
quia  carnaliter  afficiebantur  circa  populum 
suum.  UndeGlossa  :  « Increpabant ;  hoc  ideo 
fortasse,  quia  prius  populum  Judaeorum,  ex 
quo  secundum  carnem  erant,  volebant  sal- 
vari.»  Et  ideo carnali misericordia  moveban- 
tur,  de  qua  dicitur  '  :  «  Miseratio  hominis 
circa  proximum  suum ;  misericordia  autem 
Dei,  »  elc.  In  hoc  autem  facfo  discipuli  ge- 
rebant  typum  carnalium  sacerdotum  et  pon- 
tificum,  qui  amant  magis  carnalem  quie- 
tem,  et  sanguinis  proximitatem,  quam 
populorum  salutem.  Sicut  et  in  contentione 
eorum,  .scilicet  discipulorum,  de  majoritate, 
quam  habuerunt,  flgura  geritur  ambitioso- 
rum ;  de  qua  infra '  :  «  Facta  est  et  contentio 
inter  discipulos,  quis  eorum,  »  etc.  Et  hcec 
duo  vitia  sunt,  quae  maxime  Ecclesiam  Dei 
corrumpunt,  scilicet  ambitio  dignitatum,  et 
negligentia  proximorum.  Pro  utroque  isto- 
rum  dicitur  «  :  «  Maledictus  qui  facit  opus 
Dei  fraudulenter :  et  maledictus  qui  prohibet 
gladium  suum  a  sanguine.  »  Alia  translatio 
habet :  Ncr/Ugenter  [a).  Jn  quo  simul  frau- 
dulenta  ambitio,  et  desidiosa  negligentia  re- 
probatur. 

(a)  Caet.  edit.  Negligentia. 


84  EVANGELII 

Terlio,  quiuituni  ad  benignam  oblatorum 
susceptionem ,  additur  (v.  iC) :  Jesus  autem 
convocans  illos,  dixit :  Sinite  pueros  venire 
ad  me,  et  nolite  vetare  eos,  guos  scilicet  ma- 
gis  debetis  attrahere  et  vocare.  Unde  dici- 
lur  '  :  0  Misit  anciUas  suas  ut  vocarent  ad 
arcem^  et  ad  moenia  civitatis  :  »  Si  quis  est 
parvidus,  veniat  adme.  Hos  ergonon  debe- 
bant  vetare,  sed  vocare  *  :  «  Noli  prohibere 
benefacere  eum  qui  potest  :  si  vales,  et  ipse 
benefac.  »  Unde  Chr}^sostomus  '  :  «  Si  sancti 
futuri  sunt,  quid  vetatis  filios  ad  patrem 
venire  ?  Si  peccatores  futuri  suiit,  quid  sen- 
tentiam  damnationis  profertis,   antequam 
culpam  videatis  ?  Quales  modo  sunt ,  meum 
est ;  quales  vero  futuri  sunl,  ipsorum  :  quod 
meum  est,  honorate  ;  quod  ipsorum  erit, 
miseremini.  »   Ex  quo   manifeste  apparet, 
quod  pueri  uon  sunt  prohibendi  ne  accedant 
ad  Christum.  In  cujusetiam  siguum,  ut  ipse 
se  praeberet  pueris  in  exemplum,  dicitur  de 
ipso  supra  '  quod  «  cum  factus  esset  annorum 
duodecim ,  relictis  parentibus ,  remansit  in 
Jerusalem.  »  In  cujus  etiam  signum  infan- 
tium  puerorum  acceptavit  martyrium,  de 
qiio  Matthceus  ^  :  «  Mittens  Herodes,  occidit 
omnes  pueros ,  qui  erant  in  Bethleem,  a  bi- 
matu  et  infra.  »  In  hujus  etiam  signum  ac- 
ceptavitpuerorumprseconium  laudantium* : 
«  Videntes  principes  sacerdotum  et  scribse 
mirabilia  quae  fecit,  et  pueros  clamantes  in 
templo ,  et  dicentes  :  Osanna  filio  David,  in- 
dignati  sunt,  et  dixeruntei  :  Audis  quid  isti 
dicunt?  Jesus  autem  dixit  eis  :  Utique.  INun- 
quam  legistis ,  quia  ex  ore  infantium  et  iac- 
tentium  perfecisti  laudem  ?  »  etc.  Licetergo 
pueri  occidantur  ab  Herode,  repellantur  a 
Pharisaeis,  suscipiendi  sunt  a  discipulis,  quia 
suscipiuntur    a    Christo,    et    a   Deo.    Un- 
AePsalmus  '  :   «  Laudate,   pueri,   Domi- 
num, »  etc. 

Quarto,  quantum  ad  judicialem  humilium 

'  Prov.,  IX,  3.  —  *  Prov.,  ni,  27.  —  s  Imo  auctor 
Oper.  imperf.  in  Malth.,  hom.  xxxil,  inter  Oper. 
Chrysost.,  App.  tom.  VI.  —  *  Siip.,u,43.—  ^Maith., 
II,  16.  —  «  Ibid.,  XXI,  15-16.  —  '  Psal.  cxii,  1.  — 
»  1  Cor..  XIV,  20.  —  '  Prov.,  x.vil,  lii.  —  '•  Sap.,  XII, 


SANCTI  LTTCtE 

approbationem ,  subjungitur  :  Talium  enim 
estrer/num  Dei ,  id  est,  pueris  similium.  Et 
nota  quod  pueri  habent  aliqua  in  se  in  qui- 
bus  assimilantur  eis  mali,  et  aliqua  in  quibus 
assimilantureisboni:  propterquod  dicitur*: 
«  Nolite  pueri  effici  sensibus,  sed  malitia 
parvuli  estote.  »  Habent  namque  pueri  sto- 
liditatem  in  ratione  '  :  «  Stultitia  coUigata 
est  in  corde  pueri.  »  Sapiens'" :«  Tanquam 
pueris  insensatis  judicium  in  derisum  de- 
disti . »  Ilabent  concupiscentiam  in  aflectione ; 
Ecclesiastes '^  :  «  Vae  tibi,  terra,  cujus  rex 
puer  est,  et  cujus  princeps,  »  etc.  Et "  : «  Puer 
qui  dimittitur  voluntati  suae,  confundit  ma- 
irem  suam.»  Habent  etiam  instabilitatem  in 
operatione  "  :  «  Deficient  pueri ,  et  labora- 
bunt,  et  juvenes  in  infirmitate  cadent.»  Et  '* : 
«  Non  simus  parvuli  fluctuantes, »  etc.  Et 
ideo  Isaias  "^  :  «  Puer  centum  annorum  mo- 
rielur,  et  peccator,  »  etc.  Habent  prjeter  haec 
pueri  puritatem '" : «  Praecepit  rex  praeposito 
eunuchorum  ut  introduceret  pueros,  in  qui- 
bus  nulla  esset  macula.  »  Ideo  dicitur  "  : «  Si 
mundi  sunt  pueri,  maxime  a  mulieribus , 
manducent.  »  Et  David  :  «  Fuerunt  vasa 
puerorum  sancta.  »  Habent  simplicitatem  "  : 
oEx  studiis  suis  intelligitur  puer,  si  munda 
et  recta  sunt  opera  ejus.  »  Oseas '" ;  «  Puer 
Lsrael,  et  dilexi  eum  propter  simplicitatem.» 
Et  *" : «  Scio,  Deus  meus ,  quod  probes  corda, 
et  simplicitatem.  »  Habent  docilitatem  "  : 
«  Puer  eram  ingeniosus,  et  sortitus  sum 
animam  bonam.  »  Et  '* :  «  Noli  subtrahere  a 
puero  disciphnam;  si  enim  percusserls  eum 
virga,  non  morietur.  »  Habet  amicabilita- 
tem  ^' :«  Erat  Omnipotens  mecum ,  et  in  cir- 
cuitu  meo  pueri  mei. »  Et»* :«  Noli  mihi  mo- 
lestus  esse,  quia  pueri  mei  mecum  sunt.  » 
Habent  tractabilitatem  "  :«Samuel  ministra- 
batante  faciem  Domini,  puer  accinctus  ephod 
lineo.  »  Et  de  Joseph  dicitur  " : «  Joseph  pas- 

25.  —  <'  Eccle.,  X,  16.  —  '«  Prov.,  xxix,  15.  —  "  Isa., 
XL,  30.  —  '*  Ephes.,  IV,  U.  —  ">  ha.,  Lxv,  20.  — 
"•  Dan.,  I,  4.  —  "  1  Rey.,  XXI,  4,  5.  —  •»  Prov.,  XX, 
II.  —  '»  Ose.,  XI,  1.  —  "  I  Paral.,  xxix,  17.  — 
"  Sap.,  vin,  l'J.  —  '«  Prov.,  xxiii,  13.  —  "  Job,  xxii, 
5.  —  =♦  Sup.,  XI,  7.  —  »  1  Reg.,  il,  18.  —  "  Gen., 
XXXVII,  2. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVIII. 


8S 


cebat  gregem  cum   fratribus   suis   adhuc 
puer. »  Habent  veracitatem  '  :  «  Suscitavit 
Domiiius  spiritum  sanctum  pueri  juuioris, 
et  exclamavit :  Muudus  ego  sum  a  sanguine 
hujus. »  Et'  :  «Nescio  loqui,  quia  puer  ego 
sum.  Et  dixit  Dominus  ad  me :  Noli  dicere  : 
Puer  sum. »  Et ' :  «Tu ,  puer,  propheta, »  etc. 
Habent  etiam  humilitatem ' :  «  Catelli  come- 
dunt  sub  mensa  de  micis  puerorum : »  et  ra- 
tione  hujus  maxime  Deo  placent,  et  hic  in- 
troducuutur  in  exemplum  ^ :  «  Et  qui  susce- 
perit  unum  parvulum  talem  in  nomine  meo, 
me  suscipit,  Bquia"  «  excelsus  Dominus  et  hu- 
milia  respicit.  »  Ideo  Matthceus  '  :    «  Ecce 
puer  meus  quem  elegi,»  etc.  Taliurn ,  igi- 
tur,  id  est,  habentium  puritatem  in  carne, 
simplicitatem  in  intentione,  docilitatem  in 
cognitione,  amicabilitatem  in  operatione , 
veracitatem  in  sermone,  et  humihtatem  in 
conversatione,  est  regniim  ecelorum.  Et  ra- 
tione  hujus  humilitatis  vocatur  Abraham 
puer  in  Scriptura  *  :   «  Memor  fuit  verbi 
sancti  sui  quod  habuit  ad  Abraham  pue- 
rum  suum.  »  Christus  autem  puer  dicitur ' : 
«  Melior  est  puer  pauper  et  sapiens  rege 
sene  et  stulto ,  »  etc.  Et  ratione  omnium 
prsedictorum ,  et  maxime  ratione  humilita- 
tis  dicitur   :  «  Talium    est   regnum  ccelo- 
rum. »  Propter  quod  supra  '" : «  Deposuit  po- 
tentes  de  sede,  et  exaltavit  humiles.  »  Et 
Job  "  :«  Qui  humiliatus  fuerit,  erit  in  glo- 
ria  :  et  qui  inclinaverit  oculos  suos,  ipse 
salvabitur. » 

Quinto,  quantum  ad  severam  superborum 
reprohationem ,  subinfertur  (v.  17) :  Ainen 
dico  vobis,  quicumque  non  acceperit  regnum 
Dei  sicutptier,  non  intrabit  in  illud;  quasi 
diceret :  Qui  recusat  humiliari  propter  su- 
perbiam  cordis  sui,  non  intrabit  in  illud  reg- 
num  per  sententiam  veritatis  Dei.  Unde 
MatthcEus  "  :  «  Nisi  conversi  fueritis,  et  effi- 
ciamini  sicut  parvuli ,  non  intrabitis  in  reg- 
num  coelorum. »  Nam  oportet  eum  qui  intrat 

'  Dan.,  xiH,  43.  —  «  Jerem.,  i,  6-7.  —  ^  Sup.,  i,  76. 

—  '  Marc,  VII,  28.  —  »  Malt/i.,  xviii,  5.  —  6  psal 
cxxsvii,  6.  —  '  Matth.,  xii,  18.  —  '  Psal.  civ,  42. 

—  »  Eccle,,  IV,  13.  —  10  Sup.,  i,  52.  -  "  JoO,  xxii,  29. 


in  regnum,  esse  sicut  puerum,  id  est  purum 
et  parvum.  Regnum  autem  coelorum  dicitur 
sacra  doctrina,  ad  quani  qui  vult  venire, 
oportet  quod  seipsum  faciat  sicut  puerum. 
Unde  Glossa  :  «  Regnum  cffilorum ,  id  est 
doctrinam  Evangelii,  sicut  puer  jubemur 
accipere.  »  Puer  in  discendo  non  contradicit 
doctoribus ,  non  rationes  et  verba  ad  resis- 
tendum  componit;  sed  fideliter  suscipit,  ob- 
temperat,  et  quiescit.  Ideo  dicitur  " :  «  Abs- 
condisti  haec  a  sapientibus  et  prudentibus , 
et  revelasti  ea  parvulis.  »  Et  '*  : «  Pueris  au- 
tem  his  dedit  Deus  scientiam  et  disciphnam 
in  omni  libro,»  etc.  Reguum  etiam  ccelo- 
rum  dicitur  gratia,  de  qua  supra'=  :«  Reg- 
uum  Dei  intra  vos  est :  »  et  hoc  non  datur 
nisi  puerisper  munditiam  et  humihtatem '« : 
«  Deus  superbis  resistit,  humilibus  autem 
dat  gratiam.  »  Regnum  ccelorum  etiam  dici- 
tur  gloria  seterna  ''  :«  Justi  fulgebunt  sicut 
sol  in  reguo  patris  eorum  :  »  et  hoc  non  da- 
tur  nisi  parvulis,  secundum  illud  "  :«  Beali 
pauperes  spiritu,  quoniam  ipsorum  est  reg- 
num  cffilorum;  »  et  etiam  pueris  qui  sunt 
puri  '8  :«  Beati  mundo  corde,  quoniam  ipsi 
Deum  videbunt. »  Unde  Glossa :  «  Sicut  puer 
non  perseverat  in  ira,  laesus  non  meminit, 
non  concupiscit  muherem,  nec  cogitat  vel 
loquitur  malum ,  sic  vos  nisi  talem  innoceu- 
tiam  et  puritatem  habueritis,  non  intrabitis 
in  regnum  cffilorum.  »  Qui  ergo  recusat  par- 
vitatem  huniilitatis  etpuritatem  sanctitatis, 
ille  despicit  vitae  aeternae  meritum  :  et  ideo 
necesse  est  reprobari  per  divinum  judicium , 
ut  non  intret  in  reguum  ccElorum,  sed  fo- 
ras  pellatur  procul  *» : «  Foris  canes ,  et  ve- 
nefici,  et  impudici,  et  homicidae,  idolis  ser- 
vientes. »  Propter  quodin  Psalmo":  «Non 
salvatur  rex  per  multam  virtutem,  et  gigas 
nonsalvabiturinmultitudine  virtutis  su£e.» 
Idco  Judith  ait  ^* :  «  Nec  superbi  ab  initio 
placuerunt  tibi ;  sed  humihum  et  mansueto- 
rum  semper  tibi  placuit  deprecatio. »   Qui 

—  '3  Matth..  xvm,  i.  —  '3  Ibid.,  xi,  23,  —  '*  Dan.,  i, 
17.  —  '5  Sup.,  XVII,  21.  —  16  Jac,  IV,  6.  —  "  Matth!, 
xm,  43.  —  '8  Ibid.,  V,  3.  —  '»  Ibid.,  8.  —  'o  Apoc  , 
XXII,  io.  —  2'  Psal.  XXXII,  16.  —  '*  Jttdith,  ix,  16. 


EVANGELU  SANCTI  LUCiE 


ergo  non  vult  damnari,  necessum  habet  hu- 
uiiliari'  :  «  Ilumiha  valde  spiritum  tuum, 
quoniam  vindicta  carnis  impii ,  ignis  et 
vermis.  » 

18.  Et  interroqavlt  eum  quidam,  etc. 
Post  confutationem  curiositatis  in  perscru- 
tando,  sequitur  hic  secunda  pars  hujus  par- 
tis ,  in  qua  fit  confutatio  curiositatis  in  possi- 
dendo,  et  hoc  qnidem  tacit  dupliciter  :  primo 
scilicet  commendando  paupertatem ;  se- 
cundo ,  approbando  iiberahtatem  (o),  infra  ^ : 
Et  inrjressus  perambulahat  Jericho ,  etc. 
Paupertatem  autem  ostendit  commendabi- 
lem  et  approbabilem  ex  quatuor  :  primo, 
ratione  perfectionis  sui  in  merito,  ibi ' :  Quo 
audilo  Jesus,  etc;  secundo,  ratione  imperfec- 
tionis  [b)  in  suo  contrario,  ibi  * :  His  ille  auditis 
contristatus  est,  etc;  tertio  ratione  consum- 
ffiationis  in  praemio,  ibi :  Ait  auteni  Petrus: 
Ecce,  etc;  quarto,  ratione  dignalionis  Christi 
in  exemplo,  ibi  :  Assumpsit  autem  Jesus 
duodecini,  etc.  In  explicando  autem  meritum 
perfectae  paupertatis  quatuor  introducuntur, 
scilicet  interrogatio  ,  qua  quaeritur  quid 
agendum;  responsio  qua  ostenditur  quo  ten- 
dendum;  informatio,  qua  declaratur  iter  sa- 
lutiferum ;  exhortalio,  qua  suadetur  iter  per- 
fectum. 

Primo  igitur quantum  ad  interrogationem, 

qua  quaeritur  quid  agendum,  dicitur  :  Et 

interrogavit  eum  quidamprinceps.  Hic  vide- 

tur  quo  1  Ambrosius  et  Beda  sibi  contradi- 

cant.  Ambrosius  enim  dicit  quod  isle  inter- 

rogavil  Jesum  interrogatione  tentativa  et 

curiosa;  et  hoc  colligitur,  tum  ex  hoc  quod 

Dominus  ipsum  reprehendit,  tum  ex  hoc 

quod  ipse  Domiui  consilium  non  acceptavit. 

Unde  Ambrosius  in  Glossa  dicit  °  :«  Versuta 

fuit  interrogatio ,  et  ideo  arguta  responsio. » 

Beda  autem  dicit,  quod  interrogavit  interro- 

gatione  fideU  et  sLudiosa ;  quod  elicit  ex  hoc, 

'  Eccli.,  VI!,  19.  —  -  Inf.,  XIX,  1  et  seq.  —  '  Inf., 
V.  22.  —  *  Inf.,  V.  23.  — '  Ambros.,  in  Luc,  lib.  Vlll, 
n.  65.  -  «  Marc,  x,  21.  —  '  Cbrysost.,  in  Matth., 
hom.  LXIV.  —  8  Jerem.,  vi,  16.  —  "  Matth.,  \l,  33.  — 
'•  Tob.,  IV,  19.  -  'i  Eccli.,  VI,  G.  —  ^'-  Cant.,  v,  10.  — 
"  Eccle.,  VII,  29.  -  "  I  Cor.,  i,  24.  —  »  Isa.,  IX,  6. 
—  "  Isa.,  XLviii,  n. 


quod  maxime  dicitur  Dominus  Jesus  eum 
dilexisse.  Unde  Beda  iu  Glossa  ait :  a  Non 
putandus  est  iste,  ut  quidam  aiunt,  vel 
Deum  tentasse,  vel  de  sua  vita  mentitum 
esse;  aiioquiu,  ut  Marcus  ait ',  intuilus  ar- 
cana  cordis  ejus  diligere  eum  non  diceretur 
Jesus.  »  Sed  hoc  solvitur  per  quoddam  ver- 
bum  Joannis  Chrysostomi'  :  «  Iste,  inquit, 
dives  et  lentator  et  superbus  erat :  sed  Jh,sus 
oculis  misericordise  intuitus  est  eum. »  Et 
infra  :  «  Dilexit  in  eo  non  quod  prius  erat 
per  superbiam ,  sed  quod  ccepit  esse  per 
gratiam. » 

Quacumque  autem  intentione  hoc  fecerit, 
utiiem  fecit  interrogationem ;  et  ideo  subdit 
dicens  :  Magister  bone,  quid  faciens  vitam 
ceternam  possidebo  ?  Haec  est  recfa  et  utilis 
interrogatio  socundum  illud » :  «  State  super 
vias,  et  videte,  et  interrogate  de  semitis  an- 
tiquis  quae  sit  via  bona,  et  ambulate  in  ea. « 
Et  hoc  consilio  Domini ' :  «  Quaerite  primum 
regnum  Dei ,  et  justiliam  ejus,  »  scilicet  per 
quaiu  acquiritur  reguum.  Et'"  :«Consilium 
semper  a  sapiente  perquire.  »  Et  maxime 
cousilium  salutare  semper  perquirendum  est 
ab  uno  sapientissimo  Christo,  et  summo  . 
Magistro. 

Et  ideo  vocat  eum  Magistrum,  a  quo, 

tanquam  a  peritissimo,  petit  consilium  sa- 

num,  secundum  illud  "  :  «  Multi  paciflci 

sint  tibi,  et  consiliarius  sit  tibi  unus  ex 

mille.  »  Et  hic  est  Christus,  de  quo  in  Can- 

tico  "  ;  «  Dilectus  meus  candidus  et  rubicuu- 

dus,  electus  ex  millibus.  »  Et  ''  :  «Virum 

de  mille  unum  reperi.»  Ab  isto  igitur,  qui 

solus  est  Magister  noster  Christus;  qui  solus 

est  sapientia  '*  :  «  Praedicamus  Christum  Dei 

virtutem  ct  Dei  sapientiam ; »  qui  solus  est 

verus  consiliarius,  secundum  illud  '* :  «  Vo- 

cabitur  nomen  ejus,  admirabilis,  consilia- 

rius ,  Deus  fortis ,  pater  futuri  saeculi ,  prin- 

ceps  pacis.  »  Ab  (c)  hoc  consilium  et  docu- 

mentum  estrequirendum,  secundum  ilh)d '" : 

[a)  Ccet.  edit.  libertatem. —  (i)  Ceet.  edil.  desunt  hcec  : 
sui  in  meiito,  ibi  :  Quo  audito,  Jesus,  etc;  secundo, 
ralioue  imperfeououis.  \'id.  inf.,  ad  v.  23.  —  (c)  C(et. 
edit.  deest  Ab. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVIII. 


87 


«  Ego  Dominus  Deus  tuus  docens  te  utilia , 
gubernans  te  in  via  qua  ambulas.  » 

Secundo,  quantum  ad  responsionem  qua 
ostenditur  quo  tendendum ,  subditur  (v.  19) : 
Dixit  autem  Jesus :  Quid  dicis  bonum  ?  quod 
non  dioit  arguendo  eum  tanquam  menda- 
cem,  sed  quia  vocans  eum  bonum,  intentio- 
nem  figebat  in  humanitate.  Unde  Augusti- 
nus,  de  Trinitate^  :  «  Vocas  me,  secundum 
illud  quod  vides,  Magistrum  Oonum  [a)  ? 
Hujus  forniae  visio  nou  erit  in  bonum  eis, 
qui  maleagunt:  «quasi  diceret:  «Bonitas  ad 
quam  lendere  debes  non  est  in  me,  secun- 
dum  quod  homo,  sed  secundum  quod  Deus 
sum.» 

Et  ideo  addit  :  Nemo  bonus  nisi  solus 
Deiis.  Quod  non  intelligitur  de  bonitate  per 
participationem,  quae  oranibus  commuuica- 
tur  a  Deo,  secundum  illud'  :  «  Vidit  Deus 
cuncta  quse  fecerat,  et  eraut  valde  bona;  » 
sed  de  bonitale  per  essentiam  ,  quse  facit 
beatos  et  bonos,  secundum  illud  '  :  «  Ego 
ostendam  omne  bonum  tibi. »  IIoc  bonum 
quaerendum  est,  sicut  fmis  omnis  boni.  Unde 
dicitur  *  :  «  Quid  me  interrogas  de  bono  ? 
Unus  estbonus  Deus,  »  elc,  id  est,  bonum 
fmale  in  solo  Deo  est,  qui  est  fmis  omnium, 
quia  bonum  et  fiiiis  idem.  Et  propterea  dici- 
tur  = :  «  Ego  sum  Alpha  et  Omega,  princi- 
pium  et  flnis.  »  Et  *  :  «  Bonus  Dominus,  et 
confortansin  die  tribulationis,  et  sciens  spe- 
rantes  in  se. » 

Ab  hoc  bono  manat  in  nos  bonitas  per 
Spiritum  sanctum.  Sapiens'  :  «0  quam  bo- 
nus  et  suavis  est,  Domine,  spiritus  tuus  in 
omnibus  1  »  Et ' :  «  Quam  boims  Israel  Deus 
his  qui  recto  sunt  corde  !  »  liaec  autem  bo- 
nltas  nostra,  ad  divinam  bonitalem  compa- 
rata ,  non  est  bonitas.  Unde  Job ' ;  «  Num- 
quid  homo  Dei  comparatione  justificabitur, 
aut  factore  suo  purior  erit  ?  »  Ibi  Glossa  : 

'  Aug.,  rf(?  Trinil.,  lib.  1,  u.  31.  —  '  Gen.,  1,  31^  — 
»  Exod.,  xx.xiil,  19.  —  *  MaUh.,  xix,  17.  —  8  Aiioc, 
I,  8.  —  «  Nah.,  I,  7.  —  '  Sap.,  xii,  i.  —  >Psal.  Lxxii, 
1.  —  '  Jo(i,  IV,  17.  —  '•  Job,  XXV,  4.  —  "  Eccli., 
xvm,  1.  —  n  MaWt.,  xix,  17.  —  "  1  Joan.,  ili,  15. 
—    '■  MaM.,  V,   21-22.  —   "  Deut.,   xxvil  ,  20.  — 


«  Humana  justitia,  divinse  comparata,  in- 
justitia  est.  »  Et  ideo  Job  '" ; «  Numquid  jus-- 
iustificari  pote-^^t  homo  comparatus  Deo?» 
quasi  diceret :  Non.  Et  "  :«  Deus  solus  justi- 
ficabitur,  et  manet  invictus  rex  in  aef.ernum.» 
Christus  igitur,  responsurus  quaestioni  utili 
ad  salutem  totius  mundi,  tanquam  magister 
inorum  et  moralis  lotius  phiiosophiae,  incce- 
pit  a  summo  bono  per  essentiam,  a  quo,  et 
secundum  quod ,  et  ad  quod  ordinari  debet 
omiie  bonum  ;  alioquin  desinit  esse  bonum. 

Tertio,  quantum  ad  informationem,  qua 
declaratur  iter  salutiferum ,  subdit  ( v.  20 )  : 
Mandata  nosti?  quod  dicitur  expressius  in 
Matthceo  "  ;  «  Sivis  ad  vitam  ingredi ,  serva 
mandata.  »  Explicat  autem  ea,  cum  sub- 
infert:  Non  occides,  per  iracundiam  "  :«  Qui 
odit  fratrem  suum,  homicida  est.  »  Et  ideo 
dicitur'* :  «Audistis,  quia  dictum  est  anti- 
quis  :  Non  occides.  Ego  autem  dico  vobis , 
quia  omnis  qui  irascitur  fratri  suo,  reus  est 
judicio.  » 

Non  mcechaberis ,  per  lasciviam^  quia  di- 
citur  '^ :  «  Maledictus  qui  dormit  cum  uxore 
proximi  sui.  »  Et'°  :«  Audistis  quia  dictum 
est  antiquis :  Non  racechaberis.  Ego  autem 
dicovobis,  quia  omnis  qui  viderit  mulie- 
rem  ad  concupiscendum  eam ,  jam  moecha- 
tus  est  in  corde  suo. » 

Non  furtum  facies,  per  avaritiam  "  : «  Qui 
furabatur,  jam  non  furetur,  magis  autem 
laboret  operando  manibus  suis. » 

Non  falsum  testimonium  dices,  per  frau- 
dulenliam  "  : «  Testis  falsus  non  erit  iinpu- 
nitus,  et  qui  mendacia  loquilur,  peribit. 

Honora  patrem  tuum  et  matrem,  scilicet 
per  beneficentiaiu  '"  :«  Qui  honorat  patrem 
suum ,  jucundabitur  iu  flliis.  »  Et  :  «  Qui 
honorat  patrem  suuni,  vita  vivet  longiore  : 
et  qui  obedit  patri,  rcfrigerabit  matrem.  » 
Unde  Auibrosius  ^" : «  Primus  gradus  pieta- 

'«  Matih.,  V,  27-28.  —  •'  Ephes.,  iv,  28.  -  •»  Prov., 
.wii,  5.  —  '"  Eccli.,  III,  6,  7.  —  "  Ambros.,  in  Luc, 
lib.  VIII,  n.  74. 

{a)  Suppl.  Hsec  forma  fiiii  hominis  est,  haec  foruia 
acceptii  est,  hffic  forina  apparebit  in  judicio,  nou  tan- 
lum  justis,  sed  et  impiis;  et. 


88  EVANGELII  SANCTI  LUCiE 

tis  est  iste ;  nam  hos  auctores  tibi  esse  voluit 
Deus.  Ilonora  obsequiis,  ut  abstineas  a  con- 
tumeliis,  quia  nec  vultu  quidem  Iffidenda 
pietas  est  parentum.  »  Ideo  dicitur'  :  «  Qui 
timet  Dominum,  bonorat  parentes,  et  quasi 
dominis  serviet  his  qui  se  genuerunt. »  At- 
tende  autem  hoc  loci ,  quod  Dominus  enu- 
raerat  hic  pra^cepta  ordinate  et  sufQcienter : 
ordinate  quidem ,  quia  prius  est  decUnare  a 
malo,  quam  facere  bonum,  et  ideo  prius 
pouit  negativa,  quaui  affirmativa ;  sufficien- 
ter,  quia  mandata  primae  tabulse  non  sunt 
de  agendis,  sed  potius  dirigunt  in  illud  sum- 
mum  bonum  desiderandum.  Duo  vero  ul- 
tima ,  de  concupiscentia  uxoris  et  rei  alienae, 
reducuntur  ad  prohibitionem  mcechise  et 
furti.  Unde  in  hoc  sufficienter  docet  decU- 
nare  omnem  deordinationera  respectu  pro- 
ximi ,  et  quantum  ad  irascibilem ,  el  quan- 
tum  ad  concupiscibilem,  et  quantum  ad 
operativam,  et  qnantura  ad  interpretativara. 
Et  docet  etiam  perfectam  beneficentiam  per 
ultimum  raandatum.  Et  sic  in  his  contiuen- 
lur  duo  prfeceptalegisnaturahs,  dequorum 
primo  dicitur » :  «  Quod  ab  alio  oderis  fieri 
tibi,  vide  ne  tu  ahquando  alteri  facias.  »  De 
secundo  ^ :  «  Omnia  quaecumque  vultis  ut  fa- 
ciant  vobis  horaines,  ita  et  vos  facite  illis.  » 
In  his  etiam  contiuetur  sufficienter  manda- 
tum  de  dilectione  proximi,  de  quadicitur ' : 
«Quidiligit  proximum,  legem  implevit. » 
Et  quoniam  ha;c  mandata  non  justificant 
per  simphcem  notitiam,  sed  per  experimen- 
talem  observantiam ,  ideo  non  quaerebat  Do- 
minus  de  notitia  simplici,   cura   dicebat  : 
Mandata  nosti;  sed  de  experiraentali,  quia 
dicitur^  :  «  Non  auditores  legis  justi  sunt 


apud  Deum;  sed  factores  legis,  »   etc.  Et 

ideo  ad   hoc    respondet  iste   legisperitus , 

sicut  intelligens,  cum  sequitur  (v.  2t) :  Qui 

ait :  Hcec  omnia  custodivi  a  juventute  mea. 

Et  hoc  quidem  secundum  consiUum  sapien- 

tis  ^  :  a  FUi  mi ,  ne  obUviscaris  legis  meai, 

>  Ecdi.,  ni,  8.  —  =  Tob.,  iv,  16.  —  ^  Mattk.,  vii, 
12.  —  *  Rom.,  xili,  8.  —  ^  Ibid.,  il,  13.  —  «  Prov., 
III,  1-2.  —  '  Eccle.,  VIII,  5.-8  Gloss.  interlin.  in 
hunc  loc.  — '  Jac,  i,  4.  —  >•  Rom.,  xn,  2.  —  "  Sup., 


prfficepta  mea  cor  tuum  custoiUat :  longitu- 
dinera  enim  dierum,  et  annos  vitae  appo- 
nent  tibi  :  »  quia  dicitur '  :  «  Qui  custodit 
praeceptum,  non  experietur  quidquam  maU.» 
Quarto,  quantum  ad  exhortationem  qua 
suadetur  paupertatis  iter  perfectum ,  subdi- 
tur  ( V.  22 ) :  Quo  audito :  Jesus  ait  ei :  Adhuc 
unum  tibi  deest.  Glossa '  :  «  Ad  perfectio  • 
nera.  »  Est  autemperfectum,  cui  nihil  deest. 
Unde  dicitur  "  :  «  Sitis  perfecti ,  et  integri, 
in  nuUo  deficientes.  »  Et  hoc  fit,  perfecte 
implendo  voluntatem  divinam  :  non  solum 
faciendo  praecepta,  et  vitando  prohibita,  ve- 
rum  etiam  implendo  consiUa ,  secundum  il- 
lud  "*  :«Probetis,  quae  sit  voluntas  Dei  bo- 
na,   et  beneplacens,  et  perfecta;  »  et  "  : 
«  Perfectus  autem  omnis  erit,  si  sit  sicut 
magister  ejus,  »  id  est  Christus,  qui  nihil 
prorsus  habet  (a)  ;  propter  quod  adjuugit : 
Omnia  qucecumque  habes  vende,  et  da  pau- 
peribus.  Glossa :  «  Non  partem,  sicut  fecit 
Ananias,»  de  quo  dicitur  '*  quod  «fraudavit  de 
pretio  agri:»  ethoc,quiaregnumccelorum, 
ut  dicit  Augustinus  '^,  tantum  valet ,  quan- 
tum  habes.  »  Ideo  dicitur  "  :  «  Qui  non  re- 
nuntiat  omnibus  quae  possidet,  non  potest 
meus  esse  discipulus.  »    Et  '^   :  «  SimUe 
est  regnum  coelorura  thesauro   abscondito 
in  agro ,  »  etc.  Et  ne  hoc  grave  videatur, 
adjungit :  Et  habebis  thesaurum  in  ccelo. 
Job  "*  :«  Dabit  pro  terra  siUcem,  etpro  siUce 
torrentes  aureos.  »  Et  ii  sunt  in  gloria  ae- 
terna,  ubi  sunt  thesauri  incorruptibiles  '^  : 
a  Thesaurizate  vobis  thesauros  in  coelo,  ubi 
neque  aerugo ,  nec  tinea  demoUtur ,  et  ubi 
fures  non  effodiunt,  nec  furantur. »  Et  quia, 
ut  dicit  Glossa,  non  sufficit  reUuquere  sua, 
nisi  sequatur  Dominum  imUando,  ideo  sub- 
dit  :  Et  veni,  sequere  me ,  1.  per  summam 
vitae  asperitatem,  secundum  iUud  '* :«  Chris- 
tus  passus  est  pro  nobis ,  vobis  reUnquens 
exempUim,  »  etc.  2.  Per  summam  rerum 

VI,  40.  —  '=  Act.,  V,  2.  —  "  Aug.,  Enarr.  in  Psal.  cil, 
n.  12.  —  "  Sup.,  XIV,  33.  —  '5  Matth.,  xili,  44.  — 
'9  Jot),  xxil,  24.  —  "  Matth.,  vi,  20.  —   >"  I  Petr., 
II,  21. 
(a)  Forte  legendum  habebat. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVIII. 


89 


mendicilatem ;  nan  discipulo  volenti  eum 
sequi  ex  cupiditate,  et  dicenti  '  :  «  Magister, 
sequar  te  quocumque  ieris ,  »  respondet : 
«  Yulpes  loveas  habent,  et  volucres  cceli  ni- 
dos ;  Qlius  autem  honiinis  non  habet  ubi 
caput  suum  rechnet. »  3.  Per  summam  cor- 
dis  humllilatem  '  :  «  Gloria  magna  est  sequi 
Dorainum.»  £t ' :  «Qui  sequitur  me,  non  am- 
bulat  in  tenebris.  »  Et  de  his  supra  '  :  «  Si 
quis  vult  post  mevenire,  abneget  semet- 
ipsum ,  et  tollat  crucem  suam  quotidie  ,  et 
sequatur  me.  »  Sequi  autem  Christum  ,  est 
se  perfecte  illi  conflgurare,  secundum  illud  ^ : 
«  Vestigia  ejus  secutus  est  pes  meus ;  viam 
ejus  custodivi,  non  declinavi  ex  ea,  »  etc. 

23.  His  ille  auditis ,  contristatus  est,  etc. 
Postquam  ostendit  paupertatem  commenda- 
bilem  ratione  perfectionis  sui  in  merito ,  hic 
ostendit  eam  commendabilem  ratione  im- 
perfectionis  in  suo  contrario  :  quod  quidem 
est  tenacitas  divitiarum.  Circaquod  quatuor 
introducuntur  ab  Evangelista ,  scilicet  hu- 
manae  tenacitatis  indicium,  periculum,  obs- 
taculumj  remedium,  quod  est  divinae  gratiae 
donum. 

Primo  ergo  quantum  ad  humanse  tenaci- 
tatis  indicium,  dicitur  :  His  ille  auditis,  con- 
tristatus  est ,  quia  dives  erat  valde.  Quia 
enim  abundabat  divitiis  ,  horruit  penuriam 
paupertatis,  et  ideo  de  paupertatis  laude  et 
consilio  tristis  effectus  fuit.  Et  haec  sequela 
est  cupiditatis,  et  indicium  tenacitatis,  cum 
quis  tristatur  ob  horrorem  paupertatis  "  : 
«  Insatiabilis  oculus  cupidi  in  parte  iniqui- 
tatis ;  non  satiabitur ,  donec  consumat  are- 
faciens  animam  suam.  Et  non  satiabitur 
pane,  sed  («)  indigens  et  in  trisf itia  erit  super 
Tristiiia  meusam  suam. »  Haec  autem  tristitia  mala 
est,  quia  est  tristitia  saeculi,  de  qua  dicitur ' : 
«  Saeculi  tristitia  mortem  operatur.  »  Nam 
dicitnr  ' :  «  A  tristilia  festinat  mors,  et  coo- 
perit  virtutem,  et  tristitia  cordis  flectit  cei'- 
vicem.  »  Qui  ergo  hanc  tristitiam  vult  fu- 

1  Malth.,  VIII,  19.  20.  —  =  Eccti.,  xxiii,  38.  — 
>  Joan.,  VIII,  11.  —  »  Sup.,  IX,  23.  —  »  Job,  XXIII, 
11.  —  "  Eccli.,  XIV,  9-10.  —  7  II  Cor.,  vii,  10.  — 
»  Eccli.,  xxxvill,  19.  —  '  MaUh.,  xiil,  22.  —  '•  Job, 


sscnli 


gere,  oportet  eum  odire  cupiditatem  divitia- 
rum ,  quae  pungunt  ad  raodum  spinarum, 
sicut  insinuatur  in  MatthcBO '.  Nam  de  dlvite 
dicitur  '"  : «  Sonitus  terroris  semper  in  auri- 
bus,  et  cum  pax  sit,  ille  insidias  suspicatur. » 
His  autem  contrarii  snnt  viri  justi  et  perfecti 
Christiani,  ad  quos  dicitur  "  :«  Rapinas  bo- 
norum  vestrorum  cum  gaudio  suscepistis, 
cognoscentes  habere  meliorem  et  manentem 
substantiam.» 

Secuudo,  quantum  ad  humanae  tenacitatis 
periculum,  subditur(v.  24.)':  VidensautemJe- 
sus  illum  tristem  factum ,  propter  affectum 
pusillanimitatisjcontraquam  dicitur  "^HNoIi 
esse  pusillanimis  iu  animo  tuo.  Exorare, 
et  facere  eleemosynam  ne  despicias.  yiDixit: 
Quam  difficile ,  (jui  pecimias  habent ,  in  re- 
cpmm  Deiintrabunt !  propter  vitiumtenacita- 
tis.  Glossa :  «  Quipecunias  hahent,  id  est,  cum 
amore  possident,  et  in  eis  confidunt.  »  Unde 
alibi  dicitur  expressius  "  :  «  Quam  difficile 
est  confldentes  in  pecuniis  in  regnum  Dei 
introire !  »  Et  ratio  hujus  est ,  quia  qui 
temporaha  haec  (b)  amplectuntur  tanquam 
magna,  contemnunt  illa  aeterna.  Unde 
Glossa  '*  :  «  Qui  divitiis  multiplicandis  in- 
cumbunt,  alterius  vitae  gaudia  contemnunt. » 
Prceterea  qui  haec  (c)  temporalia  diligunt, 
multis  tentationum  jaculis  exponuntur  '^  : 
«  Qui  volunt  divites  fieri,  incidunt  in  tenta- 
tionem  et  in  laqueum  diaboli,  et  desideria 
multa  et  inutilia,  et  noclva,  quae  mergunt 
homines,  »  etc.  Alia  ratio  est,  quia  qui  his 
affectu  conjunguntur ,  haud  facile  separan- 
tur.  Unde  de  talibus  in  Pscdmo  "  :  «Quo- 
niam  humiliata  est  in  pulvere  anima  nostra, 
conglufinatus  est  in  terra  venter  noster.  » 
Unde  et  haec  plus  mundi  concupiscentia, 
quam  substantia  nocet.  Et  hasc  fugien- 
darum  divitiarum  ratio  praecipua  est ,  qiiia 
aut  vix ,  aut  nunquam  absque  amore  valent 
possideri.  Limosa  enim  etglutinosa  est  sub- 

XX,  21.  —  "  Hebr..  x,  34.  —  '*  Eccli.,  vii,  9-10.  — 
"  Marc,  x,  23.  —  '*  GIoss.  interlin.  in  liunc  loc.  — 
1»  1  Tim.,\t,  9.  —  '«  Psal.  XLIll,  25. 

(a)  Cait.  edit,  desst  sed.  —  (A)  Ccet.  cdit.  quia  tem- 
poralia  hic.  —  (c)  Item  hic. 


90 


EVANGRLII  SANCTl  LUCiE 


Reote 

avarus 

camelo 

corapa- 

ralor. 


slantia  mundi  hujus,  et  cor  humanuni  facile 
opibus  frequenter  adhaeret.  Et  ideo  Glossa  ' : 
«Difficulter  divitiae  contemnuntur:  omnium 
ergo  tutissimum  csl  divitias  nec  habere,  nec 
amare.  »  Iii  (luo  dat  intelligere  quatuor  ho- 
minis  differentias ,  quas  exponit  Beda,  et 
habeiitur  in  Glossa  super  decimum  Mani : 
«Multi  habent,  et  non  amant ;  multi  non 
habent,  et  amant;  aUi  habent,  et  amant; 
alii  nec  sese  habere ,  nec  amare  gaudent.  » 
Hi  tiitissimi  sunt,  quia  eum  Apostolo  dicere 
possunt «  :  «  Mihi  mundus  crucifixus  est,  et 
ego  mundo.  o 

Tertio,  quantum  ad  ipsius  tenacitatis  obs- 
taculum  ,  subjungit  (v.  23)  :  FaciUus  est 
enim  camelum  per  foramen  acus  transire, 
licet  sit  contra  naturam ,  quam  divitem  in- 
trare  in  rerjnum  Dei:  quia  hoc  est  contra 
divinam  justitiam.  Hoc  enim  minus  impos- 
sibile  est,  quod  res  magna  pertranseat  per 
parvam  acum,  quam  quod  anima  cupida  et 
avara  intret  in  ccelum,ubi  est  sufficieutia  bo- 
norum ;  quia,  sicut  dicitur  '  :  «  Avarus  non 
implebitur  pecunia,  et  qui  amat  divitias, 
fructum  non  capiet  ex  eis :  »  imo  certe  in- 
teritum  sempiternum ,  quia  pondus  divitia- 
rum  trahit  deorsum  * :  «Divitise  conservatee 
in  malum  domini  sui.  Pereunt  (a)  enim  in 
afflictione  pessima.»  Unde  quantum  dis- 
tat  [b)  coslum  a  terra,  tantum  distat  cora- 
vari ,  quod  circa  terrena  conversum  est ,  a 
regno  Dei ,  quod  est  in  co?lo.  Propter  quod 
dicitur  "^  :  «  Sicut  exaltantur  cceli  a  terra,  sic 
exaltatae  sunt  viae  meae  a  viis  vestris ,  et  co- 
gitationes  mea;  a  cogitationibus  vestris. » 
Et  attendendum,  quod  recta  est  comparatio 
avari  ad  camelum,  quia  camelus  ingentibus 
membrisestanimal,  enorme,  monstruosum, 
et  gibbosum ;  sic  avarus  per  amorem  copu- 
latus  suis  possessionibus ,  est  quasi  animal 
monstruosum.  Aditus  autem  regni  ccelestis 
comparatur  foramini  acus  propter  arctitudi- 
nem  et  spiritualitatem.  Unde  in  Matthceo  [c]  * : 
B  Angusta  porta  et  arcta  via  est  quae  ducit 

'  Gloss.  mterlin.  in  hunc.  loc.  —  •  Gal.,  vi,  14.  — 
>  Eccle.,  V,  9.  —  •  Ibid.,  li-13.  —  '  Isa.,  LV,  9.  — 


ad  vitaro,  et  pauci  sunt  qui  inveniunt  eam. » 
Unde  major  est  impossibilitas  ipsius  avari 
ad  aditum  in  regnum  coelorum ,  qnam  ca- 
meli  ad  transigendum  foramen  acus.  Prop- 
ter  quod  Bernardus  :  a  Per  angustam  con- 
tendamus  ingredi  portam  necesse  est.  Quid 
tu,  camele,  gibbum ,  quid  tu,  pecuniose, 
Judae  proditoris  loculos  toUis?  Non  sic,  im- 
pie,  Don  sic  ingredierisforamenacushujus: 
sarcinas  non  admittit.  »  Sed  excusant  se 
aliqui  dicentes  :  «  Abrahain,  Isaac,  et  Jacob, 
caeferique  sancti  numquid  non  terrenas  divi- 
tias  habuisse  leguntur  ?  Lt  sufficit  nobis ; 
neque  enim  sumus  patribus  meliores. »  Quid 
respondebimus  novis  imitatoribus  sancto- 
rum  veterum?  Imponant  vitulos  super  al- 
tare  Domini ,  mactent  arietes,  hircos  immo- 
lent,  quia  hoc  etiam  Abraham  fecit.  Sic 
autem  sacrificiis  illis,  sic  et  divitiis,  carnali- 
bus  adhuc  populis ,  dispensatio  Dei  timorem 
gerebat :  ubi  sane  ccelestis  promissio  soiiuit, 
necesse  est  spiritualibus  spiritualia  compa- 
rari,  et  mutari  sacrificium,  spe  mutata.  » 

Quarto  ,  quantum  ad  ipsius  lenacitatis 
remedium  per  divinum  adjutorium,  sub- 
dit  [v.  2Q)  :  Et  dixerunt  qui  audiebant :  Et 
quis  potest  salvus  /?m.^  Quod  dicunt  quae- 
rentes  remedium,  et  exhorrentes  periculum. 
Cum  enim  paucissimi  sint,  qui  divitias  per- 
fecte  contemnant ,  videtur  ex  hoc  quod  vix 
uUus  possit  adipisci  salutem  perpeluam. 
Unde  Augustinus '  :  «  Cum  plures  sint  pau- 
peres  quam  divites ,  non  hoc  dixissent  Apo- 
stoli ,  nisi  in  numero  divitum  intellexissent 
cunctos,  qni  divitias  adipisci  volunt. »  Pauci 
autem  sunt  qui  non  sunt  tales,  quia ,  sicut 
dicitur  '  :  «  Omnes  quae  sua  sunt,  quaerunt, 
non  quae  sunt  Jesu  Christi.  »  Omnes  igilur 
in  periculo  damnationis  esse  videntur.  Ideo 
Dominus  ostendit  remedium  per  suae  gratiae 
donum,  cum  subdit  (v.  27)  :  Ait  illis :  Quce 
possibilia  sunt  apud  homines,  per  virtutem 
virium  suarum,  possibilia  sunt  apud  Demn, 

f-  Matth.,  VII,  14.  -  '  Aiig.,  ad  Hilar.,  epist.  LXXlir, 
al.  CLVii.  —  »  Philip.,  n,  21.—  C")  Cat.  edit.  perimit. 
-  (b)  Item  dislet.  -  (c)  Item  MatUi.ous. 


EXPOSITIO 

id  est,  possibilia  fiunt  per  ejus  adjutorium ; 
quod  dicitur,  quia  etsi  sit  difflciie  hic  tem- 
poralia  contemnere  per  vim  naturee,  effici- 
tur  tamen  facile  per  donum  gratiae,  secun- 
dum  illud '  :  «  Si  dederit  homo  omnem  sub- 
stantiam  domus  suae  pro  dilectione,  quasi 
nihil  despiciet  eam.  »  Unde  non  est  intelli- 
gendum,  quod  Dominus  cupidum  manen- 
tem  introducat  per  potentiam  in  ccelum,  sed 
quod  per  gratiae  donum  convertat  ipsum  de 
vitio  ad  virtutem.  Unde  Glossa  dicit^  :  «  Ab 
amore  terrenorum  ad  charitatem  convertit 
aeternorum,  non  quod  superbi  et  cupidi  in- 
trent.»  Et  hoc  est  magnae  potentiae,  quod 
tanta  fiat  mutatio ,  ut  de  cupido  fiat  charita- 
tivus ,  de  terreno  ccelestis,  de  divite  pauper, 
de  superbohumilis,  de  filio  perditionis  filius 
regni ,  ut  possit  dicj  illud ' :  «  Hajc  mutatio 
dexterae  excelsi.  »  Quia  ipse  est  qui  dare  po- 
test  sufflcientiam  cordis  per  gratiam,  quae 
non  potest  dari  per  pecuniam ,  vel  per  ali- 
quam  creaturarum,  secundum  illud  * :  «  Po- 
tens  est  Deus  omnem  gratiam  abundare  fa- 
cere  in  vobis,  ut  in  omnibus  semper  omnem 
sufficientiam  liabentes,  »  etc. :  quia,  sicut 
dicitur  supra '  :  «  Non  erit  apud  Deum  im- 
possibile  omne  verbum.  » 

28.  Ait  autem  Petrus,  etc.  Postquam  com- 
mendavit  paupertatem  per  perfectum  in  me- 
rito,  et  per  imperfectum  in  contrario,  hic 
tertio  commendabilem  eam  osteudit  per  [a) 
consummationem  in  praemio.  Circa  ejus  de- 
scriptionem  proceditur  hoc  ordine  :  intro- 
ducitur  enim  hic  perfectae  paupertalis  alti- 
tudo  ut  authentica  per  apostolicara  obser- 
vantiam,  ut  approbata  per  divinam  sen- 
tenliam^ut  locuplelata  per  gratiam,  et  ut 
praemiala  per  gloriam. 

P;  i:;.oigitur  quantum  ad  paupertatis  auc- 
toritatem  per  apostolicam  observantiam , 
dicitur :  Ait  autem  Petrus  :  Ecce  nos  dimi- 
simus  omnia,  et  secuti  swnus  te.  Hoc  autem 
dicit  Petrus  tanquam  princeps  apostolorum , 

•  Cant.,  VIII,  7.  —  ''  Gloss.  interlin.  in  bunc  loc.  — 
^  Psal.  ixxvi,  M.  —  '  II  Cor.,  n,  8.—  =•  Sup.,  i,  37. 
'  Malth.,  XVI,  18.  —  '  Ibid.,  iu,  27.  —  «  Hieron., 


IN  CAP.  XVIII.  91 

super  quem  ecclesiastica  perfectio  est  super- 
aediflcata,  secundum  illud  ° :  «  Tu  es  Petrus , 
et  super  hanc  petram  aedificabo  Ecclesiam 
meam.  »  Dicit  autem  lioc  non  ad  ostentatio- 
nem,  sed  ad  sciendam  remunerationis  subli- 
mitatem.  Unde  in  iMatthceo  {b) '  .-«Nos  reliqui- 
mus  omnia,  et  secuti  sumus  te  :  quid  ergo 
erit  nobis?»  etc.  Hoc  etiam  dicil  Petrus,  ut 
ostendat  paupertatis  consilium  per  apostolos 
adimplelum.  Unde  Hieronymus' :  «Grandis 
fiducia.  Petrus  piscator  erat,  dives  non  fue- 
rat ,  cibos  manu  et  arte  quaerebat ,  et  tamen 
confldenter  loquitur  dicens  :  Dimisimus 
omnia. »  Et  causam  hujus  reddit  Gregorius, 
dicens  sic  :  «  Tanta  quippe  a  sequentibus  di- 
missa  sunt,  quanta  a  non  sequentibus  concu- 
pisci  potuerunt.  Quoniam  ergo  omnia  potue- 
runtconcupisci,  ideo  quando  concupiscentiam 
dimiserunt,  omniadimiserunt.  »Hoc  etiamdi- 
cit  Petrus,  non  j  actanter  ad  ostentationem ,  sed 
sapienter,  ut  alios  invitet  ad  imitationem. 
Unde  Bernardus  super  hoc  verbum  :  Ecce 
710S  reliquimus  omnia  :  «  Bene,  Petre,  et 
nonadinsipientiamtibi,  quiamundustransit, 
et  concupiscentia  ejus,  et  reUnquere  magis 
expedit,  quam  reUnqui.  »  Et  nota  quod  op- 
time  hic  duo  conjungit,  Relicjuimus ,  et  Te 
secuti  sumus;  quia  Christura  currentem  se- 
qui  non  possumus,  nisi  posteum  curramus; 
et  currere  non  possumus  nisi  exoneremur. 
Unde  dicitur  '  :  «  Deponentes  omne  pondus 
et  circumstans  nos  peccatura,  per  patientiam 
curramus  ad  propositum  nobis  certamen, 
aspicientes,  »  etc.  Et  de  hoc  Bernardus  : 
«  Bene,  inquit,  Petre,  etnon  adinsipienliam 
tibi,  quia  currentem  non  poteras  sequi  one- 
ratus ;  sed  nec  inutiiis  commutatio  est,  pro 
eo  quod  super  omnia  est  omnia  reliquisse.  » 
Christum  etiara,  quem  sequimur,  non  pos- 
sumus  consequi,  nisi  exoneremur ;  et  frustra 
sequiraur,  nisi  conseriuamur ,  secundum 
illud  '"  :«  Sequar  autem,  si  quo  modo  com- 
prehendam,  in  quo  et  comprehensus  sum,  d 

in  Matth.,  lib.  ill.  —  "  Ikbr.,  xii,  \,  2.—  'o  Philip., 
III,  12. 

(a)  Ccet.  edit.  propter.  —  (6)  Item  Matthseus. 


92 


EVANGELIl  SANCTI  WCJE 


Et  de  hoc  Bernardus  :  «  Felices  liquet  esse , 
qui  exonerati  sunt  et  sequuntur  Dominum 
expediti :  arctissimum  foramen  nos  expectat, 
si  quem  sequimnr,  consequi  volumus.  »  Et 
sic  sequebatur  l'aulus,  qui  dicebat ' :  «  Qua; 
retro  sunt  obliviscens ,  ad  ea  vero  quae  sunt 
priora  extendens  meipsum,  ad  destinatum 
persequor,  ad  bravium  (a)  supernse  vocatio- 
nis.  »  Sic  et  alii  apostoli,  de  quibus  dici- 
tur  ^ :  «  Relictisretibus  et  patre,  secuti  sunt» 
Dominum,  dicilur  de  Jacobo  et  Joanne.  Et 
de  Petro  et  Andrea  '  :«  Relictis  rctibus,  se- 
cuti  sunt  eum.  »  Similiter  de  beato  Matthaeo 
dicitur,  *  quod  «  relictis  omnibus  surgens 
secutus  est  Dominum.  » 

Secundo,  quantum  ad  paupertatis  appro- 
bationem  per  divinam  sententiam,  subdi- 
tur  (v.  29)  :  Qid  dixit  eis  :  Nemo  est  qui  [b) 
reliquit  domurn,  quoad  hereditatis  funda- 
mentum  '  :  «Rehqui  domum  meam,  dimisi 
hereditatem  meam  :  dedi  dilectam  animam 
nieam,»  etc.  Autparentes,  sciUcet  quoad 
hereditatis  principium  °  :  «  Audi,  filia,  et 
vide ,  et  inclina  aurem  tuam ,  et  obliviscere 
populum  tuum  (c)  et  domum  patris  tui.  » 
Aut  fratres,  quoad  hsereditatis  consortium, 
fratres  scilicet  carnales;  de  quibus  Job  '  : 
«  Fratres  mei  pra^tereunt  me  ,  sicut  torrens 
raptim  transit  in  convallibus.  »  Aut  uxorem, 
quoad  heereditatis  dominium,  quia  uxor  et 
vir  sunt  unum  corpus;  ideo  dicitur  '  :«  Yiri 
debent diligere uxores suas,  ut  corpora  sua. » 
Possunt  tamen  dimitti  propter  amorem  Chris- 
ti,  ut  non  ducautur,  vel,  si  ductae  sunt,  ex 
earum  consensu,  vel  propter  fornicationis 
peccatum.  Nam  dicitur  °  :  «  Quicumque  di- 
miserit  uxorem  suam,  nisi  ob  fornicationem, 
et  aliam  duxerit,  moechatur.  »  De  hoc  Apos- 
tolus  ">  :«  Dico  autem  non  nuptis  et  viduis: 
bonum  est  illls,  si  sic  permaueant  [d),  sicut 
et  ego.  B  Subditnr  :  «  His  autem  qui  matri- 
monio  juncti  sunt,  praecipio,  non  ego  ,  sed 

'  Philipp.,  111,  13-14.  —  «  Mattli.,  iv,  20.  —  '  Marc, 
I,  18.  —  »  Sup.,  V,  28.  —  '  Jerem.,  xil,  7.-6  Fsal. 
XLIV,  11.  —  '  Job,  VI,  15.  —  '  Ephes..  v,  28.  — 
»  Matth.,  XIX,  9.  —  '»  1  Cor,,  vii,  8,  10.  —  "  Matth., 
X,  37.  —  "  Isa.,  V,  8.  —  "  Gen.,  xii,  1.  —  '<•  Deut., 


Dominus,  uxorem  a  viro  non  discedere,»  etc. 
Quod  ergo  dicitur  de  dimissione  uxoris ,  in- 
telligitur  secundum  inodum  praedictum.  Aut 
filios,  quoad  hsereditatis  successionem  "  : 
«  Qui  amat  filium  aut  filiam  super  me ,  non 
est  me  dignus.  »  Aut  agros ,  quoad  heredi- 
tatis  dilatationem ;  de  quo  Isaias  "  :  «  Vae 
quiconj  ungitis  domum  ad  domum,  et  agrum 
agro  copulatis  usque  ad  terminum  loci.  » 
Propter  regnum  Dei,  hoc  est  secundum  rec- 
tam  intentionem,  qua  quserendum  est  reg- 
num  Dei,  et  justitia  ejus.  Hanc  autemdere- 
liclionem  Dominus  acceptat,  in  qua  dereliu- 
quitur  simul  cupiditas,  et  carnalitas.  Ideo 
dicitur  Abrahaj  "  :  «  Egredere  de  terra  tua, 
et  de  cognatione  tua,  et  de  domo  palris  tui, 
et  veni  in  terram  quam  monstravero  tibi.  » 
Non  enim  sufficit,  quod  relinquatur  posses- 
sio,  nisi  etiam  relinquatur  et  affectus  car- 
nalis ;  propter  quod  dicitur  "  : «  Qui  dixerunt 
patri  suo,  et  matri  suifi  :  Nescio  vos;  et  fra- 
tribus  suis  :  Ignoro  vos  [e) ,  et  nescierunt 
filios  suos,  hi  custodierunt  eloquium  tuum, 
et  pactum  tuum  servaverunt,  judiciatua, 
0  Jacob,  et  legem  tuam,  o  Israel. 

Tertio,  quantum  ad  paupertatis  locuple- 
tationem  per  gratiam,  adjicitur  (v.  30)  : 
Et  non  recipiat  multo  plura  in  hoc  tempore  : 
quod  non  estintelligendum  de  temporalibus, 
ut  multo  plures  uxores  habeat,  vel  filios  vel 
fratres  carnales;  sed  intelhgitur  de  spiritua- 
libus  charismatibus  gratiarum,  quibus  pau- 
perlas  incomparabiliter  locupletatur  sine 
aliena  jactura.  Et  hoc  1.  per  donum  charita- 
tis,  quee  facit  omnia  communia,  secundum 
illud  "  : «  Omnia  vestra  sunt ,  sive  praesen- 
tia,  sive  futura.  »  2.  Per  donum  etiam  abun- 
dantissimae  simplicitatis ;  unde  dicitur  '*  : 
«  Allissima  paupertas  eorum  abundavit  in 
divitias  simplicitatis.  »  Et "  : «  Sicut  egentes, 
multos  autem,  »  etc.  In  hujus  figuram  dici- 
tur  "  :«  Sevit  (/)  Isaac  interra  illa,  et  inve- 

x.KX.ii,  9.  -  «  1  Cor.,  III,  22.  —  ■«  II  Cor.,  viii,  2. 
—  "  Ibid.,  V.,  10.  —  '*  Gen.,  xxvi,  12. 

(a)  Ccet.  edit.  prosequor  bravium.  —  (A)  C/et.  edit. 
non  hubent  esl  qui.  —  (c)  Item  /lec  tirim.  —  (rf)  Ccet. 
edit.  permanserinl.  —  (e;  Item  illas.  —  [f)  Item  Sicut. 


EXPOSITIO  IN 

nit  in  ipso  anno  centuplum ,  benedixitque 
ei  Dominus,  et  locupletatus  est.  »  Unde  di- 
citur  '  :  «  Centuplum  accipiet,  »  etc.  Super 
quem  locum  dioit  Hieronymus  '  :  «  Qui  car- 
nalia  pro  Domino  dimiserit,  spiritualia  acci- 
piet,  qiiae  comparatione  et  merito  sui  ita 
erunt,  quasi  parvo  numero  centenarius  coni- 
paretur  {a).n  Unde  ne  intelligatur  de  tempo- 
rali  locupletatione,  dicitur  ^  : «  Nemo  est  qui 
reliquerit,  »  etc,  «  qui  non  accipiat  centies 
tantum  in  tempore  hoc  cum  persecutioni- 
bus.  B  Super  quo  loco  dicit  Bernardus  : 
«  Signanler  additur,  cum  persecutionibus; 
forte  enim  quis ,  cum  andiret  hic  promitti 
centuplum,  conjectaret  hoc  et  de  tempora- 
libus  exhiberi.  Sed  prsecidit  hunc  intellec- 
tum  nomen  additum  persecutionis.  Quid 
enim  est  terrenae  consolationis ,  quod  non 
facile  persecutio  tollat?  Quid  terrenura  inter 
persecutiones  sancti  martyres  acceperunt? 
Interim  tamen  undecumque  sint  accepturi, 
dummodo  sit  centuplum,  dum  valeatcentu- 
pliciter,  placeatj^  consoletur,  delectet,  et  ame- 
tur,  quid  insaniae  est  quod  cunctantur  homi- 
nes  relinquere  simpla  pi'o  centuphs?  » 

Quarto,  quantum  ad  paupertatis  remune- 
rationem  per  gloriam,  subjungitur  :  Et  in 
scKculo  futuro  vitam  cetcrnam.  Recto  autem 
nomine  gloria  vita  aterna  dicitur,  quia  sicut 
separatio  a  fonte  vitsi  mors  est,  et  damnatio 
aeterna,  sic  conjunctio  cum  illo  est  vita 
aeterna.  Propter  quod  in  Psalmo  signanter 
dicitur  * :  «  Torrente  voluplatis  tuae  potabis 
eos.  Quoniam  apud  te  est  fons  vilae.  »  Et 
recte  additur  ieternitas  vitae,  quia  aeternitas 
nihii  aUud  est  quam  incommutabilis  vitae  [h) 
tota  simul  et  perfecta  possessio.  Et  tale  est , 
quod  excedit  temporalia  in  infinitum,  ita  ut 
vere  dicatur  '^  :  «  Non  sunt  condigme  pas- 
siones  hujus  temporis  ad  futuram  gloriam, 
quae  reveiabitur  in  nobis.  »  Quia  dicitur  °  : 
«  Id  quod  in  praesenti  est  momentaneum  et 
leve  triltulationis  nostrae,  supra  modum  ia 


CAP.  XVIII.  93 

sublimitate  aeternae  gloriae  pondus  operatur 
in  nobis.  »  Hoc  pondus  immensum  gloriae 
pro  levi  pondere  rerum  mercari  possumus, 
quia  praemium  superexcelht  meritum  per 
omnem  modum  '  :  «  Mensuram  bonam  et 
confertam  et  coagitatam  et  supereffluentem 
dabunt  in  sinum  vestrum.  »  Et  ideo  dicilur ' : 
«  Non  impediaris  oraresemper,nec  veteris  (c) 
usque  ad  mortem  justificari  :  quoniam  mer- 
cesDei  manet  in  ffiternum.  » 

31 .  Assumspit  autem  Jesus  duodecim,  etc. 
Postquam  paupertatem  ostendit  commenda- 
bilem  et  appetibilem  per  perfectionem 
meriti  sui,  et  per  imperfectionem  contrarii, 
et  consummationem  praemii  cumulati;  hic 
quarto  ostendit  eam  approbabilem  et  eligi- 
biiem  ratione  exempli  perfectissimi ,  vide- 
licet  Christi  crucifixi.  Et  quoniam  exemphnn 
ilhid  posset  videri  aliquibus  contemptibile 
ratione  infirmitatis,  ideo  in  hac  parte  prae- 
mittitnr  hic  exemplum  dignationis  Christi ; 
secundo,  ad  illius  confirmationem ,  adjuu- 
gitur  miraculum  virtutis  in  illuminationem 
pauperis  caeci,  ibi  ^*  :¥actum  est  autem,  cum 
appropinqiiaret  Jericho,  etc.  Circa  exem- 
plum  dignationis,  quod  consistit  in  sustinen- 
tia  crucis,  perfecte  describendum ,  quatuor 
introducuntur,  scilicet  benignitas  magistri, 
profunditas  mysterii,  acei'bitas  supplicii,  et 
caecitas  cordis  humani  respectd  talis  exempli. 

Primo  igitur,  quantum  ad  benignitalem 
iMagistri,  prajmittit :  Assumpsit  autem  Jesus 
duodecim,  hoc  est  familiariter  ad  se  sumpsit ; 
et  hocfuit  miraedignationiset  benignitatis '" : 
«  Expandit  alas  suas,  et  assumpsit  eum, 
atque  portavit  in  humeris  suis.  »  Assumpsit 
autem,  ut  eos  consolaretur  docendo,  et  con- 
solando  docerel.  Unde  sulniitur  :  Et  aitillis  : 
Ecce  ascendimus  hierosolymam,  tauquam 
ad  locum  scilicet  passionis.  Glossa  :  «  Prae- 
videns  ex  passione  sua  discipulos  pertur- 
bandos,  praedicit  et  passionis  pojnam,  e.t  glo- 
riam  resurrectionis,  ut  cum  morientem  cer- 


'  Matlh.,  XIX,  29.  —  2  llierou.,  in  MiiUh.,  Iil>.  III.  »  Eccli.,  xviii ,  22.  —  '  Inf.,  v.  3a.  —  "  Deut., 
—  "  Marc,  \,  2D-3U.—  *  Psal.  xxxv,  !)-iO.  —  »  Hom,,  xxxil,  H.—  (a)  C(et.  edit.  comparatur.— (6)  Itemacld. 
viii,  18.  —  «11  Cor.,  IV,  11.  —  '  Sup.,  VI,  38.  —       possessio.  —  (c)  Vulg.  et  ne  verearis. 


94 


EVANGELU  SANCTI  LVCM 


nerent,  resurrecturum  non  dubitarent.  » 
PraBflicit  autem  haiic  iuturamin  Hierusalem; 
nam,  sicut  supra  dictum  est '  :  «  Non  capit 
prophetam  perire  extra  Jerusalem.  »  Hatio 
autem  hujis  est,  quia  Hierosolyma  erat 
locus,  in  quo  erat  sedes  regni,  sacerdotii, 
magisterii,  et  judicii;  et  ideo  ibi  debebat 
pati  ille  qui  est  rex,  sacerdos,  magister,  et 
judex,  ut  sic  ex  Jerusalem  i.  exiret  et  in- 
ciperet  Christi  regnum,  secundum  iUud  *  : 
a  Virgam  virtutis  tuai  emittet  Dominus  ex 
Sion ,  »  etc. ;  2.  exiret  salus  et  remedium ' : 
«  Propter  Sion  non  tacebo,  et  propter  Je- 
rusalem  non  quiescam,  donec  egrediatur, 
ut  splendor,  justus  ejus;  »  3.  exiret  etiam 
lex  et  judicium  '  :  «  Venite,  et  ascendamus 
ad  montem  Domini;  »  et  post  :  «  Quia  de 
Sion  exibit  lex,  et  verbum  Domini  de  Ilieru- 
salem.  »  Ideo  iu  Hierosolymam  ascendit 
Christus,  ut  in  cruce  patiens,  regnum  vir- 
tutis,  sacerdotium  sanctilatis,  et  legeni  j  udi- 
cii  et  veritatis  («)  gentibus  daret.  Propter 
quod  el  ipsa  Hierusalem  typum  gerit  Eccle- 
siae,  animse  sanctae,  et  Hierusalem  supernae. 
Unde  Isaias  ^  :  o  Omnis  qui  relictus  f uerit  in 
Sion,  et  residuus  in  Hierusalem,  sanctus 
vocabitur,  omnis  qui  scriptus  est  in  vita  in 
llierusalem,  »  etc. 

Secundo,  quantum  ad  profunditatem  mys- 
terii,  subditur  :  Et  consiimmabuntur  omnia, 
quoe  scripta  sunt  per  prophetas  de  Filio  ho- 
minis.  In  quo  apparet  mira  profunditas  mys- 
terii  passionis  dominicae,  pro  eo  quod  in 
ipso  est  consummatio  totius  revelationis  pro- 
phetiae.  Omnes  enim  prophetae  principalem 
aspectum  habuerunt  ad  praesenliam  Christi, 
secundum  triplicem  dignitatem,  sciUcet 
regni,  magisterii  et  sacerdotii,  et  secundum 
triplicem  perfectionem,  virtutis  scilicet,  ve- 
ritatis  et  bonitatis,  secundum  quod  dicitur 
de  Christo  *  :  «  Dominus  judex  noster,  Do- 
minus  legifer  noster,  Dominus  rex  noster, 

'  Siip.,  Xlll,  33.  —  »  Psal.  cix,  2.  —  '  Isa.,  LXII,  \. 

—  »  Ibid,,  II,  3.  —  5  Ibid.,  iv,  3.  —  « Isa.,  xxxiii,  22. 

—  '  1  Tim.,  i,  5.  —  •  Psal.  cxvili,  96.  —  '  Isa.,  X,  22. 

—  '»  Ibid.,  X.XVIII,  22.  —  "  Apoc,  x,  7.  —  '«  Hebr.. 
n,  10.  —  '3  Ibid.,  X,  14.  —  '*  11  Mach.,  i,  23.  — 


Dominus  salvabit  nos. »  Secundum  quod  Rex, 
regit  nos  per  praecepta  et  judicia ;  .secundnm 
quod  Magister,  eradit  nos  per  mysteria  et 
exempla;  secundum  quod  Sacerdos,  sancti- 
ficat  nos  per  sacrificia  et  sacramenta.  Quo- 
niam  ergo  in  cruce  sunt  haec  sex  consum- 
mata,  ideo  dicuntur  consummatn  omnia  quce 
dictasunt  per  prophetas.  Consummata  nam- 
que  sunt  praecepta  propter  nimiam  chari- 
tatem,  quia  '  «  finis  praecepti  estcharitas,  » 
de  quain  Psalmo  '  :  «  Omnis  consumuiatio- 
nis  vidi  finem;  latum  mandatum  tuum  ni- 
mis.  »  Consummata  sunt  judicia  propter  ni- 
miam  severitatem  quam  habuit  ad  se  '  : 
«  Consummatio  abbreviata  inundabit  justi- 
tiam ;  »  et  iterum  '"  :  «  Consummationem, 
et  abbreviationem  audivi  a  Domino,  »  etc. 
Consummata  mysteria  "  :  «  In  diebus  vocis 
septimi  Angeh  consummabitur  my&terium 
Dei,  sicut  evangelizavit  per  servos  suos  pro- 
phetas. »  Consiimmata  exempla  '* :«  Decebat 
eniui  eum,  propter  quem  omnia,  et  per 
quem  omnia ,  qui  multos  filios  in  gloriam 
adduxerat,  auctorem  salutis  eorum,  per 
passionem  consummare  {b},  »  etc.  Consum- 
mata  sunt  sacriflcia ;  unde  dicitur  "  :  «  Una 
enim  [c)  oblatione  consummavit  in  sempiter- 
num  sanctificatos.  »  Et  '*  :  «  Orationem  fa- 
ciebant  omues  sacei'dotes ,  dum  consumma- 
retur  sacrificium,  »  etc.  Consummata  sunt 
sacramenta  "  :  «  Consummabo  super  domum 
Israel,  et  super  domum  Juda  testamentum 
novum  :  »  et  hoc  testamentum  consumma- 
tum  est  in  sanguine  Christi  "  :«  Hic  (d)  san- 
guis  testamenti ,  quod  mandavit,  »  etc.  Et 
ex  hoc  impletum  est  testamentum  vetus ,  et 
omnia  consummata.  Et  ideo  in  hujus  figu- 
ram  dicitur  supra  ''  :  «  Ec.e  sanitates  perfi- 
cio  hodie  et  cras,  et  tertia  die  consummor. » 
Et  ideo  Joannes  ait "  : «  Sciens Jesus  quia  om- 
nia  consummata  sunt,»  etc,  «dicit :  Sitio;» 
subditur  :  «  Cum  ergo  accepisset  Jesus  ace- 

'»  nebr.,  VIII,  8.  —  1«  Ibid.,  IX,  20.  —  "  Sup.,  xili, 
32.  —  "  Joan.,  xix,  28,  30. 

(«)  Forte  legendum  et  doctrinam  veritatis  et  legem 
judicii.  —  (6)  Ccet.  edit.  conaummari.  —  (c)  Item  in. — 
—  Id)  Ccet.  edit.  add.  iUe. 


EXPOSITIO  IN 

tum,  dixit  :  Consummatum  est.  Et  inclinato 
capite  tradidit  spiritum.  »  Et  sic  verificatum 
est  illud  *  :  «  Sine  mendacio  consummabi- 
tur  verbum  legis ,  et  sapientia  in  ore  fidelis 
complanabitur.  » 

Tertio,  quantum  ad  acerbitatem  supplicii, 
subdit  (v.  32)  :  Tradetur  enim  (jentihm,  ut 
extraneus,  secundum  quod  praedicitur  a 
David  in  Psalmo  ^  :  «  Traditus  sum ,  et  non 
egrediebar.  »  Hujus  figura  piaecessit  in  Jo- 
seph,  de  quo  dicitur  quod  fratres  ejus  ven- 
diderunt  eum  Ismaelitis.  Et  illudetur ,  ut 
stultus ;  cujus  figura  praecessit  in  Job,  de 
quo  dicitur  '  :  «  Nunc  derident  me  jnniores 
tempore,  quorum  non  dignabar  patres  po- 
nere  cum  canibus,  »  etc.  Et  * :  «  Induunt 
eum  purpura,  et  imponunt  ei  plectentes  spi- 
neam  coronam  ;  et  cceperunt  salutare  eum  : 
Ave  rex  Judseorum.  Et  percutiebant  caput 
ejus  arundine.  nEt  ^arjellabitur  ut  infirmus; 
unde  in  Psalmo  '  :  «  Et  fui  flagellatus  tola 
die;  »  et'  :  «  Corpus  meum  dedi  percutien- 
tibus ,  et  genas  meas  vellentibus.  »  Unde  in 
Joanne  [a):'^  v.  Apprehendit  Pilatus,  et  flagel- 
lavit  eum.  »  Etconspuetw\  ut  immundus*  : 
«  Faciem  meam  non  averti  ab  increpantibus 
et  conspuentibus  in  me.  »  Et  Job  ^  :  «  Longe 
fugiunt  a  me,  et  in  faciem  meam  conspuere 
non  vercntur.»"  :aExpueruntin  faciemejus, 
et  colaphis  eum  ceciderunt.  »  Et  postquam 
flarjellaverint,  occident  eum,  quasi  esset  ini- 
quus;  unde  dicitur  "  :«  Post  sexagintaduas 
hebdomadas  occidetur  Christus ,  et  non  erit 
ejuspopulus,  quieum  negaturusest.  »  Et'* : 
«  Sicut  ovis  ad  occisionein  ducctur,  et  quasi 
agnus  coram  tondente  se  obmutescet.  »  Et  '^ : 
a  Postquam  illuserunt  ei ,  induerunt  eum 
vestimen'is  ejus,  et  duxerunt  eum  ut  cru- 
cifigerent. »"«  Et  cum  eo  crucifigunt  duos  la- 
trones,»  etc.  Et  impleta  est  scriptura  quae  di- 
cit :  ¥A  ciim  iniquis  reputatusest.  »  Ettertia 
die  resurfjet,  ut  verus  Deus  :  quod  dicitur, 

'  Ecdi.,  xxxiv,  8.  —  =  Tsal.  lxxxvii,  y.  —  ^  Jub, 
XIX,  I.  —  '  Marc,  XV,  n-19.  —  '  Psal.  Lxxii,  14.  — 
•  ha.,  L,  6.  —  '  .loan.,  xix ,  \.  —  '  Isa.,  l,  fi.  —  '  Job, 
XXX,  10.  —  "  Mailh.,  ixvi,  67.  —  ■•  Dan.,  ix,  26.  - 
'»/ia.,  Llii,  7.  —  "  Matt/i.,  xxvii,  31.  —  "  Marc,  xv. 


CAP.  XVIII. 


95 


ne  ex  passione  terrerentur.  Hujus  resurrec- 
tionis  flgura  in  Jona  praecessit ;  unde  dici- 
tur  "  ;  «  Sicut  fuit  Jonas  in  ventre  ceti  tribus 
diebus  et  tiibus  noctibus,  sic  erit  fllius  ho- 
minis  in  corde  terrae.  »  Unde  Oseas  "^  : «  Vi- 
viflcabit  nos  post  duos  dies,  in  die  tertia 
suscitabit  nos.»  Et  de  hoc  in  Joanne  [a) " : «  Sol- 
vite  templum  hoc,  et  in  tribus  diebus  ex- 
citabo  illud.  »  Hoc  {b)  autem  dicebat  de  tem- 
plo  corporis  sui. »  In  iis  autem  sex quae  facta 
sunt  in  nostra  redemptione,  scilicet  tradi- 
tione,  illusione,  flagellatione.conspulatione, 
occisione  et  resurrectione ,  recte  clauditur 
universitas  operum  reparalionis  :  et  [c)  si- 
cut  in  sex  diebus  totus  mundus  fuit  perfec- 
tus,  sic  etiain  in  iis  sex  ofms  reparationis 
consistit,  et  tandem  sequitur  Spiritus  sancti 
datio,  sicut  in  die  septima,  in  cujus  myste- 
rium  dicitnr  '*  :  «  Complevit  Deus  die  sep- 
timoomne  opus  suum.  »  Subdit  :  «  Et  be- 
nedixit  diei  septimc,  et  sanctiflcavit  illum.  » 
In  quo  inteJIigitur  datiogratiae  septiformis  " : 
«  Nondum  erat  Spiritus  datus ,  quia  Jesus 
nondum  erat  glorificatus.  » 

Quarto,  quantum  ad  caecitatem  cordis  hu- 
mani,  subjungit  (v.  34) :  Et  ipsi  nihil  horum 
intellexei'unt,  quia  hanc  veritalem  non  ad- 
vertebant  ">  :  «  Nescierunt  neque  intellexe- 
runt,  in  tenebris  ambulant.  »  Et  in  hoc  ge- 
runt  figuram  ignorantium  praelatorum ,  qui 
ignorant  documenta  Scripturariim ,  secun- 
dum  ilJud  -'  :  «  Ipsi  pastores  ignoraverunt 
intelligenliam.  »  —  Et  erat  verbum  istud 
absconditum  ab  eis ,  quia  hanc  veritatem 
non  pcrquirebant,  tanquam  animales  et  .sen- 
sibiles  '•  :«  Uride  .sapientia  venit?  et  quis  est 
locus  inteliigentiae?  Abscondita  est  ab  oculis 
oinnium  viventium.  »  Et  iii  hoc  gerebant 
apostoli  figuraiii  Judiorum,  quibus  divina 
secreta  velantur  '"  :  «  Cum  legitur  Moyses, 
posituin  est  velumen  super  cor  eorum :  » 
quia  nonduin  velum  erat  scissum  per  pas- 

27,  28.  —  '5  Matth.,  xii,  40.  —  «  Ose.,  vi,  3.  - 
^i  Joan.,  II,  19,  21.  —  •«  Gra.,  II,  2,  3.  — 'Byoan.,  vii, 
:i9.  —  ■■»  Psal.  lxxxi,  5.  —  21  isa.,  lvi,  H.  —  2s  Job, 
XXVIII,  20,  21.  —  23  II  Cor.,  III,  15.  —  (fl)  Cwt.  eclil. 
Joannes.—  {b)  Yulg.  lUe.  —  (c)  Coet.  edit.  Ut. 


96  EVAiNGELII 

sionem,  secundum  illud  '  :  a  Velum  terapli 
scissum  est.  —  Et  tion  intellifjebant  quce  di- 
cebantur  :  et  hoc,  quia  hanc  veritatem  non 
diligebant.  Cum  eiiim  Christum  earualiter 
diligerent,  displicebat  eis  quod  Christus  de- 
bebat  pro  iiobis  mori,  sicut  et  Petrus  dice- 
bat':  «  Absit  a  te,  Domine,  non  erit  tibi 
hoc.  »  Unde  Giossa  Bedae  :  «  Discipuli  ser- 
nionem  dominicae  passionis  toties  replica- 
tum  ideo  intelligere  non  valent ,  quia  quem 
maxime  vivere  desiderant,  ejus  mortem 
audire  non  possunt;  et  quemnon  solum  ho- 
minem  innocentem,  sed  et  verum  Deum 
esse  sciunt,  mori  posse  non  putant.  Et  quo- 
ties  dicit  aliquid  de  sua  passione ,  hoc  alle- 
gorice  diclum  putant.  Ex  quo  apparet  cae- 
citas  cordis  humani ,  quae  mysteria  redem- 
ptionis  sui  non  intelligit,  nisiDeus  tanquam 
caeco  lumen  ostendat  suae  lucis,  et  reildat 
contuitum  veritatis.  »  Ideo  recte  sequitur 
miraculum  de  illuminatione  cseci,  in  quo 
intelligilur  illuminatio  generis  humani,  quia 
genus  humanum  per  se  ignorat  redemptio- 
nis  opus,  et  quantum  ad  factum,  et  quantum 
ad  rationem,  et  quantum  ad  mysterium  "  : 
«  Nos  autem  prajdicamus  Christum  cruci- 
fixum,  Judaeis  quidem  scandalum,  gentibus 
autem  stultitiam.  »  Necesse  est  ergo  qiiod 
Christus  sensum  nobis  aperiat  ad  intelligen- 
dum. 

35.  Factum  est  autem,  cum  appropinqua- 
ret,  etc.  Postquam  proposuit  exemphira 
imitabile  in  passione  CruciOxi,  hic  exponit 
faclum  admirabile  in  illuminatione  paupe- 
ris  caeci ,  in  quo  simul  manifestatur  Christi 
potestas,  et  benignitas ,  et  etiam  acceptatur 
mendicantis  paupertas.  Ad  hujus  autem  mi- 
raculi  insinuationem  explanandam,  quatuor 
introducuntur  ab  Evangehsta,  scilicet  op- 
portunitas  mendicantis ,  importunitas  sup- 
phcantis,  liberalitas  medentis,  et  integritas 
sanitatis. 

Primo  igitur,  quantum  ad  opportunita- 
tem  seu  ^necessitatem  mendicantis,  subdit : 

»  MaUh.,  XXVII,  51.  —  »  Ibid.,  xvi,  22.  —  M  Cor., 
I,  23.  —  *  Apoc.,  111,   17.  —  '  Uotth.,  XV,  14.  — 


SANCTI  LUCiE 

Factum  est  autem,  cum  appropinquaret  Je- 
richo,  ccecus  quidam  sedebat  sccus  viam 
mendicans.  Vere  hic  mendicus  erat ,  qui  si- 
mul  iudigebat  pane  et  luce,  qu;e  omnibus 
communiter  se  offert.  Et  designat  hic  cae- 
cus  genus  humanum ,  quod  caecum  erat  per 
carentiam  lucis  sapientiae ,  et  mendicans  per 
defectum  gratiae  et  justitia?,  unde  sibi  potest 
dici  illud  *  :  «  Nescis  quia  tu  es  miser,  et 
miserabilis,  et  pauper,  et  caecus,  et  nudus.» 
Et  de  Pharisajis  dicitur  =  :  «  Sinite  illos ; 
caeci  sunt,  et  duces  caecorum. »  Excaecatum 
estautem  genus  humanum  per  cupiditatem 
temporalium  "  :  «  Supercecidit  ignis,  et  non 
viderunt  solem.  »  Unde  hujus  notabiUs 
flgura  praecessit  in  Tobia,  ubi  sic  dicitur, 
quod  fieret  caecus  de  stercoribus  hirundi- 
num.  Et  hoc  consonat ;  quia  caecus  ille  erat 
juxta  Jericho.  Jericho  enim  interpretatur  jericho 
Luna.,  et  designat  mutabilitatem  rerum  tem-  ''°'  ' 
poralium,  ex  quarum  atnore  homo  excaeca- 
tur  et  slultus  efficitur  '  :  «  Homo  sanctus  in 
sapientia  manet,  sicut  Sol ;  nam  stultus  si- 
cut  Luna  mutatur.  »  Et  hic  caecus  non  est 
in  via,  sed  secus  viam,  secundum  illud  '  : 
«  Erravimus  a  viaveritatis,  et  justitiae  iuinen 
non  luxit  nobis,  et  sol  intelligentiae  non  est 
ortus  nobis.  »  Sed  tunc  cfficus  sedet  secus 
viam ,  quando  ad  lumen  veritatis  appropin- 
quat  ex  consideratione  suae  inopia^  et  va- 
riabilitatis.  Unde  Glossa  :  «  Jericho  interpre- 
tatur  Lima,  per  quam  defectus  mortalitatis 
intelligitur.  »  Dum  ergo  Vcrbum  Dei  iii- 
firmitatem  nostrae  carnis  suscipit ,  homo  ad 
cognoscenda  divina  redit. 

Secundo,  quantum  ad  importunitatem 
postulantis ,  suhditur  (v.  36)  :  Et  cum  audi- 
ret  turhamprvpAereuntem.  Inquoexplicatur 
importunitas  caeci  orantis,  et  dantis  nobis 
exemplum  orandi;  quaerit  enim,  petit,  et 
pulsat,  secundum  illud  *  :  «  Petite,  et  acci- 
pietis;  (luaerite,  et  invenietis;  pulsate,  et 
aperietur  vobis.  »  Quaerit  ergo  sollicite  ex 
auditu  turbae;  propter  quod  dicit  :  Interro- 

^Psal.  Lvu,  9.  —  '  Ecdi.,  xxvii,  12.  —  «  Sap.,  v,  6. 
—  »  Matth.,  vn,  7. 


EXPOSITIO  IN 

gabatquidhoc  esset,  scilicet  a  turba  prae- 
tereunte.  Turba  ista  transiens  est  decursus 
creaturarum ,  quae  interrogatse  aliquo  niodo 
mauuducunt  nos  ad  Salvaforem.  Propter 
quod  Job  ait  '  :  «  Interroga  jumenta,  et 
docebunt  te;  et  volatilia  cceli^  et  indicabunt 
tibi.  Loquere  terrse,  et  respondebit  tibi,  et 
narrabunt  pisces  maris.  Quis  ignorat  quod 
omnia  haec  manus  Domini  fecerit?  In  cujus 
manu  anima  omnis  viventis ,  et  [a)  spiritus 
universae  carnis.  »  Ideo  haec  omnia  ducunt 
ad  suum  factorem  el  reparatorem.  Propter 
quod  additur  (v.  37)  :  Dixerunt  autem  ei, 
quodJesus  Nazarenus  transiret.  Omnes  hse 
creaturae,  secundum  quod  loquuntur  nobis 
per  librum  creaturse,  respondent  nobis  de 
Verbo  incarnato  * :  «  Benedicite  omnia  opera 
Doinini  Domino.:  »  Et  '  :  «  A  magnitudine 
enim  speciei  et  crealura3 ,  cognoscibililer 
poterit  Creator  horum  videri :  »  quia  ^*  a  Invi- 
sibilia  Dei  a  creatura  mundi,  per  ea  quse 
facta  sunt,  intellecta  conspiciuntur.  »  Secun- 
dum  autem  quod  loquuntur  nobis  per  Ver- 
bum,  respondent  nobis  de  Verbo  incarnato. 
Unde  in  Joanne  [b) '"  :  «  Scrutamini  scriptu- 
ras,  quia  vos  putatis  in  ipsis  vitam  seternam 
habere  :  et  illae  sunt  quae  testimonium  per- 
hibent  de  me  :  »  quia  '  «  fmis  legis,  Christus 
ad  justitiam.  »  Unde  in  Canlico  Deuterono- 
mii " :  «  Interroga  patrem  tuum,  et  nuntia- 
bittibi,  »  etc.  Pelit  etiam  devote,  et  ideo 
sequitur  (v.  38)  :  Et  clamavit  dicens  :  Jesu , 
fili  David,  miserere  7nei.  In  hoc  quod  cla- 
mavit,  ostendit  se  habere  excessum  deside- 
rii.  Propter  quod  dicitur '  :  «  Spiritus  pos- 
tulat  pro  uobis  gemitibus  inenarrabilibus.  » 
In  hoc  autem  quod  dixit  :  Jesu,  ostendit  se 
haberefiduciam  spei " :  «SperavitinDomino, 
eripiat  eum  :  salvum  faciat  eum.  »  Spe  enim 
vocat  Jesum,  id  est  Salvatorem  '"  :  «  Quia 
spe  salvi  facti  sumus.  »  In  hoc  quod  dicit  : 
Fili  David,  ostendit  se  habere  intelligen- 
tiam  iidei,  qua  credimus  Christum  ex  semine 

'  Joij.,  XII,  7-lU.  —  ''  Dan.,  ill,  u7.  —  3  Sa/i.,  xili, 
!i.  —  »  liom.,  I.  2n,  —  '  Joan.,  V,  .'i9.  —  «  Rnm.,x,  4. 
—  ■'  Deul.,  xxxii,    7.-8  liom.,   viu,    26.  —  '■'  l'sa/. 

TOM   XI. 


CAP.  XVIII.  97 

David  natum,  secundum  illud  "  :  «  Qui  factus 
est  ei  ex  semine  David  secuuduin  carnem, 
qui  praedestinatus  est  filius  Dei  in  virtute.  » 
Unde  dicitur  quod  clamabant " :  «Osanna  fdio 
David ,  benedictus  qui  venit  in  nomine  Do- 
mini. »  Et  quoniam  orationi  nostrae  praestant 
obstaculum  rerum  imaginationes,  quae  de- 
berent  nos  in  Deum  ducere,  ideo  subdit 
(v.  39)  :  Et  qui  prceibant,  increpabant  eum, 
uttaceret.  Unde  Glossa :  «  Qui  Jesum  venien- 
tem  prseeunt,  significant  tumultus  carna- 
lium  desiJeriorum,  qui  dissipant  cogitatio- 
nes  hominis ,  et  perturbant  vocem  orationis, 
ue  Jesus  ad  illuminaudum  venire  possit  cor 
hominis.  »  Unde  hujusmodi  imaginationes, 
retrahentes  nos  ab  oratione  per  slrepitum 
suum,  nihil  ahud  sunt  quam  quoddam  ob- 
staculum  inter  uos  et  Christum,  secundum 
illud  "  :  «  Opposuisti  nubem  tibi,  ne  transeat 
oratio.  »  Et  ideo  opus  est  imporluua  pulsa- 
tione.  Pi'opter  quod  caecus  pulsat  contiuue, 
cum  subjungitur  :  Ipse  vero  midto  maqis 
clamabat :  Fili  David,  miserere  mei.^''  «  Do- 
mine  Deus  salutis  meae,  in  die  clamavi,  et 
nocte  coram  te.  »  Et  haec  virtus  orationis , 
quae  ex  vera  fide  procedit.  Unde  Chrysosto- 
mus  :  «  Talis  estnatura  fldei :  quanto  magis 
vexatur,  tanto  magis  accenditur.  »  Propter 
quod  servi  Dei  in  perseculionibus  non  mi- 
nuuntur.  Unde  Glossa  dicit,  quod  credens, 
sentiens  se  gravari  phantasmate  priorum 
viliorum,  et  vocem  orationis  suae  iinpediri, 
ue  pro  se  exorare  possit ,  ardentius  clamat. 
Terlio ,  quantum  ad  liberalitatem  medeu- 
tis,  subjungitur  (v.  40)  :  Staiis  autem  Jesus, 
jussit  illum  adduci  ad se.  Dicitur  autem  Jesus 
stai'e,  quia  ipse  in  se  immutabilis  est  "* :  «  Tu 
autein  idem  ipse  es,  et  anni  tui  non  defi- 
cient.  »  Uude  Glossa  :  «  Jesus  transiens  cae- 
cum  audit,  stans  illuminat ,  quia  per  humi- 
litatem  suam  nostrae  caecitatis  vocibus  com- 
patitur,  sed  per  divinitatis  sua;  potentiain 


XXI,  I).  —  '»  Rom.,  VIII,  24.  —  11  Ibid.,  I,  34.  — 
12  jUo»//.,  XXI,  9.  —  1»  Tliren.,  iii,  4i.  —  i'  Psal. 
Lxxxvii,  2.  —  "  Pxal.  ci,  28.  —  (a)  Ccet.  edit.  oninis, 
pt  viveulis.  —  (A)  llem  Uuiie  Joanuos. 


98  EVANGELll 

lumen  nobis  gratiae  suse  infundit.  »  Et  licet 
per  orationem  videamureum  traliere  ad  nos, 
ipse  magis  traliit  nos  ad  se,  siciit  navis  ad 
petram,  sicut  dicit  Dionysius.  Ideo  sponsa 
dicit '  :  «  Trahe  me  post  te.  »  Unde  ad  ipsum 
trahimur,quaudomenteadipsumexcitamur, 
et  supra  nos  excedimus,  in  cujus  figura  dici- 
tur  de  hoc  caeco,  qui^  *  «projecto  vestimen- 
to,  »  etc. ;  et  arcana  verba  audimus,  secun- 
dum  illud  Prophetse  in  Psabno  ^ :  «  Audiam 
quid  loquatur  in  me  Dominus  Deus.  »  Et  ideo 
additur  :  Et  cum  apprnpmqiiassct ,  intei-rO' 
gavit  illum,  (v.  ■41)  dicens  :  Qitid  tibi  vis 
faciam?  In  quo  apparet  liberalitas  dantis, 
quia  offert  se  beneplacito  postulantis.  Unde 
Glossa  :  «  Non  ex  ignorantia  Dominus  quae- 
rit,  sed  ideo  ut  rogetiu',  ut  tnentem  ad  ora- 
rationem  excitet,  secundum  illud  '  :  Si 
quid  petieritis  Patrem  in  nomine  meo ,  da- 
bit  vobis.  »  Et  quoniam  qui  in  Jesu  nominc 
petit,  pelit  salutaria,  ideo  subdit :  At  ille  di- 
xit :  Domine ,  ut  videum.  Glossa  :  «  Non 
petit  caecus  aurum ,  vel  aliquod  temporale , 
sed  tantum  Uunen.  »  Imitemur  ergo  eum , 
quem  corpore  et  mente  audimus  sanatum. 
Unde  dicitur  '^  :  «  Si  quis  vestrum  indiget 
sapientia,  postulet  a  Deo,  et  dabitur  ei.  » 
Exen.plum  hujus  habetur  in  Salomone ,  de 
quo  dicitur,  quod  apparuit  Dominus  Salo- 
moni,  et  dixit  ^  :  «  Postula  quidvis,  ut  dem 
tibi;  »  subditur  :  «  Dabis  ergo  servo  tuo  cor 
docile,  »  etc.  «Placuitsermo  coraraDomino, 
quod  Salomon  postulasset  hujuscemodi  rem. 
Et  dixit  Dominus  Salomoni  »  ( subditur)  : 
«  Quia  tu  postulasti  sapientiam  ,  ecce  dedi 
tibi  cor  sapiens  et  intelligens,  in  tantum  ut 
nullus  ante  te  similis  tui  fuerit ,  nec  post  te 
surrecturus  sit.  » 

Quarto,  quantum  ad  integritatem  sani- 
tatis ,  subdit  ( v.  42 )  :  Et  Jesus  dixit  illi : 
Rcspice,  fides  tiia  te  salvum  fecit,  per  infu- 
sionem  divinae  gratise.  Per  respectum  nam- 
que  fidei  cor  nostrum  erigitur  ad  justitiam ' : 

'  Cant.,  1,3.-5  Uarc,  x,  50.  —  ^  Psul.  LXXXIV, 
9.  _  4  Joan.,  XVI,  23.  -  "  Jac.,l,  5.  — Mll  Reg.,  \u, 
5, 12.  — ' /tom.,  V,  1.  — »  Hc/';-.  xr,   5,  1.  —  "  lii>hes.. 


SANCTl  LUC.'E 

«  Justificati  per  fidem  (a),  pacem  habeamus 
ad  Deum.  »  Et  haic  est  prima  virtus,  de  qua 
baljetur  *  :  «  Credere  oportet  acceden- 
tem,  B  etc. :  nam  «  ipsa  est  sperandarum 
substantia  rcrum,  »  elc. 

4.3.  Et  confestim  vidit,  per  circumspectio- 
nem  prudentiae ' :  «  Videte,  fratres,  quo  modo 
caute  ambuletis.  »  Et  ">  :  «  Oculi  tui  recta 
videant,  et  palpebrae  tuaj  pra>cedant  gressus 
tuos.  »  Et  sequehatur  illum  magnificans 
Deum,  per  subjectionem  obedientiae.  Glossa  : 
«  Videt  [h]  et  sequitur,  qui  bonum  quod  in- 
telligit  operatur,  et  Jesum  praetereuntem 
imitatur.  »  "  «  Ego  sum  lux  mundi  :  qui 
sequitur  me ,  non  ambulat  in  tenebris ,  sed 
liabebit  lumen  vitae.  »  Et  omnis  plehs  ut  vi- 
dit,  dedit  laudem  Deo ,  per  manifestatiouem 
divinae  gloriae  :  hoc  enim  est  opus,  in  quo 
summe  manifestatur  potentia ,  sapientia  et 
misericordia,  quando  scilicet  de  peccatore 
fit  justus,  de  stulto  sapiens,  de  errante  fidc- 
lis,  et  de  impio  virtuosus.  Et  ideo  de  hoc 
maxime  laudandus  Deus.  «  Eram  ignotus 
facie ,  »  dicit  Paulus  ",  «  Ecclesiis  Judaeae , 
quae  erant  in  Christo  :  tantum  autem  audi- 
tum  habebant :  Quoniam  qui  persequebatur 
nos  aliquando,  nunc  evangelizat  fidem,  quam 
aliquando  expugnabat;  et  in  me  clarifica- 
bant  Deum.  »  Et  hoc  debemus  facere,  secun- 
dum  illud  '^  :  «  Glorificantes  Dominum  , 
quantumcumque  potueritis ,  supervalebit 
adluic,  et  mirabilis  magnifl  entia  ejus.  Be- 
nodicentes  Dominum,  exaltate  illum  quan- 
tum  potestis ,  major  enim  est  omni  laude.  » 

CAPUT  XIX. 

i.Etingressusperambulabat  Jericho,  etc. 

Supra  confutavit  cupiditatem  per  approba- 
tionem  paupertatis;  hic  secundo  confutat 
tenacitatem  per  approbationem  liberalitatis. 
Et  quoniam  dispersio  et  communicatio  tem- 
poralium  est  via  ad  mulliplicationem  spiri- 

Vj  15.  —  "   Prov.,   IV,   25.  —   "    Joan.,  vm ,  12.  — 
"  Gal.,  I,  23-44.  —  "  Ecdi.,  XLlll,  32-33. 
(a)  Vulg.  ex  lide.  —  (4)  Ita  Beda ;  cxt.  cdil.  Videle. 


EXPOSITIO  IN  CAP 
tualium ,  ideo  in  hac  parte  primo  approbat 


libertatem  distraheiitem  temporalia,  secundo 
vero  sedulitatem  muUiplicandi  spirilualia , 
ibi  («) ' :  Hcec  illis  aitdientibus,  adjiciens,  etc. 
Primum  facit  per  exemplum  expressum ; 
secundum  vero ,  per  paraholicura.  Introdu- 
cilur  ergo  exemplum  per  quod  commendatur 
liberalitas,   per  quam  Zachaeus  de  impio 
factus  est  justus,  et,  cum  esset  camelus, 
trausiit  per  foramen  acus ,  et  foramen  dedit 
divitibus  intrandi  in  coelum.  In  hoc  igitur 
exemplo  introducunlur  tria  commendabilia 
inZachaeo,per  quse  exemplar  est  imitandum, 
et  signum  etiam  vocationis  gentium.  Prop- 
ter  quod  et  Evangehum  istud  legitur  in  de- 
dicatione  ecclesiarum.   Et  haic  fuit  ipsius 
Zrichaei  studiositas  ad  Christum  suscipiendum 
hospilio,  ibi' :  Et cum  venissetadlocum,  etc; 
ipsius  Zacbsei  hberaUlas  ad  distributionem 
■  suorum  ibi '  :  Stans  autem  Zachceus ,  etc. 
Studiositas  Zachaji  commendalur  ex  tribus, 
scilicet  ex  parte  attractivi ,  retardativi ,  et 
expeditivi.  Vera  enim  studiositas  est,  in  qua 
animustrahitur  ad  Christum,  et,  si  occurrant 
impedimenta,  tamen  non  frangitur  deside- 
rium ,  sed  plus  acceleratur. 

Primo  ergo ,  quantum  ad  attractivum , 
quod  quidem  erat  in  prsesentia  Jesu  Christi, 
dicit :  Et  inrjressus  peramhulabat  Jericho , 
id  est  ambulabat  per  Jericho.  Jericho  enim 
civitas  erat  quam,  transito  Jordane,  subver- 
terunt  Judaii,  secundum  quod  dicitur  in 
Josue  ',  sed  reaedificata  fuit  sub  Achab  rege 
Israel '  :  «  In  diebus  Achab  aediflcavit  Hiel 
de  Bethel  Jericho  :  in  Abirara  primilivo  suo 
fundavit  eam,  et  in  Segub  novissimo  suo 
posuit  portas  ejus ,  juxta  verbum  Domini , 
quod locutus  fuerat  in  manu  Josue  filii  Nun.  » 
Ilanc  Dominus  sua  illustravit  praesentia , 
quae  peccatoribus  condescendebat,  et  pecca- 
tores  ad  sc  attrahebat.  Pietas  euim  attrahit 
miseros ,  sicut  adamas  ferrum.  Ideo  subdi- 
tur  attraclio  peccatoris ;  propter  quod  sequi- 

»  liif.,  V.  11.  —  2  Inf.,  V,  5,  -  '  Inf.,  v.  8.  —  '  Jos., 
VI,  20  (ft  seq.  — '  lll/(ej.,xvi,  34.  —  "%<.,  xviii,25. 
—  '  Joan.,  VI,  4i.  —  "  Prov.,  VIII,  10.  —  •  .So/j.,  i,  1. 


XIX.  99 

tur  {\.1)  :  Et  ecce  vir  nomine  Zachaus  : 
cujus  nomen  erat  notum  et  vulgatum,  non 
propter  famam  virtutis ,  sed  propter  infa- 
miam  rapacitatis.  Unde  subdit  :  Et  hic  erat 
princeps  publicanorum ,  qui  scilicet  lucra 
saecuU  sectabatur  per  fas  et  nefas.   Hunc 
autem  principatum  non    habebat   propter 
justitiam,  sed  propter  pecuniam;  ideo  ad- 
dit :  Et  ipse  dives.  Et  ita  gibbosus  sicut  ca- 
melus ,  et  ineptus  ad  regnum  ^  :  «  Facilius 
est  camelum  per  foramen  acus  transire,  »  etc. 
Et  tamen  divina  virtute  fuit  introductus, 
quia  amore   ipsius   Christi  fuit  attractus. 
Unde  et  subditur  ( v.  3)  :  Etqucerebat  videre 
Jesum  quis  esset :  quod  non  faceret  ita  stu- 
diose,  nisi  amaret ;  nec  amaret  vel  crederet, 
nisi  gratia  ejus  praeventus  esset,  quia  dici- 
tur '  :  «  Nemo  potest  venire  ad  me ,  nisi 
pater  qui  misit  me ,  traxerit  eum.  »  Ilunc 
traxit  Jesus,  ut  essetinexemplumahis.  Unde 
ipsejam  implebat  consilium  Sapientis,  se- 
cundum  illud' :  «  Accipite disciplinam  meam, 
et  non  pecuniam  :  doctrinam  magis ,  quam 
aurum  eligite.  »  Qui  sic  quaerit  Jesum,  in- 
venit ,  secundum  illud  ' :   «  In  simplicitate 
cordis  quaerite  illum,  quoniam  invenitur  ab 
his,  qui  non  tentant  illum ,  b  etc.  Secundo  , 
quantum  ad  retardativum ,  quod  fuit  fre- 
quenlia  popuh,  subdit :  Et  non  poterat  pra> 
turba,  qiiia  statura  pusillus  crat.  Haec  turba 
eum  impediebat,  quae  semper  impedire  con- 
suevit  venientem  ad  Christum.  Haec  namque 
turlia  impediebat  1 .  illuminationem  caeci  "" : 
«  Cum  audiret  turbam  praetereuntem, »  etc, 
«  et  increpabant  eum,  ut  laceret.  »  2.  Cura- 
tionem  paralytici  "  :  «  Venerunt  ad  eum  fe- 
rentes  paralylicum  ,  qui  a  quatuor  portaba- 
tur.  Et  cum  non  possent  offerre  eum  ilU 
prae  turba,  »  etc  3.  LiberaUonem  surdi  et 
muti  '*  :«  Apprehendens  eum  de  turba  seor- 
sum,  misit  digitos  in  auriculas  ejus,  ct  ex- 
puens,  tetigit  linguam  ejus.»  A.  Curationem 
mortui  "  :  «  Et  cum  ejecta  esset  turba,  in- 

II,  3-4.  - 


—  '•  Sup.,    .xviil,    36,   39.  —    "   Marc, 
'2  Murc,  vil,  33.  —  "  Matth.,  i.\,  23. 
(o)  C'el.  edil.  non  hahent  ihi. 


100 


EVANGELII  SANCTl  LVCM 


travit  et  tennit  manum  ejus.  »  5.  Impedit 
etiam  approximationem  Zachaii,  sicut  dicitur 
hic ,  quia  iirm  poterat  prci;  lurba.  Turba 
enim ,  pi  ona  ad  malum ,  a  Jesu  revocat  po- 
tius,  quam  ad  Jesum  perducat.  Propter  quod 
dicitur  '  :  «  Ne  oblecteris  in  turbis  ,  nec  in 
modicis  («)  :  assidua  cnim  est  conmiissio 
illorum.  »  Ideo  dicitur  ^  :  «  Non  sequeris 
turbam  ad  taciendum  malum,  nec  in  judicio 
plurimorum  acquiesces  sententiffi,  ul  a  vero 
devies.  »  Ideo  dicilur  '  :  «  Uimissa  turba, 
ascendit  Jesus  in  montem  solus  orare.  » 
Tertio ,  quantimi  ad  expeditivum ,  quod 
quidem  erat  eminentia  arljoris  sycomori , 
subjungit  (v.  4)  :  i?<  prcecurrens  ascendit 
in  arborem  sijcomorum ,  iit  videret  eum  , 
quia  indc  erat  transilurus.  In  quo  apparet 
ejus  studiositas,  et  in  prfficurrendo ,  et  iu 
ascendendo  in  altum ,  ut  quod  sibi  deerat , 
suppleret  per  adjutorium  alienum.  Unde 
Glossa  :  «  Qui  mira  devotione  fidei ,  ad  vi- 
dendum  Salvatorem,  quod  natura  minus 
habuerat ,  ascensu  supplet  arboris ,  atque 
ideo  juste,  quamvis  ipse  rogare  non  audeat, 
benedictionem  dominicae  susceptionis,  quam 
desiderabat,  accipit.  » 

Sed  iiic  attendendum ,  quod  Evangelista 
sic  diligenter  nomen  civitatis  et  nomen  ar- 
boris  propter  mysterium  magis  exprimit , 
quam  propter  exigentiam  narrationis.  Prop- 
ter  quod  intelligendum  quod  iste  publicanus 
jericbo.  rectc  dcsignat  populum  gentilem.  Jericho, 
quae  Luna  interpretatur,  sicut  supra  tactum 
est,  designat  muudum  propter  sui  defectum 
et  mutabilitatem ,  quia  '  «  mundus  transit 
et  concupiscentia  ejus.  »  Hanc  civitatem 
destruxit  Josue ,  nec  aliquis  salvalus  est  in 
ea,  nisi  Raab  merelrix,  quw  credidit  nuntiis, 
et  ipsos  recipit  :  quia  veniens  Jesus  hanc 
mnndanam  couversationem  in  carne  appa- 
rendo  damnavit.  Nec  aliquis  potest  salvari, 
nisi  qui  credit "  :  «  In  mundo  erat,  et  mun- 
dus  per  ipsum  factus  est ,  et  mundus  cum 


non  cognovit.  »  Et  post  :  «  Qnotquot  autem 

receperunt  eum ,  dedit  eis  potestatera  filios 

Dei  fieri,  his  qui  credunt,  »  etc.  Unde  dici- 

tur  ° :  «Fidemuri  Jericlio  corruerunt.  Fide, 

Raab  meretrix  non  periit.  »  Unde  ilia  Raab 

Ecclesiaiii    siguat    genliliuni  ad  Clirislum 

conversam.  Et  hoc  ipsum  siguificatur  per 

Zachaeum  publicanum,  qui  qusrebat  videre 

Jesum,  ut  scilicet  cognosceret  venim  Deiini. 

In  quo   signat  populum   gentilium ,   sicut 

Naaman  Syrus,  de  quo  dicitur  '  :  «  Naaman 

princeps  militiaj  »  regis  Syriae ,  dives ,  sed 

leprosus.   Qui  veniens  ad  Eliseum  curafus 

est.  Unde  et  Joannes  '  :  «  Dicunt  gentiles  : 

Volumus  Jesum  videre;  »  sed  non  possunt, 

tiiin  propter  conlurbaf  ionem  phanlasmatum, 

tum  propter  defectiim  naturalis  lucis ,  quia 

boc  est  supra  rationem ,  et  ideo  opus  est 

ascendere  per  fidem  ad  cognoscendum  eum. 

Unde  per  sycomorum,  qiicE  ficiis  fatiia  intor- 

pretatur,  iutelligitur  eminentia  tidei,  iiuae 

stultitia  esse  videtur,  secundum  illud  '  : 

B  Nos  autem  prffidicamus  Cin-istum  cruci- 

fixum,  Jiidffiis  quidem  scandalum,  Gentibus 

autcm  sfuUifiam.  »  In  hujus  fatuitatis  cre- 

dulitatera  oportet  conscendere  eum,  qui  vult 

ad  sapienfiam  pervenire,  secundum  illud '"  : 

«  Si  quis  videtur  inter  vos  sapiens  esse  iii 

hoc  saeculo ,  stulfus  fiat ,  ut  sit  sapiens.  » 

Nam  sulfitia  fidei  dcducit  ad  eminentiam 

sapientiae  Christi ,  et  hoc  quasi  per  sex  gra- 

dus,  quia  fides  disponit  ad  prudenfiam,  pru- 

dcntia  ad  scientiam,  scientia  ad  consilium  , 

consilium  ad  infeliecfum,  inlellectus  ad  sa- 

pientiam.  Et  hic  tlironus  est  Salomonis,  ad 

quem  per  sex  gradus  ascendifur,  secundum 

quod  insinuatiir  iu  libro  Jlegum  ".  Unde  et 

in  Psalmo  dicitiir  "  :  «  Beatus  vir  cujus  est 

auxilium  abs  te  :  ascensiones  in  corde  suo 

disposuit,  »  etc.   «  Etcnim  benedictionem 

dabit  legislator ,  ibunt  de  virlufe  in  virtu- 

tem  :  videbitur  Deus,  »  etc.  Ilaec  ergo  stu- 

diosifas  Zachaei,  et  exemplar  fuit  ad  (b)  inci- 


I 


'  Eccli.,  xviii,  32.  —  =  ExorJ.,  XXIII,  2.  —  '  M.,11/,.,       21.  —  '  I  Cor.,  I,  23.  —  ••   I  Cor.,  lli,  18.  —  "   III 
XIV,  23.  —  '  I  Joan.,  II,  17.  —  »  Jomi.,  i.  in,  12.  _       H^g.,  x,  19.  —  "  Psal.  i.xxxiii,  6,  7. 
«  Uehr.,  XI,  30,  31.—  '  IV  Itr;/.,  v,  1.  —  8  jo,in.,  .\ii,  (a)  Cal. edit. uecimmodicia. —  {b)C(el.ecJit.Qeest  ad. 


EXPOSITIO  IN 

taiidum,  et  flgura  conversioiiis  gentium  ad 
CliristuDi  :  per  cujus  fidem  adjuti  elevantur 
ad  ipsum  contuendum.  Ideo  Glossa  :  «  As- 
censa  autem  sjxomoro,  transeuntem  prope 
Domiuum  cernit,  quia  per  hanc  laudabilera 
fatuitatem,  etsi  necdum  ut  est  solide,  jam 
tamen  raplim,  quasi  in  transitu,  luci  sapien- 
tise  ccelestis  intendit.  »  Ideo  Isai(c  septimo , 
secundum  aliam  trauslationem  '  :  «  Nisi 
credideritis,  non  intelligetis  («)  ». 

5.  Et  ciim  venisset ,  etc.  Postquam  ex- 
pressit  Zachsei  studiositatem  ad  Christum 
videndum,  hic  secundo  exprimit  hospitalita- 
tem  ad  Christum  suscipiendum.  Circa  quam 
•describendam  introducuntur  tria,  scilicet  di- 
gnatio  es  parte  Christi ,  devotio  ex  parte 
Zachaei,  et  murmuratio  ex  parte  populi 
perversi. 

Primo  igitur  quantum  ad  dignationem  ex 
parte  Christi,  dicit :  Et  cum  venisset  ad  lo- 
cum,  suspiciens  Jesus  vidit  illum,  per  aspec- 
lum  benignitatis,  in  quo  ostendebat  se  ap- 
probare  affectum  publicani  per  signum  ^  : 
«  Oculi  Domini  super  metuentes  eum,  et  in 
eis  qui  sperant  super  misericordia  ejus.  » 
Ilunc  aspiciebat,  quia  statura  pusillus  erat ' : 
ExcelsusenimDominus,ethumilia  respicito 
per  dignalionem.  Et  dixit  ad  eum :  Zucluee, 
festinans  descende ,  ad  impendendum  bene- 
ficium  hospitalitatis.  Et  hoc  facit  in  signum 
magna?  dignationis,  qui  hospitium  petere 
non  erubuit.  Unde  Glossa  '  :  «  Non  invita- 
tus  se  invitat,  quia,  etsi  nonaudierat  vocem 
invitantis,  audiebat  tamen  aflectum.  »  Et 
nota  quod  dicit  :  festinans,  quia  ad  opera  et 
beneficia  hospitalitatis  debemus  esse  prompti, 
exemplo  Zachaei,  et  etiam  Abrahae  ^ :  «  Fes- 
tinavit  Abraham  in  fabernaculum  ad  Saram, 
dixitque  ei :  Accelera,  tria  sata  similae  com- 
misce,  et  fac  subcinericeos  panes.  Ipse  vero 
ad  armentum  cucurrit,  et  tulit  inde  vitulum 
tenerrimum  et  optimum ,  deditque  puero  , 


CAP.  XIX.  101 

qui  festinavit  et  coxit  illum.  »  Et  hsec  pete- 
bat  Christus,  quia  indigebat;  unde  subdit  : 
Quia  hodie  in  domo  tua  oportet  me  manere, 
ad  exeiuplum  humilitatis.  Exemplum  nam- 
que  erat  humilitatis ,  quod  in  domo  pecca- 
toris  manere  volebat.  Exemplum  etiam  hu- 
militatis,  quod  necessitatem  suam  et  oppor- 
tuuitatem  humiliter  indicabat ,  secundum 
illud  ^ :  «  Vulpes  foveas  habent,  et  volucres 
ccelinidos,  »  etc.  Et  istud  verbum  potius 
humilitatis,  quam  urbanitatis,  quia  Christus 
magis  venit  in  muudum  ad  docendum  hu- 
militatem,  quam  ad  docendum  curialitatem. 
Ideo  dicebat  ipse  discipulis  ■"  :  «  Discite  a 
me ,  quia  mitis  sum  ,  et  humilis  corde.  » 
Hanc  dignationem  admiratur  Jeremias  «  : 
«  Quare  quasi  colonus  futurus  es  in  terra , 
et  quasi  viator  declinans  ad  manendum?  » 
Et '  :  «  Cum  hominibus  conversatus  est.  » 

Secundo,  quantum  ad  devotionem  Zachaei, 
subdit  ( v.  6 )  :  Et  festinans  descendit,  et  ex- 
cepit  illum  cum  cjaudio  [b).  In  quo  ostendi- 
tur  ejus  devotio ,  quia  nori  tantum  praebuit 
hospitalitatem  festinanter ,  v(;rum  etiam  lae- 
tanter.  Talis  enim  conditio  est  maxime  ne- 
cessaria  '"  :  «  Ante  omnia  mutuam  in  vobis- 
metipsis  charitatem  continuam  habentes.  » 
Et  post  :  «  Hospitales  invicem  sine  murmu- 
ralione.  »  Non  enim  debet  esse  tristitia,  sed 
jucunditas  "  :  a  Hilarem  dalorem  diligit 
Deus.  »  Et  '^  :  «  Charitas  fraternitatis  maneat 
in  vobis.  Et  liospilalitatem  nolite  oblivisci  : 
per  hanc  enim  placuerunt  quidam ,  angelis 
hfispitio  receptis.  »  Propter  quod  et  sanctus 
Job  dicebat  "  :  «  Foris  non  inausit  peregri- 
nus  :  ostium  meum  viatori  patuit.  »  Et  hoc 
debetfleri,  quia  qui  recipitinembrumChristi, 
et  ipsum  Christumrecipit  '* :  « Ilospeseram, 
et  collegistis  me.  »  Et  post  quairentibus 
quoinodo  hsec  fecerunt,  respondet:  «Quam- 
diu  fecistis  uni  de  his  fratribus  meis  mini- 
mis,  mihi  fecistis.  »  Unde  et  Zachaeus  per 


'   Scilicet   secundum   LXX,  ha.,  vii,  9.  —  »  Psal.  xi,  29.  —  »  Jerem.,  xiv,  8.   —  »  Baruc,  iii,  38.  - 

xxxii,  li>.—  3  Psal.  cxxxvil,  C.  —  '  Gloss.  interlin.  '"  '  ''«^''■■.  ''''.  *^.  9-  —  "  I'  Cor.,  ix,  7.  —  '2  llehv., 

in  huncloc,  ex  Arubros.,  in  Luc,  lib.  Vlll,  u.  82.—  xiii,  1,2.-  'VoiO,  xxxi,  32.  -  i»  Mattli.,  xxv,  32,  iO. 

»  Gen.,  xviii,  6-7.  —  «  Matth.,  viii,  20.  —  '  Ibid.,  («)  Ku/^.uonperniunebitis.— (6)  Vulg.  iUmngaudens, 


102 


RVAN(;iaiI  SANCTI  LTIC^ 


hanc  hospitalitatem  salvatus  est.  Similiter 
et  Lolh  liheratus  est  a  Sodomis  pcr  ang-elos 
hospitio  recepfos;  et  similiter  mulier  Suna- 
milis,  per  Eliseum,  quem  hospitio  recepit , 
et  habuit  proleni ,  cum  esset  sterihs ,  et  post 
filius  ejus  a  mortuissuscitatus  est.Et  mulier 
Sareptana,  suscipiendo  Eliam,  periculum 
famis  evasit.  Et  universaliter  qui  hospitales 
fuerunt,  divinam  gratiam  adepti  sunt,  quia, 
sicut  dicitur  '  :  «  Dominus  amat  peregri- 
num,  et  dat  ei  victum  atque  vestitum.  » 
Unde  in  Proverbiis- :  «  Fceneralur  Domino, 
qui  miseretur  pauperis.  » 

Tertio,  quantum  ad  murmurationem  po- 
puli  perversi,  subdit  (v.  7)  :  Et  cum  vide- 
rent  otnnes ,  scihcet  oculo  judicii  perversi , 
de  quo  dicitur  '  :  «  Sicut  prospector  videns 
casum  proximi  sui  :  bona  enim  in  mala 
convertens  insidiatur ,  et  in  electis  imponet 
maculam.  »   Et  quia  ad  mahim  judicium 
sequitur  niurmur,  ideo  subdit  :  Murmura- 
bant,  dicentes  quod  ad  hominem peccatorem 
divertisset  :   susurro  verbi    dolosi,    quod 
valde  vitandum  est,   secundum  illud  *   : 
«  Custodite  vos  a  murmuralione  quffi  nihil 
prodest,  et  a  detractione  parcite  hnguffi.  » 
IIoc  autem  murmur  multum  displicet  Deo 
per  omnem  modum.  Ideo  dicitur  ^  :  «  Quid 
murmuravit  homo  vivens ,  vir  pro  peccatis 
suis?  »  Hic  autem  populus  semper  hiienter 
murmuravit ,  sicut  omnis  congregatio  filio- 
rum  Israel  contra  Moysen,  et  Aaron  ^  : 
0  Orlum  est  murmur  populi  contra  Domi- 
num.  »  Et  ideo  dicitur  '  :  «  Neque  murmu- 
raveritis,  sicut  quidam  eorum  murmurave- 
runt ,  et  perierunt  ab  exterminatore.  »   Et 
nunc  murmurabaut  coutra  Dominum.  Et  in 
hoc  flguram  gerebant  illius  gentis  murmu- 
rantis  contra  Dominum,  quia  suscepit  gen- 
tes.  Unde  Glossa  dicit  :  «  Manifestum  est , 
Judaeos  semper  odisse  gentem ,  vel  non  in- 
tellexisse  salutem.  »  Unde  et  adversus  Pe- 

>  Dout.,  X,  18.  —  2  Prov.,  xix,  17.  —  s  Eccli.,  si, 
32-33.  —  *  Sap.,  1, 1 1.  —  »  T/ire».,  lU,  39.  —  «  Num., 
XI,  1.  —  '  1  Cor.,  X,  10.  —  ^  .-lct.,  XI,  3.  —  3  Ibid., 
XIII,  46.  —  "•  Isa.,  LViii,  7.  —  "  Maltli.,  xxi,  13.  — 
1»  Psul.  V,  8.  —  1'  1   Tim.,  ill,  13.  —  '*  Psal.  xcii,  ii. 


trum  dicitur  '  :  «  Quare  introisti  ad  viros 
pneputium  habentes?  »  1'ropler  quod  intel- 
ligendum,  sicul  praetactum  est,  quod  per 
ingressum  Christi  in  domum  Zachffii  prin- 
cipis  publicanorum  inteUigitur  ejus  ingres- 
sus  in  Ecclesiam  gentiura ,  a  qua  hbenter 
susceptus  est.  Ideo  Christus  dixit  ZachaiO, 
ut  desccnderet  ad  liumililatem ,  quia  oppor- 
tunum  erat  quod.  in  domo  cjus  maneret, 
synagoga  deserente  fidem »  :  «  Vobis  opor- 
tebat  primum  loqui  verbum  Dei ;  sed  quo- 
niam  repellilis  iliiid,et  iudignos  vosjudi- 
catis  aiternae  vitai,  ecce  convertimur  ad 
gentes. » 

Et  notaquod  domus,  in  qua  Christus  op-  • 
portune  manet ,  est  septiformis.  Prima  sci- 
licet  est  doraus  habitationis  materialis ,  in 
qua  manet  in  persona  pauperis  "'  :  «  Frange 
esurienti  panem  tuum ,  et  egenos  vagosque 
induc  in  domum  tuam  ,  »  etc.  Secunda  est 
domus  basilicae  materialis,  in  qua  manet  in 
sacramento  altaris  "  ;  «  Domus  mea  domus 
orationis  vocabitur.  »  Et  "  :  «  Introibo  in 
domum  tuam ,  »  etc.  Tertia  est  domus  Ec- 
clesiae  militantis  ,  in  qua  manet  in  membris 
suis  "  :  «  Haec  tibi  scribo,  fih,  ut  scias  quo- 
modo  oporteat  te  in  domo  conversari ,  quae 
est  Ecclesia  Dei  vivi  (a). »  Quarta  est  domus 
uteri  virginalis,  in  qua  mansit  [b)  per  prae- 
sentiam  carnis  '*  :  «  Domum  tuam  decet 
sanctitudo  in  longitudinem   (c)  dierum.  » 
Quinta  est  doniiis  conscientiae  mundse,  in 
qua  manet  spiritu  sanctitatis  '^  : «  Intrans  in 
domum  meam  conquiescam  cum  ilia ,  noa 
enim  habet  amaritudinem,  »  etc.  Et  ite- 
rum  '*  :  «  Prsecurre  prior  in  domum  tuam , 
et  illic  avocare,  et  ilhc  lude,  et  age  concep- 
tiones  tuas.  »  Sexta  domus  est  Seripturae 
sacrae ,  in  qua  raauet  in  lumine  veritatis  "  : 
«  Deus  in  domibusejus  coguoscetur,  cum 
suspiciet  eam. »  Et  "  :  « Sapientia  aedificavit 
sibi  domum,  excidit  columnas  septem, »  etc. 

—  '5  Sap.,  VIII,  16.  —  "■■  Eccli.,  .\xx;i,  15.  —  "  Psal. 
XLVII,  4.  —  1*  Prov.,  IX,  1. 

(rt)  Cat.  edit.  deesl  Dei.  —  (6)  Cat.  edit.  mauet,  — 
(c)  Item  longiludiae. 


EXPOSITIO  IN 

Septima  domus  est  Jerusalem  superna ,  in 
qua  manet  in  gaudio  felicitatis  '  :  «  In  domo 
Patris  mei  mansiones  multa?  sunt.  »  Et  ite- 
rum  '  :  «  Laetatus  sum  iu  liisquaj  dictasunt 
mihi :  in  domum  Domini  ibimus.  »  Quoniam 
ergo  his  septem  modis  suscipitur  Christus 
in  Ecclesia  gentium,  quae  desiguatur  per 
Zachaeum ,  ideo  hoc  evangeUum  legitur  in 
dedicationibus  ecclesiarum,  quse  designant 
domus  spirituales,  de  quibus  dicilur ' :  «  Ad 
quem  accedentes  lapidem  vivum,  »  etc, 
«  et  ipsi  tanquam  lapides  vivi  supersedi- 
ficamini  domus  spiritualis  [a),  sacerdotium 
sanctum ,  offerentes  spirituales  hostias ,  ac- 
ceptabiles,  »  etc. 

8.  Sta7is  autem  Zachceus ,  etc.  Postquam 
descripsit  Zachaei  studiositatem  et  hospita- 
litatem ,  hic  describit  UberaUtatem  ,  quam 
quidem  describit  quantum  ad  conditionem 
tripUceni ,  scilicet  quantum  ad  Zachaii  obla- 
tionem  sufflcientem,  Christi  acceptationem 
suscipientem,  et  rationem  principaUter  mo- 
ventem. 

Primo  ergo,  quantum  ad  oblationem  suf- 
ficientem  prjemittit  :  Stans  autem  Zachaius, 
ex  cordis  humiUtate '  :  «  State  ergo  suc- 
cincti  lumbos  vestros  in  veritate. — Dixit  ad 
Domimim  :  Ecce  dimidium  bonorum  do 
pauperibus,  ex  cordis  UberaUtate.  In  quo 
ostenditur  perfecta  liberaUtas  :  1.  quia  dat 
abunde;  dat  enim  dimidium,  secundum  il- 
lud  ^  :  «  FiU ,  si  muUum  tibi  fuerit ,  abun- 
danter  tribue ;  si  exiguum  tibi  fuerit,  etiam 
exigimm  Ubenter  impartiri  stude : »  ad  imi- 
tationem  iUius  °  «  qui  dat  omnibus  affluen- 
ter,  et  non  improperat.  »  2.  Dat  Ucite,  unde 
dicit  :  Bonorum  meorum.  '^  «  Honora  Do- 
minum  de  tua  substantia;  »  contra  quod  di- 
citur  '  :  «  Dona  iniquorum  noh  probat  AUis- 
simus.  »  Et  ideo  ibi  subditur  :  «  Qui  offert 
sacriflcium  de  substantia  pauperis,  »  etc. 
3.  Itera  dat  accelerate ;  uude  dicit  Dominus  ° : 

1  Joan.,  XIV,  2.  —  '  Psal.  cxxr,  I.  —  M  Pelr.,  ii, 
45.  —  »  Ei,/,es.,  VI,  14.  —  ^  Tob.,  IV,  9.  —  «  Jac,  i, 
5.  —  '  Prov.,  III,  9.-8  Eccli.,  XXXIV,  23,  24.  — 
»  Prov.,  III,  2«.  —  '»  Eecli.,  IV,  3.  —  "  Eccli.,  xi,  1. 
—  "  Sup'.,  XIV,  21.  —  19  Exod.,  XXII,  1.  —  1'  Im., 


CAP.  XIX.  103 

«  Nec  dicas  amico  tuo  :  Vade ,  et  revertere, 
cum  statim  possis  dare.  »  Et '"  :«  Cor  iuopis 
ne  afflixeris,  et  non  protralias  datum  angus- 
tianti.  »  i.  Item  dat  discrete ,  [/j)  pauperi- 
bus  "  :  «  Si  benefeceris,  scito  cui  feceris.  » 
Et  supra  '^  :  «  Pauperes  ac  debUes,  et  caecos 
et  claudos  introduc  huc.  »  5.  Item  dat  ordi- 
nate  propria,  restituendo  aliena,  et  non 
solum  restituendo  ablatum,  verum  etiam  et 
damnum.  Unde  dicit  :  Et  si  ciuid  cdicjucm 
defraudavi ,  reddo  c[uadruplum.  Hoc  dicit 
secundum  legem  "" :  «  Si  quis  furatus  fuerit, 
restituet  quatuor  oves  pro  una  ove.  »  IIoc 
autem  necessarium  est  ad  liberalitatem  per- 
fectam.  Unde  Augustinus  :  «  Alterum  ho- 
rum  non  est  satis ,  nec  habet  gratiam  libe- 
ralitatis,  quia  non  spolia,  sed  dona  quae- 
runtur.  » 

Secundo ,  quantum  ad  Christi  acceptatio- 
nem  suscipientem ,  .subdit  ( v.  9 )  :  Ait  .Jesus 
ad  eum :  Quia  hodie  salus  clomui  huic  facta 
esi ,  per  divinse  gratise  coUationem,  quse 
data  est  ad  Christi  prajsentiam ,  per  quem 
dedicatur  et  sanctiflcaturEcclesia.  Salus  quae 
oUm  (c)  Judaeorum  domum  implebat,  hodie 
populo  gentium  Uluxit ,  secundum  illud  '*  : 
«  Parum  est  ut  sis  mibi  servus  ad  faeces 
Israel  convertendas.  Dedi  te  in  lucem  gen- 
tium,  ut  sis  salus  mea  usque  ad  extremum 
terrae.  »  Et  haec  salus  dabitur  praedestina- 
tis.  Ideo  subdit  :  Eo  quod  et  ipse  filius  sit  _ 
Abraha.  Glossa  :  a  Filius  non  carne,  sed 
flde.  »  "*  0  Neque  qui  semen  Abrahae  sunt 
omnesflUi;  sed  qni  filn  sunt  promissionis , 
ffistimantur  in  semine.  »  Et  de  his  flUis  su- 
pra  '^ :  «  Potens  est  Deus  de  lapidibus  istis 
suscitare  filios  Abrahae.  »  Et "  :  (Jesus)  «  mo- 
riturus  erat  ut  fiUos  Dei,  qui  erant  dispersi , 
congregaret  in  unum.  » 

Tertio,  quantum  ad  motivam  rationem, 
subjungit(v.  10) :  Venil  enim{d)  fiiius  /lominis 
cjucerere ,  per  sapientiam  "  :  «  Erravi  sicut 

xLis,  G.  —  "  liom.,  IX,  7.  —  '•  iSup.,  iii,  8.  —  i'  Joan., 
XI,  51,52.  —  ^«Psal.  cxviii,  176. 

(a)  CcBt.  cdit.  spiriluales.—  (6)  Supijl.  ueinpe.— (c)  lla 
Beda;  cwt.  edil.  hodie.—  (</)  Cat.  edit.  autcm. 


10  i 


ovis  quae  periit;  quaere  servum  tuuni,  »  etc. 
Et  salmim  facere  quod perierat ,  scilicet  per 
misericordiam  :  '  «  Salvabis  me  secundum 
maguani  misericordiam  tuam.  »  Et  haec  est 
misericordia  salvans.  Propter  quod  et  Jesus 
vocatur  '^  :  «  Vocabis  nomen  ejus  Jesum  : 
ipse  enim  salvum  faciet  popuhim  suum  a 
pcccatis  eoruni.  »  Et  '  :  «  Non  est  in  aUo 
aliquo  salus.  Nec  enim  aliud  uomen  est  sub 
coelo  datum  hominibus,  in  quo  oporteat  nos 
salvos  tieri.  »  Undc  dicitur  *  :  «  Omuis  qui- 
cumque  invocaverit  nouien  Domini ,  salvus 
erit.  » 

\\.  Hcec  illis  audientibus,  etc.  Postquam 
exemplo  expresso  approbavit  Uberalitatem 
in  distribuendoteinporalia,  hic  exemplo  pa- 
rabolico  commendat  sedulitatem  in  multi- 
plicando  spiritualia ,  et  e  contrario  reprobat 
neghgentiam.  Est  autem  ista  sedulitas  per 
ipsorum  spiritualium  Uberalem  distributio- 
nem,  et  negUgentia  per  ipsorum  absconsio- 
neni.  In  hac  igitur  parabola  exponeiida 
procedit  hoc  ordine.  l'rimo  namque  prae- 
mittit  occasionem  introducendi  parabolam  ; 
secundo  vero  subdit  ipsius  parabolae  des- 
criptionem  ordinatam,  ibi  '■'  :  Dixil  ergo  : 
Homo  quidamnobilis,  Qic.  Circa  occasionenl 
altendendum  ,  quod  duplicem  notat  islius 
parabolaj  introducendse  occasionem,  ratio- 
nalem  scilicet  confutationem  rebellium,  et 
instructionem  simplicium. 

Primo  igilur,  quantum  ad  confutalionem 
rebelUum,  dicit  :  Hcec  illis  audientibus,  sci- 
Ucet  ilUs  qui  murmurabunt,  adjiciens  dixit 
purabolam,  co  quod  esset  prope  Jerusalem, 
in  qua  scUicet  a  Jiidaeis  rebeUibus  occideu- 
dus  erat,  secundum  quod  EvangeUsta  pas- 
siouem  ipsius  in  Jerusalem  factam  in  se- 
quenlibus  narrat.  Ideo  parabolam  dicit,  in 
qua  confutatio  rebeUium  expUcalur,  secuu- 
dum  quod  in  fme  parabolse  ponitur  •"  : 
Verumtamen  inimicos  meos  illos,  cjui  nolite- 
runtme  refjnare  super  se ,  adducitehuc,  el 


EVANGELII  SANCTI  LUC^ 

interficite  ante  me.  \n  hanc  autem  rebellio- 
nem  inciderunt,  quia  non  habuerunt  sedu- 
litatem  ad  Christi  gratiam  cognoscendam ; 
et  ideo  excaecati  sunt ,  et  obdurati  :  et  gra- 
liam  quam  debebant  suscipere ,  impugna- 
bant;  et  propterca  etiam  justo  Dei  judicio 
cis  veritas  propouebatur  non  explicite ,  sed 
parabolarum  a;nigmatibus  obvohita,  secun- 
dum  illud  '  :  «  In  paraboUs  loquor  eis ,  quia 
videntes  non  vident ,  et  audientes  non  au- 
dient ,  neque  intelligent  :  et  adimplelur  in 
eis  prophetia  Isaicti  dicentis  *  :  Auditu  au- 
dietis,  et  non  intelligetis ;  et  videntes  vide- 
bitis,  et  non  videbitis.  Incrassatum  est  enim 
cor  populi  hujus,  ct  auribus  graviter  audie- 
ruiit,  et  oculos  suos  clauserunt,  ne  quando 
videant  oculis,  et  auribus  audiant ,  et  corde 
intelUgant,  et  converlantur,  et  sanem  eos.  » 
Secundo,  quantum  ad  eruditionem  sim- 
plicium,  subdit :  Etquia  existimarent,  cjuod 
confestim  reqnum  Dei  manifestaretur.  Hoc 
aistimabant  Christi  discipuli,  quia  credcbant 
Christum  Redemptorem  et  Salvatorem  ire 
in  Jerusalem  ad  suae  regiae  potestatis  osten- 
tationem.  Unde  et  secundum  seriem  narra- 
tionis  historiae  evangeUcae  hoc  tempore  ac- 
cessit  mater  fiUorum  Zebedaei  ad  Jesum , 
quando ,  secundum  quod  dicitur ,  dixit  Do- 
mino  '  :  «  Dic  ut  sedeant  hi  duo  UUi  mei , 
uuus  ad  desteram  tuam,  et  unus  ad  sinis- 
tram  in  regno  tuo.  »  Unde  Glossa  :  «  Quia 
discipuU  existimabaut  regnum  Dei  mox  esse 
venturum,  hanc  eorum  ignorantiam  iUu- 
minat,  docens  se  regni  sui  fidem  toto  orbe 
dispersurum,  et  in  fine  saicuU  judicera  om- 
nium  regemque  venturum.  Unde  et  hcec 
parabola  est  ad  instruclionem  omnium  vo- 
lentium  pervenire  ad  regnum,  ut  inteUi- 
gant  sc  non  posse  in  illud  pervenire ,  nisi 
per  muUiplicalionem  spiritualium  et  fidele 
obsequium,  secuudum  quod  dicitur  '° :«  Non 
omnis  qui  dicit  mihi  :  Domine,  Domine,  in- 
trabit  iii  regnum  cojlorum;  sed  qui  facit 


'  Orat.   Manass.,   inter    apocrypha    Uibliorum.    — 
2  Multh.,  1,  21.  -  *  Act.,  iv,  12.  —  *  liom.,  x,  13.  — 


5  Inf.,  V.  12.  —  •■  IqI'.,  V.  27.  —  '  Maltli..  .\lil,   13-15. 
—  ' lsa.,\i,'d.  —"  Malth.,  XX,  21.—  "  lbid.,vu,21. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIX. 


105 


volimtatem  patris  mei  qui  in  coelis  est,  ipse 
intrabit  in  regnum  ccelorum.  »  Hsec  autem 
voluntas  Dei  consistit  in  fideli  usu  et  dispen- 
sationebonorum  spiritnalium  commissorum^ 
secundum  illud  '  :  «  Quis,  putas ,  est  fidelis 
dispensator  et  prudens,  quem  constituit  Do- 
minus  super  familiam  suam  ?  »  Sequitur  : 
«  Vere  dico  vobis^  quoniani  super  omnia quae 
possidet,  constituet  illum. 

12.  Dirit  ergo  :  Homo  qnidam,  elc.  Post 
occasionem  introducendae  parabolae ,  subdi- 
tur  hic  orilinata  expressio  introductae  :  circa 
quam  primo  describitur  status  meriti  et  de  - 
meriti;  secundo  vero,  status  et  forma  ju- 
dicii,  ibi  :  Et  factum  est^  ut  rediret  accepto 
regno^  etc.  Circa  statum  meriti  et  demeriti , 
tria  introducuntur,  scilicet  subtractio  divinae 
prsesentiae  in  Christi  ascensione ;  collatio 
supei'nae  gratiae  in  Spiritus  sancti  missione ; 
obduratio  humanae  perfidise  in  Judaeorum 
rebellione. 

Primo  ergo  quantum  ad  subtractionem 
divinae  praesentiae  in  ascensione  Christi,  di- 
citur  :  Dixit  crrjo  :  Eomo  qiiidam  nobilis 
abiit  in  regionem  lonrjinciiiam.  Homo  iste 
nobihs  Christus  est,  qui  nobihs  erat  secun- 
dum  carnem ,  cum  esset  de  genere  regio  *  : 
«  Jesu  fili  Davld, »  etc.  Nobihor  erit  [d]  quan- 
tum  ad  superadditam  potestatem;  propter 
quod  dicitur  '  :  «  Nobilis  in  porlis  vir  ejus, 
quando  sederit  cum  senatoribus  terrae.  »  Et 
hoc  erit  in  judicio.  Sed  nobilissimus  est 
quantum  ad  originem  ipsius  ex  Patre;  ideo 
dicitur  *  :  «  Habet  in  vestimento  et  in  femore 
suo  scriptum  :  Rex  regum  et  Dominus  do- 
minantium.  »  Vere  nobilis,  ad  cujus  gene- 
rationem  laudandam  ^  expriniendam  et  co- 
gitandam  deficit  oninis  hngua  '^ :  «  Genera- 
lioiiem  ejus  quis  enarrabit?  »  Ideo  Angelus 
ad  Virginem  dixit '  :  «  Hic  erit  magnus ,  et 
fdius  Altissimi  vocal/itur,  et  dal)it  illi  Domi- 
nus,  »etc.  Hicabiitin  regionem  longinquam, 


cum  ascendit  in  ccelum ,  et  in  altissimum 
coelum,  quod  maxime  elongatur  a  terra  ,  et 
locali  distantia,  et  qualitativa  differentia. 
Ideo  in  hujus  flguram  dicitur  '  :  «  Non  est 
vir  in  domo  sua,  abiit  via  longissima.  »  Et 
boc  quidem  factum  est  in  ascensione  *  : 
«  Psallite  Deo,  qui  ascendit  super  ccelum 
cceli  ad  orientem.  »  Et  tunc  verificatum  est 
illud '  :  «  Sicut  exaltantur  cceli  a  terra ,  sic 
exaltatae  sunt  viae  meae  a  viis  vestris.  »  Et 
quoniam  sic  abiit  in  coelum ,  ut  reversurus 
csset  ad  judicium,  ideo  subdit:  Accipere  sibi 
regnum^  et  reverti.  Abiit  scilicet  ad  regnum ; 
sed  regnans  revertetur  ad  judicium,  secun- 
dum  illud  '"  :«  Viri  Galila^i,  quid  statis  aspi- 
cientes  in  ccelum  ?  »  etc.  Veniet  autem  rex 
cum  potestate  magna^  et  lunc  revertetur  de 
terra  longinqua  "  :  «  Ecce  nomen  Domini 
venit  de  longinquo  :  ardens  furor  ejus  et 
gravis  ad  portandum.  » 

Secundo,  quantum  ad  collationem  gratiae 
in  missione  [b)  Spiritus  sancti,  subdit  (v.  13) : 
Vocatis  autem  decem  servis  suis ,  dedit  eis 
dccem  mnas.  Per  vocationem  servorum  in- 
telligimus  vocationem  praedicalorum  etprae- 
latorum,  qui  debent  vocari,  quia  dicitur  '- ; 
«  Nec  quisquam  sumit  sibi  honorem,  sed 
qui  vocatur  a  Deo ,  tanquam  (c)  Aaron.  » 
Hi  dicuntur  servi  a  Serviendo ,  et  a  Ser-  servicur 
vando  :  a  Serviendo  per  reverentiam  humi-  cantur. 
litatis,  secundum  illud  "  :  «  Qui  voluerit 
inter  vos  primus  esse  ,  erit  vester  servus.  » 
Dicuntur  etiam  servi  a  Servando  per  custo- 
diam  gregum,  quia  debent  gregem  domini- 
cum  servare  et  custodire  "  :«  Custodi  virum 
islum  :  qui  si  lapsus  fuerit ,  erit  anima  tua 
pro  anima  ejus.  »  Et  de  hoc  dicitur  '^  :  «  Se- 
niores,  pascitequi  in  vobis  estgregemDei. » 
Subditur  :  «  Neque  ut  dominantes  in  cleris , 
sed  forma  facti  gregis  ex  animo.  »  Ili  di- 
cuntur  esse  decem,  sive  propter  numeri 
sufficientiam ,  sive  propter  hoc  quod  omne 


<  Sup.,  XII,  42,  44.  —  2  Sup.,  XVIII,  30.  -  '  Prov.,  —  "  l'^'"'->  ^-  *•  —  "  ^«"''-  ^^>  ^l-   -  '*  '"  «''ff-. 

xxxi,  23.  —  <  Apoc,  XIX,   10.  —  5  ha.,  Liil,  8.  —  '"'.  39-  —  "  '  ?«'''•,  v,  1,  2,  3. 

»Sup.,i,  32.    -  '  Prov.,  VII,  19.  —  *  Psal.  Lxvii,   34.  (a)  Ccel.  edit.  erat.  —  (i)  Ciet.  edil.  missionem.  — 

—  '■•  Isa.,  LV,  9.  —  1»  Act.,  I,  I !.  —  "  [sa.,  xxx,  27.        '  '   " "  '■ ' "' 


[c)  Itein  quemaiimoUiim  el. 


106 


EYANGELIl  SANCTl  LUCi«; 


Christi  servitium  rediicitur  ad  ol)servantiatQ 
perlectam  liecem  iiiiiudalonim.  nuoriiiu  no- 
titiam  literalem  apostoli  Iiabebant  ex  lege 
decalogi ;  sed  intelligentiatu  et  observantiam 
perfectam  non  habebant ,  nisi  per  gratiam 
datam  :  ideo  dicitur  dedisse  decem  mnas,  id 
est  gratiam  sufQcientem  ad  illa  praecepta 
intelligenda,  implenda  et  praedicanda.  Unde 
Beda  :  «  Yocat  decemservos,  duni  ehgit  dis- 
cipulos  littera  decalogi  imbutos;  dat  decem 
mnas ,  dum  post  resurreclionem  aperit  sen- 
sum  eis,  ut  spirituaUter  intelligant  legis 
dicta.  »  Et  hoc  plene  lactum  est,  quando  per 
Spiritum  sanctum  omnein  edocti  sunt  veri- 
tutein.  Unde  \i\Joanne  («) ' :  «Cum  veuerit  ille 
Spiritus  veritatis,  docebit  vos, »  etc.  Dedit  au- 
tem  decem  mnas  ad  insinuandam  intelligen- 
tiam  perfectam  Scripturaruni.  UndeGlossa: 
«  Mna  ceutum  drachmis  appeuditur  (b) ; 
et  omnis  Scripturae  sermo ,  quia  vitae  coe- 
lestis  perfectionem  suggerit,  quasi  centenarii 
numeri  pondere  fulget.  »  In  hujus  designa- 
tionem  Spiritus  ilie  venit  post  ascensionem 
decem  diebus ,  et  descendit  super  duodecies 
deceru  discipulos,  id  est  centum  et  vigiuti  % 
ad  perfectiouem  minislerii  et  corporis  mys- 
tici,  secundum  illud  '  :  «  Qui  descendit,  ipse 
est  et  qui  ascendit  super  omnes  coelos ,  ut 
impleret  omnia.  Et  ipse  dedit  quosdam  qui- 
dem  apostolos  ,  quosdam  autem  prophetas , 
alios  vero  evangelistas,  alios  autem  pastores 
et  doctores,  ad  consummatiouem  sanclorum 
in  opus  ministerii.  »  Dedit  aulem  eis  sapien- 
tiam  propter  Ecclesiam  instruendam ;  et 
ideo  addit  :  Et  ait  ilUs  :  Negoliamini  dum 
venio.  Negoliamiui ,  scilicet  prffidicaudo ,  et 
fructiflcando  *  :  «  Unicuique  dalur  manifes- 
tatio  Spiritus  ad  utilitatem.  »  Esl  enim  tri- 
plex  negoliatio  :  indiffereus,  pessima,  et 
optima.  ludifferens,  qua  temporaliacoiumu- 
tantur  in  temporalia  ^  :  «  Filii  Agar  qui  ex- 
quirunt,  »  etc.  Alia  vero  est  mala,  scilicet 

'  Jvan.,  XVI,  14.  —  2  Act.,  \,  15.  —  ^  Ep/ies.,  iv, 
10-12.  —  «  I  Coi:,  xii,  7.  —  8  Baruc,  lir,  23.  — 
6  11  Joan.,  II,  16.—  '  Isa.,  xxiii,  10.  —  *  Prov.,  xxxi, 
18.  —  9  Mallh.,  xui,  45.  —  1»  II  Cor.,  xu,  14.  — 
' '  i  Cor.,  IX,  11.  —12  Gloss.  inlerliii.  iu  hune  loc.  — 


qua  (c)  spiritualia  commutantur  in  tempora- 
lia  per  simoniam,  et  haic  esl  Deo  dispbcens, 
de  qua  dicitur  "  :«  Dis  qui  columbas  vende- 
bant,  dixit  :  Auferte  ista  liinc,  et  uolite  fa- 
cerc  domum  patris  mei  domum  negotiatio- 
nis.  »  Alia  negotiatio  est  optima ,  qua  quis 
spirituaUa  dat,  ut  spiritualia  colligat;  et  ha;c 
est  bona ,  et  Deo  placita ,  secundum  illud  '  : 
«  Erunt  negotiationes  [d)  ejus  et  merces  ejus 
sanctificatae  Domino.  »  Et  de  hac  in  Pro- 
verbiis  '  :  «  Gustavit ,  quoniam  bona  est  ne- 
goliatio  ejus  :  »  quia  ^  «  siiuile  est  reguum 
ccelorum  homini  negotiatori,  »  etc.  Uude 
Glossa  :  «  Yerba  legis  mystica  interpretatione 
discussa  populis  offerte ,  et  ab  eis  fidei  cou- 
fessionem  luoruinque  probitatem  recipite.  » 
Qui  ergo  praedicat  propter  lucrum  tempo- 
rale  ,  malus  negotiator  est ,  qualis  non  erat 
Paulus,  qui  dicebat  '"  :  a  Non  quaero  quae 
vestra  sunt,  sed  vos.  »  Si  autem  sic  metit  (e) 
carnalia  ,  ut  non  ponat  ibi  finem  suum  ,  sed 
potius  e  contrario ,  non  rccedit  a  spirituali 
negotiatione,  nec  ponit  Evangelium  venale. 
Hoc  enim  licet ,  si  uon  flat  sicut  principale 
intentum,  sed  sicut  ad  aliud  ordinaium,  quia, 
sicut  dicitur  "  :  «  Si  nos  vobis  spiritualia 
seminamus,  magnum  est  si  nos  cariialia 
vestra  metamus  ?  » 

Tertio,  quantum  ad  obdurationem  perfidiae 
humanaj  in  rebellione  populi  judaici ,  sub- 
jungitur  (v.  1-i)  :  Cives  autem  cjus  oderant 
eum.  Cives  isti  dicuntur  Judaei.  Unde  GIos- 
sa  '^  :  «  Cives,  id  est  Judaei ,  ex  quibus  est 
Christus  sccundum  carnem,  »  secundum  il- 
lud  "  :  «  Quorum  adoptio  est  filiorum ,  et 
gloria,  et  testamentum,  et  legislatio,  et  ob- 
sequium,  et  promissa,  quorum  patres ,  et  ex 
quibus  est  Christus  secundum  carnem ,  qui 
est  super  omnia  Deus  benedictus.  »  Ili  cives 
oderunt  eum,  secundum  illud  "  :  «  Ut  adim- 
pleatur  sermo ,  qui  in  lege  eorum  scriptus 
est :  Quia  odio  habuerunt  me  gratis  :  »  cum 


1'  Rom.,  IX,  4-5,  —  "  Joan.,  xv,  25.  —  (a)  Coet.  edit. 
Joannes,—  (b)  Ita  Becia ;  cait.  edit.  decern  drachmas 
appendil.—  (c)  Cut.  cdit.  quia.  —  ((/)  Item  negotiatio. 
—  (e)  Itetn  metet. 


EXPOSITIO 

potius  deberent  eum  diligere.  Et ' :  «  In  pro- 
pria  venit,  et  sui  eum  non  receperunt.  »  £t 
quia  Judaei  non  tantum  oderunt  Christum 
praesentem ,  verum  eliam  resurgeutem  et 
ascendentem,  ideo  siibdit  :  Et  miserunt  le- 
gationem  post  illum ,  dicentes  :  Nolumus 
hunc  rcgnare  super  nos.  Legationem  dicun- 
turpost  mortem  mitfere,  quando  non  solum 
persecuti  sunt  eum  m  se ,  verum  etiam  in 
suo  corpore.  Unde  Glossa  '  :  «  Non  solum 
praesentem  usque  ad  mortem  crucis  oderant; 
sed  etiam  post  resurrectionem  ejus  miserunt 
persecutionem  apostolis,  et  praedicationem 
regni  coelestis  spreverunt.  »  Unde  dicitur  ': 
«  Facta  est  in  illa  die  persecutio  magna  in 
Ecclesia  quae  erat  Jerosolymis,  et  omnes 
dispersi  sunt  per  regiones.  »  Et  *  :  «  Imita- 
tores  facti  estis,  fratres,  Ecclesiarum  Dei , 
qusB  sunt  in  Judaea  in  Christo  Jesu,  quia  ea- 
dem  passi  estis  et  vos  a  confratribus  vestris, 
sicut  et  ipsi  a  Judaeis,  qui  et  Dominum  occi- 
derunt  Jesum,  et  prophetas,  et  nos  persecuti 
sunt,  et  omnibus  adversantur,  probibentes 
nos  gentibus  loqui ,  ut  salva;  [a)  fiant ,  ut 
impleant  peccata  sua  semper.  »  Unde  ipsum 
negaverunt '  :  «  Non  habemus  regem  nisi 
Caesarem. »  Nolendo  aulem  Christum  regom, 
perdiderunt  regnum ;  unde  Daniel  * :  «  Non 
erit  ejus  populus,  qui  eum  negaturus  est.  » 
Et  nolendo  eum  regnare ,  desierunt  esse 
cives,  secundum  iilud  '  :  «  Quomodo  facta 
esl  meretrix  civitas  fidelis, »  etc.  Ideo  autem 
nolueruut  regnare  coelestem  quia  amabant 
regnum  carnale  '  :  «  Lux  venit  in  mundum, 
et  dilexerunt  homiaes  magis  tenebras  quam 
lucem.  »  Et  sic  verificatum  est  illud  ^  :  «  Fi- 
lios  enulrivi,  et  exaltavi,  ipsi  autem  spreve- 
runt  me.  o 

!.">.  Et  factum  est,  ut  rediret ,  etc.  Post- 
quam  descripsit  statum  meriti,  describit  hic 
formam  et  statum  judicii ,  quem  quidem 
describit  Evangelista  primo,  sciJicet  genera- 


•  Joan.,  I,  11.  —  2  Gloss.  interlin.  in  hunc  loc.  — 
»  Act.,  VIII,  I  —  *  I  TUess.,  \i ,  14-16.  —  ^- Joan.,  xix, 
ir,.  —  '  Dan.,  IX,  26.  —  '  Isa.,  I,  21.  —  »  Joan.,  iii, 
19.  -  »  Isa-.,  l,  2.  —  '•  Inf.,  v.  16.  -  "  lul.,  v,  18. 


IN  CAP.  XIX.  107 

liter ,  respectu  omnium ;  secundo ,  respectu 
servorum  fldelium,  ibi '"  :  Venit  autem  pri- 
musdicens,  etc;  tertio,  respectu  negligen- 
tiuin,  ilji  "  :  Et  alter  venit  dicens ,  etc; 
quarto,  respectu  rebellium,  ibi  '* :  Verumta- 
men  inimicostuos,  etc  Statumautemjudicii 
in  generalidescribittripliciter,  scilicet  quan- 
tum  ad  ipsius  judicis  apparitionem  manifes- 
tam,  jussionem  potestativam,  et  inquisitio- 
nem  districtam. 

Primo  igitur,  quantum  ad  judicis  appa- 
ritionem  manifestam,  dicit :  Et  factum  est, 
ut  rediret  accepto  rerjno.  Glossa  '^  :  «  Hoc 
erit,  quaudo  ille  qui  humilis  apparuit,  in 
manifesta  claritate  judicaturus  adveniet.  "  » 
a  Ecce  veniet  cum  nubibus,  et  videbit  eum 
omnis  oculus,  et  qui  eum  pupugerunt.  » 
Tunc  erit  manifestus  ille  advenlus  ejus. 
Unde  supra  '^ :  «  Sicut  fulgur,  coruscans  de 
sub  ccelo,  in  ea  qufe  sub  ccelo  suut  fulget, 
ita  erit  filius  hominis  in  die  sua  :  »  quia, 
sicut  dicitur  "  :  «  Illuminabit  abscondita  te- 
nebrarum ,  et  manifestabit  consilia  cor- 
dium.  »  Quod  autem  dicitur  "  :  «  Numquid 
non  tenebrae  dies  Domini,  et  non  lux  ;  el  ca- 
ligo,  et  non  splendor  ?  »  intelligitur  quan- 
tum  ad  superbos  et  impios,  quos  tenebrosus 
turbo  involvet ;  et  toUentui',  ne  videant  Do- 
mini  claritatem. 

Secundo,  quantum  ad  jussionem  potesta- 
(ivam,  subdit :  Jussit  vocari  servos  ,  quibus 
dedit pecuniam.  Haec  autem  jussio  sumnise 
potestatis  erit,  quia  etiam  mortuos  susci- 
tabit  "  :  «  Ipse  Dominus  iii  jussu,  et  in  voce 
Archangeli,  et  in  tuba  Dei  descendet  de 
coelo,  et  mortui  qui  in  Christo  sunt,  resur- 
gent  primi.  »  Heec  autem  jussio  erit  in  pro- 
pria  virtute,  secundum  illud  ''  :«Venit  hora 
in  qua  omnes  qui  in  monumentis  sunt,  au- 
dient  vocem  filii  Dei.  »  Erit  etiam  per  mi- 
nisterium  angelicum  '»  :  «  In  revelatione 

—  '2  inf.^  V.  27.  —  "  Gloss.  interlin.  in  hunc  loc.  — 
'♦  Apoc,  l,  7.  —  i^  Sup.,  XVII,  24.  —  '6  l  Cor.,  iv,  5. 

—  "  Amos,  v,  20.  —  18  1  Thess.,  iv,  15.  —  •■'  Joan., 
V,  28.—"   II  Thess.,  i,  7-8. 

Cat.  edit.  salvi. 


108  EVANGELII  SANCTI  LUC^ 

Domini  Jesu  de  ccelo  cum  angelis  virtutis 
ejus  in  flamma  ignis  dantis  vindictam.  » 
Unde  in  Matlhceo  («) ' :  «  Mittet  fdius  hominis 
angelos  suos,  et  colligent  de  regno  ejusom- 
nia  scandala,  et  eos  qui  faciunt  iniquita- 
tem.  »  Congregaut  etiam  bonos  virtute  et 
velocitate  naturae.  Unde  Psalmus  ^  :  Bene- 
dicite  Domino,  omnes  augeli  ejus,  potentes 
virtute,  facientcs  verbum  illius,  ad  audien- 
dam  vocem  sermonum  ejus.  » 

Tertio,  quantum  ad  inquisitlonem  distric- 
tam,  subdit  :  Ut  sciret  qimntum  quisque  ne- 
gotiatus  esset.  Glossa  °  :  «  Id  est,  sciri  fa- 
ceret :  tunc  enim  omnium  opera  et  cogita- 
tiones  omnibus  palam  ostendentur.  »  Unde 
Daniel  '  :  «  Judicium  sedit,  et  libri  aperti 
sunt. »  Haecque  apertio  est  disquisitio  et  pon- 
deratio  meritorum  et  demeritorum,  secun- 
dum  comparationem  factorum  ad  rationes  [b) 
faciendorum.  Unde  in  Apocalypsi  ^ :  «  Vidi 
mortuos  magnos,  et  pusillos,  stanles  in  con- 
spectu  tbroni ;  et  libri  aperti  sunt ;  et  alius 
liber  apertus  est,  qui  est  vitae  :  et  judi- 
cati  sunt  mortui  ex  iis  qnst  scripta  erant  in 
libris  :  »  quia ,  secundum  quod  dicitur "  : 
«  Omnes  nos  nianifeslari  oportet  ante  tribu- 
nal  Christi,  ut  referat  unusquisque  propria 
corporis,  prout  gessit,  sive  bonum,  sive  ma- 
lum.  »  Unde  cuilibet  dicetur  illud,  quod  di- 
citur  villico  '  :  «  Redde  rationem  villicatio- 
nis  tuae.  » 

•16.  Venit  antem  primus,  elc.  Postquam 
descripsit  judicii  forraam  respectu  omnium, 
Iiic  consequenter  describit  eam  respectu 
servorum  fldelium.  Et  quoniam  duplex  fuit 
ordo  prajdicantium  ,  secundura  duplicem 
parietem  Ecclesiae  conj  unctum  per  lapidem 
angularem  (quidam  enim  converterunt  po- 
pulum  Judaiorura,  alii  vero  converterunt 
populum  Gentium)  :  ideo  primo  describit 
judicium  remunerativum  fldelis  servi  in 
eruditionem  (c)  Judaeorum  ;  secundo  vero  in 
convei'sionem  Gentium  {d)  tria  introducun- 


tur,  scilicet,  multiplicatio  taleuti  commissi, 
approbatio  superni  judicii  ,  et  retributio 
praemii  cumulati. 

Primo  igitur  quantum  ad  multiplicatio- 
nem  talenti  commissi,  dicit  :  Venit  autem 
primus  dicens  :  Domine,  mna  tiia  decem 
mnas  acquisivit.  Primus  autem  servus  di- 
citur  ille,  cui  primo  commissum  est  praedi- 
cationis  officium,  sicut  fuit  Petrus,  cui  com- 
missa  est  synagoga  convertenda  Judaeorum. 
Unde  Glossa  :  «  Primus  servus  est  ordo  doc- 
torum  in  circumcisionem  missus  :  »  qui  ideo 
dicitur  primus,  quia,  sicut  dicitur  '  :  «  Vo- 
bis  oportebat  primo  loqui  verbum  Dei.  » 
Hic  cnim  servus  dicitur  unam  mnara  acce- 
pisse  propter  unitatem  gratiae  et  doctrinae. 
IJnde  Glossa  :  «  Unam  mnam  negotialionis 
accepit,  quia  unum  Deum,  unam  fldem, 
unum  baptisma  jussus  est  praedicare.  »  ° 
«  Solliciti  servate  unitatem  spiritus  in  vin- 
culo  pacis.  Unum  corpus,  et  nnus  spiritus, 
sicut  vocati  estis  in  una  spe  vocationis  ves- 
trae.  Unus  Dominus,  una  fldes,  unum  bap- 
tisma.  »  Dicitur  etiam  decem  mnas  arquisi- 
visse  propter  conversionem  eorum  qui  erant 
sub  lege.  Unde  et  Glossa  :  «  Decem  mnas 
acquisivit,  dum  populum  sub  lege  constitu- 
tum  docendo  sibi  sociavit.  »  '"  «  Magis  auge- 
balur  credentium  in  Domino  multitudo  vi- 
rorum  ac  muUerum  :  ita  ut  in  plateas  eji- 
cerent  infirmos,  ut  veniente  Petro  saltem 
umbra  illius  oburabraret  quemquam  illo- 
rum,  et  liberarentur  omnes  ab  infirmitati- 
bus  suis.  »  Uanc  ergo  plebem  acquisitam 
Domino  offert,  tanquam  meritum.  In  hujus 
flguram  dicitur  "  :  «  Surge,  sede,  et  comede 
de  venatione  mea,  ut  benedicat  mihi  anima 
tua.  »  Et  nota  quod  non  dicit  :  Acquisivi ; 
sed  :  Mna  acquisivit,  ut  dical  illud  '- :  «  Om- 
nia  opera  noslra  in  nobis  operatus  es ,  Do- 
mine.  »  Et  illud  "  :  «  Non  ego  autem,  sed 
gratia  Dei  mecum.  » 


•  Maith.,  xiii,  41.  -  '  Psal.  cii,  20.  —  »  Gloss.  in- 
lerliu.  iu  hunc  loc.  —  *  Dan.,  vii,  10.  —  '  Apoc,  xx, 
12.  —  8  n  Cor.,  V,  10.—  '  Sup.,  XVI,  2.  —^Act.,  xill. 


46.  —  9  Ephes.,  iv,  3-5.  —  "  Act.,  v,  14-13.  —  »  Gen., 
xxvii,  III.  —  1=   Isu.,  XXVI,  12.  —  "  1  Cor.,  XV,  10. 

{a)\  Ccet.  edit.  Malthseus.  —  (4)  Item  oraliones.  — 
(c)  Itein  eruUiliouc-  ((l)ltem  converswue  JuJteorum. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIX. 


109 


Secundo,  quantum  ad  acceptionem  su- 
perni  judicii,  subdit  (v.  17)  :  Et  ait  ilU  : 
Euge,  bone  serve,  quia  in  modico  fuistifide- 
lis.  Et  nota  quod  Eurje  aliquaudo  est  irriso- 
rium,  secundum  illud  '  :  «  Di.^ierunt :  Euge, 
euge,  viderunt  oculi  noslri.  »  Est  aliquando 
adulatorium  ' :  «  Avertantur  statim  erubes- 
centes,  qui  dicunt  mihi  :  Euge,  euge.  »  Et 
iterum  '  :  «  Ferant  confusionem  suam,  qui 
dicunt  mihi :  Euge,  euge  »  :  quia  adulatio 
est  citissime  repellenda.  Aliquando  est  ad- 
hortatorium,  sicut  hic,  et  in  Alalthceo  (a)  ''  : 
«  Euge ,  serve  bone  et  fldelis ,  etc,  super 
multa  te  conslituam.  »  Hic  autem  dicitur 
servus  bonus  in  obsequio  faciendo,  et  fidelis 
in  commisso  servando  et  dispensando  "^  : 
«  Hic  jam  quaeritur  inter  dispensatores,  ut 
fidelis  quis  inveniatur.  »  Et "  :  «  Multi  ho- 
mines  misericordes  vocantur;  virum  autem 
fidelem  quis  inveniet?  »  Et  ideo  aliquis  fide- 
lis  dicitur  simpliciter,  quia  fidclitatem  circa 
parva  servavit.  Nam  supra  '  :  «  Qui  fidelis 
est  in  minimo,  et  in  majori  fidelis  est.  »  Mo- 
dicum  autem,  ut  dicit  Glossa,  est  quidquid 
in  prsesenti  percipimus  donorum  ad  compa- 
rationem  futurorum.  «  Ex  parte  enim  co- 
gnoscimus,  et  ex  parte  prophetamus,  »  sicut 
dicitur  ".  In  his  autem  est  fidelis,  quia  ea  fi- 
deliter  communicat,  non  quaerens  quffl  sua 
sunt,  sed  quaj  Jesu  Christi.  Bernardus  "  : 
«  Fidelis  revera  servus  Domini  es,  si  de 
multa  gloria  Domini  tui,  etsi  non  exeunte 
ex  te,  tamen  transeunte  per  te,  nihil  mani- 
hus  tuis  adhaerere  contigerit.  »  Talis  servus 
fuit  Paulus  qui  dicebat '"  :  «  Non  sumus  (A) 
sicut  plutimi  adulterantes  verbum  Dei,  sed 
ex  sinceritate,  sicut  ex  Deo,  coi'am  Deo,  in 
Christo  loquimur,  etc. 

Tertio,  quantum  ad  retributionem  prsemii 
cumulati ,  subjungit  :  Eris  potestatem  ha- 
Ijens  supcr  decem  ctvitates.  Notaquod  decem 
civitates  ista;  intelliguntur  csse  animae  bea- 

'  Psal.  xxxiv,  21.  —  2  Psal.  lxix,  't.  —  »  Psal. 
xxxix,  IC.  —  *  Maltk.,  XXV,  21.  —  »  1  Cor.,  iv,  2. 
—  '  Prov.,  XX,  6.  —  '  Slip.,  XVI,  10.  —  '  I  Cor.,  xiil, 
9.—  '  Berii.,  m  Cant.,  senii.  xiii,  n.  3. —  '•  I!  Cor.,  ii, 
17.  —  a  l   Thess.,    u,  19.   -  n  I  Cor.,  xv,  24.   — 


tificatse,  sicut  per  decem  mnas  acquisitas, 
animcB  ad  Christum  conversae  :  quas  vocat 
mnas  in  statu  vitse  propter  vertibilitatem, 
sed  in  statu  patriee  civitates,  propter  immu- 
tabilitateni  gloriae.  Etde  his  Glossa  :  «  Decem 
civitates  sunt  animae  per  verba  Legis  ad 
gratiam  Evangelii  pervenientes ,  quibus 
tunc  glorificandus  prseponitur,  qui  eis  pe- 
cuniam  verbi  digne  Deo  commendaverit.  » 
Unde  dicitur  "  :  «  Quae  est  nostra  spes,  aut 
gaudium,  aut  corona  gloriae?  Nonne  vos 
ante  Dominum  nostrum  Jesum  ?  »  Dicuntur 
autem  eis  praeponi  propter  quamdam  ex- 
celienliam  gloriosam,  nonpropterimperiiim 
polestatis ;  quia  '*  :  «  Cum  evacuaverit  om- 
nem  principatum  et  potestatem  et  virtu- 
tem,  »  etc.  Quod  dicitur  quantum  ad  impe- 
rium  dominationis,  non  quantum  ad  gra- 
dum  excellenliai  et  diguitatis,  quia  magna 
erit  dignitas  de  muUorum  conversione.  Ideo 
dicitur  " :  «  Qui  beue  miuistraverint,  gradum 
bonum  sibi  acquireiit.  »  Et  iterum  ''  :  «  Qui 
bene  praesunt  presbyteri,  duplici  honore 
digni  habeantur,  »  quia  et  ratione  sui,  et  ra- 
tionepopuliacquisiti.  Undeet7}a?H'e/'^:«  Qui 
ad  justitiam  erudiunt  multos,  quasi  stel- 
lae, »  etc.  Et  propterea  dicitur '° :  «  Sapientia 
confortavit  sapientom  superdecem  principes 
civitatis.»  Licet  ergo  Juda?orum  populi  pro 
maxima sui  parte  fuerint  obdurati,  non  frus- 
tra  tamen  eis  praedicaverunt  apostoli.  Unde 
dicitur  "  :  «  Numquid  Deus  repulit  populum 
suum  ?  Absit :  nam  et  ego  Israelita  sum  ex 
semine  Abraham ,  etc.  Non  repulit  Deus 
plebeiu  suam  quam  praescivit.  »  Et  post  : 
«  Ergo  in  lioc  tempore  reliquiae  secundum 
electionem  gratiae  salvae  factae  sunl. »  Quae 
quidem  sunt  in  gloriaiu  praedicaiitium,  se- 
cundum  illud  "*  :  «Umnibus  his  velut  orna- 
mento  vestieris. » 

18.  Et  alter  venit  dicens.  Postquam  judi- 
cii  expressit  formam  circa  ordinem  praedi- 

•3  I  Tim.,  III,  13.  —  '*  Ibid.,  V,  17.—  i»  Dan.,  xii,  3. 
—  '«  Ecde.,  VII,  20.  —  •'  Rom,,  xi,  1-2,  5.-  »»  ha., 
XLl.t,   18. 

(a)  Ccet,  edit.  Matthseus.  —  (ij  Item  Non  sum; 


no 

cantium,  qui  fideliter  laboraverant  in  con- 
versiorie  Judajorum ,  hic  secundo  exprimitur 
circa  ordinem  pra;dicantiura  qui  fideles  fue- 
runt  in  conversione  gentilium  populorum. 
Circa  qucm  ordinem  duo  introducuntur,  sci- 
licet  lidelitas  ministerii ,  et  sublimitas  prae- 
mii. 

Primo  ergo,  quoad  ministerii  fidelitatem, 
dicilur  :  Et  alter  venit  dicens :  Domine,  mna 
tua  fecit  quincjue  mnas.  Glossa :  «  Mna  una 
quinque  fecit,  quia  gentes,  quinque  sensi- 
bus  antea  mancipatas,  ad  gratiam  fidei  evan- 
gelicae  convertit.  »  In  hujus  figuram  dictum 
est  illi  mulieri  Samaritanae,  quae  flguram 
gentium  gerebat  '  :  a  Quinque  enim  viros 
habuisti, »  etc.  Sed  quando  isti  quinque  sen- 
sus  convertuntur  ad  Dei  obsequium,  tunc 
mna  gratiae  dicitur  quinque  lucrari ,  secun- 
dum  illud ' :  «  In  die  illa  erunt  quinque  ci- 
vitates  in  terra  ^gypti  loquentes  linguam 
Chanaan ,  et  jurantes  per  Dominum  exerci- 
luum.  In  die  illa  erit  altare  Domini  in  medio 
terrae  Mgypii,  et  titulus  Domini  juxta  ter- 
minum  ejus. »  Dicnntur  ergo  animae  de  Gen- 
tibus  conversse  quinque,  non  propter  hoc 
quod  pauciores  sint  illis,  quae  de  Judaeis 
conversje  sint ;  sed  quia  illae  agebantur  se- 
cundum  legem  decalogi,  iste  vero  secun- 
dum  leges  sensuum ,  et  carnalium  vohipta- 
tuni.  Propter  quod  et  Judaii  dicuntur  vocari 
de  prope,  Gentiles  vero  de  longe '  :  «  Evan- 
gelizavit  pacem  vobis  qui  longe  fuistis ,  et 
pacem  iis  qui  pi'ope. » 

Secundo,  quantum  ad  praemii  subhmita- 
tatem,  subdit  (v.  i9)  :  Et  huic  ait :  Et  tu 
esto  super  quinquc  civitates,  id  est ,  gloriam 
habeas  de  universitate  fidelium  converso- 
rum.  Unde  Glossa  * :  «  Respectu  earum  ani- 
marum  quas  imbuisti  fide  et  conversione, 
magnus  et  sublimis  esto;  et  non  tantum  de 
tuis,  sed  etiam  de  auditorum  profectibus  ho- 
noreris. »  De  iis  gentibus  Paulus  nobilissi- 
mus  praedicator,  licet  minimum  se  diceret  et 


i  Joan-,  IV,  18.—  «  Isa.,  xix,  18-19.  —  »  Ephes.,  II, 
n.  —  '  Gloss.  iuteiiiu.  iu  huuc  loc.  —  '  Isa.,  Lx,  22. 
—  '  .Gul.,  11,  8.  —  '  Geii.,  -xxxii,  10.  —  '  Joan.,  x,  10. 


EVANGELII  SANCTI  LUCjE 

senliret  apostolorum,  maximam  tamen  mul- 
titudiuem  adduxit  ad  ovile  Domini,  cum  se- 
cundum  illud'  :  «Minimus  erit  in  mille,  et 
parvulus  in  gentem  forlissimam.  »  Unde  et 
ipse  dicebat*  :  «  Qui  operatus  est  Petro  in 
apostolatum  circumcisionis ,  operatus  est  et 
mihi  inter  gentes.  »  Et  nota  quod  licet  de- 
cem  servos  dixerit  vocatos  propter  liumili- 
tatem  praedicatorum  non  resumit  nisi  de  tri- 
bus,  duobus  sciiicet  bonis ,  et  uno  raalo,  ad 
insinuandnm  quod  omnis  praedicatio  bono- 
rum  est  bipartita  secundum  duplicem  popu- 
lum,  et  duplicem  parietem.  Ratione  hujus 
etiam  duplex  sacordotium  fuit ,  et  duplex 
testamentum,  et  duplex  dicitur  esse  ordo 
praedicantium  bonorum,  secundum  dupli- 
cem  differentiam  ovium  pascendarum.  In 
cujus  figuram  dicitur  '  :  «  In  baculo  meo 
transivi  Jordanera  istura ;  et  nunc  cum  dua- 
bus  turmis  egredior.  »  Et '  :  «  Alias  oves  ha- 
beo,  quae  non  sunt  ex  hoc  ovili. »  Et ' :  «  Ut 
duos  condat  in  semetipso  in  unum  novum 
hominem,  faciens  pacem.  »  In  hujns  (h.spen- 
salionem  (a)  etiam  duos  principes  apostolo- 
rum,  tanquam  duos  praedieatores  praecipuos 
et  duces  praedicantium,  Dorainus  prseraisit , 
Petrum,  scilicet,  et  Paulum  :  dans  Petro 
praecipuam  potestatem  faciendi  mirabilia ; 
Paulo  vero  profundissiniara  sapientiam  ad 
intelligenda  mysteria  :  quia,  sicut  dicitur  '" : 
«Judaei  signa  petunt,  et  Graeci  sapientiara 
quaerunt.  »  Quicumque  ergo  boni  praedica- 
tores  sunt ,  imitatores  sunt  horum  duorum , 
et  adducunt  ad  praesepe  dorainicura  vel  bo- 
vera  vel  asinum ,  id  est ,  decem  mnas ,  vel 
quinque,  secundum  horum  differentiam  po- 
pulorura.  Et  ex  hoc  apparet  differentia  inter 
parabolara ,  quam  proponit  Matthaeus  "  de 
talentis ,  et  quam  bic  ponit  Lucas  :  quia  ista 
differentiam  respicit  praedicatorum  respectu 
audientium,  illa  vero  respectu  propriorum 
meritoriira  :  idco  hic  dicit  quod  tantumdera 
oranibus  dedit ;  ibi  vero  quod  uui  plus ,  alii 
rainus.  Unde  et  illa  in  Jerusalera  proposita 


—  »  Kphes.,  11,  15.  —  "  I  Cor. 
XXV,  14  el  seq. 


I,  22,  —  11  Malth., 


EXPOSITIO 

fuit,  haec  autem  in  via.  In  utraque  tamen 
fldelium  praedicatorum  studiosa  sedulitas  ap- 
probatur,  et  negligentia  reprobatur.  Et  in 
hoe  specialiler  Judaeorum  rebelllum  peifidia 
condemnatur,  cum  in  fine  parabolae  subdi- 
tur  de  interfectione  inimicorum,  hoc  est, 
rebellium  Judaeorum. 

20.  E(  alter  venit  dicens,  etc.  Postquam 
descripsit  judicii  formam  respectu  omnium 
et  respectu  fldelium ,  hic  describit  eam  res- 
pectu  negligentium ,  qui  omnes  in  persona 
istius  servi  tertii  designantur.  Circa  haec  au- 
tem  quatuor  introducuntur  ab  Evangelista, 
scilicet  servi  pigri  absconsio,  nequam  excu- 
satio,  et  recta  redargutio,  et  condemuatio 
justa. 

Primo  ergo  quantum  ad  ipsius  servi  abs- 
consionem  pigram,  dicit :  Et  alter  vcnit  di- 
cens  :  Domine ,  ecce  mna  tua  quam  habid 
rcpositayn  in  siidario.  Glossa  '  :  «  Tertius 
servus,  illi  sunt  qui  post  collectos  Judaeos  et 
Gentes  negligenter  utuntur  commisso  prse- 
dicationis  officio. »  De  quibus  dicitur  - :  «  Ma- 
ledictus  qui  facit  opus  Domini  fraudulen- 
ter  [a],  et  maledictus  qui  prohibet  gladium 
suum  a  sanguine.  »  Tunc  negligenter  flt , 
quando  donum  sapientiae  absconditur  et  oc- 
cultatur.  Ideo  dicit  repositam  esse  in  siida- 
rio.  Pecuniam  reponit  in  sudario,  qui  ad 
praidicandum  idoneus,  officium  praedicandi 
vel  suscipere  reuuit^  vel  susceptum  verbum 
negligenter  gerit,  et  percepta  dona  sub  tor- 
pore  corporis  abscondit,  dieens  :  Sufficit 
mihi  ut  de  me  rationem  reddam  :  cur  aliis 
praidicem,  ut  de  aliis  cogar  reddere  ratio- 
nem  ?  TaHs  est  merito  maledicendus ,  quia ' 
«  qui  abscondit  frumenta,  maledicetur  in 
populis. »  Pravus  {b)  enim  pastor  est,  qui  ci- 
bum  habens,  permittit  oves  fame  mori. 
Propler  quod  dicitur*  :  «  Perde  pecuniam 
propter  fratrem  et  amicum ,  et  non  abscon- 
das  illam  sub  lapide  in  perdilionem.  »  Et 

'  Gloss.  interlin.  in  hunc  loc.  —  2  Jerem,,  xLviit,  10. 
—  '  Prov.,  XI,  26.  —  *  Eccli.,  xxix,  13.  —  *  Ibid., 
XLI,  17.  —  «  EzKli.,  III,  18.  —  '  Eccle.,  ni,  7.  — 
»  Psal.  txvui,  II.  —  »  Prov.,  X,  U.  —  1»  Eccli.,  xx,  5. 


IN  CAP.  XIX.  m 

si  hoc  est  de  pecunia  dictum ,  multo  fortius 
de  scientia.  Unde  dicitur ' :  «  Sapientia  abs- 
consa,  et  thesaurus  invisus,  quaj  utili- 
tas,  »  etc.  Unde  Ezechiel^ :  «  Si  dicente  me 
ad  impium,»  etc.  Ibi  Glossa  :  «  Magnum 
discrimen  est  ibi  celare  sermones.  »  Sed  hoc 
intelligitur  non  de  occultatione  quae  venit  ex 
prudentia,  nam  dicitur ' :  «  Tempus  tacendi, 
et  tempus  loquendi :  »  et  in  Psalmo '  :  «  In 
corde  meo  abscondi  eloquia  tua,  ut  non  pec- 
cem  tibi.  »  Propter  quod  dicitur  ^ :  «  Sapien- 
tes  abscondunt  scientiam  :  »  et '"  :  «  Est  ta- 
cens  qui  invenitur  sapiens,  et  est  odibilis 
qui  procax  est  ad  loquendum ;  »  sed  intelli- 
gitur  de  absconsione  ex  timore ,  vel  adula- 
tione,  vel  avaritia,  vel  negligentia  :  ideo 
signanter  dicit  :  Reposita  est  in  sudario.  In 
sudario  enim  iavolvuntur  mortui.  Et  tunc 
mna  reposita  est  in  sudario,  quando  affectio 
mortua  ad  proximmn  abscondit  loquelam  et 
doctrinam  propter  malam  vitam,  sicut  illi 
de  quibus  dicitur  "  :  «  Qui  veritatem  Dei  in 
injustitia  (c)  detinent; »  velproptercordis  de- 
sidiam,  quia  non  habet  charitatem  frater- 
nam,  propter  quod  dicitur '' :  «  Bona  abscon- 
dita  in  ore  clauso ,  quasi  appositiones  epu- 
larum  circumpositae  sepulchro. »  Et  pi'op- 
terea  in  ejus  flguram  manna  absconditura 
computruit.  '^  Et  mna  iii  sudario  non  mul- 
tiplicatur,  et  frumentum  in  horreo  non  ex- 
crescit ,  sed  a  tineis  manducatur ;  solum  au- 
tem  fructiflcat,  quaudo  seminatur  :  sic  et 
verbum  Dei,  quod  pretio  et  semini  compa- 
ratur.  Et  ideo  dicitur  '* :  «  Labia  sapientiim 
disseminabunt  scientiam;  cor  stultorum  dis- 
simile  erit.  » 

Secundo,  quantum  ad  excusationem  ne- 
quam,  subdit  (v.  21)  :  Timui  enim  te,  quia 
homo  austerus  cs.  In  quo  se  excusat,  ut  pi- 
ger,  per  timorem  '•  :  «  Dicit  piger  :  Leo  est 
foris,  in  medio  platearum  occidendus  sum.  » 


—  ■'  Rnm.,  I,   18.  —  '-   Eccli.,  xxx,  18.  —  i'  Exod., 
XVI,  20.   —   **  Prou.,  .\v,  7.  —  "  Prou.,  xxil,  Vi. 

(o)  Ex  sequentibus  upparet  quod  legendurn  hic  esset 
negligeuter,.  juxta  LXX.  —  (i)  Coft.  cilit.  ['arvus. — 
(c)  Item  injustitiam. 


H2 


rvan(;klii  sancti  luc^. 


Unde  et  talibus  competit  illud  '  :  «  Trepida- 
verunt  timure,  ulii  non  eial  timor.  »  Excu- 
sat  se  nequiter,  quia  culpam  suae  negligen- 
tia?  imponit  austeritati  Douiini  judicantis, 
cum  e  contrario  ipse  dicat '  : «  Discile  a  nie, 
quia  mitis  sum,  et  humilis  corde.  »  Et  '  : 
«  Ignoras  quoniam  Lenignitas  Dei  ad  poe- 
nitentiani  tc  adducit?  »  Excusat  etiam  insi- 
pienter,  quia  cum  deberet  loqui  pro  se,  lo- 
quitur  contra  se,  cum  subdit  :  Tollis  quod 
non  posuisli,  et  metis  quod  non  seminasti. 
Glossa  :  «  Metit  Dominus  ubi  non  seminavit, 
id  est,  eos  reos  impietatis  tenet,  quibus  ver- 
bum  Legis  vel  Evangelii  non  ministravit.  » 
In  quo  allegat  severitatem  divini  judicii,  quia 
Dominus  punit  etiam  ignorantes,  et  ideo  ti- 
mere  debet,  quod  multo  fortius  puniet  ne- 
gligentes.  Unde  dicitur  *  :  «  Qui  timent  Do- 
minum,  inquirent  quae  beneplacita  sunt  ei.  » 
Punit  etiam  Dominus  illos  quibus  legem 
non  dedit,  a  quibus  requirit  justitiani ;  quia 
etsi  non  habent  legem  scriptam ,  habent 
tamen  legem  naturae  interius  impressam. 
Propter  quod  dicitur  ^*  :  «  Qui  sine  lege  pec- 
caverunt,  sine  lege  peribunt.  »  Unde  et  ibi- 
dem  :  «  Cum  enim  gentes  quae  legem  non 
habent,  naturaliter  ea,  quae  legis  sunt,  fa- 
ciunt,  ejusmodi  legem  non  habentes,  ipsi 
sibi  suut  lex  :  qui  osteuduut  opus  legis 
scriptum  in  cordibus  suis,  testimonium  red- 
deute  illis  conscientia  ipsorum,  etc,  cum 
judicabit  Deus  occulta  hominum  per  Jesum 
Cbristum.  » 

Tertio,  quantum  ad  servi  redargutionem 
rectam,  subditur  (v.  22)  :  Dicit  ei :  De  ore 
tuo  te  judico,  serve  nequam.  Servum  ne- 
quam  vocat,  quia  piger  erat  in  negbgendo, 
quia  superbus  fuit  in  justificando  se,  et  ne- 
quam  Dominum  accusando.  Glossa  "^  :  «  Ne- 
quam,  quia  piger  ad  exercendum  officium, 
superbus  ad  accusandum  divinum  judi- 
cium.  »  Et  ideo  ex  suo  ore,  dum  se  credit 


justiticare,  potius  accusat,  secundum  illud' : 
«  Si  ju^tificare  me  voluero,  os  mcnm  con- 
demnabit  me  :  si  innocentem  oslendere , 
pravum  me  comprobabit »  :  quia,  ut  dicit 
Augustinus '  :  «  Bene  loqui,  et  male  vivere, 
niliil  aliud  est,  quam  se  sua  lingua  dam- 
nare.  »  Hic  ergo  negligens  dum  judicium 
et  severitatem  Dei  ostendit  se  scire,  loquitur 
contra  se;  unde  et  subdit  :  Sciebas  quod  ego 
homo  austerus  sum,  tollens  quod  non  posui, 
et  metcns  quod  non  seminavi,  per  severita- 
tem  vindictffi,  secundum  illud  '  :  «  Cum  ac- 
cepero  tempus ,  ego  justilias  judicabo.  » 
(v.  23)  Et  quare  noti  dedisti pecuniam  ?neam 
ad  mensam,  per  sedulitatem  vigilantiae,  per 
quam  pecuniam  evangelicae  praedicationis 
debuit  multiplicare  evangelizando,  ne  prop- 
ter  negligentiam  divinam  incnrreret  iram. 
Unde  Glossa  :  a  Si  durum  et  crudelem  esse 
me  novcras,  et  ahena  seclari,  ibique  metere 
ubi  non  severim,  quare  non  tibi  istiusmodi 
cogitatio  iucussit  timorem,  ut  scires  me  mea 
diligentius  quajsiturum  ?  »  Et  nota  quod  vo- 
cat  mnam  pecuniam  suam,  quia  scientia,  et 
gratia,  et  doctrina  potius  est  Dei,  quam  nos- 
tra.  Et  ideo  dicilur  '"  :  «  Loqueris  [a)  verba 
mea  ad  eos.  »  Glossa  :  «  Non  tua.  »  Unde  in 
MatthcEO  [b)  "  :  «  Non  enim  vos  estis,  qui  lo- 
quimini,  »  etc.  Sed  est  haic  pecunia  nobis 
concessa  ad  fructiflcandum ,  et  ideo  addit : 
Et  eqo  veniens  cum  iisuris  utique  exeqissem 
«7/i<f/ ;  scilicet  per  aequitatem  justitije,  per 
quam  exigit  usuras  multiplicis  fructificalio- 
nis.  Unde  Glossa  :  «  Qui  verbi  pecuniam  a 
doctore  percipit,  emitque  (c)  credendo,  ne- 
cesse  est  eam  cum  usuris  solvat  operando. 
Qui  ergo  neglexit  alios  docere  cum  potuit, 
illorum  negligentiae  sibi  imputabuntur.  » 
Unde  Chrysostomus  :  « (^ui  seminandi  causa 
semen  accepit,  et  tempore  seminationii  non 
seminat,  damnuin  facit  Domino  ( etsi  semen 
custodiat)  tantum,  quautum  poterat  lucrum 


1  Psal.  XIII,  5.  -  =  Matth.,  \i,  29.  —  ^  Rom.,  U,  4. 
—  <  Ecdi.,  II,  19.  —  '  Rom.,  II,  12,  14-16.  —  '  Gloss. 
mlerlin.  in  hunc  loc.  —  '  Job,  ix,  iiO.  —  *  Imo  Pros- 
per,  Sent.  ex   Aug.,  seut.   C,  iulei  Oper.    S.    Aug., 


append.,  tom.  X.  —  »  Psal.  Lxxiv,  3  —  '»  Ezecli.,  ili, 
4.  —  "  Matth.,  X,  20. 


[a)  Cail.  edit.  Loquens. 
-  (c)  Item  eunlque. 


(4)  Item  Uude  MattbtBus. 


EXPOSITIO 

facere  si  opportuno  tempore  seminasset.  » 
Unde  et  Dominus  veniens  ad  judicandum, 
non  requirit  solum  donum  quod  dedit,  ve- 
rumetiam  fructum  quem  ex  dono  expectavit. 
Ideo  dicitur  in  Matthceo  '  :  «  Omnis  arbor, 
quse  non  facit  fructum  bonum,  excidetur,  et 
in  ignem  mittetur.  »  TJnde  et  de  ficulnea 
supra  dicitur  -  :  «  Ecce  anni  tres  sunt  ex  quo 
venio  quserens  fructum  in  ficulnea  hac ,  et 
non  invenio.  Succide  ergo  ,illam,  ut  quid 
etiam  terram  occupat?  »  Quaerit  ergo  et  de 
arboribus  fructum,  et  de  pecunia  spirituali 
usuras.  Unde  Gregorius  dicit ',  quod  «  cum 
augentur  dona,  rationes  etiam  crescunt  do- 
norum.  » 

Quarto,  quantum  ad  ipsius  servi  condem- 
nationem  justam,  subjungitur  (v.  2-4)  :  Et 
astantibus  dixit :  Auferte  ab  illo  mnam,  et 
date  illi,  qui  decem  mnas  habet.  Astantes 
vocat  eos  qui  assistunt  ei  in  judicio,  sive 
angelos,  sive  sanctos  alios,  quorum  judicio 
et  approbafione  praemium  correspondens 
dono  habito  auferetur,  et  dabitur  gloria  et 
gaudium  dispensatori  fldeli,  secundum  il- 
lud  *  :  B  Tene  quod  habes,  ut  nemo  accipiat 
coronam  tuam.»  Hocetiam  judicium  exercet 
Dominus  in  praesenti  sseculo  ,  auferendo 
eliam  dona  concessa,  propter  negligentum 
desidiam  et  abusionem.  Unde  Glossa  :  «  Col- 
latam  gratiam  amittit,  qui  eam  communi- 
cando  aliis,  praedicare  neglexerit ;  augetur 
vero  illi,  qui  in  ea  laboravit,  sicut  regium 
chrisma  quod  superbiendo  Saul  amisit,  Da- 
vidobediendo  promeruit.»^(  Spiritus»  enim 
Dei,  qui  «  a  Saule  recessit,  directus  est  a  die 
illa  etdeinceps  in  David.  »  Unde  etdicitur  * : 
«  Auferetur  a  vobis  regnum  Dei,  et  dabitur 
genti  facienti  fructus  ejus.  »  Magis  autem 
datur  ei,  qui  habet  decem  mnas,  propter 
mysterium,  quia  ille  (a)  designat  ordinem 
eorum,  qui  judaico  populo  prsedlcaverunt, 
qui  etiam  similiter  ad  Christum  converten- 

'  Matth.,  iii,  ID.  —  2  SuiJ.,  XIII,  7.  —  3  Greg.,  m 
Evang.,  hom.  ix.  —  »  Aijoc,  lll,  11.  _  s  |  Herj.,  xvi, 
14,  13.—  e  Matt/i..  xxi,  43.  —  '  Rom.,  ix,  21;  Isa.,  x, 
22.—  '  Gloss.  interlin.  in  hunc  loc—  "  Maltli.,  xxv 
29.—  10  Prov.,  XI,  24.—  "  Eccli.,  vi,  34,  —  i=  P/iilip.', 
TOM  XI. 


IN  CAP.  XIX.  ii3 

dus  est.  Unde  Glossa  :  «  Cum  omnis  Israel 
salvus  erit,  tunc  omnis  plenitudo  spiritualis 
gratiae,  quam  modo  tepenter  exercemus, 
doctoribus  illius  populi  abundanter  confe- 
retur.  »  Unde  dicitur  '  :  «  Isaias  clamat  pro 
Israel  :  Si  fuerit  numerus  flliorum  Israel 
tanquam  arena  maris,  reliquiffi  salvae  fient. » 
Et  quia  hoc  videtur  irrationabile  et  incredi- 
bile ,  quod  dat  abundanti ,  ideo  subditur 
(v.  2S)  :  Et  dixerunt  ei :  Domine,  habet  de- 
cem  mnas,  quasi  dicant :  Non  videtur  esse 
recta  sententia.  Ideo  pro  omnibus  genera- 
liter  sententiat,  dicens  (v.  26)  :  Bico  autem 
vohis,  quia  omni  habenti  dabitur,  et  ubun- 
dabit.  Glossa «  :  «  Utenti  eo  quod  habet.  » 
kb  eo  autem  qui  non  habet,  scilicet  reclum 
usum,  et  quod  habet,  scilicet  divinum  do- 
num,  auferetur  ab  eo ,  per  divinum  judi- 
cium.  Quod  expressius  dicitur  '  :  «  Quod  vi- 
detur  habere,  auferetur  ab  eo.  »  Unde  tunc 
verificatur  illud  '»  :  «  Alii  dividunt  propria, 
et  diliores  fiunt ;  alii  rapiunt  non  sua,  et 
semper  in  egestate  sunt.  »  Et  ideo  genera- 
hter  omni  habenti,  scilicet  desiderium  au- 
diendi ,  dabitur  sensus  intelligendi  "  :  «  Si 
dilexeris  audire,  sapiens  eris.  »  Habenti  vo- 
luntatem  operandi,  dabitur  facultas  perfl- 
ciendi  "  :  «  Deus  est  qui  operatur  in  vobis  et 
velle  et  perflcere.  »  Habenti  opera ,  dabitur 
intelligentia  spiritus  "  :  «  A  mandatis  tuis 
intellexi.  Super  senes  intellexi.  »  Habenti 
justitiam,  dabitur  sapientia  "  :  «  Fili,  concu- 
piscens  sapientiam,  conserva  justitiam.  » 
Ilabenti  gratiam,  dabitur  gloria  '^  :  Gratiam 
et  gloriam  dabit  Dominus. »  Habentiarrham, 
dabitur  haereditas  seterna  '« :  «  In  quo  et  cre- 
dentes  signati  estis  spiritu  promissionis 
sancto  ,  qui  est  pignus  ha;reditatis  nos- 
trae,  »  etc.  Habenti  cumulum  meritorum, 
dabitur  cumulus  praemiorum  ,  quia  dici- 
tur  "  :  «  Qui  parce  seminat,  parce  et  metet ; 
et  qui  seminat  in  benedictionibus,  de  bene- 

II,  13.  —  13  Pal.  cxviii,  lOi,  100.  —  1*  Ecc/i.,  i,  33 
—  15  Psal.   Lxxxiii,   12.  —  '«  Ep/ics.,  i,    13-14.   — 
"  II  Co;-.,  IX,  6. 
(a)  Cat.  edit.  iUum. 


lU 


EVANGELII  SANCTl  LUCiE 


diclionibus  et  metet.  »  Supra  '  :  «  Date,  et 
dahitur  vobis ;  mensuram  bonam ,  »  etc. 

27.  Verumtamen  inimicos  meos,  etc.  Post 
formani  judicii  respectu  omnium  et  fulelium 
et  negligentium,  hic  subjuugitur  poena  res- 
Ouin-  pectu  rebellium.  Unde  ex  hac  parabola  pos- 
que  iio- gmjt  quinque  dilferentiae  hominum  ehci, 
differen-  quarum  duuj  bonae,  et  tres  malae.  Nam  boni 
sunl  fideliter  docentes;  boni,  fidcliter  eorum 
doctrinse  adhserentes.  Mali  vero  sunt  igno- 
rantes,  et  negligentes,  et  malignantes.  Om- 
nes  enim  boni  aut  suut  subditi  aut  prajlati. 
Mali  vero  aut  ex  ignorantia,  aut  infirmitate, 
aut  malitia  universaliter  peccant.  Unde 
Glossa  dicit :  «  llis  quiuque  personis  omne 
genus  hominum  in  futuro  judicio  discutien- 
dum  signal.  »  In  hac  igitur  parabola  circa 
judicium  rebellium  duo  insinuantur,  scilicet 
rebellium  pcena,  et  rebellium  persona. 

Primo  igitur,  quantum  ad  rebellium  pce- 
nam,  dicitur  :  Verumtamen  inijnicos  meos, 
per  suam  arrogantiam ,  secundum  Psal- 
mum- :  «  Superbia  eorum  quite  oderunt,  as- 
cendit  semper.  »  Ille  enim  maxime  iuimica- 
tur  Deo ,  qui  contra  eum  erigit  cervicem 
suam  per  superbiam ,  secundum  illud ' :  «  Cu- 
currit  adversus  Deum  erecto  collo,  et  pingui 
cervice  armatus  est.  »  Talis  est  qui  quffirit 
gloriam  in  hoc  mundo  * :  «  Nescitis  qaia  [a) 
amicitia  hujus  mundi  inimica  est  Dei?  Qui- 
cumque,»  etc.  Et  ^  :  «  Si  quis  diligit  hunc 
mundum ,  non  est  charitas  Patris  in  eo. » 
lllos  qui  noluerunt  me  recjnare  super  se ,  per 
inobedientiam  « :  «  A  saeculo  confregisti  ju- 
gum  meum ,  i-upisti  vincula  mea ,  et  dixisli : 
Non  serviam. »  Ethaec  oritur  ex  arrogautia'' : 
«  Qui  dicebant  Deo :  Recede  a  nobis :  et  quasi 
nihil  possit  Omnipotens,  aistimabant  eum.» 
—  Adducite  hitc,  et  interficite  cmle  me,  per 
severam  vindictam,  qua  iuterflcientur  per 
gladium  divinae  sententiae  et  dejicientur  in 
locum  damnationis  aeternae '  :  «  Gladii  anci- 


pites  in  manilius  eorum,  ad  faciendam  vin- 
dictam  in  nationibus.»  Unde  dicitur'^  :  «  Do 
ore  ejus  gladius  ex  utraque  parte  acutus 
exibat. »  Et  hoc  comminatur  in  Deuterono- 
mio  "> : «  Si  acuero  ut  fulgur  gladium  meum, 
et  arripuerit  judicium  manus  mea,  reddam 
ultionem  hostibus  meis. »  Et  de  hoc  in  figura 
Ezecliiel  "  :«Transite  per  civitatem  sequen- 
tes  eum ,  et  percutite.  » 

Sccundo,  quantum  ad  rebellium  perso- 
nam  insinuandam,  subdit  (v.  28)  :  jFf  his 
dictis  prcecedebat  ascendens  Jerosolymam , 
quasi  ex  ipso  facto  ostendebat  se  dicere  prae- 
dicfa  propter  Jerosolymitas ,  qui  erant  eum 
negaturi,  non  esse  suum  regem.  Propter 
quametiam  causam  statim  consequenter  agit 
ut  rex  {b) ,  quomodo  venit  in  Jerusalem,  se- 
dens  super  asinam.  Sed  post  iilam  magnam 
gloriam,  sustinere  debebut  contumeliam. 
Et  quia  ad  illam  non  ibat  compulsus,  sed  vo- 
luntarius,  ideo  signanter  dicitur  quod  praj- 
cedebat,  ut  animaret  caeteros  ad  toleran- 
tiam  passionum,  secundum  illud  "  :  «  Chris- 
tus  passus  est  pro  nobis,  vobis  relinquens 
exemplum,ut  sequamini  vestigia  ejus. »  Et " : 
«  Curramus  ad  propositum  nobis  certamen , 
aspicientes  in  auctorem  fidei ,  et  consumma- 
torem  Jesum ,  »  etc.  Ideo  etiam  praecedebat, 
ut  formam  daret  praelatis  praecedendi  oves 
contra  ferocitatem  lupinam  "  :  «  Bonus  pas- 
tor,  cum  proprias  oves  emiserit,  ante  eas 
vadit,  et  oves  illum  sequuntur,  quia  sciunt 
vocem  ejus. »  In  hujus  figuram  dicitur  de 
Juda '%  cum  videret  populum  trepidautem  ad 
transfretandum  torrentem :  Transfretavit  ad 
illos  prior.  IIujus  notabilis  iuiitator  fuit 
Paulus ,  qui  licet  sciret  quod  multa  a  Judaiis 
deberet  pati  iu  Jerusalem ,  secrete  ascendit 
ad  subditorum  salutem  "  :  «  Spiritus  sanctus 
per  omnes  civitates  mihi  protestatm-,  dicens 
quoniani  vincula  et  tribulationes  Jerosoly- 
mis  me  manent,  etc.  Nec  facio  animam  meam 


'  Siip.,  VI,  38.  —  s  Psa!.  Lxxili,  23.  —  =  Joh,  xv, 
26.  —  '  Jac,  IV,  4.  —  "  I  Jonii.,  ii,  1.5.  —  '  Jeretn., 
11,20.  — 'Joi,  XXII,  \-l.—  *Psal.c\u\,  6.  —  '  Apoc, 
1,   16.  —  '•  Dtut.,   x.vxil,   41.  —  "  Ezech.,  ix,  3.  — 


"  I  Petr.,  u,  21.  —  "  Hebr.,  Xll,  1.  —  "  Joan.,  x,  4. 

—  1'  1  Uach.,  V,  43. •«  Act.,  XX,  23-24. 

(a)  Cat.  edit.  deest  quia.  —  (A)  Cai.  edit.  quomoUo 
ul  rex. 


EXPOSITIO 

pretiosorem  quam  me,  dumraodo  consum- 
mem  cursum  meum  et  ministerium  verbi 
quod  accepi.  »  Slcet  Christus  faciebat.  Unde 
licet  ad  tempus  Judaeam  declinasset,  quia 
nondum  venerat  hora  ejus,  nunc  ibat  tradere 
animam  suam  propter  nos  in  manus  inimico- 
riim,  secundum  iilud  '  :  «  Dedi  dilectam  ani- 
mam  meam  in  manus  inimicorum  ej us. »  Ideo 
ascendebat  Jerosolymam ,  quia ,  sicut  supra 
dictum  est  %  «  non  capit  prophetam  perire 
extra  Jerusalem.  »  Quare  autem  hoc?  Ratio 
supra  est,  quia  hoc  exigit  excellentia  ponti- 
ficalis,  magistralis  et  regije  dignitatis,  et  (a) 
judaicae  perfidiEe  excajcandae.  Unde  Glossa  : 
0  Finita  parabola,  vadit  Jerosolymam,  ut 
ostendat  de  cjusdem  maxime  civitatiseventu 
parabolam  fuisse  pra^missaoi. » 

29.  Et  facium  esl,  ciim  appropinquas- 
set,  etc.  Postquam  confutavit  Judaeorum  do- 
lositatem,  impielatem  et  curiosilalem ,  hic 
sequitur  quarta  pars  principalis,  in  qua  con- 
futat  incredulitatem,  quae  in  cordibus  Ju- 
daiorum  fuit  causa  et  radix  omnium  praedic- 
toi'um.  Dividitur  autem  haec  pars  in  duas, 
in  quarum  prima  confutat  incredulitatem 
■  Judaeorum  per  facfa;  in  secunda  vero ,  per 
verba  et  documenta,  ibi  [h) '  :  Et  factum  est 
in  una  dierum,  etc.  Confutat  ergo  incre- 
dulitatem  Judaeorum  per  facta,  per  quae  os- 
tendit  se  Christum  Dominum  in  lege  pro- 
missum :  primo  quoad  potestatem  regalem ; 
secundo  quoad  pietatem  pontificaiem ,  ibi  * : 
Et  ut  nppropinquavit,  videns  civitatcm,  etc; 
tertio  quantum  ad  sequitateiu  judicialem, 
ibi' :  Et  ingressus  in  templum,  etc.;  quarto 
quanfum  ad  nuctoritatem  magistralem,  ibi " : 
Et  erat  docens  quotidie  in  templo ,  etc.  Po- 
testatem  autem  regalem  ostendit  se  Chris- 
tus  habere  tripliciter  :  primo  per  excellen- 
tiam  in  imperando;  secundo,  per  discipulo- 
rum  obedientiam  in  obsequendo,  ibi '  :  Adie- 
runt  autem  qui  missi  erant,  etc;  tertio,  per 


IN  CAP.  XIX.  ii8 

populorum  reverentiam  in  laudando ,  ibi  * : 
Ewde  autem  illo,  elc.  Excellenfia  igitur  re- 
giae  potestatis  in  Christo  ostenditur  per  (c) 
imperium  ipsius  pium,  providum,  et  potes- 
tativum.  Tale  namque  imperiura  decet  re- 
gem  clementissimum,  sapientissimum ,  et 
potentissimum.  Ostenditur  autem  imperium 
ejus  pium  secundum  mysterium  gratiae, 
providum  secundum  spiritum  prophetiae  ,  et 
potestativum  per  culmen  auctorifatis  prae- 
celsae. 

Primo  igitur,  quantum  ad  imperium  pium 
per  mysterium  gratiae,  dicit :  Et  factum  est, 
cum  appropi)ujuasset  ad  Bethpliage  et  Be- 
thaniam,  ad  montem  qui  vocatur  Oliveti. 
Quod  etsi  verum  fuerit  ad  litleram,  hoc  ta- 
men  aliud  praetendebat  per  figuram  et  mys- 
ticani  intelligentiara.  Unde  Ambrosius  '  : 
«Venit  ad  monfem  Olivarum,  ut  novellas 
olivasin  sublirai  virtute  plantaret.  »  Et  nota 
quod  dicit  tria,  scilicet  1.  Bethphage,  quae 
est  in  monte  Oliveti,  et  viculus  sacerdotum, 
utdicitHleronymus'",  et  interpretaturc/o;?»^ 
huccoi ,  per  quam  confessio  et  poenitentia 
significantur ;  2.  Bethania,  domus  obedien- 
tice;  et  3.  mons  Oliveti,  propter  mixfionem 
olei ,  insinuat  unctionem  et  eminentiam  sa- 
pienfiae.  Et  per  haec  tria  Dominus  appropin- 
quat  nobis,  id  est  facit  appropinquare  sibi, 
scilicet  1.  per  pcenifentiam  "  :aErant  appro- 
pinquantes  ad  Jesum  publicani, »  efc  2.  Per 
obedientiara  '^ :  «  Appropiate  ad  me,  indocti, 
et  congregate  vos  in  doraum  disciplinaj.  » 
Et  haec  est  domus  obedientiae  sive  religionis, 
3.  l'er  sapienfiam  "  :  «  Qui  appropinquant 
pedibus  ejus,  »  etc  Pedes  autem  Domini  ve- 
nientis,  ascendentis  et  judicantis  steterunt 
super  montem  Olivarura ,  quia  qui  vult  vias 
ejus  videre  (quae  sunt "  misericordia  et  ve- 
ritas),  indiget  unctione  per  quam  in  emi- 
uentiam  sapiens  elevetur,  ut  per  coutempla- 
tionem  conscendat  in  ccelum  per  tres  gradus. 


'  Jerem.,-!.n,  7.  —  =  Sup.,  xiil,  33.  —  '  Inf.,  xx,  1. 
—  *  Inf.,  V.  41.  —  »  Inf.,  V.  45.  —  '^  Inf.,  v.  47.  — 
'  luf.,  V.  32.  —  »  Int.,  V.  36.  —  »  Ambros.,  in  Luc, 
lib.  IX,   11.  2.  —  '»  llieroD.,   rn  Matlh.,  lib.    III.  — 


"  Sup.,  .\v,  1.  —  '2  Eccli.,  Ll,  31 »  Deul.,  xxxiii, 

3.  —  "•  Psal.  XXIV,  10. 

(a)  Suppl.  ratio.  —  (i)  Ccet.  edit.  deest  ibi.  —  (c)  llem 
per.  —  (d)  Cat.  edit.  virUitc  iu  subliiui. 


116.  EVANGELIl  SANCTI  LUCjE 

Primus  gradus  est  incipientium ;  secundus, 

profidentium ;  tertius,  perfectorum.  Etadhoc 

omnis  Christi  operotio  et  evangelica  prsedica- 

tio  ordinatur,  scihcet  ut  sic  tripliciter  Christo 

appropinquemus.  Et  ideo  subdit :  M/sit  duos 

discipulos  stios,  (v.  30)  dicens  :  Itc  in  castel- 

lum  quod  contra  vos  est.  Per  duos  discipulos 

missos  intelligitur  universitas  discipulorum 

missorum  ad  convertendum  mundum,  et  ma- 

xime  populum  gentium.   Unde   Chysosto- 

mus  '  dicit  quod  isti  duo  primo  prsedicave- 

runtgentibus,  Philippus  in  Samaria,  Petrus 

in  Cffisarea.  Ideo  autem  sunt  duo,  ad  commen- 

dandum  nexum  charitatis,  seu  propter  du- 

plicem  ordinem  prsedicantium ,  secundum 

qualitatem     populorum     convertendorum. 

Unde  Glossa  - :  «  Duos  mittit  propter  scien- 

tiam  veritatis,  etmunditiam  operis,  vel  ge- 

minae  dilectionis  Dei  et  proximi  sacramen- 

tum  toto  orbe  praidicanduni ;   vel  propter 

duos  ordinespraedicandi,  unum  in  circum- 

cisione,  et  alterum  in  gentibus.  »  In  hujus 

designationem  dicitur  ' :  c  Misit  illos  binos 


ante  faciem  suam.  »  Unde  dicitur 


Me- 


lius  est  duos  esse  simul ,  quam  unum.  »  Per 
castellum  illud  quod  est  contra  discipulos , 
intelligitur  mundus,  de  quo  in  Joanne  {a) '- : 
«  Si  mundus  vos  odit,  scitote  quia  me  priorem 
vobis  odio  habuit. »  Et  tamen  in  hunc  misit 
discipulos  ad  praedicandum.  Unde  Glossa  ^ : 
«  Misit  discipulos  iu  castellum  quod  contra 
eos  erat,  id  est  doctores  qui  indocta  ac  bar- 
hara  totius  orhis  latera,  quasi  contrapositi 
castelli  mo^nia,  evangelizando  penetrarent.» 
In  hoc  igitur  praeflguratur  discipulorum 
missio  ad  convertendum  mundum ,  quae 
facta  est  post  passionem  et  resurrectionem, 
secundum  illud '  :  «  Dixit  eis  :  Euntes  in 
mundum  universum  ,  praedicate  Evange- 
lium  omni  creaturaj.  »  Hoc  ergo  fuit  impe- 
rium  pium  :  et  hoc  designat  appropinquatio 
ad  montem  OUveti,  de  quo  Christus  ascen- 
dit  in  ccelum. 


1  Imo  auclor  Oper.  imperf.  in  Matlh.,  hom.  xxxvii, 
inter  Op.  Chrysost.,  Append.  tom.  VI.  —  '  Gloss. 
interhu.  in  hxiuc  loc.  —  "  Sup.,  s,  1.  —  *  Ecc/e.,  jv. 


Secundo,  quoad  mandatum  providum  per 
spiritum  prophetia;,  subdit  :  In  qitod  intro- 
euntes  invenietis  pullum  asina:  alliijatum. 
Quod  quidem  dicere  non  poterat  certitudi- 
naliter,  nisi  quia  hahebat  prajscientiam  fu- 
turorum.  Veruintamen  et  hoc  ipsum  sine 
mysterio  esse  non  potest,  quia  Uex  coeli  et 
terrse  quaerit  pullum,  et  non  quemcumque, 
sed  indomitum,  unde  .suhdit :  Cui  nerno  un- 
quam  hominum  sedit;  nec  qualitercumque, 
sed  alligatum,  propter  quod  addit :  Solvite 
et  adducite.  Ex  quo  manifeste  apparet,  quod 
hoc  sine  mysterio  esse  non  potest.  Propterea 
intelligendum  est,  quod  sicut  per  asinam 
intelligitur  sjmagoga,  ita  per  pullum  gen- 
tilitas  designatur.  Unde  Glossa  :  «  Tres  evan- 
gelistse  grajce  scripserunt,  qui  pulium  tan- 
tum  commemorant.  Matthaeus,  qui  hebraice 
scripsit,  et  asinam  solutam  et  adductam  re- 
fert,  ut  hebraeae  quoque  gentis,  si  pceni- 
tuerint,  non  desperandam  monstret  esse  sa- 
lutem.  »  Unde  in  Mattlia;o  [b]^  :  a  Invenie- 
tis  asinam  alligatam,  et  pullum  cum  ea.  » 
Dicitur  autem  populus  gentilis  pullus  asinae 
propter  stoliditatem  ingenii  ^  :  «  Vir  vanus 
in  superbiam  erigitur,  et  tanquam  pullum 
onagri  se  liberum  natum  putat.  »  Sed  alli- 
gatus  dicitur  funibus  peccatorum,  secun-r 
dum  illud  '"  :  «  Impius  funibus  peccatorum 
suorum  constringitur.  »  Et  his  funibus  non 
tantum  populus  gentium  ligatus  erat ,  ve- 
rum  etiam  synagoga.  Unde  supra  "  :«  Hanc 
autem  flliam  Abrahae,  quam  alligavit  Sata- 
nas  ecce  decem  et  octo  annis,  non  oporluit 
solvi  a  vinculo?  »  Et  dicitur  etiam  indomi- 
tus  esse,  quia  carebat  omni  regimine  disci- 
plinae  Dei.  Unde  Giossa  :  «  Introeuntes  in 
mundum  praedicatores,  invenerunt  populum 
nationum  perfldiae  vinculis  irretitum,  libe- 
rum  et  lascivum,  cui  nemo  unquam  homi- 
num  insederat,  id  est,  nullus  rationalis  doc- 
tor  frenum  correctionis  imposuit.  »  De  hoc 

9.  —  »  Joan.,  XV,  18.  —  '  Gloss.  interlin.  in  Matth., 
c.  XX.  —  '  Marc,  xvi,  U.  —  '  Matth.,  xxi,  2.  — 
9  Job,  XI,  12.  —  1»  Prov.,  V,  22.  —  "  Sup.,  xiii,  16. 

(a)  Cwt.  eclil.  Joannes.  —  (4)  Jlem  Unde  Matthaeus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIX. 


117 


ergo  mandat  discipulis,  ut  solvant,  secun- 
dum  illud  '  :  «  Quaecumque  solveritis  [a) 
super  terram,  erunt  soluta  et  in  coelo.  »  IIoc 
autem  non  est  virtute  humana,  sed  divina; 
propter  quod  dicit  Jod  " ;  «  Quis  dimisit  ona- 
grum  liberum,  et  vincula  ejus  quis  solvit? » 
Et  tunc  qui  solvitur,  ad  Jesum  adducitur  '  : 
«  Aperientur  portae  tuae  jugiter,  ut  affera- 
tur  ad  te  fortitudo  gentium,  et  reges  eorum 
adducantur.  » 

Tcrtio,  quoad  mandatum  potestativum  [h) 
per  culmen  auctoritatis  prsecelsa?,  subditur 
(v.  31)  :  Etsiqids  vos  interrogaverit :  Qmre 
solvitis?  scilicet  contrectantes  rem  alienam  : 
Sic  dicetis  ei  :  Qiiia  dominus  operam  ejiis 
desiderat,  ut  eo  utatur  tanquam  re  propria. 
Hic  ad  litteram  ostendit  quod  Christus  do- 
minus  erat  omnium,  quia  qua  ratione  do- 
minus  erat  asini,  ea  erat  et  universorum.  Et 
ut  dominum  se  significet  omnium ,  genera- 
liter  seipsum  vocat  Dominum.  Unde  ipse  di- 
eit  de  se  *  :  «  Vos  vocatisme  iiagister  et  Do- 
mine  :  et  bene  dicitis  :.  sum  etenim.  » 
Nam  ipse  est  qui  habet  in  vestimento  et  in 
femore  suo  scriptum  ^  :  «  Rex  regum,  et 
Dominus  dominantium.  »  Unde  et  sibi  dici- 
tur  illud  ^  :  «  Domine,  Domine  rex  omnipo- 
tens,  in  ditione  enim  tua  cuncta  sunt  posita^ 
et  non  est  qui  possit  tuae  resistere  voluntati : 
Dominus  omnium  tu  es.  »  Secundum  mys- 
terium  autem  haec  debet  esse  responsio  prae- 
dicantium  et  absolventium,  qui  non  faciunt 
hoc  ad  aUud,  nisi  ut  ad  Christum  trahant 
tanquam  ad  verum  Dominum,  qui  habet  de- 
siderium  animarum.  Nam  ipse  dicit '  :  «De- 
hciae  meae  esse  cum  filiis  hominum.  »  Ipse 
desiderat  cor  horainis  ' :  «  Praebe,  fili  mi, 
cor  tuum  mihi  »  :  quia  ipse  solus  est  Domi- 
nus.  Unde  etsi  diabolus  ligare  permittatur 
per  peccata,  non  tamen  vendicat  sibi  super 
ralionalem  spiritum  dominium  verum.  Et 
hoc  est  quod  Ambrosius  dicit  ^  :  «  Domina- 

'  Maith.,  xvili,  18.  —  -  Joli,  XXXIX,  y.  —  *  Isa,, 
LX,  II.  —  »  Joan.,  XIII,  13.  —  =•  Apoc,  xix,  16.  — 
•  Est/i.,  XIII,  9,  U.  —  '  Prov.,  VIII,  31.  —  »  Ibid., 
xxin,  26.  —  »  ABobros.,  in  Luc,  lib.  IX,  n.  5.  — 
'0  I  Cor..  VIII,  5-6.  —  "  Psal.  xv,  2.  —  "  I  Tim.,  i\, 


tum  sibi,  inquit,  vendicare  non  poterat, 
quem  dominum  (c)  fecerat,  non  natura,  sed 
culpa.  »  Et  ideo,  cum  Dominus  dicitur, 
aguoscitur.  Nam  etsi  multi  dii,  et  multi  do- 
mini,  generaliter  tamen  unus  Deus,  etunus 
Dominus.  Unde  dicitur  ">  :  «  Nam  etsi  sunt 
qui  dicantur  dii,  sive  in  ccelo,  sive  in  terra, 
siquidem  sunt  dii  multi  et  domini  multi,  no- 
bis  tamen  unus  est  Deus,  Pater,  et  unus  Domi- 
nus  Jesus  Christus.  »  Hic  dominus  nullo  in- 
indiget,  secundum  illud  "  : «  Dixi  Domino  : 
Deus  meus  es  tu,  quoniam  bonorum  meo- 
rum  non  eges.  »  Et  tamen  desiderat  operam 
nostrae  salutis  '-  :«  Omnes  homines  vult  sal- 
vos  fieri,  et  ad  agnitionem  veritatis  ve- 
nire.  »  "  «  Haec  est  enim  voluntas  Dei,  sanc- 
tificatio  vestra.  » 

32.  Abierunt  autem  qui  missi  erant,  etc. 
Postquam  manifestavit  regiam  potestatem 
in  Christo  per  excellentiam  in  imperando, 
hic  secundo  manifestat  eam  per  discipulo- 
rum  obedientiam  in  obsequendo.  Circa  quod 
explicandum  ostenditur  in  discipulis  per- 
fectio  obedientiae  in  eundo ,  exequendo ,  et 
redeundo. 

Primo  ergo,  quantum  ad  discipulorum 
obedientiam  propter  [d)  praeceptum  eun- 
tium,  dicitur  :  Abierunt  autem  qui  missi 
erant,  et  invenerunt,  sicut  dixit  illis,  stan- 
tern  pullimi.  In  quo  apparet  quod  qui 
Christo  obtemperat,  decipi  non  potest,  quia 
ipse  sic  praecepit  praesentia,  quod  prajscit 
futura.  Unde  dicitur  '*  :  «  Omnia  nuda  et 
aperta  sunt  ocuhs  ejus  ,  ad  quem  nobis 
sermo.  »  Secundum  autem  mysterium  si- 
gnificationis,  discipuU  invenerunt  puUum 
stantem,  quia  invenerunt  gentUem  populum 
otiosum,  secundum  illud  ^^  :  «  Vidit  aUos 
stantes  in  foro  otiosos,  et  dixit  iUis,  »  etc. 
Statum  autem  ad  modum  standi  expressius 
dicit  Marcus,  ubi  dicitur  '^  quod  «  abeuntes 
invenerunt  puUum  aUigatum  ante  januam 

4.  —  "  I  Thess.,  IV,  3.  —  '»  Hebr,,  iv,  13.  —  i^  Muitli., 
XX,  3-4.  —  '°  Marc,  XI,  4. 

(n)  C(Bt.  edit.  solveris.  —  (6)  Ilem  protestativum.— 
(o)  liem  reum.  —  (rf)  liem  per. 


118 


foris  in  bivio.  »  Nam  gentcs  antequam  ad 
Cliristum  venirent^  foris  erant.  Unde  dici- 
tur  '  :  «  Quid  enim  mihi  de  iis  qui  foris  sunt 
judicare?»  Sequitur  :  «  Nam  eos,  qui  foris 
sunt,  Deus  judicabit.  »  Unde  Glossa  :  aMar- 
cus  ail  foris  ante  januam  ligatura,  quia  qui- 
cumque  extra  Christum  est,  foris  ia  via  est; 
qui  est  in  Christo,  foris  non  est.  »  Ideo  in 
Joanne  [a]  ^  :  «  Si  quis  in  me  non  manserit, 
mittetur  foras  sicut  palmes,  et  arescet.  » 
Ideo  autem  dicitur  esse  in  bivio,  quia  non 
sequebatur  ahquam  certam  viam.  Unde 
Glossa  :  «  In  bivio  ligatus  stabat,  qui  non 
unam  fldei  vitaeque  viam  tenebat,  sed  plu- 
ribus  erroribus  deserviebat.  »  Ideo  dicitur ' : 
«  Teslificor  in  [b]  Domino,  ut  jam  non  ambu- 
letis,  sicut  et  gentes  ambulant  in  vanitate 
sensus  sui,  tenebris  obscuratum  habentes  in- 
telleclum,  alienati  a  vita  Dei  per  ignoran- 
tiam,  quae  est  in  ilhs.  »  In  hoc  ergo  inve- 
nerunt  discipuli  populum  genlium,  qui  per 
diversas  sectas  et  vias  idololatrabant,  secun- 
dum  illud  ' :  « In  viis  sedebas,  expectans  eos 
quasi  latro  in  solitudine,  et  polluisti  terram 
in  fornificationibus  tuis.  »  Ideo  recte  desi- 
gnatur  per  Thamar  ,  de  qua  dicitur  "  : 
«  Mutato  habitu,  sedit  in  bivio.  »  Et ' :  «  Vir 
duplex  animo,  inconstans  est  in  omnibus 
viis  suis.  » 

Secundo,  quantum  ad  obedientiam  disci- 
pulorum  prajceptura  exequentium,  dicitur 
(v.  33)  :  Solventibm  autem  illis  piillum, 
dixerimt  domini  ejiis  ad  illos :  Quid  solvitis 
pullum?  per  attrectationem  rei  aliena;.  Qui 
plures  domini  dicuutur,  quia  secundum  ve- 
ritatem  hisloriae,  tam  asina,  quam  puUus 
dicitur  fuisse  totius  istius  castelli,  quo  ute- 
bantur  pauperes  ad  afferendum  aquam. 
(v.  3i)  At  illi  dixerunt :  Quia  Dominus  eum 
necessarium  habet,  per  dominium  rei  pro- 
priae.  Unde  ex  hoc  apparet  virtus  divini 
praecepti,  quia  nec  amplius  quaesieruut,  nec 

1  I  Cor.,  V,  12,  13.  —  2  ]oan.,  xv,  e.  —  3  Ei.hes., 
IV,  n-18.  —  *  Jerem.,  nr,  2.-5  Gen.,  xxxviir,  14.  — 
6  Juc,  I,  8.  —  '  liuo  auctor  Oper.  imper/'.  in  Matl/i., 
hom.  XXXVII,  inter  Oper.  Clirysost.,  App.  tom.  VI.  — 
"  Prov.,  xxr,  28.  —  ='  11  Pelr.,  u,  19.  —  lo  ha.,  xxvi, 


EVANGELII  SANCTI  LUC^E 

restiterunt.  Unde  Chrysostomus  '  :  «  Yirlus 
Christi  praeparavit  eorum  cor  ad  dandum 
ignotis.  »  Ex  hoc  eliam  apparet  virtus  obe- 
dientiae  quantae  sit  efficaciae,  quia  ei,  qui  (c) 
obedit,  nullus  valet  contradicere  dominus. 
Unde  dicitur  '  :  «  Vir  obediensloquetur  vic- 
toriam. »  Et  nota  hic,  quod  secundum  myste- 
rium  plurimi  dicuntur  populi  gentiiis  do- 
mini,  quia  servus  erat  ille  populus  non 
unius  Doraini  et  Dei,  sed  multorum  vitio- 
rum  et  daemonum  :  quia '  a  a  quo  quis 
superatus  est,  hujus  et  servus  est.  »  Uude 
Glossa  :  «  Multos  habebat  dominos,  qui  non 
uni  superstitioni  [d),  sed  pro  libitu  immun- 
dorum  spirituum  sectabatur  [e]  errores.  » 
Ideo  dicitur  '"  :  «  Domine  Deus  noster,  pos- 
sederunt  nos  domini  absque  te.  »  Ili  resis- 
tunt  apostolis  volentibus  solvere  pullum , 
quia  tam  daemones,  quarn  peccata,  atque 
etiam  diaboli  membra  resistunt,  et  obstacu- 
lum  ponunt  gratiae,  sicut  Simon  magus  Pe- 


tro,  et  Elymas  magus  Paulo  "  :  «  Resistebat 
autem  illis  Elymas  magus,  quarens  aver- 
tere  proconsulem  a  fide.  »  Sed  audito  no- 
mine  Christi,  et  ejus  virtute  per  miracula 
patefacla,  obmutescunf,  quia  omnes  tales  in 
Christi  nomine  superantur.  Unde  Glossa  : 
«  Qui  doctoribus  ad  salutem  gentium  ve- 
nientibus  obstiterunt,  suas  tenebras  defen- 
dunt,  donec,  rairaculis  attestantibus,  veri 
possessoris  virtus  innotescat.  »  Unde  et  Pe- 
trus  cura  aposlolis  dixit  iis,  qui  prohit)ebant 
eos  prajdicare  ad  pulli  solutionem  "  :  «  Obe- 
dire  oportet  Deo  magis  quam  hominibus.  » 
Et  hoc,  quia  ipse  est  solus  verus  Dominus, 
et  personarum  nostrarum ,  et  reruin  ''  : 
«  Quoniam  meae  suntomnes  ferae  silvarum, 
jumenla  in  montibus  et  boves.  » 

Tertio,  quantum  ad  discipulorum  obe- 
dienliam,  secundum  praiceptum  redeuntium, 
subjungitur  (v.  35)  :  Et  duxerunt  illum  ad 
Jesum  :  ut  implerent  Christi  mandatum, 

13.  —  "  Act.,  xiii,  8.  —  "  Act.,  \,  29.  —  "  Psal. 
XLIS,  10. 

(a)  Cai.  edit.  Joannes.  —  (A)  Ciet.  citit.  deest  in.  — 
(c)  CiEt.  edit.  cui.  —  (d)  Siqipl.  serviebal.  —  (e)  Cat. 

edit.  sectabautur. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIX. 


119 


quibus  supra  dixerat '  :  «  Solvite  et  adducite 
milii.  »  Et  jactantes  vestimenta  sua  supra 
pulliim,  imposucrunt  Jesum :  ut  ostenderent 
Jesum  esse  promissum  regem.  Unde  dici- 
tur  ^ :  a  IIoc  autem  factum  est,  ut  impleretur 
quod  dictum  est  per  Proplietam,  dicentem  : 
Dicite  flliffi  Sion  :  ecce  rex  tuus  venit  tibi 
mansuetus,  sedens  super  asinum  et  pullum 
filium  subjugalis.  »  Sic  enim  babetur  ' : 
«  Exulta  satis,  fllia  Sion ;  jubila,  fllia  Je- 
rnsalem.  Ecce  rex  tuus  veniet  tibi  justus  et 
Salvalor  :  ipse  pauper  et  ascendens  super 
asiuam,  et  super  puUum  fdium  asinee.  »  Ex 
hoc  ergo  manifesto  indicio  (a),  et  prajbabito, 
colligebatur  quod  Christus  erat  verus  rex 
Judaeorum.  Sed  hoc  est  mirabiie  ,  quod 
Cbristus,  cum  esset  verus  Deus  et  rex  re- 
gum,  ascendere  voluit  super  animal  tam 
despectum.  Sed  tamen  boc  valde  rationabi- 
liter  fecit,  et  propter  mysterium,  et  propter 
exemplum.  Propter  mysterium,  inquam  , 
quia,  sicut  taclum  est,  per  puUum  intelligi- 
tur  populus  g^nlilis,  per  asinam  judaicus. 
Et  ideo  licet  alter  deberet  sibi  sufflcere,  ta- 
men  super  utrumque  ascendit,  primum  su- 
per  puUum,  et  deinde  super  asinam  :  ut  os- 
tenderet  se  primo  vocaturum  populum  Gen- 
tium,  deinde  in  flne  mundi  populum  Ju- 
dEeorum.  Unde  et  in  illa  nobilissima  pro- 
pbetia  dicitur  '  :  «  Non  auferetur  sceplrum 
de  Juda,  et  dux  de  femore  ejus,  donec  veniat 
qui  mittendus  est,  et  ipse  erit  expectatio 
genlium.  Ligans  ad  vincam  pullum  suum, 
et  ad  vitem,  o  flli  mi,  asinam  suam.  Lavabit 
in  vino  stolam  suam,  et  in  sanguine  uvae 
pallium  suum.B  Hoc  fuit  in  torculari  crucis. 
Quoniam  ergo  hunc  pullum,  id  est,  popu- 
lum  Gentium  CJiristus  ad  se  duci  fecit,  et 
super  eum  ascendit  per  ministerium  apos- 
tolorum  ;  ideo  dicitur,  quod  discipuli  jacta- 
verunt  vestimenta  sua,  id  est,  exempla  bona, 
per  quffi  converterunt  gentem  illam.  De  qui- 
bus  vestimentis-  in  Apocalypsi  dicitur  "  : 

'  Sup.,  V.  30,  vel  potius  Malih.,  xxi,  2.  —  ^  Matth., 
sxi,  4-5.  —  '  ZarJi.,  ix,  9.  —  *  Gen.,  XUX,  10-11.  — 
s.I/jOC,  XVI,  15.—  '■  111  /fcjr.,  XIX,  19.  —  '  Judic,  XI!, 


«  Beatus  qui  custodit  vestimenta  sua,  ne 
nudus  ambulet.  »  In  bujus  flguram  etiam 
dicitur  '  quod  Elias  misit  pallium  suum  su- 
per  Eliseum.  Quoniam  ergo  ista  conversio 
facta  est  non  solum  per  apostolos,  verum 
etiam  per  septuaginta  discipulos,  quibus  de- 
putatae  sunt  particulares  ecclesise  gentium 
conversarum;  ideo  in  bujus  figuram  dici- 
tur  '  de  judice  quodam,  quod  [b)  babuit 
quadraginta  fllios  et  triginta  ex  eis  nepotes 
ascendentes  super  septuaginta  puUos  asina- 
rum.  Et  de  boc  Glossa  :  «  Vestimenta  apos-' 
lolorum  doctrina  virtutum ,  vel  discretio 
scripturarum,  et  gratia  spiritualis,  quibus 
illi  corda  bominum  prius  nuda  et  frigida 
contegunt,  ut  mereantur  babere  sessorem 
Christum.  »  Fecit  etiam  boc  propter  exem- 
plura,  ad  conterendum  supercilium  super- 
boruin,  qui  delectantur  in  multitudine  equo- 
rum  et  curruum  '  :  «  Hi  in  curribus,  et  bi 
in  equis.  »  Et  °  :  «  Vse  qui  descendunt  in 
^gyptum  ad  auxilium  in  equis  sperantes, 
et  babentes  fiduciam  snper  quadrigis,  quia 
muIlEe  sunt,  »  etc.  Quod  exemplo  Cbristus 
suo  condemnans  non  multiludinem  equorum 
babuit,  imo  nec  unum  equum ;  sed  super 
contemptibilem  pullum  ascendit  in  die  prse- 
cipui  honoris  sui.  Unde  Chrysostomus  ^"  : 
«  Vis  cognoscere  mansuetudinem  venientis? 
Considera  speciem  adventus  ejus.  Non  sedet 
in  curru  aureo,  purpura  fulgens;  non  as- 
cendit  super  fervidum  equum,  discordiae 
amatorem ;  non  babuit  in  circuitu  splenden- 
tes  gladios,  aut  cetera  ornamenta  terribi- 
lium  armorum  :  sed  quid  ?  Ramos  fronden- 
tes,  testimonia  pietatis.  »  Et  sic  ostendit  ve- 
rum  esse  quod  in  Psalmo  dicitur  "  :  «  Non 
in  fortitudine  equi  voluntatem  babebit,  nec 
in  tibiis,  »  etc. 

36.  Eunte  autcm  illo.,  etc.  Postquam 
ostendit  se  potestatem  babere  regalem  per 
suam  excellentiam  in  imperando,  et  disci- 

l'i.  —  »  Fsal.  XIX,  8.  —  "  Isa.,  xxxi,  1.  —  i»  Imo 
aiiclor  Oper.  imperf.  in  Matih.,  bom.    xxxvii,  iuler 
Oper.  Cliiysost.,  lom.  VI.  —  '^  Psal.  cxlvi,  10. 
(«)  Ca't.  idit.  judicio.  —  (i)  Cat.  edit.  qui. 


120 


EVANGELII  SANCTl  LUC^ 


pulonim  obedieutiam  in  obsequendo,  hic 
ostendit  tertio  per  populorum  honorificen- 
tiam  in  coUaudando.  Ad  hoc  autem  expri- 
mendum,  primo  exphcatur  devolio  laudau- 
tium ;  secundo  vero,  celsitudo  laudum,  ibi ' : 
Benedictus  qui  venit  rex  in  nomine  Do- 
mini,  etc. ;  tertio  vero  confutatio  invidorum, 
ibi "  :  Et  quidam  Pharisceorum,  etc.  Circa 
igitur  devolionem  laudantium  exprimen- 
dam  duo  introducuntur,  scihcet  expressio 
devotionis  in  opere,  et  expressio  in  sermone 
et  voce. 

Primo  igitur  quantum  ad  cxpressionem 

devotionis  in  opere,  dicit  :  Eunte  autem  illo 

stibsternebant  vestimenta  sua  in  via  :  quod 

signum  erat  magnae  devotionis.  Non  autem 

exprimit  qui  erant  iUi  qui  sternebant,  quia 

hoc  communiter  faciebant  omnes,  et  maxime 

turbae.    Unde  dicitur  '  :  a  Plurima  turba 

straverunt  veslimenta  sua  in  via  :  alii  autem 

cadebant  ramos  de  arboribus,  et  sternebant 

Qoaro  in  via.  »  Et  nota  hoc  quod  a  myslerio  non 

°sr'e"r'  v^"^^*)  quod  discipuh  vestimenta  sua  posue- 

aseiium,  runt  supcr  aseUum,  sed  turba  sternebat  ves- 

et  caeteri    , 

timenta  sua  sub  pedibus  asmi  ad  conculcan- 
dum.  Per  hoc  enim  inteUigimus  quod  po- 
pulus  gentium  convertendus  documenta 
apostolorum  debebat  venerari,  et  traditiones 
Judaiorum  et  caeremonias  conculcare.  Undc 
Cbrysostomus  '  :  «  Super  jumentum  Apos- 
toU  posuerunt  vestimenta  sua;  sub  pedibus 
vero  caeteri  ,  quia  mandatis  apostolorum 
evangeUcis  substernuntur  Christiani,  leges 
autem  consuetudinis  conculcant.  »  Unde  di- 
citur  '  :  «  Quce  mihi  fuerunt  lucra,  arbitror 
ut  stercora,  ut  Christum  lucrifaciam.  »  Se- 
cundum  morahtatera  autem,  per  strationem 
vestimentorum  in  via  inteUigimus  concul- 
cationem  corporum  nostromm  per  abstinen- 
tiam  et  patientiam,  ad  aUorum  bona  exem- 
pla,  per  quce  dirigantur  in  via.  Unde  Glossa  : 
0  Turba,  martyrum  exempla  sequens,  car- 


in  via 

posue- 

runt  ve3- 

timenla. 


nem  per  abstinentiam  edomat,  ut  Domino 
iter  ad  mentem  paret,  et  sequentibus  prae- 
beat  bona  exempla.  »  In  cujus  etiam  rei  fi- 
guram  dicitur  *  quod  EUas  reUquit  paUium 
suum  EUseo.  Et  quia  bonuia  exemphim 
quasi  bono  odore  trahit  ad  imitationem,  ideo 
dicitur '  :  «  Odor  vesUmentorum  tuorum, 
sicut  odor  Ihuris.  »  Et  liccc  in  via  strata  vi- 
demus.  Unde  dicitur  '  :  o  Tantam  habentes 
impositam  nubem  testium,  »  etc. 

Secundo,  quantum  ad  expressionem  de- 
votionis  in  sermone,  subdit  (v.  37)  :  Et  cwn 
appropinquarct  jam  ad  descensum  montis 
Oliveti ,  propter  congruentiam  loci,  (juia 
prope  Jerusalem.  Unde  et  de  iUo  loco  as- 
cendit  °  :  «  Reversi  sunt  in  Hierosolymam  a 
monte,  qui  vocatur  Oliveti,  qui  est  juxta 
Jerusalem ,  sabbati  habens  iter.  Per  des- 
censum  autem  illum  inteUigitur  descensus 
dignationis  misericordiae  Dei,  prupter  quod 
merito  a  nobis  debet  laudari,  secundum 
illud  '"> : «  Laudate  Dominum,  omnes  gentes : 
laudate  eum,  omnes  popuU.  Quoniam  con- 
firmata  est  super  nos  misericordia  ejus, »  etc. 
Et  ideo  suljdit  :  Cocperunt  omnes  turbce  des- 
cendentium  qaudentes  laudare  Deum  voce 
maqnu,  per  convenienliam  modi  "  :  «  Date 
nomini  ejus  magnificentiam,  et  confltemini 
iUi  in  voce  labiorum  vestrorum.  »  Et  "  : 
«  Bene  psaUite  ei  in  vociferatione.  »  Uatio 
autem  hujus  laudis  magnificce  fuit  conside- 
raUo  mirabilium  Christi.  Et  ideo  addit  :  Su- 
per  omnibus,  quas  viderant  [a)  virtutibus, 
per  convenientiam  ex  parte  motivi.  Nam 
visio  mirabiUum  inducit  et  movet  ad  lau- 
dandum  "  :  «  Cantate  Doraino  canticum  no- 
vum,  quia  mirabiUafecit.  »  Jnler  omnia  au- 
tem  mirabiUa,  quaj  fecit,  maximum  fuit 
suscitaUo  mortui  quatriduani,  ratione  cujus 
turba  praecipue  Christo  obviam  venit  "  : 
«  Tfstimonium  perhibebat  turba  [b),  quae 
erat  cum  eo,  quando  Lazarum  vocavit  de 


1  Inf.,  V.  38.  —  «  luf.,  V.  39.  —  3  Matth.,  x.ti,  8. 
—  '  Imo  auelor  Opcr.  iiiipei-f.  in  Muttli.,  hom.  x.wvii, 
iuter  Oppi'.  Chrysijst.,  Appeuil.  tom.  VI.  —  ^  PhiHii., 
111,8.-6  IV  /iey.,  11,13.  —  '  Cunt.,i\',  11.-8  Hebr., 


XII,  1.  —  »  Ad.,  1,  12.  —  1"  Psnl.  cxvi,  1-2.  — 
"  Ecdi.,  xxxix,  20.  —  '=  Psal.  xxxil,  3.  —  "S  Psal. 
xcvii,  1.  —  '•  Joan.,  Xll,  17. 

(a)  Cu!t.  eilit.  videbunt.  —  (6)  Itcm  deest  turba. 


EXPOSITIO 

monumento,  et  suscitavit  eum  a  mortuis.  » 
Propterea  et  obviam  venit  ei  turba,  quia 
audierat  eum  feclsse  hoc  signum,  Turbae 
autem  admonebantur  a  signis,  ut  crederent 
ipsum  esse  Christum  promissum  regem  in 
lege.  Unde  Joannes  '  :  «  Illi  homines  cum 
vidissent  quod  Jesus  fecerat  signum ,  dice- 
bant :  Quia  hic  est  vere  Propheta,  qui  ven- 
turus  est  in  mundum. » 

38.  Dicentes :  Benedictiis,  etc.  Post  devo- 
tionem  laudantium,  describitur  hic  secundo 
celsitudo  divinarum  laudum.  Describitur 
ergo  salus  Clu-isti  excellens  ex  ore  turbarum 
excellenter  laudantium  regem  Christum,  et 
quantum  ad  venientis  excellentem  perso- 
nam,  et  quantum  ad  ipsius  adventus  efilca- 
ciamexcellentem. 

Primo  ergo,  quanfum  ad  venientis  ex- 
cellentem  personam,  dicitur  :  Benedictus, 
qui  venit  rex  in  7iomine  Domini.  Benedici- 
tur  autem  Christus,  non  quia  ex  benedic- 
tione  humana  aliquid  sibi  acquiratur,  sed 
tanquam  summe  bonus  laudatur.  Unde  Hie- 
Bene-  ronymus  :  «  Benedictio  quae  fit  in  Deo,  con- 
fessio  sola  est,  et  laudatio  bonorum  quae 
prsestita  sunt.  Benediclio  vero  quse  fit  a  Deo, 
in  nobis  impletur,  dum  de  ejus  beneficiis 
implemur.  »  Benedicunt  ergo  eum,  et  lau- 
dant  tanquam  regem  ex  semlne  David  se- 
cundum  carnem  natum  ^  :  «  Dabit  illi  Do- 
minus  Deus  sedem  David  patris  ejus,  et  re- 
gnabit,  »  etc.  Et  ad  Romanos,  allegans 
Apostolus  auctoritatem  Isai»,  dicit  ^  :  «  Et 
rursus  Isaias  ait  :  Erit  radix  Gesse  :  et  qui 
exurget  regere  gentes,  in  eo  gentes  spera- 
bunt ,  »  secundum  aliam  translationem. 
Et  * :  «  Ecce  dies  veniunt,  et  suscitabo  Da- 
vid  germen  justum,  et  regnabit  rex.  »  Be- 
nedicunt  etiam  eum  tanquam  divinitus  mis- 
sum,  cum  dicunt  ;  Qui  venit  rex  in  nomine 
Domini.  In  nomine  Domini  venit,  qui  ex 
parte  Dei  Patris  venit "  :  «  Ego  veni  in  no- 
mine  Patris  mei.  »  Yenit  autem  Christus  in 


IN  CAP.  XIX.  121 

nomine  Domini  tripliciter,  scilicet  1.  in  car- 
nem  "  :  «  In  propria  venit ,  et  sui  eum  non 
receperunt.  »  Et  hic  adventus  est  memoran- 
dus  propter  nimiam  dignationem '  :  «  Ad- 
huc  modicum  est,  et  ego  movebo  coelum  et 
terram,  »  etc.  Sequitur  :  «  Et  veniet  deside- 
ratus,  »  etc.  In  hujus  flguram  dicitur  '  : 
«  Quid  causse  est  ut  veniat  Dominus  meus 
rex  ad  servum  suum,  »  etc.  2.  Venit  in 
mentem ;  de  quo  Job  '  :  «  Si  venerit  ad  me, 
non  videbo  eum.  »  Et  hic  adventus  est  ac- 
ceptandus  propter  nimiam  dilectionem  ""  : 
«  Si  quis  diligit  me,  sermonem  meum  ser- 
vabit,  et  pater  meus  diliget  eum,  et  ad  eum 
veniemus,  et  mansionem  apud  eum  facie- 
mus.  »  Et  illud  "  :  «  Yenerunt  mihi  omnia 
bona  pariter  cum  illa.  »  3.  Venit  ad  judi- 
cium  flnale ;  de  quo  in  Apocalypsi  "  :  «  Ecce 
venit  cum  nubibus,  »  etc.  Et  hic  adventus 
est  prsestolandus  propter  nimiam  discretio- 
nera  '^  :«  Eccevenit,  et  quis  polerit  cogitare 
diem  adventus  ejus  ?  »  Quia  supra  dicitur  "  : 
«  Beati  servi  illi,  quos  cum  venerit  Dominus, 
invenerit  vigilantes.  »  In  quoUbet  autem 
trium  adventuum,  ille  qui  venit,  scilicet 
Christus,  est  benedicendus  "  :  «  0  Domine, 
salvum  me  fac;  o  Domine,  bene  prospe- 
rare  :  benedictus  qui  venit  in  nomine  Do- 
mini.  »  Et  pro  hoc  triplici  adventu  Eccle- 
sia  solemnizat  primum  recolens ,  alium  pe- 
tens,  et  tertium,  ut  propinquum,  praevi- 
dens, 

Secundo,  quantum  ad  adventus  excellen- 
tem  efflcaciam,  dicitur  :  Pax  in  coelo  et 
fjloria  in  excelsis^  quo  datur  intelligi  duplex 
efflcacia  adventus  Christi.  Prima  est  iu  re- 
conciliationem  peccantium  per  gratiam;  et 
hanc  notat,  cum  dicit  :«Pax  incoelo.»  '"«Pa- 
cificans  per  sanguinem  crucis  ejus,  sive 
quae  in  terris,  sive  quae  in  ccelis  sunt.  Etvos 
cum  essetis  aliquando  alienati,  et  inimici 
sensu  in  operibus  malis,  nunc  autem  recon- 
ciliavit  in  corpore  carnis  ejus,  »  etc.  Et  pro 


'  Joan.,  VI,  14.  —  2  Sup.,  I,  12.  —  '  Rom.,  xv,  12.  ix,  H.  —  "  Joan.,  xiv,  23.  —  "  Sap.,  \n,  11.  — 
—  *  Jerem.,  xxiu,  5.-5  Joun.,  v,  43.  —  «  lljid.,  i,  i=  Apoc,  i,  7.  —  "  Malac,  Jil,  2.  —  "  Sup.,  xii,  37. 
11.  —  '  .irjfj.,  II,  7-8.  -  >  11  Hcrj.,  XXIV,  2i.  —  0  Joh,       —  15  1'sul.  CXVII,  2'j.  —  "^  Coloss.,  I,  20-22. 


1-2-2 


EVANGELII 


hac  farienda  venit.  '  «  Ipse  est  pax  nostra, 
qui  feeit  utraque  ununi.  Et  veniens,  evau- 
gelizavit  pacem  vobis,  qui  longe  fiiislis,  et 
pacem  iis  qui  prope,  »  etc.  Secunda  efficacia 
est  l)eatificatio  jusforum  per  gloriam  *  : 
«  tiloriabuntur  in  te  omnes,  qui  diligunt 
nomen  tuum.  »  Et  de  hoc  duplici  effectu 
rursus  in  Psahno  ' :  «  Quoniam  misericor- 
diam  ct  veritatem  diligit  Deus,  gratiam  et 
gloriam  dabit  Dominus.  »  Et  hic  duplex 
effectus  estper  Christum  venientem,  secun- 
dum  illud  ' :  «  Justificati  ergo  ex  fide,  pacem 
habeamus  ad  Deum  per  Dominum  nostrum 
Jesum  Christum,  per  quem  habemus  ac- 
cessum  per  fidem  in  gratiam  istam,  in  qua 
et  stamus,  et  gloriamur  in  spe  gloriae  filio- 
rum  Dei.  »  Et  de  hoc  duplici  etfeclu  uobih 
debet  Christus  veniens  collaudari,  et  in  sua 
nativifate,  et  imminente  passione.  Unde  si- 
cut  augeli  cantaverunt  ^  .■  «  Gloria  in  altis- 
simis  Deo,  et  in  terra  pax  hominibus,  »  etc, 
sic  versa  vice,  nunc  cantant  homines  immi- 
nente  passione.  Et  ideo  Glossa  :  «  Sicut  nas- 
cente  Domino  hominum  et  angelorum  ag- 
mina  coelestia  decantabant :  Gloria  in  excel- 
sis  Deo,  sic  idem  mox  triumphatorie  homi- 
nes  concinunt  :  Pax  in  co?lo,  et  rjloria  in 
excelsis.  »  Alii  autero  Evangelistae  *  dicunt 
quod  cantabant  :  Hosanna  fdio  David , 
Hosanna  in  altissimis.  lu  quo  continetur  in- 
tellectus  gloriae,  et  multorum  aliorum;  et 
ideo  non  fuit  translatum.  Unde  Chrysosto- 
mus  '  :  «  Quidam  interpretantur  Hosanna 
Gloriam,  quidam  Redemptionem,  alii  Salvi- 
ficationem,  ahi  Salvum  me  fac.  »  Augus- 
tiuus  autem  dicit ',  quod  Ilosanna  est  voxlaj- 
tantis,  vel  obsecrantis,  ut  dicunt  nonnulli 
Ilebraei,  magnum  affectum  indicans  pofius, 
quam  aliquam  rem  signiflcans  ^,  sicut  racha 
interjectio  indignantis  esse  perhibetur.  Unde 
secundum  vocem,  nec  Latinus,  nec  Gracus 
interpretari  potuit,  sed  secundum  sensum. 


SANCTI  LUC^ 

Et  hoc  vult  beatus  Lucas  dicere,  cum  ait : 
Pax  in  ccelo,  et  fjloria  in  excelsis.  Ilnde  quia 
ista  laus  fuit  laus  sublimis  hurnilitatis 
Christi,  ideo  ex  ipsa  cum  laude  Seraiihin, 
quae  est  laus  Trinitatis,  constifuitur  laus  im- 
mediate  antecedens  canonem  Missa;  etiam 
paulo  ante  consecrationem  sacramenti  Alta- 
ris,  qna  dicitur  :  Sanctus,  Sancttcs,  Sanc- 
tiis,  Dominus  Dens  Sa/Moth,  etc. 

39.  Et  r/uidam  Pharisceorum,  etc.  Post 
devotionem  laudantium ,  et  celsitudinem 
laudum  ,  subditur  confutatio  invidorum  ; 
circa  quam  describendam  duo  introducun- 
tur ,  scilicet  indignatio  invidentium ,  et 
approbatio  laudatorum. 

Primo  ergo,  quantum  ad  indignationem 
invidentium,  dicit  :  Et  quidam  PhariscBO- 
rum  de  turbis  dixerunt  ad  illitm  :  Magister, 
increpa  discipulos  tuos.  IIoc  autem  dixerunt 
ex  indignatione.  Unde  Matthaeus '" :  aViden- 
tes  principes  sacerdotum,  et  scribae  mirabi- 
lia  quas  fecit,  etpueros  clamantes  in  templo, 
et  dicentes  :  Hosanna  fllio  David,  indignati 
sunt.  B  Ilcec  aufem  indignatio  ortum  habebat 
ex  invidia,  et  praecipitabat  eos  in  stultifiam 
et  dementiam.  Unde  Glossa  :  «  Mira  inviden- 
fium  demenfia,  cum  vera  docentem  nove- 
rant,  cum  magnum  nominari  audiunt,  dis- 
cipulos  ejus  quasi  melius  edocti  redarguen- 
dos  existimant,  quos  ille  instruxerat,  quem 
Dominum  apparetesse  permiracula.  »  Unde 
ex  laude  et  gloria  Christi  maxime  commofi 
sunt  ad  iracundiam  Scribae  et  Pharisa;!, 
cum  potius  deberenf  laetari ,  secundum  il- 
lud  "  :  «  Pharisaei  dixerunt  ad  semetipsos  : 
Videlis  quia  nihil  proficimus.  Ecce  mundus 
totus  post  eum  abiit.  »  Trisfati  sunt  ergo, 
unde  debuissent  laetari ;  et  excaecati,  unde 
debuissent  illuminari.  Et  hoc  justo  judicio 
Dei,  qui  dicit  '-  :  «  In  judicium  ego  iu  hunc 
mundum  veni,  ut  qui  non  vident  videant, 
et  qui  vident,  caeci  fiant.  »  Unde  et  propter 


»  Ephes.,  M,  14,  n.  —  '  Psal.  v,  12.  —  s  Psal. 
Lxxxni,  12.  —  *  Rotn.,  v,  1-2.  —  '  Siip.,  ii,  11.  — 
'  Maltn.,  5X1,  9;  Marc,  xi,  10.  —  '  Imo  aiictor  Oper. 
impcrf.  in  MutHi.,   Uoiu.  xssvil,  inler  Oper.  Chry- 


sost.,  Appeud.  tom.  VI.—  *  Aug.,  m  Joan.,  tract.  li, 
u.  2.  — '  Vera  iuterpretatiovocii  llosanna  esl  ea  quam 
imlicavimu?,  tom.  VIII,  pag.  214,  uoL  G,—  i»  Matlh., 
XXI,  15.  —  "  Joan.,  xii,  Itl.  —  '=  IbiU,  Jx,  29. 


illuminationem  fideliumj  et  confutationem 
rebeilium,  Dominus  acceptavit  honorem  is- 
tum,  sicut  Glossa  dicit  :  «  Frequenter  in- 
gressus  est  civitatem  Jerusalem  ,  sed  non 
cum  iis  laudibus,  non  rex  vocatus,  quod 
semper  fugerat,  nisi  modo  cum  ascendit  («) 
passurus ;  quod  ideo  factum  est,  ut  amplius 
illorum  contra  se  excitaret  invidiam,  quia 
jam  tempus  passionis  instabat,  non  quia  Do- 
minus  illorum  malum  vellet  intendi ,  sed 
quia  justo  judicio  suo,  faciendo  quod  debuit, 
illi  occasioneni  acceperunt,  ut  ardentius  in- 
flammarentur  ad  odium,  ex  quo  Deus  ma- 
gnum  eliceret  bonum.  »  Unde  Chrysosto- 
mus  :  «  Excitavit  eos  non  ut  facerent  quod 
ante  noluerunt ;  facultas  data  est,  nDn  mu- 
tata  voluntas.  »  Unde  impletum  est  in  iis 
illud  '  :  «  Gravis  est  nobis  etiam  ad  videii- 
dum,  quoniam  dissimilis  est  aliis  vita  illius, 
et  immutatae  sunt  viae  ejus.  » 

Secundo,  quantum  ad  approbationem  lau- 
datorum,  subditur  (v.  40)  :  Qidbus  ipseait: 
Dico  vobis,  quia  si  hi  tacuerint,  lapides  cla- 
mabunt;  quasi  dicat  :  Heec  voluntas  Dei  est 
quod  ipsi  iaudent ;  secundum  illud  ^ :  «  Je- 
sus  autem  dicit  eis  :  Utique  nunquam  le- 
gistis,  quia' :  Exore  infantium  et  lactentium 
perfecisti  laudem  ?  »  lloc  enim  scriptum  est  in 
Psalmo.  Quod  voluit  Dominus  facere  ad  con- 
fusionem  Pharisaeorum.  Unde  statim  subdi- 
lur  *  :  «  Propter  inimicos  tuos,  ut  destruas 
inimicum  et  ultorem.  »  Hic  autem  plus  di- 
cit,  quod  sit  voluntas  Dei,  ut  a  Pharisaeis 
non  possiiit  impediri.  Yohiit  autem  Domi- 
nus  sic  fleri  imminente  passione,  et  propter 
exemplum,  et  propter  mysterium.  Propter 
cxemplum,  ut  ignominia  passionis  subse- 
quentis  gravior  esset  ex  magniludine  gloriae 
prajcedcnlis ,  secundum  illiul  *  :  «  Ego  ille 
quondam  opulentus  repente  contritus  sum. » 
In  hoc  ostenditur,  quale  sit  gaudium  liujus 
mundi,  quia  citissime  transit "  :  «  Risus  do- 
lore  miscebitur,  et  extrema  gaudii  luctus 

'  Sup.,  II,  !5.  —  2  Mall/i.,  XXI,  U>.  —  '  Psal.  viii, 
3.  —  »  Ibii].  —  s  Job,  XVI,  U.  —  «  Prov.,  xiv,  13.  — 
'  II  Cor.,  VI,  7-10.  —  »  Sup.,  111,  8.  —  »  Ezedt.,  xxxvi, 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIX.  123 

occupabit. »  Et  per  haec  ostendit  mundanum 


gaudium,  et  praeconium  laudis  hujus,  et 
gloriam  mundi  esse  contemnendam,  et  quod 
per  famam  et  infamiam  oportet  transire 
eum,  qui  vult  ire  in  Jerusalem  supernam, 
secuudum  illud  '  :  «  Per  arma  justitiae,  a 
dextris,  et  a  sinistris,  per  gloriam  et  igno- 
bilitatem,  per  infamiam  et  bonam  famam ; 
ut  seductores  ,  et  veraces ;  quasi  tristes , 
semper  autem  gaudeiites ;  tanquam  nihil 
habeiites,  et  omnia  possidentes.  »  Voluit 
etiam  propter  mysterium,  quia  laus  parvu- 
lorum  signat  laudem  ipsius  in  Ecclesia  gen- 
tium.  Ideo  dicit  quod  lapides  clamabunt,  id 
est  gentes,  quae  dicuntur  lapides,  quia  corda 
liabebant  dura  et  lapidea.  Ideo  in  hujus 
figuram  dicitur  * :  «  Dico  vobis,  quia  potens 
est  Deus  de  lapidibus  istis  suscitare  filios 
Abrahae,  »  duritiam  scilicet  cordium  aufe- 
rendo,  secundum  illud  '  :  «  Auferam  cor  la- 
pideum  de  carne  vestra,  et  dabo  vobis  cor 
carneum.  »  Emollitum  est  autem  cor  eorum 
durum  per  virtutem  crucis,  quae  petram 
convertit  in  aquam.  lu  cujus  figuram  dici- 
tur  '",  quod  in  morte  Christi  «  petrae  sdssse 
sunt,  et  monumeuta  aperta  sunt.  »  Unde 
Glossa  :  «  Si  caecitas  conligerit  (b)  in  Israel, 
ut  a  laude  Dei  conticeat,  populus  gentium 
mollito  corde  lapideo  Creatorem  suum  cre- 
det,  et  aununtiabit  secundum  illud  "  :«  Cae- 
citas  ex  parte  contigit  in  Israel,  donec  pleni- 
tudo  gentium  intraret,  et  sic  omnis  Israel 
salvus  fieret.  »  Unde  in  hujus  figuram  ex- 
pressam  dicitur,  statiin  po.st  murmur  Pha- 
risffiorum  ''^  :  «  Erant  autem  quidam  geu- 
tiles,  ex  his  qui  ascenderant,  ut  adorarent  in 
die  festo.  Hi  ergo  accesserunt  ad  l'hilippura 
dicentes  :  Domine,  volumus  Jesum  videre. » 
Et  sequilur  ibi  quod  Pbilippus  et  Andreas 
dixerunt  ad  Jesum.  «  Jesus  autem  respon- 

dit  eis  :  Pafer,  clarifica  filium  tuum. » 

Ex  quo  manifeste  apparet  quod  haec  facta 
sunt  ad  manifestandum  nomen  Christi,  et 

20.  —  '•  Malth.,  xxvil,  51-52.  —  »   Rom.,  xl,  25-20. 
—  1«  Joan.,  XII,  20-2:i,  28. 
(a)  Ccel,  edU.  oslendit.  —  (b)  Cat.  edil.  conlinReret, 


124 


EVANGELII  SANCTI  LUCM 


ad  praesignandum  vocationem  populi  Chris- 
tiani,  excaecatis  Judaiis,  de  quorum  proxima 
subversione  in  consequentibus  agit  deplo- 
rans  excidium  Jerusalem  civitatis  regalis. 
•il.  Et  yt  apjwopinquavit ,  etc.  Post- 
quam  descripsit  qualiter  Dominus  ostenderit 
se  esse  Christum  promissum,  quantum  ad 
potestatem  regalem ,  hic  secundo  ostendit 
idipsum  quoad  pietatem  pontificalem.  Sicut 
enim  potestas  et  honor  decent  regem,  sic 
pietatis  dolor  decet  Pontificem,  secundum 
illud'  :  «  Non  habemus  pontificcm,  qui  non 
possit  compati  inflrmitatibus  nostris;  tenta- 
tum  autem  per  omnia  pro  similitudine  abs- 
que  peccato.  »  Ostenditur  autem  haic  pietas 
Christi  magna,  quia  in  die  summi  honoris 
sui  in  terris  non  cessabat  a  lacrymis  per  af- 
fectum  conipassionis.  Describitur  ergo  pie- 
tas  Christi,  ut  deplorans  sacerdotalis  civila- 
tis  gaudium  stultum,  excidium  proximum, 
et  peccatum  pra3ambulum. 

Primo  ergo  quantum  ad  Christi  pontificis 
fletum  piissimum,  dicit  :  Et  ut  appropin- 
qiiavit,  videns  civitatem,  flevit  siiper  illam. 
Appropinquavit  non  tantum  corporis  situ, 
verum  etiam  cordis  affectu  ,  secundum 
iliud  ^  :  «  Appropinquate  («)  DeOj  et  appro- 
pinquabit  vobis.  »  Et ' :  «  Nec  est  alia  natio 
tam  grandis  qua?  habeat  Deos  appropin- 
quantes  sibi,  »  elc.  Vidit  etiam  civitatem 
non  tantum  ocuhs  corporis,  verum  etiam 
aspectu  pietalis  '  :  «  Quia  prospexit  de  ex- 
celso  sancto  suo,  Dominus  de  ccelo  in  terram 
aspexit ,  ut  audiret  gemitus ,  »  etc.  .Et  ^  : 
«  Vidi  afflictionem  populi  mei  in  jEgyp- 
to,  »  etc.  Flevit  super  illam  per  affectionem 
piissimam,  et  compassionem  affectuosam.  Et 
chrisius  ^^^'^  ^V^i'^  Christus  legitur  ter  flevisse  pro 
ter    fie-  nobis  :  1.  super  Lazarum  suscitandura  "  : 

Tisse   le-  .    . 

gitur.  «  Et  lacrymatus  est  Jesus ;  »  2.  super  civita- 
tem  Jerusalem,  sicut  hic;  et  3.  tandem  in 
cruce  '  :  «  Cum  clamore  valido  et  lacrymis 


olferens,  exaudilus  csl  pro  sua  reverentia. » 
Ex  quo  fuit  pietas  Christi  perfectissime  ma- 
nifesta  ad  nos.  Creditur  etiam  flevisse  in  sua 
intiintia,  quando  intravit  in  prajsentis  status 
miseriam,  secundum  quod  Ecclesia  de  ipso 
cantat ' :  Vaqit  infans  inter  arcta  conditus 
prcesepia.  In  hoc  autem  quadruplici  fletu 
quatuor  in  nobis  ostendit  debere  esse  diffe- 
renlias  lacrymarum  et  fletuum,  scilicet  1. 
ex  compunctione  ^  :  «  Lavabo  per  singulas 
noctes  lectum  meum,  lacrymis  nieis  stra- 
tum  meum  rigabo.  »  Et  etiam  dicitur  '"  de 
■Petro  quod  «  egressus  foras,  flevit  amare.  » 
2.  Ex  compassione;  Job  "  :  «  Flebam  quon- 
dam  super  eo  qui  afflictus  erat,  et  compatie- 
batur  anima  mea  pauperi.  »  Et  "  :  «  Quis 
dabit  capiti  meo  aquam,  et  oculis  meis  fon- 
tem  lacrymarum  ?  etc.  3.  Item  pro  incolatu 
prsesentis  miseriae  "  :«  Plorabitis  et  flebitis, 
vos ;  mundus  autem  gaudebit. »  '*  «Ilei  mihi, 
quia  incolatus  meus  prolongatus  est.  »  4. 
Pro  appetitu  felicitalis  aeternae  "  :  «  Beati  qui 
lugent,  quoniam  ipsi  consolabuntur. »  Has 
lacrymas  debsmus  petere,  quamdiu  sumus 
super  asellum  mortalitatis  nostrai.  Sicut 
enim  Christus  super  asinum  flevit ;  sic  et 
anima,  quse  insidet  corpori  misero  tanquam 
asello,  fleredebet.  In  cujusflguraradicitur  " 
quod  Axa  fllia  Caleb  sedens  in  asino  suspi- 
ravit;  et  post  subditur,quoddixit  :«Terram 
arenosam  dedisti  mihi :  da  etirriguam  aquis. 
Dedit  ergo  Caleb  irriguum  superius,  et  irru- 
guuii  inferius.  »  lis  modis  lacrymandi  irri- 
gari  debet  paradisus  conscientiae.  In  cujus 
designationem  dicitur  ",  quod  «fluvius  egre- 
diebatur  de  Joco  voluptatis  ad  inigandum 
paradisum,  qui  inde  dividitur  in  quatuor  ca- 
pita.  » In  quo  intelligitur  quod  ex  pietatecor- 
dis  nostri  debet  quadruplex  fluvius  derivari. 
Secundo,  quantum  ad  regiaj  civitatis  gau- 
dium  stultum  subdit;  dicens  (v.  42)  :  Quia 
si  cognovisses  et  tu  per  providentiam,  fle- 


1  Hi:br..  IV,  15.  —  «  Jac,  iv,  8.  —  3  Deut.,  IV,  7.  —  x='^''  "^^-  —  "  •'»*.  ^^^>  23-  -  '=  Jerem.,  l.v,  1.  — 
*  Psal.  ci,  20,  21.  —  '  Exod.,  iii,  7.  -  «  Joan.,  xi,  "■/OQ».,xvi,  20.  —  "  Psal.  cxlx,  5.  —  '» Jl/««/i.,  v,  5. 
35.  —  '  Ikbr.,  V,  7.  —  8  llymu.  Passiou.  Doiiiin.,  ad       —  '"  •^'"'"^-  ■•  1*>  '».  —  "  Gen.,  n,  10. 


35.  —  '  Ilebr.,  V,  7.  —  '  llyiuu.  Passiou.  Doiiiin.,  ad 
Lniuks,  cx  Forluualo.  —  »  1'sal.  \i,  7.  —  i*  Matth., 


(a)  Ca:t.  edit.  Appropiale. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIX. 


125 


visses,  supple,  per  pcenitentiam.  Unde  Glos- 
sa ' :  a  Si  cognovisses  ruinam,  quae  immi- 
net,  flevisses.  »  Et  hic  est  defectus  neces-sa- 
riae  dictionis;  sed  Dominus  decise  loquitur 
ad  modum  dolentis,  et  supplet  ex  ipso  actu 
dolendi  et  flendi,  ut  atfectus  suppleat  con- 
ceptum,  et  factum  suppleat  verbum  Flevis- 
ses  ulique.  Et  si  queeras,  quando?  Et  qiddem, 
hoc  est,  certe,  in  hac  die  tua,  quce  ad  pacem 
tibi,  in  quo  scilicet  exultas.  Unde  Glossa  -  : 
«  Qure  modo ,  quia  nescis  quod  imminet, 
exultas,  B  Et  si  causam  quaeras,  quare  exul- 
tat,  et  non  plorat,  est  improvidentia ;  unde 
subdit  :   Nunc  autem   abscondita  sunt  ab 
oculis  tuis.  Tempore  laititiae  non  praeviden- 
lur  futurae  miseriae  :  ideo  ergo  habebat  gau- 
dium  stultum  propter  considerationem  diei 
praesentis,  de  quo  die  dicit :  In  hac  die  tua; 
propter  obtentum  praesentis  pacis,  de  qua 
addit  :  Qum  ad  pacem  tibi ;  et  propler  abs- 
consionem  calamitatls ,  de  qua  subjungit : 
Nunc  autem  abscondita  sunt  ab  ocidis  tuis. 
Unde  Glossa  :  «  Dum  carnem  das  volupta- 
tibus ,  mala  futura  non  prospiciens,  habes 
bona  praesentia  quae  ad  pacem  tibi  possunt 
esse  temporalem.  »  Et  cur  Iioc  subdit?  Sci- 
licet  quod  non  praevidet  mala  quas  sunt  ven- 
tura.  Si  enim  praevideret  in  praesentibus 
prosperis,  lajta  non  esset.  Et  hinc  est  quod 
viri  justi  praesentem  diem  despiciunt,  secun- 
dum  illud ' ;  «  Diem  hominis  non  desideravi, 
lu  scis.  »  Et '  :  0  Maledicta  dies  in  qua  na- 
tus  sum.  »  Et  de  Job  dicitur  ^  :  «  Maledixit 
Job  diei  suo,  et  locutus  est  :  Pereat  dies  in 
qua  natus  sum,  et  nox  in  qua  dictum  est ; 
Conceptus  est  homo.  »  Prajsentem  pacem 
contemnunt  ^*  :  «  Zelavi  super  iniquos,  pa- 
cem  peccatorura  videns.  »  Et '  :  «  Prophetae 
deceperunt  populum  meum,  dicentes  :  Pax, 
pax ;  et  non  est  pax.  »  Futura  conspiciunt  et 
attendunt,  secundum  illud  '  :  «  Memento 
novissimorum,  et  desine  inimicari.  »  Sed  e 


contrario  viri  mali  non  cogitant  judicium, 
et  ideo  laetantur,  secundum  illud  '  :  «  Lae- 
tantur  dum  malefecerint,  et  exuUant  in  re- 
bus  pessimis.  »  Et  hoc  est,  quia  diem  istum 
considerant ,  et  non  exlremum  '"  :  «  Tenent 
tympanum  et  citharam,  et  gaudent  ad  so- 
num  organi,  et  ducunt  in  bonis  dies  suos, 
et  in  puncto  ad  inferna  descendunt.  »  Ideo 
ei  ironice  dicitur  "  :  «Laetare,  juvenis,  in 
adolescentia  tua,  et  in  bono  sit  cor  tuum  in 
diebus  juventutis  tuaj.  »  Sequitur  '■'  :  «  Et 
scito  quod  pro  omnibus  his  adducet  te  Deus 
in  judicium.  »  Ex  hoc  ergo  apparet  illud 
quod  dicitur  "  :  «  Melius  est  ire  ad  domum 
luctus,  quam  ad  domum  convivii.  » 

Tertio,   quantum  ad  civitatis   excidium 
proximum,  subdit  (v.  43)  :  Quia  venient 
dies  in  te ,  et  circumdabunt  te  inimici  tui 
vallo,  per  obsidionem,  secundum  illud  '*  : 
«  Sume  tibi  laterem,  et  describes  in  eo  civi- 
tatem    Jerusalem.    Et  ordinabis  adversus 
eam  obsidionem,  et  sedificabis  munitiones, 
et  comportabis  aggerem,  et  dabis  contra 
eam  castra,  et  pones  arietes  in  gyro.  »  Hoc 
autem  impletum  est  tempore  Romanorum. 
Unde  Glossa  '^  :  «  Inimici,  scilicet  Romani 
principes,  qui  ad  lilteram  dicuntur  tres  ag- 
geres  fecisse  contra  Jerusalem  ad  ejus  cap- 
tionem.  »  Et  circumdabunt  te,  et  coanrjus- 
tabunt  te  undique,  per  obsidionis  continua- 
tionem ,  secundum  illud  "  :  «  Pones  sarta- 
ginem  in  murum  ferreum  inter  te  et  civita- 
tem,  et  obfirmabis  faciem  tuam  ad  eam  :  et 
erit  (a)  in  obsidionem,  et  circumdabis  eam  : 
signum  est  domui  Israel.  »  Et  hoc  factum 
est,  quia,  ut  dicit  Josephus,  fuit  obsessa 
strictissime,  adeo  ut  matercomederet  filium, 
et  unus  alterum  devoraret.  Unde  impletum 
est  illud  "  :  «  Matribus  suis  dixerunt  :  ubi 
est  triticum  et  vinum  ?  cum  deflcerent  quasi 
vulnerati  in  plateis  civitatis;  cum  exliala- 
rent  animas  suas  in  sinu  matrum  suarum.  » 


'  GIoss.  interliu.  in  hunc  loo.  —  '  Ibid.  —  '  Jerem., 
XVII,  16.  —  »  Ibid.,  XX,  14.  —  =•  Job,  iii,  1-2.  —  «  Psal. 
LXXII,  3.  —  '  Ezech.,  XIII,  10.  —  8  Eccli.,  xxvill,  G. 
—  "  Prov.,  II,  14.  —  10  Jol),  XXI,  12.  —  u  Eccle.,  xi. 


9.  —  12  Eccle.,  XII,  14.  —  "  Ibid.,  vil,  3.  —  ■'  Ezech., 
IV,  1-2,  —  '"  Gioss.  interliu.  in  liunc  loc.  —  i"  Ezec/i., 
IV,  3.  —  "  Iliren.,  II,  12,  20. 

(«)  Ccet,  edit.  eris. 


d26  EVANGELII 

Et  infra,  ibi  :  «  Erg^one  comedent  mulieres 
fructuni  suum,  parvulos  ad  raensuram  pal- 
mx  ?  »  (v.  -44)  Et  ad  lerram  proslernent  te, 
et  filios  luos,quiin  tesunt,  per  civitatis  des- 
truclionem  ' :  «  Cogitavit  Dominus  dissipare 
murum  filia;  Sion,  tetendit  fnniculum  suum, 
et  non  avertit  manum  suara  a  perditione  : 
luxilqne  antemnrale,  et  murus  pariter  dissi- 
palns  est.  »  Nec  ipsa  solum  dissipata,  sed 
etiam  tota  gens  dispersa,  secundnm  iliud  *  : 
«  Defixaj  sunt  in  terra  portje  ejus,  perdidit 
et  conlrivit  vectes  ejus,  regem  ejus  et  prin- 
cipes  ejus  in  gentibus  :  non  est  lex  (rt),  et 
prophetffi  ejus  non  invenerunt  visionem  a 
Domino.  »  Et  jion  reUnquent  in  te  lapidem 
super  lapidem ,  per  omnimodara  eversio- 
nem.  Unde  Glossa  :  «  Cum  Jerusalem  modo 
sit  constructa  extra  porlam,  ubi  Dominus 
crucifixus  erat,  apparet  illam  Jerusalem  ex 
tolo  fuisse  destructam.  »  Impletum  est  au- 
tem  illud  ' :  «  Fecit  Dominus  quae  cogifavit, 
complevit  sermonem  suum,  quem  praice- 
perat  a  diebus  antiquis  :  destruxit,  et  non 
pepercit,  et  laBtificavit  super  te  inimicum,  et 
exaltavit  cornu  hostium  tuorum.  »  Et  sta- 
tim  subditur  :  «  Deduc  quasi  torrentem  la- 
crymas  pcr  diem  et  noctem.  »  IIoc  autem 
spiritua-  spiritualiter  contingit  contra  quemlibet  pec- 
tus.   "'  catorem  manentem  in  prosperitate  tempo- 
raliter  :  (jni  primo  circumdalur  in  infirmi- 
late,  coangustatur  in  infirmitatis  aggrava- 
tione,  ad  terram  prosternitnr  in  raorte,  et 
prorsus  everlitur  in  incineratione,  secun- 
dum  illud' :  Ecce  nunc  in  pulvere  dormiara, 
et  si  mane  me  quaesieris,  non  subsislam.  » 
Potesteliam  intelligi  de  peccatore  adj  udiciura 
accedente,  qui  circumdatur  a  multitudine 
accusantium  iniquitatum  '  :  a  Quoniam  cir- 
cumdederunt  me  mala  quorura  non  est  nu- 
merus  :  comprehenderunt   me   iuiquitates 
meae,  et  non  potui  ut  viderem.  »  Coangus- 
tatur  in  districtione  divinorum  judiciorum  ^ : 
«  Non  est  in  hominis  potestate  prohibere 

1  Thren.,  Ii,  8.  —  '-  Ibid.,  9.  —  s  Ibid.,  17,  \%.  — 
'  Job,  vn,  21.  —  i>  Vsal.  XXXIX,  13.  —  »  Ecde.,  viu, 
8.  —  3  Job,  xxvii,  14.  —  »  Vml.  cxL,  7.  —  '  Isa.,  v, 
5.  —  'OAmos.,  III,  11.  —  "Jmm.,  viii,  7.  —  '=  //eAc, 


SANCTI  LUC^ 

spiritum,  nec  liabet  potestatera  in  die  mor- 
tis,  nec  sinitur  quiescere  ingruente  bello, 
neque  .salvabit  impielas  impium.  »  Ad  ter- 
ram  prosternitur  in  latione  sententiarum  '  : 
«  Si  mulliplicati  fuerint  filii  ejus,  in  gladio 
erunf,  »  scilicet  divinae  sentenfiae.  Et  tan- 
dem  omnino  evertitur  in  acerbitate  poena- 
rum  '  :  «  Di.ssipata  .sunt  ossa  nostra  secus 
infernum.  »  Tunc  enim  non  relinquitur  exe- 
cutio  impiis  ° :  «  Diruam  maceriem  ejus,  et 
crit  in  conculcationem.  »  Et  de  iis  onmibus 
dicitur '"  :  a  Tribulabitur  (!t  circuief  ur  terra, 
et  detrahetur  ex  te  fortifudo  tua,  et  diripien- 
tur  aedes  tuae.  Haec  dicit  Dominus.  »  Propter 
quod  Anselmus  :  «  Superius  erit  judex  ira- 
tus;  subtus  horrendum  chaos,  patens  infer- 
nus,  a  dexteris  peccata  accusanfia,  a  sinis- 
tris  infinita  dffiraonia  ad  infernum  trahen- 
tia;  intus  conscienfia  urens,  foris  mundus 
ardens.  Miser  peccator  sic  deprehensus  quo 
effugiet?  Latere  erit  impossibile  ;  apparere 
erit  intolerabile. » 

Quarto,  quaiitum  ad  peccatum  praeambu- 
lum,  subjungit  :  Eo  quod  non  cognoveris 
tempus  visilationis  tua'.  Et  lioc  propter  in- 
credulilatem  "  :  «  Milvus  in  cojIo  cognovit 
tempus  suum  ;  turtur,  et  hirundo,  et  ciconia 
custodierunt  tempus  adventus  sui  :  populus 
autem  meus  non  cognovit  judicium  Do- 
mini.  »  Sicut  ergo  fides  est  fundamentum 
totius  aediflcii  spiritualis,  per  quara  Christus 
habilat  in  nobis ,  qui  est  fundamentum, 
propter  quod  dicitur  "  quod  «  fides  est  spe- 
randarum  substantia  rerum ;  »  sic  infidelitas 
origo  est  destructionis  omnium  spiiitualium 
aedificiorum.  Ideo  dicitur  "  :  «  Et  quia  nul- 
lus  infelligit,  in  ai-ternum  peribunt.  »  Et  '*  : 
a  Sicut  non  probaverunt  Deum  habere  in 
notitia,  tradidit  illos  Deus  iu  reprobum  sen- 
sum.  Unde  et  Judffii,  quia  in  Deura  nolue- 
runt  credere,  excaecati  sunt,  et  reprobati, 
quia  hoc  fuit  maximura  peccatura,  secun- 
dura  illud  '^  :  a  Arguet  mundum de  pec- 

XI,  1.  —  13  Job,  IV,  20.  —  1'  liom.,  I,  28.  —  i5  Joan., 
XVI,  S,  'J. 

(«)  Cal.  eilil.  Iu.'i. 


EXPOSITIO  m  CAP.  XIX. 


127 


cato  quidem,  quia  non  crediderunt  in  me.  » 
Ideo  dicitur  ' :  «Qui  crediderit^  etbaptizatus 
fuerit,  salvus  erit ;  qui  vero  non  crediderit, 
condemnalntur.  »  Imo,  quod  plus  est,  jam 
inclpit  sua  damnatio  '  :  a  Qui  non  credit, 
jamjudieatusest,  quia  non  credit  innomine 
unigeniti  Filii. » 

45.  Et  ingi^essus  in  templum,  etc.  Post- 
quam  descripsit  Evangelista  qualiter  Cliris- 
tus  se  ostendit  ex  facto  habere  potestatem 
regalem,  et  pietatem  pontiflcalem,  hic  ter- 
tio  explicatur,  quo  modo  ostendit  se  habere 
sequitatem  judicialem.  Ad  cujus  declaratio- 
nem  tria  introducuntur,  scilicet  :  jEquitas 
judicis,  veritas  juris,  et  enormitas  sive  im- 
pietas  sceleris.  In  his  autem  tribus  ostendit 
se,  quasi  syllogistice,  recte  judicare.  Pro- 
posita  enim  veritate  Scripturae  sacrae ,  as- 
sumpta  perversitate  nequitiEe  judaicBe,  recte 
concludilur  severitas  divinae  vindictse,  se- 
cundum  illud  ' :  «  Arguet  mundum  de  pec- 
cato,  et  de  justitia,  et  de  judicio.  »  Proponit 
enim  justiliam,  assumit  peccatum,  et  con- 
cluditjudiciuoi. 

Primo  ergo,  quantum  ad  aequitatem  judi- 
cis,  dicit  :  Et  ingressus  in  iemplum,  ccepit 
ejicere  vendentes  et  ementes  ;  in  quo  osten- 
ditur  ff.quitas  judiciSj  qui,  licet  esset  man- 
suetus  in  tolerando  injuriam  propriam,  se- 
cundum  illud  ' :  «  l!;t  ego  quasi  agnus  man- 
suetus,  qui  portatur  aJ  victimam ;  »  tamen 
in  ulciscendo  injuriam  divinam  fuit  severus 
judex,  et  justus.  Et  quia  maxima  injuria 
est,  cum  dehonestatur,  ubi  debet  honorari ; 
ideo  dicitur  quod  ingressus  est  in  templum, 
ut  ibi  faceret  judicium  :  quod  fecit  et  in 
suffi  praedicationis  exordio,  secundum  quod 
narratur  post  miraculum  de  mutatione 
aquae  in  vinum  ^  et  in  termino  post  mira- 
culum  de  Lazaro  suscitato,  ut  sic  veriflcetur 
illud  ^ :  «  Zelus  doraus  tuec  comedit  me, »  etc. 
Et  Joannes  dicif,  hoc  tunc  verificatum  esse. 
Et  attendendum,  quod  Dominus  statim  post 

'  Murc,  XVI,  10.  —  ^  Joan.,  Ili,  18.  —  '  IbiJ.,  xvi, 
8.  —  »  Jercm.,  XI,  19.  —  »  Jorm.,  II,  15.  —  «  Psat. 
Lxviii,  10.  —  1  Joan.,  II,  17.  —  •  JUicli.,  iii,  9-12.  — 


annuntiationem  excidii  Jerusalem,  intravit 
ad  templum  purgandum,  ut  ostendat  quod 
maxima  causa  destructionis  cjus  fuit  pecca- 
tum  sacerdotum.  Unde  Glossa  :  a  Post  enu- 
merata  mala,  ingressus  templum,  ejecit  ven- 
dentes  et  ementes  :  per  hoc  innuens  quod 
ruina  populi  maxime  ex  culpa  sacerdotum 
fuit;  cum  vendentes  et  ementes  percutit,  os- 
tendit  unde  radix  perdilionis  processit.  » 
Unde  dicitur  '  :  «  Audite  hajc,  principes  do- 
mus  Jacob,  et  judices  domus  Israel,  qui  abo- 
minamiui  judicium,  et  oinnia  recta  perver- 
titis ;  qui  aedificatis  Sion  in  sanguinibus,  et 
Ilierusalem  in  iniquitate.  Priucipes  ejus  iu 
muneribus  judicabant,  et  sacerdotes  ejus  in 
mercede  docebant,  et  prophetae  ejus  in  pe- 
cunia  divinabant.  Propter  hoc,  causa  vestri 
Sion  quasi  ager  arabitur,  et  Jerusalem 
quasi  acervus  lapidum  erit,  et  mons  templi 
in  excelsa  silvarum.  »  Et  °  :  «  Propter  pec- 
cata  prophetarum  ejus,  et  iniquilates  sacer- 
dotum  ejus,  qui  effuderunt  in  medio  ejus 
sauguinem  justorum.  »  In  hoc  autem  quod 
Dominus  ejecit  ementes  et  vendentes,  osten- 
dit  se  maxime  damnareinclericis  avaritiam, 
et  potissime  simoniam.  Unde  dicitur  '"  quod 
«  cathedras  vendentium  columbas  evertit.  » 
Omnibus  talibus  Petrus  dicit  "  :  «  Pecunia 
tua  tecum  sit  in  perditionem,  quoniam  do- 
num  Dei  existimasti  pecunia  possideri  (a).  » 
Secuiido,  quantum  ad  aequitatem  juris, 
subdit  (v.  46)  :  Dicens  illis  :  Scriptum  est, 
quia  domus  mea,  domus  orationis  est.  Hoc 
autem  est,  quia  "  :  «  Holocausta  eorum  et 
victimae  eorum  placebunt  mihi  super  altari 
meo,  quia  domus  mea  domus  orationis  vo- 
cabitur  cunclis  populis,  ait  Dominus  Deus 
qui  congregat  dispersos  Israel.  »  Unde  et 
David  in  Psalmo  dicit '  :  «  Domum  tuam  de- 
cet  sanctitudo.  »  Et  iterum  "  :  «  Introibo 
in  [b]  domum  tuain,  adorabo  ad  templum 
sanctum  tuum.  »  Et  in  constructione  templi 

'  Thren.,  IV,  13.  —  "  Mntth.,  xxi,  12.  —  "  Act.,  viii, 
20.  —  >'  Isa.,  LVi,  7-8.  —  '»  Psal.  xcil,  5.  —  "  Psal. 
V,  8. 
(<•()  Cait,  cdit.  possidorc.  —  (b)  Ilcm  ud. 


dicitur  '  :  a  Sinl  oculi  tui  aperti  super  do- 
mum  hanc  die  ac  nocte,  super  domum  de  qua 
dixisti  :  Erit  nomen  meum  ibi.  »  '  «  Oculi 
mei  erunt  aperti ,  et  aures  meae  erectae  ad 
orationem  ejus.  qui  in  loco  isto  oraverit. 
Elegi  enim  et  sanciiDcavi  locum  istum, 
ut  sit  nomen  meum  ibi  in  [a)  sempiternum.  » 
Et  ideo  dicebant  sacerdotes  ' :  «  Tu,  Do- 
mine,  elegisti  domum  istam  ad  invocandum 
nomen  tuum  in  ea,  ut  esset  domus  orationis 
et  obsecrationis  populo  tuo.  »  Ad  hoc  tamen 
praecipue  ordinata  est  domus  ecclesiastica, 
quffi  facta  est  ut  illic  quidem  praecipue  co- 
latur  per  actum  orationis,  in  qua  Deus  ora- 
tur  et  adoratur  ,  et  impletur  principium 
prseceptorum  legaUum,  quo  praecipitur  ut 
adoretur  Deus,  et  replicatur,  videlicet  '  : 
«  Dominum  Deum  tuum  aJorabis,  et  illi  soli 
servies.  » 

Tertio,  quantum  ad  enormitatem  sceleiis, 
subjungit  :  Vos  autem  fecistis  illam  spelun- 
cam  latronum.  Hoc  autem  dicitur  ipsis  sa- 
cerdolibus.  Unde  Glossa  " :  «  Qui  ad  hoc  in 
templo  residetis,  ut  vel  non  dantes  munera 
persequamini  (6)  corporaliter  ,  vel  spiritua- 
liter  dantes  vetetis,  secundum  illud  °  :  Si 
quis  non  dederit  in  ore  eorum  quip- 
piam,  »  etc.  Tunc  autem  domus  Dei  flt  spe- 
lunca  latronum,  quando  contra  voluntatem 
Christi  contrectatur  patrimonium  Christi 
cruciflxi  :  hoc  est  enim  furari  et  latrocinari, 
quando  pubhce  flt ;  propter  quod  dicitur  ■"  r 
«  Numquid  spelunca  latronum  facta  est  do- 
mus  ista  in  qua  invocatum  est  nomen  meum 
in  oculis  vestris?  »  Sequitur  :  «  Ite  ad  lo- 
cum  meum  in  Silo,  et  videte  quae  fecerim  ei 
propter  mahtiam  populi  mei  Israel.  »  Haec 
autem  maUtia  principaliter  sacerdotibus  im- 
putatur.  Ideo  eis  specialiter  dicit :  Vos,  quo- 
rum  erat  eam  purgare,  et  in  sanctitate  cus- 
todire.  Unde  Chrysostomus  :  «  Unusquisque 
Christianus  pro  suo  peccato  suam  reddet 
rationem ;  sacerdotes  autem  non  tantum  pro 

'  III  Hetj.,  VIII,  29.  —  «  II  Paral.,  vii,  15.  — 
5  \  Mac/i.,  VII,  37.  —  *  Deut.,  vi,  13;  x,  20;  Malth., 
IV,  10;  Luc,  IV,  8.  —  '  Gloss.  iulerlin.  in  hunc  loc. 
—  6  Mich,,  III,  5.  —  '  Jerem.,  vii,  U,  12.  —  »  Mal., 


EVANGELII  SANCTI  LUC^ 

suis,  sed  pro  omnium  subditorum.  Quem- 


admodum  enim  videns  arborem  pallenti- 
bus  foliis  marcidam,  inteUigit  quod  causam 
aUquam  habeat  in  radice  ;  sie  cum  videris 
poputum  indiscipUnatum ,  cognosce,  quia 
sacerdotium  ejus  non  est  sanum.  »  Ideo  di- 
citur '  :  a  Labia  sacerdotis  cuslodient  scien- 
tiam,  et  legem  requirent  ex  ore  ejus,  quia 
angelus  Domini  exercituum  est.  Vos  autem 
recessisUs  de  via,  et  scandaUzastis  plurimos 
in  lege,  irritum  fecistis  pactura  Levi.  »  Se- 
quitur  :  «  Propter  quod  ego  dedi  vos  con- 
temptibiles  omnibus  popuUs. 

47.  Et  crat  docens  Cjuotidie,  etc.  Post- 
quam  descripsit  qualiter  Christus  facto  os- 
tendit  se  regem,  judicem,  pontiflcem ,  hic 
quarto  describit  quo  modo  Christus  ostendit 
se  doctorem ;  ad  cujus  expUcationem  tria 
introducuntur  :  in  Christo  scilicet,  assiduitas 
docendi ;  in  Pliarisreis  autem,  assiduitas  ma- 
Ugnandi ;  in  popuUs  vero,  assiduitas  addis- 
cendi.  Ex  quibus  apparet  quod  Christus  ve- 
rus  erat  doctor,  quia  docti'ina  ej  us  erat  pu- 
blica  cunctis,  exosa  perversis,  gratiosa  bonis; 
et  hoc  propter  suam  celebritatem,  veracita- 
tem,  et  gratiositatem. 

Priiuo  ergo,  quantum  ad  doctrinae  Christi 
celebritatem,  qua  erat  publica  cuuctis,  dici- 
tur  :  Et  erat  docens  quotidie  in  templo  ;  in 
quo  [c]  insinuatur  perfecta  doctrina;  pubU- 
catio ,  quia  erat  sine  intermissione ,  nam 
quotidie  docebat.  Sic  Paulus  bonus  doctor 
faciebaf,  de  quo  dicitur  ' :  «  Non  subterfugi 
quominus  annuntiarem  omne  consilium  Dei 
vobis ;  »  subditur  :  «  Propter  quod  vigilate, 
memoria  retinentes,  quoniam  per  triennium 
nocte  et  die  non  cessavi  cum  lacrymis  mo- 
nens  [d]  unumquemquevestrum. »  lloceUam 
hortatur  fleri,  scribens  cul  Timotheuyn  '°  : 
«  TesUflcor  coram  Deo,  et  Jesu  Christo  : 
praedica  verbum,  insta  opportune,  impor- 
tune  :  argue,  obsecra,  increpa  in  omni  pa- 
tientia  et  doctrina.   »   Perfecta   publicatio 


11,  7-9. 


Act.,   XX,  27,  31.  —  "  II  Tim.,   iv,   2. 


[a)  Ccct.  cilil.  deest  ia.  —  (6)  Al.  prosequamini.  — 
(c)  Coit.  edit.  qua.  —  (of)  Item  monere. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIX. 


129 


erat,  quia  sine  exclusione  alicujus.  Non 
enim  in  secreto,  sed  in  publico  loco,  scilicet 
in  templo  '  :  «  Ego  palam  locutus  sum 
mundo ;  ego  semper  docui  in  synagoga,  et 
in  templo,  quo  oranes  Judeei  conveniunt :  et 
in  occulto  locutus  sum  nihil.  »  Perfecta 
etiam  publicatio,  quia  sine  alicujus  utilis  ce- 
latione.  Ideo  generaliter  dicit  :  Docens,  quia 
omnem  veritatem  docebat,  secundum  illud  ^ : 
«  Ego  Dominus  docens  te  utilia.  »  Et  '  : 
«  Omnia  quaecumque  audivi  a  Patre  meo, 
nota  feci  vobis.  »  Et  ipse  erat  juste  docens, 
quia  proprie  ipse  solus  doctor,  secundum  il- 
lud  ' :  «  Magister  yester  unus  est  Christus.  » 
Quod  exponens  Augustinus  dicit ' :  «  Cathe- 
dram  habet  in  coelo,  qui  intus  docet  corda.  » 
Perfecta  ergo  erat  communicalio  doctrinae 
ex  parte  loci,  et  ex  parte  documenti,  juxta 
quod  Paulus  de  se  dicit '  :  «  Niliil  subtraxi 
vobis  utilium,  quominus  annuntiarem  vo- 
bis,  et  docerem  vos  publice  et  per  domos  : 
testificans  Judteis  et  gentilibus  in  Deum 
poenitentiam,  «t  fidem  in  Dominum  nostrum 
Jesum  Christum.  » 

Secundo ,  quantum  ad  doctrinee  Christi 
veracitatem,  qua  exosa  erat  incredulis,  sub- 
dit  :  Princeps  autetn  sacerdotum,  propter 
ambitionem  dignitatis  sacerdotalis ;  de  qui- 
bus  Isaias  '  :  «  Principes  tui  infldeles,  socii 
furum,  omnes  dibgunt  munera,  »  etc.  Et 
scribos,  propter  ambitionem  cathedrae  ma- 
gistralis,  secundum  illud  '  :  «  Super  cathe- 
dram  Moysi  sederunt  Scribae  et  Pharisei.  » 
Et ' :  «  Attendite  a  Scribis,  qui  volunt  am- 
bulare  in  stolis ,  et  amant  salutationes  iu 
foro,  et  primas  cathedras  in  synagogis.  » 
Et  principes  plebis ,  propter  ambitionem 
potestatis  judicialis ;  de  quibus  dicitur  '»  : 
«  Manus  principum  et  magistratuum  fuit  in 
transgressione  hac  prima.  »  Et  quia  primo 
eis  imputatur  debitum  populorum,  ideo  di- 
cilur  "  :  «  Tolle  cunctos  principes  populi,  et 
suspende  eos  contra  solenj  iu  patibulis.  »  De 

'  Joan.,  XX,  18.  —  '  Isa.,  xLViu,  17.  —  '  Jonn.,  x\, 
lo.  —  '  Alallh.,  XXIII,  8.  —  '  Aug.,  in  E[jist.  Joau., 
tract.  111,  n.  13.  —  «  Act.,  xx,  20-21.  —  '  Isa.,  i,  23. 
TOM.    XI. 


iis  dicitur,  quod  qumrebant  illum  perclere, 
per  odium  malignitatis;  ideo  in  Joanne  [a] 
dicebat  '=  :  «  Quajritis  me  interflcere,  homi- 
nem  qui  veritatem  vobis  locutus  sum.  » 
Ideo  autem  isti  magis  quasrebant  quam  alii, 
quia  minus  volebant  [b)  sustinere  vitia  sua 
taugi,  secundum  illud  "  :  «  Odio  habuerunt 
corripientem  in  porta.  »  Vel  polius,  quia  ti- 
mebant  perdere  honorem  suum.  Et  hsec  fuit 
principalis  ratio,  quffi  movil  eos  ad  occiden- 
dum  Christum.  Et  hac  ratione  totus  hic 
mundus,  qula  ainat  privatum  bonum,  con- 
juravit  contra  Christum,  qui  dicit  ipsum 
contemnendum.  Undedicitur  '* : «  Astiterunt 
reges  terraR ,  et  principas  convenerunt  in 
unum.  »  Unde  Bernardus  :  «  0  bone  Jesu, 
totus  mundus  videtur  contra  te  conjurasse ; 
et  ii  primi  in  persecutione  tua  sunt,  qui  vi- 
dentur  regere  populum,  et  diligere  princi- 
patum.  » 

Tertio,  quantum  ad  doctrinae  Christi  gra- 
tiositatem,  qua  placita  erat  devotis,  subjun- 
gitur  (v.  48)  :  Et  tion  itivetiiebant  quid  fa- 
cercnt  illi,  quia  acceptus  erat  plebi.  Unde 
infra  " :  «  Quaerebant  principes  sacerdotum 
et  scribaj  mittere  in  illum  nianus  illa  hora  : 
et  timuerunt  populum.  »  Et  hoc,  quia  dili- 
gebant  eum  sicut  magistrum  fldelem  et  bo- 
num.  Et  ideo  subdit  :  Otnnis  enitn  populus 
suspensus  eral ,  audiens  illum.  Unde  in 
Joatitie^\  dixerunt  illi,  qui  missi  fuerantad 
eum  capiendum  :  «  Nunquam  sic  locutus  est 
homo,  sicut  hic  homo.  »  Unde  suspensi  erant 
per  admirationem.  Propter  quod  dicitur  "  : 
«  Admirabantur  turbae  super  doctrina  ejus. » 
Suspensi  etiam  erant  ex  devotione  "  :  «  Mul- 
titudo  copiosa  plebis,  »  etc,  «  qui  venerant 
ut  audirent  eum,  et  sanarentur  a  languori- 
bus  suis.  »  Suspensi  etiam  erant  ex  aviditate 
et  desiderio,  secundum  illud '»  : «  Auris  bona 
audiet   cum    omni   concupiscentia   sapien- 

—  '  Mallh.,  xxin,  3.  —  8  lac^  ^x,  46.  —  i»  I  Esdr., 
1.X,  2.  —  1'  Nitm.,  XXV,  4.  —  '2  Joan.,  vm,  40.  — 
"  Amos,  V,  10.  —  »  Psal.  ii,  2.  —  '»  Inf.,  xx,  19. 

—  "  Joan.,  VII,  46.  —  "  Matt/i.,  vii,  28,  —  '»  Sup., 
VI,  n.  —  19  Eccli.,  m,  31. 

(«]  C(et.  ciiit.  Ideo  Jounncs.  —  (4)  Item  volunt. 

y 


130 


EVANCELIl 


tiam ;  »  et  maxime  sapientiam  sapienlum, 
quae  est  ipsa  sapientia,  quae  dicit  '  •  «  Hea- 
tus  homo  (jui  audit  me,  et  qui  vigilat  ad  fo- 
res  meas  (juolidifi,  et  obsetvat  ad  postes  os- 
tii  mei.  Quime  iavenerit,  inveniet  vitaui,  et 
hauriet  salufem  a  Domino.  »  Et  ^ :  «  Qui  au- 
dit  me,  non  coufundetur ;  et  qui  operantur 
in  me,  non  peccabunt.  Qui  elucidant  me, 
vitam  seternam  habebunt.  » 

CAPUT  XX. 

i.  Et  factum  est ,  in  niia  dicrim) ,  etc. 
Postquam  confutavit  incredulitatem  Judaeo- 
rum  per  facta,  hic  confutat  per  verba  et  do- 
Dmsio.  cumenta.  Dividitur  autem  h?ec  pars  in  tres, 
in  quarum  prima  documentis  confutat  Pha- 
risffios  errantes  ex  malitia ;  in  secunda  con- 
futat  Sadducseos  errantes  ex  ignorantia, 
ibi  '  :  Accesserunt  autcm  quidam  Saddu- 
ccEomm,  etc. ;  in  tertia  informat  discipulos 
ad  sapientiam,  ibi '  :  Audiente  autem,  omni 
populo,  etc.  Prima  pars,  in  qua  Pharisaos 
confutat,  tres  habet  partes,  in  quarum  prima 
repellit  objectam  calumniam ;  in  secunda 
arguit  occultam  perfidiam,  ibi '  :  Ccepit  aic- 
tem  dicere  ad  plebem,  etc;  in  tertia  vero 
confutat  versutiam  adinventam,  ibi  ^  :  Et 
qucerehant  principes  sacerdotum^  etc.  Con- 
futationem  ergo  calumniae  objectse  describit 
Evangelista  hoc  ordine  :  primo  introducitur 
Pharisaeorum  protervitas  in  impediendo; 
secuudo  ,  Christi  sagacitas  in  resistendo ; 
tertio,  Pharisaeorum  dolositas  in  fugiendo  ; 
quarto,  Christi  veracitas  adversarios  refel- 
lendo. 

Primo  ergo,  quantum  ad  protervifatem 
Pharisaeorum  in  impediendo,  prtemittit :  Et 
factum  est,  in  una  dierum,  docente  illo  po- 
pulum  in  templo,  et  evamjelizante,  secun- 
dum  evangelicam  veritatem,  quae  omnibus 
declaranda  est,  secundum  quod  ipse  disci- 
pulis  suis  dixit  ^  :  «  Quod  in  aure  auditis, 

'  Vrov.,  VIII,  34-35.  —  '  Ecdi.,  xxiv,  30-31.  — 
'  Inl'.,  V.  27.  —  *  IdI'.,  V.  4.u.  —  »  luf.,  v.  9.  —  «  Inf., 
V.  19.   —   '  Mallh.,  s,    27.  —  «   Marc,  xvi,   lo.  - 


SANCTI  LVCM 

praedicate  super  tecta.  »  Et  *  :  «  Prsedicate 
Evangelium  omni  creaturae.  »  Sic  et  ipse  fa- 

cifibat,  spcundum  illud  » :  «  Doctrinaiu  quasi 
aiilelucauum  ilkunino  omuibus,  et  enarrabo 
illam  usque  ad  longinquum.  »  Et  post :  «  Vi- 
deto  quoniam  non  solum  mihi  laboravi,  sed 
omnibus  exquirentibus  veritatem.»  Haecau- 
tem  doctrina   veritatis   otiosa   est   malis , 
quia  "*  «  qui  male  agit,  odit  lucem.  »  Ideo 
subditur  :  Convenerunt  [a)  principes  sacer- 
dntum,  et  scribce  cum  senioribus,  pur  faslo- 
sam  (b)  protervilatem.  In  principibus  namque 
erat  fasfus  propter  excelleutiam  disnitatis  ; 
in  scribis,  propter  excellentiam  cognitionis; 
in  senioribus,  propter  canitiem  senectutis. 
Ideo  non  conveniebant  sicut  humiles  ad  ad- 
discendum,  sed  sicut  superbi  ad  calumuian- 
dum,  secundum  illud  "  :  «  Convenerunt  in 
unum  adversus  Dominum  et  adversus  Chris- 
tum  ejus.  »  IJiuIe  in  his  completur  illud  '-  : 
«  Ipsi  fuerunt  rebelles  luiniui,  uescierunt 
vias  ejus.  »  Rebellio  autem  ortum  habet  ex 
invidia,  quae  est  filia  superbiae.  Ilaec  est "« fe- 
ra  pessima,  qua^  devoravit  Joseph.  »  Et  de 
illa  Chryso.stomus  "  :  «  Dicebant  sacerdotes 
apud  se  :  Nos  fuimus  columnae  templi ;  et 
ecce  super   illum  tota  reclinatur  Ecclesia. 
Nos  fuimus  taceutium  scriplurarum  quasi 
hngua  visibilis,  etecce  ille  resonat  in  medio 
templi,  et  nos  contempti  tacemus.  Nos  fui- 
mus  patres;  ille  generat  filios,  et  nos  steriles 
sumus.  »  Quod  dicit  quantum  ad  praedicta 
tria  genera  personarum,  quae  per  iuvidiam 
excaecata  sunt ;  propter  quod  manifesta  de- 
derunt  in  dubium  et  calumniam />).  Prop- 
ter  quod  adjungitur  (v.  2)  :  Et  aiunt,  dicen- 
tes  ad  illum  :  Dic  nobis,  in  r/ua  poteslate 
Iwc  facis?  aut  quis  cst,  cjiii  dedit  tibi  hanc 
potestatem?  lloc  autem  requirunt  ut  du- 
bium,  cum  tamen  per  evidentissima  mira- 
cula  sit  mauifestum,  secundum  illud  '^  : 


'  Eccli.,  XXIV,  44,  47.  —  "  Joan.,  lli,  20.  -  "  Psul. 
II,  2.  —  '•  Job,  XXIV,  13.  —  ''  Geit.,  xxxvii,  20.  — 
"  Imo  auctor  Oper.  imperf.  in  Mutlh.,  hom.  xxxix, 
iuter  Oper.  Cbrysost.,  App.  t.  VI.  —  '=•  Joan.,  v,  36. 
(n)  Cact.  edit.  aild.  omnes, —  (A)  Cat.  cdit  fatuosam. 
—  (c)  Item  caliuuniantur. 


EXPOSITIO 

«  Opera,  qnae  ego  facio,  testimonium  per- 
hibent  de  me  :  »  sed  ipsi,  quaerendo,  totam 
plebem  in  dubitalionem  ducere  volebant , 
quasi  illa  miracula  non  esseut  a  Deo,  sed 
potius  a  diabolo.  Unde  Glossa  :  «  De  Dei  po- 
testate  dubitant,  et  subintelligi  volunt  dia- 
boli  esse  omne  quod  facit.  »  Hcec  autem  du- 
bitalio  veniebat  illis  ex  corruptione  con- 
scientiae  suai.  Unde  Chrysostomus  '  :  «  Om- 
nis  homo  secundum  se  exislimat  alterum, 
et  fornicarius  neminem  putat  castum ;  cas- 
tus  non  facile  de  fornicario  suspicatur  ;  su- 
perbus  neminem  putat  humilem  :  sic  qui 
non  est  ex  Deo  sacerdos ,  nullius  sacerdo- 
tum  putat  esse  ex  Deo.  »  Unde  et  caecus  ii- 
luminatus  arguebat  Pharisaeorum  caecita- 
tem,  qui  dicebant  se  nescire  unde  Christus 
esset,  secundum  iilud  -  :  «  In  hoc  enim  mi- 
rabile  est,  quia  vosnescitis  unde  sit,  et  ape- 
ruit  meos  oculos.  Scimus  autem  quia  pecca- 
tores  Deus  non  audit ;  sed  si  quis  Dei  cultor 
est,  »  etc.  Ideo  dicitur '  :  «  In  manu  Dei 
potestas  terrie  (a).  »  Et  * :  «  Non  est  potestas 
nisi  a  Deo.  » 

Secundo,  quantum  ad  sagacitatem  Christi 
in  resistendo,  subdit  (v.  3)  :  Respondens  au- 
tem  Jesus  dixit  ad  illos  :  Interrogabo  vos  et 
ego  uniim  verbum.  Cum  deberet  respondere, 
interrogabat,  non  quia  nesciret,  sed  quia 
melius  ligantur  per  interrogationem  factam, 
quam  per  responsionem  absolutam.  Unde 
Beda  :  «  Poterat  aperta  responsione  tenta- 
torum  calumniam  confutare ;  sed  prudenter 
interrogat,  ut  vel  suo  silentio,  vel  sua  sen- 
tentia  condemnentur,  »  sicut  dicitur  '  :  «  De 
ore  tuo  te  judico,  serve  nequam.  »  Cautela 
enim  est,  quod  omnino  adversanti  omnino 
adversandum  est,  et  contra  tergiversantes 
oportet  ex  datis  procedere,  ut  videantur  (b). 
Ideo  caute  quaerit  et  interrogat,  quia  quid- 
quid  respondeant,  convincuntur,  cum  subdit : 
Respondcte  mihi :  (v.  A)  Baptismus  Joannis 
de  ccelo  erat,  an  ex  hominibus  ?  Ad  hoc  non 

'  Imo  auct.  Oper.  impcrf.,  loco  mox  citato.  — 
^Joan.,  IX,  30-31.  —  '  Eccli.,  X,  4.  —  *  ftoin.,  xju,  1. 
—  =  Srip.  ,  XIX,  32.  —  «  Joan.,  V,  33.  —  '  Ibid.,  I,  32^ 
34.  —  8  Ibid.,  8.  —  »  Ibiil.,  v,  35.  -  '» Ibid  ,  l,  23.  — 


IN  CAP.  XX.  m 

poterant  respondere,  nisi  tripliciter  :  vel 
simpliciter  tacendo,  et  sic  erant  confusi ;  vel 
dicendo  quod  erat  de  hominibus,  et  sic  ab 
hominibus  essent  lapidati ;  vel  dicendo  quod 
de  Deo,  et  sic  Christus  haberet  propositum  ; 
quia  Joannes  testimonium  perhibuit  de 
Christo  in  suo  baptismo,  secundum  illud  «  : 
«  Vos  misistis  ad  Joannem,  et  testimonium 
perhibuit  veritati : b' «  Quia  vidi  spiritum  des- 
cendentem  quasi  columbam  de  coelo,  et  man- 
sit  super  eum  :  et  ego  vidi,  et  testimonium 
perhibui,  quia  hic  est  filius  Dei.  »  Unde 
Glossa  :  «  Quem  confitemini  de  coelo  ha- 
buisse  prophetiam,  mihi  testimonium  per- 
hibuit,  et  ab  illo  audistis,  in  qua  potestate 
hasc  faciam.  »  Quoniam  ergo,  ut  dicitur  % 
«  non  ei'at  ille  lux,  sed  ut  testimonium  per- 
hiberet  de  lumine,  »  dubitatores  de  lumine 
remittuntur  ad  lucernae  considerationem. 
Nam,  sicut  dicitur  ",  «  ille  erat  lucerna  ar- 
dens  et  lucens.  »  Et  dubitatores  de  Verbo 
remittuntur  ad  vocem  '" : «  Ego  vox  clamau- 
tis  in  deserto. » 

Tertio,  quantum  ad  Pharisaeorum  dolosi- 
tatem  in  subterfugiendo,  subjungltur  (v.  5) : 
At  illi  cogitabant  intra  se  dicentes  :  Quia  si 
dixerimus  de  coelo ,  confiteudo  veritatem, 
dicet :  Quare  ergo  non  credidistis  illi  ?  ar- 
guendo  scilicet  nostram  incredulitatem  : 
qua  scillcet  viro  ccelesti  credere  recusabant, 
secundum  illud  "  :  «  Venit  Joannes  neque 
manducans,  neque  bibens,  et  dicunt  :  Dae- 
monium  habet.  »  (v.  6)  Si  autem  dixerimus, 
Ex  hominibus,  plebs  universa  lapidabit  nos, 
abhorrendo  mendacium.  Nam  blasphemi  la- 
pidandi  erant ,  secundum  Jegem  '^  :  «  Educ 
blasphemum  extra  castra,  et  ponant  omnes 
qui  audierunt,  manus  suas  super  caput  ejus, 
et  lapidet  eum  populus  universus.  »  Certi 
stmt  enim  Joannem  prophetam  esse,  propter 
evidentissimam  sanctitatem,  ob  quam  de 
Joanne  dicitur  "  :  «Quidexistisvidere?  pro- 
phetam  ?  etiam  dico  vobis,  ct  plusquam  pro- 

—  "  MaUk.,  XI,  18.  —  '-  Lcvit.,  xmv,  14.  — 
'^  Maith.,  XI,  9. 

(rt)  Ca:t.  e.ilit.  hominis.  —  {li)  Forsan  legendum  ri- 
deaalur  vel  eviucautur. 


132 


EVANGELII 


phetani.  »  Unde  supra  '  :  «  Existimante  au- 
tem  populo  (le  Joanne,  ne  forte  ipse  esset 
Christus,  respondit  Joannes  dicens  oninibus : 
Ego  quidem  aqua  baplizo  vos;  vcniet  au- 
tem  fortior  rae,  cujus  non  sum  dignus  sol- 
vere  corrigiara  calceamentorum  ejus.  »  Et 
quia  odium  veritatis  ex  uua  parle  urgebat, 
et  ex  alia  timor  lapidationis,  ideo  prasten- 
dunt  ignorantiam  responsionis,  cum  subdi- 
tur  (v.  7)  :  Et  respondcriml  se  ncscire  nnde 
esset.  Glossa  '  :  «  Timentes  lapidationera, 
sed  magis  timentes  veritatis  confessionem.» 
Hujus  autem  confessio  ignorantiae  superba 
erat  et  dolosa,  quia  tales  dicebant  conlra 
conscientiam  ,  ut  vitarent  redargutionem 
apertam.  Unde  Chrysostomus  :  «  Mendacia, 
etsi  non  habent  quem  decipiant,  tamen  ipsa 
sibi  raentiuntur. »  ^  «  Mentita  est  iniquitas 
sibi.  »  Et  iterum  («)  *  :  «  Filii  isti  alieni 
mentiti  sunt  mihi.  »  Et  ideo  in  Joanne  [b)  ^ : 
«  Si  dixero,  quia  non  scio  eum,  ero  similis 
vobis,  mendax.  » 

Tertio,  quantum  ad  Christi  veracitatem 
in  refellendo,  subjungit  (v.  8)  :  Et  Jesus  ait 
illis  :  Neqiie  ecjo  dico  vobis,  in  qua  potestate 
hcec  facio  :  quia  cum  veritatem  denegant, 
digni  sunt,  ut  eis  a  veritate  notitiae  veritas 
denegetur,  secundum  ilhid  "  :  «  Sicut  non 
probaverunt  Deuni  habere  in  notitia,  tradi- 
dit  illos  Deus  in  reprobum  sensum.  »  Et 
nota  quod  Dominus  eis  veritatem  occullavit 
duplici  de  causa.  Unde  Glossa : «  Propter  duas 
causas  veritas  quaerentibus  est  absconden- 
da  :  vel  qnia  minus  capaces  sunt  ad  audien- 
dum,  »  uude  dicitur  ^'  :  «  Multa  habeo  vobis 
dicere ,  sed  non  potestis  portare  niodo ;  » 
«  vel  quia  ex  odio  vel  contemptu  quffirunt, » 
unde  dicitur  *  :  «  Nohte  dare  sanctum  caiii- 
bus. »  Hinc  Chrysostomus  dicit  :  «  Quia  ipse 
dixit,  Nolite  sanctum  dare  canibus,  non  di- 
cebat,  ne  ipse  transgrederetur  praeceptum 
quod  posuil,  et  non  prajteribit.  »  Informa- 
mur  (c)  ergo  ex  hoc  ad  celanda  mysteria  sacra 

'  Siip.,  III,  15,  IG.  —  2(j!ois.  interlin.  iu  hunc  loc. 

—  '  Psul.    XXVI,     li.    —    '    Psul.    XVII,    46.    —    »  ^007)., 

vill,   55.    —  «    Rom.,   I,  28.   —   '  Joan.,   xvi,  12.  — 
'  Muitli.,  VII,  (i.  —  0  Isa.,  XXIV,  16.  —  "  Prov.,  xxvii, 


SANCTI  LUC^ 

malevolis  '  :  a  Secretum  meum  mihi,  secre- 
tum  meum  mihi ;  »  et  ad  occultandam  no- 
stram  excellentiara,  [d]  dicitur '" :  «  Laudet  to 
aiienus,  et  nou  os  tuum  ;  extraneus,  et  noa 
labia  tua.  » 

9.  C'Mpit  autem  dicere  ad  plebem ,  etc. 
Postquam  repulit  Pharisoeorum  calumniam, 
hic  consequenter  tangit  et  arguit  occultani 
ipsorura  perfidiam  per  parabolam  ad  ple- 
bem  propositam.  Iii  hac  autera  paraljola, 
tria  iusinuantur  :  primum  est  benignitas  li- 
beralitatis  divinae;  secundum  est  malignitas 
perversilatis  judaicae,  ibi  "  :  Et  in  tempore 
misit,  etc. ;  tertium  est  severitas  ultionis  ju- 
diciariae,  de  qua  ibi  '*  :  Quidergo  faciet  illis 
dominus  vinece ,  etc.  Benignitatem  autem 
liberalitatis  divinae  circa  synagogam  osten- 
dit  tripliciler,  scilicet  in  invitando  synago- 
gam  ad  sui  culturam ;  in  dando  deliitam 
custodiam ;  et  in  committendo  libertatem 
voluntariam. 

Pi'imo  ergo ,  quantum  ad  parabolicani 
expressionem  vocalionis  .«ynagogae  ad  divi- 
nam  culturam,  dicit  :  Ccxpit  autem  diccre 
ad  plebem  parabolam  hanc,  quia  scilicet 
majores  non  erant  digni  audire.  Homo  qiii- 
dam  plantavit  vineam.  Per  hominem  istum 
Deus  intelligitur,  ad  cujus  imaginem  homo 
est  formatus  "  :  «  Faciamus  hominem  ad 
imaginem,  »  etc.  Yinea  autem  ista  est  syna- 
goga  "  :  «  Vinea  Domini  exercituum,  domus 
Israel  est.  »  Ilanc  vineam  Dominus  planta- 
vit,  quando  in  patriarchis  eos  ad  culturam 
suamelegitetvocavit.  Propter  quod  apud  ^^/e- 
remiam  [e)  "* : «  Ego  plantavi  te  vineam  elec- 
tam,  omne  semen  verum.  »  De  istias  vineae 
plantatione,  Isaias  '*  :  «Vinea  facta  est  dilecto 
meo,  in  cornu  filio  olei.  Et  sepivit  eam,  et 
lapides  elegit  ex  ea,  et  plantavit  vineam 
electam,  et  aedificavit  turrim  in  medio  ejus. » 
Per  sepem  autim  vineae  intelligitur  angelo- 
rum  custodia  "  :  a  Angelis  suis  maudavit  de 


2.  —  11  liif.,  V.  10.  —  12  Inf.,  T.  13.  —  13  Gen.,  I,  2G. 

—  1'  Isn.,  V,  7-8.  —  15  Jerem.,  II,  24.  —   •«  ls;i.,  v,   1. 

—  1'  Psal.  xc,  II.—  («)  Suiti>l.  legilur.—  (4)  Cat.  edil. 
UleoJoannes. —  (c)  liein  informautur. —  {d)  Suppl.  ut. 

—  (e)  Cwt.  edit.  Kieremias. 


EXPOSITtO  IN  CAP.  XX. 


133 


te,  ut  custodlant,  »  efc.  Per  lapides  electos 
intelligitur  patriarcharum  stabilitas.  Unde  ' 
in  duodecini  lapidibus  rationalis  (a)  erant 
nomina  duodecim  filiorum  Israel.  Per  tui- 
rim  autem,  sacra  Scriptura  ^  :  «  Sicul  turris 
David  collum  tuum,  quae  ffidificata  est  cum 
propugnaculis.  » 

Secundo,  quantum  ad  debitam  custodiam 
datam,  subdit :  Et  locavit  eam  colonis.  Per 
colonos  intelliguntur  duces  et  proceres  sy- 
nagogae.  Glossa  :  «  Coloni  sunt  operarii  qui 
ad  colendam  vineam   hora  prima,  terlia, 
sexta  et  nona  sunt  conducti,  secundum  il- 
lud  '  :  «  Simile  est  regnum  coelorum  bomini 
patrifamilias,  qui  exiit  primo  niane  condu- 
cere  operarios  in  vineam  suam.  »  Et  de  iis 
in  Canticls  "  :  «  Vinea  fuit  pacifico,  in  ea 
quse   habet  populos  tradidit  eam  custodi- 
bus.  »  Ideo  autem  dicitur  locasse,  quia  exi- 
git  pensionem.  Unde  dicitur  ^  :  «  Vir  atfert 
pro  fructu  ejus  mille  argenteos.  Vinea  mea 
coram  me  est.  Mille  tui  paciflci  (0),  et  du- 
centi  his  qui  custodiunt  fructus  ejus.  »  Uu- 
jus  coloni  in  Ecclesia,  quse  vinea  Domini 
est,  sunt  episcopi  et  sacerdotes.  Unde  dici- 
tur '  :  «  Ego  plantavi,  ApoIIo  rigavit.  »  De 
hoc  dicit  Chrysostomus  '  :  «  Coloiii  sunt  sa- 
cerdotes,  qui  curam  populi  susceperunt,  vel 
ad  magnam  gloriam,  vel  ad  magnum  peri- 
culum  :  ad  gloriam,  si  diligenter ;  ad  peri- 
culum,  si  negligenter  egerint.  »  Hanc  ergo 
coloniam  debent  isti  coloni  diligentisssime 
exercere,  quiaadhocconstituti  sunt :  propter 
quod  Chrysostomus  '  :  «  Sacerdos  non  tan- 
tum  placet  Deo   propter  suam  justitiam, 
quantum  pro  populi  sanctitate,   quia  sua 
justitia  una  est,  populi  autem  multiplex.  » 
Valde  ergo  timendum  est  illud  '  :   «  Per 
agrum  hominis  pigritransivi,  et  per  vineam 
viristulti,  eteccctotum  repleveranturticse,» 
id  est,  peccata  luxuriae,  «  et  operuerunt  su- 
perflciemejus  spinae,  »  idest,  peccata  avari- 

'  Exod.,  XXXIV,  M.  —  2  Canl.,  iv,  4.  —  s  Matth., 
XX,  1.  —  •  Cont.,  vni,  11.—  5  Uiid.,  M-12.  —  «  1  Cor., 
III,  6 —  '  lino  aaclor  0/jci:  inqierf.  in  Matth.,  hom.  XL, 
inter  Oper.  Chrysost.,  appenfl.  lom.  VI.—  «  Ibid.  — 
"  Prov.,  XXIV,  3).  —  '•  Imo  auctor,  quisquis  ille  sit, 


tice.  Et  ideo  Augustitinus  '"  :  «  Ubi  estis,  o 
boni  agricolae?  Quid  agitis?  Quare  vacatis? 
Videtis  quo  malo  isfa  plena  sit  terra  :  hinc 
spina?,  hinc  tribuli,  hincfcenumsurgit.  Spi- 
nas  incendite,  tribulos  eradicate,  semina 
bona  spargite.  » 

Tertio,  quantum  ad  libertatem  volunta- 
riam  unicuique  concessam ,   subjungitur  : 
Et  ipse  peregre  fuit  miiltis   tanporibus. 
Beda  :    o  Peregre  fuit  qui  ubique  prsesens 
est,  quia    imitatoribus  liberum   arbitrium 
operandi  reliquit.  »  "  «.Deus  ab  initio  con- 
stituit  hoininem,  et  reliquit  illum  in  manu 
consilii  sui.  »  Sequitur  :  «  Apposuit  (c)  tibi 
aquam  etigcem;  ad  quod  volueris,  extende 
manum  tuam.  Ante  hominem  vita  et  mors, 
bonum  et  malum  :  quod  placuerit  ei,  dabi- 
tur  illi.  B  Dicitur  autem  peregre  esse  diebus 
niultis,  quia  magnam  habet  patientiam  in 
expectando  ad  poenitentiain.  Unde  Ambro- 
sius'^:«Longotemporeabfuit,neprEepropera 
viderelur  exactio.  Et  ideo  quo  indulgentior 
liberalitas ,  eo  inexcusabilior  pervicacia.  » 
Unde  dicitur  "  :« Ignoras,  quoniam  benigni- 
tas  Dei  ad  poenitentiam  te  adducit?  »  Et  "  : 
«  Patienter  agit  propter  vos,  nolens  aliquos 
perire,  sed  omnes  ad  pcenitentiam  reverti.  » 
10.  Et  in  tempore  misit,  etc.  Postquam 
descripsit  benignitatem  liberalitatis  divinse, 
hic  describit  malignitatem  perversitatis  ju- 
daicae.  Describitur  autem  perversitas  mali- 
gnitatis  Judseorum  diipliciter  :  primo  scili- 
cet  ante  Christi   adventum;  secundo  post 
Christi  adventum,  ibi '' :  Dixit  autem  Domi- 
nus  vinece  :  Quicl  faciam,  etc.  Ante  Christi 
adventum  describitur  tripliciter,  scilicet  re- 
spectu  legislatoris,  respectu  regalis  potesta- 
tis,  et  respectu  cunei  prophetalis,  et  secun- 
dum  tria  per  quaj  populus  ille  manuduci 
poterat  ad  justitiam,  scilicetper  legem,  psal- 
modiam,  et  prophetiam,  secundum  altitu- 

tract.  Contra  quinqw  haires.,  c.  VI,  n.  8,  inter  Oper. 
Aug.,  appeud.  tom.  Vlll.—  "  EQ.cli..,  xv,  U,  17-18.— 
1=  Aniliros.,  intuc,  lib.  IX,  n.  23.—  i'  Wom.,  ii,  i.— 
1*11  Pe(;-.,  III,  9.  —  '»  Inf.,  v.   13. 

(a)  Cmt.  cdit.  rationabiliter.  —  (i)  Item  pacifice.  — 
(c;  Item  Apposui. 


134  EVANGELIl  SANCTI  LUC^E 

dinem  potestatis,  et  certitudinem  veritatis. 
Primo,  quantum  ad  perversilatem  judai- 
cjB  gentis,  respectu  legislatoris  Moysij  dicit : 
Et  in  teynpore  misit  ad  ctiltores  servum,  ut 
de  fructu  vineos  darent  illi.  Glossa  :  o  Pri- 
mus  servus  qui  niittitur  est  Moyses  legisla- 
tor,  qui  per  quadraginta  annos  fructum  le- 
gis,  quam  dederat,  a  cultoribus  inquirebat' : 
Misit  Moysen  servum  suum,  Aaron  quem 
elegit  ipsum.  »  De  hac  missione  dicitur '  : 
((  Veni,  mittam  te  ad  Pliaraonem,  ut  educas 
populum  meum  filios  Israel  de  ^gypto.  » 
Sed  quia  hunc  servum  Judseorum  perversi- 
tas  non  acceptavit,  ideo  sul)ditur  :  Qui  cce- 
sum  dimiserunt  eum  inanem.  Glossa :  «  Cai- 
sum  dimittunt  et  inanem,  quia  '  «  irritave- 
runt  Moysen  in  castris,  Aaron  sanctum  Do- 
miui.  B  Et  iterum  *  :  «  Vexatus  est  Moyses 
propter  eos,  quia  exacerbaverunt  spiritum 
ejus.  »  Unde  in  Deuteronomio  ' :  «  Ego  scio 
contentionemtuam,  etcervicem  tuamduris- 
simam.  Adhuc  vivente  me,  et  ingrediente 
vobiscum,  semper  contentiosi  estis  contra 
Dominum ;  quanto  magis  cum  mortuus 
f uero  ?  »  Uoc  autem  fecerunt  coloui  specia- 
liter,  id  est  proceres  synogogai  '  :  «  Ecce 
Core  filius  Isaar,  et  Dathan,  atque  Abi- 
ron,  etc,  surrexerunt  contra  Moysen,  alii- 
que  fdiorum  Israel,  ducenti  quiuquaginta 
viri  proceres  synagogae,  et  qui  tempore  con- 
cilii  per  nomina  vocabantur. »  Et  hos  seque- 
bantur  minores.  Unde  et  sequitur  post  ', 
quod  «  murmuravit  omnis  multitudo  fdio- 
rum  Israel  sequenti  die  contra  Moysen  et 
Aaron.  Cumqueorireturseditio,  ettumultus 
incresceret,  Moyses  et  Aaron  fugerunt  ad 
tabernaculum  fcederis.  » 

Secundo,  quantum  ad  perversitatem  re- 
spectu  regis  David  praecipui  cultoris  Dei, 
subdit  (v.  i.)  :  Et  addidit  alterum  servum 
mittere.  Glossa  :  «  Alter  servus,  David  pro- 
pheta,  qui  post  Moysen  colonos  viue;e  psal- 
modiee  modulamine  et  citharEe  dulcedine  ad 
exercitium  boni  operis  invitavit.  »  Hunc  Do- 


minus  misit,  quando  de  pascuis  elegit  eum 
ad  regendum  et  pascendum  populum  suum, 
secundum  quod  ipse  propheta  David  dicit  in 
Psalmo  '  :  «  Elegit  David  servum  suum,  et 
sustulit  eum  de  gregibus  ovium.  De  post 
foilantes  accepit  eum,  pascere  Jacob  servum 
suum,  et  Israel  haereditatem  suam.  d  Unde 
dicitur  '  :  «  Hsec  dices  servo  meo  David  : 
Ego  tuli  te  de  pascuis  sequentem  greges, 
ut  esses  rex  super  populum  meum  Israel,  et 
fui  tecum  in  omnibus  ubicumque  ambulasti : 
fecique  tibi  nomen  grande,  juxta  nomen 
magnorum  qui  sunt  in  terra.  »  Unde  et  ei, 
scilicet  David,  dedit  sedem  regalem  in  sem- 
piternum,  et  dedit  prophetiai  spiritum,  ei- 
dem  dedit  psahnodiae  cantum,  ut  sic  in- 
cliiiaret  populum  illum  durum;  et  tamen 
mitigari  non  potuit  duritia  Judaeorum. 
Propter  quod  addit :  ////  autem  hunc  qttoque 
ccedenti.s  et  afficientes  contumelia,  dimise- 
runt  inanem,  quia  contempserunt  ejus  re- 
gnum  et  ducatum.  Unde  Glossa  :  «  Contume- 
lia  affectum  dimittunt  inanem,  dicentes  '" : 
«  Non  est  nobis  pars  in  David,  neque  htere- 
ditas  in  filio  Isai.  »  Ubi  etiam  praemittitur, 
qualiterDavidcumAbsalonepersecutisimt": 
«  Venit  nuntius  ad  David,  dicens  :  Toto  corde 
universus  Israel  sequitur  Absalon.  Et  aitDa- 
vid  servis  suis  :  Surgite,  fugiamus,  neque 
erit  nobis  effugium  a  facie  Absalon.  b  Et 
post  dicitur  de  contumeliis  ei  illatis  "  :  «  Ila 
loquebatur  Semei,  cum  malediceret  regi : 
Egredere,  egredere,  vir  sanguinum  et  vir 
Belial.  Reddidit  tibi  Dominus  universum 
sanguinem  donius  Saul :  et  ecce  premunt  te 
mala  tua,  quoniam  vir  sanguinum  es.» 

Terlio,  quautum  ad  perversitatem  illius 
popuU  respectu  cunei  proplietalis,  subjun- 
gitur  (v.  1:2)  :  Et  addidit  tertium  mittere. 
Glossa  :  «  Tertius  servus  est  chorus  prophe- 
tarum,  qui  populum  corripiebant,  et.mala, 
quae  vineae  immiuebant,  praedicebant.  »  De 
niissione  hujus  servi  dicitur  "  : «  Misi  ad  vos 


»  Psul.  civ,  2(!.  —  -  Exocl.,  III,   10.  —  8  Psal.  cv, 
J6,  —  '  IbiJ.,  32.  —*  Deut.,  xxxi,  27.  —  ^Num.,  xvi. 


1-2.—  '  Ibid.,  U-43.  —  8  Psal.  I.xxvil,  70-71.  — 
«  II  Ueg.,  VII,  8,  9.  —  "  II  Reg..  sx,  1.  —  "  Ibid., 
13-li.  —  '-  Ibiil  ,  .\V1,  l-S.  -  ^^Jerein.,  VIJ,  25-2e. 


EXPOSITIO 

omnes  servos  meos  prophetasper  diem,  con- 
surgens  diluculo,  et  mittens.  Et  non  audie- 
runt,  nec  inclinaverunt   aurem  suam;  sed 
induraverunt  cervicem  suam,  et  pejus  ope- 
rati  sunt  quam  patres  eorum.  »  Unde  et  ad- 
dit  :  Qui  et  illum  vubietrintes ,  ejecenmt. 
Nam  Isaiam  serraverunt,  Jeremiam  lapida- 
verunt,  etEzechielem  excereliraverunt.  Ideo 
apud  Matthceum  (a) ' ; «  Jerusalem,  Jerusalem, 
quse  occidis  prophetas,  et  lapidaseos  qui  adte 
missi  sunt. »  Et  in  Actibus  dicehal  Stephanus 
Judaeis  ^  :   «  Dura  cervice,  et  incircumcisis 
cordibus  et  aurihus,  vos  semper  Spiritui 
sanctoresistitis{/^):  sicutpatres  vestri,  etvos: 
quem  prophetarum  non  sunt  persecuti  pa- 
tres  vestri?  Et  occiderunt  eos  qui  prsenun- 
tiabant  de  adventu  Justi.  »  Nam  et  ipsi  pro- 
phetee  videntes  ejusduritiam,  etarguebant, 
et  deplorahant.  Nam  dicitur  de  vinea  'j:  «  Ex- 
pectavi,  utfaceret  uvas,  et  fecit  labruscas.  » 
Et  ■*  :  «  Quomodo  conversa  es  mihi  in  pra- 
vum,  vinea  aliena?  »  Ef^ :  «  Maler  tua  quasi 
vinea  in  sanguine  tuo  super  aquam  plantata 
est.  »  Subditar  :  «  Et  evulsa  est  in  ira,  in 
terramque  projecta;  et  ventusurenssiccavit 
fructum  ejus.  »  In  lioc  autem  mira  apparet 
Judeeorum  perfidia,  quia  omnes  isti,  quos 
persecuti  sunt,  maxime  diligebant  eos.  Nam 
Moyses  non  cessabat  orare  pro  populo  "  : 
a  Cur,  Domine,  irascitur  furor  tuus  contra 
populum  tuum  quem  eduxisti  de  terra  M- 
gypti?  »  Et  paulo  inferius  :  «  Aut  dimille  eis 
hanc  noxam^  »    etc.  Similiter  et  David  '  : 
«  Deus  virtutum,  convertere,  respice  de  cce- 
lo,  et  vide,  et  visita  viueam  istam.  »  Simili- 
ter  chorus  prophetarum.  Unde  Jeremias  '  : 
«  Recordare  quod  steterim  in  conspectu  tuo, 
ut  loquerer  pro  eis  bonum,  etaverterem  in- 
dignationem  tuam  ab  eis. »  Et  ii  omnesflgu- 
ram   Christi  gesseruot,  de  quo  Isaias  : '  : 
«Ipse  peccata  multorum  tulit,  et  pro  trans- 
gressoribus  rogavit.  » 
13.  Dixit  autem.    Dominus  vinece ,   etc' 


IN  CAP.  XX.  135 

Post  descriptam  perversitatem  Judaeorum 
ante  Christi  adventum  in  persona  servo- 
rum,  hic  describit  raalignitatem  perversi- 
tatis  eorumdem  post  adventum  contra  ip- 
sum  Dei  filium  Jesum  Christum.  Circa  cujus 
descriptionem  tria  introducuntur ,  scilicet 
gratuitum  Dei  beneficium ,  Judffiorum  pro- 
positum  perversum,  et  eorumdem  factum 
flagitiosum. 

Primo ,  quantum  ad  gratuitum  Dei  bene- 
flcium,  prsemittit  :  Z><'a.'/^  autem   Dominus 
vinece :  Quid  faciam  ?  mittam  filium  meum 
clilectum.   IIoc  fuit  maximum  beneflcium , 
secundum  illud  '*  :  «  In  hoc  apparuit  cha- 
ritas  Dei  in  nobis,  quoniam  fllium  suum 
unigenitum  misit  Deus  in  mundum ,  ut  vi- 
vanius  per  eum.  »  Et  "  :  «  Sic  Deus  dilexit 
nmndum ,  ut  fllium  suum  uuigenitum  da- 
ret.  »  Haec  autem  missio  fuit  ex  occulto  et 
secretissimo  proposito  et  consilio  Dei.    Et 
quoniam  hoc  proposuerat  difilnito  consilio , 
ideo  dicit   :    Quid  facicmi?  Propter  quod 
Moyses  dicebat  "   :    «  Obsecro,  Domine, 
mitte  quem  missurus  es.  »  Sed  Dominus  re- 
servavit  eum  mittere,  tum  propter  consum- 
mationem  ordinis,  secundum  illud  "  :  «  Cum 
essemus  parvuli ,  sub  elementis  mundi  era- 
mus  servieutes  :  at  ubi  venit  plenitudo  tem- 
poris ,  misit  Deus  fllium  suum ;  »  tum  etiam 
utappareret  quod  per  nullum  alium  poterat 
subvenire  humana;  perfidise  et  obdurationi. 
Propter  quod  addit  :   Forsitan,  cum  hunc 
viderint ,  verebuntur.  Forsitcm  non  nolat 
dubitationem  in  Deo  ,  qui  certissime  cuncta 
pr<'evidet;  sed  arbitrii  libertatem  ad  utrum- 
que  vertibilem.  Unde  Glossa  '* :  «Quod  am- 
bigit,  id  est,  verbo  diibitationis  utitur,  uon 
est  Dei  igiiorantia,  sed  ut  reservetur  ho- 
mini  libera  voluntas.  o  Unde  quod  Christum 
non  sunt  veriti  Judaei,  non  fuit  defectus  ex 
parte  Dei  ,  sed  ex  parte  duritiai  cordis  hu- 
maui  "  :  «  Quid  est  quod  debui  ultra  facere 
vinese  mese,  et  non  feci  ei  ?  »  Qui  enim  Fi- 


'  Mall/i.,  x;<m,  37.  —  -  Act.,  vii,  ;;i-;i2.  —  3  /.$«.,  Jerem.,  xvill,  20.  —  •'  Isa.,  Llll,  12.  —  '»  I  Joiiit  ,  iv, 
\,  'i.  —^  Jerem.,  il,  ii\.  —  '^'  Ezrcli.,  x]x.  10,  12.  —  !).— "/onw.,  111,14, 17.— i«iij:orf.,  iv,  13.— '"  G«/.,  IV, 
»  Exod.,  xxxii,   11,  31-32.  —  '  I'iial.  Lxxix,  15.  —       a-4.— '*  Ciloss.  iuterliu.  iu  Uunc  loc—  "  Isa.,  v,  i. 


136 


liiim  Dei  non  vereutur,  nunquam  amplius 
Deum  nec  ejus  nuutium  verebuntur;  quia 
dicitur  ':  «  Pater  omne  judicium  dedit  Fi- 
lio,  ut  omnes  honorificent  Filium,  sicut  ho- 
norificant  Patrem.  Qui  non  honorificat  Fi~ 
lium,  non  honorificat  Patrem  qui  misit  illum . » 
Secnndo,  quantum  ad  propositum  perver- 
sum ,  subdit  (v.  14)  :  Qucm  cum  vidissent 
coloni,  cocjitaverunt  intra  se  dicentes  :  Bic 
est  hccres,  per  conjecturam  veritalis  :  nam 
certa  scientia  non  cognoverunt ,  cum  non 
per  fidem,  sed  per  aliqua  signa  manuducen- 
tia  ad  credendum ,  quod  esset  Messias  in 
lege  promissus,  pervenerunt;  Ideo  non  ex 
ignorantia,  sed  ex  certa  malitia  contra  ip- 
sum  conspiraverunt.  Unde  Glossa  :  «  Aperte 
probat  Judseos ,  non  per  ignorantiam  cruci- 
flxisse  Filium  Dei,  sed  per  invidiam.  »  In- 
tellexerunt  enim  eumesse  hunc,  cui  dictum 
est  '  :  «  Postula  a  me,  et  ego  dabo  tibi 
gentes  haereditatem  tuam  ,  et  possessionem 
tuam  terminos  terrse. »  Quod  ergo  dicitur  ^ : 
«  Et  nunc ,  fratres,  scio ,  quia  per  igno- 
rantiam  fecisti ,  sicut  et  principes  vestri, » 
non  excludit  a  Judaeis  qualemcumque  noti- 
tiam,  sed  notitiam  certam  ;  vel  dicitur  quoad 
minores,  qui  peccaverunt  ex  ignorantia. 
Nam  majores  hoc  fecerunt  ex  certa  malitia, 
quia  timebant  perdere  gloriam  temporalem ; 
ideo  addit :  Occidamus  illum,  ut  nostra  fiat 
hcereditas,  per  machinationem  perversita- 
tis  :  quod  dixerunt,  non  ut  haereditatem  no- 
vam  acquirerent ,  cum  Christus  esset  sum- 
me  pauper,  sed  ut  habitam  conservarent, 
Unde  dicitur  *  :  «  Collegerunt  pontifices  et 
pharisaei  consilium,  et  dicebant  :  Quid  fa- 
cimus,  quia  hic  homo  multa  signa  facit?  Si 
dimittimus  eum  sic,  omnes  credent  in  eum; 
et  venient  Romani,  et  tollent  nostrum  lo- 
cum,  et  gentem.  »  Unde  illud  propositum 
nequam  originem  traxit  ex  avaritia.  Traxit 
etiam  ortum  ex  invidia  ;  unde  dicitur  ^  : 
«  Circumveniamus  virum  justum.  »  Sequi- 
tur  :  «  Quia  contrarius  est  operibus  nostris. 


EVANGELII  SANCTI  LUCiii 

et  improperat  nobis  peccata  legis,  et  difia- 
mat  in  nos  peccata  disciplinai  nostrae.  »  Et 
inferius  :  «  Morte  turpissima  condemnemus 
eum.  Haec  cogitaverunt,  et  erraverunt,  ex- 
caecavit  enim  illos  malitia  eorum.  »  Et  post- 
ea  :  «  Invidia  diaboli  mors  intravit  in  orbem 
terrarum.  »  Hujus  figura  praecessit  in  Jo- 
seph.  Cogitaverunt  fratres  ejus  illum  occi- 
dere,  et  muluo  loquebantur  •  :  a  Ecce  som- 
niator  venit ,  venite ,  occidamus  eum ,  et 
mittamus  in  cisternam  vetereni;  dicemus- 
que  :  Fera  pessima  devoravit  eum ,  »  etc. 
Ideo  evangelium  istud  legitur  simul  cum 
historia  Joseph ,  imminente  Passione. 

Tertio,  quantum  ad  factum  flagitiosum, 
subjungitur  (v.  15) :  Et  e/ectum  illum  extra 
vineam,  occiderunt,  id  est,  extra  Hierusa- 
lem,  quia  dicitur ' :  «  Extra  portam  Christus 


>  Jo(in.,  V,  22-23.-2  1'sal.  il,  S.—  3  Acl.,  Ili, 
'  Juau.,    .\l,    i7-48.    -   '   Sa/j.,  n,    12,   20-21, 


17.  - 


passus  est.  Exeamus  igitur  ad  eum  extra 
castra ,  improperium  ejus  portantes.  »  Oc- 
ciderunt  eum,  vel  tradiderunt  eum  Pilato  ad 
occidendum ,  et  petierunt  ut  crucifigeretur. 
Unde  dicitur  *  :  «  Jesum  Christum  Filium 
Dei  tradidistis,  etnegastisante  faciem  Pilati, 
judicante  illo  dimitti.  »  Sequitur  :  «  Petis- 
tis  virum  homicidam  donari  vobis ,  aucto- 
rem  vero  vitaj  interfecistis ,  »  etc.  Impletum 
est  illud  de  vinea  plautata  ' :  «  Expectavi , 
ut  faceret  judicium ,  et  ecce  iniquitas ;  et 
justitiam ,  et  ecce  clamor.  »  Clamor  scilicet 
ad  Christum  occidendum,  de  quo  Marcus  "> : 
a  Clamabant  :  cruciflge  eum.  Pilatus  vero 
dicebat  illis  ;  Quid  enim  mali  fecit  ?  At  ilh 
magis  clamabant :  Crucifige  eum.  d  Unde  ex 
hao  vinea  non  exivit  vinum,  sed  fel,  secun- 
dum  illud  "  :  «  De  vinea  Sodomorum  vinea 
eorum,  et  de  suburbanis  Gomorrhae.  Uva 
eorum  uva  fellis,  et  botri  amarissimi  [a). 
Fel  draconum  vinum  eorum ,  et  venenum 
aspidum  insanabile.  » 

Quid  ergo  faciet  illis  Dominus  vineee,  etc. 
Postquam  descripsit  parabolice  benignita- 
tem  liberalitatis  divina;,  et  perversitatem 

«  Ge».,  .\xxvn,  19-20.  —  '  Hebr.,  xill,  12-13.  —  »  Acl., 
III,  13,  14-15.  —  '  Isa.,  V,  7.  —  »•  iUnrc,  XV,  13-11.- 
•I  Dtfu<.,  XXXII ,  Jt2-33.  —  (a)  Ciet.  eilit.  bolrus  ama- 
rissiiuus. 


EXPOSITIO 

malignitatis  judaicae,  hic  jam  tertio  descri- 
bit  severitalem  ultionis  judiciariae.  Circa 
qnam  tria  insinuantur ,  scilicet  severltas  ul- 
tionis  divinae,  incredulitas  rebellionis  judai- 
cae,  firmitas  attestationis  Scripturae. 

Primo  ergo,  quantnm  ad  severitatem  ul- 
tionis  divinae,  dicit  :  Quid  eirjo  faciet  illis 
Dominus  vinem?  Hoc  quaerit,  non  ut  dubi- 
tans ,  sed  ut  excitet  ad  intelligendum  scien- 
tiam.  Et  quantum  ad  lioc  subdit  (v.  16)  : 
Veniet ,  et  perdet  colonos  istos,  etdabitvi- 
neam  aliis  :  in  quo  datur  sententia  reproba- 
tionis  Judaeorum,  et  electionis  gentium.  £t 
haec  sub  figura  vineae,  et  inimicorum ,  de 
qua  Isaias  '  :  «  Nunc  ostendam  vobis,  quid 
faciam  vineae  meae.  Auferam  sepem  ejus, 
et  erit  in  direptionem;  diruam  maceriam 
ejus  ,  et  erit  in  conculcationem.  Et  ponam 
eam  desertam,  non  putabitur  [a) ,  et  non  fo- 
dietur,  et  ascendent  super  eam  vepres  et 
spinae,  et  nubibus  niandabo  ,  ne  pluant  su- 
per  eam  imbrem.  o  Hanc  reprobationem 
plangit  Psalmographus  dicens  ^ :  «  Ut  quid 
destruxisti  maceriam  ejus,  et  vindemlant  eam 
omnes  qui  prsetergrediuntur  viam?  Exter- 
minavit  eam  aper  de  silva,  et  singularis 
ferus  depastus  est  eam.  »  De  electione  vero 
gentium  dicitur '  :  «  Caecitas  ex  parte  con- 
tingit  in  Israel,  ut  plenitudo  gentium  intra- 
ret.  »  Et  de  hoc  ad  Romanos  '  :  «  Vocabo 
non  plebem  meam,  plebem  meani.  »  Sequi- 
tur  :  «  Et  non  misericordiam  consecutam, 
misericordiam  consecutam.  »  Quod  sump- 
tum  estde  Osea'^.  Et  de  hoc  in  Mattha>o  [h)  •= : 
«  Auferetur  a  vobis  regnum  Dei,  et  dabitur 
genti  facienli  fructus  ejus.  » 

Secundo,  quantuni  ad  incredulifatem  re- 
bclhonis  judaicae,  subdit :  Quo  audito,  dixe- 
runt  illi :  Ahsit;  quasi  dicant  :  Non  ita  eve- 
niet,  ut  dixisti.  Sed  contrarium  hujus  vide- 
tur  in  Matthcno,  ubi  sic  dicitur'' :  «  Cum  ve- 
nerit  Dominus  vitiea:»,  quid  faciet  agricoHs 
illis?  Aiunt  ilh  :  Malos  male  perdet,  et  vi- 


1  Jsa.,  V,  5-6.  —  =  Psal.  Lxxi.x,  13-14.  —  3  Rom.,  xi, 
25.—  *  Ibid.,  i-t,  2.5.  —  »  Ose.,  u,  24.  —  '  Mallh.,  .xxi, 
43.  —  '  Ibid.,  /iO-41.  —  »Aug.,  de  Concorcl.  Evan/jel. 


IN  CAP.  XX.  137 

neam  suam  locabit  ahis  agricolis,  qui  red- 
dent  ei  fructum  temporibus  suis.  »  Hic  au- 
tem  dicitur  quod  contradixerunt;  sed  hanc 
apparentem  contrarietatem  solvit  Augusti- 
nus  in  hbro  ele  Concordia  Evangelistarum, 
ubi  dicit  sic  '  :  «  Intelligimus  quosdam  res- 
pondisse  quod  Matthceus  commemorat ;  quos- 
dam  vero,  illud  quod  Lucas.  »  Aliter  respon- 
det  Chrysostomus  ^,  quod  unum  dixerunt 
corde,  sciUcet  quod  Malthaeus  dicit;  aliud 
ore,  scihcet  quod  dicit  Lucas.  Unde  conscien- 
tia  consona  erat  divinae  sententiae  et  parabo- 
lae,  sed  lingua  contraria.  Unde  Glossa  : 
«  Contradicunt  sententiae,  quam  contra  per- 
fldiam  suam  dictam  cognoscunt :  quod  enim 
in  mente  gerebant,  in  parabola  intelligebant 
(c)  contineri. »  Et  ex  hoc  mirum  Dei  apparet 
judicium,  quod  contradicendo  volebant  la- 
tere,  ettamen  seipsosdetegebant,  dum  veri- 
tati  seipsos  opponebant,  contra  illud^^^oNon 
contradicas  verbo  veritatis  ullo  modo,  et 
de  mendacio,  »  etc. 

Tertio,  quantum  ad  flrmitatem  attestatio- 
nis  Scripturae,  subjungit  (v.  17)  :  Illeautem 
respicie7ts  eos,  ait :  Quid  est  ergo  hoc  quod 
scriptum  est :  Lapidem  quem  reprobaverunt 
cedificantes,  hic  factm  est  in  caput  anguli? 
Hoc  scribitur  in  Pscdmo  ",  ubi  statim  additur 
mira  Christi  humiUtas,  qui  voluitreprobari. 
Propter  quod  admiratur  Isaias  *'  ;  «  Quis 
crediditauditui  nostro?  Etbrachium  Domini 
cui  revelatum  est?  Et  aseendet  sicut  virgul- 
tum  coram  eo,  et  sicut  radix  de  terra  sitienti. 
Et  nos  putavimus  [cl)  eum  quasi  leprosum, 
et  percussum  a  Deo,  et  immihatum. »  In  hoc 
etiam  ostenditur  mira  Christi  potestas,  quod 
disjuncta  maxime  ad  unitatem  reduxit, 
quasi  lapis  angularis.  Dicitur  autem  Christus 
lapis,  propter  permanentiam  stabilitatis,  de 
qua  Daniel  "  : «  Videbas  ita,  donec  abscissus 
est  lapis  de  monte  sine  manibus,  et  percussit 

lil).  II,  c.  Lxx,  n.  136.  —  "  Inio  auctor  Oper.  imperf. 
ia  Mutth.,  liom.  XL.  —  '0  Eceli.,  IV,  3.  —  "  PsaU 
cxvil,  22.—  12  Isn.,  Lin,  ),  2,  4.—  i'  Dan.,  n,  3i,  35. 
(a)  Al.  potabituriie/  poitabitur,  mcndosc.  —  {h)  Ccct, 
ci/it.  Mnttboeus.—  (c)  Iton  intelligebat.  —  {d)llemi-e- 
putaviuius. 


138 


EYANGELU  SANCTl  LUC^ 


statuam,  etc.  Lapis  autem  qui  percusserat 
statuam,  factus  est  nions  magnus,  et  imple- 
vit  universam  terram.  »  Dicitur  autem  tin- 
gularis  propter  virtutem  connexionis  '  : 
«  Ipse  est  pax  nostia,  qni  fecit  utraque 
unum.  »  Sequitur  :  «  Ut  duos  condat  in  se- 
metipso  iu  uimm  novum  hominem,  facieus 
pacem.  »  De  hocJoO  ^  :  «  Ubi  eras  quando 
ponebam  fundamenta  teruae  ?  Et  quis  posuit 
mensuras  ejus?  »  Seqnilur  :  «  Aut  (juis  di- 
niisit  lapidem  angularem  ejus?  »  II ic  lapis 
augularis  terra;  est  lapis  unitivus  Ecclesia?, 
de  quo  in/s«?a  (a)  * ;«  Ecce  egomittam  in  fun- 
damentis  Sion  lapidem,  lapidem  [)robatum, 
angularem,  pretiosum,  in  fuudameuto  fuu- 
datum.  »  Dicitur  etiam  caput  anguli  propter 
summitates  perfectionis  "■  :  «  Ipso  suunuo 
angulari  lapide  Jesu  Christo,  in  quo  omnis 
aedificatio  constructa  crescit  in  templum 
sanctum  iu  Domino.  »  Ideo  Petrus  ait  '  : 
«  Ad  quem  accedentes  lapidem  vivum ,  ab 
hominibus  quidem  reprobatum.»  Sequilur : 
«  Et  ipsi  tanquam  lapides  vivi,  »  etc.  Ima- 
ginandus  est  ergo  Christus  tanquam  lapis 
essentiahs  in  toto  corpore  Ecclesia;,  quod 
circumferentiae  circuli  comparatur,  adquem 
quidem  omnes  linea  deductai  angulum 
faciunt,  et  uniuntur  in  ipso  tanquam  in 
puncto,  in  quo  fit  osculum  hnearuui  crucis, 
in  medio  scilicet  sui  concurrentium  in  unum. 
Est  ergo  lapis  iste  stabiliens  electos,  et  a  con- 
trario  est  conterens  adversarios  et  i'eprobos. 
Et  ideo  suhdil  (v.  18)  :  Omnis  qui  ceciderit 
super  illuin  lapideni,  conquassubitur,  per 
correptionem  peccati;  Super  quern  auteni 
ceciderit,  cotnminuet  illum,  perultionemju- 
dicii  futuri.  Culpa  enim  naluram  infirmam 
reddit ;  sed  poeua  aif.erna  totahter  conterit,  et 
in  pulverem  reducit.  Unde  Glossa  :  «  Qui 
modo  contemnit  et  injuriis  afficit,  nondum 
peuitus  interit,  sed  quassatur  ut  non  amhu- 
let  rectus  :  cadit  autem  super  eum  lapis, 
quem  veniensinjudicio  opprimit.  »  Adlmnc 
ergo  lapidem  pedem  otfeudunt,  qui  in  ipsum 

1  Ep>it's.,  11,  14-15.  —  '  Joh.,  xxxviii,  1,  5,  U.  — 
/>■«.,  xxvui,  16.  —  *  Ejj/ies.,  l\,  2U-21.  —  »  1  l'elr., 


non  credunt,  vel  non  imitantur  ' 


Vobis 


honor  credentibus ;  non  credentibus  autem, 
lapis  quem  [/j)  reprohaveruut  aHhficautes, 
hic  factus  est  in  caput  anguli,  el  lapis  oHen- 
sionis,  et  petra  scaudali  his  qui  ofleiuhmt 
verbo,  nec  credunt,  iu  quo  et  positi  sunt.  » 
Et  sic  factum  est  Judaiis  secunduiu  ilhid  '  : 
«  Erit  voljis  in  sanctificationeui ;  iu  iapidem 
autem  ofrensionis,  et  petram  scandali,  dua- 
bus  domihus  Israel,  in  laqueum  et  in  rui- 
uam  haljitaulibus  Jerusalem.  Et  oflendenl  ex 
eis  plurimi,  et  cadent,  et  conterentur,  et  ir- 
retientur,  et  capientur.  »  Et  post :  «  Expec- 
taho  Domiuura,  qui  abscondit  faciera  suam  a 
domo  Jacoh.  »  Qui  ergo  scandaUzautur,  su- 
per  hunc  lapidem  cadunt;  sed  qui  condem- 
nautur,  ab  hoc  lapide  conteruntur,  secun- 
dum  illud  *  :  «  Subilo,  duui  non  speralur, 
veniet  contritioejus;  et  comminuetur,  sicut 
conteritur  lagena  flguli  contritioue  pervah- 
da,  et  non  invenietur  de  fragmentis  ejus 
testa,  in  qua  portetur  igniculusde  incendio, 
aut  hauriatur  parum  aquae  de  fovea.  »  Pro- 
pter  quod  '  :  «  Nou  sicimpii,  nou  sic;  sed 
tauquam  pulvis  quem  projicit  ventusa  facie 
terrae.  »  In  hac  ergo  auctoritate  conflrmat 
Dominus  intentionem  paraholse,  scilicet  quod 
ipse  reprobandus  est  a  Judajis,  electurus 
Geutes,  repulsurus  Judaeos  propter  suam 
perfldiara,  et  tandera  coudemnaturus  per 
senteiitiam  deflnitivam. 

19.  Et  qucnrebant  principes  sacerdo- 
tum,  etc.  Post  repulsam  calumuiam,  et  de- 
tectam  perfldiara,  sequitur  hic  tertia  pars,  in 
quadcprehendit  adinventam  versutiara.  llu- 
jus  autera  versuliae  Evangehsta  primo  de- 
scribit  adinventionem  fallacem ;  secundo  vero 
confutationem  veracem,  ibi"  :  Considcratis 
autem  dolum  illorum,  etc.  Adiuventiouem 
versutiai  describit  Evangelista  quantum  ad 
tria,  scilicet  quantura  ad  Pharisaeorum  iudi- 
gnationcm  malevolara,  iusidiatiouera  mali- 
gnam,  et  iulerrogationem  malitiosam. 

II,  4,  :;.  —  "  ll)i(.l.,   7-8.   —  '  /»•«.,  ViH,   11-. o,  17.  — 
s  Ibid.,  x.\x,  lJ-14.  —  ^Psal.  i,  4.  —  ">  liif ,  v.23. 
(«)  Ciel.  eUil.  Isaias.—  (6)  Cat.  edU.  udU.  vero. 


EXPOSITIO 

Primo  ergo,  quantum  ad  Pharisaeorum 
indignationem  malevolam,  dicit  :  Et  qucere- 
bant  principes  sacerdolum  et  scriboi  mittere 
in  illum  manus  illa  hora.  Quajrebant,  in- 
quam,  ad  ipsum  occidendum,  secundum  il- 
lud  '  :  oNuucautemquceritisme  interficere, 
hominem  qui  veritatem  voljis  locutus  sum.  » 
Ex  animi  ergo  indignatione  quserebant,  seJ 
ob  populi  formidinem  non  audebant.  Unde 
addit :  Et  timucrunt  populum,  non  Deura. 
Contra  quod  dicilur  ^  :  «  Qui  timet  bomi- 
nem,  cito  corruet. »  Populum  autem  magis  ti- 
mebant  quam  Deum,  quia  plus  amabant  po- 
puli  laudem,  quam  Christi  veritatem  :  laus 
enim  populi  ungebat  [a),  sed  verilas  Christi 
arguebat.  Unde  subditur  :  Cognoverunt  eum 
quod  ad  ipsos  dixerit  similitudinem  hanc. 
Sic  veritas  odium  pepei'it,  et  verificatum  est 
illud '  :  «  Odio  habuerunt  corripientem  in 
porta,  etloquentem  perfecteabominati  sunt.» 
In  hujus  figuram  dicit  Jeremias  *  :  «  Locuti 
sunt  sacerdotes  et  prophetae  ad  principes,  et 
ad  omnem  populum,  dicentes  :  Judicium 
mortis  est  virohuic,  quia  prophetavit  ad- 
versus  civitatem  istam,  sicut  audistis  auribus 
vestris.  »  Isti  autem  Pharissei,  dum  vole- 
baut  occidere  Christum  impugnando  verita- 
tem,  auditam  ipsam  veritatem  implebant, 
secundum  illud  »  :  «  Qui  habitabant  Jeru- 
salem,  et  principes  ejus  liunc  ignorantes, 
et  voces  proplietarum ,  quse  per  omne  sab- 
batum  leguntur,  judicantes  impleverunt, 
et  nullam  causam  niortis  invenientes  in  eo, 
pelieruntaPilato,  utinterficerenteum.Cum- 
queconsummassentomnia,qusedeeoscnpta 
erant,  deponentes  eum  de  ligno,  posuerunt 
eum  in  monumenlo.  » 

Secundo,  qnantum  ad  insidiationem  mali- 
{£Ui]ia\,s\ihd.\\,[^.W]:Etobservantesmiserunt 
insidiatores,  qid  scjustos  simidarent,  conti'a 
illud  *  :  «  Ne  insidieris,  et  quseras  impieta- 
tem  in  domo  justi,  neque  vastes  requiem 
ejus.  »  Insidise  autem  flunt  per  simulatio- 

•  Joan.,  VIII,  40.  —  '  Prov.,  xxix,  25.  —  '  Amos, 
V,  10.  —  '  Jcrem.,  xxvi,  20.  —  '  Ad.,  xiii,  27-20.— 
«  Prov.,  XXIV,  15.—  'Vo6,  xxxvi,i:3.  —  8  /J/ou.,  xi,  9. 
—  9  ilarc.,  .\li,  13.  —  '"  Sui).,  II,  12.  —  "  Judic,  xvi, 


IN  CAP.  XX.  139 

nes ;  contra  quos  Job  '  :  «  Simulatores  et 
callidi  provocant  iram  Dei  :  »  quia  dicitur ' : 
«  Simulator  ore  decipit  araicum  suum.  »  Et 
quia  simulatio  adjunctara  habet  intentio- 
nem  perversam,  ideo  addit  :  Ut  caperent 
eum  in  sermone,  tit  traderent  illum  princi- 
patui,  et  poteslati  prasidis,  scilicet  Uerodis. 
Unde  dicitur  "  :  «  Mittunt  ad  eum  quosdam 
ex  Pharisaeis  et  Herodianis^  ut  eum  caperent 
in  verbo.  »  Et  hsec  fuit  magna  versutia ; 
unde  Glossa  :  «  Quod  prffi  tiinore  populi  per 
se  non  possunt,  manibus  prsesidis  efficere 
volunt,  ut  velut  immunes  a  morte  ipsiiis  vi- 
deantur.  »  Ideo  iu  persona  talium  dicilur  '» : 
«  Circumveniamus  justum,  quoniam  inutilis 
est  nobis,  et  contrarius  est  operibus  nostris, 
et  improperat  nobis  peccata,  et  dilTamat  in 
nos  peccata  disciplinae. »  Unde  et  in  flguram 
hujus  dixerunt  Philisthiim  ad  Dalidam  "  : 
«  Decipe  eum,  et  disce  ab  illo  in  quo  habeat 
tantam  fortitudinem,  et  quomodo  eum  su- 
perare  valeamus.  » 

Tertio,  quantum  ad  interrogationem  ma- 
litiosam ,  subjungit  (v.  21)  :  Et  interroga- 
verunt  cum,  dicentcs :  Magister,  scimus,  quia 
recte  dicis,  et  doces.  Quantum  ad  verbum, 
verum  quidem  dicunt,  quia  dicitur  '^ :«  Ser- 
mo  tuus,  veritas  est.  »  Hoc  ipsi  dicebant 
blandiendo,  ut  extorquerent  secretum  cordis 
ab  ipso.  Unde  Chrysostomus  "  :  «  Haec  est 
prima  hypocritarura  prudentia,  ficta  lauda- 
tio,  sicut  qui  laurura  [b)  non  potest  viribus 
subjugare,  mollibus  manibus  fricat  cervi- 
cem  ejus,  ut  blandiendo  comprehendat.  » 
De  talibus  dicitur  "•  :  «  Vir  iniquus  lactat 
amicum  suum,  et  ducit  eum  per  viam  noii 
bonam.  »  Et  ''  :  «  Qui  benedicit  proximo 
voce  grandi,  de  nocte  consurgeus,  maledi- 
centi  siraihs  erit.»  Et  non  accipis  personam, 
quantum  ad  aniraum.  Hoc  verura  fuit,  se- 
cundura  illud  '°  :  «  In  veritate  coniperi  (c), 
quia  nou  est  personarum  acceptor  Deus.  » 


;;.  _  itjofin.,  xvii,17.  —  "  Imo  aiiclor  Oper  impi'rf. 
in  Mallli.,  lioni.  XLII.  —  '*  Prov.,  xvi,  2!).  —  '■•  l'rov., 
x.wii,  U.  —  '"  Act.,  x,  34.  —  (a)  Forle  let/.  iingebat. 
—  [h)  Cuil.  cdil.  lantum.  —  [ci  Ikm  cumii(;iio. 


140  EVANGELll  S 

Et ' :  «  Deus  tnagnus,  et  potcns,  et  terribilis, 
qui  personam  noii  acci^iit,  nec  munera.  » 
Sedviam  Dei  in  veritate  doces,  quantum  ad 
exempluni.  Propter  qnod  ipse  diceljat  *  : 
a  Ego  sum  via,  et  veritas,  ct  vita.  »  Vel  : 
Recte  dicis,  quoadverifatem  vitae ;  pcrsonam 
non  accipis,  quoad  veritatem  justitiip;  sed 
viam  Dei  in  veritate  doces,  quoad  veritatem 
doctrina'.  In  quo  laudant  Christum  laude 
vera,  sed  fallaci  corde;  et  hoc  patet  ex  ipso- 
rum  versuta  interroyalione,  cum  subditur 
(v.  22)  :  Licet  nohis  tributnm  dare  Caisari, 
an  non?  secundum  diviiiae  legis  decrelum. 
In  quo  quaestionem  dolosam  proponunt , 
quia  utrovis  dato,  ipsum  ad  inconveuiens 
deducere  intendunt.  Nam  aut  diceret  quod 
sic,  et  ita  videretur  dicere  contra  legem,  et 
contra  populum  Judseorum ,  et  opiiiionem 
communem ;  aut  diceret  qiiod  non,  et  tunc 
traderent  eum  principatui,  sicut  Csesari  re- 
bellem,  et  totius  imperii  hostem.  TJnde  GIos- 
sa  :  «  Pharisa?i,  qui  de  justitia  sibi  applau- 
debant,  qui  decimas  et  primitiva  Deo  dabant, 
tributa  homini  solvenda  ncgabant.  »  Et  hinc 
est  quod  Christo  blandiebanlur,  ut  ex  ore 
Christi  extorquereut  hoc  documentum ,  ut 
sic  possent  dicere  illud  '  :  «  Si  hunc  dimit- 
tis,  non  es  aniicus  Cassaris  :  Omnis  enim, 
qui  se  regem  facit,  coutradicit  Caesari.  » 

23.  Considerans  autem  dolum  illorum,  etc. 
Postquam  descripsit  versutiae  adinventio- 
nem  fallacem,  hic  secundo  describit  confu- 
tationein  veracem  ;  circa  quam  tria  introdu- 
cuntur,  scilicet  circumspecta  consideratio  sa- 
pientiae  respondentis^  verax  dissolutio  pro- 
positae  quaistionis ,  et  evidens  confutatio 
astuciae  versipellis. 

Primo  ergo^  quantum  ad  circumspectam 
consideralionem  sapientiae.  respondentis,  di- 
cit  :  Considerans  atitem  dolum  illorum,  in 
animo.  Unde  Hieronymus  :  a  Prima  virtus 
respondentis  est  interrogantium  nientes  re- 
cognoscere.  »  In  his  mentibusipsa  sapientia 
videbatdolum.  Unde  dicitur ' :  «  Sapientiam 

»  Deut.,  X,  n.  —  ^  Joun.,  xiv,  C.  —  ^Joaii.,  xix,  12. 
—  ♦  Sap.,  VII,  30.  —  '  Eccli.,  svi,  20,  21.  —  '  Hebr., 


\NCTI  LUC^ 

non  vincit  malitia.  »  Et '  :  «  Omne  cor  in- 

telligitur  ab  illo,  et  vias  illius  quis  intelli- 

git?  »  Quia  '  «  vivus  est  sermo  Dei,  et  effi- 

cax.  »  Seqiiitur  :  a  Et  discretor  cogitatio- 

num  et  intentionum  cordis.  »  Ideo  iste  ser- 

mo  :  Dixit  ad  eos :  Quid  me  tentatis  ?  sci- 

licet  in  verbo,  secundum  illud  ' :  a  Ex  multa 

loijuela  tentabit  te,  et  subridens  interrogabit 

te  de  absconditis  tuis.  »  In  persona  horum 

dicitur  '  :  «  Tentemus  quae  ventura  sunt  iUi, 

et  sciemus,  quae  erunt  novissima  illius.  »  Et 

quia  cautela  tentationis  revineitur  per  ma- 

nifestationem  veritatis,  ideo  subditur  (v.  24) : 

Ostendite  mihi  denarium  :  cujus  habet  ima- 

ginem  et  superscriptionem?  Respondentes 

dixerunt  ei :  Ccesaris,  scilicet  in  exteriori  si- 

gno.  Hoc  Dominus  non  quaerit  quia  dubitet, 

sed  ut  ex  eorum  responsione  ipsos  convin- 

cat.  Vel  ideo  quajrit  imaginem  et  superscrip- 

tionem  denarii,  ut  ex  ipsa  forma,  et  figura, 

et  qualitate  rei,  ostendat  manare  debere  ju- 

dicium  aequitatis.  Vel  ideo  hoc  requirit,  ut 

ostendat  quod  unusquisque  judicandus  est 

secundum  superscriptionem ,  quam  super- 

scriptam  habet  imagini  mentis  suae.  Nam 

per  deuarium  intelligitur  homo,  quia  dena- 

rius  est  de  materia  terrestri,  scilicet  de  me- 

tallo,  et  homo  de  limo  ^  :  «  Formavit  Deus 

hominem  de  limo  terrae.  »  Et  ipse  decimus 

est  post  novenarium  angelorum,  et  per  dra- 

climam  decimam  designatus  est '" :  a  Aut  quae 

mulier  habens,  »  etc.  Per  imaginem  denarii 

iiitelligitur  Trinitas  personarum,   de  qua 

dicitur  "  : «  Deus  creavit  de  terra  hominem, 

et  secundum  imaginem  suam  fecit  illum.  » 

Et  '*   :    «  Faciamus   hoiuinem   ad    imagi- 

nem,  »  etc.  Per  superscriptionem  inteUigi- 

tur  qualitas  morum,  et  hajc  est  duplex,  una 

divina,  alia  nniudana.  Divina  est  per  lumen 

gratiai  et  justiliic  "  :  «  Signatum  est  super 

uos  lumen  vultus  tui,  Domine.  »  Mundana 

autem,  quae  est  Caesaris,  per  appetifum  cu- 

piditatis  et  avaritiae;  de  hac  Ambrosius  "  : 

IV,  12.  —  '  Eccli.,  xill,  14.  —  '  Sup.,  II,  17.  —  '  Gen., 
II,  l.  —  ">  Sup.,  XV,  8.  —  "  Eccli.,  XVII,  I.  —  "  Gen.,  ' 
I,  2«.  —  '^  fsul.  IV,  7.  —  1*  Ambros.  in  Luc.  Ub.  IX, 

n.  35. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XX. 


141 


« Imago  Csesaris  non  reperitur  nisi  (a)  in 
mari,  ubi  [f>)  dracones. »  In  quo  tangitur  illud 
quod  legitur  \  ubi  Christus  misit  Petrum  ad 
niare,  et  invenit  piscem,  et  in  pisce  staterem 
quemCsesarisolveret.Inquointelligiturquod 
superscriptio  strenuitatis  (c)  non  est  nisi  in 
mundanis  mentibus,  in  quibus  pro  cupiditati- 
bus  variis  est  procellaet  impetus  tempestatis. 
Secundo,  quantum  ad  veracem  dissolutio- 
nem  propositae  quaestionis,  subdit  (v.  25)  : 
Et  ait  illis  :  Reddite  ercjo  qure  sunt  Ccesaris 
CcEsari.  In  quo  manifeste  justam  dat  respon- 
oaiitiae  siouem  :  est  enim  actus  justitiai  reddere 
°'''j°i'  unicuique  quod  suum  est.  Si  ergo  res  est 
ejus,  cujus  liabet  superscriptionem ;  cum 
temporalia  superscriptionem  Csesaris  lia- 
beant,  non  est  contra  Deuni,  si  terrenis  prin- 
cipibus  persolvantur.  lueo  ad  Romanos 
dicitur  ^  :  «  Reddite  omnibus  debita ;  cui  Iri- 
butum,  tributum  ;  cui  vectigal,  vectigal.  » 
Subditur  :  «  Nemini  qvudquam  debeatis, 
uisi  ut  invicem  diligatis.  »  Et  quia  nou  suf- 
ficiens  justitia  cst,  nisi  suum  unicuique  red- 
datur,  ideo  addit  :  Et  quce  suni  Dei,  Deo. 
Glossa  :  a  Sicut  Caesar  exigit  impressionem 
imaginis  suse,  sic  et  Deus  animam  lumine 
vultussui  insignitam.  »  Propter  quod  dici- 
tur ' :  «  Sicut  portavimus  imaginem  terreni, 
portemus  et  imaginem  coelestis.  »  Et  nota 
quod  prius  praemitlit  ut  reddantur  quae  sunt 
mundi,  quia,  sicut  dicitur  '  :  «  Non  prius 
quod  spirituale  est,  sed  quod  animale ;  dein- 
de  quod  spirituale.  »  Prius  enim  deponen- 
dum  est  pondus,  quam  quis  erigatur  sur- 
sum.  Unde  Glossa  :  «  Si  non  vis  esse  ob- 
noxius  Cffisari,  noli  liabere  quae  sunt  mundi. 
Et  si  habeas  divitias,  obnoxius  es  Caesari.  Si 
vis  terreno  regi  nihil  debere,  omnia  tua  re- 
linquc,  Chiistum  sequcre.  »  Unde  et  bene 
prius  quse  sunt  Caesaris  reddenda  decrevit, 
quia  noii  potest  quis  esse  Domini,  nisi  prius 
renunlict  rnundo  "  :  «  Omnis  cx  vobis,  qui 
non  renuntiat  omnibus  qua;  possidet,  non 

<  Mallh.,  XVI,  26.  —  '  Rom.,  xlll,  7,  8.  —  »  I  Cor., 
XV,  40.—  «  Ibid.,  46.  —  '  Siip.,  -Xiv,  33.  —  '  luf.,  xxi, 
2.  —  '  Rom.,  XII,  1-2  —  »  Rom.,  i.x,  20.  —  »  Joh,  ix, 
12. —  1'  Gloss.  iuterlin.  in  liuuc  loc.  —  "  Imo  auclor 


potest  meus  esse  discipulus.  »  Dei  autem 
sunt  anima  et  corpus,  quia  ipse  eorpus  et 
animam  formavit  :  corpus  de  limo  terrae ; 
animam,  de  nihilo.  Et  ideo  utrumque  debet 
reddi  et  offerri  Deo  :  quod  designatur  in  illa 
vidua  ",  quffi  misit  duo  aera  minuta  in  gazo- 
phylacium  Domini.  Et  ideo  ad  Ronianos  ' : 
«  Ut  exhibeatis  corpora  vestra  hostiam  vi- 
ventem,  sanctam,  Deo  placentem,  rationa- 
hile  obsequium  vestrum  :  et  nolite  confor- 
maii  Iiuic  sseculo,  sed  reformamini  in  novi- 
tatesensus  vestri.»Unde  Iioc  verbo  clauditur 
sententia  totius  justitise  perfectae. 

Tertio,  quantum  ad  evidentem  considera- 
tionem  astutiaj  versipellis,  subjungit  (v.  26) : 
Et  non  potuerunt  verbum  ejus  reprehendere 
coram  plebe,  per  apparentem  contradictio- 
nem.  Nec  mirum,  quia  dicitur  '  :  «  Tu  quis 
es,  qui  respondeas  Deo?  Nuuiquid  dicit  tig- 
raentum  ei,  qui  se  finxit  :  (Juid  me,  »  etc. 
Unde  Job  '  :  «  Si  repente  interroget,  quis 
respondebit  ei?  Yel  quis  dicere  ei  potest  : 
Cur  ita  facis?  »  Et  ideo  qui  cum  Christo  con- 
teiidunt,  necessario  confunduntur,  propter 
quod  suhdit  :  Et  mirati  in  responso  ejus  ta- 
cuerunt,  per  evidentem  confusiouem.  Unde 
Glossa '" :  «  Qui  credere  dehuerunt,  mirantur 
quod  non  habent  locum  tenlandi.  »  Unde 
Cbrysostoinus  "  :  «  Malitia  confunditur  ali- 
quando,  corrlgitur  autem  nunquam.  »  Sicut 
qui  vult  claudere  aquse  currentis  meatum, 
aliunde  semitam  [d]  rumpit,  ita  et  malilia. 
Unde  non  tacebant  ex  prudentia,  sicut  dici- 
tur  '^  :  «  Est  tacens,  qui  invenitur  sapiens ;  » 
et  '^  :  « Ilomo  sapiens  tacebit  usque  ad  tem- 
pus;  »  nec  ex  reverentia,  slcut  ille  de  quo 
dicitur  '*  :  «  Audi  tacens,  et  pro  reverenlia 
accedet  tibi  bona  gratia;  »  nec  ex  patienlia, 
sicut  illud  Isuia; ''  :  «  Tacui,  semper  silui, 
patiens  fui ;  »  nec  ex  pace  intrinseca  '"  : «  Se- 
debit  solitarius,  et  tacebit ;  »  sed  ex  confu- 

Oficr.  imperf.  in  Mattli.,  hom.  LXil.—  *'  Eccli.,  xx,  3.— 
i^  ibid.,7.—  '•  Ibid.,  xxxii,  9.  —  "  Isa.,  xui,  14.  — 
'«  riiren.,  \l\,  28. 

[a)  Anibros.  habet  :  Imago  Caesarls  non  reperitur  iu 

Jacobo,  etc;  sod  reperitiir —  (/>)  C«/.  erlil.  il)i.  

(c)  b'orte  legenjum  cupiditatis.  —  (d)  Item  limitem. 


U2  EVANGELII  SANCTl  LVCM 

sione  aperta,  sicut  illi  a  [a)  quibus  Dominus 
quaesivit  '  :  «Liret  sabbatis  benefacere,  an 
male?  aniinam  saivam  facere,  an  perdere? 
At  illi  tacebant.  Et ' : « Impii  in  tenebris  con- 
ticescent,  »  elc. 

27,  Accesserunt  mitem  qiiiclam,  etc.  Post- 
quam  confutavit  infulelitatem  errantium  ex 
malitia,  hic  secundo  confutat  incredulitatem 
errantium  ex  ignorantia.  Et  habet  hsec  pars 
partes  duas :  in  prima  confuttiterrorem  circa 
resurrectionem ;  in  secunda  vero,  circa  in- 
carnationem,  ibi ' :  Dixit  aiitem  ad  illos,  etc. 
In  describendo  aulem  confutationem  erroris 
Sadducaeorum  de  finali  resurrectione,  pro- 
cedit  hoc  ordiue  :  primo  namque  pra;mittit 
quaestionem  erroneam;  secundo  adjungit 
responsionem  veridicam,  ibi  *  :  Et  ait  illis 
Jesus :  Filii  hujus,  elc.  Circa  quaestionem 
erroneam  introducuntur  Sadducaei  ut  ne- 
gantes  verum,  ut  allegantes  praeceptum,  ut 
proponentes  casum,  ut  interrogantes  du- 
bium,  per  quod  praecipitabantur  in  errorem 
pra^dictum. 

Primo  ergo,  quantum  ad  errorem  Saddu- 
caeorum  negantium  verum,  dicit :  Accesse- 
rimt  autem  quidam  Sadducceorum,  qui  ne- 
gantesse  resurrectionem ,  et  per  consequens 
destruebant  fundamentum  divinae  culturae. 
Unde  Chrysostomus  ° :  « In  omni  re  ant  actu, 
agendi  virtus  spes  est  praemii  futuri,  ut  qui 
arat,  arat  ut  mctat;  et  qui  pugnat,  pugnat 
ut  vincat.  »  Et  post  :  «  Tolle  ergo  spem  re- 
surrectionis,  et  soluta  cst  tota  observantia 
pietatis.  »  '^  «  Quid  facient  qui  baptizantur 
pro  mortuis?  Et  si  omnino  mortui  non  re- 
surgunt,  ut  quid  et  baptizantur  pro  illis?  ut 
quid  et  nos  periclitamur  omni  hora?  »  Re- 
surrectionem  autem  negabant  Sadducaji, 
lum  propter  animarum  mortalitatem  quam 
credebant,  unde  Glossa  '  :  «  Sadducaii  cre- 
debaut  animas  interire  cum  corpore ;  »  tum 
etiam  propter  corporum  irreparabilitatem. 
Et  pro  eis  \idetur  esse  quod  dicitur  in  Psal- 


i  Marc,  viil,  4.  -  <  1  Heg.,  u,  9.  —  '  Inf.,  v.  .11.— 
*  Inf.,  V.  :i4.  —  ^  Imo  auctor  O^jer.  imperf.in  Mallli., 
honi.  XLU.  —  •  I  Co>\,  XV,  20-30.  —  '  Gloss.  iutcrlin. 
iu  Uunc  loc.  —  '  Psul.  cxLV,  4.  —  '  ysal.  cxLviii,  12. 


mo  ' :  «  Exibit  spirituscjus,  et  revertetur  in 
terrani,  »  etc.  Itom  '  :  «  Sepulchra  eorum 
domus  illorum  in  aiternum.  »  Et  Jub  '"  : 
«  nomo  cum  dormierit,  non  resurget,  donec 
atteratur  coelum,  »  etc.  Sed  hic  non  dicunt 
resurrectionem  non  esse  futuram,  sed  po- 
tius  usquead  flnem  judicii  differendam.  Nam 
quod  spiritus  sint  immortales,  hoc  probat 
ipsorum  intellectus  appetitus,  et  aclus  vir- 
tuo.sus;  quod  vero  corpora  repareutur,  hoc 
manifestat  simul  divina  justitia,  divina  cle- 
mentia,  ctdivinapotentia.  Unde  coutra  fales 
dicitur  "  :  «  Sed  dicit  aliquis  :  Quomodo  re- 
surgimt  mortui?  quali  autem  corpore  ve- 
nient?  Insipiens,  tu  quod  seminas  non  vivi- 
ficatur,  nisi  prius  moriatur  ;  et  quod  semi- 
nas,  non  corpus  quod  futurum  est  seminas, 
sed  nudum  granum,  utputa  tritici,  aut  ali- 
ciijus  caeterorum.  Deuseuini  dat  illi  corpus 
sicut  vult,  et  unicuique  seminum  proprium 
corpus. »  Et  post :  «  Oportet  corruptibile  hoc 
induere  incorruptionem,  et  morlale  hoc  in- 
duere  immortalitatem. » 

Secundo,  quantum  ad  inquisitionem  Sad- 
ducaeorum  allegantium  praeceptum,  subdi- 
tur  :  Et  inteiroriavenmt  eum  (v.  28),  dicen- 
tes  :  Magistcr,  Moyses  scripsit  nobis,  scrip- 
tura  scilicet  authentica,  et  justa,  secundum 
illud  "  :  «  Legem  mandavit  Moyses  in  prae- 
ceplis  justiliarum.  »  Unde  dicitur  "  :  «  Post- 
quam  scripsit  Moyses  verba  legis  hujus  in 
volumine,  atque  complevit,  praecepit  Levitis 
qui  portabant  arcam  fcederis  Domini,  dicens : 
ToUite  librum  istum,  et  ponite  eum  in  latere 
arcae,  »  etc.  Quidquid  ergo  Moyses  scripsit, 
authenticum  est  :  et  ideo  scripturam  ejus 
tanquam  authenticam  proponunt,  propter 
quod  subdunt  :  Si  frater  alicujus  mortuus 
fucrit,  habens  uxorem,  et  hic  sine  liberis 
fuerit,  ul  accipiat  cam  fratcr  ejus  uxorem, 
et  suscitet  semen  frutri  suo.  IIoc  describitur 
in  Deuteronomio  '* ;  «  Quando  habitaverint 
[b)  fratres  simul,  et  unus  ex  eis  absque  liberis 

—  '»  Job,  .XIV,   12.  —  'I  I    Cor.,   XV,  35-3S,    53.    - 
i'  Eccli.,  x.\iv,  33.  —  "  Deut.,  xxxi,  2i-26.  —  »*  Ibid., 
XXV,  5-6. 
(a)  Cxt.  edit.  ikest  a.  —  (6)  Uem  habitayeruDL 


EXPOSITIO 

mortuus  fuerit,  uxor  defuncti  non  nuljet  al- 
teri,  sed  accipiet  eam  frater  ejus,  et  susrila- 
bit  semen  fratris  sui,  et  primogenitum  ex  ea 
filiiim  nomine  illius  appellabit,  ut  non  de- 
leatur  nomen  ejus  ex  Israel.  »  Litteralis  au- 
tem  ratio  hiijus  erat  ad  foveudam  cbarita- 
tem  inter  propinquos,  et  refraenandam  cupi- 
ditatem,  et  servandam  fidelitatem.  Secun- 
dum  autem  spiritualem  iiitelligentiam  frater 
noster  est  Christus  '  :  «  Quis  milii  det  te 
fratrem  meum,  sugentem  ubera  matris 
raeae,  »  etc.  Et  ^  :  «  iNarrabo  nomen  tuum 
fratribus  raeis.  »  Uxor  ejus  est  Ecclesia  ^  : 
«  Venerunt  nuptiae  agni,  et  uxor  ejus  prse- 
paravit  se.  »  Hic  mortuus  est  ante  fidelium 
multitudiuem,  qui  sunt  filii  Dei '  :  «  Dedit 
eis  potestatem  filios  Dei  fieri, »  etc.  Ipsa  enim 
fidelium  multitudo  per  mortem  Christi  con- 
gregata  est,  ut  dicitur  in  Joanne  ^  :  «  Jesus 
moriturus  erat  pro  gente,  et  non  tantum  pro 
gente ,  sed  ut  filios  Dei ,  qui  erant  dispersi, 
congregaret  in  ununi.  »  Postquam  ergo 
Christuspassus  est,  ipsius  uxorem  accipit  [a) 
qui  gerit  Ecclesiae  curam,  non  ut  generet  fi- 
lios  carnales  Christo,  sed  spirituales,  siciit 
Paulus  dicit "  :  «  In  Christo  Jesu  per  Evan- 
gelium  ego  vos  genui.  »  Et  hos  non  nomiue 
proprio,  sed  fratris  debet  appellare,  quia  non 
in  nomine  suo,  sed  Christi,  debet  eos  bapti- 
zare,  secundum  lllud  '  :  «  Numquid  Paulus 
crucifixus  est  pro  vobis  ?  aut  in  nomine  Pauli 
baptizali  estis?  »  Ei  autem  qui  hoc  neyligit 
implere,  imponi  debet  pcena,  secundum  il- 
lud  "  :  «  Si  responderit  ■:  Nolo  eam  nsorem 
accipere;  accedet  mulier  ad  eum  coram  se- 
nioribus,  et  tollet  calceamentum  de  pede 
eJQS,  spuetque  in  faciem  illius,  et  dicet :  Sic 
liet  homini  qui  non  sedificat  domum  fratris 
sui. »  Quia  ei  qui  non  vult  semen  Christi  sus- 
citare,  debet  auferri  aucloritas  pra',ilicaudi, 
quae  intelligitur  per  ablationem  calceamenti, 
secundum  illud  '  :  «  Calceali  pedcs  in  pr£t- 
parationem  evangelii  pacis.  »   Propter  quod 

'  Canl.,  VIII,  1.  —  »  Psal.  xxi,  23.  —  '  Apoc,  xix, 
7.  —  '  Joan.,  I,  12.  —  »  Ibid.,  xi,  5I-S2.  —  '  1  Cor., 
IV,  lii.  —  '   lliiil.,   I,   i3.  —  »   Dcnt.,    xu-,   8-9.    — 


IN  CAP.  XX.  143 

dicitur  '"  :  «  Non  intrabit  eunuchus  attritis 
vel  amputatis  testiculis,  et  cbscisso  veretro, 
ecclesiam  Domini.  »  Diversum  autem  dici- 
tur  de  viris  sanctis  "  :  «  Cum  semine  eorum 
permanent  bona.  Ha?reditas  sancta  nepotes 
eoriim,  et  intestamentisstetitsemen  (b),  »etc. 
Tertio,  quantum  ad  allegationem  ipsorum 
introdacenlium  casum ,  subditur  (v.  29)  : 
Septem  crgo  fratrcs  erant ,  et  primus  acce- 
pit  uxorem,  et  tnortuus  est  sine  filiis  (v.  30). 
Et  sequens  accepit  illam,  elc.  (v.  31)  Simi- 
lilcr  et  omnes  septem;  et  non  reliquerunl 
semen ,  et  mortui  sunt.  (v.  32)  Novissime 
omnium  mortua  est  et  muUer.  Potuit  esse 
quodhoc  fingerent  lanquam  mendaces.  Unde 
Glossa:  «  Qui  resurrectiouem  corporum  nou 
credunt ,  et  animas  putant  interire  cum  cor- 
pore,  turpitudinemfabvilaj  confingunt.  »  Ta- 
libus  fabulis  vacare  solent  Judsei;  propter 
quod  dicitur  '^  :  «  Rogavi  te  ut  remaneres 
Ephesi,  ut  denuntiares  quilmsdani  ne  aliter 
doccrent ,  neque  inlenderent  fabulis  et  ge- 
nealogiis  interminatis,  quae  quaestiones  prae- 
stant  magis,  quam  aedificationem  Dei,  quae 
est  in  fide.  »  Vel  potuit  esse  ,  quod  lioc  fuit 
ad  litteram;  et  introducatur  hic,  secundum 
divinae  ordinationis  spiritum,  propter  figu- 
ram.  Nam  spiritualiter  per  istos  septem,  qui 
mortui  sunt  sine  liberis,  intelligitur  univer- 
sitas  reproborum  ,  qui  nullum  fructum  reli- 
querunt.  Unde  Glossa  :  «  Hi  septem  omnes 
reprobi  sunt,  qui  tota  hacvita,  quaeseptem 
diebus  est,  steriles  a  bono  opere  sunt.  »  Ili 
possunt  intelligi  per  septem  viros  Saraj ,  de 
quibus  dicitur  "  quod  interfecti  fuerunt  u 
daeinonio  nomine  Asmodaeo,  quia  dicitur  '^  : 
«  Ab  iniquo  toro  semen  exterminabitur.  » 
Vel  per  septem  viros  intelliguntur  septem  ca- 
pitalia  vitia,  quibus  peccator  servit  :  dequi- 
bus  iu  Liica  (c) '" :  «  Assumit  septem  alios  spi- 
ritus  nequiores  se.  »  Vel  quinque  sensus,  et 
duplex  consideratio  rationis,  qui  intelliguu- 

9  Ephes.,  v,  lu.  —>°Deut.,  x.xiil,  \'.  —  "  Eccli.,  xliv, 
11-12.  —>n  Tim.,\,  3-4.  —  "  Tob.,  iii,  8,  —  >^  Sap., 
IH,  16.-  '»  Sup.,Xl,  26. 
(a)  Cai.  cdit.  accepit,  —  (6)  Ilem  permanet  bona  hse- 

reilitus,  et  uepoUiiii  iiisoriiiii  sciiioii.—  ('•)  llem  Liicus, 


144 


EYANGELII 


tur  per  mulierem  et  quinquc  viros  ejus  ,  de 
quibus  (licitur  '  :  «  Voca  virum  tuum.  »  Qui 
enlra  sulyicit  se  sensibus  earnis,  fructuiu 
non  parit  ^  «  Pavit  enim  sterilem,  et  quaj 
non  parit,  et  viJua;  bene  nou  fecit :  »  quia, 
sicut  dicitur  ^ :  «  Qui  seminat  in  carne ,  de 
carne  et  metet  corruptionem.  »Et':  «Mun- 
dus  transit,  et  concupiscentia  ejus.  » 

Quarto,  quantum  ad  cavillationem  Sad- 
ducajorum  interrogantium  dubium ,  subdi- 
tur  (v.  33)  :  In  resurrectione  ergo ,  cujiis 
eorum  erit  uxor  ?  siguidem  septeni  habue- 
runt  eam  uxorem.  Quasi  dicerent  :  Non 
magis  est  unius ,  quam  alterius  :  ergo  aut 
habebuntomnes,  autnullus  :  si  ergo  utrum- 
que  inconveniens,  contra  legem  est  ponere 
resurrectionem.  Ex  quo  apparet  quod  illi 
errabant  circa  resurrectionem  propter  car- 
nalem  intellectum  spiritualis  scriptura;,  et 
spiritualisgloriae.  Uude  carnalis  intelligentia 
necat ,  dum  spirituales  depravat  scripturas ; 
propter  quod  dicitur  * :  «  Littera  occidit  , 
spirilus  autem  vivificat. »  Ideo  mJoanne  (c)  * : 
«  Verba  ,  quae  ego  locutus'  sum  vobis ,  spi- 
ritus  et  vita  sunt.  »  Propter  quod  dicitur '  : 
«  Hoc  autem  dico ,  fratres,  quia  caro  el  san- 
guis  regnum  Dei  possidere  non  possunt,  ne- 
que  corruptio  incorruptelam  possidebit, »  («) 
qui  carnaliter  sapiunt.  Et  tales  hi  Sad- 
ducaei  erant,  qui  nou  inlelligcntes  nobilita- 
tem  spiritus  rationalis,  necintellectum  scrip- 
turffi  spiritualis  ,  nec  potestalem  Dei  omni- 
poteutis ,  non  putabant  resurrectionem  fu- 
turam.  Ideo  dicilur  *  :  «  Erratis,  nescientes 
Scripturas,  neque  virtutem  Dei.» 

34.  Et  ait  illis  Jesus,  etc.  Post  iuquisitio- 
nem  erroneam,  subjungit  hic  responsionem 
veridicam ;  circa  quam  introducuntur  qua- 
tuor,  scilicet  veritatis  assertio ,  asseitionis 
ratio,  rationis  coulirmatio,  et  conflrmationis 
laudatio. 

Primo,  quantum  ad  veritatis  assertionem, 
dicit :  Et  ait  illis  Jesus  :  Filii  hujus  saeculi 


SANCTI  LUC^ 

nubunt ,  et  traduntur  ad  nuptias ,  propter 
haltendam  successionem,  sicut  dicitur  **  : 
M  Tu ,  Domine,  scis,  quia  non  luxuriaj  causa 
accipio  sororem  meam  conjugem,  sed  sola 
posteritatis  dilectione,  in  qua  benedicatur 
uomen  tuum  iu  saicula  steculorum. »  Et  hoc 
matrimonium  licet  posset  esse  virorum  spi- 
ritualium  ,  non  est  tamen  nisi  iu  carne  vi- 
ventium.  Unde  filii  swculi  non  sonat  in  vi- 
tium.  Alii  vero  nubunt  propter  solam  Ubi- 
dinis  delectationis  expletionem,  de  quibus 
in  Genesi '"  : «  Videntes  filii  Dei  filias  homi- 
num  quod  essent  pulchra^ ,  acceperunt  .sibi 
uxores  ex  omnibus  quas  elegerant.  »  Et  su- 
pra  "  :  «Uxorem  duxi ,  et  ideo  non  possum 
venire. »  Et  tunc  filii  sceculi  sonat  in  vitium, 
sicut  et  supra  '^  :  «  Filii  hujus  saeculi  pru- 
denliores  filiis  lucis,  »  etc.  Et  ii  sunt  fllii 
anciliai  cum  filio  liberae.  Sed  neutrum  ho- 
rum  erit  in  resurrectionibus,  nec  successio, 
nec  carnalis  delectatio ;  ideo  subdit  (v.  35)  : 
Illi  vero  qui  dif/ni  habebuntur  sceculo  illo , 
et  resurrectione  ex  mortuis ,  neriue  nubent, 
neciue  ducent  uxores  :  necjue  nubent,  quan- 
tum  ad  fceminas  ;  neque  ducent ,  quantum 
ad  viros.  Dignos  resurrectione  vocat  justos. 
Loquitur  hic  specialiter  de  resurrectione 
mortuorum  justorum  ,  qui  non  tantum  re- 
surgent,  verum  etiam  immufabuntur,  se- 
cundum  illud  "  :  «  Omnes  quidem  resurge- 
mus,  sed  non  omnes  immutabimur.  »  Se- 
qultur  ;  «  Canet  enim  tuba,  et  mortui  re- 
surgent  incorrupti,  et  nos  immutabimur.  » 
Licet  ergo  mali  resurgant  cum  bonis,  sicut 
dicitur  "  :  «  Venit  hora  in  qua  omnes  qui  in 
monumentis  sunt,  audient  vocem  fili  Dei; » 
tamen  de  bouis  specialiter  loquitur,  qui 
erant  elevati  supra  tempus  et  temporales 
motus,  ac  per  hoc  et  supra  conjugium  et 
omnem  carnalem  actum. 

Secundo,  quantum  ad  assertionis  ratio- 
nem,  subdit  (v.  30) :  Neque  enitn  ultra  mori 
poterunt.  Exquo  sequitur,  quod  uxores  nou 


'  Joan.,  IV,  IG.  —  «  Job,  xxiv,  21.  —  ^  Gal.,  vi,  8. 
»  I  Joan.,  u,  \1.  —  '  II  Cor.,  in,  6.  —  «  Joan.,  vi,  64. 
'  1  Coi:,  XV,  oO.  —  •  Uuith..  xsii,  21).  —  ^  Tob.,  viu. 


9.  —  1«  Gen.,  vi,  2.  —  "  Sup.,  xiv,  20.  —  '»  Sup., 
XVI,  8.  —  "  I  Cor.,  XV,  51,  52.  —  »•  Joan.,  v,  28. 
(a)  C«(.  edil.  Joannes.  —  (6)  Suppl.  id  est. 


EXPOSITIO 

habebunt.  Unde  Beda : «  Quia  connubia  piop- 
ter  filios,  filii  propter  successsionem ,  suc- 
cessio  propter  mortem  :  ubi  ergo  mors  non 
est,  neque  connubia.  »  Sed  per  hoc  videtur 
quod  ante  peccatum  connubia  non  fuissent. 
Est  autem  responsio  ad  hoc ,  quod  licet  non 
esset  mors  ex  necessitate ,  sicut  nec  erat , 
tamen  ex  possibilitate,  quia  primi  parentes 
habebant  corpus  animale;  sed  post  resur- 
rectionem  erit  corpus  spirituale,  secundum 
illud  '  :  «  Seminatur  in  corruptione  ^  surget 
in  incorruptione.  Seminatur  in  iguobilitate, 
surget  in  gloria.  Semiuatur  in  inflrmitate , 
surget  in  virtute.  Semlnatur  corpus  ani- 
male  ,  surget  corpus  spiriluale.  »  Ideo  sub- 
dit :  yErjualcs  enim  anrjelis  siint,  et  filii  simt 
Dei,  cum  sint  filii  resurrectionis  ,  id  est:  si- 
cut  angeli  sunt  immortales,  incorporales, 
supra  tempus  et  variationes  motuum  tem- 
poraliura  ;  sic  erunt  boni ,  quia  post  resur- 
rectionem  erimus  tunc  aequales  angeUs  se- 
cundum  gloriae  dignitatem ,  propter  quod 
dicitur  "■'  :  «  Mensura  hominis,  quae  est  an- 
geli.  »  Nec  mirum,  quia  tunc  erimus  Deo 
per  gloriam  assimilali ,  secundum  illud  '  : 
«  Nunc  filii  Dei  sumus,  et  nondum  apparuit 
quid  erimus.  Scimus  quoniam,  cum  appa- 
ruerit,  similes  ei  erimus  ,  quoniam  videbi- 
mus  eum  sicuti  est.  »  Unde  Rabanus  :  «  Sunt 
sicut  angeli  Dei  in  ccelis,  qui  gloria  resur- 
rectionis  innovati,  absque  ullo  mortis  metu, 
absque  uUa  labe  corruptionis ,  absque  ullo 
fcrreni  slatus  actu,  perpetua  Dei  visione 
fruuntur.  Ad  quam  necesse  est  angelicffi 
dignitatis  aequalitatem  quisquis  ascendere 
desiderat,  minimis  fratribus  pie  agendo 
condescendat. »  Et  hoc  recte  dicit,  quia  non 
potest  angelis  esse  in  gloria  similis,  qui  non 
vuit  in  ministerio  assimilari. 

Tertio,  quantum  ad  resurrectionis  affir- 
mationem,  subjungitur  (v.  37)  :  Quia  vero 
resurr/ant  mortui,  et  Moyses  ostenclit  secus 
rubum,  id  est,  verbum  Domini  quod  dixit 
Moysi  de  medio  rubi »  :  «  Et  ait :  Ego  sum 

'  I  Cor.,  XV,  42-44.  —  '  Apoc.,  xxi,  n.  —  a  |  Jouu., 
lll,  2.  —  »  £j:o£/.,in,6.  —  5/sa.,  XXVI,  19.  —  « JBzec//., 
TOM.   XI. 


IN   CA.P.  XX.  l-io 

Deus  Abraham,  Deus  Isaac,  et  Deus  Ja- 
cob.  »  Ex  hoc  vult  Dominus  inferre  re- 
surrectionem  futuram  ,  cum  addit  :  Sicut 
clicit  Donmium,  Deum  Abraham,  et  Deum 
Isaac  et  Deum  Jacob.  (v.  38)  Deus  au- 
tem  non  est  mortuorum  ,  secl  vivorum. 
Omnes  enim  vivunt  ei.  Ex  quo  sequitur 
quod  vivunt  ei,  vel  actu,  vel  potentia.  Sed 
omnes  isti  erant  mortui  actualiter  :  ergo 
vivebant  Deo  quantum  ad  posse  et  disposi- 
tionem.  Necesse  est  ergo  futuram  ponere  re- 
surrectionem.  Sunt  autem  raulta  testimo- 
nia  in  Veteri  Testamento,  per  quae  appro- 
bari  potest  resurrectio  mortuorum  ^  :  «  Vi- 
vent  mortui  tui,  interfecti  mei  resurgent.  » 
Et '  :  «  Ossa  arida,  audite  verbum  Domi- 
ni,  »  etc.  Item  '  :  «  Multi  de  his  qui  dor- 
miunt  in  terrae  pulvere, evigilabunt. »  "  «Scio 
quod  Redemptor  meus  vivit,  et  in  novissimo 
die  de  terra  surrecturus  sum.  »  Item  °  : 
«  Post  duos  dies  vivificabit  nos,  in  die  tertia 
suscitabit  nos.  »  Item  '"  :  «  Consurgant  et 
ascendant  gentes  in  vallem  Josaphat,  »  etc. 
Item  "  :  «  Ipse  spiritum  vobis  iterum  cum 
misericordia  reddet  et  vitam.  »  Sed  Domi- 
nus  nullum  horum  septem  testium  intro- 
duxit,  quia  Sadducaei,  quibus  respondebat, 
solum  Pentatheucum  recipiebant.  Unde 
Glossa  '*  :  «  Poterat  apertiora  de  resurrec- 
tione  dare  testimonia  prophetarum ;  sed  pro- 
phetas  Sadducaei  non  recipiunt.  »  Vel  ideo, 
quia  per  hoc  probat  vitara  animarura  post 
mortem,  quam  Sadducaei  negabant;  et  haec 
erat  radix  sui  erroris.  Vel  ideo,  quia  in  is- 
tius  vei'bi  allegatione  clauditur  simul  mys- 
terium  Trinitatis,  in  trina  Dei  iteratione; 
mysterium  triplicis  virtutis,  scilicet  fidei, 
spei,et  charitatis,  iu  tribus  partibus  praedic- 
tis;  et  mysterium  incarnationis  in  rubo  ar- 
denti,  et  etiam  mysterium  passionis  ;  et  in 
tota  auctoritate  mysterium  resurrectionis,  et 
ita  quasi  totum  myslerium  fldei  christianae  .• 
quia  omnis  mysteriorum,  flgurarum  et  ver- 

xxxvn,  i.  —  '  Dan.,  xii,  2.  —  «  Job,  xix,  35.  — 
»  Oi-e.,  VI,  3.  —  1»  Joel.,  ui,  2.—  "  U  Uach.,  vii,  23.  — 
'2  Gloss.  iuterliii.  in  Imnc  loc. 

10 


146 


EVANGELII  SANCTl  LU(LE 


borum  varietas  consummafa  est  in  Verljo 
incarnato,  secunduiu  illud  '  :  «  Consumma- 
tioneni  et  al)breviatiouemaudivi,»  etc.  Et'  : 
a  Multifariam, »  etc. 

Quarto,  quantum  ad  confirmationis  col- 
laudationem,  adjungit  [v.  39)  :  Itesponden- 
tes  autem  quidam  scribarum  dixerunt  ei  : 
Marjister,  bene  dixisti.  Moc  commendabant 
scribaj,  quia  erant  de  secta  Pharisaeorum, 
qui  dicunt  resurrectionem  esse.  Unde  dici- 
tur  '  quod  «  Pharissei  audientes  quod  silen- 
tium  imposuisset  Sadducaeis,  convenerunt 
jn  unum,  »  quia  ex  hoc  applaudebant  ei.  De 
hoc  enim  erat  contentio  inter  Sadducseos,  et 
Pharisseos.  Unde  dicitur  '  :  «  Sciens  Paulus, 
quia  una  pars  esset  Sadducseorum,  et  altera 
Pharisaeorum,  exclamavit  in  concilio  :  Viri 
fratres,  ego  Pharisseus  sum  :  do  spe  et  re- 
surrectione  mortuorum  ego  judicor.  Et  cum 
haec  dixisset,  facta  est  dissensio  inter  Phari- 
saeos  et  Sadducaeos,  et  soluta  est  multitudo. 
Sadduesei  autem  dicunt  non  esse  resurrec- 
tionem  mortuorum,  neque  angelum,  neque 
spiritum.  Pharissei  autem  utraque  confiten- 
tur.  »  Quoniam  ergo  utrosque  coufuderat, 
ideo  utrique  tacebant.  Unde  subditur  (v.  40)  : 
Et  amplius  non  audebant  eum  quidquam  in- 
tcrrogare,  studio  (a)  addiscendi,  sed  vincendi 
et  superandi.  Unde  Glossa  °  :  «  Confutati  in 
sermonibus  non  amplius  interrogant,  sed 
aperte  comprehensum  Romanae  potestati 
tradunt.  »  Ex  quo  intelligimus  venena  invi- 
dise  posse  superari,  sed  difficile  quiescere. 
Ideo  non  audebant  interrogare  eum,  quia 
videbant  aliquid  divinum  in  se  habere,  cum 
quo  disputare  tutum  non  esl.  '  «  Quantus 
sum  ego,  ut  respondeam  ei,  et  loquar  verbis 
meis  cum  eo  ?  Qui  etiani  si  habuero  quip- 
piam  justum,  non  respondebo,  sed  meum 
judicem  deprecabor.  »  Verificatum  est  ergo 
in  iis  illud  '  :  «  Defecerunt  scrutantes  scru- 
tinio.  Accedet  homo  ad  cor  altum,  et  exal- 
tabitur  Deus.  » 

41.  Dixit  autem  ad  illos  :  Quomodo,  etc. 


'  Ua.,  XXVIII,  22.- 
»  Act.,  XXIII,  6-8.  - 


-'  IJebr.,  I,  1.—'  Matth.,  xsil,  34. 
'  Gloss.  interUu.  iu  Uuuc  loc.  — 


Postquam  confutavit  errantes  circa  myste- 
rium  resurrectionis ,  hic  confutat  errantes 
circa  mysterium  incarnationis  :  qui  scilicet 
non  credunt  Chrislum  esse  verum  hominem, 
et  Deum.  Facit  autem  hoc  Christus  quaeren- 
do,  et  introducendo  quaestionem  quam  im- 
possibile  est  dispicere,  nisi  credatur  et  in- 
telHgatur  Christus  duplicis  esse  naturae.  In 
hac  ergo  quaestione  Christus,  Magister  fidei, 
proponit  ipsius  Christi  generationem  car- 
nalem,  a  Judaeis  communiter  creditam;  se- 
cundo  assumit  generationem  aeterncilem  a 
Propheta  praedicatam,  et  concludit  apparen- 
lem  utriusque  controversiam. 

Primo  ergo,  quantum  ad  generationem 
Cliristi  carnalem  communiter  creditam,  di- 
cit :  Dixit  autem  ad  illos  :  Quomodo  dicunt 
C/tristum  filium  esse  David?  Hoc  communi- 
ter  dicunt  Judaei  omnes,  et  etiam  omnes 
viri  christiani.  Nam  ipsi  David  facta  est  de 
Christo  repromissio,  sicut  in  Psalmo  dici- 
tur  *  :  «  De  fructu  ventris  tui  ponam  super 
sedem  tuam.  »  Et  '  :  «  Suscitabo  semen 
tuum  post  te,  quod  egredietur  de  utero  tuo, 
et  fu-mabo  regnum  ejus,  et  stabiliam  thro- 
num  regni  ejus  usque  in  sempiternum.  » 
Hoc  non  potest  dici  nisi  de  Christo,  Angelo 
attestante  super  illud '" : «  Dabit  ilU  Dominus 
Deus  sedem  David  patris  ejus,  et  regnabit 
in  domo  Jacob  in  aeternum. »  Ideo  recte  cla- 
mabant  turbae  dicentes  "  :«  Hosanna  filio  Da- 
vid  :  Benedictus  qui  venit  in  nomine  Do- 
mini.  »  Et  hoc  Apostolus  praedicabat,  secun- 
dum  illud  '* :«  Memor  esto  Dominum  Jesum 
Christum  resurrexisse  a  mortuis  ex  semine 
David,  secundum  Evangehum  meum.  »  Et 
in  Actibus  dixit  Petrus  '»  :«  Propheta  igitur 
cum  esset  (David),et  sciret  quia  jurejurando 
jurasset  illi  Deus  de  fructu  lumbi  ejus  sedere 
super  sedem  ejus,  providens  locutus  est  de 
resurrectione. » 

Secundo,  quantum  ad  gencrationem  aeter- 

nalem  a  Propheta  praedicatam  [b),  subdit 

6  Job,  IX,  14-15.  —  ■'Psal.  Lxni,  7-8.—  »  Psal.  cxxil, 
11.—  »  II  Bej.,  VII,  12.  —  >»  Sup.,  I,  32.  —  <'jMa«A., 
sxl,  9.  —  '=  11  Tim..  11,  8.  —  '»  Act.,  ii,  30-31. 
(a)  Sujiijl.  uon.  —  (6)  Cat.  edit.  praedictam. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XX. 

(v.  42) :  Et  ipse  David  dicit  in  libro  Psalmo- 
rum  ' ;  Dixit  Domimis  Domino  nieo  :  Sede  a 
dextris  meis.  Hoc  absque  dubio  David  de 
verbo  ad  verbum  dicit  in  Psalmo,  qui  est  de 
duabus  naturis  excellentissime  et  profundis- 
sime  tractans.  Constatenim  quod  illud  intel- 
ligitur  de  Christo  :  nam  nulli  dedit  Deus  re- 
gnum  supremum,  sacerdotium  seternum,  et 
judiciuQi  universorum,  nisi  Christo  :  et  hoc 
totum  in  illo  Psalmo  describitur.  Oportet 
ergo  quod  versus  iste  de  Christo  intelligatur, 
in  quo  exprimit  ipse  David  Spiritu  sancto 
afflatus  Fihi  seternam  generatiouem  in  hoc 
quod  dicit  :  Dixit  Dominus  Domino  meo. 
Dicere  Diccrc  enim  nihil  aliud  est,  quam  verbum 
mente  concipere.  Quod  quidem  dicere  non 
potuit  esse  in  Deo  nisi  ab  aeterno,  quia,  si- 
cut  dicitur  %  «  semel  loquitur  Deus,  et  se- 
cundo  idipsum  non  repetit.  »  Et  ideo  dici- 
tur ' :  «  In  principio  erat  Verbum,  et  Ver- 
bum  erat  apud  Deum,  et  Deus  erat  "Verbum. » 
Dixit  ergo  aeternaliter,  cum  Fihum  genuit ' : 
«  Dominus  dixit  ad  me  :  Filius  meus  es  tu, 
ego  hodie  genui  te.  b  Exprimit  etiam  Filii 
aequalitatem  cum  Patre,  cum  dicit  :  «  Sede 
a  dextris  meis,  »  id  est  sequalis  mihi. "  «  Qui 
cum  sit  splendor  gloriae,  et  figura  substan- 
tiae  ejus,  portansque  omnia  verbo  virtutis 
suae,  purgationem  peccatorum  faciens,  sedet 
a  dexteram  mujestatis  in  excelsis, »  etc,  us- 
que  ibi  :  «  Ego  hodie  genui  te.  »  Ideo  dici- 
tur  ° :  «  Qui  cum  in  forma  Dei  esset,  non  ra- 
pinam  arbitratus  est  esse  se  aequalem  Deo. » 
Sessio  ergo  illa  non  dicit  positionem  loca- 
lem,  sed  potius  summam  quietem,  dignita- 
tem  et  auctoritatem,  ac  per  hoc  et  aequali- 
tatem,  quae  soh  Filio  competit.  Ideo  corruit 
Lucifer,  qui  eam  appetiit '  : «  Quomodo  ceci- 
disti  de  cailo,  Lucifer,  qui  mane  oriebaris  ? 
qui  dicebas  in  corde  tuo  :  Super  astra  Dei 
exaltaljo  solium  meum,  et  sedebo  in  monte 
testamenti,  et  similis  ero  Altissimo.  »  Ex- 
primit  nihilominus  ipsius  Filii  Dei  imperium 
xmiversale,  cum  addit  (v.  43)  :  Donec  po- 

'  Psal.  cix,  1-2.  —  =  Joh,  xxxiii,  14.  —  '  Joan.,  i, 
1.  —  •  Psal.  II,  7.  —  5  llehr.,  i,  2-S.  —  •  PhiUii.,  ii, 


147 


7iam  inimicos  tuos  scabellum  pedum  tuo- 
rum.  "  «  Omnia  subjecisti  sub  pedibus 
ejus,  oetc,  quia  per  virtutem  omnipotentem 
et  regit  bonos,  et  conculcat  perversos.  Unde 
dicitur  '  :  «  Oportet  illum  regnare,  donec 
ponat  omnes  inimicos  sub  pedibus  ejus  :  » 
omnia  enim  subjecit  sub  pedibus  ejus. 
"  «  Haec  dicit  Dominus  Christo  meo,  Cyro,  cu- 
jus  apprehendi  dextei'am,  ut  subjiciam  ante 
faciem  ejus  gentes,  et  dorsa  regum  vertam.  » 
Nam  de  Christo  dicitur  '  :  «  Habet  in  vesti- 
mento  et  in  femore  suo  scriptum  :  Rex  re- 
gum,  »  etc. 

Tertio,  quantum  ad  apparentem  contro- 
versiam ,  subdit  (v.  4  i)  :  David  ergo  Domi- 
num  illumvocat:  et  quomodo  filius  ejus  est? 
Impossibile  enim  est  dicere  quod  secundum 
naturam  humanam  Christus  esset  Dominus 
David,  quia  Christus  nondum  erat  natus, 
nec  conceptus ;  et  propterea  nunquam  filius 
diciturdominus  patrissui.  Et  iterum  :  David 
cum  esset  rex  excelsus,  non  videtur  quod 
aliquem  purum  hominem  Dominum  habue- 
rit.  Restat  ergo  quod,  cum  Christus  secun- 
dum  eamdem  naturam  David  regis  non  pos- 
sit  dici  simul  esse  verus  fllius  et  dominus, 
necesse  est  simul  esse  Deum  et  hominem. 
Et  hoc  quidem  est  verum  ,  nec  ullus  potest 
justificari,  nisi  totaliter  recipiat  Scripturam, 
et  fldem  a  patribus  acceptam.  Sunt  autem 
de  hac  duplici  natura  Christi  multiplicata 
testimonia  in  Scriptura ;  sed  magis  hoc  tes- 
timonium  accepit,  tum  quia  David  inter 
prophetas  de  Christo  excellentissime  pro- 
phetavit ,  tum  etiam  quia  psalmus  ille ,  ex 
quo  versus  iste  accipitur,  excellentissimeex- 
primit  totius  veritatis  sacramentum.  Unde 
et  Cassiodorus  de  illo  psalmo  dicit,  quod  est 
speculum  cffilestis  arcani ,  armarium  scrip- 
turarum  sanctarum ,  ubi  totum  summatim 
dicitur,  quidquid  utriusque  testamcnti  nar- 
ratione  decantatur.  Nam  totius  utriusque 
testamenti  intentio  principaliter  versatur 
circa  Christi  utramque  naturam,  de  qua  ipse 

C.  —  '  Isa.,  XIV,  12-14.  —  «  Psal.  viii,  8.  —  »  1  Cor., 
XV,  25.  —  1«  Isa.,  XLV,  1.  —  "  Apoc,  xis,  16. 


Psalmas 
cix ,  ar- 
marium 
Scripta- 
rarum , 
et  specu- 
lura  c(E- 
lestis  ar- 
caai. 


l/t8  EVANGELII 

David  dicit  '  :  «  Descendet  sicut  pluvia  in 
vellus ;  »  et  post :  o  Sit  nomen  ejus  bene- 
dictum  in  seecula.  »  Et  iterum  " :  «  Specio- 
sus  forma  prse  filiis  hominum  ;  »  et  post : 
«  Sedes  tua,  Deus ,  in  sajculum  saeculi.  » 
Et ' :  B  Hic  est  Dominus  Deus  noster,  el  non 
aestimabitur  alius  adversus  eum.  Post  liaec 
in  terris  visus  est,  et  cum  hominibus  con- 
versatus  est.  »  Et '  :  «Ecce  virgo  concipiet , 
et  pariet  filium ,  et  vocabilur  nomen  ejus 
Emmanuel.  »  Et  ^  :«  Parvulus  natus  est  no- 
bis,  et  filius  datus  est  nobis  :  et  vocabitur 
nomen  ejus  Admirabilis,  Consiliarius,  Deus 
fortis,  Pater  futuri  sseculi. »  Item  *  :  «  As- 
cendit  sicut  virgultum ;  »  et  post  :  «  Gene- 
rationem  ejus  quis  enarrabit  ?  »  Et  '  :  «  Et 
tu,  Dethleem  Ephrata,  parvulus  es  in  milli- 
bus  Juda  :  ex  te  mihi  egredietur  qui  sit  do- 
minator  in  Israel :  et  egressus  ejus  ab  initio 
a  diebus  cBternitatis.  »  Ideo  dicitur  *  :  «  Qui 
factus  est  ei  ex  semine  David  secundum  car- 
nem  ;  qui  praedestinatus  est  fdius  Dei  iu 
virtute ,  secundum  spiritum  sanctificatio- 
nis,  »  etc.  Et'  :  «  Quorum  adoplio  estfiiio- 
rum,  et  gloria ,  et  testamentum,  et  legisla- 
tio,  et  obsequium  ,  et  promissa;  quorum 
patres ,  ex  quibus  est  Chrislus  secuudum 
carnem ,  (jui  est  super  omnia  Deus  benedic- 
tus  in  sfficula.  »  Et  hic  expresse  dicitur  "  : 
« In  principio  erat  Yerbum  ;  »  et  post :  «  Ver- 
bum  caro  factum  est ,  et  habitavit  in  nobis , 
et  vidimus  gloriam  ejus ,  »  etc.  Poslremo 
ipse  Christus  '  :  «  Principium ,  qui  et  loquor 
vobis.  »  Et  ^  :  «  Ego  sum  A  et  Q ,  primus  et 
novissimus,  principium  et  flnis ;  »  et  post : 
V  Ego  suui  radix  et  genus  David  ,  stella 
splendida  et  matutiua.  »  In  hoc  ergo  fmem 
constituit  suaj  doctrinae ,  sicut  dicit  Ambro- 
sias  ',  quia  in  hoc  est  funclamentum  chri- 
stiana;  rehgionis,  in  quo  radicatur  et  claudi- 
tur  omne  credendimi,  quod  scilicet  credatur 
Christus  homo  et  Deus.  Nam  omnes  articuli 
ad  divinitatem ,  vel  ad  humanitatem  redu- 

'  Psa/.  LXXi,  0,  17.  —  *  Psal.  xLlv,  3,  7.  —  'Baruc., 
m,  jK,  38.  —  »  Isa.,  VII,  14.  —  »  Ibid.,  ix,  6,  — 
Mbid.,   Llil,   L',   S.  —  '  Mich.,  v,  2.  —  »  liom.,  I,  o-i. 


SANCTI  LUCiE 

cuntur.  Et  ideo  dicebat  Apostolus '  :  «  llt 
sapiens  architectus  fundamentum  posui;» 
sequilur :  «  Fundamcntum  enim  aliud  nemo 
potest  ponere,  praeter  id,  quod  positum  est : 
quod  est  Ciiristus  Jesus.  »  Et  ipse  etiam  est 
complementum ,  secundum  illud  »  :  «  Multa 
dicemus,  et  deflciemus  in  verbis  ;  consum- 
matio  autem  sermonum  ipse  est. » 

A5.  Aiidiente  autem  omni  populo ,  etc. 
Postquam  autem  confutavit  Pharisieos  er- 
rantes  ex  malitia,  et  Sadducaeos  ex  ignoran- 
tia,liic  tertio  informat  discipulos  ad  pru- 
dcntiam.  Et  quoniam  prudentia  in  tribus 
consistit ,  scilicet  in  cautela  mali,  eHgentia 
boni ,  et  providentia  futuri ,  ideo  pars  ista 
habet  tres  partes  :  in  quarum  prinia  infor- 
mat  discipulos  ad  cautelaui  malorum ;  in  se- 
cunda  invitat  ad  eligentiam  meliorum,  ibi° : 
liespiciens  (tutem  vidit,  etc;  in  tertia  vero 
ad  pi"ovidentiam  futurorum ,  ibi '  :  Et  qui- 
busdam  dicentibus  de  templo,  etc.  Informat 
ergo  discipulos  ad  cautelam  malorum ,  quae 
erant  in  Scriiiis  et  Pharisseis,  ne  eorum 
exemplo  diverterent  a  tramite  veritatis.  Et 
hoc  quidem  facit  revocando  discipulos  a  qua- 
druplici  vitio  scribarum  ,  scilicet  a  cnltu  vc- 
stium  ,  ambitione  honorum  ,  appetitu  divi- 
tiarum,  et  simulatione  virtutum.  Primum 
spectat  ad  lasciviam;  secundum  ,  ad  vanam 
gloriam ;  tertium ,  ad  avaritiam ;  quartum  , 
ad  fraudulentiam.  Ad  quae  quatuor,  tan- 
quam  ad  quatuor  rotas  currus  Pharonis,  re- 
duci  habent  omnia  mala. 

Primo  ergo,  quantum  ad  cultum  vestium. 
qui  erat  Scribarum  vitium  manifestum , 
dicit  :  Audietite  autem  oinni  populo ,  dixit 
discipulis  suis  (v.  46)  :  Attendite  a  Scribis , 
qui  volunt  ambulare  in  stolis.  Ideo  autem 
dixit  omni  populo  audiente ,  quia  hoc  erat 
vitinra  maximum  ,  et  ideo  in  manifesto  re- 
darguendum,  secundum  illud '  :  «  Peccantes 
coram  omnibus  argue,  ut  et  caeteri  timorem 

"  Ibid.,  IX,  4-5.  —  i»  Joan.,  \,  1,  14.  —  "  Ibid.,  viii, 
2ii.  —  "  Apoc,  XXJI,  13,  16.  —  "  Ambios.  in  luc. 
lil).  X,  11.  3,  quoad  seusum.  —  "  I  Cor.,  iii,  10,  H.  — 
"  Eccli.,  XLiil,  29.  —  1«  Inf.,  xxi,  1.  —  i'  Ibid.,  5.  — 
'»  I  Ti»,.,  V,  iO. 


habeant.  »  Et  hoc  ipsis  prsesentibus  dixit , 
ne  faceret  contra  illud  '  :  «  Non  maledices 
surdo,  »  etc.  Ideo  autem  magis  de  scribis 
loquitur,  quia  efficaciores  ad  nocendum 
erant,  et  propter  hoc  quod  videbantur  [a) 
viri  fide  digni  in  verbo ,  et  imitandi  exem- 
plo.  Unde  Glossa  :  «  Duplici  ratione  jube- 
mur  atlendere  a  vanse  glori»  cupidis,  ne 
vel  eorum  simulatione  decipiamur,  vel  eo- 
rum  exemplo  ad  amorem  temporalium  in- 
flammemur.  »  Attendendum  est  ergo ,  ne 
quis  eosimitetur  incultu  vestium,  qui  intel- 
hgitiir  in  nomine  stolaruni.  Dicuntur  enim 
sto/(B  camisiee  albae  et  longae,  quibus  ute- 
baiitur  scribse.  Unde  Glossa'  super  hoc  : 
«  Volunt  ambulare  in  stolis ,  id  est  cuUiori- 
bus  veslimentis  induti  in  pulilicum  proce- 
dere  :  »  quod  reprehenditur '  in  divite,  qui 
«induebatur  purpura  et  bysso. »  Et  ideo  dicit 
Augustinus  in  Regula "  :  «  Non  affectetis 
vestibus  placere,  sed  moribus.  »  Et  ^ :  «  Tn 
vestitn  ne  glorieris  unquam.»  Et"  :  «  Ha- 
bentes  alimenta  et  quibus  tegamur,  his  con- 
tenti  simus. » 

Secundo,  quantum  ad  ambitionem  hono- 
rum,  quae  erat  scribarum  vitium  detestan- 
dum,  subdit:  Et  amant  salutadones  in  foro, 
quantum  ad  gloriam  in  verbo  ;  quasi  dicat : 
Volunt  salutari  in  loco  publico  ,  altiori  voce 
et  inclinato  capite  :  quod  est  contra  illud  '  : 
«  Neminem  per  viam  salutaverJtis.  »  Elpri- 
mas  cathedras  in  synarjoriis ,  quantum  ad 
gloriam  in  officio  ;  quod  est  contra  illud  " : 
«  Cum  invitatus  fueris  ad  nuptias,  recumbe 
in  novissimo  loco. »  Reprehendit  autem  scri- 
bas,  non  (luia  salutari  sit  malum ,  vel  super 
cathedram  poni,  vel  primo  loco  in  convivio 
collocari ;  sed  quia  talis  appetitus ,  et  glo- 
riatio  talis,  merito  debet  reprehendi.  Unde 
Beda'  :  «  Non  salutari  in  foro,  non  primas 
sedes  habere  vetat  eos,  quibus  debetur  ex 
ordine  officii ,  sed  eos  qui  indebite  amant. 

'  Levit.,  XIX,  i4.  — '  Gloss.  interlin.  iu  liunc  loc. — 
'  Siip.,  XVI,  19.  —  '  Aug.,  lieg.  ad  seru.  Dei,  n.  6.  — 
«  Eccli.,  XI,  4.  —  «  I  Tim.,  VI,  8.  —  '  Sup.,  x,  4.  — 
"  Sup.,  XIV,  8.  —  '  Bed.,  in  Luc.  c.  XX,  lib.  V.  — 
'•  Joan.,  V,  44.  —  "  Ose,  IV,  7.  —  "  Isa.,  xxill,  tj.  — 
"  I  il/ac/i.,  II,  02.  —  1»  Eccli.,  vli,  4.—  >'  1'rov.,  xxx. 


EXPOSITIO  IN  CAI».  XX.  149 

Animum   enim ,  non  gradum  redarguit.  » 


Arguitur  ergo  in  scribis  non  excellentia  di- 
gnitatis ,  sed  ambitio  honoris.  Nam  in  his 
veritas  locum  non  habet,  secundum  illud"': 
«  Quomodo  vos  potestis  credere ,  qui  glo- 
riam  ab  invicem  accipitis,  et  gloriam  quae  a 
solo  Deoest,  non  quffiiitis'  »  Et  de  hac  gloria 
in  Osea  (b)  "  :  «  Gloriam  eorum  in  ignomi- 
niam  commutabo.  »  Et  talis  debet  contem- 
ni  "  :  «  Dominus  exercituum  cogitavit  hoc, 
ut  detraheret  superbiam  omnis  glorife ,  et 
ad  ignominiam  deducei'et  universos  inclytos 
terrse.  »  Et  "  :  «  Gloria  viri,  stercus  et  ver- 
mis  est :  hodie  extollitur,  et  cras  non  inve- 
nietiir. »  Ideo  dicitur  '* :  «  Noli  queerere  ab 
homine  ducatura ,  neque  a  rege  cathedram 
honoris.  »  Etprimos  discubitus  inconviviis, 
quantum  ad  gloriam  in  signo. 

Tertio,  quantum  ad  appetitum  divitiarum, 
subdit  (v.  47)  :  Qui  devorant  domos  vidua- 
rum  :  et  hoc  per  cupiditatem,  cujus  voi'aci- 
tas  nunquam  satiatur;  ideo  dicit  :  Qui  devo- 
rant  domos  viduarum,  simul  implicans  vo- 
racitatem  cupiditatis  ad  domum,  et  cai^nali- 
tatis  ad  sexum.  Et  de  his  duobus  dicitur  "  : 
«  Sanguisugae  duae  sunt  fihaj  dicentes  :  Af- 
fer,  affer.  »  Et  statim  subdit  :  «  Tria  sunt 
insaturabilia,  et  quartum  quod  nunquam  di- 
cit  :  Sufflcit :  Infernus,  et  os  vulvae,  et  lerra 
qua;  non  satiatur  aqua ;  ignis  vero  nunquam 
dicit :  Sufflcit »:  quia,  sicut  dicitur '"^ : «  Avarus 
non  implebitur  pecunia,  etqui  amat  divitias, 
fructum  non  capiet  ex  eis.  »  Devoratio  ergo 
reprehensibilis  est  propter  avaritiam;  sed 
conversatio  cum  viduis  repreheusibilis  est 
propter  suspicionem  malam.  Unde  Chryso- 
stomus  "  :  «  Dum  judaicos  sacerdotes  con- 
fundit,  christianos  monet  non  permanere 
cum  viduis  amplius  quam  cum  cffiteris  :  quia 
(c)  et  si  voluntas  mala  non  est ,  snspicio  ta- 
men  mala  est.  »  Et  Hieronymus  ad  Nepotia- 
num  "  :  Hospitiolum  tuum ,  aut  raro,  aut 

15-16. —  "  Eccle.,  V,  9. —  "  Iino  auctor  Oper.  iiiqicrf. 
in  Maith.,  bom.  XLIV.  —  "  Hierou.,  ad  Nepotian., 
epist,  11. 

(a)  CcEt.edit.  yideantur.—  [h)  /(em  Oseas.— (c)  Itetr. 
quanquam. 


150 


EVANGELll  SANCTI  LUCiE 


nunquam  mulieram  pedes  terant.  Omnes 
puellas  et  virgines  Chrisli,  aut  Bequaliter 
iguora,  aut  a;qualiter  dilige.  Undc  nec  sub 
eodem  tecto  manseris,  nec  in  pra;terita  cas- 
titale  confldas.  Nec  David  sanctior,  nec  Sam- 
sone  fortior,  nec  Salomone  sapientior  potes 
esse.  Memento  semper,  quod  paradisi  colo- 
num  mulier  de  possessione  sua  ejecerit.  o 
Non  sunt  ergo  scribae  imitandi,  nec  quan- 
tum  ad  carnalitatem,  nec  quantum  ad  cupi- 
ditatem,  quia  de  imitatoribus  borum  scribi- 
tur  '  :  «  Ili,  velut  irrationabilia  pecora,  pel- 
licientes  animas  instabiles,  cor  exercitatum 
avaritia  habentes,  maledictionis  filii,  dere- 
linquentes  rectam  viani,  erraverunt,  secuti 
viam  Balaam  ex  Bosor,  qui  mercedem  ini- 
quitatis  amavit.  »  Contra  tales  indignatur 
Dominus,  secundum  illud  '  :  «  Vos  depasti 
estis  vineam  meam  rapina  pauperis  in  domo 
vestra.  » 

Quarto,  quantum  ad  simulationem  virtu- 
tum,  subdit  :  Simulantes  lomjam  oratio- 
nem,  secundum  Glossam,  ut  religiosiores 
appareant :  prolixius  orant,  ut  ab  infii-mis 
quibuslibet,  et  peccatorum  suorum  conscien- 
tia  turbatis,  tanquam  patroni,  laudes  et  pe- 
cunias  accipiant.  Sed  numquid  prolixa  ora- 
tio  mala  est  ?  Certe  non  est,  cum  dicatur  '  : 
«  Oportet  semper  orare. »  Et ' :  «  Sine  inter- 
missione  orate.  »  Sed  hoc  dicitur  propter  si- 
mulationem,  quia  cum  simulatio  et  fraus  in 
omnibus  reprehensibilis  sit,  potissime  repre- 
henditur  in  bis  actibus,  qui  maxime  debe- 
rent  Geri  veritate.  Et  talis  est  actus  oratio- 
nis  '  :  «  Eos  qui  adorant  eum,  in  spiritu  et 
veritate  oportet  adorare.  »  De  illo  ergo  qui 
fraudulenter  adorat  et  simulatorie,  dicitur 
in  Psatmo  * ;  «  Oratio  ejus  flat  in  peccatum, » 
quia'  M  maledictus  qui  facitopusDominifrau- 
dulenter.  »  Et  ideo  subdit  :  Hi  accipie7it 
damnationem  majorem,  quia,  sicut  dicitur  % 
«  simulatores  et  callidi  provocant  iram  Dei.» 
Ideo  dicitur  '  :  «  Ne  fueris  hypocrita  in  con- 


spectu  hominum,  ne  revelet  Deus  absconsa 
tua,  et  iu  medio  synagoga;  elidat  te.  »  Et 
ideo  scribis,  tanquambypocrilis,  imprecatur 
septies  vae  '" :  o  Vae  vobis,  Scriba;  et  Phari- 
sa;i  hypocritffi,  »  propter  simulationem  sep- 
tiformem ;  propter  quam  digni  erant,  cum 
suis  sequacibus ,  in  asternam  praecipitari 
damnationem,  secundum  illud  "  :  «  Appre- 
hensa  est  bestia,  et  cum  ea  pseudopropheta, 
qui  fecit  signa  coram  ipso,  quibus  seduxil 
eos  qui  acceperunt  characterem  bestiae,  et 
vivi  missi  sunt  hi  duo  in  staguum  ignis  ar- 
dentis  sulphure.  Et  omnes  aves  saturat* 
sunt  carnibus  eorum. » 

CAPUT  XXI. 

1.  Respiciens  aaton  vidit,  etc.  Postquam 
informavit  discipulos  ad  cautelam  malorum, 
liic  secundo  informat  eos  ad  eUgentiam  me- 
liorum  :  et  hoc,  exemplo  pauperculaj  vidua;, 
offerentis  totum  victum  suum,  qua;  praefer- 
tur  aliis  qui  dederunt  partem.  In  hac  ergo 
parte  procedit  hocordine :  introducitur  enim 
hic  munus  mullitudinis  opulentfc,  oblatio 
viduae  paupercula',  laus  oblationis  a  vidua 
factae,  et  assignatio  rationis  et  causae. 

Primo  ergo,  quantum  ad  munus  multitu- 
dinis  opulentffi,  dicit :  Respiciens  autem  vi- 
dit  eos  qui  mittebant  munera  sua  in  gazo-     ^^^ 
phulacium  divites.  Nota  quod  gazophyla-  piiy'»- 

....  ciam 

cium  dicitur  a  gazis  (risa)  ,  id  est  divitiis,  et  qaoimo- 
phylaca  (<I'jAay.r,),  quod  est  locus  custodia?.  matar. 
Inde  gazophylacium,  locus  ubi  erat  reposi- 
torium  pecuniae.  Accipitur  autem  gazophy- 
lacium  aliquando  pro  loco  in  quo  reponeba- 
tur,  sicut  in  Nehemia  "  ;  «  Levitae  offerent 
decimam  partem  decimae  suae  in  domo  Dei 
nostri,  ad  gazophylacium  in  domo  thesauri.» 
Aliquando  pro  domo  levitarum  et  sacerdo- 
tum  ''  :«  Eduxit  me  in  atrium  exterius  per 
viam  ducentem  ad  Aquilonem,  et  inti-oduxit 
me  in  gazophylacium  quod  erat  coutra  sepa- 


•  II  Petr.,  II,  12,  14-15,  -  >  Isa.,  iil,  14.  -  '  Sup.,  13.  —  '  Eccli.,  i,  37.  —  "  ilatth.,  xxiil,  13,  U,  15, 
xvm,  1.  -'  \ness.,  \,ll.  —I'  Joan.,  iv,  24.  — "  23,  25,  27,  29.  — 'Mpoc,  xu,  20-21.  — "11  £srfr.,  x, 
>  Psal.  cviii,  7.  —  '  Jerein.,  XLViii,  10.— » Job,  xxxvi,      38.  —  "  Ezec/i.,  XLii,  1,  13. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXI. 


151 


ratum  sediflcium.  »  Et  post  :  a  Haec  sunt  ga- 

zophylacia  sanctaj  in  quibus  vestiuntur  sa- 

cerdotes.  »  Aliquando  accipilur  pro  porticu 

in  qua  flebant  oblationes,  sicut  in  Joanne  '  ; 

«  Haec  verba  locutus  est  Jesus  in  gazopby- 

lacio,  docens  iu  templo.  »  Aliquando  accipi- 

tur  pro  ipsa  arca  quse  servabat  oblationes, 

desuper  habens  foramen,  sicut  hic.  Unde 

Glossa  :  «  Gazophylacium  est  arca,  habens 

forameu  desuper,  in  qua  miltebant  sacerdo- 

tes  pecunias  quae  congregabantur  ad  neces- 

sarios  usus  templi.  »  Et  haec  arca  alio  nomine 

dicebatur  Musach,  sicut  dicitur  ^  :  Musach 

quoque  sabbati  convertit  iu  templum  Domini 

propter  regem  Assyriorum. »  Et  hoc  alio  no- 

miue  dicebatur  coriowtf,  sicut  in  Matthoio  ' ; 

«  Non  licet  eos  mittere  in  coi'bonam,  quia 

pretium  sanguinis  est.  »  In  hoc  autem  mit- 

tebantur  oblationes  duplici  ex  causa  :  vel  ad 

luminaria  concinnanda,    vel  ad  sartatecta 

templi  reparanda,  secundum  illud  * :  «  Om- 

nem  pecuniam  sanctorum,  quae  illala  fuerat 

in  templum  Domini,  accipiant  [a]  illam  sa- 

cerdotes.  »  Sequitur  :  «  Et  instaurent  sarta- 

tecta  domus.  »  Et  post :«  Tulit  Joiada  gazo- 

phylacium  unum,  aperuitque  foramen  desu- 

per,  et  posuitiilud  juxta  allare,  ad  dexteram 

ingredientiumdomumDomini,mittebantque 

in  60  sacerdotes,  qui  custodiebant  ostia,  om- 

nem  pecuniam  quaedeferebatur  ad  templum 

Domini.  »  Ilujusmodi  autem  oblationes  tri- 

plici  ex  causa  flebant,  scilicet  1 .  ad  reveren- 

tiam  cultus  divini ,  propter  quod  dicitur  ^  : 

«  Cum  civitas  habitaretur  in  omni  pace,  fle- 

bat  ut  ipsi  reges  et  principes  locum  summo 

honore  dignum  [b)  ducerent,  et  templum 

maximis  muneribus  illustrarent.  »   2.  Et 

propter  indulgentiam  peccati  *  :  «  Ob  hanc 

causam  offerimusin  donariis  Domini,  ut  de- 

preceris  pro  nobis  Dominum.  »  4.  Item  pro 

gratiarum  actione  '  :  «  Latatusque  est  po- 

pulus,  cum  vota  sponte  promitterent,  »  etc. 

Secundo,  quantum  ad  oblationem  viduae 

<  Jo(m.,  VIII,  20.  —  2  IV  Reg.,  xvi,  18.  —  »  Matth., 
XXVII,  C.  —  »  IV  Rey.,  xii,  4-3,  9.  —  Ml  Mach.,  iii,  2. 
—  »  Num.,  XXXI,  50.  —  '  I  ParaL,  xsix,  9.  —  »  Isa., 
uvi,  2.  — »  Pial.  a,  18.  —  i*  Eccli.,  xxxv,  18-19.  — 


pauperculae,  subdit  (v.  2)  :  Vidil  autem  et 
quamdam  viduam  yauperculam  mittentem 
ceva  minuta  duo.  Vidit,  inquam,  oculo  be- 
nignitatis,  quo  ad  pauperes  respicit,  secun- 
dum  illud  *  :  «  Ad  quem  respiciam^  nisi  ad 
pauperculum,  et  contritum  spiritu,  et  tre- 
mentem  sermones  meos?  »  Talium  audit  Do- 
minus  preces  " :  «  Respexit  in  orationem  hu- 
milium,  et  non  sprevit  precem  eorum.  » 
Et  "• : «  Nonne  lacrymae  viduae  ad  maxillam 
descendunt?  »  Subditur  :  «  A  maxilla  enim 
ascendunt  usque  ad  coelum.  »  Talium  susci- 
pit  quantumcumque  parvas  oblationes,  quia, 
sicut  dicit  Glossa  "  :  «  Non  perpendit  Deus 
quantum  in  sacrificio  offeratur,  sedexquanto 
affectu  detur.  »  Unde  dicitur  '-  :  «  Qui  dede- 
rit  uni  ex  minimis  istis  calicem  aquae  frigi- 
dae,  non  perdet  mercedem  suam.  »  Ideo  dicit 
Gregorius  :  «  Exteriora  nostra  quamlibet 
parva  Deo  sufflciunt  :  cor  namque,  et  non 
substantiampensat.»Etpost :  «Regnum  cce- 
lorum  tantum  valet  quantum  habes.  Valuit 
namque  Zachceo  dimidium  bonorum  :  valuit 
Andreae  et  Petro,  dimissis  retibus  et  navi : 
valuit  viduaj,  duobus  minutis  :  valuitet  al- 
teri,  calicem  aquaefrigidaj.  »  Regnum  itaque 
ccelorum  tantum  valet,  quantum  habes.  Et 
nota  quod  in  hoc  quod  dicit,  quod  misit  duo 
aera  minuta,  simul  paupertatem  insinuat  et 
liberalitatem  :  paupeiiatem,  quia  non  habe- 
bat  nisj  duos  obolos ;  liberalitatem,  quia  cum 
posset  alterum  offerre,  obtulit  utrumque,  ut 
impleret  illud  "  :  «  Si  exiguum  tibi  fuerit, 
etiam  exiguum  libenter  impartiri  stude.  » 

Tertio,  quantum  ad  laudem  oblationis  a 
vidua  factae,  adjmigit  (v.  3)  :  Et  dixit :  Vere 
dico  vobis,  quiaviduaJicecpauperpluscjuam 
omnes  misit,  id  est  copiosius  dedit.  Copio- 
sius  namque  donat,  qui  ex  majori  corde  do- 
nat.  Unde  Gregorius  :  «  Non  est  vacua  ma- 
nus  a  munere,  cum  arca  cordis  repleta  fuerit 
bona  voluntate.  »  De  numero  enim  illorum 
erat  haec  vidua,  de  quibus  dicitur  '*  :  «  Se- 

"  Gloss.  interUn.  in  hunc  loc.  —  »  Matth.,  x,  42.  — 
i^  Tob.,  IV,  9.  —  1*  II  Cor.,  viii,  3. 
(a)  C<et.  eciit.  accipient.  —  (i)  Itetn  deest  digaum. 


152  EVANGELII 

cunfliim  virtutem ,  testimonium  illis  reddo, 
et  super  vii  tulem  voluntarii  fuerunt.  »  Unde 
Chrysostomus  '  :  «  NuUus  dicat :  Non  pos- 
sum  eleemosynas  facere.  Non  es  vidua  illa 
pauperior,  non  es  Petro  et  Joanne  rusticior. 
Talenta  uniusquisque  sunt  sive  praeeminen- 
tia  in  doctrina,  sive  in  pecunia,  sive  in  quo- 
libet  negotio.  »  Et  post  :  «  Nihil  est  ita  Deo 
amicum,  sicut  ad  communem  utihtatem  vi- 
vere.  »  Propter  quod  etiam  Petrus  ait  '  : 
«  Unusquisque  sicut  accepit  gratiam,  in  al- 
lerutrum  illam  administrantes.  »  Unde  sicut 
qui  dimittit  pauca  in  re,  et  nihil  vult  habere 
in  voluntate,  omnia  dicitur  dimittere,  sicut 
Petrus^ :  «Eccenosreliquimusomnia,»  etc; 
sicut  qui  nulli  subjicitur,  omuia  habet,  et 
abundat,  quemadmodum  Paulus  * :  «  Tan- 
quam  nihilbabentes,  et  omniapossidentes; » 
et "  :  «  llabeo  autem  omnia,  et  abundo  :  » 
sic  qui  magno  corde  dat,  dicitur  abundanter 
dare,  secundum  illud  ^  :  «  In  multo  experi- 
mento  tribulationis  abundantia  gaudii  ipso- 
rum  fuit,  et  altissima  paupertas  eorum  abuu- 
davit  in  divitias  simplicitatis  eorum.  » 

Quarto,  quantum  ad  assignationem  ratio- 
nis  et  causae,  subjungit  (v.  i)  :  Nam  omnes 
hi  ex  abundanli  sibi  miserunt  in  miinera 
Dei,  etimpleverunt  prseceptum  illud  ■" :  «  Ve- 
rumtamen  quod  superest,  date  eleemosy- 
nam,  »  quo  praecipitur  dare  ex  abundanti, 
sicut  Joanues  dicebat '  :  «  Qui  habet  duas 
tunicas,  det non habenti.  »  //a?c  aiUemexco 
quod  deest  illi,  omnem  victum  suum  quem 
habuit,  misit.  Et  sic  implevit  consilium  Do- 
mini,  quia  nibil  sibi  reservavit,  sed  totum 
dedit,  ut  mulier  evangelica  esse  inciperet, 
implens  consilium  Domini '  :  «  Si  vis  per- 
fectus  esse,  vade,  et  vende  omnia  quae  ha- 
bes,  »  etc.  Jam  non  erat  soUicita  de  crastino, 
sicut  dicitur  '°  : «  Nolite  solliciti  esse  in  cras- 
tinum,  »  etc;  «  sufflcit  diei  malitia  sua.  » 
Sed  videtur  haec  vidua  ex  hac  ratione  non 
esse  laudanda,  sed  potius  vituperanda,  quia 

'  Cbrysost.  siuiilia  liabet,  conl.  Anomaos  vin,  2;  m 
Ganes.,  serm.  i,  u.  'i.  — "^  1  I'eir.,  iv,  10.  —  >Mutt/i., 
six,  21.  —  •  U  Cor.,  VI,  10.  —  '  P/ii/qj.,  iv,  18.  — 


SANCTI  LUC^ 

medium  non  servavit ;  quia  periculo  se  ex- 
posuit;  quia  ordinemcharitatispreetermisit, 
contra  illud  Apostoli  "  :  a  Non  ut  aliis  sit  re- 
missio,  vobis  autem  fribulatio,  sed  ex  a^qua- 
litate.  In  praisenti  tempore  vestra  abundan- 
tia  illorum  inopiam  suppleat. »  Sed  divinoore 
laudatur,  quia  spem  ponens  in  Christo,  et 
divlnum  implcns  consilium,  et  quia  Dei  cul- 
tum  praifereiis .sua?.  privatai  utihtati,  licetse- 
cundum  hominem  non  videatur  fuisse  dis- 
creta  eleemosyna  ejus,  prudenlissima  tamen 
fuit,  dum  totum  dando  facta  est  imilatrix 
Christi,  de  quo  Patilus  "  :  «  Scitis  enim  gra- 
tiam  Domini  nostri  Jesu  Ciiristi,  quoniam 
propter  vos  egenus  factus  est,  cum  esset  di- 
ves;  ut  illius  inopia  vos  divites  essetis.»  Ubi 
ergo  Christus  promittit  stipendium,  non  est 
periculum  :  ubi  dat  e.xemplum,  non  discer- 
nitur  medium,  quia  ipse  est  omuis  perfec- 
tionis  centrum  ;  ubi  approbat  affectum  cha- 
ritatis,  ordo  non  perturbatur,  imo  impletur, 
quia,  ut  dicitur  " : «  Charitas  non  quaerit  quae 
sua  sunt.  »  Ex  his  colligitur  quod  non  est 
vitium  totum  relinquere,  sed  perfectum, 
quia  radix  merendi  principaliter  respicit  cor- 
dis  affectum,  et  quia  magisafrectatDeusfer- 
vorem  cordis  quam  magnitudinem  muneris. 
In  cujus  signum  dicitur  '' :  Respexit  Domi- 
nus  ad  Abel,  et  ad  muuera  ejus.  Ad  Cain  au- 
tem,  et  ad  munera  illius  non  respexit.  »  Et 
ideo  contra  eum,  qui  est  malae  voluntatis,  de 
eleemosyna  confidentem,  dicitur  "  :  «Non 
alliges  duplicia  peccata.  »  Sequitur  :  «  Ne 
dicas  :  Iii  multitudine  munerum  meorum 
respiciet  Deus,  et  offereute  me  Dt!o  altissiino, 
munera  inea  suscipiet :  »  quia  '"  «  dona  ini- 
quorum  non  probat  Altissimus;  »  sed  quod 
dicitur  in  Psalmo  "  :  «  Sacrificium  Deo  spi- 
ritus  contribulatus  :  cor  contrilum  et  humi- 
liatum,  »  etc,  usque  ibi  :  «  Altare  tuum  vi- 
tulos.  » 
Haec  secundum  litteram  dicla  sunt;  secun- 

«  II  Cor.,  VIII,  2.  -  '  Sup.,  .\I,  41.  —  »  Sup.,  III,  II. 
—  9  ilatt/i.,  XIX,  21.  —  '0  Matl/i.,  vi,  :i4.  —  't  |l  Cor., 
VIII,  13-14.  —  12  Ibid.,  9.  —  1»  I  Cor.,  XIII,  5.  — 
■'  Gen.,  IV,  4-5.  —  ■*  Eccli.,  vii,  8,  H.  —  "  IWd., 
xsxiv,23.  —  "  Psal.  L,  19,  21. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXI. 
dum  moralem  autem  intellectum,  per  hanc     vit.  »  Et  ideo  dicit  Apostolus 


viduam  pauperculam   quam  benignissime 
respicit  Dominus  Jesus,  intelligitur  anima 
quse  recedit  ab  amore  temporalium  :  quaj 
ideo  vidua  dicitur,  quoniam  quando  mundo 
adhsesit,  habuit  viruui ;  nunc  quasi  vidua, 
et  paupercula  est  :  vidua  quidem,  quia  se- 
questrata  est  a  mundo,  quantum  ad  affec- 
tum  carnahtatis  '  :  «  Yiduam  ejus  benedi- 
cens  benedicam ;  pauperes  ejus  saturabo  pa- 
nibus.  »  Kt  hffic  vidua  omnem  suam  delec- 
tationemponit  in  Chrislo,  secundum  illud  *  : 
«  Quae  autem  vere  vidua  est  et  desolata,  spe- 
ret  in  Deum,  etinstetobsecrationibuset  ora- 
tionibus  nocte  ac  die.  »  Et  heec  paupercula 
est,  quia  sequestrata  a  mundo  quantum  ad 
afTectum  terrenitatis.  De  qua  Isaias ' :  «  Pau- 
percula  tempestate  convulsa,  absque  ulla  con- 
solalione.  »  Ilujusmodi  ergo  est  offerre  Deo 
duo  aera  minuta,  id  est,  mortificationemcar- 
nis,  in  quantum  est  vidua,  sicut  illud  Apo- 
stoli  *  :  «  Obsecro  vos  per  misericordiam  Dei, 
ut  exhibeatis  corpora  vestra  hosliam  viven- 
tem,  sanctam,   Deo  placentem,  rationabile 
obsequium  vestrum;  »  et  offerre  pauperta- 
tem  spiritus,  in  quantum  est  paupercula  '  : 
«  Ecce  ego  in  paupertate  mea  prseparavi  im- 
peisas  domus  Domini.  »  De  lioc  duplici  mi- 
nulo  ofTerendo  dicitur  ^  :  «  Mundemus  nos 
ab  omni   inquinamento  carnis  et  spiritus, 
perficientes  sanctificationem  in  timore  Dei.» 
Secundum  autem   allegoricum   intellec- 
tum,  perdivitesintelligunturJudaei.GIossa  : 
«  Divites  qui  in  gazophylacium  munera  mit- 
tunt,  sunt  Judsei  qui  de  justitia  Dei  sunt 
elati,  »  secundum  illud  Apostoli '  :  «  Igno- 
rentes  justitiamDei,  et  suam  qucerentes  sta- 
tuere,  justitiae  Dei  non  sunt  subjecti.  »  Per 
viduam  pauperculam  iutelligitur  Ecclesiade 
gentibus  congregata.  Unde  Glossa  :  «  Vidua 
Ecclesia,  pro  qua  vir  ejus  pertulit  mnrtem, 
et  in  cceh  penetraUbus,  quasi  ah  oculis  ejus 
occultus,  quasi  in  parte  alterius  regionis  vi- 


'  Psul.  rxxxi,  llj.  ■ 
)1. —  »  fiom.,  XII,  \.- 
vil,  1.  —  '  Hom.,  X, 


—  '  I  Tini.,  V,  S.  —  '  Isa..  Liv, 
•  s  1  Paml.,  XXII,  \'t.—  1  II  Cor.. 
3.-8  Kiihes.,  V,  2^-26,  32.  — 


153 

«  Viri,  dili- 

gite  uxores  vestras,  sicut  Christus  dilexit 
Ecclesiam,  etseipsum  tradidit  pro  ea,  ut  ip- 
sam  sanctiflcaret ,    mundans   eam  lavacro 
aquae  in  verbo  vitffi.  »  Et  post  :  «  Sacramen- 
tum  hoc  magnum  est,  ego  autem  dico,  in 
Christo  et  in  Ecclesia.  »  Judseus  ergo  offert 
ex  abundantia,    propter   prffisumplionem ; 
unde  Glossa  :  «  Judseus  ex  abundanti  mittit, 
qui  de  sua  justitiaita  orat  apud  se  ^ :  Gi'atias 
ago  tibi,  quia  non  sum  sicut  caeteri  homi- 
num;  »  secundum  illud,  ubi  agitur  de  Pha- 
risseo,  qui  designat  populum  judaicum.  Sed 
haec  vidua  offert  totum  victum  suum,  quia, 
ut  dicit  Glossa,  «  Ecclesia  omnem  victuni  in 
munera  Dei  mittit,  quse  omne  quod  vivit, 
non  sui  raeriti,sed  divini  muneris  iutelligit, 
dicens  '» :  «  Deus,  propitius  esto  mihi  pecca- 
tori.  »  Offert  autem  duo  minuta,  id  est,  fi- 
dem  et  charitatem ;  vel  geminam  fidem,  sci- 
licet  de  deitate  et  humanitate;  seugeminam 
charitatem,  scilicet  Dei,  et  proxiini,  secun- 
dum  illud  "  :  «  Omnes  gemeUis  fcetibus,  et 
sterilis  non  est  inter  eas.  »  Et  haic  miuuta 
sunt  propter  humilitatem ;  sed  Deo  maxime 
accepta  sunt.  Unde  Glossa:  «  Consideratione 
suae  fragilitatis  minuta;  sed  merito  pise  in- 
tentionis  magis  sunt  accepta,  quam  cuncta 
superbientium  Juda3orum  opera,  quia 'n<  Deus 
superbis  resistit,  humilibus  autem  dat  gra- 
tiam.  »    In  hac  ergo  vidua  commendalur 
sancta  Ecclesia.  Commendatur  nihilominus 
castitas,  humilitas,  et  paupertas  :  quai  tria 
sunt  consilia  evangelica,  et  perducunt  ani- 
mam  ad  perfectionem  perpetuam,  quai  prae- 
cipue  est  a  Christi  discipulis  eligenda. 

5.  Et  quihusdam  dicentibus  dc  templo,  etc. 
Postquam  informavit  discipulos  ad  caute- 
lam  malorum,  et  ad  eligentiam  meliorum, 
hic  lertio  informat  eos  ad  providentiam  re- 
spectu  futurorum.  Dividitur  autem  pars  ista 
in  quatuor  partes,  in  quarum  prima  pra-di- 
cit  quae  ventura  sint  generaliter;  in  se- 
cunda,  quae  ventura  sint  circa  persecutio- 

9  Sup.,  xvm,  11.  —  '•  Ibid.,  13.  —  "  C(m(.,iv,  2.— 
^''■Jac.,  IV,  (i. 


154 


liVANGELII  SANCTI  LVCJE 


neni  EcclesiaB,  ibi  '  :  Videte  ne  seduca- 
mini,  etc. ;  in  tcrtia,  quai  venlura  siut  circa 
destructionera  Jerusalem,  ilii " :  Ciim  autem 
videritis  circumdari  ab  cxcrcitu ,  eti'. ;  in 
quarta,  quae  ventura  sint  circa  juJic.iuui  fi- 
nale,  ibi ' :  Et  crunt  signa  in  sole  et  luna,  etc. 
In  explicando  autem  pra;dictionem  futuro- 
rum  in  quadam  generalitate,  tria  iatrodu- 
cunlur,  scilicet  praedicendi  occasio,  ex  oc- 
casione  praedictio,  et  ex  praedictione  subse- 
quens  quaistio. 

Primo  ergo,  quantum  ad  occasionem  prae- 
dicendi  futura,  dicit :  Et  quibusdam  dicenti- 
bus  de  templo,  quod  bonis  lapidibus  et  donis 
ornatum  esset,  dixit,  ctc.  Ad  Imjusmodi  lau- 
datores  templi  quantum  ad  permanentiam 
etopulentiam,  praedicendo  futura,respondit, 
no  conflderent  in  his  transitoriis,  quia,  sicut 
dicitur  *,  «  non  habemus  hic  manentem  ci- 
vitatem,  sed  futuram  inquirimus.  »  Et  ^  : 
«  Non  contemplantibus  nobis  qute  videntur, 
sed  quffi  non  videntm'.  Quffi  enim  videntur, 
temporaha  sunt ;  quae  autem  non  videntur, 
aeterna.  »  DiscipuU  autem  nondum  existen- 
tes  spirituales ,  magnificabant  templum 
quantum  ad  solemnitatem  aedificii.  Unde 
Marcus  °  :  «  Cum  egrederetur  de  templo, 
ait  illi  unus  ex  discipulis  suis  :  Magister, 
aspice  quales  lapides,  et  quales  structurai.  » 
MagniQcabant  ipsum  quantum  ad  sublimi- 
tateni  cultus  Domini,  quia  ornatum  erat  do- 
nis,  quasi  Deus  semper  in  illo  deberet  coli, 
et  in  boc  tripliciter  fallebantur  ;  et  1.  quia 
parva  magnificabant ,  tanquam  si  essent 
magna,  cum  tamen  dicatur '  :  «  Coelum  se- 
des  mea ;  terra  autem  scabellum  peduiu 
meorum :  «'«Quae  est  ista  domus quam  aedi- 
ficabitis  mihi?  et  quis  est  iste  locus  requie- 
tionis  meffi?  Omnia  haec  manus  mea  fecit, 
et  facta  sunt  universa  ista ,  dicit  Domi- 
nus  («),  »  Et  ideo  sapientissimus  Salomon 
dicebat '  :  «  Si  enim  ccelum,  et  cueli  cojIo- 

<  Iiif.,  V.  8.  —  3  luf.,  V.  20.  -  3  Inf.,  V.  23.  — 
'  Hebr.,  XIII,  14.  —  »  II  Cor.,  iv,  18.—  »  Marc,  xili, 
1.  —  T  Isa.,  Lxvi,  1.  —  »  Act.,  VII,  /i9-50.  —  ''  III  Heg., 
VIII,  27.  —  "  Act.,  \\i\,  24-25.  —  "  1  Cor.,  vil,  31.  — 
'"  Matth.,  ixiv,  35.  —  'M/Joe.,  xxi,  1.  —  i»  1'sal.  ci, 


rum  te  capere  non  possunt,  »  etc.  Secundo, 
quia  corporalia  et  figuralia  magnificabant 
ut  vera  etspiritualia,  contraquod  dicitur  '" : 
«  Deus  qui  fecit  muiidum,  et  omnia  quai  in 
eo  sunt,  hic  cceli  et  terrae  cum  sit  Dominus, 
uonin  manufactis  templis  habitat,  nec  mani- 
bus  humanis  colitur,  indigens  aliquo,  cum 
sitDeus  [U).i->  Tertio  lallebantur, quia  momen- 
tanea  et  caduca  magnificabant,  quasi  essent 
perpetua  et  aeterna,  cum  tamen  dicatur  "  : 
«  Praeterit  enim  figura  hujus  mundi.  » 

Secundo,  qiiaiilum  ad  praedictionein  in- 
troductam    ex    occasione  accepta ,    subdi- 
lur  (v.  6)  :  Hwc  quce  videtis,  venient  dies  in 
quibus  non  relinquetur  lapis  super  lapidem, 
qui  non  destrtiatur.  IIoc  quidem  generaliter 
dictum  est,  et  verum  est  pro  tempore  finahs 
judicii,  quando  omnia  destruentur,  secun- 
duni   illud  '*  :   «  Ccelum  et  terra  transi- 
bunt,  8  etc.  Et  "  :  «  Primum  coelum,  et  pri- 
ma  terra  abiit,  et  mare  jam  non  est ;  »  ut  in 
Psalmo  "  :«  Ipsi  peribunt,  tu  autemperma- 
nebis,  »  etc.  Est  etiam  verum  pro  destruc- 
tione  Jerusalem  specialiter,  quae  facta  est  a 
Tito  et  Vespasiano  quadragesimo   secundo 
anno  post  passionem  Domini  '»  :  a  Veuient 
dies  in  te,  et  circumdabunt  te  inimici  tui 
vallo,  »  etc,  «  et  ad  terram  prosternent  te, 
et  non  relinquent  in  te  lapidem  super  lapi- 
dem.  »  Unde  Gregorius  dicit "  quod  illa  Je- 
rusalem  cum  templo  funditus  esl  eversa,  et 
postmodum  est  a*dificata.  Ratioautem  quare 
Dominus  distulit  quadraginta  duos  annos, 
fuit  ut  expectaret  illos  ad  poenitentiam,  si- 
cut  dicitur  "  :  «  Patienler  agit  propter  vos, 
nolens  aliquos  perire.  »  Ratio  autem  quare 
amplius  non  distuht,  fuit  propter  Judaeorum 
perfidiam  obduratam,  qua;  veritatem  con- 
temnebat  propter  velamen  et  umbram.  Unde 
Glossa  :  «  Curavit  Deus  civitatem,  et  tem- 
plum,  et  omnia  figuraha  subvertere,  ne  quis 
post  adventum  Christi  ad  illa  recurreret.  o 
Et  pro  illo  tempore  intelligitur  illud  "  : 

27.  —   "   Sup.,  XIX,   43-44.  —   1«  Greg.  iti    Evaiig., 
hom.  xxsvi.  —  "  11  Petr.,  iii,  9.  —  "  Isa.,  i,  11-13. 

(u)  Vulg.  Nouue  uiauus  luea  fecit  litec  omiiia?  — 
[b)  Vulg.  cum  ipse  det  ouiuibus  vitum. 


EXPOSITiO 

«  Quo  mibi  multitudinem  victimarum  ves- 
trarum,  dicit  Dominus?  Plenus  sum,  »  etc. 
«  Ne  offeratis  ullra  sacrificium  frustra.  lu- 
censum  abominatio  est  mibi  :  Neomeniam, 
et  Sabbatum,  et  festivitates  alias  non  fe- 
ram.  »  Ideo  ad  Galatas  '  :  «  State,  et  nolite 
iterumjugo  servitulis  contineri.  Ecce  ego 
Paulus  dico  vobis,  »  etc. 

Tertio,  quantum  ad  interrogationem  sub- 
orlam  ex  prsedictione  audita,subjungit  (v.7): 
Inlerrofjaverunl  autem   illum ,    dicentes  : 
Prceceptor,  quando  hcec  erunt,  et  quod  si- 
finum,  cum  fieriincipient?  Interrogaverunt 
autem  non  omnes,  sed  quatuor  principales, 
id  est,  Petrus,  Jacobus,  Joannes,  et  An- 
dreas,  quia  erant  ei  familiares.  Unde  Glossa  ; 
«  Quia  laudantibus  a?dificationes  tempU  prse- 
dixerat  omnia  destruenda,  disci[)uli  (sicut 
Marcus  ait  *),  scilicet  Petrus,  Jacobus,  Joan- 
nes  et  Andreas,  separatim  qua?.runt  tempus 
et  signa  praedictae  destructionis.  »  Et  atten- 
dendum,  quod  dupliciter  potest  quis  inqui- 
rere  de  temporibus  futuris  :  uno  modo,  in- 
quirendo  diei  finalis  horam  determinatam, 
et  baec  est  quaistio  curiosa,  quia,  sicut  dici- 
tur  ',  «  de  die  illa  et  hora  nemo  scif,  neque 
angeli  coelorum,  nisi  solus  Pater ;  »  et  ideo 
discipulis  quaerentibus  *  :  a  Domine ,  si  in 
tempore  hoc  restitues  regnum  Israel  ? »  Res- 
ponsum  est  :  «  Non  est  vestrum  nosse  tem- 
pora  vel  momenta,  quae  Pater  posuit  in  sua 
potestate.  »  Et  ideo  dicitur  '  :  «  De  tempori- 
bus  autem  et  momentis,  »  fratres,  «  non  in- 
digetis  ut  scribamus  vobis.  Ipsi  enim  dili- 
genter  scitis,  quia  dies  Domini,  sicut  fur  in 
nocte,  ita  veniet.  »  Alio  modo  potest  quis 
inquirere  in  quadam  generalitate ,  et  sine 
certi  temporis  signalione ,  et  haic  quaestio 
studiosa  est :  nam  hujus  ignoranlia  est  peri- 
culosa ;  ptopter  quam  dicitur  de  Judaeis  '  : 
0  Turtur  et  hirundo,  et  ciconia   custodie- 
runt  tempus  adventus  sui ;  populus  autem 
meus,  »  etc.  Et '  :  «  Hypocritai,  faeiem  cceli 


IN  CAP.  XXI.  153 

et  terrae  nostis  probare ;  hoc  autem  tempus 
quo  modo  non  probatis?  »  Et  ideo  Dominus 
quajrentes  non  reprehendit,  sed  eis  satisfa- 
cit.  Uude  Gregorius  '  :  «  Dominus  ac  Re- 
demptor  noster  perituri  mundi  praecmTentia 
mala  denuntiat,  ut  eo  minus  perturbent  ve- 
nientia,  quo  fueriut  praescita.  Minus  enim 
jacula  feriunt,  quaj  praevidentur.  Et  nos  to- 
lerabilius  mundi  mala  suscipimus,  si  contra 
haec  per  providentiae  clypeum  munimur.  » 

8.  Qui  dixit :  Videte  ne  seducamini,  etc. 
Post  praedictionem  futurorum  ia  quadam 
generalitate,  hic  specialius  descendit  ad  de- 
scribendam  persecutionem  Ecclesiae.  llanc 
autem  describit  dupliciter  :  primo  commu- 
niter  respectu  omnium;  secundo  specialiter 
respectu  perfectorum,  ibi '  :  Sed  ante  hcec 
omnia  injicieiit  vobis  7nanus  suas,  etc.  In 
describendo  autem  persecutiones  futuras  in 
Ecclesia  post  passionem  Christi ,  introdu- 
cuntur  tria,  ex  quibus  ostenditur  persecu- 
tio  Ecclesiae  esse  conflanda,  scilicet  multipli- 
catio  haeresis,  aggravatio  bellorum,  et  su- 
perventio  pestilentiarum. 

Primo  ergo,  quantum  ad  multitudinem 
haeresum ,  dicit :  Qui  dixit :  Videte  ne  se- 
ducamini ,  scilicet  per  varios  errores ;  prop- 
ter  quod  ad  Ephesios  '"  :  «  Jam  non  simus 
parvuli  fluctuantes,  et  circumferamur  omni 
vento  doctrinae,  in  nequitia  hominum ,  in 
astulia,  ad  circumventionem  erroris.  »  Unde 
dicitur  "  :  «  Rogamus  vos,  ut  non  cito  mo- 
veamini  a  vestro  sensu,  ne  quis  vos  seducat 
ullo  modo.  B  Et  bene  opus  erit  cautela,  praj- 
cipue  propter  seducentium  improbitatem ; 
et  ideo  subdit ;  Multi  enim  venient  in  no- 
mine  meo  ,  dicentes,  quia  erjo  sum,  prajdi- 
cando  scilicet  haereses ,  tanquam  haeresiar- 
chae.  Multi  quidem  dicit,  propter  multitudi- 
nem  etvarietatem  ha^resum,  quae  [a)  a  prin- 
cipio  Ecclesiae  incoeperunt ,  et  in  fine  Eccle- 
siai  per  fllium  perditionis  vigebunt.  Unde 
Glossa  :  «  Imminente  Hierosolymorum  ex- 


'  Gal.,  V,  1-2.  —  2  MuTc,  xiii,  3.  -  s  Mattli.,  xxiv, 
3C.  —  '  Act.,  I,  6-7.  —  6  I  Thess.,  y,  1-2.  — « Jerem., 
VIII,  0.  —  '  Sup.,  XII,  Hti.—  •  Grcg.,  m  Emng.,  hom. 


XXXV.  —    »  Inf.,    V. 
•1  II  Jhess.,  II,  1-3. 
(o)  Casl.  edit.  qui. 


12.   —   "    liiihes.,    IV,    14.   — 


ib6 


EVA.NGELI1  SANCTl  LUC^ 


cidio ,  inulti  fueruut  principes ,  qui  se  Chri- 
stos  esse  dicerent ,  et  libertatis  tempus  ap- 
propinquare.  »  Temporil)US  quocjue  Aposto- 
lorum,  hseresiarchaj  niulti  prodierunt;  unde 
dicitur  '  :  «  Multi  pseudoprophetai  exierunt 
in  mundum.  »  Inter  bos  fuit  primus  Simon 
magus ,  qui  dicebat ,  et  in  suis  voluminibus 
scriptum  reliquit,  ut  dicit  llieronymus  : 
«  Ego  sum  Speciosus ,  ego  sum  Paracletus , 
ego  sum  Omnipotens,  ego  sum  Sermo  Dei. » 
Unde  in  Acllbus  -  :  «  Vir  quidam  erat  no- 
mine  Simon  ,  dicens  se  aliquem  magnum , 
cui  auscultabant  omnes  a  minimo  usque  ad 
maximum,  dicentes  :  Hic  est  virtus  Dei , 
qucB  vocatur  magna.  »  Refert  etiam  Jose- 
phus  Simonem  EssEeum  fuisse  in  campis 
Israel ,  qui  pra^dicabat  se  esse  Christum. 
Legitur  etiam  quod  cum  essent  filii  Herodis 
Romae,  et  ibi  decertarent  de  regno,  erant 
quatuor  in  Judaea,  quorum  unusquisque  se 
Christum  pra?dicabat.  Manichseus  etiam 
dixit,  se  esse  Spiritum  sanctum.  Machome- 
tus  etiam  dixit,  se  esse  aliquem  magnum. 
Et  fmaliter  post  onmes  sequetur  impius  An- 
tichristus,  qui  erit  omniuni  malorumcaput, 
de  quo  dicitur  ^ :  «  Tunc  revelabitur  ille  ini- 
quus,  cujus  est  adventus  secundum  opera- 
tionem  Satanaj ,  in  omni  virtute ,  et  signis , 
et  progidiis  mendacibus,  et  in  omni  seduc- 
tione  iniquitatis  iis  qui  pereunt,  eo  quod  cha- 
ritatem  veritalis  non  receperunt  ut  salvi  fie- 
rent.  »  Unde  Chrysostomus  '  :  «  Homo  circa 
mortem  phantasias  videt :  sic  et  mundus  in 
exitu  suo  muUos  patietur  («)  errores.  »  Sed 
quia  post  islos  eirores  illucescet  veritas , 
ideo  subdit  :  Et  tcmpiis  appropmquavii , 
scilicet  cognoscenda;  veritatis ;  de  quo  tem- 
pore  dicitur  ^ :  «  Nolite  ante  tempus  judica- 
re,  quoadusque  veniat  Dominus,  qui  et  illu- 
minabit  abscondita  tenebrarum ,  »  etc.  Et": 
«  Cum  accepero  tempus,  ego  justitias  judi- 
cabo.  »  Et  ideo  addit :  Nolite  ire  post  eos , 
per  approbationem  falsitatis ,  secundum  il- 

'  Joan.,  IV,  1.  —  «  Act.,  viii,  9-10.  —  »  II  T/ies^:,  li, 
8-12.  —  *  Imo  auctor  O/w.  imperf.  in  Mutth.,  hom. 
XLVIU.  —  5  I  Cor.,  IV,  'j.  —  "  Psal.  LXXIV,  3.  — 
'  Vrov.,  I,  15,  le.  —  »  l  Joan.,  ii,  IS.  —  »  Psal.  xxxvi, 


lud  '  :  «  Fili  mi,  ne  ambules  cum  eis...  Pe- 
des  enim  illorum  ad  malum  currunt ,  »  etc. 
Vadunt  aulem  post  Simonem  omnes  simo- 
niaci,  post  Macliometuin  omiifs  luxuriosi , 
post  Antichristum  omnes  superbi  et  ambi- 
tiosi,  quia  oranes  tales  sunt  adversarii  Chri- 
sti :  et  mulli  sunt  hujiismodi ,  ideo  dicitur" : 
«  Filioli ,  novissinia  hora  est.  Et  siciU  audi- 
stis ,  quia  Antichristus  venit ,  et  nunc  Anti- 
christi  multi  facti  sunt.  »  Sed  tales  non  sunt 
imitauili ;  propter  qiiod  in  Psalmo  '  :  «Noli 
'semulari  iu  malignantibus  ; »  etpost :  «Quo- 
niam  tanquam  fcenum  velociter  arescent.  » 
Secundo,  quantum  ad  aggravationem  bel- 
lorum,  subdit{v.  9)  :  Cumautcm  audieritis 
prcelia  ct  seditiones,  nolite  terreri.  Sic  enim 
non  est  errantium  dolositas  subsequenda , 
maxime  viris  justis.  Unde  in  Matlhceo  [b)^" : 
«  Nolite  timere  eos  qui  occidunt  corpus , 
aniiuam  autem    non  possunt   occidere;  » 
quoniam  vir  justus  per  prffilia  non  perdit 
quodamat,  et  ideo  hujusmodi  prajlia  non 
formidat.  "  «  Fugit  impius,  nemine  perse- 
qiiente;  justus  aulem  quasi  leo  confldens, 
absqueterroreerit.  »rude  Chrysostomus  '^ : 
«  Sancti  viri  in  audilione,  sive  corporaUum, 
sive  spiritualium  pra^Iiorum,   imperferrili 
permanent ,  quia  ea  quaj  sunt  in  mundo , 
non  possunt  nocere  eis,  qui  sunt  exlra  muu- 
dum  ;  sicut  qui  est  in  tabernaculo ,  sonum 
quidem   tempestatis  audit ,   flatum  autem 
iion  sentit.  »  Ideo  dicitur  "  : «  Non  contrista- 
bit  justum  quidquid  ei  acciderit. »  Non  ergo 
hsec  formidanda,  quia  sunl  opportuna ;  ideo 
addit :  Oportct  primum  luec  ficri ;  scd  non- 
dum  statimfinis.  Chrysostomus '*  :«Non  po- 
test  esse  signum,  quod  semper  fuit  in  usu. 
Nam  bella  haec  corporalia  semper  fuerunt , 
et  erunt.  Quandiu  enim  regnat  concupiscen- 
tia,  oportet  quod  sint  lites  et  bella.  ^"'«Unde 
bella  et  lites  in  vobis?  Nonno  ex  concupis- 
centiis  vestris,  quae  militant  in   membris 

1,  2.  —  '•  Matth.,  X,  2S.   —    "  Prov.,  xxviii,  i.  — 
1=  Imo  aucloi-  Ojjer.  imper/:  in  Mattli.,  liom.  XLViii.  — 
•'  Proxi.,  XII,  21.  —  '*  Imo  auctor  Oper.  imperf.,  ubi 
supra.  —  "  Jac,  iv,  1. 
(u)  Cat.  alit.  patitur.  —  (4)  Ilem  Unde  Matlhseus. 


EXPOSITIO 

vestris?  Permittit  autem  Dominus  hsec  fleri 
ad  subversionem  malorum ,  et  exercitatio- 
nem  bonorum,  ut  sic  appareat  illud  ' :  «  Mi- 
litia  est  vita  hominis  super  terram.  »  Et  iJeo 
ille  bonusmilesdicebat  * :  «  Nam  etcum  ve- 
nissemus  in  Macedoniam ,  nulkim  requiem 
habuit  caro  nostra ;  sed  omnem  tribulatio- 
nem  passi  sumus  :  Foris  pugnaj,  intus  ti- 
mores.  »  Nam  dicitur  ^ :  « lu  mundo  pressu- 
ram  habebitis;  sed  confidite,  ego  vici  mun- 
dum.  » 

Tertio ,  quantum  ad  superventionem  pes- 
tilentiarum,  subjung!t(v.  10):  Tuncdicebat 
illis :  Surrjet  cjcns  contra  gentem,  et  regnum 
aclversits  rerjmim.  Gregorius  '' :  ((  Ecce  per- 
turbatio  omnium  :  (v.  11)  :  Etterrcc  motus 
magni  eruntper  loca.  Ecce  respectu  irae  de- 
super  ■.Etpeslilentice.  Ecce  inaequalitas  corpo- 
rum  :  Et  fames.  Ecce  sterllitas  terrse  :  Ter- 
roresc^ue.  Ecce  insequalitas  aeris  :  Et  sic/na  cle 
ccelo  macjna  erunt, »  non  solum  quia  multa, 
sed  etiara  quia  insolita.  Ilujusmodi  autem 
signa  magna  et  multa  preecesserunt  eversio- 
nem  Hierosolymorum,  fjecundum  quod  nar- 
rat  Josephus,  qui  dicit  stellam  gladio  simi- 
lem  per  annum  super  Hierusalem  pepen- 
disse,  et  currus,  et  equites  armatos  quadra- 
ginta  diebus  in  aere  debellasse ,  et  vitulam 
intermanus  immolantium  peperisse  agnam. 
Et  haec  signa  raagna  prsecesserunt  eversio- 
nem  secundam  Hierusalem ,  sicut  praecesse- 
rant  destructionem  ipsius  factam  sub  Antio- 
cho  '  :  «  Contigit  per  universam  Hierosoly- 
morum  civitatem  videri  diebus  quadraginta 
per  aera  equites  discurrentes ,  auratas  stolas 
habentes;  et  congressiones  fleri  cominus,  et 
scutorum  motus,  et  telorura  jactus,  et  au- 
reorum  armorura  splendorem ,  omnisque 
generis  loricarum.»  Ilaic  multitormls  et  pes- 
tiientialis  turbatio,  licet  secundum  partes 
aliquando  1'uerit  in  Ecclesia,  sicut  Gregorius 
narrat,  plene  tamen  erit  in  finali  tribulatio- 
ne,  qua  imminente,  erit  perturbatio  homi- 


IN  CAP.  XXI.  157 

num  et  elementorum.  Nam  perturbatio  ho- 
niinum  eritsecundum  illud'^  :  «  Concurrere 
faciam  jEgyptios  adversus  ^gyptios:  et  pu- 
gnabit  vir  contra  fratrem  suum ,  et  vir  con- 
tra  amicum  suum  ,  civitas  adversus  civita- 
tem,  regnum  adversus  regnum.»  Ef  :  «Di- 
misi  omnes  homines  unumquemque  contra 
proximum  suum.  »  Nec  tantum  erit  pertur- 
batio  hominum,  verum  etiam  elementorum. 
Unde  Gregorius  *  :  «  Prius  corda  hominum, 
et  post  elementa  turbantur ;  ut  cum  rerum 
ordo  confunditur,  ex  quo.  retributio  veniat, 
demonstretur.  »  Turbabuntur  ergo  elemen- 
ta ,  secundum  illud  ' :  «  Cataractae  de  excelsis 
apertae  sunt ,  et  concutientur  fundamenta 
terrae.  Confractione  confringetur  terra, »  etc. 
Et  Gregorius  '"  :  «  Omnia  namque  quae  ad 
usum  vilae  accepimus,  vertimus  in  culpam  : 
tranquillitatem  humanaj  pacis ,  in  securita- 
tem  ;  peregrinationem  vite ,  pro  habitatione 
dileximus  patriae  ;  salutem  corporuin  rede- 
giraus  in  usum  vitiorum  ;  ubertatis  abun- 
dantiara,  non  ad  necessitatem  carnis ,  sed 
ad  perversitatem  intorsimus  voluptatis  ; 
serenitatem  aeris  coegimus  nobis  servire  ad 
amorem  terrenaj  delectationis.  Jure  ergo  nos 
omnia  feriunt,  ut  quot  in  mundo  habuimus 
gaudia ,  tot  postmodum  sentiamus  tormen- 
ta.  »  Et  hoc  quidem  recte ,  quia  dicitur  "  : 
«  Per  quae  peccat  quis ,  per  haec  et  torque- 
tur.  »  Et  iterura  '^ :  «  Pugnabit  cura  illo  or- 
bis  terrarura  contra  insensatos.  »  Et  ideo  Sa- 
piens  "  :  «  Creatura  tibi  factori  deserviens, 
exardescit  in  tormentum  adversus  injustos ; 
et  levior  fit  ad  benefaciendum  pro  his ,  qui 
in  te  confidunt. »  Unde  et  ipse  Gregorius  di- 
cit "  :  «  Quia  ergo  omnia  consuramanda  sunt, 
aute  consummationem  omnia  perttubantur. 
Et  quia  in  cunctis  deliquimus,  in  cunctis  fe- 
rimur :  ut  impleatur  quod  dictum  est  '* : «  Pu- 
gnabit  cum  illo  orbis  terrarura  contra  in- 
sensatos. » 

12.  SedantehcBComniainjicientvobis,  etc. 


'  Jot>,  VII,  1.  —  2  II  Cor.,  VII,  5.-3  Joan.,  xvi,  3:!.  livany,,  hom.  xxxv.  —  •'  Isa.,  xxiv,  18-19. —  '"  Greg., 
—  ' Greg.  mfiDaHj.,  hom.  XXXV.  —  Ml  JV/nc/i.,  V,  2-3.  loc.  cit.  —  "  Sap.,  xi,  17.  —  «s  Ibid.  v  21.— 
— «  ha.,  XIX,  2.  —  '  Zacli.,  viii,  10.  —  •   Greg.,  in       '3  Sai,.,  xvi,  24.  —  '•  Greg.,  in  Evany.,  hom.  xxxv. 


158 


EVANGELII  SANCTl  LUC^ 


Postquam  persecutionem  Ecclesia;  descripsit 
communiter  respectu  omnium,  hic  speciali- 
ter  descrihit  iii  persona  perfectoruni.  Descri- 
bitur  autem  liic  duplex  persecutio  contra 
apostolos  et  apostolicos  viros  :  primo  publi- 
ca,  deinde  privata,  ibi '  :  Trademini  autem 
a  iparenlibm,  etc.  Circa  publicam  persecu- 
tionem  virorum  sanctorum,  scilicet  aposto- 
lorum,  eteorum  (aj^vitam  imitantium  expli- 
candam,  introducuntur  tria,  scilicet  perse- 
cutionis  pugna,  persecutionis  causa,  et  tri- 
bulatorum  victoria  aperla. 

Primo  ergo,  quantum  ad  persecutionis 
pugnam,  dicit  :  Sed  ante  hcec  omnia  inji- 
cient  vobis  manus  suas.  Ante  scilicet  tribula- 
tionem  finalem,  in  qua  tribulabuntm-  om- 
nes,  prfficedet  (//)  persecutio  impiorum  exa- 
gitata  contra  viros  perfectos.  In  qua  quidem 
persecutione  ex  parte  impiorum  erit  violen- 
tia;  ideo  dicit  :  Injicient  vobis  mamis. 
'  «  Exurgens  princepssacerdotum,  et  omnes 
qui  cum  illo  erant,  quse  erat  hseresis  Saddu- 
CBeorum,  repleti  sunt  zelo,  et  injecerunt  ma- 
nus  in  apostolos,  et  posuerunt  eos  in  custodia 
publica. »  Erit  etiam  injuria  violenta;  et  ideo 
addit  :  Et  persequenltir  tradentesinsynafjo- 
gus  ct  custodias.  ^  «  Commoverunt  plebem, 
et  seniores,  et  scribas;  et  concurrentes  ra- 
puerunt  Stephanum,  et  adduxerunt  in  con- 
cilium.  »  Erit  etiam  cimi  hoc  simulata  justi- 
tia;  propter  quod  subdit  :  Iruhentes  adre- 
ges  et  prcesides propternomen  meum;  quasl 
iniquum  sit  prsedicare  Cruciflxum.  '  «  Cum 
adduxissent  apostolos,  statuerunt  in  conci- 
lio.  Et  interrogaviteosprincepssacerdotum, 
dicens  :  Praecipiendo  praecepimus  vobis,  ne 
doceretis  in  nomine  isto  :  et  ecce  replestis 
Jerusalem  doctrina  vestra,  et  vultis  inducere 
super  nos  sanguinem  hominis  istius. »  Et' : 
«Zelantes  Judsei,  assumentesque  de  vulgo 
viros  quosdam  malos,  et  turba  facta ,  conci- 
taverunt  civitatem,  et  trahebant  Jasonem  et 
quosdam  fratres  ad  principes  civitatis,  cla- 

1  Inf.,  V.  16.  —  >  Act.,  V,  n-18.  —  3  Acl.,  vi,  12.  — 

Mbid.,  V,  27-28.  —  6  Ibid.,  xvii,  5-7.  —  «  II  Tim.,  Iii, 

10-12.  —  '  Imo  auctor  serm.  iii,  de  Innoc,  al.  ccxx. 


mantes  :  (^uoniam  hi  sunt  qui  orbem  conci- 
tant,  et  huc  venerunt.  Et  hi  omnes  contra 

decreta  Caisaris  faciunt,  regem  alium  dicen- 
tes  esse  Jesum.  »  Haec  auteni  persecutio  de- 
saeviit  contra  apostolos,  et  suos  etiam  sequa- 
ces,  ab  adversariis  uominis  Chrisli.  *  «  Tu 
autem  assecutus  es  meam  doctrinam,  insti- 
tulionem,  propositum,  fidem,  elc,  persecu- 
tiones,  passiones,  qualia  mihi  facta  sunt  An- 
tiochiffi,  Iconii,  Lystris.  »  Sequitur  :  «  Et  ex 
omnibus  eripuit  me  Dominus.  Et  omnes  qui 
pie  volunt  vivere  in  Christo  Jesu,  persecu- 
tionem  patientur.  »   Unde  Augustinus,   in 
sermone  de  Innoccntibus  ' ;  «  lu  Scripturis 
sanclis  bonos  et  justos  viros  semper  perse- 
cutionem   malorum    sustinuisse   cognosci- 
mus,  »  quia,  ut  dicit  Gregorius',  «  Al)el 
csse  reuuit,  quem  Cain  niahlia  non  exercet.» 
Secundo,  quantum  ad  persecutionis  cau- 
sam,  subdit  (v.  13)  :  Continget  autem  vo- 
bis  in  testimonium  dileclionis    divinae  '   : 
«  Quem  diligit  Dominus,  castigat :  flagellat 
autemomnem  fllium  quemrecipit.  In  disci- 
plina  perseverate.  Tanquam  flhis,  vobis  of- 
fert  seDeus.  Quis  enim  lilius,  quem  non  cor- 
ripit  pater?  Quod  si  extra  disciplinam  estis, 
cujus  participes  facli  sunt  omnes,  ergoadul- 
teri,  etnonfllii  estis.»'"«Memores  esse  debent 
quomodo  pater  noster  Abraham  tentatus,  et 
per  multas  tribulationes  probatus,  Dei  ami- 
cus  eilectus  est.  »  Conlingit  etiam  in  testi- 
monium  virtutis  propriae;  propter  quod  di- 
citur  "  :«  Accede  huc,  ut  tangam  te,  flU  mi, 
et  probem  utrum  tu  sis  fllius  meus  Esau,  aii 
non.  »  Unde  dicitur  '"  :«  Dixit  Satan  ad  Do- 
minum  :  Mitte  manum   tuam,  et  tange  os 
ejus  et  carnem,  et  tunc  videbis  quod  in  fa- 
ciem  benedicat  tibi.  Dixit  ergo  Dominus  ad 
Satan  :  Ecce  in  manu  tua  est,  etc.  Egressus 
igitur  Satan  a  facieDomini,  percussitJobum 
ulcere  pessimo.  »  lit  "  :  «  Tribulatio  patien- 
tiam  operalur,  patientia  autem  probationem, 

u.  2,  iater  Oper.  Aug.,  append.  tom.  V.  —  "  Greg., 
in  Ezech.,  hom.  IX.  —  "  Hebr..  xii,  6-S.  —  '"  Juditli, 
VIII,  22.  —   "  Gen.,  Xxvil,   28.  —  '=  Job,  ii,  5-7.  — 
"  Hom.,  V,  3-5. 
(a)  C<et.  edit.  suorum.  —  (i)  Item  preecedit. 


EXPOSITIO 

probatio  vero  spem.  »  Continget  etiam  in 
testimonium  damnationis  alienae ;  unde  Glos- 
sa:  «Morsjustorumbonisest  in  adjutorium, 
malis  in  testimonium  damnationis,  ut  inde 
perversi  sine  excusatione  pereant,  unde 
electi  exemplum  capiunt,  ut  vivant.  »  Unde 
Sapiens  '  :  «  r.ondemnat  autem  justus  mor- 
tuus  vivosimpios,  et  juventus  celerius  con- 
summata  longam  vitam  injusti.  »  £t  '^  : 
a  Tempus  est  ut  incipiat  judicium  a  domo 
Dei.  Si  autem  primum  a  nobis,  quis  finis  eo- 
rum,  qui  non  credunt  Dei  Evangelio?  »  Con- 
tinget  etiam  in  testimonium  veritatis  praedi- 
catae ;  nam  martyr  '  testis  dicitur,  et  marty- 
rium  esttestimonium  veritatis* :  a  Vidisub- 
tus  altare  animas  interfectorum  propter  ver- 
bum  Dei,  et  propter  testimonium  quod  ha 
bebant.  »  Et  haec  martyrum  sanctorum  tes- 
timonia  credibilem  faciunt  fidem  cbristia- 
nam  "  :  «  Testimonia  tua  credibilia  facta 
sunt  nimis,  »  propter  mortem  praedican- 
tium.  Unde  dicitur^ ;  «  Praecepit  nobis  prae- 
dicare  populo,  et  testiflcari,  quia  ipse  est  qui 
constitutus  est  a  Deo  judex  vivorum  et  mor- 
tuorum.  » 

Tertio,  quoad  tribulatorum  victoriam,  sub- 
jungit  (v.  1 4)  :  Vonite  crgo  in  cordibus  vestris 
71071  prcemedita7'i  que77iadmodu77irespo7idea- 
tis,  per  invesligationem  propriam,  quia': 
«  Non  quodsufficientes  simuscogitarealiquid 
a  nobis,  quasi  ex  uobis,  sed  sufficientia  nostra 
ex  Deo  est.»  *  «Dominusscitcogitationes  ho- 
minum,  quoniam  vanae  sunt. »  (v.  15)  :  £170 
e7ii77i  dabo  vobis  os  et  sainejiticmi,  per  inspi- 
rationem  intemam  '  :  «  Non  enim  vos  estis 
qui  loquimini,  sed  spiritus  Patris  vestri,  qui 
loquitur  in  vobis.  »  Hic  autem  spiritus  Do- 
mini  dat  sapientiam,  et  dat  eloquentiam  :  sa- 
pientiamincorde,  secundumillud  '»  :  «  Cum 
venerit  ille  Spiritus  veritatis,  docebit  vos 
omnem  veritatem.  »  Ideo  Job  "  :  «  Spiritus 
est  in  hominibus,  et  inspiratio  Omnipotentis 

>  Sap.,  IV,  IG.  —  M  felr.,  iv,  17.  —  ^  MipTvp.  — 
*il/JOe.,  VI,  9.  —  »  Psal.  .\cii,  .'J.  —  «  Act.,  x,  42.  — 
'  II  Cw.,  iii,  5.  —  »  Psal.  xcv,  U.  —  9  Malth.,  X,  20. 
"  loan.,  XVI,  13.  —  "  Job,  xxxil,  8.  —  '*  1  Coi-.,  ii, 
lOU.  —  '3  Sap.,  IX,  n.  —  1»  Sap.,  x,  21.  —  "  Exod., 


IN  CAP.  XXI.  159 

dat  intelligentiam. »  Et  ratio  hujus  redditur  : 
quia  '-  «  Spiritus  orania  scrutatur  etiam  pro- 
funda  Dei.  Quis  enim  hominum  scit  quae 
sunt  hominis,  nisi  spiritus  hominis  qui  in 
ipso  est?  Ita  et  qu£e  Dei  sunt,  nemo  cogno- 
vit,  nisi  Spiritus  Dei.  »  Et  ideo  Sapiens  '^  : 
«  Sensum  tuum  quis  sciet,  nisi  tu  dederis 
sapientiam ,  et  miseris  Spiritum  sanctum 
tuum  de  altissimis?  »  Dat  similiter  eloquen- 
tiam  in  sermone  per  sapientiam ;  unde  dici- 
tur  "  :  «  Sapientia  aperuit  os  mutorum,  et 
linguas  iufantium  fecit  disertas. »  Et  "  : 
«  Quis  fecit  os  honiinis?  Aut  quis  fabricatus 
est  mutum  et  surdum,  videntem  et  cfficum? 
Nonne  ego  ?  Perge  igitur,  et  ego  ero  in  ore 
tuo,  doceboque  te  quid  loquaris.  »  Et  ideo  in 
Isaia  (a)  "= : «  Ego  qui  loquor  justitiam,  etpro- 
pugnator  sum  ad  salvandum.  »  Et  quia 
"  «  sapientiam  non  vincit  malitia, » ideo  sub- 
dit :  Cui  no7i  poterunt  co7itradicere,  et  resi- 
sistere  077mes  adue7'sarii  vestii  per  cavillatio- 
nem  fraudulentam  "  :  «  Dominus  pugnabit 
pro  vobis,  et  vos  tacebilis.  »  Huic  forti  bel^ 
latori  nullus  resistere  potest "  : «  Tu  terribilis 
es,  et  quis  resistet  tibi?  »  Et  ^" :«  Quis  resti- 
tit  ei ,  et  pacem  habuit  ?  »  NuIIus  ergo  i'e- 
sistit,  qui  non  vincatur  a  discipulis  propter 
veritatis  annuntiationem ,  quia  dicitur  "  : 
«  Et  veritas  manet,  et  invalescit  in  seternum, 
et  vivit,  et  obtinet  in  sascula  saeculorum.  » 
Et  de  Antichristo  dicitur  -'  :  «  Ipsi  vicerunt 
eum  propter  sanguinem  agni,  et  propter 
verbum  testimonii  sui,  et  non  dilexerunt 
animas  suas  usque  ad  mortem.  »  Sed  con- 
trarium  dici  videtur  in  Apocabjpsi  " :  «  Dabo 
duobus  testibus  meis,  et  prophetabunt  die- 
bus  miUe  ducentis  sexaginta,  amicti  saccis.» 
Et  post :  «  Cum  finierint  testimonium  suum, 
bestia,  quae  ascendit  de  abysso,  faciet  adver- 
sum  eos  bellum ,  et  vincet  illos.  »  Sed  hoc 
non  est  contrarium,  quia  hcet  veritas  ad 
tempus  prosternatur,  oportet  tamen  quod 


IV,  11-12.  —  »«  Isa.,  LXiu,  1.  —  "  Sap.,  vii,  30.  — 

<"  Exod.,  XIV,  14.  —  19  Psal.  Lxxv,  8.  —  s»  Job,  ix,  4. 

'  111  Eid..  IV,  38.  inter  anocrTDlia  Riljl    —  : 


<"  Exod.,  XIV,  14.  —  19  Psal.  lxxv,  8.  —  s»  Job,  ix,  4. 
"  111  Eid.,  IV,  38,  inter  apocrypba  Bibl.  —  «  Apoc., 

XII,  H ■'3  Ibid.,  XI,  3,  7. 

(a)  Ccet.  ediC.  Isaias. 


160 


resurgat.  Unde  et  ibidem  ' :  «  Post  dies  tres 
et  dimidiuni,  spiritus  vitae  a  Deo  intravit  in 
eos.  Et  steteruiil  super  pedes  suos,  et  timor 
niagnus  cecidit  super  eos,  qui  viderunt  eos. 
Et  audierurit  vocem  magnam  de  ccelo  dicen- 
tem  eis  :  Ascendite  huc.  Et  ascenderunt  in 
ccelum  in  nulie,  et  viderunt  illos  inimici  co- 
rum.  Et  in  ilia  hora  factus  est  terrai  motus 
magnus,  et  decima  pars  civitatis  cecidit.» 

tO.  Irademini  aulem  a  parentibus,  etc. 
Postquam  descripsit  perfeclorum  per.-ecn- 
tionem  pubUcam ,  hic  describit  privatam, 
circa  quam  introducuntur  tria,  scilicet  do- 
mestica  pugna,  superna  tutela,  et  interna 
armatura. 

Primo  ergo,  quantum  ad  domesticam  pu- 
gnam,  dicit  :  Trademini  autcm  a  parenti- 
bus,  et  fratribus,  et  cognatis,  et  amicis.  Et 
hoc  quidem  durissimum  erit  :  durum  qui- 
dem  est  tradi  ab  amico  et  cognato,  secun- 
dum  illud  * :  «  Si  iuimicus  maledixisset  milii, 
sustinuissem  utique.  Tu  vero,  homo  unani- 
mis,  dux  meus  et  notus  meus,  qui  simul 
mecum  dulces  capiebas  cilios,  »  etc.  Durius 
est  tradi  a  fratre  proprio  '  :  «  Omnes  in  san- 
guine  insidiantur ,  vir  fratrem  suum  ad 
mortem  venatur.  Malum  manuum  suarum 
dicunt  bouum.  »  Sed  gravissimum  est  pati 
a  genitore  suo  '  :  «  Configent  eum  pater 
ejus  et  mater  ejus  genitores  ejus,  cum  pro- 
phetaverit.  »  Et  haec  quidem  tribulatio 
valde  est  dura.  Unde  Glossa  :  «  Majus  tor- 
mentum  est,  cum  aliquis  patitur  de  quibus 
praesumebat,  quia  cum  damno  (a)  corporis 
mala  cruciant  amissai  charitatis.  »  Et  ideo 
Hieremias  ^  :  «  Unusquisque  se  a  proximo 
suo  custodiat,  et  in  omni  fratre  suo  non  ha- 
beat  fiduciam.  Quia  onmis  frater  supplan- 
tans  supplantabit,  et  onmis  amicus  fraudu- 
lenter  incedet.  Et  vir  fratrem  suum  deride- 
bit,  et  veritatem  non  loquentur.  »  Et  ^quia 
hoc  odium  erit  pessimum,  ideo  subdit  :  Et 
morte  afficient  ex  vobis:  (v.  17)  eteritis  odio 

1  Apoc,  XI,  M-13.  —  «  Psal.  Liv,  13-14.  —  » Jl/ic/i., 
VII,  2-3.  —  '  Zuch.^  xiu,  3.  —  *  Jerem.,  ix,  4-5.  — 
6  Ibid.,  XV,  10.  —  ■"  Joan.,  xv,  19.  —  •  Jac,  iv,  4.  — 


EVANGELII  SANCTI  LUC^ 

omnibiis propter nomenmeum.  •  oVaemihi, 


mater  mea,  quare  genuisti  me  vlrum  rixae, 
virum  discordiae  in  universa  terra?  »  Et 
post :  «  Omucs  maledicunt  mihi.  »  llatio  au- 
tem  odii  hujus  est  duplex  :  prima  e.st  discor- 
dia  voluiitatum;  ideo  in  Joanne  [b) '  :«Si  de 
mundo  fuissetis,  mundus  quod  suum  eral, 
diligeret.  Quia  vero  de  mundo  non  eslis, 
propterea  odit  vos  mundus.  »  Nam,  sicut 
dicitur ',  «  amicitia  hujus  mundi  inimica  est 
Dei,  »  etc.  .\lia  ratio  est  perfldia  animorum, 
secundum  illud  "  :  «  Venit  hora,  ut  omnis 
qui  interficit  vos,  arbitretur  obsequium  se 
praestare  Deo.  Et  haecfacient  vobis,quia  non 
noverunt  Patrem,  neque  mc.  »  In  hoc  mira 
notatur  perfidia  animorum,  quod  ex  nnlla 
alia  causa  persequitur  viros  justos,  nisi  quia 
in  Christi  nomen  credunt,  amant  et  praedi- 
cant.  Et  ideo  dicit :  Propter  nomen  meum. 
Et  hffic  fuit  causa,  propter  quam  fratres  ejus 
oderunt  eum.  Unde  Chrysostomus '" :«  0  ne- 
fanda  rabies  iniquorum  !  Non  licet  Joseph, 
non  licet,  iuquam,  impunitum  esse,  qui  bo- 
nus  est :  non  licet  meliorem  tutum  esse  cum 
mahs.  Et  quasi  invidi  aliquid  perdant,  aut 
dispendium  alicujus  rei  incurrant,  sic  bono- 
rum  vita  detrimentum  est  pessimorum.  Ze- 
lant  modestum  superbi,  mansuetum  invidi, 
probum  improbi,  mitem  tumidi  inimica 
aemulatione  lacessunt.  Bonum  mali  videre 
non  possunt.  Nolunt  meliorem  se  vivere,  ne 
degeneres  ipsi  possent  improperia  sustinere. 
Cur  innocentem  zelas,  inimica  traternitas? 
Cur  invides  bono?  Cur  simplicem  pali  non 
potes?  Cur  modestum  persequeris?  Cur 
probum  non  diligis?  Cur  rea  innocentis  san- 
guinis  inveuiris?  Saltera  distractus  aliqua- 
tenus  vivat,  ne  in  te  accusator,  innocens 
sanguis,  ut  Cain,  aliquando  existat.  Serva 
tibi,  serva,  inimica  fraternitas,  vivum,  quem 
sentias  aliquando  placatum.  Serva  incolu- 
mem,  quem  necessitatis  tempore  invenias 
provisorem.  »  Haec  Chrysostomus. 

'  Joan.,  XVI,  2-3.  —  "  Chrysost.,  de  Joseph  vendit. 
seriD. 
(a)  Cmt.  edtt.  cJamna.  —  (6)  lieni  Joannes. 


Secundo,  quantum  ad  supernam  tutelam, 
subdit  (v.  18)  :  Et  capiUus  de  capite  vestro 
71071  pe7ibit  :  quod    tripliciter  exponitur. 
Primo  quidem,  quia  providentia  divina  cu- 
ram  de  omnibus  agit,  et  nihil  perire  sinit '  : 
«  Nonne  quinque  passeres  veneunt  dipon- 
dio ;  et  unus  ex  illis   non  est  in  oblivione 
coram  Deo  ?  Sed  et  capilli  capitis  vestri  om- 
nes  numerati  sunt.  Nolite  ergotimere :  mul- 
tis  passeribus  pluris  estis  vos.  »   Secundo 
vero,  quia  divina  poteutia  nullam  sinet  pe- 
rire  particulam.  Unde  Augustinus  in  Enchi- 
ridio  ' :  «  Non  autem  perit  Deo  terrena  ma- 
teries,  de  qua  mortalium  creatur  caro ;  sed 
in  quemlibet  cinerem  pulveremve  solvatur, 
in  quoslibet  halitus  aurasque  diffugiat,  in 
quamcumque  aliorum   corporum  substan- 
tiam,  vel  in  ipsa  elementa  vertutur,  in  quo- 
rumcumque  auimaham,   etiam  hominum 
cibum  cedat,  carnemque  mutetur,  illi  ani- 
mse  humanse.  puncto  temporis  redit,  quse 
illam  primitus,  ut  homo  fieret,  cresceret,  vi- 
veret,  animavit.  »  Tertio,  quia  in  omnibus 
non  incurrunt  laesionem  vel  modicam;  in 
cujus  figura,  in  Daniele  '^  :  «  Egressi  sunt 
Sidrach,   Misach,  et  Abdenago  de  medio 
ignis.  Et  satrapae  contemplabantur  viros  il- 
los,  quoniam  nihil  potestatis  habuisset  ignis 
in  corporibus  eorum,  et  capillus  capitis  eo- 
rum  nou  esset  adustus,  et  odor  ignis  non 
transisset  per  eos.  »  Et  ideo  dicitur  '  :  «  Et 
quis  est  qui  vobis  noceat,  si  boni  aemulato- 
res  fueritis?  »  Et  in  hoc  mira  apparet  Dei 
superjustos  protectio.  Unde  Chrysostomus ' : 
a  Mira  Christi  virtus,  et  fortitudo  apostolo- 
rum!  A  gentibus  habebantur  odio  ut  Judaei, 
a  Caesare  ejiciebantur  ut  seditiosi,  a  Judaeis 
lapidabantur  ut  legis  inimici.  Contra  Apos- 
tolos  omnia  praeliabantur,  principes,  dux, 
idiota,  et  plebs.  Et  inflnita  millia  Judaeorum 
tunc  cceperunt  Romani ,  et  duodecim  viros 
inermes  non  superaverunt.  » 
Tertio,  quantum  ad  internam  armaturam. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXI.  161 

subjungit  (v.  19)  :  hi  patie^itia  vestra  possi- 
dehitis  animas  vestras,  id  est,  defendetis  tan- 
quam  per  armaturam  perfectam.  "  «  Qui  ac- 
quiescit  increpafionibus,  possessor  est  cor- 
dis.  »  Hoc  autem  fit  per  patientiam.  Nam 
illius  rei  dicitur  quis  possessor,  cujus  habet 
plenum  dominium  :  et  patientia  facit  domi- 
nari  sibi,  secundum  illud  '  :  «  Melior  est  pa- 
tiens  viro  forti ;  etqui  dominaturanimo  suo, 
expugnatore  urbium.  »  Etideo  Gregorius  * : 
((  Patientia  radix  est  et  custos  virtutum,  et 
in  hac  animam  et  corpus  possidemus.  »  Et 
hoc  manifeste  apparet,  si  quis  attendat  quid 
sit  patientia.  Nam  ipsa  rectificat  rationalem, 
temperat  irascibilem,  modiflcat  concupisci- 
bilem,  et  exteriorem  consummat  operatio- 
nem.  Rationalem,  inquam,  illuminat  et  rec- 
tiflcat;  unde  in  Proverbiis  ^  :  «  Qui  patiens 
est,  multa  gubernatur  sapientia.  »  Et  '"  : 
«  Doctrina  viri  per  palientiam  dignoscitur. » 
Temperat  irascibilem  et  concupiscibilem ; 
propter  quod  Gregorius  "  :  «  Patientia  vera 
est,-  cum  quis  amat  quem  portat.  Nam  tole- 
rare  et  odisse,  non  est  virtus ;  sed  velamen 
furoris.  »  Consummat  etiam  operationem  ex- 
teriorem,  secundum  illud  '-  :oPatientia  per- 
fectum  opus  habet,  ut  sitis  perfecti  et  inte- 
gri, »  elc.  Et  '^ :  «  Patientia  vobis  necessaria 
est,  ut  voluntalem  Dei  facientes ,  reportetis 
promissionem.  »  Haec  autem  patientia  facit 
reportari  praemium,  dum  conservat  et  mul- 
tiplicat  merita  passionum.  Unde  Hiero- 
nymus  :  «  Exercetur  patientia,  cum  a  proxi- 
mo  sustinemus  persecutiones ,  damna,  con- 
tumelias ,  ab  adversario  tentamenta ,  a 
Domino  flagella.  Sine  ferro  martyres  esse 
possumus ,  si  patientiam  in  animo  serva- 
mus.  » 

20.  Cu7n  autem  videritis  circumdari  ab 
exe7xitu,  etc.  Postquam  descripsit  quae  ven- 
tura  erant  generaliter,  et  etiam  persecutio- 
nes  Ecclesiae  ipsius,  hic  describit  quae  ven- 
tura  sunt  circa  destructionem  Jerusalem  : 


'  Sup.,  XII,  6-7.  —  ^  Aug.,  Enchirid.,  c.  LaXXViii, 
II.  23.  —  »  Dm.,  III,  93-9i.  -  '  I  Vetr.,  n,  l.-J.  — 
'  Cbrysosl.  in  Muttlt.,  hoiu.  Lx.wi,  al.  Lxxv,  n.  3.  — 

TOH.  XI. 


«  Prov.,  XV,  32.  —  '  Ibid.,  10-32.  -  »  Greg.,  itt 
Evang.,  houi.  xxxv.  —  9  Prou.,  xiv,  29.  —  '»  lliki., 
XIX,  II.  —  "  Greg.,  in  Ezcch.,  houi.  ix.  —  ■-  Jar.,  i, 
i.  —  "  Het/r.,  X,  3G. 

11 


m 

per  quam  intelligitnr  triiiulalio,  quaui  Ec- 
clesia  passuraest  tempore  Antichristi.  flabet 
autem  pars  ista  dnas  partes,  in  quarnm  pri- 
ma  (irjedicit  bellum  praecedens ;  in  secnnda 
vero  excidium  snbsequens,  ibi  ' :  Vci  aiUem 
proegna7itibus  et  nutrientibus,  etc.  Belluin 
autem  praecedens  describit  quantuin  ad  tria  : 
primo  scilicet  quantum  ad  periculum  pu- 
gnje;  secundo,  quanlnm  ad  remedinm  fu- 
gse;  tertio,  qnanlum  ad  judicium  divinai 
vindictae. 

Quantnm  ad  periculum  pngnaj,  dicit  : 
Cum  autem  videritis  drcumdari  ab  exercitu 
Jerusalem,  per  obsessionem  Romanorum, 
secundum  illud  -  :  «  Fili  hominis,  sunie  tibi 
laterem,  et  pones  eum  coram  te;  et  descri- 
bes  in  eo  civitatem  .lerusalem  :  et  ordinabis 
adversus  eam  obsidionem,  et  sedificabis  nm- 
nitiones,  et  comportabis  aggerem ,  et  dabis 
contra  eam  castra,et  pones  arietesin  gyro. » 
Timc  scitote,  quia  appropinquavit  denolatio 
cjus,  per  eversiouem  omnimodam  ^ ;  «  Civi- 
tatem  et  sanctuarium  dissipavit  populus 
cnm  duce  venturo;  et  flnis  ejus  vastitas,  et 
post  flnem  bclli  staluta  desolatio,  »  etc.  Spi- 
rituahter  autem  per  exercitum  circumdan- 
tem  Jerusalem  intelligitur  insurrectio  per- 
versorum  contra  ecclesiasticam  pacem,  pro- 
curata  per  Antichristum  et  ministros  ejns, 
secundum  illud  ' :  «  Et  vidi  de  ore  draconis 
et  de  ore  bestiaj,  et  de  ore  psendoprophetaj 
exire  spiritus  tres  immundos  in  modum  ra- 
narum.  »  Sunt  enim  spiritus  daemoniorum 
facientes  signa,  et  proccdunt  ad  reges  totius 
terra;  congregare  iUos  iu  praelium  ad  diem 
magnum  omnipotentis  Dei.  Et  ^ :  «  Vidi  bes- 
tiam  et  reges  terrae,  et  exercitus  eorum  con- 
gregatos  ad  faciendum  praelium  cum  illo, 
qui  sedcbat  iu  equo,  »  etc.  Sed  quia  maU  in- 
comparabiliter  plures  erunt ,  ideo  dicuutur 
circumdare.  In  hujus  flguram  dicitur  «  : 
«  Saul  et  viri  cjus  in  modum  coronae  cinge- 
bant  David,  et  viros  ejus,  nl  caperent  eos.  » 


i  luf.,  V.  23.  —  =  Ezeih.,  iv,  1-2.  —  '  Dan.,  IX,  20. 
»  Apoc,  XVI,  13.  —  '  Ibid.,  xix,  19.  —  e  I  Rcg.,  xxiu, 
26.  —  '  Jo(),  XIX,  12.  —  '  Jerem.,  xn,  3.  —  '  Zach.,  ii, 


EVANGELII  SANCTl  LUCiE 

Unde  Job  ' :  «  Simul  venerunt  latrones  ejus, 
et  fecerunt  sibi  viam  per  me,  et  obsederunt 
in  gyro  tabernaculum  meum.  » 

Secundo ,  quantum  ad  remedium  fugae, 
subdit  (v.  21)  :  Tunc  qui  in  Judw.a  sunt,  fu- 
(jiant  ad  montes,  ne  inveniantur  .•  et  qui  in 
medio  ejus,  discedant,  ne  inchidantur ;  et  qui 
in  rcgionibus,  non  intrent  in  eam,  ne  ibi  ca- 
piantur.  Exercitus  enim  Romanoruin  primo 
per  Judaeam  evertit  multas  civitates,  ante- 
quam  venirent  Jerusalem.  Et  omnes  pene 
Judaei  intraverant  ibi,  sicut  dicit  Josephus, 
propter  solemnitatem,  et  propter  secnrita- 
tem  :  ideo  comprehensi  snnt  il)i  justo  jndi- 
cio  Dei,  secundum  illud  *  :  «  Congrega  illos 
quasi  gregem  ad  victoriam,  et  sanctifica  eos 
in  die  occisionis.  »  Sed  Christiani  per  fugam 
liberati  sunt.  Unde  Glossa  :  «  Ecclesiastica 
narrat  historia  cunctos  qui  in  Judiea  erant 
Christianos,immincnfe  Hierosolymorum  ex- 
cidio,  commonitos  a  Doraino  loco  decessisse, 
et  trans  Jordanem  in  civitate  quadam,  Pella 
nomine,  donec  desolatio  Judaeae  complere- 
tur,  habitasse.  »  Spiritualiter  autem  insinua- 
tur  hic  remedinm,  quod  erit  inflrmis  in  illa 
valida  persecutione  Antichrisli,  scilicet  fu- 
gae,  et  occultationis.  Licet  eniin  imperfectis 
fngere,  propter  cavenda  pericula.  Unde  Za- 
charias  ^  :  «  0,  o,  fugite  de  terra  Aquilonis, 
dicit  Dominus.  »  Ouibus  Christus  condescen- 
dens,  abscondebat  se  a  Judteis,  secuudnm 
illud  "*  :  «  Posthaec  anibulabat  Jesus  iu  Gali- 
laeam.  Non  enim  volebat  in  Judaea  ambulare, 
quia  quajrebant  eum  Judaei  interficere.  » 
Licct  etiam  hoc  viris  perfectis,  cumviderint, 
quod  magis  expedit  saluti  populi  quod  fu- 
giant.  Unde  dixit  Dominus  discipulis  "  : 
0  Cum  autem  persequentur  vos  in  civitate 
ista,  fugite  in  aliam.  »  El  de  Paulo  dicitur  '*, 
quod  cum  Judaei  custodirent  portas  Damasci 
die  ac  nocte,  nt  Paulum  interficerent,  «  ac- 
cipientes  eum  discipuli  nocte,  per  murum 
dimiserunt  eum,  submittentes  in  sporta.  » 
llujus  flgura  praecessit  in  Davide  "  :  «  Depo- 


6.  —  I»  Joan.,  VII,  1.  —  '•  MaUh. 
XIX,  24-25.  —  "  I  Keg.,  .xix,  12. 


X,  23.  —  ^'i  Act.. 


EXPOSITIO  IN 

suit  eum  Michol  per  fenestram ;  porro  ille 
abiit,  et  aufugit,  atque  salvatus  est.  n 

TertiOj  quantum  ad  judicium  divinae  vin- 
dicta^,  subdit  (v.  22)  :  Quia  dies  iiUionis  hi 
swit,  ut  impleantiir  omnia  qiice  scriptn  sunt. 
Decrevit  autem  Dominus  destruere  Jerusa- 
lem  in  ultionem  sanguinis  Jesu  Christi ,  et 
prophetarum  ejus.  Unde  in  Matthceo  [a]  '  : 
«  Ut  veniat  supervos  omnis  sanguis  justus, 
qui  effusus  est  super  terram,  a  sanguine 
Abel  justi  usque  ad  sanguinem  Zacha- 
riae,  »  etc.  «  Amen  dico  vobis,  venient  haec 
omnia  super  generationem  istam.  »  Nam 
tantum  scelus  nullo  modo  debuit  remanere 
inultum.  Ideo  dicitur  - :  «  Fecit  Dominus 
quse  cogitavit,  complevit  sermonem  suum, 
quem  praeceperat  a  diebus  antiquis.  De- 
struxit,  et  non  pepercit,  et  laetificavit  super 
te  inimicum,  et  exaltavit  cornu  hoslium 
spiritna-  tuorum.  »  Spiritualiter  autem  intelligitur 
ans.'*"  P^""  ^^^>  ^^*-^*^  dominicae  indignationis  prop- 
ter  peccata  personarum  ecclesiasticarum  _, 
tam  saecularijim  quam  rehgiosarum,  secun- 
dum  illud  '  :  «  Principes  ejus  in  muneribus 
judicabant,  et  sacerdotes  ejus  in  mercede 
docebant,  et  prophetae  ejus  in  pecunia  divi- 
nabant.  »  Subdit  :  «  Propter  hoc,  causa  ves- 
tri,  Sion  quasi  ager  arabitur,  »  etc.  Et  spe- 
cialiter  propter  peccata  praelatorum  *  : 
a  Quomodo  facta  est  meretrix  civitas  fidelis, 
plena  judicii?  Justitia  habitavit  in  ea,  nunc 
autem  homicidae.  »  Et  post  :  «  Principes  tui 
infideles,  socii  furum.  Omnes  diligunt  mu- 
nera,  sequuutur  retributiones.  »  Sequitur  : 
«  Propter  hoc,  ait  Dominus  Deus  exercituum, 
heu !  consolabor  super  hostibus  meis.  »  Ideo 
dicitur  ^  :  «  Dies  ultionis  Domini,  annus  re- 
tribulionum  judicii  Sion.  »  Et  «  :  «  Mittet 
illis  Deus  operationem  erroris,  ut  credant 
mendacio,  ut  judicentur  omnes,  qui  non  cre- 
diderimt  veritali,  sed  consenserunt  iniqui- 
tati. »  Et  tunc  in  ullima  tribulatione  con- 
summabuntur  omnia,  secundum  illud  '  : 

'  itfaHA.,  xxiii,  35-36.  —*Thren.,  ii,  17.  —  3  Mich. 
III,  11,12.  -  '  Isa.,  1,  21,23-24.  —  «  Ibid.xxxiv,  S. 
—  'II  Thess. ,11,  10-H.  —  '  ^/-oc,  x,  7.  —  8|bici.,xv, 
8.  —  »  I  Thess.,  V,  3.  -  '»  Isa.,  xxix,  1-2.  -  "  Imo 


CAP.  XXI.  163 

«  In  diebus  vocis  septimi  angeli,  cum  cce- 
perit  tuba  canere,  consummabilur  myste- 
rium  Dei,  sicut  evangelizavit  per  servos 
suos  prophetas.  »  Et »:  «  Impletum  est  tem- 
plum  Dei  fumo  a  majestate  Dei,  et  virtute 
ejus ;  et  nemo  poterat  introire  in  templum, 
donec  consummarentur  septem  plagae  sep- 
tem  angelorum. » 

23.  Vce  auiem  prcegnantibus  et  nutrienti- 
bus,  etc.  Postquam  descripsit  bellum  prae- 
cedens,  describit  hic  secundo  excidium  sub- 
sequens,  circa  quod  describendum  tria  insi- 
nuantur ,  scilicet  oppressio  civitatis  occu- 
pandae,  destructio  civitatis  oppressae,  et  de- 
solatio  civitatis  destructae. 

Primo  ergo,  quantum  ad  oppressionem 
civitatis  occupandse,  dicit :  Va;  autem  prce- 
qnantibus  et  nutrientibus  in  illis  diebus. 
Glossa  :  a  Quarum  uteri  vel  manus  sarcina 
flliorura  prajgravatai  fugae  necessitatem  im- 
pedient.  »  Quia  hujusmodi  non  poterit  pro- 
desse  fuga,  secundum  illud  »  :  «  Repentinus 
eis  superveniet  interitus,  sicut  dolor  in 
utero  habentis,  et  non  efTugient. »  Ratio  au- 
tem  hujus  est  vehemens  oppressio  civitatis; 
ideo  addit :  Erit  enimpressura  magna  super 
terram,  et  ira  populo  huic,  secundum  il- 
lud  '»  :  «  Vae  Ariel  :  Ariel  civitas  quam 
expugnavit  David.  Et  circumvallabo  Ariel , 
et  erit  tristis  et  moerens.  Et  circumdabo 
quasi  sphaeram  in  circuitu  tuo,  et  jaciam 
contra  te  aggerem ,  et  munimenta  ponam 
in  obsidionem  tuam.  »  Secundum  mysti- 
cum  autem  intellectum  per  praegnantes  <^"' '»°- 
intelliguntur  animae  peccatrices,  quaj  con-  ™'' 
cipiunt  per  peccati  concupiscentiam  ,  et  pa- 
riunt  per  operationem  perversam.  Unde 
Augustinus  ",  de  Verbis  Domini  :  «  Quando 
concupiscit  quis  rem  alienam,  anima  sua 
quasi  concepisse  videtur  :  quam  rem  si  per 
aliquam  nequitiam  potuerit  obtinere,  quasi 
natum  fllium  osculari,  et  nutrire  coguosci- 
tur.  »  Unde  dicitur  '•  :   „  Coucupiscentia 

ai.ctor  ...rm.  xx,  *  Verb.   Dom.,  al.  lxv,  n.  i   inler 
Oper.  Aug.,  a[ipenci.  tom.  V.  _  u  ja^^  ,'  ,2_ 
(«)  Ca:t.  cclil.  Uude  MaHliaius. 


164  EVANGELII 

cum  conceperit,  parit  peccatum.  Peccatum 
vero  cum  cousummatum  luerit,  generat  mor- 
tem.  »  Et  lalibus  erit  vae  in  illa  tribulatione. 
Unde  Sapiens  '  :  «  Ex  iniquis  onmes  filii 
qui  nascuntur,  testes  sunt  nequitiaj  adver- 
sus  parentes  in  interrogatione  sua.  »  Pos- 
sunt  autem  per  prajgnantes  intelligi  aniniae 
qu£e  honum  habent  propositum,  sed  nou 
perveniunt  usque  ad  parlum  efleclus.  Unde 
simiie.  Isaias  ^  :  «  Venerunt  filii  usque  ad  partura, 
et  virtus  non  est  pariendi.  »  Et  istis  erit  vaj 
in  illa  tribulatione,  quia  («)  sicut  flos  vineaj 
in  frigore  Iseditur,  sic  propositum  bonum  in 
persecutione  anniliilatur.  Unde  Joh  '  :  «  L;e- 
ditur  quasi  vinea  in  primo  flore  botrus 
ejus.  »  Et  hoc  per  mala  exempla;  propter 
quod  Amos  *  :  «  Super  tribus  sceleribus 
Amon ,  et  super  quatuor  non  convertam 
eum,  eo  quod  dissecuerit  pra^gnantes  Galaad 
ad  dilatandum  terminum  suum.  »  Istis  erit 
vse  propter  negligentiam,  sicut  aliis  erit  vae 
propter  concupiscentiam.  Et  sic  implebitur 
illud  =  :  «  Erit  eis  verbum  Domini  :  Manda, 
remanda,  expecta,  reexpecta  :  modicum  ibi, 
ut  vadant,  et  cadant  retrorsum,  et  conteran- 
tur,  et  illaqueentur,  et  capiantur.  » 

Secundo,  quantum  ad  destructionem  civi- 
tatis  oppressffi,  suhditur  (v.  24)  :  Et  cadent 
in  ore  gladii,  et  captivi  ducentur  in  omnes 
ge7Ues.  Ad  litteram  hoc  impletum  est  iu  Ju- 
daeis,  de  quibus  miram  narratJosephusslra- 
gem,  et  mirabilem  videmus  viventium  dis- 
persionem.  Et  sic  verificatum  est  in  eis  il- 
lud  '^  :  «  Foris  vastabit  eos  gladius,  et  intus 
pavor,  juvenem  simul  ac  virginem,  iactan- 
tem  cum  homine  sene.  »  Et  ilhid  '  :  «  Foris 
interficit  gladius,  et  domi  mors  similis  est. » 
Et  similiter  illud  *  :  «  Tetendit  arcum  suum 
quasi  iuimicus,  firmavit  dexteram  suam 
quasi  hostis,  et  occidit  omne  quod  pulchrum 
.  erat  visu  in  tabernaculo  flliae  Sion.  »  Secun- 
■  dum  mysticum  intellectum,  per  istam  occl- 

'  Sap.,  IV,  6.  —  -  Isa.,  xxxvil,  3.  —  ^  Job,  xv,  33. 
»  Amos,  I,  13.  —  '  Isa.,  xxviii,  13.  —  e  Deiit.,  .\x.\li, 
25.  —  '  Ihren.,  \,  20.  —  »  IbiU.,  ii,  4.  —  "  Isa.,  xxii, 
.K.  —  1»  Dnn.,  XI,  33,  35.  —  "  Ezech.,  ix,  5-6.  — 
1»  Job,  XIX,  29.  —  i^  Jliren.,  i,  10.  —  "  Ibid.,  il,  2,  5  . 


Mysli. 
CU3  sen- 
sus. 


SANCTI  LUCJ; 

sionem  intelligitur  caedes  illa  permaxima, 
quae  erit  in  tribul.itione  finali,  de  qua  Isaias' : 
«  Dies  interfectionis  et  conculcationis,  et  fle- 
tuuin  Domino  Deoexercituuui  in  valle  vlsio- 
nis.  »  In  hoc  Daniel '»  :  «  Et  docti  in  populo 
docebuut  plurimos  :  et  ruentin  gladio,  et  in 
flamma,  et  in  captivitate,  et  in  rapina  die- 
rum.  »  Sequitur  :  «  Et  de  eruditis  rueut,  ut 
conflentur,  et  eligautur,  etdealbentur,  »  etc. 
Unde  dicitur  "  : «  Transite  per  civitatem,  se- 
quentes  eum,  et  percutite ;  non  parcat  oculus 
vestcr,  neque  misereamini  senem,  adoles- 
centulum  et  virginem,  parvulum  etmulieres 
interficite  usque  ad  internecionem.  Et  a  san- 
cluario  meo  incipite,  »  olc.  Et  Job  '-  :  «  Fu- 
gite  ergo  a  facie  gladii,  »  etc. 

Tertio,  quantum  ad  desolationem  civitatis 
destructae,  subjungitur  :  Et  Jerusalem  cal- 
caljitur  u  gentibus.  '*  «  Manum  suam  misit 
hostis  ad  omniadesiderabiliaejus,  quia  vidit 
gentes  ingressas  sanctuarium  suum,  de  qui- 
bus  prteceperas,  ne  intrarent  in  ecclesiam 
tuam.  »  Et " : «  Praecipita vit  Dominus,  nec  pe- 
percit.  Praecipitavit  omnia  mceniaejus,  dissi- 
pavit  munitiones  ejus,  et  replevitin  fllia  Juda 
humiliatum  et  huruiliatam.  »  Et  "  :  «  Deus, 
venerunt  gentes  in  haereditatem  tuam,»  etc. 
Et  quoniam  ira  Domini  non  est  sine  miseri- 
cordia,  ideo  addit  :  donec  impleantur  tem- 
pora  nationum.  Glossa  :  «  Id  est '%  donec 
pleuiludo  gentium  intraret,  et  sic  omnis  Is- 
raelsalvus  fieret,»  sicut  scriptum  est " :  «Ve- 
niet  ex  Sion  [b)  qui  eripiat  et  avertat  impie- 
tatem  a  Jacob.  »  Et  ideo  dicitur  "  :  «  Quia 
nou  repellet  (c)  in  sempiternum  Dominus. 
Quia  si  abjecit,  et  miserebitur  secuudum 
multitudinem  misericordiarum  suarum.»  Se- 
cuudum  mysticum  intellectum,  pertempora  ™5  »^0 
nationum  intelligitur  tempus  illud,  quo  ft- 
lius  perditionis  Ecclesiam  conculcabit  "  : 
«Atrium  quod  est  foristemplum,  ejice  foras, 
et  ne  metiaris  illud,  quoniam  datum  est  gen- 

—  1»  Pm/.  Lxxviii,  1.  —  <«/!o»i.,  XI,  25,  26.  —  " /ya., 
Lix,  20,  juxta  Lxx.—  >»  Thren.,  ill,  3),  32.—  i»  Apoc., 
XI,  2. 

(n)  Ctft.   edit.   Qui.  —  (A)   Exemp.   Vatic,  evexev 
Siwv.  —  (c)  Ccet.  ectil,  refiellil. 


Mysti- 


EXPOSITIO 

tibus,  et  civitatem  sanctam  calcabunt  raensi- 
busquadragintaduobus. »  Abbreviabitur  au- 
tem  hoc  tempus  propter  meritum  electorum. 
Unde  in  Matthceo  (a) ' :«  Erit  tunc  tribulatio 
magna,  qualis  nou  fuit  ab  initio  mundi  usque 
modo,  neque  fiet.  Et  nisi  abbreviati  fuissent 
dies  illi,  non  fieret  salva  omnis  caro;  sed 
propter  electos  breviabuntur. »  Unde  etin  Da,- 
iiiele  [b) ' :  «  Septuaginta  hebdomades  abbre- 
viatae  sunt  super  populum  tuum,  et  super 
urbem  sanctamtuam,  ut  consummetur  prae- 
varicatio,  et  finem  accipiat  peccatuni,  et  de- 
leatur  iniquitas,  et  adducatur  justitia  sem- 
piterna.  » 

23.  Et  eruntsirjna  in  sole,  etc.  Postquam 
prsedixit  quse  ventura  erant  generaliter  circa 
persecutionem,  etcirca  destructionem  Jeru- 
salem,  hic  quarto  prsedicit  quse.  ventura  sunt 
cii'ca  judicium  finale.  In  liac  autem  erudi- 
tione,  primo  discipulos  erudit  ad  providen- 
tiam ;  secundo  erigit  ad  confidentiam,  il)i '  : 
His  autem  fieri  incipientibus,  etc;  tertio 
vero  excitat_ad  vigilantiam,  ibi  *  :  Attendite 
aittem  vobis,  etc.  Circa  judicium  finale  uni- 
versalem  describit  commotionem  ex  parte 
naturae  coelestis,  elementaris,  rationalis,  in- 
tellectualis,  et  ipsius  judicis  apparentis. 

Primo  ergo,  quantum  ad  naturam  coeles- 
tem,  dicit  :  Et  erunt  sifjna  in  sole,  et  luna, 
et  stellis.  Solem  et  lunam  specialiter  nomi- 
nat,  tanquam  duo  praecipua  luminaria,  et 
secundum  apparentiam,  et  secundum  efflca- 
ciam  ' :  «  Fecit  Deus  duo  luminaria  magna : 
luminare  majus,  ut  praeesset  diei;  et  lumi- 
nare  minus,  ut  praeesset  nocti,  »  etc.  In  his 
ergo  lurainaribus  apparebunt  signa  obscu- 
rationis,  secundum  illud  '  :  «  Sol  converte- 
tur  in  tenebras,  et  luna  in  sanguinem,  ante- 
quam  veniat  dies  Domini  magnus  et  horri- 
Ijilis.  »  Horribilis  autem  erit  propter  illorum 
luminumoliscurationem,  secundum  illud  ' : 
«  Fecit  lunam  in  tempora  (c) ;  sol  cognovit 
occasum  suum.  Posuisli  tenebras,  »  etc.  Et 

'  MaUli.,  XXIV,  21-22.  -  »  Dan.,  ix,  24.—  '  Inf.,  v. 
28.-  »  Inf.,  V.  34.—  »  Gen.,  i,  1«.—  «  Joel.,  ii,  31.— 
'  Psal.  ciil,  19-20.  —  '  Sap.,  xvii,  5.  —  »  Gen.,  i, 
14.  —  "  Apoc.,   VI,   12.  -   "  Matth.,   .xx.v,  2t».  — 


IN  CAP.  XXI.  165 

de  hac  Sapiens  '  :  «  Nec  siderum  limpidae 
flammae  illuminare  poterant  illam  noctem 
horrendam.  »  Unde  haec  luminaria,  quae  in 
principio  temporispositasuntin  firmamento 
in  signa  per  sui  lucem  secundum  illud  '  : 
«  Fiant  luminaria  in  flrmamento  cceli,  et  sint 
in  signa,  et  tempora,  »  etc,  in  flne  tempo- 
rum  in  signa  sunt  flnis  per  lucis  occultatio- 
nem.  Unde  dicitur  '" :  «  Sol  factus  est  niger 
tanquam  saccus  cilinicus,  et  luna  tota  facta 
sicut  sanguis,  et  stellae  de  coelo  ceciderunt 
super  (erram.  »  Et "  : «  Statim  post  tribulatio- 
nem  cUerum  illorum  sol  obscurabitur,  el  luna 
non  dabit  lumen  suum,  et  stellae  cadent  de 
coelo.  »  Hic  autem  beatus  Lucas  non  expri- 
mit  quod  stellae  cadant,  sed  quod  in  eis  erunt 
signa  :  quia  revera  corpora  ccelcstium  stella- 
rum  non  mutabunt  situm  secundum  sub- 
stantiam,  sed  secundum  apparentiam  :  vir- 
tute  (d)  stellarum,  imminente  judicio,  im- 
pressiones  plurimae  generabuntur,  quae  ita 
multiplicabuntur,  ut  cadere  videantur  stellae 
coelorum.  Et  attendendum  est,  quod  sicut 
luminaria  sunt  signa  naturalium  secundum 
operationes  naturales,  sic  sunt  in  signa  eo- 
rum,  quae  supra  naturam  eveniunt,  per  ali- 
qua  in  eis  signa  super  naturam  facta.  Nam 
in  designationem  mirabilis  virtutis  Christi, 
sol  stetit,  secuuduna  illud  Josue  '-  :  «  Sol, 
contra  Gabaon  ne  movearis,  et  Luna  contra 
vallem  Aialon.  »  Et  post :  «  Stetit  ifaque  sol 
in  medio  cceli,  et  non  festinavit  occumbere 
spatio  unius  diei. »  In  designationem  autem 
nobilis  destinationis  (e),  sol  decem  gradibus 
retrocessit  " :  «  Reversus  est  sol  decem  lineis 
per  gradus,  quos  descenderat ;  »  quia  homo, 
post  novem  ordines  angelorum ,  decimum 
tenet  locuui.  In  designalionem  vcro  admi- 
rabilis  passionis,  tam  in  capite,    quam  in 
membris,  sol  ob.scuratus  est.  In  passioneca- 
pitis  "  :«  Tenebrffi  factae  sunt  in  universam 
terram.  Et  obscuratus  est  sol.  »  Similiter  in 

'-  JOH.,  X,  12,  13.  —  "/««.,  XXXVIII,  1.  —  "  luf.,  XXlll, 
44-45. 

(«)  Cat.  edit.  MaltlitEUS.  —  (i)  Uauiel.  —  (c)  tfiiii- 
pore.  —  {(l)  Forle  leg.  scilicet.  —  (<,')  Cal.  edit.  desi- 
gnatiouis. 


i66 

passione  corporis ' :  «  Percussa  est  tertia  pars 
solis,  et  tertia  pars  lunae,  et  tertia  pars  stella- 
rum. »  Quod  refertur  ad  corpus,  quiadicitur ' : 
o  Draco  traxit  tertiam  partem  stellarum.  » 

Secundo ,  quantum  ad  naturam  elemen- 
tarem  subdil :  El  in  terris  pressura  gentium^ 
pro;  confusione  sonitus  maris,  et  fluctuum. 
Beda  '  :  «  Apparente  (a)  extremo  judicio , 
sonitus  maris  et  fluctuum  confunditur,  quia 
appropiante  {a)  termino  suo  elementa  quasi 
paventia  nutant  et  tremunt.  »  Et  Sapiens  '  : 
«  Accipiet  armaturam  zelus  illius ,  et  arma- 
bitad  ultioneminimicorum.»  Etpost:  «Ibunt 
directe  emissiones  fiilgurum ,  et  tanquam  e 
bene  curvato  arcu  nubium  exterminabuntur, 
et  ad  certum  locum  insalient.  Et  a  petrosa 
ira  plenai  mittentur  grandines ,  et  excande- 
scet  il  illos  aqua  maris.  »  Unde  tunc  verifi- 
cabitur  illud  »  :  «  In  spiritu  furoris  tui  con- 
gregatffi  sunt  aquae.  »  Ipse  enim  Dominus , 
qui  conturbat  mare.  Et ' :  «  Ego  sum  Domi- 
nus  Deus  tuus,  qui  conturbo  mare ,  et  intu- 
mescunt  fluclus.  »  Et  hoc  quidem  justo  ju- 
dicio  suo,  quia ,  slcut  dicitur '  :  «  Impii  quasi 
mare  fervens ,  quod  quiescere  non  potest , 
et  redundant  fluctus  ejus  in  conculcationem . » 
Et  tunc  erit  confusio  omnium  elementorum, 
juxta  quod  in  .-Egypto  factum  est,  secun- 
dum  illud  '  :  «  Grando  et  ignis  mista  pariter 
ferebantur.  »  Et  in  hac  confusione  erit  soni- 
tus  terribilis ;  tunc  enim  verificabitur  illud ' : 
«  Yox  Domini  super  aquas ,  Deus  majestatis 
intonuit,  Dominus  super  aquas  multas.  » 
Hic  enim  sonitusdesignat  sonitum  terribilis 
vocis  ipsius  judicis.  Unde  dicitur  '"  :«  Oculi 


ejus  tanquam  flamma  ignis,  et  pedes  ejus 
similes  auricbalco,  velut  in  camino  ardenti, 
et  vox  illius  tanquam  vox  aquarum  multa- 
rum.  »  Et  "  :  «  Audiebam  sonum  alarum  , 
quasi  sonum  aquarum  multarum ,  [b)  quasi 
sonum  sublimis  Dei ;  cum  ambularet  quasi 
sonus  erat  multitudinis,  ut  sonus  castrorum .» 


EVAiNGELII  SANCTl  LUC.4: 

Tertio,  quantum  ad  naturam  rationalem, 
subdit(v.  26):  Arescentibus  hominibus  prce  ti- 
more  et  expectatione  quw  supervenient  uni- 
verso  orbi.  Tunc  enim  implebitur  illud  "  : 
«Medianocte  clamor  factus  est :  Ecce  sponsas 
venit,  »  etc.  Unde  Glossa" : «  Hoc  de  ipso  ad- 
ventu  intelligitur,  cum  omnes  virgines  pru- 
dentes  et  fatua;  insolito  clamore  suscitatae  , 
lampades  ornant,  id  est;,  sua  secum  opera 
numeranf ,  pro  quibus  maximo  cum  timore 
jamjamque  instantem  aeteini  discriminis 
expectant  adventum.  »  Dicuntur  autem  ho- 
mines  arescere  ,  qui  vixerunt  secundum 
carnem.  Nam  Isaias  "  :  «  Omnis  caro  foe- 
num. »  Et  post  :  «  Exsiccatum  est  fcenum, » 
etc.  Unde  et  .lacobus  '* : «  Exortus  est  sol  cum 
ardore ,  et  arefecit  fcenura. »  Sol  justitia;  ve- 
niens  ad  judicium.  Unde  Beda  ''^ : «  In  expec- 
tatione  districti  examinis,  multi,  qui  in  hoc 
mundo  florere  videbantur,  exarescent ,  se- 
cundum  illud  '"  :«Irruat  super  eos  formido 
et  pavor  in  magnitudine  brachii  tui ,  »  etc. 
Tunc  in  illis,  in  quibus  securitas  fuit  et  gau- 
dium ,  non  erit  uisi  timor  et  luctxis ,  quia 
dicitur  "  : «  Cum  dixerint :  Pax  et  securitas, 
tunc  repentinus  eis  superveniet  interitus.  » 
Unde  Chrysostomus  :  «  Nec  erit  resistendi 
virtus ,  nec  latendi  locus ,  nec  satisfactionis 
facultas  :  ex  angustia  omnium  rerum  nihil 
remanet  nisi  luctus.  »Unde  in  .Vatthceo  ic) '' : 
«  Parebit  signum  filii  hominis  in  coelo,  et 
tunc  plangent  omnes  tribus  terrae. » 

Quarto,  quajitum  ad  naturam  intellectua- 
lem ,  subdit :  Xam  virtutes  ccelorum  tnove- 
buntur.  Yirtutes  autem  ccelorum  sunt  an- 
geli  beati,  qui  ex  conturbatione  oninium 
dicuntur  commoveri,  secundum  illud  '"  ; 
«  Columnae  coeli  contremiscunt  et  pavent  ad 
nutum  ejus.  »  Dicuntur  autem  pavere  et  con- 
tremiscere  non  timore  pcenae ,  sed  timore 
reverentiae ,  et  horrore  divinae  vindictae,  se- 
cundum  illud  *'  :  «  Cum  sublatus  fuerit ,  ti- 


'  Apoc.,  vui,  12.—  '  Ibid.,  xii,  4. —  '  Bed.,  m  Luc, 
lib.  VI,  c.  Lxxxviil.—  »  Sap.,  v,  18,  22-23.—  ^  Exod., 
XV,  8.  —  «  Isa.,  Ll,  15.—  '  Ibid.,  LVii,  20.—  »  Exod., 
IX,  24.  —  »  Psnl.  xxviM,  3.  —  '«  Ajm.,  i,  14-15.  — 
"  Ezecl:.,  1,  24,—  "  Unttli.,  xv,  6.-  "  Bed.,  ubi  snp. 


—  "  Isa.,  XL,  6, 7.—  '»  Jac.,  i,  H.—  '•  Bed.,  ubi  sup. 

—  "  Eiod.,  XV,  10.  —  "  I  T/iess.,  v,  3.  —  '»  Jtfa«A., 
XXIV,  30.  —  »  Jnb,  xsvi,  10.  —  "  Ibid.,  xli,  !6. 

(n)  Cat.  etiil.  appropinquaote.—  (i)  Ccet.  elit.  ndd. 
et.  —  (c)  Cat   'dit.  fDde  Matlhaeus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXI. 


167 


simiie.  mebunt  angeli ,  et  territi  purgabuntur.  » 
Unde  sicut  quis  super  montis  supercilio  exis- 
tens,  quodam  modo  terretur  ex  combustione 
vilJaj  alicujus,  vel  hiatus  terrce ;  sic  quodam 
modo  coelestes  illae  virtutes  pavebuut  in  illa 
terribili  ultione.  Unde  Hierouymus  :  «  Quid 
faciet  virgula  deserti,  ubi  timore  concuti- 
tur  cedrus  Libani  paradisi?  »  \]ade  Isaias  '  : 
«  Commota  sunt  superliminaria  cardinum  a 
voce  clamantis ,  et  domus  repleta  est  fuino. » 
Unde  Chrysostomus  -  :  «  Si  rex  processurus 
ad  bellum  contra  aliquem ,  expeditionem 
mandat,  in  populo  dignitates  omnes  mo- 
ventur,  exercitus  excitalur,  tota  civitas  fer- 
vet :  quanto  magis ,  rege  coelesti  exurgente 
judicare  vivos  et  mortuos,  angelicae  virtu- 
tes  commoventur?  Terribiles  ministri  terri- 
bilem  Dominum  prtecedent.  Ante  ipsum  pro 
candelabris  fulgura  viva  prsecedent  ,  pro 
tubis  horrenila  tonitrua.  Yere  magna  vox , 
cui  omnia  obediunt  elementa,  quje  petras  (a) 
scindit ,  inferos  aperit ,  vincula  mortis  dis- 
rumpit. » 

Quinto,  quantum  ad  judicem  apparen- 
tem,  dicit  (v.  27)  :  Et  tunc  videbimt  Filium 
hominis  venientem  in  nube  cum  potestale 
maf/na  et  majestate.  '  «  Ecce  venit  cum  nu- 
bibus,  et  videbit  eum  omnis  oculus,  et  qui 
eum  pupugerunt.  »  Et  de  hoc  adventu  Da- 
niel  ait  *  :  B  Aspiciebam  ego  in  visione  noc- 
tis,  et  ecce  cum  uubibus  coeli  quasi  fdius 
hominis  veniebat,  et  usque  ad  antiquum 
dierum  pervenit :  et  in  conspectu  ejus  obtu- 
lerunt  eum,  et  dedit  ei  potestatem,  et  ho- 
norem  et  regnum.  »  Sequitur  :  «  Potestas 
ejus  potestas  aeterna,  quae  non  auferetur, 
et  regnum  ejus ,  quod  non  corrumpetur.  » 
Et  hic  adventus  erit  terribilissimus,  adeo  ut 
impleatur  illud '  :  « Incurvabitur  sublimitas 
houiinum,  et  humiliabitur  altitudo  virorum, 
et  elevabitur  Dominus  solus  in  die  illa ,  et 
idola  penitus  conlcrentur.  »  Et  post  :  «  Et 
ingredietur  scissuras  petrarum  et  in  caver- 

'  Isa.,  VI,  4.  —  2  imo  auctor  Ojjer.  imiierf.  in  Mallli., 
hom.  xux.  —  '  A/joc,  l,  1.  —'■  Dan.,  vii,  13,  14.  — 
'  /«(.,  II,  n-18,  21 »  ysat.  xLlx,  3.  —  '  l'ml.  scii, 


nas  saxorum ,  a  facie  formidinis  Domini ,  et 
a  gloria  majestatis  ejus,  cum  surrexerit  per- 
cutere  ten^am.  »  Et  ideo  Psalmus^  :  «  Deus 
manifeste  veniet ;  Deus  noster,  et  non  sile- 
bit.  Ignis  in  conspectu  ejus  exardescet  :  et 
in  circuitu  ejus  tempestas  valida.»  Licet  au- 
tem  multa  et  mira  contingant  judicio ,  et 
quasi  inenarrabilia,  Hieronymus  tameu  quae- 
dam  narrat,  quae  dicit  se  reperisse  in  anna- 
libus  Judffiorum,  quaeii  diversis  dlversimode 
ordinantur.  Dicit  euim  quod  primo  die  eri- 
get  se  mare  super  altitudinem  montium ,  ut 
verificetur  illud'  :  «  Mirabiles  elationes  ma- 
ris ;  »  secundo  die  in  tantum  descendet ,  ut 
vix  videri  possit,  secundum  illud':  «  Do- 
minus,  in  tempestate  et  turbine  viae  ejus, 
et  nebulie  pulvis  pedum  ejus.  Increpans 
mare,  et  exsiccans  illud,  et  omnia  flumina 
ad  desertum  deducens.  »  Et  de  his  duobus 
in  Psalmo  '  :  «  Dixit,  et  stetit  spiritus  pro- 
cellae,  et  exaltati  sunt  fluctus  ejus,»  etc. 
Tertiodie,  marinaj  belluse  ascendentes  super 
mare  dabunt  rugitus  usque  ad  ccelum,  quasi 
futurum  narrantes  judicium  '"  :  «  Loquere 
terrae,  et  respondebit  tibi,  etnarrabunt  pisces 
maris,  »  etc.  Quarto  die  ardebit  aqua,  se- 
cundum  illud  "  :«  Utinam  dirumperes  cce- 
los,  et  descenderes,  a  facie  tua  montes  de- 
fluerent ,  sicut  exustio  ignis  tabescerent, 
aquae  arderent  igni,  ut  notum  fleret  nomen 
tuum  inimicis  tuis.  »  Quinto  die  ,  herbaj  et 
arbores  dabunt  rorem  sanguineum  '^ : «  Et 
calcatus  est  lacus  extra  civitatem ,  et  exivit 
sanguis  de  lacu  usque  ad  fraenos  equorum. » 
Sexto  die  ruent  aediflcia  "  :  «  Et  facta  est  ci- 
vitas  magna  in  tres  partes,  et  civitates  gen- 
tium  ceciderunt :  »  '*  «  Et  non  relinquetur  hic 
lapissuperlapidem,  quinondestruatur,»  etc. 
Septimo ,  petrae  collidentur  ad  invicem ,  si- 
cut  factum  fuit  in  dominica  passione  "  : «  Pe- 
trae  scissaj  sunt,  »  etc.  Octavo  die,  generalis 
terrae  motus  '* :  «  Et  terrae  motus  factus  est 

4.  —  8  A'a/,,,  I,  ;j-4.  -  »  Psal.  cvi,  25.  —  "  Joh,  xii, 
8.—  "  Isa.,  LXiv,  1-2.—  "  Apoc,  xiv,  20.  —  n  Ibid., 
xvi,  19.  —  I*  Matih.,  X.XIV,  2.  —  ">  Ibid.,  xxvii,  Sl.— 
'6  Apoc,  XVI,  18. 
(a)  Cal.  eclit  peccatuni. 


168 


EVANGELU  SANCTI  LUCjE 


magnus,  qualis  nunquam  fuit,  ex  quo  ho- 
mines  fuerunt  super  terram.  »  Nono  ,  adiE- 
quabitur  terra ,  et  tunc  iniplebitur  illud  '  : 
«  Omnis  vallis  exaltabitur,  et  omnis  mons  et 
collis  humiliabitur.  »  Et-  :  «  Omnis  mons, 
et  insulae  de  suis  locis  motae  sunt. »  Decimo, 
exil)unt  homines  de  cavernis  suis,  et  ibunt 
velut  amentes,  et  non  poterunt  sibi  mutuo 
loqui ;  et  hoc  prae  stupore  illorum  mirabi- 
lium ,  quaj  videbunt  et  expectabunt ;  et  boc 
notat  hic,  cum  dicitur  :  Arescentibus  homi- 
nibus  prce  timore.  Undecimo  aperientur  se- 
pulcra  ,  et  stabunt  ossa  super  ea ,  et  tunc 
implebitur  illud  ' :  «  Ecce  ego  aperiam  tu- 
mulos  vestros ,  et  educam  vos  de  sepulcris 
vestris ,  popule  meus.  »  Duodecimo ,  stellae 
cadent  de  coelo '  :  «  Stellae  cadent  de  coilo , 
et  virtutes  ccelorum  commovebuntur.  »  Ter- 
tiodecimo,  morientur  homines,  et  cum  mor- 
tuis  resurgent,  quoniam,  sicut  dicit  Aposto- 
lus ,  secundum  aliam  translationem ",  «  Om- 
ncs  quidem  moriemur,  sed  non  omnes  im- 
mutabimur.  In  momento,  in  ictu  oculi,  »  etc. 
Quartodecimo,  ardebit  coelum  et  terra,  id 
est,  superflcies  terrae  et  aeris  ^  :  «  Adveniet 
dies  Domini  ut  fur,  in  quo  coeli  magno  im- 
petu  transientj  elementa  vero  calore  solven- 
tur ;  terra  autem,  et  quae  in  ipsa  sunt  opera, 
exurentur.  »  Quinlodecimo  die,  fiet  ccelum 
novum  et  terra  nova,  et  resurgent  homines, 
et  flet  judicium.  De  hoc  Joannes  in  Apoca- 
l/jpsi '  :  «Vidit  ccelum  novum,  et  terram  no- 
vam.  »  Sequitur  :«  Et  morsultra  non  erit.  » 

28.  Bis  autem  fieri  incipientibus  ,  etc. 
Postquam  discipulos  erudivit  ad  providen- 
tiam,  hic  secundo  erigit  ad  confidentiam; 
et  hoc  quidem  iacit  tripliciter,  scilicet  ex- 
hortatione  consolativa,  similitudine  manu- 
ductiva,  et  assertione  certificativa. 

Primo  ergo,  quantum  ad  exhortationem 
consolatoriam,  dicit  :  Bis  autem  fieri  inci- 
pientibus,  suspicite,  et  levate  capita  vestra, 
ex  hilaritate  cordis,  quia  dum  finitur  mun- 

>  Isa.,  XL,  4.  —  ■  Apoc,  VI,  14.  —  ^  Ezec/t.,  xxxvii, 
12.  —  *  Matth.,  XXIV,  29.  —  5  I  Cor.,  xv,  5).  — 
t  II  Pelr.,  III,  10.  —  '  Apoc.,  XX!,  1,4.  —  •  Sup.,  \vi;i, 


dus,cujus  amici  non  estis,  prope  est  re- 
demptio  vestra  quam  quaisistis.  Respicite 
ergo  per  veram  fidem  ,  secuiulum  illud  ' : 
«  Respice,  fides  tua  te  salvum  fecit.  »  Respi- 
cite,  inquam,  futura  quaj  non  videntur,  se- 
cundum  illud  ^  :  «  Non  contemplantibus  no- 
bis  quae  videntur,  sed  qua?  nou  videntur. 
Quae  euim  videntur,  »  etc.  Et  hoc  quidem 
fiet  per  fidem,  de  qua  dicitur  '" :  «  Est  autem 
fides  sperandarum  substantia  rerum,  argu- 
raentum  non  apparentium.  »  Levatur  autem 
per  spem ;  et  rationem  bujus  subdit  :  Quo- 
niam  app7'opinquat  7'edemptio  vestra  :  ad 
quam  spes  vestra  suspirat.  Unde  ad  Roma- 
nos  "  :  «  Creatura  ingemiscit,  et  parturit 
usque  adhuc.  Non  solum  autem  illa,  sed  et 
nos  ipsi  primitias  spiritus  habentes,  et  ipsi 
intra  nos  gemimus,  adoptionem  filiorum  Dei 
expectantes,  redemptionem  corporis  nostri. 
Spe  enim  salvi  facti  sumus.  »  Haec  autem 
spes  facit  tribulationes  patienter  ferri  "  : 
«  Spe  gaudentes,  in  tribulatione  patientes.  » 
Et  ratio  hujus  est  "  :  «  Quia  non  sunl  con- 
dignae  passiones  hujus  temporis  ad  fuluram 
gloriam,  quae  revelabilur  in  uobis.  Nam  ex- 
pectatio  creaturae,  revelationem  filiorum  Dei 
expectat.  »  Debent  igitur  («)  viri  spirituales 
levare  capita  per  flrmam  expectationem. 
Debent  etiam  [b)  levare  oculos  per  claram 
considerationem,  secundum  illud  "  :  «Ad  te 
levavi  oculos  meos,  »  etc.  Et  '^  : «  Leva  ocu- 
los  tuos;  »  subditur  ;  «  Omnem  lerram 
quam  conspicis,  tibi  dabo,  »  etc.  Debent  le- 
vare  vocem  per  Scripturae  praedicationem '° : 
«  Vox  speculatorum  tuorum  levaverunt  vo- 
cem,  simul  laudabunt.  »  Debent  levare  ma- 
nus  ad  perfectam  operationem  "  :  «  Sic  be- 
nedicam  te  in  vita  mea  ,  et  in  nomine  tuo 
levabo  manus  meas.»  Et  hoc  est  quod  maxi- 
me  nos  sursum  erigit ;  propter  quoddicitur  " : 
«  Volo  viros  orare  in  omni  loco ,  levantes 
puras  manus ,  sine  ira  et  disceptatione.  » 

42.  —  »  II  Cor.,  IV,  IS.  —  "  Hef>r.,  xi,  1.'—  "  liom., 
vui,  22-24.  —  I'  Ibid.,  Xll,  12.  —  "  Ibid.,  viii,  18-19. 
1»  l'sal.  cxxii.l.  —'5  Gen.,  xili,  14.  —  "  Isa.,  Lll,  S. 
-  "  Psal.  -LXIi,  5.  —  •»  I  rim.,ll,  8. 
(«)  Civt.  cdil.  eliam.  —  Cat.  edit.  deest  eliam. 


EXPOSITIO 

Secundo  ,  quantum  ad  similitudinem  ma- 
nuductivam,  subditur  (v.  29):  Et  dixit  illis  si- 
militudinem  :  Videte  ficulneam  et  omnes  ar- 
bores  :  (v.  30)  ctim  producunt  jam  ex  se 
fructum ,  scitis  quo^iiani  prope  est  cestas. 
Comparat  autem  arbores  humano  generi,  et 
maxime  flculneam.  Arboribus  enim  hujus- 
modi  homo  assimilatur,  et  quantum  ad  or- 
tuni ,  et  quantu  11  ad  occasum,  et  quantum 
ad  fructum.  Quautum  ad  ortum,  propter 
quod  in  Psalmo  '  :  «Erit  tanquam  lignum  , 
quod  plantatum  est  secus  decursus  aqua- 
rum,  »  etc.  Quantum  ad  occasum,  propter 
quod  Job  ^ :  «  Lignum  habet  spem  :  si  prae- 
cisum  fuerit ,  rursum  virescit ,  et  rami  ejus 
pullulant. »  Sic  et  homo,  cum  moritur,  spem 
habetresurgeudi.  Quantumadfructum,  quia 
sicut  arbor  infructuosa  incidilur,  sic  et  ho- 
mo ;  unde  in  Matthceo  [(if : «  Omnis  arbor,  quae 
non  facit  fruclum  bonum,  excidetur,  »  etc. 
Unde  supra  dicitur  de  flcu  infructuosa  *  : 
«  Succide  illam ,  »  etc.  Sicut  enim  arbor  se- 
cus  viam  noji  fructiflcat,  sic  nec  homo,  qui 
occupatur  circa  multa ' :  «  Videns  fici  arbo- 
rem  unam  secus  viam ,  venit  ad  eam ,  et  ni- 
hil  invenit  in  ea  nisi  folia  tantum ,  et  ait 
illi :  Nunquam  ex  te  fructus  nascatur. »  Un- 
de  Chrysostomus «  :  «  Sicut  impossibile  est 
aiborem  secus  viam  fructus  ad  maturita- 
tem  servare,  sic  difficile  est  hominem  juxta 
mundum  viventem  juventutem  immacula- 
tam  usque  ad  finem  tenere.  »  Sicut  etiam 
arbores  fructificant  [b] ,  absente  hyeme,  sic 
homo  fructum  habet  post  tribulationem  '  : 
n  Jam  hiems  transiit ,  imber  abiit,  et  reces- 
sit  :  ficus  protulit  grossos  suos,  vineae  flo- 
rentes  dederunt  odorem  suum.  »  Uic  fructus 
est  per  tolerantiara  tribulationis ,  secundum 
i!!!i'l "  ■  (lOmnisdisciplina  in  preesenti  quidem 
videtur  non  esse  gaudii ,  sed  mceroris ;  post- 
ea  autem  fructum  pacatissimum  exercitatis 
per  eam  reddet  justitiae.  »  Et  hic  fructus  col- 
ligitur  in  gestale  claritatis  aeternae ;  propter 

'  Psal.  1,  3.  —  ^Job,  XIV,  7.  —  3  Matth.,  iii,  10.  — 
*  Sup.,  XIII,  7.  —  5  Matth.,  xxi,  19.  —  '  Imo  auctor 
Oi>i:r.  irnperf.  in  Matth.,  honi.  .\xxix,  inler  Oper. 
Clirysost.,  appeud.  toin.  VI.   —  '   Cant.,   ii,   II.  — 


IN  CAP.  XXi.  169 

quod  subdit  (v.  31) :  Ita  et  vos  cum  videritis 
hcec  fieri,  scilote  quoniampropc  estregnum 
Dei.  Glossa  :  «  Regnum  Dei  aestati  compa- 
rat ,  quia  tunc  mceroris  nostri  nubila  trans- 
ibunt,  et  aeterni  dies  vitae  sub  claritate  solis 
fulgebunt.  »  In  hac  aestate  cessabit  pluvia  la- 
crymarum  '  :  «  Auferet  (c)  Dominus  Deus 
lacrymam  ab  omni  facie.  »  Et  '"  : «  Euntes 
ibant  et  flebant ,  »  etc.  Cessabit  nubilum  tri- 
bulationum  "  :  «  Post  tempestatem  tranquil- 
lum  facis,  etpost  lacrymationem  et  fletum  , » 
etc.  Cessabitetiamfrigus  cupiditatum;  unde 
Bernardus  '^ :  «  0  vera  meridies ,  plenitudo 
fervoris  et  lucis,  solis  statio ,  umbrarum  ex- 
terminatio,  desiccatio  paludum,  foetorum 
depulsio.  0  perenne  solstitium,  quando  jam 
non  inclinabitur  dies !  o  lumen  meridianum  1 
o  vei-nalis  temperies  1  o  aesliva  venustas !  o 
autumnalis  ubertas !  Et  ne  quid  videar  prae- 
teriisse  :  o  quies  et  feriatio  hiemalis  !  Aut 
certe ,  si  hoc  magis  probas ,  sola  tunc  hiems 
abiit  et  recessit.  » 

Tertio,  quantum  ad  assertionemcertiflcati- 
vam,subjungit  (v. 32) :  Amendicovobis,quia 
non  proiteribit  generatio  hcec ,  donec  omnia 
fiant.  Glossa  '^  :«  Quae  dico  vobis  ,  sub  cer- 
titudine  expectate.  »  Hanc  autem  genera- 
tionem  vocat  generationem  mortalem ,  se- 
cundum  illud  "  : «  Generatio  praeterit,  et  ge- 
neratio  advenit.  »  Haec  praeterit,  quando 
transit  ad  immortalitatem  per  resurrectio- 
nem  ;  Glossa  : «  De  mortalitate  ad  immortali- 
tatem.»  Ethaec  resurrectio  non  eritanteprae- 
dictorum  consummatiouem,  quia  Job  ait  '^ : 
«  Homocum  dormierit,  non  resurget,  do- 
nec  atteratur  ccelum. »  Et  ideo  subdit  (v.  33) : 
Coelum  et  terra  transibunt ,  quantum  ad  ex- 
teriorem  flguram":  «  Initio  tu ,  Domine, 
terrara  fundasti ,  et  opera  manuum  tuarum 
sunt  coeli.  Ipsi  poribunt ,  tu  autem  perma- 
nes. »  Et"  :«  Praeterit  flgura hujus  mundi.  » 

»Hebr.,  xii,  II.  —"  Isa.,  xxv,  8.—  •»  Psal.  cxxv,  6. 

II  Xob.,  III,  22.  —  "  Bern.,  in  Cant.,  serm.  xxxili, 

jj.  6._  13  Gloss.  iatcrliu.  iu  huuc  loc—  •*  Eccle.,  i,  4. 
—  15  Job,  XIV,  12.—  '"  Psal.  ci,  26.—  "  I  Cor.,  vii,  31. 
{a)   Cmt.  ndit.  MatthoDiis.  —   (h)  fructificabaut.  — 
(c)  aufert. 


170 


evan(;elii  sancti  lucjE 


Unde  Isaias ' :  a  Coeli  sicut  lumus  liquescent, 
et  terra  sicut  vestimentum  atteretur.  »  Et ' : 
«  Ecce  ego  creo  cokIos  uovos,  et  lerram  no- 
vam.  1)  Et  ideo  transeunt  hajc  omnla,  sicut 
temporalia.  Sed  e  coutrario :  Verba  autem  mea 
non  transibunt,  quantum  ad  interiorem  («) 
sententiam'  :  «  In  aiternum,  Doniine,  per- 
manet  verbuiu  tuum.  »  Unde  Gregorius  '  : 
«  Omne  quod  apud  vos  [b)  durabile  et  sine  mu- 
tatione  est,  ad  aeternitatem  durabile  non  est; 
et  omne  quod  apud  me  Iransire  cernitur, 
fixum  et  sine  transitu  tenetur. »  Unde/4M««s' : 
0  Exsiccatum  est  foenum ,  et  cecidit  flos  : 
verbum  autem  Dei  nostri  manet  in  ajter- 
nuni.  »  Qui  vult  ergo  ajternaliter  manere  , 
oportet  quod  transitoriis  non  immoretur, 
sed  potius  deserendo  transitoria  per  divina 
veiba  transeat  ad  aiterna.  Propter  quod  no- 
tandum,  quod  mundus  iste  transit  quantum 
ad  omne,  quod  habel  in  se,  appetibile.  Transit 
primo  quoad  celsitudinem  "  :  «  Quid  nobis 
profuit  superbia,  aut  divitiarum  jactantla 
quid  contulit  nobis?  transierunt  omnia,»  etc. 
'  «  Vidi  impium  superexaltatum, »  etc.  Secun- 
do  quoad  pulcliritudinem '  :  «  Sicut  herba 
transeat  :  mane  floreat,  et  transeat.  »  Et '  : 
a  Glorietur  frater  humilis  in  exaltatione  sua; 
dives  autem  in  humiUtate  sua,  quoniam  si- 
cut  flos  fceni  transibit.  Exortus  est  enim  sol 
cum  ardore,  etarefecit  foenum.BTerlio  quoad 
dulcedinem  '"  :«  Mundus  transit  el  conciipis- 
centia  ejus.  »  Et  "  :«  Favus  distillans  labia 
meretricis.  »  Ergo  qui  his  transitoriis  adhae- 
ret,  triphcem  faeit  transitum.  Primus  est  a 
culpa  in  culpam  "  :  «  Coronemus  nos  rosis , 
antequam  marcescant :  nullum  pratum  sit 
quod  non  pertranseat  luxuria  nostra ,  »  etc. 
Secundus  est  de  culpa  in  poenam  "  :  o  Um- 
brae  transitus  esttempus  nostrum.  »Et  Job ''' : 
a  Dies  mei  velocius  transierunt ;  quam  a 
texente  tela  succiditur.  »  Tertius  est  a  pcena 
in  pcenam  '"  : «  Ad  nimium  calorem  transiet 

'  ha.,  u,  U.  —  2  lljid.,  Lxv,  n.  —  3  l>sal.  cxviii, 
89. —  *  Greg.,  in  Evanij,,  liom.  i,  n  4.—  "  Isa.,  XL,  S, — 
"  Su/j.,  V,  9.  —  '  Psa/.  xx.wi,  :iC.  —  '  Psal.  Lxxxis, 
C.  —  9  Jac,  I,  10-H.  —  1»  I  Joati.,  ii,  17.  —  "  Prov., 
V,  3.  —  "2  Sap.,  II,  S.  -  ''  Ibid.,  5.  —  i»  JoO,  vil,  C  — 


ab  aquis  nivium. »  (Jui  autem  transit  a  tran- 
sitoriis,  triplicem  facit  transllum.  Primus 
est  a  culpa  ad  poenitentiam  ;  et  de  hoc  dici- 
tur  "  :  «  Transeuntes  primam  et  secundam 
custodiam ,  venernut  ad  portam  ferream.  n 
Et  hic  designatus  fuit  in  transitu  maris  Ku- 
bi.  Secundus  est  a  pcenitenlia  ad  sapien- 
tiam  "  :«Transite  ad  me  omnes^  qui  concu- 
piscitis  me ,  et  a  generationibus  meis  adim- 
plemini.  »  Et  hic  designalur  in  transitu  per 
desertum ,  in  quo  filii  Israel  gustaverunt 
nianna.  Tertius  est  a  sapientia  ad  vitam 
aeternam  "  :  «  Transivimus  per  ignem  et 
aquam,  »  etc.  El  "  :«Sciensquia  venit  hora 
ejus,  ut  transeat,  »  etc.  Et  hic  designatur  in 
transitu  Jordanis,  quo  ingressi  sunt  terram 
promissionis  -° :  «Feslinavit  populus,  et  trans- 
iit.  Cumque  transiissent  omnes,  transivit  et 
arca.  »  Qui  hunc  triplicem  facit  transitum, 
ille  solus  est  llebraeu.s,  et  celebrat  verum  pas- 
cha,  quia  Phase  "  uihil  aliud  est  quam  trans- 
itus. 

34.  Attendite  autem  vobis,  etc.  Postquam 
erudivit  discipulos  ad  providentiam,  hic  ter- 
tio  excitat  ad  vigilantiam  :  quod  quidem  facit 
quadrupliciter,  scilicet  dissuadendo  contra- 
rium,  insinuando  periculum,  persuadendo 
propositum,  et  iutroducendo  exemplum. 

Primo  ergo,  quantum  ad  dissuasionem 
oppositi  vigilantiae,  dicit  :  Attendite  aulem 
vobis,  per  vigilantiam  ;  ne  forle  graventur 
corda  vestra,  pcr  somnolentiam  "  :  «  Gorpus 
quod  corrumpitur,  aggravat  animam ;  »  in 
crapula  et  ebrietate,  et  curis  ejus  vitce,  per 
excessum  in  gula  "  :  «  Propter  crapulam 
niulti  obierunt :  qui  autem  abslinens  est,  ad- 
jiciet  vitam.  »  Hujusmodi  autem  superflui- 
tas  ineptos  nos  reddit  ad  vigilandum  circa 
studium  veritatis  ^'  :  «  Luxuriosa  res  vinum, 
et  tumultuosa  ebrietas.  Qui  cum  his  delecta- 
tur,  non  erit  sapiens.  »  Et  '^  :  «  Cogitavi  in 
corde  meo  abstrahere  a  vino  carnem  meam, 

'»  IbiJ.,  xxxiv,  19.—  ^•^Act.,  XII,  10.—  "  Ecc/i.,  xxiv, 
2C.  —  18  Psal.  Lxv,  12.  —  i»  Joan.,  xiii,  1.  —  "  Jos., 
IV,  10,  11.  —  ^'  Exod.,  XII,  11.  —  "  Sa;j.,  ix,  15.  — 
83  Eccli.,  xxxvii,  34.  —  "  Prov.,  xx,  1.  —  »  Eccle., 
II,  3.—  (a)  Leg.  uUeiiorein.  —  (i)  Ca^.  edil.  uos. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXI. 


171 


ut  animuni  transferrem,  »  etc.  Item  circa 
exercitium  virtutis  '  :  «  Sicut  in  die,  ho- 
neste  ambulemus  :  non  in  comessationibus 
et  ebrietatilius,  »  etc.  Et  ^  :  «  Multi  enim 
ambulant,  quos  saepe  dicebam  vobis,  nunc 
autem  et  flens  dico,  inimicos  crucis  Christi : 
quorum  flnis  interitus,  quorum  Deus  venter 
est,  et  gloria  in  confusione  ipsorum.  »  Et ' : 
«  Hujusmodi  enim  Christo  Domino  nostro 
non  serviunt,  sed  suo  ventri.  »  Item  circa 
excessum  contemplationis  ''  :  «  Nolite  ine- 
briari  vino,  in  quo  est  luxuria ;  sed  imple- 
mini  Spiritu  sancto,  loquentes  vobis,  »  etc. 
Et '  :  0  Optimum  est  gratia  stabilire  cor,  non 
escis  :  »  quia  "  «  non  est  regnum  Dei  esca  et 
potus,  sed  justitia,  et  pax ,  et  gaudium  in 
Spiritu  sancto,  »  etc. 

Secundo,  quantum  ad  insinuationem  peri- 
culi,  subdit :  Et superve^iiat  in  vos  repentina 
dies  illa,  propler  inconsideratum  eventum. 
Repente  enim  evenit  quod  non  prffividetur ' : 
0  Quoniam  subito,  dum  nonsperatur,  veniet 
contritio  ejus.  »  Venit  enim  dies  ille  judicii 
repente  bis,  qui  se  non  prseparaverunt  con- 
tra  ipsum  ' :  «  Si  dixerit  servus  ille  in  corde 
suo  :  Moram  facit  Dominus  meus  venire,  et 
cceperit  edere  et  bibere,  et  inebriari  :  veniet 
Dominus  servi  illius  in  die  qua  non  sperat, 
et  hora  qua  nescit ;  et  dividet  eum,  partem- 
que  ejus  cum  infidelibus  ponet.  »  Et  quan- 
tum  ad  tales,  subdit  (v.  35)  :  Tanquam  la- 
queus  enim  superveniet  in  omnes,  qui  se- 
dent  super  faciem  omnis  terrce ,  id  est,  su- 
per  ornnes  qui  terrenis  incumbunt.  Unde 
Jeremias  »  :  «  Pavor,  et  fovea,  et  laqueus  su- 
per  te,  o  habitalor  Moab.  o  Per  quam  '"  qui- 
dem  carnales  intelliguntur,  qui  super  ter- 
ram  sedent,  de  quibus  in  Psalmo  "  :«  Quo- 
ni^ir.  liumiliataest  in  pulvere  anima  nostra, 
conglutinatus  est  in  terra  venter  noster.  » 
Et  '*  :  «  In  terra  sedctjunt,  et  attoniti  super 
repentino  casu  tuo  admirabuntur, »  De  hoc 

'  Hom.,  XIII,  13.  -  2  Philip.,  III,  lS-19.  —  3  Hom., 
XVI,  18.  -  t  Ephes.,  V,  18.  —  »  Ilebr.,  xiii,  9.  -  « Rom., 
XIV,  7.  —  '  Isa.,  XXX,  13.  —  •  Sup.,  xii,  45-40.  — 
^Jerem.,  xlviii,  43.  —  '•  Scilicet  terram.  —  "  Psnl. 
xun,  25.  —  '!  Ezech.,  xxvi,  16.  —  's  Sup.,  xvij,  26, 


autem  posuit  Dominus,  supra  ",  duplex  exem- 
plum,  scilicet  de  diebus  Noe  et  de  diebus 
Loth  :  quia  primi  perierunt  diluvio;  secundi, 
incendio.  Et  de  talibus  Job  '*  :  «  Domus  eo- 
rum  securse  sunt  et  pacatce.  Tenent  tyiupa- 
num,  et  citharam,  et  gaudent  ad  sonitum 
organi.  Ducunt  in  bonis  dies  suos,  et  in  pun- 
cto  ad  inferna  descendunt.  » 

Tertio,  quantum  ad  persuasionem  propo- 
siti,  subjungit  (v.  36)  :  Vigilate  itaque  omni 
tempore  orantes.  Attendendum  est  autem, 
quod  simul  jungit  vigilantiam,  et  orationem. 
Nam  vigilare  oportet  contra  hostem  intrin- 
secum,  scilicet  contra  diabolum  '^  :  «  Sobrii 
estote,  et  vigilate,  quia  adversarius  vester 
diabolus,  »  etc;  et  contra  domesticum,  sci- 
licet  carnem  '<=  :«  Vigilia  honestatis  tabefa- 
ciet  carnes.  »  Vigilare  oportet  ad  perfectio- 
nem  virtutis  "  :  «  In  omnibus  exhibeamus 
nosmetipsos,  sicut  Dei  ministros,  in  multa 
patientia,  in  tribulationibus,  in  necessitati- 
bus,  in  angustiis,  iu  plagis,  in  carceribus,  in 
seditionibus,  in  laboribus,  in  vigiliis,  et  je- 
juniis,  »  etc.  Vigilare  oportetper  desiderium 
contemplationis  "  :  «  Ego  dormio,  et  cor 
meum  vigilat.  »  Et '«  :((  Anima  mea  deside- 
ravit  te  in  nocte,  »  etc.  Et  quoniam  nec  pos- 
sumus  hostes  revincere,  nec  in  bono  profl- 
cere,  nec  consolationes  supernas  habere,  iiisi 
per  donum  gratiae  divinae,  ideo  oportet  orare. 
Et  propterea  in  Matthceo  (a)  ^"  : «  Vigilate  et 
orate,  ut  non  intretis  in  tentationem. »  Et  ^' : 
«  Justus  cor  suum  tradet  ad  vigilandum  di- 
luculo,»  etc.  Quia  ergo  oportet  vigilare  pro- 
pter  inclinationem  mali ,  ideo  addit  :  Ut  di- 
gni  habeamini  fugere  ista  omnia,  qucefutura 
sunt,  secundum  illud  '^  :  «  Orate  autem,  ut 
non  fiat  fuga  vestra  in  hieme  vel  sabbato.  » 
Et  hoc  orabat  Propheta  in  Psalmo  ^^  :  «  Do- 
mine,  exaudi  orationem  meam,auribusper- 
cipe obsecrationem  meam,»  etc.Oportet  vigi- 
lare  etiam  propter  adeptionem  boni;  ideo 

28.  —  '*  Job,  XXI,  9,   12-13.  —   "   1  Petr.,  v,  S.  — 
1«  Ecdi.,  XXXI,  1.  —  "  11  Cor.,  vi,  5.  —  '•  Cant.,  v, 
2.  —  '9  Isu.,  XXVI,  9.  —  '»  Uatth.,  xxvi,  41.  —«  Eccli., 
XXXIX,  6.  —  ^^  Marc,  XIII,  18.  —  "  Psul.  CXLII,  1. 
(a)  Cait.  edit.  propterea  MatlhsBus. 


172  EVANGELII 

addit :  Et  stare  ante  filiiim  hominis.  (Uossa : 

«  Haec  est  summa  beatitudinis,  in  praisentia 

judicis  securum  consistere.  »  Job  *  :  «  Quis 

mihi  tribuat,  ut  cognoscam  et  inveniam  il- 

lum,  et  veniam  usque  ad  solium  ejus?  » 

Et  =  :  B  Hi  sunt  qui  venerunt  de  tribulatione 

magna,  et  laverunt  stolas  suas  in  sanguine 

agni.  Ideo  suut  ante  thronum  Dei ,  et  ser- 

viunt  ei  die  ac  nocte  in  templo  ejus.  »  Et  hic 

semper  est  orandum;  unde  iu  Psalmo  '  : 

«  Sitivit  anima  meaad  Deum  lontem  vivum; 

quando  veniam,  et  apparebo  ante  faciem 

Dei?  » 

Quarto,  quantum  adintroductionemexem- 

pli,  subjungitur  (v.  37)  :  Erat  autem  die- 

hus  docens  in  templo,  ut  vigilans  circa  exer- 

citium  activffi,  ut  exemplum  daret  ad  exer- 

citium  actionis  perfectffi ,  secundum  illud  '  : 

«  Praedica  verbum,  insta  opportune,  impor- 

tune,  »  etc.  El  iterum  ^  :  «  Vigila,  in  omni- 

bus  labora,  »  etc.  Noctibus  vero  exiens  mo- 

rubatur  in  monte,  qui  vocatur  Oliveti.  Ut 

vigilans  circa  otium  contemplativai ,  secun- 

dum  illud  °  :  «  Consurge,  lauda  in  nocte  iu 

principio  vigiliarum  :  effunde  sicut  aquam 

cor  tuum. »  Et  ex  his  duobus  exemplum  da- 

bat  perfectffi  vigilantise  in  activa  et  contem- 

plativa  cunctis  proelatis,  secundum  illud  '  : 

«  En  lectulum  Salomonis  sexaginta  fortes 

ambiunt  ex  fortissimis  Israel,  omnes  tenen- 

tes  gladios,  et  ad  bella  doctissimi.  »  Et '  : 

«  Super  speculam  Domini  ego  sum,  stans 

jugiter  per  diem,  et  super  custodiam  meam 

ego  sum,  sfans  totis  noctibus.  »  Et  quia  talis 

prailatus  et  doctor  libenter  auditur,  ideo  sub- 

dlt  (v.  38)  :  Et  omnis  populus  manicabat  ad 

eum  in  templo  audire  eum,  ut  vigilans  ad 

disciplinam ,  secundum  illud  "  :  «  Qui  mane 

vigilaverint  ad  me,  invenient  me.  »  Maui- 

care  autem  idem  est,  quod  mane  accelerare, 

quia  mane  surgere  oportet  ad  studium  sa- 

pientise  '"  :«  Erigit  mane,  mane  erigit  mihi 

aurem,  ut  audiam,  quasi  magistrum.»  Et "  : 

'  Job,  XXIII,  3.  —  ^  Apoc,  VH,  14-15 '  Pml.  xl:, 

:i.  —  «  II  Tim.,  IV,  2.  —  5  IbiU.,  5.  —  <•  Thren.,  II,  19. 
'  Cant.,  III,  7.-8  Isa.,  xxi,  8.  —  '  i'roy.,viii,  17.— 
>o  Isa.,  L,  '1.  —  II  Prov.,  \m,  31-35.  —  "  luf.,  v.  47. 


SANCTI  LUCjE 

«  Beatus  homo  qui  audit  me,  qui  vigilat  ad 
fores  meas  quotidie,  et  observat  ad  postes 
ostii  mei.  Qui  me  invenerit,  inveniet  vitam, 
et  hauriet  salutem  a  Domino.  » 

CAPUT    XXII. 

1 .  Appropinquabat  autem  dies  festus  Azy- 
morum,  etc.  Postquam  terminata  est  pars 
illa,  quse  est  de  incarnatione  Verbi ,  et  illa, 
quae  est  de  prsdicatione  et  doctrina ;  hic  agi- 
tur  de  passione,  per  quam  Christus  est  hos- 
tia.  Dividitur  autem  pars  ista  in  duas,  iu  DiTi»io. 
quarum  prinia  agitur  de  passione  quantum 
ad  anlecedentia ;  in  secunda,  quantum  ad 
concomitantia,  ibi  :  Adhuc  eo  loquente,  ecce 
turba,  infra  '-,  eodeni  cap.  Anlecedentia  au- 
tem  ad  passionem  fuerunt  quatuor,  sciiicet 
1 .  perversa  niachinatio  proditoris ;  secun- 
dum,  dispensativa  institutio  sacramenti  al- 
taris,  de  quo  ibi "  :  Venit  autem  dies  Azymo- 
rum,  etc;  fertium  autem  provida  erudilio 
discipulorum,  ibi  '* :  Facta  est  autem  et  con- 
tentio  inter  eos,  etc;  quartum,  devota  sup- 
plicatio  precisad  Deum,  ibi  "^  :  Et  egressm, 
ibat  secundum  consuetudinem  in  montem 
Olivarum,  etc.  Describitur  autem  machina- 
tio  proditoris  secundum  quadruplicem  com- 
parationem,  scilicet  per  comparationem  ad 
temporis  opportimitatem,  ad  judaicae  machi- 
nationis  fraudem,  ad  diabohcae  suggestiouis 
improbitatem,  et  ad  Juda?  proditoris  cupidi- 
tatem.  Heec  quatuor  ad  machinationem  pro- 
ditoris  concurrebant :  nam  opportunitas  tem- 
poris  se  offerebat,  judaica  perversitas  con- 
sentiebat,  diabolica  improbitas  suggerebat, 
et  propria  cupiditas  attrahebat. 

Primo  ergo,  quantum  ad  temporis  oppor- 
tunitatem,  dicit  :  Appropinquabat  autem 
dies  festus  Azymorum,  qui  dicitur  Pascha. 
Tempus  enim  paschale,  in  quo  immolabatur 
agnus,  erat  opportununi  ad  occidendum 
Christum,  cujusmorsper  illud  pascha  typi- 
cum  designabatur:  Pascha  enim  "  transitus 


13  Inf.,  V.  7.  — 
'6  Exod.,  xil,  11. 


luf.,  V.   24.   —  "5   luf.,  V.  39,— 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXII. 


173 


est.  Et  in  Joanne  dieitur  '  :  «  Sciens  Jesus 
quia  venit  hora  ejus,  ut  transeat  ex  hoc 
mundo  ad  Patrem,  »  etc.  Hac  ergo  die  ap- 
propinquante,  in  qua  debebat  ofTerri  agnus, 
facta  est  machinatio  pi'oditoris  per  biduum 
ante,  secundum  illud  "  :  «  Scitis  quia  post 
biduum  Pascha  flet  ,  et  filius  hominis 
tradetur,  ut  crucifigatur.  »  Unde  secundum 
historiam  evangelicam  Christus  venit  in  die 
sabbati  Bethaniam,  ubi  facta  est  ei  ccena, 
secundum  illud  ' :  «  Jesus  ante  sex  dies  Pas- 
cliae  venit  Bethaniam,  ubi  Lazarus  fuerat 
mortuus,  quem  suscitavit  Jesus.  Fecerunt 
autem  ei  ccenam  ibi,  »  etc.  In  die  autem  se- 
quenti,  venit  Jerusalem,  etexceptus  est  cum 
magno  gaudio.  Unde  Joannes  * :  « In  crastino 
autem  turba  multa  quae  venerat  ad  diemfes- 
tum,  cum  audissent  quia  venit  Jesus  Jeroso- 
lymam,  acceperunt  ramos  palmarum,  et  pro- 
cesserunt  obviam  ei.  Diebus  duobussequen- 
tibus  intemplo  docuit.  In  die  mercurii  trac- 
tatum  est  de  proditionej  et  in  sero  diei  jovis 
comprehensus,  et  in  die  solemni,  scilicet  die 
veneris,  crucifixus  est.  Et  ita  appropinquante 
festo  Azymorum,  debuit  tradi ,  in  quo  ipse 
disposuerat.  Nec  enim  ante  aliquis  potuit  in 
mortem  ejus  efficaciter  machinari,  quia 
quando  disposuit,  passus  fuit,  secundum  il- 
lud  ^ :  «  Nemo  misit  in  illum  manus,  quia 
nondum  venerat  hora  ejus.  »  Iterum  in 
Joanne  [a)  ^  :  «  Potestatem  habeo  ponendi 
eam, »  etc. 

Secundo,  quantum  ad  judaicae  machina- 
tionis  fraudem,  subdit  (v.  2)  :  Et  quairebont 
'principes  sacerdotum,  et  scribce,  quomodo 
eum  interficerent.  Principes  sacerdotum  quae- 
rebant,  in  qiiibus  debebat  esse  praerogativa 
sanctitatis;  unde  dicitur  '  :  «  Consecrabis 
manus  filiorum  Aaron,  sanctiflcabisque  illos, 
ut  sacerdotio  fungantur  mihi.  »  Sed  poterat 
dici  eis  illud  ' :  «  Cum  multiplicaveritis  ora- 
tionem,  non,  »  etc.  Unde  et  hi,  cum  adjutorio 
scribarum ,  quaerebant  interficere  Doctorem 


'  Joan.,  XIII,  l. —  *  Matl/i.,  xxvi,  2.—  '  Joan.,  xii, 
1-2.  —  *  Ibid.,  12-13.  —  »  Ibid.,  vil,  30.  —  «  Ibid.,  x, 
18.  —  '  Exocl.,  xiviii,  41.  —  »  Isa.,  1-13.  —  »  Joau., 


veridicum,  secundum  illud '  :  «  Nunc  aulem 
quaeritis  me  interficere ,  hominem  qui  veri- 
tatemvobislocutussum.»  fli  autem  fraudu- 
lenter  qaa3reba;it ;  ideo  addit :  Timebantvero 
plebem.  Unde  Hieronymus  :  «  Non  sedilio- 
nem  metuentes,  sed  ne  auxillo  populi  de  suis 
manibus  tolleretur.  »  Et  ideo  dicitur '" :  «  Non 
in  die  festo;  ne  forte  tumultus  fieret  in  po- 
pulo.  »  Et  ideo  hoc  volebant  facere  quasi  in 
occulto.  Nam  hic  est  mos  perversorum,  se- 
cundum  illud  "  :  «  Pedes  illorum  ad  malum 
currunt,  et  festinant  ut  efTuudant  sangui- 
nem.  »  Et  post  :  «  Ipsi  contra  sanguinem 
suum  insidiantur,  et  moliuutur  fraudes  cou- 
tra  animas  suas.  »  Quia  dum  quaerunt  inter- 
ficere  fontem  vitae,  inveniunt  mortem,  secun- 
dum  illud  '^  :  «Bene  consurgit  diluculo,  qui 
qucerit  bona ;  qui  autem  investigator  malo- 
riim  est,  opprimetur  ab  eis.  » 

Tertio,  quantum  ad  diabolicae  suggestio- 
nis  improbitatem,  adjungit  (v.  3)  :  Intravit 
autem  Satanas  in  Judam,  ciui  cognomina- 
batur  Iscariotes,  unum  de  duodecim.  Intrasse 
autemdiciturnon  per  illapsum  essentiae,  sed 
per  suggestionem  nequitiae,  secundum  il- 
lud  "  :«  Et  post  buccellam,  introivit  in  eum 
Satanas. »  SedGIossadissolvitdicens  :  «Ante 
buccellam  invaserat  eum  Satauas,  et  quem 
prius  intraverat,  utdeciperet,  postmodum 
intravit,  ut  sibi  traditum  plenius  possideret.» 
Ideo  autem  cognomiiiat  cum,  ut  distinguat  a 
Juda  fratre  Jacobi ;  sive  quia  Iscariotes  inter- 
pi-etatur  memoria  '*  mortalitatis ;  et  ideo  hoc 
dicit,  quia  in  hoc  insinuatur,  quod  non  re- 
pente  persuasus,  sed  diu  fuerat  meditatus 
scelus.  Exprimit  etiam  ejus  dignitatem,  ut 
ostendat  ipsius  ingrafitudinem  '^  :«  Non  vos 
me  elegistis,  sed  ego  elegi  vos,  »  Et  specia- 
liter  apo.stoIos  elegit  de  numero  discipulo- 
rum  ad  dignitatem  pontificatus.  Unde  in 
Joanne  (b)  "  :  «  Nonne  ego  vos  duodecim 
elegi,  et  ex  vobis  unus  diabolus  est?  Dicebat 

VIII,  'iO.  —  '0  Matth. ,  x.tvi,  5.  —  "  Pvov.,  i,  16-18. 
"  Prov.,  XI,  27.  —  '3  Joun.,  xill,  27.  —  »  -]jy,  Meiiii- 
iiit.  —  i^  Joan.,  XV,  16.  —  '<!  Ibid.,  vi,  71-72. 

{n)  Ca;t.  edil.  ejus.  JoimQes (6)  Item  Unde  Joau- 

ues. 


174 


EVANGELIl  SANCTI  LUC^. 


autem  Judam  Simonis  Iscariotem  (a)  :  hic 
enim  erat  traditurus  eum,  cum  esset  unus  ex 
duodecim.  »  Iloe  autem  Dominus  dispensa- 
tive  fecit  :  ad  timorem  incutieiidum ,  secun- 
dum  illud ' :  «  Multi  enim  sunt  vocati,  pauci 
vero  electi;  »  et  ad  justorum  animum  con- 
fortandum,  ut  non  scandalizentur  pro  uno 
malo  contra  congregationem  justorum,  quia 
dicitur  '  :  «  Ex  nobis  prodierunt,  sed  non 
erant  ex  nobis.  » 

Quarto,  (juanlum  ad  Judae  proditoris  cu- 
piditatem,  subjuugitur  (v.  4) :  Et  abiit,  et  lo- 
cutus  est  cum  jmncipibiis  sacerdotum  et  ma- 
gistratibiis.  Cura  illis  locutus  est,  quia  scie- 
bat  quod  sitiebant  sangninem  Christi.  Locu- 
tus  est  autem  verba  proditionis ;  et  ideo  ad- 
dit :  Quemadmodum  illum  traderet  eis.  In  qua 
quidem  locutione  pretium  sanguinis  peliit, 
secundum  illud  '  :  «  Qiiid  vultis  mihi  dare, 
et  ego  vobis  eum  tradam?  »  Unde  sitis  cupi- 
ditatis  commovebat  Judam,  et  sitis  crudeli- 
tatis  commovebat  principes  sacerdotum,  et 
ideo  simul  iii  uuum  commercium  perver- 
sum  et  impium  consenserunt ;  propter  quod 
adjungit  (v.  5)  :  Elgavisisu)U,  et  pacti  sunt 
pecuniam  illi  dare.  Gavisi  sunt  de  malitia, 
secundum  illud  *  :  «  Laetantur  cum  male  fe- 
cerint,  »  etc.  Pacli  suut,  quasi  pactum  fece- 
runt,  el  summa  fuit  de  triginta  argenteis. 
Argentei  triginta  valent  trecentos  denarios 
usuales.  Et  hoc  fuit  pretium  unguenti,  quod 
Magdalena  super  caput  Christi  efTudit,  se- 
cundum  illud'  :  «  Quare  hoc  unguentum 
non  veniit  Irecentis  denariis,  et  datum  est 
egenis  ?  Dixit  autem  lioc ,  non  quia  de  ege- 
nis  pertinebat  ad  eum,  sed  quia  fur  erat,  et 
loculos  habens,  ea  quae  mittebantur,  porta- 
bat.  »  Et  ideo  hoc  pretium  recompensaba- 
tur  venditione  Domini.  Hujus  flgura  prse- 
cessit  in  venditione  Joseph  ',  ubi  dicitur  se- 
cundum  litteram  consuetam,  quod  venditus 
fuit  triginta  denariis.  Et  de  hoc  Zacharias  ' : 
«  Appenderunt  mercedem   meam   triginta 

1  Matth.,  XX,  IG.  —  2  1  Joan.,  ii,  19.  —  s  Maith., 
XXVI,  15.  —  *  Prov.,  II,  l',.  —  '  Joim.,  xil,  5-6.  — 
'  Gen.,  XXXVII,  28.  —  '  Zacli.,  xi,   12-13.  —  »  Joan., 


argenteos.  Et  dixit  Dominus  ad  rae  :  Projice 
dlud  ad  statuarium,  decorum  pretium,  quo 
appretialus  sum  ab  eis.  »  lloc  ergo  pretio 
Judas  Christum  vendidit,  et  idco  additur  (b) 
(v.  6)  :  Et  spopondit.  Et  qucerebat  opportu- 
nitatem,  ut  traderet  illum  sine  turbis.  Ilanc 
turbam  fugiebant,  quia  ipsum  sicut  verum 
prophetam  haljebant.  Unde  in  Joanne  (c)  ' : 
«  Numquid  ex  principibus  aliquis  credidit  in 
eum,  autex  Pharisaiis?Sed  turba  ha^c,  quae 
non  novit  legem,  maledicti  sunt.  »  Fugiebat 
Judas  pubhcum,  et  quaerebatsecretum,  quia 
°  «  qui  male  agif,  oditlucem.  »  Et  attenden- 
dum  est,  quod  Christus  traditus  fuit  a  Patre, 
per  abundantissimam  pietatem  '" :«  Qui  pro- 
prio  fiho  suo  non  pepercit,  sed  pro  nobis 
omnibus  tradiiiit  illum,  »  etc.  A  se,  per  ar- 
dentissimam  charitatem  "  :  «  Dilexit  nos,  et 
tradidit  semeptisum  pro  nobis.  »  A  prodi- 
tore,  per  scelestissimam  cupiditatem,  infra  " : 
«  Ecce  manus  tradentis  me, »  etc.  Et " : «  Quid 
vultis  mihi  dare?  »  etc. 

7.  Venit  autem  dies  Azrjmorum,  etc.  Post- 
quam  descripsit  Evangelista  perversam  ma- 
chinationem  Judae  proditoris,  hic  secundo 
describit  dispensativam  institutionem  sacra- 
menti  altaris.  Et  quoniam  hoc  sacramenlum 
succedere  debebat  agno  paschali,  itleo  pars 
ista  duas  habet  partes,  in  quarum  prima  agi- 
tur  de  praeparatione  cibi  paschahs;  in  secun- 
da,  de  esu  agni,  et  consecratione  sacramenti 
altaris,  ibi " :  Etcum  facta  esset  hora,  discu- 
buit,  etc.  Circa  autem  praeparationem  cibi 
paschahsdescribendam,  quatuorintroducun- 
tur  ad  hoc  concurrentia,  scilicet  opportuni- 
tas  diei,  missio  magistri,  congruitas  loci,  et 
adimpletio  praecepti. 

Primo,  quantum  ad  opportunitaSem  diei 
observandam,  dicit  :  Venit  autem  diesAzy- 
morum,  in  qua  necesse  erat  occidi  pascha. 
Haec  autem  erat  dies   quartadecima  luna 


mensis,    secundum  illud  "* 


Servabitis 


VII,  4849.  —  »  Ibid.,  iii,  20.  —  '•  Rom.,  viii,  32.  — 
''  Eiilies.,  V,  2.  —  "  luf.,  .-sxii,  21.  —  "  Matth.,  xxvr, 
15.  —  "  luf.,  V.  14.  —  '5  Exod.,  XII,  6-15. 

(«)  Ctet.  edit.  de  Juda  Simonis  IscaiioUe.   —  Item 
addit.  —  (c)  Item  Uude  Joaimes. 


EXPOSITIO  IN 

agnum   usque  ad  quartamdecimara   diem 
mensis  hujus.  Immolabitque  eum  universa 
multitudo  fdiorum  Israel  ad  vesperam.  Et 
mense  primo,  quartadecima  die  mensis  ad 
vesperum,  phase  Domini  est  :  et  quintadeci-  ■ 
ma  die  mensishujus,  solemnitas  Azymorum 
Dominiest.Septemdiebusazymacomedetis.» 
Ex  quo  apparet,  quod  Christus  celebravit  («) 
pascha  ea  die  qua  cousuetum  erat  secun- 
dum  legem  ;  ac  per  hoc  celebravit  in  Azy- 
mis,  quia  in  Deuterono7nio  dicitur  '  :  «  Non 
apparebit  fermentatum  in  omnibus  termi- 
nis  tuis  septem  diebus,  »  etc.  Et  ideo  de  azy- 
mo  confecit,  secundum  quod  conveniebat  fi- 
gurae  ^ :  «  Et  edeut  carnes  nocte  ilia  assas 
igni,  et  azymos  panes,  cum  lactucis  agresti- 
bus.  »  Competit  etiam  hoc  huic  sacramento, 
secundum  illud  '  :  «  Epulemur,  non  in  fer- 
mento  veteri,  sedin  azymis  sinceritatis, »  etc. 
Ethoc  confirmatur  per  alios  duos  Evangeh- 
stas,  Matthaeum  scihcet  et  Marcum;  qnia 
utrique  dicunt  *  Christum  celebrasse  pliase 
primo  die  Azymorum.  .loannes  dicit  %  quod 
Judaji  «  non  introierunt  in  prsetorium,  ut 
non  contaminarentur,  sed  ut  manducarent 
pascha.  »  Et  ideo  Graeci  dicunt,  quod  Chri- 
slus  celebravit  phase  ante  quartamdecimam 
lunam  (in  illaipse  immolatus  etcrucifixus); 
et  ideo  dicunt,  quod  confecit  de  fermentato. 
Sed  Grffici  falluntur,  quia  compelluntur  di- 
cerc,  quod  aUi  Evangelistse  a  Joanne  dixe- 
runt  falsum.  Falluntur  autem,  quia  nomen 
phase  aequivoce  accipitur.  Aliquando  enim 
quotmo-  accipitur  pro  ipso  agno  occidendo,  sicut  ac- 
mainr.    cipilur  liic  :  Venit  dics  Azymorum,  in  qua 
necesse  erat  occidi  pascha;  aliquando  pro 
quintadecima  die  mensis  "  :  «  Quinfadecima 
die  mensis  hujus,  solemnitas  Azymorum  Do- 
mini  est.  Septem  diebus  azyma  comedetis. 
Dies  primus  erit  vobis  celeberrimus,  »  etc. 
Et  sic  accipitur  in  Joanne.  Respondet  autem 
veritas  figur»,  iicet  quintadecima  die  men- 
sis  fuerit  crucifixus.  Unde  Glossa  :  «  Licet 

'  neut.,  XVI,  4  —  ^  Eiod.,  xii,  R.  —  3  I  Cor.,  v,  8. 
—  '  Mnll/i.,  XXVI,  17;  Murc,  xiv,  12.  —  '  Joati.,  xviii, 
28.  —  •■•  Lcvil.,  XXJII,  6-7.  —  '  Fnrtasse  iuteiidit  -\^Q 
lulerpretatus  est,  —  »  nn,  graliam  fecitj  jtfl,  grntia. 


CAP.  XXII.  175 

sequenti  die,  id  est  quintadecima  luna  sit 
crucifixus,  hac  tamen  nocte,  qua  agnus  im- 
molabatur,  etcarnisetsanguinis  suis  [b)  dis- 
cipiilis  sacramenta  celebranda  tradidit,  et  a 
Judaeis  tenlus  et  ligatus,  ipsius  immolatio- 
nis,  id  est,  passionis  suse  sacravit  exor- 
dium.  » 

Secundo,  quantum  ad  missionem  magistri 
perflciendam,  subdit  (v.  8) :  Et  misit  Petrum 
elJoannem,  dicens :  Euntesparatenobis  pas- 
cha,  utmanducemus.  Misitautem  Petrumet 
Joannem,  tanquam  duosqui  erantinterahos 
principales  :  unus  tanquam  magis  dihgens, 
alter  tanquam  magis  dilectus ;  seu  propter 
significationem  :  nam  Petrus '  agnoscens,  et 
Joannes,  in  quo  est  gratia  ',  insinuant  nobis 
fidem  cum  charitate.  Et  hsec  sunt,  quae  prae- 
parant  ad  manducationem  :  nam  per  fidem 
est  masticatio,  per  charitatem  incorporatio. 
Propter  quod  in  Joanne  (c) "  ;  «  Qui  mandu- 
cat  meam  carnem,  et  bibit  meum  sangui- 
nem,  inme  manet,  etego  in  illo.  »  Item  per 
Pelrum  scientia,  per  Joannem  virtus  et  gra- 
lia :  et  haec  sunt,  quae  praeparant  hominem  "> : 
« Justitiaetjudicium  praparatio  sedis  tuae,» 
quia  quod  scientia  dictat ,  virtus  exequitur. 
Insinuatur  ergo  in  hoc,  quod  nuUus  debet 
accedere  ad  cibum  paschalem,  nisi  prsepara- 
tus.  Propter  quod  dicitur  "  :oProbet  aulem 
seipsum  homo  :  et  sic  de  pane  illo  edat ,  et 
de  calice  bibat.  Qui  enim  manducat  et  bibit 
indigne,  judicium  sibi  inanducat  et  bibit.  » 
Et  ideo  e  contrario  dicilur  '^ :  «Yenerunt  nup- 
tiffi  agni,  et  uxor  ejus  praeparavit  se.»  Nam 
qui  vestem  nuplialem  non  habet,  expellilur 
ab  hoc  convivio  '^  :  «  lutravit  autem  rex,  ut 
videret  discumbentes  :  et  vidit  ibi  hominem 
non  vestitum  vestc  nuptiali.  Et  ait  ilii  :  Ami- 
ce,  quomodo  huc  intrasti?  »  etc. 

Tertio,  quantum  ad  congruitatem  loci  in- 
veniendam,  adjuugit  (v.9)  :  Atillidixernnt: 
Ubi  vis  paremus?  tanquam  in  loco  congruo, 

—  ^Joan.,  VI,  57.—  "  Tsal.  l.nXXVHI,  15.—  "  I  Cor., 
XI,  28-29.—  "  Apoc,  XIX,  17.-13  Matth.,  xxii,  U-12. 

(o)  Cmt.  edil.  celebrat.  —  (b)  Forte  lcg.  sui.  — 
(e)  Caet.  edit.  proptcr  quod  Joauues. 


176 


EVANGELII  SANCTI  LMCM 
«  Immolabis  («)  phase  in  loco      «  Propter  hoc  laetatum  est  cor  meum,  »  etc. 


quia  dicitur  ' 

quem  elegerit  Dominus  Deus  tuus.  » 

10.  Et  dixitadeos:  Ecce  introeuntibus  vobis 
in  civitalem,  occurret  vobis  horno  amphorarn 
aquce  portans,  pro  signo  directivo.  Marcus 
aulem  dicit '  :  «  Occurret  vobis  homo  lage- 
nam  aquje  bajulans.  »  Augustinus  etiam  [de 
Coticordia  Evangelistarum)  ait',  quod  Mar- 
cus  lagenam,  Lucas  amphoram  diclt.  Unde 
alter  vasis  genus,  alter  modum  significavit. 
Et  quia  hoc  signum  erat  directivum_,  ideo 
addit :  Sequimini  eum  in  domum,  in  quam 
intrat,  [vA\)  et  dicetis pairifamilias domus : 
Dicit  tibi  Muqister  :  Ubi  estdiversorium,ubi 
pascha  cumdiscipulismeismanducem?  tan- 
quam  in  loco  secreto  et  quieto.  Domum  ab 
alio  quaerit,  quia  non  habebat,  sicut  dicitur 
supra  ■*  :  «  Yulpes  foveas  habent,  et  volucres 
coeli  nidos ;  fdius  autem  hominis  non  habet 
ubi  caput  suum  rechnet.  »  Quseritur  aulem 
locus  secretus  atque  quietus,  quia  dicitur  ^  : 
«  In  pace  factus  est  locus  ejus.  Et  quia  scie- 
bat  ejus  atTectum,  ideo  addit  (v.  12)  :  Et  ipse 
ostcndet  vobis  cmiaculum  magnum  stratum, 
et  ibiparate,  tanquam  in  locohonesto.  Hsec 
secundum  litteram  sunt  plana.  Spiritualiter 
autem  per  civitatem  intelligitur  Ecclesia, 
quae  est  civitas  firma  ^  :  «  Fundamenta  ejus 
in  monlibus  sanctis.  »  Et  post :  «  Gloriosa 
dicta  sunt  de  te,  civitas  Dei.  »  Et  rursus  '  : 
«  (^tuis  deducet  me  in  civitatem  munitam  ?  » 
Civitas  pulchra'  :  «  Vidi  sanctam  civitatem, 
Jerusalem  novam,  descendentem  de  ccelo  a 
Deo,  paratam ,  sicut  sponsam  ornatam  viro 
suo.  «  Civitas  jucunda  ' :  «  Fluminis  impetus 
laetificat  civitatem  Dei.  »  Per  ccenaculum  au- 
tem  intelligitur  anima  sancta,  quae  debet 
esse  elevata  per  contemplationem.  Job  '«  : 
«  Numquid  ad  praeceptum  tuum  elevabitur 
aquila,  »  elc.  Grande  per  charitatem ;  Ba- 
ruch  "  :  «0  Israel,  quam  magna  est  domus 
Dei,  et  ingens  locus  possessionis  ejus  1 »  Et "  : 

'  Deut.,  XVI,  5-6.  —  '  Marc,  xiv,  13.  —  3  Aug.,  de 
Concord.  Evangel.  lib.  II,  c.  Lxxx,  n.  157.  —  '  Sup., 
IX,  58.  —  '  l'sal.  LXXV,  3.-6  Psul.  Lxxxvi,  1,  8.  — 
'  l^sal.  Lix,  2.  —  "  Apoc,  XXI,  )>.  —  '  Psal.  XLV,  .l.  — 
1»  Job,  xxxix,  27.  —  "  Bur.,  iii,  24.  —  "  Psal.  xv, 


Stratum  virtutum  varietate ;  Esther  "  :  o  Lec- 
tuli^  etc,  super  pavimentum,  smaragdino 
et  pario  stratuin  lapide,  dispositi  erant  :  » 
quod  mira  varietate  pictura  decorabat.  Ad 
hoc  coenaculum  venit  Dominus,  requirendo 
domini  doraus  assensum ,  quia  dicitur  "  : 
«  Ecce  sto  ad  ostium,  et  pulso,  »  etc.  Venit 
etiamadhorainemnonnominatum,  quia,  ut 
dicit  Glossa,  omnibus  Christum  suae  mentis 
hospitio  suscipere  quaerentibus,  facultas 
danda  significatur;  vel,  sicut  dicit  aha  Glos- 
sa,  sine  nomine  designatur,  ut  pauper  igno- 
bilis  aestimetur,  qui  a  Doraino  ehgitur  "  : 
«  Nonne  Deus  elegit  pauperes  in  hoc  mun- 
do,  »  ctc.  Et "  :  «  Ignobilia  mundi  et  contem- 
ptibilia  elegit  Deus,  et  ea  quae  non  sunt,  ut 
ea  quae  sunt  destmeret  :  ut  non  glorietur 
omnis  caro  in  conspectuejus. »  Venit  nihilo- 
minus  per  ducatum  liominis  ferentis  aquam 
in  amphora,  quia  nullus  fit  Patri  templum, 
nisi  per  baptisma  "  :  «  Nisi  quis  renatus  fue- 
rit  ex  aqua  et  Spiritu  sancto,  non  potest  in- 
troire  in  regnum  Dei.  »  Unde  et  Domuius 
discipulis  coenantibus  lavit  pedes.  NuUus 
certe  vadit  ad  hoc  sacraraentum,  postquam 
baptismum  inquinavit,  nisi  lacrymarum  im- 
bre  perfusus.  In  cujus  figuram  dicitur  "  : 
«  Afferam  pauxillum  aquae,  et  lavate  [b)  pedes 
vestros  (c),  et  requiescite  sub  arbore.  Ponam- 
que  buccellam  panis,  et  coufortate  cor  ves- 
trum ;  postea  transibitis. »  De  hac  aqua  Am- 
brosius  " :  «  0  aqua,  quae  sacrameiitum  Cbri- 
sti  esse  meruisti,  quae  lavas  omnia,  nec  la- 
varis !  Tu  incipis  prima,  tu  comples  perfecta 
mysteria.  A  te  principium,  et  in  te  flnis  :  vel 
potius  tu  facis  ut  finem  nesciamus.  »  Desi- 
gnat  ergo  aqua  in  amphora  undam  regene- 
rantem,  secundum  illud  ^" :  «  Tres  sunt  qui 
testimoniumdantinterra  :  spiritus,  aqua,  et 
sanguis.  »  Et  *'  :  «  Continuo  exivit  sanguis 
et  aqua. »  Designat  etiam  ipsam  sacram  doc- 

9.  —  "  Estn.,  i,  6.  —  ^^Apoc.,  11',  20.  —  '*  Jac.,  li, 
15.  —  '«  1  Cor.,  I,  28-29.  —  "  Joan.,  III,  3.  —  '»  Gen., 
xviil,  4-5.  —  ''  Ambros.  in  Luc.  lib.  x,  n.  48.  — 
■'  I  Joan.,  V,  8.  —  -'  Joan.,  xix,  34.  —  (a)  Ceet.  edit. 
iiumolaLiimur.  —  (4)  laventur.  —  (c)  veslri. 


trinam,  quia  dicitur  '  :  «  Aqua  sapientiae 
salutaris  potabit  illum. »  Et  haec  in  amphora, 
id  ost  sub  velamine ' :  «  Habemus  autem  the- 
saurum  istum  iu  vasis  fictilibus.  »  Designat 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXII 

ei  soli 
mundus 


177 


etiam  gratiam  supernam 


«  Pauxillum 


aquce  mihi  ad  sorbendum  preebe  de  hydria 
tua,  »  etc.  Et  * :  «  Omnis  qui  bibit  ex  aqua 
hac,  sitiet  iterum;  qui  auiem  biberit  ex  aqua 
quam  ego  dabo  ei,  non  sitiet  in  aeteriium.  » 
Vult  ergo  Dominus  in  iis  insinuare,  quod  qui 
vult  se  prseparare  ad  pascha,  oportet  quod  in- 
trct  Ecclesiam,  et  per  baptismum,  et  per  sa- 
cram  doctrinam,  et  gratiam  divinam,  ut 
sternatur  coenaculum  grande  et  altum  ad 
suscipiendum  Christum. 

Quarto,  quantum  ad  executionem  mandati 
perfectam,  subjungitur  (v.  13)  :  Euntes  au- 
tem  invenerunt  sicut  dixit  illis,  et  parave- 
runt  pascha.  In  quo  insinuatur  discipulo- 
rum  vigilantia,  quia  quaesierunt  donec  inve- 
nirent,  sicut  illa  bona  mulier,  de  qua  dici- 
tur  ^  :  «  Everrit  domum ,  et  quaerit  dihgen- 
ter,  donec  inyeniat.  »  Insinuatur  ergo  Chri- 
sti  sapittutia,  quia  sicut  praedixit,  ita  eis  eve- 
nit;  quiadicitur  * :  «  Domino  enim  Deo,  an- 
quam  crearentur,  omnia  sunt  agnita.  »  Insi- 
nuatur  etiam  discipulorum  obedientia,  quia 
praeparaverunt  secundum  quod  injunctum 
fuerat,  ne  forte  praeterirent  voluntatem  Do- 
mini  sui.  Unde  supra  '  :  « Ille  autem  servus, 
qui  cognovit  voluntatem  domini  sui,  et  non 
se  praeparavit,  et  non  fecit  secundum  volun- 
tatem  ejus,  vapulabit  multis.  »  Spiritualiter 
autem  parant  discipuli  paschaper  documenta 
veritatis,  secundum  illud  * :  «  Vox  clamantis 
in  deserto  :  Parate  viam  Domini.  »  Ipsi  etiam 
parant,  dum  vocant  ad  medicamenta  salu- 
tis  '  :  «  Misit  alios  servos,  dicens  :  Dicite  in- 
vitatis  :  Ecce  prandium  me-im  paravi,  tauri 
mei  et  altilia  occisa  sunt ,  et  omnia  parata ; 
venite  ad  nuptias.  »  Unde  omnes  boni  Christi 
discipuliclamantsuadendoauditoribussuis"*: 
«  Praeparate  corda  vestra  Domino,  et  servite 


B  Omnes  elamant,  ul  coulemiialur 
et  diligatur  Deus.  Et  hoc  est  facere 
pascha,  id  est,  transitum  ex  visibilibus  ad  in- 
visibilia,  a  temporalibus  ad  aeterna,  de  morte 
ad  vitam,  secundum  illud  "  :  «  In  judicium 
non  venit,  sed  transiit  a  morte  in  vitam.  » 

14.  Etcum  facta  essethora,  etc.  Post  de- 
scriptam  praeparationem  cibi  paschalis,  de- 
scribit  hic  consecrationem  sacramenti  alta- 
ris.  Et  quoniam  hoc  sacramentum  impleti- 
vum  est  legis,  et  infructuosum  est  ingratis, 
ideo  pars  ista  habet  tres  partes,  in  quarum 
primaagitur  de  observatione  paschae  ;  in  se- 
cundavero,  de  institutioneEucharistiae,ibi": 
Et  accepto  pane,  gratias  egit,  etc;  in  tertia, 
dc  increpatione  ingratitudinis  Judae,  ibi  ''  : 
Verumtamen  ecce  manus  traclentis  me  me- 
cum  est  inmensa,  etc.  Circa  manducationem 
paschae  introducuntur  tria,  scilicet  discubi- 
tus  discipulorum  et  Christi,  transitus  agni 
typici,  et  terminus  agni  flguralis. 

Primo  ergo,  quantum  ad  discubitum  cha- 
ritativum  discipulorum  Christi,  subdit  :  Et 
cum  facta  essethora,  discubiiit,  etduodecim 
apostoli  cum  eo  :  in  quo  ostenditur  mira 
Chrisli  familiaritas  ad  discipulos,  quia  simul 
cum  discipulis  discumbebat,  ut  exemplo  do- 
ceret  illud  '* :  «  Rectorem  te  posuerunt?  Noli 
extolli  :  esto  in  illis  quasi  unus  ex  ipsis.  » 
Apparetetiam  inhoc,  quod  Dominus  miro 
modo  miram  charitatem  acceptat,  secundum 
illud  "  :  «  In  hoc  cognoscent  omnes ,  quia 
discipuli  mei  estis,  si  dilectionem  habueritis 
ad  invicem.  »  Et  hoc  est,  quod  ipse  praeci- 
piebat  "  :  «  Mandatum  novum  do  vobis,  ut 
diligatis  invicem,  »  etc.  Et  iterum  ^  :  «  Hoc 
est  praeceptum  meum ,  ut  diligalis  invi- 
cem,  etc.  »  Et  hoc  potissime  desiderabat, 
et  propter  hoc  sacramentum  communionis 
instituebat;  unde  addit  (v.  15) :  Et  ait  il- 
lis  :  Desiderio  desideravi  hoc  pascha  man- 
ducare  vobiscum,  antequam  patiar.  Mandu- 
catio  ista  designat  incorporationem  et  unita- 


'  Ecdt.,  XV,  a.  —  »  II  Cor.,  iv,  7.  —  '  Gen.,  xxiv,  "  Maltl,.,  xxii,  4.—  "'  |  Heg.  vii    3  —  u  hnn    v   n 

17.  -   '  Joan.,  IV,  13.  -  »  Sup.,  xv,  8.  —  »  Ecdi.,  '^  Inf.,  v.  19.  _  la  |nf.,  v.  21    —  '>  Ecdi    x.\x'ii    ,'   — 

XXllI,    2'J.   —  '  Sup.,    .\il ,  47.    —    »   Isa..  XL,  3.  —  "yoa/i.,  xiil,  .lo.  —  i«  Ibid.,  34.  -  •'  lbi"cjVxv,'l2. 
TOM.   XI.  12      ' 


178 


EVANGELII  SANCTI  LUCiE 


tem  membrorum  in  corporisunitatem  :(juod 
fit  per  amoris  inllammationem  :  et  lioc  prse- 
cipue  Cl)ristas  desidcrat,  secundum  illud  '  : 
« Ignem  veni  miltere  in  terram,  etquiil  volo, 
nisi  ut  accendatur  ?  Baptismo  autem  habeo 
baptizari,  et  quo  modo  coarctor  usque  duiu 
perficiatur?  »  iloc  auteni  desiderabat  Cbri- 
stus  manducareproptcrexclusionem  figurse 
et  introductionem  veritatis;  unde  Chrysosto- 
mus  :  «  Desideravi  tradere  vobis  res  novas, 
et  pascha  dare  secundum.  »  In  quo  insi- 
nuat,  quod  ad  cibum  pasclialt-m  est  cum 
maximo  desiderio  accedendum ;  proptcu'  quod 
dicitur  »  :  «  Transite  ad  me  omnes,  qui  con- 
cu[iiscitis  me ,  »  etc.  Et ' :  «  Dat  escam  esu- 
rientibus.  »  Iterum  *  :  «  Dilata  os  tuum,  et 
implebo  illud.  » 

Secundo,  quantum  ad  transitum  agni  ty- 
pici,  subdit  (v.  IG)  :  Dico  enim  vobis,  quia 
ex  hoc  non  manclncaho  illud,  donec  implea- 
tur  in  regno  Dei :  istud  scilicet  phase  figu- 
rale.  Glossa :  «  Non  ultra  moysaicum  paselui 
celebrabo,  donec  in  Ecclesia,  quaj  est  regnum 
Dei,  spiritualiter  intellectum  compleatur.  » 
Quod  ergo  dicitur  ^  :  «  Ceiebrabitis  hanc 
diem  solemnem  Domino  in  generationibus 
vestriscultusempiterno,»  refertur  potius  ad 
significatum,  quam  ad  signum.  Nam  figura 
impletur,  quando  venit  quod  prwfignrabat, 
et  tune  adveniente  veritate  cessat,  sicut  per 
lucem  cessat  umbra ;  propter  quod  dicitur  " : 
«  Cum  venerit  quod  perfectum  est,  evacua- 
bitur  quod  ex  parte  est.  »  Et  ad  Hcbrceos  '  : 
«  Umbram  enim  habens  lex  futurorum  bo- 
norum,  non  ipsam  iLnaginem  rerum,  nun- 
quam  potest  accedenles  perfectos  facere.  »  Et 
post  :  «  Et  omnis  quidem  sacerdos  praisto 
est,  quotidie  ministrans,  et  easdem  saepe  of- 
ferens  hostias,  quse  non  possunt  auferre 
peccata  :  bic  autem  unam  pro  peccatis  olfe- 
rens  hostiam,  in  sempiternum  sedet  in  dex- 
tera  Dei.  Una  enim  ol)latione  consummavit 
in  sempiternum  sanclilicatos.  »  El  jam  iin- 

•  Sup.,  XII,  49-50.  —  2  iVc/i.,  XXIV,  1)6.  —  <>  Psal. 
CXLV,  1.  —  *  Psal.  Lxxx,  11.  —  6  Exod.,  xii,  1  i.  — 
«  1  Cor.,  XIII,  10.  —  '  HeOr.,  X,  i,  ll-lJ,  11.— 
»  ilati/i.,  III,  15.  —  9  Ihkl.,  V,   17.  —  "Levil.,   .\.\vi. 


plevit  ipse  una  passione  illius  agni  oblati 
praifigurationem,  quia,  sicut  dicitur  * :  «Sic 
decet  nos  iinplere  omnem  justitiam.  »  Nani » : 
«  Non  veni  solvere  legem,  sed  adimplere.  » 
Tertio ,  quoad  terminum  potus  figura- 
rum  (a),  subdilur  (v.  17)  :  Et  accepto  calice, 
gratias  egit,  et  dixit :  Accipite  et  dividite  inter 
vos.  IIoc  autem  dicitur  de  potu  spectante  ad 
paschavetus.  Unde  Glossa  :«  Uic  calix  ad  ve- 
tus  pascha,  cui  flnem  imponebat,  pertinet.  » 
Ouo  accepto,  gratias  agit,  ideo  scilicel,  quia 
velera  transitura  sunt,  et  nova  omnia  erant 
ventura,  secundum  illud"'  :«  Et  vetera,  no- 
vis  supervenientibus,  projicietis.  »  Et  ideo 
subditur  (v.  18)  :  Dico  enimvobis,  quodnon 
bibam  dc  gener-alione  vitis,  donec  regnum 
Dei  veniat  :  quod  quidem  verum  est,  sive 
intelligatur  regnum  Dei  esse  jus'itia,  secun- 
dum  illud  "  : «  Non  est  enim  reguum  Dei  esca 
et  potus,  sed  justitia,  et  pax,  et  gaudium  iu 
Spiritu  sancto;  »  sive  veritatis  iutelligentia, 
secundum  illud  "  :  «  Omnis  scriba  doctus  in 
regno  ccelorum;  »  .sive  etiaii)  vita  aeterna, 
secundum  illud  '^  : «  Domine,  memento  mei, 
cum  venerii  in  regnuin  tuum;  »  sive  etiam 
gratia,  secuudum  illud  '*  :  «  Regnum  enim 
Dei  intra  vos  est.  »  Nam  statim  in  passione 
Christi,  et  justitia  impleta  est,  et  iniquitas 
deleta,  secimdum  illud  "*  :  «  Ut  consumme- 
tur  prajvaricalio,  et  liiiem  accipiat  pecci- 
tum,  etdeleatur  iniquitas,  et  adducatur  jus- 
litia  sempiterna.  »  In  passione  aperta  fuit  in- 
leiligenlia  '°  :  «  Apei'uit  illis  sensum,  ut  in- 
telligerent  scripturas.  »  Et  hoc  siguat  ipsa 
scissio  veli ,  quod  "  usque  hodie  est  super 
mentes  eorum,  qui  nou  creduut.  Inpassione 
data  est  gratia ,  secundum  illud  '"  :  «  Gratia 
etveritasper  Jesum  Christum  facta  est.»lteui 
per  passionem  aperta  est  janiia,  et  gloria  ac- 
quisita ;  et  ideo  iufra  dicilur  '" :  « Ilodie  nie- 
cum  eris  iu  Paradiso.  »  Quoniam  ergo  re- 
gnum  Dei  secundum  hunc  quadruplicem 

10.  —  ii/iom.,  XIV,  {!.  —  >■*  Maitli.,  xui,  5:i.  — '3  luf., 
xxiu,  42.  —  "    Sup.,  XVII,  21.  —  ''   Dan.,  IX,  24.  — 
'«  Inf.,  XXIV,  45.  —  "  II  Vor..  III,  14.  —  '•  Joan.,  i, 
n.  —  '^  luf.,  XXIII,  43. 
(«)  Va:i.  cdit.  figuraluuj. 


EXPOSITIO 

modum  statim  adhujus  cibum  et  potum  suc- 
cessit,  ideo  recfe  dicit,  quod  non  biberet, 
donec  veniret  regnum  Dei  :  quod  ideo  dicit, 
ut  ait  Glossa,  «  ut  horum  immulatione  sa- 
cramentorum  caetera  legis  sacramenta,  vel 
jussa,  ad  spiritualem  observantiam  doceat 
transferenda.  » 

19.  Et  acceptopane ,  etc.  Postquam  egit 
de  manducatione  phase,  hic  secundo  agit 
de  institutione  eucharisliae ,  circa  quam  in- 
troducuntur  tria,  scilicet  consecratio  domi- 
nici  corporis  ,  collocatio  potestatis,  etcouse- 
craiio  Chrisli  sanguinis. 

Primo  ergo,  quautum  ad  consecrationem 
corporis ,  dicit  :  Et  accepto  pane ,  fjratias 
crjit,  et  fregit ;  et  dedit  eis  ,  clicens  :  Hoc  est 
corpiis  meurn,  quod  pro  vobis  datur  :\n  quo 
Dominus  consecravit,  etformamconsecrandi 
instituit  in  his  verbis  :  «  Hoc  est  corpus 
meum. »  Sed  nota  quod  quatuor  sunt  hic 
opiuiones.  Prima  est ,  quod  confecit  virtute 
divinitatis  sine  verbis,  et  post  verba  dixit, 
et  virtutem  dedit  verbis.  Secunda  est,  quod 
prius  verba  dixit  in  occulto ,  et  post  in  ma- 
nifesto.  Tertia ,  quod  semel  tantum  verba 
dixit,  sed  prius  fregit,  et  post  confecit. 
Quarta  est  opinio ,  quod  semel  verba  dixit , 
et  dicendo  confecit ,  et  conflciendo  instituit , 
et  priusdixit  quam  fregit.  Unde  littera  prse- 
poslera  est ,  et  debet  construi  sic  :  «  Accepit 
panem ,  et  gratias  egit ,  dicens  :  Hoc  est 
corpus  meum,  et  fregit,  et  dedit.»  Comaiu- 
tavit  autem  Dominus  sacramentum  agni  in 
sacramentum  panis ,  quia  iste  est  cibus  ma- 
gis  communis  et  naturalis,  simul  exprimens 
vim  cibativam,  et  connexivam  in  corpore 
Christi  vero ,  et  mystico.  Unde  Psalmus  '  : 
«  Pauis  cor  hominis  conflrmet,  »  panis  sci- 
licet  coelestis;  '  «  Panem  angelorum  man- 
ducavit  Iiomo ;  »  et '  :  «  Ego  sum  panis  vi- 
vus,  qui  de  coelo  descendi,  »  etc.  Ilujusmodi 
panis  suavitas  preefigurata  fuit  in  manna, 
de  quo  Sapiens ' :  «  Et  paratum  panem  de 


IN  CAP.  XXII.  479 

ccelo  praestitisti  ilhs,  »  etc.  Prseflgurata  ni- 
hiloiuinus  in  Genesi ' :«  Aser,  pinguis  panis 
ejus ,  et  praebebit  delicias  regibus.  »  Praefl- 
gurata  fuit  etiani  diguitas  in  sacriflcio  Mel- 
chisedech  « :  «  At  vero  Melchisedech  rex  Sa- 
lem ,  proferens  panem  et  vinum,  erat  enim 
sacerdos  Dei  altissimi,  benedixit  ei ,  et  ait , » 
etc.  EtideodeChristodiciturinPs«/wo'':  «Tu 
es  sacerdos  iu  aeternum  secundum  ordinem 
Melchisedech.  »  Sicut  enim  Melchisedech 
benedixit,  ita  et  iste,  et  muilo  ampUus , 
quia  hic  sacerdos  aeternus.  Unde  Giossa  : 
«  Yerbo  solo  convertit  panem  in  corpus 
suum. »  Est  ergo  sententia  verbi  ista  :  Hoc 
est  corpus  raeum ,  id  est ,  signatum  per  hoc 
convertendum  in  corpus  meum,  est  corpus 
meum.  Vel  hoc  transit  in  corpus  meum , 
quod  est  integrum  et  perfectum.  Efflcacia 
autem  verbi  est,  ut  hoc  dicto  flat.  Unde  Am- 
brosius  *  :  Si  tantum  vaiuit  sermo  Elice ,  ut 
ignem  de  coelo  deponeret ,  non  valebit  tan- 
tum  sermo  Christi ,  ut  substantias  mutet?  » 
Et  iterum  ^ :  «  Quid  quaeris  naturae  ordinem 
in  Cbristi  corpore,  cum  ipse  prajter  natu- 
ram  sit  partus  ex  Virgine  ? »  Licet  autem 
solo  verbo  confecerit,  dicitur  tamen  quod 
panem  accepit,  gratias  egit,  fregit,  et  dedit, 
propter  mysterium  significationis.  In  accep- 
tione  autem  panis  intelligitur  assumptio 
carnis ,  quia  dicitur '"  :  «  Caro  mea  vere  est 
cibus.  »  Accepit  panem  ad  designandum  il- 
lud  "  :  «  Verbum  caro  factum  est.  »  In  gra- 
tiarum  actione  intelligitur  defluxus  gratia- 
rum  a  capite  in  totum  corpus  Ecclesiai  '*  : 
«  De  plenitudine  ejus  nos  omnes  accepimus 
gratiam  pro  gratia.  »  In  fractione  intelligitur 
afflictio  passionis,  qua  fuit  flagellis  concisus, 
clavis  perforatus,  et  lancea  transflxus,  se- 
cundum  illud  "  : «  Foderunt  manus  meas  et 
pedes  meos,  dinumeraveruut  omnia  ossa 
mea. »  In  datione  intelligitur  liberahtas  com- 
municationis  "  :  a  Panis  quem  ego  dub  j 
caro  mea  est :  »  quia  sacramentum  hoc  est 


18. 


ul.  ctll,  15.  —  5  Psnl.  Lxxvii,  25.  -  »  Joan  ,  vi,       <k-  Mysteriis,  c.  ix,  n.  ;i2.—  9  Ibid.,  u.  53  -  id  Jo„u 
'  Sap.,  .\ix,  20.-  »  Gnn.,  XLIX,  20.—  »  Gen.,  xiv,        vi,  55.  —  "  Ihi,],,    i,  14.  _  12   iijj,|_^  ,,;_  _  ,3  ^,^.,^'| 
'  l'sut.  cix,  4.  —  *  Auibrus.,  de  luitiuniiis,  seu        XXI,  17.  —  "  Joun.,  vi,  52. 


180  EVANGELII 

summe  gratuitum,  secunduoi  illud  ' :  «  Gra- 
tis  accepistis,  gratis  date.  » 

Secundo ,  quantum  ad  collationem  potes- 
tatis,  subdit  :  Hoc  facite  in  meam  comme- 
morationem.  Iii  quo  dat  eis  potestatem  ,  ut 
faciant  quod  ipse  fecit;  ac  per  hoc  etiam  sa- 
cerdotalem  ordinem  eis  tradidit,  quasi  dice- 
ret  illud  * :  Exemplum  dedi  vobis,  ut  quem- 
admodum  ego  feci  vobis,  ita  et  vos  faciatis.  » 
Etiam  insinuat  quare  debeant  («)  facere,  sci- 
licet  1.  in  memoriale  dominicae  niortis  '  : 
«Quotiescumque  manducabitis  panem  hnnc, 
et  calicem  bibetis  ,  mortem  Domini  annun- 
fiabitis ,  donec  veniat.  n  Et ' :  «Memoria  Jo- 
si«  in  compositionem  (6)  odoris  facta  opus 
pigmentarii.  »  Et  de  hac'memoria  dicitur' : 
«  Recordare  pfiupertatis  et  transgressionis 
meae,  absinthii  et  fellis.  «Et  post :  «Memo- 
ria  memor  ero,  et  tabescet  in  me  anima 
mea.  »  2.  In  memoriale  dominicae  virtutis  * : 
«  Memoriam  fecit  mirabihum  suorum  mise- 
ricors  et  miserator  Dominus.  »  Et  iterum  '  : 
«  Domine  ,  nomen  tuum  in  aeternum  ;  Do- 
mine ,  memoriale  tuum  in  generatione  et 
generationem.  »  Et  *  :  «  Erit  quasi  sigimm 
in  manu  tua ,  et  quasi  appensum  quid  ob 
recordationem  ante  oculos  tuos ;  eo  quod  in 
manu  forti  eduxit  nos  Dominus  de  ^gy pto. » 
3.  In  memoriale  etiam  dominicse  charitatis, 
secundum  iUud  * :  «  Doraine,  nomen  tuum, 
et  memoriale  tuum  in  desiderio  animaj.  » 
Et '"  :  «  Pone  me  in  signaculum  super  cor 
tuum,  iitsignaculum  super  brachiuni  tuum, » 
etc.  Hoc  est  memoriale  vivum  et  verum  : 
\.  quia  nonesttantum  signum  rememorati- 
vum,  verum  etiam  et  demonstrativum  (c), 
ideodicitur : « Hoc  est  corpus  meum. »  2.  Quia 
ipsum  est  sacramentum  signativum  et  sanc- 
tificativum,  de  quo  dicitur  "  :  «  Et  manifeste 
magnum  est  pietatis  sacramentura  ^  quod 
manifestatura  est  in  carne,  j  usliticatum  est  in 
spiritu,  »  etc.  3.  Ipsum  etiam  viaticum  con- 
servativum  et  confortativum  "  :  «  Qui  man- 

'  Matl/t.,  X,  8.  —  -  Joim.,  xiu,  15.  —  ^  I  Cor.,  xt, 
26.  —  »  Eccli.,  XLIX,  1.  —  '  Tliren.,  ni,  19,  20.  — 
6  Psal.  cx,  4.  —  '  Psal.  csxxiv,  i:i.  —  >  Exod.,  xiil, 
16.  —  '  Isa.,  XXVI,  8.  —  '•  Cant.,  viii,  0.  —  "  I  Tirn., 


SANCTI  LUCiE 

ducat  me,  et  ipse  vivet  propter  me.  Hic  est 
panis ,  qui  de  ccelo  descendit.  Non  sicut  man- 
ducaverunt  patres  vestri  manna,  et  mortui 
sunt.  Qui  manducat  hunc  panem ,  vivet  in 
teternum.  »  i.  Ipsum  est  sacrificium  accep- 
tum  et  placativum,  secundum  illud  "  :«  Sa- 
cerdotium  sanctum,  offerentes  spirituales 
hostias,  acceptabiles  Deo,  per  Jesum  Chri- 
stum.  »  Et  hinc  quidem  necesse  est  hic  con- 
tineri  verissinium  corpus  Christi. 

Tertio,  quantum  ad  consecrationem  san- 
guinis,  sulyungit  (v.  20)  :  Similiter  et  cali- 
ccm,  postquam  ccenavit,  dicens  :  Hic  est  ca- 
lix,  novum  testamentum  in  sanguine  meo, 
qiii pro  vobis  fundctnr.  Et  attendendum  est, 
quod  Evangelistaj  non  eodem  modo  forniam 
hanc  exprimunt.  Nam  Matthaeus  et  Marciis 
dicunt  '* :«  Hicest  sanguis  meusnovi  testa- 
menti,  qui  pro  multis  effundetur,  »  etc.  Apo- 
stolus  aufem  dicit  '=  :«  Hic  caUx  novum  tes- 
tamentum  est  in  meo  sanguine.  »  Ecclesia 
autem  nuUa  istarum  formarum  utitur,  nam 
dicit  :  «  Hic  est  calix  sanguinis  mei,  novi  et 
seterni  testamenti,  mysteriuin  fidei,  qui  pro 
vobis,  et  pro  multis  effundelur  in  remissio- 
nem  peccatorum.  »  Nec  est  contrarietas, 
quia  scribentes  non  inlendunt  formain  ver- 
borum  praecise  describere,  sed  historiam 
texere.  Sed  Ecclesia  servat  formara  ab  Apo- 
sfolis  traditam  in  conflcicndo,  quam  et  a 
Christo  acceperant.  Et  imphcat  in  se  forma 
Ecclesiae  quidquid  per  omnes  Evangelistas, 
et  per  Apostolum  dictum  est.  Nominatur  au- 
tem  hic  ccdix  potus  contentus  in  cahce,  sicut 
ibi '" : «  Potestis  bibere  calicem,  quem  ego  bi- 
bifurus  sum  ? »  In  cahce  autem  continebatur 
vinum  permixtum  aqua,  licet  Evangelista 
non  exprimat,  quia  hoc  intelligitur,  et  quia 
raos  erat,  et  quia  vinum  forfe  erat ,  et  quia 
Christus  maxime  sobrius  erat.  Et  hoc  etiam 
a  mysterio  non  vacat,  quia,  sicut  aqua  uni- 
tur  vino,  sic  Christo  populus  :  et  ideo  in  hu- 

III,  16.  —  "  Joan.,  VI,  58-59.  —  "  1  Petr.,  n,  5.— 
"  Matth.,  XXVI,  28;  Marc,  Xiv,  24.  —  "  I  C'or.,xi,  25. 
—  >«  Matth.,  XX,  22. 

(a)  Cat.  eilit.  ilebeat.  —  (6)  composiUoae.  —  (cj  de- 
uiousU'atum, 


EXPOSITIO 

jus  designationem  dicitur  ',  quod  de  latere 
Christi  a  exivit  sanguis  et  aqua.  »  Et  ideo 
Ecclesia  sumit  utraque  comniixta.  Trans- 
substantiatur  [a)  autem  totum  illud  in  san- 
guinem  Cliristi  verum.  Unde  dicitur  ^ :  «  Ca- 
lix  benedictionis  cu  i  bene  dicimus,  nonne  com- 
municatio  sanguinis  Christi  est?  »  Per  hunc 
enimsanguinem  novum  confirmatum  est  tes- 
tamentum.  Unde  ad  EebrcBos  ' :  «  Nec  pri- 
mum  quidem  testamentum  sine  sanguine 
dedicatum  est.  »  Unde  in  Exodo  ' :  «  Sum- 
ptum  ssmguinem  respersit  in  populum^  et 
ait  :  Hic  est  sanguis  fcederis,  quod  pepigit 
Dominus  vobiscum  super  cunctis  sermoni- 
bus  his.  B  Sed  ille  fuit  sanguis  animalium, 
qui  non  potuit  auferre  peccata,  secundum 
illud  '  :  «  Impossibile  enim  est  sanguine 
taurorum  et  hircorum  auferri  peccata.  »  Et 
ideo  testamentum  illud  fuit  vetus  et  tempo- 
rale.  Testamentum  ergo  novum  dedicari  non 
potuit,  nec  debuit ,  nisi  iu  sanguine  Christi. 
Ideo  ad  Eebrmos  «  :  «  Christus  autem  assi- 
stens  pontifex  futurorum  bonorum,  per  ani- 
plius  et  perfectius  tabernaculum  non  manu- 
factum,  id  est,  non  hujus  creationis,  neque 
per  sanguinem  hircorum  autvitulorum,  sed 
per  proprium  sanguinem  iutroivit  semel  in 
sancta^  ajterna  redemptione  inventa.  Et  ideo 
novi  testamenti  mediator  est.  »  Et  ratio  hu- 
jus  est,  quia  sanguine  Christi  redemptum 
est  genus  humanum.  Ideo  ad  Eebrceos  dici- 
tur  '  :  «  Sine  sanguinis  efTusione  non  fit  re- 
missio,  »  non  cujuscumque,  sed  Dei  agni,  et 
sponsi  Jesu  Christi.  Unde  in  Apocalypsi  ^ : 
«  Redemisti  nos  Deo  in  sanguine  tuo.  »  Et° : 
«  Qui  dilexit  nos,  et  lavit  nos  a  peccatis  nos- 
trls  in  sanguine  suo.  »  Et  quia  per  sangui- 
nem  crucis  ejus  paclficavit  sivc  qua;  in  ter- 
ris,  sive  quae  in  ccelis  sunt,  sicut  dicit  Pau- 
lus'";  ideo  sanguinis  sacrificium  debet  esse 
sacramentum  restitutivum,  quem  etiam  lam- 
bant  pulU  aquilae,  secundum  illud  "  :«  Pulli 


IN  CAP.  XXII.  181 

aquilae  lambunt  sanguinem.  »  Quo  inebrian- 
tur  amici  sponsi,  secundum  illud  '* : «  Bibite, 
et  inebriamini,  charissimi.  »  Quo  incitautur 
ad  prailium  viri  athletae,  secundum  illud  '^ : 
«  Elephantis  osteuderunt  sanguinem  uvae  et 
mori  ad  acuendos  eos  in  praelium.  »  Et  '* : 
«  Ipsi  vicerunt  eum  propter  sanguinem 
agni.  »  Et  talibus  dicitur  '^  :  «  Nondumenim 
usque  ad  sanguinem  i-estitistis ,  adversus 
peccatum  repugnantes.  » 

21.  Verumtamen  ecce  manns,  etc.  Post 
descriptam  manducationem  Pbase,  et  conse- 
crationem  Eucharistise,  hic  tertio  describit 
increpationem  Judaj  proditoris.  Circa  quam 
describendam  introducuntur  tria,  scilicet 
perversitas  proditoris  ingrati,  profunditas 
judiciorum  Dei,  et  puritas  Apostolorum 
Christi. 

Primo  ergo,  quantum  ad  perversitatem 
proditoris  ingrati,  dicitur  :  Venimtameti  ecce 
manus  tradentis  me,  mecum  est  in  mensa. 
Hoc  quidem  adversative  dicit,  quia  ingrati- 
tudo  proditoris  directe  impugnat  gratiam 
tam  notabilis  sacramenti.  In  hoc  autem  ap- 
paretmiraChristibenignitas,  quiapessimum 
proditorem  suum  ad  mensam  secum  susc- 
piebat.  Nec  tantum  ad  mensam;  imo,  quod 
plus  est,  ad  eamdem  scutellam,  secundum 
illud  '"  :  «Qui  intingit  mecum  mauum  in 
paropside,  hic  me  tradet.  »  In  quo  dedit  Do- 
minus  1,  formam  ad  diligendum  inimicos, 
secundum  illud  "  :  «  Diligite  inimicos  ves- 
tros.  »  Formam  dedit  ad  tolerandum  malos, 
unde,  sicut  dicit  Augustinus  "  :  «  Corpus  et 
sanguinem  suum  communicavit  Judae,  nec 
eum  aliis  detexit.  »  Unde  Glossa  :  «  Non  de- 
signat  ex  noniine,  ne  manifeste  correptus 
impudentior  fiat.  »  Ipsius  etiam  Judae  pedes 
lavit,  sicut  discipulorum  aliorum,  scilicet 
Apostolorum ,  secundum  quod  dicitur  "  : 
a  Yos  mundi  estis,  sed  non  omnes.  Scieliat 
enim  quisnam  esset,  qui  traderet  eum.  »  Et 


'  Joan.,    XIX,  34.  —  2  1    Cor.,  x,  1(1.—  s  Behr.,  ix, 

la.  -  »  Exod.,  XXIV,  8.  -  5  Hebr.,  x,  4.   -  «  Ibid.,  "  '^^*''-'  ^"'  *■  "  '"  ^"^'■''■<  xxvi,  23.  —  "  Matth.,  v, 

IX,  11-12,   15.  -   ■  Ibid.,  22.  —  >   Apoc,  v,   9.   —  ''4-  —  "  AiiK.,  ad  Glor.,  episi.  CLxii,  al.  xxxiv,  n.  2.:i, 

■'  Ibid.,  I,  .5.  —  loCoto.?.,  I,  20.  —  "  Jo'i,  xxxix,  30.—  '1>'0'T'  sensum.  —  "  Jonn  ,  xiii,  10-11. 
"  Cant.,  V,  1 .  —13  1  Macfi.,  vi,  34.  —  '*  Ajjoc.,  xii,  11.  (a)  Ciet.  edit.  Traububslauliabatur. 


182  EVANGKLII  SANC.TI  LVCJE 

e  conlrario  apparet  ex  hoc  mira  proditoris 
ingratitudo,  qui  nec  tanta  humilitate,  nec 
tanla  charitate,  uec  lanta  famiharilate  desli- 
tit  a  prodilione.  Ideo  conqueritur  Dominus 
in  Psalnw ' :  a  Homo  pacis  meae,  in  quo  spe- 
ravi,  qui  edebat  panes  meos,  magnificavit 
super  nie  supplantationem.  »  Et  iterum  ' : 
«  Si  inimicus  meus  maledixisset  mihi,  susti- 
nuissem  utique.  »  Sequitur  :  o  Tu  vero  ho- 
mo  unanimis,  dux  meuset  notus  meus,  qui 
simul  mecum  dulces  capiebas  cibos.  »  Hi 
proditori  similes  sunt,  qui  ad  mensam  Chri- 
sti,  scilicet  altare,  cum  perverso  cordeacce- 
dunt.  Unde  Glossa  :  «  Exemplo  Judae  Filiura 
hominis  tradit,  qui  istud  inviolabile  sacra- 
mentum  violare  praesumit.  »  Hujusmodi 
sunt,  qui  post  acceptum  sacramentum  re- 
deunl  ad  peccatum,  sicut  canis  ad  vomi- 
tum  '  :  «  Voluntarie  enim  peccantibus  nobis 
post  acceptam  noliliam  veritatis,  jam  non 
relinquilur  pro  peccatis  hostia.  »  Unde  in 
Psahno ' ;  «  Et  posuerunt  adversum  me  mala 
pro  bonis,  et  odium  pro  dilectione  mea.  » 

Secundo,  quantum  ad  profunditatem  judi- 
ciorum  Dei,  subditur  (v.  22)  :  Et  quidem  Fi- 
lius  hojninis,  secundum  quod  definitum  est, 
vadit,  hoc  esl,  secundum  divinum  decretum, 
et  suum  beneplacitum  ^ :  «  Omnes  nos  quasi 
oves  eiTavimus,  unusquisque  in  viam  suam 
declinavit :  et  posuit  Dominus  in  eo  iniqui- 
tates  omniiim  noslrum.  »  Et  itenmi '  :  «  Et 
Dominus  voluit  conterere  eum  in  infirmi- 
tate.  »  Et '  :  a  Deus  autem  quse  praenunlia- 
vit  per  os  omnium  prophetaram  pati  Chri- 
slum  suum,  implevit  sic.  »  Nam  Isaias  di- 
cit  ^  :  «  Tanquara  ovis  ad  occisionem  duce- 
tur.  »  Et  '  :  «  Spiritus  oris  noslri  Chi"istus 
Bominuscaptus  est  inpeccatisnostris.  »Et '" : 
«  Post  hebdomadas  sexaginta  duas  occidetur 
Christus.  »  Et  "  :  «  Quid  sunt  plagae  istae  in 
medio  manuum  tuarum  ?  Et  dicet  :  His  pla- 
gatus  sum  in  domo  eorum,  qui  diligebant 


<  Psal.  XL,  10.  —  5  Psal.  Liv,  1J-1d.  —  »  fleir.,  x, 
26.  —  '  Psal.  cviii,  5.-5  Isa  ,  mi,  6.  —  «  Ibid.,  10. 
—  '  .ict.,  III,  18.  —  '  Isa  ,  uil,  7.  —  9  Ttiren.,  iv,  20. 
'°  Dmi.,  is,  26.  —  "  Zadi.,  siii,  6.  —  ^' Ephes.,  ii,  4. 
'»  liom.,  V.  S.  —  "  Philip.,  II,  8,  —  «  Sa/j,  II,  19,  ^O. 


me.  »  Passio  ergo  Chrisli  fuit  diffinita  a  Deo;  DiTemi 
fuit  etiam  sibi  placita  et  afTeclata ;  et  tamen  ^'^^l' 
afiectus  proditoris  fuit  displicens  et  perver-  '^'"'»'' 
sus;  ideo  subditur  :  Verumtamen  vce  Itomini  nem  «i- 
illiper  quem  tradetur  :  quia,  licet  in  effectu 
sit  concordia,  in  voluntate  tamen  est  sunima 
discrepantia  :  quia  Deus  hoc  volebat  ex  cha- 
rilate,  secundum  illud  "  •-«  Deus  autem,  qui 
dives  est  in  misericordia,  propter  nimiam 
charitatem,»  elc.  Et  "  :  «  Commendat  aiitem 
charitatem  suam  Deus  in  nobis,  quoniam , 
cum  adhuc  peccatores  essemus,  secundum 
tempus  Chrislus  pro  nobis  mortims  est.  » 
Chrislus  volebat  ex  obedientia  "  : «  Humilia- 
vil  semetipsum,  factus  obediens  usque  ad 
mortem,  »  etc.  Judaei  volebant  ex  crudeli- 
tate  "  :  «  Contumelia,  et  torraento  interroge- 
museum,  ut  sciamus  reverentiam  ejus,  et 
probemus  patientiam  illius. »  Etpost:  «Morle 
turpissima  condemnemus  eum.  »  Judas  au- 
tem  hoc  volebat  ex  avaiitia;  et  ideo  potest 
sibi  competere  istud  "  : «  Pecunia  tua  tecum 
sit  in  perditionem.  «  Unde  apparet  in  Juda 
islud  quod  dicitur  "  :  «  Nam  qui  voluut  di- 
vites  fieri,  incidunt  in  tentationem,  et  in  la- 
queura  diaboli ,  »  etc.  Et  veriQcatum  est  il- 
lud  "  :  «  Nihil  est  iniquius  quam  amare  pe- 
cuniam.  Hic  enim  et  animara  suam  venalem 
habet;  quoniam  in  vita  sua  projecit  intima 
sua.  »  Unde  Judas  perdicUt  vitam ,  perdidit 
animam,  perdidit  famara,  perdidit  omnii,  et 
incurrit  calamitatem  aeternam.  Unde  in 
Psalmo  "  :  «  Cum  judicatur,  exeat  condem- 
natus, »  etc.  In  Matthaio  (a)  *« :  «  Bonum  erat 
ei,  si  natus  non  fuisset,  »  etc. 

Tertio,  quantum  ad  puritatem  Apostolo- 
mm  Christi ,  subjungitur  (v.  23)  :  Et  ipsi 
coeperunt  qucerere  inler  se,  quis  essetexeis, 
qui  hoc  facturus  esset.  Beda  *'  :  «  Noverunt 
undecira,  quod  nil  tale  cogilaverunt  :  sed 
plus  credunt  Magistro  quara  sibi.  »  Uude  di- 
citur  '* :«  Et  contristati  valde,  coeperunt  sin- 
guli  dicere  :  Numquid  ego  sum,  Domiue?  » 

—  "  Acl.,  VIII,  20.—  "  I  Tim.,  vi,  9.—  "  Eccti.,  x,  10. 

—  >»  Psa/.  cviii,  -.  —  «•  ilatlh.,  XXVI,  21.  ~  ='  Gloss. 
iulerlia.  in  hunc  loc.  —  -  Matth.,  xxvi,  22. 

(o)  Ccet.  edit.  Matthceus. 


EXPOSITIO  IN  CAI».  XXII. 


183 


Unde  Apostoli   erant  innocentes,  quia  nec 
consentanei  erant  malitiae,  nec  consocii.  Tur- 
batur  autem  quilibet  iu  se,  et  de  se,  ne  ab 
aliis  creJeretur,  et  etiam  propter  haesitatio  - 
nem  de  aliis.  Unde  Joannes  ' :  «  Aspiciebaut 
ad  invicem  discipuli,  hassitanles,  de  quo  di- 
ceret.  »  Inter  omnes  tamen  Simon  Petrus, 
quia  ferventior  erat,  dihgentius  require- 
bat '  :  «  Innuit  Simon  Petrus  ilh  discipulo 
quem  dihgebat  Jesus,  et  dixit  ei  :  Quis  est, 
de  quo  dicit  ?  »  Maluit  autem  Dominus,  quod 
omnes  turbarentur,  quam  quod  ihe  omnibus 
detegeretur,  ut  formam  daret,  quod  non  est 
occuhum  vitiumfacile  publicandum.  Propter 
quod  dicitur  *  :  «  Audisti  verbum  adversus 
proximum  tuum?  commoriatur  in  te,  fidens 
quoniam  non  te  dirumpet.  »  Tamen  Domi- 
nus  Simoni  Petro  per  Joannem  indicavit,  si- 
cut  dicitur ' :  «  Ihe  est,  cui  ego  intinctum  pa- 
nem  porrexero  :  »  quia  non  reputatur  publi- 
cum,  quod  ex  charitate  ad  cautelam  pralato 
detegitur  propter  pericuhim  vitandum. 

24.  Facta  est  autem  et  contentio  inter 
eos,  etc.  Postquam  descripsit  machinatio- 
nem  proditionis,  et  institutionem  sacramenti 
aharis,  hic  tcrtio  describit  providam  erudi- 
tionem  discipulorum.  Et  quoniam  duphciter 
paratur  homo  ad  ruinam  :  vel  per  arrogan- 
tiam  iu  prosperis,  vel  per  inconstantiam  in 
adversis;  ideo  pars  ista  habet  duas  partes  : 
in  quarum  prima  reprimit  discipulorum  ar- 
rogantiam ;  in  secunda  vero  animat  et  robo- 
rat  eorum  inconstantiam,  ibi  *  :  Ait  aiitem 
Dominns  :  Simon,  etc.  In  reprimendo  ergo 
discipulorum  arrogantiam,  quatuor  intro- 
ducuntur  ab  Evangehsta  :  scihcet  litigium 
arrogantiam  detegens,  documentum  arro- 
gantiam  reprimens,  exemplum  humihtatem 
suadens,  et  prsemium  ad  humihtatem  aUi- 
ciens. 

Primo  ergo,  quantum  ad  litigium  arrogan- 
tiam  detegens,  dicit :  Facta  est  autem  et  con- 
tentio  inter  eos,  quis  eorum  videretur  esse 

'  Joan.,  xui,  22.  —  '  Ibid.,  24.  —  '  Eccli.,  xix,  10. 
»  Joan.,  XIII,  26.  —  '  liif.,  v.  31.  —  «  Jac,  iv,  1.  — 
'  1  Cor..  III,  3.  -  "  Ibid.,  .xi,  16.  -  "  Prov.,xx,  3.  — 


major.  Quse  fuerit  hujus  contentionis  occa- 
sio,  nescitur.  Contentio  tamen  est  signum 
amoris  privati  boni ;  unde  Jacobus  ^  :  «  Unde 
beha  et  lites  in  vobis?  Nonne  ex  concupis- 
centiis  vestris,  qua;  militant  in  membris  ves- 
tris  ?  «  Contentio  autem  de  primatu  signum 
est  amoris  excehentiaj  et  dominii.  Et  hic 
amor  nondum  erat  extinctus  in  Apostolis 
ante  adventum  Spiritus  sancti.  Unde  eis  po- 
terat  dici  iUud  "  :  «  Cum  enim  sit  inter  vos 
zelus  et  contentio,  nonne  carnales  estis,  et 
secundum  homiuem  ambulatis?  »  Undecon- 
tentio  ista  non  est  trahenda  in  exemplum, 
quia  repressa  fuit  per  Christum,  et  per  apo- 
stolum  Paulum  dissuadetur.  Nam  dicitur '  : 
M  Si  quis  videtur  inter  vos  eontentiosus  esse, 
nos  talem  consuetudinem  non  habemus,  ne- 
que  Ecclesia  Dei.  »  Quia ' «  honor  est  homini 
qui  separat  se  a  contentionibus.  »  Sed  haec 
consuetudo  recessit  ab  aula.  Imo,  sicut  im- 
minente  passione  Christi  contenderunt  de 
primatu;  sic,  imminente  mortepraelati,  con- 
tentio  fit  infer  canonicos,  quis  debeat  prce- 
poni.  Uude  tahbus  polest  dici  illud  '»  :«  Non 
laudo  vos,  quod  non  in  melius ,  sed  in  dete- 
rius  convenitis  :  »    quia  potius  adhaerent 
contentioni  carnalium,  quam  paci  et  unitati 
spiritualium ,    quam   eis    reliquit  Christus 
morte,  secundum  ihud  "  :  «  Pacem  rehnquo 
vobis,  pacem  meam  do  vobis.  »  Unde  Joseph 
dixit  fratribus  suis  "  :  «  Ne  irascamini  in 
via,  » 

Secundo,  quantum  ad  documentum  arro- 
gantiam  reprimens,  subdit  (v.  25) :  Dixit  au- 
tem  eis  :  Regesgentiumdominayitur  eorum, 
per  ambitionem  excehentiae,  secundum  il- 
lud  "  :«  Arphaxad  («)  rexMedorum  subjuga- 
verat  multas  gentes  suo  imperio.  »  Sequi- 
tur  "  :  «  Et  gloriabatur  quasi  potens  in  po- 
tentia  exercitus  sui,  et  in  gloria  quadriga- 
rum  suarum.  »  Et  qui  potestatem  habent  su- 
per  eos,  benefici  vocantur,  per  nomen  hono- 
rabile.  Tales  sunt  de  quibus  in  Psalmo  '» : 

1»  I  Cor.,  XI,  17.  —  '1  Joan.,  xiv,  27.  —  12  Gen.,  .\lv 
24,  —  i'Ju(iith,  I,  l._  IV  Ibid.,  4.  —  's  Psal.  XLViii' 
12, 13.  ' 

(0)  Edil.  Vatic.  Arphasal;  Edil.  Vcn.  Arpbasax. 


184  EVANGELU 

«  Vocaverunt  nomina  sua  in  terris  suis.  » 
Et  statim  suMitur  :  «  Et  homo  cum  in  ho- 
nore  esset,  iion  intellexit,  »  etc. 

26.  Vos  aulem  non  sic;  sed  qui  major  est 
in  vohis,  fiat  sicitt  major,  per  humihtatein 
in  corde,  secundum  illud  '  :  «  Quanto  ma- 
gnus  es,  humilia  te  in  omnibus,  et  coram 
Deo  invenies  gratiam. »  Nam  dicitur  * :  »  Ma- 
gnus  cst  judex,  et  potens  est  in  honore;  sed 
nonestmajor  illo,  qui  timetDeum.  »  Etqui 
prcecessor  est ,  sicut  ministrator,  per  humi- 
liationem  inexterioriconversatione':  o  Qui- 
cumque  voluerit  inter  vos  major  fleri,  sit 
vester  minister;  etqui  volueritintervospri- 
mus  esse,  erit  vester  servus.  »  Et  ideo  in  pa- 
rabola  supra  *  dicitur  :  «  Cum  vocatus  fueris 
ad  nuptias,  recumbe  in  novissimo  loco.  »  Et 
rationem  ibidem  reddit  :  «  Quia  omnis  qui 
se  exaltat,  humiliabitur  :  et  qui  se  humiliat, 
exallabitur.  »  Hoc  autem  dicitur  non  ut  gra- 
dus  deseratur,  vel  ordo  perturhetur,  veljus- 
titia  omittatur,  sed  ut  privatus  excelientia? 
amor  suspendatur.  "  «  Rectorem  te  posue- 
runt?  noli  extoili :  esto  in  illis  quasi  unus  ex 
ipsis ;  curam  illorum  habe.  »  Et  hoc  maxime 
clericis  compelit,  secundum  illud  ° :  «  Neque 
ut  dominantes  in  cleris,  sed  forma  facti  grc- 
gis  ex  animo.»  Unde  Glossa  '  :«  Necesse  est 
ut  rectorem  [a]  subditis  et  inatrem  pie- 
tas,  et  patrem  exiiibeat  disciplina.  Alque  in- 
ter  haec  sollicita  circuinspectione  providen- 
dum,  ne  aut  districtio  rigida,  aut  pietas  sit 
remissa.  »  Et  de  hoc  in  Paulo  exemplum, 
qui  dicebat  bonis  ^  :  «  Facti  sumus  parvuli  in 
inedio  vestri,  tanquam  si  nutrix  foveat, »  etc; 
pater  etiam  severus  fuit  Corinthiis'  :  «  Prae- 
dixi  enim  et  prsedico,  ut  pi'aiseiis  vobis,  et 
nunc  absens  iis,  qui  ante  peccaverunt,  et  cae- 
teris  omnibus,  quoniam  si  venero  iteruiii, 
non  parcam.  An  experimentum  quaeritis 
ejus,  qui  in  me  loquitur  Christus?  » 

Terlio,  quautum  ad  exemplum  humilita- 

tem  suadcns,  sul)jungit  (v.  27)  :  JVarn  quis 

1  Eccli.,  m,  20.  —  ''  Ibid.,  x,  27.  —  »  Mailh..  xx, 
26.  —  »  Sup.,  XIV,  10,  II.  —  5  Eccli.,  xxxil,  1.  — 
«  I  Pelr.,  V,  3.  —  '  Bed.,  m  Luc,  lib.  VI,  c.  xcu.  — 
*  1  Thcss.,  II,  7.  —  »  II  Cor.,  xiii,  2.  —  '«  Sup.,  xvii, 


SANCTI  LUC^ 

major  est,  qui  recumbit,  an  qui  minislrat? 
Hoc  quaerit  sicut  per  se  uotum,  et  ideo  re- 
spondit :  Nonne  qui  reciunljit?  Hoc  est  qui- 
dem  verum ,  secundum  ordine  qui  atten- 
ditur  secunduin  morem,  et  usum  munda- 
num.  Unde  supra  '"  :  «  Quis  autem  vestrum 
habens  servum ,  qui  reverso  de  agro,  dicat 
illi  :  Statim  transi,  et  recumbe;  et  non  ma- 
gis  :  Veni,  et  ministra  mihi?  »  Sed  aliter  est 
secundum  ordinem  divinum ;  ideo  subdit  : 
Ego  autem  in  medio  vestrum  sum  sicut  qui 
ministrat,  ad  dandum  hiimilitatis  exem- 
plum  :  quod  potissime  fecit  in  coena  illa  ul- 
tima,  in  qua  lavit  pedes  discipulorum ,  sicut 
dicitur  ibi,  ubi  siilijungitur  "  :«  Vos  vocatis 
me  Magister,  et  Domine ;  et  hene  dicitis,  sum 
etenim.  Si  ergo  ego  lavi  pedes  vestros,  Do- 
minus  et  Magister,  et  vos  debetis  alter  alte- 
rius  lavare  pedes.  »  Rationem  autem  conse- 
quenter  ipse  reddit :  «  Nou  est  servus  major 
Domino  suo,  neque  apostolus  major  est  eo 
qui  misit  ilhim.  »  Si  ergo  cuiu  Chrislus  es- 
set  supeiior,  humillime  iniiiistravit,  multo 
fortius  et  oinnes  Cliristi  discipuli.  Chrysosto- 
mus  '^ :  «  Non  est  verus  discipulus,  qui  non 
imitatiir  magistrum;  nec  vera  imago,  quai 
iion  estsimilis  auclori  [b).  »Unde  licet  semper 
fuerit  periculosum  erigi  in  superbiam,  nunc 
peiiculosissimum  est  post  tantam  humihta- 
tem  ostensam ;  et  ideo  dicitur  "  :«  Uoc  enim 
sentite  iu  vobis,  quod  et  iii  Cliristo  Jesu,  qui 
cuni  in  forma  Dei  esset,  non  rapinam  arbi- 
tralus  est  esse  se  aequalem  Deo,  »  etc. 

Quarto,  quantum  ad  praemiuni  ad  humili- 
talem  alliciens,  adjungit  (v.  28) :  Vos  autem 
estis  qui  permansistis  mecum  in  tentationi- 
bus  meis ,  per  sustineuliain  tribulationis. 
Tales  sunt,  de  quibus  dicitur  '* :  «  Hi  sunt, 
qui  venerunt  de  tribulatione  magna ,  et  la- 
verunt  stolas  suas,  et  dealbaverunt  eas  ui 
sanguine  agni.  »  Et  hujusmodi  sunt  veri 
amici;  quia  "  «  omni  tempore  diUgit,  qui 
amicus  est ,  et  frater  iu  angustiis  compro- 

7-S,  nuoad  sensum.  —    "  Joan.,   xiii,  13-14,  lli.  — 
'■  Imo  auctor  0;y  v.  imjjer/'.  in  Matt/i.,  hom.  .\xxv.  — 
'3  Philip.,  11,7.—  "  Apoc,  VII,  14.— i»P(Oi'.,xvil,  17. 
(o)  C(et.  edtt.  coiTecUonem,  —  (6)  actori. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXII. 


m 


batur.  »  Et ' :  «  Si  possides  amicum ,  in  ten- 
tatione  posside  eum.  »  Et  quoniam  qui  par- 
ticeps  est  in  trihulatione ,  debet  esse  parti- 
ceps  iu  lionore ,  ideo  addit  (v.  29)  :  Et  ego 
dispono  vobis ,  sicut  mihi  pater  meus,  re- 
gnum :  (v.  30)  ut  edatis  et  bibatis  super  men- 
sam  meam  in  regno  meo,  per  abundantiam 
satietatis,  secundum  illud"^:  «Fidelissermo: 
nam  si  commortui  sumus ,  et  convivemus ; 
si  sustinebimus  ,  et  conregnabimus.  »  Et  ^  : 
«  Particeps  in  tribulatione  et  regno.  »  Pater 
disposuit  filio ,  quod  perveniret  ad  esaltatio- 
nem  per  humiliationem  :  nam  infra  dicitur ' : 
a  Nonne  ha^c  oportuit  pati  Christum,  et  ita 
intrare  in  gloriam  suam  ?  »  Et  ^  :  «  Humi- 
liavit  semetipsum. »  Et  post :  «  Propter  quod 
et  Deus  exaltavit  illum ,  et  donavit  illi  uo- 
men ,  »  etc.  Sic  et  Filius  disponit  nobis  eo- 
dem  modo ,  et  quantum  ad  viam ,  et  quan- 
tum  ad  patriam.  Unde  in  Joanne  (a)  ^:  «Si  quis 
mihi  ministrat,  me  sequatur  :  et  ubi  sum 
ego,  illic  et  minister  meus  erit.  »  Quod  non 
solum   dicit  quoad  convivium  refectionis, 
verum  et  solium  honoris ;  et  ideo  addit  : 
Et  sedeatis  super  thronos ,  judicantes  duo- 
decim  tribus  Israel ,  per  excellentiam  digni- 
tatis.  Et  hoc  debetur  perfectis  ,  qui  judica- 
bunt ,  et  non  judicabuntur,  de  quibus  in 
Matlhceo  [b) ' :  «Vos,  qui  secuti  estis  me, »  etc. 
Et  in  talium  persona  dicitur  *  :   «  Nescitis 
quoniam  Angelos  judicubimus?  quanto  ma- 
gis  sjecularia  ?  »  Hoc  autem  debetur  perfec- 
tae  humihtati ,  secundum  illud  "  :  «  Causa 
tua  quasi  impii  judicata  est.  »  Et  iterum  : 
«Non  salvat  impios,  et  judicium  pauperibus 
tribuit;  »  illis  scilicet  qui  vincunt  superbiae 
fastum.  Propterea  dicitur  '"  :  «  Qui  vicerit, 
dabo  ei  sedere  mecum  in  throno  meo ;  sicut 
et  cgj  vici,  et  consedi  cum  patre  meo  in 
throno  ejus.  »  Et  hoc  est  praemium  humi- 
lium  "  :«  Si  quis  mihi  ministraverit ,  hono- 
rificabit  eum  pater  meus.  » 
31.  Ait  autem   Dominus  Simoni ,   etc. 

'  Ecdi.,  VI,  7.  —  2  II  Tim.,  n,  H.  -  a  Apoc.,i,  9. 
'  Inf.,  XXIV,  26.  —  5  Vhilip.,  II,  8,  9.  —  «  Joan.,  xii, 
26.  -'  Mallh.,  xix,  28.  —  »1  Cor.,  vi,  3.  —  »  Jo/j, 
XXXVI,  17.  —  1»  Apoc,  111,  21.  -  »'  Joan.,  xil,  20.  — 


Post  repressam  discipulorum  arrogantiam , 
hic  animat  eos  ad  constantiam  contra  peri- 
cula  imminentia.  Et  quoniam  in  periculis 
opus  est  coustantia  coutra  violentiam,  et 
opus  est  cautela  contra  frauduleutiam  (nam 
diabolustentat  ut  leo,  tentat  etiam  ut  draco) ; 
ideo  pars  ista  habet  duas  partes,  in  quarum 
prima  animat  discipnlos  ad  constantiam  ;  in 
secunda  vero  solhcilat  ad  cautelam ,  ibi  **  : 
Et  dixit  eis :  Quando  misi  vos ,  etc.  Animans 
autem  ad  constantiam ,  praemunit  contra 
tentationem,  ostendit  (c)  ad  defeusionem, 
et  compescit  pi^sesumptionem. 

Primo  ergo,  quantum  ad  praenuntiatio- 
nem  tentationis ,  dicit :  Ait  autem  Dominus 
Simoni  :  Simon,  ecce  satanas  expetivitvos, 
ut  cribraret  sicut  triticum.  Specialiter  Simo- 
nem  alloquitur,  tanquam  principalem  inter 
omnes  apostolos.  Nam  ei  dictum  est '° : «  Bea- 
tus  es,  Simon  Jiar-Jona ;  »  et  post :  «  Et  ego 
dico  tibi,  quia  tu  es  Petrus,  et  super  hanc 
peiram  ffidificabo  Ecclesiam  meam.  »  Islum 
ergo,  tanquam  principalem  lapidem  et  fun- 
damentalem,  prsemunit,  ostendendo  pericu- 
lum  pugn«  hostilis.  Quia  enim  diabolus  ad- 
versatur  nobis,  ideo  dicitur  satanas,  secun- 
dum  illud  '* : «  Et  satau  sfabat  a  dexlris  ejus, 
ut  adversaretur  ei.  »  Iste  autem  semper  de- 
sideratpersequi  virosjustos;  sednon  potest, 
nisi  quantum  permittitur  a  Domino.  Ideo 
dicitur  cxpetere ,  s\c\x\.  s.Yiommo  permissus 
est  Job  '^ :  «  Quadam  autem  die ,  cum  venis- 
sent  fllii  Dei ,  et  assisterent  coram  Domino, 
adfuit  inter  eos  etiam  satan  :  data  est  autem 
ei  potestas ,  »  etc.  Concutit  etiam  viros  per- 
fectos ,  sicut  concutitur  triticum  in  cribro. 
Quia  sicut  triticum ,  dum  cribratur,  expur- 
gatur;  sic  et  viri  sancti  in  tribulationibus. 
Unde  Glossa  :  «  Cum  vero  Satanas  expetit 
tentare  ,  et  velut  qui  triticum  purgat,  ven- 
tilando  concutere,  docemur  nullius  fidem  a 
diabolo,  nisi  permittente  Deo,  posse  tentari. » 

1-  Inf.,   V.  35.  —  "  Matth.,  xvi,   17,   18.  —  "  Zuch., 
III,  1.  —  "  Joh,  I,  6. 

(«)  Ccet.  e.dil.  Uude  Joaiiues.  —  («)  Hem  De  quibus 
Mutthajus.  —  (c)  Suppl.  auxilium,  vel  mppr.  ad. 


186 


Sicut  autcm  cuiu  cribratur  triticuai ,  iiiliil 
remanet  iii  eo,  nisi  pulvis;  sic  diabolus  non 
capit,  nisi  perversos' :  «  Sicut  inpercussura 
cribri  remanebit  stercus(«),sic  aporiahomi- 
nis  in  cogitatu  illius. »  In  hocenimcribro  mali 
non  cribraiitur^  :  a  Cuncutiam  in  omnibus 
gentibus  domum  Israel,  sicut  concutilur  tri- 
ticum  iu  cribro  :  et  non  cadet  lapillus  super 
terram.  » 

Secundo ,  quantum  ad  ostensionem  defen- 
sionis ,  adjungit  (v.  3-2)  :  E(/o  autem  rofjavi 
pro  te,  ut  non  deficiat  fides  tiia.  Hic  rogavit 
Dominus,  non  ut  Petrus  iion  caderet,  sed 
ut  non  deflceret ;  quia  quamvis  ceciderit, 
resurrexit,  secundnm  illud  '  :  «  Conversus 
Dominus  respexit  Petrura.  »  Vel  potest  illud 
referri  ad  ecclesiam  Petri  :  pro  hujus  flde 
rogavit  Dominus ,  sccundum  illud  *  :  « Non 
pro  eis  tantum  rogo ;  sed  et  pro  eis ,  qui 
credituri  sunt  per  verbum  eorum  in  me.  » 
Et  haec  Ecclesia ,  quse  designatur  per  Petri 
naviculam  ,  licet  concutiatur,  tamen  non 
naufragatur.  Hoc  enim  posuit  Deus  in  Eccle- 
sia  ad  confirmationem  aliarum ;  ideo  addit : 
Et  tu  aliquando  conversus,  confirma  fratres 
tuos  :  quia,  sicut  dicitur  '  :  «  Debemus  nos 
firmiores,  imbecillitates  inflrmorum  susti- 
nere  ,  »  etc.  Et  hoc  est  ordinatum  ,  secun  • 
dum  illud «:  «  Frater  qui  adjuvatur  a  1'ratre, 
quasi  civitas  flrma.  »  Ex  quo  apparet  quod 
Christus  ipse  orando  et  interpellando  confir- 
mat  principalia  Ecclesise  membra.  Propter 
quod  dicitur ' :  «  Deo  autem  gratias,  qui  de- 
dit  nobis  victoriam  per  Dominum  uostrnm 
Jesum  Christum.  »  Et '  :  «  Deus  autem  om- 
nis  gratiae,  qui  vocavit  nosin  aefernam  suam 
gloriam  in  Christo  Jesu ,  modicum  passos  , 
ipse  perflciet ,  conflrmabit ,  solidabitque.  » 
Sed  per  principalia  confirmat  inflrma,  se- 
cuiidum  illud ' :  «  Desidero  enim  videre  vos, 
ut  ahquid  impertiar  vobis  gratiae  spiritualis 
ad  confirmandos  vos,  id  est,  simul  consoiari 


EVANGKLIl  SANCTI  LUCjE 

in  vobis ,  »  etc.  Uude  et  de  sancto  Job  dici- 
tur  "> :  «Vacillantes  conflrmaverunt  sermones 
tui. » 

Tertio,  quantum  ad  repressionem  prae- 
sumptionis,  subjungit  (v.33)  :  Quidixit  ei: 
Domine,  tecumparatussum,  et  in  carcerern, 
et  in  mortem  ire.  lioc  verbum  fuit  amoris 
et  fervoris ;  sed  tamen  hoc  erat  cujusdam 
praesumptionis,  quia  illud  promittit  ad  quod 
non  sufficit,  scihcet  quod  paratus  sit  pro 
Christo  et  cum  Christo  mori,  cum  sit  opus 
perfectissimaecharitatis.UndeHieronymus": 
«  Avis  sine  ponnis  in  altum  volare  nilitur; 
sed  corpus  aggravat  animam,  ut  timore  hu- 
manse  mortis  timor  Domini  superetur.  »  Un- 
de  Petrushic  dupliciter  praesumpsit :  et  quia, 
supra  vires,dc  viribus  propriis  sentit,  unde 
Joannes  " :«  Jesus  dixitPetro :  Quo  ego  vado, 
non  poles  me  modo  sequi :  »  dixit  ib)  enim 
Petrus"  :«Quarenonpossum  te  sequimodo? 
Animam  meam  pro  te  ponam ;  »  et  iterum 
quia  se  aliis  praeposuit ,  unde  Marcus  '* : 
«  Et  si  omnes  scandalizati  fuerint,  sed  non 
ego.  »  Unde  Chrysostomus '^  :aDuplex  enim 
crimen  erat ,  tum  quia  Christo  repugnavit 
ac  restitit,  tumquia  caeteris  seipsum  praepo- 
suit.  »  Et  ideohaec  prajsumptio  compescenda 
erat ;  et  propterea  subditur  (v.  34) :  At[c)  ille 
dixit :  Dico  tibi ,  Petre,  non  cantabit  hodie 
galltis ,  donec  ter  abnec/es  nosse  me.  Chry- 
sostomus  '•=  :  « Idcirco  igilur  permisit  ut  ca- 
deret,  ut  in  omnibus  disceret  Christo  parere, 
verioraque  dicta  istius  crederet,  quam  sua 
sibi  conscientia  lestaretur.  »  Et  post '' :«  Ex 
hoc  apparet ,  quod  nou  sufflcit  desiderium 
hominis,  nisi  nutu  superiori  [d)  poliatur. » 
Unde  Augustinus,  de  Vcrbis  Domini  "*,  dicit 
quod  Dominus  locutus  esl  ad  Petrum,  sicut 
medicus  ad  jegrotum,  qui  credit  se  esse  sa- 
num.  Dicit  enim  sic  :  «  Sicut  medicus  tan- 
gens  venam  cordis  Petri,  dicebat,  »  etc,  nun 
incitando  ad  negationem,  sed  compescendo 


'  EccU.,  xxvii,  5.  —  2  Amos,  ix,  9.  -  '  luf.,  v.  01. 
^Joan.,  XVII,  20.  —  ^  Hom.,  xv,  I.  —  "  Prov.,  xvir, 
19.—  '  1  Cor.,  XV,  57.—  "  1  Petr.,  V,  10.-  »  Rom.,  i, 
11,  12.  —  1°  Job,  IV,  4.  —  "  Hieron.,  in  Marc.,c.  Mv. 
—  '•  Joan.,  xiii,  36.  -  "  Ibid.,  37.  -  »•  Marc  ,  ,xiv. 


29.  —  i»  Chrysosl.  in  Matth.,  hom.  Lxxsm,  al.  lxxxii, 
n.  3.—  "  Ibid.,  paulo  anle.—  "  Ibid.,  n.  4.—  ".\ug., 
de  Verbis  Dom.,  serm.  .\Llx,  al.  cxxxvii,  n.  3. 

(o)  Vulg.  pulvis.  —  (4)  C(Bt.  edit.  dicil.  —  (c)  Item 
Et.  —  ('/) /toK  superioris. 


EXPOSITIO  IN 

praesumptionem.  UndeGlossa:  olUe  qui  no- 
vit  quid  sit  in  homine ,  ne  quis  de  statu  suo 
incaute  confldat,  vel  de  casu  incautius  diffi- 
dat,  sicut  Deus,  modum,  tempus ,  nume- 
rum  negationis  ejus  prajdicit.  et  sicut  mise- 
ricors,  auxiliumsuae  defensionis  promittit.o 
Ipse  ergo  Dominus  ,  qui  scit  flgmentum 
nostrum,  qui  scit  cogilationes  hominum  esse 
vanas,  prsedicit  casum  ,  ut  ostendat  verum 
esse  illud,  quod  dicitur  '  :  «  Qui  confldit  in 
corde  suo ,  stultus  est ;  qui  autem  graditur 
sapienter,  ipse  laudabitur.  »  Si  quis  autem 
quserat,  utrum  Petrus  crediderit  Dominum 
dixisse  verum ,  aut  falsum ,  dico  quod  cre- 
didit  verum ,  sed  sub  conditione  ,  scilicet , 
nisi  diligenter  caveret  sibi.  Sciebat  enim 
quod  praedictio  Christi  in  nuUo  sibi  prseju- 
dicabat ,  sed  potius  prsenuntiabat  arbitrii  li- 
bertatem.  Videtur  autera  hoc,  quod  hic  di- 
citur  de  negatione  Petri ,  contrarium  esse  ei 
qnod  dicitur ' :  «  Priusquam  gallus  vocem  bis 
dederit,  ter  me  es  negaturus. »  Sed  ad  hoc  re- 
spondetur  quod  revera  ante  primum  cantum 
negavit  Petrus  semel,  et  ante  secundum  bis, 
et  ila  Petrus  ante  consummavit  trinani  ne- 
gationem,  quam  gallus  cantum  suum.  Est 
ergo  sensus  quod  gallus  non  cantabit,  id 
est,  non  percantabit,  id  est,  canticum  non 
cousummabit ,  vel  :  Antequam  (jallus  can- 
tet,  ter  nerjabis^  id  est,  trinam  negatio- 
nem  inchoabis;  vel  negabis,  id  est,  trinam 
negationem  in  proposito  consummabis. 

35.  Et  dixit  eis  :  Quando  misi  vos,  etc. 
Postquam  animavit  ad  constantiam ,  hic  sol- 
licitat  ad  cautelam.  Quod  quidem  facit  per 
tria,  scilicet  per  rememorationem  prseteri- 
torum,  per  circumspectionem  prsesenlium, 
et  per  provisionem  futurorum. 

P  irr.r'  crgo,  quantum  ad  rememorationem 
prseteritorum,  dicit  :  Et  dixit  eis  :  Quando 
misivos  sine  sacculo,  el  pera,  et  calceamen- 
tis,  numquid  aliquid  dcfuit  vobis  ?  (v.  36) 
At  illi  dixerwit:  Nihil.  UocautemDominus 

'  Prov.,  xxvin,  26.  —  2  Marc,  xiv,  30.  —8  Eccti., 
XI,  27.  —  «  Joh,  II,  10.  —  »  Ecde.,  viir,  7.  —  «  Gloss. 
interlia.    iii   huuc  loc.    —  '   Matth.,   vi,   31,   32.  — 


CAP.  XXII.  187 

requirit  ab  eis ,  ut  in  tempore  tribulationis 
memoresessent  praeteritae  quietis,  secundum 
illud  ' :  «  In  die  malorum  non  immemor  sis 
bonorum.  »  Et  Job  *  :  a  Si  bona  suscepimus 
de  manu  Dei,  mala  quare  non  sustinea- 
mus?  »  Yel  ideo  reducit  ad  memoriam,  ut 
ex  prseterito  det  cautelam  de  futuro,  quia 
'  «  ignorat  prajterita,  et  futura  nuUo  scire 
potest  nuntio.  »  Yel  idoo  quaerit,  ut  ostendat 
quod  divinitus  ortum  est  quod  et  iu  primi- 
tivaEcclesiaestobservatum,  ut  Evangelium 
nuntians  de  Evangelio  vivat.  Unde  Glossa  ' : 
«  Ne  quid  tollerent  in  via  praecepit,  ordiuans 
scilicet  ut  qui  Evangelium  nuutiat,  de  Evan- 
gelio  vivat.  »  Yel  ideo  quaerit,  ut  ostendat 
e.x;  responsione  sua,  quod  exequenti  diviua 
consilia  non  deessent  necessaria.  Propter 
quod  dicitur  '  :  «  Nolite  solliciti  esse,  dicen- 
tes  :  Quid  manducabimus,  aut  quid  bibe- 
mus,  aut  quo  operiemur?  »  Et  post :  «  Scit 
enim  pater  vester,  quia  his  omnibus  indige- 
tis. »  Hoc  autem  uon  dicit,  quia  Apostoli  nul- 
lam  sustinuerant  penuriam ;  sed  Deus  illam 
supplevit,  quantum  necesse  erat.  Unde  dici- 
tur  '  :  «  Aporiamur,  sed  non  destituimur.  » 
Glossa  ibi  ;  «  Quasi  :  pauperes  sumus  adeo, 
ut  nobis  necessaria  desint;  sed  non  destitui- 
mur  a  thesauro  Dei,  quia  Deus  pascit  nos.  » 
Et  impletur  illud '  :  «  Timete  Dominum,  om- 
nes  sancti  eju.s,  quoniam  nihil  deest  («)  timeu- 
tibus  eum.  »  Quia  exterior  inopia  cum  inte- 
riori  sufficientia  non  debet  reputari  pro  ino- 
pia ,  sed  opulentia.  Propter  quod  dicitur  '" : 
«  In  omnibus  divites  facli  estis  in  illo.  »  Se- 
quitur  :  «  Ut  nihil  vobis  desit  in  ulla  gra- 
tia.  »  Et ''  :  «  Tanquam  nihil  habentes ,  et 
omnia  possidentes.  »  Unde  Chrysostomus  : 
«  Maximam  habet  defensionem  inopia  :  ino- 
pem  et  uudum  neque  possum  ego  exuere. 
Phylai'gyriam  universa  contristant ;  non  so- 
lum  homines,  sed  etiam  vermes  et  tineae 
contra  cam  militant.  » 
Secundo,  quafltum  ad  circumspectionem 

8  II  Cor.,  IV,  8.  —  '■>  Psal.  xxxiii,  10.  —  '»  I  Cor.,  i, 
5,  7.  -  "  II  Cor.,  VI,  10. 
(a)  Vulg.  uon  est  inopia. 


188 


EVANGELll  SANCTI  LUCM 


praesentium,  subdit  :  Dixit  ergo  eis  :  Sed 
nunc  qui  habet  sacculum,  tollat  similiter  et 
peram,  ad  susteiitationem.  Uude  Glossa  : 
a  Instante  vero  raortis  articulo,  el  tota  illa 
gente  pastorem  simul  et  gregem  perse- 
quente,  congruam  tempori  regulam  decer- 
nit,  permittens  ut  tollant  necessaria  victui, 
donec  sopita  persecutorum  insania ,  tempus 
evangelizandi  redeat. »  Datur  autem  hic  lor- 
ma,  ut  inter  infideles  etextraneos,  et  perse- 
quentes  doctrinam  veritatis,  non  negligatur 
provisio  sustentationis.  Unde  Glossa  :  o  Si 
per  inhospitales  regiones  pergimus,  plura 
viatici  causa  licet  ierri,  quam  domi  habeba- 
mus.  »  Et  quia  in  persecutione  non  iustat 
solum  periculum  famis  ab  intra,  verum  etlam 
periculum  oppressionis  ab  extra,  ideo  ad- 
dit :  Et  qui  non  habet,  vendat  tunicam  suam, 
et  emat  gladium,  ad  defensionem.  Et  debet 
suppleri  afflrmative  :  Et  qvii  habet  gladium, 
tollat  scihcet,  et  qui  non  habet,  emat.  Sed 
cum  Dominus  uolit  vindictam  fleri  a  spiri- 
tualibus  viris,  utquid  mandat  gladium  emi? 
Unde  Ambrosiua  '  :  «  Cur  emere  jubes  gla- 
dium,  qui  me  ferire  prohibes?  Cur  haberi 
prsecipis,  quem  vetas  promi?  Nisi  forte  ut 
sit  parata  defensio,  non  ultio  necessaria,  et  vi- 
dear  potuisse  vindicari,  scd  noluisse.»  Potest 
etiam  dici^  quod  ad  spiritualem  intelleetum 
refertur,  ut  per  peram  intehigatur  affectus 
pietafis,  secundum  illud  '  :  «  Eleemosyna 
viri  quasi  sacculus  («)  cum  ipso.  »  Et  iu  hac 
pera  reponuntur  lapides  de  torrente  passio- 
nis,  secundum  illud  '  :  «  Elegit  sibi  David 
quinque  hmpidissimos  lapides  de  torrente, 
et  misit  eos  iu  peram  pastoralem.  »  Per  gla- 
dium  autem  intelligitur  zelus  verilatis,  quem 
debet  homo  primo  sibi  praecingere  per  mor- 
tiflcationem  carnalitatis  propriaj,  secuu- 
dum  illud  ' :  «  Accingere  gladio  tuo  super 
femur  tuum,  potentissime.  »  Et "  :  «  Unius- 
cujusque  ensis  super  femur  suum,  propter 
timores  uocturnos.  »  Et  debet  evaginari  ad 

>  Ambros.  in  Luc,  lib.  X,  n.  53.  —  »  Eccli.,  xvii, 
18.  —  s  1  Reg.,  XVII,  40.  —  '  Psal.  XLiv,  4.—  '  Cant., 
Ul,  8,  —  '  Jerem.,  XLViii,  10.  —  '  Joel.,  iii,  10.  — 


redargutionem  camalitatis  alienae,  secuu- 
dum  illud  * :  a  Maledictus  qui  prohibet  gla- 
dium  suum  a  sanguine.  »  Et ' :  «  Concidite 
aratra  vestra  in  gladios,  et  ligones  vestros  in 
lanceas.  Inflrmusdical:  Quiafortisegosum.B 
Haecduo,  scilicet  pera  etgladius,  assumenda 
sunt  in  tribulatione,  ut  pielatem  ad  natu- 
ram  (b),  zelum  vero  contra  vitia  habeamus. 
Tertio,  quantum  ad  providentiam  futuro- 
rum,  subjungit  (v.  37)  :  Dico  enim  vobis, 
quoniam  adhuc  quodhoc  scriptum  est,  opor- 
tet  impleri  in  7ne :  El  cum  iniquis  depututus 
est.  '  «  Tradidit  in  mortem  auimam  suam, 
et  cum  sceleratis  reputatus  est.  »  Congrue  au- 
tem  hoc  Dominus  praidicit  eis,  ut  ex  consi- 
derata  passione  sua  armentur  et  animen- 
tur,  secundum  illud  '  :  «  Christo  igitur 
passo,  »  etc,  «  et  vos  eadem  cogitatione  ar- 
mamini. »  Haec  est  armatura  accipienda,  se- 
cundum  illud  '"  :  «  Accipite  armaturam  Dei, 
ut  possitis  resistere  in  die  malo.  »  Et  quo- 
niam  nihil  magis  animat  hominem  in  tribu- 
latione,  quam  consideratio  fluis,  ideo  subdit ; 
Etenim  ea  quoi  sunt  de  me,  finem  habent, 
scilicet  per  passiouem  immiuentem.  Nam 
supra  dicitur  "  :  «  Consummabuntur  omnia 
quae  scripta  suut  per  l'rophetas  de  filio  ho- 
minis.  »  In  hac  quidem  flnali  tribulatioue 
non  debet  esse  defectus  spiritualis  armatu- 
rae,  quae  nunquam  deerit  Ecclesiae;  in  cujus 
designationem  subdit  (v.  38)  :  At  illi  dixe- 
runt :  Domine,  ecce  gladii  duo  hic.  At  ille 
dixit  eis  :  Satis  est.  Ex  quo  apparet  quod 
verbum  Christi  plus  refertur  ad  iutellectum 
spiritualem,  quam  carnalem.  Nam  duo  gla- 
dii  nunquam  satis  essent  ad  defensionem 
conlra  illara  innumerabilera  multitudinem, 
qxii  cum  gladiis  et  fustibus  venerunt.  Quod 
ergo  dicit,  Satis  est,  intelligitur  de  signato. 
Nam  per  duos  hos  gladios  intelliguntur  duo 
Testamenta  ",  in  quibus  sufflciens  contine- 
tur  doctrina,  ad  defeudendam  universalem 

»  Isa.,  Llll,  12.  —  '  I  Petr.,  iv,  1.  —  •»  Kphes.,  vi,  13. 
"  Sup.,  xviii,  31.  —  '■  Ita  Ambros.,  in  Luc.,  lib.  .\, 
D.  55. 

(u)  Vuly.  signaoulum.  —  (*)  Forte  legendum  virlu- 
tem. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXII. 


189 


Ecclesiam ,  secunduni  illud  ' :  «  Sicut  turris 
David  collum  tuum^  quas  sedificata  est  cum 
propugnaculis  :  mille  clypei  pendent  ex  ea, 
omnis  armatura  fortium.  »  Designatur 
etiam  [a)  per  [b]  gratiarum  geminatum  (c) ; 
etin  designationemhujus  Seraphin  tulit  cum 
forcipedealtari  calculum,  qui  in  duobus  bra- 
chiolis  duplicem  habet  cultelhmi.  In  hujus 
etiam  designationem  dicitur  ^  quod  «  de  ore 
ejus  exibat  gladius  ex  utraque  parte  acu- 
tus.  »  Et  de  his  Isaias  '  :  «  Conflabunt  gla- 
dios  suos  in  vomeres  :  »  quia  Veteris  Testa- 
menli  verba  utiha  sunt  ad  prtedicationem. 
Vel  per  duos  gladios  intelligitur  duplex  ar- 
matura,  scilicet  spiritualis,  et  materialis. 
Unde  Bernardus  ad  Eufjenium  '  :  «  Si  nullo 
modo  ad  te  pcrtineret  gladius  materialis,  di- 
centibus  Apostolis :  Ecce  rjlaclii  duo  hic,  non 
respondisset  Dominus  :  Satis  est,  sed  :  Nimis 
est.  Uterque  ergo  est  Ecclesiae,  et  spiritualis 
scilicet,  et  materialis.  Sed  hic  quidem  pro 
Ecclesia ;  ille  vero  ab  Ecclesia  est  extrahen- 
dus  :  ille  saeerdotis,  is  militis  manu;  sed 
sane  ad  nutum  Sacerdotis,  et  jussum  Impe- 
ratoris. » 

39.  Et  egressus  ibat  seciindum  consuetu- 
dinem,  etc.  Post  descriptam  machinationem 
proditoris,  et  informationem  discipulorum, 
describit  hic  Evangelisla  orationem  hominis 
Christi  ad  Deum  :  et  hoc  quantum  ad  septi- 
oratio-  ^ormem  conditionem,  quae  debet  esse  in  ora- 
ni^  con-  tione.  Debet  enim  esse  secreta,  sollicita,  de- 

diliones 

septem.  vota,  discreta ,  vigorosa,  anxia,  et  circum- 
specta. 

Primo  ergo,  quantum  ad  orationis  secre- 
tum  ex  parte  loci,  dixit  :  Et  erjressiis  ibat 
secundum  consuetudinem  in  montem  Oliva- 
rum.  Consuetudo  enim  sua  erat  orare  in 
monte  illo,  quia  locus  ille  erat  secretus,  ut  in- 
sinuet  quod  devota  oratio  fugere  debet  publi- 
cum ;  propter  quod  in  Matthceo  [d) ' : «  Tu  au- 
tem  cum  oraveris,  intraincubiculum  tuum, 

'  Cant.,  IV,  4.  —  '  Aiioc,  Xl.x,  15.  —  '  Im.,  ii,  4.  — 
'Bern.,  de  Consider.  lib.  IV,  c.  III,  n.  7.  —  »  Matt/i., 
VI,  G.  —  'Oi-e.,  II,  14.  —  '  Mattli.,  xiv,  23.  —  «  l'sal. 
XXII,  S.  —  "  Matth.,  XXVI,  ■il.  —  '•  Psal.  Lxxvi,  3.  — 
'1  II  1'aral.,  xx,  12.  —  i«  Matth.,  vi,  Vi. 


et  clauso  ostio,  ora  patrem  tuum ,  »  etc. 
In  Osea  (e)  *  :  «  Ducam  eaiu  in  solitudinem, 
etloquar  ad  cor  ejus.  »  Sive  quia  locus  erat 
eminens,  ad  quein  debet  orans  ascendere ; 
ratione  cujus  dicitur  '  :  «  Dimissa  turba,  as- 
cendit  in  montem  solus  orare.  »  Sive  etiam 
quia  mons  erat  Olivarum,  et  (/)  unctionis  et 
pietatis,  ex  qua  Deus  debet  orari,  secun- 
dum  illud  *  :  «  Impinguasti  in  oleo  caput 
meum ,  »  etc.  Sive  etiam  quia  de  illo  ioco 
ascensurus  erat  in  coilum,  ut  sciremus  quia 
inde  ascendereinus  ad  ccelos,  imde  vigilamus 
et  orainus,  et  non  reconciliamur.  Principalis 
tamen  ratio  erat  secretum;  imde  et  solos 
permisit  ire  discipulos;  propter  quod  addit  : 
Secutisuntautcmillum  et  discipuli, ta.nquam 
famihares  et  privati,  quos  etiam  elegit,  co- 
ram  quibus  in  nionte  transfiguratus  fuit. 
Unde  Matthaeus ' :  «  Assumpto  Petro  et  duo- 
bus  flliis  Zebedaei ,  ccepit  contristari  et mcestus 
esse.  » 

Secundo,  quantum  ad  orationis  sollicitu- 
dinem  ex  parte  animi,  subdit  (v.  -40)  :  Et 
cum  pervenisset  adlocum,  dixit  illis :  Orate, 
ne  intretis  in  tentationem.  Ex  quo  apparet 
quod  Dominus  soUicite  orabat,  et  ad  oratio- 
nem  discipulos  sollicitabat,  ut  doceret  solli- 
cite  orandum  propter  imminentia  pericula. 
Tunc  enim  potissime  oralioni  insistendum 
est,  secundum  illud  '" :  «In  die  tribulationis 
meae  Deum  exquisivi,  manibus  meis,  »  etc. 
Quundo  enim  tentatio  imminet  gravis,  opor- 
tet  tunc  implorare  auxilium  de  excelsis,  se- 
cundum  illud  "  :  «  Cum  ignoremus  quid 
agere  debeamus ,  hoc  solum  habemus  resi- 
dui,  ut  oculos nostros  dirigamus ad  te.  »  Cum 
autem  homo  tentatur,  oportet  ipsum  petere 
auxilium  ne  vincatur.  Et  hoc  petitur  in  Ora- 
tione  Dominica  '^  :  «  Et  ne  nos  inducas  in 
tenlationem.  »  Unde  qui  in  tentatioue  non 
vigilat  et  orat,  socius  est  furis,  quia,  ciiin 
sentiat  hostes,  non  clainal  ad  Domiiium,  ut 
castrumetejus  milites  succurrant.  Unde  su- 

(a)  C(st.  edit.  tameii.  —  (h)  Suppl.  duos  gladios.  — 
(c)  Lcrj.  geuiinalio.  —  (</)  Ccet.  edit.  Malthieus.  — 
(e)  Oscas.  —  (/)  Lcg.  id  cst. 


490 


EVANGELll  SANCTI  LUC^ 


pra  '  :  «  Vigilate  itaque  omni  tempore  oran- 
tes,  ut  digni  habeamini  fugere  ista  omnia 
quai  futura  sunt .  » 

Terlio,  quantuni  ad  or.ilionis  devotionem 
ex  parte  modi  orandi,  subdit  (v.  Ai)  :  Et  ipse 
avulsus  est  ab  eis  quantum  jactus  est  lapi- 
dis ,  ct  posilis  genibus  orabat.  In  quo  osten- 
dit  el  devotionem,  et  humilitalem,  et  reve- 
rentiam  cordis.  Unde  bene  orabat,  positis 
fjenibus,  ut  luimilitatem  mentis  liabitu  cor- 
poris  ostenderet.  Et  hoc  quidem  conveniens 
erat,  nam  talis  oralio  maxime  placet,  secun- 
dum  illud  ^  :  «  Oratio  Imniiliautis  se  nubes 
penelrabit,  et  donec  propinquct,  non  conso- 
lal)ilur.  »  Unde  etiani  iu  Psalmo  ■'  :  «  Re- 
spexit  in  oralionem  humilium,  et  non  spre- 
vit  precem  eoruai.  »  Et  ideo  Judith  '• :  «  Hu- 
milium  et  mansuetorum  seinper  tibi  placuit 
deprecatio.  »  Iloc  modo  orabat  Paulus  "  : 
«  Propter  quod  peto,  ne  deficiatis  in  tribula- 
tionibus  nieis  pro  vobis.  Hujus  rei  gratia 
Qecto  genua  mea  ad  patrem  Domini  nosiri 
Jesu  Christi,  ex  quo  omnis  paternicas  in  cce- 
lis  et  in  terra  nominatur.  »  Et  nota  quod  di- 
cit,  quod  avulsus  est  a  discipulis  ad  jactum 
lapidis,  nonsolum  propter  secretum,  verum 
etiam  propter  mysterium  :  quia  per  hoc  si- 
gnabatur,  quod  lapis  ille  angularis  erat  a 
disiipulis  ad  modieum  separandus,  et  cito 
patenE  reversurus,  quod  significat  absconsio  patenae 
in  Missa.  Vel  certe  signat,  quod  ad  lioc  quod 
quis  de  nocte  oret,  oportet  quod  a  cariialibus 
aflectibus  avellatur.  Unde  Isaias  * :  «  Quem 
docebit  scientiam?  Etquem  intelligere  faciet 
auditum?  Ablactatos  a  lacte,  avulsos  ab  ube- 
ribus.  »  Et  haec  avulsio  non  potest  esse,  uisi 
per  quemdam  impelum,  et  motum  violen- 
tum.  Et  propter  justum  impetum  spiritus 
postulanlis,  dicitur  '  : «  Spiritus  postulat  pro 
nobis  gemilibus  inenarrabilibus.  » 

Quarto,  quantum  ad  orationis  discretio- 
nem,  addit  (v.  42)  :  Dicens  :  Patei-,  si  vis, 
transfer  calicem  istum  a  me.  Per  calicem 

'  Sup.,  XXI,  3fi.—  =  Ecdi.,  sxxv,  21.  —  '  Psat.  ci, 
18.  —  '  Juditlt,  IX,  16.  —  «  Ephes.,  lli,  13-15,  —  « Isa., 
xxvili,  9.  —  ■>  RoM.,  VIII,  2G.  —  *  l'sa/.  LXXlx,  6.  — 
»  l'sal.  cix,  7.  —  "  Mdtth.,  XX,  22.  —  "  Joan.,  vi,  38. 


flbscon 
sio. 


istum  intelligitur  passio,  pro  eo  quod  in  ca- 
lice  potus  bibitur  iu  mensura,  seoundum 
illud  '  :  «  Cibabis  nos  pane  lacrymarum ,  et 
potum  dabis  uobis  inlaci"ymis  iu  mcnsura.» 
Hunc  calicum  Christus  bibit,  cum  passio- 
nem  voluntarie  gustavit '  :  «  De  torrente  in 
viabibet  («), »  etc.  El  iu  Matthceo  [b]  " :  «  Po- 
testis  bibere  calicem  quem  ego  bibiturus 
sum  ?  »  Hunc  calicem  Christus  bibere  vole- 
batvoluntatcrationis;  sed  abhorrebat  volun- 
tate  sensualitatis.  Unde,  quia  ratio  doiuiua- 
batur  sensualitati,  ideo  addit :  Verumtamen 
71071  mea  voiuntas,  sed  tua  fial.  In  quo  ap- 
paret  quod  discrete  petebat,  quia  volunta- 
tem  caruis  volimtati  rationis,  et  voluntati 
divinitatis  subjiciebat,  secundum  illud  "  : 
«  Descendi  de  coelo,  non  ut  faciam  voluiitatem 
meam,  sed  voluutatem  ejus  qui  misit  me.  » 
Apparet  ergo  quod  ratioiiem ,  tanquam  dis- 
cretus  et  peritus  advocatus,  prseposuit  sen- 
suaUtati,  servata  tameu  forma  divini  juris. 
Hoc  autem  Dominus  oravit,  ut  ostenderet  ia 
se  verilalem  humilitatis,  ut  coudesceuderet, 
et  formam  daret  membris  infirmis.  Unde 
Cernardus  '^ :«  Agnosco  vocemaegrotoruiu, 
in  medico  considero  charitatem ,  slupeo  mi- 
serationem,  expavesco  dignationeui.  »  IIoc 
enim  mirabile,  quomodo  sic  dignaretur 
nostras  in  se  suscipere  inflrmitates.  Potest 
enim  exponi,  quod  Christus  oraverit  pro 
membris,  ut  petat  quod  calix  ti'ansferatur,  id 
est,  scandalnm  passionis,  vel  timor  mortis. 
Alio  modo,  sicut  Beda  exposuit,  pro  Judaeis, 
vel  ut  per  eos  haec  mors  Christo  non  infliga- 
tur,  nec  ita  excaicentur,  vel  ut  ex  caecilate 
revocentur.  Et  hoc  est  ab  eis  calicem  trans- 
ferre.  Tunc  est  sensus  :  a  mc,  id  est,  meis. 

Qumto,  quantum  ad  orationis  vigorem, 
subdit  (v.  43) :  Apparuit  autem  illi  Angelus 
de  coelo  confortans  eum.  Angelus  apparuit 
ad  confortandum,  non  propter  suaiu  indi- 
gentiam,  sed  propter  coulbrtationem  nos- 
tram.  Unde  Glossa  "*  :  «  Nam  si  nobis  tristis 

12  Bern.,  in  Fest.  S.  Andr.,  serni.  i ,  n.  5.  —  "  Gloss. 
intcrliu.  in  huuc  loc,  exBed.,  in  Luc,  lib.VI,  c.  xcil. 
(a)  Cwt.  edit.  bibit.  —  (6)  Item  Et  MattUseus. 


EXPOSITIO  IN 

est,  id  est,  propter  nos  tristis  cst,  necesse  est 

ut  etiam  propter  nos  confortetur,  et  nobis  :  » 

ut  ex  lioc  appareat,  quod  Angeli  confortant 

orantes,  sicut  dicitur  '  :  «  Tetigit  rae  quasi 

visio  hominis,  et  confortavit  me,  et  dixit  : 

Noli  timere,  vir  desideriorum ;  pax  tibi ;  con- 

fortare,  et  eslo  robustus.  Cumque  loqueretur 

mecum,  convalui  («),etdixi:  Loquere,  Domi- 

ne  mi,  quia  confortaslime.  »  Haecergo  Ange- 

lorum  confortatio  nobis  impetrat  vigorem ; 

propter  quod,  in  hujus  designationem ,  ad- 

dit :  Et  factus  in  acjonia ,  prolixius  orabat. 

Gregorius* :«  Factusin  agonia,  signat  quod 

tunc  anima  non  immerito  terretur,  quando 

post  pusillum  hoc  invenit,  quod  in  seternum 

mutare  non  possit. »  In  hoc  enim  mira  est  pu- 

gna  inter  naturam  et  gratiam ,  inter  i-atio- 

nem  et  sensuahtatem.  Quam  quidem  ago- 

niam  habuerunt  sancti  marlyres ,  et  habent 

viri  justi,  secuudum  illud^  :  «Omnis  qui  in 

agone  contendit,  ab  omnibus  se  abstinet.  » 

Et  post :  Ego  igitur  sic  curro ,  non  quasi  in 

incertum  :,  sic  pugno  ,  non  quasi  aerem 

verberans.  »  Qnanto  autem  haec  agonia  for- 

tior  est ,  tanto  fortius  orationi  insistendum 

est.  Uade  supra '  :  «  Dicebat  autem  parabo- 

lam  ad  illos,  quoniam  oportet  semper  orare, 

et  non  deflcere.  »  Et  iteium  %  quod  «  erat 

pernoctans  in  oratione  Dei.  » 

Sexto ,  quantum  ad  orationis  anxietatem , 

subditur  (v.  44)  :  Et  factus  est  sudor  ejus 

sicut  (juttcE  sanquinis  decurrentis  in  tcrram. 

Ex  quo  apparet  quod  mirahilibus  suspiriis , 

et  clamoribus  cordis,  et  anxiis  desideriis 

clamabat  ad  Deum  ,  secundum  illud " :  «  Do- 

raine  Deus  salutis  me« ,  in  die  clamavi  et 

nocte  coram  te. »  Ideo  autem  sanguis  de- 

currebat  in  terram  ,  ad  ostendendum  quod 

pro  Ecclesia  orabat ,  et  pro  illa  effundere 

sanguinera  suum  cupiebat '  :  «  Terra ,  ne 

operias  sanguinem  meum ,  neque  inveniat 

in  te  locuni  latendi  clamor  meus.  »  Atten- 

dendum  est  autem,  quod  Dominus  fiidit  san- 

'  On/i.,  X,  1!).—  '  Greg.,  Moral.  lib.  XXIV,  c.  xi, 
n.  33.-3  1  Cor.,  IX,  2o-2G.—  »  Sup.,  xviii,  1.—  »  Siiii., 
VI,  !2.—  8  l'sal.  Lxxxvii,  2.  —  '  Joi,  xu.  19.  —  '  Vial. 
CXXIX,  T.  —  »  Isa.,  LXIII,  2.  —  '•  Heiir.,  xil,  24.  — 


CAP.  XXII.  d91 

guinem  suum  pro  nobis  in  circumcisione , 
oratioue,  flagellatione ,  coronatione,  ma- 
nuum  et  pedum  crucifixione,  etlateris  aper- 
tione,  ut  sic  appareat  verum  illud  '  :«  Apud 
Dominum  misericordia,  et  copiosaapud  eum 
redemptio.  »  Unde  veriflcatum  est  illud  "  : 
«Quare  ergo  rubrum  est  indumentum  tuum, 
etvestimenta  tua  sicut  calcantium  in  torcu- 
lari?  »  Vere  rubrum  est  sacrosanctum  istud 
corpus,  quod  toties  fuit  pro  nobis  sacro  san- 
guine  rubricatum.  Ilic  sanguis  interpellat 
pro  nobis ,  secundum  illud  '" :  «  Accessistis 
ad  testamenti  novi  mediatorem  Jesum ,  et 
sanguinis  aspersionem  melius  loquentem 
quaui  Abel  :  »  quia  sanguis  Abel  clamabat 
vindictam,  secundum  illud  "  :«  Vox  sangui- 
nis  fratris  tui  Abel  clamat  ad  me  de  terra;» 
hic  autem  clamabat  remissionem  '*  :  «  Hic 
est  enim  sanguis  meus  novi  testamenti ,  qui 
pro  multis  eirundetur  iu  lemissionem  pec- 
catoium.  » 

Septimo,  quantura  ad  orationis  circum- 
spectionem,  subjunglt  (v.  -45)  :  Et  cunisur- 
rexisset  ab  oratione,  et  venisset  ad  discipulos 
suos,  invenit  eos  dormientes  prce  tristitia. 
Sic  tamen  orabat  ad  Deum  ,  ut  non  obhvis- 
ceretur  ovium  suarura ;  quinimo  tunc  inter- 
rupit  orationem,  ut  rediret  ad  discipulos  ex- 
citandos.  Unde  Matthseus  "  :  «  Et  venit ,  et 
iterum  invenit  eos  dormientes.  »  In  quo  niira 
apparet  sollicitudo  Christi  ad  discipulos,  si- 
cut  gallina  soUicitatur  ad  puUos  '* :  «  Sicut 
aquila  pi'ovocans  ad  volandum  pullos  suos, 
et  super  cos  volitans.  »  Unde  et  subditur 
(v.  46)  :  Etait  illis:  Quiddormitis?  Suvf/ite, 
orate,  ne  inlretis  in  tentalionem.  Arguit  eo- 
rum  somnolentiam,  quae  simihs  erat  som- 
nolentiae  ipsius  Jonae  '^ :  «  Jonas  descendit  ad 
interiora  navis  ,  et  dormiebat  sopore  gravi. 
Et  accessit  ad  eura  gubernator,  et  dixit  ei  : 
Quid  tu  sopore  suppriraeris'»  Sic  et  Dorai- 
nus  dixit  I^etro  "  :  «  Siinon,  dorrais?  Non 
potuisti  uua  hora  vigilare  mecum  ?  »  Dor- 

>'  Gen.,  IV,  10.—  12  MaUli.,  xxvi,  28.—  "  lltkl.,  43.— 
"  Deut.,  xxxil,  II.—  1'  Jon.,  i,  ;i-6.—  '«  iMurc,  .MV,  37. 

(a)  Ccet.  cdit.  couvolavi. 


192 


miebant  auteai  non  ex  crapula ,  sicut  ille , 
de  (luo  in  Proverbiis  '  :  «  Eris  sicut  dor- 
miens  in  medio  mari ,  et  quasi  sopitus  gu- 
liernator  amisso  clavo ;  »  sed  ex  mceslitia 
tantum.  Unde  Matthseus  '  :  «  Erant  oculi  eo- 
rum  gravati.  »  Inhoc  ergo  apparet  mira  cir- 
cumspeclio  Christi  orantis,  quia  rediit  ad 
discipulos  ad  excitandum,  et  iterum  rediit 
ad  Deuni  orandum  :  ut  sic  manifeste  osten- 
deret,  quod  piissimus  et  vigilantissimus  erat, 
et  ad  subditos,  et  ad  Deum  ,  tanquam  opti- 
mus  praelatus.  Insinuatur  etiam,  inhoc  quod 
Cliiistus  teroraviteumdemsermonem,  quod 
oratio  nostra  debet  esse  ad  Deum  trinum ; 
debL4  esse  contra  triplex  genus  tentationum ; 
debetesse  secundum  triplicem  actum  polen- 
tiaram  [a)  menlis  nostrse ;  et  secundum  tri- 
plicem  theologicam  virtutem,  fidem  scihcet, 
spem  ,  et  charitalem.  Debet  esse  propter  tri- 
plex  bonum  assequendum ,  scilicet  veniam , 
gratiam  et  gloriam ;  seu  bonitatem ,  scien- 
tiam,  et  disciplinam  ,  secundum  illud  '  : 
«  Bonitatem ,  et  disciphnam,  et  scientiam 
doce  me. »  In  hoc  autem ,  quod  ter  visitavit 
eos,  signiflcatur  quod  Dominus  ter  visitat 
animas  confortando  ,  scilicet  irascibilem  , 
zelum  immittendo ;  rationabilem  ,  lumen 
infundendo  ;  et  concupiscibilem,  desiderium 
inflammando.  Propter  quod  Job  *  :  «  Haec 
omnia  operatur  Deus  Iribus  vicibus  per  sin- 
gulos ,  ut  revocet  aniraas  eorum  a  corrup- 
tione  ,  et  illuminet  luce  viventium.  »  Et  sic 
completur  pars  Iiaec ,  quae  estde  praeambulis 
ad  passionem. 

47.  Adhuc  eo  loquente,  ecce  turba ,  etc. 
Postquam  descripsit  prjeambula  ad  passio- 
nem ,  hic  secundo  describit  concomitantia. 
Haec  autem  fuerunt  sex,  scilicet  Christi  com- 
prehensio ,  comprehensi  illusio ,  illusi  accu- 
satio  ,  accusati  condemnatio  ,  condemnati 
crucifixio,  et  crucifixi  mors  et  tumulatio. 
Secundum  hoc  ergo  pars  ista  habet  sex  ,  in 
quarum  pvima  agitur  de  Christi  comprehen- 

l  Prou.,  xxui,  34.  -  5  Malth.,  xxvi,  43.—  '  Psal. 
cxvju  60.  —  *  Job,  xxxni,  'M.  —  ■■  lut'.,  (ia.  —  «  luf., 
xxui,  1.—  '  IbiJ-.  13.  —  8  Ibid.,  32.  —  »  Ibid.,  44. 


EVANGELIl  SANCTI  LUCyE 

sione ;  in  secunda  de  ejus  illu.sione  ,  ibi  ' ; 
Et  viri  qui  tenebant  eum ,  etc. ;  in  tertia , 
de  accusatione  ,  ibi  •  :  Et  surqens  omnis 
multitudo  ,  etc. ;  in  quarta  vero  ,  de  con- 
demnatione ,  ibi '  :  Pilatus  autem ,  convoca- 
tis,  elc. ;  in  quinta,  de  crucifixione ,  ibi '  : 
Ducebantur  aiitcm  et  alii,  etc. ;  in  sexta 
vero  dc  morte  et  tumulatione ,  ibi " :  Erat 
autem  fere  hora  sexta ,  etc.  Quoniam  autem 
Christus  in  sua  comprehensioue  fuit  a  disci- 
pulo  traditus,  a  Petro  negatus;  ideo  pars 
ista  habet  duas,  in  quarum  prima  agitur  de 
modo  comprehendendi ;  in  secunda  de  ne- 
gatione  I'etri ,  ibi  '"  :  Comprehendenles  au- 
tem  eum,  duxerunt ,  etc.  In  exprimendo 
igitur  comprehendendi  modum ,  quatuor 
introducuntur,  scilicet  fraus  proditoris,  ze- 
lus  discipulorum,  virtus  Salvatoris,  et  dolus 
Judffiorum. 

Primo  igitur,  quantum  ad  fraudem  pro- 
ditoris ,  dicit :  Adhuc  eo  loquente ,  ad  com- 
monitionem  discipulorum.  Uude  in  Mat- 
thceo  [b] "  :«Ecceappropinquavit  hora,  etFi- 
lius  hominis  tradetur  in  manus  peccatorum. 
Surgite,  eamus,  ecce  appropinquavit,  qui  me 
tradet. »  In  verbis  istis  Judas  supervenit ; 
unde  et  subdit :  Ecce  turba  ,  et  qui  vocaba- 
tur  Judas ,  unus  de  duodecim ,  antecedebat 
eos,  tanquam  dux  perversorum '- :«  Oportet 
impleri  scripluram,  quam  praedixit  Spirilus 
.sanctus  per  os  David  de  Juda,  qui  fuit  dux 
eorum,  qui  comprehenderunt  Jesum.»  Ipse 
ergo  duxit  eos  ad  locum,  secundum  illud  " : 
aSciebat  autera  et  Judas,  qui  tradebat  euni, 
locum  :  quia  frequenter  Jesus  convenerat 
illuc  cum  discipulis  suis.  »  Ipse  etiam  dux 
fuit  ad  capiendum  Christum ;  unde  subdi- 
tur :  Et  appropinquavit  Jesu,  ut  oscularetur 
eum ,  ad  dandum  proditionis  signum.  Unde 
Matthaeus  "  :  «  Qui  tradidit  eum,  dedit  illis 
signum,  dicens  :  Quemcumque  osculatus 
fuero,  ipse  est,  tenete  eum.  »  Hoc  signum 

'»  Inf.,  hoc  ipso  cap.,  v.  54.  —  "  Matth.,  xxvi,  45-46. 
'=  Act.,  1,  16.  —  "  Joan.,  xviii,  i.  —  '»  MuUlt.,  xxvi, 
48. 

(a)  C(Et.  eiltt.  add.  iiiiaginis.  —  (i)  Item  Unde  Mat- 
theeus. 


EXPOSlTiO  IN 

vere  erat  proditorium,  quiasignum  est  amo- 
ris  ,  et  tamen  procedebat  ex  perversitate 
cordis;  et  ideo  subdit  (v.  48) :  Jesus  autem  dixit 
illi :  Juda ,  oscido  filium  hominis  tradis  ? 
detegendo  scilicet  proditoris  afFectum.  Sus- 
cipit  autem  Dominus  osculum  a  Juda ,  licet 
sciret  proditorium ,  ut  semper  maximam  in 
se  ostenderet  benignitatem.  Unde  Glossa  : 
n  Suscepit  Dominus  osculum ,  ut  plus  affi- 
ciat  proditorem,  cui  amoris  offlcia  non  ne- 
garet.  »  Unde  dicitur  mPsalmo ' :  «Cum  his 
qui  oderunt  pacem,  eram  paciflcus,  »  etc, 
Matthaeus  ' :  «  Dixitque  illi  Jesus  :  Amice  , 
ad  quid  venisti  ?  »  Ex  hoc  autem  apparet 
mira  perversitas  in  proditore.  Unde  Hiero- 
nymus  :  « Judas  de  apostolatus  fastigio  in 
proditionis  tartara  labitur,  et  nec  familiari- 
tate  convivii,  nec  intinctione  buccellse  ,  nec 
osculi  gratia  frangitur,  ne  quasi  hominem 
tradat,  quem  fdium  Dei  novera-t.  »  Osculi 
ergo  susceptio  ex  parte  Christi  fuit  benigni- 
tatis;  sed  ex  parte  Judse  fuit  mirse  dolosita- 
tis.  In  hujusfiguram  disit  Joab  ad Amasam ' : 
«  Salve ,  mi  frater.  Et  tenuit  manu  dexteiVT, 
mentum  Amasae,  quasi  osculans  eum,  et  per- 
cussit  eum  in  latere ,  et  mortuus  est.  »  Et 
istud  est  osculum  impii  proditoris.  Propter- 
ea  dicitur  ' :  «  Meliora  sunt  vulnera  diligen- 
tis,  quam  fraudulenta  oscula  odientis.  » 

Secundo,  quantum  ad  zelum  discipulo- 
rum,  subdit  (v.  49)  :  Videntes  autem  hi  qui 
circa  ipsum  erant,  quod  futurum  erat,  dixe- 
runt  ei :  Domine,  si percutimus  in  qladio? 
Discipuii  enim  zelo  amoris  Christi  accensi 
inflammabantur  ad  defensionem;  sed  dubi- 
tabant  propter  illud,  quod  ab  ipso  edocti 
erant  exhibere  omnem  patientiam,  secun- 
dum  illud  "  :  «  Si  quis  percusserit  te  in  dex- 
tram  maxillam  tuam,  prsebe  illi  et  alteram.» 
Sed  Petrus  adeo  fervebat,  quod  nec  quaesi- 
vit,  nec  responsionemexpectavit.  Undesub- 
ditur  (v.  50)  :  Et  perciissit  untis  ex  illis 
servum  principis  sacerdotum ,  et  amputavit 
auriculam  ejus  dcxteram.  llic  autem  fuit 

'  Pm/.cxix,  T.—  ^Matt/i.,  7CXV/,  50.—  »  II  /%.,xx, !). 
—  '  Prov.,  XXVII,  6.—  '  MaUh.,  v,  39.—  "  Joan.,  xviii, 

TOM.   XI. 


CAP.  XXII.  193 

Petrus.  Unde  tres  Evangelisfse  ipsum  non 
exprimuntex  nomine,  propter  reverentiam; 
sed  Joannes  exprimit/ad  insinuandum  cjus 
zelum  fervidum.  Unde  Joannes  ^  :  «  Simon 
ergo  Petrus  habens  gladium,  eduxit  eum, 
et  percussit  pontificis  servum.  »  In  hoc  au- 
tem  facto  laudatur  Petri  zelus;  unde  Glossa  ■> : 
a  Petrus  eodem  ardore  mentis  zelatus  est , 
sicut  Phinees,  de  quo  dicitur  «  quod  propter 
zelum  quo  transfodit  fornicantes  adeptus  est 
sacerdolium  sempiternum.  »  Hic  autem  lau- 
dalur  zelus,  famen  non  laudatur  opus.  Unde 
in  Matihao  [a]  "  :  «  Converte  gladium  tuum 
in  locum  suum ;  omnes  enim  qui  acceperint 
gladium,  gladio  peribunt.  »  Verumtamen 
licet  non  laudetur  factum,  commendatur 
mysterium.  In  hoc  enim  signatur,  quod  po- 
testas  sacerdotii  Petri  sustulit  observantiam 
sacerdotii  legalis,  quse  servitus  erat.  Vel 
certe  per  amputationem  istius  auriculae  in- 
telligitur,  quod  populus  ille,  qui  nomine  di- 
citur  rex,  sed  veritate  servus ,  spiritualem 
inteUigentiam  perdidit.  Unde  Glossa  :  «  Ser- 
vus  principis  sacerdotum,  qui  Malchus,  id 
est  rex '",  appeliatur,  populus  Judaeorum  est, 
qui  per  incredulitatem  servus  factus  est  im- 
pietalis ;  qui  perdidit  auriculam  dexteram,  ut 
tantum  litterae  utihfatem  audiat.  »  Unde  Pe- 
trus  hanc  aurem  non  abstulit ,  sed  ablatam 
ostendit.  Unde  Glossa  "  :  «  Ablata  est  auris, 
nonPetro  toUente,  sed  divino  judicioabla- 
tani  pandente.  » 

Tertio,  quantum  ad  virtutem  Salvatoris, 
adjungit  (v.  51)  :  Respoiidens  autem  Jesus 
ait :  Sinite  usque  hiic  :  quasi  dicat  :  Non 
amplius  procedatis,  pro  eo  quod  exhibenda 
est  patientia,  non  iracundia;  beneflcentia, 
non  vindicta.  Ideo  addit  :  Et  cum  tetigisset 
auriculam  ejus,  sanavit  eum.  In  quo  miro 
modo  ostenditur  Christi  benignitas,  quod 
servum  comprehendentem,  in  actu  persecu- 
tionis  vulneratum,  sanavit.  Tunc  potissime 
implevit  istud  quod  jussit " : «  Benefacite  his, 

10.  —  '  Ex  licil.,  in  Luc,  lib.  VI,  c.  xciil.  —  *  Num., 
XXV,  13.  —  ■'  MaUh.,^s.xil,  52.  —  >•  lix  hebr.  n^Q. 
"  Cod.,  ubi  sup.    —  "  MaUh.,  v,  44.  ' 

(«)  Cwt.  ectit.  Uude  Matthseus. 

13 


191 


EVANGELIl 


qui  oderunt  vos.  »  Inquoniiraapparuit  ejus 
potentia,  quia  solo  tactu  univit  dissoluta  : 
quod  nec  ars  poterat;  nee  natura.  Et  per  hoe 
ostendit  se possibileni  ad  resistendum,  advi- 
vificandum,  et  ad  occidendum,  secunduni  il- 
lud ' :  «  Ego  occidam,  et  ego  vivere  faciam  : 
percutiam,  et  ego  sanabOj  et  non  est  qui  de 
manu  meapossiteruere.»  Inhoc  etiam  mira 
apparuit  virtus  Christi,  quia  simul  cum  om- 
nipotentiaerattanta  patientia.  Unde  dicitur", 
quod  «  processit  Jesus  obviam  eis,  et  dixit 
eis  :  Quem  quaeritis?  Ut  ergo  dixit  eis  :  Ego 
.sum,  abierunt  retrorsum,  et  ceciderunt  iu 
terram.  »  Ostendit  igitur  Christus  in  hoc 
etiam  virtutem  potentiae,  ct  patientise,  et  he- 
neflcentiffi.  Unde  Glossa '  :  «  Nunquam  pie- 
tatis  sua;  [b)  obliviscitur,  qui  nec  hostes  suos 
patitur  vulnerari.  »  Indicavit  etiam  cum  hoc 
mysterium  sapientiai  :  per  sanationem  enim 
auriculaeamputatajintelligiturquodDominus 
aliquando  restituet  auditum  et  intellectum 
veritatis  populo  Judaeorum,  secundum  il- 
lud  '  :  «  ReliquiEe  convertentux",  »  reliquia?, 
inquam,  Jacob  ad  Deum  fortem.  Si  enim  fue- 
rit  populus  tuus,  Israel ,  quasi  arena  maris, 
reliquiae  convertentur  ex  eo. »  Unde  Glossa' : 
«  Auris  amputata  et  a  Domino  sanata,  signat 
auditum,  ablata  velustate,  renovalum,  ut  sit 
in  novitate  spiritus,  et  non  in  vetustate  lit- 
terse.  » 

Quarto,quantumaddolumJudseorum,sub- 
jungit  (v.  52) :  Dixitautem  Jesusad  cos,  cjui 
venerant  od  se,  principes  sacerdotum  et  ma- 
gistratus  templi,  etseniores,  quos  specialiter 
nominat,  quia  omnia  hajc  auctoritate  majo- 
rum  fiebaQt.  Et  impletum  est  illud  "^  :  «  Ma- 
nus  principum  et  magistratuum  fuit  in  trans- 
gressionehacprima.»  Et  Baniel'' :  «Egressa 
est  iniquitas  a  senioribus  judicibus,  qui  vi- 
debantur  regere  populum.  »  Nam  priucipes 
videbantur  regere  per  auctoritatem ;  magi- 
stratus  per  doctrinam,  et  seniores  per  utrum- 
que ;  et  tamen  hi  cogitaverunt  nequitiam.  Et 

>  Deut.,  XXXII,  39.  —  =  Joan.,  xviif,  4,  G.  —  »  Bed., 
ubi  sup.  —  *  Isa.,  x,  21-22.  —  »  Bed.,  ubi  sup.  prox. 
e  1  Esdr.,  ix,  2.  —  '  Dati.,  xill,  5.  —  »  Hieronym., 
i>i  Mtttlh.,  c.  XXVI,  lib.  IV.  —  9  Joan.,  lil,  20.  —  ">Job, 


SANCTI  LUC^ 

ideo  eos  alloquitur,  dicens  :  Qiiasi  ad  latro- 
nern  existis  cum  gladiis  et  fustihus  (v.  33). 
Cum  quotidie  vobiscum  fuerim  in  templo, 
non  extendistis  manus  in  me.  Ex  quo  argui- 
tur  eorum  stultitia.  Unde  Ambrosius  [d) '  : 
«  Stultum  est  gladio  quaerere  illurn,  qui  ul- 
trosetradit.etin  nocteper  proditorem  inve- 
stigare  latentem,  quem  quotidie  videbant  in 
templo  docentem.  »  Arguitur  etiam  nequi- 
tia,  quia  virum  justum  quaerebant  sicut  la- 
tronem,  inermem  cum  armis,  lumen  verum 
quaerebant  iu  tenebris  :  quod  quidem  facie- 
bant  eorum  tenebrae  peccatorum.  Unde  sub- 
dit :  Sed  hwc  est  hora  vestra,  et  potestas  te- 
nehrarum  :  quia  '  «  omnis  qui  male  agit, 
odit  lucem.  »  Et  Job  '"  ;  «  Oculus  adulteri 
observat  caliginem.  »  Propter  quod  et  dae- 
moues,  quia  male  suadent,  potestates  tene- 
brarwn  dicuntur,  secundum  illud  "  :  «  Ad- 
versus  principes  et  potestates,  adversus 
mundi  rectores  tenebrarum  haruro.  »  Has 
tenebras  fugere  debemus,  secundum  illud  '• : 
«  Nohte  communicare  operibus  infructuosis 
tenebrarum.  »  In  his  tenebris  est,  qui  odit 
Christum  lucem ,  et  humani  generis  fra- 
trem  "  :  «  Qui  odit  fratrem  suum ,  in  tene- 
bris  est,  et  in  tenebris  ambulat,  et  nescit 
quo  eat ,  quia  tenebrae  obcaecavenint  oculos 
ejus.  » 

S4.  Comprehendentes  autem  eum,  etc.  Post 
descriptam  comprehensionem  Christi,  descri- 
bitur  hic  negatio  Petri :  ad  cujus  de.scripfio- 
nem  plenariam  inlroducuntur  quatuor,  sci- 
licet  ipsius  Petri  tepiJitas  in  formidando, 
fragilitas  in  negando,  pietas  Domini  in  reci- 
piendo,  et  fldeiitas  Petri  in  redeundo. 

Primo  ergo,  quantum  ad  Petri  tepiditatem 
in  formidando  post  comprehensionem  Magi- 
slri,  dicit :  Comprehendentes  autem  eum, 
duxerunt  ad  domum  principis  sacerdotum. 
Petrus  vero  sequebatur  eum  a  longe.  A 
longe  Petrus  sequebatur,  quia  timebat  acce- 
dere  propius  :  jam  enim  relictus  erat  solus. 

XXIV,  lo.  —  "  Hjj/ies.,  VI,   12.  —  "  IbiJ.,  v,  11. — 
"  Joan.,  II,  11. 
(a)  Cait.  edit.  deest  sase.  —  (6j  Leg.  Hieronymus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXII. 


195 


Unde  Morciis '  :  «  Tunc  discipuli,  relinquen- 
tes  eum ,  omnes  fugerunt ,  »  secundurii  il- 
lud  '  :  «  Fratres  omnes  pauperis  oderunt 
eum,  insuper  et  amici  procul  recesserunt  ab 
eo.  »  Et '  :  «  Longe  fecisti  notos  meos,  »  etc. 
Amor  namque  unit,  et  facit  appropinquare ; 
e  contrario,  tepor  amoris  facit  procul  absce- 
dere.  Et  hictepor  jam  incipiebat  esse  in  Pe- 
tro.  Et  ideo  addit  (v.  55)  :  Accemo  autem 
ifjne  in  medio  atrii,  et  circumsedenlibus  illis, 
erat  Petrus  in  medio  eorum  :  in  quo  osten- 
ditur  tepiditas  amoris  et  ignis  interioris. 
Unde  Glossa  :  «  Quod  intus  in  domo  princi- 
pis  sacerdotum  maligna  synodus  gerebat, 
hoc  ignis  inter  frigora  noctis  foris  accensus, 
lypice  demonstrabat.  »  Hoe  frigore  ad  horam 
torpens  apostolus  Petrus,  quasi  prunis  mi- 
nistrorum  caleQeri  cupiebat,  quia  temporalis 
commodi  solatium  perfidorum  societate  quae- 
rebat.  Et  de  hoc  igne  Michaeas '  :  «  Adhuc 
ignis  indomoimpii,  etthesauri  iniquitatis.» 
Et  hic  insinuatur  quod  abundante  igne  ini- 
quitatis,  de  quo  Job  * :  «  Ignis  devoravit  ta- 
bemacula  eorum,  qui  munera  libenter  acci- 
piunt,  refrigescet  ignis  charitatis,  »  de  quo 
supra  '  :  «  Ignem  veni  mittere  in  ter- 
ram,  n  etc.  Unde  etiam  et  in  Matthceo  [a) '  : 
oEtquoniam  abundavit  iniquitas,  refrigescet 
charitas  multorum.  »  Et  hoc  igne  tepefacto 
efficitur  homo  pronus  ad  CmiisTUM  negan- 
dum,  et  etiam  ad  onme  malum. 

Secimdo  ,  quantum  ad  fragilitatem  Petri 
in  negando ,  subdit  ( v.  56;  :  Quem  cum  vi- 
disset  ancilla  quoedam  sedeniem  ad  lumen , 
et  eum  fuisset  intuita,  dixit :  Et  hic  cum 
illo  errat.  (v.  5"j  At  ille  nerjavit  eum  dicens  : 
Muliei',  non  novi  illurn.  In  quo  apparet  Petri 
fragilitas,  quia,  sicutdicit  Gregorius'  ;oUna 
mulieris  voce  perculsus  i/'i,  dum  mori  timuit , 
vitam  negavit.»  Primo  aggreditur  diabolus 
Petrum  per  muherem,  in  memoriam  prioris 
fecti,  secundum  illud ' :  «  A  muliere  initium 

'  Marc,  XIV,  50. —  -  Prou.^xa,  7.  —  '  Psal.  lxxxvii, 
9.— '  Jf(V./i.,  VI,  18.  —  »  Joh,  iv,3i.— '  Sup.,  xii,W. 
—  '  Matlh.,  XXIV,  12. —  *  Greg.,  in  Evany.,  hom.  xxx, 

.8.—  »  Ecdi.,  XXV,  33.—  <«  Ibid.,  XLII,  13.—  »  I  Cor., 
XV,  33.—  "Sup.,  34.—  "  Hieron.,  in  Mallh.,  c.  xxvi. 


factum  est  peccati.  »  Et  iterum  '"  :  «  De  ves- 
timentis  procedit  tinea ,  et  a  muliere  iniqui- 
tas  viri.  B  Et  ne  Pelrus  posset  se  excusare 
per  surreptionem ,  ideo  iteratur  inquisitio , 
cum  subdit  (v.  58)  :  Et  post  pusillum  alius 
videns  eum,  dixit :  Et  tu  de  illis  es.  Petrus 
vero  ait :  O  homo ,  non  sum.  Iterat  Petrus 
negationem,  quia  malorum  non  deseruit  so- 
cietatem.  Unde  Augustinus  :  «  Quam  noxia 
sunt  pravorum  eloquia,  quae  cogunt  Petrum 
negare  Dominum ,  vel  hominem  se  nosse , 
quem  inter  discipulos  confessus  fuerat  e.sse 
filium  Dei  !  »Unde  verificatur  istud  "  :«  Cor- 
rumpunt  mores  bonos  eloquia  mala.  »  Et 
quia  Petrus  non  (c)  sibi  adhuc  cavit,  ideo 
tertio  negationem  replicavit ;  propterea  ad- 
ditur  (v.  59) :  Et  intervallo  facto  quasi  horce 
unius,  alius  quidam  affirmabat,  dicens  : 
Vere  et  hic  cum  illo  erat,  nam  et  Galilaius 
est.  (v.  60)  Et  ait  Petrus :  Eomo,  nescio  quid 
dicis.  Et  impletum  est  verbum  Domini ,  su- 
pra  '^  :  Non  cantabit  hodie  gallus,  donec  ter 
abneges  nosse  me.  Haec  autem  tertia  negatio 
secundum  Bedam  et  Hieronymum  ",  facta 
fuitin  atrioCaiphae;  secundum  Augustinum 
autem ,  in  libro  de  Concordia  Evanqelista- 
rum  ",  inchoata  fuit  in  domo  Annae,  et  con- 
summata  in  atrio  Caiphae  :  cui  concordat 
Joannes  ".  Permisit  autem  Dominus  Petrum 
se  negare,  ut  dicit  Chrysostomus  '%  ut  con- 
fundatur  Marcion,  ut  nemo  de  se  praesumat, 
ut  Christo  in  omnibus  credat,  ut  ahi  sibi 
caveant,  et  ut  praelatus  Ecclesiae  discat  ex 
casu  suo  qualiter  aliis  misereri  debuisset , 
ut  etiam  fortior  resurgens  ostendat  illud 
esse  verum ,  quod  dicitur  "  : «  Scimus  quo- 
niam  diiigentibus  Deum  omnia  cooperantur 
in  bonum  iis,  qui  secundum  propositum  vo- 
cati  sunt  sancti. »  Ideo  autem  ter  permissus 

^  Tnna 

est  negare,  ut  ostendatur,  quod  tripliciter  Peiri  ne- 
offendimus  Dominum,  scihcet  corde,  ore,    qaid! 
et  opere.  Et  a  tribus  personis  impulsus  est, 

lib.  IV.—  "  Aug.,  de  Concord.  Evang.,  lib.  III,  c.  vi, 
n.  10.  —  "  Joan.,  xviu,  23.  —  '«  Chry=03t.,  in  Matth., 
hom.  Lxxxili,  al.  lxxxii,  d.  3.  —  "  Hom.,  vii/,  28. 

(a)  Cat.  erlil.  Matlhaeus.  —  (i)  percussus.  —  (c)  no- 
mine. 


196  EVANGELII 

in  mysterium  triplicis  tentationis ;  et  triplioi 
intervallo,  in  designationem  triplicis  admo- 
nitionis.  Et  super  hsec  tria,  ter  quffisilum 
est  ab  co  :  Anuis  ?  et  ter  dictura  est  ei :  Pusce. 
Et  trina  Petri  solemnitas  celebratur  '. 

Tertio,  quantumad  pietatem  Domini  in 
succurrendo,  subjungitur  :  Et  contimio  ad- 
huc  illo  loquente,  cantavit  fjallus.  (v.  61)  Et 
conversus  Dominus  respexit  Petrum.  Prae- 
misit  cantum  galli,  quo  Petrus  commovere- 
tur  extcrius ,  et  respectu  Uomini  commove- 
retur  interius,  quiahoc  duplici  modopietas 
Chrisli  relevat  peccatores  :  exterius ,  com- 
movendo  per  caiitum  galli,  lioc  est,  per 
commonitionem  pr;edicantium  ' :  «  Quis  de- 
dit  gallo  intelligentiam?  »  unde  et  Ecclesia 

cantat' : 

Gallus  jacentes  arguit , 
Et  somnoleutos  increpat. 

Quia  dicitur  praedicatori ' :  «  Argue ,  ob- 
secra,  increpa,  »  etc.  Et  ad  hujus  cantum 
supervenit  divinaj  misericordiai  respectus , 
de  quo  in  Psalmo " :  «  Quia  prospexit  de  ex- 
celso  sancto  suo  :  Dominus  de  cojlo  in  terram 
aspexit. »  Augustinus,  de  Concordia  Evan- 
gelistarum  °  :  «  Rospexit  Dominus  Petrum 
non  humanis  ocuhs,  sed  divinis.»  '  «Re- 
spectus  Dei  in  electos  illius.  »  Et  Psalmus ' : 
o  Respicit  terram ,  »  etc. 

Quarto,  quantum  ad  fidelitatem  Petri  m 
redeundo,  subjungitur:  Et  recordatus  est 
Petnis  verbi  Domini .  sicut  dixcrat :  Quia 
priusquam  gallus  cantet,  ter  me  negabis.  In 
hoc  recognovit  culpam ;  ad  hujus  recogni- 
tionem  sequitur  pcenitentia ,  et  ideo  addit 
(v.62) :  EtegressusforasPetrusflevitamare, 
id  est,  ex  magna  compunctionis  amaritudine 
lacrymatus  est.  Unde  Ambrosius  '  :«Flevit 
amarissime,  ut  lacrymse  lavarent  delictum : 
et  tu  similiter  lacrymis  culpam  dilue. »  llffic 
autem  amaritudo  maxima  pars  poiiiitentiffi 
est.  Unde  Ambrosius  "  :  «  Lacrymas  lego, 
satisfactionem  non  lego.  »  Ilujusmodi  lacry- 

1  Scilicet  diebns  xviil  Januarii,  xxii  Febiuarii,  et 
XXIX  Junii.  — ''  Job,  xxxviii,  30.  —  '  Ad  Laud.  mulut. 
Uiei  domiuiciB.  —  *  11  Tim.,  iv,  2.  —  »  fiul.  ci,  20.  — 


SANCTI  LUCjE 

ma;  quando  ex  amaritudine  procedunt ,  in- 
clinant  Dominum  ad  remissionem.  In  cujus 
figiiram  dicitur  "  :  «  Flevit  itaque  Ezechias 
tletu  magno.  »  Et  subditur  iln,  quod  Do- 
minus  eum  liberavit  de  periculo  mortis. 
Et  ideo  sanctUs  propheta  David ,  in  persona 
viri  pocnitentis,  in  Psalmo  dicit  "  : «  Lavabo 
per  singulas  noctes  lectum  meum ,  lacrymis 
meis  stratum  meum  rigabo. »  Ex  quo  appa- 
ret  quis  fructus  fuerit  permissaj  ncgationis , 
exemplar  scilicet  pceuitentiai  et  compunc- 
tionis.  Propter  quod  etiam  Dominus  princi- 
pes  apostolorum  Petrum  ec  Paulum  de  sor- 
dibus  extraxit  vitiorum.  Propter  quod  dicit 
ad  Timotheum  "  :  «  Blasphemus  fui  et  per- 
sccutoret  contumeliosus  :sed  misericordiam 
Dei  consecutiis  sum,  ut  in  me  primo  osten- 
deret  Christus  Jesus  omnem  patientiam ,  ad 
informationem  eorum,  qui  credituri  sunt  iUi 
in  vitam  aeternam. » 

63.  Et  viri  qui  tenebant  Jesum ,  etc.  Post 
descriptam  comprehensionem  Christi ,  et  ne- 
gationem  Petri ,  hic  terlio  describit  illusio- 
nem  Domini  comprehensi.  Et  quoiiiam  haec 
illusio  flebat  a  Judffiis  impudentibus  et  insi- 
diantibus ,  ideo  primo  agit  de  procacitate  il- 
ludentium,  secundode  malignilate  insidian- 
tium  ,  ibi  ''  :  Et  ut  factus  est  dies ,  etc.  Et 
quoniam  Christus  est  Dei  virtus  et  Dei  sa- 
pientia,  et  secundum  hoc  dupliciter  hono- 
randus,ideo  per  oppositum  duplex  descri- 
bitur  hic  dehonoratio  Christi ,  scihcet  per 
illusionem  ipsius  quoad  defectum  potentiffi , 
et  quoad  defectum  sapientiffi. 

Primo  igitur,  quantum  ad  illusionem 
Christi ,  ut  impotentis ,  dicitur  :  Et  viri  qui 
tenebant  Jesum  ,  illudebant  ei  ccedentes. 
(v.  64)  Et  vclaverunt  eum,  et  percutiebant 
faciem  ejus.  lu  hujus  figm-am  dicitur  "  : 
«  Exprobrantes  percusserunt  maxillam 
meam,  satiali  sunt  poeiiis  meis. »  Et  '*  :  «  lu 
virga  percutient  maxillam  judicis  Israel.  » 

"  Aug.,  ik  Concord.  Evung.,  lib.  III,  c.  vi,  n.  26.  — 
'  Sap.,  IV,  15.-—  '  l'sut.  ciii,  32.  —  *  Ambros.,  ih  Luc. 
lib.  X,  n.  8S.  —  '»  Ibid.  —  "  IV  Reg. ,  xx ,  3.  — 
1»  Psal.  VI,  7.  —  iJ  I  Tim.,  l,  13,  16.  —  '»  luf.,  66.  — 
15  Job,  XVI,  il.  —  16  Mich.,  V,  1. 


EXPOSITIO 

Hoc  autem  non  potuissent ,  nisi  quia  ipse 
voluit  misericorditer  sustiuere,  juxta  illud ' : 
«  Corpus  meum  dedi  percutientibus,  et  ge- 
nas  meas  vellentibus.  »  Et » :«  Dabit  percu- 
tienti  se  maxillam,  saturabitur  opproljriis. » 
Hanc  maxillam ,  imo  faciem  speciosam ,  in 
quam  desiderant  Angeli  prospicere  ,  quae 
plena  est  gratiarum ,  et  desiderata  cuuctis 
gentibus,  quaj  salus  est  aspicientium,  impii 
Judaiivelabant,  conspuebantetpercutiebaut ; 
sed  Dominus  propter  nos  hoc  sustinuit.  Un- 
de  Hieronymus  :  «  Voluil  Dominus  conspui, 
ut  nos  lavaret ;  voluit  velari ,  ut  velamen 
culpae  et  ignorantise  a  cordibus  nostris  au- 
ferretur ;  voluit  in  capite  percuti ,  ut  caput 
nostrum  restitueret  sanitati  ;  alapis  voluit 
csedi  et  verbis  derideri ,  ut  nos  ei  labiis  et 
manibus,  id  est  verbis  et  operibus  applau- 
damus.  » 

Secundo,  quoad  illusionem  Christiutigno- 
rantis,  subdit :  Et  interrogabant  eum  dicen- 
tes  :  Proplietiza ,  quis  est ,  qui  tc  percussit  ? 
Hoc  autem  irrisorie  faciebant  illudeutes  ei, 
qui  se  dixerat  verum  prophetam ,  de  quo  in 
Deuteronomio  '  :  «  Prophetam  de  gente 
tua  et  de  fratribus  tuis,  sicut  me,  suscitabit 
tibi  Dominus  Deus  tuus ;  ipsum  audies.  » 
Hunc  prophetam  non  audierunt ,  sed  contu- 
meliose  interrogaverunt ,  secundum  illud': 
«  Contumelia ,  et  tormento  interrogemus 
eum :  B  quia  simul  percutiebant  et  irridebant. 
Et  quia  non  est  possibile  narrare  omnia  con- 
vicia  Christoillata,  ideo  ut  concludat  omnia 
in  summam  quamdam ,  subdit  (v.  65)  :  Et 
alia  multa  blasphemantes  dicebant  in  eum. 
Et  sic  impletur  iu  eisillud'  :  «Vaegenti  pec- 
catrici ,  populo  gravi  iniquitate.  Derelique- 
runt  Dominum  ,  blasphemaverunt  sanctum 
Israel,  abalienati  sunt  retrorsum.  »  Hffic  au- 
tera  sustinuit  Christus  voluntarie,  secundum 
illud' :  «Opprobria  exprobrantium  tibi,  ce- 
ciderunt  super  me.  »  Et  hoc,  ut  daret  nobis 
exempla  ad  opprobria  contemnenda.  Unde 


'  Isa.,  L,  6.  — »  Thren.,  l|[,  30,  —  «  Deut.,  xviii,  in. 

-  '  Sap.,  II,  19.  —  5  isa.,  i,  .4.  —  '  Psul.  LXVlil,  10. 

Hebr.,  XII,  3.—  '  Chrysost.,  inMatth.,  hom.  Lxxxvi  , 


IN  CAP.  XXII.  197 

dicitur  '  :  «  Recogitate  enim  eum  qui  talem 
sustinuit  a  peccatoribus  adversus  semetip- 
sum  contradictionem.  »  Et  Chrysostomus  "  : 
«  Divinum  illud  caput  percusserunt  viri  ini- 
quitatis  et  abominabiles. »  Qu*  ergo  erit  no- 
bis  cura  de  rehquo  in  coutumeliis,  postquam 
Christus  hsec  passus  est?  Sed  mulli  magis 
sunt  imitatores  Judseorum.  Uude  Beda :  «  Qui 
tunc  caesus  est  colaphis  Judffiorum,  nunc  • 
caeditur  blasphemiis  falsorum  Christiano- 
rum.  Et  quiconsputus  est  salivis  infidelium, 
uunc  vesanis  opprobriis  iidelium  exhonora- 
tur.  B  Unde  de  talibus  potest  intelligi  istud ' : 
a  Abominantur  me ,  et  longe  fugiunt  a  me, 
et  faciem  meam  conspuere  non  verentur . »  Et 
de  talibus  Augustinus  :  «  Nou  minus  pec- 
cant,  qui  blasphemant  Christum  regnantem 
in  coilis,  quam  Judaji  qui  crucifixerunt  am- 
bulantem  in  terris.  b 

66.  Etut  factus  est  dies ,  etc.  Postquam 
deseripsit  illudentium  procacitatem  ,  hic  de- 
scribit  insidiantium  malignitatem  ;  et  hoc 
quadrupUciter  :  in  conveniendo  ,  interro- 
gando,  replicando,  et  sententiando. 

Primo  ergo  quantum  ad  malignitatem  in 
conveniendo ,  dicit  :  Et  ut  factus  cst  dies , 
convenerunt  seniores  plebis.  Convenerunt, 
inquam,  in  unum  ad  unam  malitiam  con- 
summandam,  secuudum  illud  "> :«  Principes 
convenerunt  in  unum  adversus  Dominum , 
et  adversus  Christum  ejus.  »  Nam  de  Behe- 
moth  dicitur  "  : «  Corpus  illius  quasi  scuta  fu- 
silia,  compactum  squamis  se  prementibus.  » 
Et  quia  unus  malus  pertrahit  alterum  ad 
malitiam ,  ideo  subdit :  Et  principes  sacer- 
dotum  et  scribce,  ei  duxerunt  illum  in  conci- 
lium  siium;  duxerunt,  inquam,  non  ad  ju- 
dicandum,  sed  ad  observandum,  secundum 
illud '- : «  Quoniam  circumdederunt  me  canes 
multi,  consilium  malignantium  obsedit  me.B 
Et  in  concilio  denudata  est  malitia  eorum 
occulta,  quam  contra  Christum  conceperant, 
secundum  illud  "  :«  Qui  operit  odium  fi'au- 
duIenter,reveIabiturmaIitiuejusinconciIio.» 

ul.  i.xxMV,  n.  t.  —9  Joh,  x.\x,  10.  —  '»  Pmt.  ii,  2.  — 
"  Jolj,  XLi,  C.  —  '^  Vsal.  XXI,  13.  —  ''  Prov.,  xxvi,  20. 


EVANGELII  SANCTI  LUCJl 
«Tii,  Domine,  scisomiie     riae  et  figura  substantiae  ejus,  portansque 


198 

Et  ideo  Hieremias ' 

consilium  eorum  adversum  me  in  mortem  : 

ne  propiticris  iniquilati  corum,  et  peccatum 
eorum  a  facie  tua  non  deleatur.  »  Et  hoc  est 
quod  dicitur  " :  «  Summi  sacerJotes  ct  omne 
concilium  quserebant  adversus  Jesum  testi- 
monium  ,  ut  eum  morti  traderent.  » 

Secundo,  quantum  ad  malignitatem  in 
perquirendo ,  subditur  :  Dicentes  :  Si  iu  es 
Christiis,  dic  nobis.  Hoc  non  quserunt  ut  in- 
slruantur,  scd  ut  insidientur.  Unde  Glossa ' : 
«  Non  veritatem  desiderant,  sed  calumniam 
parant ,  ut ,  si  diceret  :  Ego  sum  Christus , 
calumniarentur,  quod  sibi  regiam  potesta- 
tem  arrogasset.»  Iloc  quserebant ' : «Circum- 
dederunt  eum  Judaei ,  et  dicebant  ei  :  Si  tu 
es  Christus,  dic  nobis  palam.  »  Hsec  autem 
maUgnitas  Christum  non  latebat,  et  ideo  ad- 
ditur  '{\.  67)  :  Et  ait  illis :  Si  vobis  dixero , 
non  credetis  mihi.  Ex  quo  apparet  quod 
quseritis  ut  increduli.  Unde  in  Joanne  [a)  " : 
«  Loquor  vobis ,  et  non  creditis  :  opera  qua; 
ego  facio  in  nomine  Palris  mei ,  haec  testi- 
monium  perhibent  de  me.  Sed  vos  non  cre- 
ditis,  quia  non  estis  ex  ovibus  meis.  » 
(v.  68)  Si  autem  interrogavero,  non  respon- 
debitis  mihi,  neque  dimittetis ;  qnave  liquet, 
quod  quaeritis  ut  dyscoli.  Unde  Glossa  ^  : 
«  Ssepe  dixerat  se  esse  Christum,  interroga- 
verat  et  eos  quomodo  dicerent  Christum  fi- 
lium  David ;  sed  illi  nec  dicenti  credere ,  nec 
interroganti  respondere,  nec  eum  qui  in- 
noxius  erat ,  dimittere  volebant.  »  [b)  Ne 
tamen  videretur  quaerere  subterfugium,  re- 
spondetveritatem,  cumsubdit,  (v.  69)  :  E.x 
hoc  autem  erit  fdius  hominis  sedens  a  dex- 
tris  virtutis  Dei.  Ex  hoc ,  id  est ,  post  lianc 
passionem,  secundum  illud  ' :  «  Humiliavit 
semetipsum,  etc.  Propter  quod  et  Deus  exal- 
tavit  illum, »  etc.  A  dextris,  id  cst,  aequalis* : 
«  Dixit  Dominus  Domino  meo  :  Sede  a  dex- 
tris  meis.  »  Et " :  «  Qui  cum  sit  spleudor  glo- 


'  Jerem, 

,    XVIII, 

23.— 

•  »  Alarc. 

,  XIV,  5o, 

.  —  '  Beil., 

ubi  sup.  — 

^Joan., 

X,  24.. 

-  s  Ibid., 

,  25-2G.— 

"  Bed.,  ubi 

sup.   —  ' 

Philip. 

,  11,  8 

,   9,   - 

»  Psal. 

CIX,    1.   — 

'  Ilehr.,  I, 

3.  —  'OJoan., 

,  V,  18.  — 

■  "lied.. 

ubi  sup. — 

"  Joan.,  X, 

,  33,  34- 

3G.— 

'3  ilalt/i. 

,   VII,  U. 

~  ik  Prov., 

omnia  verbo  virtutis  suae,  purgationem  pec- 
catorum  faciens,  sedet  ad  dexteram  majes- 
tatis  in  excelsis.  » 

Tertio ,  quantum  ad  malignitatem  in  re- 
plicando,  adjungitur  (v.  70)  :  Dixerunt 
autem  omnes :  Tu  eryo  e*.  filius  Dei?  Hoc 
quasi  concludunt ,  et  quaerunt  causam,  ut, 
si  hoc  asserat,  reprobent  eum  tanquam  blas- 
phemum,  secundum  illud  '"  :  «  Magis  qua;- 
rebant  Juda;i  Jesum  interficere ;  quia  non 
solum  solvebat  sabbatum,  sed  et  patrem 
suum  dicebat  Deum  ,  aequalem  se  faciens 
Deo.  »  Quoniam  igitur  hic  verum  concludc- 
bant ,  ct  tamen  falsum  evidens  reputabaut , 
ideo  Christus  nec  omnino  asserebat ,  nec 
omnino  negaljat,  sed  medio  modo  responde- 
bat ;  propter  quod  addit :  Qui  ait :  Vos  di- 
citis,  quia  ego  sum.  Unde  Glossa  "  :  o  Ita  re- 
sponsionem  suam  temperat,  ut  dicat  verum, 
et  sermo  ejus  calumniae  non  pateat.  »  Unde 
in  Joanne  (a)  ''^ : «  Judaiis  diceutibus  :  De  bono 
opere  non  lapidamus  te ,  sed  de  blasphemia : 
et  quia  tu  homo  cum  sis ,  facis  te  ipsum 
Deum ; »  respondit  per  Scripturam  :  «  Nonne 
scriptum  est  in  lege  vestra  :  Ego  dixi :  Dii 
estis?  Si  illos  dixit  deos,  ad  quos  sermo  Dei 
factus  cst ,  vos  dicitis  :  Quia  blasphemas  : 
quia  dixi  :  Filius  Dei  sum  ? »  Unde  sicut  ibi 
eorum  repressit  insaniam  responsione  pru- 
denti ,  ita  et  hic.  In  quo  erudit  nos  Christus, 
juxta  illud  "  :  «  Nolite  dare  sanclum  cani- 
bus  :  neque  mittatis  margaritas  vestras  ante 
porcos.»  Nam'*  «qui  erudit  derisorem,  ipse 
injuriam  sibi  facit.  »  Et  post  "  :  «  Doce  jus- 
tum ,  et  festinabit  accipere. »  Unde  caeco  il- 
luminato  quaerenti '"  :  «  Quis  est  filius  Dei, 
ut  credam  in  eum?»  respondit  :  «  Et  vidisti 
eum  :  et  qui  loquitur  tecum ,  ipse  est.  »  Et 
Samaritanae  dicenti ,  quod  Messias  veniret , 
respondit  '^  :«  Ego  sum  qui  loquor  tecum. » 

Quarto,  quantum  ad  malignitatem  in  sen- 

IX,  7.  —  '5  Ibid.,  9.  —  "  Jom.,  ix,  36,  37.  —  "  Ibid., 
IV,  26. 

(«)  Ca-t.  edit.  Uiide  Joanues.  —  Cwt.  eclit.  /lic  add. 
«  Quomodo  dicuat  Chrisluui  esse  iilium  David?  »  sup., 
.\x^,  41. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXIll. 


199 


tentiando,  subjungit  (v.  ^l);  At  ilU  dixerunt: 
Quid  adhuc  desideramus  testimonium  ?  ipsi 
enim  audivimus  de  ore  ejits.  Ex  quo  appa- 
ret  eoruni  perversilas,  quia  mala  intentioue 
quasrebant,  videlicet  ut  caperent  eum  in  ser- 
mone.  Apparet  etiam  quod  perversitas  vo- 
luntatis   perverteliat  judicium,   quia  quod 
Christus  dixerat  dubie ,  ai'guebant  ipsuni 
asseruisse.  Et  sic  verificatur  illud  '  :  «  Mul- 
tae  sunt  insidise  dolosi.  Bona  in  mala  conver- 
teus  insidiatur,  et  in  electis  imponet  macu- 
lam.  ))Hoc  autem,  quod  iunuit  se  fllium  Dei 
esse,  reputabant  blasphemiam,  et  ideo  tan- 
quam  blasphemum   reputabaut  morte  di- 
gnum.  Unde  Marcus  -  :  «  Summus  autem 
sacerdos  sciudens  vestimenta  sua ,  ait :  Quid 
adhuc  desideramus  testes?  Audistis  blasphe- 
miam;  quid  vobis  videtur?  ))  etc.  Ibi  subdi- 
tur,quodcceperuntquidamconspuereeum,et 
velare  faciem  ejus^  et  colaphis  eum  csedere. » 
Ex  quo  potest  colhgi ,  quod  bis  illusio  ista 
facta  est  ei ,  scilicet  interdiu  et  noctu.  Unde 
Joannes  dicit  %  quod  «  minister  dedit  ei  ala- 
pam  ))  in'domo  Annse,  et  alii  Evangehstae 
dicunt  '•,  quod  illusus  fuit  in  domo  Caiphae  : 
ita  ut  veriflcetur  istud  ^  :  «  Factus  sum  in 
derisum  tota  die,  omnes  subsanoant  rae , 
quia  jam  olim  loquor  vociferans  iniquitatem, 
et  vastitatem  clamito.  ))  Et  ideo  nunc  imple- 
tum  est  illud,  quod  praedixit  supra " :  «  Opor- 
tet  filium  hominis  multa  pati ,  et  reprobari 
a  senioribus  et  principibus  sacerdotum ,  et 
scribis.  »  Unde  etiam  in  persona  eorum  di- 
citur  illud  '  :  «  Dcsideravimus  eum  despec- 
tum  et  novissimum  virorum,  virum  dolo- 
rum  et  scientem  inflrmitatem ;  et  quasi  abs- 
conditus  vultus  ejus  et  despectus ,  unde  nec 
reputavimus  eum ;  et  nos  reputavimus  eum 
quasi  leprosum ,  et  percussum  a  Deo  et  hu- 
miliatum.  »  In  cujus  figura  dicitur  %  quod 
Michol  filia  Saul  sprevit  David  subsilientem : 
sic  et  synagoga  Chrislum  patientem ;  et  ideo 
perdidit  prolem  et  haireditatem. 

<  Eccli.,  XI,  31,  33.  —  ^  Marc,  xiv,  63-0.'!.  —  »  Joan., 
xviii,  22.  —  »  Matlh.,  sxvi,  G7;  Marc,  xiv,  63.  — 
'  Jerem.,  xx,  7-8.  —  «  Sup.,  ix,  'J.i.  —  '  lsa.,uu,  2-3. 
"  11  Reg.,  VI,    IB,  —  '  luf.,  G.  —  '»  Sap.,  iv,  3.  — 


CAPUT  XXIII. 


1 .  Et  surgens  omnis  nndtitudo  eorum,  etc 
Post  descriptam  comprehensionem  et  illu- 
sionem,  hic  tertio  describit  accusationem. 
Et  quoniam  Christus  erat  in  Hierusalem  ,  et 
tamen  venerat  de  finibus  Galilaeae,  ideo  pars 
ista  habet  duas  partes,  in  quarum  prima 
agitur  de  accusatione  Christi  coram  Pilato 
praeside  Judaeae ;  in  secunda  vero ,  de  accu- 
satione  ejus  coram  Herode  principe  Galilaeae, 
ibi ' :  Pilatus  autem  audiens  Galilceam,  etc. 
Circa  descriptionem  accusationis  coram  Pi- 
lato,  introducuntur  quatuor,  scilicet  accusa- 
tioimproba^  inquisitio  recta,excusatio  justa, 
accusationis  aggravatio  importuna. 

Quantum  ad  accusationem  improbam,  di- 
cit :  Et  surfjens  omnis  multitudo  corum^  du- 
xerunt  illum  ad  Pilatum.  Multitudo  venit, 
ut  quem  ratione  superare  non  poterant,  sal- 
tem  vincerent  multitudine  '»  :  «  Multigena 
autem  impiorum  raultitudo  non  erit  utiUs.  » 
Et  ideo  periculosum  est  cum  tali  multitu- 
dine  commisceri ;  propter  quod  d  icitur  ''  : 
«  Non  pecces  iu  multitudine  («)  civitatis, 
nec  te  immittas  in  populum ;  »  quia  dicitur": 
a  Stuppa  collecta  synagoga  peccantium,  et 
consummatio  illorum  flamma  ignis.  ))  Haec 
autem  raultitudo  convenit  ad  muItipHciler 
Christum  accusandum ;  unde  subdit  (v.  2)  : 
Cdcperunt  autcm  illum  «ccwswe.  Accusabant 
eum  tanquam  ejus  adversarii  "  :  a  Audisti 
opprobria  eorum,  Domine,  omnes  cogi- 
tationes  eorum  adversum  me.  Labia  insur- 
gentium  mihi.  »  Accusant  autem  eura  tan- 
quara  peccantem  in  populura;  propter  quod 
subditur :  Dicentes:  hunc  invenimus  subver- 
tentem  gcntem  nostram.  Subversioneni  po- 
puli  vocanl  viri  subversi  et  subversores,  se- 
cuudura  illud  '*:«  Fili  hominis,  increduli  et 
subversores  sunt  tecum ,  et  cum  scorpioni- 
bus  habitas  :  verba  eorum  ne  timeas,  et  vul- 
tus  eorura  ne  formides,  quia  domus  exaspe- 

"  Eceli.,  VII,  7.  —  •=  Ibid.,  xxi,  10.  —  "    Thrcn.,   ili 
G1-U2.  —  •*  Ezech.,  w,  6. 
(«)  Vulij.  luullitudiQeiu. 


200 


EVANGELII  SANCTl  LUCiE 


rans  est.  »  Et  ideo  exasperans,  quia  suum 
conversorem,  vocat  subversorem.  Unde  Hie- 
remias '  :  a  Converte  me,  et  convertar,  quia 
tu  Domiaus  Deus  meus,  »  Et '  :  «  Converte, 
Domine,  captivitatem, »  etc.  Accusant  eliam 
eum,  sicut  peccantem  in  principem;  ideo 
subditur  :  Et  prohibentem  Iribula  dari  Cce- 
sari.  Et  hoc  similiter  erat  falsum ;  nam  supra 
dixit':  «  Reddite  quje  sunt  Caesaris,  Caesari, 
et  quaj  sunt  Dei  Deo.  »  Accusaut  etiam  eum 
sicut  peccantem  in  Deum ;  unde  additur  : 
Et  diceiitem,  se  Christum  regem  esse.  Sed  de 
hoc  non  erat  accusandus,  quia  erat  verum, 
secundum  illud '  :  «  Ego  autem  constitutus 
sum  rex  ab  eo,  »  etc.  Sed  nec  ipsi  de  hoc 
poterant  eum  accusare,  quia  licet  se  diceret 
esse  Cbristum  coram  discipulis ,  secundum 
illud  ° :  «  Yos  autem  quem  me  csse  dicilis  ?  » 
tamen  hoc  tacebat  coram  J  udaiis ,  ne  daret 
eis  occasionem  maligaandi.  Unde  ilatthaeus': 
«  PrsBcepit  discipulis  suis  ,  ut  nemiui  dice- 
rent,  quia  ipse  esset  Jesus  Christus.  »  Et 
propterea  Judaeis  quaerentibus  hoc  ad  insi- 
diandum  et  accusandum,  non  respondit  sim- 
pliciter  affirmando,  sed  medio  modo' ;  «  Vos 
dicitis,  quiaegosum. »  Exquoapparetquod 
Judaei  inique  et  improbe  accusabaut  Chris- 
tum. 

Secundo  quantum  ad  inquisitionem  rectam, 
subditur  (v.  3) :  Pilatus  antem  interrogabat 
eum  dicens  :  Tu  es  rex  Judceorum  ?  Atten- 
dcndum  quod  licet  de  tribus  accusai'etur, 
Pilatusnon  quaesivit  nisi  de  uno,  quia  scie- 
bat  quod  alia  erant  falsa  :  nam  cum  sancti- 
tas  et  bonitas  Christi  appareret  per  miracula 
et  ejus  famam,  cum  per  verba  ipsius  evidens 
esset,  quod  non  prohibebat  Caesari  reddi  tri- 
buta ;  solum  de  tertio  dubitavit,  el  de  eo  quae- 
rit.  Unde  Glossa  * :  «  Pilatiis  potuit  audire, 
quod  de  tributis  dixerat :  Reddite  quce  sunt 
CcEsaris  Ccesari :  et  ideo  hoc  quasi  menda- 
cium  apertum  vilipendens,  solum  hoc,  quod 
nesciebat,  quaesivit.  »  Et  in  hoc  recte  egit, 

1  Jercm.,  xxxi,  18.  —  -  PsaL  cxxv,  }.  —  s  SHp.,xx, 
25.  —  »  Psal.  II,  6.  —  5  Maltlt.,  xvi,  15.  —  » Ibid. ,  20. 
'  Sup.,  XXII,  70.  —  '  Bcd.,  in  Luc,  lib.  VI,  c.  .\cm.  — 
'  Job,  XXIX,  le.  —  1»  Joan.,  xvili,  37.  —  "  Ibid.,  37- 


secundum  illud':  «  Causam  quam  nescie- 

bam,  diligentisime  investigabam.  »  Sedquia 

nec  ipse  dignus  erat  veritalem  audire  tan- 

quam  incredulus,  ideo  subdit :  At  ille  res- 

pondens  ait:  Tu  clicis.  Unde  in  yoaHwe  (a)  "; 

«  Ergo  rex  es  lu?  Respondit  Jesus  :  Tu  di- 

cis  ;  quia  rex  sum  ego.  »  Sed  ideo  hoc  non 

affirmat,  quia  Pilatus  nou  erat  idoneus  ad 

hanc  veritateni  suspiciendam ;  propter  quod 

dicitur  "  :  «  Ego  in  hoc  natus  sum,  ut  testi- 

monium  perhibeam  veritati :  omnis  qui  est 

ex  veritate,  audit  vocem  meam.  Dicit  ei  Pi- 

latus  :  Quid  est  veritas?  Et  cum  hoc  dixis- 

set,  iterum  exivit  ad  Judaeos,  »   Ex  quo 

apparet,  quod  veritatem  non  veraciter  quae- 

sivit,  quia  cum  quaesivisset,  responsionem 

non  expectavit.  Et  ideo  nec  quid  esset  ve- 

ritas,  nec  ipsam  veritatem  audire  prome- 

ruit. 

Tertio  quautum  ad  excusatiouem  istam , 
addit  (v.  4) :  Ait  autem  Pilalus  ad  principes 
sacerdotvm  et  turbas  :  Nihil  invenio  causoe 
in  hoc  homine.  Nam  de  duobus  primis  cau- 
sam  non  inveniebat,  quia  non  quaerebat, 
nec  qua^rendum  judicaverat.  De  ultimo  vero 
inveniebat  quod  Christus  ei  dixerat,  sicut 
dicitur '"  :  «  Regnum  meum  non  est  de  hoc 
mundo  :  »  et  ideo  Pilalus  nullam  culpam 
inveniebat  in  eo  dignam  morle.  Nec  mirum, 
quia  ipse  de  se  dicit  "  :  «  Venit  princeps 
mundi  hujus;  et  in  me  non  habet  quid- 
quam.  u  Unde  poferat  dicere  illud  "  :  a  Si 
fuero  judicatus,  scio  quod  justus  inveniar.» 
Ex  quo  apparet  quod  sicut  boni  judicis  est 
condemnare  percantes,  sic  estejus  excusare 
ct  defendere  innocentes,  secundum  illud'": 
«  Insontem  et  justuin  non  interficies,  quia 
aversor  {b)  impium.  » 

Quarto,  quautum  ad  accusationis  aggra- 
vationem  importunam,  subdit  (v.  S)  :  At 
illi  i)ivalescebant  dicentes :  Commovet  popu- 
lum  docens  per  universam  Judceam,  inci- 
piens  a  Galilcea  usque  huc.  In  quo  aggra- 

38.  —  "  Ibid.,  3G.  —  '2  Ibid.,  xiv,  30.  —  '*  Job,  iv, 
18.  —  "  Exod.,  xxili,  7. 
(a)  Cat.  cdit.  Joanncs.  —  (/0  advcrsor. 


EXPOSITIO  IN 

vant  accusationem,  dum  volunt  eum  [a)  no- 
tare  de  seditione,  quasi  commotor  sit  totius 
terrse;  sed  iujuste  eum  accusant  de  commo- 
tione,  quia  non  commovebat  populum  ad 
seditionem,  sicut  Absalon,  de  quo  dicitur '  : 
«  Cum  immolaret  victimas,  facta  est  conju- 
ralio  valida,  populusque  concurrens  au- 
gebatur  cum  Absalon.  »  Non  commovebat 
ad  transgressionem,  sicut  faciet  Antichris- 
tus  -  :  «  Admirata  est  universa  terra  post 
bestiam.  Et  adoraverunt  draconem  qui  dedit 
potestatem  bestiae.  »  Sed  commovit  ad  com- 
punctionem,  secundum  iilud  ' :  «  Commo-  - 
visti  terram,  et  conturbasti  eam ;  sana  con- 
tritiones  ejus,  »  etc.  Commovit  ad  exulta- 
tionem,  sicut  dicitur  '  :  «  Cum  intrasset 
Hierosolymam ,  commota  est  universa  civi- 
tas.  »  Et' :  «  Adhuc  unum  modicum  est,  et 
ego  commovebo  coelum  et  terram.  »  Et  ra- 
tio  hujus  est,  quia  docebat  non  seductoria, 
sed  salutaria.  (Jnde  et  Petrus  dicebat  ^  : «  Do- 
mine,  adquem  ibimus!  verba  vitae  seternae 
habes.»  Ha&doctriua  Christus  docuerat,  sicut 
dicebat  in  Joanne  {b)  '^ : «  Si  quis  voluerit  vo- 
luntalem  ejus  facere,  cognoscet  dedoctrina, 
utrum  ex  Deo  sit.  «  Et  ideo  non  erat  accu- 
sandus,  sed  laudandus  et  acceptandus,  et 
maxime  a  principibus  sacerdotum,  secun- 
dum  iilud ' :  «  Oportet  episcopum  esse...  am- 
plectentem  eum,  qui  secundum  doctrinam 
est,  fidelem  sermonem,  ut  potens  sit  exhor- 
tariin  (c)  doctrinasana.»  Spiritualiter,  iuhoc 
Gaiitea  quod  Christus  iaccepit  a  Galilaea,  quae  inter- 
prelatur  transmujratio,  et  pertransiit  per  Ju- 
daeara,  et  venit  usque  in  Hierusalem,  inteili- 
giturquod  praedicator  verus  debet  hoc  ordine 
prffidicare,  ut  praedicet  transmigrationem  a 
statu  peccali,  confessionem  veritatis  fidei,  et 
quietatiouem  in  visione  pacis  seternffi,  ulsic 
deseratur  laalum,  disccruatur  verum,  et  di- 
ligatur  bonum.  Et  in  his  claudilur  triplex 
bonum,  scilicet  venia,  gratia  ,  et  gloria ;  bo- 
nitas,  scientia,  et  disciplina.  Propler  hoc  pe- 

'  II  Herj.,  XV,  12.  —^Apoc,  xiil,  3-'i.  —  s  Psai.  Lix, 

4.  —  *  MallU.,  \\\,  10 •■■  Arjg.,  \\,  7.  —  «  Jmn.,  vi, 

60.  —  7  Joan.,  vii,    17.  —  •  Tit.,  \,  7,9.  —  '  l'sal. 
cxvill,  06.-  '•  liom.,  XXVII,  18.-11  Ued.,  ubi  sup.— 


quid 


CAP.  XXIII.  201 

tit  Propheta  in  Psalmo  '  :  «  Bonitatem,  et 
disciplinam,  et  scientiam  doce  rae.  » 

6.  Pilatus  autem  audiens,  etc.  Post  des- 
criptam  accusationem  coram  praeside,  hic 
describit  ordinem  accusalionis  coram  He- 
rode  :  ad  cujus  ordinatam  descriptionem  in- 
troducuntur  quatuor,  scilicet  cautela  Pilati 
subterfugientis ,  curiositas  Herodis  interro- 
gantis,  improbitas  plebis  accusantis,  et  sto- 
liditas  principis  vilipendentis. 

Primo  ergo,  quantum  ad  cautelam  Pilati 
subterfugientis,  dicit  :  Pilatus  autem  aii- 
.  diens  Galilceam,  interrogavit ,  si  homo  Ga- 
lilceus  esset.  Ideo  hoc  quaerit,  ut  subterfugiat 
eum  judicare,  si  judicium  ejus  spectat  ad 
alium.  Et  ratio  ejus  redditur  in  Matthao  '" ; 
0  Sciebat  enim  Pilatus  quod  per  invidiam 
tradidissent  eum.  »  Et  ideo  subterfugiebat, 
quia  vel  oportebat  quod  provocaret  contrase 
gentem  illam,  vel  faceret  contra  jura  :  unde 
volebat  in  alium  rejicere  judicium.  Ideo 
subdit  (v.  7) :  Etutcognovitquod  de  Herodis 
potestate  esset,  remisit  eum  adHerodetn,  qtd 
et  ipse  Eierosolymis  erat  illis  diebus.  Beda  "  : 
B  Ne  contra  insontem,  et  quem  traditum  per 
invidiam  noverat,  sententiam  dare  cogeretur, 
Herodi  audiendum  mittit,  ut  a  suo  tetrar- 
cha,  vel  absolveretur,  vel  damnaretur.  » 
Unde  apparet  quod  Pilatus  fecit  caute ;  fecit 
et  juste,  quia  noluit  sibi  usurpare  quod 
alieni  erat  juris,  quia  dicitur  '-  :  a  Non  est 
enim  potestas  nisi  a  Deo.  Quae  autem  sunt,  a 
Deo  ordinata  sunt.  »  Fecit  pie,  quia  credidit 
quod  Herodes  hominem  suum  ab  iniquis  de- 
beret  accusatoribus  liberare,  secundum  il- 
lud  "  :  «  Miseratio  hominis  circa  proximum 
suum.  »  Fecit  et  versute,  quia  voluit  iu  ad- 
versarium  suum  periculosum  judicium  de- 
volvere;  voluit  et  ejus  calumniam  decli- 
nare;  voluit  et  ei  placere  de  eo,  quod  nihil 
sibi  constabat.  Ex  quo  apparet  istud  quod 
supra  dictum  "  :«Fiiiihujussoeculipruden- 
tiores  filiis  lucis  {d)  in  generatione  sua  sunt. » 

's  fiom.,  xni,  1.  —  "  £cc/!.,  xvui,  12.—  '»  Siip.,  xvi,8. 
(«)  Cait.  edit.  eam.  —  (b)  Joannes.  —  (c)  Ueesi  iu. — 
(t/j  Item  lucis. 


202 


EVANGELII  SANCTI  LUC^ 


Secundo,  quanlum  ad  curiositatem  Hero- 
dis  interrogantis,  subdit  (v.  8)  :  Eerodes  au- 
tcm,  viso  Jesti,  gnvisus  est  valde,  non  propter 
aspectum  crcdulitatis,  sicut  Abraliam  de  quo 
in  Joanne  (a) ' : «  Abraham  pater  vester  exul- 
tavit,  ut  videret  diem  meum,  et  vidit,  et  ga- 
visus  est.»  Erat  enim  cupiens  ex  multo  tcm- 
pore  videre  eum ,  non  per  affectum  charila- 
tis,  sicut  Job  '  :  «  Quis  mihi  tribuat,  ut  co- 
gnoscam  et  inveniam  illum,  et  veniam  us- 
que  ad  solium  ejus? »  Talibus  enim  dicitur  ^ : 
a  Beati  oculi  qui  vident  quae  vos  videtis. 
Dico  enim  vobis  quod  multi  prophetae  et  re- 
ges,  »  etc.  Non  sic  Ilerodes,  sed  ex  curiosi- 
tate.  Uude  addit  :  Eo  quod  audiret  multa  de 
eo,  et  sperabat  siqnum  aliquod  videre  ah  eo 
ficri,  per  appetitum  curiositatis  * :  «  Audivit 
autem  Herodes  Tetrarcha  omnia  qute  fiebant 
ab  eo,  et  ait  :  Quis  est  autem  iste  de  quo  ego 
talia  audio?  Et  qua;rebat  videre  eum.  »  Et 
quia  curiositas  maxime  viget  circa  visum  et 
auditum,  secundum  illud '" :  «  Non  saturatur 
oculus  visu,  neque  amis  auditu  impletur,  » 
ideo  addit  (v.  9)  ;  Interrogabat  autem  eum 
multis  sermonibus.  luterrogabat,  inquam, 
non  sicut  studiosus,  sed  sicut  curiosus  :  non 
sicut  amator,  sed  sicut  tentator,  secundum 
illud  "  :  «  Ex  multa  loquela  lentabit  te,  et 
subridens  interrogabit  te  de  absconditis  tuis.» 
Et  quia  non  meretur  veritatem  audire ,  ideo 
additur  :  At  ipse  nihil  respondebat.  Tacebat 
autem  Christus  in  exemplum  prudentiee  '  : 
«  Ne  respondeas  stulto  juxta  stultitiam 
suam.  »  Justum  autem  est,  indignis  divina 
celari.  Unde  Glossa  * :  «  Tacuit,  quia  Herodis 
incredulitas  [b)  non  merebatur  divina  audire, 
et  Domiuus  jactautiam  declinabat  ^ :  «  Nolite 
dare  sanctum  canibus,  neque  mittatis  mar- 
garitas  vestrasanteporcos.  »  Item  propter  (c) 
exemplum  patientise  '"  :  «  Si  expavi  multi- 
tudinem  nimiam,  etdespectio  propinquorum 
terruit  me,  et  uon  magis  tacui.  »  Super  quo 

»  Joan.,  VIII,  56.  —  '  Job,  xxill,  3.  —  '  Sup.,  x, 
23-24.  —  *  Sup.,  IX,  9.  —  '  Eccle. ,  i  ,  8.  —  «  Ecc/i., 
XIII,  H.  —  '  Prov.,  XXVI,  4.  —  '  Ex  Bed.,  ubi  sup. — 
3  Mutlli.,  VII,  C—  '•  Job,  XXXI,  34.—  "  Gres.,  Mortt/. 
lib.  XXII,  c.  xu,  al.  xvi,  n,  38,  quoad  sensum.  — 


Gregorius  "  :  a  Boni  apparere  nolunt,  cum 
aliis  prosunt :  quod  esset  se  ostendere ,  nec 
prodc^se  :  »  ut  Jesus  Ilerodi  non  quajrenti 
profectum  tacuit,  et  tamen  passus  est  se  de- 
rideri.  Item  innocentiae;  unde  Glossa  :  «Me- 
lior  est  causa  quae  non  defenditur.  »  Et  pro- 
batur  :  Susaana  tacuit,  et  vicit,  sicut  dici- 
tur  '-.  Item  in  exemplum  confidentiae  '^  : 
«  Domiuus  pugnabit  pro  vobis,  et  vos  tace- 
bitis.  »  In  exemplum  obediunlia;  '*  :  «  Quasi 
agnus  coram  toudente  se,  obmutescet.  »  In 
exemplum  perseverantiaj ;  unde  Glossa  : 
«  Ambiunt  defendi,  qui  timent  vinci  :  nec 
accusatorem  tacendo  confirmat,  sed  despicit 
non  refellendo.  »  Unde  dicitur  '°  :  «  Ex  ore 
Altissimi  non  egredienlur  nec  mala  nec 
bona.  » 

Tertio,  quantum  ad  improbilatem  plebis 
accusanlis,  subditur  (v.  10)  :  Stabant  autem 
principes  saccrdotum  et  scribcB,  conslantcr 
accusantes  eum.  Haec  autem  conslantia  vir- 
tus  non  erat,  sed  pertinacia,  quia  non  ex 
amore  justitiae  veniebat,  sed  ex  livore  invi- 
diae.  Haec  enim  est,  quae  armat  cor  ad  proxi- 
mum  impugnandum.  Unde  Auguslinus  "  : 
0  Cum  per  omne  vitium  antiqui  hostis  virus 
humano  cordi  infundatur,  in  zelo  invidiae 
per  tota  viscera  serpit.  Hiec  est  qua  Cain 
contra  fratrem  suum  Abel  armalur,  et  filii 
Jacob  contra  Joseph,  Babylonii  contra  Da- 
nielem,  Judaii  contra  Cuiustum.  »  Erat  au- 
tem  in  Judaeis  invidia  cum  perlinacia,  et 
ideo  accusabant  eum  constanter;  perseve- 
rantia  in  illis  non  est  vera  constantia,  sed 
duritia  et  pertinacia,  sicut  Magi  Pharaonis 
contra  Moysen.  Unde  dicitur  "  :  «  Quemad- 
modum  autem  Jannes  et  Mambres  restite- 
runtMoysi,  ita  et  hi  resistunt  veritali ,  ho- 
mines  corrupti  raente,  reprobi  circa  fidem.» 
Unde  illi  erant  imitatores  illius  draconis,  de 
quo  in  Apocabjpsi  "  :«  Projectus  est  accusa- 

'-  Dati.,  XIII.  —  '^  Exod.,  xiv,  14.  —  "  Isa.,  Lill,  7.— 
"s  Thren.,  III,  38.  —  "^  Imo  auctor,  t|Hisiiuis  ille  sit, 
serm.  xviii  ad  frat.  in  Eremo,  (luoad  scnsnm,  inter 
Oper.  Aug.,  append.  tom.  VI.  —  "  II  Tim.,  iii,  S.  — 
"  Apoc,  XII,  9. 

(«)  Cail.  edii.  de  quo  Joauues.  —  (i)  AfJiid  Bedam  k- 
gitur  crudelilas.  —  (c)  Cat,  edit.  per. 


EXPOSITIO  IN  CAP,  XXIII 

tor  fratrum  nostrorum,  qui  accusabat  illos 
ante  conspectum  Dei  uostri,  die  hoc  nocte.» 
Et  hoc  ex  invidia  ;  nam  dicitur  '  :  «  Invidia 
autem  diaboli  mors  introivit  in  orbem  terra- 
rum;  imitantur  autem  illum  qui  sunt  es 
parte  illius.  » 

Quarto,  quantum  ad  stoliditatem  principis 
vilipendentis,  subjungitur  (v.  11)  :  Sp7'evit 
auteni  illum  Herodes  cum  exercitu  suo  :  et 
illusit  indutum  veste  alba.  Sprevit,  inquam, 
tanquam  impotentem,  quia  signum  non  fe- 
cit;  tanquam  ignorantem,  quia  verbum  non 
respondit;  tanquam  stolidum,  quia  coram 
accusantibus  se  non  defensavit.  Nec  tantum 
sprevit,  verum  et  illusit.  Ex  quo  apparet 
quod  Christus  illusus  fuit  triplici  illusione  : 
sciUcet  a  Judseis,  exmalitia^;  ab  Herode,  ex 
arrogantia ,  sieut  dicitur  hic ;  a  militibus,  ex 


203 
amicitiam  inter  malos.  Ideo  mali  designan- 
tur  per  vulpes  Samsonis  ',  quai  habent  cau- 
das  colligatas ,  quia  omnes  «  conveniunt  in 
unum  '  adversus  Dominum,  et   adversus 


ignorantia,  sicut  dicit  Joaunes  '.  Et  atten- 
dendum,  quod  Judsei  velaverunt;  Herodes 
induit  alba  veste ;  milites  circumdederunt  ei 
purpureum  vestimentum.  Ex  quo  apparet 
.  quod  Pontifex  noster  habuit  in  sua  passione 
vestimenta  pontiQcalia :  amictum  («)  scilicet, 
cum  velatus  est  a  JudBeis ;  albam ,  cum  ve- 
stilus  est  alba  veste  ab  Herode ;  casulam,  cum 
habiiit  chlamydem  coccineam;  et  ne  quid 
desit,  et  manipulum ,  et  stolam ,  et  cingu- 
lum,  dum  ligatus  est  ad  columnam.  Coro- 
nam  spineam  habuit  pro  mitra,  et  arundi- 
nem  in  manu  pro  baculo  pastorali ,  et  pro  chi- 
rothecis  et  sandaliis  habuit  manus  et  pedes 
sanguine  coopertos.  Et  hajc  habentur  aprae- 
lalis  consecrantibus  in  memoriam  dominicse 
passionis.  In  hujus  memoriale  conficitur  sa- 
cramentum  altaris.  Quia  vero  Herodes  Chri- 
stum  non  inveniebat  morte  dignum,  ideo  et 
ipse  declinabat  judicium ;  ideo  additur  :  Et 
remisit  ad  Pilatum,  tanquam  ad  amicum; 
propter  quod  addit  (v.  12)  :  Et  facti  suut 
amici  Pilatus  et  Eerodes  in  ipsa  die,  nam 
anlea  inimici  erayil  ad  invicem.  Ex  quo  ap- 
paret  quod  inimicitia  respecti;  boni  parit 

<  Sap.,  II,  24-25.  —  »  Sup.,  xxir,e3.  —  3  Joan.,  xix, 
3.  —  •'  Jmlic,  XV,  4.  —  '  Vsal.  w ,  2.  -  «  Bed.,  ubi 
sup.  —  '  Inf.,  2G.  —  «  Ad.,  XXV,  10. 


Christum  ejus.  »  Et  ideo  hi  duo  designant 
persecutionem  duorum  populorum  contra 
Christum.  Unde  Glossa  * :  «  Sicut  Herodes  et 
Pilatus,  sic  Judaei  et  Gentiles ,  cum  sint  ge- 
nere  et  religione,  et  mente  quoque  dissen- 
tientes,  tamen  in  Chrislianis  persequendis, 
et  fide  Christi  perimenda  consentiunt.  » 

6.  Pilatus  autem,  convocatis  principibus 
sacerdotum,  et  magistratibus,  etc.  Postquam 
descripsit  Christi  comprehensionem,  illusio- 
nem  et  accusationem,  hic  quarto  describit 
ipsius  condemnationem.  Et  quoniam  Chris- 
tus  condemnatus  est,  ut  deduceretur  ad  pa- 
tibulum  crucis,  ideo  pars  ista  habet  duas 
partes  :  in  quarum  prima  agitur  de  coadem- 
natione  ipsius  ad  patibulum ;  iu  secunda , 
de  deductione ejus  ad  cruciflgendum,  ibi'':  FA 
cum  ducerent  eum,  apprehenderunt  Simo- 
nem,  etc.  Describit  autem  Evangelista  con- 
demnationem  Chrisli  ut  iniquam,  ut  im- 
piam,  ut  extortam,  et  ut  distortam  :  ut 
iniquam,  propter  repugnautiam  legis  justi- 
tiaj ;  ut  impiam,  propter  repugnantiam  con- 
suetudiuis  piae;  ut  extortam,  propter  re- 
pugnantiam  voluntatis  propriae  ;  ut  dis- 
tortam ,  propter  repugnantiam  rationis  rec- 
tae. 

Primo  igitur,  ad  insinuandam  repugnan- 
tiam  condemniitionis  Christi,  et  legis  justi- 
tiae,  dicit :  Pilatus  autem,  convocatis  prin- 
cipibus  sacerdotum,  et  magistrcUibus ,  ct 
plebe,  praemittendo  citationem  :  citandi  au- 
tem  sunt  actores  ad  audiendam  senlentiam , 
qua  reus  debet  absolvi,  vel  condemnari, 
quia,  ut  dicitiir  *  :  «  Non  est  Romanis  con- 
suetudo  damuare  aliquem  hominem ,  prius- 
quam  is  qui  accusatur  praesentes  habeat 
accusatores,  locumque  defendendi  accipiat 
ad  abluenda  crimina.  »  Ideo,  secundum  ju- 
ris  ordinem ,  ante  lationem  [b)  partium  con- 

(a)  Cast.  edit.  amictain.—  (4)  Suppl.  sententiae,  fieri 
decet. 


204 


vocationem,  quibus  convocatis  procedendum 
est.  Ideo  subditur  (v.  H)  :  Dixit  ad  illos : 
Obtulistis  mihi  hunc  hominem,  quasi  aver- 
tenlem  populum,  recolendo  accusationem. 
Unde  in  Joanne  [a) ' ;  a  Si  non  esset  hic  male- 
factor,  non  tibi  tradidissemus  eum. »  Et  post 
accusationem  sequilur  inquisitio;  ideo  sub- 
dit  :  Et  ecce ,  erjo  coram  vobis  intcrrogans 
nullam  causam  inveiii  in  homine  isto,  ex 
his  in  quibus  eum  accusatis.  (v.  15)  Sedne- 
que  nerodcs  :  nam  remisi  vos  ad  illum ,  et 
ecce,  nihil  dirjnum  morte  actitm  est  ei :  os- 
tendendo  ejus  innocentiam,  quam  ostendit 
per  exaniinationem  piopriam  et  alienam. 
Unde  Glossa  ^  :  a  Pilatus  fatetur,  nec  se, 
uec  Herodem  aliquid  (/;)  in  occidendo,  vel 
illudeudo  Christo  invenisse.  »  Nam  et  recte 
competit  el  illud  '  :  «  Igne  me  exami- 
nasti,  et  non  est  inventa  in  me  iniquitas.  » 
Et  quia  talem  iniquum  est  condemnari,  ideo 
subdit  (v.  16)  :  Emendatum  ergo  illum  di- 
mittam  prsedicendo  aequam  sentenliam  ; 
haec  enim  sententia  erat  ferenda  secundum 
justitiam,  ex  quo  accusabalurinnocens.  Sed 
Pilatus  hoc  non  aadebat  facere ;  sed  quaere- 
bat  assensum  partis  adversse,  oslendens 
quod  non  poterat  damnari  juste.  Ne  tamen 
possent  conqueri  de  remissione  judicis,  oCfert 
punitionem  accusati,  in  hoc  quod  dicit  se 
emcndatum,  id  est,  flagellatum  dimittere 
velle.  Unde  Glo^sa  * :  a  Flagris  et  ludibriis , 
quantum  jubetis,  afficiam,  dummodo  ne  si- 
tiatis  innoxium  sanguinem.  »  Ex  qi:o  appa- 
ret  repugnanlia  condemnationis,  et  legis 
justitiae. 

Secundo,  quantum  ad  repugnantiam  con- 
demnationis,  et  consuetudinis  piae,  subjun- 
git  (v.  17) :  Necesse  autem  hahebal  dimiltere 
eis  per  diem  festum  unum.  Haec  autem  ne- 
cessitas  nou  manabat  (c)  ox  imperiali  jure, 
sed  ex  consuetudine.  Unde  Rabanus  :  a  Non 
imperiali  legis  sanctione,  sed  annua  gentis, 
cui  per  talia  placere  gaudebat,  devictus  con- 
suetudine.  »  Haec  autera  consuetudo  erat  in 

'  -Joan.,  xvm ,  30.  —  »  Bed.,  nbi  sup.  —  »  Psal.  xvi, 
3.—  '  Exlied.,  ubisup.  —'Joaii.,  xyiii,39.  —  ^iUa»/i., 


EVANGELII  SANCTI  hVCM 

die  festo  Paschae,  in  memoriam  liberationis 
populi  de  aegyptiaca  servitute.  Unde  Joan- 
nes  dicil,  quod  dixit  Pilatus  '  :  «  Est  autem 
consuefudo  vobis,  ut  unuui  dimilfam  vobis 
in  Pascha  :  vultis  ergo  dimitfain  vobis  re- 
gem  Judaeorum?»  Et  haec  oblatio  erat  se- 
cundum  morem  clementi»;  sed  hanc  recu- 
sat  perversitas  Judaeorum  in  Christo.  Et 
ideo  addit  (v.  18)  :  Exclamavit  autem  simul 
universa  turba,  dicens  :  Tolle  hunc,  ct  di- 
mitte  nolns  Barabbam.  Boc  aufem  petit 
turba  ad  suggestionem  principum  et  scriba- 
rum.  Unde  MatthOEus  ^  :  o  Principes  autem 
sacerdotum  et  senioies  persuaserunt  po- 
pulo,  ut  peterent  Rarabbam.  »  Et  in  hoc  ap- 
paret  crudelitas,  quia  piissimo  Domino  prae- 
tulerunt  impiissimum  homicidam.  Ideo  ad- 
dit  (v.  19)  :  Qui  erat  propter  seditionem 
quamdtum  factam  in  civitate,  et  homicidium, 
missus  in  carcerem  :  et  ita  erat  seditiosus  et 
homicida.  Insuper  et  latro ,  sicut  dicitur  ' : 
(i  Erat  autem  Rarabbas  latro. »  Ex  quo  ap- 
paret  Judaeorum  perversitas,  quia  Salvatori 
praetulerunt  seditiosum ,  benefactori  furem, 
et  aucfori  vitae  praetulerunt  virum  homici- 
dam.  Unde  dicitur' :  aVos  autem  sancfum  et 
justum  negastis^  et  petistis  virum  homici- 
dam  donari  vobis ;  auctorem  vero  vifie  in- 
terfecisfis.  »  Et  haec  fuit  summa  impietas, 
vitam  reddere  destructori,  et  auferre  vitam 
fonti  totius  vitae.  Unde  Glossa  *  :  a  Quia  pro 
Jesu  latronem,  pro  Salvatore  interfectorem, 
pro  datore  vitae  ademptorem  elegerunt,  me- 
rito  salutem  perdiderunt  et  vitam.  » 

Tertio,  quautum  ad  repugnanfiam  con- 
demnationis,  et  volunfatis  in  judice,  subdit 
(v.  20)  :  Iterum  autem  Pilatus  locutus  est 
ad  eos,  volens  dimittere  Jesum :  ex  quo  non 
valebat  auctoritas  et  voluntas.  Uoc  aulem 
nolebat  Pilatus,  tum  quia  durum  erat  sibi 
tantum  virum  morti  tradere  sine  causa,  tum 
etiam  quia  dissuadebat  uxor  sua.  Uiide 
Matthceus  ' ;  «  Sedente  Pilafo  pro  fribunali, 

xxvii,  20.  —iJoan.,  xviil,  40..  —  »  Act.,  Ill,  U-15.— 
9  Maah.,  xxvil,  19. 

(n)  C(Bt.  edit.  Joauues,  —  (*)  Leg.  difiuum  quid  morle. 
—  (c)  uou  mauebat. 


EXPOSITIO  IN 

misit  ad  eum  uxor  ejus,  dicens  :  Nihil  tibi, 
et  justo  illi.  »  Hsec  autem  voluntas  Pilati 
non  erat  plena,  sed  pigra,  secundum  illud ' : 
«  Vult  et  non  vult  piger  :  »  quia  uon  volebat 
facere  contra  turbam,  cujus  vohmtas  erat 
contraria.  Ideo  subditur  (v.  21)  :  At  illi  suc- 
clamabant^  dicentes  :  Crucifige,  crucifige 
eum.  Ubi  ostenditur  perversa  Judffiorum 
voluntas,  in  boc  quod  clamose  quajrunt. 
Unde  sibi  competit  ilhid '  :  «  Expectavi 
iit  faceret  judicium,  et  ecce  iniquitas;  et 
justitiam,  et  ecce  clamor.  »  Pro  istius 
multitudinis  clamore  dicitur'  :  «  Yae  mul- 
litudini  populorum  multorum,  ut  multitudo 
maris  sonantis  :  et  tumultus  turbarum ,  sicut 
sonitus  aquarum  mullarum.  »  Apparet  et 
ex  hoc  perversa  voluntas,  quia  quserunt 
crucifixionem.  Unde  Beda ' :  a  Magna  cru- 
delitas !  non  solum  occidere ,  sed  et  crucifl- 
gere  quaerunt,  ut  pedibus  et  manibus  ad 
lignum  conflxis,  morte  vexaretur  producta. » 
Nec  tantum  producta,  verum  et  acerba,  se- 
cundum  illud  »  '  :  «  Foderunt  manus  meas, 
ct  pedes  meos.  »  Nec  lantum  acerba,  verum 
etiam  ignominiosa*  :  «  Morte  turpissima 
condemnemus  eum.»  Unde  illuni,  tanquam 
maiediclum ,  poense  maledictionis  volebant 
subjicere,  quia  dicitur ' :  «Maledictus  a  Deo, 
qui  pendet  in  ligno.  »  Sed  hoc  non  fuit  sine 
divina  dispositione,  secundum  illud':  «Chris- 
tus  nos  redemit  de  maledicto  legis,  factus 
pro  nobismaledictum.  »  Sed  impii  hoc  ex 
crudelitate  et  iracundia  postulabant.  De  his 
duobus,  scilicet  clamore  et  crudelitate,  dici- 
tur  °  :  «  Facta  est  mihi  haereditas  mea  quasi 
leo  iu  silva  :  dedit  contra  me  vocem,  »  Et 
iterum  in  Psalmo  '° :  «  Quoniam  circumde- 
derunt  me  canes  multi ;  concilium  mali- 
gnauliura  obsedit  me.  » 

Quarto,  quantum  ad  repugnantiam  con- 
demnationis,  et  rationis  rectse,  subjungitur 
(v.  22) :  Illc  aittem  tertio  dixit  adillos:  Quid 
enim  mali  fecit  iste  '.'  nullam  causam  morlis 

'  Prov.,  xiii,  4.  —  '  Isd.,  V,  7.  —  '  IbiJ.,  xvii,  12,— 
*  Bed.,  ubi  sup.  —  »  Psal.  xxi,  17.  —  "  Sap  ,  n, 
20.  —  '  Deut.,  XXI,  23.  —  '  Ga/.,  ni,  13.  —  »  Jemn., 


CAP.  XXIII.  205 

invenio  in  eo.  Ex  quo  enim  nulla  erat  in  eo 
causa  mortis,  interficere  eum  erat  contra 
dictamen  rectae  rationis.  Et  quia  menti  invi- 
da?  non  sufficit  ratio  sine  punitione,  ideo 
addit :  Corripiam  ergo  iUum,  et  dimittam. 
Nec  tantum  hoc  dixit  verbo ;  verum  et  fe- 
cit  facto,  secundum  illud  "  :«  Tunc  ergo  ap- 
prehendit  Pilatus  Jesum ,  et  flagellavit.  » 
Unde  Glossa  ''  :  «  Hanc  correctionem ,  deri- 
dendo  et  flagellando,  nefandorum  desideriis 
exhibuit,  ne  usque  ad  crucifigendum  saevi- 
rent.  »  Et  quia  perversum  cor  nec  ratione 
inducitur,  nec  flectitur  pietate,  ideo  sub- 
ditur  (v.  23)  :  At  illi  instabant  vocibus  ma- 
gnis  postulantes ,  ut  crucifigeretur,  et  inva- 
lescebant  voces  eorum.  Ex  quo  apparet,  quod 
victi  vivacitate  rationis  rectae,  convertunt 
se  ad  preces.  Unde  Glossa  "  :  «  Ad  preces  se 
convertunt,  ut  quod  criminando ,  vel  etiam 
ratiocinando  nequiverant,  jam  poslulando 
et  vociferando  perflciant.  »  Undeetiam  Joan- 
ues  ait  '* :  «  Exivit  ergo  iterum  Pilatus,  et 
dixit  eis  :  Ecce,  adduco  vobis  eum  foras,  ut 
cognoscalis ,  quia  in  eo  nuUam  invenio  cau- 
sam.  Et  dixit  eis  :  Ecce  homo.  Cum  ergo  vi- 
dissent  eum  pontiflces,  et  ministri,  clama- 
bant,  dicentes  :  Crucifige,  cruciflge  eum.  » 
Ex  praedictis  ergo  colligitur,  quod  mors 
Christi  principalius  imputatur  Judajis,  quam 
Pilato.  Unde  Joannes  :  «  Dominus  dicit  " : 
Qui  me  tradidit  tibi,  majus  peccatum 
habet.  »  Nam  Judaei  seraper  iustiterunt 
ad  ejus  mortem ;  sed  Pilatus  visus  est  sub- 
terfugere  septem  modis,  scilicet  imitatio- 
ne  fori ,  allegatione  innocentiaj ,  oblalione 
misericordia;,  ostentatione  voluntatis  suae, 
declaratione ,  quod  hoc  esset  contra  ra- 
tionem,  infliclione  prenae,  et  tandera  retor- 
sione  culpae  in  judaicam  plebem.  Unde 
Matthceus  '°  ;  «  Pilatus  accepta  aqua  lavit 
manus  coram  populo,  dicens  :  Innocens  ego 
sum  a  sanguine  justi  hujus  :  vos  viderilis. 
Et  respondens  universus  populus,  dixit  : 


XII,  S.  —  '»  Psal.  XXI,  17.  —  "  Joan.,  six,  \.  — 
"  BeJ.,  ubi  sup.  —  "  Bed.,  ubi  sup.  —  '*  Joan.,  xix, 
4,  5-6.-  '»  Ibid.,  11.  —  1«  Matth.,  xxvil,  24-25. 


206 


EVANGELII 


Sanguis  ejus  super  nos,  et  super  fllios  nos- 
tros.  »  Sed  licet  tot  modis  vellet  eum  libe- 
rarc,  tamen  prse  timore  defecil  in  flne,  et  de- 
clinavit,  contra  dictamen  justiliffi,  miseri- 
cordiae,  voluntatis  suae,  et  rationis  rectse,  ad 
perversam  i)opuli  volunlatem ;  ideo  additur(«) 
(v.  24)  :  Et  Pilalus  adjudicavit  fierl  pelUio- 
nem  eorum.  Et  hoc  contra  illud ' :  «  Non  se- 
queris  turl)am  ad  faciendum  malum,  nec  in 
judicio  plurimorum  acquicsces  sententiae, 
ut  a  vero  devies.  »  Deviavit  autem  Pilatus, 
distortam  sententiam  dando ,  in  absolvendo 
malum ;  et  ideo  dicit  (v.  23)  :  Dimisit  autem 
illis  eum,  quipropter  liomicidiiim  et  seditio- 
nem  missus  fuerat  in  carcerem,  quem  pete- 
bant.  Et  quantum  ad  condemnationem  viri 
justi,  ideoaddit:  Jcswn  vero  f/agellatum  tra- 
didit  volunlati  corum.  Ratio  autem,quare  Pi- 
latus  fuit  inflexus  ad  hanc  sententiam  iniquis- 
simam,  fuit  inordinalus  amor  complacentiaj 
populi,  quui  retrahit  a  verilate ;  ideo  dicitur *: 
«  Si  adhuc  hominibus  placerem,  Cnmsxi 
servus  non  essem.  »  Fuit  et  timor,  ne  incur- 
reret  ofTensam  CcEsaris ;  unde  in  Joanne  {h) ' : 
«  Si  hunc  dimittis,  non  es  amicus  Csesaris.» 
Et  subdilur  ibi,  quod  «  Pilatus  cum  audisset 
hos  sermones,  adduxit  foras  Jeslm,  et  sedit 
pro  tribunali,  »  et  malam  sententiam  tulit. 
Propter  quod  dicitur*:  «  Qui  timet  homi- 
nera,  cito  corruct.  » 

20.  Et  cum  ducerent  eum ,  etc.  Post  de- 
scriptam  condemnationem  Christi,  hic  de- 
scribitdeduclionem  condemnati ;  circaquam 
describendam  quatuor  introducuntur,  scili- 
cet  deductio  Christi  ad  patibulum,  lamenta- 
tio  mulierum,  reprehensio  lamentantium, 
et  pronuntiatio  imminentium  calamitatum. 

Primo  ergo,  quantum  ad  deductionem 
Christi  ad  patibulum ,  dicit  :  Et  cum  du- 
cerent  eum  ,  appi'ehenderunt  Simoncrn 
qucmdam  Cyrenensem  venientem  de  villa; 
et  imposuerunt  illi  crucem  portare  post  Je- 
sum.  Sed  coutrarium  luijus  videtur  dici  in 


SANCTI  LUC^ 

Joanne,  ubi  dicitur ' :  «  Susceperunt  autem 
Jesum ,  et  eduxerunt  eum.  Et  bajulans  sibi 
crucem  cxivit  in  eum,  qui  dicitur  Calvariae, 
Jocum.  »  Veruml.imen  non  e.st  c<jnlrarietas, 
quia  utrumque  fuit ;  sed  quod  tacet  Lucas , 
exprimit  Joannes.  Unde  Glossa '  :  «  Primo 
Dominus  porlavit  crucem ;  sed  postea  Simoni 
imposita  est,  quem  exeuntes  obviam  habuc- 
runt.»  flocautem  diligenlerexprimit  Lucas 
propter  mysterium  significalionis.  Simon 
iste  ,  ratione  nominis  et  gentis,  quia  erat  de 
Cyrene,  designat  obedienliam  popuh  gen- 
tilis  ad  ferendam  crucem  post  Chrislum. 
Unde  Glossa ' :  «  Quia  Simon  non  Israelita  , 
sed  Cyrenajus  erat,  per  eum  Gentiles  desi- 
gr.antur,  qui  portant  crucem,  cum  populi 
Gentium,  paganis  ritibus  relictis,  obedien- 
ter  amplectuntur  vestigia  Dominicae  passio- 
nis.  »  Et  talibus  loquitur  Petrus  '  :  «  Chri- 
stus  passus  cst  pro  nobis,  vobis  relinquens 
exemplum,  »  etc.  Et  talibus  Paulus  ' :  <i  Je- 
sus  extra  portam  passus  est.  Exeamus  igi- 
tur  ad  eum  extra  castra,  improperium  ejus 
porlantes.»  Quia  vero  Simonangariatus  fuit 
crucem  portare,  sicut  dicitur  '"  :«  Angaria- 
verunt  praetereuntem  quempiam  Simonem 
Cyrenaium ,  »  ideo  ratione  angaiiae  designat 
hypocritas,  qui  crucem  portant  pro  laude 
humana.  Unde  Gregorius  :  «  Simon ,  qui 
porlat  crucem  in  angaria,  ipse  est  qui  labo- 
rat  pro  laude  humana  :  subeunt  enim  lio- 
mines  hunc  laborem,  quem  non  cogit  timor 
vel  dilectio  Dei.  »  Vel  designat  acidiosos,  qui 
cruccm  portant  cum  murmure ,  poe.ua  et 
violentia.  Contra  tales  Beruardus:  «  Va;  por- 
tantibus  crucem ,  non  sicut  Salvator  suam , 
sed  sicut  ille  Cyrenaeus  alienam.  »  Contra 
quos  dicitur  "  : «  Si  quis  vult  post  me  venire, 
abneget  semetipsum  :  et  toUat  crucem  suam 
quotidie,  »  etc,  quia  omni  die  debet  in  no- 
bis  amor  pcenitentite  faciendae  innovaii. 

Secundo ,  quantum  ad  lamentatiouem  mu- 
lierum  concomitantium ,  subditur  ( v.  27 )  : 


t  Exod.,  xxill,  2.  —  s  Gal.,  I,  10.  —  3  }oan.,  XIX,        "»  21.  —  '  Hehr.,  xiii,  12,  13.  —  "■  Uarc,  xv,  21.  — 
12,  13.  —  *  Prov.,  XSIX,  25.  —  »  Joan.,  xix,  16-17.  —       "  Sup.,  ix,  23. 
Bed.,  ubi  sup.  —  '  Ex  Bed.,  ubi  sup.  —  *  1  Htr,,  [a)  Ccet.  edit.  addit.—  (6)  Unde  Joannes. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXIII. 


207 


Seqnebatur  autem  illum  multa  turba  populi 

et  mulierum ,  quai  plangebant  et  lamenta-  _ 

bantur  eum.  Turba  quidem  sequebatur  ex 

admiratione ;  sed  mulieres  ex  miseratione. 

Unde  Glossa ' :  «  Mali  sequuntur,  ut  niorien- 

tem  laeti  aspiciant;  mulieres,  ut  quem  vi- 

vere  desiderabant ,  moriturum,  morientem, 

et  mortuum  plorent.  »  Unde  et  post  morfem 

dicitur  de  Magdalena-:  «Mariaautem  stabat 

ad  monumentum  foris  plorans. »  Hsec  autem 

lamentatio  fiebat  de  Christo  a  mulieribus , 

non  a  ^iris  :  non  quia  mulieres  essent  in 

amore  Christi  ferventiores ,  seu  stabiliores , 

sed  quia  magis  sunt  naturaliter  ad  lacrymas 

pronaj,  et  magis  compassivse  naturae  ,  sicut 

de  Anna  dicitur' :  «Flebat  igitur  mater  ejus 

irremediabilibuslacrymis.  »Etde  Anna  matre 

Samuelis  * :  «Cum  esset  Annaamara  auimo, 

oravit  ad  Dominum  flens  largiter,  »  etc.  Et 

quia  poterant  hoc  facere  raagis  secure.  Unde 

Glossa' : «  Non  ideo  inducitur  solus mulierum 

ploratus,  quin  et  viri  dolerent ;  sed  quia  fce- 

niineus  sexus,  quasi  contempiibilior,  libe- 

rius  poterat  prsesentibus  principibus  sacer- 

dotum,  quid  contra  eos  sentiat,  ostentare.  » 

Unde  potest  dici  illud  ^ :  «  Accingite  lumbos 

vestros,  super  ubera  plangite ,  super  regio- 

ne  desiderabili .  »  Vere  desiderabilis  erat  iste 

super  onines  reges  universaj  terrae.  Et  ideo 

hicplancfus,  et  hajc  lamentatio  designari 

potuit  per  lamentationem  factam  super  Jo- 

siam,  secundum  illud '  :  «  Universus  Juda 

et  Ilierusalem  luxerunt  eum  ,   Ilieremias 

maxime ,  cujus  omnes  cantores  atque  canfa- 

trices  usque  in  praesentem  diem  lanientatio- 

nes  super  Josiam  replicant.  »   Hujusmodi 

autem  lamentationes  magnae  factae  et  pran- 

dictae  fuerunt  pro  Salvatore ;  et  ideo  legun- 

tur  in  ejus  passione.  Similiter  etiam  pjangi- 

tur  mors  Christi,  et  ruina  Ilierusalem.  Unde 

in  oratione  Ilieremiae  dicitur '  :  «  Defecit 

gaudium  cordisnostri :  versus  est  iu  luctum 

chorus  noster.  Cecidit  corona  capitis  uostri : 

'  Ex  Bed.,  ubi  sup.  —  =  Joan.,  xx,  H.  —  »  Toh.,  x, 
4.  —  •  1  Reg.,  i,  lli.  —  '  Es.  15eJ.,  ubi  sup.  —  « Isa., 
XXXII,  11.  —  '  II  Pnralip.,  xxxv,  24-25.  —  »  T/i>en., 
V,  13-n.  —  »  Job,  :ixx,  25.  —  '»  II  Keg.,  i,  20.  — 


vae  nol)is ,  quia  peccavimus :  propterea  mces- 
tum  factum  est  cor  nostrum ;  ideo  contene- 
brati  sunt  oculi  nostri.  » 

Tertio,  quantum  ad  reprehensionem  la- 
mentantium,  adjungit  (v.  28)  :  Conversus 
autem  ad  illas  Jesus ,  dixit :  Filice  Hierusa- 
lem,  nolite  flere  super  me.  Prohibet  autem 
hujusmodi  mulieres  a  fletu,  non  quia  male 
facerent  Christo  compatiendo,  cum  dicat  vir 
pius  et  sanctus  ^  :  «  Flebam  quondam  super 
eo,  qui  afflictus  erat,  et  compatiebatur  ani- 
ma  mea  pauperi. »  Uude  et  sanctus  David  in 
figura  dicebat'" :  «Doleo  super  te,  frater  mi 
Jonatha  («),  decore  nimis,  et  amabihs  super 
amorem  mulierum.  »  Unde  et  Christo  pau- 
peri  et  afflicto,  amabili  et  pulcherrimo,  com- 
patiendum  est  afTectu  piissimo,  secundum 
illud  "  :  «  Aspicientadme,  quem  confixerunt, 
et  plangent  eum  planctu ,  quasi  super  uni  - 
genitum ,  et  dolebunt  super  eum ,  ut  doleri 
solet  in  morteprimogeniti. »  Non  ergo  Iioc  {b) 
arguitur  a  Christo ;  sed  quia  contristabantur 
ex  mentis  dejectione ,  contra  quod  (c)  dici- 
tur  '-  : «  Non  contristemini ,  sicut  et  cseteri , 
qui  spem  non  habent.  Si  enim  credimus,  » 
etc.  Unde  Glossa  '^  :«Nelamentemini  me  mo- 
riturum,  cujus  cito  resurrectio  mortem  sol- 
vere  potest,  cujus  mors  mortem  ,  et  ipsum 
mortis  auctorem  destruet.  »  Quia  ergo  con- 
trisfabantur  carnali  quadam  affectione,  sci- 
licet  dilectione  faciei  desideratae,  sicut  disci- 
puli  "  :  «  Plorabitis  et  flebitis  vos,  mundus 
autem  gaudebit , »  etc. :  quia  etiam  sic  flebant 
super  Christo,  quasi  moreretur  pro  se,  non 
pro  humana  transgressione  ;  unde  Glossa  : 
«  Tristabantur  de  vita  mortali,  qute  morte 
fmienda  erat ,  non  de  caecis ,  qui  medicum 
occidebant :  »  quandocumque  autem  passio- 
nem  Christi  i-ecolimus ,  debemus  flere  non 
pro  ipso ,  qui  jam  glorificatus  est,  sed  habito 
respectu  ad  peccatum  nostriim  :  ideo  subdit : 
Sed  super  vos  ipsas  ftete ,  et  super  filios  ves- 
tros.  Non  negat  igitur  quin  flendum  sit ;  sed 

"  Zac/i.,  XII,  10.  —  "  1  T/iess.,  iv,  12-13.  —  "  Ex 
Bed.,  ubi  sup.  —  ^^Joan.,  xvi,  20. 

[a)  Cat.  edit.  .lonathan.  —  (6)  hic.  —  (c)  (juos. 


208 


EVANGELII  SANCTI  LUCiE 


quod  consideratio  flentis  debet  redire  su- 
per  scelus  huniani  generis,  pro  cujus  trans- 
gressione  Christus  mortuus  fuit.  Quoniain 
igitur  morluus  est  pro  peccatis  nostiiSj  ideo 
dies  passionis  suae  debet  cum  multis  lacrymis 
celebrari.  Unde  dicitur '  :  a  Idcirco  ego  plo- 
rans ,  et  oculus  meus  deducens  aquas  :  quia 
longe  factus  est  a  me  consolator  convertens 
animara  meam  :  facti  sunt  filii  mei  perditi ; 
quoniam  invaluit  inimicus.  »  Secus  autem 
est  de  aliis  sanclis,  ut  de  Petro  el  Paulo,  qui 
mortui  sunt  ad  profectum  virtutis ,  et  pal- 
mam  martyrii  obtinendam.  Flere  ergo  debet 
omnis  Christianns  super  se  et  humano  ge- 
nere,quia  fuit  causa  interfectionis  Domini 
sui.  Unde  Hieremia  '  :  «  Quis  dabit  capiti 
meo  aquani,  et  oculis  meis  fontem  lacryma- 
rum,  et  plorabo  die  ac  nocte  interfectos  filiai 
populi  mei?  »  Ex  hujus  mortis  speciali  me- 
moratione  flendum  est  quandiu  sumus  in 
Babylone,  in  valle  lacrymarum  et  fletuum. 
Unde  Psalmus^ :  o  Super  flumina  Babylonis, 
illic  sedimus  et  flevimus,  dum  recordaremur 
tui,  Sion.  »  Flere  etiam  debet  omnis,  quia 
tantam  et  tam  nobilem  pietatem  non  recog- 
noscit  multitudo  hominum* :  «Deduc  quasi 
torrentem  lacrymas  per  diem  et  noctem  : 
non  des  requiem  tibi.  »  Flere  etiam  debet , 
quia  ex  hoc  praeparatur  ad  seternam  calami- 
tatem,  propter  quod  super  eos  flevit  Jesus': 
«Yidenscivitatem,  flevitsuperillam,  dicens: 
Quia  si  cognovisses  et  tu ,  »  etc.  Et « :  «  De- 
fecerunt  prae  lacrymis  oculi  mei,  conturbata 
sunt  viscera  mea ,  effusus  est  in  terra  jecur 
meum  super  contritionem  fllice  populi  mei.» 
Quarto,  quantum  ad  prsedictionem  immi- 
nentium  calamitatum,  subjungit  (v.  29)  : 
Quoniam  ecce  venient  dies,  in  quibus  dicent : 
Bealce  sleriles,  etventres  qui  non  genuerunt, 
et  ubei'a  quce  non  lactaverunt.  Et  hoc  potest 
referri  ad  deslructionem  Jerusalem,  ratione 
cujus  prajmittitur  supra' :  «  Vae  autem  prae- 
gnantibus  et  nutrientibus  in  Uhs  diebus  : 


'  Thren.,  l,  IG.  —  *  Jerem.,  ix,  1.  — '  Psal.  cxxxvi, 

I.  —  *  Thren.,  u,  18.  —  '  Sup  ,  xix,  4).  —  «  Thren., 

II,  H.  —  '  Sup.,  XXI,  23-24.  —  «  Matlh.,  xxiv,  30.  — 


erit  enim  pressura  magna  super  terram,  et 
ira  populo  huic  :  et  cadent  in  ore  gladii,  et 
captivi  ducentur  in  omnes  gentes.  »  Yel  me- 
lius  referlur  ail  judieium  finale,  ex  cujus 
consideratione  debet  homo  flere  supra  se,  et 
super  alios  peccatores,  ne  oporteat  piangere 
in  adventu  ipsius,  secundum  illud ' :  «  Tunc 
parebit  signum  fihihominis  in  ccelo,  eltunc 
plangent  omnes  tribus  terrae,  et  videbunt  fl- 
lium  hominis  sedentem,  »  etc.  Et  huic  intel- 
lectui  magisconsonat,  quod  sequitur  (v.  30) : 
Tunc  incipient  dicere  montibus  :  Cadite  su- 
j)er  nos;  et  collibus  :  Operite  nos.  Hoc  erit 
in  apparitione  jiidicis,  secundum  illud  '  : 
«  Absconderunt  se  in  speluncis,  et  in  petris 
monlium,  et  dicunt  montibus  et  petris  :  Ca- 
dite  super  nos,  et  abscondite  nos  a  facie  se- 
dentis  super  thronum,  et  ab  ira  Agni  :  quo- 
niam  veniet  dies  magnus  irae  ipsorum.  »  Et 
similiter  '"  :«  Et  introibunt  in  speluncas  pe- 
trarum,  et  in  voragines  terrae  a  facie  formi- 
dinis  Domini,  et  a  gloria  majestatis  ejus,  cum 
surrexerit  percutere  terram, »  etc.  Quod  au- 
tem  tales  dies  horribiles  expectandi  sint  in- 
dubitanter,  et  formidandi ,  per  fletum  prae- 
veniendi,  ostendit  ex  consideratione  suae 
passionis,  cum  subdit  (v.  31)  :  Quia  si  in  vi- 
ridi  licjno  hcec  faciu?it,  in  arido  quid  fiet? 
Quasi  dicat  :  «  Si  succiditur  arbor  viva,  et 
fructuosa,  et  speciosa,  quid  ergo  fiet  de  arida 
et  infructuosa?  Est  autem  Christus  lignum 
viride, quiavivum.  Undedicitur  "  :«Lignum 
vltae  est  his,  qui  apprehenderint  eam  :  » 
dicitur  de  sapientia.  Et  ideo  designatur  per 
lignum  vitaj,  de  quo  in  Genesi  " : «  Produxit- 
que  Dominus  Deus  de  humo  omne  lignum 
pulchrum  visu,  et  ad  vescendum  suave  :  li- 
gnum  etiam  vitae  in  medio  paradisi.  »  Quia 
etiam  fructuosum  '^ :«  Ex  utraque  parte  flu- 
minis  lignum  vitae  afferens  fructus  duode- 
cim,  per  menses  singulos  reddens  fructum 
suum.  »  Quia  virtuosum  "  :«  Folia  ad  hgni 
sanitatem  gentium, »  etc.  E  contrario,  homo 
peccator  est  hgnum  aridum ,  quia  caret  vita 

9  Apoc,  VI,  15-lC.  —  ">  Isa.,  li,  19.  —  "  P/-ov.,  iii, 
18.  —  "  Gen.,  li,  9.  —  "  Apoc..  xxu,  2.  —  '*  Ibid. 


EXPOSITIU  IN  CAP.  XXIII. 


209 


gratiffi,  fructu  justitije,  et  virtute  constan- 
tise;  propter  quod  dicitur  peccatori ' :  «  Non 
te  extollas  iu  cogitatione  animae  tuae,  velut 
taurus  :  ne  forte  elidatur  virtus  tua  per  stul- 
titiam,  et  folia  tua  comedat,  et  fructus  tuos 
perdat ,  et  relinquaris  velut  lignum  aridum 
in  eremo.  »  Si  ergo  summus  plantator  li- 
gnorum  paradisi,  propter  peccatum  sic  cru- 
delem  mortem  permisit  pati  lignum  vitse  et 
voluptatis,  quid  ergo  faciet  de  lignis  aridis 
et  spinosis  ?  Unde  Glossa ' :  «  Si  ergo  (a)  qui 
peccatum  non  leci,  qui  Ikjnurn  vitce  appellor, 
mundo  duodenos  fructus  gratiae  persingulos 
menses  affero,  sine  passione  de  mundo  non 
exeo,  quae  tormenta  manent  illos,  qui  fructi- 
bus  sunt  vacui?o  Insuper  et  lignum  vitae 
flammis  dare  non  timent,  et  ideo  dicitur  ' : 
a  Si  justus  in  terra  recipit,  quanto  magis 
impius  et  peccator  ?  »  Et  *  :  «  Quoniam  tem- 
pus  est,  ut  incipiat  judicium  a  domo  Dei.  » 
Si  autem  primum  a  nobis,  quis  flnis  eorumj 
qui  non  credunt  Dei  Evangelio  ? 

32.  Ducebantur  autem  et  alii  duo,  etc. 
Post  descriptam  Christi  comprehensionem, 
illusionem,  accusationem  et  condemnatio- 
nem,  hic  quinto  loco  describit  ejus  cruci- 
flxionem ;  quam  describit  dupliciter,  scilicet 
ex  parte  conditionum  aggravantium ,  et  es 
parte  circumjacentium ,  ibi '  :  Erat  auteni 
et  superscriptio  scripta,  etc.  Circa  descriptio- 
nem  conditionum  aggravantium,  sex  intro- 
ducuntur,  scilicet  inhonestas  consortii,  atro- 
citas  supplicii,  benignitas  crucifixi,  rapacitas 
miUtum  cruciflgentium ,  malignitas  princi- 
pum  insultantium,  et  crudelitas  irridentium 
cruciflxorum. 

Primo  igitur,  quantum  ad  inhonestatem 
consortii,  dicit  :  Ducebantur  autem  et  alii 
duo  ncquam  cum  eo,  ut  interficerentur.  Alii 
duo,  scilicet  qui  erant  nequam,  ut  ex  iniqui- 
tate  illorum  cum  Christo  interfectorum  prae- 
tenderent,  quod  Christus  ut  reprobus  patie- 
balur.  Sed  hoc  Dominus  praeordinavit  fieri, 

'  EccU.,  VI,  2,  3.—  2  Ex  UiMl.,ubi  sup.—  '  Prov.,}H, 
31.  — »  I  Petr.,  IV,  17.  —  »  Inf.,  a8.  —^lsa.,  Llll,  12. 
'  Psal.  XXI,  7.  —  »  Isa.,  LlU,  2-3.  —  '  Philip.,  ii,  6. 
"  Aug,,  serm.  tcxviii,  u.  4,  al.   de  diversis,  eerm. 

TOH.   XI. 


secundum  illud  "  :  «  Cum  sceleratis  reputa- 
tus  est  :  »  tum  propter  exemplum  liumili- 
tatis,  ratione  cujus  dicitur  in  Psalmo  '  : 
«  Ego  autem  sum  vermis,  et  non  homo,  op- 
probrium  hominum  et  abjectio  plebis;»et': 
«  DesideravimuS  eum,  despectum  et  novissi- 
mum  virorum;  »  tum  etiam  propter  myste- 
rium  signiflcationis.  Nam  per  duos  latrones, 
secundum  allegoriam,  intelliguntur  duo  po- 
puli,  inter  quos  et  pro  quibus  passus  est 
Christus,  unus  sciUcet  Judaeorum,  et  alter 
Gentium ;  qui  recte  latrones  dicuntur,  quia 
utrique  Deo  per  superbiam  in  Adam  volue- 
runt  praeripere  dignitatem  propriam.  Unde, 
super  istud  '  :  «  Non  rapinam  arbitratus  est 
esse  se  aequalem  Deo,»  dicit  Glossa : «  Adam 
et  Eva  voluerunt  rapere  divinitatem,  et  ami- 
serunt  felicitatem.  «  Et  propter  hoc  datum 
fuit  signum  circumcisionis  in  remedium, 
quod  esset  quasi  cauterium  latronum;  et 
crux  etiam  Christi  in  medio  latronum,  ut  per 
illam  a  pnena  latronum  liberemur.  Sed  po- 
pulus  Judaicus,  tanquam  latro  sinister,  adhuc  Latro- 
blasphemat;  Gentilis  autem  confltetur  et  "°"*''''^ 
orat.  Secundum  Augustinum  "*  autem ,  per 
duos  latrones  signatur  totum  genus  huma- 
num  in  cruce  tribulationis  et  miseriaj  af- 
flxum  :  sed  altera  pars  a  dextris,  ut  illi  qui 
procffilestigloria;  alter  a  sinistris,  ut  illi  qui 
pro  temporali  gloria  patiuntur.  Et  in  hoc 
execrabilis  est  profecto  impietas  Judaeorum, 
quae  quasi  latronem  afflxit  cruci  omnium 
Redemptorem.  Bonus  tamen  in  mysterio  la- 
tro  Christus ,  qui  insidiatus  est  diabolo,  ut 
vasa  ejus  auferret.  Ideo  Job  "'  :  «  In  oculis 
ejus  quasi  hamo  capiet  eum.  »  Propter  quod 
Dominus  comparat  se  furi  '^  :  «  Si  sciret  pa- 
terfamihas  qua  horafur  veniret,  »  etc. 

Sccundo ,  quantum  ad  atrocitatem  suppli- 
cii,  dicitur  (v.  33)  :  Et  postquam  venerunt 
in  locum,  qui  vocatur  Culvarice,  ibi  cruci- 
fixerunt  eum.  Locus  iste  dicitur  Calvariae, 
ut  dicunt  quidam  ",  quia  ibi  jacebat  Adam, 

Lxxvi.  —  "1  Joi,XL,  19.  — i2Sup.,  XII,  39.  —  "Excm- 
pli  gratia,  1'aula  et  Euslochium,  ad  Marcellam,  iuter 
Ei/ist.  llieron.,  lib. ),  epist.  xvii. 
(«)  ApudBedam  add.  ipsc. 

U 


210  EVANGELIl 

et  ibi  crat  calvaria  capiti^  ejus  :  et  hoc 
videtur  dicere  Aiubrosius  super  Epistolam 
ad  Romanos.  Sed  hoc  non  dicit  Ambrosius 
Doctor;  sod  Amljrosius  Autpertus  («).  Nam, 
sicut  dicit  liieronymus  ',  Adam  sepultus  est 
in  Hebrou  (6),  quemadmodum  dicitur  in  Jo- 
sue  '.  Dicitur  ergo  locus  Calvariae ,  quia  ibi 
continebantur  calvaria;  damnatorum,  qui 
ibi  decollabantur  et  suspendeliantur.  Erat 
autem  hic  locus  extra  civitatem ,  quia  con- 
suetudo  hajc  inolevit  ab  antiquo,  ut  raale- 
lici  exlra  castra  occiderentur ' :  «  Educ  blas- 
phemum  extra  castra,  et  ponant  omnes  qui 
audierunt,  manus  suas  super  caput  ejus,  et 
lapidet  eum  populus  universus.  »  Quod  tunc 
fiebat  propter  spectaculum,  sednunc  flt  pro- 
pter  mysterium ,  ut  significaretiu"  quod  Iiis 
qui  erant  extra  Jerusalem,  profuit  passio 
Christi.  Unde  dicitur  '  :  «  Propter  quod  et 
Jesus,  ut  signiflcaret  per  suum  sanguinem 
populum,  extra  portam  passus  est.  »  Fuit 
autem  ista  eductio  prajflgurata  in  eductione 
Abel';  in  eductione  Isaac';  in  eductione  Jo- 
seph '  ;  in  egressione  David  *  de  Jerusalem. 
In  hoc  igitur  loco  poenarum  acerbissima, 
pcena  crucis,  crucifixus  est,  secundum  il- 
lud  ^  :  «  Aspicient  ad  me,  quem  confixe- 
runt.  »  Et '"  :  «  Si  affiget  homo  Deum,  quia 
vos  configitis  me?  »  Tunc  impleta  est  figura 
deserpente  suspenso  inpalo  ".  Tunc  imple- 
tum  est  illud  '^ :  «  Et  erit  vita  tua  quasi  pen- 
deus  ante  te.  »  Tunc  impleta  est  prophetia 
David  '^  :  «  Foderunt  manus  meas,  et  pedes 
meos.  »  Tunc  impleta  est  prophetia  "  :  «  Mit- 
tamus  lignum  in  panem  ejus.  »  Et  illud  "  : 
«  Et  post  liebdomadas  sexaginta  duas  occi- 
detur  Christus.  »  Et  illud  "*  :  «  Quid  sunt 

•  Hieron.,  in  Maflh.,  c.  xxvii.  —  »  Jos.,  xiv,  13. 
Versiculiis  iUe  sic  habet  :  Nomen  Hebron  ante  vocaha- 
tur  Cariath-Arbe  :  Adam  ma.iinius  ibi  inler  Enacim 
situs  est.  Sed,  ut  recte  notavit  Cornelius  a  Lapiclo  in 
huuc  locum,  «  Adam  hic  non  at  nomen  proprium , 
sed  appellativum,  significans  hominem ;  nec  proto- 
plastum,  sed  Arlie  gigantem  denotat.  »  Caiterum  orra- 
vit  et  ipse  Cornelius  a  Lapide  diceudoihidem,  sanctum 
Hieronymum  ipioque,  epist.  17  nd  Marcellam,  asse- 
ruisse  Adamum  sepultum  iu  Golciotha  :  ista  euim  epi- 
slola  ad  Marcellam,  licet  relata  iuter  Hieronymi  Epi- 
stolas,  non  est  sancti  Doctoris,  sed  Paulai  et  Eusta- 
chii,  ut  ex  titulo  coustat  jeque  ac  coutextu.  —  '  Levit., 


SANCTI  LUC^ 

plagffi  istas  in  raedio  manuum  iuanim?  »  Et 
illud  ''  :«  Sicutovisadoccisionem  ducetur.» 
Tunc  impleta  sunt  omnia  pradicta  de  pas- 
sione  Cliristi.  Unde  supra  "  :  «  Consumma- 
buntur  omnia  quai  scripta  sunt  per  prophe- 
tas  de  F"ilio  hominis. »  Itec  autem  erat  pcena 
latronum  ;  ideo  addit :  Et  latroties,  unum  a 
dextris,  et  allcrum  a  sinistris  :  quod  factum 
est  non  solum  in  opprobrium,  verum  etiam, 
Deo  disponente,  in  nostrum  documentum. 
Nam  per  duos  latrones  inlelliguntur  caro  et  L»tro- 
mundus,  qui  sunt  crucifigendi  ad  hoc  quod  "^^ ''°"' 
spiritus  noster  in  cruce  Domini  offeratur, 
sicut  Jesus.  Crucifigenda  est  caro,  sicut 
dexter  latro,  secundum  iilud  "  :  «  Qui  au- 
tem  sunt  Christi,  carnem  suam  crucifixe- 
runt,  »  etc;  mundus,ut  latro  sinister  "  : 
«  Mihi  mundus  cruciflxus  est,  et  ego  mun- 
do ;  »  et  tunc  spiritus  iu  medio  crucifigitur 
cum  Christo,  ut  dicat  cum  Apostolo  "  : 
«  Christo  con&xus  sum  cruci.  Vivo  autem, 
jam  non  ego;  vivit  vero  in  me  Christus.  » 
Est  autem  crux  carnis,  rigor  disciplinae ;  cu- 
jus  quatuor  sunt  lirachia,  scilicet  vigiha, 
abstinentia,  asperitas  vestium,  et  disciplina 
verberum.  Crux  autem,  qua  mimdus  cruci- 
figitur,  est  paupertas  spiritus,  cujus  quatuor 
sunt  brachia,  contemptus  gloriffi,  pecuniae, 
patriae  et  parentelae.  Crux  spiritus  est  fer- 
vor  devotionis,  cujus  quatuor  sunt  brachia, 
scilicet  amor,  spes,  timor  et  dolor  :  spes, 
sursum;  timor,  deoi'sum;  amor  a  dextris,  et 
dolor  a  sinistris.  Et  de  his  dicitur  --  :  o  In 
charitate  radicati  et  fundati,  ut  possitis  com- 
prehendere,  »  etc. 

Terlio,  quantum  ad  benignitatem  cruci- 
fixi,  subjungit  (v.  34)  :  Jesus  autem  dice- 
bat  :  Pater,  dimitte  illis  :  non  enim  sciimt 
quid  faciunt.  In  quo  impletur  illud  "  :oIpse 

XXIV,  14.  —  »  Hehr,,  xiii,  12.  —  b  Ce».,  iv,  8.  — 
8  Ibid.,  XXII,  3.  —  '  Ibiil.,  xxxvii,  14.  —  »  II  Reg.,  xv, 
16.  —  »  Zuch.,  XII,  10.  —  1«  Malaciu,  8.  —  "  Num., 
XXI,  9.  —  13  Deut.,  XXVIII,  66.  —  '»  Psal.  xxi,  n.  — 
"  Jerem.,  si,  19.  —  "  Dan.,  ix,  26.  —  '«  Zach.,  xlii, 
6.  — 1'  Isa.,  Llii,  7.  —  '«  Sup.,  XVIII,  31.  —  i^'  Gal., 
V,  24.—  2»  Ibid.,  VI,  14.— "Ibid.,  ii,  19-20.— 2«/?,(A?J., 
III,  17-18.  —  =5  Isa..  LIII,  12. 
(a)  Ccet.  edit.  adopertus.—  (6)  Ebron,  et  sic  deinceps. 


EXPOSITIO  IN 

peccata  multorum  tnlit,  et  pro  transgresso- 
ribus  rogavit.  »  Oratio  autem  hujusmodi 
fiiit  in  remedium,  quia  etiam  suis  cruciflxo- 
ribus  profuit  passio  per  orationem  quam  fu- 
dit.  Unde  legitur  '  quod  conversi  sunt  uuo 
die  tria  millia ,  et  alio  die  quinque  millia : 
quia,  ut  dicitur  - :  «  Qui  cum  clamore  valido 
et  lacrymis  offerens  esauditus  est  pro  sua 
reverentia.  »  Unde  etiam  in  lioc  apparuit 
quod  fuit  pontifes  pius  et  misericors,  offe- 
rendo  se  et  interpellando  pro  populi  salute. 
Et  propter  hoc  Lucas  solus,  qui  specialiter 
agit  de  Christi  sacerdotio,  hanc  orationem 
describit  et  narrat.  Unde  Beda' :  «  Quia  Lucas 
sacerdotium  [a)  Christi  describere  disposuit, 
recte  Dominus  apud  eum  pro  persecutoribus 
jure  sacerdotis  intercedit. »  Et  hoc  figuratur 
in  Aaron  *  orante  pro  populo  insurgente 
contra  ipsum ,  de  quo  ibidem  dicitur,  quod 
«  stans  Aaron  inter  mortuos  ac  viventes,  pro 
populo  deprecatus  est ,  et  plaga  cessavit.  » 
Unde  etiam  Sapiens  '  :  «  Properans  euim 
homo  sine  querela  deprecari  pro  populis, 
proferens  servitutis  suae  scutum  orationem, 
et  per  incensum  deprecationem  allegans  (6), 
restitit  ira. »  Et  per  hoc  Chiistus  dedit  exem- 
plum  omnibus  pontiflcibus,  et  etiam  omni- 
bus  Christianis,  qui  sunt  "  regale  sacerdo- 
tium,  et  maxime  perfectis,  orare  pro  perse- 
quentibus,  secundum  illud  '  :  «  Orate  pro 
persequentibus  et  calumniantibus  vos  :  »  si- 
cut  fecit  Christus  et  protomartyr  Stepha- 
nus  '  :  «  Ne  statuas  illis  hoc  peccatum.  Et 
cum  hoc  dixisset ,  obdormivit.  » 

Quarto,  quantum  ad  rapacitatem  militum 
cruciflgenlium,  ii.^luiis\i\xv:  Dividentesvero 
vestimenta  ejns,  misermt  sortes,  quod  ex- 
pressius  dicitur  in  Joanne  '  :  «  Milites  ergo, 
cum  crucifixissent  eum,  acceperunt  vesti- 
menta  ejus,  etfeceruntquatuorpartes  :  uni- 
cuique  militi  partem.  »  Et  postea  subditur 
de  tunica  inconsutiJi,  quod  «  sortem  mise- 
runt,  cujus  esset.  »  IIoc  autem  factum  est, 

'  Act.,  II,  41;  w.i.—^lle/j,:,  v,7.-  s  ijed.,  in  Luc, 
UD.VI,  c.  xciv.-  »  Num.,y.\i,  47,  48.  -^Sap.,  xviii 
21.  -  •  I  Petr.,  II,  9.  -  '  Matth.,  v,  44.  -  «  Acl., 


CAP.  XXIII.  211 

ut  dicit  Joannes  '",  ad  complementum  pro- 
phetise  :  nam  propheta  David  in  Psalmo  di- 
cit  "  :  «  Divisernut  sibi  vestimenta  mea  :  et 
super  vestem  meam  miserunt  sortem.  b  Et 
in  hoc  apparuit  rapacitas  militum,  qui  Chri- 
stum  pro  sua  rapacitate  nudaverunt.  Et  ideo 
passio  Christi  signanter  signiflcatur  per  Noe, 
de  quo  dicitur  ''  quod  «  bibens  vinum  ine- 
briatus  est,  et  nudatus  in  tabernaculo  suo. » 
Per  hanc  autem  divisionem  vestium  in  qua-  Divisio 
tuor  partes,  intelligitur  diffusio  Ecclesice  in  ^j""" 
qualuor  partes  mundi.  Unde  Beda  '^  :  «  Qua- 
dripartita  vestis  Domini  quadripartitam  ejus 
flgurat  Ecclesiam,  toto  scilicet,  qui  quatuor 
partibus  constat,  terrarum  orbe  diffusam,  et 
omnibus  eisdem  partibus  aequaliter,  id  est, 
concorditer  distributam.  »  Tunica  vero  illa 
sortita,  omnium  partium  significat  uni- 
tatem,  qute  charitatis  vinculo  continetur. 
Per  missionem  autem  sortis  intelligitur  col- 
latio  gratiffi,  qu£e  non  pro  humana  distribu- 
tione,  sed  potius  pro  divina  dispositione  da- 
tur,  quia  '*  «  sortes  mittuntur  in  sinum ,  sed 
a  Domino  temperantur.  »  Et  '^ :  «  Tu,  Domi- 
ne,  qui  corda  nosti  omnium,  ostende  quem 
elegeris.  »  Sequitur  :  «  Et  dederunt  sortes 
eis,  et  cecidit  sors  super  Matthiam.  » 

Quinto,  quantum  ad  malignitatem  princi- 
pum  msultantium,  subjungit  (v.  35) :  Etsta- 
bat  populus  expectans,  et  deridehant  eum 
principes  ciim  eis;  et  sic  impletum  est  il- 
lud  '«  : «  Omnes  videntes  me,  deriserunt  me : 
locuti  sunt  labiis,  et  moverunt  caput.  »  Et 
Job  "  ;  «  Deridetur  enim  justi-  simplicitas, 
Lampas  contempta  apud  cogitationes  divi- 
tum^ »  scilicet  principum  sacerdotum.  Hujus 
flgura  praecessit  in  Cham  '«  :  «  Cum  vidisset 
Cham  pater  Chanaan,  verenda  scilicet  patris 
sui  esse  nudata,  nuntiavit  duobus  fratrilius 
suis  foras. »  Sic  et  isti,  videntes  Christi  infir- 
mitatem,  insultabant.  Unde  et  subditur  : 
hicentcs  :  Alios  saivos  fecit :  se  salvum  fa- 

VII,  59.  —  '  Joan.,  xix,  23.  —  "o  Ibid.,  24.  —  "  Psa/ 
XXI,  19.  —  1'  Gen.,  ix,  2i.  —  i3  Bed.,  uhi  sup.,  quoad 
sensum.  -  i'  Prov.,  xvi,  33.  —  i5  Act.,  i,  24,  26.  — 
"■  Psal.  XXI,  8.  —  1'  Job,  XII,  4-5.  —  ■«  Gen.,  ix,  22. 
(a)  Ccet.  edit.  saccrdoUi.  —  (4)  alligans. 


212 


EVANGELII  SANCTI  LUCiE 


ciat,  si  hic  est  Christus  Dei  electus.  Sapiens ' : 

«  Teutemus  quie  ventura  sunt  illi  :  si  enim 

est  verus  filius  Dei ,  suscipiet  illum,  et  libe- 

rabit  illum  de  manu  contrarioium.  »  Nec  so- 

lum  haec  dicebant,  imo  multipliciter  insulta- 

bant.  Unde  'mMatthcco  (a)  ' :«  Prsetereuntes 

autem  blasphemabant  eum,  moventes  capita 

suae,  et  dicentes  :  Vah  qui  destruis  templum 

Dei,  et  in  triduo  illud  reaedificas  :  salvate  ip- 

sum. »  IIoc  dicebant populares ;  sed  principes 

adhuc  malitiosius.  Unde  in  Matlhao  (a)  ' : 

«  Alios  salvos  fecit ;  seipsum  non  potest  sal- 

vum  facere.  Si  rex  Israel  est,  descendat  nunc 

de  cruce,  »  etc.  Super  quo  Bemardus  '  : 

a  Quid  tu,  Judaee,  qui  pridie  ante  crucem 

agitabas  caput  sacrilegum  ?  qui  sacrum  ca- 

put  Christi  exagitabas  opprobriis,  dicens  :  Si 

Christus  rex  Israel  est,  descendat  de  cruce? 

0  venefica  lingua,  verbum  malitiaj ,  sermo 

nequam  1  Hoc  plane  tuum  est,  magis  autem 

ejus  qui  mendax  est  ab  initio.  Quid  enim 

consequentis  (6)  videtur  habere,  ut  descen- 

dat,  si  rex  est,  et  non  magis  ascendat?  ^  Imo, 

quia  rex  Israel  est,  titulum  regis  non  dese- 

rat,  virgam  imperii  non  deponat,  cujus  ni- 

mirum   imperium    super    humerum  ejus. 

Alios,  inquiunt,  salvos  fecit,  seipsum  non  po- 

test  salvum  facere.  Imo  si  descenderet  (c), 

neminem  salvum  faceret ;  cum  enim  salvus 

esse    non   possit,   nisi  qui  perseveraverit 

usque  in  fmem ,  quanto  minus  poterit  esse 

Salvator.  » 

Sexto,  quantum  ad  crudelitatem  illuden- 

tium  crucifixorum,  adjungit  (v.  36) :  lllude- 

bant  autem  ei  et  milites.  Milites  quidem  il- 

luserunt  ante  cruciflxionem,  secundum  quod 

dicitur ' :  «  Milites  plectentes  coronam  de 

spinis,   imposuerunt  capiti  ejus;  et  veste 

purpureacircumdederunteum.  Et  veniebant 

ad  eum,  et  dicebant :  Ave,  rex  Judseorum ;  et 

dabanteialapas.»  Ex  quo  etiam  apparet  quod, 

secundum  Lucam ,  Christus  ter  illusus  fuit, 

scilicet  in  domo  pontiflcis,  et  in  prajsentia 

^Sap.,  II,  17-18.  —  'MaUh.,  xxvir,  39-40.  —  »  Ibid., 
42.  —  *  Bern-,  in  die  sancto  Pasch.,  sprm.  i,  n.  1.  — 
«  Ibid.,  n.  2.  —  6  Jniin.,  xix,  2-3.  —  '  Isu  ,  I,  2.  — 
«  Ibid.,  LVii,4.—  '  UaUh.,  xjcvii,  34.  —  ">  Marc,  xv, 


Uerodis,  et  nunc.  In  quo  datur  intelligi, 
quod  ista  tria  genera  hominum,  qum  spe- 
cialiter  Christus  honoravit  in  terris,  Chris- 
tum  inhonorant,  scilicet  pontifices,  princi- 
pes,  et  milites  :  ita  ut  eis  competat  illud'  : 
«  Filios  enutrivi,  et  exaltavi  :  ipsi  autem 
spreverunt  me.  »  Undc  istis  competit  illud ': 
a  Super  quem  lusistis?  super  quem  dilatas- 
tis  os ,  et  ejecistis  linguam  ?  numquid  non 
vos,  flhi  scelesti?  »  Milites  igitur  Christum 
sperni'bant,et  spernendo  [d)  afflictionem  af- 
flicto  addebant.  Et  ideo  addit  :  Accedentes  el 
acetum  offerentes  ei.  Dicitur  autem  '  quod 
«  dederunt  ei  vinum  bibere  cum  felle  mix- 
tum;»  et'" :  «  Dabant  ei  bilicre  myrrhatum 
vinum.»  Et,utdicit  Augustinus",  «credihile 
est  quod  in  vinum  acetosum  immiserint  Ju- 
dsei  fel  et  myrrham,  quae  suntamarissima.» 
Et  in  hoc  impietur  prophetaj  David  vatici- 
nium  "  :  «  Dederunt  in  escam  meam  fel ,  et 
in  siti  mea  potaverunt  me  aceto.  »  Et  in 
Deuteronotnio  dicitur  de  vinea  conversa  in 
amaritudinem  "  :  «  Uva  eorum  uva  feUis,  et 
boti'i  amarissimi.  Fel  draconum  vinum  eo- 
rum,  et  venenum  aspidum  insanabile.  »  Et 
de  hoc  dicitur  '* :  a  Cum  ergo  accepisset  Jesus 
acetum ,  dixit :  Consummatum  est ;  »  quia 
cum  passus  esset  in  auditu  per  contumelias, 
in  visu  per  lacrymas,  iu  tactu  per  plagas, 
non  restabat  nisi  ut  pateretur  in  gustu  et 
lingua,  contra  illam  delectationem,  quam  in 
esu  pomi  habuit  Adam  et  Eva.  Et  quia  hu- 
jus  tentatio  per  auditum  introi\it,  ideo  to- 
ties  replicantur  contumeliffi  contra  Chris- 
tum.  Undeadjungit  (v.  37):  Dicentes:  Si  tu 
es  rex  Judaorum ,  salvum  te  fac.  Unde  isti 
milites  designantur  per  servos  regis  Assy- 
riorum,  qui  blasphemaverunt  Dominum,  de 
quibus  Isaias  '^ ;«  Cui  exprobrasti,  et  quem 
blasphemasti,  et  super  quem  exaltasti  vocem 
tuam,  et  levasti  altitudinem  oculorum  tuo- 
rum?  Ad  sanctum  Israel,  in  manu  servorum 

23.  —  "  Aug.,  Enarr.  in  Psal.  LXl,  n.  9.  —  "  Psal. 
Lxviii,  22.  —  "  Deut.,  xxxll,  32-33.  —  <*  Joan.,  xix, 
30.  —  '5  Isa.,  xxxvn,  23-24. 

(a)  Ccet.  edit.  MattUaeus. —  [b)Apud  Bern.  consequen- 
tiae.  —  (cj  Coet.  edit.  desceuderit.  —  (rf)  spernenduin. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXIII. 


213 


tuorum  exprobrasti  Domino.  »  Sed  Dominus 

istis  blasphemiis  non  cessit,  ut  daret  exem- 

plum  patientiae  et  perseverantiaj,  secundum 

illud ' :  «  Exemplum  accipite,  fratres,  exitus 

mali,  laboris  et  patientice.  »  Etpost  -.«SufTe- 

rentiam  Job  audistis,»  etc.  Unde  Bernardus  ^ : 

a  Sine  causa  maligne  parasti  sagittas  tuas  in 

pharetra,  etdiscipulorum  suspiria  cumulas(a) 

opprobriis  Judffiorum :  illi  quippe  desperant, 

isti  improperant ;  sed  Christo  neutra  tela  no- 

cebunt  :  aliud  tempus  elegit  confortaudis 

discipulis,  et  aliud  (6)  adversariis  confutan- 

dis.  '  Patientiam  magis  exhibet,  humilita- 

tem  commendat,  obedientiam  implet,  perfi- 

cit  charitatem.  Hisnempe  virtutum  gemmis 

quatuor  cornua  crucis  adornantur,  et  est  su- 

pereminentior  charitas ,  a  dextris  obedientia, 

patientia  a  sinistris,  radix  virtutum  humili- 

tas  in  profundo.  His  ditavit  trophaeum  cru- 

cis  consummatio  dominicae  passionis. » 

38.  Erat  autem  et  superscrlptio  scripta 

super  eum  litterisgroecis,  et  latinis,  ethebra- 

icis,  etc.  Postquam  descripsit  aggravantia 

Christi  passionem,  hic  describit  circumadja- 

centia  :  haec  autem  fuerunt  quatuor,  scilicet 

superscriptio  judicis,  blasphemia  latronis, 

confessio  pcenitentis ,  et  misericordia  Salva- 

toris. 

Primo  igitur,  quantum  ad  superscriptio- 

nem  judicis,  dicit  :  Erat  autem  et  super- 

scriptio  scripta  super  eum  litteris  rjroecis,  et 

latinis,  ethebraicis:  Hic  est  rex  Judceorum. 

Eanc  superscriptionem  posuit  Pilatus  per 

modum  tituli,  in  quo  intendebat  inscribere 

causam  suae  passionis.  Unde  Marcus '  .•  «  Et 

erat  titulus  causac  ejus  inscriptus  :  Rex  Ju- 

daeorum.  »  In  quo  ostenditur  causa,  quare 

crucifixus  est  secundum  veritatem ;  sed  Ju- 

daei  non   acceptabant.    Unde    Joannes  ^   : 

a  Hunc  ergo  titulum  multi  Judajorum  lege- 

runt,  et  dicebant  Pilato  pontifices  Judseo- 

Wac,  V,  1 0,  n .  —  '  Bern.,  ubi  sup.  prox ,  n.  2.  — 
»  Ibid.,  n.  3.—  »  Marc,  xv  ,  26.—  «  Joan.,  xix,  20-22. 
•  Bed.,  ubi  sup.  —  '  Isa.,  ix,  6.  —  «  Psal  .xcv,  10.  |ta 
Jegebant  hunc  versiculum  S.  Justinus  (Dialog.  cum 
Thryphone jpag.  uiihi.  87)  et  Augustiuus ;  quamvis 
bodie  nec  in  Vulgata  legatur  a  ligno,  nec  quidtjuam 
eimile,  sive  in  Uebrao  textu,  sive  in  griecis  interpre- 


rum  :  Noli  scribere :  Rex  Judaeorum,  sedquia 

ipse  dixit :  Rex  sum  Judaeorum.  Respondit 

Pilatus  :  Quod  scripsi,  scripsi.  »  Exquo  ap- 

paret  quod  divino  nutu  (o)  titulus  scriptus  est. 

Unde  Beda  dicit  *  :  Ideo  immolato  titulus 

superpositus  est,  ut  a  cunctis  legi(c?)  etcre- 

dere  volentibus  pateat  (e),  quia  per  crucem 

non  perdidit,  sed  corroboravit  imperium,  » 

secundum  illud '  :  «  Factus  est  principatus 

super  humerum  ejus.  »  Et  in  Psalmo  '  ; 

«Dominus  regnavit  a  ligno.»  Est  autem  titu- 

lus  triplex,  scilicet,  memorialis,  qui  scribitur 

in  tumulis  mortuorum  ;  praeconialis,  qui  in 

portis  civitatum;  et  triumphalis,  qui  conti- 

net  causam  et  ordinem  triumphi,  et  consue- 

vit  scribi  in  aris.  Et  talis  fuit  iste  titulus ,  de 

quo  Isaias  '  ;  «  Erit  altare  Domini  in  medio 

terrae  jEgypti ,  et  titulus  Domini  juxta  ter- 

minum  ejus.  »  Hic  autem  scriptus  est  tribus 

linguis,  quia  licet  essent  septuaginta  duae, 

tres  tamenerant  eminentes.  UndeGIossa  '" ; 

«  Hae  tres  linguae  prae  caeteris  eminebant : 

Hebraea,  propter  Judaeos  de  lege  gloriantes ; 

Graeca ,  propter  Gentilium  sapientiam ;  Lati- 

na,  propter  Romanos  imperantes.  Ergo,  ve- 

lint  nolint  Judaei ,  omne  regnum  mundi , 

omnis  sapientia  mundana,  omnia  divinae 

legis  sacramenta  testantur,  quod  Jesus  est 

Imperator  credentium  et  confltentium  (/). 

Vel  ideo  tribus  linguis,  quia  istae  tres  linguae 

innuunt  mysterium  Trinitatis.  Videtur etiam 

firmum  testimonium  veritatis.  Unde  Augus- 

tinus  "  :  «  Tribus  linguis  quasi  tribus  testi- 

bus  titulus  est  approbatus,  quia  '^  in  ore 

duorum,  vel  trium  stat  omne  verbum. » 

Secundo,  quantum  ad  blasphemiam  latro- 

nis,  subdit  (v.  39)  :  Unus  auteni  cle  his,  qui 

pendebant,  latronibus,  blasphemabateiim,  di- 

ccns :  Si  tu  es  Chrislus,  salvum  fac  teipsum  et 

710S.  Sed  contrarium  hujus  videtur  dicere 

Marcus,  ubi  sic  ait ''  :  «  Et  qui  cum  eo  cru- 

tationibus.  — ' /io. ,  XIX,  9.—  »»  Ex  Bed.,  ubi  sup. 
"  Aug.,  Enarr.  in  Psal.  lv,  n.  2.  —  "  Deut.,  xix,  15. 
"  Marc,  XV,  32. 

(a)  Ita  apud  ISern,;  edit.  Vatic.  Bonav.  cumulans. 
{b)Edit.  Vat.  et  Ven.  omis.  et  aliud.  —  (c)  Juxla  easd. 
intuitu.  —  ((/)  Apud  Bed.  ut  cunctis  legere.  —  (c)  In- 
notescat.  —  (/)  Apud  Bed.  add.  Deum. 


214 


EVANGELII  SANCTl  LUCJ: 


cifixi  erant,  convitiabantur  ei.  »  Similiter  et 
Matthaeus  '.  Sed  haec  contrarietas  dissol- 
vitur  dupliciter  :  uno  modo,  quod  verbum 
Matlhaei  et  Marci  intelligatur  per  synecdo- 
chem ,  ut  quod  est  partis  atlribuatur  toti ; 
vel  quod  ambo  principio  lilasphemarunt, 
sed  alter  tantum  perstitit.  Et  hic  blaspbe- 
mabat,  quia  veraciter  non  petebat  salvari, 
sed  irrisorie.  Et  hoc  erat  pessimum,  quod 
miser  et  pauper  irridet  pauperem  afflictum ; 
propter  quod  dicitur'  :  «Yir  pauper  calum- 
nians  pauperes  similis  est  imbri  vehementi^ 
in  quo  paratur  fames.  »  Sed  Dominus  huic 
non  respondit  {«),  ut  formam  daret  patien- 
tiae.  Unde  Petrus'  :  «  Cum  malediceretur, 
non  maledicebat ;  cum  pateretur ,  non  com- 
minabatur.  »  Ut  etiam  doceret  exemplo  illud 
Apostoli ' :  «  Benedicite  persequentibus  vos ; 
benedicite,  et  nolite  maledicere. »  Hoc  enim 
virtuosumest.  Unde  Chrysostomus  ^ :«  Mira- 
bilius  est  hominem  convitia  passuin  non  mo- 
veri,  quam  hominem  vulneratum  et  percus- 
sum  non  cadere.» 

Tertio,  quantum  ad  confessionem  pceni- 
tentis,  adjunxit  (v.  -40) :  Respondens  autem 
alter,  increpabat  eum  dicens  :Necjue  tu  times 
Deum ,  cjitod  in  eadem.  damnatione  es?  Quod 
dicit  detestando  alienam  culpam;  quod  est 
opus  vere  pcenitentis,  secundum  illud» :  «No- 
lite  communicare  operibus  infructuosis  tene- 
brarum,  magisautem  redarguite.  »  Nectan- 
tum  alienam,  verum  et  suam.  Unde  addit 
(v.41) :  Etnosquidemjuste,namdig7iafaetis 
recipi77ius.  Et  hoc  est  vere  poenitentinm,  se- 
cundum  iUud  ^ :  «  Justus  es  in  omnibus  quaj 
fecisti  nobis,  et  universa  opera  tua  vera ;  pec- 
cavimus  enim  et  inique  egimus  recedentes 
a  te. »  Nec  etiam  tantum  agnoscit  culpam 
propriam ,  verum  etiam  Christi  innocentiam 
praedicat ;  unde  subdit  :  Hic  vei'0  nihil  mali 
gessit ,  secundum  illud  *  :  «  Qui  peccatum 
nonfecit,  nec  inventusest  dolus  id  ore  ejus.» 
Nec  tantum  prsedicat  Christi   innocentiam 

1  Mattli.,  .xxvii,  44.  —  2  /VoD.,  xxvui,  3.  — 
»  1  Petr.,  II,  23.  —  »  liom.,  xli,  14.  —  s  Chrysosl.,  in 
Matth.,  hom.  Lxxxviii,  al.  lxxxvii,  n.  3.  —  «  Ejj/tes., 


vitae ;  verum  etiam  excellentiam  agnoscit  po- 
tentiae,  et  ideo  subjungit  (v.  42) :  Etdicebat 
ad  Jesum  :  Domine ,  77iemcnto  77iei ,  cum 
ve7ie7'is  in  regnum  tuiim.  In  quo  simul  con- 
flteturChristi  excellentiam  regalem^  et  petit 
misericordiae  relaxationem.  Sic  orabat  Ne- 
hemias  '  :  «  Memento  mei ,  Deus  meus,  in 
bonum.  »  Psalmus  '°  :  «  Reminiscere  mise- 
rationum  tuarum ,  Domine ,  »  etc.  Et  ite- 
rum"  :«Secundummisericordiammemento 
mei  tu,  propter  bonitatem  tuam,  Domine.  » 
Apparet  igitur  quod  in  latrone  hoc  fuit  ve- 
ritas  fldei,  et  confessio  veritatis,  reprobaudo 
malum ,  approbando  bonum ,  et  asserendo 
verum ;  fuit  etiam  supplicatio  orationis.  Un- 
de  Glossa  " :  «  Magna  gratia  in  hoc  latrone 
eminet ;  nullum  membrum  a  supplicio  libe- 
rum  habet,  praeter  cor  et  linguam ;  quod  au- 
tem  liberum  habet,  offert  :  credit  corde, 
confitetur  ore. »  Et  in  hoc  appuret  illud  quod 
dicitur  supra''  :«Erunt  duo  in  agro;  unus 
assumetur,  et  alter  relinquetur, »  secundum 
profunditatem  divinorum  judiciorum. 

Quarto ,  quantum  ad  misericordiam  Sal- 
vatoris  ,  subjungit  (v.  43)  :  Et  dixit  illi  Je- 
sus  :  Amen  dico  tibi,  hodie  meeum  eris  in 
paradiso.  In  quo  Christus  miram  ostendit 
misericordiam  tanquam  piissimus  Pontifex, 
quia  poenitentiam  latronis,  quantumcumque 
seram ,  non  refutavit ,  et  amplius ,  quam  la- 
tro  petebat,  concessit.  Unde  Ambrosius  '* : 
«  Pulcherrimum  alTectandae  conversionis 
exemplum ,  quod  tam  cito  latroni  venia  re- 
laxatur ,  et  uberior  gratia ,  quam  precatio. 
Semper  enim  Dominus  Deusplus  tribuit  quam 
rogatur :  cum  enim  peteret  veniam,  obtinuit 
paradisum.  »  Et  attende  quod  dicit :  Eris  i/i 
paradiso,  non,  inquam,  in  coelesti,  in  quem 
nullus  ante  Chi'istum  ascendit ;  sed  in  beata 
visione  Dei.  Unde  Ambrosius  "^ :  «Vita  est  esse 
cum  Christo  ,  quia  ubi  est  Christus  ,  ibi  est 
regnum.  »  Et  notahic,  quod  paradisus  in 

V,  2.  —  '  Dan.,  Ill,  27,  29.   -  »  I   Petr.,  ii,  23.  — 
9  II  Esdr.,  V,   19.  —  '0  Psal.  xxiv,  6.  —  "   Ibi.l.,  7. 
—  'S  Ex  Bed.,  ubi  sup.  —  "  Sup.,  xvu,  34.  —  "  Aiu- 
bros.,  in  Luc,  lib.  X,  n.  121.  —  <»  Ibid. 
(a)  Cai.  edit.  respoudet. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXIII. 


215 


Scriptura  dicitur  primo  [a)  hortus  volupta- 
tis ' :  «Plantaverat  autem  Dominus  Deus  pa- 
radisum  voluptatis  a  principio.»  2.  Et  patria 
coelestis  =  :  «  Vincenti  dabo  edere  de  ligno 
vitae,quod  est  inparadiso  Dei  mei. »  3.  Et  vi- 
sio  speciei  Christi ' : «  Raptus  est  in  paradisum, 
et  audivit  arcana  verba ,  »  etc.  A.  AUegorice 
dicitur  Ecclesia* :  «  Fluvius  egrediebatur  de 
loco  voluptatis  ad  irrigandum  paradisum.  » 
5.  DicituretiamYirgo  beata^ :  «Hortus  con- 
clusus,  fons  signatus,  emissiones  tuse  para- 
disus.  6.  Sacra  Scriptura"  :  «  Ego  sicut 
aquseductus  exivi  de  paradiso.  »  7.  Tropolo- 
gice  dicitur  gratia ' :  «  Gratia  sicut  paradi- 
sus  in  benedictionibus. »  8.  Dicitur  anima 
timorata  *  :  «  Timor  Domini  sicut  paradisus 
benedictionis.  »  9.  Dicitur  etiam  vita  religio- 
sa  '  :  «  Regio  Jordanis  universa  irrigabitur, 
sicut  paradisus  Domini.  »  Accipitur  autem 
hic  pro  beata  visione  Christi ,  quia,  ut  dici- 
tur  in  Joanne  '" :  «  Haec  est  autem  vita  aeter- 
na  ,  ut  cognoscant  te  solum  Deum  verum  , 
et  quem  misisti  Jesum  Christum.  » 

44.  Erat  autem  fere  hora  sexta,  etc.  Post 
descriptam  Christi  comprehensionem ,  illu- 
sionem ,  accusationem ,  condemnationem  et 
crucifixionem,  hic  describit  Evangelista  ejus 
mortem  et  tumulationem ;  et  habet  hsec  pars 
duas  :  in  quarum  prima  agitur  de  morte ; 
in  secunda  de  sepultura ,  ibi  "  ;  Et  ecce  vir 
nomine  Joseph,  etc.  Circa  descriptionem  au- 
tem  mortis  Christi,  quatuor  introducuntur, 
scilicet  mirabilis  perturbatio  mundi ,  lacry- 
mosa  expiratio  Christi,  fidelis  confessio  Cen- 
turionis,  et  tremebunda  compunctio  plebis. 

Primo  igitur  quanlum  ad  mirabilem  per- 
turbationem  mundi,  quae  mortem  Christi 
antecessit ,  dicit  :  Erat  aiUem  fere  hora 
sexta.  Dicit  autem  Joannes  '-  et  MatthBeus  ", 
quod  hora  erat  sexta.  Et  ait  Marcus  '*  quod 
erat  hora  tertia.  Sed  Lucas  removens  istam 
controversiam ,  ostendit  quod  fuit  inter  ter- 

'  Gen.,  II,  8.  —  '  Apoc.,  Ii,  7.  —  ■>  II  Cor.,  xii,  4.— 
•  Gen.,  II,  10.  —  '  Cant.,  iv,  13.  -  «  Eccli.,  xxiv, 
41.  —  '  Ibid.,  XL,  17.  — «  llnd.,  28.  -  »  Gen.,  xiii, 
10.  —  1«  Joan.,  xvii,  'i.  —  1'  liif.,  50.  —  '*  Joan.,  xix, 
14.  —  13  MMh.,  xxvil,   45.  —  1*  Murc,  XV,  2o.  — 


tiam  et  sextam  horam ;  sed  plus  accessit  ad 
sextam ;  unde  Evangelistaj  alii  a  Marco  no- 
minant  extremam  ,  et  Lucas  exprimit  me- 
diam  horam.  In  hac  sexta  hora ,  et  sexta  ae- 
tate,  et  sexta  feria,  crucifixus  est  Jesus  pro 
homine,  qui  fuit  sexta  die  formatus.  Post 
hanc  sextam  horam,  Christo  pendente  in 
cruce  et  approximante  ad  mortem ,  facta  est 
universaUs  commotio  creaturae ,  unde  addit : 
Et  tenebrcB  factce  simt  in  universam  terram 
usque  adhoramnonam  (v.  45),  etobscuratus 
est  sol.  Haj  autem  tenebrse  non  potuerunt 
esse  per  naturam ,  sicut  fit  eclipsis ,  triplici 
ex  causa,  scilicet  1 .  quia  luna  erat  quartade- 
cima ,  et  ideo  in  perfecta  distantia  a  sole ; 
2.  et  quia  eclipsis  non  aufert  omnino  lumen 
omnibus  partibus  terrae  ;  3.  et  quia  non  po- 
test  per  tres  horas  durare.  Ideo  hic  triplex 
miraculum  fuit.  Et  propterea  referlur  '^  quod 
beatus  Dionysius,  cum  esset  in  jEgypto,  et 
videret  obscurationem  illam,  dixit :  «  Aut 
elementa  mutantur,  aut  Deus  naturae  patitur, 
et  elementa  sibi  compatiuntur. »  Unde  et  ipse 
dicit  inepistola  contra  [b)  Apollophanium^^ : 
«  Dic,  quid  dicis  de  eclipsi,  quse  fuit  in  salu- 
tari  cruce  ?  Nos  enim  constituti  simul  apud 
Heliopolim ,  hoc  est ,  civitatem  soUs,  mira- 
biUter  vidimus,  quomodo  feria  quadam  sex- 
ta ,  ferme  hora  etiam  quasi  sexta ,  luna  ei 
se  injiciente,  sol  est  horribiUter  obscuratus, 
quia  non  Deus ,  sed  creatura  Dei  lucis  suae 
occubitu  lucere  nequivit.  Obfuso  itaque  uni- 
formiter  (c)  caligine  tabescente,  ut  purga- 
tum  rediit  solis  diametrum ,  regulam  Phi- 
lippi  Aridei  assumpsimus.  Cumque  reperi- 
mus  quod  erat  notissimum ,  eatenus  fatiga- 
tione  ecUptica  solem  pati  molestias  non  de- 
bere,  et  ab  Oriente  lunam  solarem  fulgorem 
velis  aethiopicis  obducentem ,  solem  in  occi- 
dua  hora  captare  profugia ,  tunc  autem  lu- 
tigenos  thesauros,  caligines,  quas  geminant 
usque  in  Heliacos ,  ut  putavimus,  proferen- 

'^  Dion.,  epist.  acl  Polycaip,  Pont  ;  est  epist.  vii,  ii.  2 
et  :J.  —  '"  Id.,  epist.  xr. 

[ii)  Ccel.  cdil.  primu.s. —  (Ij)  Lef^endum  ad;  scribitur 
cniTiiApollophani  juin  ad  lidem  eouverso.  —  {c)iSuf>pl. 
orbe  tcrrarum. 


216 


EVANGELII  SANCTI  LUC^E 


tes,  recondere  Occidentes,  praesertim  cum 
lunaj  deesset,  et  nec  conventus  tempus  pro- 
pinquaret,  d  etc.  Et  quia  Christus  non  solum 
erat  Dominus  naturse,  verum  et  legalis  ob- 
servantiae ,  ideo  addit  :  Et  vehim  templi 
scissiim  est  medium.  Nec  tantum  hoc,  verum 
et  aUse  creaturae  sibi  compassae  sunt ' :  a  Pe- 
trae  scissae  sunt,  et  monumenta  aperta  sunt. » 
Et  hoc  totum  in  testimonium  divinitatis 
Christi.  Hieronymus:  «Etideo  compatiuntur 
elementa  Conditori  suo  :  refugit  sol,  quia 
non  potuit  videre  mortem  Christi,  collaborat 
laboranti,  et  blasphemantibus  suai  lucis  be- 
neficium  retraxit.»  Nam  sol  obscuratur,  ter- 
ra  movetur,  petrae  scinduntur,  velum  tem- 
pli  dividitur,  sepulcra  aperiuntur ;  solus  mi- 
ser  homo  non  compatitur,  pro  quo  solo 
Christus  patitur.  Attendendum  autem  quod 
in  illa  solis  obscuratione  intelligitur  obcae- 
catio  Judaeorum ,  et  in  scissione  veli  revela- 
tio  Scripturarum ,  quae  facta  est  gentibus. 
Unde  dicitur  * :  « In  judicium  ego  in  hunc 
mundum  veni,  ut  qui  non  vident  videant, 
et  qui  vident  caeci  flant.  »  Vel  ad  tempus  fl- 
nale  potest  referri,  de  quo  in  Psalmo  ' :  a  Fo- 
suisti  tenebras,  et  factaest  nox;  in  ipsa  per- 
transibunt  omnes  bestiae  silvae.  » 

Secundo ,  quantum  ad  lacrymosam  expi- 
rationem  Christi,  subdit  (v.  46)  :  Ei  cla- 
mans  voce  magna  Jesus,  ait:  Pater,  in  ma- 
nus  tuas  commendo  spiritummeum.  Sed  vi- 
detur  contrarietas  inter  Evangelistas  :  nam 
Matthaeus  et  Marcus  dicunt'  quod  clamavit  : 
Eli,  Eli.  Et  Joannes  dicit  quod  clamavit " : 
Consummatum  est.  Sed  tolum  hoc  vorum 
est ,  quia  ter  clamavit  :  et  primo  dixit  quod 
dixit  Matthaeus ;  deinde  secundo ,  quod  Joan- 
nes;  et  tertio,  quod  Lucas;  et  hoc  insinuat 
ipse  Evangelista  Lucas  in  hoc  quod  subdit  : 
Ethcecdicens  expiravit.  Ex  quo  apparet  quod 
expiravit  simul  clamando  et  orando ,  ut  os- 
tenderet  quod  ipse  est  Deus  verus ,  Pontifex 
noster ;  propter  quod  dicitur  "^ :  «  Qui  in  die- 


bus  carnis  suae ,  preces ,  supplicationesque 
ad  eum  qui  possit  illum  salvum  facere  a 
morte  ,  cum  clamore  valido  et  lacrymis  of- 
ferens,  exauditus  est  pro  sua  reverentia.  » 
Sequitur  :  «  Et  consummatus  factus  est  om- 
nibus  obtemperantibus  sibi ,  causa  salutis 
aeternae,  appellatus  a  Deo  Pontifex  juxta  or- 
dinem  Melchisedech.  »  Ideo  autem  simul 
clamans  et  lacrymans  expiravit,  ut  in  lacry- 
mis  intelhgatur  vera  Christi  passio  et  hu- 
manitas,  in  clamore  vero  divinitas,  quia 
cum  nuUus  possit  (d)  clamare  per  naturam , 
nisi  qui  habet  sanguinem  sufflcientem  in 
corde,  et  spiritum  ad  respirationem,  impos- 
sibile  est  quod  per  naturam  quis  expiret  et 
clamet.  Ideo  ostendit  in  clamore  mortis  se 
omnipotentem ,  et  verum  esse  quod  dixit ' : 
«  Potestatem  habeo  ponendi  animam  meam, 
et  potestatem  habeo  iterum  sumendi  eam.  » 
Et  paulo  superius  :  a  Nemo  tollit  eam  a  me; 
sed  ego  pono  eam  a  meipso. »  Et  ideo  Isaias '.: 
«  Si  posuerit  pro  peccato  animam  suam,  vi- 
debit  semen  longaevum ,  et  voluntas  Domini 
in  manu  ejus  dirigetur.  » 

Tertio ,  quantum  ad  fidelem  confessionem 
Centurionis,  adjungit  (v.  47) :  Videns  autetti 
Centurio  quod  factum  fuerat ,  glorificavit 
Deum ,  dicens :  Vere  hic  homo  justus  erat. 
Haec  autem  fidelis  confessio  orlum  habuit  ex 
visione  mirabilium ,  quae  facta  sunt  in  com- 
motione  mundi ,  et  maxime  in  modo  mo- 
riendi.  Unde  Matthaeus ' :  «  Centurio  autem, 
et  qui  cum  eo  erant  custodientes  Jesum,  viso 
terrae  motu ,  et  his  quaj  fiebant ,  timuerunt 
valde ,  dicentes  :  Vere  filius  Dei  erat  iste.  » 
Sed  Marcus  dicit  '"  quod  «videns  Centurio, 
quia  sic  clamans  expirasset ,  ait :  Vere  hic 
homo  filius  Dei  erat.  »  Lucas  autem  compre- 
hendit  utrumque,  cum  dicit :  Videns  autem 
Centurio  (juod  factum  fuerat,  etc.  Unde  in 
boc  Centurione  apparuit  promptitudo  in  gen- 
tibus  ad  fidem,  et  e  contrario  in  Judaeis  ob- 
duratio  ad  incredulitatem.  Propter  quod  et 


^Matth.,  XXVII,  51-52.  —  s  Joan.,  ix,39.  —  ^  Psal.       '8.  -   »   Isa.,  LIII,  10. 
cni,  20.  —  »  Matth.,    xxvii,   46;   Marc,   xv,   34.   —       '°  ilarc.,  xv,  39. 
«  Joan.,  iu,  30.  —  «  Hetr.,  v,  7,  9-10.  — '  Joan.,  x,  (a)  Ccet.  edit.  posset. 


»  Matth.,  XXVII,  54.   — 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXIIl. 


217 


Beda  ait '  :  «  Videns  quod  ita  haberet  potes- 
tatem  emittendi  spiritum  ( quod  non  potest 
nisi  Conditor  animarum)  ipse  qui  cruciflxe- 
rat  eum,  in  ipso  passionis  scandalo,  confite- 
tur  Dei  filium,  quem  Judaei  post  miracula  (a) 
credere  noluerunt. »  Sed  quia  principes  sacer- 
dotum ,  cum  hcBc  vidissent ,  non  glorifica- 
verunt  Deum,  ideo  excajcati  sunt,  secun- 
dum  illud  ' :  «  Quia  cum  cognovissent  Deum, 
non  sicut  Deum  glorificaverunt,  aiit  gratias 
egerunt ;  sed  evanuerunt  in  cogitationibus 
suis,  et  obscuratum  est  insipiens  cor  eo- 
rum.  B 

Quarto ,  quantum  ad  tremebundam  com- 
punctionem  plebis ,  subjungit  (v.  48)  :  El 
onmis  turba  eorum  qui  siiyiul  aderant  ad 
spectaculum  istud ,  el  videbant  quce  fiebant, 
percutientes  pectora  sua  revertebantur.  Per- 
cussio  namque  pectoris  est  signum  poeniten- 
tiae  et  compunctionis ,  sicut  supra  de  publi- 
cano,  qui  '  «percutiebat  pectussuum,  di- 
cens  :  Deus,  propitius  esto  mihi  peccatori.  d 
Intelligitur  autem  per  hanc  turbam  populus 
Judaiorum-,  qui  etsi  veritatem  videret  ut 
Centurio,  solum  pectus  percussit,  sed  in 
vocem  confessionis  non  prorupit.  Unde  Glos- 
sa* :  «Yideamus  distantiam  gentis  et  gentis. 
Gentilesmoriente  Christo  apertae  confessionis 
voce  Deum  glorificant ;  Judsei  percutientes 
pectora  solum  ,  silentes  domum  redeunt.  » 
Unde  redibant  domum ,  quia  etsi  videretur 
eis  injuste  actum  contra  Christum,  tamen 
ad  eum  modicum  vel  nuUum  habebant  afTec- 
tum.  Nec  mirum,  quia  noti  ejus  reputabant 
eum  tanquam  alienum,  licet  non  omnino 
perdidissent  afTectum.  Ideo  subdit  (v.  49)  : 
Stabant  autcm  omnes  noti  ejus  a  lonr/e ,  et 
mulieres  quce  secutoi  eum  erant  a  Galilwa , 
hcec  videntes.  Et  sic  impletum  est  illud  ' : 
a  Elongasti  a  me  amicum  et  proximum ,  et 
notos  meos  a  miseria.  »  Et  Job  '  :  «  Fratres 
meos  longe  fecit  a  me ,  et  noti  mei  quasi 
alieni  recesserunt  a  me.  »  Et  ratio  hujus 

'  Bed.,  in  Malth.,  lib.  IV,  et  in  Luc,  lib.  VI,  in 
hunc  loe,  —  ^  Rom.,  i,  21.  —  '  Sup.,  xviii,  13.  — 
*  Ex  Bed.,  in  Luc.,  ubi  sup.  —  >  Psal.  Lxxxvu,  19.  — 


erat ,  quia  jam  pauperrimus  erat,  et  despec- 
tus ,  et  interfectus ' :  «  Fratres  omnes  pau- 
peris  oderunt  eum ,  insuper  et  amici  procul 
recesserunt  ab  eo. »  Yerumtamen  Yirgo  glo- 
riosa  et  Domina  nostra  sancta  Maria  non  fuit 
elongata  nec  affectu,  nec  situ.  Nam  dicitur  * : 
«  Stabant  autem  juxta  crucem  Jesu,  mater 
ejus  et  soror  matris  ejus. »  Et  propinquissi- 
ma  fuit  afiectu.  Unde  supra » :  «  Tuam  ipsius 
animam  pertransibit  gladius. »  Unde  quem 
in  nativitate  cum  gaudio  peperit,  in  passione 
cum  doloribus  ingentibus  parturivit. 

.^0.  Et  ecce  vir  nomine  Joseph ,  etc.  Post- 
quam  Evangelista  descripsit  Christi  compre- 
hensionem ,  illusionem,  accusationem ,  con- 
demnationem,  crucifixionem  etmortem,  hic 
tandem  describit  ejus  tumulationem ;  circa 
cujus  descriptionem  quatuor  introducuntur, 
scilicet  dignitas  sepelientis  ,  honorificentia 
sepulturse ,  opportunitas  temporis ,  et  reye» 
rentia  mulierum  in  tumulatione. 

Primo  igitur,  quantum  ad  dignitatem  se- 
pelientis,  dicit :  Et  ecce  vir.  Demonstrat  eum 
tanquam  dignum  et  idoneum  ad  Christum 
sepeliendum ;  propter  quod  describit  ipsum 
ex  nomine ,  cum  dicit :  Nomine  Joseph  :  ut 
sicut  Joseph  Christum  nutrierat,  ut  dicitur '" : 
«  Joseph  fili  David,  noli  timere  accipere  Ma- 
riam  conjugem  tuam,  »  etc. ;  et  iterum  "  : 
0  Accipe  puerum  et  matrem  ejus  :  »  sic  alter 
Joseph  sepeliret  eum ,  et  tanquam  granum 
frumenti  in  suo  horreo  collocaret ,  sicut  ille 
Joseph  qui  reservavit  frumenta  populis  in 
jEgypto.  Describit  eum  etiam  ex  dignitate , 
dicens  :  Qui  erat  decurio.  Glossa  "  :  «  Decu- 
rio  est,  qui  de  ordine  curise  administrat ;  vel 
decurio  dicitur  qui  decem  praeerat,  »  sicut 
Centurio,  qui  erat  super  centum ,  secundum 
illud  " : «  Dixit  Jetro  ad  Moysen  :  Provide  de 
omni  plebe  viros  potentes  ct  timentes  Deum, 
in  quibus  sit  veritas,  et  qui  oderint  ava- 
ritiam ;  et  constitue  ex  eis  tribunos  et  centu- 

«Joi,  XIX,  n.  —  '  P/-oi;.,xix,  7.  —'Jofin.,  xix,  25.— 
9  Sup.,  II,  35.  —  '»  Matth.,  l,  20.  —  "  Ibid.,  Il,  13.— 
"  Gloss.  inteiiin.  in  liunc  loc.  —  ''  Exod.,  xviii,  21- 
22. 
(a)  Edit.  Vatic.  et  Ven.  post,  miraculo. 


218 


EVANGELII  SANCTl  LVCM 


riones,  et  quinquagenarios,  et  decanos,  qui 
judicent  populum  omni  tempore.  »  Descri- 
bit  (ff)autem  a  vita,  cumaddit :  Vir  bonus  et 
justus  :  bonus  interius,  et  justus  exterius, 
secundum  illud  '  :  «  Bonus  homo  de  bono 
thesauro  profert  bona.  »  Describit  a  volun- 
tate,  cum  subdit  (v.  Sl) :  Ilic  non  consense- 
7'at  consilio  et  actibits  eorum.  Unde  sibi  bene 
competit  illud'  :  «  Beatus  vir  qui  non  abiit 
in  consilio  impiorum.  »  Et  Hieronymus  di- 
cit  ',  quod  aliqui  dixerunt,  quod  ille  psal- 
mus  per  appropriationem  quamdam  de  isto 
Joseph  debet  intelligi.  Describit  autem  eum 
a  patria,  cum  dicit :  Ab  Arimathcea  civitate 
Jiuloece  :  hoc  est  idem  quod  Ramatha ,  quai 
fuit  civitas  Samuelis,  secundum  quod  dici- 
tur  '• :  «  Fuit  vir  unus  de  Ramathaim  So- 
phim.»  Unde  Glossa^ :  «Ipsa  est  Raraathaim 
civitas  Helcanae  et  Samuelis. »  Describit  eum 
a  fidei  religione,  cum  addit :  Qui  expectabat 
ct  ipse  rerjnum  Dei.  Sic  dicitur '  de  Symeone 
quod  «  erat  expectans  consolationem  Israel, 
et  Spiritus  sanctus  erat  in  eo.»  Describit  eum 
a  constantia,  cum  subdit  (v.  52)  :  Hic  acces- 
sit  acl  Pilatum ,  et  petiit  corpus  Jesu  :  et  hoc 
quidem  fecit  cum  magna  constantia,  non 
veritus  nec  ferocitatem  gentilium,  nec  mali- 
gnitatem  principum  et  sacerdotum ,  quo- 
niam  dicitur  '  quod  «  audacter  introivit  ad 
Pilatum,  etpetiit  corpns  Jesu.  »  Unde  Jo- 
seph,  qui  se  prius  occultaverat,  sicut  dlcitur 
in  Joanne  (b)  %  quod  esset  «  discipulus  Jesu, 
occultus  autem  propter  metum  Judaeorum,» 
hic  jam  patefecit  seipsum.  In  quo  datur  in- 
telhgi,  quod  discipuli  veritatis  in  articulo 
necessitatis  debent  manifestari ;  nam  dicitur 
supra  ' :  «  Qui  me  erubuerit  et  meos  sermo- 
nes,  hunc  Filius  hominis  erubescet  cum  ve- 
nerit  in  majestate  sua,  et  Patris,  »  etc.  Mo- 
raliter  autem  per  hunc  Joseph  intelligitur 
prselatus  qui  eripit  Christum  de  manu  Pi- 
lati,  id  est,  de  manu  tyrannorum :  qui  debet 
esse  vir  non  tantum  sesu,  sed  aetate  et  viri- 

•  Matth.,  XII,  35.  —  =  Psal.  i,  1.  —  »  Hieron.,  m 
Psa/.  I.  —  H  Reg.,  i,  \.  —  »  Ex  Bed.,  in  Luc,  ubi  sup, 
«  Sup.,  II,  23.  —  '  Marc,  iv,  Vi.  -  »  Joan.,  xix,  38. 
—  '  Sup.,  IX,  26.  —  1»  Ecdi.,  vu,  6.  —  "  Gen.,  xux. 


litate ,  quia  dicitur  '" :  «  Noli  quaerere  fieri 
judex,  nisi  valeas  virtute  irrumpere  iniqui- 
tates.  »  Debet  esse  Josepli,  scillcet  suum  et 
aliorum  profectum  requirens,  secuudum  il- 
lud  "  :  «  Filius  accrescens  Joi^eph.  »  Debet 
esse  decurio  nobilis,  id  est,  nobiliter  tractans 
negotia  curiae  Christi ,  secundum  illud  '*  : 
«Sic  nos  existimet  (d  homo  ut  ministros 
Christi,  et  dispensatores  mysteriorum  Dei.  » 
Unde  dixit  Apostolus  Praelato  '' : «  Labora  si- 
cut  bonus  miles  Christi  Jesu. »  Et  talis  estno- 
bilis,  secundum  illud  '*  :aNobilisin  portisvir 
ejus,  quando  sederit  cum  senatoribus  terrae.o 
Debet  esse  vir  bonus  et  justus,  sicut  Job  "  : 
«  Erat  vir  ille  simplex  et  rectus ,  »  etc.  Et 
debet  esse  dissentiens  a  malo  consilio ,  se- 
cundum  illud  "  :  «  A  consiliario  serva  ani- 
mam  tuam,  »  etc,  quia,"  «dignisunt  morte 
non  solum  qui  ea  faciunt,  sed  etiam  qui  con- 
sentiunt  facientibus.»  Et  debet  esse  ab  Arima- 
thoea,  quae  interpretatur  virjHiadonationis  ", 
ut  vigilet  circa  gregem  sibi  commissum  "  : 
«Diligenter  agnosce  vultum  pecoristui,»  etc. 
Et  ideo  supra  ^"  dicitur  quod  «  pastores  erant 
vigilantes,  et  custodientes  vigilias  noctis, 
etc.  Et  debet  esse  expectans  regnum  Dei, 
secundum  illud  "  :  o  Ecce  agricola  expectat 
preliosum  fructum  terrae,  patienter  ferens, 
donec  accipiat  temporaneum  et  serotinum.» 
Talis  igitur  praelatus  in  quo  virilitas,  stu- 
diositas,  nobilitas  morum,  justitia,  innocen- 
tia,  vigilantia  et  confidentia  viget,  idoneus 
est  ut  Christum  in  membris  suis  crucifixum 
susclpiat,  et  collocet  in  locum  fpiietis,  et 
ecclesiasticae  unitatis. 

Secundo,  quantum  ad  honorificentiam  se- 
pultura',  subdit  (v.  53) :  Et  depositum  involvit 
sindone  :  hoc  enim  convenientissimum  erat 
mundissimae  carni  Cbristi.  Unde  institutum 
est  in  Ecclesia,  ut  corporalia  sint  de  simplici 
tela  linea  et  munda ,  non  tincta ,  nec  variis 
coloribus  rubricata  :  sicut  enim  ara  gerit 

22.—"  I  Co/-.,lv,  1.-"  II  Tim.,  II,  3.— »Prou.,xxxi, 
23.  —  '*  ]ob,  I,  1.  —  1«  Eccli.,  sxivii,  9.  —  "  Rom., 
1, 32.  —  "  niy,  Evigilare;  jnj,  Dare.— »'  Prov.,  xxvii, 
23.  —  =0  Sup.,  u,  8.  —  "  Jac.,  v,  7.  —  (a)  C<Bt.  edit. 
Describitur.  —  (6)  Joannem.  —  (c)  aeslimet. 


EXPOSITIO  IN  CAP,  XXIII. 


219 


figuram  crucis,  et  calix  tumuli ,  patena  la- 
pidis  suprapositi,  sic  corporale  gerit  figura 
sindonis.  Unde  versus  : 

Ara  crucis,  tumulique  (a)  calix,  lapidisque  patena  : 
Sindonis  offlcium  caudida  byssus  habet. 

Et  ideo  in  hujus  figuram  dicitur  ' :  a  Sin- 
donem  fecit  et  vendidit,  et  cingulum  tradi- 
dit  Chananaeo. »  In  hujus  etiam  flguram 
dicitur '  quod  vir  qui  erat  in  medio  sex  vi- 
rorum  a  vestitus  erat  lineis.  »  Et  hoc  in  si- 
gnum  innocentiae,  ratione  cujus  agno  im- 
maculato  et  albissimo  comparatur  :  propter 
quod  etiam  sponsa  ejus  debet  vestiri  puri- 
tate  innocentise  ' :  «  Yenerunt  nuptiae  agni , 
et  uxor  ejus  praeparavit  se.  Et  datumestilli, 
ut  cooperiat  se  byssino  splendenti ,  et  can- 
dido.  Byssinum  enim,  justiflcationes  sunt 
sanctorum.  »  Sed  quia  heec  munditia  fuit 
perfectissime  in  solo  Christo,  qui  solus  fuit 
inter  mortuos  liber,  ideo  solus  sepultus  est 
intra  novum  monumentum  ;  et  propterea 
subdit :  Et  posuit  illud  in  monumento  ex- 
ciso,  in  qiio  nondum  quisquam  positus  fue- 
rat,  Beda  *  :  «  Solus  Dominus  in  tumulo 
includitur ,  ut  sepultura  illius  et  resurrectio 
a  nostra  {b)  fragilitate  naturce  dissimilismon- 
stretur.  »  Unde  Isaias  ^  :  «  Ipsum  gentes 
deprecabuntur,  et  erit  sepulchrum  ejus  glo- 
riosum.  »  Tunc  veriflcatum  est  illud  '  : 
o  Lapsa  est  in  lacum  vita  mea,  et  posuerunt 
lapidem  super  me. »  Ideo  autem  positus  fuit 
in  monumento  exciso,  quia  sic  conveniebat 
fieri  de  Christo ,  qui  erat '  «  lapis  excisus  de 
monte  sine  manibus.  »  Hoc  etiam  factum 
est  ne  quis  posset  dicere  quod  suffossum 
esset  monumentum,  propter  quod  etiam  in 
resurrectionis  verae  argumentum  custodes 
deputati  sunt.  Erat  autem  monumentum, 
ut  dicunt  expositores,  quasi  quaedam  domus 
rotunda  in  rupe  excisa,  tantae  altitudinis,  ut 
homo  extenta  manu  vix  tangeret  culmen, 
habens  introitum  ab  oriente.  Locus  auteni 
corporis  sepulti  erat  ab  aquUone  de  ipsa 


rupe,  septem  pedeshabenslongitudinis,  tri- 
bus  palmis  a  terra  eminens ,  a  parte  meri- 
diana  omnino  patens,  unde  corpus  infereba- 
tur.  Talis  autem  dispositio  optime  congrue- 
bat  Christi  sepulchro,  cujus  ortus  et  occasus, 
somnus  et  resurrectio,  tanquam  sol  justitiae, 
totum  perlustravit  mundum ,  secundum  il- 
lud  *  :«  Oritur  Sol,  et  occidit,  postgyratper 
meridiem ,  et  flectitur  ad  aquilonem  :  »  ut 
sic  virtute  Christi  resurgentis  a  quatuor 
ventis  veniat  spiritus,  et  insufflet  super  in- 
terfectos  suscitandos.  Unde  dicitur  ^ :  «  Ab 
oriente  adducam  semen  tuum ,  et  ab  occi- 
dente  congregabo  te.  Dicam  aquiloni  :  Da  ; 
et  austro  :  Noli  prohibere.  » 

Tertio,  quantum  ad  opportunitatem  tem- 
poris,  dicit  (v.  54) :  Et  dies  erat  parasceves, 
et  sabbatum  illucescebat.  Dies  parasceves 
est  dies  veneris,  qui  ideo  dicitur  parasceve'", 
quod  interpretatur  praeparatio,  quia  in  ea 
praeparabantur  quae  erant  necessaria  ad 
sabbatum :  et  ita  erat  sexta  feria,  in  qua  Do- 
minus  passus  fuit,  in  media  die,  hoc  est  in 
vespera;  sed  sepultus  fuit  in  sero,  hoc  est, 
in  vespera  sabbati  :  quia  sicut  sextus  dies 
conveniebat  morti  Christi,  et  cruciflxioni, 
sic  septimus  conveniebat  sepulturae,  et 
Christi  quieti.  Unde  Beda  "  ;  « Sexta  die 
factus  est  homo,  septima  quievit  Deus.  Sexta 
ergo  die  cruciflxus  humanae  reparationis  im- 
plet  arcanum;  sabbato  quiescens  sepulchro 
resurrectionis  expectat  eventum.  »  Ideo  in 
figuram  hujus  dicitur  '^  :  «  Requievit  Deus 
die  septimo  ab  universo  opere  quod  patra- 
rat;  et  benedixit  diei  septimo,  et  sanctifica- 
vit  illum ,  quia  in  ipso  cessaverat  ab  omni 
opere  suo.  »  Et  propter  hoc  sanctus  Lucas, 
determinans  tempus  sepulturae  Christi ,  non 
tacuit,  sed  expressit  de  sabbato,  ut  actum 
est.  Et  propter  mysterium  tropologise ,  quia 
in  hoc  significatur,  quod  homo  per  sex  aeta- 
tes  cum  Christo  debet  contribulari  et  cruci- 
figi,  ut  in  moiie  sua  habeat  sabbatismum. 


»  Prov.,  XXXI,  24.  -  =  Ezech.,  ix,  2.  -  =  Aimc,  xix,       '  ^«'-  ^''"''  ■'•  "  '°  '^«'fa'''^^^-  -  "  Bed.,  ubi  sup. 
7-S.  —  »  Bed.,  in  Luc,  ubi  sup.  —  5  Ua.,  xi,  10.  —       I"'*^^-  ""  "  ^^"•'  "'  ^'^- 
«  Thren.,  m,  53.  —  '  Dan.,  u,  45.  —  »  Eccle.,  i,  6.  —  (a)  Ccet.  edit.  clcest  que.  —  Forte  legendum  nostrce. 


220  EVANGELIl 

secuadum  illud  '  :  a  In  sex  Iribulationibus 
liberabit  te,  et  in  septima  non  tanget  te 
malum.  »  Quia.  dicilur  ' :  «  Beali  mortui 
qui  iu  Domino  moriuutur.  Amodo  jam  dicit 
spiritus,  ut  requiescant  a  laboribus  suis.  » 
Et  ideo  signauter  dicit,  quod  sabbatum  illu- 
cescebal,  cum  nox  inciperet,  quia  uox  iUa 
terminabatur  in  lucem;  sic  et  morsjusto- 
rum  in  lucem  terminatur  et  vitam,  ut  bomo 
possit  dicere  illud  ' :  «  Et  nox  illuminatio  mea 
in  deliciis  meis.  Quia  tenebrse  non  obscura- 
buntur  a  te,  et  nox  sicut  dies  illiiminabitur.» 
Hoc  etiam  dixit  ad  certitudinem  veritatis  bi- 
storiae ,  ut  ex  hoc  appareat ,  quod  parasceve 
dicitur  non  respectu  primse  diei  azymorum, 
sicut  dicunt  Graeci,  sed  respeclu  sabbati.  Nam 
quamvis  primus  diesazymorum  essetceleber- 
rimus ,  licebat  tamen  in  eo  victualia  praepa- 
rare;  sed  non  in  sabbato,  et  maxime  in  maxi- 
mo  sabbato,  quia  tunc  dies  erat  azymorum. 
Unde  dicilur  * :  o  Erat  enim  magnus  dies  ille 
sabbati.  »  Magnus  quidem  erat ,  quia  sab- 
batum;  major,  quia  sabbatum  pascbale; 
maximus ,  quia  tunc  facta  est  impletio  figu- 
rae  per  veritatem.  Et  tunc  cessavit  sabba- 
tum  ,  cum  fuit  impletum ;  et  dies  dominicus 
successit  celebrandus,  quia  jam  habentes 
veritatem  diei  septimae  per  Christi  quietem , 
expectamus  resurrectionem  et  gloriflcatio- 
nem  octavae,  quae  jam  in  capite  nostro  in- 
choata  est,-  et  consummabitur  in  nobis  in 
generali  resurrectione.  Et  attendendum  quod 
sabbatum  secundum  litteram  dicebatur  dies 
septima  ^  :  a  Seplimo  die  sabbatum  Domini 
Dei  tui  est, »  etc.  Et  hoc  cessat  *  :  a  Cessare 
faciam  omne  gaudium  ejus,  solemnitalem 
sabbati  ejus,  ueomeniam  ejus,  sabbalum  ejus. »  Se- 
clar  '^^11*^111^  allegoriam,  dicitur  1.  quies  Christi 
nes.  in  sepulchro ,  per  quam  facta  est  liberatio 
animarum.  Propter  quod  supra  '  :  «  Ilanc 
flliam  Abrahae,  quam  alligavit  satanas  ecce 
decem  et  octo  annis,  non  oportuit  solvi  a 
vinculo  isto  die  sabbati?  »  Dicitur  2.  quies 

'  Job,  V,  19.  —  2  ^poc.,xiv,  13.  —  3  Psal.  cxxsvill, 

H,    12.    —  *  Joan.,  xi.\,   31.   —  »  Exod.,  xx,  10.  — 

Ose.,  u,  11.  —  '  Sup.,  xin,  16.  —  «  Hebr.,  iv,  9.  — 


SANCTI  LUCjE 

animarum  sanctarum  '  :  o  Relinquitur  sab- 
batismus  populo  Dei.  »  Qui  enim  ingressus 
est  in  requiem  ejus,  etiam  ipse  requievit  ab 
operibus  suis.  Secundum  tropologiam  au- 
tem  dicitur  \.  sabbatum  quies  a  perpetra- 
tione  peccati  '■* :  a  Nolite  portare  pondera  in 
die  sabbati.»  2.  Dicitur  etiam  quies  contem- 
plationis,  secundum  illud  '"  :  o  Porta  atrii 
interioris,  quae  respicit  ad  orientem,  erit 
clausa  sex  diebus,  in  quibus  opus  fit;  die 
autem  sahbali  aperietur  :  »  quia  contem- 
plantibus  aperietur  lux  veritatis.  3.  Dicitur 
etiam  status  religionis,  seu  observantia 
evangelicae  perfectionis  "  :  o  Si  averteris  a 
sabbato  pedem  tuum,  facere  voluntatem 
tuam  in  die  sancto  meo,  et  vocaveris  sabba- 
tum  delicatum  et  sanctum  donum  glorio- 
sum.»  Secundum  anagogiam  autem,  dicitur 
sabbatum  quies  aeternae  jucunditatis  "  : 
0  Erit  mensis  ex  mense,  et  sabbatum  ex 
sabbato ,  »  etc.  Sic  septimus  dies  sabbati  se- 
cundum  quadriformem  rotam ,  id  est,  intel- 
ligentiam  Scripturarum,  septiformem  habet 
acceptionem ,  ut  dicatur  sabbatum  corpora- 
lis  quies,  quies  Christi,  requies  animarum, 
cessatio  a  perpetratione  peccati,  otium  con- 
templationis,  status  religionis,  et  pax  sem- 
piternae  felicitatis. 

Quarto,  quantum  ad  reverentiam  muUe- 
rum  in  subsecutione,  subjungitur  (v.  55)  : 
Subsecutai  autem  mulieres,  quoe  cum  eo  ve- 
nerant  de  Galiloea ,  viderunt  monumentum. 
Hoc  autem  faciebant  ex  pietatis  affectu ; 
uude  Glossa  "  :  a  Aliis  notis  Jesu  post  depo- 
situm  corpus  recedentibus ,  solaj  mulieres , 
quae  arctius  amabant,  officium  funeris  inspi- 
ciebant ;  et  haec  faciebant  ut  lugerent  mor- 
tuum,  quem  prius  dilexerant  moriturum. 
Et  hoc  pietatis  est  et  religionis ,  secundum 
illud  "  :«Fili,  in  mortuum  produclacrymas, 
et  quasi  dira  passus  incipe  plorare,  et  se- 
cundum  judicium  contege  corpus  illius ,  et 
non  despicias  sepulturam  ilUus.  »  Sequitur : 

"  Jerem.,  xvjl,  21.  —  ">  Ezech.,  XLVi,  1.  —  "  Isa., 
Lviii  ,13.  —  '=  Ibiii.,  Lxvi,  ;!3.  —  "  Ex  13ed.,  ubi  sup. 
'»i,'cc/i.,  ixxvia,  16,  18. 


EXPOSITIO  IN  GAP.  XXIV. 


221 


0  Et  fac  luctum  secundum  meritum  ejus. » 
Ideo  haec  mulierespisenon  solum  aspiciebant 
sepulturam ,  verum  etiam  corpus  sepultum ; 
et  ideo  addit  :  Et  quemadmodum  positum 
erat  corpus  ejus ;  scilicet  viderunt ,  et  hoc 
ad  impendendum  beneficium  humanitatis; 
propter  quod  adjungit  (v.  56)  :  Et  reverten- 
tes  paraverunt  aromata  et  unguenta  :  hoc 
enim  licebat  in  die  parasceves ,  sed  in  sab- 
bato  minime ;  et  ideo  subjungit :  Et  sabbato 
quidemsilueruntsecundutn  mandatum.  Nam 
dicitur '  :  a  Sex  diebus  facietis  opus  :  dies 
septimus,  quia  sabbati  requies  est,  vocabitur 
sanctus.  »  Sed  videtur  contrarietas  inter 
Evangelistas  :  nam  Marcus  dicit  ^  :  «  Cum 
transisset  sabbatum ,  Maria  Magdalene ,  et 
Maria  Jacobi  et  Salome  emerunt  aromata , 
ut  venientes  ungerent  Jesum.  »  Similiter  et 
Matthaeus  '.  Sed  ad  hoc  respondet  Hierony- 
mus  *,  dicens  mulieres  sepulto  Domino  re- 
vertentes  domum ,  quandiu  licuit,  parave- 
runt  aromata  et  unguenta,  scilicet  usque 
ad  solis  occasum ,  et  postea  toto  sabbato  si- 
luerunt  usque  ad  aliu']i  solis  occasum ,  et 
tunc  recuperata  licentia  operandi ,  iterum 
emerunt  alia  aromata,  quia  non  sufficiebant 
illa  quae  paraverant ,  et  tota  nocte  illa  inter 
sabbatum  et  dominicam  paraverunt ,  ut  ve- 
nientes  diluculo  ad  sepulchrum  ungerentcor- 
Moraiis  pus  Jcsu.  Moraliler  per  istas  tres  mulieres , 
sensas.  gecundum  Gregorium ,  signantur  animae  fi- 
deles ,  quae  Domino  debent  offerre  tria  un- 
guenta  sive  aromata ,  id  est  odorem  virtu- 
tum ,  opinionem  bonorum  operum  ,  et  sua- 
vitatem  sanctarum  orationum,  de  quibus  in 
Canticis ' :  «Surge ,  aquilo,  et  veni,  auster, 
perfiahortum  meuin,  et  fluentaromataejus.» 
Secuudum  autem  Bernardum,  per  istas  tres 
niulieres  signanlur  in  unoquoque  homine 
mens,  lingua  et  manus,  quarum  qua;Iibet 
habet  unguentasuavaldepretiosa.  Unguen- 
ta  siquidem  mentis  sunt  contritio,  compassio, 
et  devotio.  Unguentum  contritionis  conflci- 
tur  ex  speciebus  yihssimis ,  id  est  propriis 

•  Levit.,  XXIII,  3.  —  >  Mnri:  ,  xvi,  i.  —  '  Matth., 
XXVIII,  1.  —  »  Hierou.,  iu  Matth.,  xxviii,  lib.  IV.  — 


peccatis ,  quse  crescunt  in  horto  noslro ;  un- 
guentum  compassionis  conficitur  ex  specie- 
bus  amarissimis ,  id  est  omnibus  miseriis 
proximorum,  quse  crescuntin  hortovicino; 
unguentum  devotionis  conficitur  ex  specie- 
bus  pretiosissimis ,  id  est  omnibus  Christi 
beneflciis,  quae  crescunt  in  horto  dominico  ^ : 
«  Unguentarius  faciet  pigmenta  suavitatis , 
et  unctiones  conflciet  sanitatis.  »  Unguenta 
linguae  sunt  oratio  devota,  confessio  integra, 
et  praedicatio  vera.  Herbae  quibus  conficitur 
primum  unguentum  ,  sunt  recta  inientio, 
flrnia  attentio,  et  pia  affectio.  Herbae  quibus 
conficitur  secundum  unguentum  ,  sunt  pu- 
dor  commissi,  dolor  amissi,  et  timor  judicii. 
Herbae  quibus  conflcitur  tertium  unguen- 
tum,  sunt  fldei  instructio,  moriim  informa- 
tio,  vitiorum  increpatio.  De  his  unguentis 
dicilur  ' :  «  Unguento  et  variis  odoribus  de- 
lectatur  cor  :  et  bonis  amici  consihis  anima 
dulcoratur.  »  Unguenta  tertiae  mulieris ,  sci- 
licet  manus,  sunt  septem  opera  misericor- 
diae ,  scilicet ,  hospilari  peregrinos,  potare 
sitibundos ,  cibare  famelicos ,  redimere  cap- 
tivos ,  vestire  nudos ,  visitare  infirmos ,  et 
sepelire  mortuos.  De  quibus  unguentis  in 
Genesi ' :  «  Praecepil  Joseph  servis  suis  me- 
dicis,  ut  aromatibus  condii'ent  patrem, »  etc. 
Et  de  dictis  unguentis  potestintelligi  illud' : 
«  Meliora  sunt  ubera  tua  vino ,  fragrantia 
unguentis  optimis  : »  nam  unguenta  primae 
mulieris  bona ,  secunda  meliora  ,  sed  tertiae 
mulieris  sunt  optima. 

CAPUT  XXIV. 

1 .  Una  autcm  sabbati  valde  diluculo ,  etc. 
Postquam  Evangelista  cgit  de  Chrisli  incar- 
nalione,  praedicatione ,  et  passione,  hic 
quarto  agit  de  resurrectione.  Dividitur  autem 
pars  ista  in  quatuor  :  in  quarum  prima  agi-  oivisio. 
tur  de  revelatione  resurreclionis ;  in  secunda, 
de  apparitione  resurgentis,  ibi  "> :  Eccc  duo 
ex  illis ,  etc. ;  in  tertia ,  de  certitudine  appa- 

5  Cant.,\v,  16.  — 8  Eccli.,  xxxvili,?.  —  '  Prov.,  xxvil, 
9.  —  8  Gen.,  L,  2 »  Cant.,  \,  2.  —  •"  luf.,  l.S. 


222 


ritionis,  ibi ' :  Et  surgentes  eadem  hora,  etc. ; 
in  quarta,  de  dlvulgatione  certitudiuis  veri- 
tatis,  ilii '  :  Tunc  aperuit  ilUs  sensutn ,  ut 
intellif/eroit  scriptwas ,  etc.  Circa  revelatio- 
uem  resurreclionis  explicandam  tria  intro- 
ducuntur  ab  Evangelista,  scilicet,  revela- 
tionis  occasio ,  de  qua  ibi  (v.  4) :  Una  autem 
sabbati  vakle  mane ,  etc.  Revclationis  certi- 
ludo ,  ibi ' :  Et  factum  est  dum  mente ,  etc. ; 
ct  revelationis  manifestatio,  ibi  * :  Etrcfjres- 
sce  a  monumento ,  renunliaverunt  /tcec,  etc. 
Occasio  autem  ut  Christi  resurrectio  revela- 
retur,  fuit  adventus  muberum  ad  Christum 
ungendum;  circa  quod  duo  tanguntur,  sci- 
licet  niodus  veniendi  ad  sepulchrum  domini- 
cum,  et  modus  inveniendi  sepulchrus  va- 
cuum. 

Primo  igitur,  quantum  ad  modum  ve- 
niendi  ad  monumentum,  dicit  r  Una  autem 
sabbati  valde  diluculo  venerunt  ad  monu- 
menlum  portantes  quce  paraverant  aromata, 
seilicet  mulieres.  Et  attendendum,  quod 
sabbatum  dicitur  tota  illa  septimana  sab- 
bati,  quia  septem  diebus  erat  feriandum  '  : 
«  Septem  diebus  azyma  comedetis.  »  Sequi- 
tur  :  «  OlTeretis  sacrificium  in  igne  Domino 
septem  diebus.  »  Et  ideo  tota  illa  septimana 
dicebatur  sabhatum,  in  cujus  prima  die,  id 
est  dominica  die,  summo  mane  venerunt  ad 
monumentum ,  quia  dicebant  («)  quod  illo 
die,  quo  primo  facla  erat  lux,  resurgeret 
Christus  de  tenebris  mortis  et  inferni  ad  lu- 
cem  vitae.  Et  ideo  dies  ista  vocatur  una,  quia 
principium  est  spiritualium  illuminationum, 
sicut  unitas  numerorum.  Et  ideo  in  Ge- 
ncsi '  :  «  Factum  est  vespere  et  mane^  dies 
unus.  »  In  hac  igitur  die  decuit  Christum  a 
mortuis  resurgere,  et  in  die  concordaut  qui- 
dem  omnes  Evangelistae,  sed  in  hora  tempo- 
ris  videntur  dissentire.  Nam  Matthseus  ait ' : 
a  Vespere  autem  sabbati ,  quse  lucescit  in 
prima  sabbati,  venit  Maria  Magdalene,  et 
altera  Maria,  videre  sepulchrum.  »  Marcus 
dicit '  quod  «  venerunt  orto  jam  sole.  »  Sed 


EVANGELII  SANCTI  LUC^ 

Joannes  dicit '  quod  «  Maria  Magdalene  ve- 
nit  mane,  cum  adhuc  tenebra;  essent,  ad 
monumentum.  »  Sed  in  hoc  non  est  contro- 
versia  :  licet  diversis  verbis  exprimant,  ta- 
men  omnes  volunt  dicere,  quod  in  principio 
diei  venerunt,  scihcet  quando  sol  incipiebat 
super  nostrum  hemisphaerium  illucescere, 
et  tamen  adlmc  tenebrae  non  erant  penitus 
elTugatae.  Verumtamen  de  hora  resurrectio- 
nis  controversia  est  inter  doctores,  eo  quod 
quidam  dicunt  Christum  media  nocte  resur- 
rexisse,  alii  vero  diluculo  :  qui  autem  verius 
dicant,  Deus  novit.  Sed  controversia  dissolvi 
potest  :  quia  primi  dicunt,  quod  resurrectio 
media  nocte  fuit  secundum  veritatem,  sed 
diluculo  innotuit  :  et  tunc  dicitur  res  fieri , 
quando  innotescit.  Potest  autem  dici ,  quod 
sicut  sole  recedente  a  nostro  hemisphaerio, 
Sol  justitiae  se  occultavit,  sic  sole  ad  nostrum 
hemisphaerium  redeunte,  Sol  justitiae  resur- 
rexit :  ita  quod  nec  omnino  in  die,  nec  om- 
nino  in  nocte  media,  sed  raedio  modo.  Et 
ideo  utrique  doctores  suo  modo  dicunt  veri- 
tatem. 

Secundo,  quantum  ad  modum  inveniendi 
sepulchrum,  subdit  (v.  2) :  Etinveneruntla- 
pidem  recolutum  a  monumento.  De  hujus 
autem  lapidis  revolutione  erant  sollicitBe,  si- 
cut  dicitur  '°  :  «  Et  dicebant  ad  invicem  : 
Quis  i'evolvet  nobis  lapidem  ab  ostio  monu- 
menti?  Et  respicientes,  viderunt  revolutum 
lapidem.  Erat  quippe  magnus  valde.  »  llio 
autem  lapis  non  fuit  in  resurrectione  revolu- 
tus,  sed  post.  Unde  Beda  "  :  «  Potuit  clauso 
sepulchro  exire,  qui  clauso  exivit  utero  Vir- 
ginis.  »  Sed  Angelus  Domini  haec  fecit  ad 
manifestationem.  Unde  3Jatt/mus  '^  :  «  An- 
gelus  enim  Domini  desccndit  de  ccelo  :  ct 
accedens,  revolvlt  lapidem,  et  sedebat  super 
eum.  »  Hoc  autem  fecit,  ut  manifestator  re- 
surrectionis  Christi.  Unde  et  subdit  (v.  3) : 
Et  infjressce,  non  invenerunt  corpus  Domini 
Jesu.  Et  nota  quod  signanter,  cum  prius  vo- 


<  Inf.,  33.  -  '  Int.,  4S.  —  »  Inf.,  i.  —*  Inf. 
5  Lecit.,  XXIII,  6,  8.  —  "  Ge/i.,  i,  5.  —  '  Mutth., 


1.  —  '  Marc.jXVi,  2.  —  '  Joan.,  xx,  {.  —  •'■•  Mnr.,  xvi, 
9.  _  o-i.  —  "Bcil.  Gloss.iu  hunc  loc.  —  "  Jfa»/i.,xxvili,2. 
xxiii,  (a)  Cwt.  etlit.  dicebat. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXIV. 


253 


casset  Christiim  Jesum,  mmc  vocat  eum  Do- 
minum  Jesum,  quia  jam  verificatum  erat  in 
eo  illud  quod  dicitur  '  :  Data  est  mihi  omnis 
potestas  in  ccbIo  et  in  terra.  »  Et  illud  '  : 
«  Propter  quod  et  Deus  exaltavit  illum ,  et 
donavit  illi  nomen  quod  est  super  omne  no- 
men,  »  etc.  Cliristi  igitur  corpus  in  sepulcliro 
non  invenitur,  quia  jam  erat  resuscitatum. 
Unde  iufra  dicitur  (v.  5)  :  Qidd  qiiceritis  vi- 
^hl^s^Tn-  ^^^t^^^  '^w*  mortuis?  Secundum  spiritualem 
^"^-  autem  intelligentiam  per  monumentum  in- 
telligitur  Scriptura,  in  qua  latet  Dominus 
quasi  in  quodam  sepulctu"o.  Unde  in  Joan- 
ne  [o)  ' :  «  Scrutamini  Scripturas,  quia  vos 
putatis  in  ipsis  vitam  ceternam  habere.  »  Per 
lapidem  superpositum  intelligitur  velamen 
Scripturse ;  propter  quod  etiam  lex  in  lapi- 
deis  tabulis  erat  scripta,  et  de  hoc  velamine 
dicitur' :  «  Usque  in  hodiernum  diem,  cum 
legitur  Moyses ,  velamen  positum  est  super 
cor  eorum.  »  Hoc  velamen  amovetur  per  an- 
gelicum  ministerium,  quia  etiam  angeli  no- 
bis  communicant,  et  illuminant  nos,  secun- 
dum  illud  ^  :  «  Ostendit  mihi  Angelus  flu- 
vium  aquae  vivse,  splendidum  tanquam  cry- 
stallum,  procedentem  de  sede  Dei_,  et  agni. » 
Fit  etiam  per  ministerium  doctorum,  qui 
debent  esse  viri  angelici,  secundum  illud  " : 
«  Labia  sacerdotis  custodient  scientiam,  et 
legem  requirent  ex  ore  ejus,  quia  angelus 
Domini  exercituum  est.  »  Et  hujusmodi  est 
de  coelo  descendere,  sicut  Paulus,  qui  ' 
«  raptus  est  in  paradisum,  et  audivit  arcana 
verba.  »  Vei  si  non  potest  usque  ad  intima 
Dei  conscendere,  saltem  procedat  in  scala 
Jacob,  cujus  cacumen  ccelum  tangit,  sicut 
boni  contemplativi,  in  quorum  figura  dici- 
tur  '  :  «  Vidit  Jacob  in  somnis  scalam  stan- 
tem  super  terram,  et  cacumen  illius  tangens 
ccelum ;  angelos  quoque  Dei  ascendentes,  et 
descendentes  per  eam.  »  Haec  scala  Christus 
est ;  unde  in  Joannc  («)  ^ :  «  Videbitis  ccelum 
apertum,  et  angelos  Dei  ascendentes  et  de- 

'  Mall/i.,  XXVIII,  18.  —  2  Philip.,  l\,  3.  —  '  Joan., 
V,  :^9.— »  II  Cor.,  III,  1 '».—  ^  Apoc,  XXII,  1.—  «  Malnc, 
11,7.— '  II  Co)-., xii,  4.— » Gen.,  xxviii,  12.—  »  Joan., 


scendentes  supra  Filium  hominis.  »  Qui  igi- 
tur  sic  amovet  velamen,  per  consequens  etiam 
repellit  carnalitatem  et  mortem,  et  conscen- 
dit  ad  contuendam  Christi  divinitatem  et 
immortalitatem  '"  :  «  Et  si  cognovimus  se- 
cundum  carnem  Christum,  sed  nunc  jam  non 
novimus.  »  Non  quod  carnem  Christi  non 
noverit,  sed  non  [b)  carnalem  atrectum  vel 
inteUigentiam;  propter  quod  ait  iu  Joan- 
ne  [a)  "  :  «  Spiritus  est  qui  viviflcat  :  caro 
non  prodest  quidquam  :  verba  quae  ego  lo- 
cutus  sum  vobis,  spiritus  et  vita  sunt.  » 

4.  Et  factum  est  :  dum  mente,  etc.  Post 
descriptam  revelandse  resurrectionis  occa- 
sionem ,  describit  hic  revelationis  certitudi- 
nem,  quae  colligitur  ex  duobus,  scilicet  ex 
assertione  testium,  et  comprobatione  testi- 
moniorum. 

Primo  igitur,  quantum  ad  assertionem 
testium,  dicit  :  Et  factum  est :  dum  mente 
consternatoi  essent  de  isto,  ecce  duo  viri  ste- 
terunt  secus  illas  in  veste  fulgenli.  Isti  duo 
viri  steterunt  juxta  iUas  in  veste  fulgenti  ad 
designandum  candorem  nostrae  solemnita- 
tis;  unde  etiam  in  Apocabjpsi  '-  :  «  In  con- 
spectu  agni,  amicti  stolis  albis,  et  palmae  in 
manibus  eorum.  »  Signanter  autem  dicit  in 
veste  fulfjenti,  in  qua  non  solum  erat  vehe- 
mentia  candoris,  verum  etiam  exceUentia 
lucis,  ut  demulcerent  pios,  et  terrerent  im- 
pios.  Unde  Matthceus  ''  :  «  Angelus  Domini 
descendit  de  ccelo.  Erat  autem  aspectus  ejus 
sicut  fulgur,  et  vestimentum  ejus  sicut  nis. » 
Sed  tunc  videtur  contrarietas  inter  Evange- 
listas  :  nam  Lucas  dicit  quod  fuerunt  duo ; 
Matthaeus  autem,  quod  unus.  Item  Mat- 
thaeus  dicit,  quod  sedebat  super  lapidem  re- 
volutum;  Marcus  autem,  quod  sedebat  in 
dextris.  Item  Joannes  dicit  quod  sedebat 
unus  adcaput,  et  alter  adpedes;  Lucas  au- 
tem,  quod  steterunt  scciis  illas.  Sed  inteUi- 
gendum,  quod  secundum  expositores  uims 
prius  apparuit ,  et  post  alter.  Et  primo  qui- 

I,  31.—  I»  II  Cor.,  V,  IG.—  II  Joan.,  VI,  64.— iMpoc, 
VII,  0.—  '^  Matlh.,  xxviii,  2,  3. 

(«)  Cwt.  edit.  Unde  Joaiiues.  —  (A)  Suppl.  secun- 
dum. 


224  EVANGELII 

dem  erant  sedentes,  postea  autem  surrexe- 
runt,  et  cum  mulieribus  locuti  sunt ;  et  sic 
in  diversis  dispositionibus  ab  Evangelistis 
describuiitur.  Omnes  tamen  in  hoc  concor- 
dant,  quod  eraut  terribiles,  et  testiflcantes. 
Et  ideo  Lucas  subdit  (v.  5)  :  Cum  timerent 
autem  et  declinarent  vullum  in  terram,  pr6a 
timore  scilicet  et  reverentia,  sicut  Daniel '  : 
n  Cum    loqueretur    mibi,  dejeci    vultum 
meum  ad  terram ,  et  tacui  :  »  et  tales  sunt 
idonei  ad  veritatem  audiendam.  Undeaddit: 
Dixerunt  ad  illas  :  Quid  qua;ritis,  viven- 
tem  cum  mortuis?  (v.  C)  Non  est  hic,  sed 
surrexit.  In  quo  simul  arguunt  incredulita- 
tem,  et  asseverant  veritatem.  Hoc  verbum 
fuit  summi  gaudii  :  et  sic  erat  conveniens , 
ut  quemadmodum  angelus  nuntiaverat  cum 
gaudio  Christi  nativitatem  ^  :   «  Ecce  evan- 
gelizo  vobis  gaudium  magnum  ;  »  sic  etiam 
angeli  nunc  nuntiarent  cum  gaudio  resur- 
rectionem.  Et  impletum  est  illud  '  :  o  Ego 
dormivi,  et  soporatus  sum  ;  et  exsurrexi ,  et 
adhuc  tecum  sum.  »  Et  iterum  * :  «  Quoniam 
non  derelinques  animam  meamin  inferno.» 
Ideo  in  Actibus  ^  :   «  Ilunc  Deus  suscitavit, 
solutis  doloribus  inferni,  juxta  quod  impos- 
sibile  erat  teneri  illum  ab  eo.  David  enim 
dicit  in  eum  :  Providebam  Dominum,  »  etc, 
usque  ibi  :  «  Non  dabis  sanctum  tuum  vi- 
dere  corruptionem.  Notas  mihi  fecisti  vias 
vitae,  0  etc. 

Secundo ,  quantum  ad  probationem  testi- 
moniorum  certorum,  subdit  :  Recordamini 
qualiter  loculus  est  vobis,  cum  adhuc  in  Ga- 
lilaia  esset,  (v.  7)  dicens  :  Quia  oportet  Fi- 
lium  hominis  tradi  in  manus  hominum  pec- 
catorum,  et  crucipgi,  etdie  tertia  resurgere. 
Nam  in  Matthceo  (a)  ait " :  «  Ecce  ascendimus 
Hierosolymam :  et  Filius  hominis  tradetur 
principibus  sacerdotum ,  et  scribis ,  et  con- 
demnabunt  eum  morte,  et  tradent  eum  gen- 
tibus  ad  illudendum  et  flagellandum,  et  cru- 
ciflgendum ,  et  tertia  die  resurget. »  Simili- 

'  Dan.,  X,  15.  —  «  Sup.,  ii,  10.  —  »  Psal.  m,  6.  — 
«  Pial.  XV,  10.  —  '  Act.,  II,  14  et  seq.  —  '  Malth..  x.\, 
18-19.  —  '  Uarc,  VlU,  31 «  Sup.,  sviii,  31-33. 


SANCTI  LUCjE 

ter  in  Marco  (*)':«  Oportet  Filium  hominis 
multa  pati ,  et  reprobari  a  senioribus  ,  et  a 
summis  sacerdotibus,  et  scribis,  et  occidi, 
et  post  tres  dies  resurgere.  »  Similiter  su- 
pra' :  «  Consummabunturomniaquaj  scripta 
sunt  per  Prophetas  de  Filio  hominis  :  trade- 
tur  enim  gentibus ,  »  etc.  Et  post  .subdit  : 
a  Et  tertia  die  resurget.  »  Ilsec  autem  eis 
praedixerat  ad  fldem  astruendam.  Unde  in 
Joanne  (c)  ^ :  «Et  nunc  dixi  vobis  priusquam 
fiat ,  ut  cum  factum  fuerat ,  credatis.  »  Et 
haec  fuit  via  manuducens  ad  fldem  ;  et  ideo 
subdit  (v.  8)  :  Et  recordatce  sunt  verborum 
ejus.  Unde  in  Joanne  (c)  "> :  «  Quod  signum 
ostendis  nobis  quia  haec  facis?  Respondit  Je- 
sus ,  et  dixit  eis  :  Solvite  templum  hoc ,  et 
in  tribus  diebus  excitabo  illud.  »  Et  post  : 
a  llle  autem  dicebat  de  templo  corporis  sui. » 
Similiter  etiam  in  Matthceo  ((f)  " :  a  Generatio 
mala  et  adultera  signum  quairit ,  et  signum 
non  dabitur  ei ,  nisi  signum  Jonse  prophetae. 
Sicut  enim  fuit  Jonas  in  ventre  ceti  tribus 
diebus,  et  tribus  noctibus,  sic  erit  Filius  ho- 
minis  in  corde  terrae  tribus  diebus  et  tribus 
noctibus.  »  Unde  Dominus  praedixit  suam 
passionem  et  resurrectionem,  ut  simul  mce- 
rore  afflciat ,  et  alliciat  ad  amorem  ;  propter 
quod  dicitur  "  :  «  In  die  bonorum  ne  imme- 
mor  sis  malorum. » 

9.  Et  regressce  a  monumento ,  etc.  Post 
descriptam  revelationis  occasionem  et  reve- 
lationis  certitudinem ,  sequitur  revelationis 
manifestatio  ;  circa  quam  Evangelista  duo 
introducit,  scilicet  testimonium  mulierum, 
et  aspectiun  discipulorum. 

Primo  igitur,  quantum  ad  testimonium 
mulierum ,  subdit  :  Et  regressoi  a  monu- 
mento  ,  nuntiavenmt  hcec  omnia  illis  duo- 
decim,  etcceteris  omnibus.  Haec  nuntiaverunt 
mulieres ,  quia  sic  injunctum  est  eis  ab  an- 
geUs  "  :  «  Cito  euntes,  dicite  discipulis  ejus, 
quia  surrexit ,  et  ecce  praecedit  vos  in  Gali- 

'  ./o™.,XiV,  29.  —  "Ibid.,  II,  18-19,  21.  —  "  Mattli., 
xii,  39-.iO.  —  1«  Eccli.,  XI,  27.  —  '^  Matth.,  xxvm,  7. 
(a)  Ccet.  edit.  Nam  Malthacus.  —  (4)  Item  Similiter 
Marc.  —  (c)  Iteoi  Uude  Joannes.  —  [d)  Item  etiam 
Matth. 


EXPOSITIO  IN 

laeam. »  Hoc  enim  divina  ordinatione  ges- 
tum  est,  ut  nuntiatio  resurrecliouis  per  mu- 
lieres  veniret  ad  viros  {a),  sicut  a  muliere 
initium  sumpsit  mors  et  peccatum,  ita  nunc 
per  mulieres  ad  viros  rediret  annuntiatio  et 
cognitio  vitae  et  immortalitatis ,  ut  per  hoc 
humilitatis  daretur  exemplum.  Unde  Chry- 
sostomus : «  Evangelista  non  pri  vat  mulierem 
laude,  nec  verecundum  putat  a  muliere  di- 
dicisse.  »  Aufertur  etiam  mulierum  oppro- 
brium,  et  maxime  peccatricum.  Et  ideo  praj- 
cipue  inter  alias  illa  peccatrix  nominatur, 
cum  subdit  (v.  10) :  Erat  autcm  Maria  Mag- 
dalene ,  et  Joanna ,  et  Maria  Jacobi,  etc, 
quw  cum  eis  erant^  quoi  dicebant  ad  apos- 
tolos  hcec.  Mariam  autem  Magdalenam  si- 
gnanter  aliis  prsemittit,  quia  ipsa  ferventius 
aliis  dilexit,  et  prior,  ut  traditur,  ad  monu- 
mentam  venit,  et  prse  caeteris  diutius  per- 
severavit.  Et  ideo  Joannes  amantissimus  Do- 
mini  illam  Domini  amatricem  signanter  no- 
minat '  :  «  Maria  stabat  ad  monumentum , 
foris  plorans;»  et  sequituribiquod  vidit  an- 
gelos,  et  tandem  vidit  Dominum.  Joannes 
igitur  solum  loquitur  de  Maria  Magdalena. 
Matthaeus  loquitur  de  duabus  Mariis  * :  «  Ve- 
nit  Maria  Magdalene,  et  altera  Maria  videre 
sepulchrum.  »  Marcus  autem  loquitur  de  tri- 
bus  Mariis ' :  «  Maria  Magdalene  ,  et  Maria 
Jacobi,  et  Salome  emerunt  aromata. »  Lucas 
autem,  optimus  narrator,  exprimit  de  his  et 
de  aliis.  £t  sic  apparet  quod  inter  Evange- 
iistas  nulla  prorsus  est  controversia  ,  sed 
quilibet  ad  suam  principaliter  fertur  inten- 
tionem.  Omnes  tamen  Evangolistse  expri- 
munt  Magdalenam  ,  et  praecipue  amicus  Dei 
.loannes,  quia  primo  sibi  apparuit,  sicut  di- 
citur ' :  «Surgens  autem  Jesus  mane  prima 
sabbati,  apparuit  primo  Mariae  Magdalenae.» 
Et  hoc  quadruplici  ratione.  Prima  est,  quia 
ardentius  diligebat "  :  «  Remittuntur  ei  pec- 
cata  multa,  quoniam  dilexit  multum.»  Se- 
cunda,"ut  ostenderet  quod  pro  peccatoribus 

'  Joan.,  XX,  II.  —  «  Afatlh.,  xxviii,  i.  —  a  Marc, 
XVI,  I.  —  '  bid.,  0.  —  6  Sup.,  vji,  47.  —  «  MaWi.,  ix, 
13.  —  '  Ibid.,  XXI,  31.  —  8  Hom.,  v,  20.  —  »  Inio 

TOM   XI. 


CAP.  XXIV.  225 

venerat' :  « Non  enim  veni  vocare  justos,  sed 
peccatores, »  scilicet  ad  poinitentiam.Tertia, 
ad  conterendam  humanam  superbiam ;  prop- 
ter  quod  in  Matthao  {b)  '  :  «  Publicani  et 
meretrices  pra^cedunt  vos  in  regnum  Dei.  » 
Quarta,  ad  dandam  fiduciam ;  propter  quod 
dicitur « :  «  llbi  autem  abundavit  delictum , 
superabundavit  et  gratia ,  »  etc. 

Secmido,  quantum  ad  aspectum  discipu- 
lorum,  subditur  (v.  \\):  Et  visa  sunt  ante 
illos  sicut  deliramentum  verba  ista ,  et  non 
crediderunt  illis.  Unde  auditui  nou  crede- 
bant,  tum  quiamirabile  erat  quod  dicebant, 
tum  quia  hoc  divina  dispositione  agebatur, 
ut  major  et  certior  veritatis  assertio  obtine- 
retur.  Unde  Gregorius  '  :  «  Quod  discipuh 
tarde  crediderunt,  non  tam  illorum  incre- 
dulitas,  quam  nostra,  ut  ita  dicam,  futura 
firmitas  fuit.  Nam  illis  dubitantibus  resur- 
rectio  multis  argumentis  monstrata  est,  quae 
dum  legentes  agnoscimus ,  quid  aliud  quam 
de  eorum  dubitatione  solidamur  ?  »  Et  prop- 
lerea  dubitatio  de  auditu  incitavit  ad  inqui- 
rendam  cerlitudinem  per  aspectum ;  propter 
quod  subdit  (v.  12) :  fetrus  autem  surgens 
cucurrit  ad  monumentum,  et  -procumbens 
vidit  linteaminasolaposita,  et  abiit,  secum 
mirans  quod  factum  fuerat.  Narrat  autem 
hic  specialiter  Lucas  de  Petro,  ut  ostendat 
quod  ipse  a  fervore  suo  non  destiterat.  Sed 
Joannes  hoc  expressius  narrat,  quod  non  so- 
lus  Petrus  ivit ,  verum  et  Joannes ;  et  quod 
simulcurrebant,etJoannespraecucurritcitius 
Petro,  sed  non  prior  introivit  in  monumen- 
tum.  Narrat  igilur  Lucas  quod  Petrus  pro- 
cumbens,  linteamina  vidit  posita;  Joannes 
vero  expressius  prosequitur,  quod  non  so- 
lum  haec  vidit,  sed  etiam  introivit  in  monu- 
mentum,  et  tamen  ,  sicut  hic  dicitur,  abiit 
secum  mirans,  non  adhuc  credens,  quia  di- 
citur  '"  : «  Nondum  enim  sciebant  Scriptu- 
ram  ,  quia  oporteret  eum  a  mortuis  resur- 
gere. »  Et  attendendum  quod  linteamina  po- 

Bed.,  in  Luc,  lih.   VI,  c.  xcv,  ex  Greg,,  in  Emny., 
hoiu.  XXVI,  u.  7.  _  i«Joan.,  XX,  9. 
(«)  Suppl.  et  vel  ut.  —  (A)  Ca-t.  edil.  ((uod  Maltb. 

15 


226  EVANGELII 

sita  intelligUDtur  sacramenta  tiumanitatis , 
quaj  nobis  exposita  sunt  ad  crerlendum  et 
inteliigenduni  per  resurreclionis  sacramen- 
tum.  Unde  dieilur' :  «  Ecce  vicit  leo  de  tribu 
Juda,  radix  David,  aperire  librum ,  et  sol- 
vere  septem  signacula  ejus.  »  Sed  quia  non 
possunt  oninia  comprelieiidi  ratione  divini- 
tatis  unitai ,  ideo  dicitur  quod  abiU  minim. 
Nam  dicitur  in  Psabno  »  :  «  Mirabilis  facta 
est  scientia  tua  ex  me. »  Et  propterea  in  hu- 
jusdesignationemdicitur',  quod  «sudarium 
quod  fuerat  super  caput  ejns,  non  fuit  cum 
linteaminibus  positum ,  sed  separatim  invo- 
lutum  in  unum  locum.  »  Ibi  Glossa  ' :  «Sa- 
cramenta  divinitatis  incomprehensibilia  a 
nostrae  inflrmitatis  cognitione  remota  sunt ; 
in  involucro  enim  nec  initium  nec  finis  aspi- 
citur,  sicut  celsitudo  divinitatis  nec  Cffipit 
esse ,  nec  desiit  esse.  »  Et  ideo  Petrus  abiit 
mirans.  Psalmus'^:  «Mirabiliaopera  tua,  et 
anima  mea  cognoscit  («)  nimis.  » 

•13.  Elecce  duo  ex  illis  ibant,  etc.  Post 
descriptam  revelationem  resurrectionis,  hic 
describit  Evangelista  apparitionem  resur- 
gentis ,  qui  quidem  apparuit  ducbus  disci- 
pulis  tanquam  testibus  idoneis.  Progressus 
autem  etordo  bujus  apparitionis  fuit  in  hoc, 
quod  Christus  se  discipulis  sociavit  triplici- 
ter  :  primo  quidem  in  itinere ;  secundo  vero 
in  collocutione ,  de  qua  ibi' :  Et  ait  ad  illos : 
Qui  simt  hi  sermones ,  etc. ;  et  tertio  in  co- 
mestione ,  de  qua  ibi ' :  Et  appropinquave- 
runt  casiello  quo  ibant,  etc.  In  primis  duo- 
bus  latuit ,  sed  in  tertio  apparuit.  Circa  as- 
sociationem  in  itinere  describendam  ,  tria 
introducuntur  ab  Evangelista,  scilicet  con- 
cors  iter  discipulorum,  mutuum  colloquium 
itinerantium ,  et  Cliristi  consortium  digna- 
tivum. 

Primo  igitur,  quantum  ad  concors  iter 

1  Apoc,  V,  5.  —  2  Psal.  cxxxvui,  6.  —  '  Joan.,  xx, 
7.  —  '  Gloss.  !«  Joan.,  c.  xx.—  '  Psal.  cxxxvui,  14.— 
'  iQf.,  n.  —  '  luf.,  aS.  —  »  Eccle.,iw,  9,  10.  —  =  Sup., 

X,  i.  —  '"  Bed.,  in  Luc,  lib.  IV,  c.  xcvi.  —  "  Eccle., 

XI,  2.  —  "  Hieiou.,  ad  Eusiach  ,  cpist.  xxvii. —  "  Auc- 
tore  Cassiodoro ,  sic  dicta,  quia  cx  historiis  trium 
scriijtorum,  scilicet  Socratis,  Sozomeui  i't  Theodoreti 
uonflata  est.  —  '*  Notauduiu  tameu  urbem  illam  no- 


SANCTI  LUCiE 

discipulorum,  dicit  :  Et  ecce  duo  ex  illis 
ibant  ipsa  die  in  castellum  quod  ej-at  in  spa- 
tio  stadiorum  sexacjinta  ab  Hierusalem,  no- 
mine  Emmaus  (b).  lu  quo  exprimit  Lucas 
euutium  uumerum,  seilicet  quod  eraut  duo, 
ut  daret  intelligi  ipsorum  coneordiam  :  nam 
'  «  melius  est  duosesse  simul,  quam  unum.» 
Sequitur  :  «  Si  unus  ceciderit,  ab  alio  ful- 
cietur,  »  etc.  Et  ideo  supra  ^  dicitur,  quod 
«  misit  eos  binos  ante  faciem  suam,  »  etc. 
Exprimit  etiam  spatium,  propter  mysterii 
intelligentiam  ;  nam,  sicut  Buda  inquit '" : 
«  Stadium  est  octava  pars  milliarii  :  »  et 
ideo  sexaginta  stadia  septem  millia  passuum 
et  quingeutos  continent,  id  est  septem  mil- 
liaria  et  dimidium ,  iu  quo  dalur  intelligi 
quod  erant  de  morle  et  sepultura  Domini 
certi,  sed  de  octava  resurrectionis  dubii  et 
incerti,  sicut  dicitur  "  :«  Da  partes  septem, 
nec  non  et  octo ,  »  quia  non  tantum  Cbristi 
mortem  et  sepulturam ,  sed  etiam  resurrec- 
tionem  constat  esse  integre  et  peifecte  cre- 
dendam.  Exprimit  etiam  terminum  itineris, 
dicens  quod  vocabatur  Emmaus,  et  hoc 
propter  significantiam  :  nam  castrum  illud 
primo  nominabatur  Emmaus,  sicut  dicitur 
hic,  et  postea  Nicopolis.  Unde  Ilieronymus, 
in  Epitaphio  Pauloi  ";  «  Repetitoque  iti- 
nere,  vidit  Nicopolim,  quse  prius  Emmaus  Emmans 
vocabatur,  apud  quam  in  fractione  panis  y^""?"" 
cognitus  Dominus,  Cleophse  domum  in  Ec- 
clesiam  dedicavit.  »  Nam,  sicut  legitur  in 
Historia  tripartita  '%  Romani  post  vastatio- 
nem  Hierusalem,  hanc  urbem  Nicopolim  ex 
eventu  victoriae  '*  vocaverunt.  interpetratur 
autem  Emmaus  "*  mater  festinans;  Nicopo- 
lis  '%  civitas  victorice.  Et  haec  est  Ecclesia 
militans,  quce  festinat  ad  patriam,  et  supe- 
rat  potestates  contrarias.  Inter  hanc,  et  Hie- 
rusalem ,  id  est ,  Ecclesiam  triumphantem , 


miue  Nicopolim  uounisi  sub  Heliogabalo  condilam 
fuisse.  Vid.  Clironic.  Alexandr.,0\ymiKCCL,  ct  ZacUar. 
Chrysopol.,  In  unum  ex  quat.,  Ub.  IV,  c.  ccLXxvi.  — 
'"  DK,  mater,  VMi,  feslinavit.  —  '"  Jiixci; ,  victoria, 
7r6)>i;,  civitas. 

(n)  Ctet.   edit,  cognoscet.    —  Uem  Emaus,  et   sic 
deiuceps. 


EXPOSITIO  IN 

oportet  ;intelligere  dlstantiam  septem  aeta- 
tum,  et  octavam  inchoatam  jam  in  capite 
nostro  Cliristo,  ut  ab  hac  perveniatur  ad 
illam  festinando  ad  bonum,  et  triumphando 
contra  malum  ' :  a  Festinemus  ergo  ingredi 
ad  illam  requiem,  ut  ne  in  idipsum  quis 
incidat  incredulitatis  exemplum.  » 

Secundo,  quantum  nd  mutuum  collo- 
quium  itinerautium  ,  subdit  (v.  iA)  :  Et  ipsi 
loqiiebantur  ad  invicem  de  his  omnibi/s  quce 
acciderant,  id  est,  de  his  quse  circa  Christum 
gesta  erant.  Et  hac  coUocutio  erat  laudabi- 
lis,  quia  de  bona  erat  materia,  scilicet  de 
Christo.  Ideo  Petrus ' ;  «  Si  quis  loquitur, 
tanquam  sermones  Dei.  »  Et'  :  «  Omnisser- 
mo  malus  ex  ore  vestro  non  procedat ;  sed 
si  quis  bonus  ad  aedificationem  fidei ,  ut  det 
gratiam  audientibus. »  Ideo  autem  de  hoc 
loquebantur,  quia  de  hoc  speciahter  cogita- 
batur  (a) ;  et  ideo  cogitabant,  quia  amabant. 
Nam  inMatthceo  [b)  dicitur ' : «  Ex  abundantia 
cordis  os  loquitur.  »  Nec  tantum  amabant, 
verum  etiam  dubitabant ;  et  ideo  etiam  ad 
invicem  t;onferebant ,  quia,  sicut  dicitur  '  : 
a  Ferrum  ferro  exacuitur,  et  homo  exacuit 
faciem  amici  sui.»  Et  ^:  «Cum  sapientibus et 
prudentibus  tracla.  »  Et  post  :  «  Et  in  sensu 
sit  tibi  cogitatus  Dei,  et  omnis  enan^atio  tua 
in  praeceptis  Altissimi.  »  Talibus  verbis 
adest  spiritus  Domini,  tanquam  origo  ora- 
nium  bonorum  verborum '  :  a  Non  enim 
vos  estis  qui  loquimini,  sed  spiritus  Patris 
vestri  qui  loquitur  in  vobis.  »  Sed  e  contra- 
rio  verba  indiscreta  et  cogitationes  fugit  *  : 
«.Spiritus  enim  sanctus  disciplinae  efTugiet 
fietum,  et  auferet  se  a  cogitationibus ,  quae 
sunt  sine  intellectu,  »  etc. 

Tertio,  quantum  ad  Christi  consortium 
dignativum,  subjungit  (v.  15)  :  Et  factum 
est,  dum  fabularentur ,  et  secum  qucererent, 
ct  ipse  Jesus  appropinquans  ibat  cum  illis. 
Dicuntur  autem  loquendo  fabulari,  prop- 

>  Hebr.,  IV,  11.  —  M  1'eir.,  iv,  11.  —  3  Eplios.,  iv, 
29.  —  »  MnUh.,  xil,  3i.  —  ^  Prov.,  xxvii,  17.  — 
"  Eccli.,  IX,  21,  23.  —  '  MuUh.,  x,  20.  —  "  Sap.,  i,  il. 
—  '  Eccli.,  XLIII,  29.  —  •"  Malth.,  xviti,  20.  — 
'<  Joan.,  XIV,  23.  —  "  Greg.,  in  Evany.,  bom.  sxili. 


CAP.  XXIV.  227 

terea  quod  loquebantur  verba  quae  certitu- 
diuem  non  habebant,  ita  ut  vere  possent 
dicere  illud  '  :  «  Mulfa  dicemus ,  et  deficie- 
mus  iu  verbis  :  consummatio  autem  sermo- 
uum  ipse  est  in  omnibus.  »  Et  quia  concor- 
des  erant  in  eundo ,  et  loquebantur  de  bouo, 
ideo  effecli  sunt  digni  consortio  Christi '» : 
«  Ubi  enim  sunt  duo  vel  tres  congregati  in 
nomine  meo,  ibi  sum  in  medio  eorum.  »  Et 
hoc  erat,  quia  Christum  amabant.  Nam  in 
Joanne  (c)  ait  "  :  «  Si  quis  diligit  me,  ser- 
monem  meum  servabit,  et  pater  meus  dili- 
get  eum,  et  ad  eum  veniemus,  »  elc.  Quia 
autem  nondum  perfecte  credebant,  ideo  de- 
buerunt  habere  prsesentiam,  sed  non  habere 
ipsius  notitiam ;  ideo  addit  (v.  10) :  Oculi  au- 
tetn  illorum  tenebantur ,  ne  eum  agnosce- 
rent.  Et  hoc  quidem  dignum  fuit;  unde  Gre- 
gorius  ''^  :  «  Sicut  intus  ipsi  amabant,  et  ta- 
men  dubitabant,  sic  et  ipse  et  foris  praisens 
adest,  et  tamen  quis  sit  nou  ostendit.  »  De 
se  ergo  loquentibus  prcesentiam  exhibet, 
sed  de  se  dubitantibus  speciem  cognitionis 
aufert.  Et  ideo  dicitur  '^  quod  «  apparuit  illis 
in  alia  effigie.  »  Et  notandum  quod  dicit, 
quod  oculi  eorum  tenebantur;  ex  quo  ap- 
paret  evidenter,  quod  Christus  secundum 
veritatem  non  niutavit  sui  corporis  effigiem, 
nec  flguram,  sed  secundum  solam  apparen- 
tiam  :  nam  in  oculis  discipulorum  alius  ap- 
parebat.  Unde  Glossa  super  decimo  nono  ca- 
pite  Genesis  ait  quod  discipuli  percussi  erant 
aorasia  (d)  "*,  qua  quidem  flt,  ut  res  aliquo 
modo  videatur,  et  aliquo  modo  occultetur; 
sicut  etiam  dicit  Augustinus  "  quodde  Sodo- 
mitis  fuit  factum.  Nec  fuit  mutatio  in  cor- 
pore  glorioso,  nec  fuit  deceptio  ex  parte 
Domini  :  sed  dispensative  Dominus  oculos 
eorum  velavit,  tum  propter  hoc  quod  sic 
conveniebat,  nec  erant  idonei  ad  suscipien- 
dam  Christi  prajsentiam  apertam,  tumetiam 
quia  ordinatius  perducendi  erant  ad  ejus 

u.  1.  -  !■'  Marc,  xvi,  12.  -  '»  Grrec.  deopa,7£a,  id  est, 
cacMtas,  seu  avidentia,  ut  vertit  Aiigustinus.  —  'SAuc. 
Quaist.  in  Gen.,  o.  xLiv.  ' 

(«)  Ctft.  edit.  cogitatur.  —  («)  Nam  Matthtuus  dicit. 
—  (c)  Itctn  Nam  Joan.  _  (rf)  Ifem  acrisia. 


228 


EVANGELII  SANCTI  LIJC^ 


notitiam  percipiendam ,  et  etiam  quia  non 
habuissent  ita  familiarera  collocutionem  in 

via. 

iT.  At  ait  ad  illos,  etc.  Post  descriptam 
associationem  Christi  cum  discipulis  in  iti- 
nere,  hic  describit  associationem  in  collocu- 
tione  :  circa  quara  descriliendam  quatuor 
introducuntur,  scilicet :  inquisilio  materiae , 
de  qua  erat  serrao ;  enarratio  materiBe,  de 
quadolor;  explicatio  materiae,  de  qua  animi 
haisilatio ;  declaralio  Scripturai ,  per  qiiam 
fidei  certiludo. 

Primo  igitur,  quantum  ad  inquisitionem 
materiae,  de  qua  sermo  erat,  dicit  :  Et  ait 
ad  illos  :  Qui  siinl  hi  sermones,  quos  con- 
ferlis  ad  invieem  ambulantes ,  et  estis  tris- 
tes  ?  Iste  nanifiue  modus  est  ordinatus  («) 
ingrediendi  in  verba,  ut  audiat  quis  et  quaj- 
rat,  secundum  illud  '  :  «  Audi  tacens  simul 
et  qusreus.  »  Et  quia  non  est  cujuslibet 
ingerere  se  in  colloquia  secreta,  secundum 
c»'o-  istud  documentum  "  :  «  Ad  consilium  ne 
accesseris  antequam  voceris;  »  et  ideo  os- 
tenditur  ex  responsione,  quod  hujusmodi 
sermo  est  publicus  et  communis.  Unde  sub- 
dit :  Et  respondens  unus  ciii  nomen  Cleo- 
phas,  dixit  ei :  1  n  solus  peref/rinus  es  in  Uie- 
■7'usalem,  etnon  cognovisti  quce  facta  sunt  in 
illahis  diebus?  Attendendum  autemquod, 
licet  essent  duo,  non  introducit  Lucas  lo- 
quentem  nisi  unum,  tanquam  prajcellen- 
tem;  nam  juuior  debet  cedere  majori  secun- 
dum  illud  ^  :  «  Loquere,  raajor  natu,  decet 
enim  te.»  Cum  duo  etiam  essent,  solum  alte- 
rum  nomiiiat,  quia,  ut  dicunt  aliqui  exposi- 
tores  *,  Lucas  erat  alter  istorum  discipulo- 
rum,  et  consuetudo  est  Scriptoris  sacrae 
Scripturae  ut  de  proprio  nomine  non  multam 
faciat  menlionera.  Sicut  etiam  Joannes  so 
non  nominat,  sed  dicit  "  :  «  Petrus  vidit 
illum  discifjulura  quera  diligebat  Jesus.  » 
Ambrosius  autem  dieit  quod  non  fuerit  Lu- 
cas.  nic  ergo  Cleophas  ostendit  materiam 

'  Ecdi.,  xxxii,  9.  —  -  Verba  Catonis.  —  '  Eccli., 
xxxil,  4.  —  ♦  Nempe  Tbeophylact.,  S.  Greg.  Magu., 
Doroth.,  Nicepbor.,  Melaijhrustes,  etc.  —  '  Jonn.,  xxi. 


suae  locutionis  omnibus  notam,  non  tantum 
civibus,  sed  etiam  extraneis ;  et  ideo  miratur 
quod  ipse  tanquam  pere/)ri)ius  ignoret  is- 
tam.  Ideo  eura  peregrinum  norainat,  vel 
quia  in  effigie  peregrina  apparebat,  vel  quia 
tanquam  peregrinus  notissima  iguorabat. 
Recte  autem  eis  peregrinus  apparebat,  quia 
peregrinus  eratin  mundo" :  «In  mundo  erat, 
et  raundus  per  ipsura  factus  est,  et  mundus 
eum  non  cognovit.  »  Et  ideo  Hieremias  '  : 
M  Quaie  quasi  colonus  futurus  es  in  terra,  et 
quasi  vialor  declinans  ad  manendum?  »  Et 
peregrinus  erat  in  oculis  discipulorura  non 
credentium  '  :  «  (Juasi  peregrinus  fui  in 
oculis  eorum.  »  Etideo  Psalmus*  :  «  Exfra- 
neus  factus  sum  fratribus  meis ,  et  peregri- 
nus  filiis  matiis  meie.  »  Peregrinus  etiam 
in  mcmbris  '"  :  «  Peregrini  et  hospites  sunt 
super  terram.  »  Et  "  :«  Dum  sumus  in  hoc 
corpore,  peregrinamur  a  Domino.  »  Et  ideo 
Petrus  '-' ;  «  Obsecro  vos  tanquam  advenas 
et  peregrinos,  »  etc.  El  propterea  se  pere- 
grinum  nonnegat,  sed  ostendit,  et  quaerit 
ab  illis.  Unde  addit  (v.  19) :  Quibus  ille  di- 
xit :  Quce?  Quaerit  autem  Christus,  non  quia 
dubitct,  sed  ut  formam  nobis  tribuat  in  in- 
vestigatione  veritatis,  et  occasionem  acci- 
piat  [b)  instruendi.  Unde  Psalmus  "  ;  «  Pal- 
pebrae  ejus  interrogant  fllios  hominum.  » 
Et  '*  :  « Interrogabat  discipulos  suos  :  Quem 
dicuut  homines,  »  etc. 

Secundo ,  quantura  ad  enarrationem  ma- 
teriae,  de  qua  dolor,  subdit :  Et  dixerunt :  De 
Jcsu  Nazarcno  qui  fuit  vir  proplieta,  potens 
in  opere  et  sermone  coram  Deo,  et  omni  po- 
pulo;  ac  per  hoc  laudabilis  erat  in  vita,  et 
laudabilis  in  doctrina  " : «  Omne  quod  volue- 
rit ,  faciet ,  et  sermo  illius  potestate  plenus 
est. »  Et  haec  magna  laus,  secundum  illud  " : 
«  Qui  autera  fecerit  et  docuerit ,  hic  magnus 
vocabitur  in  regno  ccelorum.  »  Laudabitur 
etiara  coram  Deo  et  mundo ,  secundum  il- 

20.  —  Mbid.,  I,  10.  —  '^  Jerem.,  Xiv,  8.  —  '  Joi.xiX, 
!5.  —  ■'  Vsal.  XLVlll,  9.  —  •»  llehr.,  XI,  13.  —  "  II  Cor., 
V,  6.  —  '*  I  Pctr.,  11,  1 1 .  —  "  Psat.  X,  5.  —  '*  Matth., 
XVI,  13.  —  "  Eccle.,  VIII,  4.—  '«  Matth.,  v,  l'J. 
(a)  CcBt.  edit.  inordinatus.  —  (i)  Item  accipiebat. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXIV. 


229 


lud  '  :  «  Jesus  proficiebat  sapientia  et  aetate 
et  gratia  apud  Deum ,  et  homines.  »  Et  hajc 
magnalaus,  secundum  ilhid  ^  :  «  Sic  luceat 
lux  vestra  coram  honiinibus^  »  etc.  Ul  hoc 
autem  fiat,  dlcit  Gregorius ' :  «  Sic  opus  sit 
in  publico ,  ut  tamen  intentio  maneat  in  oc- 
culto ,  ut  de  bono  opere  proximis  exhibea- 
mus  exemplum,  et  tamen  per  intentionem, 
qua  soli  Deo  placere  qua?rimus ,  semper  op- 
temussecretum.»  QuiaergoCIiristusJesus  (a) 
fuerat  perfectus  per  omnem  modum ,  ideo 
magna  materia  doloris  fuit  de  damnatione 
ipsius  per  principes  Judaeorum,  et  ideo  sub- 
dit  (v.  20)  :  Et  quomodo  eum  tradklerunt 
summi  sacerdoles ,  et  principes  nostri  in 
damnationem  mortis,  et  crucifixerunt  eum. 
Nam  hoc  verum  fuit ,  licet  factum  exterius 
visum   fuerit  per  manum  Pilali.  Unde  in 
Jocmne  [b) ' :  «  Gens  tua  et  Pontifices  (c)  tra- 
diderunt  te  mihi,  »  etc.  Et  ideo  dolendum 
erat  de  communi  damno.  Et  ideo  subdit 
(v.  21)  :  Nos  autcm  sperabamus ,  quia  ipsc 
esset  redempturus  Israel :  quasi  dicat  quod 
per  hoc  est  expectatio  redemptionis  evacua- 
ta.  Hoc  est  verbum  hominum  cadentium  a 
spe  sua,  et  dejectorum  in  maximam  tristi- 
tiam.  Et  hoc  est  tristitia  mala,  quia,  sicut 
dicitur^  :  «Sseculi  autem  tristitia  mortem 
operatur.  »  In  hanc  ceciderant  perdendo  fi- 
duciam.  Ideo  contra  hoc  dicitur  '  :  «  Non 
coutristemini,  sicut  et  ceeteri  qui  spem  non 
habeut. »  Et '  :  «  Beatus  qui  non  est  stimu- 
latus  in  tristitia  delicti.  »  Et  post :  «  Et  non 
excidit  a  spe  sua.  » 

Tertio,  qnantumad  explicalionem  causae, 
ob  quam  animi  erat  haesitatio,  adjungit  : 
Et  nunc  super  liaic  omnia,  tertia  dies  est  ho- 
die  quodhac  facta  sunt;'m  quo  non est  sub- 
latus  dolor  et  afflictio,  sed  additus  [d)  lerror, 
et  dubitatio.  Unde  subdit  (v.  22)  :  Scd  et 
tnuUcres  qucndam  ex  nostris  terruenmt  nos, 
quai  ante  lucem  fuerunt  ad  monumentum  ; 
quia,  ut  dicit  Hieronymus  :  «  De  audita  fa- 

'  Sup.,  II,  52.  —  '  Mait/i.,  v,  IG.  —  '  Greg.,  in 
Evaiig.,  hom.  xi,  n.  i. — '  Joan.,  xviir,  35. —  b  II  Cor., 
VII,  10.  —  «  I  Thess.,  IV,  12.  —  '  Eccli.,  .xiv,  1.  — 
'  Bed.,  ubi  sup.—  »  Joan.,  Kx,  3-9.—  ">  Isa.,  xxix,  4. 


maejus  potiussuntperterriti,  quam  gavisi. » 

Ratio  autem  hujus  terroris  fuit  memoratio 

rei  mirabilis  et  etiam  eis  incredibiUs.  Unde 

subdit  :  Et  non  invento  corpore  ejus ,  vene- 

runt  diccntes,  se  etiam  visionem  a.ngelorum 

vidisse,  qui  dictmt  eum  vivere.  Ideo  ergo  ter- 

riti  erant,  quia  horribile  erat,  corpus  Domini 

amisisse ;  et  incredibile,  quod  surrexisset.  Un- 

de  Beda* :  «  Terruisse  dicuntur  merito  eos, 

quorum  mentibus  plus  de  non  invento  cor- 

pore  dominico  mcestitiam  qua  dolebant  adde- 

je,  quamde  nuntiataperangelosejusresur- 

rectione  gaudium,  quo  recrearentur ,  indere 

potuerunt.  »  Etquiaquis  possefdicere,  quod 

verba   mulierum  non  debuerunt  movere, 

ideoostenditquod  frivola  non  fueruut  per  tes- 

timoniura  etaspectum  virorum.  Unde  addit 

(v.  24) :  Etabieruntriuidam  ex  nostris  admo- 

numentum;  etita  invenerunt,sicut  mulieres 

dixerunt,  ipsumvero  noninvenerunt.  Isti  fue- 

runt  Petrus  et  Joannes ,  sicut  dicitur  **.  Lu- 

cas  igitur,  qui  prius  singulariter  exprimit 

de  Petro  ,  nunc  plurative  praesumit ,  ut  flr- 

mum  ostendat  eorum  testimonium  ad  cre- 

dendum  corpus  ejus  sublatum.  Et  ideo  ex 

hoc  mirabantur  et  terrebantur,  sed  non  lae- 

tificabantur,  quia  resurrectionem  non  crede- 

bant ,  sed  de  ea  haesitabant ;  et  haesitantes 

conferebant,  quia  nondum  sapiebant  coeles- 

tia,  sed  terrena,  secundum  illud  "*  :  «  Erit 

quasi  pythonis  de  terra  vox  tua,  et  humo 

eloquium  tuum  mussitabit  (e).  »  Contra  quod 

dicitur  "  :  «  Si  consurrexistis  cum  Christo, 

quae  sursum  sunt  quaerite,  ubi  Christus  est 

in  dextera  Dei  sedens :  quae  sursum  sunt  sa- 

pite,  non  quae  super  terram.  »  Sed  brutahs, 

qui  non  consurgit  per  spiritum ,  haec  non 

credit,  nec  sapit.  Et  ideo  supra  '^  dicitur, 

quod  «  visa  sunt  ante  ilios,   sicut   delira- 

mentum ,   verlia  ista ,  »  quia  ''  «  animahs 

homo   non  percipit  ea  quae   sunt  spiritus 

Dei;  stultitiaenim  est  illi,et  non  potest  intel- 

ligere,  quia  spiritualiter  examinatur  (/).  » 

"   Coloss.,  in,  1-2.  —  '2  Sup.,  II.  —  13  I  Cor.,  u,  M. 
(«)  Ca.'t.  ciht.  ejiis. —  (4)  IJude  Joauaes. —  (c)  Itcm  add. 
lui.— (rf)  ItcmimiWias —  (c)  Itcrn  xu\\fi.\[a.\y.\\..— {/')  ilc- 
lius  lcg.  e.\auiiuuutur.  Vid.  Com.  a  Lap.  iu  Uunc  loc. 


230 


EVANGRLll  SANCTI  LUCiE 


Quarfo,  quantum  ad  declarationem  Scrip- 
turse  per  quam  est  fidei  certitudo,  subjun- 
git  (v.  25) :  Et  ipse  dixit  ad  eos  :  0  stuiti,  et 
tardi  cordc  ad  credendum  in  omnibus  qim 
locidi  sunt  prophetCE.'  Stidtos  eos  vocat,  quia 
desperabant  («)  propter  passionem.  Unde  de 
spiritu  ad  carnem  descenderant ;  et  haec  est 
magna  stultitia ,  secundum  illud  '  :  «  Sic 
stulti  estis,  ut  cum  spiritu  cceperitis,  nunc 
carne  consummemini?  Ei  tardos  corde  \o- 
cat ,  quia  credere  non  volebant  Chrlsti  glo- 
riametresurrcctionem.  UndeMarcus^:  «Ex- 
probravit  jncredulitatem  eorum  et  duritiam 
cordis,  quia  iis  {b)  qui  viderant  eum  resur- 
rexisse,  non  crediderunt.  »  Et  propterea,  ad 
instruendamfidempassionisetresurrectionis, 
subdit  (v.26) :  Nonne  hcecoportuitpati  Chri- 
stuin,  et  ita  intrare  in  gloriam  suam  ?  Opor- 
tuit,  inquam  ,  id  est,  opportunum  et  con- 
venientissimum  fuit :  primo,  propter  reme- 
dium  peccatorum '  :  «  Si  enim ,  cum  inimici 
essemus,  reconciliati  sumus  Deo  per  mor- 
tem  fiUi  ejus  ,  multo  magis  reconciliati , 
salvi  erimusin  vitaipsius.  »  Et'  :  «  Traditus 
est  propter  dclicta  nostra,  et  resurrexit  prop- 
ter  justificationem  nostram. »  Secundo,  prop- 
ter  excmpkim    virtutum;  unde   Petrus  '  : 
«  Christus  passus  est  pro  nobis,  vobis  relin- 
quens  exemplum ,   ut   sequamini    vestigia 
ejus.»  Et^  :  «Hocsentite  in  vobis  quodet  in 
Christo  Jesu.  »  Etpost  :  «Humiliavit  semet- 
ipsum,  factus  obediens  usque  ad  mortem, 
mortem  autem  crucis, »  etc,  Ef  :  «Per  mul- 
tas  tribulationes  oportet  nos  intrare  in  re- 
gnum  Dei.  »  Si  enim  oportuit  pati  Christum 
ad   introeuudiim  in  gloriam  siiam ,  quanto 
magis  oportet  et  nos  pati ,  ut  intremus  in 
alienam?  Et  ideo  consobrinis  suis  petentibus 
sedere  a  dextris,  respondit ' : «  Potestis  bibere 
calicem  quem  ego  bibiturus  sum?  »  etc.  Hie- 
ronymus ' :  «Sciebat  qui  passionem  ejus  po- 
terant  imitari ;  sed  hoc  dixit,  ut  eo  interro- 
gante,  et  iilis  respondentibus,  omnes  audia- 


'  GaL,  III,  3.  —  2  Marc,  XVI,  14.  —  '  Rom.,  v, 
40.  —  '  Ibid.,  IV,  25.  —  M  Veli-.,  u,  21.  —  s  PhiUp., 
II,  5,  8,  etc.  —  '  Act.,  XIV,  21 .  —  »  Mattlt.,  xx,  22.  — 


mus,quianullus  potest  cum  Domino  regna- 
re,  nisi  passionem  ejus   fuerit  imitalus.  » 
Opportunum  etiam  erat  propter  complemen- 
tum  omnium  Scripturarum.  Unde  supra  '"  : 
«  Consummabuntur  omnia  qua;  scripla  sunt 
per  prophetas  de  Filio  hominis. »  Sicut  enica 
arca  in  cubito  consuramata  est,  sic  omnia 
verba  Scripturse  in  hoc  verbo  abbreviata, 
nato  scilicet,  passo,  sepulto  et  resuscitato. 
Propter  quod  Isaias  "  ; «  Consummationem, 
et  abbreviationem  Dominus  Deusexercituum 
faciet  in  medio  omnis  terra?.  »  Et  ideo,  ad 
explicationem  istius  subjungit  (v.  27)  :  Et 
incipiens  a  Moyse  et  omnilnis  proplietis ,  in- 
tcrpretabatur  illis  in  ojnnibus  Scripturis 
qua;  de  ipso  eranl.  Omnes  enim  Scripturae , 
et  prophctia;  principaliter  ad  Christum  ha- 
bent  respectum;  in  cujus  designationem  di- 
citur  ",  quod  duo  cherubim  «  respiciebant  se 
mutuo  versis  vultibus  in  propitiatorium,  » 
id  cst ,  duo  teslamenta.  llujus  figuram  ges- 
sit  Adam,  de  cujus  latere  facta  est  Eva.  llu- 
jus  etiam  sanctus  Abel ,  a  fratre  interfectus. 
Hujus  figuram  gessit  et  Noe,  nudatus  in  ta- 
bernaculo  suo.  Uujus,  Isaac  oblatus  a  patre. 
IIiijus,  lapis  et  scala  Jacob.  Hujus,  Joseph 
venditus  a  fratribus.  Hujus,  Moyses  in  virga 
educens  populum  de  jEgypto.  Hujus,  Josue 
iutroducens  populum  in  terram  promissio- 
nis.  Hujus,  Gedeonis  vellus,  et  ipse  Gedeon. 
Hujus  et  Samson.  Hujus,  et  Samuel  postu- 
latus  a  Domino.  IIujus,  et  sanctus  David 
ejectus  ab  Absalon.  Hujus,  Ezechias,  cujus 
tempore  retrocessit  sol.  IIujus,  Josias,  cujus 
mors  lamenfabilis  fuit  Judteis.  Hujus,  uui- 
versitas  sanctorum  preecedeufium,  et  spe- 
cialiter  Job ,  Tobias ,  Elias ,  Helisaeus  et  Hie- 
remias.  Hujus,  omnia  sacrificia,  et  speciali- 
ter  agnus  Paschalis.  IIujus  etiam  ligura  erat 
tabernaculum  cum  in  eo  contentis,  et  maxi- 
me  altare,  arca,  candelabra,  et  mensa.  Hujus 
figura  fuit  templum.  Hujus  figura  regnum 
et  sacerdotium.    Unde  Augustinus  Contra 

'^  Hieron.,  in  Matllt.,  c.  xx,  lib.  III.  —  '»  Siip.,  xviii, 
31.  -  "  Isa.,x,  23.  —  '=  Exod.,  xxv,  20. 
(«)  O/.  edit.  qui  desperant.  —  (A)  Itein  his. 


EXPOSITIO 

Faustiim  '  :  a  Quis  autem  potest,  non  dico 
una  brevi  responsione,  sed  quolibet  ingenti 
volumine  omnia  commemorare  praeconi.a 
prophetarum  liebraorum  de  Domino  Sal- 
vatore  nostro  Jesu  Cbristo?  Quandoqnidem 
omnia  quae  illis  continentur  libris,  vel  de 
ipso  dictasunt,  velpropteripsum.  Sed  prop- 
ter  excitationem  quiTrentis,  et  delectationem 
invenientis,  multo  plura  ibi  per  allegorias 
et  jenigmata,  partim  verbis  solis  insinuan- 
tur,  partim  etiam  facla  nan'antur.  »  Quod 
ergo  dicitur  hic,  quod  interpretabatur  in 
omnibus  scripturis ,  non  ad  omnia ,  quaj  de 
Christo  dicuntur,  referendum  est,  sed  ad  ea 
in  quibus  evidentius  et  manifestius  Christi 
passio  et  resurrectio  prophetantur. 

28.  Et  appj-opinquaveriint  castello,  etc. 
Post  descriptam  associationem  in  itinere, 
et  coUocutionem ,  hic  describit  tertio  asso- 
ciationem  in  comestione,  ubi  in  fraclione 
panis  Christus  apparuit.  Circa  quam  deseri- 
bendam  tria  introducuntur  ab  Evangehsta, 
scilicet  Christi  susceptio  affectuosa,  ipsius 
recognitio  clara,  et  occultatio  dispensativa. 

Primo  igitur ,  quantum  ad  susceptionem 
Christi  affectuosam,  dicit:  Et  appropincjua- 
verunt  castello  cpio  ibant ,  et  ipse  sc  finxit 
longius  ire.  Hoc  autem  faciebat  Dominus  non 
simulando,  sed  potius  occasionem  dando,  ut 
aCfectuosius  invitarent,  etmagis  mererentur. 
Simile  habetur  in  Marco  ' :  «  Circa  quartam 
vigiliam  noclis  venit  ad  eos,  etc,  et  vo- 
lebat  praeterire  eos  :  »  super  quo  Augusti- 
nus  '  :  «  Quomodo  intellexerunt  Apostoli 
Dominum  velle  praeterire  eos,  nisi  quia  in 
diversum  ibat  ?  »  Sic  etiam  nunc  intelligen- 
dum,  quod  se  flngebat,  id  est,  pra^parabat 
ad  longius  procedendum ;  quod  etiam  feeis- 
set,  nisi  eum  aflectuose  hospitio  suscepissent. 
Ideo  ergo  hoc  faciebat,  ad  excitandam  devo- 
tionem,  nonpropter  simulationem ;  propter 
quod  subdit(v.2U):  Etcocrjeruntillum  dicen- 
ies :  Mane  nobiscum,  (juoiiiam  advesperascit^ 

'  Aug.,  Conl.  Fttust.,  lib.  XII,  c.  vu,  in  piinc.  — 
'  Marc,  VI,  48.  —  »  Aug.,  de  Conconl.  Evang.,  lijj.  II, 
p.  xi.vii,  n.  an.  —  •  Greg.,  ik  Evang.,  hoin.  xxxiii, 
n.  1.  —  '  Heir.,   xiil,  i.  —  '  Chrysosl.,  in  Ejisl.   (nl 


IN  CAP.  XXIV.  231 

et  inclinata  est  jam  dies.  Et  i)itravit  cum 
illis.  Gregorius  *  :  «  Hoc  exemplo  coUigitur, 
quod  peregrini  ad  hospitium  non  solum 
sunt  vocandi,  verum  et  trahendi.  »  Et  ideo 
Apostolus  ^ :  «HospilalitatemnoliteobUvisci. 
Perhanc  enim  placuerunt  («)  quidam,  an- 
gelis  hospitio  receptis.  »  Super  quo  dicit 
Chrysostomus ' :  «  Proplerea  magna  merces 
est  Abraham,  quia  nesciens  angelos  esse, 
hospitio  recepit :  quia  si  scivisset ,  non  fuis- 
set  mirabile.  »  Sic  et  magna  merces  fuit  is- 
tisjljuia  si  Christum  cognovissent,  et  ho.s- 
pitio  recepissent,  non  esset  magnum ;  sed 
ipsum  velut  peregrinum  et  tanquam  adve- 
nam  sic  violenter  ad  se  traxerunl,  sicut 
Job  '  .•  «  Foris  non  mansit  peregrinus.  » 
Et  * :  «  Frange  esurienti  panem  tuum,  et 
egenos,  vagosque  iuduc,  »  etc. 

Secundo,  quantum  ad  Christi  recognitio- 
nem ,  subdit  (v.  30)  :  Et  factum  est :  dum 
recumberet  cum  eis ,  accepit  panem ,  et  be- 
nedixit  ac  fregit,  etporrigebat  illis.  Nam  hic 
erat  mos  Chi-isti,  ut  semper  benedictionem 
praediceret  [b]  ante  manducationem.  ^  «  Crea- 
vit  Deus  cibos  ad  percipiendum  cum  gratia- 
rum  actione  fidelibus.  »  Et  post  :  a  Nihil  re- 
jiciendum  quod  cum  gratiarum  actione  per- 
cipitur  :  sanctificatur  enim  per  verbum  Dei," 
et  orationem.  »  Et  propterea  consuetum 
est,  maxime  clericis  et  reUgiosis,  ante  cibum 
praemittere  benedictionem.  Et  hinc  estquod 
Gregorius  narrat  in  Dialogo  de  muliere, 
quse  comedebat  lactucam  cuni  aviditate, 
quod  diabolus  eam  obsedit.  Quia  igitur  hic 
peregrinus  conformabat  se  Christo  in  bene- 
dictione,  et  etiam  in  modo  frangendi  pa- 
nem,  manuducti  fuerunt  ad  ipsius  cogni- 
tionem.  Et  ideosubdit  (v.  2[):Et  apertisunt 
oculi  eorum,  et  cognoverunt  eum.  Aperuit 
autem  Dominus  oculos  eorum  potius  in  frac- 
tione  panis ,  quam  in  expositione  Seriplura- 
rum,  ad  ostendendum  quod  uon  auditores 
legis,  sed  factores  justi  sunt  apud  Deum, 

Hebr.,  liom.  xxxiii,  n.  1.  — '  Job,  xxxi,  32.  —  '  ha., 
Lviii,  7.  — »  I  Tim.,  IV,  3,  4. 

(«)  Vuly.  latueruiit.  —  [h]  Forte  legendum  praemit- 
leicl. 


232 

secundum  illud  '  :  «  Non  auditores  legis 
justi  sunt  apud  Dcum ;  sed  factores  legis 
justificabuntur.  »  Unde  Gregorius  :  «  Veri- 
tas  melius  operando  quam  audiendo  intclli- 
gitur.  »  Unde  Psalmm  '  ;  «  A  mandatis  tuis 
intellexi.  »  Et  iterum  =  :  «  Super  omnes  do- 
centes  me  intellexi :  quia  mandata  tua  quai- 
sivi.  »  Yel  hoc  fecit  propter  mysterium, 
uride  Beda  '  :  «  floc  fecit,  ut  omnes  intelli- 
gant  se  Christum  non  cognoscere,  nisi  fiant 
participes  corporis  ejus,  id  est  Ecclesiae,  cu- 
jus  unitatem  commendat  Apostolus  in  sa- 
cramento  panis  dicens  ^ :  Unus  panis,  iiniim 
corpus  multi  sumus.  »  Et  iu  hujus  figuram 
dicitur  '  quod  Jonathas  «  comedit,  et  illumi- 
nati  sunt  ocuh  ejus:  »  quia  ad  veram  Chrisli 
contemplationem  ct  speculationem  non  per- 
venit  quis,  nisi  ad  mensam  ejus  sedeat, 
secundum  illud  '  :  «  Vincenti  dabo  manna 
absconditum,  et  dabo  illi  calculum  candi- 
dum  :  et  in  calculo  nomen  scriptum  quod 
nemo  scit,  nisi  qui  accipit.  »  Et  prop- 
terea  dicitur  de  sapientia ',  quod  «  miscuit 
vinum,  et  proposuit  mensam.  Misit  ancillas 
suas  ut  vocarent  ad  arcem,  et  ad  moenia  ci- 
vitatis.  » 

Tertio,  quantum  ad  occultationem  dis- 
pensativam ,  subjungitur  :  Et  ipse  evanuit 


EVANGELH  SANCTi  WCM 

«  Nuniquid  non  verba  mea  quasi  ignis,  et 
quasi  malleus  conterens  petram'  »  Et " : « Igni- 
tum  eloquium  tuum  vehementer,  et  servus 
tuus  dilexit  illud.  »  floc  autem  facit  ver- 
bum,  immittendo  Spiritum  sanctum.  Unde 
Beda  "  :  «  Ex  audito  [(i)  sermone,  cor  prius 
torpore  incredulitatis  et  timoris  frigidum, 
igne  sancti  Spiritus  est  accensum,  ut  jam 
superno  desiderio  ardeat :  quot  enim  prae- 
ceptis  iustruitur  homo,  quasi  tot  facibus 
inflammatur.  »  Et  nota  quod  verbum  Do- 
mini  inflammat  ad  ardorem  zeli;  propler 
quod  dicitur  "  :  a  Omnis  sermo  Dei  ignitus, 
clypeus  est  sperantibus  in  se.  Et  " :«  Factus 
est  sermo  Domini  in  corde  meo  quasi  ignis 
exaestuans,  claususque  in  ossibus  meis.  » 
Et  de  hoc  ardore  dicitur '^:«  In  igne  zeli  mei 
devorabitur  omnis  terra.  »  Inflammat  etiam 
ad  amorem  desiderii '» :a  Ignem  veni  mitlere 
in  terram :  et  quid  volo  nisi  ut  accenda- 
tur?  B  etc.  Unde  et  supremus  ordo  angelo- 
rum,  ad  quem  primo  descendit  illuminatio 
divinorum  eloquiorum,  Seraphim  appel- 
latur,  id  est  ardeus.  Ideo  Psalmus  "  :  a  Sa- 
gittae  potentis  acutae,  cum  carbonibus  deso- 
latoriis.  »  Hunc  ardorem  concomitatur  lique- 
factio  suavissimarum affectionum  "  :«Nonne 


ex  oculis  eoriim.  Beda  ' 


Subtrahitur  car- 


nalibus  oculis  species  infirmitatis,  ut  meiiti- 
bus  incipiat  apparere  gloria  resurrectionis.» 
Nam  in  subtractione  praesentiae  corporalis 
excitat  ad  desiderium  praesentiae  spiritualis, 
qua;  estex  inflammatione  desiderii,  exrecor- 
datione  Christi.  Et  ideo subdilur  [v.3i]:Et di- 
xerunt  ad  invicem:  Nonne  cor  nostrumar- 
dens  eratin  nobis,  dum  loquerctur  in  via,  et 
aperiretnobis  Scripturas?  Verbum  namque 
Christi  inflammaverat  corda  eorum,  quia 
verl)um  Dei  igneam  habet  naturam  propter 
iiiflammalionemamoris.  \]ade  Ilieremias  '" : 


1  liom.,  II,  13.—  s  Psal.  cxviil,  lOi.  — ^lbid.,  100. 
'Gloss.  Bed.  in  liuuc  loc.  —  s  |  Cor.,  x,  17.  — 
6  1  Reg.,  XIV,  27.  —  '  ^/jOC.,li,  17.  —  *  Prov.,  IX,  2- 
3.  —  •■'  Bed.  Gloss.  iu  hunc  loc.  —  "  Jerem,,  xxill,29. 
"  P^a/.  cxviii,  lin.  —  "  Bed.,  «bi  sup.  Duas  vero 
cilalioue»,  immediale  prsecedeutes,  iu  Operibus  Bedaj, 


ardorem  refrigerabit  ros?  »  Et  "• :  a  Anima 
mea  liquefacta  est,  ut  dileclus  locutus  est.  » 
Et  jPxa/mws-o^aEmittetverbum  suum,  et  li- 
quefaciet  ea,  »  etc. 

33.  Et  surgentes  eadem  hora,  etc.  Post 
descriptam  revelationem  resurrectionis,  et 
apparitionem  resurgentis,  in  hac  parte  des- 
cribit  certitudinem  apparitionis.  Dividitur 
autem  haec  pars  in  tres :  in  quarum  prima 
prajmittitur  apparitionum  pluralitas  ad  tes- 
timouium;  in  secunda  vero,  apparitionum 
probabilitas  in  argumentum,  ibi  "  :  Quid 
turbati  estis?  etc.  In  tertia,  apparitionis  in- 
fallibilitas  in  fidei  firmamentum ,  ibi  ^* :  Et 

cdil.  Colon.  1612,  qua  uti  mihi  libel,  non  reperi.  — 
'3  Prov.,  XXX,  5.  —  "  Jnreni.,  XX,  9.  —  "  Sojjfion..  1, 
18.  —  '«  Siip  ,  XII,  49.  —  >'  Psal.  cxi.<,  4.  —  "  Ec- 
c/i.,  xvi'i,  lU.  —  ''  Cant.,  v,  G.  —  '»  Psut.  CXLVII, 
18.  —  ='  luf.,  38.  -  "Inf.,  44. 
(u)  Jidit.  Vat.  Exaudito,  una  voce. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXIV. 


233 


dixit  ad  cos :  Ecpc  sunt  verba,  etc.  Circa  ap- 
paritionum  pluralitatem  insinuandam  duo 
introducuntur,  scilicet  enarratio  apparitionis 
Cbristi  specialis,  et  communis  in  qua  appa- 
ruit  discipulis  omnibus. 

Primo  igitur,  quantum  ad  apparitionem 
specialem,  dicit  :  Et  siwgentes  eadem  hora 
regressi  sunt  in  Jerusalem ,  ad  nuntiandum 
quod  viderant,  secundum  illud  ' :  a  Haec 
dies  boni  nuntii  est :  si  tacuerimus  et  nolue- 
rimus  nuntiare  usque  mane,  sceleris  argue- 
mur.  B  Ex  quo  apparet  fervor  discipulorum, 
quia  cum  esset  jam  nox  ( sicut  ex  praeceden- 
tibus  apparuit),  nec  viae  prolixitas,  nec 
noctis  obscuritas  retardavit,  tantus  erat  amor 
ad  coUegium  apostolicum  quod  Hierosoly- 
mis  erat.  Et  ideo  addit :  Et  invenerunt  con- 
gregatos  undecim,  et  cos  qui  cum  illis  erant 
( v.  34 ) ,  dicentes  :  Quod  surrexit  Bominus 
vere,  et  apparuit  Simoni.  Ac  per  hoc  inve- 
nerunt  gaudentes,  ut  vere  possit  dici  ^ :  «  Ecce 
quam  bonum  et  quam  jucundum  habitare 
fratres  in  unum.  »  Omnes  enim  participes 
erant  gaudii  ex  apparitione  quse  facta  est 
Petro  antequam  aliis.  Unde  Glossa  ^  :  «  Pri- 
mo  omnium  virorum  apparuit  Pelro. »  Quod 
etsi  non  dicit  Evangelista,  quando  vel  ubi 
factum  est ;  tamen ,  quia  factum  est ,  non 
tacet.  Et  quia  justorum  gaudia  debent  esse 
communia,  ideo  subdit  (  v.  33 )  :  Et  ipsi 
narrubant  r/uce  gesta  erant  in  via,  et  quo- 
modo  cognoverunt  eum  in  fraclione  panis. 
Ex  hoc  ergo  apparet  quod  Christus  pluries 
a[)paruit  eadem  die,  scilicet  quinquies :  quia 
primo  Mariae  Magdalenae;  secundo,  mulie- 
ribus ;  tertio,  Petro,  sicut  dicitur  hic ;  quarto, 
discipulis  euntibus  in  Emmaus;  quinto,  dis- 
cipulis  congregatis  absque  Thoma.  Et  ideo 
in  hujus  commemorationem  sacerdos  quin- 
quies  in  Missa  se  vertit  ad  populum.  Sed 
tertia  versio  est  cum  silentio,  quaj  signat 
apparitionem  factam  Petro,  qua3  non  nar- 
ralur  quando  et  quomodo  fuit.  Apparuit 
etiam  ante  ascensionem  quinque  aliis  vici- 


bus  :  sexto  ergo ,  post  octo  dies  praesente 
Thoma;  septimo,  ad  mare  Tiberiadis;  octavo 
in  monte  Galilaeae  apparuit  undecim  disci- 
pulis;  apparuit  nono  iu  coenaculo  in  Jerusa- 
lem;  decimo  apparuit  Christus  in  monte 
Oliveti ,  quando  ascendit  * :  «  Et  convescens 
praecepit  eis ,  ab  Jerosolymis  ne  discede- 
rent.  »  Et  sic,  per  intercapedinem,  decem 
vicibus  apparuit  in  quadraginta  diebus,  post 
quos,  decem  diebus  transactis,  misit  Spiri- 
tum  sanctum.  De  his,  scilicet  decem  appari- 
tionibus  Joannes  exprimit  quatuor,  Lucas 
tres,  Matthaeus  duas,  et  Marcus  unam :  ut  sic 
ex  suo  modo  narrandi  appareat  mysterium 
et  suflicientia  apparitionum. 

Secundo ,  quantum  ad  apparitionem  com- 
munem  subdit  ( v.  36) :  Dum  autem  hcEC  lo- 
c/uimtur,  stetit  Jesus  in  medio  eorum,  et 
dicit  eis:  Pax  vobis.  In  medio  stetit,  quia 
ipse  est  mediator  ^ :  «  Mediator  Dei  et  homi- 
num,  homo  Christus  Jesus.  »  Et  ideo  Joan- 
nes  " ;  «  Medius  autem  vestrum  stetit,  quem 
vos  nescitis.  »  Et  ideo  in  hujus  flguram  di- 
citur  ' :  «  Vidi  in  medio  septem  candelabro- 
rum  aureorum  similem  Filio  hominis,  »  etc. 
Sed  ideo  dixit:  Pax  vobis,  quia  ipse  est  pacis 
factor  * :  «  Ipse  est  pax  nostra,  qui  fecit  utra- 
que  unum.  »  Et':  «  Paciflcans  per  sangui- 
nem  ejus  sive  quae  in  terris,  sive  quae  in 
ccelis  sunt.  »  Ipse  est  etiam  pacis  dator  '"  : 
«  Pacem  relinquo  vobis,  pacem  meam  do 
vobis.  B  Ipse  est  et  pacis  annuntiator  " : «  Ve- 
niens  evangelizavit  pacem  vobis ,  qui  louge 
fuistis,  et  pacem  his  qui  prope.  »  Et  ideo 
Evangelium  Christi  est  Evangelium  pacis  '*: 
«  Ouam  pulchin  super  montes  pedes  annun- 
tiantis  et  praedicantis  pacem  1  »  etc.  Et  quia 
ex  insolita  apparitione  consueverunt  homi- 
nes  obstupescere,  ideo  subdit :  Ego  swn, 
nolite  timere.  Vere  dicit :  Ego  sum,  quia 
ipsius  est  dicere  :  «  Ego  sum,  qui  sum,  b 
sicut  dicitur  ".  Ipsius  est  efPugare  timorem, 
et  ideo  dicit :  Nolite  timere.  Ideo  autem  con- 


'  IV  Reg.,  VII,  'J.  — 
terliu.  in  hunc  loc.  — 


Psat.  cxxxii, 
'  Act.,  I,  4.  — 


1. —  '  Gloss.  in- 
'  I  Tim.,  II,  5. 


—  "  Joan.,  I,  2G.  — '  Apoc,  '.,  13.  - 
9  Co/oss.,  1,  20.  —  "  Jorm.,  xiv,  27.  - 
"  Isa.,  LU,  7.  —  "  Ejcod.,  ni,  ib. 


■  '  Ep/ips.,  II,  14. 
"  Ep/ics.,  11,  17. 


234 


EVANGELII  SANCTI  LUCjE 


fortabat  eos,  quia  insolUo  more  inter  eos 
apparebat,  et  talis  modus  apparendi  terret, 
et  lurbal;  propter  qiiod  subdit  (v.  37):  Con- 
turhnti  vero  et  conterrili ,  existimabant  se 
spiritum  videre.  Ideo  autem  territi  sunt, 
quia  eum  [a)  mortuum  in  cruce  viderant,  et 
quia  timebant  ne  Satanas  transfiguraret  se 
in  angelum  lucis,  et  quia  venerat  januis 
clausis.  Unde  in  Joanne  (i) ' : «  Cum  ergo  sero 
esset  die  illa,  una  sabbatorura,  et  fores  essent 
clausffi,  ubi  erant  discipuli  congregati  prop- 
ter  metum  Juda>orum ,  venit  Jesus ,  et  stetit 
in  medio,  et  dixit  eis :  Pax  vobis.  »  Sed  in 
hoc  videtiir  contrarietas  inter  Lucam  et 
Joannem,  quia  Jommes  ait^:  «  Gavisi  sunt 
discipuli  viso  Domino.  »  Sed  non  est  contra- 
rietas,  quia  primo  sunt  territi,  sed  post, 
ostensis  nianibus  et  latere,  suntgavisi.  Con- 
trarietas  etiam  videtur,  quia  Joannes  dicit 
quod  Thomas  non  erat  cum  eis  quando  venit 
Jesus ;  Lucas  autem  dicit^  quod  « invenerunt 
undecim  congregatos.  »  Sed  ad  hoc  respon- 
det  Augustinus  *,  quod  Thomas  erat  cum 
discipulis  quando  illi  duo  redierunt,  sed 
postmodum  exivit  antequam  eis  loquentibus 
Dominus  appareret. 

38.  Et  dixit  eis:  Quid  turhati  estis,  etc, 
Post  descriptam  apparilionum  pluralitatem, 
hic  secundo  describit  apparitionis  probabili- 
tatem.  Dupliciter  autem  probari  habet  et 
discerni  certa  discretione  corpus,  seilicet  per 
usum  tactus ,  et  gustus :  et  secundum  hoc 
probat  Christus  dupliciter  se  habere  verum 
corpus,  secundum  hunc  duphcem  sensum. 

Primo,  quantum  ad  testimonium  tactus, 
dicit :  Et  dixit  eis :  Quid  turbati  estis,  et  co- 
gitationes  ascendimt  in  corda  vestra  ?  Si- 
gnanter  dicit,  ascendunt,  quia  bonae  descen- 
dunt  a  superioi'i^:  «  Oiune  datum  optimum, 
desursum  est,  descendens, »  etc. ;  malae  vero 
ab  inferiori  ascendunt  ^ :  «  Ascendit  fumus 
putei,  et  obscuratus  est  sol  et  aer  de  famo 
putei.  »  Et  quia  cogitationes  istee  veniebant 


'  Joun.,  XX,  19.  —  2  Ibid.,  20.  —  '  Sup.,  33.  — 
'  Aug.,  de  Concord.  Eonng.,  lib.  III,  c.  XXV,  n.  74.  — 
^  Jac,  1,  n.  —  s  Apoc.,  IX,  i.  —  '1  Joan.,  i,  1.  — 


ab  inferiori,  ideo  exterius  proponit  per  quod 
purgantur,  cum  subdit  ( v.  39 ) :  Videte  ma- 
nus  meas  et  pedes,  quia  erjo  ipse  sum,  quasi 
dicat:  Si  putatisper  visum  illudi,  saltem  pcr 
sensuni  tactus  efficiamini  certi.  Et  ideo  sub- 
dit :  Palpate  et  videte,  quia  spiritus  carnem 
et  ossa  non  hahet,  sicut  me  videtis  hahcre. 
Iloc  fecit  in  arguraentum  resurrectionis  suae. 
Unde  dicitur  ' :  «  Quod  fuit  ab  initio,  quod 
audivimus,  quod  vidimus  oculis  nostris, 
quod  perspeximus,  et  manus  nostrae  con- 
trectaverunt  de  verbo  vitae,  et  vita  manifes- 
tata  est,  et  vidimus  et  testamur,  et  annun- 
tiamus  vobis  vitam  aeternam.  »  Hoc  etiam 
fecit  in  argumentum  resurrectionis,  et  exem- 
plum  nostrae  glorificationis.  Unde  Glossa  ' 
dicit:  «  Dum  palpanda  discipulis  ossa  car- 
nemque  praemonstrat,  aperte  statum  veraj 
resurrectionis ,  quae  ia  se  facta,  et  in  nobis 
est  futura,  significat,  in  qua  corpus  nostrum 
et  subtile  erit  per  effectum  spiritualis  poten- 
tiae ,  et  palpabile  per  veritatem  nalurae.  » 
Sed  haec  duo  videntur  esse  simul  contraria, 
et  fidem  non  astruere,  sed  potius  inipedire. 
Unde  Glossa  dicit  :  «  Post  resurrectionem 
Dominus  in  corpore  suo  duo  contraria  os- 
tendit,  et  corpus  palpabile  ejusdem  naturae, 
ut  informet  ad  fidem,  et  incorruptibile  alte- 
rius  glnriae,  ut  invitet  ad  praemium.  »  Sed 
Gregorius  haec  dissolvit,  dicens  :  «  Duo  mira 
et  juxta  humanam  rationem  sibi  contraria 
Dominus  ostendit :  sed  secundnm  veritatem 
non  sunt  contraria,  quia  corpus  gloriosum 
per  potestatem  potest  immutare  sensum,  et 
resistere  seu  movere  aliud  per  veritatem; 
potest  etiam  penetrare  corporis  sensum  : 
unde  nulla  est  ibi  contrarietas ,  licet  videa- 
tur.  »  Similiter,  ad  majorem  certitudinem, 
non  tantum  corpus  exhibuit  palpabile ,  ve- 
rum  etiam  ostendit  corporis  cicatrices.  Unde 
subdit  (v.  40):  Et  cum  hoc  dixisset,  osten- 
dit  cis  maniis  et  pedes,  cum  cicatricibus. 
Hasautem  Dominus  servavit,  ut  dicit  Beda', 

8  Ex  Bed.,  in  Luc,  lib.  VI,  c.  xcvn.—  9  Bed.,  ubi  sup. 
prox. 
(a)  C<et.  edit.  cum.  —  (4)  Joannes. 


EXPOSITIO  IN 

qiiatuor  de  causis:  prima  est,  ut  fldem  re- 
surrectionis  astrueret;  secunda,  ut  Patrem 
pro  nobis  supplicans,  quale  genus  mortis 
pertulerit,  semper  ostendat;  tertia,  ut  sua 
morte  redemptis,  quam  misericorditer  sint 
adjuti ,  propositis  [a)  ejusdem  mortis  indi- 
ciis,  insinuet;  quarta,  ut  in  judicio  quam 
recte  damneutur  inipii  denuntiet ':  «  Videbit 
eum  omnis  oculus,  et  qui  eum  pupugerunt. » 
Posset  et  quinta  ratio  assignari,  scilicet  ad 
affectum  nostrum  inflammandum,  ut  dicit 
Ambrosius  ' ;  et  sexta ,  in  victorise  signum , 
unde  Beda  ' :  «  Non  ex  impotentia  servavit 
cicatrices ,  sed  ut  in  perpetuae  vicloriffi  suai 
circumferat  triumpbum.  »  Septima,  in  di- 
lectionis  indicium  praecipuum.Unde/safas': 
a  Ecce  in  manibus  meis  descripsi  te.  »  Et  * : 
«  Pone  me  ut  signaculum  super  cor  tuum.  » 
Secundo ,  quantum  ad  testimonium  gus- 
tus  ,  subdit  (v.  A\)  :  Adhnc  autem  illis  non 
credentibus  ,  et  mirantibus  prai  gaudio , 
dixit:  Babetishic  aliquid  quodmanducetur? 
ut,  si  non  moveat  visus,  non  moveat  audi- 
tus,  non  moveattactus,  saltem  moveatgus- 
tus.  Et  hoc  est  expressum  signum  suscita- 
tionis.  Unde  Dominus,  postquam  suscitaverat 
pueliam ,  jussit '  ei  dari  ad  manducandum. 
Et  Joannes  dicit  de  Lazaro'quod  «unuserat 
ex  discumbentibus. »  Et  sic  Cbristus  sensuum 
usu  probavit  se  vere  resurrexisse,  ut  disci- 
puli  certiflcarentur ,  et  nos  in  eis.  Et  ideo 
subdit  (v.  42)  :  At  illi  obtxdcrunt  ei  partem 
piscis  assi ,  et  favum  mellis.  Hoc  autem 
Christus  non  abscondite,  sed  publice,  in  re- 
surrectionis  suffi  argumentum  manducavit. 
Unde  subdit  (v.  43)  :  Et  cum  manducasset 
coram  eis ,  sumens  reliquias  dedit  eis.  Man- 
ducavit  autem  Dominus  non  ex  indigentia, 
sed  ex  potentia.  Unde  sicut  radius  solis  aliter 
absorbet  aquam ,  aliter  terra ,  quia  ille  po- 
testate,  ista  indigentia ;  ita  Christus  ante  re- 
surrectionem  cibuni  sumpsit  ex  necessitate, 
post  resurrectionem  autem  consumpsit  pro- 

'  Apoc,  1,7.—'  Ambro?.,  in  Luc,  lib.  X,  n.  17(1. 
^  Bed.,  ubi  sup.  —  '  Isa.,  XLIX,  16.  —  <>  Cant., 
VIII,  6.  —  »  Sup.,  VIII,  55.  —  '  Joan.,  xii,  2.  — 
»  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  Xlil,  c.  xxil.  — »  Bed.,  ubi 


CAP.  XXIV.  235 

pria  virtute.  Et  ideo  Augustinus  ait' :  «  Non 
potestas  ,  sed  cgestas  edendi  ac  bibendi,  glo- 
riosis  corporibus  auferetur  [b).  »  Fuit  igitur 
argumentum  verum  resurrectiouis,  veritas 
comestionis.  Et  attendendum  quod  per  pis- 
cem  assum  intelligitur  aftlictio  humanitatis 
assumptee.  Unde  Beda  ^  :  «  Piscis  assus  est 
ipse  Mediator  passus,  in  aquis  humani  ge- 
neris  captus,  assatus  tempore  passionis.  »  In 
hujus  flguram  dicitTobias  de  pisce  caplo'" : 
«  Cordis  ejus  particulam  si  super  carbones 
ponas,  fumus  ejus  extricat  omne  genus  dae- 
monioruni.  »  Hic  est  piscis  in  cujus  ore  in- 
venitur  pretium  nostrse  redemptionis,secun- 
dum  quod  insinuatur  in  Matthoio  ".  Per  fa- 
vum  autem  mellis  intelligitur  Christus  ut 
Deus,  et  ut  gloriflcatus.  Unde  Beda  '* : «  Chri- 
stus  favus  mellis  in  resurrectione  nobis  est.» 
Favus  mellis  in  cera ,  est  deitas  in  humani- 
tate '" : «  Gustate  et  videte,  quouiam  suavis  est 
Dominus.»  Et  ideoin  Can/zco Moysi  dicitur'*: 
«  Ut  sugeret  mel  de  petra ,  oleunique  de  saxo 
durissimo.  »  Hic  igitur  est  cibus ,  in  quo 
Christus  delectatur,  quia  omnis  delectatio 
est  in  seipso.  Hujuscibi  reliquiasmanducant 
viri  spirituales ,  de  quibus  Sapiens  '^ :«  Pa- 
ratum  panem  de  coelo  praestitisti  illis  sine 
labore.  »  Psalmus^\-  «  In reliquiis  tuis prae- 
parabis  vullum  eorum. 

44.  Et  dixit  ad  eos  :  Hac  sunt  verba  quce 
locutus  sum  ad  vos,  etc.  Post  descriptam  ap- 
parilionum  pluralitatem  in  testimonium ,  et 
probabilitatem  in  argumentum ,  describit 
hic  infallibilitatem  in  fldei  firmamentum. 
Est  autem  flrmitas  apparitionis  per  duo,  sci- 
hcet  per  testimonium  Scripturse,  et  per  lu- 
men  intelligenlise,  ex  quibusredditurcertus 
animus  noster  de  his,  quae  spectant  ad  nos- 
tram  reparationem.  Et  secundum  hoc  de- 
scribit  Evangelista  apparitionem  dupliciter 
conflrmatam,  scilicet  per  authenticum  testi- 
mouium  Scriplurae,  et  per  infusum  lumen 
intelligentiae. 

siip.  —  10  Tub.,  VI,  3.  -  "  Matih.,  xvir,  26.  — 12  Bed., 
ubi  sup.  —  "  Psal.  XXXIII,  9.  —  "  Veut.,  xxxii,  13. 
">  Sap.,  XIX,  20.  —  ^'Psal.  xx,  13. 
(«)  Ccet.  edit.  praiposilis.  —  (6)  Item  aufertuj'. 


236  EVANGELII 

Pritno  igitur  quantum  ad  authenticuni  tes- 
lioionium  Scriplurae  ,  dicit:  jE/  dixit  adeos : 
H(BC  sunt  verba  qnoi  locutus  sum  ad  vos  , 
cum  adhuc  esscm  vobiscum ,  per  conversa- 
tionem,  scilicet  familiarem  in  carne,  secun- 
dum  illud '  :  «  Post  haec  in  terris  visus  est, 
et  cum  hominilius  conversatus  est.  »   lloc 
autemdixit  ad  fidei  assertionem* :  «Et  nunc 
dixi  vobis ,  priusquam  flat  :  ut  cum  factum 
fuerit ,   credatis.  »   lla;c  igitur  verba  ipse 
praedixit,  tanquam  verus  propheta  :  nec  so- 
lus  praedixit,  verum  etiam  praedixit  quod 
hoc  praediceret  [a)  tota  Scriptura,  et  ideo  sub- 
dit :  Quoniamnecesse  estimpleriomniaqmu 
scripta  sunt  in  lege  Moysi ,  et  Prophetis ,  et 
Psalmis  de  me.  In  his  autem  tribus  compre- 
hendlt  Cbristns  totum  Vetus  Testamentum , 
quod  est  quasi  tripartitum  ad  firmitatem 
testimonii,  quia  «in  ore  duorum  aut  trium 
testium  stubit  omue  verbum,  »  secundum 
quod  dicilur ',  et  iu  repraesentationem  beatis- 
simae  Trinitatis.  Nam  lex  ,  propter  auctori- 
tatem  jubendi,  appropriatur  Patri ,  prophe- 
tia,  propter  perspicacitatem  intelligendi ,  Fi- 
lio;  Psalmi,  propter  suavitatem  orandi,  Spi- 
ritui  sancto.  Omnia  autem  testimonium  per- 
liibent     Christo     tanquam    excellentissimo 
Imperatori,  Doctori  {b),  et  Pontifici.  Et  ideo 
in  ipso  omnia  impleta  sunt,   secundum  il- 
lud  *  :  «  lota  unum  aut  apex  unus  non  prae- 
teribit  a  lege  (Domini) ,  donec  haec  omnia 
fiant.  »  Quia  ergo  in  lege  omnia  haec ,  quae 
circa  Christum  acciderunt  de  passione  et  re- 
surrectione ,  praedicuntur,  constat  quod  il- 
lud  est  irrefragabiliter  verum  et  certum , 
tanquam  per  testimonium  flrmum  et  authen- 
ticum  comprobatum.  Undis  Glossa  :  «  Omnes 
ambages  aufert  visuset  tactus  manducantis ; 
et  ne  in  aliquo  sensus  humanos  illusisse  vi- 
deretur,  mittit  manus  ad  Scripturas,  ut  efsi 
magicis  artibus  videatur  potuisse  quod  vo- 
luit,  sicut  dicunt  pagani,  saltem  eum  videant 
prophetare  non  potuisse  antequam   natus 
fuerit  Christus. »  Igitur  implendo  quod  Scrip- 

'  Bar.,  III,  38.  —  «  Joan.,  xiv,  L>9.  —  »  Deut.,  xvii, 
6.  —  *  Matth.,  V,  18.  —  '  Jsa.,  xxil,  22.  —  »  Psal. 


SANCTi  lucj: 

turae  dicunt,  probavit  ipsas  fuisse  veras,  et 
ostendendo  quae  circa  ipsum  facla  erant  in 
Scripluris  esse  prajdicta,  astruif  irrefraga- 
biliter  esse  vera  atque  credenda. 

Secundo,  quantum  ad  infusum  lumen  in- 
telligentiae,  subdit  (v.  45) :  Tunc  uperuit  il- 
lis  sensiim,  ut  intelliqerent  Scripturas.  Ipse, 
inquam,  aperuit,  qui  solus  hubel  clavem, 
secundum  illud '  :  «  Et  dabo  clavem  domus 
David  super  humerum  ejus  :  et  aperiet,  et 
non  erit  qui  claudat ;  et  claudet,  et  non  erit 
qui  aperiat. »  Et  ideo  propheta  petit  in  Psal- 
mo  " :  «  Revela  oculos  meos ,  et  considerabo 
mirabilia  de  lege  tua;»  quia  dicitur' :  «  Ipse 
revelat  profundaet  abscondita;  et  novit  in 
tenebris  constituta;  etlux  cum  eo  cst. »  Ilffic 
aufem  profunda  mysf eria  in  Scriptura  nullus 
iutelligif,  nisi  per  Christum  crucifixum,  et 
suscif atum ,  et  genf ibus  per  Spiritum  sanc- 
tum  divulgatum,  quia  de  ipso  sunt  Scriptu- 
rae,  et  propter  ipsum,  et  ideo  ab  eo  expli- 
cautur.  Unde  in  Apocalypsi  dicifur  quod  leo 
resuscitatus,etagnusoccisusaperuiflibrum': 
«  Vicit  Leo  de  tribuJuda,  radix  David,  ape- 
rire  librum ,  et  solvere    septem  signacula 
ejus.  Et  vidi,  et  ecce  in  medio  fhroni  et  qua- 
tuor  atiimalium ,  et  in  medio  seniorum  Ag- 
num  stantem  tanquam  occisum.»  Sequifur: 
«Et  cum  aperuisset  librum,  quaf  uor  animalia 
et  viginti  quafuorseniores  ceciderunt  coram 
Agno.  Et  cantabant  canficum  novum,  di- 
cenfes  :  Dignus  es,  Domine,  accipere  librum 
et  aperire  signacula  ejus.»  Et  sicpatet  quod 
ipse  exponit  doctrinam  librorum  Veferis  ac 
Novi  Testamenti ,  id  esf  seniorum  et  anima- 
lium  oculatorum.  Ilaecautem  mysteria  Scrip- 
turarum  principaliter  referunfur  ad  Ciiri- 
stum ,  quanfum  ad  caput,  et  quantum  ad  cor- 
pus.  Quantum  adcaputsubdit(v.  46) :  Etdixit 
eis :  Quoniam  sic  scriptum  est,  et  sic  oportebat 
Christum  pati,  ct  resurqere  a  mortuis  tcrtia 
die.  lloc  frequenfissime  dicfum  esf  in  Scrip- 
turis ,  et  maxime  in  Lege  per  flguras ;  in 

cxviii,  IS.  —  '  Dim.,  II,  22.  —  '  Apoc.,  v,  n-O,  8,  9.— 
(o)   Forte  legendum  lyioil  prffidi.terat.  —  Ca;t.  cdit. 
Datori. 


EXrOSTTIO 

Prophetis  per  verba ;  et  in  Psalmis  quamplu- 
rimum  qui  sunt  de  resurrectione  et  passione. 
Quantum  ad  corpus  autem  subdit  (v.  Al) :  Et 
p7'wdicarim  nomine  ejuspcenitentia^n  et  re- 
missionem  peccatorum  in  orrmes  cjentes,  inci- 
pientibus  ab  Eierosolyma.  ;Hoc,  inquam, 
scriptum  in  Lege,  in  promissione  Abrahae ' : 
«  Benedicentur  in  semine  tuo  omnes  gentes 
terrse. »  Et  * :  « Ipse  erit  expectatio  gentium . » 
Hoc  scriptum  est  in  Psalmo  '  :  «  Postula  a 
me,  et  dabo  tibi  gentes  hsreditatem  tuam.  » 
Et  iterum  *  :  «  Laudate  Dominum ,  omnes 
gentes.oHoc  in  Prophetis;  unde  in  Isaia  (a) ' : 
«  Parum  est  ut  sis  mihi  serviis  ad  suscitandas 
tribus  Jacob  ,  et  fseces  Israel  convertendas. 
Dedi  te  in  lucem  gentium  ,  ut  sis  salus 
mea, »  etc.  Et  haec  praedicatio  pra'dicta  est 
incipere  ab  Ilierusalem  ^  :  «  De  Sion  exibit 
lex,  et  verbum  Domini  de.Hierusalem.  » 
Et'  :  «Propter  Sion  non  tacebo,  et  propler 
Hierusalem  non  quiescam ,  donec  egredia- 
tur  ut  splendor  justus  ejus.  »  Et  Psalmus  ' : 
n  Yirgani  virtutis  tuse  emittet  Dominus  ex 
Sion.  B 

48.  Vos  autem  iesles  estis  horum,  etc.  Post 
descriptam  Christi  revelationem  resurrectio- 
nis,  et  apparitionem  resurgentis,  et  certitu- 
dinem  apparitionis,  hic  quarto  agitur  de  di- 
vulgatione  jam  cognitai  veritatis.  Et  quia 
haec  divulgalio  facta  est  per  Spiritum  sanc- 
tum  datum  Apostolis  post  ascensionem  Chri- 
sti,  ideo  ad  lianc  plenius  describendam  qua- 
tuor  ab  Evangelista  introducuntur,  scilicet 
commissio  officii  praedicandi,  promissio  spi- 
rituahum  charismatum,  absconsio  Christi,  et 
devotio  discipulorum. 

Primo  igitur,  quantum  ad  offlcium  prse- 
dicandi,  dicit :  Vos  autem  testes  cstis  horum. 
Vos,  inquam,  qui  vidistis  et  audistis,  ita 
quod  potestis  dicere  iliud  » :  «  Quod  scimus 
loquimur,  et  quod  vidimus  testamur.  »  Et'" : 
«  Qui  vidit,  teslimoninm  perliibuit.  »  Nihil 
aliud  est  asserere  veritatem  fldei ,  quam  tes- 


'  Gen^  XXII,  18.  —  ''  Ibiil.,  xlix,  10.  —  3  Psal.  ii, 
8.  —  '  Psnl.  r.xvi,  I.  —  i  ha.,  XLIX,  U-6.  —  «  Isa.,  i!, 
a.  —  '  IbiJ.,  xLir,  1.  —  '  Psal.  cix,  2.  —  »  Joan.,  iii, 


IN  CAP.  XXIV.  237 

tificari.  Unde  dicitur  "  :«  Sicut  testificatus  es 
de  me  in  Ilierusalem,  sic  te  oportet  et  Romge 
testificari.  »  Etideo  Isaias  '^ :«  Vere  vos  testes 
mei ,  dicit  Dominus.  »  Hi  sunt  Apostoli ,  ad 
quos  dicitur  "*  : «  Eritis  mihi  testes  in  Ilieru- 
salem,  et  in  omni  Judaea,  et  Samaria,  et  us- 
que  ad  ultimum  terrce.  »  Et  ideo  dicit  Pe- 
trus  "  :  «  Nos  testes  sumus  omnium,  quse 
fecit  in  regione  Judaeorum  et  Hierusalem , 
quem  occiderunt  suspendentes  in  ligno. 
Hunc  Deus  suscitavit  tertia  die,  et  dedit 
eum  manifestum  fleri,  non  omni  populo,  sed 
testibus  prseordinatis  a  Deo,  nobis  qui  man- 
ducavimus  et  bibimus  cum  illo  postquam 
resurrexit  a  mortuis.  Et  praecepit  nobis  prae- 
dicare  populo  et  testiflcari,  quia  ipse  est  qui 
constitutus  est  a  Deojudex  vivorum  et  mor- 
tuorum.  Iluic  omnes  Prophetffi  testimonium 
perhibent,  »  etc.  Fuerunt  autem  Apostoli 
testes  omni  exceptione  majores,  et  propter 
suam  viiilitatem  ct  sanctitatem ,  et  propter 
veracitatem  et  stabilitatem  ,  quia  passi  sunt 
pro  hac  veritate  usque  ad  mortem,  ut  vere 
testes,  id  est  martyres,  possint  [b)  dici.  Et 
idco  dicilur  "^ :  «  Nos  tantam  habentes  impo- 
sitam  nubem  testium ,  per  patientiam  cur- 
ramus  ad  propositum  nobis  certamen,  aspi- 
cientes  in  Auctorem  fidei,  et  consummato- 
rem  Jesum,  »  etc. 

Secundo,  quantum  ad  promissionem  spi- 
ritualium  charismatum,  addit  (v.4.9)  :  Etego 
mitto  (c)  promissum  Patris  mei  in  vos. 
Siguanter  dicit,  mitto  (c) ,  quia  et  tunc  dedit 
Spiritum  sanctum  in  flatu,  sicut  dicitur  ": 
«  Sicut  misit  me  Pater,  et  ego  mitto  vos. 
Haec  cum  dixisset ,  insufflavit ,  et  di.xit  eis  : 
Quorum  remiseritis  peccata,  »  etc.  IIoc  est 
donum  promissum  in  Scripturis ;  Ezech.  "  : 
«  Dabo  vobis  cor  novum,  ct  spiritum  novum 
ponam  in  medio  vestri,  etc.  »  Ilunc  spiritum 
etiam  Christus  frequenter  promisit  in  Evan- 
geiio  "  :  «  Si  quis  sitit,  veniat  ad  me,  et  bi- 

II.  —  ">  ll)iil,,   XIX,   ;!,').  — 11. ■Ic/.,    X.VIII,   II.—   H/ir;., 
XLIV,   8.    —  »  Act.,   I,   8.   —    1*    Ibid,,    X,    -M-k-A.    — 
1»  //c/y/-.,  XII,  ),  —  1«  Joan.,  XX,  21-23.  —  "  Ezecli., 
XXXVI,  26.  —  1"  Joan.,  vii,  37. 
(a)  Cast,  edit.  Isaius.  —  (i)  possuut.  —  (c)  mitlam. 


238  EVANGELII 

bat.  »  Et '  :  a  Cum  venerit  Paracletus,  quem 
ego  miltam  vobis  a  Patre,  spiritum  verita- 
tis,  B  clc.  Ilunc  crgo  tunc  deditocculte;  sed 
posl  dalurus  erat  abundauler  et  aperte,  sci- 
licet  post  decem  dies,  in  quibus  se  debebant 
ad  iilani  plenitudinum  prff;parare.  Ideo  sub- 
dit  :  Vos  niitem  sedete  in  civitate,  quoad- 
usque  induamini  virtute  ex  alto.  Gregorius  : 
a  Nisi  sancti  Spirilus  unctio  interius  doceat, 
frustra  praidicator  exterius  laborat.  »  Unde 
in  M'iltha;o  («)  ' :  «  Non  enim  vos  estis  qui 
loquimini,  sed  spiritus  Patris  vestri  qui  lo- 
quitur  in  vobis.  »  Licet  autem  Dominus  sta- 
tim  Spiritum  sanctum  posset  dare,  voluit 
lamen  diderre,  tum  propter  desiderium  dis- 
cipuloruni  inflammandum  ad  petendum,  se- 
cundiuu  illud  '  :  «Petite,  etdabitur  voljis. » 
Sequitur  :  «  Si  ergo  vos  cum  sitis  mali, 
nostis  bona  data  dare  fdiis  vestris,  quanlo 
magis  Pater  vester  ccelestis  dabit  spirilum 
bonum  petenlibusse?»  Tumpropler  myste- 
rium  servandum,  quod  quinquagesima  die 
post  passionem,  qui  est  numerus  remissio- 
nis,  et  conficitur  ex  septem  septenariis  die- 
rum,  superaddita  uua  unitate,  ad  designan- 
dum  septifornie  Spirilus  saucti  donum;  et 
postremo  propter  exemplum.  Unde  Glossa  * : 
«  Cum  repente,  si  vellet,  posset  eos  robo- 
rare,  distulit  ut  exemplum  sequentibus  da- 
ret,  ne  imperfecti  ante  tempus  prsedicare 
praesumerent.  »  Ideo  dicitur  '  :  «  Tempus 
tacendi,  et  tempus  loquendi.  »  Et '  :  «  Ante- 
quam  loquaris,  disce.  »  Unde  Hieronymus  : 
«  Discimus,  ut  post  multum  silentium  de 
disciplinis  efficiaraur  magistri.  Disciplinae 
enim  Pythagoricse  est  per  quiuquennium 
tacere,  et  post,  eruditos  loqui.  » 

Tertio,  quantum  ad  ascensionem  Christi, 
subdit  (v.  50)  :  Eduxit  auteni  eos  foras  in 
Betluiniam.  Haec  autem  Bethania  est  in 
monte  Oliveti.  Unde  supra  '  :  «  Cum  appro- 
pinquassetad  Bethphage,  et  venisset  Betha- 
niam,  ad  montem  qui  vocatur   Oliveti.  » 

^Joan.,  XV,  2ti.  —  =  Matlh.,  x,  20.  —  3  Siip.,  XI,  9, 
13.  —  *  Ex  Bed.,  ubi  sup.  —  »  Ecch.,  lii,  7.  —  «  £c- 
cli.  ,  XVIII,  19.  —  'Siip.,  XIX,  29.  —  » Hebi:,\i,l.  — 
»  Psal.  Lxvi,  fi.—  ">E(>lifs.,  IV,  8.  -  "  lU  Reg.,  xviii. 


SANCTI  LUC^ 

Interpretatur  autem  Bethauia  domtis  obe- 
dientice,  quia  per  obedientiam  collocatur 
quis  in  monte  a  Chrislo,  ct  benedicitur  a 
Christo,  et  ascendit  iu  coelum.  Et  ideo  sub- 
dit :  Et  elevatis  manibus  suis,  benedixit  eis. 
In  quo  insiuuatur  quod  ille  benedicendus  est 
a  Cliristo,  qui  obedit  ei,  et  facit  opera,  quae 
facit,  propter  Deum.  Nam  '  o  terra  sajpe  ve- 
nientem  super  se  bibens  imbrem,  et  germi- 
nans  herbam  opportunam ,  accipit  benedic- 
tionem  a  Deo.  »  Cum  talibus  autem  Christus 
ascendit;  et  ideo  subdit  (v.  51)  :  Et  factum 
est,  dum  benediceret  illis,  recessit  ab  eis,  et 
ferebatur  in  cwlum.  Tunc  implelum  est  il- 
lud  ° :  «  Ascendit  Deus  in  jubilo,  et  Dominus 
in  vocc  tubai.  »  Et  iteium '»  :«  Ascendens  in 
altum,  captivam  duxit  captivitatem  :  dedit 
dona  homiuibus.  »  Hujus  ascensio  fuit  prae- 
figurata  in  ascen.-ione  uubeculae  parvae,  de 
qua  dicitur  "  :«  Ecce  nubecula  parva,  quasi 
vestigium  hominis  ascendebat,  »  etc.  Et  in 
ascensione  Eliae  '*  :«  Ascendit  Elias  per  tur- 
binem  iu  ccelum.  »  Et  per  ascensum  .solis; 
uride  Uabacuc,  secunduni  aliam  translalio- 
nem  '* : «  Elevatus  est  Sol,  et  Luna  sletit  in 
ordine  suo.  »  Et  per  hoc  quod  Christus  as- 
cendit  ad  ccelestia,  fuit  Christi  Ecclesia  ordi- 
nata  in  suis  gradibus.  Unde  dicitur  '*  : «  Qui 
descendit,  ipse  est  et  qui  ascendit  supra  om- 
nes  ccelos,  ut  impleretomuia. »  Aliter  autem 
ferebatur  Christus,  aliter  Elias  :  nam  Elias 
virtute  angelorum,  etcurrusignei;  Christus 
autem  virtute  propria,  serviente  creatura 
tam  spirituali  quam  corporali.  Et  ideo  in 
Psalmo  '^ :  «  Qui  ascendit  super  occasum  : 
Dominus  nomen  illi.  »  Et  "* :«  Quis  est  iste 
qui  venit  de  Edom,  tinctis  vestibus  de  Bosra? 
Iste  formosus  in  stola  sua,  gradiens  in  mul- 
titudine  fortitudinis  suae.  » 

Quarto,  quantum  ad  devotionem  discipu- 
lorum,  subdit  (v.  52)  :  Et  ipsi  adorantes  re- 
gressi  sunt  in  Hierusalem  cum  rjaudio  ma- 

.4i.   _  r.  IV    Hey.,  li,    II.  —  "  Uabac,   III,    II.   — 
1»  Eplies.,  IV,   lU.    —  ''■  Psal.    Lxvii,  5.  —  '«  Isa., 
LXIU,  i. 
(a)  Coel.  edit.  Unde  MaUbteus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIV. 


239 


gno.  Cum  gaudio  revertuntur  propter  victo- 
riam  Domini ,  quem  videbant  penetrasse  su- 
prema  ccelorum.  Uude  Glossa  '  :  «  Quia 
Deum  ac  Dominum  suum ,  post  triumphum 
resurrectionis,  coelos  vident  penetrasse ,  Ise- 
tantur.  »  Chrisfus  enim  triumphavit  plena- 
rie,  secundum  illuJ  -  :  «  Expolians  princi- 
patus  et  poteslates ,  traduxit  confidenter  pa- 
lam ,  triumphans  illos  in  semetipso.  »  Et  de 
hoc  gaudebant,  secundum  illud  '  :  «  Lseta- 
buntur  coram  te,  sicut  qui  laetantur  in 
messe;  sicut  exultant  victores,  capta  prae- 
da,  »  etc.  Et  quia  gaudium  spirituale  dispo- 
nit  nos  ad  actus  spirituales,  scilicet  ad  lau- 
dandum  et  orandum ,  ideo  subdit  (v.  53)  : 
Et  erant  semper  in  templo  laudmites  et  be- 
nedicentes  Deum.  Amen.  In  templo  erant  ad 
orandum  et  expectandum  Spiritum  sanc- 
tum ,  secundum  illud '  :  «  Et  vos  similes 
hominibus  expectantibus  Dominum  suum, 
quando  revertatur  a  nuptiis,  »  etc.  Et 
quia  spiritualium  virorum  non  tantum 
est  expectare,  verum  etiam  exultare,  et 
exultando  laudare ,  et  hic  est  actus  finalis  et 
patriae,  quia  non  habet  finem,  secundum 
illud  ' :  a  In  ssecula  sseculorum  laudabunt 
te  :  »  quia,  inquam,  hic  est  actus  fma- 
lis,  ideo  beatissimus  Lucas  optime  hic  col- 
locavitfinem.  Facit  igitur  fmem  in  Chrisli 
ascensione,   ut  perfecte  et  integre  descri- 

'  Ex  Bed.,  ubi  sup.  —  ^  Coloss.,  u,  15.  —  ^  Isa., 
IX,  3.  —  '  Sup.,  XII,  36.  —  5  Psal.  Lxxxiii,  5.  — 


bat  illum  circuitum,  quem  fecit  Chiistus; 
de  quo  in  Psalmo  • ;  «  A  summoccelo  egres- 
sio  ejus,  et  occursus  ejus  usque  ad  sum- 
mum  ejus.  »  Et  in  Joanne  [a) ''  :  «  Exivi  a 
Patre,  et  veni  in  mundum  ;  iterum  relinquo 
mundum,  et  vado  ad  Patrem.  »  Facit  finem 
in  templo,  uf.  sicut  a  sacerdotio  inccepit  le- 
gali,  scilicet  Zacharia; ,  sic  consummet  in 
sacerdotio  spirituali.  Unde  Glossa  * :  «  Lucas 
qui  sacerdolium  Christi  caeteris  amplius  ex- 
ponendum  suscepit ,  quique  pulcherrime 
Evangelium  suum  a  ministerio  templi  [b) 
sacerdotium  Zachariae  coepit,  hic  in  templi 
devotione  complevit.  Fecit  etiam  fmem  in 
Dei  laudem,  qui  est  finis  sine  fine.  Unde 
Augustinus  dicit  ^ :  «  Dominicus  dies  erit, 
qui  velut  octavus  aeternus,  Christi  resur- 
rectione  sacratus  est,  aeternam  non  solum 
spiritus,  verum  et  corporis  requiem  praefl- 
gurat,  ubi  vacabimus,  etvidebimus,  et  ama- 
bimus,  et  laudabimus:  quod  erit  hiflnesine 
fine  :  nam  quis  alius  noster  est  finis,  nisi 
pervenire  ad  regnum,  cujus  nuUus  est  fi- 
nis?  »  Adquem  nos  perducat  Jesus  Christus 
Filius  Dei  per  intercessionem  dulcissimae  Ma- 
trissuae,  et  beatissimi  Lucae  Evangelistae , 
qui  cum  Patre  et  Spiritu  sancto  vivit,  et  re- 
gnat  Deus  in  saecula  saeculorum.  Amen. 

«  Psal.  xviii,  7.  —  '  Joan.,  xvi,  28.  —  »  Kx  Bed.,  ubi 
sup.  —  •'  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  XXU,  u.  5. 

(fl)  Ciet.  eilit.  Et  Joaiines.  —  (/<)  Forsan  suftplendum 
per. 


EXPOSITIO 

IN   EVANGELIUM  SANGTI  JOANNIS 


.  POSTn.I.IS  ET  COLLATIONIBUS   riISTIvrT.4 


ARGUMENTUM 

{Ex  edit.  Valic.) 

Constat  fere  inter  omnes  antiquifatis  ecclesiaslicae  usu  peritos ,  in  Evangelium 
S.  Joannis,  eximium  Ecclesiae  Doctorem  Seraphicum  Ronaventuram,  virum  in  primis 
vita;  sanctimonia,  doctrinaeque  laude  clarissimum,  luculenler  scripsisse  commentaria, 
eaque  distril)iiisso  in  poslillas  et  collationes.  Quae  commentaria  a  multis,  iisque  gravis- 
simis  hominibus  ac  summis  viris  jampridem  diu  desiderata,  ac  diligenler  conquisita, 
cum  uusquam  antea  inventa  essent,  nondum  in  conspectum,  in  lucemque  omnium  pro- 
dierunt.  Nuper  autem  S.  D.  N.  SixtusQuintus,  cujus  in  omnem  Reipublicae  Christianae 
bene  gerendae  occasionem,  maxime  inlenta  est  sollicitudo,  cumtypographiam  Vaticanam 
sapientissime,  ut  cetera  solet,  instituerit  atque  instruxerit  ad  instauranda  potissiuuim 
sanctorum  Patrum  monimenta  :  ejusdem  sancti  doctoris  Bonaventurae,  cujus  et  sancti- 
tatem  praecipue  veneratur,  et  doctrinam  eximie  colit,  opera  queecumque  usquam  exta- 
rent,  omnia  conquiri  voluit,  impenseque  curavit,  ea  inventa  et  accurate  recoguita,  rec- 
tissime  exscribi,  atque  emendari  ad  ejusdem  praiclarac  illustrisque  editionis  Vaticanae 
usum.  Cum  igitur  cognitum  haberet  atque  exploratum,  ipsius  sancti  Bonaventurae  Expo- 
sitionem,  quam  ille  in  Evangelium  S.  Joannis  tam  studiose  elucubravcrat,  integram 
asservari  Coloniae  Ubiorum  in  Convenlu  sancti  Francisci,  qui  est  ordinis  Minorum,  per 
litteras  Octavio  Mirto,  Episcopo  Caiacensi,  in  Germania  inferiori,  nuntio  Apostolico,  id 
negntii  dedif,  ut  eam  quamprimum  recte  describendam  curaret,  Romamque  dili_ 
genter  mitteret.  Is  Pontificis  mandatum  executus,  Expositionis  illius  exemplum,  recte 
eleganterque  exscriptum,  ad  urbem  misit,  cum  litteris  hujusce  testimonii  in  calce  libri 
manu  notarii  pi'opria  adscripti,  quod  posteritati  typis  prodendum  censuimus  ad  perpe- 
luum  illius  testificationis  mouimentum. 

Hic  liber,  qui  inscribitur  Postilla  S.  Bonaventurffi  super  Joannem,  mandantc  S.  D.  N.  SI.XTO 
Papa  V,  curante  Octavio  Mirto  Episcopo  Caiacensi,  ad  inferiorem  Germaniam  Nuntio  Apostolico, 
descriptus  fuit  ex  veteri  exemplari  manuscripto,  repcrtoque  Coloniae  in  Bihliotlieca  Conventus 
Patrum  cx  ordine  Miuorum,  ac  (a)  sancti  Francisci,  uLi  adlmc  fideliter  servatur,  et  cum  illo  col- 
latus  fuit  atque  concordat.  Cujusrei  hoc  attestationis  instrumento  fldem  lacio  ego  Jacohus  Peranus 
Imperiali  et  Apostolica  auctoritatibus  Notarius,  instanle  ipso  Octavio  nuntio  apostolico.  Datum 

1  Cf.  Edit.  Vntic.  au.  1589,  tom.  II,  pag.  311  ;  edit.  Ven.  aii.  17. ij,  loiu.  VI,  part.  II,  pag.  9. 
(<;)  Kdil.  Vulic.  ad. 


ARGUMENTUM.  241 

Ubiorum  ColonieeX.  Kalendas  Aprilis  M  D  LXXXVIII.  Prfesentibus  ibidem  Reverendis  dominis  Luca 

a  Tongheren,  et  Leonardo  Paliucca  presbyteris  respective  Duventriensis,  et  Calatinse  dicecesis  tes- 
tibus  ad  praemissa  vocatis.  Jacobus  Peranus,  Clericus  Leodiensis  Imperiali  et  Apostolica  auctoritcUibus 
Notarins,  qui  supra. 

In  hac  Expositione  S.  Bonaventura  non  longas  illas  enarrationes ,  quse  delectationis 
causa  e  Rhetorum  scholis  emanantes,  flosculis  aspersae  sunt,  consectatus  est,  ut  plerique 
alii  fecerunt,  qui  vetus  scholasticum  dicendi  genus  adhibuerunt,  sed  novo  scholastico 
scribendi  genere,  quod  tum  primum  illa  ejus  aetas  introduxerat ,  usus,  distribute  ac 
distlncte,  breviter,  dilucideque  Evangelium  explicat,  pro  ratione  tantum  intelligenlia! 
litteralis  et  spiritualis ,  omissis  omnibus  quaestionibus  et  disputationibus  longe  petitis. 
Verum  si  quando  locus  difficilis  et  obscurus  incidit,  tum  theologicis  argumentis,  tum 
aliis  Scripturse  locis  illustrare  brevi  contendit,  ita  ut  postillae  modum  non  excedat, 
cujus  potissimum  ratio  posita  esl  in  Scripturai  locis  breviter  dilucideque  explicandis, 
sine  ulla  quajstionum  subtilitate.  Totius  igitur  Evangelii  summa  capita  dividit,  enu- 
merat,  colligit,  summatimque  perstringit  :  et  quse  membratim  divisit,  singula  et  omnia 
accuratissime  exponit.  Ad  quam  expositionem  es  regula,  quam  beatus  martyr,  idemque 
doctissimus  Pontifex  Clemens  I  tradit,  non  sententias  ex  ingenii  sui  sensu  depromptas, 
sed  ex  sanclorum  Patrum  doctrina  quasi  ex  perenni  fonte  haustas ,  adhibuit ;  ex  iis 
autem  sibi  potissimum  delegit  duos  summos  Ecclesiae  doctores,  unum  Latinum,  sanc- 
tum  Augustinum,  alterum  Grsecum,  Joannem  Chrysostomum  :  quorum  expositiones  ut 
perpetua  scriptione  connectat,  suam  expositionem  ita  apte  et  concinne  interserit,  ut  ad 
exponendi  rationeni  nihil  aptius  connecti  possit,  cum  non  interrupta,  sed  perpetua 
exponendi  ratio  videatur.  Eos  autem  ambos  ad  interpretationem  adhibet  tanquam  opti- 
mos,  quos  .sequatur  exponendi  Evangelii  magistros.  Versione  autem  Latina  Chrysostomi 
utitur,  non  ea  quidem,  qucft  hodie  recens  apud  Latinos  in  usu  est,  sed  illa  vetus  («), 
quam  vel  Eustathius,  vel  Anianus,  vel  alius  quispiam  antiquus  interpres  confecit,  vel 
fortasse  is,  quo  ex  Urbani  IV  liberalitate  sanctus  etiam  Thomas  usus  est,  ad  contexen- 
dam  ex  Grscis  Palribus  Lalinam  catenam  in  quatuor  Evangelistas.  Sed  ad  hanc 
Postiilam,  ut  Evangelium  S.  Joannis  explicaret  mysteriorum  significatione  cumulatis- 
sima,  adjunxit  etiam  hic  noster  Collationes.  Est  autem,  ut  ita  dicam,  collativa  expositio, 
gravis  pondere  senteutiarum,  et  ad  mysteria,  sanctioresve  sensus  explicandos  accom- 
modata  :  ejusque  ratio  et  usus  in  eo  est,  cum  sacrae  littera;,  divinaque  eloquia,  familia- 
ribus  ac  mutuis  colloquiis  et  dialogis  exponuntur.  Illius  porro  collativa;  expositionis 
duplex  est  genus  :  unum  continuatum  quippe  est,  in  quo  quis  unus  semper  loquitur, 
perpetuoque  orationis  cursu  exponit  colloquium,  quod  ipse  vel  alius  cum  aliis  habuerit, 
simulque  connectit  colloquentium  interrogata  et  responsa,  iis  usitatis  verhis  :  Jnquam, 
ait.  Id  collationis  genus  adhibuit  Zacharias  Hieropolitanus  Episcopus  in  Dialogo, 
quem  Kpuc£iy.bv  (6)  Graeci  appellant,  de  aurea  Danaelis  statua.  Joannes  etiam  Cassianus  hoc 
ipso  genere  usus,  multos  divinarum  litterarum  locos  libris  explicat,  quos  propterea 
CoUationes  inscripsit.  Alterum  interruptum  CoUationis  genus  est,  cum  duae,  pluresve 
personse  inter  se  colloquentes  inducuntur,  quae  mutuis  interrogationibus  sensum  sacro- 

(«)  Leij.  vetere.  —  (6)  Xpiiijei-/t6v. 

TOM.   XI.  16 


242  EXPOSITIONIS  IN  EVANGELIUM  SANCTI  JOANNIS 

rum  Codicum  exquirunt.  Id  expositionis  genus  in  Grsecis  secutus  est  Apollinarius 
Episcopus  Laodicensis,  qui  Evangelica  et  Apostolica  scripta  exposuit  raore  dialogorum. 
In  Lalinis  est  Salonius  Viennensis,  qui  itidem  dialogo  explicavit  Canlicum  Canticorum 
Saloiuonis.  Verum  enim  vero  alia  est  ratio  Collationum ,  quas  hic  nostcT  adhibuit  ad 
exposilionem  Evangelii  S.  Joannis.  Peipeluo  enim  ipse  colloqnitur,  nullaque  interroga- 
tione  utitur,  sed  pra^cipuum  aliquem  Evangelii  locum,  mysteriorum  plenum  dL-ligit, 
qui  in  congressu  fratrum  fanquam  mutua  quadam  meditationum  coUatione  expendatur. 
Atque  hic  quidem  ipse  usus  in  virorum  religiosorum,  qui  in  vitae  spiritualis  exercita- 
tionihus  versantur,  consuetudine  adhuc  retinetur  :  ii  enim,  ut  ah  otiosis  l'al)ulis,  inani- 
busque  sermonihus  in  congressu  relugiant,  aliquem  sauelis  meditalionibus  instruclio- 
rem  eligunt,  qui  sacrae  Scripturoe  locum  exponat ,  quem  mutuis  meditationihus 
perpendant,  quo  fludiosius  mentes  eorum  ad  coelestia  inflammentur. 


PROCEMIUM 


«  Numquid  *  ad  praeceptum  tuum  clevabitur 
aquila,  et  iu  arduis  ponet  nidum  suum?»  Cum 
inter  quatuor  sancta  animalia  mystica  significa- 
tionc  quatuor  Evangelistas  designantia,  beatus 
Joannes  per  aquilam  figurctur  (a) ,  secundum 
beatum  Gregorium,  qui  exponens  praemissa 
verba,  ait* :  «  Propheta  Ezecliiel  sanctum  Joan- 
nem  per  aquilam  significavit ,  qui  volando  ter- 
ram  deseruit  ,  et  per  sublilem  intelligenliara 
inlerna  mysteria  Verbum  videndo  penetravit:» 
et  ibi  bene  de  hoc  :  idem  ait  Augustinus  '  : 
«  Oui,  inquit,  Scripturarum  sanctarum  myste- 
ria  tractarunt ,  in  animalibus  quatuor ,  de 
quil)us  apud  Ezechielem  * ,  et  in  Apocalypsi  ^ , 
Evangelistas  inlellexerunt  ;  )>  et  sequitur  : 
«  Aquila  est  ipse  Joannes,  sublimis  praedicator, 
et  lueis  internae  atque  aeternee  fixis  oculis  con- 
templator  :  »  hoc  ibi ;  et  idem  Augustinus ,  de 
Concordantia  Evangelistarurn ' ;  ideo  ad  figuratio- 
nem  subtilissimas  limpiditatis  beati  Joannis  in 
divinis  arcanis  speculandis,  et  ad  significatio- 
neiu  elevatissimi  amoris  in  cisdem  contem- 
plandis,  et  amplexandis,  convenienter  propo- 
nuntur  praemissa  yerba  :  Numquid  ad  yrmceptum 
tuum  ,  etc.  In  quibus  quatuor  praenotantur  : 
quorum   primum    est   iulellectualis    acumiais 


beati  Joannis  irreverberabilis  limpiditas ,  ibi  : 
Aquila ;  secundum  cst  indepressibilis  amoris 
sublimitas,  ibi :  In  arduis  ponet  nidum;  tertium 
est  hujus  elevalionis  ad  praidicta  arcana  divina 
conteiuplanda  et  amanda  ab  homine  impossi- 
bilitas,  et  ejusdem  elevationis  a  solo  Deo  pos- 
sibilitas,  qum  duo  notantur  ibi  :  Numquid  ad 
prcBceptum  tuum.  Quasi  dicat  :  Non  ad  luum 
huraanum,  sedad  mcum  divinum.  In  praeraissa 
enira  quoestione,  et  consimilibus  quas  quaerit 
Dorainus  a  beato  Job  ,  ibidem  significatur  hu- 
mana  infirmitas,  et  denotatur  divina  potestas, 
prout  iunuit  sanctus  Gregorius. 

1.  '  «  Spiritus  ergo  sanctus,  insinuans  esces- 
sivam  limpiditatem  intellectualem  beati  Joan- 
nis,  ait  :  Aquila.  »  Et  hoc  merito;  ut  enim  ait 
Comraentator,  scilicet  Episcopus  :  «  Aquila  est 
avis  regia 


Aqaila, 


qualita- 

les. 


altifera,  citivola,  ad  aliracntum  a  *'''  "" 

gia,  et 

longe  videndum  habet  acumen  preecipuum,  et  ejusdem 
ad  prosequendum  illud  velocitatem  volatus, 
suos  raotus  prudcntia  naturali  dirigit,  radium 
solarem  in  sua  virtule  radiantem  intuitu  di- 
recto  et  irreverberato  conspicit.  »  Hsec  ille  :  et 
quasi  idem  alius  commentator,  scilicet  Abbas, 
ibidem.  Et  de  hoc  Ambrosius  bene  '.  Et  Gre- 
gorius  " :  «  Aquila,  iuquit,  ad  sublimia  volat. 


'  Job,  .xx.M.\-,  27.   -  2  Greg.,  Momt.,  lib.  -xxxi,  ■»^<"-«''.  l''^-  XXI.\,  c.  xvi,  n.    il.  -  »  Ambros.,  w 

c.  XIX, al.  XLVU,  n.  !)i.-  s  Aug..  in  Joan.,  Uacl.  xxxvi,  Heimm.,  lib.  V,  c.  xviii,  n.  CO.  -     (.rej,-.,  in  Ezech., 

n.  S.  —  ♦  Ezech.,  i,  5-iO.  -   '  Aimc,  iv,  6,  7.  —  !'''•  1.  liom.  iv,  n.  2. 

«  Aug.  de  Conc.  Eoanrj.,  lib.  1,  c.  vi,  n.  9.  —  '  Greg.,  (a)  Ccet.  edit.  Bguratur. 


PROCEMIUM. 


243 


et  irreverberatis  oculis  solis  radiis  intendit.  » 
Talis  spiritualiter  fuit  beatus  Joannes  in  secre- 
tis  coelestibus ,  et  in  contemplabilibus  scrutan- 
dis.  Unde  Augustinus  ait  '  :  «  Joannes  super 
nubila  infirmitatis  humanee  velut  aquila  volat, 
et  lucem  incommutabilis  veritatis  acutissimis 
atque  firmissimis  oculis  cordis  intuetur.  »  Et  de 
hac  aquila  sic  volante  Proverbiorum  ^  :  «  Tria 
sunt  difficilia,  »  etc.  Et  sequitur  :  «  Viam  aqui- 
la3  in  ccelo,  »  id  est,  elevafionem  beati  Joannis 
in  speculandis  arcanis  ccelestibus.  Et  de  hac 
aquila  similiter  Job  '  :  «  Sicut  aquila  volans  ad 
escam.  »  Et  ibi  Gregorius '  de  proprietatibus 
ejus.  Et  in  hoc  patet  primum. 

2.  Ista  aquila  superbenedicta  posuit  nidum 

in  arduis  ,  id  est,  mansivum  amorem  in  coe- 

lestibus.  Unde  ibi  Gregorius  ^  :  «  In  arduis  po- 

nil  nidum,  quia  in  supernis  figit  consilium, 

vel  quia  terrena  desideria  despiciens  de  coeles- 

tibus  rimatur  (a).  »  Unde  sibi  competit  illud  "  : 

«  Robustum  habitaculum  tuum  :  »   sed   si  in 

petra  posueris  nidum    tum  ,  id  est ,    in  Jesu 

Christo  :  «  Petra  enim  '  erat  Christus.  »  Ipse 

enim   fuit  amantissimus  Domini  ,   de   quo  *  : 

«  Amantissimus  Domini  habitat  confidenter.  » 

Ubi  enim  est  amor,  id  est  habitatio  animse. 

Unde  Aagustinus  '  :  «  Amando  enim  corde  ha- 

B.  Joan-  bitamus.  »  Et  quoniam  totus  amor  beati  Joan- 

Des  po-  jjjg  fyjj.  jjj  [jeum  et  ad  divina,  ideo  in  illis  po- 

dnm   in  suit  nidum.  Unde  et  de  limpida  intelligentia 

divinis.   gyj^  ^  g^  ^g  dilectione  sua  elevata  verificatur  il- 

lud  '" :  «  Ecce  intelliget  servus  meus,  et  exal- 

tabilur,  et  elevabitur,  et  subUmis  erit  valde.  » 

Elevabitur,  inquam  ,  ccelica ,  imo  deifica  con- 

versatione  in  statu.  Et  exaltabiiur  excessiva  et 

ecstatica,  id  est  patiente  ecstasim ,  dilectione 

in  affectu.  Su6h'm2S  erit  valde,  suspensiva  con- 

templationc  in  intellectu. 

Ecstasia     3.  Et  ciuoniam  sic  elevari  tam  in  contem- 

^' ^^' ■''"  plando  divina  secreta,  quam  ia  amando,  non 

fuit  humanae  virtutls ,.  sed  divinae  potestatis  ; 

ideo  merito  subjungitur  hic  :  Numquid  ad  pra- 

ceptuni  tuum  elevabitur?  quasi  dicat  :  Non  ex 

sua  humana  virtute  fuit  beatus  Joannes  eleva- 

tus  dictis  modis ,  sed  ex  mea  duifica  potestate 

sublimante.  Ideo  convenienter  in  figura  ipsius 

Fignpa  dicitur  apud  Isaiam  "  :  «  Implebit  splcndoribus 

'  Aug.,  dr:  Conc.  Evang.,  ubi  sii])!-;!. —  '  I'rov.,  xxx, 
18,  19.  —  '  Job,  IX,  26.  —  *  Gres.,  Moral.,  lib.  IX, 
c.  XVI,  al.  XXXII,  n.  48.  —  '■■  Ibid.,  lil).  XXI,  c.  xix, 
al.  XLVii,  11.  9.'j,  94.  —  ^Num.,  xxiv,  21.—  '  I  Cor..  x, 
4.  —  '  Dcut.,  xxxiil,  12.  —  3  Aug.,  in  Joan.,  tract.  ii, 
n.  11.  —  "  Isa.,   LU,  i:i.  —  "  Ibid.,   LViii,  u.  — 


animam  tuam.  »  Et  ex  hoc  suaj  intelligenticB  b.  joan- 
acutissima   limpiditas.    Et  sequitur  "  :  «  Tunc  °''- 
delectaberis  super  Domino  ,  et  sustollam  te  su- 
per  altitudinem  terrae,  et  cibabo  te  haereditate 
patris  tui :  »  quantum  ad  elevatam  suam  dilec- 
tionem,  et  mansivam  in  divinis  arcanis  specu- 
landis   et  amplesandis.  De  hac    singulari  ac 
magnifica,  et  mirifica  elevatione   Augustinus 
multum   ait  "  ..  <,  Joannes   inspiratus  ait  :  In 
primipio   erat    Verbum ,   et   Verbum   erat   apud 
Deum  ;  transcendit  enim  omnia  corporafia,  et 
seipsum,  et  etiam  choros  angelorum;  »  id  est, 
quantum  ad  rem  contemplandam  :  «  nisi  enim 
se  transcendi.sset,  nunquam  pervenisset  ad  illud : 
Inprincipio  erat  Verbum,  etc.  »  Similiter  de  sua 
in  prsedictis  Chrysostomus  bene  et  multum'*.  Et 
Gregorius  '^  :  «  Ideo  aquila  desuper  ipsorum 
quatuor.  »  Et  idem  :  «  Quia  Joannes  per  hoc, 
quod  in  principio  Verbum  vidit,  etiam  super 
semetipsum  transiit.  »  Ex  dictis  ergo  patent ,  et 
subtilis  limpiditas  beati  Joannis  in  ccelestibus 
ac  divinis  specuIancUs ,  et  elevati  sui  amoris 
sublimitas,  a  solo  Deo  ad  prcedicta  elevabihtas, 
et  hujus  elevationis  auctoritate  humana  impos- 
sibilitas.  Ut  dictum  est ,  ex  iis  pateut   causaj    {,^„5,^ 
hujus  sacri   Evangelii  ,   quod  est   secundum  <!"«  efa- 
Joannem.  Causa  enim  efficiens  principalis  est  £1™'"- 
ipse  Filius  Dei,  qui  revelavit  arcana  contenta  liisecun. 
in  hoc  Evangelio  beato  Joanni.  Causa  vero  se-    j^_ 
cundaria  efflciens  et  ministerialis,  fuit  beatus  ^«m- 
Joannes,  inspiratus  spiritu  Dei,  ut  dictum  est.     *^^'i"' 
Causa  vero  materialis,  divinitas  Jesu  Christi  et  Tis'lj'nV. 
humanitas,  ac  opera  dispensationis,  et  docu-    '^^'" 
menta  Filii  Dei.  Unde  Augustinus  "  :  «  Joannes  m.'"'^^' 
ipsam  maxime  deitatem  (6)  Jesu  Christi ,  qua 
Patri  est  ffiqualis,  intendit,  eamque  prfflcipue 
suo  Evangelio,  quantum  inter  homines  sufficere 
credidit,  commendare   curavit.   Itaque  longe     cansa 
tribusaliis  superius  fertur. »  "  Facies  aquilce  desu-  formaiis 
per  ipsorum  quatuor.  Causa  vero  formalis  ,  ouce  ^J"'^^'" 
est  modus  agendi,  est  narrativus,  et  ccrtitudi-  lii- 
nalis,  et  exquisitus.   Ut  enim  dicit  Chrysosto- 
mus  '»  :  «  Hic  Evangehsta  in  sentenfiis  acutissi- 
mus  est,  et  in  miraciilis  enarrandis  non  mul- 
tum  studuit ,  sed  maxime  in  concionibns  et 
locutionibus    Christi  ad  populum  :  unde  am- 
plius  narrat  sacra  Christi  documenta,  quam  mi- 

'2  Ibid.,   14.  —   1'  Aug.,  1«  Joan.,  tracf,    i,   u.  S.  — 
1*  Clirysost.,  in  Joan.,  hom.  i.  —  'S  Oreg.,  in  Ezec/i 
boin.   jv,   n.  3.   -   '6  Aug.,  de  Conc.  Evang.,  lib.  l' 
c.  IV,  n.  7.  -  1'  Ezech.,  i,  10.  -  18  Chrysost.,  l'roIo«. 
in  Joan. 
(a)  Apud  Greg.  nutritur.  —  (i)   1/.  diviuitatein. 


244 


EXPOSITIONIS  IN  EVANGELIUM  SANCTI  JOANNIS 


Causa 

(ormalis 

KvangQ- 

lii    ejus- 

dem. 

Causa 
formalis 
ejuadem 
duplex. 


Quaastio 
priraa  de 

bujus 

doctrins 

necessi- 

tate. 

Finis 

omDis 

scien- 

Vm  est 

assecu- 

tio  lieati- 

tudinis. 


Jesus 
Cliristus 

auctor 
imme- 

diatus 
doctrin» 
evange- 

licfB, 


racula.  »  Causa  vero  formalis,  qutc  consistit  in 
librl  divisione ,  patebit  infra.  Causa  vero  lina- 
lis  propinqua,  est  inductio  lidei  incredeutibusj 
causa  vero  linalis  consummativa  et  (a)  ultima, 
assecutio  vitce  sefernse.  Unde  ait  '  :  «  Hfcc 
scripta  sunt,  ut  credatis,  quia  Jesus  est  filius 
Dei,  et  ut  credentes  vitam  liabeatis  teternam.  » 

His  prajmissis  ad  evidentiam  dictorum,  quffl- 
runtur  septem  qusestiunculffi,  quarum  prima  est 
de  hujus  doctrinaj  necessitate,  et  videtur  quod 
sit  superflua  nec  suscipienda.  Nam  dicitur  ^  : 
«Non  addetisadverbum,quod  vobisloquor,nec 
auferetis  ex  eo.  »  Et  '  :  «  Quod  praecipio  tibi, 
hoc  tantum  facito ,  nec  addas  qui  Jquam  ,  nec 
minuas.  »  Doctrina  ergo  Veteris  Testamenti  est 
sufflciens,  nec  uUa  alia  ei  addenda.  Item  finis 
omnis  veraj  scientim  et  doctrinaj,  est  assecutio 
beatitudinis,ut  ait  Augustinus  * : «  Philosophi  non 
videntur  laborasse  in  studiis  suis,  nisi  ut  invcni- 
rent  quo  modo  vivendum  esset  accommodate 
ad  beatitudinem  capessendam.  »  Sed  doctrina 
Veteris  Testamenti  ducit  ejus  observatores  ad  vi- 
tam  seternam  ^'  :  «  Si  vis  ingredi  ad  vitam,  serva 
mandata  :  »  ergo,  ut  prius.  Item,  quanto  doc- 
trina  est  compendiosior,  tanto  commendabi- 
lior  "  :  «  Verbum  abbreviatum  fecit  Deus  super 
terram.  »  Compendiosa  ergo  doctrina  Veteris 
Testamenti  est  commendabilis  et  sutDciens  : 
quare ,  ut  prius. 

Ad  contrarium  argumentatur.  Illa  scientia  est 
mehor,  qu£e  est  figurata  per  aham ,  quam  illa 
qua3  est  figura  ejus  :  sed  Vetus  Testamentum  est 
figura  Novi  Testamenti,  ait  Augustinus  '.  No- 
bilior  ergo  est  scientia  Novi  Testamenti  quam 
Veteris,  et  magis  necessaria.  Item  illa  scientia, 
qu£B  est  suppletiva  alterius  ,  est  magis  necessa- 
ria.  Talis  est  scientia  evangelica  respectu  lega- 
lis  '  :  «  Non  veni  solvere  legem ,  sed  adim- 
plere. »  Ergo  ut  prius  :  quod  est  concedendum, 
tum  ratione  auctoritatis  Jesu  Christi,  auctoris 
immediati  doctrinoe  evangelica;,  tum  ralione 
ejus,  de  quo  est,  quia  est  de  Jesu  Christo  Deo 
et  homine,  et  de  mysteriis  suee  incarnationis ; 
tum  ratione  modi  procedendi ,  quia  est  celsior 
et  compcndiosior  in  Evangeliis;  tum  ratione 
majoris  immediationis  ad  finem  :  ut  enim  ait 
Augustinus  »:  «  Vetus  (6)  Testamentum  dicitur  ob 

<  luf.,  XX,  31.  —  2  Deul.,  IV,  2.  —  ^  Ibid.,  xii,  32. 
—  •  Aug.,  de  Civit.  Dci ,  lib.  XVIll,  c.  XLI.  — 
«  Mntt/i.,  XIX,  n.  —  8  liom.,  IX,  28.  —  '  Aug.,  cont. 
Fausl.,  lib.  XII,  c.  iii.  —  •  Matlh.,  v,  17.  —  «  Aug., 
de  Civit.  Dei,  lib.  X,  c.  xxv.  -  i»  Ibid.,  lib.  XVI, 
c  XXVI,  n.  2.  —  "  Gal.  i,  8.  —  "  Deut.,  svii ,  6. 


promissa  carnalia  :  »  Novum  autem  ob  coe'estia 
promissa  e  contrario.  Et  ad  objecta  respon- 
dendum,  quod,  sicut  ait  Augustinus  '"  :  «  Quid 
est  Novum  Testamentum,  nisi  revelatio  Veteris? 
et  quid  est  Vetus,  nisi  Nbvi  occultalio?»  Est 
ergo  addere  ad  doctrinam  Veteris  Teslamenti 
appositione  falsitatis ,  sive  pravoe  expositionis , 
et  sic  loquuntur  auctores  indiflerenter,  ut  patet 
ibi  in  Glossa.  Et  consimili  modo  loquitur  Apo- 
stolus  "  :  «  Licetangelus  evangelizet  vobis  aliud, 
quam  evangelizatum  est,  anathema  sit  :  »  ubi 
ait  Glossa  :  «  Non  dico  plus ,  sed  praeterquam 
est  evangelizatum.  »  Item  est  aliquid  addere 
scienliae  ad  majorem  revelationem  et  elucida- 
tioncm,  et  sic  est  addita  sapientia  evangelica 
legali,  ut  dictum  est.  Vel  est  addere  ad  majorem 
completionem  et  perfectionem,  et  sic  adhuc 
doctrina  evangelica  est  superaddita  doctrinffi 
legis.  jtem  contingit  aliquid  superaddere  doc- 
trinas  ad  ampliorem  confirmationem  et  firmio- 
rem  testificationem,  et  sic  Novum  Testamen- 
tum  est  superadditum  Veteri  "  :  «  In  ore  duorum 
vel  trium  testium  stabit  omne  verbum  :  »  ibi 
Glossa  :  «  Duo  testes,  Vetus  et  Novum  Testa- 
mentum;  Ires  testes,  Prophetae,  Evangeliura, 
et  Apostoli,  »  ut  ait  simphciter  Glossa  ibidem. 
Per  haec  ab  objecla,  quia  licet  prajcepta  legis 
ducant  ad  vitam  ffiternam,  tamen  non  ducunt 
nisi  prout  implentur  in  fide  operante  per  dilectio- 
nem ;  et  quia  fides  et  charitas  docentur  et  sua- 
dentur  in  Evangelio  ab  ipso  Salvatore  "  :«  Hoc 
est  pr.eceptum  meum,  ut  diligatis  invicem,  si- 
cut  dilexi  vos  :  »  et  cum  haec  consilia  evangelica 
superadduntur  "'  :  «  Si  vis  perfectus  esse,  vade 
et  vende  omnia  quffi  habes  :  »  et "  :  «  Non  veni 
solvere  legem,  sed  adimplere,  »  ut  patet  ibi- 
dem  :  ideo  doctrina  evangelica  non  est  super- 
flua,  sed  utihs  el  necessaria.  In  Joanne  (t)  '^  : 
«  Lex  per  Moysen  data  est ;  gratia  et  veritas  per 
Christum.  »  Ibi  .\ugustinus  '■"  de  excellentia 
Evangelii  respectu  legis,  ut  patebit  ibidem. 

Secundo  quaeritur  de  hujus  doctrinae  nuncu- 
patione,  quare  sciUcet  vocatur  £i)a/ige/ica :  Evan- 
gelium  enim  est  bonus  nuntius  vel  bona  annun- 
tiatio,  ut  ait  Augustinus  '*  contra  Faustum.  Scd 
tunc  oljjicitur  :  Quod  est  commune  omnis  scien- 
tiae,  non  debet  appropriari  :  sed  omnis  doc- 

'3  Joan.,  XV,  12.  —  '•  Matth.,  xix,  21.  —  "  Mattli.,  v, 
17.  —  '8  Joan.,  1,  17.  —  "  Aug.,  in  Joun.,  tracl.  lli, 
n.  14-20.  —  "  Id.,  cont.  Faust.,  lib.  II,  c.  il. 

(a)  Cat.  edit.  est.  —  (6)  Ccet.  edit.  add.  autem.  — 
(c)  Ccet.  edit,  Joauues. 


NoTum 
Tetta- 
mentam 
qutd ,  et 
quid  Ve- 
tus. 


Ouaestio 
secunda 
de  liujus 
doctrinae 
nuncu- 
patione. 


PROCEMIUM. 


245 


trina  est  de  bono  et  de  difQcili :  omnis  enim 
ars  circa  bonum ,  ut  dicitur  in  Ethicis  '  :  ergo 
non  debet  appropriari  huio  doctrinae.  Item,  ut  ait 
Augustinus  -,  «  cum  aliquid  bonum  annuntiatur, 
potest  dlci  Evangelium  :  »  sed  sic  est  in  omni 
saluiari  doctrina;  unde  Apostolus  suam  doclri- 
nam  vocat  Evangelium  ^ :  «  Notum  facio  vobis 
Evangelium,  »  etc.  Ergo  ut  prius.  Et  ad  istam 
queestionem  respondet  Ctirysostomus  *  bene , 
ubi  ait :  «  Evangelium  hoc  opus  decenter  voca- 
vit;  etenim  supplicii  destructionem,  et  pecca- 
torum  solutionem,  et  justitiam,  et  sanctifica- 
tionem,  et  redemptionem,  et  adoptionem,  et 
haereditatem  ccElorum,  et  cognationem  ad  Fi- 
Uum  Dei  omnibus  venit  annuntiare,  inimicis, 
ingratis,  et  his  qui  in  tenebris  sedebant.  »  JHcec 
ille.  Ob  ergo  multitudinem  bonorum  collafo- 
rum  a  Fiho  Dei,  et  promissorum  quse  continen- 
tur  in  doctrina  Christi,  merito  dicitur  Evange- 
lium.  Unde  Chrysostomus  ^  :  «  Quae  autem  a  pis- 
catoribus  annuntiata  sunt,  etiam  proprie  et 
principaliter  Evangelia  vocantur,  non  tamen 
quia  certa  et  immobiUa  solum  sunt  bona,  et 
supra  dignitatem  nostram,  sed  quoniam  cum 
facilitate  omni  nobis  donata  sunt :  neque  enim 
quia  laboravimus  et  fatigati  sumus ,  sed  quia 
dilecli  futmus,  a  Deo  solum  suscepimus.  »  Haec 
ille.  Et  de  hoc  Augustinus  "  :  «  Inter  omnes 
divinas  auctoritates,  quaesacrislilteris  continen- 
tur,  Evangehum  merito  praecellit :  quod  (a)  Les 
et  Prophetai  futurum  pronuntiaverunt,  hoc  re- 
velatum  atque  completum  in  Evangeho  demon- 
Docirina  stratur.  »  Haec  ille.  Licet  ergo  omnis  doctrina 
Evange-  gaJutaris  sit  boni  annuntiativa,  tamen  doctrina 
evangelica  antonomastice  est  amplms  et  per- 
fectius  majorum  bonorum  annuntiativa.  Unde 
Chrysostomus  '  :  «  Iste  liber,  scilicet  Evange- 
lium  Matlhfei,  est  apotheca  gratiarum  :  sicut 
enim  in  apolheca  divilis  alicujus,  liomo  omnis 
quod  desiderat  invenit,  sic  in  libro  isto  omnis 
anima  quod  necessarium  est  invenit. »  Haec  ille, 
et  per  haec  ad  objecta  :  licet  enim  aliae  doctrinfe 
vel  scientiae  sint  de  bono,  et  etiam  ad  bonum, 
secundum  magis  et  minus,  prius  et  posterius, 
tamen  sacra  doctrina  evangelica  per  amplius  et 
perfectius  est  de  bono ,  ct  bonorum  annuntia- 
tiva  et  luturorum  bonorum  promissiva,  quam 

'  Arist.,  Elhic,  lib.  1 ,  c.  I.  —  *  Aug.,  cont.  Faust., 
Ub.  II,  c.  u.—  3  Gal.,  I,  11.—  •  Chrysost.,  in  Matlh., 
hoin.  I,  n.  2.  —  '  Ibid.,  piiulo  post.  —  '  Aug.,  de 
Conc.  Evang.,  lib.  I,  c.  i.  —  '  Inio  auctor  Oper. 
imperf.  in  Maltli.,  honi.  I,  iii  princ.  —  ^  Rom.,  ii,  16. 
—  »  Aug.,  cle  Conc.  Evani/.,  lib.  1,  c.  vii,  u.  li.  — 


aliae  scientiffi.  Vere  enim  Evangelium  est  virtus 
omni  credenfi  :  Aposlolus  vero  vocat '  doctri- 
nam  suam  Evangelium  merito,  quia  derivata  est 
ex  Evangelio  in  nullo  ab  eo  discordans. 

Consequenter  quasritur  tertio  de  hujus  doc- 
triDcB  auctore,  quis  debuit  eam  tradere  vel 
scripsisse.  Et  videtur  quod  Filius  Dei ,  sicut  ob- 
jiciunt  pagani,  qui  tribuunt  excellentissimam 
sapientiam  Christo ,  tamen  sicut  homini  sapien- 
tissimo,  prout  recitat  Augustinus  '  :  ex  quo 
enim  fuit  summe  sapiens ,  ipse  debuisset  scrip- 
sisse  Evangelium,  ut  esset  majoris  auctoritatis, 
sicut  objiciunt.  Item  objiciunt,  ipsum  tribuisse 
amplius  discipulis,  qui  scripserunt  Evangelia, 
quam  sibi  ipsi  magistro.  Itemlaus  sapientis  est, 
communicari  suam  sapientiam,  et  dicto,  et 
scripto  1"  :  o  Quam  sine  invidia  communico.  » 
Et  "  :  «  Sapiens  (6)  verbis  se  producit.  »  Ergo 
si  Christus  scripsisset  Evangelia,  amplior  essel 
commendatio,  ut  videtur.  Item  si  FiUus  Dei 
Evangelium  scripsisset,  minor  esset  occasio 
errorum,  quia,  ut  recitat  Augustinus '-,  multi  alii 
scripserunt  Evangelia,  quibus  non  est  creden- 
dum  :  et  eadem  ratione  non  crediderunt  multi 
Evangeliis  scriptis  a  discipulis.  Ad  istud  res- 
pondet  Augustinus  ",  ubi  ait  :  «  Omnibus  disci- 
pulis  per  hominem,  quem  asssumpsit,  tanquam 
membris  sui  corporis  caput  est.  Itaque  cum  illi 
scripserunt  quae  illo  ostendit,  nequaquam  di- 
cendum  quod  ipse  non  scripserit,  quando- 
quidem  membra  ejus  id'  (c)  operata  sunt,  quod 
dictante  capite  cognovorunt.  Quidquid  autem 
ille  de  suis  factis  et  dictis  nos  legere  voluit,  hoc 
esse  scribendum  illis  tanquam  manibus  suis 
imperavit.  »  Haec  ille.  Sic  ergo  disposuit  Filius 
Dei,  qui  est  sapienfia  Patris,  quod  ipse  Evan- 
geliuin  prsedicaret,  et  miracula,  quae  in  eo  enar- 
rantur,  faceret,  et  deinde  per  apostolos  doc- 
trina  evangelica  publicaretur,  et  a  sacris  Evan- 
gehstis  tempore  congruoin  scriptis  redigeretur. 
Ad  primum  autem  respondet  Augustinus  '*, 
quasi  contra  arguendo,  objioientibus  praedicta, 
quod  Philosophi  nobilissimi  apud  eos  nihil  de 
se  scripserunt,  sicut  «  Pythagoras,  quo  in  con- 
templativa  virtute  Graecia  nihil  clarius  habuit : 
et  tamen  nec  de  se,  nec  de  ulla  re  aliquid  scri- 
psisse  perhibetur.  Similiter  Socrates,  quem  ia 

1»  Sap.,  vii,  13.  —  "  Eccli,,  XX,  29.  —  '=  Aug.,  ubi 
supra.  —  "  Ibid.,  c.  xxiv,  n.  54.  —  '*  Ibid.,  c.  vil, 
n.  12. 

(a)  Al.  oxcellil,  :   quod  euiui.—  (i)  Vutg.  prcemitt, 
iu.  —  (c)  Ctet.  cclit.  ideo. 


246 


KXPOSITIONIS  IN  EVANGELIUM  SANCTI  JOANNIS 


activa  prsetulerunt,  qua  mores  informantur,  ni- 
hil  scribere  voluit.  »  Et  ideo  pagani  prajdicti 
non  debebant  redarguore  Filium  Dei  de  hoc, 
quod  non  scripsit  Evangelium  :  maxime  cum 
ipse,  qui  est  caput,  Evangelium  scripsit,  disci- 
pulis  suisscribentibus,qui  erantejusmembra,ut 
dictum  est,  et  per  hoc  ad  aliud.  Ad  aliud  vero 
quodobjicitur,  respondendum,  sicut  respondet 
Attgustinus,  quod  non  cst  simile  de  aliis  qui 
scripserunt  suas  doctrinas,  quas  forte  nuncu- 
paverunt  Evangelia  :  quia  non  Christo  dictante 
scripserunt,  nec  fuerunt  recepta  in  authenlico 
canone,  sicut  Evangelia  vera,  quae  scripserunt 
sacri  Evangeiistae. 

Quarto  quseritur  de  unitate  doclrinse  evau- 
gelicEe,  an  debuit  tradi  ab  uno  Evangelista,  et 
in  uno  Evangclio,  an  a  diversis  et  in  multis 
Evangeliis.  Et  videlur  quod  unum  debet  esse 
EvangeMum  :  quia,  sicut  habitum  est,  Christo 
dictante  Evangelia  sunt  scripta.  Si  ergo  idem 
spiritus  in  uno  Evangelista,  slcut  in  pluribus, 
unum  sufDcit  Evangelium.  Itcm  in  Ezechiele  '  : 
«  Quatuor  facies  uni ;  »  supra  quod  Gregorius  * : 
«  Quod  unus  Evangelista  senlit,  hoc  et  alii  tres. » 
Unum  ergo  Evangelium  sufficiebat.  Item  quanto 
doctrina  compendiosior,  tanto  commendabilior, 
ut  habitum  cst  ■'  :  «  Consummationem  enim  et 
abbreviationem  faciet  Dominus  super  terram.  » 
Et  *  :  «  Verbum  abbreviatum  fecit  Dominus  su- 
per  terram.  »  Ergo  ut  prius.  Item  aut  Evange- 
lium  unius  Evangelistaj  sufliciebat,  et  si  sic,  alia 
superfluunt;  aut  non  sufiiciebat^  et  si  sic,  insuf- 
ficienter  fuit  traditum.  Item  ex  hoc  quod  sunt 
quatuor  Evangelia  a  diversis  scripta,  videtur 
quod  sint  occasiones  errorum,  quia  in  multis 
videntur  dissonantes  EvangelistEe,  sicut  opponit 
Chrysostomus  '  et  quajrit :  «  Quid  igitur?  non 
sufflciebat  unus  Evangelista  dicere  ?  »  quasi  di- 
cat  :  Sic.  Ergo  ut  prius.  Et  ad  istam  quaestio- 
nem  respondendum  est,  quod  sic  disposuit 
Filius  Dei  ad  majorem  manifestalionem  veritatis 
enuntiatae  in  Evangeliis,  quod  quatuor  scribe- 
rent  illa.  Unde  Chrysostomus  "  :  «  Quod  qua- 
tuor  qui  scribunt,  nec  secundum  cadem  tem- 
pora,  nec  in  eisdem  locis,  cum  neque  conve- 
nissent  et  coUocuti  fuissent,  velut  tamen  ab  uno 
ore  omnia  loquuntur  :  maxima  veritatis  de- 
monstratio  haec  fuit.  »  Hasc  ille.  Item  sic  ordi- 

'  Ezecli.,  I,  6.  —  2  Grfig.,  in  Ezeclt.,  hoiu.  iii,  u.  1. 
—  '  ha.,  X,  22.  —  »  liom.,  ix,  28.  —  s  Clirysost.,  in 
Matth.,  hom.  1  ,  n.  2.  —  "  Ibid.  conseq.  —  '  Ua., 
XLiv,  8.  —  *  Chrysost.,  loc.  cit.  —  9  ij,^  ;„  Joan., 


navit  Deus  ad  majorem  attestationem  dc  ipso, 
et  de  operibus  dispensationis  sum,  ut  in  ore 
duorum  esset  verum  testiraonium.  De  Apostolis 
cnim  dicitur  '  :  «  Vos  testes  mei.  »  Sed  si  om- 
nino  eadem  dicerenf,  ac  repeterent,  aliqua  su- 
perfluerent;  si  vero  omnino  diversa  dicerent, 
non  essent  consonanler  testificantia.  Unde  Chry- 
sostomus  '  :  «  Quod  in  quibusdam  dissonant 
Evangelista3,  maximum  signum  veritatis  est  :  si 
enim  pcr  omnia  consonarent  cum  certitudine, 
nullus  inimicorum  crederet  quod  non  contra- 
dicentes,  ex  complacito  quodam  modo  humano 
scripserunt.  Nunc  autem  quae  videtur  in  parvis 
esse  dissonantia  omnium,  liberat  eos  suspicione, 
quando  in  capituhs,  id  est,  in  principalibus  et 
in  his,  quce  continent  vitam  nostram,  et  in  his 
qua;  constituuntprfedicationem,  nequaquam  ali- 
quis  eorum  dissonans  apparet,  sicut  quod  Deus 
factus  est  homo,  et  quod  miracula  fecit,  et  quod 
crucifixus  est,  et  sic  de  aliis  mysteriis  incarna- 
tionis,  circa  quas  multam  invenimus  consonan- 
tiam.  »  Haec  ille,  et  ibi  bcne  de  hoc.  Similiter 
Chrysostomus  '  :  «  Unus  erat  spiritus,  qui  mo- 
vebat  omnium,  scilicet  Evangelistarum,  animos, 
ideo  multam  circa   enuntiationem  demonstra- 
runt  concordiam.  »  Item  sic  ordinavit  et  voluit 
Deus  ad  nostram  eruditionem,  prout  ait  Augus- 
tinus  '"  :«  Quod  Evangehsta;  eadem  non  eodem 
modo  dixerunt,  ideo  fuit,  ut  discamus  res  ver- 
bis,  non  rebus  verba  prseponere,  nihilque  in 
loquente   quterere,   nisi   voluntatem,    propter 
quam  insinuandam  verba  proponuntur.  »  Hsec 
ille.  Et  de  hoc  Augustinus   bene  sic  ait  "   : 
«  Quaravis  autem  singuli  eorum  suum  quem- 
dam  ordinem  narrandi  tcnuisse  videantur,  non 
tamen  unusquisquc  eorum,  veluti  alterius  pne- 
cedentis  ignarus,  voluissc  scribere  reperitur, 
vel  ignorata  preetermisisse,  qu8e  scripsisse  alius 
invenitur;  sed  sicut  unicuiquc  inspiratum  est, 
non  superfluam  cooperationem  sui  laboris  ad- 
junxit.  »  Hsec  ille.  Et  per  hoc  ad  objecta  :  quia 
unumquodque  Evangelium  suflicit  quantura  ad 
ea  quee  enarrat,  sicut  inspiratum  fuit  Evange- 
listfe;  quin  tamen  Evangelista  dicta  aliqua,  vel 
aliqua  miracula  omiserit,  quoe  alius  enarrat,  non 
est  inconveniens,  ut  visum  est.  Ut  enim  dicitur 
in  Prologo  Chrysostomi,  hic  Evangelista,  sci- 
licet  Joannes,  pertransiit  annum  (u)  Paschate  in 

houi.  IV,  al.  III,   n.  1.  —  '•   Aug.,  de  verb.  Dom., 
serm.   xi,   al.   LXXi,   viii,  13.  —  "  Aiig.,  (le  Conc. 
Evaitrj-,  lib.  I,  c.  11,  u.  4. 
(a)  Leij.  a. 


PROCEMIUM. 


247 


Confor- 

mitas 

Evange- 

liatarum 


Quinla 

quastio 
de  doc- 
trinaa 
Evange- 
iiccB  auc- 
toribus. 


Pascha  integrum,  in  quo  nonnisi  tria  fere  Christi 
miracula,  scribit  :  nec  propter  hoc  debent  dici 
Evangelia  dissonantia.  Unde  Beda  ' :  «  Cum  sint 
quatuor  EvangelistaB,  non  tam  quatuor  Evan- 
gelia,  quiim  unum  quatuor  librorum,  non  aetate 
consonum,  ediderunt.  Sicut  enim  duo  versus 
eamdem  prorsus  heibentes  materiam,  pro  di- 
versitate  metri  et  verborum  duo  sunt,  et  ta- 
men  uon  nisi  unam  continent  sententiaui;  sic 
Evangelistarum  libri  cum  sint  quatuor,  unum 
continent  Evangelium,  quia  unam  doctrinam 
faciunt  de  fide  catholica.  »  Heec  ille.  Et  per  hoc 
patet  responsio  ad  objecta. 

Quinto  cpjasritur,  an  doctrina  evangelica  de- 
buit  tradi  ab  illis,  a  quibus  est  tradita.  Et  vide- 
tur  quod  non  :  ex  quo  enim  fuerunt  Evangelia 
scripta  a  discipulis  Filii  Dei,  siout  membris  ejus 
ipso  dictaute,  ut  visum  est;  ergo  magis  debue- 
runt  scribi  ab  illis,  qui  fuerunt  cum  Christo  in 
carne;  non  ergo  a  beato  Luca,  vel  a  beato 
Marco.  Item  qu8eritur  de  ordine  :  quod  Evan- 
gelium  enim  Joannis  debuit  praeordinari,  vide- 
tur,  eo  quod  tractat  de  divinitate  Filii  Dei;  et 
deinde  Evangelium  Matthaei,  qui  fuit  Apostolus, 
et  curo  Christo  in  carne.  Item  quoeritur,  cum 
Mattheeus  habuerit  beatum  Marcum  tanquam 
sui  Evangelii  breviatorem,  quare  bcatus  Lucas 
non  habuerit  consimilem  breviatorem.  Ad  pri- 
mum  respondendum  est  secundum  Chrysos- 
tomum,  qui  ait  ^  quod  «  duo  ex  discipulis,  et  duo 
ex  ApostoUs  scripserunt  Evangelia,  quia  nihil 
ad  honoris  amorem  faoiebant,  sed  ad  utilitatem 
omnia.  »  Ideo  concessum  fuit  discipulis  scri- 
bere  cum  apostolis  :  et  eequalis  auctoritatis  sunt 
Evangelia  scripta  a  disoipulis,  sicut  scripta  ab 
aposlolis,  ut  ait  Augustinus ',  nec  imparem  ha- 
bent  auctoritatem.  Quorum  discipulorum,  unus 
erat  Pauli,  alius  erat  Petri,  ut  ait  Chrysosto- 
mus '.  Item  hoc  fuit  factum  ad  significandum, 
quod  non  solum  majores  debebant  fidem  an- 
nuntiare,  et  gloriam  Dei  prtedicare,  sed  etiam 
minores.  Ideo  concessum  fuit  discipulis  scri- 
bere  Evangelia  cum  apostolis.  Ad  aliud  res- 
pondet  Auguslinus  ^  sic  :  «  Alius  fuit  eis  (a)  ordo 
cognoscendi  atque  prjEdicandi,  ahus  autem 
scribendi.  Ad  cognoscendum  quippe  atque 
prcEdicandum  primi  fuerunt,  qui  secuti  Domi- 
num  in  carne  praesentem  docentem  audierant, 

'  Bed.,  in  Marc,  in  princ.  —  ^  Chrysosl.,  in  Maith., 
hom.  I,  n.  2.  —  3  Ang.,  cont.  Faust.,  lib.  II,  c.  il.  — 
*  Clirysost.,  in  Mutth.,  liom.  i,  n.  2.  —  s  Aug.,  ile 
Conc.  Evong.,  Ub.  I,  c.  u,  u.  3.  —  =  Ibid.,  c.  iii. 


facientemque  miracula  viderant,  atque  ex  ejus 
ore  ad  evangelizandum  sunt  missi.  Sed  in  con-  ordo 
soribendo  Evangelio,  quod  divinitus  ordinatum  ^'*°^^' 
esse  oredendum  est,  ex  numero  eorum,  quos 
ante  passionem  Deus  elegit,  primum  ultimum- 
que  locum  duo  tenuerunt  :  primum  Matthaeus, 
ultimum  Joannes;  ut  reliqui  duo,  qui  ex  illo 
numero  non  erant,  sed  tamen  Christum  in  illis 
loquentem  secuti  erant,  tanquam  filii  amplec- 
tendi,  atque  per  hoc  in  loco  medio  constituti, 
utroque  ab  eis  latere  munirentur.  »  Hosc  ille. 
Ad  aliud  respondet  Augustinus  "  ;  «  Quod  enim 
Matthaeus  habuit  breviatorem,  forte  non  sine  ali- 
quo  mysterio  fuit.  Ille  enim  qui  regiam  perso- 
nam  Christi  narrandam  susceperat,  habuit  tan- 
quam  comitem  adjunctum,  qui  sua  vestigia  quo- 
dam  modo  sequeretur;  Lucas  autem,  oujus  circa 
sacerdotium  Christi  erat  intentio,  non  habuit  : 
sacerdos  enim  (6)  in  Sancta  Sanctorum  solus  in- 
trabat.  »  Et  ibi  bene  de  hoc. 

Consequenter   sexto    quseritur    de    qualitale    Sexis 
modi  hujus  sacrae  doctrinae,  an  debeat  esse  nar-  ^"q^aU- 
rativus.  Et  videtur  quod  debeat  esse  ratiocina-  tate  mo- 
tivus,  quia  doctrina  evangelica  est  ad  elidendas  '''ga^°^° 
hsereses,  et  ad  convincendos  haereticos.  Unde  ' :  doctrin» 
«  Parati  ad  satisfaciendum  omni  poscenti  ratio- 
nera.  »   Sed  doctrina  ratiocinativa  ad  ista  est 
aptior  :  ergo  debet  esse  talis.  Item  ait  Augusti- 
nus  *  :  «  Ad  discendum  proceditur  auctoritate 
et  ratione  :  tempore  auctoritas,  re  ratio  prior 
est.  Auctoritas  imperit»  multitudini  salubrior, 
ratio  eruditis.  »  Htec  ille.  Sed  doctrina  evange- 
lica  est   ad  eruditionem   omnium,  secundum 
Ghrysostomum  ^  :  ergo    debet   esse    utroque 
modo.  Ad  contrarium,  doctrina  evangelica  est  Dootriaa 
ad  inducendam  fidem  '»  :«  Ha?c  sunt  scripta  ut  f.^^ee- 

*  hca  eat 

credatis.  »  Sed  :  «  Fides  non  habet  meritum,  cui  ad  indu- 
humana  ratio  praebet  esperimentum ,  »  ait  "  '=i'^^="° 
Gregorius.  Ergo  non  debet  esse  raliocinativa. 
Quod  est  concedendum  ob  nobilitatem  auctoris 
sacrae  doctrinae  evangelicce,  cui  in  omnibus  cre- 
dendum ;  et  ob  indubitabiicm  veritatem  ipsius 
doctrinae:  et  ob  finis  qualitatem,  quae  est  in- 
ductio  fidei,  ut  dictum  est,  quai  fides  inducitur 
libero  assensu  credcntis.  Rationes  tamen  valent 
ad  nutriendam  fidem  et  confirmandam,  et  con- 
fovendam  :  omnes  tamen  tales  rafiones  sunt 


n.  6.  —  '  1  Petr.,  iii,  13.  —  »  Aiis.,  de  Ord.,  lib.  II, 
c.  IX,  n.  26.  —  '  Chrysost.,  in  Matlh.,  hom.  i,  n.  3. 
—  1«  Juan.,  X\,  31.  —  "  Grcg.,  in  liuumj.,  hom.  xxvi, 
u.  1. 


(a)  Coet,  edit.  ejus.  —  (6)  Uem  autem. 


248 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


Persua- 
sio  quo- 

modo 
Bat. 


Seplima 
qDEestio 
de  doc- 
trina  hu- 
jus  sacri 
Evanga- 
lii. 


radicataB  in  fundamento  fidei.  Et  ad  objecta  res- 
pondendum,  quod  «  lides  attingit  inaccessa, 
deprehendit  ignota,  comprehendit  immensa, 
apprehendit  novissima,  »  ut  ait  '  Bernardus. 
Unde  non  loquitur  beatus  Petrus  de  ratione  co- 
genle  ad  credendum,  qualis  ratio  est  in  hu- 
manis  scieutiis  ad  assentiendum  conclusioni  vi 
demonstrationis;  sed  loquitur  de  ratione  expli- 
cante  ipsam  fidem,  et  ea  quae  sunt  credenda  ex 
fide.  Pondere  enim  auctoritatis  sunt  aliqui  indu- 
cendi  ad  concedendam  veritatem,  ait  '■'  Augus- 
tinus.  Et  per  hsBC  ad  aliud.  Est  ratio  duplex, 
vel  ex  connexione  raliocinationis,  vel  eviden- 
tia  (a)  rei  cognoscibihs.  Prima  dicitur  evacuare 
meritum  fidei;  secunda  explicat  intellectum 
credendorum.  Unde  est  quadruples  cerlitudo. 
Una  est  ex  demonstratione  concludente,  ut  in 
humanis  scientiis.  Item  alia  est  fide  illuminante, 
quffi  est  ^  «  argumentum  rcrum  non  apparen- 
tium.  »  Tertia  est  auctoritalis  pondere,  ut  dic- 
tum  est,  quee  est  certa,  cum  est  miraculis  in- 
choata,  spe  nutrita,  vetustate  fh-mata,  ait  Au- 
gustinus  *.  Item  quarta  est  ex  persuasione  indu- 
cente  :  quae  persuasio  fit  vel  miraculorum  ope- 
ratione,  vel  praemii  promissione,  vel  veritalis 
exemplari  ostensione  :  et  istis  modis  doctrina 
evangelica  certissima. 

Sepfimo  qucsritur  specialiter  doclrina  huj  us  sa- 
cri  Evangelii,  quod  est  de  divinitate  Filii  Dei ,  et 
humanitale,  ut  dictum  est,  et  sicut  patet  in  prin- 
cipio ,  cum  dicitur  :  In  principio  erat  Verbum. 
Ideo  quferitur  qualiter  Apostolus  ausus  est  scru- 
tari  tam  subUmia ;  ut  enim  ait  Chr^sostomus  ^ ; 
«  Deum  non  est  dicere  neque  intelligere  possi- 
bile.  »  Et  idem  Dionysius  *.  Scrutari  ergo  divi- 
nam  majestatem,  videtur  magna  esse  praesump- 
fio.  Unde  Chrysostomus  quserit' :  «  Quid  quaeris 
non  cognoscibilia?  quid  scrutaris  incompre- 
hensibilia  ?  quid  investigas  investigabilia  ?  » 
Ergo  ut  prius.  Item  " :  «  Perscrutator  (6)  majes- 
tatis  opprimetur  a  gloria.  >>  Et  '  :  « Ne  trans- 
grediaris  terminos  antiquos,  quos  posuerunt 
patres  tui.  »  Sed  nullus  fratrum  (c)  ausus  est 
ascendere  ad  scrutinium  majestatis  :  quare  ut 
prius.  Item  "• :  «  Altiora  te  ne  quffisieris,  et  for- 
tiora  te  ne  scrutatus  fueris.  »  Et  ita  ut  prius. 

'  Bern.,  in  Cant.,  serm.  LXXVi,  n.  G.  —  -  Aug.,  de 
div.  LXXXlll  Qucest.,  q.  VI,  non  longe  a  princ.  — 
'  Bebr.,  XI,  1.  —  *  Aug.,  cont.  Epist.  fundam.,  c.  iv, 
n.  5.  —  ^  Chrysost.,  in  Joan.,  hom  I,  n.  2.  —  '  Dion., 
de  Myst.  TheoL,  c.  I.  —  '  Cbrysost.,  in  Juan. ,hora.  VI, 
n.  1.  —  '  Prov.,  XXV,  27.  —  '  Proo.,  xxii,  28.  — 
i»Eccli.,  II!,  22.  —  "  Rom.,  i,  20.  —  '-  Aug.,  in  Joan., 


Item  "  :  M  Invisibilia  per  ea  quae  facta  sunt,  in- 
tellecta  conspiciuntur,  sempiterna  ejus,  id  est, 
Dei ,  virtus  et  divinitas.  »  Debuisset  ergo ,  ut 
videtur,  hic  evangelista  ascendere  ad  praedicta 
per  speculationem  creaturarum,  et  non  ita  in- 
cipere  :  In  printipio  erat  Verbum ,  »  etc.  Item 
per  humanitalem  Jesu  Christi  devenitur  in  cog- 
nitionem  suoe  divinitatis  :  mons  enim  illumina- 
tusasole,  dirigit  in  cognifionem  ip>ius  soU, 
sicut  exemplificat  "  Augustinus  :  ergo  prius  de- 
buisset,  ut  videtur,  Evangelista  determinare  de 
humanitate  Filii  Dei,  quam  de  divinitate.  Et  ad 
ista  respondendum,  sicut  respondet  Augusti- 
nus  "  :«AnimaIis  homo  nonpercipit  ea  quae  Dei 
sunt;  sed  aderit  misericordia  Dei,  ut  .capiat 
quisque  quod  potest.  »  Et  sequitur:  b  Dicere  de  nomode 
Deo,  scilicet  ut  est,  quis  potest?  forsitan  nec  bit^dice- 
ipse  Joannes  dixit  ut  est,  sed  ipse  ut  potuit.  De  ro  po- 
Deo  enim  homo  dicit  inspiratus  a  Deo.  Si  non  '"'p°o' 
esset  inspiratus,  nihil  dixisset ;  '*  de  pectore  enim  inspira- 
Domini  bibebat ,  quod  nobis  propinabat. »  Haec  '"'' 
ille.  Est  ergo  determinare  vel  dicere  aliqua  de 
divina  majestate  secundumipsiusmajestatis  in- 
comprehensibilitatem ,  et  sic  non  potest  homo 
de  ea  determinare,  prout  ait  Damascenus  '^  : 
«  Deum  nemo  vidit  unquam.  »  Et  sequitur  :  « In- 
eflabihs  est,  incomprehensibilis. »  Vel  est  aliqua 
determinare  vel  dicere  de  ipsa  majestate  ex  di- 
vina  inspiratione,  et  sic  impossibile  (li)  est,  ut  ha- 
bitum  estab  Augustino,  et  ut  ait  Damascenus  '* : 
M  Deum  nemo  vidit  unquam ,  nisi  unigenitus 
filius  Dei,  qui  est  in  sinu  Patris,  ipse  enarra- 
vit. »  Et  in Matthceo  (e) '" : «  Quis  novit,  scilicet  Pa- 
trem,  nisi  Filius,  et  cui  voluerit  Filius  revela- 
re  ?  »  Vel  est  aliqua  dicere  vel  determinare  de 
ipsa  divina  majestate ,  audacia  humanae  prae- 
sumptionis,  vel  inflatione  humante  curiositatis, 
ut  fuit  in  Pharisaeis,  qui  "  «cumDeumcognovis- 
sent,  non  sicut  Deum  glorificaverunt.  »  Vel  su- 
perstitione  satanicae  instigationis  ,  ut  fuit  in  hae- 
reticis  :  et  sic  non  est  possibile  aliqua  determi- 
nare  secundum  veritatem  de  divina  majestate  , 
nisi  inspectione  creaturarum  ,  et  in  speculo  eo- 
rum,  prout  ait  Apostolus  ".  Et  quoniam  beatus 
Joannes  fuit  Spiritu  sancto  plenus  ,  ipso  spiritu 
elevante ,  et  summa  arcana  revelante ,  de  divi- 

tract.  II,  n.  5.  —  "  Ibid.,  tract.  i,  n.  1,  ex  I  Cor., 
u,  14.—  '*Aug.,  inJoan.,  tract.  I,  n.  7.  —  "Damasc, 
de  Fid.  Ortltod.,  lib.  I,  c.  i,  cx  Joan  ,  i,  18.  — 
'«  Joan.,  1,  18.  —  "  Matlh.,  il,  27.  —  "  Rom.,  i,  21. 
—  '»  Ibid.,  20.—  (a)  C(et.  edit.  evidentia.-  (A)  Vulg. 
Scrutalor.  —  (c)  Fo7-te  legend.  patrum.—  {d)  Leg.  pos- 
sibiie.  —  (e)  Ca^t.  edit.  Mattbceus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I. 


249 


nitafe  Filii  Dei  determinavit ,  et  ab  ea  incoepit. 

Inde  Chrysostomus  '  :  «  Qui  tonitrui  est  filius , 

qui  dilectus  Christi ,  qui  columna  Ecclesiarum , 

quae  sunt  secundum  orJjem,  qui  claves  habet 

coeli ,  qui  calicem  Christi  bibit ,  qui  recubuit 

supra  pectus  Domini ,  cum  propalatione  multa 

intrat  ad  nos.  »  Et  sequitur '  :  «  Igitur  audia- 

mus ,  ut  non  existenfem  filium  piscatoris  ,  ne- 

que  Zebedaei ;  sed  ejus  (a),  qui  profunda  Dei 

novit. »  Hcec  ille  :  «  Spiritus  enim  ^  scrufatur 

profunda  Christi. »  Et  per  hasc  ad  prius  objecta, 

et  ad  auctoritates  qu.*  prohibent  quaerere  al- 

tiora  vel  scrutari,  spiritu  humano  prcEsumente, 

vel  diabolico  instigante,  non  spirifu  divino  su- 

secanda  Mimante  et  revelante.  Ad  aliud  respondendum, 

^respon-  ^^q^  Evangelista  ea ,  quae  disit  de  divinitate 

Filii  Dei,  Spiritu  revelante  disit :  ideo  ab  illa 

incoepit ,  et  cum  constantia  veritafis  et  fldei  ait : 

Ih pTincipio  erat  Verbum,  etc.  Unde  Chrysosto- 

mus  *  :  «  Vides  verborum  pofestatem  ,  qualifer 

nihil  dubitans  ait :  In  principio,  etc.  Hoc  (b)  enim 

est  magistri,  non  circumferri ,  id  est  vacillare 

in  his,  quae  dicit.  »  Ad  aliud  respondendum  ^ 

quod  Evangelista  hic  determinat  de  divinitate 

Fliii  Dei  et  humanitate;  et  quia  proILxius  prose- 

quilur  sacra  documenta  ef  miraculosa  opera 

Filii  Dei  in  quantum  homo ,  ideo  convenien- 

ter  prjemisit   Verbi   seferni    divinitatem,  sub- 

jungens  ejusdem  incarnationem,  quando  ait  : 

Ve)'bum  caro  facium  est;  prosequens  ipsius  in- 

carnati   dispensationis    opera    et    documenta. 

Et   haec    ad   praesens   sufficiant    de    doctrinas 


evangelicae  quahtate ,  veritafe ,  et  certitudine. 
His  praemLssis  ad  majorem  evidentiam  subse- 
quentis  collectionis  ex  dictis  Sanctorum  ,  prae- 
notandum  est,  quod  sacri  doctores  hujus  Evan- 
gelii  fuerunt  sancf  us  Augustinus,  et  sanctus  Chry- 
sosfomus,  proutdiciturhicinprologo"  Chrysos- 
tomi  supraJoannem.  Sancf  us  autem  Augustinus  ex- 
ponit  aliqua  lifferalifer,  et  aliqua  allegorice, 
quaestiones  aliquas  Ufferales  insinuando.  Sanc- 
tus  vero  Chrysosf omus  ^  ut  dicitur  in  prologo 
dicto,  exposuit  hunc  librum,  et  partitus  est  in 
octoginta  octo  homilias ,  quas  in  unaquaque 
septimana  duobus  diebus,  Sabbato,  et  Domi- 
nica,  populo  in  ecclesia  adunafo  confecif.  lu 
unaquaque  vero  homilia  fieri  in  initio  prolo- 
gum ,  et  in  fine  ex  textu  (c)  uniuscujusque  homi- 
liae  maferia  sumpta,  morale  componens,  omnia 
hujus  Evangelii  ad  htferam  fere  exponit,  et  ad 
moralilatem  competenter  reducit,  allegorias 
vero  per  totum  hunc  pene  librum  omnino  fieri 
refugit.  Hssc  ibi.  Anselmus  vero  exposuit  ^  Evan- 
gelium  alicubi ,  quasi  dicta  sancti  Augusfini 
abbreviando.  Hsec  vero  collectio,  Deo  duce , 
ex  dictis  prasdictorum  colligefur.  Et  ad  majo-  iiujus 
rem  evidentiam,  ubi  incipiant  homiliae  prae-  ."P"'.^ 

'  *  mteotio, 

dictorum   sanctorum  in   marginibus   fexfus  '  et  argu- 
apponetur;  quasstiones  et  magistrales  ad  lil-    ™''°- 
teram    pertinentes    cum    expositione    litterffl  ordo'. 
inserentur;  coUationes  vero  praedicabiles ,  et 
themata  cum  divisionibus,  propfer  juniores, 
ut  habeant   occasionem  per  se,   subscriben- 
tur. 


CAPUT  PRIMUM. 

sancto-     Supposito  ex  dicfis,  quod  per  sancta  anima- 
■'"'"     lia  sacri  Evangclistae  sienificentur,  secundum 

qnatnor  n  o  ? 

anima-  saucfos ,  ut  habitum  est :  per  hominem  signifi- 
''"™,  ""  eatur  MaffhaEus,  qui  describit  ortum  Filii  Dei 
tio.  ex  stirpe  regia ,  et  humanam  nafivitatem ;  et 
quod  per  vitulum,  Lucas,  qui  describit  digni- 
tafem  sacerdotalem,  et  Filii  Dei  se  sacrificantis 
mactationem  ;  et  quod  per  leonem  ,  Marcus , 
qui  describit  clamorem  praedicationis  Filii  Dei , 
et  resurrecfionis  potcstafem  ;  ct  quod  per  aqui- 

'  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  i,  n.  1.  —  ^  Ibid.,  n.  2. 
—  '  I  Cor.,  II,  10.  —  '  Chrj-sost.,  in  Joan.,  hom.  i, 
al.  ir,  n.  ;f.  —  '  Id  est,  hom.  i.  —  '  Exposilio  ista 
desideralur,  nec  reperilur  iuler  opera  Anselmi  hucus- 


lam  beatus  Joannes  ,  qui  nativitatem  Verbi , 
quasi  ortum  solarem ,  ut  aquila  iutuitus  est ; 
licet,  secundum  Augustinum  *,  congruentius  ille 
qui  regiam  Christi  personam,  scilicet  Matthseus, 
per  leonem  significalus  accipiatur  ;  Marcus 
vero,  qui  conversatus  osfenditur  in  eis ,  quae 
Christus  homo  operatus  est ,  figura  hominis 
significatus  videtur  :  prosequendum  est  de 
sacro  Evangelio  beati  Joannis ,  in  quo  deter- 
minatur  de  divinitate  et  humanitafe  Filii  Dei. 
Ut  enim  ait  Augustinus  ':  «  Tres  Evangelisfae 

que  edita.  —  '  lla  quidem  ia  ca:leris  editioiiibus;  in 
hac  vero  ad  calcem  pagiuee.  —  '  Aug.,  de  Conc. 
Evang.,  hb.  I,  c.  vi,  n.  9.  —  '  Ibid.,  c.  iv,  u.  7,  et  in 
Joan.,  tract.  xxxvi,  n.  1. 

(a)  Ley.  rum  —  (A)  Cael.  edit,  HiEC.  —  (c)  Item  textus. 


250 


EYANGELII  SANCTI  JOANNIS 


Excel- 

leatia  S. 
JuauDis. 


Divisio 

EvHUge- 

liisocun- 

(lum 

Joan- 

nom. 


Duplex 
detormi- 
natio   de 

Verbo 
iocreato. 


Qui  llQ- 

nor  csse 

debeat 

bujiis 

Evangti- 


lii. 


Verbiin- 
eurnati 
ujterni- 
tas. 


Verbi 

coaeter- 

nitas    ct 

omnipo- 

tentia! 


in  his  maxime  occupati  sunt,  quae  Christus  in 
carne  operatus  est ,  et  hffic  animalia  in  terra 
gracliun:ur;  Joanncs  vero  super  nubila  huraa- 
niB  infirmitatis  volat ,  et  lucem  incommutabilis 
verilatis  acutissimis  oculis  intuetur.  »  Singuli 
tamen  detcrminant  de  utraque  natura  iu  Chri- 
sto,  secunduiu  Ghrysostomum  ' ;  Joannes  tamen 
amplius  et  sublimius  de  ipsa  divinitate.  Et  se- 
cundum  hoc  ,  istud  Evangehum  dividitur  in 
duas  partes  :  in  prima  prcnemittitur  de  divinitate 
ad  generatiouem  Verbi  oeterni;  in  secunda  parte 
de  incarnatione  ejusdem,  sive  de  humanitatis 
assumptione,  ibi:  Fuit  homo  missus  a  Deo.  Unde 
prirao  determinat  de  Verlio  ceterno  in  se;  se- 
cundo,  ut  unitum  carni.  Prima  in  duas,  quo- 
niam  Verbum  seternum  a  Patre  aeternaliter  ge- 
neratum  est,  ipsi  Patri  coaeternum,  et  paternae 
majestatis  expressivum,  et  omnium  principium 
cUectivum.  Ideo  primo  determiuatur  de  Verbo 
increato  ,  in  quantum  a  Patre  genitum ,  sive 
secundum  suam  generationem  ffiternam.  Se- 
cundo  determinatur  de  ipso,  in  quantum  est 
omnium  factorum  principium  effectivum  ,  ibi  : 
Omnia  per  ipsum  facta  sunt.  Ante  autem  litterae 
expositionem  ,  ob  honorem  hujus  Evangelii 
notandum  est,  quod  recitat  Augustinus  ' ,  quod 
iaitium  hujus  EvangeUi,  soilicot  :  In  principio , 
usque  ubi  :  Et  tenchrai  eum  non  comprehenderunt, 
quidam  Platonicus  aureis  litteris  conscriben- 
dum,  et  per  omnes  ecclesias  in  locis  eminen- 
tissimis  proponendum  esse  dicebat ,  etc.  Idem 
Augustinus  ait "  se  legisse  m  libris  quorumdam 
Platonicorum  hujus  Evangehi  principium,  sci- 
licet  :  In  principio  erat  Vcrbuvi ;  el  etiam  ibi  le- 
gisse,  quia  Verbum  Deus  est,  non  ex  carne , 
non  ex  sanguine ,  etc,  sed  ex  Deo  natum ,  et 
aliqua  aha  verba  de  principio  hujus  Evangehi 
ibi  legisse,  aha  non,  prout  patere  potest  inspi- 
cienti.  Ait  ergo  :  I;;  principio.  Et  juxta  Bedam 
ibidcm  exprimuntur  quatuor.  Primum  ,  Verbi 
incarnati  Eeternitas,  ibi  :  Inprincipio.  Secundura 
est  ipsius  a  Patre  in  pcrsona  distinguibilitas , 
sive  alietas ,  ibi  :  Et  Verbum  erat  apucl  Deum. 
Tertium  est  ejusdem  cum  Patre  in  essentia  uni- 
tas,  ibi  :  Et  Deus  erat  Verbum.  Quartum  e.st  ip- 
sius  Verbi  cofeternitas  ct  omnipotentiae  coa;- 
quahtas,  ibi  :  Hoc  erat  in  principio  apud  Deum. 
Et  hic  eliduntur  et  excluduntur  heereses  circa 

'  Chrysost.,  in  Joan..  lioin.  iv,  al.  v.  —  ^  Aug.,  de 
Civit.  Dei,  lib.  X,  c'  ,\xix,  n.  2.  —  '  Id.,  Conf., 
hb.  VII,  c.  )X,  u.  13  el  H.  —  »  Chrysost.,  in  Jonn  , 
lioiu.  IV,  al.  III,  u,  1.  —  '  Damasc,  dc  Fid.  Ortliod., 


bulis. 


Verbum  seternum ,  ut  in  Glossa  tangilur ;  et  coasqua- 
huic    lecturffl   concordat  Chrysostomus ,  cum  ''*"' 
ait  *  :  «  In  principio ,  coceternitatem  oslendit, 
quia  ut  ipse  Pater  est  aeternus,  sic  Verbum  sive 
Filius.    Et  quia  Pater  nunquam  (a)  solitarius , 
ideo  ab  illo  semper  Deus,  sciUcet  filius.  Et  ideo 
dicitur  :  Verbum  erat  apud  Deum ,  in  propria  sci- 
licet  hypostasi.  Et  ut  non  existimet  quis  mino- 
rem  esse  divinitatem  Filii,  dicitur  :  Et  Deus  erat 
Verbum  :  et  indc  assumens  ajternitatem ,  sequi- 
tur  :  IIoc  erat  in  principio.  »  Haec  ille.  Habita 
distinctione  istarum  clausularum  secundum  ex- 
positores,  quairitur  deipsis  vocabulis.  Et  primo  Ouasiio 
quoGritur  quare  ait:  In,  magis  quam    De ,  vel  ^"  '""" 
£a;?Quia,  ut  aitDamascenus^,«FiIiusest  es  Palre 
genitus.  »  Et  sequitur  :  «  Pater  est  causa  Filii.  » 
Si  ergo  preedictse  praepositiones  ,  Ex  vel  De, 
dicuntur  habitudines  causales,  convenientius 
dixisset  Ex  vel  De  principio,  quam  In  principio. 
Item  Glossa  ait,  quod  Filius  est  principium  de 
principio  :  ergo  ut  prius.  Et  ad  istud  res[)on- 
dendum,  quod  haec  praepositio  In  insinual,  ut 
palct  ex  Chryso.stomo  ',  Verbi  ceternitatem,  et 
cx  sua  signihcationc  dicit  quandam  continen- 
tiam,  et  ut  dicitur,  in  divinis  continentiam, 
quse  se  abstrahit  ab  omni  conditione  temporis. 
Et  quia,  ut  dicilur  infra  '  :  «  Ego  in  Patre,  et 
Pater  in  me;  »  ideo  ait  Evangelista  :  In  princi- 
pio.  Aliae  vero  priEpositiones  praedictae  dicunt 
habitudinem  causae  ad  effectum  proprius;  ideo 
non  ait  :  Ex  principio.  Et  cum  ait  Damascenus , 
quod  Pater  est  causa  Filii,  large  sumitur  causa 
\yTO  principio ,  ut  hic.  Sed  tunc  objicitur  quod 
posset  dici  :  Principium  est  m  Verbo ,  sicut,  Ver- 
bum  in  principio.  Respondendum ,  quod  sicut 
diclum  est,  Filius  in  Patre,  et  Pater  in  Filio, 
ratione  essentialis  identitatis  :  quia  tamen  Fihus 
est  a  Patre  genitus ,  ideo  ait  hic  signanter  :  In 
principio.  Si  quferatur  quo  modo  essendi  inest 
Verbum   in   frincipio ,   de   hoc   modo  essendi 
multiplici  Sapiens  *  ;  rcspondendum  quod  sicut 
generatio    Filii    est  modo   singulari,  et  aliter 
quam  in  humanis,  quia  excellentius  quasi  in 
infmitum;  ita  modus  essendi  est  aliter  quam  in 
creaturis.  Itcm  quaeritur  :  ait  :  In  principio,  sicut 
qua>rit  (6),  scilicet  ^,  quare  relinquens  Patrem, 
de  Filio  loquitur,  hoc  cst  dictum  :  quare  expli- 

lib.  I ,  c.  IX.  —  "  Clirytost.,  ubi  supra,  n.  3.  — 
'  Joan.,  XIV,  10.  —  "  Aiist.,  P/iysic.  lib.  IV,  text.  23. 
— '  Chrysost.,  in  Joan.,  hoiu.  ii,  al.  1,  ii.  4. 

(a)  Cist.  edit.  nonnuuquam.  —  (6)  Suppl.  Chrysos- 
tomus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I. 


251 


Pater 
aeterDus 
omnibas 
manifcs- 
tas. 

CarnoD 

dicator 

ia  patre, 

sed  in 

principio 

Princi- 
pinmim- 
portat  de 
se  origi- 

nis  ab 
alio  pri- 

vatio- 
nem,etc. 


Quastio, 
cnr  in 
princi- 

pio    erat 

Fiiias. 


cite  et  exquisite  prosequitur  de  Filio,  et  non 
de  Patre.  Et  ad  lioc  respondet,  quod  ipse  Pater 
omnibus  erat  manifestus,  et  si  non  ut  Pater, 
tamen  ut  Deus ;  unigenitus  autem  ignorabatur. 
Ideo  cognitionem  de  ipso  Filio  studuit  impo- 
nere.  Item  quteritur,  cum  dicat  Glossa,  et  expo- 
nat  sic  :  In  principio,  id  est,  in  Patre,  quare 
non  ait  Evangelista  :  In  Patre  erat  Verbum? 
tunc  enim  expressius  et  proprius  dixisset,  ut 
videtur.  Et  ad  istud  respondendum,  quod  pro- 
priissime  ait  Evangelista  :  In  principio,  quoniam 
princjpium  importat  de  se  originis  ab  alio  pri- 
vationem,  et  aliorum  ab  ipso  emanationem, 
sive  causationem.  lU  enim  ait  Tullius  '  :  «  Prin- 
cipii  nulla  est  origo,  et  ex  eo  alia  oriuatur.  » 
Talis  est  Pater,  quia  a  nullo,  et  ab  eo  est  alio- 
rum  origo  :  ideo  propriissime  ait  hic  :  In  prin- 
r.ipio.  Unde  Cbrysostomus  -  :  «  Hoc  maxime 
Dei  proprium  est,  eeternum  et  sine  principio 
essej  ideo  hoc  primum  posuit  :  In  principio.  » 
Item  quaerit  Chrysostomus  ubi  supra,  quare  ait 
potius  :  In  principio  erat  Verbum ,  quam  :  In 
principio  erat  Filius  :  videtur  enim  quod  ex- 
pressius  indicasset  veritatem  dicendo  :  In  prin- 
cipio  Filius.  Et  respondet,  quadruplicem  red- 
dens  rationem  :  quarum  prima  est,  quod  quia 
debuit  docere ,  ideo  nomine  Verbi  expressit ; 
vel  quia  ea,  quae  Patris  erant,  debebat  nobis 
annuntiare,  quod  implicat  Verbum.  Vel  aliter, 
de  Deo  est  sermo,  quem  neque  dicere,  neque 
intelligere  possibile  :  ideo  substantiae  nusquam 
posuit  nomen ,  sicut  Dei  :  ubique  enim  eum 
nobis  ab  actibus  ostendit.  Ideo  Verbum ,  lumen, 
vitam  et  veritatem  dicit.  Vel  aliter,  ut  noh  cre- 
deret  quis  passibilem  generationem  esse  in  di- 
vinis,  sicut  est  generatio  passibilis  filii  a  patre 
liomine ,  et  ut  ostenderet  Filium  esse  genitum 
impassibiliter,  ideo  ait  :  Verbum.  Impassibiliter 
enim  naturalc  verbum  generatur  in  mente  hu- 
mana  :  multo  magis  in  Deo.  Ex  dictis  patet 
quod  verbum  implicat  expressioncm  ejus  quod 
est  apud  dicontem,  et  ejus,  quod  per  verbum 
insinuatur,  explicationem,  et  audientis  doctri- 
nationem,  et  ejusdem  verbi  per  vocem  possi- 
bilem  notificationem.  Et  idco  convenienter  ait : 
Vcrbum.  Item  objicitur  ad  hujus  vcrbi  manifes- 
tationem,  qualiter  ait :  In  principio  erat  Verbum, 
quia  verbum  egreditur  a  dicente,  et  transit,  et 

'  Cic,  Tuscul.  Qucest.,  lil).  1.  —  »  ciiryso.st., 
hom.  i\i,  al.  u,  n.  3.-3  Aiig.,  in  Joan.,  Iracl.  i, 
n.  8.  —  *  Ibid.,  n.  9.  —  "  IbiiJ.,  tract.  ,n.\xvii,  m.  4. 
—  '  Jo/j,  x.vxiii,  li.  —  '  Oreg.,  Moral.,  lib.  .\XIII, 


sonat  exterius  :  si  Filius  a  Patre  non  exiit,  nec 
transit,  nulla  ergo  similitudo  esse  videtur.  Et 
ad  istud  bene  respondet  Augustinus  '  :  «  Est 
verbum  in  ipso  homine  ,  quod  manet  intus, 
nam  sonus  procedit  es  ore.  »  Et  sequitur  *  : 
«  Sic  potes  habere  verbum  in  corde  tuo,  tan- 
quam  consilium  natum  in  mente  tua,  ut  mens 
tua  pariat  consilium,  et  insit  consilium  proles 
quasi  cordis  tui.  n  Haec  ibi.  Et  idem  Augustinus 
ait '"  :  «  Apud  hominem  est  verbum  in  corde 
aliud  quam  sonus.  Sed  quod  est  apud  te,  ut 
transeat  ad  me,  sonum  assumit,  sonus^  impor- 
tat  se  quodam  modo  in  vehiculum,  transcurrit 
aerem,  venit  ad  me ,  nec  recedit  a  te.  Sonus 
transvolavit ;  verbum,  quod  assumpsit  sonum, 
antequam  sonaret  («) ,  apud  te  erat ,  nec  reces- 
sit  a  te.  »  Heec  ille.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Si  ergo 
sic  est  possibile  in  verbo  mentali  humano , 
multo  magis  in  Verbo  divino  seterno  :  non  enim 
est  incoeptum ,  sed  aeternum  :  non  est  successi- 
vum ,  sed  permanens  et  immutatum  :  non  des- 
tructivum,  sed  principium  omnium  effectivum. 
Job  ^ :  «  Semel  loquitur  Deus.  »  Ibi  Gregorius ' : 
«  Loqui  Dei  est  Verbum  genuisse  :  semel  loqui 
est  verbum  aliud  proeter  unigenitum  non  ha- 
bere.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Patet  ergo  quale  est 
Verbum  divinum.  De  multiplici  autem  verbo 
Damascenus  ^  :  «  Verbum  dicitur  quadruplici- 
ter  :  vel  quod  cum  Patre  seinper  coexistit ;  vel 
naturalis  intellectus  motus,  per  quem  intelligit 
et  cogitat,  veluti  lux  ejus  et  splendor ;  vel  qucd 
intus  enuntiatur  ;  vel  angelus  intelligentiae  ^ , 
scilicet  quod  ore  profertur.  »  Hsec  ille.  Primum 
est  Verbum  increatum ,  et  de  isto  Verbo  Augus- 
tinus  '"  :  «  Sicut  verbum  nostrum  temporale  et 
transitorium  seipsum  ostendit,  et  illud  de  quo 
loquimur,  quanto  magis  Verbum  Dei ,  quod  ita 
ostendit  Patrem,  sicut  est  Pater?  Verbum  quod 
foris  sonat,  signum  est  verbi  quod  intus  lucet, 
cui  magis  verbi  competit  nomen.  Nam  illud , 
quod  profertur  carnis  ore,  vox  verbi  est :  ver- 
bumque  et  ipsum  dicitur  propter  illud  a  quo, 
ut  foris  appareret,  assumptum  est  :  formata 
enim  cogitatio  ab  ea  re  quam  scimus ,  verbum 
est,  quod  in  corde  dicimus,  nec  alicujus  lin- 
guae  est,  quia  scilicet  nec  giiTCum  ,  nec  lati- 
num.  »  Et  ibi  bene  ct  multum  de  hoc.  Sed 

c.  XI,  al.  XII,  n.  35.  —  '  Datnasc,  de  Fid.  Ort/tod., 
lil).  I,  c  XVIII.  —  '■>  Sive  nuatius  cositalionis,  ut  fert 
alia  interpretatio.   —  '<>  Aug.,  de   Trinii.,   lib.    VII, 
c.  III,  u.  4. 
(«)  At.  sonares. 


252 


EVAI^GELII  SANCTI  JOAJVNIS 


An  trana 

lative  di- 

catar 


quaeritur  de  Glossa  quse  ait,  quod  per  similitu- 
dinem  cum  verLo  cordis  humani  ,  sapientia 
Dei  nata  Verbum  intelligitur  :  ergo  secundum 
hoc,  dicitur  translalive  verbum  in  Deo,  non 
secundum  rei  veritatem,  quod  falsum  est :  cum 
verbHm  verissime  Verbum  orialur  ex  Patre.  Et  ad  istud 
in  Deo.  respoudendum,  quod  Glossa  loquitur  quantum 
ad  nostram  intolligentiam,  quia  per  notitiam 
verbi  humani  mentalis  manuducimur  in  noti- 
tiam  Verbi  aBterni.  Unde  Augustinus  '  :  «  Qui 
cupit  ad  qualemcumque  similitudinem  Verbi 
Dei,  quamvis  per  multa  dissimilia,  pervenire , 
non  intueatur  verbum  nostrum,  quod  sonat  in 
auribus,  nec  quando  voce  profertur,  »  etc.  Et 
sequitur :  «  Sed  transeunda  sunt  hffic  :  ut  ad 
aliud  perveniatur  hominis  verbum,  per  cujus 
qualemcumque  simihtudinem  ,  sicut  in  ienig- 
mate ,  videatur  utcumque  Dei  verbiun ,  non 
illud,  quod  factum  est  ad  illum,  vel  ad  illum 
prophetam  ,  sed  illud,  de  quo  dictum  est : 
Om7iia  per  ipsum  facta  sunt.  »  HiEC  ille.  Ex  his 
patet  quod  sicut  Augustinus  ait  supra,  quantum 
est  ex  vi  vocabuli ,  magis  competit  nomen  verbi 
sono  quam  verbo  mentali,  et  quantum  ad  hoc 
loquitur  Glossa  :  unde  nomen  Verbi  est  trans- 
latum,  non  tamen  translative  dictum,  sed  se- 
cundum  rei  veritatem.  Et  de  hoc  Verbo,  ejus 
majestale,  aetornitate,  potestate  patet  in  colla- 
tione  praedicabili  -. 
Ande-  Consequenter  queeritur  de  hoc  verbo,  Erat, 
buisset  yjdgtur  nuod  debuisset  dixisse :  In  principio  est 
rst,  pro  Verbum.  Ut  enim  ait  Boelius  ' :  «  yEternitas  est 
^''"''  interminabilis  (a)  vitae  possessio  tota  simul.  » 
Ergo  debuisset  posuisse  Verbum  praesentis  tem- 
poris.  Ilem  infra :  «  Filius  Dei  loquitur  de  se 
per  verbum  prsesens,  cum  ait  *  :  Antequam 
Abraham  fieret,  ego  sum.  »  Item  Jacobus  ^  : 
«  Apud  ipsum  non  est  vicissitudinis  obumbra- 
tio.  »  Et  ita  ut  prius.  Item  nomen  suum  est,  qui 
est " :  «  Qui  est,  misit  me  ad  vos.  »  Et  sic  ut 
prius.  Et  ad  illud  respondet  Chrysostomus '  di- 
cens,  quod  hoc  verbum,  erat ,  cum  de  nostra 
dicitur  natura,  prfeteritum  significat  tempus, 
et  ipsum  hoc  finitum;  cum  autem  de  Deo  dici- 
tur,  ffiternilatem  signiflcat,  sicut  et  ens,  dictum 
de  homine,  praesens  tempus  tantum  significat, 
de  Deo  vero  id  quod  est  semper  et  seternaliter. » 

'  Aug.,  de  Tnnit. ,\ib.  XV,  c.  XI,  n.  aO.— =  Vid.  iafr., 
Collat.  I,  in  Joan.  —  ^  Boet.,  cle  Consolat.  Philosoph., 
lib.V,pros.  6,  noD  multum  a  priuc. —  '  Joan.,  viii,  5S. 
—  6  jnc.,  I,  n.  —  '  Exbd.,  III,  15.—  *  Chrysost.,  in 
Joan.,  hom.  il,  ul.  lli,   u.  3.  —   '  Ibid.,  hom.  lli, 


Haec  ille.  Quasi  autem  idem  in  Glossa,  quod 

Verbum  substantiam  significat  hic  subjectam, 
et  de  hoc  in  Glossa.  Et  ad  objecta  responden- 
dum  secundum  magistros  communiter,  quod 
ideo  ait:  erat  Verbum ,  quod  est  prfeteriti  im- 
perfecti,  quia  esse  Verbi  hic  describitur  ut  per- 
manens,  et  ut  omnia  causans  et  antecedens:  sed 
in  hoc  verbo,  crat,  significatur  omnimoda  per- 
fectio,  et  perfecta  immutabilitas.  Praesens  au- 
tem,  est,  cujus  pars  praeteriit,  pars  futura  est, 
et  quantum  ad  hoc  repugnat  aeternitaU,  nec  de- 
terminat  durationem:  hoc  autem  verbum,  erat, 
determinat  et  durationem  et  immutabihtatem. 
Et  ut  de  Deo  dicitur,  dicit  praesentialitatem,  quia 
aeternitatem,  ut  habitum  est:  nihil  ergo  praete- 
riti  vel  principiationis  dicit,  ut  est  dictiun  de 
Deo,  ut  habitum  est :  ideo  non  repugnat  aeternitati 
Verbi.  Ilis  habitis  de  singulis  vocabulis,  quae- 
ritur  de  ipsa  clausula  in  se ,  et  objicilur,  sicut 
objicit  Chrysostomus  * :  «  Cum  dicitur,  inquit, 
In  principio  erat  Verbum ,  ante  omnia  intellige  (6) 
unigenitum,  »  et  arguit:  «  Quod  est  ex  aUquo, 
postcrius  est  eo  ex  quo  est :  si  ergo  Verljum  ex 
Patre,  ergo  posterius  est.  »  Et  ad  haec  respondet 
quod  hoc  est  humanorum  argumentorum ;  nunc 
autem  de  Deo  est  sermo.  In  Deo  filius  non  est 
posterius  patre,  sed  coaeternus.  Ante  autem  et, 
post  sunt  temporum  differentias :  sed  tempori- 
bus  superior  Deus:  ideo  in  Deo  non  cadunt.  » 
Item  respondet '  ad  hoc  exemplo  :  «  Splendor 
sohs  ex  ipsa  solis  natura  existit,  non  aliunde, 
sed  nunquam  est  posterior  solari  natura  :  si 
ergo  sic  est  in  corporibus  visibilibus,  quid  de 
coelis,  et  de  natura  invisibili  et  inefTabili?  » 
Haec  ille.  Consimiliter  et  consimile  exemplum 
tum  (c)  in  splendore  ex  sole,  tum  (c)  in  lumine 
ex  igne  ponit  Damascenus  '",  ubi  multum  et 
bene  de  hoc.  Item  per  consimiha  exempla  os- 
tcndit  Augustinus  veritatem  generafionis  ipsius 
Filii  in  divinis  :  «Si,  inquit  ",  unum  est  sol,  qui 
est  lucens,  splendens  et  calens,  nec  tamen  lus 
est  splendor,  nec  splendor  est  calor,  nec  calor 
est  posterior  splendore,  nec  separabilis  ab  illo, 
multo  magis  in  illa  trinitate  supcrbenedicta  po- 
test  esse  quod  Filius  a  Patre,  et  ab  utroque  Spi- 
ritus  sanctus,  nec  tamen  qui  Pater  est,  Filius, 
nec  Spiritus  sanctus,  nec  unus  separabiUs  ab 

al.  IV,  n.  1.  —  '  Ibid.,  n.  3.  —  '»  Damasc,  de  Fid. 
Orthod.,  lib.  I,  c.  XI.  —  "  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xx, 
n.  13. 

(a)   Al.   iuitialis.  —   (6)   Ca;l.   edit.   iDteUig(>rc.  — 
(f)  Itcm  tam. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I. 


2S3 


alio.  »  Consimiliter  exemplificat  ibi  flamma  et 
luce :  «  Ejus  emissionem,  inquit,  vides,  separa- 
tionem  non  vides.  »  H«c  ibi.  Et  si  objioiat  quis 
quod  lux  fontalis  estnobilioret  virtuosior  splen- 
dore  emisso,  et  sic  Pater  similiter  major  et  no- 
bilior  Filio ;  respondendum  quod  non  sequitur, 
cum  sint  ejusdem  essentice  et  majestatis,  uec  in- 
veniuntur  in  creaturis  esempla  omnimode  {a)  si- 
milia  generationi  inetfabili  in  divinis,  et  ex  toto. 
Propter  quod  ait  Augustinus  '  quod  per  multa 
dissimilia  veniendum  est  ad  contuendum  ver- 
bum  divinum.  Praedicta  ergo  exempla  sunt  ad 
ostendendum  cofeternitatem  Filii  cum  Patre.  His 
prfehabitis,  patet  espositio  litterae  secundum 
sanctos  et  glossas.  Cum  dicitur  enim  :  In  prin- 
dpio  erat   Verbum ,   exponitur    quadrupliciter; 
vel  in  principio,  id  est,  in  Patre;  vel  in  principio 
omnium  creaturarum ;  vel  in  principio  tempo- 
rum,  ut  dicitur  in  Glossa.  Sed  tunc  objicitur: 
« Ipsum  Verbum  fuit  in  primo  instanti  temporis, 
sicut  et  principium  creaturarum.  »  Et  ad  istud 
respondendum    secundum    Chrysostomum  ' , 
quod :  «  Cum  dicitur :  Jn  principio  erat  Verbum, 
intellige  {b)  unigenitum  ante  omnia  intelligibilia 
et  saacula;  »  et  sic   antecessive  est  intelligen- 
dum,  eo  modo  quo  {')  dicilur  oeternitas  prior 
tempore,  prout  loquitur  Augustinus  ^  quod  ali- 
quid  praecedit  aeternitate  {d),  sicut  Deus  omnia. 
*  «  Prior  omnium  creata  sapientia.  »  Et  ^ :  «  Ex 
ore  Altissimi  prodii  primogenita  ante  omnem 
creaturam.  »  Et  Glossa  hic  quasi  idem :  «  In 
principio  creaturarum,    quia  ab   ipso  omnia, 
vel  Inprincipio,  id  est,  in  seternitate,  ut  dicat 
privationem  initii  et  tinis.  n  Infra  ' :  «  Antequam 
esset  Abraliam,  ego  sum.  »  ' «  Dominus  possedit 
me  in  initio  viarum  suarum.  » 
Exposita  prima  clausula,  sequitur  secunda  : 
FiiiDs  £<  Verbum.  erat  apud  Deum.  In  hoc  notatur  Filii 
aims  a  ^  Palrc  distiuguibilitas  in  persona.  Unde  Beda 
in  Glossa,  (juia  alii  dicebant  quod  idem  Deus  ali- 
quando  est  pater,  aliquando  filius,  ut  alter  vo- 
cetur  in  persona,  subdit :  Et  Verbum  erat  apud 
Deurn,  ut  alius  apud  alium;  et  huic  concordat 
Chrysostomus  ':  «  Erat  apud  Deum,  ait,  osten- 
dens  aeternitatem  ejus,  quffi  secundum  hyposta- 
sin.  »  Et  idem  exponens  illud  Apostoli  " :  Splen- 
dor  glorice  et  pjura  substantim  '":  «  Cum,  inquit, 

'  Aug.,  (/e  Trinit.,  lib.  .\V,  c.  XI,  n.  20.—  ^  Chrysost., 
in  Jo/m.,  liom.  iii,  al.  iv,  n.  1.  —  '  Aug.,  Conf., 
lib.  XII,  c.  jxix.  —  »  Ecc/i.,  I,  4.  —  5  Ibid.,  xxiv,  93. 
—  '  luf.,  VIII,  58.  —  '  Prov.,  VIII,  22.  —  «Chrysost., 
in  Joan.,  liom.  III,  al.  IV,  n.  ).  —  '  Hebr.,  i,  3.  — 
'"  Chrysost.,   in  Joan.,   hom.  vi,   al.   vii,   n.  2.  — 


dixisset  Filium,  splendorem  induxit,  quoniam 
character  et  hypostasis  ejus,  ut  propriam  osten- 
dat  hypostasin.» 

Sed  objicitur  hoc :  Praepositio  apud  denotat 
majoritatem  in  eo,  apud  quem  dicitur  alius 
esse  ,  et  in  illo  minoritatem  :  quas  non  sunt  in 
divinitate  :  ergo  improprie  loquitur.  Item  in 
Joanne  (e)  " :  «  Ego  in  Patre,  et  Pater  in  me  est. » 
Male  ergo  ait  hic  quod  Verbum  apud  Deum. 
Item,  quare  ait:  apud  Deum,  et  non  :  ad  Deum, 
cum  videantur  idem  significare  ?  Item,  apud 
designat  terminum  motus  :  sed  in  divinis  per- 
sonis  nullus  est  motus ;  ergo  ut  prius.  » 

Et  ad  istud  respondendum ,  sicut  tactum  est, 
quod  apud  hic  denotat  distinctionem  persona- 
lem,  sive  hypostasim,  secundum  Chrysosto- 
mum  :  et  quia  Filius  est  a  Patre ,  ideo  in  Patre 
notat  auctoritatem ,  et  ideo  ait  :  Verbum  erat 
apud  Deum,  genitum  scilicet  a  Deo  Patre  a»ter- 
naliter,  et  distinctum  personaliter.  In  creaturis 
autem  sive  in  humanis,  cum  dicitur  alium  esse 
apud  alium,  notantur  majoritas  et  minoritas,  ut 
objectum  est.  Et  per  hoc  ad  aliud :  utraque 
enim  est  vera,  et  quod  Filius  est  in  Patre  ra- 
tione  ejusdem  essentiae,  et  quod  est  apud  Pa- 
trem  ratione  distinctas  personae.  Per  hoc  ad 
aliud,  quia  in  Patre  est  auctoritas,  ideo  dicitur 
Verbum  esse  apud  ipsum  Palrem.  Etper  hoc  ad 
aliud  :  hasc  enim  prtepositio,  Ad,  denotat  pro- 
cessum,  sive  motum,  cpji  non  cadit  in  divinis. 
Et  per  hoc  ad  sequens:  quia  heec  prffipositio, 
apud,  nullam  dicit  motionem  in  divinis,  sed 
abstrahit  ab  omni  motione. 

Et  sequitur  tertia  clausula  :  Et  Deus  erat  Ver- 
bum.  Sed  quajritur,  cum  sit  manifestum  Verbum 
esse  Deum  ex  prima  clausula,  cum  dicitur  :  In 
principio  erat  Verbum,  videtur  quod  islud  super- 
fluat.   Et  ad   istud  respondendum  secundum 
Chrysostomum  '^,  quod  hoc  ait,  ut  non  existimet 
quis  minorem  esse  divinitatem  Filii.  Et  in  hoc      Error 
confutatur  error  Porphyrii,  qui  posuit  Filium   P°^v^y- 
esse  in  mtellectu  Patris,  et  non  Deum  ipsum  ruiaius. 
eumdem  in  essentia;  de  quo  errore  Augusti- 
nus  "  :«  Praedicas,  inquit,  Patrem  et  ejus  Filium, 
quem  vocas  paternum  intellectum ,  et  horum 
mcdium  Spiritum  sanctum,  et  more  nostro  ap- 
pollas  tres  deos.  »  Notatur  ergo  hic  identitas    idenii- 

"  Joan.,  xiv,  10.  —  "  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  iii, 
al.  IV,  n.  3.  —  "  Aug.,  de  Civil.  Dei,  lib.  X,  c.  xxix, 
n.  1. 

(a)  Ccet.  edH.ommmodOi.  —  (4)intelligere. —  (c)quod. 
—  (</)  ae(ernitatem.  —  (e)  Item  Joannes. 


234 


EVANGELIl  SANCTI  JOANNIS 


tns  es-  essentiiE  Patris  et  Filii.  Sed  quaerilur  de  ordinc 
pXiTet  ^erborum,  quare  ait:  Deus  eraC  Verbum,  et  non 
Fiiii.  e  contrario,  ex  quo  sumitur  hic  essenlialiler. 
Et  ad  hoc  posset  responderi ,  quod  quia  Ver- 
bum,  sive  Filius,  revelat  '  Patrem  illis,  quibus 
voluerit  -:  «  Nouien  tuum  manifestavi  mundo;  » 
ideo  ponitur  a  Patre  priedicari  Verbum. 

Et  sequitur  quarta  clausula :  Uoc  erat  in  prin- 
cipio.  In  quo  notatur  quod  Filius  erat  coomni- 
potens  secundmn  Glossam;  secundum  autem 
Chrysostomum,  quasi  repetitio  est  clausuliB  pri- 
mce.  Unde  ait ' :  «  Quaerit  quale  principium  erat 
Deus,  et  non  invcnit,  et  quasi  fessus  revcrlitur 
ad  superiora,  dicens  :  Iloc  erat  in  imncipio. 
Nihil  (a)  enim  aliud  cst  hoc  verbum,  erat,  quam 
essendi  signitlcativum,  et  iniinite  essendi.  »  Itom 
quaerit  hic  Chrysostomus  '  quare  ait  Moyses  ^ : 
«  In  principio  fecit  Deus  coelum  et  terram ;  » 
hic  autem  ait  Evangelista  quod  In  principio  erat 
Verbum,  et  non  ait:  fecit  Verbum.  Et  respondct 
quod  mundus  visibilis  praedicat  factorem:  «Coili 
enim*  enarrant  gloriam  Dei.  »  Sed  Filius  invisi- 
bilis  creaturas  infinite  superexcedit,  quia  ffiter- 
nus.  Ideo  non  ait:  fecit  Verbum,  sed  erat. 

Contra  autem  hoc  opponit  ex  verbis  beati 
Pelri',  secundum  aliam  litteram,  sic:  «  quoniam 
Dominum  Christum  fecit,  »  et  ex  verbis  Pauli ', 
ubi  dicit :  «  Quem  suscitavit  a  mortuis.  »  Et  ros- 
pondendum  quod  ea,  quaj  dicuntur  scilicet  de 
Christo,  sunt  dispensationis ,  sicut  id  quod  est 
secundum  humanam  naturam ;  qu£B  autem  di- 
cuntur  hic,  sunt  naturae  incorruptibilis  et  di- 
vinae  :  et  ex  dictis  patet  Verbi  divini  aeternitas  : 
et  sic  de  aliis,  quae  exposita  sunt.  De  principio 
vero,  et  de  Verbo  alia  patent  in  coUatione  '. 

Omnia  per  ipsum  facta  sunt.  Sicut  contiuuat 

Glossa,  poslquam  dixit  de  natura  Filii,  de  ope- 

DeVerbo  rationc  ejus  supponit :  Omnia,  etc.  Unde  deter- 

utest    nninato  de  Verbo  aeterno  in  se  et  in  sua  majes- 

pfumTf-  tate,  hic  determinat  de  ipso,  ut  est  principium 

fectivum  eflectivum  omnium  et  perfectivum.  Et  hoc  in 

tres  particulas :  primo  praimittit  quod  est  prin- 

cipium  omnipotens  et  perfectum  ad  omnia  pro- 

ducenda  per  potentiam;  secundo  subdit  quod 

est  principium  praecognoscitivum  per  praesen- 

tiam,  ibi  '" :  Quod  facium  est,  in  rpso  vita  erat; 

tertio  subjungit  quod  est  principium  illuslrati- 

vum  et  gratificativum  per  misericordiam  et  gra- 

<  Matth.,  XI,  27.  —  =  Joan.,  xvil,  6.  —  ^  Ctirysost., 
in  Joan.,  tiom.  i,  al.  il,  n.  4.  —  »  Ibid.,  hoin.  ii, 
al.  lU,  n.  2.  -  "  Gen.,  i,  1.  —  «  Psal.  xvm,  2.  — 
'  Act.,  II,  36.  —  •  Act.,  xiu,  37.  —  »  Vid.   iafra. 


tiam,  ilii  "  :  Et  vita  erat  lux  hominum.  El  primo 
patet  quod  in  ipso  est  omnimoda  poteslas;  et 
secundo  patet  quod  est  rerum  factarum  incon- 
fusibilis  ordinabilitas ;  et  tertio  patet  quod  est 
initium  rationabilium ,  divinffi  illuslrationis  ca- 
pabilium,  gratuila  illuminabilitas. 

Ait  ergo  :  Omnia  per  ipsum  facta  sunt;  et  ex 
hoc  patet  falsitas  erroris  ponentium  Deum  nihil 
ex  tempore  fecisse,  eo  quod  bonitas  ejus  nun- 
quam  vacua  fuisse  credenda  est,  prout  ipsi  op- 
ponunt,  sicut  tangit  Augustinus  '*.  Ad  quod  sol- 
vit  ibidem ,  quod  «  non  est  fas  credere  aliter 
afTici  Deum  cum  vacat,  aliter  cum  operatur, 
quia  neque  affici  dicendus  est.  »  Et  sequitur  : 
«  Novit  quiesceias  agere ,  et  agcns  quiescere ; 
potest  ad  opusnovum,  non  novum,  sed  sem- 
piternum  adhibere  consilium;  nec  poenitendo, 
"quia  prius  cessaverat,  ccepit  facere  quod  non 
fecerat.  »  llaec  ille,  et  ibi  bene  de  hoc,  et  palet 
falsitas  erroris  ex  dictis.  Item  consimiliter  patet 
error  Manichaei,  prout  ait  Augustinus  ",  qui  \ee-  Error 
dio  affectus  a  muscis  dixit,  quod  Deus  non  fecii  ^,^1°'' 
illas,  sed  diabolus;  sicquc  dixit  quod  nec  fecit 
apem,  nec  locustam  :  et  sic  musca  factus  est, 
quem  Beelzebub  Deus  muscarum  possidebat.  » 
Heec  ille,  et  multo  plus  de  hoc.  Et  in  Glossa  pro 
parte.  Brevi  ergo  sermone  ait:  Omnia  per  ipsum 
facta  sunt :  per  quem  enim  factus  est  angelus, 
et  vermiculus :  per  ipsum  enim  facta  est  crea- 
tura  supera,  infera,  et  spiritualis,  ait  Augus- 
tinus  '*. 

Quaerit  Chrysostomus  hic  '^  quare  Moyses  prae- 
mittens :  «  In  priucipio  creavit  Deus  calum  ct 
terram,  »  et  de  singulis  indicat,  cum  subjun- 
git :  «  Et  ilat  lux,  et  facta  est  lux,  »  et  sic  de 
aliis.  Hic  vero  omnia  verbo  uno  comprehendit. 
Et  objicitur :  Novum  Testamentum  est  reve- 
latio  Veteris,  secundum  Augustinum  supra  : 
ergo  hic  debuisset  explicare  planius,  quae  sunt 
a  Deo  facta.  Ad  istud  respondet,  quod  cognita 
existentia  ab  auditoribus,  non  erat  necesse  sin- 
gillatim  dicere  :  festinans  ergo  ad  ipsum  for- 
tiore  (6)  ascendere ,  brevi  sermone  ait :  Omnia. 
Et  ad  objectum  respondendum,  quod  Novum 
Testamentum  explicat  planius  Vetus,  ubi  est  in- 
digentia  explanationis. 
Item  quffiritur  qualiter  ait:  per  ipsum  facta 

CoUat.  1.  -  1°  laf.,  3-i.  —  "  luf.,  4.  —  '«  Au;;.,  de 
Civit.  Dei,  lib.  XII,  c.  .-ivii,  n.  2.  —  '^  Id.,  in  Joan., 
tract.  I,  n.  14.  —  '*  Ibid.,  n.  13.  —  "  Chrysost.,  in 
Joan.,  hom.  iv,  al.  v,  u.  1. 
(«)  Ccel.  edit.  vel.  —  [b)  Forsan  legendum  fontem. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I. 


'^55 


sunt :  cum  enim  Pater,  et  Filius,  et  Spiritus 
sanctus  sint  unum  principium  omnium  creatu- 
rariim  sive  factorum,  videtur  quod  improprie 
loquitur  dicendo  :  Omnia  per  ipsum,  scilicet  Ver- 
bum  vel  Filium ,  facta  sunt.  Item ,  quorum  est 
eadem  natura,  eorum  eadem  est  operatio,  ait 
Damascenus  ' :  sed  Patris  et  Filii  eadem  est  na- 
tura  et  virtus  :  ergo  et  operatio ,  et  ita  Filius 
seque  operatur  ut  Pater.  Improprie  ergo  ait :  per 
ipsum,  et  debuisset  dixisse :  ab  ipso.  Item,  cum 
Pater  et  Filius  sint  unum  principiiim  creatura- 
rum,  ut  dictum  est,  ita  posset  dici  Filium  ope- 
rari  per  Patrem,  sicut  e  contrario.  Item  quoe- 
ritur  an  posset  dici  veraciter  Patrem  operari  per 
Spiritum  sanctum ,  sicut  per  Filium :  et  videtur 
quod  sic,  quia  Deus  Trinitas  est  unum  princi- 
pium- :  «  Ego  principium  et  finis.  »  Potest  ergo 
dici  Patrem  operari  per  Spiritum  sanctum,  sicut 
per  Filium. 

Quaeritur  ergo  quare  dicitur  Patrem  operari 
per  Filium  hic,  et  '  ubi  ostenditur  «  per  quem 
fecit  et  saecula,  »  potius  quam  per  Spiritum 
sanctum.  Et  ad  istam  queestionem  respondetur 
secundo  Sentenliarum  *,  ubi  dicit  quod  ideo  dic- 
tum  est  Patrem  operari  per  Filium,  non  e  con- 
trario,  «  ut  in  Patre  monstraretur  auctoritas,  » 
quia  a  Patre  est  FUius  °  :  «  Omnia  tradita  sunt 
mihi  a  Patre  meo.  »  Vel  illud  ideo  dicitur,  quia 
Pater  eum  genuit  omnium  opificem,  prout  ibi- 
dem  '  dicitur.  Unde  Chrj-sostomus '  quterit,  qua- 
liter  ait  :  per  ipsum.  v  Si  enim,  inquit,  per  hoc 
existimas  aliquid  esse  minorationis,  scilicet  in 
Filio,  audi  Prophetam,  scihcet  loquentem  ad 
FiUum  ^*  :  Tu  in  principio  terram  fundasti.  » 
Et  sequitur  :  «  Secundum  conditionis  dignita- 
tem  a  Patre,  nihi  minus  habet  (u)  Filius  »  Et  ibi 
bene  de  hoc.  iSuUam  ergo  minorationem   vel 
distinctionem  in  faciendo  notat  (6)  hic  in  Filio, 
sed  intelligendum  est,  ut  est  expositum  ubi  su- 
pra.  Nec  haec  prcepositio,  Per,  notat  ibi  Patrem 
operari  per  Filium,  sicut  per  aliquod  instru- 
mentum,  ut  ibidem  '  dicitur,  unde  ct  (c)  hoc 
nota,  quod  hoec  praepositio,  Per,  potest  notare 
circumstantiam  causK    efflcientis   per   modum 
exemplaris,  et  sic  adhuc  vera  est,  quia  ipsum 
Verbum  vita,  ut  diuitur  hic,  et  exemplar  om- 
nium.  Unde  ait  Propheta  '" :  «  Omnia  in  sapien- 

'  Damasc.,  de  Fid.  Orlliod.,  lib.  U,  c.  .\xiii.  — 
'  AiMc,  I,  S).  —  3  Hebr.,  i,  2.  —  *  II  Sent.,  dist.  xu;, 
liuj.  edit.  lom.  II,  pag.  541.  —  '  Matlli.,  xi,  -11.  — 
'  II  Seni.,  loc.  cil.,  paulo  inferius.  —  '  Clirysost.,  in 
Joan.,  hom.  iv,  al.  v,  n.  2.  —  '  Psal.  ci ,  26.  — 
'  II  Sent.,  disl.  xui,  loc.  cit.  —  "  Psal.  cill,  24,  — 


tia  fecisti.  »  Ad  aUud  respondendum,  quod  U- 
cet  possit  dici  omnia  facta  esse  per  Spiritum 
sanctum  per  modum  subauctoritatis,  secundum 
tamen  appropriationem  convenit  Filio,  qui  est 
sapientia  et  ars  Patris,  ut  dictum  est.  Conser- 
vatio  vero  rerum  factarum  appropriatur  Spiri- 
tui  sancto,  cui  et  bonitas  "  :  «  Ex  ipso,  et  per 
ipsum,  et  in  ipso,  sunt  omnia;  »  ibi  Glossa  bene 
de  hoc.  Et  in  Psatmo  '^  :  «  Verbo  Domini  cceU 
firmati  sunt ;  »  ibi  Glossa  :  «  Pater  per  Verbum 
et  per  Spiritum  sanctum  operatur;»  quod  est 
intelligendum  per  modum  subaucloritatis,  ut 
dictum  est,  ita  tamen  quod  per  FUium,  cui 
appropriatur  causa  exemplaris,  per  Spiritum 
sanctum,  ut  ei  approprietur  causa  conservans 
et  finaUs  :   et  de  hoc  in  Glossa.  Et  quoniam 
dixit  ;  Omnia  facta  sunt  per  ipsum,  subdit :  Sine 
eo  factum  est  nihil,  quod  factum  est,  hoc  est  fac- 
tibilium  vel  generabiUum,  sicut  supplet  Chry- 
sostomus  ".  Unde  subdit  :  «  Et  si  visibile  quid, 
et  si  intelUgibile,  nil  sine  Filii  virtute  ad  esse 
deductum  est.   »    Idem   Origenes    in    Glossa  : 
«  Quod  nihU,  quod  factum  est,  sine  ipso  fac- 
tum  est.  »  Est  ergo  omnium,  quae  sunt,  princi- 
pium  effectivum  (d),  et  per  hoc  patet,  secundum 
intenUonem  litteras,  quod  non  oportet  dicere, 
cjuod  quando  ait  :  Omnia  per  ipsum  facta  sunt, 
notatur  quod  est  principium  sufficiens ;  per  hoc    Prind- 
quod  ait :  Sine  ipso  factum  est  nihil,  principium    J^" " 
indeficiens,  considerando  intentionem  liUerae.    ciens. 
Augustinus  autem  legit  "  sic  :  Sine  ipso  factum   Pr™';'- 

°  °  pmm  m- 

est  nihil,  id  est,  peccatum;  ut  enim  ait  ibidem,  deOciena 
«  peccatum  nihil  est,  et  nihil  fiunt  homines  cum 
peccant,  et  idolum  est  nihil  '\»  De  primo  objicit 
Anselmus  '^  :  «  Si  peccatum,  inquit,  nihil  est, 
cum  pro  nihilo  nemo  debeat  puniri,  cur  ergo 
punit  hominem  pro  peccato  ?  »  Et  ad  hoc  res- 
pondet,  quod  «  licet  nihil  sit  absenUa  jusUtiae, 
Deus  tamen  punit  peccatores,  non  pro  nihilo,     Cur 
sed  propter  aUquid,  sciUcet,  quia  debitum  ho-  ^^JJ^ho- 
norem  sibi,  quem  sponte  reddere  noluerunt,    mines 
ab  inviUs  exigit,  et  ne  deordinatum  sit  aliquid  ^^J'^'''"" 
in  regno,  eos  separatim  a  jusUs  ordine  compe- 
tenU  disponit.  »  Haec  ille.  Pro  exigenUa  ergo  de- 
biti  honoris,  pro  exclusione  deordinationis,  pro 
conservatione  recU   ordinis,  Deus  juste  punit 

"  Rom.,  XI,  3G.  —  ■-  Psa/.  XX.xii,  6.  —  '»  Chrysost., 
ub!  sup.  prox.  paulo  superius.  —  '*  Aug.,  in  Joan., 
tract.  1,  a.  13.  —  ''  1  Cor.,  viii,  4.  —  '«  Anselm.,  de 
Conc.  Vircj.,  c.  V,  al.  vi. 

(n)  Al.  secuudum  crealionis  diguit.  iiiliil  miuus 
habet,  quam  Pater. —  (6)  Ceet.  edit.  uolatur. —  (e)  cx. 
—  ('/)  eliectum. 


256 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


peccatores.  Quaeritur  item  de  hoc  quod  ait  : 
«  Peccatum  nihil  est;  «  et  «  non  est  a  Deo.  » 
Contra  primum  objicitur,  quod  qui  facit  pec- 
catum,facit  aliquid,  sicut  qui  furatur:  sed  quid- 
quid  est,  in  quantum  cst,  ex  Dco  est  secundum 
Augustinum  '  :  ergo  et  peccatum  ex  Deo,  sive 
mala  actio.  Item  peccatum  corrumpit,  est  enim 
corruptio  modi,  speciei,  et  ordinis,  ut  ait  Au- 
gustinus  '.  Sed  quod  corrumpit,  agit  :  ergo  ut 
prius.  Item  Isaia:  ^ :  «  Ego  Dominus  faciens  pa- 
cem,  et  creans  malum  :  »  et  ita  ut  prius.  llem 
quseritur  de  hoc  quod  ait :  «  Idolum  nihil  est;  » 
et  quod  «  forma  hominis  in  idolo  non  est  facta 
per  Verbum;  qua^ritur  qualiler  hoc  :  quia  ma- 
teria  idoli,  quaj  est  aurum  vel  argentum,  a  Deo 
est  :  ideo  forma  idoli  est  formata,  vel  artifi- 
ciata  ab  homine  :  ergo  sicut  alioe  formee  artifi- 
ciatae  sunt  a  Deo,  ita  et  illa.  Ad  primum  respon- 
dendum,  quod  cum  peccatum  sit  voluntarius 
defectus  a  summa  essentia  (a),  prout  ait  Augus- 
tinus  *,  et  deficere  sic  privatio  est,  ideo  dicitur 
peccatum  nihil  esse,  et  peccatorcs,  in  quantum 
tales,  esse  nihil.  Job^ :  n.  Habitent  in  tabernaculo 
illius  socii  ejus,  qui  non  est,  »  id  est,  apostatae 
angeli,  qui  dicitur  non  esse,  quia  a  summa  es- 
sentia  recessit,  et  per  hoc  ex  crescente  defectu 
quasi  ad  non  esse  tendit :  vel  dicitur  non  esse, 
quia  bene  esse  perdidit,  quamvis  naturae  essen- 
tiam  non  amisit,  ut  ait  ibi  Gregorius  ^,  esponens 
illud.  Unde  peccatum  aliquando  nominat  prae- 
dictum  voluntarium  defectum,  et  sic  nominat 
privationem,  et  nihil  est,  ut  loquitur  hic  :  et 
sic  non  est  a  Deo,  nec  habet  causam  efficientem, 
sed  deficientem  secundum  Augustinum  '.  Ali- 
quando  nominat  actionem  substratam  (6)  defor- 
mationi  et  privationi,  et  sic  est  a  Deo,  raliona 
ejus  quod  est  actionis.  Aliquando  nominat  de- 
bitum  habendi  justitiam,  cum  tamen  defectu 
habendi,  secundum  Anselmum,  ubi  supra.  Unde 
ait  '  :  «  NuUi  essentias  est  aliud  malum  esse, 
quam  deesse  illi  bonum,  quod  debet  habere.  » 
Et  sic  dicitur  esse  secundum  quid,  ratione  illius 
debiti,  quod  tamen  privatum  est  eo,  quod  de- 
bet  habere.  Ad  aliud  respondendum ,  quod 
cum  dicitur  peccatum  agere,  hoc  est  intelli- 
gendum  ratione  actionis,  naturae  boni  substi- 
tutffi,  non  ralione  privationis.  Ad  aliud  respon- 

'  Aug.,  (le  Uorib.  Manich.,  c.  vii,  n.  10.  —  *  Id.,  rfe 
'Sat.  Bon.,  c.  xxxiv.  —  ^  isa.,  XLV,  7.  —  '  Aug.,  de 
Yer.  Relig.,  c.  xiii  et  xiv,  u.  26  et  27.—  '  Job,  xviii, 
15.  _  6  Greg.,  Moral,  lib.  XIV,  c.  xix,  al.  xvii,  n.  22. 
—  •'  Aug.,  (ie  Cioit.  Uei ,  lib.  XII,  c.  vi.  —  »  Anselm., 
de  Conc.  Virg.,  c.  V.  —  "  Aug.,  de  Morib.  Manich., 


det  Augustinus ',  quod  cum  dicilur  Deus  creare 
malum,  ibi  sumitur  creare  pro  co,  quod  est  or- 
dinare  :  puniendo  enim,  ordinat  peccatum.  Ad 
aliud  respondendum   est,  quod   est  loqui  de 
forma  idoli  dupliciter  :  vel  ratione  ejus,  quod   outino 
est  secundum  rem,  et  sic,  in  quantum  est,  est  a   'm„7n 
Deo,  secundum  illud  Augustini  supra  :  «  Quid-  'doio. 
quid  est,  in  quantum  est,  est  a  Deo;  »  vel  est 
loqui  de  forma  idoli,  in  quantum  est  idoli,  et 
instituta  ad  idololatrandum,  et  sic  dicitur  non 
esse  a  Deo,  imo  crrore  hominum   sunt  facta,    M>gni- 
ait  Augustinus  '»,  et  sic  ex  abusione,  et  ad  abu-  op°°°nSi 
sionem,  sive  ad  abutendum.  Vel  aliter  secun- 
dum  Auguslinum,  qui  ait,  quod  idola  sunt,  sed 
ad  salutem  nihil  sunt :  dicitur  ergo  idolum  non 
esse  ratione  privationis  salutis  ipsis  adorantibus 
idolum,  vel  confidentibus  de  illo.  Es  dictis  pa- 
tet,  quando  ait  :  Omnia  per  i^isum  facta  sunt,  de 
magnificentia  operandi  :  sunt  enim  magoifica 
immensitate,  sunt  mirifica  speciositale  sive  or- 
dine,  sunt  utilia  sive  commoda  bonitate  :  Deus 
enim  est  "  «  qui  facit  magna,  et  incomprehen- 
sibilia,  et  mirabilia.  »  Et  alibi  quasi  idem,  ut  (c) 
in  Psalmo  '^  :  «  Magnificata  sunt  opera  tua,  Do- 
mine,  »  quantum  ad  primum  :  «  Omnia  in  sa- 
pientia  fecisfi,  »  quantum  ad  secundum  :  «  Im- 
pleta  est  terra  in  possessione  tua,  »  quantura  ad 
tertium.  Et  ex  his  patet  magnificenfia  suae  po- 
tentiae,  miriticentia  suoe  sapientiae,  munificentia 
suae  beneficentiae.  Unde  Hugo  "  :«  Potentiae  fuit 
signum  rerum  immensitas,  sapientiae  pulchri- 
tudo,  bouitatis  ufilitas  :  »  vere  enim  '*  «  a  ma- 
gnitudine   speciei  et    creaturas   cognoscibihter 
poterit  horum  creator  videri.  »   Et  ideo  non 
restat,  nisi  ut  aspicientes  facta  et  opera  Crea- 
toris,  assurgant  ad  ipsum  laudandum,  aman- 
dum,  et  ad  delectandum  in  ipso.  '^  «  Levate 
oculos  vestros,  et  videte  quis  creavit  haec.  » 
'^  «  Delectasti  me  in  factura  tua,  »  ait  Propheta. 
Qualiter  autem  omnia  sunt  facta  per  Verbum, 
dicitur  "  :  <(  Omnia  in  mensura  et  numero,  et 
pondere  disposuisti  :  »  super  quod  Augusti- 
nus  's  :  «  Secundum  quod  mensura  omni  rei 
modum  praefigit,  numerus  vero  omni  rei  spe- 
ciem  praebet,  pondus   autem   omnem  rem  ad 
quietem  et  stabilitatem  trahit.  »  Et  ibi  bene  de 

VII,  9.  —  '0  Id.,  cont.  Fausl.,  lib.  XX,  c.  IX.  —  "  Psal. 
c.xxxv,  i.  —  1-  Psa/.  cill,  24.  —  "  Hug.,  de  Sacrani., 
lib.  I,  part.  III,  c.  xxviii,  circa  med.  —  "  Sap.,  xiil, 
5.  —  '!>  Isa.,  XL,  26.  —  18  Psal.  xci,  5.  —  "  Sap.,  XI, 
21.  —  '8  Aug.,  de  Gen.,  ad  litt.,  IV,  lli,  7. 

(«)  Catt.  edit.  assumptai  essentias.  —   (A)  Item  sub- 
straclain.  —  (c)  Item  et. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I. 


25? 


hoc.  Et  idem  '  :  «  Ejus  unitate  omnis  modus 
sistitur  (a),  ejus  sapientia  omnis  pulchritudo  for- 
matur,  ejus  lege  omnis  ordo  disponitur.  »  Qua- 
liter  autem  peccatum  est  nihil,  et  qualiter  pec- 
catores  dicuntur  nihil,  vel  non  esse,  Boetius  -  : 
«  Esse,  inquit,  est  quod  ordinem  retinet,  ser- 
vatque  naturam.  »  Et  sequitur  :  «  Nani  qui  mali 
sunt,  eos  esse  malos  non  abnuo;  sed  eosdem 
esse  pure   ac  simphciter,  nego.   >>  Quia  ergo 
peccatores,  in  quantum  tales,  a  Deo  recedunt, 
qui  solus  vere  est,  ipse  enim  '  solus  est,  et  quia 
tendunt  ad  non  esse,  et  quia  amiserunt  suum 
bonum  esse,  ideo  merito  dicuntur  nihil*:  «  Ecce 
nihili  factus  es.  »  Et  in  Psalmo  ^  :  «  Ad  nihilum 
redactus  sum.  »  Et  sequitur  pars,  in  qua  osten- 
dit,  quod  ipsum  Verbum  est  principium  prae- 
sciens  vel  praecognoscens  per  sapientiam,  vel 
praescientiam,  ibi  :  Quod  factum  est  in  ipso  vita 
erat.  Igitur  quod  opponit  Augustinus  :  «  Ex  hoc 
ergo,  inquit  '^,  sequitur  quod  terra  vita  erat,  et 
lignum,  et  omnia  aha.  »  \d  quod  respondet  sic 
subdistinguendo   :  Quod  factum  est,  scihcet  in 
tempore,  in  illo  vita  erat  :  «  Omnia  enim  '  in 
sapienlia  fecisti,  »  ait  Propheta.  Est  autem  in 
sapienlia   quaedam   ralio,  qua  terra   facta  est. 
Et  exemphficat '  :  «  Faber  primo  in  arte  habet 
arcam,  et  illa  in  arte  est  vita,  illa  vero  in  opere, 
non  :  vivit  enim  anima  artificis  ubi  sunt  ista, 
scihcet  opera  exteriora,  antequam  proferantur, 
Multo  magis  sapientia  Dei,  per  quam  facta  sunt 
omnia,  per  artem  continet  omnia,  antequam 
fabricet.  Foris  corpora,  in  arte  vita  sunt. »  Haec 
ille ;  et  ibi  bene  de  hoc.  Et  in  hoc  designat  ip- 
sum  esse  causam  exemplarem  omnium.  Et  de 
causa  hac  vita  exemplari  Augustinus  bene  ^ :  «  Una  est 
exem    prima,  et  summa  vita.  »   Et  sequitur  :   «  Ars 
quaedam  est  omnipotentis  atque  sapientis  Dei, 
plena  omnium  rationum  viventium  incommu- 
tabihum,  et  omnes  unum  in  ea.  »  Et  sequitur 
ibi  :   «  Omnia  novit  Deus,  quae  fecit  per  ip- 
sam,  »  etc.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Sed  tunc  obji- 
citur,  quod  illa  causa  exemplaris  non  exprimit 
res  ut  sunt,  cum  non  omnes  res  factae  sint  vita. 
Et  ad  istud  respondendum,  quod,  sicut  ait  An- 
selmus  ">  :  «  Res  prout  sunt  in  Deo,  sunt  ipsa 
prima  essentia,  et  prima  essendi  veritas,  »  in 
proprio  vero  genere  habent  (6)  suum  esse  natu- 

'  Aug.,  cont.  Faust.,  XXI,  vi.  —  ^  Boel.,  i/e  Consnl. 
Philos.,  lib.  IV,  pros.  2,  post  med.  —  '  Joh,  xiv,  4. 
—  *  Ezeclt.,  .\xvni,  19. —  »  Psa/.  Lxxii,  22.—  «  Auf»., 
in  Jonn.,  tract.  i,  n.  IB.  —  "<  Psal.  ciii,  24.  —  *  Aug., 
ubi  sup.,  n.  17.  —  '  Id.,  dn  Ti-init.,  VI,  X,  11.  — 
">  Anselm.,  Uonolog.,  xxiviu,  al.  xxxiv.  —  "  Aug., 

TOM.   XI. 


rale  secundum  gradus  suos,  nec  potest  aequari 
in  omnibus  rationibus  exemplaribus,  prout  ait 
Augustinus  »'  :  «  Cum  decedant  et  succedant 
tempora,  non  decedit  vel  succedit  aliquid  scien- 
tife  Dei.  »  Unde  et  iha  sunt  mutabiha;  tamen 
immutabiliter  sciuntur  a  Deo.  Ideo  quamvis  res 
sunt  mutabiles,  non  famen  sequitur  quod  ra- 
tiones  exemplares  mutabiles  :  et  tamen  sunt 
perfectissimae  rationes  exemplares  rerum.  Con- 
similiter  (c)  opponit  (d)  Chrysostomus,  quod  si 
quod  factum  est,  in  ipso  vita  erat,  ergo  destruc- 
tiones  Sodomitarum  et  diluvium  et  gehenna  in 
ipso  vita  erant  (e)?  Similiter  et  lapis  :  et  ibi 
tangit  errorem  heereticorum  circa  istud.  Et  est 
solvendum  sicut  prius,  quod  ea,  quae  habent 
in  ipso  exemplar,  vita  sunt  in  ipso,  in  suo  ta- 
men  genere  habent  suum  esse. 

Et  sequitur  tertia  particula ,  in  qua  ostendit 
ipsum  esse  principium  illustrativum  et  gratifi- 
cativum  ,  per  misericordiam  et  gratiam  ,  illo- 
rum  qui  sunt  capabiles  praedictce  illuminationis, 
ibi ;  El  vita  crat  lux  hominum.  Et  ibi  duo  :  primo 
prfemisso  ,   quod   verbum   est   illuminativum 
mentium  humanarum  capabilium  illius  illumi- 
nationis ;  secundo  subditur  defectio  eorum  qui 
noluntesse  capaces,  ibi :  Et  lux  in  tenebris,  etc. 
Alt  ergo:  Et  vitaerat  lux  hominum.  Quaeritur, 
cum  Deus  sit  lux  simphciter  ^-  :  «  Deus  lux  est , 
in  quo  tenebrae  non  sunt  ullae ;  »  quare  non  ait 
absolutc  :  Vita  erat  hix.  Et  ad  hoc  respondet 
Augustinus  ",  quod  ex  ipso  homines  illuminan- 
tur,  non  pecora ,  quae  non  habent  animas  ra- 
tionales,  quoe  possint  videre  sapienfiam  Dei :  haec 
ergo  lux  non  est  quorumcumque  animalium, 
sed  hominum.  '•  «  Fuistis  aliquando  tenebrae, 
nunc  autem  lux  in  Domino. »  Sed  ad  hoc  obji- 
citur  secundum  Augustinum  ibidem  '%  quod 
multa  corda  non  possunt  videre  istam  lucem. 
Et  rcspondet  quod  si  ita  est,  hoc  ideo  est,  quia     simiii- 
peccatis  suis  aggravantur  [f);  et  ponit  exem-  '"'*°' 
plum  :  In  sole  caecus  positus ,  sol  est  illi  prae- 
sens,  sed  ipse  soU  est  absens.  Sic  sapientia  caeco 
praesens  est,ideststulto  et  iniquo,sed  ipse  soli 
(9)  est  absens.  Et  de  hac  luce  Chrysostomus  beue 
ait'"  :«Quemadmodum  lux,  quantumvis  illumi- 
net  multitudinem  hominum,  nihil  in  propria 

'jbi  sup.  pro.^.  —  '2  I  Joan.j  i,  r,.  —  "  Aug.,  in  Joan., 
Iract.  I,  n.  18.  —  '»  Ephes.,  v,  8.  —  '^  Aug.,  ubi  sup. 
prox.,  n.  19.  —  '*  Chrysost.,  injoan.,  hom.  iv,  al.  v, 
n.  3.—  (a)  Ceet.  edit.  insistilur.—  (A)  Ccet.  edit.  babet. 

—  (c)Ca!t.  edit.  prwmitt.  Quia.—  (d)  Cast.  edit.  pouit. 

—  (e)  Item  crat.  —  {f)  Ucm  peccita  eorum  gravantur. 

—  (j)  SuppL,  id  est  sapieutiffi. 

17 


2o8 


EVANGELIl  SANCTI  JOANNIS 


minoratur  claritate,  ergo  multo  magis  lux,  quaj 
est  Dcus.  Quia  enim  vita  est,  ipsa  adveniente, 
solutum  est  mortis  imperium;  et  quia  lux,  illa 
lucente  ,  amplius  non  sunt  tenebraj.  »  lltec  ille, 
et  ibi  bene  de  hoc. 
secunda  Et  scquitur  secunda  partlcula  ,  in  qua  nolen- 
particuia  jj^jj^  iHustrari  a  lucc  defectio ,  ibi  :  Lux  in  tene- 
bris  lucet,  id  est,  praesens  est  peccaloribus , 
quam  tamen  non  comprehenderunt  credendo, 
obscurati  tenebris  infidelitatis. '  «Qui  male  agit, 
odit  lucem,  et  non  venit  ad  lucem.  »  Unde  in 
Psfi?mo^:«In  tenebris  ambulaut,  »  etc.  In  tene- 
bris  ambulavimus. 

Sed  quoeritur  :  quare  ait  :  Non  comprehende- 
runf!  Quia  inipossibile  est  istam  lucem  com- 
prehendiab  aliquo,  quia  de  Deo  dicilur  ^  «quod 
habitat  lucem  iuacces^ibilcm ,  »  et  sic  incom- 
prehensibilem.  Item  Augustinus  '•  :  «  Quidquid 
scientia  comprehenditur,  scientis  comprehen- 
sjone  fmitur.  »  Scd  Deus  est  infinitus  ,  et  sic  in- 
comprehensibilis.  Item  cum  lux  spiritualis  sit  («) 
magis  communicabilis  luce  corporali ,  et  illa 
praesens  non  potest  non  videri  ab  habentibus 
oculos  corporales,  (6)  ergo  multo  minus  non 
potest  non  videri  ab  habentibus  oculos  intel- 
lectuales. 
Compre-  Ad  priiuum  respondendum  est,  quod  com- 
^?°''°  prehensio  dicilur  multipliciter.  Primo  modo, 
mumpii-  per  fidei  credulitatcm ,  et  per  dilectionem ,  vel 
'"^''  charitatis  adheesionem  '  :  «  Ut  possitis  compre- 
hendere  cum  omnibus  sanclis  quiE  sit  latitu- 
do,»  etc.  Item  est  comprchendere  per  tentio- 
nem  et  apertam  visionem  ^  :  «  Sic  currite ,  » 
scilicet  in  via  «  ut  comprehendatis ,  »  ut  com- 
prehendatis  scilicet  in  gloria.  Et  est  comprehen- 
dere  per  omnimodam  inclusionem,  sicut  loca- 
tum  comprehenditur  a  loco,  vel  sicut  scientia 
rei  scibihs  a  sciente  plenarie  :  et  sic  impossibile 
est  quod  ipsa  lux,  quae  est  Deus,  comprehen- 
datur  ab  intellectu  creato  :  «Deus  enim  estinef- 
fabilis  et  incomprehensibilis,»  ait  Damascenus'. 
Modo  primo  dicitur  comprehendi  ista  lux  a 
credentibus  in  via  ;  secundo  modo  ,  a  beatis  in 
patria.  Tertio  modo  ,  sumendo  large  comprehen- 
sionem,  potest  dici  comprehendi  a  seipso,  quia 
seipsum  cognoscit,  ut  est  cognoscibilis. 

1  Joan.,  II,  20.  ~  '  Psal.  LXXXI,  5.  —  '  I  Tim.,  vi, 
16.  —  *  Aug.,  de  Civit.  Dei,  XII,  xviii.  —  »  lipkcs., 
III,  16.  —  »  I  Cor.,  IX,  24.  —  '  Damasc,  de  Fid. 
Ortliod.,  lib.  I,  c.  1.  — '  Ang.,  in  Joan.,  tract.  I,  l'J. 

—  9  Matlh.,  V,  8.  —  '"  Aug.,  in  Joaii.,  tract.,  II,  u.  2. 

—  1'  luf.,  23.  —  12  Aug.,  in  Joun.,  ii,  n.  5.  —  "  Ibid., 
quoad  sensum. 


Ad  aliud,  quod  non  est  simile  de  luce  corpo- 
rali  et  spirituali,  quia  illa  manifestat  se  nalura- 
liter,  isla  voluntarie;  item  illa  manifestat  se  om- 
nino  oculo  susceptibili  secundiim  suam  possi- 
bilitatem ;  lux  vero  spiritualis  manifestat  se 
ocido  s[)iiituali ,  mundati  scilicet  (c)  a  peccatis 
obcascantibus,  prout  ait  Augustinus'* :  «  Stultus 
et  iniquus  est  absens  a  sapientia  (d).  Quid  ergo 
faciet  iste?  Mundet  unde  possit  videri  Deus. 
Beati  enim  '  mundo  corde,  quoniam  ipsi  Deum  vi- 
dchunt.  »  Iliec  ille,  et  ibi  bene  de  hoc,  qualiter 
cor  est  mundandum,  ut  videatur  sapientia, 
quse  Deus. 

6.  Fuit  homo,  etc.  (e).  Determinato  de  divino 
Verbo  secundum  suam  divinilatem,  in  parte  ista 
prosequitur  Evangehsta  de  ipso  secundum  hu- 
manitatem  assumptam,  sicut  conlinuat  Augusti- 
nus  dicens '" :  «Quoe  dictasunt,  de  divinitate  Cbristi 
dicta  sunt;  hic  vero  de  huraanitale  (f). »  Unde  su- 
perius  determinatum  est  de  divinoVerbo  in  se, 
et  u  t  est  omnium  principium  eirfctivum ;  hic  vero 
de  eo,  ut  carnis  initium,  et  ut  hominum  repara- 
ti vum.  Et  haec  pars  in  duas  partes :  quia  enim  fuit 
Veibum  absconditum,  et  per  vocem  suam  ma- 
nifestandum,  scilicet  per  beatum  Joannem,  qui 
fuit  vox  Verbi ,  ut  dicitur  infra  eodem  "  :  ideo 
primo  determinatur  de  beato  Joanne ,  qui  erat  neatas 
vox  Verbi ,  et  lucerna  lucens  ;  secundo  deter-  vos^ver- 
minatur  de  ipso  Veibo  incarnato,  et  de  adventu  w  et  lu- 
ejus,  ibi  :  Erat  lux  vera,  etc.  Prima  in  tres  :  "■■"»'"• 
primo  beati  Joannis,  quifuit  vox  et  testis  Verbi, 
descriptio  et  commendatio  quantum  ad  suam 
personam;  secundo  subditur  sui  officii  dignitas 
sive  celsitudo,  ibi:  Hic  venit  in  testimonium ,  etc; 
tertio,  quia  ipse  erat  illustratus  divina  illumi- 
tione,  ob  quam  posset  credi  a  Judfeis  esse  Mes- 
sias  vel  Christus  venturus,  differentiae  ipsius  ad 
ipsum  Christum  subjunctio  ,  et  dubitationis  ex- 
clusio,  ibi  :  Non  erat  ille  lux,  etc. 

Ait  ergo  :  Fuit  homo  missus  a  Deo ,  scilicet  bea- 
tus  Joannes;  ut  enim  ait  Augustinus  '-,  «  quia 
Filius  Dei  sic  erat  homo  ut  lateret  in  illo  Deus , 
missus  est  magnus  homo ,  per  cujus  lestimo- 
nium  inveniretur  plus  quam  homo. »  Et  ponit 
excmplum  ^  :  sicut  enim  in  monte  irradiato  Jj 

cognoscitur  quod  sol  sit  ortus ;  ideo  Joanncs,  f 

sicut  mons  magnus ,  prior  radiatus  lumen  ex- 


(«)  Ciet.  edit.  sed.  —  (*)  Suppl.  biee.  —  (c)  Ccet. 
edit.  se.  —  (</)  Item  sapientiae.  —  (c)  CiEt.  edit.  non 
hatjeut  Fuit  homo,  etc.;  .«ed  in  margine  :  Conlinuatio 
EvangelistcB ,  et  sic  deinceps,  habita  ralione  loci.  — 
—  (/■)  ClBt.  edit.  hic  habent  Fuit  homo,  etc. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I. 


259 


cepit,  ut  oculis  nostris  nuntiaret.  »  Htecille.  Sed 
quaeritur,  cum  certum  sit  quod  Joannes  esset 
homo,  qualiter  ait :  Vuit  homo.  Ad  lioc  respondet 
Chrysostomus  ',  quod  ideo  praeconem  hominem 
misit,  ut  cognitam  audientes  vocem ,  scilicet 
homines ,  facilius  qui  audiebant  advenirent , 
scilicet  credendo.  Vel  ideo  ait  :  homo ,  ne  cre- 
deretur  esse  angelus  ob  testimonium  Prophetse 
de  ipso  ' :  «  Ecce  ego  mitto  angelum  meum ,  » 
quod  ait  Salvator  de  ipso  Joanne  intelligen- 
dum  esse.  Et  hic  :  Homo  fuit  missvs  a  Deo ,  quse- 
ritur  ad  quid  hoc  apponitur.  Et  respondet  Au- 
guslinus  '  dicens  :  «  Quomodo  potuit  dicere 
verum  de  Deo,  nisi  missus  a  Deo?  »  Et  de  hoc 
Chrysostomus  *  bene  :  «  Tu  audiens  quoniam  a 
Deo  missus,  nihil  de  reliquo  humanum  esse 
esistima ,  eorum  quas  dicuntur  ab  illo.  Non 
enim  quse  ejus  erant  (a)  dixit,  sed  quse  mitten- 
tis  omnia  loquitur,  ideo  angelus  nuncupatus 
est:  angeli  enim  virtus  est,  nihil  proprium  di- 
cere.  »  Haec  ille.  Et  ut  hoc  ampUus  appareat, 
subditur  :  Cui  nomen  erat  Joannes,  non  ab  ho- 
mine  imposilum ,  sed  a  Deo,  ait  Glossa,  et  ab 
NomeD  angelo  nunliatum  (6)  ^  :  «  Vocabis  nomen  ejus 
joannis  joaonem.  »  Et  de  his  infra. 
homine  ''•  Et  sequituF  sui  officii  speciiicatio  :  Eic 
imposi-  '^gnit  iti  testimonium,  ethoc  ut  testimoniwn  perhi- 

tam. 

beret  de  lumine,  id  est  de  Fiho  Dei  incarnato. 

Sed  objicitur  quod  insuthcienter  fuit  Joan- 
nes  solus  missus  in  testimonium ,  quia,  ut  dici- 
tur  ',  «  in  ore  duorum  vel  trium  stabit  omne 
verbum.  » 

Ad  hoc  respondendum,  quod,  ut  dicilur ', 
«  huic,  id  est  Christo,  omnes  prophetae  testi- 
monium  perhibent.  »  Joannes  vero  fuit  mis- 
sus  non  solum  ad  prophetandum ,  sed  ad 
demonstrandum,  infra,  eodem '  :  «  Ecce  agnus 
Dei.  »  Et  ideo  signanler  :  Uic  venit  in  testimo- 
nium,  non  ad  testimonium  ':  id  est;  quia  alii 
prophetse,  quasi  a  remotis  testificati  sunt;  Joan- 
nes  vero  ex  propinquo  demonstravit  et  annun- 
tiavit.  Scilicet  vox  annuntiat  Verbum. 

Et  signanter  ait :  De  lumine ,  id  est,  Chrislo 
incarnato  :  lux  enim  est  ut  forma  luminosi, 
sive  quaedam  res  in  se  aboluta ;  lumen  vero  di- 
citur  influenlia  reccpta  in  perspicuo.  Unde,per 
approprialionem,  Fihus  Dei  secundum  suam 
divinilatem  dicitur  lux ;  in  quantum  vero  incar- 

'  Chrysost.,  in  Joun.,  bom.  v,  al.  vi,  circa  med.  — 
>  Ma/ac,  ui,  1  ;  Matth.,  xi,  10.  —  '  Aug.,  ubi  supra. 
—  '  Cbrysosl.,  ubi  supra,  in  princ.  —  ^  Luc,  i,  13.  — 
«  Deut.,  xvil,  6.  —  '  Act.,  X,  43.  —  8  Inf.,  29.  — 


natus,  lumen.  Dicitur  tamen  consequenter  Filius 
Dei  incarnatus  et  lu:c  ct  lumeu,  ut  infra '"  :  «  Ego 
lux  veni  in  mundum.  » 

Objicit  autem  Chrysostomus  "  de  hoc  :«Cum 
dicatur  '^  :  «  Testimonium  ab  homine  non  acci- 
pio,»  qualiter  ait  hic  quod  Joannes  veyiit ,  ut 
testimonium  perhiberet  de  lumine?  Et  ad  hoc  res- 
pondet  ibidem,  quod  illud,  quod  ait  hic,  in- 
telligendum  est  scihcet  Joannem  perhibere  tes- 
timonium  Christo  non  indigenti ;  sed  quia  ex 
salutis  multorum  cura  descendit  Christus,  ideo 
concessit  homini  testimonium  perhibere  de  se. 
Idem  quasi  objicit  Chrysostomus ,  dicens  et 
quaerens  :  «  Nonne  fiMus  Dei  sulficiebat  seip- 
sum  ostendere  et  testificari ?  ergo  non  oportuit, 
quod  alius  veniret  in  testimonium.  »  Et  ad  illud 
respondet  bene ,  quod  quia  habitabat  lucem 
inaccessibilem  ,  ideo  carnem  induit,  et  uni  con- 
servorum  concessit  testimonium,  quia  omnia 
negotiabatur  ad  hominum  salutem ,  et  ad  faci- 
lem  susceptibilitatem,  et  ad  audientium  utilita- 
tem ,  non  ad  suam  dignitatem.  »  Hfec  ille.  Ex  his 
patet,  quod  est  perhibere  testimonium  de  ali- 
quo,  vel  propter  indigenliam  et  dubitabilita- 
tem  a  parte  illius,  cui  perhibetur  testimonium , 
et  sic  nou  indiguit  Filius  Dei  testimonio  huma- 
no;  vel  est  perhibere  testimonium  ob  indigen- 
tiam  et  ignorantiam  a  parte  eorum,  coram 
quibus  perhibetur  testimonium,  et  sic  Joan- 
nes  perhibet  testimonium  de  fiho  Dei.  Unde 
Augustinus  '^ :  «Quia  non  videbatur  (c)  lux  men- 
tium ,  opus  erat  ut  homo  diceret  de  luce  testi- 
monium,  non  tenebrosus,  sed  illuminatus,  » 
qualis  fuit  scilicet  beatus  Joannes. 

Sed  quaeritur  de  hoc  quod  ait :  XJt  omnes  cre- 
derent  per  illum;  cum  ergo  omnes  non  credide- 
rint,  frustratus  fuit  fine  vel  fructu  offlcii  sibi 
commissi.  Ad  hoc  respondendum ,  quod  est 
duplex  flnis ,  scilicet  operantis,  et  operis  :  sicut  Finisda- 
in  mechco  finis  operantis  est,  intendere  sanare;  ^"  *"' 
finis  vero  operis,  inducere  sanitatem.  Quantum 
ad  primum ,  operans  non  frustratur  fine  otficii, 
dum  nihil  omittat  de  contingentibus,  licet  non 
proveniat  finis  operis  ph  impedimenlum  vel 
defectum  a  parte  altcrius.  Aliter  distinguunt  alii, 
quod  est  finis  duplex,  in  se,  et  in  alio.  Primo 
non  privatur  operans,  dum  faciat  quod  in  se 

"  Quajstio  d(!  verbis.  —  '«  Inf.,  x\!,  40.  —  "  Chrysost., 
ubi  sup.  —  "  Inf.,  V,  34.  —  "  Aug,,  in  Joan.,  tr.  iii, 
u.  5. 

(«)  CtBi.  edit.  est.  —  (6)  Item  uuntiatur.  —  (c)  Cat, 
edit.  videbat. 


260 


EYANGFXll  SANCTI  JOANNIS 


cala  ter* 


est ,  Hcet  altero  frustretur  propter  aliquas  cau- 

sas  contingcnles. 
Parii-      Et  sequitur  i>articula  tertla  ,  in  qua  dilleren- 
ijj^         tiee  ipsius  ad  Cliristum  suhjunclio.  (v.  8)  Non 
Qassiio,  erat  ille  lux,  elc.  Sed  queeritur  qualiter  hoc,  quia ' 
aa  joau-  jjjj       natos    mulierum    non    surrexit    major 

nea  lux. 

Joanne ;  sed  de  dlscipulis  dicitur-  :  «  Vos  estis 
lu.x  mundi  :  »  ergo  multo  magis  Joannes  lux. 
Ad  istud  respondendum  secundum  Augusti- 
num  * :  «  Joannes  erat  illuminatus  et  sicut  mons 
magnus,  non  tamen  lux  illuminans.  Non  negat 
ergo  hic  Joannem  esse  lucem,  scilicet  partici- 
patione;  sed  negat  eum  esse  primam  luccm 
illuminantem  omnem  hominem.  Quasi  idem 
Chr}'sostomus  ',  ostendens  enim  inopinabilem 
eminentiam  ejus,  cui  perhibet  testimonium,  ad 
ipsum  qui  testatur,  ait  :  Non  erat  ille  lux.  Ideo 

jcanDes  Joannes  dicitur  lucerna  "  :  «  IUe  erat  lucerna  ar- 

dicitur   dens  et  lucens.  » 

lucerna.  ^      ,     i  ..       -i         ... 

9.  Erat  lux  vera,  etc.  Prtehabita  descriptione 
beati  Joannis,  qui  fuit  voxVerbi,  et  proecur- 
sor  Filii  Dei,  hic  determinatur  de  dignativo  ad- 
ventu  ipsius  Filii  Dei,  et  ipsius  dispensativa 
incarnatione,  et  operibus,  et  documentis  ipsius 
incarnati;  et  hfec  in  tres  partes  :  in  prima,  de 
ipso  adventu  et  incarnatione;  secundo,  de 
Joannis  testiflcatione,  et  discipulorum  voca- 
tione,  ibi" :  Joannes  testimonium,  etc;  tertio,  de 
operum  Filii  Dei  incarnali  varietate ,  et  docu- 
mentorum  dispensalione,  ibi "  :  Et  (a)  die  tertia 
Prim»  nupticB  facta  sunt,  etc.  In  prima  quatuor  :  primo, 
pariisdi-  majei.tatis  Filii  Hei  sub  uomine  lucis,  et  ejus 

visio    in  .     .  ^         ,. 

quatuor.  adventus  m  mundum  prjemissio  ;  secundo,  dis- 

credentium  sibi  advcnienti  excaecatio,  ibi  * :  Mun- 

duseum  non  iognovit,e\.c.;  tertio,  utilitalis  creden- 

tium  subjunctio  ^  :  Quotquot   autem   receperunt 

eum,  etc;  quarto,  dignativee  incarnationis  spe- 

cificatio,  ibi '"  :  Et  Verbum  caro  factum  est. 

QuiEstio      Ait  ergo  :  Erat  lux  vera.  Sed  quteritur  qualiter 

deiuce  g^jtjjQg^  qyia  omnis  lux  est  lux  vera  in  suo 

genere ,  eo  quod  immixta  tenebris  "  :  «  Quae 

societas  luci   ad   tenebras  ?  »   quasi  diceret  : 

Rcspon-  Nulla  :  ergo  superHue  ait :  lux  vera.  Ad  quod 

''"■         respondendum,  quod  secundum  Augustinum  '^ 

lux  vera  dicitur  hic  lux  mentium ,  qu£e  est  su- 

pra  mentes,  et  excedit  omnes  mentes,  et  hoc 

est  lux  vera,  scilicet  essentialitate.  Mentes  vero 

•  Matlh.,  ^i,  11.  —  «  Ibid.,  v,  U.  —  '  Auj;..  in 
Joan.,  tract.  ii,  u.  li,  7.  —  '  Cliiysjst.,  ubi  sup.  — 
5  Inf.,  V,  j5.  —  «  luf.,  15.  —  '  Inf.)  n,  1.  —  «  lul'.,  I, 
10.  —  9  Inf.,  I,  1.  —  '»  Inf.,  14.  —  "  II  Cor..  vi,  U. 

—  1*  Aug.,  rfe  Divers.,  hom.  XLlv,  al.  serm.  IV,  v,  6. 

—  "  Psal.  IV,   7.  —  ^''Job,  XXXV,   H.  —  '5  Greg., 


illuminate  dicuntur  lux  hujus  lucis  illumina- 
tione  :  ipsa  enim  est  lux  hominum ,  ut  habitum 
est  supra.  Unde  sequitur  :  Illuminat  omnem  ho- 
nuuem,  scilicet  viventes  ut  hoinines  :  non  dis- 
tant  a  pecore  nisi  inteliectu.  Noli  aliquando  glo- 
riari.Et  huic  concordat  Glossa, quae ait :  «Omnis 
homo  dicitur  illa  natura  in  homine,  quae  est  ad 
iraaginem  et  similitudinem  Dei :  aUa  sunt  exlra 
hominem.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Utenim  ait  Pro- 
pheta  "  :  «  Signatum  est  supra  (t)  nos  lumen 
vultus  tui,  Domine.  »  Et  Job  "  :  «  Qui  docet  nos 
super  jumenta  terra».  »  Ibi  Gregorius  '%  ut  dice- 
tur  infra.  Sed  olijicetur  de  hoc  quod  ait  :  Illu- 
minat  omnemhominem  venientem  in  huncmu/idum, 
sicut  objicit  Chrysostomus  '*:  «  Si  illuminatom- 
nem  hominem,  qualiter  totscilicethomines  sine 
lumine  permanserunt  ?  »  llem  .4ugustinus  ". 
Si  illuminavit  omnem  hominem,  cum  activa 
inferat  suam  passivam,  ergo  omnis  homo  est 
illuminatus.  Item  .si  sic,  nulli  homines  sunt  te- 
nebrte.  Ad  illud  respondet  Chiysostomus,  ubi  (c) 
supra,  quod  quantum  pertinet  ad  ipsum  Fi- 
lium  Dei ,  illuminat  omnes.  Sed  quidara  clau- 
dentes  oculos  noluerunt  suscipere  lucis  radios  : 
non  ergo  a  natura  lucis  obtenebratio,  sed  a  ma- 
litia  eorum.  Et  ponit  exemplum  de  nolentibus 
intrare  navem  nullo  prohibentc ,  quia  malitia 
sua  pereunt.  Haec  ille.  Ad  hoc  idem  respondet  Au- 
gustinus  "*  quod  istud  est  intelligendum  :  lllumi- 
iiat  omnem  hominem,  etc,  non  quia  nullus  (d)  esl, 
qui  non  illuminetur,  sed  quia  nullus  iliumina- 
tur  (e),  nisi  qui  ab  ipso  illuminatur;  et  ibibene 
de  hoc  Aliter  respondet  Augustinus,  de  Prcede- 
slinatione  Sanctorum  ",  ponens  exemplum,  quod 
sicut  dicitur  :  «  Magister  docet  omnes  pueros 
villae,  »  non  quia  omnes  doceantur,  sed  quia 
nullus  nisi  ab  illo  docetur ;  consimiliter  est  in- 
telligendum  ex  parte  ista,  et  bene  est  conce- 
dendum,-quod  activa  infert  suam  passivam, 
quia  quos  illuminat  lux  divina  effectuahler , 
perfeclibiliter  illuminati  siint,  et  quoniam  ad  il- 
luminandum  praefata  lux  venit  in  mundum. 

dO.  Sequitur  :  In  mundo  erat ,  scilicet  non 
ut  pars ,  sed  ut  factor  regens  quas  fecit  creatu- 
ras ;  et  hic  praesentia  divinitatis,  ait  Glossa. 
Ideo  subditur  :  Et  mundus  per  ipsum  factus  est. 
Vel,  in  mundo  erat  secundum  humanitatem  as- 

Moral.,  lib.  XXVI,  c.  .xui,  al  .xvii.  —  '«  Chrysosl., 
in  Joaii.,  hom.  vii,  al.  viii,  n.  1.  —  "  Aug.,  i«  Joan., 
tract.  II,  n.  7.  —  '•  Aug.,  Enchirid.,  c.  cni,  n.  27.— 
"  Id  ,  ile  Pradesl.  Sanct.,  viii,  14.—  (a)  Caet.  edit.  non 
habent  ibi  :  Et.  —  (b)  Vu/g.  saper.  —  (c)  Al.  ibi. — 
(d)  Hifin  uUus.  —  (e)  llem  illuminatus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I. 


261 


sumptam,  infra  eodem  ' :  EaUtamt  in  nobis,  etc. 
Opponit  Chr}'sostomus  ^ :  «  Si  Verbum  erat  apud 
Deum,  qualiterin  mundo?»  Et  respondetquod' 
magnitudinis  ejus  non  est  finis.  »  *  «  Ccelum  et 
terram,  inquit,  ego  impleo.  »  Qualiter  autem 
Verbum  Dei  ubique  totum  est,  et  dicitur  venire 
cum  manifestatur,  et  abscedere  cum  occultatur, 
Augustinus  ^  bene  ponens  esemplum.  Quod  si 
verbum  hominis  transiens  simul  et  totum  est  in 
auribus  multorum ,  multo  magis  verbum  Dei 
permanens  ubique  est  totum ;  et  ibi  bene  et  mul- 
tum  de  hoc. 

Et  licet  sic  fuerit  in  mundo ,  tamen  :  Mundus 
eum  non  cognovit.  In  quo  notatur  secundum , 
discredentium  excmcatio ,  et  ejusdem  dicti  (a) 
repetitio.  Sed  qualiter  ait  hoc,  opponit  Chry- 
sostomus  ",  quia  multi  in  mundo  eum  cogno- 
verunt  ?  Et  respondet  quod  «  non  di&it  quod 
nulhis  eum  cognovit,  sed  quoniam  mundus,  id 
est  mundo  atiixi ,  et  qui  ea,  qute  mundi  sunt, 
sapiunt,  noa  cognovit;  unde  mundum  vocat 
multitudinem  corruptam  (b) ,  vulgarem,  turbi- 
dam,  et  insipientem  populum.  »  Haec  ille.  Item 
opponit  Augustinus  '  qualiter  ait  :  Munclus  non 
cognovit ,  quia  testimonium  dedit  ei  mare,  su- 
per  quod  ambulavit,  et  venti,  qui  ad  imperium 
ejus  qufeverunt,  et  terra,  quae  contremuit  illo 
cruciiiso.  Item  '  :  «  Multi  in  eum  crediderunt.  » 
Et  ad  islud  respondet,  quod  mundus  dicitur 
hic  mundi  dilectores ,  corde  mundum  habitan- 
Mundus  tes :  unde,  ut  patet  ex  Augustino  ',  dicitur  mun- 
diciiur   (jyg  tripliciter  :  vel  fabrica  visibilis  ;  vel  dilec- 

tnplici-  *  ,  ,  . 

lor.  tores  mundi;  vel  habitatores,  sive  mundum  m- 
habitantes":  «Ut  salvetur  mujidus  per  ipsum.  » 
H.  Et  sequitur  quasi  repetitio  dictorum 
ad  exaggerationem  malitiae  ,  et  exccecationis 
mundi.  In  propria  venit ,  id  est,  in  miindum, 
quia  omnia  per  ipsum  facta  sunt,  ait  Augustinus  ". 
Vel  in  propria  venit  per  carnem,  ait  Glossa  : 
sua  enim  incarnatio  dicitur  suus  adventus.  Yel 
in  propria,  id  est  in  gentem  Judicorum.  Unde 
Chrysostomus '^  :  a  Propria,  Judajos  dicit,  ut 
populum  pecuIiarem.))"«Te  elegit  Dominus  Deus, 
ut  sis  illi  populus  peculiaris.  »  Et  '*  :  «  Non  sum 
missus  nisi  ad  oves,  quae  perierunt,  domus  Is- 
rael. »  Et  pcr  hoc  patet  solutio  quaestionis ;  licet 

'  Inf.,  14.  —  -  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  \u,  al.  iv, 
n.  1.  —  '■  Pml.  cxi.iv,  3.  —  »  Jerem.,  x.\iir,  24.  — 
'  Aug.,  ad  Volusian.,  epist.  Ill,  al.  cx.xxvii,  u.  7.  — 
'  Chrysost.,   in  Joan  ,  hom.  vii,   al. 


Mii,  n.  1.  — 


1  L  i  •     .,         ,,  8  i„r     „,,,    ■jn  '    Au".,   m  Joan.,  tr.   ii,  n.  ii. 

'  Aug.,  in  Joan.,  tr.  il,  n.  H.  —  »  Inf.,  viii,  dO.  —        ,       ",'  ,'  '„         ,„ 

"  Inf.,  II,  17.  —  '•  Aug.,  in  bpisl.  Joan.,  tr.  ll,  n.  12. 

—  "  Aug.,  m  Joan.,  tr.  ii,  u.  12.  —  "  Chrysost.,  m 


essent  omnes  sui  creatione,  Judaei  tamen  erant 
sui  praeelectione.  Et  ex  hoc  eorum  accusatio  , 
ait  Chrysostomus  '^ :  quia  sui  enim  erant  Judsei 
praeelectione  ,  et  prophetEs  prfedixerant  eum 
venturum  ,  et  ad  ipsos  venerat ,  et  miracula  vi- 
derunt,  non  tamen  eum  receperunt,  nec  in  eo 
crediderunt,  imo  extra  vineam  ejecerunt.  Ilem 
opponit  Chrysostomus  '^  :«  Unde  venit  qui  om- 
nia  implot,  et  ubique  adest  ?  »  Item  ;  «  Quem 
locum  evacuat  sui  praesentia  ?  »  quasi  dicat : 
Nullum.  Etrespondet,  quod  seipsum  manifes- 
tavit  nostrara  dignans  induere  carnem;  hanc 
manifestationem  et  descensionem  praesentiam 
vocat  et  adventum  ,  scilicct  "  :  «  Nemo  ascendit 
in  coelum,  nisi  qui  desccndit  de  cceIo  : »  et  ibi  be- 
ne  de  hoc  dicilur. 

Quotquot  autem ,  etc.  Et  sequitur  tertia  parti- 
cula ,  in  qua  specificatio  utilitatis  credentium  , 
ibi  :  Quotquot  autem  receperunt  eum ,  scilicet  per 
fidem,  ait  Glossa.  Dedit  eis  potestatem  ,  non  tan- 
tum  reformari,  sed  fiUos  Dei  fieri  per  adoptio- 
nem,  quod  ipse  erat  per  naturam :  haec  Augus- 
tinus  ",  et  in  Glossa.  Quaerit  Chrysostomus  "  de 
modo  loquendi,  qualiter  ait  Quotquot  iudeter- 
minate ;  et  respondet  quod  ideo  ait  ad  deno- 
taudum  ,  quod  sive  servi ,  sive  liberi,  sive  bar- 
bari,  eodem  houore  sunt  digni.  Et  in  hoc  patet 
muniflca  bonitas  Dei,  et  virtuositas  fidei.  Unde 
Chrysostomus-»  :«Fides  et  gratia  Spiritus  sancti 
ea,  quae  ex  mundanis  auferens  inaequabilita- 
tem  ,  in  unam  omnes  plasmavit  figuram,  et  ad 
unum  omnes  regalem  insignivit  characterem , 
quid  par  huic  clementiie?  »  Et  ponit  exemplum 
de  rege  terreno,  qui  judicaretur  munificus,  si 
servos  adoplaret  in  filios  cum  unigenito.  Item 
ponit  aliud  exemplum,  quod  sicutignis  separat 
metalla  a  terra  el  iinmutat,  sic  facit  gratia  Spi- 
ritus  sancti  de  terrestribus  coelestes  :  ibi  et  be- 
ne  de  hoc.  Item  quaerit  quare  ait :  Dedit  eis  po- 
testatem  filios  Dei  fieri ,  et  non  ait :  lecit  eos  fUios 
Dei  :  ad  quod  respondet,  quod  in  hoc  ostendit 
quoniam  volentibus  venit  hfec  gratia,  et  nisi 
elegerint,  non  subvenit  scilicet  haec  gratia.  Ut 
ergo  notet  libertatem  arbitrii ,  ideo  sic  ait.  Item 
quaeritur;  ait :  Dedit  potestatem  ,  scilicet  dlctam, 
his  qui  credunt.  Videtur  quod  omnibus  sit  data. 

Joan.,  hom.  ix,  al.  viii,  n.  1.  —  "  Deul.,  vii,  6.  — 
"  Mallli.,  XV,  24,  —  ">  Chrysost.,  uhi  sup.  prox.  — 
1«    1(1.,  hom.   IX,  al.  x,  n.  2.  —   "   Inf.,   lll,  13.   — 

»*  Chrysost.,  in 
Joan.,  hom.  x,  al.  IX,  n.  2.  —  so  ibid. 
{a)  Cat.  edtl.  Dei.  —  (i)  Item  couceplam. 


Terlia 
particula 


Virtuo- 
silas 
fidei. 
Exem- 
plum  de 
rege  ter- 
reno. 


E.\em- 

plum 

ignis. 


262 


EVANGELU  SANCTI  JOANNIS 


Ait  enim  Augustinus  ' :  «Posse  habere  fidem  si- 
cut  posse  habere  charitatem ,  est  naturte  homi- 
num  ;  (a)  sicut  habere  charitatem,  est  gratiae  fide- 
hum  :  »  ergo  ista  potestas  cst  a  natura  homi- 
num ,  non  ex  dono  lidei.  Et  ad  istud  respoii- 
dendum,  quod  differt  dicere  possibilitatem, 
potentiam,  poteslatem :  possibilitas  enim  dicitur 
ipsa  susceptibilitas  materialis  et  remota ;  poten- 
tia  dicitur  amplius  disposita ,  possibilis  tamen 
adhuc  ad  opposita;  potestas  dicitur  quasi  po- 
tentia  stans,  scilicet  quia  disposita  et  propinqua 
ad  actum.  Posse  ergo  credere,  ut  dicitur  a  pos- 
sibilitate  prima ,  est  naturaj  hominum  ;  posse 
vero  credere ,  ut  dicitur  a  potentia  secundo 
modo  dicta,  est  hominum  habentium  scientiam 
Legis  et  Scripturse ;  potestatem  vero  habere  ter- 
tio  modo  dictam  (6),  est  credentium.  Unde  se- 
quitur  hic  ,  quod  illam  dedit  /ws  qui  credunt  in 
nomine  ejus.  Ideo  signanter  ait  hic  pofestatetn. 
Sed  tunc  quseritur,  quare  potius  ait,  quod  dedit 
potestatem  credentibus,  raagis  quam  amantibus. 
Ad  quod  respondenJum,  quia  quod  fides  est 
prima  virtutum ,  ut  ait  Auguslinus  *,  ideo  con- 
venienter  ait ,  quod  dedit  illam  potestatem  his 
qui  credunt ,  etc.  Et  de  munificentia  Dei  in  col- 
latione  hujus  potestatis,  Augustinus  bene  '  : 
«  Magna  benevolentia ,  magna  misericordia  ; 
unicus  (c)  natus  est ,  et  noluit  manere  unus.  » 
Et  sequitur  :  «  Hunc  misit  in  mundum  ut  non 
esset  unus ,  sed  haberet  fratres  adoptatos ;  nec 
timuit  habere  coha?redes  ,  quia  haereditas  non 
fit  angusta ,  si  multi  possederint.  »  Haec  ille.  E 
conlrario  est  de  hominibus,  qui  nolunt  habere 
fratres  et  cohseredes ,  ut  ibi  prosequitur  bene. 
Et  quoniam  preemisit  de  potestate  ,  qua  fiunt 
homines  fiUi  Dei,  subdit  quo  ordine  et  quo  mo- 
do  fiat;  quia  non  ex  complexu  conjugii,  sicut 
continuat  Augustinus,  et  etiam  Glossa.  Idco  se- 
quitur  (v.  13)  :  Qui  non  ex  sayiguinibus ,  scilicet 
commixtisseminibus' :  «Coagulatus  sum  in  san- 
guine ;  »  7iee  ex  voluntate  carnis,  id  est,  fceminae , 
secundum  Augustinum ,  quse  infirma  est ,  et 
emollit  ad  libidinem ;  neque  ex  volu7iiate  viri , 
id  est,  viri  concupiscentia ,  quasi  dicat  :  Dedit 
eis  potestatem  filios  Dei  fieri,  et  sic  nasci  ex  Dco , 
non  sicut  nascuntur  homines  ex  sanguinibus 
modo  dicto  ^  :  «  Quod  natum  est  ex  carne,  caro 
est;  quod  natum  ex  spiritu,  spiritus  est.  »  Et 

'  Aiig.,  rfe  Ver.  Innoc,  post  med.  —  '  Id.,  de  Perfect. 
juslit.,    n.    41;  dc   Div.  LyXXIlI   Qufesl.,    q.   LXiv. 
'  Id.,  in  Joan.,  tr.  !!,  n.  VJ.  —  '  Sap.,  vn, 


Inf.,  /11,  6. 


llom.,  IX,  8. 


Auy.,  iH  Joan., 


ibi  bene  de  hoc.  Sic  dicitur »  :  a  Non  qui  fihi 
carnis,  hi  filii  Dei.  »  Sed  videtur  loqui  incon- 
grue,  quando  ex  sanguinibus  in  plurali,  cum  non 
dicatur  secundum  Grammaticos  in  plurah.  Ad 
quod  respondet  AugusUnus',  quod  "  quia  graece 
positum  est  pluraliter,  maluit  ille  ,  qui  interpre- 
tabatur,  sic  ponere,  etquasi  minus  latine  loqui 
secundum  Grammaticos,  et  tamen  explicare  ve- 
ritatem.  Si  enim  diceret  in  singulari  numero , 
non  sic  explicaret.  Ex  sanguinibus  enim  maris 
et  foeminae  nascuntur  homines,  id  est ,  semini- 
bus  commixfis,  ut  dictum  est.  Et  subdit :  «  Non 
timemus  fcrulas  Grammaticorum ,  dum  tamen 
ad  veritatem  solidam ,  et  certiorem  pervenia- 
mus.  »  Sed  quaeritur  quare  fecit  mentionem  de 
carnali  generatione.  Ad  quod  respondet  Chry- 
sostomus ',  quod  «  ideo  rcmemoratus  est  illius, 
ut  humilitatem,  id  est,  utiUtatem  primi  partus, 
scilicet  carnalis,  et  mirabilitatem  et  aUitudinem 
secundi,  qui  est  per  graUam,  cognoscentes,  ma- 
gnam  suscipiamus  de  Deo  intelligentiam.  »  Haec 
iUe. 

14.  Et  Yerbum  caro,  etc.  Et  sequitur  quarta  Ouari» 
particula,  in  quia  diguativse  incarnaUonis  FiUi  ^"^'^  * 
Dei  manifestatio  est  :  Et  Verbum  caro  factum  est. 
Et  conUnuat  AugusUnus  '  sic  :  «  Ne  miraremur 
et  eshorreremus  tantam  gratiam,  quia  homines 
ex  Deo  nati ,  quasi  securum  te  faciens,  ait :  Et 
Verbum  caro  factum  est,  quasi  dicat :  Quid  mira- 
ris,  quia  homines  es  Deo  nascuntur?  attende 
ipsum  Deum  natum  e.s  hominibus.  »  Eodem 
modo  continuat  Chrysostomus  '"  :  «  IneffabiUs 
honoris  ponit  causam,  quod  est  Verbum  fieri, 
carnem,  et  Dominatorem  formam  suscipere 
servi.  »  "  «  Non  rapinam  arbitralus  est  se  esse 
eequalem  Deo,  formam  servi  accipiens,  »  etc. 
Sed  quseritur  de  intellectu  hujus,  cum  dicitur:  OokeUo 
Verbum  caro  facium  esi,  aut  est  sensus  :  factum  ledu. 
est  caro,  id  est,  mutatum  in  carnem;  aut 
quod  Verbum  fit  ipsa  caro ,  aut  quod  caro 
mutetur  in  Verbum ;  et  uterque  sensus  est 
falsus.  Et  ad  istud  respondet  Chrysostomus 
bene  '-  :  Quod  ait  :  «  \erbum  caro  factum  est , 
non  transmutaUonem  substantiae ,  nec  transmu- 
tatam  substantiam  in  carnem,sedcarnisassum- 
ptionem  reprtesentarc  volens,  ait:  Verbum  caro 
factum  est.  Et  hoc,  ut  obstrueret  ora  heereUco- 

Ir.  II,  u.  14.  —  '  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  ix,  al.  x, 
n.  3.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  15.  —  '•  Chrysost.,  in 
Joan.,  hom.  y ,  al.  xi,  n.  1.  —  "  Philip.,  ii,  6,  7.  — 
'■  Chrysost.,  nbi  sup.,  u.  2. —  (n)  Suppl.  habere  tideD). 
—  (4)  Coet.  edit.  dictum. —  (c)  Ilem  uunc. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I. 


263 


Hsereses 
Mani- 
chffio- 
raniet 

Valenti- 
niaDO- 
ram. 


Exces- 
siva   hu- 
militas 
Filii  Doi 


fjQseslio 

car  ma- 

gis  Ver- 

bom  ca- 

ro  fac- 

tum , 

quam 

Ins  ,  etc. 


rum,  qui  dicebant,  quoniam  phantasia  quee- 
dam  et  fictio  fuerunt  omnia  qufe  erant  dispen- 
sationis,  id  est,  incarnationis.  »  Et  ibi  bene  de 
hoc.  Idem  Augustinus  '  :  «  Neque  sic  factus  est 
homo,  ut  perderet  quod  erat  Deus.  »  Idem  -  : 
«  Factus  estquod  non  erat,  non  amittens  quod 
erat  :  accessit  homo  Deo,  ut  esset  homo  qui  erat 
Deus.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Sed  qureritur;  cum 
Filius  Dei  assumpsit  totam  humanitatem,  scih- 
cet  animam  et  carnem ,  quare  ait :  Verbum  caro 
factum  esf!  Et  ad  istud  respondendum,  quod 
licet  assumpserit  totam  humanitatem,  tamen 
aif  :  Verbutn  caro  factum  est.  Secundum  Augus- 
tinum  ^  «  collyrium  fecit  unde  ocuh  nostri  ter- 
gerentur.  »  Et  sequitur  :  «  Terra  sauciatus  eras, 
et  terra  nunc  mittitur,  ut  saneris  :  caro  te  exc£e- 
caverat,  caro  te  sanat :  Verbum  caro  factum  esi,  et 
inde  medicus  fecit  collyrium  ^ut  vitia  carnis  ex- 
tingueret.  »  Ob  ergo  medicamenti  correspon- 
dentem  congruitatem,  ideo  sic  ait;  vel  ad  eli- 
miuationem  hteresis  Manichaeorum  negantium 
eum  assumpsisse  veram  carnem,  veladelusio- 
nemheeresis  Valentinianorum  poaentium  ipsum 
secum  detuhsse  corpus  cceleste,  nec  assump- 
sisse  veram  carnem  ex  Virgine.  De  hoc  Chry- 
sostomus  *  :  «  Quod  ideo  dictum  est  :  Verbum 
caro  faetum  est,  ut  non  phantasiam  existimes.  » 
Vel  ideo  ait :  Verbum  caro  factum  est,  ad  osten- 
sionem  humilitatis  summae  in  sua  incarnatione. 
Verbo  enim  nihil  subhmius,  nibil  potentius, 
nihil  seque  durabile,  quia  feternum;  caro  au- 
tem  infima,  impotens,  mortalis,  et  sic  de  ahis. 
Ad  ostendendum  ergo  excessivam  humilitatem 
Fihi  Dei  in  sua  incarnatione ,  ait  :  Verbum  caro 
factum  est.  Ideo  in  Psalmo  in  persona  sui ' :  «  Ego 
vermis,  et  non  homo.  »  Supra  quod  Augusti- 
nus  *  :  a  Verbum  in  principio  factumest  vermis 
et  lac ,  iit  sugeret,  qui  manducare  non  posset.  » 
Quaeritur,  quare  magis  ait  :  Verbum  caro  factum 
est ,  quam  vita  vel  lux,  ex  quo  de  utrisque  proe- 
misit.  Respondendum  :  ut  ostenderetur,  quod 
sicut  Verbo  creata  sunt  omnia,  ita  et  Verbo  facta 
est  recreatio  salvandorum  et  regeneratio.  Et 
non  solum  sic  Vwbum  caro  factum  est,  (a)  et  ha- 
bitavit  in  nobis,  postquam  natus  est :  in  quo 
nolatur  et  sua  humilitas,  et  sua  bonitas,  cum 
enim  hominibus  conversatus  est.  Vel :  Ilabitavit 

»  Aug.,  in  Joan.,  tr.  viii,  n.  3.  —  '  Id.,  tr.  x\i, 
n.  7.  —  '  Id.,  tr.  n,  n.  16.  —  »  Chrysost.,  in  Joan., 
tr.  X,  al.  XI,  n.  2.  —  5  Psal.  xxi,  7.  —  '  Aug.,  in 
Joan.,  tr.  l,  n.  la.  —  '  Clirysost.,  ubi  sup.  —  * Levit., 
XXVI,  11.  —  «  Exocl.,  XXIX,  45.  —  "  Aug.,  in  Joan., 
tr.  II,  n.  IB.  —  "  I  />«/.,  VI,  16.  —  '=  11  Co)\,  iii,  7.  — 


in  nobis,  factus  homo  inter  nos.  Unde  Chrysos- 
tomus  '  :  «  Semper  hoc  habitat  tabernaculum. 
Carnem  enim  nostram  circuminduit ,  non  ut 
rursus  eam  relicturus,  sed  ut  semper  eam  ha- 
biturus.  »  Unde  '  :  «  Ponam  tabernaculum 
meum  in  medio  vestri.  »  Et  '  :  «  Habitabo  in 
medio  filiorum  Israel.  » 

Et  sequitur  de  evidentia  majestatis  Fihi  Dei 
incaruati,  ibi  :  Et  vidimus  gloriam  ejus.  Et  con- 
tinuat  Augustinus  sic  '"  :«  Quoniam  sic  venit  ut 
de  carne  tua  vitia  carnis  extingueret,  et  de 
morte  mortem  occideret;  ideo  (6)  vidimus  glo- 
riam  ejits.  »  Et  quasi  consimiliter  continuat 
Chrysostomus  dicens,  quod  per  consocium  cor- 
pus  ejus,  id  est,  consimile  corpus  visus  est  no- 
bis,  et  hubitavit  in  nobis ,  ut  et  loqui  et  conver- 
sari  possemus  cum  eo.  Et  ex  hoc  vidimus  glo- 
riam  ejus,  quae  ahter  non  posset  videri,  eo 
quod  "  «  habitat  lucem  inaccessibilem.  »  Si 
enim  '^  filii  Israel  non  potuerunt  intendere  in 
faciem  Moysi  propter  gloriam  vultus  ejus,  » 
multo  minus  possent  homines  vidisse  gloriam 
Filii  Dei,  nisi  fuisset  obumbrata  nube  carnis. 
Unde  '^ :  «  Solem  nube  tegam ;  »  quod  expo- 
nit  Augustinus  '^  de  Filio  Dei  incarnato.  Fuit 
enim  visa  gloria  sua  operjbus  miraculosis  et 
documentis  gratiosis,  ut  soBpe  patet  de  Evange- 
His.  '°  «Manifestavit  gloriam  suara.  »  Et '"  :«H8ec 
infirmitas  non  est  ad  mortem ,  sed  pro  gloria 
Dei ,  »  etc.  Item  fuit  visa  gloria  ejus  in  splen- 
dore  transfigurationis,  de  qua  gloria  "  :«  Acci- 
piens  a  Deo  Patre  lionorem  et  gloriam.  »  Item 
fuit  visa  gloria  sua  in  trophaeo  resurrectionis, 
et  in  potestate  ascensionis"  .•«Nonne  oportebat 
Christum  pati,  et  sic  intrare  in  gloriam?  »  et 
quoniam  sua  gloria  fuit  excellentior,  quam  pro- 
phetarum,  quorum  gloria  apparuit  hominibus, 
ut  Moysi  et  Elioe,  ut  ait  Chrysostomus  ";  ideo 
ait :  Gloriam  quasi  unigeniti.  Scd  tunc  objicitur, 
quod  male  ait  quasi,  quia  videtur  dicere  simi- 
litudinem,  non  veritatem.  Et  ad  hoc  respondet 
Cbrysostomus  :  «  Quasi,  inquit "",  hic  non  est 
similitudinis,  nequecomparationis,  sedcertifica- 
tionis  et  indubitabilis  determinalionis ;  ac  si 
diceret :  Vidimus  gloriam  ejus,  qualem  decebat 
et  conveniens  est  habere  unigenitum  et  natura- 
lem  filium  Dei  Regis  omnium.  »  Haec  ille.  Si- 

"  fsec/i.,  xxxil,  7.  —  "•  .Aug.,  in  Joun.,  hoin.  xxxiii; 
in  Psal.  Lxxxviii,  n.  7.  —  "  Inf.,  ii,  11.  —  "  Inf., 
XI,  4.  —  "  II  Petr.,  I,  17.  —  '«  Luc,  xxiv,  26.  — 
"  Cbrysost.,  in  Joan  ,  hom.  xi,  al.  xii,  n.  1.  — 
'°  Itiid.,  paulo  post. 

{a)  Suppl.  sed.  —  (b)  C<et.  edit.  tameu. 


264  EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 

mile  ait  Gregorius  »,  post  principium,  ubi  hoo 

exponit :  «  Quasi,  inquit,  liic  non  pro  similitu- 

dine,  sed  pro  veritalo  ponitur.  »  Et  bene  :  Vi- 

dimus  gloriam  unigeniti,  quia  vidimus  ipsum  uni- 

genitum;    pleimm  gratiae ,  ad  sanetificandum ; 

plenum  veritatis,  ad  illuminandum  :  plenum  gra- 

tice,  quia  vita;  plenum  veritatis,  quia  lux  homi- 

num  :  plenum  gratiae,  ad  auferendam  omnem 

culpam;  plenum  veritatis,  ad  toUendam  igno- 

rantiam.  Infra,  codem  ' :  «  De  plenitudine  ejus 

accepimus  omnes.  »  Et  eodem  '  :«  Gratia  et  ve- 

ritas  per  Jesum  Christum.  »  Et  ibi  de  hoc.  Quod 

ergo  ait  :  Yidimus  gloriam  unigenili,  intelligen- 

dum  quantum  ad  divinitatem;  quod  vero  sub- 

ditur  :  Plenum  gratiae,  quantum  ad  humanita- 

tem.  Unde  dicitur  *  :  «  In  me  omnis  gratia  vitoe 

ct  veritatis.  »  Quia  plenus  gratia,  tulit  peccata; 

quia  plenus  veritatis,  solvitlegis  promissa. 
tS.  Joannes  testimonium  perhibuit ,  etc.  Habita 

descriptione  incarnationis  dignativas  Filii  Dei, 

in  parte  ista  multiplicis  testimonii  ipsius  Joan- 

nis  subjunctio,  et  discipulorum  vocatio;  et  se- 

cundum  hoc,  haec  pars  in  duas  partes  :  primo, 

testimonii  multiplicis  perhibitio;  secundo,  hu- 

jus  occasione,  discipulorum  vocatio,  ibi  :  Con- 

versus  autem  Jesus ,  etc.  Prima  in  (res  :  primo, 

testimonii  Joannis  ingeneraliprtemissio;  secun- 

do  testimonii  ipsius  Evangelistae  adjunctio,  ibi : 

De  plenitudine  ejus,  etc;  terlio,  testimonii  Joan- 

nis  in  speciali  subjunctio ,  ibi :  Et  hoc  est  iesti- 

monium  Joannis,  etc.  Ethoc  est,  quod  ait :  Joan- 
nes  testimonium  perhibet  (a)  de  ipso,  scilicet 
Christo  :  et  non  solum  ooculte,  vel  in  obscuro, 
imo  clamat,  sciUcet  aperte  et  publice  :  ipse 
enim  erat  vox  Verbi  ^  :  Ego  vox  clamantis  :  et 
idem  ait  Isaias  « ;  et  sic  implebat  illud  '  :  «  Cla- 
joannis  jxja,  nc  cesscs.  »  Etinhoc  notatur  Joannis  affec- 
°jj^^ "°"  tuositas ,  et  constantite  stabilitas.  Clamat,  in- 
quam,  dicens  :  II ic  erat,  et  in  hoc  teslimonii 
certitudo  et  veritas  :  demonsh-at  enim  Christum 
esse  praesentem  secundum  Glossam.  Qui  jwst  me 
venturus  est,  scilicet  ad  praedicandum,  operan- 
dum,  etmundumsalvandum;  antemefactusest, 
id  est,  mihi  prsepositus  et  proefatus,  et  hoc, 
quia  prior  me  erat,  scilicet  seternitate ,  ait  Glossa, 
sic  enim  prior  omnibus  '  :  «  Antequam  Abra- 
ham  fieret,  ego  sum.  »  Sed  quseritur,  cum  non 


Eiem- 
plum 


'  Gres.,  Moral.,  lib.  XVIII,  c.  vi,  n.  12.  —  ■  Inf.,  IC. 
—  3  Inf.,  17.  —  '  Eccli.,  xaiv,  25.  —  '  Inf.,  23.  — 
«  Isa.,  XL,  3.  —  ■>  Ibiil.,  Lvm,  1.  —  »  Inf.,  viii,  58.  — 
»  Aug.,  in  Joan.,  tr.  ni,  n.  7.  —  '•  Cbrysost.,  in 
Joan.,  hom.  xii,  al.  xiu,  u.  1.  —  "  Ibiil.,  u.  2.  — 
v^  "  Matlfi.,  III,  11.  —  ''Chrysost.,  inJoan.,  hom  Xlil, 


sit  magna  laus  Filii  Dei  quod  esset  prior  puro 
homine,  et  ei  praelalus,  videtur  hoc  non  csse 
magnura  teslimonium.  llem  quasi  consimiliter 
opponit  Augustinus'  :  «  Cum  esset  ante  Lucife- 
rum  genitus,  non  fuit  ei  magnum  esse  ante 
Joannem.  Item  videlur  Joannes  se  extoUere  in 
hoc,  quod  pcrhibet  testimonia  Filio  Dei.  Ad 
istud  respondet  Clirysostomus,  dicens  ",  quod 
«  Judsei  multam  et  admirabilem  opinionem 
hujus  viri,  id  est  Joannis,  habebant.  Ideo  non 
crat  parum  apud  JudiBos,  apud  quos  ille  erat 
mirabilis  et  insignis,  Filium  Dei  esse  majorem 
Joanne,  etei  prffipositum.»  Ilffic  ille.  Sedquare 
non  perhibuit  testimonium  de  miraculosis  ope- 
ribus  FiUi  Dci  venturi?  Et  ad  hoc  respondet, 
quod  non  confestim  Judteos  ad  alta  duxit ,  sed 
paulatim  a  terra  evolare  voluit,  et  ponit  excm- 
plum  "  : «  Matres  aves  non  confestim  prima  die 
volare  doccnt  puUos.  »  Ideo  ait  :  Qui  post  me  ven-  av'iiim 
turus  est,  quasi  dicat  :  Non,  quia  prius  praedi- 
cavi,  existimetis  me  majorem;  multo  minor 
sum ,  ut  nec  in  ordine  servi  sim  (6)  dignus  an- 
numerari :  '-  «  Cujus  non  sum  dignus  corrigiam 
calccamenti  solveri.  »  Haec  iUe  (c).  Et  patet  hic 
artificiositas  beati  Joannis  in  docendo,  quia 
non  plus  alta  preeposuit;  ct  ejus  humilitas,  se 
abjiciendo;  et  fidelitas,  Filium  Dei  magnifi- 
cando. 

Et  sequitur  testimonium  EvangeUstae  secun- 
dum  Glossam  {v.  iG)  :  De  plenitude  ejus,  etc. 
Unde  in  Glossa,  exposito  tesfimonio  Preecur- 
soris,  rcdit  Evangelista  ad  testimonium  su;e  as- 
sertionis.  Unde  Chrysostomus  "  :  «  Solvens 
quaesfionem,  unde  Christus  prior  Joanne,  et  cla- 
rior,  subdit  aUam  causam  :  De  plenitudine,  etc. 
Et  est  verbum  non  Praecursoris,  sed  discipuli,  » 
scilicet  Joannis,  ita  enim  dictum  est  supra  : 
Plenum  gratiai  et  veritatis  (d).  Ait  ibidem  :  «  Et 
nos,  qui  fuimus  cum  eo  omni  tempore,  et 
mensa  communicavimus,  testamur,  quia  de  ple- 
nitudine  ejus  accepimus,  »  ait  EvangeUsta  in 
persona  discipulorum ,  ut  ait  Chrysostomus. 
"  « In  ipso  omnis  pleniludo  divinitatis  corporali- 
ter  inhabitat.  »  Et  de  ipsa  plenitudine  bene  Chry- 
sostomus '%  ubi  ait,  quod  erat  non  participabile 
bonum,  id  est  per  participaUonem,  sed  fons  et 
radix  est  omnium  sanctorum,  non  in  se  ipso 

al.  XIV,  n.  1.  —  '*  Coloss.,  ii,  9.  —  "  Chrysost.,  ubi 
sup.,  prope  priuc. 

(n)  CcEt.  edit.  add.  etc.  —  (i)  Cwt.  edil.  sum.  — 
(c)  In  ccet.  edit.  hwc  verba ,  Hffic  ille,  prceposiia  sunt 
immediate  post  annimierari.  —  (</)  yerlja  pariter 
transposila. 


Artia- 
ciositas 
beati 
JoaoLis 
iadocea- 
do. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I. 


265 


continens  bonorum  divitias  sed  ad  alios  super- 
effundens,  manens  plenus,  in  nullo  minoratus 

E.xempia  es  participatione.  Et  ponit  exempla  de  fonte,  et 

"^^e/do'^  de  igne,  de  quo  igne  si  infinitfe  lucernae  accen- 
igM.  dantur,  in  eadem  plenitudine  manet :  et  ibi  bene 
de  hoc.  Accepimus,  inquam,  gratiam  pro  gratia  : 
quod  exponens  Chrysostomus  ait  '  :  «  Id  est, 
pro  veteri  feslamento  novum,  quia  erat  fides 
et  fldes,  gloria  et  gloria,  adoptio  et  adoptio, 
sanctificatio  et  sanctificalio,  baptismus  et  bap- 
tismus,  sacrificium  et  sacrificium,  circumcisio 
et  circumcisio,  gra"tia  et  gratia.  Sed  illa  erant 
ut  typi,  hcBC  vero  ut  veritas.  »  Et  ibi  bene  de 
hoc  :  «  Illa  enim  erant  puerorum  doctrina,  hasc 
autem  virorum  :  illa  servorum,  ista  libero- 
rum.  »  Heec  ille.  -  «  Non  accepistis  spiritum  ser- 
vitutis  in  timorcm,  sed  spiritum  libertatis  filio- 
rum  Dei.  »  Et  de  his  in  Glossa.  Et  subditur  ad 
majorem  explanationem  :  Lexper  Moysen,  sicut 
per  servum,  gratia  vero  ad  sanctificandum,  et 
veritas  ad  iluminandum,  per  Jesum  Christwn,  qui 
implevit  legem.  Et  ideo  dicitur  '  :  «  Misit  Deus 
fiUum  suum,  »  etc.  Et  sequitur  :  «  Ut  eos,  qui 
sub  lege  erant,  redimeret.  »  Sed  quteritur  ad 
quid  istud  hic  superaddit,  ex  quo  praemis- 
sum  est  ipsnm  Filium  Dei  esse  plenum  gratice 
et  veritdlis  ?  Et  ad  istud  respondet  Chrysos- 
tomus  '  :  «  Quia  dixerat  Joannes  ;  Prior  me 
erat,  non  solum  ad  Joannem  facit  comparatio- 
nem,  sed  ad  eum  qui  erat  Joanne  sanctior 
apud  Judseos,  scililcet  Moysen.  »  Et  de  hoc 
Augustinus  ^  hic  multa;  inquirens  quis  de- 
dit  legem  :  «  Quis  dedit  legem  ?  »  Et  respondet : 
«  lUe  dedit  legem,  qui  dedit  gratiam;  sed  legem 
per  servum  misit,  cum  gratia  vero  ipse  descen- 
Quara  dit.  »  Sed  tunc  quaeritur  quare  prius  legem  de- 

pnus  le-  jjjf^  quam  gratiam,  cum  esset  signum  majoris 
dit,     bonitatis,  dare  majus  donum.  Et  ad  hoc  res- 

quam  p^xidel  Augustiuus,  quod  lex  jubet;  sed  ho- 
mincs,  conantes  implere  legem  viribus  suis,  te- 
meraria  sua  prajsumptione  ceciderunt,  et  facti 
sunt  sub  lege^  et  non  polerant  implere  viribus 
suis,  et  tunc  imploraverunt  auxilium  libera- 
toris;  quia  reatus  legis  fecerat  eegritudinem  su- 
perbis;  fegritudo  vero  superborum  facta  est 
confessio  humihum;  et  sic  dum  confiterentur 
ffigroti,  venit  medicus  et  sanavit,  scilicet  Jesus 
Christus,  et  accepimus  gratiam  pro  gratia.  Id 
est  expositum,  et  ibi  bene  de  hoc,  et  multum 

'  Chrysost.,  ulji  sup.,  prope  princ.  —  2  Roin.,  viii, 
15.  —  s  Gal.,  IV,  4.  —  »  Chrysost.,  ubi  sup.,  u.  3.  — 
5  Aug.,  in  Joan.,  tract.  iu,  u.  2.  —  «  Pia/..  Lixxiii, 


de  lege,  et  gratia,  et  veritate.  Sed  quaeritur  de 
hoc,  quod  ait  :  Oe  plenitudine  ejus  accepimui 
omnes;  qualiter  hoc?  quia  omnis  gratia  a  Deo 
ipso  immediate  :  "  «  Gratiam  et  gloriam  dabit 
Dominus,  »  ait  propheta.  Item  omnia  sunt  tra- 
dita  Filio  a  Patre  '  :  «  Omnia  tradita  sunt  mihi 
a  Patre  meo. »  Si  ergo  gratia  in  Christo  a  Patre, 
tunc  gratia  translunditar  a  subjecto  in  subjec- 
tum;  quod  videtur  in  nobis  esse  inconveniens, 
quia  gratia  in  nobis  est  accidens.  Iterum  quse- 
ritur  secundum  quam  naturam  dicitur,  quod 
de  ejus  plenitudine  accepimus  omnes,  et  ipsum  esse 
plenum  gratiml  Non  secundum  Dei  naturam, 
quia  non  sic  dicitur  proprie  esse  gratia,  sed 
natura  est  in  eo,  quidquid  haijet;  non  secun- 
dum  humanam,  quia  sic  non  effundit  gratiam, 
qu£e  est  a  solo  Deo.  Ad  istud  respondendum 
secundum  Augustinum  * ;  ubi  ait  Augustinus 
exponens  illud  Psalmi  ^ :  Accepisti  dona  in  homi- 
nibus  :  «  Utrumque,  inquit,  verum  est,  et  quia 
dedit  hominibus,  et  quia  accepit  in  hominibus  : 
dedit  hominibus  tanquam  caput  membris;  ac- 
cepit  in  hominibus  id  ipse  utique  in  membris 
suis.  Ipse  ergo  Christus  et  dedit  de  ccelo,  et  ac-  TrirjUoi 
cepit  in  terra.  »  Haec  ille.  Unde  dicunt  Magistri,  chHtus 
et  bene,  quod  Christus  fuit  plenus  gratia  tri-  fuit  pie- 
pUci,  sciUcet  gratia  personse  singularis,  gratia  °"'' 
capitis  et  gratia  unionis,  quia  non  potuit  major 
excogitari.  Et  quia  fuit  caput  Ecclesiee,  in  ejus 
membra  de  plenitudine  ejus  infundit,  in  quan- 
tum  Deus,  effective;  in  quantum  caput  Ecclesiae, 
meritorie  :  et  per  hoc  ad  aliud,  quod  queedam 
dicuntur  de  Christo  secundum  divinam  natu- 
ram,  quaedam  secundum  humanam,  quajdam 
vero  secundum  ipsam  humauam  naturam  uni- 
tam  divina;,  sicut  dicitur  hic,  quod  de  plenitu- 
dine  ejus  accepimus  omnes,  sicut  membra  a  ca- 
pite.  Quasritur  de  hoc,  quod  ait  :  graiiam  pro 
graiia,  sicut  qLiasrit  Augustinus  in  HomUia  '"  : 
M  Quid  est  gratiam  pro  gratia?  »  et  quasi  oppo- 
nit  :  «  Si  enim  fides  est  gratia,  et  vita  seterna 
quasi  merces  fidei,  videtur  Deus  vitam  ceter- 
nam  tanquam  debitam  reddere,  »  sicut  ait 
Apostolus  "  :  «  De  reliquo  reposita  est  mihi  co- 
rona  justitise,  quam  reddet  mihi  Deus  justus  ju- 
dex.  »  Sed  si  merces  est  reddita,  non  est  graUa 
donata  :  ergo  debuisset  dicere  :  debitum  acce- 
pimus,  pro  gratia.  Ad  hoc  respondet,  quod  quia 
fides  est  gratia,  et  gratis  data,  quod  donum  in- 

12.  —  '  Matth.,  XI,  27.  —  »  Aug.,  de  Trinit.,  lil).  XV, 
c.  XIX,  u.  34.  —  «  Psal,  LXVii,  19.  —  i»  Aug.,  iVi 
Joan.,  tract.  ili ,  u.  0.  —  "  II  Tim.,  iv,  8, 


266 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


digni  accepimus,  et  ideo  gratia  vocatur.  Ideo 
et  vita  aeterna  dicitur  gratia,  quia  '  «  non  de 
tuo  promeruisli ,  ut  tibi  aliquid  deberetur.  » 
Et  sequitur  :  «  Coronat  Deus  in  nobis  dona  mi- 
sericordise  sum,  si  in  ea  gratia,  quam  accepi- 
mus,  perseverantcr  ambulcmus.  »  Hoec  ille.  Ex 
his  patet,  quod  respiciendo  et  considerando 
primam  gratiam  esse  gratis  datam,  gloria  po- 
test  dici  gratia;  considerando  tamen  coopera- 
tionem  liberi  arl)itrii  cum  gratia  data,  potest 
dici  merces  reddita.  Idcm  Augustinus  '■'  bene  de 
libero  arbitrio  et  gratia. 

17.  Quia  lex,  etc.  (a)  De  lege  jubente  data  per 
Moysen,  non  liberante  vel  sanante,  et  de  vcri- 
tate  per  Christum  solvente,  et  gratia  sanante  et 
liberante,  Augustinus  bene '.  Quod  figuratum  in 
baculo  Elisaei  non  resuscitante  puerum,  et  in 
EHsseo  superveniente  ex  cujus  praesentia  fuit 
puer  resuscitatus.  Et  quia  diclum  est,  quod  -per 
Christum  gratia  et  veritas ,  subditur  quce  sit 
summa  istius  gratiiE,  scilicet  cognitio  Filii  Dei 
incarnati,  sicut  coutiauat  Glossa. 

i 8.  Deum nemo  vidit  unquam,  sicut  continuat  (ti). 
Chrysostomus  '•  simiUter  ait :  «  Ergo  ita  dictum 
est  gratia  et  veritas  per  Jesum  Christum,  non  ta- 
men  tanta,  ut  videremus  Deum  in  sua  majes- 
tate  :  »  Ualiitat  euim '"  lucem  inaccessiiilem.  Ideo 
ait :  nemo,  id  est,  nullus  homo  vivens  in  carnCj 
in  carne  mortali  vidit  Deum  :  unde  dicitur  '  : 
cc  Non  videbit  me  homo  et  vivet.  »  Sed  uni- 
genitus,  qui  est  in  sinu  Vatris,  id  est,  in  secreto 
Patris,  qui  ipsum  novit,  enarravit,  id  est,  extra 
narravit  per  manifestationem  suseincarnationis, 
prout  ait  Glossa.  Ut  enim  ait  Augustinus  ''  : 
Verbum  caro  factum  est,  «  ut  demonslraret  car- 
nalibus  et  non  valeutiljus  menle  intueri  veri- 
tatem,  quam  excelsum  locum  habeat  natura  hu- 
mana  inter  (c)  creaturas.  »  Infra  '  :  «  Nomcn 
tuum  manifestavi  mundo.  »  Sed  qualiter  ait  : 
In  sinu?  videtur  dari  occasionem  suspicandi 
Deum  esse  corporeum  et  dimensum.  Et  ad  istud 
respondet  Chrysostomus  ',  quod  quando  dicit : 
In  sinu,  non  «estimemus  aliud,  quam  familia- 
ritatem  unigeniti  et  coseternitatem.  Idem  Augus- 

'  Aug.,  loc.  cit.,  11.  10.  —  s  Ibid.  —  ^  ll,id.,  n.  i|. 
17,  et  de  Vefb.  Apost.,  serin.  .\i,  al.  serm.  x.wi,  c.  x, 
n.  U.  —  "  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  xiv,  al.  xv, 
11.  1.  —  '  I  Tirn.,  VI,  Ifi.  —  »  Exod.,  xxxni,  20.  — 
'  Aug.,  de  Vcr.  lielig.,  c.  xvi,  n.  30.  —  '  Inf.,  xvu, 
6.  —  s  Chrysost.,  uhi  sup.,  n.  2.  —  >»  Aug.,  ubi  sup., 
n.  17.  —  '1  Luc,  .wi,  22,  23.  —  "  Isa.,  XL,  H.  — 
'  Chrysost.,  ubi  sup.,  u.  1.  —  ">  ha.,  vi,  1.  —  •»  Isa., 
VI,  I,  vel  Micli.,  VII,  7.  —  '«  Aug.,  ubi  sup.,  n.  17. 
—  "  Exod.,  XX.\11I,  H.—  "  Num.,  XII,  8.—  ^'  Exod., 


tinus  '"  :  «  In  sinu,  id  est,  in  secreto.  »  Est  enim 
triplex  sinus  :  vel  oeternum  Dei  secretum,  ut  hic; 
vel  secretarequies  animarum,  de  quo  dicitur  "  : 
Insinu  Abrahw,  etc;  vel  fovens  palerna  pietas": 
«  Congregabil  agaos  in  sinu.  »  Sed  de  hoc  ob- 
jicit  Chrysostomus  dioens  '^  :  quod  prophetffl 
viderunt  Dominum  "  :  «  Vidi  Dominum  (d)  :  » 
similiteralii  prophelffi,  ut  Mickoeas  (e)  "  :  «Vidi 
Dominum  sedcntem.  »  Et  ad  istud  respondet, 
quod  «  illa  visio  fuit  condescensionis,  non  ip- 
sius  substantiee  Dei;  si  enim  ipsum  vidissent, 
nunquam  differenter  considerassent;   simplex 
enim   est   et  infigurabilis,  et  incircumscripti- 
bilis.  »  Ha3C  ille,  et  ibi  bene  de  hoc.  Eodem  modo 
opponit  hic  .\uguslinus '",  sicut  de  Moyse,  de 
quo  dicitur  Exodi  "  :«  Loquebatur  Dominus  ad 
Moysen  facie  ad  faciem,  sicut  homo  ad  ami- 
cum,  »  et  "*  :    «  Palam,  et  non  per  senigmata, 
vidit  Deura.  »  Et  ad  hoc  respondet,  quod  Ange- 
lus  portans  typum  Dei  loquebatur  cum  Moyse, 
quod  patet  per  hoc,  quod  ait  Moyses  ibi  '«  : 
«  Si  inveni  gratiam  iu  conspectu  tuo,  ostende 
mihi  facicm  tuam  :  »  quod  non  peteret,  si  vi- 
deret  Dominum  in  sua  majestativa  essentia  :  et 
ibi  bene  Augustinus  de  hoc.  Item  dehoc  opponit 
Gregorius  ^*,  in  fine,  super  illud  .Job  ^'  :«  Abscon- 
dita  est  ab  oculis  hominiim  vivenlium, »  et  indu- 
cit  auctoritates  Genesis^^  :«  Vidi  Dominum  facie 
ad  faciem, »  et  Job  -^  :  «  Nunc  oculus  meus  vidit 
te.  »  Similiter  inducit  auctoritates  proedictas  de 
Prophetis.  Ad  contrarium  inducit,  quod  hic  di- 
citur  :  Deum  nemo  vidit  utiquam,  et  ad  hoc  res-. 
pondet  ibi :  «  Et  est  summa  responsionis,  quod 
quamdiu  mortaliter  hic  vivitur,  videri  per  quas- 
dam  imagines  Deus  potest,  sed  per  ipsam  na-  ^  ^^ 
turae  suae  speciem  non  potest.  »  Unde  nota,  quod  ple.x  vi- 
est  quadruplex  visio  Dei  :  una  imaginaria  per  ""• 
similitudines  et  figuras,  sive  per  typum,  ut  vi-  visJ.""* 
derunt  prophel;e,  de  qua  dictumest;  alia  est  seoanda 
visio  ceaigmatica  per  fidem,  dc  qna  -'  :  «  Vide-  "^">- 
mus  nunc  per  speculum,  »  et  **  :  «  Beati  mundo 
corde,  quoniam  ipsi  Deum  videbunt.  »  Hem  est     Tertia 
visio  Dei  per  elevatam  contemplationem,  unde  '""*'■ 
Gregorius,  ubi  supra :«  In  carne  vivenlibus,  sed 

xx,\ill,  13.  —  ^"  Greg.,  Moral.,  lib.  XVIIl,  c.  xxviu, 
al.  Liv,  n.  88.  —  "  Job,  xxviii,  21.  —  "  Gen.,  xxxii, 
30.  —  "  Job,  XLU,  5.  —  s'  1  Cor.,  XIII,  12.  — 
=5  Matth.,  V,  8. 

(«)  Cael  edit.  non  habenl  Qiiia  lex,  elc.  —  (6)  Suppl. 
Evaugelista.  —  (e)  Ca.t.  edit.  super.  —  (d)  Forlasse 
legmdv.rn  visiones  Douiini.  —  (e)  Leg.  Imias ,  nisi 
deiii,  pro  Vid.  Domiuum  sedeatem,  legalur  Ad  Domi- 
uum  aspiciam. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I. 


267 


tamen  inaestimabili  virtute  crescentibus  quo- 
dam  contemplationis  acumine.  »  Non  abhorret 
ab  eo,  quod  ait  Job  :  «  Abscondita  est  ab  ocu- 
lis  viventium,  »  quia  quisquis  sapientiam  Dei 
sic  videt,  huic  vitoe  funditus  moritur  '  :  «  Non 
Quarta  videbit  me  homo,  et  vivet.  »  Quarta  est  visio 
Tisio.  (jivina  in  sua  majesfate,  facie  ad  faciem  ^  : 
«  Cum  apparuerit,  similes  ei  erimus,  quoniam 
videbimus  eum  sicut  est  :  »  qua  visione  videbi- 
tur  in  gloria,  qpiae  erit  merces  Beatorum.  Job  ^  : 
«  Videbis  faciem  ejus  in  jubilo.  »  Et  de  his  vi- 
sionibus  Gregorius  '%  bene  et  multum. 

■19.  Et  hoc  est,  etc.  Et  sequitur  illa  pars,  in 
qua  de  testimonio  Joannis  in  speciali :  Et  hoc 
est  testimonium  Joannis,  etc;  et  illa  in  tres:  Primo 
perhibitio  testimonii  de  Chrisli  divinitate ,  ut 
hic;  secundo,  de  baptizandi  potestate,  ibi  ^* : 
Altera  die,  etc;  tertio,  testimonium  de  vitae 
sanctitate,  ibi  similiter  "  :  Altera  die,  efc  In 
prima  tria :  primo  eorum,  coram  quibus  testift- 
cafus  est,  specificatio ;  secundo  eorumdem  ten- 
tantium  inquisitio  multiplex,  et  Joannis  respon- 
sio,  ibi;  Tu  qids  es?  tertio  loci,  in  quo  heec 
sunt  facta,  specificatio ,  ibi  :  Hcec  in  Betha- 
nia  ,  etc. 

Ait  ergo :  Hoc  est  testimonium  Joannis ,  quando 
miserunf,  etc.  Hoc,  inquam,  testimonium,  quod 
est  idem  cum  prseterifo  testimonio  secundum 
quosdam.  Unde  hic  determinaf  tempus ,  quo 
datum  est  testimonium;  vel  potest  referri  ad 
Mniigni-  sequens,  ut  patef  in  Glossa.  Et  in  hoc  patet  ma- 
las    jn-  lignitas  Judaaorum ,  qui  miserunt  sacerdotes  ad 

dxorum. 

ipsum  tentandura.  Unde  Chrysostomus  '  :  «  0 
livor  et  invidia !  nam  primo  laedit  et  corrumpit 
iavidentes:  qui  enim  vadunf  ad  Joannem,  bap- 
tizafi  eranf ,  ef  posf  bapfismum  miffunt  interro- 
ganles.  Ideo  recte  nofaf  eos  rjenitnina  vipera- 
joannis.  '*"'"•  »  Item  patef  Joannis  patientia,  unde  Chry- 
paiientia  sostomus :  «  Joannes  non  incusavit  neque  expro- 
bravif,  sed  cum  mansuetudine  respondet.  »  Et 
hoc,  ut  omnibus  flaf  manifesta  scilicet  sua  man- 
suefudo.  Et  specificat,  qui  miserunt,  quoniam 
Judcei;  ef  unde,  quoniam  ab  Jerosolymis;  ef  quos, 
■quoniam  Sacerdotes ,  scilicet  in  lege  sapientes, 
et  legis  zelafores ,  et  Dei  cultores.  Unde  Chry- 
sostomus  ' :  «  Miserunt  honorahiliores  sacerdo- 
tum,  quia  illos,  qui  Jerosolymis  stabant.  »  Et 
ibidem :  «  Non  ut  contcmptibiles  mitfunf,  sci- 

'  Exod.,  XXXIII,  20.  —  i  I  Joan.,  iii,  2.  —  '  Job, 
XXXIII,  26.  —  *  Gref;.,  ubi  sup.  —  '  Inf.,  29.  —  «  lu 
f.  35.  —  '  Chrysost.,  >n  Joaii.,  hova.  xv,  al.  xvi,  n.  1. 
—  '  Ibid,,  paulo  infra.  —  '  Luc.,  iii,  15.  —  '«  Greg., 


licet  ad  Joannem,  sicut  ad  Chrisfum  scilicef  mi- 
serunt,  volentes  eum  detinere,  id  est,  capere 
cum  Herodianis.  Et  non  miserunt  simpliciter, 
sed  ad  interrogandum :  et  ibi  subditur  multi- 
plex  interrogatio  ipsorum,  necnon  multiplex 
responsio  Joannis ,  ut  patet  in  littera.  Et  est 
prima  interrogatio  de  personfe  quidditate.  Nam 
Joannes  a  qaibusdam  credebafur  esse  Christus 
ob  eminentiam  singularis  potentiae;  ab  aliis 
credebatur  esse  Elias  ob  austeritatem  vitae ;  ab 
aliis  credebatur  esse  unus  de  prophetis  resus- 
citatis,  propter  gratiam  prophetite.  Ait  Glossa  : 
«  Ideo  interrogabant :  Tu  quis  es?  scilicet  in  per- 
sona,  putanfes  ipsum  esse  Cliristum  in  lege  pro- 
missum  ^ :  «  Cogitantibus  de  Joanne ,  ne  forte 
Christus  esset.  »  Et  subditur  responsio  ( v.  20 ) : 
Et  confessus  est,  scilicet  verifafem,  et  non  negavit 
eam.  Et  specificat  magis :  Et  confessus  est ,  quia 
non  sum  ego  Christus.  De  his  Gregorius  '" :  «  Non 
negavit  quod  eraf,  et  confessus  est  quod  non  erat,» 
scilicct  Christus  :  non  enim  negavit  quod  erat 
Praeoursor  et  Vox  clamantis,  ut  patet  in  littera, 
et  in  Glossa.  Unde  Augusfinus  "  :  «Tantaexcel- 
lentia  erat  in  Joanne,  quod  posset  credi  Chris- 
tus  :  et  in  hoc  probafa  est  ejus  humilitas,  quia 
dicit  se  non  esse  Christum,  cum  posset  credi.  » 
Sed  quaerifur  :  Ex  quo  soiebant  ipsum  esse  ft- 
lium  summi  sacerdofis  '^ :  «  Divulgabantur  om- 
nia  verba  hfec,  »  scilicef  de  nativitate  Joannis, 
ergo  non  oportuit  quaerere  quis  esset.  Et  ad  hoc 
respondet  Chrysosfomus  '■',  quod  «  ideo  interro- 
gant,  opiuanfes  per  blanditias  extraherc  eum 
ad  confltendum  se  esse  Christum,  et  indignum 
esse  existimabanf  eum  subjici  Christo ,  quia 
multa  demonstrabant  ibi  Joannem  esse  clarum. 
Et  primum  genus  insigne :  principis  sacerdofum 
erat  filius;  deinde  difeta,  et  dura  educatio,  hu- 
manorum  omnium  despectio,  ef  veslimentum, 
quod  scihcet  pilis  camelorum,  ct  sic  de  aliis.  In 
Christo  autem  contrarium  erat  secundum  ipsos, 
quia  genus  vile ,  unde  dicebanf  '* :  «  Nonne  hic 
esf  filius  fabri  ?  »  patria  exprobrabilis,  quia  Na- 
zarefh;  diasfa  communis,  et  vestimenta  nihil 
plus  multis  habentia;  convivia  publicanorum 
adibat.  Et  sic  de  aliis.  Ideo  infra,  eodem  "* : 
Numquid  a  Nazareth  potest  aliquid  boni  esse? 
«  Ideo  anxiati,  ef  volentes  Joannem  habere  ma- 
gistrum,  per  blandifias  opinantes  eum  attrahere 
ad  confifendum,  interrogant,  non  ut  ignoran- 

m  Evang.,  hom.  vii,  n.  1.  —  "  Aug.,  in  Joan., 
tract.  IV,  n.  3.  —  '^  Luc,  i,  65.  —  ''  Chrysost.,  ubi 
su[).  —  "  Mattlt.,  XIII,  5o.  —  ">  Inf.,  46. 


268 


EVANGELll  SANCTI  JOANNIS 


tes.  11  Hffic  ille.  Sed  quaeritur,  quare  non  res- 
pondet  directe  quod  erat,  scilicet  :  Vox  cla- 
mantis.  Et  respondet  Clirj^soslomus,  ubi  supra  ', 
quod  judicans  eorum  malitiam  et  ameutiam  sic 
respondit :  lioc  enim  est  famuli  devoti  non  so- 
lum  non  rapere  dominicam  gloriam,  sed  ex- 
pellere  datam  a  mullis,  sicut  facit  Joannes  hic : 
quod  enim  illi  suspicabantur,  scilicet  ipsum 
esse  Christum,  hoc  ipse  destruxit. 

21.  Et  sequilur  secunda  interrogatio,  ibi :  Et 
interrogaverunt ,  scilicet  an  esset  Elias  :  Quid 
ergo  ?  scilicet  es.  Etias  es  <t(?  Ob  enim  vitte  aus- 
teritatem,  et  modi  vivendi  similitudinem,  cre- 
debatur  esse  Elias  :  Elias  enim  *  habebat  zonam 
peUiceam  circa  lumbos;  et  ob  promissionem 
de  adventu  Elice  ' :  «  Ecce  ego  vobis  mitlam 
Eliam.  »  Propter  haec,  inquam,  opinabantur, 
quod  erat  Elias.  Et  subditur  responsio  Joannis  : 
Non  sum ,  sciUcet  EUas.  Sed  qualiter  hoc ,  quod 
ait  Salvator  loquens  de  Joanne  ">  :  «  Ipse  est 
Elias,  »  et' :  «  Elias  jam  venit?  »  Et  ad  istud 
respondet  Augustinus  bene  '  ;  «  Duo,  inquit, 
erant  adventus  judicis,  et  duo  praecones;  et 
quod  fuit  Joannes  ad  primum  adventum,  hoc 
EUas  ad  secundum.  '  «  In  spiritu  et  virhite 
Eliae.  »  Joannes  ergo  loquitur  proprie,  Christus 
figurative.  Et  ibi  bcnc  de  hoc.  Idem  Grego- 
rius  ':  «  Joannes  in  spiritu  EUas  erat,  in  per- 
sona  non  erat,  »  et  ibi  similitor  bene  de  hoc. 

Et  sequitur  terUa  interrogatio :  Propheta  cs  tuT 
sciUcet  resuscitatus ,  ut  EUsajus  vel  alius,  se- 
cundum  Glossam  et  Magistrum  in  historUs.  Et 
subditur  responsio,  sciUcet :  Non  sum.  Sed  qua- 
Uter  hoc,  quia  " :  «  Tu,  puer,  propheta?  »  Uem 
aitGlossa,  quod  ob  gratiam  prophetise  crede- 
batur  esse  propheta:  ergo,  ut  prius.  Et  ad  istud 
respondet  Chrj^sostomus  '%  quod  Joannes  res- 
pondet,  respiciens  ad  mentem  interrogantium : 
opinabantur  enim  quidam,  eum  esse  praeci- 
puum  Prophetam  venturum,  de  quo  "  :  «  Pro- 
phetam  de  gente  tua  suscitabit  Dominus;  »  et 
hunc  uegavit  se  esse.  Unde  Chrysostomus  : 
«  Addit  articulum  (a)  Propheta,  ad  denotandam 
excellenUam.Vel  aUter,  secundum  Gregorium'-, 
quod  «  Prophetam  se  negavit,  quia  non  solum 
poterat  Redemptorem  proedicare,  sciUcet  futu- 
rum,  sed  etiam  demonstrare.  »  Et  ideo  dicitur : 

'  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  '  IV  Heg.,  i,  8.  — 
3  Malac',  IV,  5.  —  *  Mallli.,  XI,  14.  —  ^  Ibid.,  XYii, 
12.  —  '  Aug.,  m  Joan.,  tract.  iv,  n.  S,  6.  —  '  Luc, 
l,  n. —  '  Greg.,  "i  Evany.,  hom.  vii,  n.  1.  —  ^  Luc, 
i,  76.  —  '»  Clirysosl.,  ubi  sup.  —  "  Deut.,  xviii,  15. 
—  '2  Greg.,  ubi  sup.,  u.  2.  —  'J  Ibid.,  hom.  vi,  u.  5. 


«  Plusquam  propheta.  »  Prout  ait  Gregorius  »' : 
«  ProphetiE,  inquit,  ministcrium  est  ventiira  prae- 
dicere, non  demonstrare.  Joannes ergo plusquam  Prophe- 
propheta  est,  quia  eum,  quem  praecurrendo  '"'','"'" 
propbetaverat,  ostendendo  monstrabit.  »  Haec  ciicr. 
ille.  Lnde  nota,  quod  Propheta  dicitur  muUi- 
pUciter  ;  vel  a  praedicendo  futura,  ut  dictum 
est :  unde  Augustinus  "•  :  «  Propheta  est  homo 
ultrahumanas  conjecturas  futura  praenuntians.  » 
Vel  dicitur  Propheta  a  prodendo  occulla ;  unde 
Gregorius  '^  ;«  Propheta  dicitur,  non  quia  prae- 
dicit  futura,  sed  quia  prodit  occuUa.  »  llem  di- 
citur  Prophcta  a  cognoscendo  incognita ;  unde 
Augustinus  '%  ubi  loquitur  de  prophetantibus 
in  nova  lege ,  sicut  de  bcata  Matre  Domini ,  et 
de  parentibus  beati  Joannis  ;  «  Qui  (Joannes), 
inquit,  juvenis,  juvenem  Christum  non  qui- 
dem  fulurum  praedixit,  sed  tamun  incognitum 
propheUca  cognitione  monstravit.  »  H:ec  iUe. 
Unde  et  "  in  ventre  exullavit,  adveniente  beata 
Matre  Domini ,  et  sic  facto  propheUco  Christum 
ostendit.  QuaUter  autem  prophetia  de  tribus 
temporibus,  praeterito,  prsesenti,  et  futuro,  Gre- 
gorius  bene  ". 

Et  patet  ex  dicUs  humiUtas  beati  Joannis  in-   Humiii- 
aestimabiUs ,  et  veritas  inenarrabiUs  ;  de  qua  '"  ''*"'' 

'  ^  JuanDis 

humiUtate  prosequitur  Gregorius  ",  et  Augusti-  Baptistae 
nus  ''"  :  «  Nihil  humiUus  isto  prfficonc  ;  nullum 
tantum  meritum  Joannes  habuit,  quam  de  ista 
humilitate  :  qui  cum  posset  fallere  homines ,  et 
putari  Christiis  (  tantie  enim  gratiae  tantaeque 
excellentiae  fuit ) ,  confessus  est  tamea  aperte, 
et  dixit  ;  Non  sum  ego  Christus.  »  Haec  ille.  Et 
quia  sic  se  humiliavit ,  merito  Christus  eum 
laudando  exaltavit  "  :  Inter  natos  niulierum  non 
swrexit  majur  3oanne  Baptista.  Tria  enim,  quae 
homines  ambiunt,  quas  contempsit  beatus  Joan- 
nes  et  abdicavit  a  se,  scilicet  subUmitatem  ex- 
cellenUae ,  quando  negavit  se  esse  Christum ; 
ajsUmationem  sanctimonice,  quando  negavit  se 
csse  Eliam  ;  opinionem  incognitae  scientiae, 
quando  negavit  se  esse  Propbetam.  Unde  et 
signanter  interrogationi  opinantium  se  esse 
Christum,  respondit  plena  oratione  :  iVc>«  sum  ego 
Christus;  interrogationiopinantiumse  esseEUam, 
semiplena  respondit  oraUone :  Non  sum;  interro- 

—  '*  Aug.,  cont.  Faust.,  lib.  XVI,  c.  xviii.  —  "  Greg., 
in  Ezech.,  lib.  I,  hoiu.  l,  n.  1.  —  "  Aug.,  ile  Civit. 
Dei,  lib.  .Wll,  c.  XXIV.  —  f  Luc,  i,  41.  —  "  Greg., 
ubi  sup.  prox.  —  "  Id.,  in  Evang.,  hoin.  vii,  n.  1.  — 
"  Aug.,  in  Joan.,  tract.  iv,  n.  G.  —  "  Matlh.,  xi,  U. 
(n)  Suppl.  ille.  In  texlu  graeco  legitur :  '0  ^tpofriTiiK 
ct  au; 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I. 


269 


gationi  opinantium  se  esse  prophetam,  respondit 
simplici  negatione  :  Non.  Et  hoc  merito.  Nullo 
enim  modo  voluit  aestimari  Christus  :  ideo  ple- 
narie  respondit.  Sed  quia  (a)  in  spiritu  erat 
Elias,  et  erat  propheta  dicto  modo,  ideo  semi- 
plene  respondit.  Et  in  hac  hurailitate  est  imi- 
tandus,  ne  prfedicta  tria  ambiantur  injuste  et 
immoderate,  ne  dicatur  ei  illud  '  :  «  Quid  ni- 
teris  ostendere  viam  tuam  bonam  ?»  Et ' :  «Arro- 
gantiam,  et  superbiam  ,  et  altitudinem  cordis 
tui  ego  scio,  et  jactantiam.  » 

22.  Et  sequitur  quarta  interrogatio  :  Dixerunt 
ergo  ei,  scilicet  interrogando  :  Quis  es  ?  etc.  Unde 
Chrysostomus  '  :  «  Vide  eos  vehementius  inni- 
tenteset  accelerantes,  et  non  desistentes.  »  Quid 
dicis  de  te?  nam  de  Christo  audivimus  te  prae- 
dicare. 

Ex  his  videtur  ,  quod  erant  commendandi , 
quia  volebant  scire  certitudinem  dc  Joanne. 

Respondendum  (i),  ut  dictum  est,  quod  sic 
interrogabant  non  desiderantes  veritatem ,  sed 
volentes  per  blanditias  attrahere  Joannem  ad 
confitendum  se  esse  Christum. 

23.  Et  subditur  responsio  Joannis  :  Eqo 
vox,  etc.  Ut  ait  Chrysostomus  :  «  Magnum  quid 
loquutus  est  de  Christo  ;  de  se  autem  dicit : 
Ego  voar,  etc.  Et  in  hoc  patet  ejus  humilitas , 
prout  ait  Glossa  :  «  Non  dixit,  quod  erat  Joan- 
nes,  vel  filius  Zachariae,  etc.  Nec  dixit  aliquid 
liumanum  de  se  ;  sed  lantum,  quod  erat  vos 
Verbi :  vox,  inquam ,  non  cujuslibet,  sed  :  Vox 
damantis,  Verbi  scilicet  incarnati,  ut  in  Glossa 
exponitur  bene.  Et  hoc  ia  deserlo ,  scilicet  Ju- 
daete ,  ut  ait  Gregorius ,  quia  derelictaa  ac  desti- 
tutas  Jud£ea3  solatium  Redemptoris  annuntiat. 
Vox  enim  est  signum  ducens  in  alterum  :  et 
quia  Joannes  prasdicabat,  et  hoc  ducebat  in 
cognitionem  Verbi  incarnati,  ideo  dicitur:  Vox, 
et  hoc  confirmans  subdit  :  Sicut  dicit  (c)  Isaias. 
Et  de  his  in  collatione  prtedicabili  *. 

24.  Et  ad  expressionem  malitiae  interrogan- 
tium  subdit  :  Et  qui  missi  fuerant,  ad  interro- 
gandum  scilicet,  erant  ei:  Vharismis,  id  est  prin- 
cipibus  Judceorum ,  qui  doctrinam  non  quae- 
runt,  sed  invident,  ait  Glossa.  Et  de  his  Phari- 
saeis,  qui  dicebantur  divisi  (d),  et  de  tribus  sectis, 
scilicet  PharisaEorum ,  et  aliorum,  Magister  in 
Eisloriis  suflicienter. 

'  Jerem.,  ii,  33.  —  '  lljii].,  XLViii,  :;0. —  =  Chrysost., 
in  Joan.,  hom.  xvi,  al.  w,  n.  2.  —  '  Vid.  inf., 
Collat.  vn.  —  »  IV  Rerj.,  ii,  8.  —  »  Aug.,  m  Joan., 
Iract.  IV,  n.  8.  —  '  Ibiii.,  d.  9.  —  "  Ibid.  —  «  Joan., 


25.  Et  sequitur  interrogatio  preedictorum  de 
potestate  baptizandi,  ibi :  Et  interrogaverunt,  etc. 
Ubi  primo  pr£emittitur  interrogatio ,  et  demum 
Joannis  respousio  cum  sua  confirmatione,  ibi  : 
Respondit ,  etc.  Ait  ergo  :  Et  interrogaverunt , 
scilicet  inquirendo,  et  dixerunt ,  superaddendo 
causam  :  Quid  ergo  baptizas?  id  est,  qua  potes- 
tate  ?  Si  tu  non  es  Christus  in  lege  promissus ,  et 
sic  praeemineus  dignitate ;  neque  Elias,  praeemi- 
nens  sanctitale;  neque  Propheta,  scilicet  Elisaeus, 
baptismi  praefiguratione ,  quia  (  ut  ait  in  Eislo- 
riis  Magister)  in  his,  scilicet  Elia  et  Elisaeo  prae- 
cesserat  figura  baptismi ,  qui  '  siccis  pedibus 
transierunt  Jordanem.  Unde  Augustinus  '  : 
«  Quasi  (e)  audaciae  videbatur  esse  baptizare , 
si  non  esset  Christus.  »  Et ,  ut  ait  Chrysostomus, 
ubi  supra  :  «  Quia  enim  blanditiis  non  value- 
runt  supplantare  ,  sciUcet  Joannem  ,  accusa- 
tione  circumvenire  eum  tentant.  »  Et  in  hoc 
patet  eorum  amentia  etmalitia,  sive  dolositas. 

26.  Et  sequitur  Joannis  responsio  :  Respon- 
dit,  etc:  Ego  baplizo  in  aqua,  quasi  dicat  :  Par- 
vum  et  vile,  et  aqua,  quasi  nihil  plus  habens, 
est  baptisma  quo  ego  baptizo  ;  quod  ait,  os- 
tendens  superexcellenliam  baptismatis  Christi , 
ut  ait  Chrysostomus.  Et  idem  Augustinus  '  : 
n  Quantum  se  abjecit !  ideo  multum  elevatus 
est.  »  Ego  bapliio  in  aqua,  et  :  Medius  autem  ves- 
trum,  id  est,  qui  praesens  apparet  vobis  cor- 
pore,  ait  Glossa  :  Stetit ,  scilicet  quia  humilis  : 
Quem  vos  nescilis  ,  scilicet,  cujus  diguitatis  sit. 
Uude  Augustinus  '  :  «  Humilis  erat  (/") ,  non 
videbatur,  ideo  accensa  est  lucerna,  »  scilicet 
Joannes.  ^  «  Neque  me  scitis ,  neque  patrem 
meuui.  »  Quipost  me  venturus  est,  id  est,  mundo 
appariturus ;  anle  me  factus  est ,  id  est ,  mihi 
prfelatus,  ait  Gregorius  '",  ubi  bene  de  hoc  ; 
Cujus  non  sum  diynus ,  etc,  «  quasi  dicat,  ait 
Chrysostomus  "  :  Non  simpliciter  ante  me  ge- 
neratus  est,  sed  ita,  ut  ego  neque  in  ultimis 
ministrorum  hujus  numerari  dignus  sum  :  cal- 
ceamenti  enim  solvere  corrigiam,  ultimi  minis- 
terii  cst  res.  »  Et  idem  Augustinus  ait  '^ :  «  Nihil, 
inquit  (3),  intendit  Joannes  ,  cum  de  calcea- 
mentis  Domini  diceret,  nisi  excellentiam  ejus, 
et  humilitatem  suam,  »  scilicet  demonstrare. 

vi:i,  19.  —  •"  Greg.,  in  Evang.,  hotD.  vii,  n.  3.  — 
"  Glirysost.,  ubi  sup.,  n.  3.  —  ^''  Aug.,  de  Coiic. 
Eviintj.,  lib.  II,  c.  xii,  n.  29. 

(a)  Cat.  eilil.  qui.  —  (6)  Ca;t.  edil.  responsio.  — 
(c)  Vu/ij.  di.xit.  —  {ilj  D")3,  divi.sit.  —  (e)  Cwt.  edil. 
add.  dicereut.  —  (/')  Al.  eiiiui.  —  (y)  C(et,  eilit.  iu- 
quam. 


270 


EYANGELII  SANCTI  JOANNIS 


utiiitas  QuiEritur  de  hoc,  quod  ait :  Ego  baptizo  in  aqua, 
bapiismi  gyjjjg  jun  uijiitatis  baptlsmus  Joannis?  Videtur, 
quod  nullius,  quia,  ut  ait  Chrysostomus  supra, 
erat  parvum  et  vile ,  et  quasi  plus  nihil  habens 
aqua,  et  sic  videtur  esse  nullius  utiUtatis.  Ad 
contrarium  quffivitur,  quod '  «  lex  et  prophetje 
usque  ad  Joanncm  »  :  si  ergo  sacramenlum 
circiimcisionis,  quod  in  lege  servabatur ,  con- 
ferebat  gratiam,  multo  magis  baptismus  Joan- 
nis.  Et  ad  istud  respondendum  secundum  Gre- 
gorium  '-,  quod  Joannes  non  spiritu,  sed  aqua 
dicitur  baptizare,  quia  peccata  solvere  non 
valens,  corpora  per  aquam  lavat,  et  servans 
ordinem  sua;  prfflcursionis ,  Dominum  bapti- 
zando  pra;venit.  Unde  erat  ia  praeparationem  (u) 
ad  baptismum  Christi,  non  in  remedium.  »  Et  de 
hoc  bene  Hugo,  ubi  ait  ^ ,  quod  in  baptismo 
Joannis  per  intinctionem  aquae  solum  sacra- 
mentimi  dabatur  ;  in  baplismo  Christi,  res  cum 
sacramento  percipitur.  »  Et  ibi  bene  de  hoc. 
Similiter  de  hoc  baptismo,  quarlo  Sententiarum '. 
Item  quaerilur  de  hoc,  quod  ait  :  Medius  ves- 
triim  stetit,  videtur,  quod  cum  Christus  esset 
caput,  quod  debuisset  dixisse  illum  esse  supra 
eos,  non  in  medio,  sicut  et  ait,  quod  ante  ip- 
sum  erat,  quia  sibi  preelatus,  ut  est  expositum 
secundum  Gregorium.  Ad  istud  respondendum 
litteraliter ,  quod  ideo  ait  ibi  eum  medium , 
quia  prajscns  eis  apparebat.  Secundum  Grego- 
rium  '  :  «  Ipsum  in  medio  hominum  stetisse 
asserit  Joannes,  et  nesciri  (6),  quia  per  carnem 
Dominus  apparens,  et  visibilis  extitit  corpore, 
et  invisibilis  majestate.  »  Qualiter  autem  Chri- 
stus  est  medius,  id  cst  mediator  reconcilians 
inter  Deum  et  genus  humanum ,  Augustinus 
bene  ^ ,  ubi  ait  :  Proinde ,  inquit ,  mediatorem 
inter  nos  et  Deum,  et  mortalitatem  habere 
oportuit  transeuntem ,  et  beatitudinem  perma- 
nentem,  ut  per  id  quod  transit,  congrueret 
morituris,  et  ad  id  quod  permanet,  transferret 
ex  mortuis.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Qualiter  au- 
Chrisius  tem  fuit  in  medio  monslratus ,  infra  patebit ', 
media-  ujji  djcitur  :  «  Stetit  in  medio  discipulorum.  » 
quaiiter.  *  «  Uuus  enim  est  mediator  Dei  et  hominum.  » 
Item  quaeritur  de  hoc ,  quod  ait  :  Non  sum  di- 
gnusutsolvam  corrigiam  calceamenti,  etc.  :  ergo 
Ousstio  ex  hoc  implicat  Christum  portasse  calceamenta, 

'  Miitlli.,  XI,  13.  —  -  Greg.,  ubi  sup.,  n.  3.—  '  Hug., 
de  Sacmtit.,  lib.  II,  part.  VI,  c.  Vi. —  »  IV  Senl., 
dist.  11,  Uuj.  uostrtE  edit.  torn.  V,  pag.  282.  —  5  Greg., 
ubi  sup.  —  '  Aug.,  dc  Civit.  Dei ,  lib.  IX,  c.  xv, 
ante  med.  —  '  Inf.,  xx,  19.  —  »  I  Tim.,  ii,  5.  — 
'  Hieron.,  ad  Eustoch.,  epist.  xxu,  col.  inihi  ns,  — 


cujus  contrarium  ait  Hieronyraus,  ut  videtur  • :  de  c«i- 
«  Discipuli  sine  calceamentorura  onere,  et  vin-  ",'°"°' 
culis  pellium  ad  praedicationem  novi  Evangelii 
destinantur.  »  Et  ibidem  :  «  Milites  vestimentis 
Jesu  forte  divisis ,  caligas  non  habebant,  quas 
tollerent  :  nou  enim  poterat  Dominus  liabere, 
quod  prohibuerat  in  servis.  »  Haec  ille.  Sed 
porlare  calceamenla  prohibuit  discipulis  :  ergo 
ipse  non  habuit.  Item  Chrysostomus  '<•  :  «  Non 
concessitdiscipulis  calceamenta,  »  etquod  «dis- 
cipuli  non  habebant  calceamenta ,  et  discipuli 
discalceati  circuierunt.»  Et  ita  ut  prius.  Item  per- 
fectius  exemplum  debet  esse  in  magistro  quam 
in  discipulis  :  si  ergo  misit  discipulos  sine  cal- 
ceamentis,  nec  ipse  portavit.  Item  amplior  per- 
fectio  non  requiritur  in  discipulo,  quam  in  ma- 
gistro  "  :  «  Sufficit  enim  discipulo,  si  sit  sicut 
magister.  »  Si  ergo  Christus  incesserat  cum  cal- 
ceamentis,  non  de])uisset  dixisse  discipulis, 
quodirent  sine  illis.  Ad  contrarium  objicitur  "  : 
«  Dixit  Angelus  Petro  :  Calcea  te  caligas  tuas:» 
ibi  Glossa  :  «  Exemplum  datur  Apostolis  non 
ambulandi  sine  calceamentis ,  Angelo  jubente 
et  Apostolo  complente.  »  Haec  Glossa.  Ergo 
non  licuit  Apostolis  ire  sine  calceamentis.  Et  ad 
istud  respondendum ,  quod ,  ut  patet  ex  pr«e- 
dictis  auctoritatibus  Sanctorum,  Chrislus  cal- 
ceatus  non  incessit,  nec  Apostolos  calceatos  ire 
permisit.  Unde  Ambrosius  "  :  «  Jesus  sine  cal- 
ceamento  et  pecunia  discipulos  suosmisit,ne 
secum  terrena  portarent.  »  Item  dicitur  "  dis- 
cipulos  ire  calcealos  sandaliis ;  nec  alibi  in  Evan- 
gelio  legitur ,  vel  iu  Actibus  Apostolorum ,  eos 
portare  aliud  genus  calceamenti.  Ilem  Ecclesia 
non  decipitur ,  in  qua  depinguntur  imagines 
Salvatoris  et  discipulorum  cum  sandaliis,  et 
sic  etiam  depinguntur  in  ecclesiis  antiquissimis. 
Et  ita  certum  est  eos  sic  incessisse.  Et  in  hujus 
figuram  dictum  est  Moysi  "  :  «  Solve  calcea- 
menta  de  pedibus  tuis,  (c)  Josue  '%  ut  ait  Hiero- 
nyinus  epistola  supradicla.  Et  ad  illud ,  quod 
objicitur  in  contrarium ,  respondendum  secim- 
dum  Bedam  super  illud  ''• :  «  Pro  caligis ,  in- 
quit, "  vel  caligulis,  ut  quidam  Codices  habent, 
groBcus  habet  sandalis.  Hoc  euim  genus  calcea- 
menti  in  Evangelio  Apostolis  legitur  fuisse  con- 

10  chrysost.,  in  Matth.,  boni.  L,  al.  XLK,  n.  5.  — 
"  Mutlli.,  X,  15.  —  "  Act.,  XII,  8.  —  "  Ambros.,  de 
Fiig.  Sec,  c.  V,  n.  25.  —  '*  Murc,  vi,  9.  —  '^  Exod., 
III,  5.  —  "  Jos.,  V,  16.  —  "  Bed.  in  originali. 


(a)  Cat.  edit.  proepaiatione.  —  (6)  dicens 
ciri.  —  {e)  Suppl.  et. 


Et  nes- 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I. 


571 


cessum.  »  Haec  ille.  Ad  illud  Glossee  superioris 

respondendum,   quod    datur   exemplum  non 

ambulandi  sine  calceamentis ,  id  est,  sine  san- 

daliis,  hoc  est  dictum  nou  portandi   aliud  cal- 

ceamenti  quam  illa  :  nam  illa  erant  eis  con- 

cessa,  alia  prohibita,  ut  dictum  est.  Item  ait 

Papias.  Papias  :  «  Caligaej  vel  caligulae,  id  est,  sandalia, 

a  caWo  pedum ,  vel  quasi  a  colligando,  quia  li- 

gantur,  dicta.  »  De  calceamento,  de  quo  loqui- 

fur  hic  Gregorius  in  Homilia  dicens ,  quod  in 

lege  ',  quando  quis  nollet  accipere  aliquam  in 

uxorem,    qufe   competeret   ei  ratione  propin- 

qiiitatis ,  illa  solvebat  calceamentum  ejus;  et 

quia  Christus   est  vere  sponsus  '  :  «  Qui  habet 

sponsam,  sponsus  est,  »  quod  nomen  Joannes 

Assam.  noluit  sibi  usurpare.  Unde  per  calceamentum 

pia  ha-  j^jg  sisnlficalur  assumpta  humanitas,  cuius  cor- 

sifeTiifl-  rigiam,  id  est,  ministerium  ait  Joannes  se  non 

catarper  gggg   dignum  solvcre  :  et   de  hoc  in  Homilia 

calcea- 

meniam  bcne.  Unde  nota,  quod  calceamentum  in  bono 
monstratum  diciiur  ,  vel  assumpta  humanitas, 
ut  dictum  est,  de  quo  in  Psalmo  =  :  «  In  Idu- 
maeam  extendam  calceamentum  meum,  »  per 
quam  Idumaeam  gentilitas  significatur  :  «  Ad 
nos  enim  venit  calceata  divinitas,  »  ait  Grego- 
rius.  Item  dicitur  calceamentum  munimentum 
praedicationis ,  vel  tirmitas  *  :  «  Ferrum  et  ass 
calceamentum  ejus;  "  super  quod  Gregorius  °: 
«  Calceamentum  Dei  munimen  priBdicationis, » 
'^a  Calceati  pedes  in  prceparatione  Evangelii  pa- 
cis.  »  Item  calceamentum  dicitur  exemplorum 
perfectibilitas ,  unde  dicitur  '  :  «  Calceamenta 
habebitis  in  pedibus  vestris. »  Super  quod  Gre- 
gorius  '  :  «  Calceamenta,  qu;e  sunt  de  pellibus 
mortuorum  animalium  ,  muniunt  pedes,  et  si- 
gnificant  vestigia  sanctorum  patrum  qui  pree- 
cesserunt,  quibus  pedes  nostri  sunt  muniendi. 
His  calceati  debent  pra;dicatores  Dei  incedere.» 
Jtem  est  calceamentum  in  malo ,  scilicet  ope- 
rum  mortuorum  carnalitas  ,  sive  cupiditas  ter- 
rena,  prout  ait  Gregorius  ',  quod  «  per  calcea- 
menta,  opcra  mortua  significantur,  »  et  ista 
solvenda  sunt  de  pedibus.  In  figura '"  : «  Solve 
calceamenta  de  pcdibus  tuis. »  Et  in  figura  dis- 
calceationis  ab  his  calceamentis  leguntur  sancti 
incessisse  discalceati.  Unde  de  Davide  "  :«David 

*  Diut.,  .XXV,  0.  —  *  Joun.,  111,  29.  —  *  Psal.  cvu, 
10.  —  *  Deut.,  xx\m ,  25.  —  »  Greg.,  MoruL, 
lib.  XXXIV,  c.  viJi,  al.  ix,  n.  19.  —  «  Ep/tes.,  vi,  IG. 
—  '  Exod.,  XII,  11.  —  '  Greg.,  Expos.  in  Canf., 
c.  vn.  —  9  Id.,  1«  EmtKj.,  hom.  xxii,  n.  <J.  — 
^o  Exod.,  111,  15.  —  •'  II  lieg.,  xv,  30.  —  <=  Isa.,  xx, 
2.   —    i^  Diou.,   areop,,   de    Ccel.    Uier.,  c.   xv.  — 


ascendebat  clivum  aperto  capite,  et  nudis  pe- 
dibus.  »  Et  '*  :  «  Calceamenta  tua  tolle  de  pe- 
dibus.B  Etsequitur  :  «  Vadens  nudus  etdiscal- 
ceatus.  »  Unde  angeli  depinguuntur  discalceati : 
ubi  Commentator  (a)  ",  scilicet  Episcopus  (6), 
quod  «  hoc  in  angelis  signat  dimissum ,  et  fa- 
cile  solubile,  et  irretentibile ,  et  purgativum  ab 
ea,  qufB  esleriorum  oppositione,  et  ad  simpli- 
citatem  divinam,  ut  possibileassimilativum  (c).» 
Heec  ille.  Sicut  ergo  angeli ,  sic  electi  Dei  ince- 
dant  discalceati  absque  his  ultimis  calccamen- 
tis,  etincedant  calceati  prioribus. 

Et  sequitur  ultimum,  scihcetlocispecificaUo  :  Locispe- 
HcBC  in  Belhania  fada  sunt ,  etc.  Duee  enim  sunt  "^'^^^'°- 
Bethaniae,  prout  Glossa  distinguit  sufficienter 
secundum  Chrysostomum  "•.  Vere  exemplaria 
qucedam  certius  habent  Bethara,  quia  Bethania 
non  est  ultra  Jordanem  ,  scilicet  prope  Hiero- 
solymam,  ubi  Lazarus  '^  suscitatus  fuit.  Ait  ta- 
men  Glossa,  quod  duae  sunt,  una  trans  Jorda- 
nem,  alia  citra.  Sed  quaeritur  quare  Evangelista 
istud  apposuit,  cum  non  videatur  aliquam  af- 
ferre  utilitafem.  Et  ad  illud  respondit  Chrjrsos- 
tomus  dicens  "■,  quod  «  a  locis  demonstrationem 
tribuit,  confidens  quod  (d)  nihil  a  se  adjectum 
est,  nisi  quae  sunt  veritatis.  »  Et  ibi  bene  de 
hoc. 

29.  Et  sequitur  secunda  particula  principalis 
hujus  partis,  in  qua  testimonium  de  Christo 
quantum  ad  poteslatem  baptizandi  :  Altera 
die,  etc;  et  illa  in  duas  partes.  Quoniam  haec 
potestas  habet  efficaciam  ab  ipsa  redempfione, 
ideo  primo  commendatio  fidei  a  potestate  re- 
dimendi  et  justificandi  genus  humanum  ;  se- 
cundo  a  potestate  baptizandi,  ibi  :  Hic  est  de 
quo,  etc. 

Ait  ergo  :  Altera  die  vidit,  etc.  (e)  Istud 
EvangeUum  legitur  in  Ecclesia  ,  iu  octavis  Epi- 
phaniae  :  ut  enim  ait  Chrysostomus  ",  Evan- 
geUstte  partiti  sunt  tempora  :  Matthseus  enim, 
ea  quEB,  antequam  Christus  baptizaretur ,  facta 
sunt,  abscidens,  id  est  dimittens ,  ad  alia  festi- 
nat ;  hic  autem  evangelista  in  illis  maxime 
immoratur  :  Altera  ercjo  die  vidit,  elc,  et  in  hoc 
seduUtas  Joannis  in  testiUcando  :'  Vidit  Jesum 
venientem, etc.  Quaerit  Chrysostomus,  cujus  gratia 

'*  Chrysost.,  in  Joan  ,  hom.  xvi,  al.  xvii,  u.  1.  — 
'5  luf.,  XI,  1-44.  —  "  Chrysosl.,  ubi  sup.  —  "  Ibid. 
(rt)  Suppl.  Uionysii  Areop.  —  (6)  Sup/il.  fortassa 
Liucoliiiensis.  —  (c)  Ca:t.  edit.  assimulativum.  — 
(d)  ([uando.  —  {c)  In  Ccet.  edit.  hiEC  verba,  Alteru  die,  . 
fttc,  non  leguntur  hoc  loco,  sed  posl  sequeutia,  «  in 
octavis  EpiphauiciB.  » 


•7g 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


veniebat  Jesus,  et  respondet  :  «  quoniam 
Joannes  euni  baptizavit.  »  Et  in  hoc  patet  hu- 
Humi-  mililas  Christi  '  :  «  Sic  decet  nos  iinplcrL!  om- 
chris'i.  Dem  justitiam.»  Vidit,  inquam,  venienlem,  non 
solum  gressibus  corporis ,  sed  gressibus  inte- 
rioris  contemplationis,  quia  dignatus  est  co- 
gnosci  a  Joanne,  ut  ait  Glossa.  Et  sequitur  tes- 
timonii  perhibitio  :  Ecce  agnus  Uei.  Quaaritur  de 
rationc  hujus  testimonii,  quare  scilicetperhibuit 
tale  testimoniuni,  et  quare  hic  sub  taU  figura 
vel  lypo.  Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus 
bene  :  quoniam  Filius  Doi  [lurus  erat  a  pecca- 
tis,  ita  ut  aUorum  pcccata  absolvere  posset, 
ideo  manifestum  quod  («),  non  ut  confiteatur 
peccala,  accessit  ut  baptizaretur,  sicut  alii  ac- 
cedebant  ad  Joannem  :  ideo  toUens  suspicio- 
nem,  ait :  Ecce  agnus  Dei.  Signanter  ait :  Ecce, 
demonstrans  proesentem  :  «  quia  multi  inqui- 
rebant  et  a  longo  tempore,  ideo  prassentem 
ostendit,  »  ait  Chrysostomus  -.  Item  qua^ritur 
quare  demonstrat  eum  (6)  sub  typi  agni;  et  res- 
pondet  Chrysostomus  ',  quod  rememorat  Ju- 
d('B0s,  et  umbrae  legalis ,  ubi  de  agno  Paschali, 
et  rememorat  eos  de  prophetia  '  :  «  Emitte 
agnum,  Domine,  »  eto. ,  et  hoc  ut  abducat  eos 
a  typo  ad  veritatem.  Et  dehoc  Glossa:  «  Agnus, 
id  est,  innocens ,  immolandus  ,  praefiguratus  in 
agno  paschah.  »  Ideo  sequitur  :  O"''  totlit  pec- 
catamundi.  Sed  qualiter  hoc?  Agnus  est  fjgura 
Jesu  Christi  in  quantum  homo  ,  sed  in  quan- 
tum  Deus,  delet  peccatum  et  justificat  :  non 
ergo  in  quantum  agnus.  Et  ad  istud  respon- 
dendum,  quod  Fihus  Dei  est  verus  Deus  ct  ve- 
rus  homo,  idem  in  persona  :  in  quantum  Deus, 
toUit  peccata  effective;  in  quantum  homo,  me- 
ritorie  :  sic  enim  meruit  nobis  gratiam,  qua 
justificamur  et  purgamur  '' :  «  Ipse  enim  factus 
est  nobis,  et  sanclificatio ,  et  redemptio.  »  Quae- 
ritur  de  modo  loquendi,  quaUter  ait  :  Tollit 
peccata  ?  Yidetur  improprie  loqui  :  quod  enim 
toUitur,  de  loco  ad  locum  transfertur  proprie. 
Et  ad  hoc  respondet  Glossa,  quod  tollit  pec- 
ca<a,  sciUcet  ut  non  sint;  qualiter  autem  toIUt 
peccata ,  in  collatione  praedicabili  ^,  et  de  hoc 
Magister  in  Ilistoriis. 

30.  Sequitursecunda  pars,  iu  qua  commenda- 
tio,  sive  testimonii  perhibitio  de  potestate  bapti- 
zandi,  ibi  :  Hic  est,  etc. ;  et  ihi  Iria  :  primo  tes- 

1  Matth.,  ni ,  15.  —  »  Clirysost.,  ubi  sup.  —  "  Ibid. 
—  '  ha.,  XVI,  1.  —  '  I  Cor.,  I,  30.  —  '^  Vid.,  post 
hanc  postillam,  collat.  viii.  —  '  Aug.,  in  Joun., 
tract.  )ll,  n.  7.  —  »  Isa.,  iv,  1.  —  »  II  Cor.,  xi,  2.  — 


timonii  perhibitio  ;  secundo ,  ejusdem  ampUor 
cerlificatio,  ibi :  Et  testinmiium,  etc;  terUo,  tes- 
timonii  certificati  conclusio,  sive  amplificaUo, 
ibi :  Et  ego  vidi,  etc.  Et  hoc  est,  quod  ait  :  Bic 
est,  scilicet  prajsens ,  visibiUs  :  unde  determinat 
quis  erat  medius,  de  quo  supra  dixit  :  De  quo 
dixi :  Post  me  venit ,  quia  posterior  natus,  Qai 
ante  me  factus  est,  id  est,  mihi  praelatus,  ait  Au- 
gustinus,  et  hoc  :  Quia  prior  erat ,  scilicet  divi- 
nitate,  quia  in  principio  Verbum  ,  ait  idem  Au- 
gustinus".  Et  signanter  ait:  Venitvir,  non  solum 
dictus  a  virtute,  sed  in  quo  plenitudo  virtutum. 
Unde  * :  «  Apprehendent  septem  mulieres  unum 
virum,  »  idest,  universffi  Ecclesiae  Christum 
sponsum  "  :  «  Despondi  vos  uni  viro.  »  Et  hoc, 
(c)  fuit  vir  ab  instanti  conceptionis  '" :«  Fcemina 
circumdabit  virum. »  Et  Zacharias  " :  «  Ecce  vir, 
Oriens  nomen  ejus  » 

31.  Et  sequitur  :  Et  e\go  nesciebam  eum.  Quia 
dixit  :  Prior  me  erat,  scUicet  divinitate,  ideo 
insinuans  eminentiam,  ait  :  Et  ego  nesciebam 
eum.  Et  exhoc  videtur,  quod  temerarie  perhi- 
buit  testimonium  de  eo ,  et  quod  non  fuit  testis 
verus.  Uude  Chrysostomus  '-  :  «  QuaUter  testis 
fide  dignus  tunc  eras,  et  qualiter  alios  docebas 
ignorans?»  Quasi  dicat,  quod  tunc  non  erat 
tesUs  fide  dignus.  Item  novit  Christum,  ante- 
quam  esset  natus,  quia  exultavit  in  utero  ex 
adventu  beatse  MatrisFilii  Dci.  Item  ait  Joannes  " : 
« Ego  debeo  a  te  baptizari  :  »  ergo  ut  prius. 
Itemconsimiliteropponit  Augustinus,  dicens'*: 
«  Qualiter  ait  :  I^esciebam  ,  qui  ait  de  Cliristo, 
quod  erat  prior  eo  ,  scilicet  divinitate,  et  quod 
erat  post  eum  factus  secundum  humanitatem?  » 
Videtur  ergo  ex  his ,  quod  dictum  sciebat.  Et 
ad  istud  respondendum  secundum  Chrysosto- 
mum,  ubi  supra,  quod  «  ex  hoc,  quod  ait  : 
Nesciebam,  insuspicabile  tesUmonium  operatur, 
monstrans  id  non  humanae  esse  amiciUae ,  sed 
a  revelatione  divina  factum.  »  Haec  ille.  Non 
ergo  negat  se  scivisse ,  sed  impUcat  ex  reve- 
laUone  se  coguovisse.  Aliter  respondet  Augus- 
tinus'^,  disUnguens  potestatem  bapUzandi,  quod 
Joannes  Dominum  noverat,  sed  non  noverat 
potestatem  bapUzandi :  sive  dominici  bapUsmi 
in  nuUum  hominem  transmisisse ,  sed  minisle- 
rium  solum  transilurum  :  sibi  enimtenuit  bap- 

'0  Jerem.,  xxxt,  22.  —  »  Zach.,  vi,  12.  —  '«  Ctirysost., 
ubi  sup.,  n.  2.  —  "  MMh..  III,  14.  —  "  Aug.,  in 
Joan.,  tract.  v,  u.  1.  —  "  Ibid.,  n.  G  et  seq. 

(a)  CcEt.  edit.  quando.  —  (6)  Cal.  edit.  tum.  — 
(c)  Supjjl.  quia. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I. 


273 


tizandi  potestatem,  ministerium  dedit  servis. 
Et  de  hac  potesiate  Augustinus  '  multum  (a). 
Velaliter,  llieronj^mus  ostenditbic  Joannem  non 
scire  per  baptismum  Christi  mundum  esse  re- 
demptum;  sciebattamenipsumesse  Filium  Dei. 
Et  de  hoc  in  Glossa.  Ideo  ait :  Nesciebam  eum, 
nisi  es  revelatione,  ut  dictum  est;  Sed  ut  mani- 
festaretur ,  scilicet,  quis;  Veni  baptizans  :  neque 
aliam  causam  babebat  ejus  baptismus,  ait  Chry- 
sostomus  -.  Sed  tunc  quaeritur,  an  sine  ejus  bap- 
tismate  potuisset  esse  praedicatio  de  Christo. 
Respondet  quod  sic,  sed  facilius  illo  modo. 

32.  Et  sequitxu"  secunda  particula,  scilicet 
certificatio  amplior  ipsius  testimonii ,  ibi :  Et 
testimonium,  etc.  Quia  aliquis  posset  quaerere  a 
Joanne  ;  Qualiter  cognovisti?  ait,  quodper  Spi- 
ritus  sancti  descensum,  sicut  continuat  Chrysos- 
tomus.  Unde  sequitur  :  Quia  vidi  Spiritum  des- 
cendentem  quasi  columbam.  Sed  queeritur  quali- 
terhoc,  quia  Spiritus  sanctus  cum  sit  Deus, 
non  descendit ,  neque  ascendit  :  ergo  male  ait 
Spiritum  descendentem.  Si  respondeatur  Spiri- 
tum  descendere  dici  quantum  ad  effectum ,  vel 
coUatum  donum,  contra  hoc  objicitm-,  quod 
in  Christo  erat  plenitudo  donorum  ai^  initio  : 
ergo  nuljum  effectum  de  novo  potuit  dicere  in 
Deus  Christo.  Ad  hoc  respondendum  est,  quod  Deus 
esse?a  dicitur  esse  in  rebus  quadrupliciter,  vel  ratione 
rebns  uniouis,  vcl  assumptionis,  et  sic  dicitur  esse  in 
^cit™.  Christo  homine ,  in  quo  habitavit  plenitudo  di- 
vinitatis,  ut  dictum  est  supra.  Vel  dicitur  esse 
in  rebus  per  modum  gratiticationis,  et  sic  di- 
citur  habitare  in  justis.  Vel  dicitur  esse  in  re- 
bus  per  modum  conservationis ,  sustentationis, 
ac  gubernationis,  et  sic  dicitur  esse  in  omni- 
bus  rebus  essentiahter,  praesentiahter,  et  poten- 
tialiter  secundum  Augustinum  '.  Quarto  modo 
dicitur  esse  in  rebus  per  modum  ostensionis, 
sicut  dicitur  esse  in  illis  creaturis,  in  quibus 
apparuit,  sicut  in  columba,  el  in  ahis,  in  quibus 
apparuit.  Et  quia  ad  hoc  fuit  columba  instituta 
vel  creata,  prout  ait  Augustinus  ',  quod  non 
fuit  difficile  Deo  vcrum  corpus  columbce  figu- 
rari,  et  ut  in  Glossa  dicitur,  ideo  ct  in  illa  dici- 
tur  Spiritus  descendere,  non  ratione  alicujus 
novi  effectus  in  Cliristo.  Sed  quteritur ,  quaUter 
ait :  Quasi  columbam ;  ex  hoc  videtur,  quod  non 
fuit  vera  columba;  cujus  contrarium  in  Glossa, 

>  Vid.,  IV  Sent.,  dist.  v,  huj.  nost.  cdiU  tom.  V, 
pa;».  355.  —  '  Clirysost.,  ubi  sup.  prox.  —  '  Aug.,  ad 
Dardan.,  episl.  Lvii,  al.  CLiXXvn,  n.  5  4  ct  seq.  — 
'  Id.,  de  Agon.  Christ.,  c.  xxii,  n.  24.  —  »  Greg.,  in 

TOM.    XI. 


quae  ait,  quodfuit  vera  columba.  Quod  est  con- 
cedendum;  quse  etiam  expleto  ministerio  esse 
cessavit  :  et  ideo  ait :  Quasi,  quia  similitudinem 
habuit  cum  aliis  columbis  naturaliter  procrea- 
tis,  cum  tamen  non  esset  ex  illis,  sed  a  Deo 
figurata,  secundum  Glossam.  Sed  qu£eritur  ad- 
huc  quare  Spiritus  sanctus  apparuit  in  co- 
lumba;  videtur  enim  quod  debuisset  appa- 
ruisse  in  creatura  rationali,  sicut  et  Filius.  Item 
quaeritur  juxta  beatum  Gregorium  =  :  «  Cur 
supra  unigenitum  Filium  apparuit  Spiritus  in 
columba3  specie,  super  discipulos  in  specie 
ignis  ?  »  Et  ad  illud  respondendum  est ,  quod 
Filius  venit  in  mundum  ut  mediator  et  redem- 
ptor,  et  ideo  apparuit  in  natura  humana,  quam 
assumpsit,  verus  homo  existens ;  sed  Spiritus 
sanctus  apparuit  in  columba,  ad  testificationem 
pleuitudinis  spiritus  in  Christo,  et  ad  osten- 
sionem  descensus  Spiritus  sancti  in  ipsis  re- 
generatis  per  baptismum,  et  ad  confirma- 
tionem  teslimonii  Joannis,  prout  ait  Chry- 
sostomus  dicens  ^  :  «  Ideoque  descensio  Spi- 
ritus  sancti  facta  est,  ut  Joannis  testimonium 
non  contemneretur,  et  quoniam  in  spiritu  bap- 
tizat,  scilicet  Christus,  et  cjuoniam  judicabit  or- 
bem  terrarum,  unde  et  Pater  vocem  emittit,  prae- 
conans  filium,  et  Spiritus  supervenit  vocem  tra- 
hens  super  caput  Christi  ' :  Hic  est  filius  meus 
dilectus. »  Hfec  ille.  Non  ergo  figuratur  per  des- 
censum  Spiritus  in  columba  aliquam  fuisse  in- 
fluentiam  Spiritus  de  novo  in  ipso  Christo,  sed 
magis  in  regenerandis  suo  baptismo,  ut  patet 
ex  diclis.  Et  ibi  Chrysostomus  bene  (6)  hoc.  Ad 
aliud  repondet  Gregorius  ibidem  *,  quod  quia 
unigenitus,  homo  pro  hominibus  factus,  prius 
voluit  mansuete  colligere  (c),  ut  haberet  quos  sal- 
varet,  ideo  in  columba  super  eum  [d)  apparere 
debuit  Spiritus,  qui  non  veniebat  ut  peccata  per 
zelum  (e)  percuteret,  sed  ut  per  mansuetudinem 
toleraret;  in  igne  vero  super  discipulos,  quia 
per  zelum  rectitudinis  debemus  caute  circum- 
spicere,  et  ardorc  poenitentias  cremare,  scilicet 
peccata.  »  Ideo  bene  de  hoc  :  unde  ait  ibidem ' : 
(i  Spiritus,  quod  replevit  loquentes  et  ardentes, 
(/■)facit,idcoinlinguis  igneisapparuit.  »  Item,  ut 
ait  Gregorius  '",  «  Columba  animal  simplex,  at- 
que  a  malitia  fellis  alienum ;  »  et  quia  Spiritus 

Evang.,  hom.  xxx,  n.  S.  —  »  Chryaost.,  in  Joan., 
hom.  XV,  al.  xvii,  n.  2.  —  '  Matth.,  iii,  17.  — 
8  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xxx,  u.  6. —  »  Ibid.,  n.  5.— 
'»  Id.,  hoiii.  v,  n.  4.  —  (a)  Cost.  cdil.  add.  De  illa  po- 
testate.  —  (A)  Suppl.  de.  —  (c)  Ca;t.  edit.  corrigere.— 
(rf)  eam.  —  (e)  Jesum.  —  {})  ardeutes,  et  loquentes. 

18 


274  EVANGELll  SANCTI  JOANNIS 

sanctus  facit  regenerantes  in  Christo  tales,  ideo 
convenienter  in  spccie  columbee  apparuit.  »  Et 
de  hoc  bene  (a)  et  de  columljse  proprietati- 
bus.  Unde  et  Salvator  hortatur  '  suos  elec- 
tos ,  ut  sint  simplices  sicut  columbee.  Item , 
sicut  et  pcr  columbam  deferentem  ramum  oli- 
vae,  signatum  est  diluvium  cessasse,  sic  per 
descensum  Spiritus  in  specie  columbae,  signi- 
ficatur  diluvium  peccatorum  esse  cessatum.  Et 
hoc  est,  quod  ait  hic  :  Vidi  Spiritum  descen- 
dentem;  et  non  solum  hoc,  sed  etiam  manenlem; 
in  Christo  enim  semper  mansit  Spiritus  *  :  Ue- 
quiescet  super  eum  Spiritus  Domini.  In  ipso  enim 
cst  (b)  spirituum  universitas,  et  ad  omnem  ac- 
tum  eorumdem  potestas  sive  virtuositas,  et  eo- 
rumdem  perennitas  :  Sapcr  unum  enim  *  lapi- 
dem  scptem  oculi  :  quia  Christus  operationes 
septiformis  spiritus  simul  in  se,  et  conjunctas, 
et  manentes  habuit,  ait  Gregorius  *  illud  expo- 
nens.  In  homines  vero  regeneratos  descendit 
Spiritus  sanctus,  non  manet  quando  peccant. 
'^  GraticB  fatuorum  (c)  cffundentur. 

33.  Et  ego  nesciebam  cum,  sciUcet  ex  mea  scien- 
tia,  licet  sciverim  ex  divina  revelatione,  ut  habi- 
tum  est  supra.  Ideo  sequitur  :  Qui  misit  me  bap- 
tizare,  etc,  et  in  hoc  Joannis  auctoritas.  lUe 
mihidixit,  etc,  et  in  hoc  divinse  inspirationis 
veritas;  Spiritus  enim  in  corde  loquitur  reve- 
lando  "  :  «  Non  estis  qui  loquimni,  sed  spiritus 
patris  vestri  est,  qui  loquitur  in  vobis.  »  Super 
quem  videris  Spiritum ,  et  in  hoc  signi  ostenden- 
tis  Spiritum  manifestabilitas.  Hic  est  qui  baptizat, 
et  in  hoc  baptizandi  in  Christo  regenerandi  po- 
testas,  et  baptismi  perfectibihtas ,  quia:  In  Spi- 
ritu  sancto.  ~  «  Yos  autem  baptizabimini  Spiritu 
sancto,  »  etc  Dc  hoc  ergo,  quod  ait  :  Ego  ne- 
sciebam  eum,  quaerit  adhuc  Chrj^sostomus  *,  qua- 
liter,  si  nesciverat  eum,  testatus  est  descensum 
Spiritus  super  eum  ?  Item  qusrit :  Si  tunc  primo 
cognoviteum,  quaUter  ait  ante  baptismum'  : 
Ego  debeo  a  te  baptizari?  Et  respondet,  quod 
tunc  novit  eum,  Patre  eum  revelante  sibi,  et 
Spiritu  indicante  eum,  qui  baptizabatur,  scih- 
cet  Christum.  Et  ex  his  concludit  Chrysoslo- 
mus  '"  :«  Signa,  qricBpueriha  esse  aiunt  Christi, 
mendacia  esse  etfictiones  quorumdam.  Si  enim 
a  prima  aetate  nurificasset,  id  est,  miracula 
fecisset,  nequaquam  eum  Joannes  ignorassct. 


neque  reliqua  multitudo  indiguisset  magistro 
eum  manifestaturo ;  nunc  autem  ait  Joannes  se 
advenisse,  utmanifestaretur  filius  Dei  in  Israel.» 
Haec  ille.  Ex  revelatione  ergo  euni  cognovit,  ut 
dictum  est.  Augustinus  "  vero  respondet  ut  prius, 
sicut  supra  dictum  est :  «  Quid,  inquit,  per  co- 
lumbam  didicit ,  nisi  quamdam  proprietatem  in 
Christo  talem  futuram,  ut  quamvis  multi  post  mi- 
nistri  bapUzaturi  essent,  sive  justi  sive  injusti, 
non  tribucretur  sanctitas  baplismi,  nisi  ilU, 
super  quem  columba  descendit?  Quicumque 
enim  baptizat,  sive  Petrus,  sive  Judas,  »  sciU- 
cet  ministraliter,  «  hic  est,  qui  baptizat,  »  sci- 
licet  Christus  efficienter.  H»c  ille,  et  ibi  bene. 
Quare  per  columbam  Spiritus  sanctus  descen- 
dit,  scilicet  quia  unitatem  significat :  Vna  enim  '* 
columba  mea.  Et  ibidem  "  :«  Columba  simplex, 
innocens,  sine  feUe,  pacata  in  osculis,  non 
saeva  in  unguibus ;  tales  debent  esse  regeneraU 
per  Spiritum  in  Christo,  nonrapaces  ut  corvi.  » 
Et  ibi  multum  et  bene  de  hoc 

34.  Et  sequitur  ulUma  particula,  scilicet  con- 
clusio,  sive  applicaUo  tesUmonii  certificati  et 
manijestaU  :  Et  ego  vidi,  scilicet  inleUectualiter 
Spiritu  revelante,  et  eUam  corporaliter  columba 
apparente,  et  supra  Chrislum  descendente  :  Et 
testimonium  perhibai ,  quia  hic  est  filius  Dei,  ut 
supra.  Ut  enim  ait  AugusUnus  "  :  «  Columbam 
et  ignem  oculis  viderunt,  quicumque  viderunt.  » 
Et  de  hoc  Chrysostomus  '^  bene.  Itaque  solus 
Joannes  vidit  Spirilum  in  specie  columbae.  Et 
sequitur  :i<Viderunt  (luidem  omnes  prajsentes.  » 
Sed  tunc  quaeritur ,  quare  tunc  non  omnes  cre- 
diderunt  :  et  respondet  quod  «  non  corporis 
ocuUs  opus  habent  (d)  solum,  scilicet  ad  viden- 
dum,  sed  ea  visione,  quae  est  secundum  men- 
tem.  Et  quia  multi  de-illis  carebant  illa  visione 
et  fide ,  ideo  non  crediderunt.  Vel  aliter,  ut  qui- 
dam  aiunt,  neque  omnes  consideraverunt,  sci- 
licet  columbam  descendentem;  sed  solum  Joan- 
nes,  et  illi  qui  dispositi  erant.  »  Ha?c  ille.  Et 
notandum,  quod  hic  plene  et  expresse  testatus 
est,  quoniam  Uic  est  Filius  Dei ;  prius  enim  vo- 
cavit  eum  Agnum ,  et  ait  eum  Spiritu  bapUzare  : 
hic  vero  ait  ipsum  esse  FiUum  Dei,  post  revela- 
tionem  et  ostensionem  Spiritus  in  specie  co- 
lumbae  descendentis  super  Christum. 


Quaro 
Spirilas 
sanctus 
per  co- 
iumbani. 


Conclu- 
siu  sire 
applica- 
tio  testi- 
monii. 


>  Matlli.,  s,  IG.  —  =  Isa.,  XI,  2.  —  '  Zacli.,  lii,  9. 

—  *  Greg.,  Moral.,  lib.  XXl.K,  c.  xvi,  al.  xxxl,  n.  74. 

—  s  Eccli.,  XX,  13.  —  '  Malth.,  x,  20.  —  '  Act.,  1,  5. 

—  »  CUiysost.,  ul)i  su|).   —    »    Mntth.,    iii,   U.  — 


'»  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  3.  —  "  Aug.,  in  Joan., 
Iract.  V,  u.  1  et  seq.  —  "  Cant.,  ii,  10.  —  "  Aug.  in 
Joun.,  tract.  vi,  n.  3.  —  "  Id.,  de  Trinil.,  lib.  11,  c. 
VI.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  3. 

(a)  Cal.  edit.  add.  Malthaeus.—  (4)  Al.  et.—  (c)  Caet. 
cdit.  futurorum.  —  (rf)  Cat.  cdit.  habens. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  1. 


275 


35.  Et  sequitur  tertia  pars  principalis  de  his 
testimoniis,  scilicet  de  sanctitate  et  puritate,  Lbi : 
Altera  die,  etc,  et  ibi  quatuor  :  primo  gestus  tes- 
tificantis,  et  eorum  coram  quibus  preemissio, 
ibi  :  Et  respiciens  Jesum,  etc. ;  secundo  ipsius, 
de  quo  erat  testimonium,  quantum  ad  statum, 
specificatio,  ibi  :  Et  respiciens,  etc;  tertio  testi- 
monuperliibiUo  :  Ecce  agtius,elc.;  quarto  (a),  effi- 
caciaBtestimoniisubjunclio,  ibi :  Et  audiermit, etc. 

Ait  ergo  :  Altera  die ,  scilicet  quaj  erat  in 
crastinum.  Ait  Chrj^sostomus  '  :  «  Et  in  hoc 
Joannis  seduUtas  ad  tesUmonia  conUnuanda  de 
Christo.  »  Stabut  Joannes,  et  in  hoc  ejus  con- 
stans  steibilitas ,  et  perfectibiUtas.  Unde  Glossa  : 
«  Stat  immobilis  in  culmine  perfectionis.  »  Vel 
hoc  ait  typice,  ad  signandum  quod  tunc  cessa- 
vit  h'x,  prout  exponit  Glossa.  Et  duo  ex  disr.ipu- 
lis,  et  in  hoc  Joannis  ordinata  voluntas  :  voluit 
enim  quod  discipuli  sui  Christum  sequerentur. 
Unum  enim  solum  studio  habebat,  adducere 
eos  et  conglutinare  Christo ,  ait  Chrysostomus  ^. 

36.  Et  sequitur  secundum,  ibi  :  Et  respiciens 
Jesum,  etc  In  hoc  quod  ait :  Respiciens,  notatur 
Joannis  ad  Christum  intenta  aflectuositas  :  illud 
enim  respicit  homo,  ad  quod  afBcitur.  In  hoc 
quod  ait  :  Jesutn  deambulantem ,  signatur  Christi 
dignativa  bonitas.  Unde  Glossa:  aDeambulantem, 
id  est,  ad  nos  venientem,  ipse  enim  significa- 
tur  per  Angelum  '  paratum  ad  ambulandum.  » 

Et  sequitur  tertium ,  sciUcet  tesUmonii  perhi- 
bitio  :  Ecce  agnus  Dei.  Ut  enim  ait  Chrysosto- 
mus  *,  «  non  voce  solum ,  sed  et  ocuUs  testa- 
batur  (6)  et  admirabatur  Christum  laetus  et  exul- 
tans.  Unde  et  sicut  praecipuum  ostendit.  Ideo 
addunt  Graeci  articulum ,  o  Agnus  "^ ,  ad  osten- 
dendam  ejus  excellentiam.  »  Et  ibi  multum  et 
bene  de  hoc.  Sed  quaeritur  :  ex  quo  supra  po- 
suit  istud  tesUmonium,  videtur  quod  superflue 
hic  repetat.  Item ,  es  quo  aha  (c)  conjunxit  huic 
testimonio  supra,  quare  (d)  illa  hic  omisit?  Et  ad 
primum  respondet  ^  quod  «  natura  humana 
reptans  ad  perdiUonem,  ideo  indiget  subme- 
moratione;  propter  quod  ait  Paulus  ' :  «Eadem 
scribere  quidem  non  pigrum.»  Ideo  non  super- 
fluum  hic  existimes  Joannem  eadem  repetere. » 
Ad  aliud  simililer  respondet,  quod  «  nou  lon- 
gum  hic  facit  sermouem,  quoniam,  ut  dictum 
est,  unum  solum  in  studio  habebat  adducere 


eos,  et  conglutinare  Christo.  »  Et  quia  sciebat 
illos,  coram  quibus  testabatur,  esse  persuasos, 
non  addidit  alia,  quam  quoe  dicta  sunt  supra. 

Et  sequitur  quartum,  scilicet  fructus  vel  effi-  Frnotus, 
cacia  testimonii,  ibi  :  Et  audierunt  duo,  scilicet  caciates- 
loquentem  Joannem ,  et  secuti  sunt  Jesum.  Sed  ^™  nii. 
quaeritur,  qualiter  ita  cito  dimiserunt  discipuli 
Joannem  magislrum  suum  :  Qui  enim  *  cito  cre- 
dit,  levis  est  corde.  Item  non  videtur,  quod  fue- 
rint  affectuosi  ad  magistrum  suum.  Et  ad  istud 
respondet  Chrysostomus  ' ,  quod  non  contem- 
uentes  magistrum,  secuti  sunt,  sed  ut  ad  eum 
maxime  persuasi;  nec  destiterunt  a  magistro, 
sed  voluerunt  discere,  quod  plus  fuit  Joanne, 
scilicet  Christum  ;  et  non  ex  levitate  secuti  sunt 
Jesum,  nec  ex  contemptu  magistri,  sed  suasi 
a  magistro,  et  audientes  tesUmonium  magistri, 
et  inspiraU  a  Filio  Dei.  AUi  autem  discipuli 
Joannis  zelotypia  erant  disposiU;  hi  autem 
erant  meliores,  et  secuti  sunt,  ait  ibidem  (e) 
Chrysostomus. 

38.  Et  sequitur  illa  pars  principalis,  in  qua 
determinatur  de  vocatione  sive  invitatione  di- 
scipulorum,  et  manifestatione  Filii  Dei  per  ipsos  Maai- 
vocati,  ibi :  Conversus  Jesus,  etc,  et  illa  in  duas :  pifj-^Dei. 
primo ,  de  vocatione  discipulorum  ad  aposto- 
latum;  secundo,  de  vocatione  Nathanael,  scili- 
cet  ad  discipulatum ,  ibi  :  Invenit  Philippus,  elc. 
Prima  in  tres  :  primo  de  vocatione  duorum  di- 
scipulortun  Praecursoris ,  de  quibus  prfemissum 
est ;  secundo  de  vocatione  Simonis  Petri ,  ibi : 
Erat  autem  Andreas,  etc;  tertio  de  vocatione 
Philippi,  ibi  :  In  crastinum,  etc.  In  prima  qua- 
tuor  :  primo  Filii  Dei  ad  vocatos  conversio,  et 
ab  eis  inquisiUo  ;  secundo ,  eorum  responsio  et 
interrogatio ,  ibi  :  Qui  dicunt,  etc. ;  terUo  ipso- 
rum  invocatio,  ibi  :  Dicit  eis,  etc;  quarto  tem- 
poris  specificatio,  ibi :  Erat  autemhora,  etc 

Ait  ergo  :  Conversus  autem.  Ut  enim  ait  Glossa, 
quasi  a  tergo  viderunt;  sed  faciem  ostendit  eis, 
dum  de  majestate  descendit,  ut  posset  videri; 
unde  ait  Propheta  "  :  Ostetide  faciem,  et  salvi  eri- 
mus.  '*  Deus,  tu  conversus  vivificabis  nos ,  ait  Pro- 
pheta. 

Et  videns  eos  sequetites.  Ut  ait  Augustinus  " : 
«  Non  sic  illum  sequebantur,  quasi  jam  ut  in- 
haererent  illi ;  sed  videre  volucrunt  ubi  habita- 
ret,  »  adimplentes  illud  "  :  Si  videris  sensatum. 


»  Chrysost.,  m  Joan.,  hom.  xvii,  al.  xviii,  n.  1.  —  "  ?««'•  lxxix,  4.  —  "  Psal.  lx.xxiv,  7.  —  "  Aug.,  m 

'  Ibid.  -  2  Tob  ,  V,  5.  —  «  Chrysost.,  ubi  siip.,  n.  2.  •'o'"'-.  '■■*='■  ^"'  °-  ^-  —  "  Eccli,,  vi,  36. 

—  '  *0  arti^i-  —  "  IbiU.,  u.  1.  —  '  Philip.,  iii,  1.  —  (a)  Ccet.  edit.  deest  etc;  quarto.— (6)  Ccet.  edit.  tes- 

'  Eccli.,  xu,  4.  —  '  Chrysoat.,  ubi  sup.,  n.  i.  —  taiat. —  {c)  llem aiU.—  {d)  Item  qma..  —  {e)  Item  a.uliiin. 


276 


EYANGELII  SANCTI  JOANNIS 


Interro- 

gatio 
muUi- 

plex. 


AfTec- 

tuositas 

ad  dis- 

cendum. 


evigila  ad  illum.  Et  per  hoc  patet  solutio  quaes- 
tionis,  quia  posset  quaeri,  qualiter  hic  ait, 
quod  Andreas  fuit  a  Christo  vocatiis  post  testi- 
monium  Joannis,  quia  dicitur,  quod  Petrus  et 
Andreas  simul  fuerunt  vocati  de  navi,  quando 
fuit  dictum  eis':  Faciam  vos piscatores  hominum. 
Et  ad  istud  respondendum  secundum  Augusti- 
num  ',  quod  modo  secuti  sunf,  uon  quasi  non 
recessuri,  sed  volueruut  videre  ul)i  habitaret : 
fuerunt  vocati,  quando  ilH  inhfeserunt  nec  re- 
cesserunt.  De  hoc  in  Glossa,  pro  parte. 

Et  sequitur  secundum  :  bicit  eis  :  Quid  qum- 
n7(s?Sed  objicitur:Ex  quo  novit  eorum  corda, 
superllue  quoerit.  Uespondendum  secundum 
Glossam,  quod  non  interrogat  ignorans,  sed 
ut  mercedem  liabeant;  vel  secundum  Chrysos- 
tomiim  ',  qiiod  «  iileo  interrogat,  construens  et 
mitigans  eorum  mentem  erul)escentem ,  et  tri- 
buens  eis  confidere. »  Et  es  hoc  patet,  quod 
est  interrogatio  ex  ignoranlia  inlerrogantis,  ut 
discat;  et  interrogatio  aliquanJo,  ut  interro- 
gans  doceat  ignorantem  a  littera ;  et  est  inlcr- 
rogalio  ad  toUcndam  erubescentiam ,  et  ad  os- 
tendendam  familiaritatem ,  et  toUendam  diffi- 
dentiam,  vel  erubescentiam,  uthic.  Unde  Chry- 
sostomus* :  «  Interrogat  eos,  non  ut  discat,  sed 
ut  per  interrogationem  magis  eos  familiares  fa- 
ciat,  et  ampliorem  tradat  propagationem  (a).  » 
Hoec  ille.  Et  signantcr  ait  :  Quid  quaerilis  ?  noa 
quem,  ne  videatur  se  ostentare,  ct  ut  non  exi- 
rent  (6)  ad  quaerendum  ipsum  secundum  car- 
nem.  '  Et  si  cognovimus  secundum  carnem  Chri- 
stum  ,  jam  non  novimus.  Et  sequitur  eorum  re- 
sponsio  :  0"*  dicunt :  Rabli,  grasce^,  quod  inter- 
j)re(u/um  Jlfa3/s^ec,latine,secundumintellectum; 
secundum  vero  Hieronymum ,  habbi  syrum 
est.  Ubi  habitas?  et  in  hoc  patet  eorura  aflec- 
fuositas  ad  discendum,  et  vera  credulitas,  et 
reverentiaj  humilitas.  Unde  ait  Chrysostomus ' : 
«  Piopter  interrogationem  amorem  manifesta- 
verunt  :  nondum  enim  quid  discentes  neque 
audientes  macjisti-um  eum  vocant ,  neque  dixe- 
runt  :  Doce  nos,  sed  :  Ubi  manes?  cum  silentio 
m  et  audire  et  discere  volebant.  Propterea 
neque  distulerunt ,  neque  diserunt :  Cras  ve- 
niemus, »  etc.  Haac  ille.  E  contrario  est  de  mul- 
tis  auditoribus  indevotis  ;  el  in  hoc  est  myste- 
rium,  intelligendo  spiritualiter  quod  queerebant 


eum ,  in  quantum  Deus ,  aelernus ,  et  vita  in 
qua  est  habitandum,  unde  dicitur  '  :  Excelsus 
et  sublimis,  habitans  ceternitatem ;  in  qiianlum 
vero  erat  homo  ,  via  erat ,  infra  '  :  Eijo  sum  via. 
39.  Et  sequilur  benevola  responsio  Fihi  Uei  : 
Dicit  eis  :  venite  et  videte,  scilicet  credendo  et 
operando ,  et  lunc  intelligetis,  ait  Glossa.  Et  in 
hoc  patet  benevola  benignitas  EiUi  Dei ;  unde 
Clirysostomus  '"  :  «  Non  dixit  eis  signa  domus 
neque  locum  :  sed  attrahit  eos,  plus  aliquid 
ostendens,  et  quoniam  eos  acceptavit,  »  etiam 
signanter  ait  primo  :  Venite ,  atlectu  amando  : 
Et  videte,  intellectu  credendo."  Veni  et  vide.  Et 
subditur  ipsorum  indistans  et  indilata  assecu- 
tio  :  Venerunt ;  et  non  solum  hoc ,  sed  :  Et  man- 
serunt,  et  in  hoc  patet  eorum  devotio.  Unde 
Chrysostomus  '-  multum  studium ,  quod  habe- 
bant  (e)  circa  auditionem,  demoustrat  in  eo, 
quod  neque  ab  hora,  scilicet  quae  erat  decima, 
aversi  sunt.  Sed  quaeritur  :  Videtur  ex  dictis 
quod  Christus  habuerit  mansionem,  et  locum 
habitationis,  cujus  contrarium  dicitur  "  :  Vulpes 
foveas  habent;  filius  autem  hominis  non  habet  ubi 
reclinet  caput  suum.  Item  hic  ait  :  Venite ,  etc. ; 
respondit  volenti  eum  sequi,  quod  non  habue- 
rit,  ubi  caput  inclinaret.  Ideo  quaeritur,  quare 
ita  diversimode  respondet.  Et  ad  islud ,  secun- 
dum  Chrysostomum  '*,  quod  illud,  scilicet  non 
habere  ubi  caput  inclinaret ,  demonstrativum 
est  ejus,  quoJ  nullum  proprium  habitaculum 
habebat,  non  ejus,  quod  in  domo  non  mane- 
bat :  etenim  parabola ,  scilicet  de  vulpibus  et 
volucribus,  vult  hic  scilicet  quod  de  proprietate 
habitaculi ,  non  de  loco  mansionis  loquatur.  Et 
ex  hoc  ti-ahilur,  quod  est  habere  habitaculum 
jure  proprietatis ,  et  cst  solum  habere  per  quie- 
tem  inhabitationis.  Primo  modo  loquitur  ibi 
MatthfBus;  secundo  moJo,  hic.  Ideo  ncgat  ibi 
se  habere  proprium  habitaculum  ,  scilicet  jure 
possessionis ;  hic  innuit  se  habere  ad  quietem 
mansionis.  Sed  queeritur  de  hoc ,  quod  ait :  Man- 
serunt  ibi  die  illo ,  quare  tam  breviter  ibi  man- 
serunt,  ex  quo  tanto  aflectu  secuti  sunt,  ut  au- 
dirent  Fihum  Dei,  et  tanta  arcana  illa  nocte  au- 
dierunt :  desiderabiliter  enim  et  copiose  volup- 
tati  sunt  illa  nocte,  ait  Chrysostomus  ".  Ergo 
vidctur  mirum  se  tam  bre viter  cum  eo  mansisse, 
maxime  ex  quo  tarde  intraverunt,  quia  hora 


Bane- 

vo!a  be- 
nignilas 
FUiiUei. 


Onxstio 
de  hahi- 

tatione 
CtirisU. 


Cbristus 
000  ba- 
bebat  ol- 
lam  pro- 
prium 
habita- 
colum. 


Cor  tam 

breviter 

maose- 

rant. 


1  Hidth.,  IV,  19.  —  >  Aiig.,  ubi  sup.  —  »  Chrysost.,  xiv,  G.  —  ">  Chrysost.,  ubi  sup.  —  'i  Apoc,  vi,  t.  — 

ubi  siip.,  n.    3.   —  »  Ibid.    —   '  II  Cor.,  v,   16,  —  "   Chrysost.,    ubi   siip.   —   '»    ilatlh.,   vni,    20.  — 

"  Enor:  vox  hebraiaest,  sive  syriaca,  ut  mos  dicelur.  "  Chrysosl.,  ubi  sup.  —  "  Ibid.  —  (n)  Leg.  fiduciam. 

—  '  Chrysusl.,  ubi  sup.  —  '  Au.,  Lvii,  15.  —  "  luf.,  —  (6)  Ceet.  edit.  exiiet.  —  (c)  habebut. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  f. 


277 


Triaqaie 

debent 

facere 

electi 

Dei- 


CDr  ad' 
ditar 
tempo- 

ris    spe- 
cificatio. 


D&na. 
ria3  na- 
merus. 


decima.  Item  Augustinus  '  :  «  Quam  beatam 
noctem  duserunt !  quis  nobis  dicat ,  quae  au- 
dierunt  a  Domino?  »  Quasi  dicat  :  Nullus  :  ergo 
ut  prius  Et  ad  istud  respondendum  secundum 
Chrysostomum ',  quod  «  ita  illa  nocte  fuerunt 
voluptati ,  scilicet  doctrina  Dei,  ut  confestim 
alteruter  ad  aliorum  venalionem  veniret.  »  Haec 
ille.  Et  ex  hoc  patet,  quod  ideo  tam  breviter 
manserunt,  ob  festinationem  ad  annuntiandum 
aliis  arcana  quae  audierunt,  et  ob  aliorum  con- 
versionem,  ut  patet  in  sequentibus.  Nam  indi- 
late  Andreeas  addusit  fratrem  ad  ipsum  Jesum  : 
et  patet  hic  spiritualiter,  quod  tria  sunt  quas 
debent  facere  electi  Dei,  scilicet  ut  veniant  cre- 
dendo,  et  videant  intelligendo  :  Nisi  enim  cre- 
dideritis,  non  intelUgetis,  seoundum  aliam  litte- 
ram  ';  et  ut  maneant  dilig^nuo  :  «  Amando 
enim'  corde  habitamus,  »  ait  Augustinus  :  et 
qui  tales  sunt ,  in  die  habilant  cum  Christo. 
Unde  hcet  isti  nocte  manserunt  cum  Christo ,  in 
die  tamen  ait  hic  eos  mansisse ,  quia  non  est 
nox,  ubi  est  lumen,  ait  Glossa  '  :  Vos  fUii  lucis 
estis  et  filii  diei. 

Et  sequitur  quartum ,  scilicet  temporis  speci- 
ficatio  :  Ilora  erat  quasi  decima.  Quieritur  :  Ad 
quid  hocaddit?  Et  respondendum  secundum 
Chrysostomum  *,  quod  hoc  addit  ad  denotan- 
dam,  et  discipulorum  sequentium  devotionem, 
et  eorumdem  a  Filio  Dei  acceptionem ,  et  ip- 
sius  {(i)  benevolam  benignitatem.  Unde  Chry- 
sostomus  :  «  Neque  ab  hora,  sciiicet  decima , 
aversi  sunt,  »  scilicet  quin  (*)  sequerentur.  Et 
sequitur :  «  Eosacceptavit  Christus ,  neque  dixit; 
Intemporaneum  est  in  domum  nunc  introire, 
cras  audietis,  sed  ut  ad  amicos  loquitur  :  »  Ve- 
nite,  eto.  Secundum  Augustinum  vero'  «nume- 
rus  iste,  scilicet  denarius,  legem  significat,  quse 
erat  in  decem  pneceptis;  »  et  quia  Christus  ve- 
nit ,  ut  legem  adimpleret,  ideo  merito  ait  :  De- 
cima  hora  est.  Et  ibi  Augustinus  multum  et  bene 
de  ista  lege ,  et  de  ejus  impletione.  Spiriluahter 
autem,  ut  ait  Augustinus  *,  «  aedificemus  in 
corde  nostro  domum,  ad  quam  veuiat  Chri- 
stus,  et  doceat  nos,  et  colloquatur  nobiscum,  » 
et  fiat  decima  hora,  id  est,  impletio  legis » :  «Si 
quis  sermonem  meum  audierit,  ad  eum  venie- 
mus,  et  mansionem  apud  eum  faciemus.  »  Sa- 
piens  enim  '"  mulier  cedificat  domum  suam. 

'  Aug.,  1«  Jonn.,  tract.  vii,  n.  9.  —  ^  Chrysost.,  ubi 
sup.  —  »  Isa.,  VII,  9,  sec.  LXX.  —  *  Aug.,  in  Joan., 
tract.  II,  n.  U.  —  »  I  Thes^.,  v,  5.  —  '■  Chrysost.,  ubi 
sup.  —  '  Aug.,  in  Joan.,  tract.  vii,  n.  lU.  —  '  Ibid., 


40.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  de  vocatione 
Petri ;  et  ibi  quatuor  :  quiafuit  perfratrem  suum 
vocatus,  ideo  primo  vocantis  descriptio ;  se- 
cundo,  ab  illo  Petri  inveiitio  ,  et  addiiclio  ad 
Jesum  ,  ibi  :  Invenit  hie,  etc;  tertio,  ipsius  Pe- 
tri  aChristo  acceptatio,  ibi :  Intuitus  autem,  etc; 
quarto  ,  nominum  Petri  in  figura  dignitatis  re- 
citatio ,  ibi  :  Tu  es  Simon ,  etc. 

Ait  ergo  :  ^rat  Andreas.  Ut  ait  Chrysostomus '' : 
«  Andreas,  quee  didicit,  scilicet  in  nocte,  a  Jesu, 
non  detinuit  apud  semetipsum  hunc  Ihesaurum, 
sed  festinat  ad  fratrem  suum,  et  currit  cito  tra- 
dilurus  ei  bona ,  quoe  suscepit.  »  Hoec  ille.  Et 
ex  hoc  patet  Andreie  ad  doctrinam  divinam 
communicandam  fidelitas,  ad  Deum  honoran- 
dum  affectuositas ,  et  ad  fratrem  convertendum 
charitas ,  et  ad  laborandum  in  docendo  sedula 
studiositas.  Unde  Chrysostomus  '-  :  «  Hoc  fra- 
ternae  bonse  voluntatis  est,  hoc  cognati  amoris, 
hoc  sincerce  a£fectionis,  in  spiritualibus  studere 
manum  porrigere  sibi  invicem.  »  Ha;c  ille.  No- 
vit  enim  Andreas  scriptum  esse  ''  :  Deriventur 
fontes  tui  foras;  ef':  Seientia  abscondita,  et  the- 
saurus  invisus,  quae  utilitas  utriiisque?  e  contrario 
de  abscondentibus  talentum  Domini.  Andreas , 
inquam,  fraler  Simotiis  Petri,  quod  est  dictum 
per  anticipationem,  quia  nondum  erat  ci  nomen 
impositum,  scilicet  Petrus.  Simon  autem  erat 
nomen  a  parentibus  ,  ut  ait  Glossa.  Frater,  in- 
quam ,  et  in  natura,  et  in  gratia  ,  et  futurus  in 
dignitate  apostolica ;  et  hic  erat  fidelis  frater, 
qui  festinavit  ad  suum  fralrem  convertendum. 
Et  erat  unus  de  duobus,  etc  Sed  queeritur  quali- 
ter  per  Andream,  qui  erat  junior,  fuit  Petrus 
conversus.  Et  ad  hoc  respondet  Glossa ,  quod 
non  est  ordo  fidei  in  annis ;  et  ne  hoc  forte  at- 
tribueret  Petrus  (c)  su£e  dignitati  futurae ;  et  ut 
per  infirmiorem  vocaret  Deus  majorem  ;  Inflrma 
enim  '°  mundi  elegit  Deus.  Sed  quffiritur,  quare  non 
exprimitur  nomen  allerius  discipuli ,  sicut  no- 
men  Andreae.  Ad  quod  respondendum ,  quod 
quia  per  Andream  fuit  Petrus  conversus,  ideo 
nomen  ejus  exprimitur.  Et  nota  de  commenda- 
tione  Andreae,  quando  ait :  Erat  autem  A?idrea's 
Et  posset  esse  thema  de  ipso  :  quatuor  enim 
figuranturad  ejus  praeconium,  quorum  primum 
ejus  vitae  veritas  ,  sive  perfectibilitas,  ibi  :  An- 

n.  9.  —  '  Joan.,  xiv,  23.  —  'O  Prov.,  xiv,  1.  — 
"  Clirysost,  >n  Joan.,  hom.  xviji,  al.  xix,  n.  1.  — 
1-  Ibid.  —  '3  Prov.,  v,  16.  -  <»  Ecdi.,  xx,  23.  — 
»  I  Cor.,  I,  27. 

[a)  Coel.  edit.  ipsis.  —  (i)    Item  qui.  —  (e)   Ccct. 
edit.  Pelro. 


Vocatio 
Petri. 


Antici- 

patio. 

Frater  et 

naturaet 

gratia. 


Andreas 
junior 
Petro. 


Andreas. 


278 


EVANGELH  SANCTl  JOANNIS 


dreas ,  qui  interpretatur  virilis  < ;  secundo  figu- 
ratur  ejus  obedienlialis  Iiumilitas,  ibi  :  Vrater 
Simonis.  Glossa  :  «  Obediens  loquetur  victorias  -.  De 
utroque  vir  obediens  loquetur  victorias  :  quod 
veritieatur  de  ipso,  quanlum  ad  utrumque.  » 
Tertio  figuratur  ad  divina  audiendacjus  sedula 
studiositas ,  ibi  :  Ex  duobus  qui  audierunt  ;  sibi 
enim  competit  illud  '  :  «  Audiens  sapiens  sa- 
pientior  crit.  »  Quarto  figuratur  perfecta  Christi 
imitabilitas ,  ibi  :  Ex  duobus  qui  secuti  erant  : 
«  Sequi  enim  *  est  imitari, »  ait  Augustinus.  Sibi 
enim  competit  illud  '  :  Non  sum  turbatus ,  te 
jiastorem  sequens. 

4d.  Et  sequitur  pars  illa,  in  qua  de  conver- 
sione  Petri  :  Invenit  hic,  etc.  Et  in  hoc  patet 
Andreae    studiositas    ad    qua»rendum    fratrem 

iDvctiro  suum.  «  Inveniro  enim  '^  est  in  id,  quod  quoeri- 
tur,  ire,  »  ait  Augustinus.  Similiter  patet  ejus 
vera  pietas,  prout  ait  Glossa,  ut  sicut  sanguine, 
sic  germanus  sit  in  fide.  Implevit  enim  illud  '  : 
«  Qui  audit,  dicat  :  Veni.  » 
Et  dicit  ei  :  hmenimus  Messiapi.  Ut  ait  Augus- 

Messias.  tinus  '  ;  «  Messias  hebraice  ,  Chrislus  grasce  , 
latine  cst  unctus.  Ab  unctione  dicitur  Christus. 
Chrisma  grjece  unctio  est.  »  Et  de  hoc  in  Glos- 
sa.  Et  in  hoc  verbo  :  Imenimus ,  innuit,  quod 
diu  eum  quEesierunt ,  ait  Glossa.  Sed  quaeritur, 
quare  non  dixit  Andreas,  et  annimtiavit  fratri 
suo  ea,  quoe  audivit  a  Christo.  Et  respondet 
Chrysostomus^,  quod  «  sicut  Evangelistce  multa 
abscindunt,breviloquii  curam  habentes,  multo 
magis  Andreas  utique  hoc  fecit ,  seipsum  qui- 
dem  non  putans  ad  explanationem  omnem  suf- 
ficere,  ad  ipsum  luminis  trahens  fontem  cum 
studio  et  gaudio.  »  Haec  ille.  Ob  ergo  impossi- 
bilem  explicationem  ,  et  ut  plenius  audiret  ab 
ipso  fonte  ,  scilicet  Jesu  Christo,  non  disit  ei , 
quffiaudivit,  sed(v.  42)  :  Adduxit  eum  adJesum. 
Sed  tunc  objicitur,  ut  tactum  est  supra,  quod  '" : 
«  Qui  cilo  credit,  levis  est  corde.  »  Et  ad  istud 
respondendum  secundum  Chrysostomum,  quod 
hoc  non  fuit  facilitatis ,  sed  mentis  obedientis  ; 
neque  dictum  est,  quoniam  credidit  simplici- 
ter,  sed  quoniam  duxit  eum  ad  Jesum,  ut  ab 
Humiii-  illo  omnia  discat.  Et  in  hoc  notatur  humilitas 

Andreas  ^®''''  •  ^°^  naim  dediguatur  major  sequi  mino- 

ntim  mi-  rem,  prout  ait  Glossa  hic. 

>  A  graeco  avrip.  —  '  Prov.,  x.'Cl,  28.  —  '  Prov.,  ), 
S.  —  *  Aug.,  cle  sanct.  Virg.,  n.  27.  —  ^  Jei-em.,  xvii, 
10.  —  «  Aug.,  de  Triiiit.,  lib.  X,  Vii,  10.  —  '  Apoc, 
xxii,  17.  —  *  Aug.,  z;i  Joan.,  tracl.  vu,  n.  \d.  — 
»  Chiysost.  ubi  sup.  —  '"  Eceli.,  xix,  4.  —  "  Greg., 


Et  sequitur  tertium,  scilicet  Petri  a  Christo  nor, 
acceptatio,  ibi  :  Intuitus  autem  ,  etc.  Id  enim  ['™°'"'' 
dicitur  Filius  Dei  videre  vel  intueri ,  quod  ac- 
ceptat :  sicut  scire  Dei,  est  aliquando  (a)  appro- 
bare,  ut  ail  Gregorius  ".Vel  intueri  dicitur  se- 
creta  cordis  videre  ,  quasi  intus  tueri ,  prout 
exponit  Glossa.  Unde  hic  Filius  Dei  intuitus  esl 
Petrum,  et  fuit  conversusad  fidem;  respexit" 
eum ,  et  fuit  convcrsus  ad  poenitentiam. 

Et  scquitur  quartum  :  Bixit :  Tu  es  Simon,  sci- 
licet  nominum  rccitatio  sive  praesignatio.  Sed 
quaerit  Augustinus  "  :  «  Ad  quid  ait  hoc  ?  non 
enim  fuit  magnum,  quia  dixit  cujus  filius  erat 
iste,  qui  novit  nomina  sanctorum,  quos  ante 
mundi  constitutionem  preedestinavit.  »  Et  ad 
hoc  respondet,  quod  magnum  fuit,  quia  et  no- 
verat  nomen.  Et  fecit  de  Simone  Petrum.  Petra  Peira. 
enim  dicitur  Ecclesia,  et  sic  in  Petri  nomine 
figurata  est.  Petrus  autem  dicitur  a  petra,  et  sic 
in  noraine  Petri  figurala  est  Ecclesia;  et  quis 
securus  (6),  nisi  qui  supra  ffidificat?  Hsc  Au- 
gustinus.  Et  quasi  idem  Chrjsostomus  '* ;«  Quffi 
onim  divinitatis  erant,  incipit  revelare  :  a  prffi- 
senti  enim  futurum  credi  facit :  qui  enim  pa- 
trem  dixit,  manifestum  est  quoniam  et  futurum 
prffisciebat.  Unde  et  infra,  mulieri  Samaritanffi 
quffi  prffiterita  erant  revelavit.  Futura  autem 
prffidicere,  solius  Dei  est.  »  Hffic  ille.  Unde  ad 
evidentiam  litterae,  quffiritur  de  hoc  quod  ait  : 
Tu  vocaberis  Cephas ,  an  hoc  nomen  ei  fuit  tunc  Cophas. 
impositum  ?  Et  videtur  quod  non  :  ait  enim  in- 
terlinearis  :  »  Nondum  ponit  nomen ,  sed  pree- 
signat.  »  Similiter  quffiritur  de  hoc,  quod  sequi- 
tur  :  Quod  iuterpretatur  Petrus  ,  an  illud  nomen 
fuit  ei  impositum  :  et  videtur,  quod  sic,  secun- 
dum  dictum  Augustini,  supra.  Ad  contrarium 
videtur  esse  illud,  quod  dicitur  "*,  quod  tunc 
imposuit  Simoni  nomen  Petrus.  Item  :  sed  vide- 
tur  quod  fuit  ei  nomen  impositum,  ubi  dici- 
tur  '"  :  Ta  es  Petrus.  Et  ad  hoc  respondetur 
communiter,  quod  hoc  nomen ,  Petrus ,  fuit  ei 
impositum  et  confirmatum.  Sed  huic  dicto  vi- 
dctur  esse  contrarium  ,  quod  ait  Augustinus , 
ubi  supra  :  sed  ad  istud  respondetur  commu- 
niter,  quod  hoc  nomen  Pdrus  fuit  ei  imposi- 
tum ;  f uit  vulgatum ,  ut  hoc  nomine  publice 
vocaretur;  fuit  celebriter  confirmatum  et  digni- 

Moral.,  lib.  XI,   c.   vil,  al.  xii,  n.  18.  —   >=  Luc, 
xxni,  61.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  14.  —  "  Chrysost., 
ubi  sup.,  n.  2.-  —   '>  Marc,  iu,  16.  —  »«  Matih., 
XVI,  18. 
(a)  Ciet.  edil.  filiuui  suum.—  (i)  secuturus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  I, 


279 


tali  adoptatum.  Uem  quaeritur  quare  nomen 
Petri  fuit  mutatum,  et  sic  solemnizatum.  Item 
ex  quo  ista  nomina  erant  insinuativa  virtutum, 
quare  non  fuernnt  imposita  Petro  ab  initio  , 
sicut  Joanni  '  supra  ,  primo  capitulo.  Item 
quare  nunc  non  imitantur  nomina  communiter 
in  conversione  {a)  ad  Christum,  sive  in  assump- 
tione  dignitatum,  ut  fuit  tunc  de  Petro,  et  de 
filiis  Zebedasi ,  qui  fuerunt  vocati  -  filii  tonitrui. 
Et  ad  istud  respondet  Chrysostomus ,  ubi  supra 
bene,  quod  post  nuncupationem  a  progenito- 
ribus,  consuetudo  fuit  antiquis  a  rebus  nomina 
ponere,  sicut  fuit  de  Abraham  et  Sara,  et  sic 
de  aliis,  et  hoc  ,  propter  commemorationem 
beneficiorum  Dei,  et  quibus  ex  prima  ajtate 
virtus  clarescebat,  illinc  nomina  susceperunt , 
ut  fuit  de  Joanne  ;  quilDUS  autem  virtus  postea 
debebat  aageri ,  postea  nuncupatio  posita  fuit, 
sicut  hic  fuit  factum  de  Petro":  et  sic  responsio 
ad  duo  prima  patet.  Ad  aliud  respondet  ibi- 
dem  '  j  quod  «  nunc  unum  nomen  habemus 
omnes,  quod  est  majus  omnilsus,  scilicet  quod 
fuimus  nuncupati  Christiani,  etfiUi  Lei,et  amici, 
quod  nomen  est  sufficiens  suscitare,  et  facere 
nos  animosiores  ad  virtutis  operationem.  »  Hac 
ille.  De  his  autem  nominibus  et  eorum  inter- 
pretationibus  Magister  in  Historiis  bene.  De 
tempore  vero  vocationis  discipulorum ,  et  de 
ordine,  similiter  Magister  in  Historiis.  Et  Au- 
gustinus  * ,  ubi  ait,  loquens  de  ista  vocatione 
Petri  et  Andreoe  et  Phihppi  ,  et  concludens , 
quod  «  intelligendum  est  non  sic  eos  Dominum 
vidisse ,  ut  ei  jam  inseparabiliter  cobaererent, 
sed  tantum  cognovisse  ,  quis  esset  ,  eumque 
miratos  ad  propria  remeasse.  »  Haec  ille.  Caeteri 
autem  Evangelistffi  narrant  de  vocatione  eorum 
ad  sequendum  Dominum  inseparabiliter.  Et 
quod  patet  ex  nominibus  istis,  quod  quatuor 
Ouaiuor  figurantur  in  Petro ,  quorum  primum  est  obe- 
"'>'""     dientiae  humihtas  sive  promptitudo,  ibi  :  Tu  es 

rantur  *  ^ 

iii  Petro.  Simon  ,  quod  interpretatur  obediens  ' ;  secun- 
dum  est  gratiai  numerositas  sive  plenitudo, 
ibi  :  Filius  Joatma,  quod  interpretatur  colum- 
ba  ;  tertium  est  officii  dignitas  sive  celsitudo , 
ibi  :  Tu  vocaberis  Cephas,  quod  idem  est  quod 
caput';  quartum  est  inteUigenliiB  limpiditas, 

'  Luc,  I,  i:;.  —  '  .Varc,  iii,  17.  —  3  ChryBOSt.,  ubi 
sup.,  n  3.  —  *  Aiig.,  (le  Conc.  Evany.,  lib.  II,  c.  xvii, 
D.  37.  —  <■  yiya,  Audlvit  seu  Obedivit.—  '  njT, 
Columba.  —  '  KtJO,  pelia;  v.tfa'):t\,  Capul.  —  •  ini), 
Interpretatus  est.  —  '■'  Trl^,  Uevelavit,  seu  Deporla- 
vit.  —  1»  Uatlh.,  IV,  \  ;  Murc,  i,  1:!;  Luc,  ]V,  1.  — 


sive  claritudo,  quod  signatur  in  eo,  quod  ait  : 
Petrus,  qui  interpretatur  agnoscens  *.  Hasc  fue- 
runt  in  Petro,  et  debent  esse  in  suis  imitatoribus, 
ut  patet  consideranti. 

43.  Et  sequitur  pars  in  qua  de  vocatione  Phi-    vocatio 
lippi,  ibi  :  In  craslinum,  etc.  Et  ibi  tria ,  scilicet  '''"''i''"- 
ejus  inventio  ,  et  inventi  vocatio  ,  et  vocati , 
quantum  ad  locum  nativitatis,  notificatio,  ut 
patet  in  littera.  Ait  ergo  :  In  crastimm  voluit  ire 
in  Galilaeam,  scilicet  a  Judaea,  ubi  erat  Joannes 
baptizans ,  ait  Glossa  ,  et  hoc   convenienter. 
Galiltea  enim  dicitur  Iransmigratio ,  vel  revela-  Gaiiicci. 
tio  ^  ;  et  ideo  vocaturus  discipulos  ad  sequen- 
dum ,  illuc  vadit ;  et  de   hoc  in  Glossa.  Sed 
qualiter  hoc  ?  quia  alii  Evangelistae  narrant  '", 
quod  post  testimonium  Joannis  ductus  est  in 
desertum.  Et  ibidem  "  dicitur,  quod  cum  Joan- 
nes  esset  traditus,  venit  in  Galilaeam.  Sed  ad- 
huc  non  erat  Joannes   traditus  ;  imo  postea 
baptizavit,  ut  patet  infra  '^  :  ergo  non  nunc  ivit 
in  Galilaeam.  Et  ad  islud  respondendum  secun- 
dum  Augustinum  '^,  ubi  multum  de  hoc.  Sed 
in  summa  potest  dici ,  ut  ab  ipso  exlrahitur, 
quod  duplex  fuit  adventus  Christi  in  Galikeam  : 
primus  post  testimonium   Joannis,  antequam  Adven- 
mitteretur  in  carcerem,  et  de  hoc  silent  alii   q/j^jsi; 
Evangelistae ;  secundus  fuit  adventus  post  mis-  io  oaii- 
sionem  Joannis  in  carcerem ,  de  qiio  infra  '* :  '*'"°' 
etin  primoadventufuerunt  isti  sic  vocati,  et  fuit 
aqua  conversa  in  vinum,  infra  '^  Et  haec  fuit 
vocatio  discipulorum  ad  tidem.  De  alia  voca- 
tione  ,  quffi  fuit  ad  perfeclionem  ,  loquuntur 
ahi  Evangelistae.  Unde  Chrysostomus  "  :  «  Post 
baptismum  nihil  eum  describunt  dixisse   alii 
Evangelistae ;  sed  media  silentes,  scilicet  abap- 
tismate  usque   post  captionem   Joannis,  quae 
autem  (6)  facta  sunt  Christi  miracula  dicunt.  » 
Haec  ille. 

Et  invenit  Philippum.  Et  proprie  ait  :  Invenit. 
Talia  dicuntur  inveniri,  quae  non  essent,  nisi  inveniri. 
essent  quiesita,  et  inventa  (c).  Item  in  hoc  nota- 
tur,  quod  Christus  eum  quterebat,  ut  per  eum 
salvaretur.  Unde  sequitur  :  Dicit  ei  :  Sequere 
me,  non  corporis  gressu,  sed  fide  et  affectu. 
Quaerit  autem  Chrysostomus  "  :  «  Quare  vocat 
Dominus  Apostolos  a  Galitea,  et  quare  [d)  pri-     Ouaro 

"  Malth.,  IV,  12.  —  12  Inf.,  ni,  23.  —  "  Aug.,  de 
Conc  Evang.,  lib.  II,  c.  xviii,  n.  42.  —  "  Inf.,  iv,  3. 

—  '=  Inf.,  II,  2.  —  "  Cbryso=t.,  m  Joan.,  hoin.  xvi, 
al.  .wii,  n.  3.—  "  Ibid.,  hom.  .\ix,  al.  xx,  n.  1. 

(a)  Cait.  alic.  cunversatioue.  —  (6)  Leg.  post  liaic. 

—  (c)  Fortusse  legendum,  ()ujb  iiou  esseiit  inveuta, 
nisi  essent  quajsita.  —  (rf)  Suppt.  a. 


280 


EVANGELII  SANCTl  JOANNIS 


cut  a 
Galileea. 


Domi-  mo  vocatus,  non  invitavit  istum  aut  vocavit  ?  » 
Apotio-  Similiter  quserilurj  qualiter  iste  tam  cito  credi- 
los  vo-  dit,  et  factus  est  discipulus.  Et  ad  istud  respon- 
dt>t  ibidera,  quod  «  de  Galilsea  existentes  rus- 
ticius  et  silvestrius  et  grossius  erant  dispositi. 
Ideo  Ctiristus  suam  ostendit  virtutem,  a  terra 
nullum  ferente  (a)  fructum  discipulos  inclytos 
eligens.  »  Itec  ille.  Ad  illud  respondet  ibidem, 
quod  «  anlequara  aliqui  cohaprerent  ei,  nullum 
vocavit,  et  hoc  secundum  sapientiam  suam  : 
quoniam  si  attraxisset  eos,  fortassis  resiluissent : 
sed  postquam  illi  a  seipsis  eligentes  firmi  per- 
manserunt,  ad  aucupationem  reliquorum ,  id 
est,  venationem  vel  conversionem  venit.  »  Htec 
ille.  Ad  aliud  respondet,  quod  «  decens  erat, 
Philippum  videntem  scilicet  alios  discipulos, 
et  a  Joannc  audientem,  Christum  scqui.  » 

Et  scquitur  specificatio  loci  nalivitalis  Phi- 
lippi :  Erat  a  Bethsaida.  Sed  quaeritur,  quare 
hoc  superadditur.  Et  respondet  Chrysostomus ' 
quod  «  hoc  ait,  ut  discas  quoniam  infirma 
mundi  elegit  Deus.  »  llla  enim  civitas  erat  in 
Galilaea,  in  qua  erant  homines  rusticius  dispo- 
siti,  ut  dictum  est :  unde  et  de  illa  multi  erant 
siag-  piscatores,  quia  erat  super  stagnum  Genezareth, 
num  Ge-  f,^Q,|  yocatur  marc  Gulilfea).  Spiritualiter  autem 

neza-      ^  ^ 

retii ,    flgurattir  perfectio  Philippi  in  tribus  :  primo  in 

G^naa  ccelestiiim  charismatum  plenitudine,  ibi  :  Plii- 

Perfcctio  Uppus,  qui  intcrpretalur  os  lampadis*,  sibi  enim 

Piiiiipp' CQjjjpetit  iiiu(]3  .  7,j  medio  Ecclesim  aperuit  os 

bus.Phi-  ejus.  Secundo  flguratur  perfectio  ejus  in  plena 

lippus.    Qiristi  imitatione,  quod  implicatur  ibi   :  Se- 

quere  me,  cui  invitationi  consensit;  sibi  enim 

competit  illud '   :  Vestigia  ejus  secutus  est  pes 

tneus.  Tertio  flguratur  ejus  perfectio  in  operum 

fructuositate,  quod  notatur   ii^i  :   Erat  autem  a 

Beihsai- Be</isai(ia ,  quae  interpretatur  domus  venalio- 

•'''•         nis  vel  domus  frugum '.  Unde  et  Nathanaelem 

convertit  :  ipse  enim  fuit  de  illis,  de  quibus 

Hieremias  ^  :  «  Ecce  ego  mittam  piscatores,  et 

piscabuntur  eos.  » 

vocaiio     Et  sequitur  pars,  in  qua  de  vocatione  Natha- 


Natha-  naelis  ad  discipulatum,  sive  ad  fidem  Christi, 
ibi  :  Invenit  Philippus,  etc.  Et  illa  in  duas  par- 
tes  :  primo,  de  vocalione  exteriori  per  Philip- 
pum;  secundo  de  vocatione  interiori  ab  ipso 
Christo,  ibi  :  Vidit  Jesus,  etc.  In  prima  tria  ; 

'  Ibiil.,  paulo  post.  —  '  nS,  Os;  T3*7,  Lampas. 
Sed  melius  (liceaduin  nomen  esse  graecum,  a  verbo 
^iXeiv,  Amare,  et  substautivo  iTnto;,  Equus. —  ^  Ecc/i., 
XV,  5.  —  '  Joh,  xxni,  11.  —  5  ri»3,  Domus;  TX, 
Venatio  ;  mif,  Viatictim.  —  «  Jcrem.,  xvi,  16.  — 
'  Aug.,  ui  Joan.,  tract.  vii,  a.  17.  —  *  Deut.,  xviu, 


primo,  Philippi  denuntiatio  de  Cbristo;  se- 
cundo,  Nathanaelis  interrogatio,  ibi  :  Et  dixit 
ei,  etc. 

Ait  ergo  :  Invenit  Philippus  Nathanaelem;  ut 
enim  ait  Augustinus',  «  hic  erat  eruditus,  et 
legis  peritus.  »  Unde  et  convenienter  sequitur  : 
Quem  (fc)  scripsit  Moyses  '  ;  «  Prophetam  dc  gente 
tua,  »  etc,  et  Prophetce,  scilicet  scripserunt' : 
«  Filius  datus  est  nobis,  »  et  sic  de  multis  aUis  : 
Invenimus  Jesum,  sic  nominatum '"  :  «  In  Deo 
Jesu  meo,  »  et"  :«  Videbunt  omnes  fines  terrae 
salutare  Dei  nostri  :  »  Filium  Joseph,  scilicet  pu- 
tativum,  de  semine  tamen  David ,  quia  iilium 
Mariffi  :  A  Nazareth  civitate  GaUloece  "  .•  «  Flos  de 
radice  ejus  ascendet.  »  Ibi  hebraica  veritas  ha- 
bet  Nazaroeus''^  de  radice  ejus  ascendet;  sed  sicut 
dicit  Glossa  super  illud  '* :  Nazaroeus  vocabitur,     ^*"»' 

roUi. 

«  Nazareth  tlos  mterpretatur.  » 

46.EtsequiturNalhanaelisresponsio  :  Et  dicit 
ei,  etc.  Quia   euim  Nathanael  erat  peritus  in 
lege,  ct  noveral  scriptum  esse '°  :  «  Et  tu,  Ueth- 
leem,  tcrra  Juda,  nequaquam  eris  minima  in 
terra  Juda  :  ex  te  enim  exiet  dux,  »  etc,  ideo 
respondet :  A  Nazareth  potest  aliquid  boni  esse?    N«ih«- 
Quod  potest  dupliciter  legi  secundum  Glossam :  honiiii- 
vel  enim  (c)  dubitando  interrogat,  vel    alflr- '"■ 
mat  :  et  patet  ipsius  humilitas   et    curialitas ; 
quamvis  enim  sciret  esse  scriplum,  quod  de 
Bethleem  dux  egredietur,  ut  dictum  est,  tamen 
interrogando  ait :  Aliquid  boni,  etc,  id  est,  ali- 
quis  propheta,  sicut  infra  '^  :  «  Numquid  a  Ga- 
lileea  venit  Christus?  »  Vel  potest  remissive  sive 
afffirmative,  secundum  Augustinum,  qui  ait  "  : 
«  Ambas  pronunciationes  potest  sequi  ista  vox, 
sive  dubitans,  sive  conflrmans,  et  sive  isto  mo- 
do,  sive  illo  pronunties,  non  repugnant  sequen- 
tia  :  »  (juamvis  enim  Christus  fuerit  natus  in 
Bethleem,  tamen  fuit  conversatus  in  Nazareth  ": 
«  Venit  Nazareth  ubi  crat  nutritus.  »  Chryso- 
stomus  tamen,  homilia  dicta  '^  legit  ncgative 
magis.  Non  tamen  repugnat,  quod  ibi  natus, 
sed  ab  educatione  sive  a  conversatione  (d)  dice- 
retur  Nazareeus. 

Et  sequitur  Philippi  responsio  :  Veni  et  vide, 
tam  corporaliter ,  quam  mentaliter.  Et  nota, 
quod  non  respondet  quoestioni,  magis  volens 

15.  _  9  isa.,  IX,  6.  —  '•  Babac,  iil,  18.  —  "  Isa., 
LU,  10.  —  "  Ibid.,  \l,  1.  —  1=  nV3,  i?urcultis.  — 
i>  Matlh.,  II,  17.  —  I»  Mich.,  V,  2.  -  •«  Rf.,  vii,  41. 

—  "  Aug.,  in  Joan.,  tract.,  vil,  n.  15.  —  "  Luc,  iv, 
IG.  —  '•'  ChryTOsl.,  i«  Joan.,  hom.  x^x,  al.  xx, 
n.  1.—  ((()  Ccei  edit.  ferente.  —  (b)  quod.—  (c)  istiain. 

—  (d)  conversione. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  1. 


281 


ducere  eum  ad  Christum.  Unde  Chrysostomus ', 
quia  «  sicut  Andreas  non  valens  repraesentare 
divitias,  quas  invenerat  apud  Christum,  duxit 
fratrem,  id  est,  Petrum  ad  ipsum,  sic  et  iste, 
scilicet  Philippus,  trahit  eum  ad  Christum,  sciens, 
si  verba  et  doctrinam  Christi  gustaverit,  non 
deserturum  Christum  amplius.  »  Haec  ille.  Et  in 
hoc  patet  ipsorum  credulitas,  et  Christi  ab  eis 
honorabilitas. 

Qaataor     47.  Et  sequituT  illa  pars,  in  qua  de  vocatione 

'"tione*  'P^'"*  Nathanaelis,  ibi :  ViditJesns,  etc;  et  ibi 
Natha-  quinque  :  primo,  illius  a  Christo  commenda- 

naeiis.  jjq.  secundo,  ejusdem  a  Christo  inquisitio,  ibi : 
Unde  me  nosti?  tertio,  Christi  responsio,  ibi  :  Et 
dicit  ei,  etc.j  quarto,  ipsius  Nathanaelis  confes- 
sio,  ibi  :  Respondit,  etc;  quinto,  ipsi  confitenti 
Christi  promissio,  ibi :  Respondit  Jesus,  etc. 

Ait  ergo  ;  Vidit  Jesus  venientem.  Ut  ait  Chry- 
sostomus-,  multum  desiderium  habebat  ad 
Ciiristum;  et  licet  dixerit  prius  :  Numquid  a  Na- 
zareth,  etc.,  non  tamen  dixit  :  Xullum  bonum 
fert  Galilaea.  Ideo  sequitur  ejus  commendatio  a 
Christo :  Ecee  vere  Israeiita,  cujus  judicium  in- 
corruptibile  :  ideo  sequitur  :  In  quo  dolus  non 
est,  id  est,  dolosa  duplicitas.  Unde  Augustinus' : 
«  Dolus  est,  cum  aliud  agitur,  aliud  fingitur. 
Fraus  est,  simulatio  est,  quando  aliquis  aliquid 
in  corde  tegit,  et  aliud  loquitur  :  dolus  est,  et 
tanquam  duo  corda  habet  (a)  :  Corde,  inquit  *, 
et  corde  locuti  sunt.  »  Haec  ille.  Ibi  multa  et  bene 

israciita  de  hoc.  Israelita  enim  (6)  interpretatur  videns 
Deum  5,  qualis  erat  iste,  ut  dicitur  in  Glossa. 
Et  de  hoc  in  Collatione  ^. 

48.  Et  sequitur  secundum  :  Bicji  ei :  XJndeme 
nosti,  ex  quo  ante  non  vidisti?  Et  loquitur  ut 
credens  ipsum  esse  purum  hominem  :  ideo  ad 
attrahendum  eum  respondit  Jesus  :  Priusquam 
te  Philippus,  etc.  Et  secundum  Chrysostomum, 
ad  litteram  est  intelligendum,  ut  sciret  quod 
quando  PhiMppus  solus  erat  et  Nethanael,  et 
singulariter,  omnia  haec  dixerunt.  Ideoque  et 
tempus  dixit,  et  locum,  et  arborem,  ut  non  es- 
Ficns.  set  suspectibile  testimonium.  SecundumAugus- 
tinum  '  :  «  Invenimus  (c)  arborem  maledictam, 
quia  sola  folia  habet.  Et  signat  legis  litteram, 
sub  qua  erat  ille.  »  Et  de  hoc  Augustinus  ibi 
bene,  et  in  Glossa  de  hoc.  Yel  per  ficum  Scrip- 


tura  potest  significari ' : «  Qui  custoditficum,  co- 
medet  fructus  ejus.  »  Et  quia  ille  erat  in  Scrip- 
tiuris  eruditus,  ideo  ait  ei,  quod  viderat  eum 
sub  ficu.  Sed  quseritur,  ex  quo  iste  erat  in  Lege 
et  Scripturis  peritus,  et  ad  credendum  facilis, 
et  ad  Christum  atfectuosus,  quare  non  fuit  an- 
numeratus  in  numero  apostolorum  :  videlur 
enim  quod  si  fuisset  annumeratus  cum  eis,  quod 
plus  potuisset  proficere  in  praedicatione  evan- 
gelica.  Item  quaeritur  quare  isti  revelavit 
abscondita,  ut  sic  vocaret  eum,  et  similiter 
Petro  supra,  non  sic  aUis  discipulis.  Ad  pri- 
mum  respondet  Augustinus  ',  quod  Christus 
elegit  idiotas,  non  sapientes,  volens  super- 
borum  frangere  cervices  :  non  quaesivit  per 
oratorem  (d)  piscatores ,  sed  de  piscatore  lu- 
cratus  est  Imperatorem.  Iste  autem  fuit  ma- 
gnus,  et  sine  dolo,  et  in  lege  peritus,  hoc 
solo  non  electus,  ne  unquam  videatur  Dominus 
doctos  elegisse.  »  Hsec  ille.  Et  ibi  multum  bene 
de  hoc.  Idem  Augustinus  '",  scilicet  quare  elegit 
iUitteratos ,  ut  essent  apostoli ,  quod  «  ideo  ele- 
git  tales,  ut  quidquid  magnum  essent,  et  face- 
rent,  ipse  in  eis  esset  et  faceret.  »  Job  ait  "  : 
«  Ligabis  eum  ancillis  tuis ;  »  ibi  Gregorius ,  lo- 
quens  de  isto,  ait  ",  quod  «  Dominus  Nathanae- 
lem  laudat ,  non  tamen  in  sorte  praediccmtium 
numerat,  quia  ad  praedicandum  cum  tales  ve- 
nire  debuerant ,  qui  de  laude  propria  nihil  ha- 
bebant,  ut  tanto  solius  veritatis  cognosceretur 
esse,  quod  agerent,  quanto  et  aperte  cerne- 
retur,  quia  ad  hoc  agendum  per  se  idonei  non 
fuissent.  »  Et  ibi  bene  de  hoc  '^  « Non  multi 
potentes.  »  Si  objicitur  de  Paulo,  quod  in  lege 
fuit  peritus,  et  tamen  electus  in  apostolum,  res- 
pondendum,  quod  non  fuit  electus  inter  primos 
apostolos;  sed  post  ascensionem  Domini  mu- 
tatus  de  Saulo  in  Paulum,  et  sic  humiliatus,  fuit 
devotus  et  electus.  Unde  et  seipsum  vocat  abor- 
tivum  " :  «  Mihi  tanquam  abortivo  visus  est.  » 
Item  si  objiciatur,  quod  Deus  praecepit  eligere 
sapientes  ad  officia  praelationis  in  illud  '' :  «  Pro- 
vide  viros  potentes, »  et  sic  videtur  fecisse  con- 
tra  id,  quod  fecit.  Iterum  ex  hoc  videtur,  quod 
in  electionibus  eum  debemus  imitari ,  eligendo 
scilicet  simplices.  Et  ad  istud  est  responden- 
dum,  quod  Deus  elegit  simplices  ad  dignitatem 


Car  noa 
fuit   Na- 

tliaaael 
in  nxune- 
ro  Apos- 
tolorojn. 


Objectio 
de  I^aulo 


Deus 


'  Chrysost.,  paulo  ante.  —  '  Ibid.  —  '  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  18.  —  <>  Psal.  xi,  3.  —  '  a»N,  Vir;  nxn, 
Vidil;  rtltt,  Ueus.  —  «  Vid.,  int.,    Collat.   ix.   — . 
'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  vii,  n.  21.  —  »  Prov.,  xxvii, 
18.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  17.  —  »»  Aug.,  de  Ciml. 


Dei,  lib.  XVIir,  c.  xu\-.—  "  Job,  ZL,  24.  —  "  Greg., 
Moral.,  lib.  .\X.\.III,  c.  xv,  al.  aw,  n.  32.  —  '8  1  Cor.. 
1,  26.  —  '»  Ibid.,  XV,  8.  —  '^  Exod.,  xvin,  21. 

(a)  Cat.  edit.  habent. —  (4)  Letj.  etiam  vel  autem. 
(c)  Ccet.  edit.  add.  istam.  —  (rf)  Item  creatorem. 


282 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


eiegii    apostolicam  propter  dictas  causas,  qui  potuil  et 

ce™ddi-  ^^*^''  6*^^  sapientes  sua  sapientia:  et  quia  non 

gniiaiem  est  in  huuiana  potestate  sic  facere  de  simplici- 

"j°""' bus  sapientes,   ideo   homines   debent  eligere 

bonos  et  sapienles  ad  pra;lationum  dignitates. 

Et  nota  quod  ait :  Quando  eras  sub  ficu.  Ficus 

enim,  ut  ait  Isidorus  ',  «  dicitur  a  facunditate;  » 

et  dicitur  quod  si  folia  licus  tangunt  carnem, 

pruritum  faciuut:  et  potest  significare  ipsam 

legem,  ut  dictum  est*,  vel  dulcedinem  pcccati^ 

quoe  signilicatur  per  licus  malas,  malas  valdo. 

'  «  Ficus  enim  nou  florebit.  »  Et  potest  signifi- 

care  (a)  scripturam,  ut  habilum  est. 

49.  Et  sequitur  quartum  :  Respondit  Natha- 
nael,  etc.  Ut  enim  ait  Chrj-sostomus ', «  quoniam 
argumentum  suscepit  cognitionis  suce,  venit  ad 
confessioncm ,  ostendens  devotionem;  »  et  sub- 
dit :  «  Viden  (6)  animam  alacrem  repente  effec- 
tam,  admirantem,  exultantem,  saltantem  prae 
gaudio?  »  Hfec  ille.  Sed  quceritur :  quare  Filius 
Dei  vocavit  Petrum  et  istum ,  revelando  eis  oc- 
culta  et  praedicendo  eis  futura,  non  sic  Andream 
et  alios?  Ft  ad  hoc  respondit  Chrysostomus  ', 
quod  Andreas  et  Philippus  habebant  testimo- 
nium  Joannis  :  Philippus  enim  yidit  prsesentes 
discipulos ,  scilicet  Andi-eam  et  alium  discipu- 
lum.  Petro  aufem  a  praesenti ,  quia  dixit  quod 
erat  tilius  Joanna,  futurum  credi  fecit.  Sic  et  in 
isto,  revelando  ei  quoe  praeterita,  attrahit  eum : 
«  Non  enim  minus  adducunt  prophetiaj  quam 
miracula,»  imo  virtuosiusetirreprehensibilius, 
ut  ait  ibidem.  Et  patet  hic  veritas  fidei  ipsius 
Nathanaelis,  quando  ait:  Rahbi,  et  in  hoc  com- 
mendat  plenitudinem  suaa  sapientias  et  verita- 
tem  humanitatis ;  Tii  es  Filius  Dei,  et  in  hoc 
profitetur  majestatem  suoe  divinitatis  (c) ;  Tu  es 
Rex  Israel ,  et  in  hoc  profitetur  dignitatem  suee 
regias  majestatis.  Quia  Rabbi,  auctor  omnis  ve- 
ritatis;  quia  Fitius  Dei ,  auctor  omnis  salutis ; 
quia  Rex  Israel ,  auctor  et  rector  omnis  potes- 
tatis.  Quia  enim  Rabbi ,  id  est  Magister,  docet 
inenarrabiliter ;  quia  Filius  Dei,  salvat  indefec- 
tibihter;  quia  Rex  Israel ,  regnat  imperialiter. 
Ipse  est  enim  Dux  de  quo  dicitur  "^ :  «  Ex  te  esiet 
Dux,  »  etc.  Secundum  tamcn  Chrysostomum ', 
nudum  hominem  esse  Christum  confitetur,  licet 
confiteatur  eum  esse  filium  Dei :  nam  ibi  sumi- 


tur  Filius  Dei  sicut  in  Psalmo  • ;  «  Ego  diii :  Dii 
eslis,  et  filii  Excelsi,  »  etc.  Glossa  tamen  dicit, 
quod  utriusque  naturam  confiletur  in  Christo. 

yo.  Et  sequitur  quintum,  scilicet  promissio 
Christi,  ibi :  Quia  dixi  tibi,  etc.  Et  primo  ipsa 
promissio;  secundo  illius  expositio,  ibi :  Amen 
dico,  etc. 

Ait  ergo  :  Quia  dixi  tibi,  etc,  quasi  diceret : 
Ex  quo  credidisti  ex  revelatione  occulti ,  quod 
dixi  tibi :  Majus  videbis.  Et  ex  hoc  patet,  quod 
fides  meretur  intellectum  '■' :  «  Nisi  credideritis,    Kides 
non   intelligetis,  »  secundum  aliam  litteram.  ."""■*'""■ 

"         '  inlellec- 

Item  tunc  objicitur,  quod  fides  istius  fuit  per-  tam. 
suasa  experimento  rei  singularis  revelatae,  et 
sic  non  habuit  meritum.  Et  ad  istud  responden- 
dum,  quod  fides  sua  non  fuit  ex  hoc  orta,  sed 
fuit  adjuta  ct  manuducta. 

Sl.  Et  sequitur  expositio  ejus,  quod  dixit 
majus  :  Anien  dico  vobis,  videbitis  ccelum  oper- 
tum ,  etc.  Sicut  factum  est  '">:«  Apertum  est  coe- 
lum,  et  descenditSpiritussanctus.  »  Et":«Yideo 
ccelos  apertos,  »  etc.  Ut  enim  ait  Augustinus  ", 
credontibus  aperilur  aditus  coeli,  et  vident  an- 
gelos,  id  est,  praedicatores  praedicantes  arcana 
divinitatis,  et  etiam  humana  de  Christo.  Et  de 
hoc  in  Glossa.  Sed  quaeritur,  sicut  objicit  Chry- 
sostomus  '^ :  «  Ex  quo  Petrus  post  miracula  et 
doctrinam  confessus  est  filium  Dei  ut  verum 
Deum  '' :«  Tu  es  filius  Dei  vivi,  »  etc. ;  hic  autem 
ante  .signa  et  doctrinam,  quasi  idem  dicit  et 
confitetur  :  quare  iste  non  beatificatur,  id  est, 
beatus  vocatur  a  revelatione,  sicut  Petrus?  »  Et 
ad  istudrespondetChrysostomus,  quod  «  eadem 
verba  uterque  est  locutus ,  sed  non  eadem 
mente :  quia  Petrus  confessus  est  Filium  Dei  et 
verum  Deum,  hic  autem  confessus  est  hominem  Cjofes- 
nudum,  quod  patet  ex  hoc  cjuod  sequitur:  Tu  *"'''^"''- 
es  rex  Israel:  ut  autem  est  Filius  Dei,  non  solum 
rex  Israelis,  sed  universi  orbis.  Et  ideo  Petrus  reirus 
ex  perfecta  fide  meruit  beatificari,  id  est  beatus  ^"^*™ 
vocari;  huic  autem  promisit  Filius  Dei,  se  visu-  Tocatar. 
rum  angelos  ascendentes  et  descendentes  in  fi- 
lium  hominis,  et  abducit  eum  a  terra  paulatim, 
et  facit  eum  non  ultra  imaginari  hominem  sim- 
pliciter,  id  est,  purum  hominem,  sed  ut  pro- 
prium  filium  Regis,  id  est  Dei,  cui  angeli  minis- 
trant.  »  tixc  ille.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Qualiter 


>  Isid.,  Etymol.,  lib.  XVII,  c.  vii. 


'  Jerem,,  .xxiv. 


VII,  9.  —  ">  Luc.,  III,  21.  —  "  Act.,  VII,  53. 


'Aug 


3.  -   '  Habac,   „,,    n.  -   ^   Chrysost.,   .«    Joan.,       '»■'''"'■'  '"<='•  ^"'  °-  ^^■-^'.'^^''"hJ"  •"«"'- 


hom.  XIX,  al.  .x.\,  u.  3. —  6  jbid.,  hom.  xviii,  al.  xix, 
n.  2.  —  «  Mic/i.,  V,  2.  —  '  Chiysost.,  ubi  sup., 
hom.  XX,  al.  XXI,  u.  1.  —  '  l'sal.  lsxxi,  G.  —  •  Isa., 


hom.  XX,  al.  xxi,  n.  1.  —  "  Matth.,  xvi,  IG. 

(o)  Ccei.  edit.  siguificari.  —  (6)  Ccet.  edit.  Videus. 
—  (c)  Ilem  dignitalis. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  II. 


283 


autem  minislraverunt  angeli  Christo  tempore 
nativitatis,  crucis,  resurrectionis,  et  ascensionis, 
Chrysostomus  •  exemplificat ,  et  patet  in  serie 
evangelica.  Augustiaus  autem  exponit  ^  de  an- 
gelis,  id  est  prsBdicatoribus  praedicantibus  ar- 
cana  divina,  et  incarnationis  mysteria  de  Filio 
Dei,  ul  patet  in  Glossa.  VI  enim  ait  Gregorius  ', 
ADgtius.  quod  graece  Angelus,  hoc  latine  nuntius  dicitur. 
Recte  ,  qui  nuntiare  supremum  judicem  mitti- 
tur,  Angelus  vocatur  * :  «  Labia  sacerdotis  custo- 
diunt  scientiam;  »  ac  sequitiu' :  «  Angelus  Do- 
mini  exercituum  est.  »  Et  iLi  Gregorius  bene 
de  hoc.  Et  de  his  angelis,  et  eorum  ascensu, 
in  CoUatione  °,  et  in  hoc  terrainatur|  istud  capi- 
tulum. 

CAPUT    II. 


Conli- 
naatio 

Evange- 
lii. 


In  qua- 
tuor  par- 
tes  divi- 
ditarhoc 
caput. 


Prima 
pars  di- 
viditur 
in    qna- 
tuor. 


i .  Et  die  iertia  nuptiw  factae  sunt,  etc.  Narratis 
testimoniis  beati  Joannis  de  Filio  Dei,  et  habita 
vocatione  discipulorum ,  hic  ostendit  se  Filius 
Dei  miraculo,  sicut  continuat  Glossa.  Unde  ex- 
hinc  narrat  Evangelista  opera  miraculosa,  et 
salvilicat  documenta  Filii  Dei,  et  consequenter 
enarrat  de  passione  et  resurrectione.  Et  quo- 
niam  capitula  non  sunt  continue  ad  invicem 
dependentia ,  quia  alia  et  alia  miracula  et  do- 
cumenta  non  sunt  ad  invicem  consequentia  nec 
conjuncta  :  ideo  compendiosius  et  doctrinabi- 
lius  videtur  quodlibet  capitulum  in  se  dividi. 
Et  secundum  hoc,  istud  capitulum  in  quatuor 
partes:  primo  narratur  de  miraculosa  mutatione 
aquae  in  vinum;  secundo,  de  descensu  Caphar- 
naum,  ibi :  Post  hcec,  etc;  tertio  narratur  de  as- 
censu  in  Jerusalem,  et  de  ejectione  vendentium 
et  ementium,  ibi:  Et  prope  erat  Pascha  Judmo- 
Tum,  etc;  quarto  narratur  de  credulitate  mul- 
torum  in  Christum,  ibi  :  Cuni  autem  esset  Jero- 
solymis,  etc.  Prima  in  quatuor :  primo  antece- 
dentium  ipsum  miraculum  praemissio  sive  oc- 
casio;  secundo,  ipsius  miraculi  effectio  sive 
operatio,  ibi  :  Erant  autem  ibi  lapidem,  etc. ; 
tertio  miraculi  manifestatio  vel  approbalio,  ibi : 
Dixit  autem  Jesus,  etc;  quarto  ordinis  miraculi 
subjunclio,  ibi :  IIoc  autein  initium,  etc  In  prinia 
narrat  quatuor  antecedentia ,  quaa  sunt  nuptia- 
rum  celebratio,  et  ipsius  Jesu  ac  suorum  ad 
ipsas  vocatio ;  dcfectus  vini  a  bcata  matre  ipsi 
Jesu  Lnsinuatio,  et  ejusdera  ipsi  matri  responsio, 

'  Chrysost.,  ubi  sup.  —  ^  AuR.,  ubi  sup.  —  '  Greg., 
in  Eva/tij.,  hom.  vi,  n.  5.  —  '  Maluc,  u,  1.  —  '■>  \  id. 
inf.,  Collat.  X.   —  «  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Eccie., 


et  ejusdem  matris  ministris  praeceptio,  ut  in 
Uttera  patet. 

Ergo  ait:  Tertia  die,  et  in  hocnotatur  tempus  Tempus 
nuptiarum.  In  Cana,  et  in  hoc  notatur  locus.  rum.Lo- 
Nuptice  factm ,  et  in  hoc  eorum  celebratio.  '^"^- 

2.  Et  quia  notus  eratibi  Jesus,  ut  ait  Chrysosto-  ^^^"^'^'^' 
mus  ^,  ideo  fuit  vocatus,  et  materac  discipidi.Sed 
quaeritiu-  qualiter  ivit  ad  nuptias,  cum  in  talibus   curire- 
consueverunt  esse  vulgaria  convivia  et  comes-  nuptias. 
sationes:  ergo  non  decebat  eum  illuc  ire.  Itera'' 
«  melius  est  ire  ad  domum  luctus ,  quam  ad 
domum  convivii.  »  Et  ita  ut  prius.  Et  ad  istud 
respondendum    secundum    Chrysostomum  ', 
quod  «  ipse  ad  dignitatem  suam  non  respicie- 
bat,  sed  ad  beneficium  nostrum  :  qui  enim  non 
dedignatus  est  servi  formam  accipere ,  multo 
magis  nec  dedignatus  est  ad  nuptias  venire,  qui 
cum  publicanis  recubuit.  »  Haec  ille.  Item,  ut  ait 
idem  Chrysostomus  %  «  iUi  qui  vocaverunt,  non 
habebant  de  eo  decens  judicium,  neque  ut  raa- 
gnum  ahquem  aestimabant;  sed  ut  unum  mul- 
torum ;  quod  Evangelista  fenigmatice  ostendit, 
qnando  ait :  Erat  ibi  mater  Jesu  ac  fratres  ejus.  » 
Heec  ille.  Aliter  respondet  Augustinus  '",  quod 
ideo  Dominus  venit  ad  nuptias,  quia  erant  hae-  Haeretici 
retici  futuri  prohibenles  nubere :  ideo  ad  eorum 
confutationem  dignatus  est  Jesus  venire  ad  nup- 
tias.  De  tempore  harum  nuptiarum,  et  an  eadem 
die,  annis  revolutis,  adventus  Magorum  et  mu- 
tatio  aquae  in  vinum  fuerint,  in  Historiis  Ma- 
gister  de  hoc ;  et  sicut  tactum  est  supra,  primum 
adventum  Domini  in  Galilaeam  post  baptismum 
silent  alii  Evangelistae  :  de  quo  cum  loquitur 
hic,  et  idemChrysostomus,  uthabilum  est.  Per 
istas  nuptias  figurantur  nuptiaj  Christi  et  Eccle- 
sia3>  quae  fuerunt  factee  tertia  die,  scilicet  tem- 
pore  gratiae.  Tria  enim  terapora,  scilicet  tempus    Tria 
ante  legem,  et  tempus  legis,  et  terapus  gratiae,  s^ftpgg 
sunt  tres  dies ,  in  quibus  Deus  illurainavit  elec-  dies. 
tos  suos  lumine  suo  "  :  «  Vivificabit  nos  post 
duos  dies,  et  terlia  die  suscitabit  nos.  »  Et  de  his 
nuptiis  in  Collatione  '-. 

3.  Et  subditur  secundum  antecedens,  scilicet 
insinuatio  matris  de  defectu  vini,  ibi  :  Et  defi,- 
ciente  vino,  dicit  mater.  Et  in  hoc  patet  compas- 
siva  pietas  matris  inopise  et  verecundite,  etiam     i^ieias 

.       ,  ,  matris 

diffidenlias  sponsi   ct  sponsae,  et  eorum  quo-  ciarisii. 
rum  erat  necessaria  providere.  Item  notatur  i'ruden- 


VII,  3.  —  '  CbrysosU,  ubi 
in  Joan.,  tract.  IX,  n.  2.  - 
CoUat.  .'ii. 
(a)  C(Bt.  edil.  ad. 


sup 


-  '  Ibid.  —  >"  Aiig., 
Osc,  VI,  3.  —  '-  Vid. 


284 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


liabestffi  providentiffi  beate  matris  sedulitas,  et  urbana 
^""'  curialitas,  et  providendi  ordinabilitas,  quod, 
aliis  nescientibus,  insinuavitfilio  defectum  vini. 
Item  supposuit  filii  potestatem,  largitalem,  ad 
subveniendum  pietatem;  et  ideo  solum  ait  : 
Vimtm  non  hahent,  insinuando  :  amanti  enim, 
qui  est  potens  et  sciens,  et  volens  subvenire, 
sulTicil  nuntiare :  »  Amanti  enim  tantummodo  (a) 
nuntiandum  est,  »  ait  Augustinus  '. 

4.  Et  sequitur  responsio  Salvatoris  :  Quid 
mihi  et  tibi?  etc.  Sed  quasritur  qualiter  tam 
dure  ei  respondit,  cum  dicatur  -  :  «  Erat  sub- 
ditus  illis.  »  Item  praecepit '  parentes  honorare, 
quod  est  intelligendum  non  solum  facto,  sed 
etiam  verbo  :  ergo  non  ita  aspere  debuisset 
respondisse.  Item  fuit  mater  excellentissima, 
nec  unquam  talis,  et  ipse  filius  obedientissimus, 
nec  unquam  talis  :  et  ipsa  petebat  ex  summa 
confidentia,  et  ex  summa  pietate,  ob  aliorum 
inopiam,  et  fuit  verecundissima  virgo  :  ergo 
Rcspon-  videtur,  quod  nimis  aspere  ei  respondit.  Et  ad 
objectio-  ^^^^  respondendum  secundum  Augustinum  *, 
nem.  ubi  ait,  quod  «  illa  erat  mater  carnis,  mater 
humilitatis,  maler  infirmitatis,  quam  suscepit; 
sed  miraculum,  quod  erat  facturus,  secundum 
divinitatem  erat,  non  sccundum  infirmitatem. 
Ideo  non  agnoscit  viscera  tiumana,  operaturus 
divina,  quasi  diceret  :  Non  genuisti,  quod  de 
me  facit  miraculum;  ideo  ait  :  Quid  mihi  et 
tibi,  scilicet  commune,  quantum  ad  hoc  ?  divi- 
nitafem  enim  meam  non  genuisti,  sed  infir- 
mitatem.  »  Et  ibi  Augustinus  bene  et  multmn 
de  hoc.  Item  Chrysostomus  ^  :  «  Mutare  aquam 
in  vinum  erat  divinae  potentiae,  non  humana», 
quam  ex  matre  susceperat.  »  Haec  ille,  et  super- 
addit  alias  causas  :  ideo  enim  sic  respondit, 
«  maximum  inferens  profectum,  non  dimittebat 
humilia  de  se  sapere.  »  Item,  «  ut  non  videre- 
lur  se  injicere  (fc),  »  miracula  scilicet  faciendo. 
Item,  «  ut  non  essent  suspecta  miracula  :  ab  his 
enim,  qui  indigebant,  rogari  oportuerat,  et 
quando  tales  rogant,  insuspicabile  est  miracu- 
Exem-  lum  et  pura  laus.  »  Et  ponit  ®  exemplum  de 
niedico^.  ™6dico  :  «  Quando  intrat  in  domum  inflrman- 
tium,  nec  rogatur  ab  infirmis,  sed  a  necessariis, 
id  est  cognatis,  suspicabilis  erit.  »  Item  :  «  Hoc 
ait,  erudiens  eam  non  ultra  talia  facere  :  erat 

•  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  xlix,  n.  3.  —  «  Luc,  il,  51. 
—  '  Matth.,  XV,  4.  —  *  Aug.,  in  Joan.,  tract.  vm, 
n.  9.  —  5  Cbrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  ^  Ibid.,  n.  3.  — 
'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  vui,  n.  10  et  seq.  —  '  Ibid., 
n.  9.  —  »  Ibid.,  n.  10.  —  '•  Chrysost.,  in  Joan., 
hom.  XXI,  al.  xxii,  □.  1.  —  "  Aug.,  in  Joan.,  tract.  i. 


Kre'i- 
corum 


enim  multi  honoris  ad  matrem,  sed  multo  am- 
plius  salutis  multorum  :  non  ergo  adversus 
matrem  erant  hsec  verba,  sed  dispensationis 
multae.  »  Haec  ille,  et  ibi  bene  de  hoc.  Et  ideo 
congruenter  sequitur  :  Xondum  venit  hora  mea. 
Ex  hoc  objiciunt  haeretici,  sicut  insinuat  Augus-  n 
tinus  ',  quod  ergo  subjectus  tempori  et  fatis.  oWecUo 
Item  :  ex  quo  discipulos  vocaverat,  et  futura  confa- 
quibusdam  preedixerat,  ergo  venerat  hora  fa- 
ciendi  miracula.  Et  ad  istud  respondet  Augus- 
finus  *,  quod  hoc  est  intelligendum,  quod  non 
vencrat  hora  passionis :  « Ibi,  inquit,  te  cognos- 
cam,  cum  pendere  in  cruce  infirmitas  incoe- 
perit,  cujus  mater  es.  »  Unde  et  ipsam  tunc 
recommendavit  discipulo,  quem  dillgebat.  Et 
ex  hoc  patet  error  haereficorum  ;  non  enim  erat 
sub  fato  Conditor  cceII,  ut  ait  Augustinus,  ubi 
supra  '.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Aliter  respondet 
Chrysostomus  ">,  quod  «  ideo  sic  ait,  ostendens, 
quoniam  omnia  cum  tempore  decenti  operatur, 
quasi  dicat  :  Non  sum  cognitus  his  qui  sunt 
hic,  neque  sciunt  quod  deficit  vinum;  sine  eos 
sentire  hoc  primum  :  nam  qui  novit  quoniam 
in  necessitate  est  constitutus,  cum  potiatur  his, 
qucB  petit,  multam  babet  gratiam;  qui  vero 
necessitatis  suaj  non  assumpsit  sensum,  neque 
beneficii  mysterium,  et  grandem  sensum  acci- 
piet.  Non  ergo  subjectus  erat  temporum  neces- 
sitati,  qui  factor  eorum  erat.  »  Haec  ille,  et  ibi 
bene  de  hoc.  Sed  quaeritur,  qualiter  ait  :  Mu-  Qnastio, 
lier,  etc.jCum  esset  virgo  sincerissima.  Respon- '""■<'i«'; 
dendum  secundum  Augustinum  ",  quod  more 
Scripturatum  mulier  pro  sexu  ponilur.  Et  idem 
Gregorius  '-  :  «  Quod  mulier  dicitur  dupliciter, 
scilicet  pro  sexu,  et  pro  intirmitate.  »  "  Factum 
ex  muliere.  Et  notandum,  quod  dictum  Chrysos- 
tomi  hic  non  tenetur,  qui  ait  ",  quod,  «  defi- 
ciente  vino,  volebat  mater  Jesu  illis,  »  scilicet 
qui  erant  in  nupliis,  «  ponere  gratiam,  et  se- 
ipsam  clariorem  facere  per  filium,  et  fortassis 
quid  humanum  patiebatur,  quemadmodum 
fratres  ejus  dicentes  :  Manifesta  teipsum  mundo, 
infra  '^-olentes  eam,  qucB  a  miraculis,  gloriam. 
Propterea  vehementius  respondit,  dicens  :  Quid 
mihi  et  tibi,  mulier  ?  »  Haec  ille,  et  quasi  simile 
ail  idem  super  Matthceum  ",  super  iUud  :  Mater 

u.  2.  -  '■  Greg.,  Sloral.,  lib.  XI,  c.  xxvi,  al.  XLIX, 
n.  G5.  —  "  Gal.,  iv,  4.  —  '*  Chrysost.,  in  Joan., 
hom.  XX,  al.  xxi,n.  2.—  '^  Inf.,  vu,  4.  —  "  Chrysost., 
m  Muttli.,  hom.  XLV,  al.  XLlv,  n.  1. 

(a)   Ccel.  edit.   deest  tantummodo.  —  (6)  Fortasse 
legendum  subjicere,  suppl.  in  divinis. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  II. 


285 


tua  et  fratres  tui  foris  stant.  Sed  absit  a  beafa 
Matre  Dei,  quod  post  plenitudinem  Spiritus 
sancti,  et  conceptionem  et  partum  Filii  Dei, 
fuit  passa  aliquid  humanum,  id  est  vanee  glo- 
riae.  Unde  Augustinus  ' :  «  De  sancta,  inquit,  Vir- 
gine  Maria,  propter  honorem  Domini,  nullam 
prorsus,  cum  de  peccatis  agitur,  habere  volo 
quaestionem  :  inde  enim  scimus,  quod  ei  plus 
gratiee  collatum  fuit  ad  vincendum  ex  omni  parte 
peccatum,  qute  concipere  meruit,  quem  constat 
nulliim  habere  peccatum.  »  Haec  ille.  Sed  ad  sal- 
vandum  dictum  Chrysostomi,  possetdici,  quod 
non  intellexitin  ipsafuisse  aliquam  alTeclionem 
vange  glorise,  sed  quod  appetebat  miraculum,  ex 
quo  potuit  oriri  gloria  humana,  sicut  ubi  dicitur 
de  accipientibus  mercedem  in  gloria,  quod  mur- 
murabant  -  videntes  aUos  accipere  eumdem  de- 
narium  quem  et  ipsi,  non  quod  possit  esse  mur- 
mur  in  bonis,  sed  quod  prwambula  erat  defec- 
tio,  ex  quo  videbatur  posse  oriri  murmur,  prout 
ait  ibi  Chrysostomus  '. 

S.  Et  sequitur  praeceptio  matris  ministris :  Dicit 
mater  Jesu  :  Quodainque,  etc.  Sed  quaUter  hoc 
attentavit,  es  quo  dixerat  Christus  quod  non- 
dum  venerat  hora  faciendi  miracula?  Item  ex 
hoc  videtur  dissentire  a  voluntate  sua.  Et  ad 
istud  respondet  Chrysostomus  *,  quod  «  mater 
noverat,  quoniam  non  imbecillitatis  renunciatio 
fuit,  sed  ingloriationis,  id  est,  non  ad  impo- 
tentiam,  sed  ob  vanfe  gloriae  recusationem  :  et 
ideo  sapienter  ministros  vocat,  ut  a  pluribus 
fiat  petitio.  »  Hfec  ille.  Et  ex  his  patet  provi- 
dentiae  perspicabilitas,  ad  subveniendum  affec- 
tuositas,  et  ad  obtinendum  virtuositas  :  nam  et 
Christus  exhinc  aquam  convertit  in  vinum; 
unde  Chrysostomus  °  :  «  Deinde,  inquit,  et  ho- 
norans  matrem,  et  ut  non  erubescere  faciat  ge- 
nitricem,  et  ut  non  semper  contradicere  ejus 
sit,  sciUcet  fecit  quod  dixit  mater.  »  Et  ex  hoc 
patet,  quam  honorifica,  et  quam  pia,  et  quam 
Beaia  sedula,  et  quam  virtuosa  advocatrix  est  beata 
Tirgo  ad- jjj^^gj.  apud  Filium,  cui  a  quolibet  est  dicen- 

vocatns  ^ 

apod  a-  dum  "  :  «  Mulier  sancta  es,  ora  pro  nobis.  » 

imm.  g   g[  sequitur  secunda  particula  principalis  : 

Erant  ibi  hydrim,  etc;  et  ibi  duo,  in  quibus  va- 

sorum  aqui-E  convertendae  in  vinum  descripUo, 

et  impIeUonis  praeceptio,  ibi :  Dixit  eis  Jesus,  etc. 

<  Aug.,  rh  Nal.  et  Grat.,  xxxvi,  42.  —  -  Mattlt., 
XX,  11.  —  '  Chrysost.,  in  Matlh.,  hom.  Lxv,  al.  LXiv, 
n.  3.  —  *  Id.,  in  Joan.,  hom.  xxi,  al.  .\xil,  n.  2.  — 
'  Ibid.,  D.  1.  —  •  Juditlt,  VIII,  29.  —  '  Isid.,  Elymol., 
lib.  XX,  c.  VI.  —  »  "rSup.  —  «  Marc,  vu,  i.  — 
10  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  xxi,  al.  xxii,  n.  2.  — 


Ait  ergo  :  Erant  ibi  hydrim ,  ad  htteram  vasa 
aquaria  diota  ab  j^wj,  quod  est  aqua.  Unde  Isi- 
dorus ':  «  Hj-dria  genus  vasis  aquatilisper  deri- 
vationera  vocata  :  Hydor^  enim  Grasci  («)  aquam 
dicunt.  »  Lapidem,  id  est,  de  lapide  facfae. 
Positm ,  etc,  quia  secundum  cffiremonias  Ju- 
daeorum  in  ipsis  se  frequenter  bapfizabant,  id 
est,  lavabant  ^ :  Pharismi  et  omnes  Judcei,  nisi  cre- 
bro  lavent  manus,  non  manducant.  Unde  Chrysos- 
tomus  1° :  «  Quia  enim  inaquosa  est  PalcesUna, 
et  non  erat  in  multis  locis  fontes  et  puteos  inve- 
nire,  replebant  hydrias  aqua,  ut  non  currerent 
ad  flumina,  .si  quando  immundi  fierent,  sed  de 
prope  haberent  purgationis  modum.  »  Haec 
ille.  Capientes  metretas,  id  est,  mensuras  :  me- 
trum  enim  idem  est  quod  mensura,  secundum 
Augusfinum  ".Undelsidorus  '^:oMefrefa('j)  men- 
sura  liquidorum  est;  Ms'tj--v  enim  mensuram 
dicunt  Graeci.  Inde  appellatata  metrefa.  »  Quasi 
ergo  diceref  :  Singulte  capiebant  binas  vel  ter- 
nas  mensuras.  Sed  quaeritur  quare  in  taUbus 
vasis  fecit  miraculum,  et  quare  addidit :  Secun- 
dum  purificationem  Judmorum.  Et  ad  hoc  Chry- 
sosfomus,  ubi  supra,  quod  «  ideo  sic  fecit,  os- 
tendens  nunquam  illa  vini  recepfacula  facta 
fuisse,  »  et  ne  qiUs  infldelium  suspicaretur  quo- 
niam,  faece  vini  intus  remanente,  vinum  factum 
esset.  Item  quceritur,  sicut  opponit  Chrysosto- 
mus  ",  «  cum  multo  mirabilius  esset  subsfan- 
tiam  facere  ex  non  entibus,  id  esf  ex  nihilo, 
quam  naturam  transmutare  in  qualitatem,  vi- 
detur  quod  debuisset  creasse  vinum  ex  nihilo.  » 
Et  ad  istud  respondef,  quod  «  multoties  miracu- 
lorum  magnitudinem  abscidit,  volens  ut  magis 
susceptibile  esset  miraculum  :  ideo,  ut  (c)  esset 
minus  suspectum  miraculum  apud  illos,  qui 
hauserant  aquam,  sic  fecit.  »  Item  ad  confu- 
tationem  haereficorum ,  dicenfium  non  esse 
opera  Condiforis  quas  videntur  in  mundo  :  ideo 
obsfruens  infamiam  corum,  plura  fecit  miracu- 
lorum  ex  subjectis  substanfiis.  »  Haec  ille,  et 
ibibene  de  hoc.  Secnndum  vero  Augustinum '*, 
ubi  exponit  heec  allegorice  :  Sex  hydria  sunt, 
sex  eetates  mundi,  de  quibus  in  Glossa,  quas 
fuerunt  impletie  prophetiis,  quae  sunt  aquas, 
et  in  vinum  conversae,  quando  de  Chrisfo  infel- 
liguntur.  Per  binas  metretas,  duae  genles,  scili- 

"  Aug  ,  i«  Joan.,  tract.  IK,  u.  7.  —  "  Isid.,  Elymol., 
lib.  XVI,  c.  XXV.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '*  Aug., 
ubi  sup.,  n.  6. 

(a)  Ccet.  edit.  per  derivationem  Hydros,  grcBce.  — 
(6)  Item  Metrum.  —  (c)  Coet.  edit.  deest  ut. 


Confu- 
tatio  hai' 
relico- 
rum  de 
miracu- 
lis. 


Ilydris 
se.t  qaid 
sigoifi- 

CCDt. 

Bioas 

metrcls. 


286 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


cet  Judaica  et  Gentilis,  de  quibus  in  figura '  : 
Bin»  «  Duce  gentes  in  utero  tuo  sunt.  »  Tres  metretffi, 
sentes.  ^^^^  populi  descendentes  a  tribus  tiliis  Noe.  Vel 
per  binas  metretas,  fides  divinitatis  in  Christo; 
per  tres,  fides  Trinitatis ;  et  de  his  Augustinus 
prosequitur '  prolixe  et  sufficienter.  Secundum 
Bernardum  vero ',  «  Sex  hydria  sunt  sex  obser- 
vantiffi,  quibus  purificantur  Judfei,  id  est*,  con- 
fitentes  :  qufe  sunt  silentium,psalmodia,vigLha, 
jejunium,  opus  manuum,  carnis  munditia  :  » 
et  de  his,  et  purificatione  per  ista,  ibi  prose- 
quitur  bene. 

7.  Et  sequitur  pars,  inqua  Filii  Dei  praeceptio, 
et  praecepli  impletio,  et  per  hoc  miraculi  eflec- 
tio,  ibi  :  Oicit  eis  Jesus  :  Implete,  etc.  Sed  quaeri- 
tur  :  cx  quo  dixit  superius,  quod  nondum  ve- 
nerat  hora  ejus,  scilicet  faciendi  miracula,  qua- 
liter  nunc  prascepit  implere  hydrias,  ut  fieret 
miraculum?  Item  videtur  sibi  conlrarius  in 
facto  et  dicto.  Item" :  Non  est  Deus  quasi  homo 
ut  menliatur,  nec  ut  filius  hominis,  ut  mutetur; 
ergo  ut  prius.  Et  ad  istud  respondendum,  ut 
dictum  est,  quod  superius  insinuavit  se  non 
facturum  miraculum  propter  dictas  ibi  causas ; 
hic  autem  miraculum  feeit  honorans  matrem, 
ut  habitum  est.  Praeterea,  ut  ait  Cbrysostomus', 
«  Christus  ait  mulieri'' :  Non  sum  missus,  nisi  ad 
oves  quce  perieruiit  domus  Israel;  et  tamen  cura- 
vit  filiam  ejus  :  significans  ex  hoc  quod,  etsi 
indigni  simus ,  assessione  (a)  faciamus  nos 
dignos,  ut  accipiamus.  »  Hajc  ille.  Nulla  ergo 
mutaUo  in  Fiho  Dei,  licet  videatiu-prius  negare, 
et  postea  dare,  ut  patet  ex  dictis.  Et  sequitur  : 
Et  impleverunt  usque  ad  summum.  Et  in  hoc  pa- 
tet  obedientia  ministrorum,  et  miraculum  oc- 
culte  factum  :  Ipse  emnx^ dixit,etfacla  sunt.\iQ.de 
credendum  est,  quod  tunc  fuit  aqua  conversa 
in  vinum.  Sed  quaeritur  quare  non  est  usus  ali- 
quo  verbo  significativo  prffidictae  mutationis, 
sicut  in  aliis  miraculis  est  usus,  sicut  infra' :  Ait 
paralytico  :  Surge,  tolle  grabatum,  etc.  Et  infra  " : 
Lazare,  teni  foras.  Item  quaeritur  quare  ait  mi- 
nistris,  ut  implerent  hydrias  aqua;  et  quare 
ait,  ut  implerent  usque  ad  summum,  cum  pos- 
set  multiplicare  vinum,  si  esset  necesse,  sine 
istis.  Ad  istud  respondendum ,  quod,  sicut  ait 
Chrysostomus  ",  «  in  hoc  miraculo ,  ostendit  se 
iDsani»  6sse  conditorem  rerum,  obstruens  insaniam  hae- 


reticorum  :  »  ut  ergo  verbo  suo  increato  res  hKnu- 
condidit,  sic  et  mutat  prout  vull.  Unde  Chry-  Xuni- 
sostomus  "  :  Nunc  oimirum  ostendens  (6), «  quo-  lof. 
niam  ipse  est  qui  in  vineis  aquam  Iransmutat, 
et  pluviam  per  radicem  in  vinum  vertit,  quod- 
que  in  planta  per  mullum  tempus  fit,  hoc  re- 
pente  simul  in  nuptiis  operatus  est.  »  Hoec  ille. 
Aliquando  tamen  est  usus  verbo  exteriori  in  Comsas 
miracuUs,    propter  aliorum  instructionem   in  %l"^.'' 
fide.  Ad  aliud  respondendum  est,  quod  ideo   mis  in 
dixit  ministris,  ut  aurirent,  ut  inde  testes  habe-  i""^*^" 
ret  ejus  quod  fiebat :  ipsi  enim  aquam  hause-    cor  di- 
rant.  Etlicet  posset  vinum  multiplicare,  et  ex  '^.''  .""■ 
modieo  multum  facere ,  praecepit  implere  hy-   1,1,0,;. 
driam  aqua  usque  ad  summum,  ut  et  esset  mi-    f»"' 
raculi  evidentia,  ct  sufficientiae  convivanlibus  '^"''  ' 
abundantia. 
8.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  miraculiappro-  MiracnU 


balio,  et  ab  aliis  commendatio  :  Dicit  eis  Jesus 


ap[iroba- 


Ilaurite,  etc. ;  et  ibi  tria  :  primo,  divina  prae- 
ceptio  de  hauriendo  vino ;  secundo,  vini  delatio 
ipsi  architriclino,  et  illius  ab  eo  gustatio,  ibi  : 
El  tulerunt;  tertio,  ab  eodem  sponsi  vocatio,  et 
vini  facti  ex  aqua  commendatio,  ibi  ;  Vocat 
sponsum,  etc.  Et  hoc  est,  quod  ait :  Dixit  Jesus  : 
Fei-te  architriclim.  Sed  quaeritiir  :Quare  praecipit  Curfer- 
primo  illi  deferri  vinum?  Videtur,  quod  fuerit  ^u^^ar- 
personarum  acceptor,  ex  quo   praecepit  ferre  cuiiricii- 
vinum  quasi  principaliori.  Ut  enim  ait  Magister  ""■ 

.  ,     .  .  Objeclio 

in  Eistoriis,  architrichnus  dicitur  primus  mtcr  Architri- 
convivantes,  dictus  a  Iriclinio,  quod  dicunt '''""'• 
fuisse  domus  tricamerata,  vel  habens  testudines 
tres,  vel  tres  ordines  mensarum.  Item,  ex  quo 
ministri  hauserant  aquam,  videtur  quod  illi  po- 
tuissent  perhibere  testimonium  de  vino  facto  ex 
aqua.  Ex  ad  istud  respondendum  secundum 
Chrysostomum  ",  ubi  supra,  quod«  homincs,  qui- 
bus  ministrafio  talium  coenarum  credita  est,  hi 
maxime  vigiles  sunt,  ut  in  ornatu  et  ordine  om- 
nia  disponantur;  propterea  vigilanlem  sensum 
in  testimonium  eorum,  quae  fiebant,  vocavit.  » 
Uasc  ille.  Et  quia  tahs  erat  architriclinus,  et  aUo- 
rum  erat  sensus  corruptus,  non  sufficiens  com- 
prehendere  ea  quse  fiebant,  eo  quod  ebi  ii  erant, 
ideo  non  praecepit  ferre  vinum  recumbenfibus. 
Per  hoc  ad  aliud  :  nequaquam  enim  ministri, 
enarrantes  sciUcet  miraculum,  essent  crediti, 
sed  viderentiu-  insanire  ;  ideo  non  vocavit  eos 


«Gen.,  xxv,23.— ^  Aug.,  ubisup.,n.  7.—  '  Bern.,  cxLvtii,5.— » Inf.,v,  8.— '•  Inf.,  xi,  43.— l"  Chrysost., 

iu    UouiiD.  post  octav.  Epiph.,  serm.   i!,  n.   7.   —       "bi  stJp.,  n.  2.  —  "  Ibid. '»  Ibid. 

'  r~nin,  Confiteri.—  '  A'uw.,  .\xiii,  19.—  "Clu-ysost.,  {«)  Al.  assiduitate;  C(Bt.  edit.  accessione.  —  (4)  Ccet. 

ubi  sup.,  n.  1  et  2.  —  '  Matth.,  xv,  24.  —  '  Psal.  edit.  omnes. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  II. 


287 


in  testimonium.  Sed  quseritur  :  quare  non  re- 
velavit  aliis  reoumbentibus  ?  Ad  hoc  respondet 
Chrysostomus  ' ,  quod  non  erant  sufficientes, 
scilicet  comprehendere ,  eo  quod  ebrii  erant, 
utdictum  est;  ei  autem  revelavit,  scilicet  archi- 
triclinOj  qui  poterat  conspicere  et  judicare 
recte. 

9.Et  sequitur  secundum  :  Ut  autem  gustavit  vi- 

num,  etc,  scilicet  factum  ex  aqua  :  iVec  sciebat, 

unde  esset,  scilicet  ex  qua  virtute,  ad  litteram"; 

Uinistri  autem  sciebant,  certa   experientia.   Et 

haec  ignorantia  significabat  nescientiam  Syna- 

Ministri  gogas ;  mlnistri  vero  significabant  prophetas , 

"""'^5  ^'"  qui  hauserant  varias  sententias  (a)   propheta- 

rent.      tarum,  de  quibus  in  Psalmo  -  :  «  Tenebrosa  aqua 

in  nubibus  aeris. »  Et'  :  «Haurietis  aquas.  »Tri- 

clinium   autem    dicitur    Ecclesia  propter  tres 

ordines  ejus,  ait  Hugo  (de  Anijna);  et  sic  archi- 

trichnus  Ecclesiaj  praelatum  designat. 

10.  Et  sequitur  tertia  particula,  in  qua  vocat 
sponsum,  scilicet  architriclinus ;  vocat,  inquam, 
ad  congratulandum.  Unde  sequitur  :  Omnis 
homo,  etc.  Sed  quteritur  :  quare  vocavit  spon- 
sum?  Respondet  Clirysostomus  \  quod  non  so- 
lum  qui  ministrabat,  sed  sponsus  et  arcliitricli- 
nus  testaluri  erant:  ministri,  sicut  qui  hauserant 
aquam;  illi,  sicutprincipales  et  habentes  sensum 
vigilem  et  sanum  ad  discernendum,  quoniam  vi- 
num  erat,  et  optimum  erat,  quod  factum  est. 
Et  allegat  architriclinus  consuetudinem  de  lar- 
gitate  discubitus  in  principio,  et  de  providentia 
in  fine  exponendo  in  (6)  bonum :  Omnis  homo,  ut 
dicitur  ab  humanitate  scilicet :  homo  enim  pro- 
prie  est,  qui  aliis  proficit.  Ut  enim  ait  Tullius ' : 
Homo.  «  Homo  non  est  natus  sibi  secundum  Plato- 
nem.  »  Undc  dicitur  '^  :  «  Barbari  praestabant 
non  modicam  humanitatcm  »  Paulo  et  sociis 
cjus.  Ideo  dicitur  hic  :  Omnis  homo,  id  est,  per- 
feclus  vivens,  ut  habetur'' :  «  lUuminat  omnem 
hominem :  »  et  talis  bonum  vinum  ponit,  scilicet  ex 
largitate.  Sed  quia  raulti  convivantes  abutuntur 
largitate  patris  familias,  ideo  sequitur  :  Et  cum 
inebriati  fuerint,  scilicet  suo  vitio  :  Id  quod  de- 
terius,  scilicet  ponit,  scilicet  in  remedium,  quia 
inebriatis  confert  plus  debile  vinum,  vel  ne  fiat 
dispendium  et  amplius  incommodum  :  pcrditio 
enim  est  et  pcriculum  dare  bonum  vinum  in- 
ebriatis.  Ta  autem,  scilicet  sponse,  servasti  bonum, 

>  Chry30it.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  >  Psal.  xvu,  12.  — 
'  Isa,.  XII,  3.  —  »  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  3.  —  »  Cic, 
de  Offic,  lib.  I,  c.  vii ,  De  trihus.  —  '■  Act.,  xxviii, 
1.  —  '  Sup.,  I,  9.  —  8  Vid.  iuf.,  Coltat.  xil  et  xiii. 


conlinuando  largitatem.  Glossa  vero  exponit 
spiritualiter  de  homine  carnaU,  et  de  hoc 
in  Collatione  *.  Quaerit  Chrysostomus ',  quare 
non  fuit  hoc  miraculum  revelatum  aliis  convi- 
vantibus;  item,  quare  non  narratur  hic  de  res- 
ponsione  sponsi  ad  architriclinum.  Et  ad  primum 
respondet,  quod  monstrationem  et  cognitionem 
hujus  miraculi  servavit  Christus  usque  in  futuro 
tempore,  post  reliquorum  signorum  demon- 
strationem  :  ex  cujus  cognitione  regulus  roga- 
vit  Christum,  ut  sanaret  filium,  infra  •".  AUi  au- 
tem  hic  convivantes  non  valebant  conspicere 
miraculum,  ut  dictum  est.  Discipuli  autem  per- 
ceperunt,  unde  in  eum  crediderunt :  et  ex  hoc, 
infra,  eodem,  crediderunt  in  eum  discipuli  ejus. 
Ad  aliud  respondet  Chrysostomus  "  quod  Evan- 
gelista  festinans  ad  interiores  res,  tangens  hoc 
solum  transourrit,  scilicet  non  ad  hoc  respon- 
dens :  quod  vero  necessarium  erat,  hoc  erat, 
dicere  scilicet  quoniam  aquam  fecit  vinum,  et 
bonum  vinum.  QuasruntaUqui  hic;  ex  quo  non- 
nuUi  convivantes  in  his  nuptns  fuerunt  ebrii,  ut 
ait  Chrysostomus,  qualiter  Filius  Dei  fuit  cum 
eis  in  convivio,  cum  dicatur  '^  :  «  Noli  esse  in 
convivio  potatorum  ?  Item  quceritur  tum  etiam, 
an  ebrietas  semper  sit  peccatum,  et  in  quo  casu 
est  peccatum,  et  in  quo  excusabUe.  Et  ad  pri- 
mum  respondendum,  ut  supra,  quod  Christus 
dignatus  est  comedere  cum  eis  et  bibere,  ut  sa- 
naret  eos,  quoniam"  «non  est  opus  valentibus 
medicus.  »  Et  quia  in  Cana  GaUlseffi  erant  pisca- 
tores  et  homiues  rusticani,  idco  credendum  est 
eo  magis  fuisse  ebrios  ex  desuetudine  bibendi 
vinum,  vel  ex  proecipitatione,  vel  ex  infirmitate, 
vel  ex  ignoranUa  virtutis  vini,  quam  ex  studio 
bibendi.  Ad  aliud  respondetur  consequenter, 
quod  in  ebrietate  sunt  tres  gradus ,  sumendo 
eam  large.  Prima  enim  ebrietas  est  ad  ra- 
Uonis  aUqualem  obnubilationem.  Secunda  est 
ad  organorum  et  cordis  aggravationem  et  dis- 
turbationem.  Tertia  est  ad  rationis  subversio- 
nem  et  membrorum  et  organorum  Ugationem. 
Prima  dicitur  esse  venialis,  nisi  forte  ratione 
circumstantioB  ex  parte  personae,  vel  olflcii,  vel 
temporis,  sicut  in  sacerdotibus  legalibus  tem- 
pore  sui  officii  '*,  ubi  (c)  prohibetur  sacerdoUbus 
bibere  vinum  tempore  quo  debebant  intrare 

—  "  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  ••  luf.,  iv,  i7.  — 
"  Cbrysost.,  ubi  sup.,  u.  3.  —  i=  Prov.,  xx;il,  20.  — 
"  Matlh.,  IX,  12.  —  1»  Levit.,  x,  9. 

(u)  Cat.  edit.  scieutias.—  (6)  Del.  in.—  (c)  Cwt.  edit. 
add.  cuui. 


Aaebric- 

tas  sit 

piscca- 

turn 

sempjr. 


Tres 
gradus 
in  ebrie- 
tate. 


288 


EVAiNGELII  SANCTI  JOANXIS 


Chris- 
lus  qua- 
re  venit 
ad  nup- 
tias. 


Bonnm 

vinum 

Evange- 

linm 

Christi. 

Sex  hy- 

■  driffi 

qnid. 


Per  sex 
hydrias 
sex  ne- 
cessaria. 


labernaculum  testimonii.  Ebrietas  vero  secundo 
modo  cst  pcricidosa;  propter  quod  ait  Salva- 
tor '  :  «  Non  graventur  corda  veslra  crapula  et 
ebrietate.  »  Tertia  vero,  quis  sobrietatem  sub- 
vertit,  mentem  pervertit,  ut  non  intelligat  qu® 
agit,  videtur  esse  mortale  peccatum,  quantum 
est  de  se,  si  scienter  et  studiose  se  quis  inc- 
briaverit  :  et  ineijriantibus  isto  modo,  commi- 
natur  Scriptura  pcenam  aetcrnam  * :  «  Cui  vaj  ? 
cujus  patri  vae,  »  etc.  «  Nonne  his  qui  commo- 
rantur  in  vino?  »  Et'  :«V£e  qui  potentes  estis  ad 
bibeuduni  vinum,  »  etc.  Et  nota  circa  istud  mi- 
raculum  dicta  Augustini  *,  ubi  ait,  quod  non  so- 
lum  tunc  vertit  Dominus  aquam  in  vinum  ex 
aqua  imbibita,  sed  «  quotidiana  miracula  as- 
siduitate  viluerunt.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Item 
ad  nuptias  venit  Christus^  propter  hoereticos 
prohibentcs  nubere,  et  ut  conjugalis  castitas 
firmaretur,  et  ostenderet  sacramentum  nuptia- 
rum,  in  quibus  ipsc  Sponsus  erat,  cujus  perso- 
nam  ille  sponsus  gerebat.  Item,  ut  ait  idem 
Augustinus'',  «omnis  prophetia,  qua  (a)  non  in- 
telligitur  Christus,  aqua  est,  »  ut  inducit  ipse 
exemplo;  mutatur  autem  in  vinum,  quando 
Christus  intelligitur'',  «  et  sapit  quod  non  sa- 
piebat,  inebriat  quod  non  inebriabat  {i).  Bonum 
enim  vinum,  Evangelium  Christi.  »  Hcec  Au- 
gustinus.  Quod  quidem  Evangelium*«germinat 
virgines.  »  «  Sex  vero  ^hydriis  significant  sex 
aetates,  ut  dictum  est,  in  quibus  non  defuit  pro- 
phetia;  et  illa  tempora,  quasi  sex  articulis  dis- 
tinota,  ut  vasa  inania  fuerunt,  nisi  a  Christo 
implerentur.  »  Ha3c  simiUler  Augustinus.  Mora- 
liter  autem  per  sex  hydrias  possunt  significari 
,  sex  necessaria  mentibus  purificandis,  quo- 
rum  prima  hydria  est  compunctiva  contritio, 
quffi  purgat,  ut  ait  propheta  ^  :  «  Lavabo  per 
singulas  noctes  leclum  meum.  »  Et  de  hoc  in 
figura"  :«  Rebecca  descendit  ad  fontem,  etim- 
plevit  hydriam  aqua,  »  etc,  sciUcet  lacryma- 
rum.  Secunda  hydria,  confessio  mundans,  in 
Psalmo  '- :«  Di.xi :  Confitebor  injustiliam  meam.» 
De  qua  in  figura''  :  «  Rebecca  eiludit  hydriam 
in  canaUbus,  »  quod  est  emovere  peceatum  ex 
conscienta.  Tertia  est  pia  eleemosynarum  lar- 
gilio"  :  «  Date  eleemosynam,  et  omnia  munda 
suntvobis.  Itemin  GeJiest, infigura'^:«Deposuit 

1  Luc,  XXI,  34.  —  '  Prov.,  XXIII,  29,  30.  —  '  Isa., 
V,  22.  —  '  Aug.,  in  Joan.,  traot.  ix,  d.  1.  —  »  Ibid., 
u.  2.  —  1=  Ibid.,  n.  3.  —  '  Ibid.,  n.  5.  —  »  /ach.,  ix, 
27.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  G.  —  "  Psal.  VI,  1.  — 
"  Gen.,  XXIV,  16.  —  '«  Psal.  xxxi,  5.  —  "  Geii.,  xxiv, 
20.  —  '*  Luc,  xu,  3.  —  '•  Gen.,  xxiv,  'iC.  —  "  Luc., 


hydriam,  et  dedit  ei  potum.  »  Quarta  est  con- 
stans  injuriarum  remissio  et  perpessio ,  hac 
enim  purgatur  peccatum"  :  «  Dimitlile,  et  di- 
mittctur  vobis.  »  "  «  Cumque  confregissent  hy- 
drias,  tenuerunt  lampades,  »  etc.  Hydrias  con- 
fringunt,  qui  non  reputant  injurias  et  conte- 
mnunt.  Quinla  est  exercilium  pcenitentialis  la- 
boris,  quod  similiter  purgat  a  peccato;  et  de 
hac  in  figura",  quod  «  Rebecca  egrediebatur, 
habens  hydriam  in  scapula,  »  id  est,  strenuum 
laborem  in  sustinentia.  Sexta  est  observalio 
divinai  legis  et  praedicationis ,  quae  purgat  : 
'"«  Mundi  eslis  propter  sermonem  meum.»  Et  de 
hac  hydria  in  figura  -"  :  «  Da  mihi  de  hydria 
tua.  »  Et  sequitur  :  «  Bibe,  Domine,  »  elc. 
Qui  enim  est  inipletus  divina  doctrina,  de- 
bet  eam  aUis  propinare.  Sed  istae  hydriae  non 
conUnent  nisi  aquas  insipidas,  si  Dominus 
non  convertit  in  vinum  amoris ,  et  devo- 
Uonis  -' :  «  Bibi  vinum  meum  cum  lacte  meo.  » 
Binae  mctreta}  sunt  amor  Dei  et  proximi;  tres 
vero  metretoe  sunt  virlutes  tres  theologicae,  quae 
sunt  tres  panes,  de  quibus  *'  :  «  Amice,  com- 
moda  (c)  mihi  tres  panes.  »  Vel  per  sex  hydrias 
possent  figurari  sex  opera  misericordiae,  ut  pa- 
tet  consideranti.  De  quatuor  vero  hydriis,  de 
quibus  dicitur  -'  :  «  Implete  qualuor  hydrias 
aqua,  »  patet,  quod  significant  quatuor  alfectus 
animtp,,  qui  sunt  implendi  influentiis  divinis; 
vel  possunt  significare  aliquas  de  praedictis  hj'- 
driis,  ut  potest  patere  consideranli. 

Et  sequitur  ultimum,  scilicet  ordinis  signo- 
rum  subjuncUo,  ibi :  Boc  initiumsignorum,  elc. 
Sed  qualiter  ait  hoc  ?  quia  per  stellam  -•  duxit 
Magos  ad  se,  sicutper  signum  :  ergo  istud  non 
fuit  initium  signorum.  Et  ad  hoc  respondet 
Chrysostomus  -°,  quod  hoc  fuit  initium  signo- 
rum  post  baptismum  scilicet.  Et  manifestavit 
gloriam  suam  :  deitatem  latentem,  ait  Glossa. 
Sed  qualiter  hoc  :  Et  crcdiderunt ,  quia  neque 
muUi  attenderunt  miraculum,  sed  ministri,  ar- 
chitriclinus  et  spousus,  sicut  opponit  Chrysos- 
tomus  '*.  Et  respondet,  quod  postea  audierunt 
miraculum ,  in  illo  enim  die  non  omnes  scive- 
runt.  Manifestavit  tamen  yloriam  suam,  quia  et 
post  audierunt :  Et  discipuli  in  eum  crediderunt, 

VI,  37.  —  "  Judic,  VII,  20.  —  "  Gen.,  xxiv,  15.  — 
"  Int.,  XV,  3.  —  s»  Geii.,  xxiv,  17,  18.  —  «  Cant.,  v, 
I.—  "■  Luc,  XI,  5.—  "  III  Reg.,  xvill,  34.—  '»  Matth., 
II,  2  el  seq. —  *5  Clirysosl.,  in  yoan., liom.xxii,al.  xxni, 
n.  1.—  ■'  Ibid. 

(a)  Al.  quaudo  in  illa.  —  (6)  Ccet.  edit.  inebriat.  — 
(c)  Item  Accoiiimoda. 


Metretffl 
bins. 


Sex  hy- 

drise  sex 

opera 

miseri- 

cordis. 

Quatuor 

airectua 

anime 

signan- 

tur  qna- 

tnor  hy- 

driis. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  II. 


289 


ut  dicitur  hic,  scilicet  qui  antea  mirabantur. 
Sed  qualiter  ait  :  Crediderunt  discipidi ,  ex  quo 
prius  credideranl?  Et  ad  hoc  respondet  Augus- 
tinus  ',  quod  discipulos  hic  debemus  intelligere, 
qui  erant  futuri  discipuli,  quia  discipuli  erant, 
quando  haec  conscripta  sunt.  Sed  quaeritur  quo 
modo  fecit  hic  signum  sive  miraculum,  cum 
hoc  diminuat  merituni  tidei,  infra  ^ :  Nisi,  in- 
.  quit,  signa  videritis,  non  credetis.  Ad  istud  res- 
pondet  Chrysostomus  ^,  quod  «  tunc  maxime 
necessarium  fuit  signa  facere,  quando  devoti 
et  attendeutes  his  quae  fiebant  manifeste  ad- 
erant.  »  Sed  tunc  quaeritur  de  hoc  quod  supra ' 
sine  signis,  id  est  miracuhs,  in  eum  credide- 
runt.  Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  ^, 
quod  «  doctrina  et  prophetia "  ahquando  erat 
sufficiens  admirationem  imponere  audientium 
animabus,  et  suadere  cum  afiectione,  atten- 
dere  et  credere.  »  Sed  tunc  quoeritur  quare  ali- 
quando  denegat  signa  facere,  aUquando  pro- 
pter  perversitatem  conversantium  in  locis  iUis. 
Et  ex  his  patet,  quod  aliquando  faciebat  signa 
ob  devotionem  assistentium  ;  aliquando  omitte- 
bat  facere,  quando  doctrina  et  prophetia  sufQ- 
ciebant;  ahquando  denegabat '  ob  perversila- 
tem  habitantium ,  sive  inquirentium  signa. 
secnnda  -12.  Et  sequitur  secunda  principalis  capituh 
P"^P"°'  ibi  :  Post  hcec  descendit,  etc,  in  quanarratur  (a) 
capitoii.  de  descensu  suo  Capharnaum,  ubi  narratur 
suus  descensus,  et  de  mora  ibidem.  Ait  ergo  : 
Post  hcBC,  etc.  Sed  quaeritur,  ex  quo  erat  ibi  pa- 
rum  moraturus,  et  Hierosolymam  festinaturus , 
quare  illuc  descendit.  Et  ad  illud  respondet 
Chrysostumus  '  quod  «  ideo  doscendit,  ut  ma- 
trem  et  fratres  non  ubique  secum  fraheret  (6). 
Adivit  ergo  illuc,  et  parum  ibi  eontrahens  tem- 
pus  (c)  propter  honorem,  qui  erat  ad  mafrem, 
eam  restaurans,  id  est  consolans  et  delectans, 
rursus  autem  assumit  facere  miracula,  et  ideo 
ascendit  HierosoljTuam.  »  Sed  quaeritur  quare 
non  fecit  ibi  signa  vel  miracula.  Et  ad  hoc 
Chrysostomus ,  quod  «  illi ,  qui  habitabant 
iUam  civitatem ,  valde  erant  corrupti  '••  :  Caphar- 
naum,  etc,  (d),  usque  ad  (e)  infcrnum  descendes.  » 

'  Aug.,  de  Conc.  Evang.,  lib.  II,  c.  xvil,  n.  38.  — 
'  Inf.,  IV,  48.  —  '  Chrysost.,  ubi  siip.  —  *  Sup.,  i,  37 
et  seq.  —  5  Cbrysost.,  ubi  sup.  —  ''  Addit  Chrysosto- 
mus,  ni  fallat  texlus  quem  lego  :  «  Ciiui  rairaculo 
conjuncta.  »  Hc6c  enim  sunl  ipsissima  verba  Chry- 
soslomi,  edit.  Gaume  :  "Oti  xai  oiSa<rxa).ia  ixavr]  xai 
7TpooY]Teia  xat  t6  ■JaOixa  evOsivat  Tat;  twv  dxoiiovTcov 
i'j/ai;,  o)(jTe  oiaOeVeo);  npoi7cy.£iv  toT;  Y£vo|ji£vot; ,  Tf,; 
■\)'y/r,i  iTpooixcio)(ievr,;  ?,or,.  Tom.  VIII,  pag.  132-1.")3. 
Caterum  aliis  in  locis,  verbi  gralia,  hom.  xx,  al.  xix, 

TOU.    XI. 


Ifem  qua?ritur  quahfer  ait  :  Fratres  ejns,  cum 
fuerit  unigenitus  et  patris  et  malris.  Et  ad  hoc 
respondet  Augustinus.  Quod  frafres  erant  co- 
gnafi  Mariaj ,  eo  modo  quo  Abraham  et  Lot  di- 
cebantur  frafres,  ef  Jacob  et  Laban.  Et  ihi  man- 
serunt  non  multis,  etc,  propter  vicinifatem  Pas-. 
chae,  prouf  postea  subdit,nec  iste  descensus 
Capharnaum,  qui  fuit  ante  Pascha,  est  idem 
cum  iUo  descensu,  de  quo  Lucas  '»,  ut  patef  ab 
Augusfino  ".  Et  patetsecundum  Glossam,  quod 
isfe  descensus  significavit  descensum  Filii  Dei 
in  mundum.  Moraliter  vero  significat  descen- 
sum  FiUi  Dei  in  animam  sanctam.  Capharnaum  Descen- 
enim  interprefatur  viUa  pulcherrima  '-,  vel  ager  ^"\  ^^' 

,  -.     ,       .  *  '  D  phar- 

benedicfionis.   Ejus  mater  est  humilitas,  obe-    naam 
dienfia;  fratres  et  discipuh,  gratuifa;  virtutes,  ^"!f  ^'" 

'  gnincet. 

qui  concomitantur  ipsum  Jesum  '^  ;  Quicumgue 
feceritvoluntatempatris  mei,  hic  mater,  et  soror,  et 
frater.  In  Joanne  {f)  ifem  "  :  Si  quis  diligit  me,  etc; 
sequitur  :  Ad  eum  veniemus,  etc. 

13.  Etsequiturtertiapars  principaUscapituU  de     Tertia 
ascensu  in  Hierosolymam ,  ibi  :  Et  prope  erat     l"\. 
Pascha,  etc;  et  iUa  in  duo  :  primo,  de  ipso  et  P^iis  ca- 
de  factis  ibidem;  secundo,  narratur  de  inqui-  ^'"'''' 
sitione  Judseorum ab  ipso,  ibi :  Respondenmt,  efc 

In  prima  tria :  primo  ipsius  ascensus  et  curse 
ejus  praemissio;  secundo,  facti  ibidem  specifi- 
catio,  ibi:  Et  invenit,  etc;  fertio,  recordationis 
discipulorum  de  facto  subjunctio,  ibi  :  Recor- 
dati,  etc 

Ait  ergo  :  Et  prope  erat  Pascha,  scilicet  pri- 
mum  post  baptismum  suum.  Unde  Chrysosto- 
mus  '^  :  «  Ascendif,  uf  ostendaf,  quoniam  ante 
paucos  dies  Paschs  baptizatus  est.  »  Idem  Ma- 
gisfer  in  Eistoriis.  Et  quia  Pascha  erat,  ascendit 
adimplens  legem ,  de  qua  Exodi '«  :  Tribus  vici- 
bus  festa  celebrabis,  etc  Unde  Glossa  docet  nos 
servare  statuta  Ecclesiae,  ad  quam  venimus. 

14.  Et  sequitur  secundum  :  Et  invenit  in 
lemplo ,  id  est  in  atrio  templi ,  nomine  ta- 
men  templi  appeUatur;  invenit ,  inquam,  ven- 
denles.  Et  de  his  quae  vendebantur,  et  qua 
causa  vendebentur,    Magisfer  in  Historiis  su- 

n.  1,  agnoscit  et  ipse  Chrysostomus  absque  miraculo- 
rum  subsidio  fidem  haberi  posse.  —  '■  Chrysost.  nbi 
sup.  —  "  Chrysost.,  ibid.  —  »  Luc,  x,  la.  —  "Luc, 
IV,  31.  -  11  Aug.,  de  Cons.  Evung.,  lib.  II,  XLii,  9u! 
—  1-  133,  Pagus;  a>V3,  Amoeuus.  —  "  Matlh.,  vii, 
21.  —  1»  Inf.,  XIV,  23.  —  "  Chrysost.,  nbi  sup.  — 
18  Exod,,  XXIII,  14. 

(a)  C<Bt.  edit.  narrantur.  —  (i)  Item  coulrahat.  — 
(c)  Leg.  paulum  jbi  commoratus.—  ((/)  Ccet.  cdit  udd. 
Et  seqnitur.  —  [e)  Caet.  edit.  cnim.—  (/)  Joannes. 

19 


290 


EVANGELII  SANCTF  JOANNFS 


per  illud  Matthm  '  :  Ejiciebat  omnes  venden- 
tes,  etc.  «  In  porticibus  templi,  inquit,  hostias 
vendcbant,  ne  venientes  de  longinquo  nihil 
oflerrent,  si  liostias  prtesto  non  liaberent.  »  Et 
ibi  bene  de  hoc.  Sed  quajritur  qualiter  narrat 
hic  de  ista  ejectione,  cuin  .NJatthajus  narrat  de 
ejectione  vendentium  in  templo  ante  passionem. 
Et  ad  lioc  rcspondet  Chrysostomus,  ubi  supra  '' : 
HiE  cjcctiones  non  lucriint  secundum  idcm 
tempus;  sed  hiec  fuit  in  initiis  operum  Christi, 
illa  vero  ante  passionem.  »  Et  enumerat  ea, 
quee  vcndebantur,  scilicct  boves  et  oves,  quos 
oflerebant  divilcs;  cohunbas,  quas  offerebant 
pauperes  secundum  lcgem  ';  ct  nummularios , 
scilicetaccommodantespecuniam  sub  cautionc  : 
nam  prohibitum  erat  dare  ad  usuram.  Tamen 
tales  parva  munuscula  accipiebant,  hcet  non 
numeratam  pecuniam,  palhantes  suam  usurara. 
Ideo  dicitur  * :  Violabant  me  ad  populum  meum, 
propter  pugillum  hordei ,  et  fragmen  paJiis.  Et  '-^  : 
Usuram  et  superahundantiam  non  ucciines.  Et  ad 
ostensionem  zel  magni  ipsius,  subdit  (v.  i^)  : 
Et  cum  fecisset  jlagelhm,  ad  litteram,  ejecit,  etc. 
Unde  Chrysostomus "  :  Non  solum  verbis  et  in- 
crepationibus  contentus,  sed  llagcUumfaciens, 
Ratio  ejecit  eos.  »  Et  subditur  ratio  hujus  ejectionis 
cjeciio-  jjjj  ^y  ^g)  .  j^uferte  ista  hinc,  etc.,  id  est  de 
tam  sacro  loco.  Et  mUtc  facere  domum,  etc,  id 
est  templum  cultui  divino  mancipatum  :  Do- 
mum  negotialionis,  vendcndo  et  emendo,  sicut 
ipsi  faciebant.  Sed  quferitur,  ex  quo  non  erat 
magnum  peccatum,  si  vendebant  in  lemplo, 
quod  emebatur  ut  ofierretur,  quare  ejicit  istos? 
Itemvendebantquajopushabebanthominesinsa- 
crificiis  temporis  :  et  «  qn.-Ehoneste  emuntur,  non 
ilUcite  venduntur, «  ut  (o)  ait  Augustinus  '^ :  ergo 
ut  prius.  Et  ad  istud  respondet  Augustinus,  quod 
ad  hoc  figura  erat  illud.  Inde  enim  ejecit  Domi- 
nus  omnes,  qui  sua  quajrebant.  Ideo  «  non  pas- 
sus  est  domum  orationis  fieri  domum  negotia- 
tionis  :  et  si  negotiationis  domus  non  debet 
fieri  domus  Dei,  potationis  debet  fieri?  »  quasi 
dicat:  Non.  «  Quid  ergo  faceret,  si  ebriosos  ibi 
inveniret?  »  HffiC  Augustinus.  Item  quffiritur 
juxta  Chrysostomum  ^  quare  sic  istos  ejecit,  et 
quare  cum  tanto  conatu,  quod  fecit  flagellum 
ad  ejiciendum?  Ad  hoc  respondet,  quod  «quia 
debebat  in  sabbato  curare  et  multa  alia  facere , 


in  quil)us  vidcbatur  Judajis  csse  legis  transgres- 
sio,  ut  non  videretur  Deo  contrarius,  ideo  ob 
suspicionis  directionem  {b)  fecit.  »  Haec  ille.  Ad 
ahud  rcspondet,  quod  ideo  non  est  contentus 
sermonJbus,ut  ostendat  se  hoc  facere  nonsicut 
hypocrita  vel  h3'[)0crisim  simulans  :  ex  quo 
enim  erat  multa  plebis  irrationabilitas,  non 
erat  hypocrisim  simulantis  in  pericula  se  proji- 
cere,  sed  omnia  pati  eligentis  pro  bono  ornalu 
domus  Dei.  Ideo  non  dixit  domum  suam,  sed  : 
domum  Patris  me>.  Ad  oslensionem  ergo,  quod 
non  fuit  contrarius  Deo,  nec  quod  simulans  hy- 
pocrisim,  ejecit  eos  de  templo  dicto  modo.  Sed 
adhuc  quffiritur,  quarc  liic  loquitur  mitius  in 
ista  ejectione,  quam  Matthseus  :  hic  enim  ait  : 
Nolitefacere  domum  negotiationis.  Ibi  autem  ait  * : 
Fecistis  eam  speluncam  latronum.  Ad  istud  re- 
spondct  Chrysostomus  '"  quod  in  principio  si- 
gnorum  non  ila  vehementer,  sed  remisse  incre- 
patione  utitur  :  ideo  tunc  post  signa  et  docu- 
menta  acrius  loculus  est.  Sed  quaeritur,  cum 
adhuc  non  esset  multum  notus,  nec  fama  sua 
divulgata,  qualitcr  permiserunt  eum  preedicta 
facere  tam  authentice  sine  conlradictione?  Et 
ad  istud  respondendum  secundum  Magistrum 
in  Uistoriis  supra  Matlhmm  :  «  Tradunt ,  inquit, 
quidam,  quia  fulgor  radiosus  egrediebatur  ex 
oculis  ipsius,  quo  territi  sacerdotes  et  levitaj 
non  poterant  ei  resistere,  et  ideo  permiserunt 
eum  sic  facere.  »  Aliter  respondet  Chrysoslo- 
mus,  quod  non  resistunt  neque  arguunt,  sicut 
infra,  quando  dixerunt  "  :  Doemonium  habes, 
quia  viderunt  se  jure  increpatos.  Et  ut  patct  hic 
ad  lilteram,  templa  Dei  sunt  veneranda,  et  ea 
quce  sunt  negotiationis,  voluplatis,  cupiditatis, 
contentionis ,  ex  eis  ejicienda.  Unde  Magister  in 
historiis  super  Mattkmum,  ubi  supra  :  «  Hinc  (c) 
recte  faciunt  qui  ceras  factas  in  ecclesia  vendi 
non  permittunt,  nisi,  inquit,  pro  mysterio  hoc 
fecerit  Dominus.  »  Et  hoc,  quia  est  domus  ora- 
tionis.  Ut  enim  ait  Augustinus  '%  loquens  de  ec- 
clesiis,  «  nihil  turpe  ac  flagitiosum  spectan- 
dum  aut  imitandum  proponilur,  ubi  vcri  Dei 
aut  prrecepta  insinuantur,  aut  miracula  narran- 
tur,  aut  dona  laudantur,  aut  beneficia  postu- 
lantur.  »  Quid  autem  significaturper  vendentes 
et  ementes  boves,  et  sic  de  aliis,  Augustinus  " 
multum,  in  Glossa  pro  parte  :  «  Ipsi  enim  sunt, 


'  Malth.,  XXI,  U'.  —  '  ChrysosL,  ubi  sup.,  n.  2.  —  x.'!i,  13.  —  "  Chiysost.,  ubi  sup.  —  "  Inf.,  vir,  20. 

2  Levit.,  V,  G  et  7.  —  '  EzccU.,  xiii,  t'.).  —  «  Ibid.,  —  "  Aug.,  de  Civil.  Dei ,  lib.  II,  c.  x.vviii.  —  is  Id., 

xviii,  17.  —  ^-  Chrysost.,  ubi  sup.—  '  Aus.,  m  Juan.,  in  Joan.,  tract.  X,  u.  Cquoatl  sensuin.—  (a)  Ceet.  edit. 

tract.  X,  n.  4.  -  '  Chrysost.,  ubi  sup.  —  »  MaUli.,  ubi.-  (*)  Leg.  coriectionem.—  (c)  Ca>t.  edit.  Hic. 


EXPOSITK)  IN  CAP.  II. 


291 


qui  fiuferiint  qua;  siia  sunt ,  et  totum  habent  ve- 
nale.  Columbas  enim  ventliint,  qui  dicunt  se 
dare  Spiritum  sanctum  pretio  bonoris  sui.  Si- 
miUter  boves  vendunt,  qui  laborem  prajdica- 
tionis  similiter  pro  pretio  temporali  vendunt. 
Oves  vendunt,  qui  plebem  diabolo  vendunt,  et 
hoc  faciunt,  ut  accipiant  honores  et  laudes, 
non  ut  convertantur  ad  veritatem.  »  Haec  ille, 
et  ibi  bene  de  hoc.  Et  est  in  Glossa  pro  parte. 
Quod  ergo  flagellum  fecit,  figura  est,  secun- 
Cnrfla-  dum  Augustinum  ',  quia  «  sermo  ejus  flagel- 
geUnm  latur,  secundum  illud  Psalmi- :  Congregata  sunt 
in  me  flagella,  et  ignoravi.  Flagellatus  est  flagel- 
hs  Judseorum ,  flagellatur  (a)  blasphcmiis  falso- 
rum  christianorum  :  nec  ipse  pepercit  (fc)  illis, 
qui  ab  eis  erat  flagellandus  :  signum  nobis 
ostendit,  quia  unusquisque  in  peccatis  suis 
reslem  (c)  sibi  facit,  addendo  (i)  peccatum  pec- 
cato  :  et  quia  sic  illi  faciebant,  hujus  signum 
fecit  illud ,  scilicet  flagellum ,  »  etc.  '  Vcb,  qui 
trahitis  iniquitatem  in  funicuHs  vanitatis.  '  Ini- 
quilates  sum  capiunt  impium. 

17.  Et  sequitur  tertium,  scilicet  recordationis 
discipulorum  specificatio  ,  ibi  :  Recordati ,  etc, 
hoc  viso.  Ait  Glossa  ,  quia  scriptum  est  :  Ze- 
lus,  etc.  Et  in  hoc  qpiod  ait,  comedit ,  etc,  no- 
tatur  (e)  vehementia  zeli  :  cpiod  enim  comedi- 
tur,  quasi  in  comedentem  vertitur,  et  vita  iUius 
et  regimine  agitur.  Et  de  hoc  Augustinus  bene  ' : 
«Qui,  inquit,  comeditur  zelo  domus  Dei,  om- 
nia  quaj  ibi  videt  perversa  satagit  corrigi,  cupit 
emendari;  si  emendare  potest,  non  quiescit; 
si  non  potest.  tolerat,  gemit.  »  Et  ibi  multum 
et  bene  de  hoc  :  Unde,  ad  imitationem  Christi, 
ejus  membra  et  spirituahter  praesidentes  et  prs- 
Zsins  dicantes  debent  comedi  zelo  Dei,  id  est,  in- 
quaiis  fiammari,  et  illo  agi  ct  regi.  Unde  Augustinus, 
beat.  ibi :  «  Si  m  domo  tua ,  ne  quid  perversum  sit , 
satagis,  in  domo  Dei,  ubi  salus  proposita  est, 
debes  pati  quantum  in  te  est ,  si  quid  perver- 
sum  Lbi  vides?  »  quasi  dicat  :  Non.  Et  sequi- 
tur  :  «  Prohibe  quos  potes,  tene  quod  potes, 
terre  quos  potes,  blandire  quibus  potes,  noli 
quiescere.  »  Ac  demum  :  «  Nolite  quiescere  lu- 
crari  animas  Christo,  qui  estis  lucrati  a  Chri- 
sto.  »  Hcec  iUe.  Et  ibi  bene  de  hoc  "  :  «0  filii, 
JEmulatores  legis  estote.   »    Et  ibi   enumerat 

'  Aug.,  m  Joan.,  tract.  x,  n.  4,  5.  —  ^  Psal.  xsxiv, 
15.  —  »  Isa.,  V,  18.  -  *•  Prov.,  v,  22.  —  «  Avig.,  ubi 
sup.,  n.  9.  —  '  1  Mack.,  Ii,  50.  —  '  Ezecli.,  iv,  3.  — 
'  Greg.,  in  Ezecli.,  lib.  I,  hom.  xii,  n.  ;J0.  —  '  lloni., 
X,  2.  —  ">Bern.,  m  Cant.,  serm.  XLix,  u.  5.  —  "  Id.. 


exempla  patrum.  De  hoc  dicitur '  :  «  Sume  tibi 
sartaginem  ferream,  »  etc.  Secundum  Grego- 
rium  *  :  «  Nullum  omnipotenli  Deo  sacrificium 
tale  est,  quale  zelus  animarum.  »  Debet  tamen 
zelus  esse  regulatus  recfa  scientia  ,  ne  contin- 
gat  iUud  3  :  «  ^mulationem  Dei  habent  ,  sed 
non  secunduci  scientiam.  »  Unde  Bernardus  "  : 
a  Quo  fervidior  est  zelus ,  eo  magis  scientia  est 
necessaria.  »  Et  idem  "  :  «  Dilectio  et  cognitio 
sunt  necessaria  cum  zelo  :  isla ,  ne  inflet ;  illa 
ne  erret  :  tali  zelo  debent  esse  fervidi  electi 
Dei ,  exemplo  sanctorum  Patrum  ,  Phinees  et 
aliorum.  »  Coram  enim  Catone  nullus  erat  au-  cato. 
surus  peccare,  aitSeneca  '^ 

iS.  Et  sequitur  iUa  pars,  in  qua  de  inlerroga- 
tione  Judceorum  a  FiUo  Dei ,  ibi  :  Responderunt 
ergo,  etc  Et  ibi  quatuor  :  primo,  ipsa  inter- 
rogatio ;  secundo ,  Christi  responsio ,  ibi  :  Res- 
pondit ,  ete.;  tertio  (/■) ,  iterata  eorum  interro- 
gaUo,  ibi  :  Bixerunt ,  efc.  ;  cjuarto,  temporis , 
quo  fuerunt  discipuli  recordati  dictorum  Chri- 
sti,  specificatio,  ibi :  Recordati. 

Ait  :  Quod  signum  osiendis  ,  etc.   Et  in   hoc 
patet  eorum  insania;  unde  Chrysostomus  '^  : 
«  Signo,  inquit,  opus  erat,  »  quasi  dicat :  Non, 
«  ut  ea  quae  male  fiebant  cessare  faceret,  et 
domum  eriperet    a  tanta  verecundia?  Zelum 
enim  talem  pro  domo    Dei   accipere ,  nonne 
maximum  signum  virtutis  Dei  erat?  »  Haec  ille, 
Sed  quferitur:  quare  petebant  signum,  ex  quo   cur  pe- 
erant  invidi,  et  facere  signum  esset  ad  eorum  terentsi- 
confusionem?  Et  ad  hoc  respondet  Chrysosto-   /XT. 
mus ,  quod  «  a  turpi  lucro  suo  interciso,  id  est 
ablato,  dolentes  erant,  et  ideo  opinantes  eum 
prohibere,  scUicet  a  priori  facto,  sic  petierunt.  » 
Sed  quferitur  tunc  :  quare  non  fecit  aUquod  si-    car  si- 
gnum  ad  eorum  confusionem  ?  Et  ad  hoc  res-    SQum 
pondet  idem,  quod  «  propter  ultimam  eorum  ritDomi- 
insensibiUtatem   et   dolosam   mentem  nuUum  ""^^- 
signum  fecit  '*  :  «  Generatio  adultera  signum 
quaerit ;    sed    non    dabitur    ei ,    nisi   signum 
Jonae  prophefae.  »  Et  ibi  manifestius  ait  Evange- 
lista;  hic  autem  magis  asnigmafice  propter  men- 
tem  eorum  perniciosam.  »  Haec  Chrysostomus. 

19.  Et  sequitur  rcsponsio  Christi  :  Respondit 
Christus  :  Solvite  temptum  hoc,  etc.  Sed  qualiter 

bom.  XLix.  —  "  Senec,  de  Consol.  ud  Marcinn., 
c.  XX,  circa  med.  —  "  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  xxil, 
al.  XXIII,  n.  2.  —  "  Matth.,  xvi,  4. 

(a)  Cwt.  edit.  Qagellatus  est.  —  (A)  Iten:  prncceiiit. 
—  (c)  Item  testein.  —  (d)  Iteni  iulilimdiim.  — 
(e)   Hem  vocatur.  —   (/')  Item    tertln. 


292 


EVANGELH  SANCTI  JOANNIS 


ait  imperative  ?  Cum  ipse  loqueretur  de  templo 
corporis  sui,  non  debuit  imperare  cis  solvere 
templum.  Et  ad  hoc  respondet  Glossa,  quod 
istud  fuit  propbetia,  non  enim  imperat,  sed 
quasi  diccret :  Vos  solvetis ,  scilicet  in  passione, 
et  ego  excitabo  in  resurrcctione.  Kt  proprie  lo- 
quitur  :  Excitabo,  quasi  de  somno  ob  brevita- 
tem  temporis  ante  resurrectionem ,  secundum 
illud  Psalmi '  : «  Ego  dormivi,  et  soporatus  sum. » 
Unde  dicitur  *  :  «  Tertia  die  suscitabit  nos.  » 
Et  occasione  istius  verbi,  sicut  crcdtur,  sum- 
ptum  fuit  istud  falsum  testimonium  Judoeorum 
dicenlium  '  :  «  Dixit  :  Possum  destruere  tem- 
plum  Dei,  et  post  triduum  aidificare  illud.  »  Et 
nota  quod  istud  verbum  posset  esse  conveniens 
thema   tempore   passionis   vel   resurrectionis , 

Qaatuor  in  quo  figurantur  quatuor  quorum  primum 
raniur. '  ^^'  sacri  corporis  Filii  Dei  singularis  et  dedicata 
sanctitas,  ibi :  Temphmi.  «  In  sole  enim''  posuit 
tabernaculum  suum  :  »  unde  figuratur  per  tem- 
plum  Salomonis  ^  in  quo  erant  omnia  quasi  de 
auro,  vel  aurea.  In  quo  notatur  immaculata 
sanctitas.  Istud  enim  templum  sacrum  erat; 
illud  *  «  tabernaculum  non  manu  factum.  »  Se- 
eundo  figuratur  passionis  universalitas ,  ibi  : 
Solvite,  id  est :  Solvetis  :  quod  enim  solvitur, 
undique  deligatur  et  dilaceratur,  et  ejus  com- 
pago  dissipatur.  Sic  fuit  de  sacro  corpore  Do- 
mini ,  quando  clavis  confodiebatur  et  perfora- 
batur.  In  figura  '  :  «  Concidit  (a)  me  vulnere 
super  vulnus.  »  Et  *  :  «  Destruxit  me  undique 
et  pereo.  »  Et  sequitur  '  :  «  Fecerunt  sibi  viam 
per  me,  et  obsederunt  in  gyro  tabernaculum. » 
invicta  Tertio  figuratur  ejusdem  invicta  potestas  in  re- 

potestas  sui.freij(]o     ibi  :  Excilabo  iUud.  In  quo  notanda 

m  resur-         07  x 

gendo.    aequalitas  potestatis  Filii  cum  Patre.  Unde  Au- 

gustinus  ">  :  «  Quo  modo  suscitat  Pater,  sic  et 

Filius.  »  "  «  Potestatem  habeo  ponendi  animam 

meam,  ct  iterum  sumendi  illam.  »  Quarto  figu- 

veritas  ratur  vcritas  mortis,  et  velocitas  resurrectionis, 

morhs.    jj^^ .  jj,j^j(5  cUebus  :  et  hoc  scilicet  ad  manifes- 

tandam  veritalem  mortis  et  in  resurgendo  vir- 

tutem  potestalis '-  :«  Erit  Filius  hominis  in  corde 

terrae  tribus  diebus.  »   Qualiter  autem  fuerunt 

tres  dies,  et  tres   noctes?  Augustinus  bcne", 

quod  «  primus  dies,  a  parte  estrema  totus  an- 

numeratusj  similiter  tertius  a  parte  prima,  et 

>  Psal.  III,  G.  —  »  Ose.,  vi,  3.  —  "  Matih.,  .x.wi,  Gl. 
-  •  Psal.  xviii,  6.  —  =■  III  Reg.,  vii,  49-51.  — 
«  Hebr..  !.'(,  II.  —  '  Joh,  xvi,  15.  —  »  Job,  xix,  10.  — 
'  Ibid  ,  12.  —  '»  Aug.,  ubi  sup.,  n.  11.  —  "  Inf.,  x, 
18.  —  '^  Matih.,  XII,  40.  —  "  Aug.,  de  Trinit.,\\b.  IV, 
VI,  10.  —  >»  III  Heg.,  VI,  3--3S.  —  "  I  Esdr.,  iv,  24. 


Imma- 
culnta 
sauctitas 


Passio 
nis  uni- 
versali- 
tas. 


ipse  lotus;  mcdius  autem  aljsolute  tolus.  »  Et 
sequitur  :  «  Ab  hora  mortis  usque  ad  diliculum 
resurrectionis  fuerunt  quadraginta  horae,  ut  con- 
grueret  vita  sua  super  terraiu  illi  numero,  ad 
insinuandum  mysterium  perfectionis.  »  Haec 
ille ,  ct  ibi  bene  de  hoc. 

20.  Et  sequitur  tertium,  scilicet  iterata  inter- 
rogatio  Judeorum  :  Dixemnt  ergo  Judoei :  (6) 
Quadraginta  sex  annis,  etc.  Sed  quaeritur,  qua- 

liier  ait,  quod  tot  annis  fuit  templum  iBdifica-  QnBstio 
tum,  cum  in  sex  annis  fuerit  ffidificatum  tcm-  •*«  *'*'^" 

'  catioQC 

plum,  et  septimo  consummatum  fuerit,  ut  pa-  lempii. 
tet  '*.Videtur  enim  quod  sit  contradictio.  Et  ad 
istud  respondendum,  quod  primum  templum 
fuit  aediiicatum  in  sex  annis,  ut  dictuni  est;  hic 
vero  loquitur  de  templo  reaedificalo  sub  Zoroba- 
bel,  cujus  eedificatio  fuit  inccEpta  primo  anno 
Cyri  regis;  sed  impcdientibus  bellis,  tot  annis 
fuit  perfecte  aedificatum,  ut  patet  '^.  Et  de  hoc  in 
Glossa.  Sed  contra  hoc  est  illud,  quodait  Chry- 
sostomus  ",  quod  in  viginti  annis  fuit  consum- 
mata  mensura  oedificationis  prioris  templi.  Et 
ad  istud  est  respondendum ,  quod  vis  est  fa- 
cienda  in  hoc  quod  ait :  Consummata  :  numerat 
enim  Chry.sostomus  et  aedificaUonem  templi,  et 
aedificationem  domus  regiae,  quae  tredecim  an- 
nis  est  aedificata,  ut  patet  ".  Quasi  ergo  dice- 
rent  Judaei  :  Impossibile  est,  loquentes  ad 
Cbristum,  te  excitare  tot  diebus  templum  aedi- 
ficatum  tot  annis  ". 

21 .  Sed  ille  dicebat  de  tempJo  corporis ;  ut  enim 
ait  Augustinus  " :  «  IUe  spiritualiter  loquebatur, 
sed  ilU  caro  erant,  et  ut  caro  sapiebant.  »  Sed 
quasritur  de  Glossa,  et  est  Augustini  -",  qui  haec 
exponit,  quae  Glossa  ait,  quod  «  quadraginta 
sex  diebus  corpus  Cbristi,  ut  cujuslibct  homi- 
nis,  in  ventre  matris  per  omnia  membra  forma- 
tur.  n  Sed  videtur  quod  hoc  non  fuerit  ad  pro- 
positum ,  quia  Cbristus  fuit  conceptus  ex  Spi- 
ritu  Sancto-'.  Alia  corpora  humanafueruntcon- 
cepta  ex  seminibus  commixfis,  ut  patet  supra, 
ubi  dicitur  "--  :  «  Non  ex  sanguinibus,  »  etc. 
Ergo  non  est  simile  de  corpore  Christi,  et  de 
aliis  corporibus  humanis.  Itcm  ipse  Christus  a 
primo  instanti  conceptionisfuit  perfectus  vir  ": 
«  Fcemina  circumdabit  virum.  »  Ergo  ut  prius. 

Vid.  Corn.  a  Lapid.  m  Joan.,  ll ,  20.  —  "  Cfirysost., 
in  Joan.,  hom.  .\nii,  al.  xxiii,  d.  2.  —  "  111  lieg., 
VII,  1.—  '8  Ibiil.,  IX,  10.  —  "  Aug.,  inJoan.,  tracl.  x, 
n.  10.  —  '»  Id.,  de  Trinit.,  lib.  IV,  c.  v.  —  »'  Matth., 
I,  20.  —  "  Jonn.,  I,  13.  —  =>  Jerem.,  XXXI,  22. 

(a)  CiBt.  edif.  conscidit.  —  (A)  Ccet.  edit.  add.  Et. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  II. 


293 


Et  ad  istud  respondendum  secundum  Magis- 
trum  in  Historiis,  secundum  hunc  numerum 
convenisse  perfectioni  corporis  dominici,  quan- 
tum  ad  majorem  distinctionem.  Unde  corpus 
perfici ,  potest  intelligi  dupliciter  :  vel  organi- 
zatione,  vel  magnitudine  sive  (a)  mole  :  omnia 
enim  alia  corpora  humana  concepta  ex  semi- 
nibus  permixtis  perficiuntur  utroque  modo , 
Concep-  prout  ait  Augustinus,  qui  ait  o :  «  Conceptio  hu- 
tioha-  niana  sic  procedit,  quod  in  primis  sex  diebus, 

IDcLnil. 

lactis  quasi  habet  similitudinem,  sequentibus 
novem  convertitur  in  sanguinem,  duodecim 
diebus  solidatur,  reliquis  diebus  formatur  us- 
que  ad  perfecta  lineamenta.  »  Et  ibi  bene  de 
hoc.  Corpus  vero  Christi  in  primo  instanti  fuit 
organizatum  complete,  tamen  mole  et  magni- 
tudine  membrorum  spatio  dierum  perficien- 
dum.  Ideo  numerus  prsedictus  non  est  dicen- 
dus  convenire  sacro  corpori  Christi,  quantum 
ad  distinctionem,  sicut  aliis  corporibus  :  sed  eo 
modo ,  quo  dictum  est.  In  instanti  enim  primo 
couceptionis  completum  et  organizatum  fuit  cor- 
pus  dominicum,  et  Verbum  unitum.  Quaerit 
Chrysostomus,  quare  non  dedit  eis  signum.  Et 
respondet  ut  prius,  quod  ideo  non  dedit,  sci- 
licet  propter  eorum  dolosam  mentem.  Item 
quaerit^  quare  non  solvit  eis  aenigma  de  tem- 
plo.  Et  cum  dicatur*;  «Qui  sophistice  loquitur, 
odibihs  est;  »  videtur  quod  non  debuit  eis  ita 
loqui  quasi  sophistice,  quasi  aequivocando  tem- 
plum.  Et  ad  primum  respondet  Chrysostomus ', 
quod  «  sermonem  non  suscepissent,  licet  ex- 
posuisset  eis  de  templo  corporis  sui.  »  Si  enim, 
inquit,  discipuli  neque  suflicienter  curant  in- 
telligere  quod  dictum  est,  multo  magis  nec 
turbae.  Ad  illud  respondendum,  quod  ahud  est 
Loqoi  loqui  sophistice,  aliud  aenigmatice  :  quia  loqui 
anigma-  sophislice  est  loqui  ad  deceptionem;  loqui  vero 
sii.  aenigmatice  est  ad  occultationem  mysteriorum 
mahs  et  indignis,  vel  ad  exercitationem  bono- 
rum  ad  inquirendam  intelligentiam  in  myste- 
riis.  De  mysterio  autem  istorum  dierum,  scili- 
cet  quadraginta  sex,  in  Glossa,  et  in  HomiUa. 
Et  sequitur  quartum,  specificatio  temporis,  quo 
discipuli  fuerunt  recordati  prcemissi  senigmatis  : 
Cum  ergo  resurrexisset,  eic-,recordati,  etc'  «Ape- 
ruit  illis  scnsum  ut  intelligerent  Scripturas.  » 
Ideo  sequitur  :  Crediderunt  Scripturw,  in   qua 


praefigurata  Christi  resurrectio,sicut  in  evomi- 
tione  Jonae  de  ventre  piscis  :  Et  sermoni,  quem 
dixit  de  resurrectione '  :  «  Erit  filius  hominis 
in  corde  terraj.  »  Sed  quferit  Chrysostomus  ^, 
qualiter  discipuli  hoc  nescierunt,  quoniam  eum 
suscitari  oportebat  a  mortuis.  Et  ad  istud  res- 
pondet,  «  quoniam  spiritus  nondum  erat  scili- 
cet  datus,  »  ut  dicitur  infra  '.  Ideo  conlinue  au- 
dientes  sermones  de  resurrectione,  nihil  intelli- 
gebant  :  alienum  enim  et  praeter  opinionem 
erat,  quod  dicebatur.  Ideo  ait  Petrus  Christo 
loquenti  de  passione  '  :  «  Propitius  esto  tilji.  » 
In  primis  ergo  hunc  sermonem  convelatum, 
per  experientiam,  sciUcet  resurgendo,  ad  veri- 
tatem  duxit ;  postea  dedit  tantam  spiritus  gra- 
tiam,  ut  omnia  susciperent.  »  Et  sequitur  : 
«  Postea  enim  vitam  ostenderunt  prfeclaram,  et 
multam  philosophiam,  et  magnos  labores,  et 
deriserunt  prcesentem  vitam,  et  nihil  existima- 
verunt  humana.  Sed  superiores  omnibus  facti 
sunt,  et  sicut  aquilte  leves  alte  volantes  per 
opera  ad  ipsum  adierunt  coelum.  »  Haec  ille.  Et 
ibi  bene  de  hoc.  Infra  '  :«Cum  exaltatus  fuero, 
omnia  trahamad  meipsum,»  etc.  Vel,  ut  ait  Au- 
gustinus,  quod  in  aliis  locis  Scriptururam  evi- 
denter  apparet,  «  discipulos  omnes  appellatos, 
qui  ab  eo  discerent,  quod  ad  vitam  asternam 
pertineret. »  Haec  ille.  Non  ergo  solum  vocat 
discipulos,  sciUcet  apostolos  forte,  sed  ahos 
sequentes  eos. 

23.  Et  sequitur  ultima  pars  capituli ,  in  qua    uiiima 
narratur  de   credulitate  multorum  in  eum.  Et  ''5',",.?" 

piluli  di- 

illa  in  duas  :  primo ,  de  credulitate  multo-   uidiiur 
rum  communiter;  secundo,  de  adventu  Nico-  '°  '^""^' 
demi,  et  ejus  creduhtale,  ibi  :  Erat  autem  ho- 
mo ,  etc. 

Ait  ergo  :  Cum  autcm  esset  in  Eierosolymis  in 
pascha,  etc,  cujus  solemnitas  celebrabatur  sep- 
tem  diebus,  multi  crediderunt :  non  scilicetper- 
fecte,  sed  videntes  signa.  Ut  enim  ait  Chrysosto- 
mus'", «  grossiores  quidem  signa  trahebant,  ra- 
tionabiliores  vero  prophetiae ,  »  infra  "  :  «  Nisi 
signa  et  prodigia  vidcritis,  non  creditis.  »  Et 
licet  ita  esset  (v.  24) ,  ipse  Jesus  non  credebat  se- 
metipsum  eis.  Sod  qualiter  hoc?  videtur,  ex  quo 
in  eum  credidcrant,  quod  ipse  debuisset  se 
credere  eis.Sicut(6)  enim  quaerit  Augustinus  '- : 
Item,  «  cum  haberetpofesfaiem  ponere  animam,  et 


Clirysost.,    in    Joan.,    lioin.    xxiu, 
"  Inf.,  IV,  48.  —  '2  Aut,'.,  !)i  Juan., 


'  A\ig.,  d'j  LXXXIIl  Quast.,  qaxsl.L\[.— '  Ecc/i.,  ii>,    32.    — 

XXXVII,  23.  —  »  Chrysosl.,  ubi  sup.,  n.  3.  —  »  Luc,  al.  xxiv,  n.  \, 

xiiv,  45.  —  '  Matlh.,   xil,  40.  —  «  Cljrysost.,  ubi  Iract.  XI,  n.  2. 

sup.  —  '  Inf.,  VII,  39.  —  *  Matlk.,  svi,  22.  — ■  »  Joan.,  (a)  C<tt.  edil.  sine.  —  (6)  Forlasse  legendum,  sic 


294 


EVANGELll  SANCTl  JOANNIS 


iterum  sumendi  eam  (infra  '),  non  oportuit,  quin 
semetipsum  crederctcis^nlleminfra-:  ISemoap- 
prehemlit  eum  ,  quia  nondum  venerat  Iwra  ejus. 
Ergo  ut  prius.  Et  ad  hoc  respondet  Augustinus 
dicens  :  «  An  forte  non  credebant  et  lingebant 
se  credidisse  ?  »  Et  quasi  idem  in  Glossa,  quae  ait : 
«  Nondum  erant  digni ,  quibus  se  crederet  Je- 
sus,  et  familiariter  coliabitaret.  »  ISon  ergo  vel 
propter  timorem  vel  dubitationem  a  parte  ip- 
sius  non  credebat  se  eis,  sed  propter  eorum 
indignitatem  et  credulilalis  fictionem  et  imper- 
fectioncm.  Et  ideo  sequitur :  Eo  quod  ipse  nosce- 
ret  omnes.  Et  ita  sciebat  eos  infirmiter  credere , 
ait  Glossa.  Unde  Augustinus  :  «  PIus  noverat  ar- 
tifex  quid  essel  in  opere  suo ,  quam  ipsum  opus 
quid  esset  in  semetipso  :  sic  Creator  noverat.  » 
Idem  Cbrysostomus,  ubi  supra  '  :  «  Ea  quae  in 
corde  hominum,  scire  est  ejus,  qui  plasmavit 
corda.  »*Ceus  intuetur  cor.  Et  alibi  ^  :  Omnia  vi- 
det  oculus  ejus.  Et " :  Ego  Dorninus  scrutatis  corda, 
et  probans  renes.  Et '  :  Omnia  sunt  nuda  et  apertu 
oculis  ejus.  Ideo  sequitur  (v.  2o) :  Quia  ei  opus 
non  erat ,  etc:  ipse  enim  sciebat  quid  esset  in 
homine.  «  Novit  enim  corum,  id  est,  hominum 
inellabilia  omnia  manifeste  ,  »  ait  Chrysosto- 
mus ,  ubi  supra.  Et  in  hoc  patet  salutare  exem- 
plum  hominibus  non  credendi,  neque  commil- 
tendi  se  omnibus  qui  fingunt  se  esse  amicos. 
Unde  Chrysostomus ,  ubi  supra  :  «  Sic  nos  non 
in  his,  qui  simpliciter  sunt  amici,  id  est,  appa- 
rentes  et  nomine  tenus,  sed  in  propriis  (o)  ami- 
cis  confidamus  (b).  "  Unusquisque  a  proximo  se 
custodiat.  Et  ^  :  Nolite  credere  amico,  etc.  Item, 
ex  quo  Deus  novit  omnia  quee  sunt  in  homine; 
ob  talis  Judicis  majestatem  ,  ob  talis  testis  in- 
flexibilem  veritalem  (ipse  euim  est  '"ji/rfeai  et  tes- 
tis),  ob  talis  domiuatoris  in  corde  habitantis 
sanctitatem,  et  immunditiarum  ab  eo  odibili- 
tatem  :  Mundi  enim  "  sunt  ocuU  iw ,  ne  videas 
malum,  et  respicere  ad  iniquitatem  non  poteris  : 
necesse  est  ut  homines  mundent  corda  sua. 
Unde  Boetius  '-  :«  Magna  vobis  est,  si  dissimu- 
lare  non  vultis,  necessitas  indicta  probitatis, 
cum  anle  oculos  agitis  judicis  cuncta  cernen- 
tis.  »  Propter  quod  ait  Propheta  :  "  Providebam 
Bominum  in  ccmspectu  meo  semper. 

«  Inf.,  X,  IS.  —  s  Int.,  VIII,  20.  —  '  Chrysost.,  ubi 
sup.  —  *  1  Beg.,  xvi,  7.-5  Eccli.,  xxin,  27.  — 
=  Jerem.,  xvii,  10.  —  '  Hebr.,  iv,  13.  —  »  Jerem.,  ix, 
4.  —  "  Mich.,  VII,  5.  —  1«  Jerem.,  xxix,  23.  — 
"  Ilabac,  I,  13.  —  '=  Boet.,  de  Consol.  Phi/os.,  lib.  V, 
pros.  6,  in  fin.  —  "  Psal.  xv,  8.  —  '*  Inf.,  iv,  1.  — 
!•  luf.,  22.  —  1«  Inf.,  2.  —  "  Nixo;,  Victoria;  A»i|xov, 


CAPUT   III. 

1.  Erat  homo  ex  Pharisoeis,  etc.  Praemisso  tis- 
censu  Domini  in  Hierosolymam  ,  et  enarrala 
multorum  in  ipsum  credulitate,  hic  narratur  de 
adventu  .Nicodemi,  et  ejus  credulitate  ;  vel ,  ut 
alii  continuant,  praemissa  manlfestatione  Filii 
Dei  per  miraculum  in  operibus  conditionis,  hic 
ejus  manifestatio  per  documenta  regenerationis, 
et  etiam  per  opera.  Et  hoc  in  duas  partes  :  pri- 
mo,  de  manifestatione  sua  ipsis  Jud;eis;  secun- 
do,  de  manifestatione  sua  ipsis  Samaritanis, 
infra  "  :  Ut  ergo  cognovit  Jesus  {c),  etc.  Prima,  sci- 
licet  istud  capitulum,  in  duas  :  primo  de  docu- 
mentis  Salvatoris  ipsi  Nicodemo ,  et  de  mutua 
collatione  et  ejus  instructione ;  secundo ,  de 
transitu  ejus  in  Judseam ,  et  de  opere  regenera- 
tionis,  eo  quod  ibi  baplizabat  per  discipulos, 
ibi  '^  :  Post  hmc  venit  Jesus,  etc.  Prima  in  duas  : 
primo,  de  praedicto  adventu,  et  descriptione 
advenienlis;  secundo,  de  ejus  instructione ,  et 
de  doeumentis  Salvaloris,  ibi  '«  :  Dixit  ei,  etc. 

Ait  ergo  :  Erat  horno ,  et  est  descriptio  ejus 
a  secta  vel  religione ,  ibi  :  Ex  Pharismis. 
Erant  enim  tres  sectas ,  de  quibus  in  Historiis 
Magister  sufBcienter.  Item  cjus  descriptio  a  no- 
minatione  (rf),  ihi:  Nicodemus,  qui  interpretatur 
victoria  populi ''',  et  erat  lllia  (e)  credentium  in 
Christum  ex  Judoeis ,  ut  dicitur  in  Glossa.  Tertio 
ejus  descriptio  a  dignitate,  ibi  :  Princeps  Judmo- 
rum,  id  est,  unus  de  principibus,  ait  Glossa. 
Sed  qualiter  ait  hoc,  quia  infra  "  :  Numquid  ex 
principibus  aliquis  credidit  in  eum  ?  Et  ad  istud 
respondendum,  quod  iste  credidit  occulte.  Ideo 
ait  hic,  quod  nocte  venit  ad  Jesum.  Ibi  negabant 
aliquem  manifeste  credidisse,  vel  falso  assere- 
bant  illud  ex  invidia,  neminem,  scilicet  ex 
principibus ,  in  ipsum  credidisse  :  unde  de  isto 
similiter  dicitur  infra  '^  :  Dixit  Nicodemus  ad 
eos  :  Numqnid  lex  vestra  judicat  hominem ,  nisi 
prius  audierit  eum?  Et  de  isto  sLmiliter  infra  *" : 
Venit  Nicodemus. 

2.  Et  subditur  de  ejus  adventu,  el  de  tempore : 
Ilic  venit  ad  Jesum  nocte.  Sed  quicrilur  :  ex  quo 
crediditjUt  erat  unus  de  principibus,  non  opor- 
tuit  eum  timere,  nec  nocte  venire.  Et  ad  hoc 
respondet  Chrysostomus  ",   quod  «  adhuc  ju- 

Populi.—  '8  Inf.,  VII,  48.—  "  Inf.,  vn,  51 .—  =«  Inf.,  xix, 
39.  —  ='  Chrysost.,  in  Joan.,  bom.  xxiil,  al.  xxiv,  n.  1. 
(a)  Al.  veris.  —  (6)  fidimus.  —  (c)  CtFl.  edit.  Deus. 
—  ((/)  Al.  notatioDe.  —  (e)  Fortasse  legendum  unus. 


CoDti- 
Dualio 
capitis, 
etseDioi 


Diridi- 

tor   io 

duas 

part«8. 


Tres  sec- 
t«  Ju- 

dsorum. 
Nicode- 

mns,vic- 

toria  po- 

puH, 


Cur  Ni- 

codemus 
Docte  ad 
Jesum. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  III. 


295 


daica  detinebatur  infirmitate  :  ideo  nocte  venit 

trepidans.  »  Vel  secimdum  Glossam,  quia  ma- 

gister  in  Israel,palam  discere  erubescebat;  vel, 

ut  ait  Beda,  cupiens  secreta  allocutione  mjste- 

ria  fidei  percipere,  ideo  nocte  venit.  Secundum 

Figura  vero  Augustinum  i,  iste  fuit  figura  catechume- 

caiheca-  jjorum,  qui  «  portant  crucem  Cliristi  infronte, 

ram.     sed  de  mysteriis  carnis  et  sanguinis  ignorant,  et 

de  his  erat  iste.  Ad  lucem  venit,  et  in  tene- 

bris  (o).  >i  Et  de  hoc  ibi  multa ,  et  in  Glossa  si- 

militer. 

secanda      2.  Et  sequitur  secunda  pars ,  in  qua  inslru- 

pars,  ei  (.(Jq  Salvatoris.  Et  quia  Nicodemus,  qui  vene- 

eju3    di-  .  ^  '    ^ 

Tisio.  rat,  mterrogabat,  et  Salvator  docebat,  et  in- 
struebat;  ideo  illa  in  tres  :  primo  interrogati- 
onis  Ulius  prfemissio ,  et  Salvatoris  instructio  de 
regenerationis  sacramento ;  secundo  ,  iterata 
ejusdem  interrogatio ,  et  Salvatoris  responsio 
de  regenerationis  modo,  ibi  :  DicU  ad  eum  Ni- 
codemus,  etc;  tertio  subsequens  illius  qufeslio, 
et  Salvatoris  doctrinatio  de  intellectu  vero 
eorum,  qufe  dicta  erant,  ibi  :  Respondit  Nico- 
detnus,  etc. 

Ait  ergo  :  Hixit :  Uabbi,  id  est  Magister.  Sci- 
mus,  per  signa,  scilicet :  Quia  a  Deo  venisti  ma- 
gister.  Et  confitetur  potestatis  aucloritatem  in 
hoc,  quod  ait  :  A  Deo  veJiisti;  et  magisterii  di- 
vinitatem  in  hoc,  quod  ait  :  Magister,  infra  '  : 
«Vocatis  me,  Magister  et  Domine.  »  Et  subdi- 
tur  confirmatio  dictorum  :  Nemo  potest  facere 
signa,  etc.  Infra ' :  «  Nisi  hic  esset  a  Deo,  non 
posset  facere  quidquam.  »  Et  in  hoc  contitetur 
virtutis  potestatem.  Ut  cnim  ait  Chrysostomus  * ; 
«  Adhuc  humanam  mentem  de  eo  habebat,  sci- 
licet  credens  eum  esse  hominem  solum ,  et  ut 
de  propheta  scilicet  misso,  loquitur  indigente 
auxiho  aliorum  iu  operalionem.  »  Sed  quaeri- 
tur,  quare  Fihus  Dei  non  redarguit  eum,  sicut 
infra  ait  ad  regulum  * :  «  Msi  signa  et  prodigia 
viderilis,  non  creditis.  »  Et  ad  istud  respondet 
Chrysostomus  ",  quod  calamum  contritum  non 
conterit,  ut  dicit  Isaias  '.  Et  quia  ille  non  erat 
firmus  in  fide,  sicut  dictum  est,  ideo  non  re- 
darguit  eum  :  non  venerat  enim  '  judicare  mun- 
dum,  sed  salvare. 
3.  Et  subditur  doctrinalis  responsio  Salvato- 
Ouasiju-  ris  :  Amen  amen  dico  tiii.  Et  hoc  est  quasi  jura- 
"''o  tio  Dei ;  et  interpretatur  \erum  est :  est  enim  no- 
Amcn.   men  hebr£eum,  et  manet  non  interpretatum,  ut 

'  Aug.,  !>i  Joan.,  Iract.  xi,  n.  3  et  i.  —  »  Inf.,  xiir, 
13.  —  '  Inf.,  IX,  33.  —  '  Cliryoost.,  ubi  sup.,  ii.  2.  — 
'  Inf.,  IV,  48.  —  «  CbrjBOat,,  ulji  suij.  pro.\.  —  '  ha., 


honorem  haberet  (6)  velamento  mysterii,  ait  Au- 
gustinus  ^,  et  geminatur  ad  majorem  conflrma- 
fionem.  Nisi  quis  natus  fuerit  denuo,  id  est,  ite- 
rato,  vel  desuper,  secundum  litteram  Chrysos- 
tomi,  mn  potest  videre  regnum  Dei ,  id  est,  vi- 
dere  me,  qui  sum  regnum  Dei  -"  :  «  Regnum 
Dei  intra  vos  est,  »  et  infra  "  :  «  Hfec  est  vita 
oeterua,  ut  cognoscant  te,  et  quem  misisti  Je- 
sum   Christum.  »    Sed   quaeritur,    sicut   innuit 
Chrysostomus  '-,  quare  non  instrusit  eum  de 
veritate  sure  potentiae,  et  quod  erat  filius  Dei 
naturalis,  non  indigens  auxilio  alicujus  ad  ope- 
randum?  Et  ad  istud  respondet  Chrysostomus, 
quod  studium  erat  Christo  non  ita  dignitatem 
suam  revelare,  sicut  suadere,  quoniam  nihil  ex 
diverso  agebat  Patri.  Etenim  verbis  moderate 
loquebatur,  in  factis  autem  cum  potestate  miri- 
ficabat,  ut  patet  infra  ",  quando  ait :  «  Tolle 
grabatum  tuum,  et  ambula,  »  etc.  Et  ideo  non 
revelavit  his  verbis  digiiitatem  suam,  miraculo 
autem  ostenderat  potestatem.  Item  quaeritur, 
cum  istud  esset  arcanum  mysterium,  scilicet 
scire  de  sacramento  regenerationis ,  qualiter  de 
hoc  proposuit  illi ,  cuiu  non  esset  fide  perfectus? 
Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  '*  quod  non 
privavit  eum  sua  doctrina;  fenigmatice  tamen 
aperit  ei,  neque  manifeste  excelsum  ei  loqiiitur. 
Erat  enim  misericordia  digaus,  non  sicut  qui 
eran t  a  malitia  increduli.  Et  ita  successive  et  seni- 
gmatice  manuducit  eum  ad  cognitionem  verita- 
tis.  Item  quffiritur,  ex  quo  Nicodemus  prajmise- 
rat  de   signis,  videtur   quod  impertinenter  ei 
respondit  dicens  :  Nisi  quis  natus,  elc.  Et  ad  hoc 
respondet  idem,  quod  existimavit  ille  se  magna 
aliqua  dixisse  :  ideo  ostendens,  quoniam  neque 
in  janua  decentis  cognitionis  ascendit,  sed  ex- 
tra  reguum  Dei  erat,   ideo  ait  :  Nisi  quis  na- 
tus,  elc.  Item  quaeritur  quare  Christus  nou  dixe- 
rit  sermonem  ad  eum,  sed  in  tertia  persona  lo- 
quitur.  Et  ad  istud  respondet  quod  ut  mitius 
gravem  sermonem   scilicet  suflerret,   non  ad 
ipsum  manifeste  dixerit  sermonem,  sed  inde- 
terminate  dicens  :  Nisi  quis  natus ,  etc. 

3.  Et  sequitur  secunda  interrogafio.,  et  ibi  duo : 
primo,  ipsa  interrogatio;  secundo,  Christi  re- 
sponsio  et  doctrinatio,  ibi  :  Respondit  Jesus,  etc. 
Et  hoc  est,  quod  ait  (v.  i)  :  Dixit  Nicode- 
mus   :   Quumodo,    etc,  nasci,   cum    sit    senex? 

XLli,  3.  —  '  Inf.,  n.  —  '  Aiig.,  in  Jiian.,  tract.  XLi, 
n.  3.  —   1°  f-wc,  xvn,  21.  —   "  Inf.,  xvii,  3.  — 
'•■  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  "  Inf.,  v,  8.  —  "  Ibid. 
(a)  Supijl.  veuit.  —  (4)  Ccet.  edit.  babereut. 


296 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


quasidicat:  Hoc  est  impossibile;  et  quasi  ad 
hoc  arguens  subdit  :   Numquid  potest   in  ven- 
irem,  etc?  L't  ait  Auguslinus  '  :  «  Spiritus  ei  lo- 
quitur,  et  ille  carnem  sapit.  Suam  carnem  sapit, 
qui  de  carne  Christi  non  sapit.  »  Et  ibi  bene  de 
hoc.  Et  in  hoc  patet  studiosa  ejus  devotio  ad 
intelligcndum.  Unde  Chrysostomus  =  :  «  Judflei 
si  haec  audivissent,  deridenles  discessissent ;  hic 
vero  amorem  disciplinfe  (a)  oslendens,  ait  ite- 
rum  :  Quomodo  polest  homo  nasci,  etc?  »  Sed  quas- 
rilur  quare  Christus  obscure  locutus  est  ei ,  ex 
quo  ita  venerat  ut  instrueretur  a  Christo?  Et  ad 
istud  respondet  Chrysostomus  '  quod  «  imma- 
nifeste  in  mullis  locis  loquitur  Chrislus,  eos  qui 
audiunt  erigere  volens,  et  attentiores  operari; 
nam  quod  manifeste  est  dictum,  transcurrit 
multoties  auditorem;  quod  autem  immanife- 
stum  est,   circumscrutatiorem  facit    et  studi- 
osum.  »  ttxc  ille.  L't  ergo  redderet  eum  atlen- 
tiorem  et  avidiorem,  sic  locutus  est  ei.  «  llle 
autem  reverentiam  custodit  Christo ;  non  enim 
exprobravit  quod  dictum  est;  sed  impossibile 
esse  existimans,  siluit :  audivit  nativilalem,  sed 
spiritualemnon  intellexit, »  ut  ait  Chrysostomus  *. 
5.  Et  sequitur   doctrina  Salvatoris  cum  sua 
explanatione ,  ibi  :  Respondit  Jesas :  Nisi  quis  re- 
natus  faerit,  etc.  L't  ait  Chrysostomus ' : «  Manifes- 
tius  revelat  nativitatis  modum. »  Ex  aqua,  scili- 
cet  visibili  sacramento  exterius  abluenti ;  et  spi- 
rilu  invisibili  interius  mundante.  In  hujus  figura 
cum  Christas  in  aqua  baplizatus  fuit,  Spiritus 
sanctus  in  specie    columba^   descendit    super 
NaUvita-  eum,  supra  ".  Ut  ait  Augustinus ''  :  «  Cum  duee 
tes  dam.  giut  nativitates,  una  de  terra,  alia  de  coelo; 
una  de  carne,  alia  de  spirilu;  una  de  mortali- 
tate,  alia  de  aeternitate;  una  de  masculo  et  fce- 
mina,  alia  ex  Christo  et  Ecclesia,  unam  ille  in- 
telligebat.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Nisi  ergo  quis 
renatus,  id  est  secunda  generatione  natus,  non 
potest  etiam  videre  regnum  Dei  pcr  fidem,  de 
qua  visione  dicitur  ad  Corinthios  '. 

6.  Et  subditur  explanatio  dicti.  Quod  natum 
est  ex  carne,  id  est  ex  primo  homine,  caro  est, 
id  estcarnalis;  quod  vero  ex  spiritu,  scilicet 
Christo  et  Ecclesia  dicto  modo,  spiritus  {b)  est : 
'«  Primus  homo  de  terraterrenus;secundus  de 
coelo  citleslis. »  Et  de  hoc  Chrysostomus  'obene : 

'  Aug.,  ubi  sup.,  n.  5.  —  -  Chrysost.,  ubi  sup., 
n.  3.  —  '  IbiJ.  —  *  Ibiil.  —  ^  |d.,  bom.  xxiv,  al.  xxv, 
n.  I.  —  •  Sup.,  I,  31 ;  Matlh.,  iil,  16.  —  '  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  C—  '  I  Cor.,  xiil,  12.—  =  1  Cor.,  xv,  47.  — 
'"  Cbrysost.,  hom.  xxv,  al.  xxvr,  1,—  "  Sup.,  i,  12-13. 


« Viden'  (c)  spiritus  dignitatem?  Qui  natus  est  ex 
spiritu,  spiritualis  est :  nativitatem  ergo  non  quae 
est  ex  matre,  sed  eam  quae  est  secundum  honorem 
et  gratiam  scilicet  admirare.  »  Sed  tunc  objici- 
tur,  quod  qui  natus  est  de  spiritu ,  id  est  spi- 
rituali  homine,  qui  fuit  factus  spiritus,  non  in- 
diget  regenerationc   Sed  ad  istud  responden- 
dum,  quod  verbum  est  intelligendum  per  se, 
sicut  est  expositum  a  sanctis.  Sed  si  homo  spi- 
ritualis  generet,  carnaliter  tameo  generat,  non 
unde  est  spiritus,  sed  unde  est  caro.  Et  ideo 
qui  nascitur,  ex  carne  nascitur,  et  ut  filius  irae; 
et  propter  hoc  indiget  regeneratione ;  nec  homo 
cst  purgatus,    nec   spiritus,    in   quantum  est 
homo  principium  generationis,  et  generatcar- 
naliter.  Et  ideo  supra"  :«  Dedit  eis  potestalem 
filios  Dei  fieri,  his  qui  non  ex  sanguinibus, »  etc. 
Et  de  his  generationibus,  scilicet  ex  spiritu  et 
carne,  Augustinus  "  multum  :  «  Quod  natum 
est,  inquit,  de  spiritu,  scilicet  verbo  et  sacra- 
mento.  »  Etibi  distinguit  de  quatuor  generibus: 
quia  aliquando  boni  per  bonos  nascuntur,  si- 
cut  quando  baptizanles  boni  sunt,  et  baplizati 
recte  credunt ;  aliquando  per  malos  mali,  sicut 
quando  baptizantes  sunt  mali,  nec  in  fide  bap- 
tizant,  et  alii   duplici  corde    accedunt;    ali- 
quauJo  per  malos  boni;  aliquando  e  contra- 
rio.  Ideo  Apostolus  "  :«Non  simus  adulteraa- 
tes  verbum  Dei.  »  Et  sequitur  "  :  «  Sonat  Evan- 
gelium,  vox  est  spiritus  :  sonat  Psalmus,  vox 
est  spiritus  :    sonat  sermo   divinus ,  vox    est 
spiritus  :  si  nasceris  ex  spiritu ,   hoc  eris  ut 
ille ; »  si  nasceris  ex  carne ,  hoc  eris  ut  illa.  Et 
ibi  bene  de  hoc  Et  de  vilitate  hujus  nativitatis 
quae  est  ex  carne ,  et  de  dignitute  illius  quae  est 
despiritu,  Chrysostomus  '^  multum.  Et  admajo- 
rem  explanationem  subdit  (v.  7)  :  Ne  mireris , 
quia  dixi  tibi,  scilicet  quod  oportet  vos  nasci 
denuo ,  scilicet  spiritaaliter,  vel  desuper  secun- 
dum  litteram  Chrysostomi.  Et  quia  istud  ad  in- 
telligendum  est  difBcile ,  nec  potest  iutelligi 
absque  divina  inspiratione ,   sequitur  (v.  8)  : 
Spiritus  ubi  mlt  spirat,  quia  in  polestate  habet, 
quibus  cor  illustret,  ait  Glossa.  Et  ibi  bene  de 
hoc:  Et  tamen  nescis  undeveniat.  Unde  dicitur  "  : 
«  Si  venerit  ad  me,  non  videbo  eum;  si  (i) 
abierit,  non  inlelligam. »  Sed  qualiter  ait,  quod 

—  "  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xil,  n.  2.  —  "  II  Cor., 
II,  17.  —  "  Aug.,  ubi  sup.  n.  5.  —  "  Chrysost.,  in 
Joan.,  hom.  xxv,  al.  xxvi,  n   1.  —  '«  Job,  ix,  11. 

(«)  C(ef.  ec/il.  discipUna.  —  (b)  Ca;t.  edit.  ipiritualis. 

—  (c)  Ca-t.  cdil.  Unde.  —  (d)  et. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  III, 


297 


homo  nescit  unde  spiritus  veniat,  vel  vocem 
ejus,  quia'  «inspiratio  Omnipotentis  dat  intel- 
ligentiam  ?  »  Ergo  ubi  est  inspiratio  spiritus,  ibi 
intelligentia  de  ipso  spirilu,  et  de  adventu  ejus. 
Item  - :  «  Unctio  docet  de  omnibus;  »  ergo  ma- 
gis  de  seipso.  Et  infra'  :  «Cum  venerit  Spiritus, 
docebit  vos  omnem  veritatem  :  »  ergo  docebit 
et  illam,  scilicet  homincm  habere  spiritum.  Item 
alibi '  :  «  Spiritus  docebit  vos  omnia.  »  Et  ita  ut 
prius.  Et  ad  istud  respondendum  secundum 
Gregorium  :  «  Si  venerit  ad  me ,  non  videbo 
eum  ^.  Genus  humanum  seclusum;  inquit,  ab 
internis  gaudiis,  exigente  culpa,  mentis  oculos 
perdidit,  et  quLbus  meritorum  suorum  passibus 
graditur  nescitj  saspe  enim  donum  est  gratiae, 
quod  iram  deputat;  et  saepe  divinse  districtionis 
ira  est,  quod  gratiam  putat.  »  Htec  ille  ".  Etpo- 
nit  esempla  de  (a)  dono  prophetiaj,  et  magiste- 
rio  doctrinte,  qu£e  deputantur  pro  gratia  :  «  et 
tamen  aUquando  securitate  virtutis  mens  resol- 
vitur,  et  quasi  telo  hostis  perforatur.  »  Similiter 
exemplificat  de  prosperitate,  quse  putatur  gra- 
tia,  et  tamen  est  ira;  et  de  adversitate ,  vel  ten- 
tatione,  quse  putatur  ira,  ct  tamen  aliquando 
est  gratia.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Est  ergo  loqui  de 
originali  ratione  sive  occasione  adventus  spiri- 
tus,  et  slc  homo  nescit  unde  veniat  spiritus, 
id  est,  qua  occasione,  ait  Glossa.  Et  est  loqui 
de  spiritu  quantum  adopera,  quae  exercet  post 
suum  adventum,  et  sic  potest  homo  scire  sicut 
ex  conjectura  et  ex  signis  '  :  «A  fructibus  enim 
eorum  cognoscetis  eos.  »  Et  est  loqui  de  finali 
perseverantia  et  finali  utilitate  ;  et  sic  ^:  «Nescit 
homo  quo  vadat,»  id  est,  ad  quam  perfectio- 
nem  ducat,  ait  Glossa.  ^  «Nescit  homo  an  di- 
leclione  vel  odio  sit  dignus, »  sciUcet  finaliter. 
Cum  audita  fuerit  vox  ejus :  ibi  ait  Gregorius '", 
vocem  exponens  istud  :  «  Vocem  spirilus  audire  ,  est 
audire"  ^^  compunctionis  in  amorem  Conditoris  assur- 
gere.  Sed  nemo  scit,  quia  ignoratur,  per  ora 
prsedicantium  quibus  se  ad  nos  occasionibus 
fundat.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  per  hoc  ad  ob- 
jecta.  Aliter  autem  legit  istud  Chrysostomus  : 
Spiritus  ubi  vult  spirat;  legit  (6)  enim  de  spiritu 
qui  est  ventus,  dicens  "  :  «  Ad  aliam  transfert 
se  imaginem,  scilicet  figuram,  quasi  dicat :  Si 
hujus  spiritus,  qui  est  ventus ,  cujus  sensum 

'  Jo/j.,  xxxn,  8.  —  M  Joan.,  n,  27.  —  3  lof.,  xvi, 
13.  —  •  luf.,  XIV,  26.  —  ''  Job,  IX,  11.  —  •'  Greg., 
Moral.,  tib.  IX,  c.  vn,  al.  xiii,  n.  20.  —  7  Matth.,  vii, 
IG.  -  »  Eccle.,  is,  12.  —  •'  Ibid.,  1.  —  "  Greg., 
Moral.,    lib.    XXVII,    c.    Xlll,    al.   xxi ,    n.    41.   — 


accipis  et  auditu  et  tactu,  nescis  viam,  quahter 
divini  spiritus  actionem  circumscrutaris,  ea  qufe 
venti  sunt  nesciens?»  Haec  ille.  Et  ideo  ait  infra 
(v.  12) :  Si  terrena  dixivobis,  scilicet  exemplum 
de  terrenis,  ut  de  vento,  ut  ait  idem  Chryso- 
stomus.  Sed  huic  lecturae  non  consentit  Augusti- 
nus  dicens  '-,  quod  «  huic  non  concordat,  quod 
dicitur  hic  :  Nescis  unde  veniat  et  quo  vadat.  Quis 
enim  nou  videat  austrum  a  meridie  ad  aquilo- 
nem,  aut  alium  ventum  venientem  ab  oriente 
ad  aquilonem?  »  quasi  diceret  :  Nullus.  Forte 
tamen  loquitur  Chrysostomus  de  vento  quan- 
tum  ad  locum  originis  ,  vel  adventus.  Et  quia 
dixit  :  Spiritus  ubi  vult  spirat ,  ideo  sequitur ; 
Sic  est  omnis  qui  natus  est  exspiritu,  quasi  dicat : 
Sicut  advenlus  spiritus  non  comprehenditur  ab 
homine,  sic  nec  generatio  ex  spiritu,  eo  quod 
invisibilis  est.  Ex  dictis  videtur,  quod  nisi  quis 
fiierit  renatus  ex  aqua  et  spiritu,  non  videbit 
regnum  Dei :  cum  tamen  instantia  sit  in  quibus- 
dam  martyribus  mortuis  pro  confessione  Chri- 
sti,  et  similiter  instantia  de  latrone,  cui  dictum 
est  "  :  Hodie  eris  mecum  in  Paradiso,  et  de  sanc- 
tificatis  in  utero.  Sed  de  his  omnibus  ,  qualiter 
salvantur,    quarto  Sententiantm  '*  suflicienter. 

Item  quferunt  aliqui  hic,  quando  fuit  baptis-    Bapiis- 
mus  institutus ,  quia  seepe  loquitur  Salvator  de     "" ^ 
ipso  in  Evangelio.  Et  ad  istud  respondetur  magis-  institu- 
traliter,  quod  baptismus  fuit  institutus  materia-  '"^' 
liter,  quando  Filius  Dei  baptizatus  est,  supra  '^ ; 
effective  vero  fuit  institutus,  quando  Christus 
passus  est,  a  qua  passione  habet  eflicaciam, 
unde  et  de  latere  Filii  Dei  exivit  sanguis  et  aqua, 
infra  '° ;  formaliter  vero  fuit  institutus  post  re- 
surrectionem ,   quando   Filius  Dei    dedit  for- 
mam  ";  finaliter  vero  fuit  hic  institutus,  quando 
Salvator  utilitatem  et  necessitatem  baptismi  de- 
claravit  et  divulgavit,  dicens  ibi  :  Nisi  quis  re- 
7iatus  fuerit,  etc. 

Item  quajrunt  ahqui  a  quo  tcmpore  fuit  obli- 
gatio  ad  baptismum.  Vidctur  quod  nunc ,  sive 
postquam  Salvator  promulgavit  istam  senten- 
tiam  :  Nisi  quis  renatus  fuerit ,  etc.  Ad  contra- 
rium  videtur,  quod  quando  misit  discipulos, 
ut  baptizarent  :  ergo  ante  non  fuerunt  obligati 
homines  ad  baptismum.  Et  ad  istud   respon- 

"  Chrysost.,  ubi  sup.  prox.,  u.  2.  —  '■  Aug.,  in  Joan., 
tract.  XII,  n.  7.  —  "  Luc,  xxiil,  43.  —  '*  IV  Sent., 
diiit.  IV,  buj.  nostro!  edjt,  tom.  V,  pag.  338.  —  '^  Sup., 
I,  33 ;  Matth.,  Ill,  17.  —  '«  Inf.,  XIX,  34.  —  "  Matth., 

XXVIII,  m. 

(n)  Ca:t.  etlit.  el.  —  (/y)  Ilern  legitui-. 


298 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


det  Hugo  bene  ',  ubi  quserit,  quando  homines 
coeperunt  obligari  debito  baptismi  partici- 
pandi  :  et  est  summa  responsionis,  quod  bic 
fuit  consilium  amico  revelatum  ;  quando  misit 
discipulos  ut  baplizarcnt,  fuit  prajceptum  expo- 
situm;  postquam  vero  in  omnem  terram  exivit 
sonus  eorum,  contemptores  condemnantur.  Et 
ibi  bene  de  hoc.  De  his  vero  generationibus ; 
scihcet  spirituali  et  carnali,  dicitur  in  collatione 
prsedicabiU  ^. 
Pai-9  ter-  9.  Et  sequitur  tertia  pars,  in  qua  inquisitio  Ni- 
''"•  codemi ;  et  ibi  duo  :  primo ,  ipsa  inquisitio  ; 
secundo,  Filii  Dei  responsio ,  ibi :  Respondit  Ni- 
codemus  :  Quomodo  possimt ,  etc.  Adhuc  enim 
carnalis  erat,  et  carnahter  intelhgebat ;  et  in 
illo  fiebat  quod  dixerat  Dominus  :  Vocem  ejus 
audis,  sed  nescis  undeveniat ,  ait  Augustinus  '. 

10.  Et  sequitur  Salvaloris  responsio ;  et  ibi 
duo :  primo,  inquirentis  amicabilis  arguitio ;  se- 
cundo,  de  arcanis  doctrinatio,  ibi :  Nemo  ascendit 
in  coelum,  elc.  Ait  ergo  :  Dixit  ei  :  Tu  es  magis- 
ter,  etc.  Ut  enim  aitChrysostomus  '•  :«  Vide,  nus- 
quam  nequitiam  accusat  viri,  sed  fatuitatem  et 
rusticitatem.  »Sed  quahterhoc?cx  quofuit  igno- 
rans,  debuisset  compati  ci  (a),  etnon  insuUare. 
Et  ad  istud  respondet  Augustinus  »  :  «  Numquid 
putamus  Dominum  insultare  voluisse  ?  »  Quasi 
diceret :  Non.  «  Sed  volebat  iilum  nasci  ex  spi- 
ritu  :  et  quia  nerao  nascitur  ex  spiritu ,  nisi  hu- 
milis,  ille  autem  magisterio  inflatus  erat,  quia 
doctor  Judajorum,  deponit  ei  superbiam,  ut 
possit  nasci  ex  spiritu.  »  Haec  ille ,  et  ibi  bene 
de  hoc.  Et  sequitur  :  Tu  es  magister,  et  hcec  igno- 
ras?  «Quasi  dicat,  ait  Augustinus"^  :  Nihil  nosti, 
princeps  superbe  :  nascere  ex  spiritu,  et  si  sic 
natus  fueris ,  vias  Dei  tenebis. »  Hfec  ille.  Sic 
Apostolus  arguit  tales "  :  «  Cum  deberetis  esse 
magistri  propter  tempus ,  rursum  indigetis ,  ut 
doceamini,  »  elc.  Et  quia  dixit  :  IIoc  ignoras , 
subdit  (v.  11):  Quianos  quodscimus,  scilicetego 
cum  apostohs  et  prophetis ,  ait  Glossa.  Loqui- 
mur ,  annuntiando  :  ipse  enim  loquebatur  in 
apostolis ' :  «  Ego  dabo  vobis  os  et  sapicntiam ; » 
et  quod  vidimus,  in  abscondito,  ait  Glossa,  testa- 
TOurpraedicando.' «  Quod  in  aure  audilis,  prtedi- 
cate  (6)  super  tecta.»  Et  testimonium  nostrum  non 

1  Hug.,  de  Sacram.,  lib.  II,  part.  VI,  c.  v.  —  ^  Vid. 
inf.,  Collat.,  XV.  —  '  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xii,  u,  6. 

—  '  Clirysost,,  in  Joan.,  hom.  xxv,  al.   xxvi,  n.  2. 

—  5  Aug.,  ubi  sup.  —  '  Ibid.  —  '  Heh:,  v,  12.  — 
'  Luc,  XXI,  15.  —  8  Matth.,  x,  27.  —  "  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  7.  —  "  Sup.,  II,  19.  —  '=  Chrysost.,  in  Joan., 
bom.  XXVI,  al.  xxvii,  n.  1.  —  "  Sup.,  v.  8.  —  "  Gen., 


accipitis,  credendo  sciUcet.  Et  patet  hic  testi- 
monii  certitudo  et  veritas,  quia  ex  certa  scientia 
et  ex  visu  :  Quod  vidimus,  testamur;  et  discre- 
dentium  ignorantia,  sive  caecitas,  quia  non 
accipiebant  testimonium. 

12.  Et  manifestat  amplius,  quod  prajmisil  : 
Si  terrena  dixi ,  quasi  dicat  :  ex  quo  non  credi- 
tis  magis  sensibilibus,  noncredetis  amplius  oc- 
cuUis,  qualia  sunt  coelestia.  Sed  quajrilur,  quae 
sunt  terrena,  quoe  dixit  eis?  Videtur  quod 
nulla  :  jugiter  est  enim  loquutus  de  spiritua- 
libus.  Et  ad  hoc  respondet  Augustinus  '<>,  quod 
terrenum  vocat,  quod  ait  de  lemi^Io  corporis 
sui,  (c)  supra  proximo  ",  quasi  dicat ;  Si  non 
creditis  quia  templum  corporis  possum  resus- 
citare,  quomodo  credetis,  quia  possum  per 
spiritum  homines  regencraro  ?  »  H;ec  ille.  Et  in 
Glossa  de  hoc.  Chrysoslomus  '-  vero  exjjonit  re- 
ferendo  ad  exemplum  de  vento,  ut  supra  "  ha- 
bitum  est.  Et  nota  quod  arguit  hic  ignorantiam 
in  principe ,  et  in  magistro  simililer.  Est  enim 
magister  officio  praesidendi  [d]  '♦ :«  Vendiderunt 
Joseph  magistro  (e)  militiae.  »  Item  est  magister  iMagister 
ofhcio  dijudicandi  causas  et  determinandi "  :    ''""''"" 

plex. 

«Judices  et  magistros  constitues  in  omnibus 
portis  tuis.  Item  est  magister  officio  docendi '°; 
«  Sum  (/■)  prmdicator  et  Apostoius,  el  Magister 
gentinm.»  His  omnibus  turpe  ignorare  perti- 
nentia  ad  offlcium  suum.  Magistris,  primo  modo 
dictis,  est  turpe  ignorare  leges  rectaa  domina- 
tionis,  quas  debent  scirc  illi  principaliter  "  : 
«  Per  me  reges  regnant ,  et  legum  conditores 
justa  decernunt.  »  Ideo  ait  ille  nobiIis,_sciUcet 
Flavius  Vegetius  (g)  :  «  Neque  quemquam  de- 
cet  vel  meliora  scire,  vel  plura,  quam  priuci- 
pem,  cujus  doctrina  omnibus  potest  prodesse 
subjectis.  »  Ideo  dicitur  "  :  «  Elige  (/i),  viros 
potentes, »  alia  littera,  «  sapientes.  »  Magislris, 
secundo  modo  dictis,  est  periculosum  ignorare 
leges  dijudicandi  et  discernendi  '^  :  «  Conlidis 
te  esse  ducem  caecorum,  magistrum  iufantium.» 
Magistrisvcro,  tertio  modo  dictis,  est  periculum 
ignorare  leges  bene  vivendi;  ipsis  enim  dici- 
tur^"  :«PopuIum  meum  docebunt,  »  etc.  Ideo, 
propter  ista  pericula,  dehortalur  Jacobus  ap- 
petitum  magisterii  -'  :  «  Nolite  plures  magistri 

XXXVII,  36.  —  <5  Deut.,  xvi,  18.  —  '«  II  Tim.,  i,  11. 
—  "  Prov.,  VIII,  15.  —  '8  Exod.,  xviii,  21.  —  "  Rom., 
il,  19.  —  *«  Ezech.,  XLIV,  23.  —  "  Jac,  iii,  1. 

(a)  C<E<.  edit.  eis.  —  (A)  prcedicatis. —  (c)  Suppl.  ca- 
pite.  —  (rf)  Ctet.  edil.  possidendi. —  («)  magistuim. — 
(/■)  Sive.  —  {<i)  Vegatus.  —  (h)  Vulg.  Provide.  ' 


EXPOSITIO  IN  CAP.  III. 


299 


fieri,  »  etc.  Unde  et  illi,  qui  non  exequuntur 

suum  ofQcium,  possunt  dici  magistri  menda- 

ces  '  :  «  Erunt  magistri  mendaces,  «  etc. 

Parsse-      13.  Et  sequitur  pars,  in  qua  Salvatoris  doc- 

canda.   trinatio  de  arcanis  mysteriis  suae  dispensationis, 

„„gt^o'et  ibi  :  Et  nemo  ascendit ,    etc. ,    sicut   continuat 

diyisio.    Qlossa  quando  ait :  «  Postquam  increpavit,  ins- 

truit  eum  de  coelestibus,  »  etc.  Et  ibi  tres  : 

primo,  instructio  doclrinalis  de  sua  sublimitate 

et  dignativa  passione ;  secundo,  de  gratuita  Dei 

dilectione  ,  qua  misit  ipsum  Filium  ad  sic  pa- 

tiendum  pro  hominibus,  ibi  :  Sic  enim  Deus  di- 

lexit  mundum ,  etc;  tertio,  de  ingratitudine  et 

justa  damnatione  discredentium ,  ibi  :  Hoc  aii- 

tem  est  judicium,  etc. 

Ait  ergo  :  JVemo  ascendit ,  quasi  dicat  ;  Si 
dixero  cceleslia,  quomodo  credetis?et  tamendi- 
cam  coelestia.  Ideo  subdit  quae  sunt  coelestia  (u), 
sic  ait  Glossa.  Xemo  ascendit,  etc.  Sed  tunc  ob- 
jicitur  :  Ex  quo  non  credebant ,  id  prasmissum 
est,  ergo  non  debuit  dooere  de  ccelestibus.  Et 
ad  hoc  respondet  Chrysostomus  ^  quod  et  si 
illi  non  credebant,  tamen  qui  post  eos  erant, 
suscepturi  erant  doctrinam ,  scilicet  et  lucem 
habituri.  Sed  quteritur  quse  est  consequeutia 
istius  dictj  :  Nemo  ascendit ,  etc.  Et  ad  hoc  res- 
pondet  Chrysostomus  '  :  «  Quia  ille  dixerat  : 
Scimus  quoniam  a  Deo  venisti ,  ideo  corrigit  eum 
hic  Filius  Dei ,  quasi  dicat  :  Non  existimes  me 
ita  magistrum,  ut  multos  prophetarum  a  terra 
existentes  :  ex  ccelo  enim  sum,  et  illic  conver- 
sor  :  nuUus  autem  sum  (6)  prophetarum.  » 
Sed  tunc  objicitur  :  Cum  non  solum  sit  in  coelo, 
sedubique,  et  omnia  repleat  (c),  non  recte  instruit 
eum  de  fide ,  dicendo  :  Nemo  ascendit.  Et  ad 
hoc  respondet  Chrysostomus,  'quod  «  ad  inibe- 
ciUitatem  auditorisloquitur,  paulatim  eum  re- 
ducere  volens,  hoc  enim  valde  excelsum  vide- 
batur  illi,  licet  indignum  suae  magnitudinis.  » 
Item  quc-eritur,  qualiter  vocat  hic  filium  homi- 
nis1  El  ad  hoc  respondet  idem  ^,  quod  «  con- 
suetudo  ei  haec  erat :  scilicet  multoties  quidem 
a  deitate,  multoties  ab  humanitate  hominem  [d) 
vocare,  id  ipsum  est,  quia  (e)  erat  Deus  et 
homo.  »  Haec  illc ;  et  de  hoc  similiter  Augus- 
tinus ,  homilia  dicta  "  :  «  Ecce  in  ccelo  erat,  et 
hic  erat :  hic  erat  carne,  in  coelo  divinitate  : 


'  11  Pelr.,  II,  1.  —  -  Clirysost.,  ubi  sup.  —  ^  Ibid. 
—  '  Ibid.  —  '  Ibid.  —  *  Au;;.,  ubi  sup.,  n.  8.  — 
1  Ibid.  —  »  Gal..  iii,  16.  —  »  P/iiVi/j.,  ii,  8.—  '•  Inf., 
VI,  .'51.—  <'  Ephas:,  iv,  10.—  '=  Mattli.,  vi,  9.— 
"  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Ibid.,  n.  2. 


imo  ubique  deitate.  »  Hsec  ille.  Sed  tunc  ob- 
jicitur  :  Si  nemo  ascendit  in  coelum,  nisi  qui 
descendit,  ipse  tunc  solus  ascendit,  et  non  alii, 
quia  solus  descendit.  Et  respondet  ad  hoc  Au- 
gustinus  ',  quod  spes  est  caeteris,  quia  ille  prop- 
terea  desoendit,  ut  in  illo  et  cum  illo  unus 
essent,  qui  per  illum  ascensuri  essent.  Ideo 
Apostolus  ait »  :  «  Non  dicit  :  Et  if)  seminibus, 
tanquam  in  multis,  sed  tanquam  in  uno.  »  Om- 
nes  ergo,  qui  sunt  membra  ejus,in  ipso  el  cum 
ipso  ascendent.  Et  ibi  Augustinus  bene  de 
hoc.  Et  per  hoc  patet  solutio  objectionis,  qua 
posset  objici  :  Aut  loquitur  hic  secundum  di- 
vinam  naturam ,  non  potest  quod  esse ,  quia 
secundum  illam  nec  descendit,  necascendit; 
aut  loquitur  secundum  humanam  naturam, 
quod  similiter  non  potest  esse ,  quia  illa  noQ 
descendit.  Et  ad  istud  respondendum,  quodea, 
quae  dicuntur  hic,  conveniunt  Filio  Dei  incar- 
nato.  Ascendere  enim  ei  convenit  ratione  hu- 
manitatis ;  descendere  dicitur  ratione  dignativae 
assumptionis  naturae  humanre,  sicut  dicitur  '  : 
«  Humihavit  semetipsum;  »  et  infra  "  :  «  Des- 
cendit  de  ccelo.  »  Esse  vero  in  coelo  dicitur  de 
eo  secundum  divinam  naturam.  Haec  ergo  non 
referuntur  ad  naturam  humanam ,  sed  ad  hy- 
postasim.  Undein  descensunonintelligitur  mo- 
tio  localis,  sed  veritasincarnationis;  in  ascensu 
intelligitur  unitas  personalis  naturae  assumptae 
cum  Verbo  "  :  ((  Oui  descendit,  ipse  est ,  qui 
ascendit.  »  In  hoc  quod  ait  :  Qui  est  iii  ccelo, 
intelligitur  immutabilismajestas  suae  divinitatis. 
Propter  quod  dicitur '-  :  «  Pater  noster ,  qui  es 
in  coelis.  » 

14.  Et  quoniam  ipse  descendit,  et  mortuus, 
ut  amorte  Ilberaret,  et  mortem  suscepit  in  cruce, 
quodin  figura  iactum  est  apud  antiquos,  ut  (g) 
illud  quod  memorathic  dicens  :  Etsicut  Moyses 
exaltavit,  etc,  quasi  eodem  modo  continuat 
Chrysostomus  "  :  «  Quia ,  inquit ,  praemisit 
maximum  beneficium,  quod  flt  per  baptismum, 
scilicet  remissionem  peccatorum,  hic  subjungit 
aliud  non  minus ,  quod  flt  per  crucem.  Haec 
enim  duo  ineffabilem  ostendunt  amorem.  » 
Ideo  insinuans  illud ,  ait :  Sicut  Moyses,  etc.  Sed 
quaeritur  quare  non  denuntiavit  ei  plane  de 
mysterio  crucis,  ut  in  amorem  induceret  am- 
pliorem  ?  Ei  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  '* 

(«)  Ctet.  eilil.  Ideo  subdit,  quae  sunt  coelestia.  — 
(b)  Leg.  Nullus  autein  co  asccndit.  —  (c)  Cat.  edit. 
replet.  —  (</)  Leg.  se  totum.  —  le)  Casl.  edit.  (lui.  — 
—  (/']  Ccet.  edit.  in.  —  (g)  Item  et. 


300 


EYANGELU  SANCTI  JOANNIS 


insinuans  tres  causas,  quarum  prima  est,ut 
discant  scilicet  audientes  cognata  esse  vetera 
novis,  id  est  Velus  Testamentum  Novo  :  «  Et  ut 
discas,  quoniam  non  invitus  ad  passionem  ve- 
niebat,  et  quoniam  neque  a  cruce  est  aliquod 
nocumentum,  imo  multis  salus.  »  HiEC  ille. 
Item  quneritur  qualiter  per  hoc  probat,  quod  a 
cruce  fuit  salvatio.  Et  ad  hoc  respondet  idem  ', 
quod  «  si  ad  imaginem  aeneam  serpentis  ins- 
picientes  Judaei  eirugiebant  mortem,  multo  ma- 
gis  qui  in  crucifixum  credunt,  majori  lascivient 
beneQcio.  »  Et  sequitur  :  «  Uhc  effugerunt  mor- 
tem  temporaneam,  hic  aeternam  qui  credunt  : 
serpens  mordeljat  illic,  et  serpens  sanabat; 
ita, »  ait,  «  hic  mors  perdidit,  et  mors  salvavit.  » 
Et  ibi  bene  de  hoc ,  et  multum.  Et  in  hoc  patet 
ratio  similitudinis.  Item  quceritur,  quare  ait  ; 
Oportet  exaltari  filium  hominis,  et  non  ait  plane  : 
Pendere  oportet.  Et  ad  istud  respondet  Chry- 
sostomus  *,  quod  «  illud,  qi^od  honestius  esse 
videbatur,  posuit  etpropterauditorem,  etprop- 
ter  typum,  id  est  quod  erat  similius  figurce.  » 
Haec  ille.  Cui  concordat  Glossa,  dicens  :  «  Quod 
erat  peritus  in  lege,  quamdam  partem  legis 
adducit,  quam  ostendit  esse  figuram.  »  Et  de 
ista  figura,  etde  hissimiliter  Augustinus^  bene  : 
«  Quia,  inquit,  per  serpentem  mors,  per  ser- 
pentis  effigiem  figurata  («)  est.  Morsus  serpentis 
lethaUs,  mors  Domini  (h)  vitalis.  Plenitudo  vitae 
deglutivit  mortem.  Figura  praestabat  vitam 
temporalcm,  res  figurala  ajternam.»  Et  ibi  bene 
de  hoc.  Idem  Augustinus  '■ :  «  Mors  a  serpente, 
virga  in  serpentem  scilicet  versa,  Christus  in 
morte.  Fugit  Moyses  :  fugeruntdiscipuli,  Christo 
moriente.  »  Hajc  ille.  Et  hoc  est  quod  ait  hic  : 
Sicut  Moyses,  etc.,  ita  exaltari  oportet,  etc,  op- 
portunitate  (c)  justitife  :  ad  satisfaciendum  pro 
genere  humano,  oportebat  pati  Christum. 

15.  Vt  omnis ,  qui  credit  «fteMm,ipsum  dili- 
gendo,  etc.  Utenim  ait  Augustinus  ^  :«  Qui  cre- 
dit  in  Deum  it, »  id  est,  vadit  «  in  Deum.  »  Non 
pereat,  damnatione,  infra  *  :  «  Nemo  ex  his  pe- 
riit. »  Sed  habeat  vitam  ceternam,  in  eeterna  retri- 
butione,  infra  '^  :  «  Vitam  eeternam  do  eis.  »  Et 
de  hoc  in  Collatione '. 

16.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  de  gratuita 
Diieciio  Dei  dilectione,  ibi  :  Sic  enim  Deus  dilexit  rriun- 

'  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  ^  Ibid.  —  '  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  il.  —  *  Id.,  Enarr.  in  Psal.  LXXlil,  n.  5.  — 
5  Id.,  tract,  XXVI,  u.  10.  —  "  luf.,  xvu,  12.  —  '  Inf., 
X,  28.  —  '  Vid.  inf.,  Collat.  xvii.  —  =  Chrviost.,  ubi 
sup.  —  '»  Rom.,  V,  7.  —  11  Ibid.,  8.  —  '^ 'Chrysost., 
ubi  sup.  —  "  Ibid.  —  "  Sup.,  I,  10.  —  '5  1  Joan.,  l/. 


durn,  etc.  Et  continuat  Chrysostomus  *  sic  :  gr«tniu 
«  Ita  dictum  est :  Oportet  exaltari  filium  hominis.  ^"'^ 
Nec  hoc  mireris  :  hoc  videtur  Patri,  qui  sic  di- 
lexit  mundum,  ut  pro  servis  daret  filium,  et 
etiam  pro  servis  indevotis,  ut  dicitur  '»  :  «Vix 
enim  (d)  pro  justo  quis  moritur  (e),  »  etc.  Et 
sequilur  "  :«  CommendatDeus  charitatem  suam 
in  nobis,  quoniam  cum  peccatores  essemus,  » 
etc.  '^  «  Et  in  hoc  indicat  amoris  intensionem  : 
Fiiium,  non  servum  vel  angelum,  »  misit  in 
mundum,  id  est,  in  humanam  naturam,  ait 
Glossa.  Vl  omnis  qui  credit ,  etc.  a  Et  in  hoc,  ait 
Chrysostomus  '^,  lucrum  a  passione  manifeste 
ponit,  ipsam  passionem  non  nude,  sed  obum- 
brate  :  crucem  enim  fontem  vitae  ait.  »  Sed  obji- 
citur,  cum  dicatur  supra  '*  :  «  In  mundo  erat,  » 
qualiter  dicitur  hic  :  Misit  in  mundum  ?  Respon- 
dendiim,  ut  ibi,  quod  in  mundo  erat  scilicet 
divinitate ;  sed  in  mundum  dicitur  mitti  huma- 
uitatis  assumptione  "  ;  «  Misit  tilium  suum  pro- 
pitiationem  pro  peccatis  nostris.  » 

\~i.  Et  quia  dixerat,  quod  ideo  misit  filium, 
ut  omnis  qui  credit,  non  pereat;  manifestat  am- 
plius  :  Non  misit  hic,  etc,  ut  judicet  mun- 
dum,  scilicet  in  primo  adventu ;  sed  ut  salvetur 
mundus  pe»-  ipsum ,  qui  est  Salvator  et  Redemp- 
tor  '*  :  «  Salvum  faciet  populum  suum  »  Ubi 
ait  Chrysostomus  "  :  «  Duo  sunt  adventus  Duoad- 
Christi  :  unus,  qui  factus  est  non  ut  scruta-  chruii' 
retur  quae  acta  sunt  a  nobis ,  sed  ut  di- 
mitteret ;  secundus,  non  ut  dimittat,  sed  ut 
scrutetur,  quomodo  [f)  ponet  oves  a  dextris.  In 
primo,  quia  clemens,  non  fecit  scrutationem, 
sed  remissionem  :  quia  si  fecisset,  universi 
rapti  essent,  id  est,  damnati :  «  Omnes  enim  '" 
peccaverunt,  et  egent  gloria  Dei.  » 

18.  Et  quia  dixit :  Ut  sahetur  mundus,  mani- 
festat  amplius ,  quis  salvatur,  et  quis  non  :  Qui 
credit  in  eum,  fide  opcrante  pcr  dilectionem, 
non  judicabitur,  judicio  damnationis,  de  quo 
infra  '^  :«  Alii  in  resurrectionem  judicii.  »  Unde 
continuat  Chrysostomus  sic  *" :  Quiadixerat :  Non 
venit  ut  judicet,  ne  aestimet  quis  impuue  peccare, 
ait :  Qui  auteyn  non  credit ,  dicto  modo,  judica- 
tus  est  :  «  ne  dicam  :  Judicabitur,  ait  Glossa.  Et 
hoc  ideo,  «  quia  non  credit  in  nomine  unige- 

10.  —  '*  Matth.,  I,  21.  —  '■  Cbrysost.,  in  Joan., 
hom.  XXVII,  al.  xxviii,  n.  1.  —  '*  Rom.,  iii,  23.— 
'»  Inf.,  V,  29.  —  '•  Chrysost.,  ubi  sup. 

(a)  Ccet.  edit.  figuratus.  —  (4)  Cctt.  edit.  oniitt.  Do- 
mini. —  (c)  Ccet.  edit.  opportunitati. —  (d)  Coet.edit.  Jeesl 
Vix  euim. —  (e)  Ct^t.  edit.  morietur. —  (/)  Leg.  quaodo. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  III. 


301 


niti,  1)  in  quo  solo  est  salus  '.  Quseritur  de  hoc, 
quod  ait  :  Non  misit  Filium  ut  judicet  mun- 
dum,  etc.  Sed  contra  infra  ^  :  «  Omne  judioium 
dedit  filio.  »  Et  ad  lioc  patet  responsio  per 
Chrysostomum  supra,  quod  hic  loquitur  de 
primo  adventu ,  in  quo  venit  Filius  Dei  ad  re- 
mittendum;  non  de  secundo  adventu,  in  quo 
veniet  ad  judioandum.  Item  opponit  Chrysosto- 
mus  ^  de  hoc  quod  ait  :  Qui  non  crcdit ,  jam  ju- 
dicatus  est.  Si,  inquit,  non  propterea  venit,  ut 
judicet  mundum,  cpialiler  ait  :  Qui  non  credit , 
judicatus  est?  Jam  nondum  adest  judicii  tem- 
pus  :  ergo  non  est  judicatus.  Et  ad  hoo  respon- 
det  dupliciter  :  primo  modo  sic  :  «  quod  ideo 
hoo  dicitur,  quia  ipsum  descredere  impoeniten- 
ter,supplicium  est,  quia  extra  lumen  est,  et  hoc 
est  supplicium.  Vel  ideo  hoc  dicitur,  quia  futu- 
rum  judicium  personat,  id  est  praedicit.  »  Et 
ponit  exemplum  ' :  «  Qui  non  (o)  credit,  rei 
natura  est  condemnatus ,  lioet  nondum  senten- 
tia  judioantis.  Sic  et  Adam,  qua  die  comedit  de 
ligno,  mortuus  est.  »  Haec  ille,  et  ibi  bene  de 
hoc.  Et  ex  his  patet  quod  aliquis  dicilur  judica- 
tus  dupliciter :  vel  interiori  supplicio  et  deme- 
rito,  et  sic  loquiturhic,  vel  dicitur  judicatus 
supplicio  gehennali  etpublico,  quo  judicabun- 
tur  mali  in  morte  et  in  publico  judicio.  ^  «  Ju- 
dicium  tribuit  pauperibus.  »  Ibi  Gregorius  ^ 
bene  de  quatuor  ordinibus  in  judicio,  ubi  ex- 
ponit  istud  :  «  Alii,  inquit,  judicantur  et  pe- 
reunt ' :  Esurivi,  etc.  Alii  judicantur  in  extremo 
judicio,  et  pereunt :  in  Psalmo  * :  Non  resurgent 
impii  iii  judicio.  El  hic  :  Qui  non  credit,  judicatus 
est,  quia  non  eorum  causa  discutitur,  qui  ad 
conspectum  judicis  condemnationis  (6)  sufe  in- 
fidehtatis  accedunt.  »  Et  ibi  bene  de  hoc. '  «  Ahi 
judicantur  et  regnant  '"  :  Esurivi,  et  dedistis  mihi 
mamlucare;  et  sequitur  :  Venite,  benedicti,  etc. 
Alii  vero  non  judicantur,  et  regnant  "  :  Vos 
qui  reliquistis  omnia,  etc;  et  sequitur :  Sedebitis 
judicantes,  etc.  Et  de  his  ibi  bene  Gregorius. 

19.  Et  sequitur  aha  pars,  in  qua  de  homi- 
num  ingratitudine  Fiho  Dei ,  qui  venit  ad  sal- 
vandum,  ibi  :  ffoc  autem,  est  judicium,  id  est, 
causa  damnationis,  ait  Glossa,  quia  lux,  sci- 
licet  Filius,  qui  est  vera  lux,  supra  '■'  venit 

1  AcL,  IV,  12.  —  '  Inf.,  V,  22.  —  '  Chrysost.,  ubi 
8up.  —  *  Ibid.,  II.  1.  —  ^  Joh ,  XXXVI,  G.  —  »  Greg., 
Moral.,  lib.  XXVI,  c.  xx,  al.  xxvii,  n.  30.—  '  Mutlli., 
XXV,  49.  —  »  Psal.  I,  3.  —  ■'  Greg.,  ibid.  —  "  MnU.lt., 
XXV,  35,  34.  —  "  Matth.,  xix,  28.  —  '2  Sup.  i,  9.  — 
"■»  Ibid.,  10.  —  1*  Sup.,  II,  10.  —  '!  Rom.,  xill,  12.  — 


in  mundum ,  Verbum  in  carnem,  ait  Glossa. 
Supra  "  :  «  In  propria  venit.  »  Et  dilexerunt 
homines,  ut  de  humo  viventes,  de  quibus  su- 
pra  '*,  (c)  proximo  :  «  Omnis  homo  primo  bo- 
num  vinum  ponit.  »  Dilexerunt ,  inqaam,  ma- 
gis  tenebras,  id  est,  peocata,  ait  Glossa,  quam 
lucem,  arguentem  peocatum.  Et  de  his  tenebris 
Apostolus  ait  "^  :  «  Abjiciamus  opera  tenebra- 
rum.  »  Unde  Chrysostomus,  ubi  supra"= :  «  Hoc 
est  judicium,  etc,  quasi  dioat :  propterea  tor- 
quentur,  quoniam  tenebras  dimittere,  et  luci 
occurrere  noluerunt.  »  Infra  "  :  «  Si  non  venis- 
sem  et  locutus  non  fuissem ,  peccatum  non  ha- 
berent.  »  Et  quoniam  dictum  videbatur  incre- 
dibile  multis  :  nullus  enim  debet  prcehonorare 
tenebras  luci;  subdit  causam,  sicut  continuat 
Chrysostomus  '" :  Erant  enim  mala  eorum  opera. 

20.  Et  omnis  qui  male  agit ,  peccando,  odit  lu- 
cem  peccata  arguentem,  et  non  venit  ad  eam ,  id 
est,  non  conjungilur  ei,  ait  Glossa:  Ut  non  ar- 
guantur,  eto.  "  «  Omnia,  quiE  arguuntur,  a  lumine 
manifestantur.  »  Job  ^" :  «  Si  subito  apparuerit 
aurora,arbitrantur  umbrammortis.  »  Et  eodem : 
« Ipsi  sunt  rebelles  lumini.  »  Ut  enim  ait  Chry- 
sostomus,  ubi  supra  :  «  Qui  tenebris  inhreret , 
perversae  mentis  et  litigiosae  argumentum  de- 
fert  adversus  semetipsum,  »  eto.  Et  quasi  idem 
in  Glossa,  quoe  ait,  quod  «  contra  consoientiam 
suam  ddexerunt ,  cum  clauserunt  oculos  luci , 
et  ideo  oerte  damnantur.  »  E  contrario  de  agen- 
tibus  bona  opera;  ideo  subdit  (v.  21)  :  Qui  fa- 
cit  veritatem,  id  est,  bona  opcra,  venit  ad  lu- 
cem,  id  est,  Christum,  iit  manifestenlur,  etc. "'  : 
«  Omne ,  quod  manifestatur,  lumen  est,  »  quia 
in  Deo  formante  et  dirigente  :  bona  enim  opera 
sunt  aDeo,  sicut  ab  efBoienie,  et  sunt  in  Deo 
sicut  in  formante  et  conservante,  et  sunt  ad 
Deum  finientem  :  «  Ex  ipso  »  enim  --,  «  et  per 
ipsum,  et  in  ipso  sunt  omnia.  »  Quaeritur  de 
hoc,  quod  ait :  Quimale  agit ,  odit  lucem,  cum 
dicatur  ^'  :  «  Dulce  lumen  et  delectabile  oculis 
videre  lucein.  »  Nullus  ergo  odit  lucem.  Item 
lux  spiritualis  est  speciosior  luce  corporali,  et 
sic  delectabilior  :  «  est  enim  -*  sole  speciosior.  » 
Et  ibidem  dicitur  "=  :  «  Super  salutem  et  spe- 
ciem  dilexi  illam.  »  Ergo,  ut  prius,  non  potest 

'8  Chrysost.,  ubi  sup.,  u.  2.  —  "  Inf.,  xv,  24.  — 
'«  Clirysost.,  ubi  sup.  -  '9  fijjhes.,  v,  13.  —  20  Jofj, 
XXIV,  17,  13.  —  «1  K/j/ies.,  V,  13.  —  22  Hom.,  xi,  36. 
-  "  Eccle.,  XI,  7.  —  2t  Sap.,  vil,  29.  -  2»  Ibid.,  10. 

(n)  Ctet.  edit.  deest  nou.  —  (i)  Leg.  jaiu  cum  dam- 
nalione.  —  (c)  Suppt.  capite. 


302 


EVANGELIF  SANCTI  JOANNIS 


odiri.  Ad  istud  respondcndum  est,  distinguendo 
a  parte  oculorum,  et  a  parte  lucis  :  quod  sunt 
oculi  sani,   sive   corpoi-ales,  sive  spirituales, 
quibus  est  lux  araabilis;  et  sunl  oculi  tegri, 
quibus  est  odibilis.  Unde  Augustinus  '  :  «  Ocu- 
lis  asgris  odiosa  est  lux,  quae  puris  est  amabi- 
lis.  »  Itemest  dislinguendum  a  parte  lucis,  vel 
quantum  ad  istum  eOectum  qui  est  lucere,  vel 
quantum  ad  illam  qui  est  rcdarguere  :  primo 
modo  est  delectabilis  ,  quantum  est  de  se;  quan- 
tum  vero  ad  secundum,  est  odibilis.  Unde  Au- 
gustinus  queerit  ^,  cur  veritas  parit  odium,  et 
respondet  ita  :  «  Propter  eam  rem  oderunt  vc- 
ritatem,  quam  pro  veritate  amant  (a)  :  amant 
enim  lucentem,  oderunt  redarguentem.  »  Et 
ibi  bene  de  hoc.  Item  quajritur  :  Qui  male  agit , 
nonvenit  ad  lucem.  Qualiter  hoc?  quaerit  Chry- 
sostomus ' :«  Nonne  publicani  et  peccatores  ve- 
nerunt  ad  Deum,  »  et  multi  alii  qui  poenitue- 
runt,  ut  mulierpeccatrix?  Falsum  ergo,  ait,  ut 
videtur,  quod  qin  male  agit,  non  venit  ad  lu- 
cem.  »  Et  ad  hoc  respondct,  quod  non  ait  :  Qui 
male  egit  7ion  venit ,  scilicct  in  praeterito ,  sed  : 
Qui  male  agit,  hoc  est,  qui  semper  vult  volutari 
peccati  gurgite  :  talis  enim  non  vult  se  subji- 
cere  legibus  Dei.  »   Et  ibi  bene  de  hoc.  Item 
quseritur  de  hoc  quod  ait  :  Qui  facit  veritatem, 
venit  ad  lucem.  Cum  prius  sit  venire  ad  lucem, 
et  ab  ea  illuminari,  et  gratificari ,  videtur  quod 
non  sit  possibile  facere  bona  opera  antequam 
quis  veniat  ad  lucem.  Item  secundum  hoc  prius 
est  facere  bona  opera,  quam  venire  ad  verita- 
tem.   Item  secundum  hoc  possibile  est  facere 
bona  opera  sine  gratia  gratum  faciente,  quce 
datur,cum  homo  venitadlucem.  Adcontrarium 
in  Psalmo  * :  «  Vanum  est  vobis  ante  lucem  sur- 
gere.  »    Et  sic  patet  quod  nuUus  facit  bona 
opera ,  antequam  veniat  ad  lucem.  Et  ad  istud 
respondendum  secundum  Augustinum  ^ ,  ubi 
ait :  «  Qui  coufitetur  peccata  sua ,  et  accusat  : 
sed  si  tu  accusas,  Deo  conjungeris.  »  Et  sequi- 
tur  :  «  Qui  autem  facit  veritatem,  accusat  in  se 
mala  sua,  et  sic  venit  ad  lucem,  cui  gratias  agit. 
«  Evigilate  dum  dies  est  :  Christus  vero  dies 
est.  »  Haec  ille.  Facere  veritatem  ergo  vocat  hic, 
peccata  agnoscere,  Christo  luceute;  vel  irc  ad 
lucem  vocat  gratias  Deo  agere ,  vel  «  in  dilec- 

•  jiug.,  Conf..  lib.  VII,  c.  xvi,  n.  2i.  —  '  Ibiil.,  lib. 
X,  c.  XXIII,  n.  34.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Psul. 
cxxvi,  2.  —  '  Aug.,  in  Joan.,  tract.  .\il,  n.  13.  — 
6  Ibid.,  n.  14.—  '  Cbrysosl.,  in  Joan.,  hom.  xxvi,  al. 
xxvii,  n.  2.  —  '  Co/oss.,  u,  14,  15.  —  »  luf.,  xii,  32. 
—  10  Damasc,   Orthod.  Fid.,  lib.   IV,   c.    xii,   post 


tione  Dei  et  misericordia  ambulare ,  »  sive  in 
bonis  operibus,  ut  ait  Augustinus  ibidem.  Non 
est  ergo  intentio  litterfe,  quod  fiant  (t)  bona 
sine  gratia  vel  luce  Cdei  lucenle,  sed  ut  expo- 
situm  est  per  Augustinum.  Et  per  hoc  ad  ob- 
jecta.  Et  nota  (c)  de  illo  verbo  :  Sicut  exaltavit 
Moyses  serpentem  in  deserto ,  ita  exaUari  oportet 
Filium  hominis,  quod  posset  esse  thcma  in  festo 
Exaltationis  Crucis,  et  insinuantur  ibi  quatuor, 
quorum  primum  cst  humanitatis  Filii  Dei  veri- 
tas,  ibi  :  Filium  hominis;  sccundum  est  generis 
mortis  specifica  qualitas  et  debita  congruitas, 
ibi :  Oportet  exaltari ,  scilicet  in  cruce,  ad  osten- 
dendam  victoriam  de  principibus  hujus  aeris. 
Unde  Chr\-sostomus  hic  '  :«  Athleta  nobilis,  cum 
in  sublime  rebellem  levat,  etprosternit,  clario- 
rem  ostendit  victoriam  :  ita  et  Christus  opposi- 
tas  virtutes  submisit  apponsus  in  Cruce.  »  Hicc 
ille.  '  «  Palam  triumphans  in  semetipso.  »  Et 
ibidem:  «  Affigens  cruci,  »  etc.  Terlio  signi- 
ficatur  congrua  hujus  figurabilitas,  ibi  :  Sicut 
exaltavit  Moyses  serpentem  :  de  cujus  figurae  con- 
gruitate  dictumestin  litturaeexpositione.  Quarlo 
figuratur  ipsius  passioois  in  cruce  virtuositas, 
et  credentium  utilitas  :  Ut  omnis  qui  credit ,  etc. 
Infra^:  «  Cum  exaltatus  fuero,  omnia  traham 
ad  me  ipsum, »  Damascenus.'"»  Quia  per  lignum 
mors,  oportebat  per  hgnum  dari  vitam,  sciUcet 
per  Chi'istum  in  cruce  credentibus. »  Et  ibi  bene 
de  hoc  Damascenus.  lUud  vero  verbum  :  Lux 
venit  in  mundum,  et  dilexerunt  homines  magis  te- 
nebras ,  posset  esse  thema  in  Adventu  :  in 
quo  tria  figurantur,  quorum  primum,  Filii 
Dei  communicativa  bonitas  ;  Lux,  quae  sum- 
me  et  undi(jue  et  sine  defectione  se  commu- 
nicat,  supra  "  :  Erat  lux  vera.  Secundum  esl  di- 
gnativa  ejusdem  in  assumendo  humanitatem 
humilitas,  ibi :  Venit  in  mundum,  quod  fuit  hu- 
manitatem  assumere.  Unde  Glossa  :  «  Verbum 
venit  in  carnem.  »  '-  «  Vcnit  desideratus  cunctis 
gentibus.  »  Tertio  figuratur  hominum  perversi- 
tas,  ibi  :  Dilexerunt  homines  magis  tenebras,  id 
est,  opera  peccatorum.  Unde  ait  Apostolus  "  : 
«  Opera  tenebrarum.  »  etc.  Et  ideo  dilexerunt, 
quia  erant  tenebra;.  Supra  '* : «  Lux  in  tenebris 
lucet.  »  Et  ibi  bene  de  hoc. 
22.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  de  manifesta- 

med.—  "  Sup.,i,  9.  —  ^^Agy.,  ii,  8.—  "  Rom.,  xiii, 
12.  -  "-  Sup.,  I,  5. 

(a)  C<st.  cdit.  quasi  pro  veritate,  nec  aild.  amaut. 
—  {h)  C<et.  edit.  sicut.  —  (c)  item  notul.  —  {d)  liem 
recedeus. 


liurna- 

tiilutia 

Filii  Dei 
Terltas. 


PaBsio- 
ni3  vir- 
tuositas. 


nonitas 
commu- 
nicativa 
FiliiOei. 


Homi- 
numper- 


Mani- 


EXPOSmO  IN  CAP.  III. 


303 


fcstaiio  tione  Filii  Dei  sacramento  regenerationis,  et  tes- 
FihiDei.  tjjjjQjjJQ  etiam  Joannis.  Post  hcer,  venit  in  hidmam, 
etc.  Et  hfec  in  duas  :  primo  sui  adventus  prasmis- 
sio,  et  loci  specificalio,  iu  qiio  erat  Joannes;  se- 
cundo  queestionis  de  preecellentia  Filii  Dei  sub- 
junctio,  ibi  :  Facta  est  quaistio,  etc.  In  prima 
narranlur  duo,  qiite  dicta  sunt.  Ait  ergo  :  Post 
hoec,  scilicet  post  Pascha,  venit  in  Judwam.  Sed 
qureritur  de  ratione  suaj  mutationis,  es  quo  su- 
pra  dictum  est' '  :  «  Ascendit  Hierosolymam, 
quia  prope  erat  Pascha.  »  Videtur  quod  de- 
buisset  amplius  quiescere,  cum  dicatur  repro- 
bando  ^ ;  «  Non  quicvit,  et  Domino  non  placuit. 
Et  ad  islud  respondet  Cbrysostomus  ',  quod  in 
solemuitatibus  quidem  in  civitatem  ascendebat, 
et  dogmata  proponebat,  et  miracula  faciebat; 
post  vero  solemnitates  multoties  ad  Jordanem 
veniebat,  quia  illuc  multi  concurrebant :  non  se 
ostentans,  neque  honorem  diligens,  sed  utili- 
tafem  pluribus  (a)  studens.  »  Haec  ille.  Infra  *  : 
«  Palam  locutus  sum  mundo.  »   Et  non  solus 
venif,  sed  et  discipuli  ejus  in  Judceam,  etc.  Nec 
tantum  venit,  sed  illic  demorabatur,  ad  aliorum 
utilitafem  :  nec  frustra  venit,  sed  baptizabaf, 
scilicet   per   diseipulos,   ait   Glossa.   Infra   ^   : 
«  Quamvis  Jesus  non  baptizaret,  sed  discipuli 
ejus.  »  Sed  quseritur,  quare  baptizabant,  ex  quo 
non  erant  adhuc  missi  ad  hoc?  Et  ad  hoc  res- 
pondet  Chrysostomus  ",  quod  sic  faciebant,  vo- 
lentes  addiicere  multos  salutari  doclrinae,  sci- 
licet  Christi.  Et  patet  hic  mysterium  :  Jesus  au- 
tem  venit  in  Judceam,  id  est,  in  animam  confi- 
tentem,  sive  confessione  veritatis  fidei,  sive  con- 
fessione  magnitudinis  divinfe  gloriae,  sive  con- 
fessione  culpaj  '  :  «  Si  quis  confitebitur  me  co- 
ram  hominibus,  »  etc.  Iq  Psalmo  ^  :  «  Facta  est 
Judaea  '  sanctificatio  ejus.  »  In  tali  moratur  ipse 
Fihus  Dei  et  discipuli  ejus,  scilicet  dona  gratia- 
rum  et  virtutes,  quia  talis  anima  servat  sermo- 
nem  suum.  Infra  '°  ;  «  Si  quis  diligit  me,  ser- 
monem,  »  etc.  Et  sequitur  :  «  Ad  eum  venie- 
mus,  »  etc.  Et  baptizat  veniens,  id  est,  amplius 
purificat.  Discipulis  promisit  "  :  «  Vos  bapliza- 
bimini,  »  etc. 

23.  Etsequiturlocispecificalio,  inquo  Joannes 
baptizabat,  ibi  :  Erat  autem  Joannes  baptizans  in 
Mnnon,  qui  erat  lacus  (6)  juxta  Salim,  qui  simi- 

'  Siip.,  II,  13.  —  2  Jerem.,  xiv,  10.  —  '  Cbrysost., 
ubi  sup.,  hiiiu.  xxviii,  al.  xxix,  u.  1.  —  '  luf.,  xviii, 
20.  —  5  luf.^  iv^  2.  —  «  Chrysost.,  ubi  sup.  prox.  — 
'  MuM.,  x,  2;;.  —  «  Psa/.  Clli,  2.  —  ■"  Hoc;  noiuen, 
JiiJaa.  apud  Hebraos  sonat  confcssionem.  —  i»  lul., 
XIV,  23.  —  "  Act.,  1,  S.  —  1=  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xiil. 


liler  erat  lacus  (6)  secundum  Augustinum  '=. 
Secundum  Glossam  vero  :  «  Juxta  Salim,  quee 
est  civitas  vel  oppidum ;  ut  dicitur  in  Historiis.  i> 
Secundum  vero  Hieronymum  :  «  Salim,  ubi  re- 
gnavit  Melchisedech.  »  Salim  vero,  de  quo  hic, 
interpretatur  pugil.  Secundum  vero  Hierony- 
mum  '5  plures  fuerunt  Salim,  ut  patet  ibidem; 
et  subdit  rationem,  quare  illic  erat  Joannes  : 
Quia  aquas  mxdtm  erant,  etc.  Unde  et  Salim  inter- 
pretatur  ortus  aquarum. 

24.  Et  nondum  missus  fuerat,  etc.  Et  ex  hoc 
palet  ordo  historife,  et  quod  hic  narrat,  quas 
alii  evangelistas  praeterierant,  prout  dicitur  in 
Glossa  bene.  Sed  quasritur  :  Ex  quo  discipuli 
Christi  baptizabant,  videtur  quod  Joannes  de- 
buisset  cessare  :  tunc  enim  reverentiores  illos 
oslendisset.  Sic  opponit  Chrysostomus.  Item  de- 
buisset  dimisisse  primatum  Christo  et  disci- 
pulis  ejus.  Iterum  quare  suJjdit  :  Nondum  erat 
missus  in  carcerem;  quia  planum  est,  quod  post- 
quam  fuit  missus  in  carcerem,  non  baptizavit  ? 
Et  ad  istud  respondendum  secundum  Chrysosto- 
mum  ",  quia  semper  (ribuit  principatum  Christo, 
et  si  cessasset,  litigiosiores  effecisset  alios  ad- 
versus  Christum;  et  etiam  si  cessasset,  existi- 
maretur  ex  zelo  facere  :  non  enim  sibi  ipsi 
gloriam  accipiebat,  sed  Christo  mittebat  audi- 
tores.  Ad  aliud  respondet,  quod  Joannes  non 
cessavit,  continue  admonens  populum,  et  magna 
reverenda  ostendens  qufe  Jesu  sunt,  sciUcet 
quousque  fuit  missus  in  carcerem.  Quaeritur  an 
eodem  baptismo  baptizabant  discipuli  Christi,  Qnsestio 
et  Joannes.  Et  quod  eodem,  videtur  secundum  ''".  '"'?" 

tismo 

Chrysostomum,  ubi  supra,  qui  ait  quod  noii  joannis 
baptizabat  Christus,  quia  noudum   erat   dans  '^'  ^'^"' 

r  .  .  pulorum 

Spiritum  sanctum  m  superabundantia;  disci-  christi. 
puli  vero  agebant,  id  est,  baplizabant,  scihcet 
baptismo  suo,  scilicet  Christi :  ergo  eodem  bap- 
tismo  baptizabant.  Ad  contrarium  :  ait  enim 
Augustinus  '^,  quod  «Christus  baptizavit  non  eo 
baptismo,  quo  fuit  baptizatus  :  »  sed  hic  bap- 
tizare  dicitur  pcr  discipulos  :  ergo  non  baptismo 
Joannis.  Et  ad  illud  respondendum,  secundum 
Chrysostomum ,  ubi  supra  '°,  quod  «  nihil  am- 
plius  habebat  baplismus  discipulorum,  quam 
bapUsmus  Joannis,  et  causa  baptizandi  utri.sque 
eadem  erat,  Chrislo  adducere  scilicet,  qui  bap- 

n.  C.  —  '3  Hieron.,  ad  Evag.,  epist.  cxxvi,  post  med. 

—  "  Cbrysosl.,  m  Joan.,  hoiu.  xxix,  al.  xxviii,  n.  1. 

—  '5  Aug.,  in  Joan.,  tracl.  xiii,  u.  /i,  —  "  Cbrysost., 
ubi  sup. 

(a)  Suiipl.  cuuferre.  —  (i)  Ccel.  edtl.  locus. 


304 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


tizabantur.  »  Et  ad  illud  Augustini  posset  res- 
ponderi,  quod  loquilur  de  Laplipmo,  quo  bapti- 
zavit  per  discipulos,  postquam  Spiritus  fuit  da- 
tus  in  superabundantia,  et  postquam  discipuli 
luerunt  missi  ad  baptizandum.  Quii-ritChrysos- 
tomus  ',  quare  Cliristus  pracdicavit,  postquam 
Joannes  fuit  sublalus,  scilicet  morte  ?  Et  respon- 
det  quod  ideo,  ut  omnis  multitudinis  affectio 
ad  Cliristum  transirct.  Et  palet  hic  exemplum 
prffidicatoribus  continue  docendi  ct  magni- 
ficandi  Deum  usque  ad  mortem,  et  immorandi 
ubi  possunt  plus  proficere  populis  in  talibus. 
Quod  autcm  Joannes  baptizabat  juxta  locum 
ubi  erant  aquee,  tigura  cst,  quod  ibi  est  baptis- 
mus  in  Spiritu,  ubi  est  abundantia  aquarum 
gratiae;  de  quo  baptismo  supra  -  :  «  Hic  est  qui 
baptizat  in  Spiritu  sancto.  »  Et  de  quibus  aquis 
inlra  »  :  «  Qui  credit  in  me,  de  ventre  ejus 
lluent  aquffi  vivre.  » 

25.  Et  sequitur  pars,  m  qua  quEBstionis  (a) 
de  praBcminentia  subjunctio,  ibi  :  Facta  au- 
tem  est  quastio,  etc.  Et  illa  in  duas  partes  :  pri- 
mo,  ipsa  quaestio;  secundo,  Joannis  responsio, 
ibi  :  Respondit  Joa?mes,  etc.  Ait  ergo  :  Facta  est 
qumtio;  et  hoc  ideo,  ut  ait  Chrysostomus ',  quia 
zelotype  (6)  discipuli  Joannis  se  habebant  ad  dis- 
eipulos  Christi ;  ideo  facta  est  qumstio  ab  eis  cum 
Judceis,  qui  baptizabantur  a  discipulis  Christi, 
de  purificatione,  scilicet  baptisrai  (v.  20)  :  Et  ve- 
nerunt  ad  Joannem,  volentes  accusare  Christum, 
utaitGlossa.  Quia,  ut  ait  Augustinus  %  «  qui  ve- 
niebant  ad  Joannem,  mittebantur  ab  illo  ad 
Christum,  non  e  contrario;  ideo  turbati  disci- 
puli  Joannis  cwperunt  tractare  queestionem  cum 
Judaeis.  »  Et  dixerunt  Joanni  :  Rabbi,  etc,  vo- 
lentes  per  hoc  excitare  Joannem  ad  temula- 
tionem.  Et  ideo  loquuntur  contemptive,  di- 
centes  :  Qui  erat  iecum,  scihcet  a  te  baptizatus, 
cui  tu  testimonium,  etc,  supra  ^,  ecee  hic  bap- 
tizat,  scihcet  usurpans  oilicium  tuum,  et  quasi 
in  pra3judicium  tuum,  et  omnes  veniutit,  scilicet 
derehnquentes  te,  et  illum  prseferentes ;  quasi 
dicerent,  ut  ait  Chrysostomus '  :  «  Quem  tu  cla- 
rum  ostendisti,  taha  tibi  audet,  »  sciUcet  fa- 
cere,  etc.  Ex  quibus  condiscipuUs  Joannis  fuit 
quaestio  :  erant  enim  imperfectius  dispositi,  et 
nondum  puri  existentes  a  largitione,  id  est,  a 
magno  honore  ad  magistrum,  scilicet  Joannem. 

»  Chrysost.,  paulo  ante.  —  «  Sup.,  i,  33.  —  3  Inf., 
VII,  38.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.  —  ^  Aug.,  ubi  sup., 
n.  8.  —  '  Sup.,  I,  13  et  seq.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup., 
u.  2.  -  »  Ibid.  —  '  Ibid.  -  '•  Aug.,  ubi  sup.,  n.  9. 


Et  ideo  forte  erant  sic  aemuli,  ut  se  magnifi- 
carent,  quod  erant  discipuli  ejus.  Sed  qu.eritur, 
quare  dixerunt  :  Cui  testimoniurn  perhibuisti,  et 
non  dixerunt :  Quem  baptizasti.  Et  ad  hoc  res- 
pondet  Chrysostomus  ',■  quod  si  ita  dLxissent, 
coacti  essent  meminisse,  scilicet  vocis  desuper, 
quoe  ait  :  «  llic  est  filius  meus  dilectus.  » 

27.  Et  sequitur  responsio  Joannis,  ibi  :  Res- 
pondit  Joannes,  etc.  Et  illa  in  (c)  duas  :  primo 
osteusio,  quod  non  fuit  sui  baptismo  rege- 
nerare,  sed  quod  erat  tantum  praecursor;  se- 
cundo,  sul)junctio,  quod  regenerare  et  sancti- 
ficare  erat  Christi,  cujus  erat  prrecursor,  ibi  : 
Qui  habet  sponsam,  sponsus  est.  Et  hoc  est,  quod 
ait  :  Respondit  Joannes  :  Noyi  potest  homo,  elc. 
Sed  quaeritur,  quid  ad  propositum?  Videtur 
impertinenter  respondere.  Item  videtur,  quod 
debuisset  eos  increpasse  de  invidia  et  aemula- 
tione  erga  Christum.  Et  ad  istud  respondet  Chry- 
sostomus,  ubi  supra  ',  quod  neque  vehementer 
increpat,  timens  ne  eo  rursus  abusi  aliud  ali- 
quod  malum  operentur.  Ideo  ait  (v.  27)  :  Non 
potest  homo  accipere,  etc.  Et  in  hoc  ostendit,  se 
esse  purum  hominem.  Unde  Augustinus  '"  ; 
(v.  28)  «  Missus  sum  ego,  scilicet  ante  Christum 
praeco  sum,  ille  vero  judex  :  ideo  quasi  homo 
accepi  de  coelo.  »  "  «  Quid  habes,  quod  non 
accepisti?  »  Jacobus  '*  :«Omne  datum  optimum, 
et  omne  donum  perfectum  desursum  est.  » 
Supra  '2  :  «  De  plenitudine  ejus  accepimus  om- 
nes.  »  Et  de  hoc  in  Glossa  bene.  Et  per  hoc 
ostendil  Filii  Dei  praecellentiam,  et  sui  infirmi- 
tatem.  Et  per  hoc  etiam  convincit  eorum  fal- 
sam  opinionem,  ct  reprobat  eorum  invidiosam 
cemulationem ;  et  pcv  hoc  etiam  declarat  suam 
sapientiam  in  arguendo  ipsos.  L'nde  Chrysos- 
tomus,  ubi  supra:«Non  erat  ex  initiis  omnia  di- 
cere :  nam  erant  passione  invidiie  praeassumpti ; 
sed  vult  eos  stupefacere,  et  quoniam  Deo  re- 
belles  erant,  (d)  ideo  convincit  eos,  convertens 
contra  eos  quod  pro  se  proposuerunt, »  sicut 
idem  Chrysostomus  continuat,  dicens  :  Ipsi  vos 
mihi  testimonium,  »  etc.  Supra,  quando  ail  : 
«  Non  sum  ego  Christus,  »  sed  «  vos  cla- 
mantis, »  etc.  Et  ex  his  patet  humana  infirmitas,  iiumana 
et  divina  potestas  et  bouitas,  quia  non  potest  [°^'""' 
homo  accipere  quidquam,  nisi  fuerit  ei  datum.  Sed 
qualiter   hoc,  quia  dicitur  *  :   «  Apposui    tibi 


IV,  7.  —  15  Jac.,  I,  17.  —  "  Sup.,  I,  15. 
XV,  17. 


—  '1  I  Cor 

—  '»  EccH._ 
(rt)  C(et.  edit.  quaesliones.  —  (6)  Ilem  zelotypee.  — 

—  (c)  Item  deest  in.  —  (d)  Cat.  edit.  add.  el. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  111. 


305 


aquam  et  ignem;  ad  qaod  volueris,  porrige 
manum  tuam  ?  »  Potest  ergo  laomo  in  bonum 
de  se.  Et  ad  istud  respondendum  est,  sicut  res- 
pondet  Augustinus  '  bene  :  «  Initium,  inquit, 
nostras  salutis  Deo  miserante  habemus;  ut  ac- 
quiescamus  salutari  inspirationi,  nostrae  potes- 
tatis  est;  ut  adipiscamur  quod  acquiescendo  ad- 
monitioni  (a)  cupimus,  divini  est  muneris;  ut 
non  labamur  in  adepto  salutis  mvmere,  solli- 
citudinis  nostree  et  ccelestis  pariter  adjutorii ;  ut 
labamur,  potestatis  nostras  est  et  ignavife.  »  Haec 
ille.  IUud  ergo  Ecdesiastki  est  intelligendum 
ratione  libertatis  arbitrii;  istud  vero  hic  intelli- 
gendum  ratione  impotentiae  ejusdem  liberi  ar- 
bitrii  sine  divina  gratia,  infra  ^  :  «  Sine  me  ni- 
hil  potestis  facere.  » 

29.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  manifestat 
quod  Christi  erat  regenerare  sacramento  bap- 
tismi,  et  dona  desuper  dare,  ibi :  Qui  habet  spon- 
sam,  eto.  Et  illa  in  tres  :  primo,  humiliando  se, 
ostendit  praeoellentiam  Christi  in  potestate  bap- 
tizandi;  secundo  ostendit  idem  in  veritate  vel 
sapientia  docendi,  ibi :  Qui  de  sursum  venit,  etc; 
tertio  ostendit  idem  in  bonitate  largiendi  dona, 
ibi  :  Non  enim  ad  mensuram,  etc.  Vel  ahter,  et  in 
idem  redit,  quod  primo  ostendit  excellentiam 
Christi  in  plenitudine  potentiae;  secundo,  inple- 
nitudine  sapientiae;  tertio,  in  plenitudine  gra- 
liae. 

Ait  ergo  :  Qui  habet  sponsam,  etc.  Ita  dictum 
est  :  Non  potest  homo  accipere,  etc,  quasi  dicat, 
ait  Augustinus  '  :  «  Ego  ut  homo  accepi  de 
coelo,  ut  essem  aliquid.  Homo  sum  :  sed  amare 
hominem  pro  Christo  adulterium  est,  quia  ipse 
est  verus  sponsus.  Ideo  ait  :  Qui  habet  sponsam, 
Ecclesiam  scilicet,  sponsus  est,  scilioet  qualis  est 
Christus.  '  «  Despondi  vos  uni  viro.  »  Et  ^*  : 
«  Viri,  diligite  uxores,  sicut  Christus  Ecclesiam.  » 
Unde  hanc  foecundavit,  et  sanctificavit,  divini- 
nitate  gratiam  infundente,  passione  gratiam 
promerente,  lavacro  regenerationis  eam  defe- 
rente;  quae  tanguntur  in  praedicta  auctoritate. 
Unde  Auguslinus  '  :  «  Casti  estote,  sponsum 
amate.  Adulteri  enim  sunt  qui  volunt  amari 
pro  sponso.  »  Haec  ille,  quasi  dicat  :  Ego  talis 
autem  non  sum,  nec  volo  esse.  Sed  amicus  sponsi, 
qui  stat,  sciUcet  humilis,  et  audit  eum.  Unde  Au- 

'  Imo  Gennad.,  de  Eccles.  Dogm.,  c.  xxl.  —  •  Inf., 
XV,  5.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  u.  9,  10.  —  *  II  Cor.,  xi, 
2.  —  8  Ephes.,  V,  2).  —  «  Aug.,  ubi  sup.,  n.  10.  — 
'  lUd.,  n.  12.  —  »  II  Cor,,  xi,  2.  —  '  Aug.,  ubi  sup. 
prox.  —  ">  Isa.,  LXI,  10.  —  "  August.,  ubi  sup., 
tract.  XIV,  n.  3.  —  •=  Inf.,  xvi,  22.  —  "  Aug.,  ubl 

TOM   XI. 


gustinus  '  :  «  Amicus  sum  in  audiendo,  ille  in 
dicendo.  Ego  illuminandus  (6),  ille  lumen.  Ego 
in  aure,  ille  verljum.  »  Hcec  ille.  Et  talis  gaudet, 
sicut  verus  amicus  et  parauymphus  fidelis, 
ad  (c)  vocem  sponsi,  affectans  illius  honorem,  et 
volens  sponsam  desponsare.  Talis  erat  Paulus, 
qui  ait,  ubi  supra  '  :  «  Despondi  vos  uni  viro 
virginem.  »  Ut  ergo  ait  Augustinus  '  :  «  Omnis 
Ecclesia  virgo.  Est  enim  virginitas  carnis,  quae 
est  paucorum ;  et  est  virginitas  mentis,  quu3  est 
integra  fides,  solida  .spes,  sincera  charitas.  » 
Hebc  ille.  Et  in  hoc,  quod  ait  :  Gaudio  gaudet, 
notat  intentionem  gaudii.  Isaim  '"  :  «  Gaudens 
gaudebo.  »  Et  quia  talis  amicus  erat  Joannes, 
subdit  :  In  hoc,  id  est,  ad  vocem  sponsi,  non  de 
sua  sapienfia,  ait  Augustinus  ",  gaudium  imple- 
tum,  id  est,  perfectum.  Tunc  enim  gaudium  est 
impletum,  quando  gaudens  habet,  quod  desi- 
derat.  Infra  '- :  «  Petite  et  accipietis,  ut  gaudium 
vestrum  sit  plenum.  » 

30.  Et  subdit  cpiod  est  illud  gaudium,  sicut 
continuat  Augustinus  :  Illum  oportet  crescere,  id 
est,  exaltari;  we  autem  minui,  id  est,  humiliari. 
Unde  Augustinus  '^  :  «  Illum  oportet  dare,  me 
acoipere  :  illum  glorificari,  me  confiteri.  Con- 
fessio  hominis,  humilitas  ejus;  miseratio  Dei, 
altitudo  ejus.  »  Haec  Augustinus.  Unde  et  in  hoc 
prophetiea  denuntiatio  de  morte  utriusque.  Et 
dicit  hoc  Augustinus,  ubi  supra  "  :  Joannes  sci- 
licet  capite  minoratus,  Christus  in  cruce  exal- 
tatus  :  Christus  natus,  cum  coeperunt  dies  cres- 
cere;  natus  Joannes,  cum  incceperunt  minui  '^  » 
Hffic  ille.  QuEeritur,  qualiter  se  vocat  amicum 
sponsi,  quia  amicus  dicit  quasi  quamdam  fequi- 
parantiam  :  ergo  videtur  se  nimis  extollere. 
Item  supra  ait  '* :«  Non  sum  dignus  solvere  cor- 
rigiam  calceamenti.  »  Ergo  non  debuisset  hic 
se  vocasse  amicum.  Et  ad  istud  respondet  Chry- 
sostomus,  ubi  supra  ",  quod  «  hoc  ait  non  se 
ipsum  erigens,  nec  honoris  coaequalitatem  os- 
tendens,  sed  multitudinem  dilectionis  reprfesen- 
tare  volens  :  non  enim  ministri  gaudent  in  ta- 
libus,  sicut  amici  circa  sponsum  et  sponsam.  Et 
ideo  ait,  quod  amicus  stat  et  gaudet.  »  Haec  ille. 
Quffirit  autem  Augustinus  "  :  «  Quomodo  polest 
Deus  crescere,  cjui  est  perfectus?  Si  loquatur 

sup.,  n.  5.  —  '*  Ibid.  —  "  Scilicet  Cliristus  uatus  est 
paulo  post  solstilium  hyemale,  Joannes  vero  post 
solstitium  aestivale.  —  '•  Sup.,  i,  27.  —  "  Chrysost., 
ubi  sup.,  n.  2.  —  "  Aug.,  ubi  sup..  n.  4. 

(n)    Ccet.    edit.   ad    quiescendum   admonitione.   — 
(4)  Item  illuminando.  —  (c)  Vulg.  propter. 

20 


306 


EVANGELU  SANCTI  JOANNIS 


quoad  «etatem  carnis,  cosevi  eranf,  nisi  (juoad 
sex  menses,  qui  non  distinguunt  ajtatem.  »  Et 
respondet',  quod  «  vcnit  Oeus,  ut  minoraretur 
gloria  hominis,  et  augeretur  gloria  Dei ;  venit 
ille  ut  largiretur,  et  ut  peccata  diraittat  :  veait 
homo,  ut  confiteatur.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et 
quasi  idem  ait  Chrysoslotnus  -  :  «  Nostra,  in- 
quit  Joannes,  stcterunt  et  cessaverunt;  crcscunt 
autem  quoe  sunt  illius.  »  Hic  enim  est  lapis  par- 
vus  ',  qui  factus  est  mons.  Et  ibi  *  bene  de  hoc. 
Es  his  patet,  quanta  est  dignativa  bonitas  Dei, 
qua  digniitus  est  esse  sponsus  Ecclesioe  vel  sanc- 
tae  animiB;  et  quanla  est  sublimitas  Ecclesiae, 
vel  anima;,  quod  exaltatur  ut  sit  sponsa  Dei. 
Unde  de  isto  sponso  ^  :  «  Quasi  sponsum  de- 
Oaatuor  coratum  corona.  »  Iste  enim  sponsus  cst  no- 
in  spon-  bilis,  quia,  ut  ait  Papias,  in  sponso   eligendo 

so  eli-  , 

gendo.  quatuor  sunt,  scilicet  genus,  virtus,  sapientia, 
pulchritudo,  quse  omnia  summe  in  Filio  iJei,  ut 
patet  consideranti.  Et  ideo  oportet,  quod  sponsa 
ejus  proeparet  se  et  nobilitet,  quia,  ut  ait  idem 
Papias,  in  sponsa  eligenda  similiter  quatuor 
sunt  consideranda,  scihcet  genus,  pulcbritudo, 
divitise  et  mores.  Et  quoniam  ista  sunt  spiri- 
tualiter  et  virtualiter,  verificalur  illud  '^ :  «  Gau- 
debit  spousus  supcr  sponsam.  »  '  Soror  mea 
sponsa.  »  Supra  '  :  «  Nuptiaj  factoB  sunt.  »  Et 
ha3c  ibi.  De  his  in  CoIIationibus,  infra'. 

3i.  Et  sequitur  pars,  in  qua  de  prfeeniinentia 
Filii  Dei  in  docendo  et  prasdicando,  ibi  :  Qui 
desursum,  etc.  Et  continuat  Chrysostomus  sic"  : 
«  Merito  debet  crescerc,  qui  desursum ,  id  esl, 
exPatre.  »  Super  omnes  est,  Angelos  ethomines, 
ait  Glossa.  Qui  vero  de  term,  de  terra  est ,  id  est, 
terrenus.  "  «Primushomodeterra^terrenus;  se- 
oundus  de  ccelo ,  ccelestis.  »  Infra  ^' :  «  Vos  de 
deorsum  estis,  ego  de  supernis  sum.  »  Et  de 
terra  loquitur ,  scillcei  terrena,  humana,  qualis 
est  ipse  loquens  :  Qui  enim  dc  calo  est,  super 
omnes  est,  ut  prius  est  expositum.  Et  ideo  forle 
repetit  ad  majorem  expressionem.  Sed  oppo- 
nit  Augustinus  '^  :  «  Hoc  totum  quod  ait  hic, 
Joannes  erat.  »  Undc  Glossa  :  De  terra  est,  scilicet 
Joannes.  «  Sed  illa  divina  locutus  est :  ergo  non 
qui  de  (a)  terra  est,  de  terra  loquitur  semper.  » 
Et  ad  hoc  respondct  '*,  quod  «  si  divina  loqui- 
tur,  illuminatus  est  a  Deo ;  et  si  non  esset,  terra 

'  Aug.,  ubi  sup.,  u.  5.  —  -  Cbrysost.,  uIji  .=up., 
n.'3.  —  5  Dun.,  II,  3i-33.  —  VScilicel  ajmd  Clu'ysost, 

—  »  Isd.,  LXI,  10.  —  »  Isa.,  LXlij  5.  —  '  Cant.  iv,  9. 

—  •  Joan.,  II,  !•  —  "  VicJ.  Coltut.  xviii,  -r^ 
'"  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  xxix,  al.  xxx,  n.  1.  — 
»'  1  Cor.j  XY,  47.  —  '2  lnf.,  vii(,li23,'-^i»»Aug.,  nbi 

:   ,■  --    .iiiiiU.UUiillli;    .         . 


terram  loqueretur.  »  Joannes  enim  erat  luniea 
illuminalum,  non  illuminans.  In  Psatmo  '* :  uDeus 
meus,  illumina  tenebras  meas.  »  Venit  enim 
gratia,  et  expellit.  tenebras.  "■  «.Non  ego,  sed 
gratia  Dei  mecunp.  >i  Sed  quaerilur,  cum  habe- 
ret  animum  et  corpus,  quod  corpus  solum  est 
de  terra,  quare  ait,  loquens  de  se  :  Qui  de 
terra,  etc?  Et  ad  hoc  respondet  Chr^-sostomus  "  : 
«  Quidnata  aliud  vult  dicere,  quam  quod  ego 
parvus  suaij  et  in  terra  natus,  et  perima  et  hu- 
milia  loquor,  comparata  his,  quae  loquitur^illP;,, 
qui  desuper  est  ?  » 

,32.  Et  ille,  qui  sic  venit  de  coelo ,  quod  vidit, 
scilicet  apud  Patrem  ,  et  audivit,  scilicet  a  Pa- 
tre ,  hoc  testatur ,  scilicet  de  sua  deitate.  £t  tes- 
timonium  cjus  nemo  accipit ,  scilicet  credendo. 
Qui  autem  accipit,  obediendo  et  credendo,  si- 
gnavii,  id  est,  signum  posuit  ia  corde  suo,  cre- 
dendo  hunc  esse  verum  Deum  :  sic  enim  legit 
Glossa.  Quajrit  Chrysoslomus  ",  qualiter  ait  : 
Vidit  et  audivit,  quia  infra  dicitur  "  ;  « .Sicut  no- 
vit  me  pater,  et  ego  novi  Patrem.  »  Ergo,  ut 
videtiir,  noa  audivit.  Et  ad  hoc  respondet,  quod 
hoc  est  dictumnon  abaccipiendo  utnos,  neque 
ab  audieado ;  sed  in  natura  communi  habebat. 
Sed  contra  hoc  objicitur  illud,  quod  dicitur  "  : 
«  Omnia  sunt  mihi  a  Patre  meo  tradita.  »  Et  ad 
illud  respondendum ,  quod  illud ,  quod  ait 
Chrysostomus  :  «  Non  audivit,  accipiendo  ut 
nos,  »  intelligendum  est,  quod  non  accepit  ab 
aliquo  difierente  in  natura  vel  essentia ;  dicitur 
tamen  audire  a  Patre,  quia  est  a  Patre.  Infra, 
eodem  -'  :  Omnia  dedit  in  manu  ejus.  Et  in  hoc, 
ut  ait  Chrysostomus  -*  ostendit  teslimonium,  esse 
indubitatum.  Per  hos  enim  sensus  omnia  dis- 
cimus  certissime,  et  digni  fide  existimamur. 
Infi-a  "  :  «  Sicut  audio,  judico.  »  Et  -'  :  «  Quod 
vidimus,  testamur  et  annuntiamus.  »  Et  dehoc 
multum  Augustinus  -'%  inquirens  quo  modo 
Filius  audita  Patre,  cum  sit  ejus  Verbum  :  ubi 
distinguit,  quod  triplex  est  verbum,  scilicet  di-  verbam 
vinum  a  Patre  asternaliter  gentium ,  et  huma-  tripiex. 
num  meutale  in  corde,  ct  aliud  vocale  in  ore. 
Unde  Filium  a  Patre  audire  j  est  ipsum  esse  a 
Patre,  ut  dictumest.  Quasritur  de  hoc  quod  ait : 
Nemo  accipit:  ergo  secundum  hoc  frustra  venit. 
Et  adhoc  respondet  Augustinus  -'  quod  «  nemo 

sup.,  n.  6.  —  "  Ibid.  —  >=  Psal.  xvil,  32.  —  "  I  Cor., 
XV,  10. —  "  Chrysost.,  uhi  sup.  —  "^  Ibid.  —  '»  luf., 
x,  15.  —  so  Mattli.,  XI,  27.  —  "  Inf.,  35.  — 
^XhrySGst.,  ubi  si.p.  —  »^  Inf.,  v,  30.  —  *'  1  Joan., 
t;  l.  —  "  Aug.,  uhi  sup.,  n.  7.  —  -«  ll)id..  n.  8. 
■{«)  C<ti.  edii:-^^^st  deV 


'^ifiXPOSITIO  IN  CAP.  III. 


accepit  de  populo  deputato  ad  iram ,  et  dam- 

nando  et  statuendo   ad  sinistram;  de  populo 

tamen  electo,  et  slatuendo  ad  dexteram,  multi 

crediderunt.  >>  Eodem  modo  opponit  Chrysos- 

tomus  '  :  «  Ex   quo  jam   discipulos   liabebat, 

qtiaKter  ait  :  liemo  accipit?  »  Et  ad  hoc  respon- 

det,  quod  «  illud  est  intelligendum  :  Nemo  ac- 

cipif,  eo  quod  pauci  accipiebant ;  vel  quia  ad- 

huc  discipuli  ad  plenum  non  crediderant.  »  Et 

ideo  ait  *  (v.  33),  quod  rjui  ampit,  signavit  quia 

Deus  est  verax.  Christus  est  Deus ,  qui  de  ca?lo 

venit  :  et  hie  veras  est.  Et  nemo  potest  dicere 

quod  est  veritatis,  nisi  ab  eo  illuminetur.  Ideo  ^ : 

«  Omnis  homo  mendax,  >i  de  se;  «  est  autem  (a) 

Deus  verax  :  »  et  ideo  ille  homo  est  verax,  qui 

verba  Deiloquitur.  Item  objiciunt  aliquidehoc, 

quod  ait  :  Qui  de  ccelo  venit,  quod  non   assum- 

psit  humanam  carnem ,  ut  alii   homines,  sed 

ccelestem.  Sed  ad  iUud  solvil  Glossa ,  quod  di- 

citur  venire  de  ccelo,  quia  de  Patre ,  vel  quia  as- 

sumpsit  naturam  absque  culpa,  et  sic  de  altitu- 

dine  naturte  humanae  ,  ut  dicitur  in  Glossa.  Et 

Hominis  ex  djctis  patet  horainis  vilitas  et  inferioritas,  et 

Tiiius.    habililas  ad  malum,  et  ad  bonum  inhal)ilitas, 
elc.  '  .    ,.  , 

ibi  :  De  terra  est;  terra  enim  est  iniima  elemen- 

torum,  etopacaacponderosa,  inferius  tendens  : 

talis  est  homo  terrenus.  Ideo  dictum  est  Adae 

post  peccatum  •  :  «  Pulvis  es,  »  etc.  Est  enira 

homo  terra  originaliter  et  reahter  a  parte  cor- 

poris,  etflnaliter,  scilicetresolutione  '  :  «Terra, 

terra,  terra,  audi  verbum  Domini.  »  Et  talis  lo- 

quitur  de    terra  ,  quia  terra  cogitat,   aflectat, 

memoria  revolvit  :  «  Qase  enim  "  procedunt  de 

ore,  de  corde  exeunt.  »  Ideo   de  tali  Isaias  "' : 

«  De  terra  loqueris ,  et  de  humo  audietur  elo- 

quium  tuum.  » 

34.  Et  sequitur  illa  pars ,  in  qua  de  excellen- 

tia  Christi  in  affluentia  gratiarum  et  largitate  do- 

norum,  ibi  :  Quem  enim  misit  Deus,  etc.  Objicit 

Augustinus   ',    (juod   Deus   misit  Joannem  ^  : 

«  Ecce  ego  mitto  angelum  meum ,  »  in  iigura 

Joannis  :  non  ergo  solus  Christus  missus  est.  Et 

ad  istud  respondet,  quod  istud  coarctalur  per 

hoc ,    quod   sequitur  :  Noti    ad  mensuram    dat 

Deus,  etc.  Christus  ergo,    quem   misit  Deus  in 

mundum,  verba  Dei  loquitur.  Supra,  eodem  '"  : 

Quod  audivit,  hoc  testatur.  Ipse  enim  loquitur 

■  '  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  '  Psal.  cxv,  H.  — 
^  Rom.,  m,  4,  —  '  Gen.,  Ilf,  19.  —  ^  Jeicm.,  x.\ii, 
29.  —  «  Matth.,  XV,  18.  —  '  Isa.,  xxix,  4.  —  '  Aug., 
ubi  sup.,  n.  10.  — "  Malac..,  iii,  1.  —  '"  Sup.,  32.  — 
"  laf.,  VI,  G4.  —  1=  luf.,  XV,  :;.   -  '»  Sup.,  i,  lU.  — 


.307 

verba  divina  et  coelestia,  ut  hic.  Item  loquitur 
verba  vivifica  et  spiritualia,  infra  "  :  «  Verba 
quse  ego  loquor ,  spiritus  et  vita  sunt.  »  Item 
loquitur  verba  potestativa  et  virtualia,  infra  '- : 
«  Mundi  eslis  propter  sermonem,  »  etc.  Et  quia 
dixit  :  Misit  Deus,  quod  super  omnes  erat,  ad 
majorem  explanationem  subdit  :  Non  ad  men- 
suram  dat  Deus  spiritum ,  scilicet  Christo ,  sicut 
aliis,  supra  '^  :  «  De  plenitudine  ejus  accepimus 
omnes.  »  Sed  de  hoc  objicitur  :  aut  enim  lo- 
quitur  de  Christo  secuudum  divinam  naturam, 
et  hoc  non  potest  stare,  quia  sic  non  accepit 
spiritum;  aut  secundum  humanam ,  et  sic  cum 
gratia  Christi  hominis  sit  creata  et  mensurata, 
sive  limitata,  ergo  ad  mensuram  accepit.  Et  ad 
hoc  respondetur  magistraliter ,  quod  est  men- 
sura  limitationis ,  quia  unumquodque  creatum 
est  limitatum;  et  est  mensura  divisionis ,  vel 
determinationis  ad  uuum  actum.  Primo  modo 
dicitur,  quod  Christus  homo  habet  gratiam  et 
raensm-am;  secundo  modo  ait  hic,  quod  non 
habet  spirilum  admensuram.  Aliter  distinguunt 
alii,  quod  gratia  polest  dici  flnita,  et  sic  gratia 
Christi  hominis  fuit  finita  et  mensurata,  quan- 
tum  fuit  a  parte  naturae  human£e;  vel  potest 
dici  finita  a  parte  determinationis  actus ,  sive 
objecti,  et  sic  Christus  non  habuit  ipsum  ad 
mensuram ,  sed  ad  omnem  actum  Spiritus.  Et 
huic  concordat  Gregorius,  exponens  illud  Job  '* ; 
«  Numquid  conjungere  valebis  micantes  stellas 
Pleiadas?  »  ibi  Gregorius  '^ :«  Redemptor  noster 
in  carne  veniens  Pleiadas  junxit ,  quia  opera- 
tiones  septiformis  Spiritus  simul  in  se  et  junctas 
et  manentes  habuit.  »  '^  «  Requiescef  super  eum 
spiritus  Domini.  »  Et"  :  «  Super  lapidem  unum 
septem  oculi.  »  Et  '*  :«In  candelabro  septemlu- 
cernas.  »  Qufe  exponit  Gregorius  ibi  de  Christo, 
ubi  bene  de  hoc.  Alii  autem  acceperunt  spiri- 
tum  ad  mensuram,  et  ad  aliquas  operationes": 
«  Sicut  divisit  Deus  mensuram  fidei.  »  Et  -"  : 
«Alii  datursermo  scientitc,  »  et  sicdealiis.  Huic 
concordat  quod  ait  Augustinus  hic  ^',  quod 
mensura  est  divisio  donorum,  et  hominibus 
dantur  ad  mensuram.  Et  ponit  exemplum  de 
membris  in  corpore  :  «  Aliud  enim  accipit  ma- 
nus,  aliud  auris,  ut  audiat,  et  sic  de  aliis  :  una 
tamen  est  anima,  quoe  agit  omnia  in  omnibus. 

"  yoA,  x.\xviii,  31.  —  '5  Greg.,  Moral.,  lib.  XXIX, 
o.  XVI,  al.  XXXI,  n.  74.  —  '«  I.m.,  ix,  2.  —  '''  Zach., 
III,  9.  —  "  Ibid.,  IV,  2.  —  IJ  Rom.,  xil,  3.  —  »»  I  Cor., 
XII,8.  —  21  Aug.,  ubi  sup.,  D.  10. 

(«)  Ciel.  edit.  eniui. 


308 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


Sic  sunt  diversa  dona  fidelium,  tanquam  mem- 
bris  ad  mensuram  distributa.  Sed  Christus,  qui 
datdona,non  ad  mensuramaccepitillo  modo.» 
£t  ibl  bene  de  hoc.  Sed  huic  videtur  contradi- 
cere,  quod  ait  Chrysostomus  ',  quod  hic,  id 
estj  Christus  iramensurabilem  et  integram  om- 
nem  aclionem  dicit  :  et  siactio  immensurabilis, 
multo  magis  substantia  :  qui  ergo  spiritum  in- 
finilum  scihcet  habet,  et  omnem  actionem  ha- 
bet.  Et  ad  istud  polest  responderi,  quod  per 
spiritum  intelUgitur  velhypostasisVerbi,  ethuic 
concordat  Glossa,  quas  ait,  quod  Pater  plenum 
et  perfectum  Verbum  genuit,  et  sic  dicitur  Pa- 
ter  rilio  dare,  quia  ipsum  genuit.  Unde  sequi- 
tur  (v.  33)  :  Pater  ddigit  Vilium,  et  omnia  dedit, 
id  est,  ad  aequaUtatem  sibi  genuit  eum,  cui  * 
non  est  rapina  se  esse  sequalem  Deo,  et  alibi ' : 
«  Hic  est  lilius  meus  dilectus.  »  Et  omnia  de- 
dit,  etc,  ut  tanlus  esset  Filius,  quanlus  et  Pater, 
secundum  Augustinum  \ '«  Omnia  mihi  tradita 
sunt  a  patre  meo.  »  Et  quia  tantus  et  talis  est, 
ideo,  ut  ait  Glossa  (v.  3(i)  :  Qui  credit  in  filium, 
fide  perfecta,  hahet  vitam  mtcrnam,  quia  Jesum 
Christum,  ut  infra  ^  :  «  Haec  est  vita  aeterna ,  ut 
cognoscant  te.  »  Vel  habet  vitam  aeternam  in 
radice,  sive  in  piguore'':  «  Pignus  spiritus.  »  Et 
quoniam  Joannes  sciebat  (a)  a  supplicii  commi- 
natione  utilitatem ,  ideo  a  contrariis  ponit  ser- 
monem,  secundum  Chrysostomum ',-dicens  : 
«Qui  autem  est  incredulus  Filio,non  videbit  vitam, 
id  est,  ipsum  Filium,  ait  Glossa  :  Sed  ira  Dei 
manet,  »  etc.  Sed  quaeritur,  cum  prius  sit  venire 
quam  manere,  quare  ait  :  Manet  ira,  et  non  ait : 
Ventt  ira.  Et  ad  hoc  respondet  Augustinus  ^, 
quod  loquitur  hoc  de  illa  ira,  de  qua'":»  Om- 
nes  na&cimur  tilii  ir£e.  »  Et  quia  increduli  ma- 
nent  non  regenerati  a  Christo,  ideo  et  filii  irae. 
Item  quceritur ,  quare  terribilius  loquitur  hic 
Joannes  de  incredulis,  quam  Chiistus  supra  ", 
qui  ait :  Qui  non  credit ,  jfam  judicutus  est.  Et  ad 
hoc  respondet  Chrysostomus  '',  quod  mitiuslo- 
cutus  est  Christus  ,  ne  ffistimarelur  loqui  gratia 
amorissui;  Joannes  vero,  e.xutus  ab  hac  suspi- 
cioue,  vehemenliori  utilur  sermone.  Ex  dictis 
patet,  quod  elccli  Dei  de  calo  veiierunt,  quia 

'  Cbrysost.,  ubi  sup.  —  *  P/iilip.,  n,  fi.  — 
'  Mnllh.,  lu,  17.  —  *  Auj.,  ubi  sup.,  u.  7.  — 
»  Mull/i.,  xi,  27.  —  '  Jonn.,  xvii,  3.  —  '  II  Cor.,  v, 
5.  —  '  Clirysost.,  in  Joau.,  hom.  XXX,  al.  XXXI,  u.  i. 
—  9  Au?.,  ubi  sup.,  11.  i:i.  —  >»  Ephes.,  ii,  3.  — 
"  Sup.,  eod.,  tS.  —  "  Clirysost.,  ubi  sup.  —  "  Inf., 
..XV,  19.  —  '*  luf.,  XX,  21.  —  "^  1   Vetc,  IV,   H.  — 


membra  Jesu  Christi ,  et  de  ccelo  descenderuQt 
deifica  conversatione.  Infra  '^  :  «  Elegi  vos  de 
mundo,  ■>  etc.  Quos  mittat  Deus  ad  ahos  puri- 
ficandos,  illuminandos,  perficiendos,  de  qui- 
bus  infra  "  :  «  Sicut  me  misit  Pater,  et  ego  mitto 
vos.  »  Et  tales  debent  loqui  verba  Dei,  non 
mundana,  non  carnalia,  nec  humana  "  ;  «  Si 
quis  loquitur,  quasi  sermones  Dei.  »  Et  tales  de- 
bent  esse  indivisi  a  Christo,  qui  habet  spiritum 
non  ad  mensuram,  ut  suo  spiritu  vivificentur, 
et  vegetentur,  et  roborentur  ad  operandum. 
Secundum  enira  exeraplum  Augustini  "  supra, 
sicut  una  anima  omnia  operatur  in  diversis 
membris,  sic  Christus  in  membris  suis,  sibi 
unitis,  et  ab  eo  vivificatis.  Infra  "  :  «Sine  me 
nihil  potestis  facere.  »  Et  "  :  «  An  experimen- 
tum  ejus  quseritis,  qui  in  me  loquitur  Christus  ? 
Et  "  :  «  Omnia  possum  in  eo,  qui  me  confor- 
tat.  »  De  dilectione  palris,  qua  diligit  Filium, 
infra  *"  :«  Sicutdilexit  mePater,  et  ego  diligo  (6) 
vos. »  ubi  dicetur  de  hoc.  Et  nota  de  hoc  quod 
ait :  Ira  Dei  manet  super  eum,  quod  est  quadru-  ira  Dei 
plex  ira  Dei  :  vel  reatus  culpae  originalis,  prout  '^"^^"^' 
dictum  est ;  vel  dicitur  ira  Dei  ablatio  divinse 
castigationis  propter  obstinationem  peccantium, 
et  dimissio  eorura  in  peccatis  -'  :  «  Auferelur 
zelus  meusate,  quiescam,  necirascaramplius.» 
Hajc  enim  est  magna  ira  Dei,  quando  non 
castigat  peccata  temporaliter  ob  demerita  pec- 
cantium,  ut  juste  puniantur  aelernaliter  "  :«Noa 
visitabo  super  filias  vestras ,  cum  fornicata 
fuerint.  »  Et  est  ira  Dei  flagellatio  paternae  cor- 
reptionis  ^^  :  «  Cum  iratus  iueris,  misericordiae 
recordaberis  :  »  ^  «  Quem  enim  dihgit  Deus, 
corripit.  )i  Item  est  ira  Dei,  irrogatio  ajternae 
damnationis  "  :<'  \idi  spiritu  iriB  ejus  esse  con- 
sumptos.  »  Et  *^  :  «  Iratus  est  contra  me  furor 
ejus.  »  Nec  intelligatur  aliquacommofio  a  parte 
Dei ,  cum  dicitur  irasci,  quia  «  ira  Dci  non  est 
ejus  pcrturbatio,  sed  judicium,  quo  irrogatur 
pcEna  peccato,  »  ait  Augusinus  "  :  «  Et  ista  ira 
erit  in  judicio  implacabilis.  »  **  «  Zelus  et  furor 
viri  non  parcet  in  die  vindictffi.  »  Ideo  orat 
Propheta  "  :  «  Domine,  ne  in  furore  tuo  ar- 
guas  me,  »  etc. 

'"  Aug.,  ubi  sup.,  n.  10.  —  "  Inf.,  xv,  5.  —  '» II  Cor., 
XIII,  3.  —  '»  Plnlip.,  IV,  13.  —  "  Inf.,  XV,  9.  — 
=  '  Ezcch.,  XVI,  42.  —  «=  Ose.,  !V,  31.  —  "  Hahac, 
111,  2.  —  «'  Prov.,  111,  12.  —  '"•  Job.  iv,  9.  —  «'^  Ibid., 
XIX,  II.  —  "  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  XV,  c.  xxv.  — 
"  Prov.,  VI,  34.  —  "  Psal.  VI,  2. 

(e)  Ca;t.  cdil.  sciens.  —  (6)  Vu/g.  dilexit...  dilexi. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  IV. 


309 


CAPUT    IV. 

Conii-     1.  Ut  ergo  cognovit  Jesus,  etc.  Eoarrafa  mani- 
nnatio.    fe5ja.iione  Filii  Dei  ipsis  Judaeis,  in  parle  ista  de 
manifestatione  sua  ipsis  Samaritanis,  de  prnedi- 
catione  eis  qui  erant  alienigenae  ,  in  fignra  suae 
praadicationis  populo  gentili,  utpatetin  Glossa. 
Et  quia  erat  transiturus  in  Galilaeam,  ideo  istud 
Divisio  capitulum  in  duas  partes  dividitur  :  primo  nar- 
"^doas"  •'^'•ur  de  adventu  suo  in  Samariam ;  secundo 
partes.    narratur  de  transitu  in  Galilfeam  ,  et  de  mani- 
festatione  sua  ipsis  Phiarisaeis,  ibi  '  :  Post  diios 
autem  dies,  etc.  Prima  ia  duas  :  primo ,  antece- 
dentium  praedicationem  suam  praemissio ;  se- 
cundo  ,  ipsa  prsedicalio  ,  ibi  ^ :  Venit  autem  mu- 
lier,  etc.   In  prima  duo ,  scilicet  :  sui  egressus 
ratio;et  adventus  subjunctio  ,  ibi '  :  Venit,  etc. 
Ait  ergo,   continuando  et  praesignando  cau- 
sam  sui  transitus  :  Ut  cognovit  Jesus,  quia  au- 
(lierunt ,  etc.  Quaerit  Chrysostomus  quare  fuit 
egressus,  relinqueus  Pharisaeos  ,  cum  posset 
exire  de  medio  eorum  cum  vellet,  sicut  infra  * : 
«  Quaerebant  eum  apprehendere;  sed  nemo  mi- 
sit  manum  in  eum  ,  quia  nondum  venerat  hora 
ejus. »  Et  infra  simihter  '  :  «  Quaerebant  eum, 
et  exiit  de"manibus  eorum.»Non  oportuit  ergo, 
quamvis  essent  invidi,  quod  transiretab  eis  (a). 
Et   ad  hoc  respondet  ",  quod  «  sicut  volebat 
credi,  quoniam    erat  Deus,   sic  volebat  credi 
quoniam,  ens  Deus,  carnem  ferebat  ut  verus 
homo,  aliquando  recedebat,  et  prfecavebat  eo- 
rum  insidias.  »  Et  ad  hoc  Augustinus  planius  ' : 
«  Poterat,  inquit,  et  prfesens  ab  his  non  teneri; 
sed  quia  in  carne  quam  gessit,  ut  homo,  homi- 
nibus  in  se  credituris  praebebat   exemplum  , 
quia  unusquisque  servus  Dei  non  peccat,  si  re- 
cesserit  in  alium  locum,  videns  furorem  forte 
persequentium  ,  »  etc.  Hjbc  ille.  Ut  ergo  cognovit , 
quia  Pharismi  audierunt  ,scilicet  a  discipulis  Joan- 
nis,  quod  Jesus  plures  baptizat,  etc,  et  sic  quod 
videretur  dignior,  et  sic  magis  in\  idebant :  (v.  2) 
Quanquamnon  baptizaret,  id  est,  intingeret ,  ait 
Glossa  (v.  .3) :  Reliquit  Judmm  ,  significans  tran- 
situm  ad  gentes  :  Abiit ,  id  est,  abire  incQepit : 
In  Galilmam.,  de  qua  venerat  '.  Et  de   ordine 
transitus  sui  in  Galiteam,  Magister  in  Bistoriis 
sufHcienter.  Et  interseritur  ratio  veniendi  Sama- 

I  Inf.,  43.  —  «  Inf.,  7.  —  '  Inf.,  5.  -  '  Inf,,  vn,  30. 
—  '  Inf.,  X,  39.  —  "  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  xxx, 
al  XXXI,  n.  1.  —  '  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xv,  n.  2.  — 
•  Vid.  6up.,  II,  1,—  »  Hebr.,  iv,  i;i.  —  i»  Aiig.,  de  Gen. 


riam  (v.  4)  :  Oportebat,  etc,  quia  Samaria  erat 
quasi  media  inter  Galilfeam   et  Judaeam.  Sed 
quaeritur  de  hoc ,  quod  ait  :   Ut  cognovit  :  cum 
omnia  sciret  antequam  essent ' :  «  Omnia  sunt 
nuda  et  aperta  oculis  ejus,  »  qualiter  ait  :  Ut 
cognovit ,  signando  tempus?  Et  ad  istud  respon- 
dendum,  quod  sicut  ">  «  dicitur  Deum  aliquid 
cognoscere,  quando  facit  nos  cognoscere  ;  »  sic 
dicitur  simililer  cognoscere ,  quando  ad  modum 
cognoscentis  facit,  ut  hic  Unde  Augustinus  "  : 
«  Quia  cognovit  eorum  scieiitiam ,  cognovit  si- 
mul  etinvidentiam  :  quia  non  h.TC  propterea  di- 
dicerant,  ut  (ft)  sequerentur,  sed  ut  perseque- 
rentur ;  ideo  abiit  inde.  »  Heec  ille.  Quaeritur  de 
hoc,  quod  ait,  quod  Jesus  non  baptizaret,  sed  dis- 
cipuli ;unde  ait  Augustinus  '^,  quod  «Jesus  bap- 
tizabat,  quia  ipse  mundabat  :  nou  baptizabat, 
quia  non  tingebat  :  praebebant  discipuli  minis- 
terium  corporis ,  praebebat  ille  adjutorium  ma- 
jeslatis. »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Ergo  secundum  hoc 
in  baptismo  Christi,  et  discipulorum  ejus,  da- 
Jjatur  gratia.  Item  hoc  plane  ait  Glossa.   Item 
tactu  carnis  saorfe  suse  dedit  aquis  vim  regene- 
rativam  ,  ut  ait  Glossa  :  ergo  baptismate  postea 
a  discipulis  ejus  mundabat  gratia.  Sed  conlra- 
rium  ait  Chrjsostomus,  ut  habitum  est  supra. 
Ibi  ait ,  quod  nondum  erat  spiritus  datus ,  et 
ideo  non  baptizavit  Christus,  nec  amplius  con- 
ferebat  baptisma  discipulorum  ,  quam  baptis- 
ma  Joannis.  Item  baptismus  habet  efflcaciam  a 
passione  Christi  ''  :  «  In  morte  ipsius  baptizati 
sumus.  »  Ergo  non  habuit  efficaciam  ante  pas- 
sionem.  Item  baptizatitunc  a  discipulis,  ad  lim- 
bum  tunc  descendebant ,  quia  non  fuit  pretium 
solutum  nec  janua  apcrta.  Et  ad  istud  respon- 
dendum  sine  praejudicio,  quod  aho  et  alio  mo- 
do  videntur  hic  sentire  Augustinus  et  Chrysos- 
tomus ,  ut  patet  plane  in  dictis  eorum.   Posset 
tamen  forte  dici  quod  iu  baplisrao  discipulorum 
Christi  dabatur  gratia,  quantum  est  de  vi  sacra- 
menti,  mundans  a  reatu  originalis  inficienlis. 
Uude  Augustinus ,  ponens  illud  "  :  Mundans  la- 
var.ro  aqu(B  :  u  Quid  est ,  inquit,  baptlsmus?»  Et 
rospondct  :  «  Lavacrum  aqufe.   Tolle  aquam, 
non  est  baptismus   Tolle  verbum,  non  est  bap- 
tismus.  »   Haec  ille.    Effectus  tamen  baptismi , 
quantum  ad  reserationem  janu£B,  differebatur 

ad  litt.,  hb.  IV,  c.  ix,  n.  H.  —  "  Id.,  in  Joan., 
tract.  XV,  n.  2.  —  '^  Ibid.,  n.  3.  —  "  Rom.,  vi,  3.  — 
"  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xv,  n.  4. 

(«)  C(et.  edit.  quod  transirct  ab  eis.  Ergo  ijiiauivis 
esscut  iuviili.  —  (4)  Item  (hcereut,  et. 


3iO 


EVANGELII  SANCTl  JOANNIS 


usque  post  soluUonem  pretii.  Ad  auctorilatem 
vero  Chrysostomi,  iorte  posset  dici,  quod  ipse 
loquitur,  quando  ait  q;:od  noudum  erat  spiri- 
tus  datus,  elideo  Clu'istus  non  baptizabat,  quod 
ipse  loquitur  de  eHicaciaspiritus  in  superabun- 
tia  et  in  eflectu  visibili,  quia  post  resurrectio- 
nem  visibiliter  etin  sigais  dabatur  sanctus  Spi- 
ritus.  Nec  est  inconvcuiens  |quod  quantum  ad 
effectum  gratiae  mundantis  dabatur  gratia  in 
baptismo  discipulorum ,  differebatur  tamen  il- 
lius  effectus,  scilicet  reseratio  januffi,  usque  ad 
post  solutionem  prelii.  Rex  enim  dans  munera 
pro  militia  lilii^  potest  dare  illa  ante  lempus  vic- 
toriae,  ut  proeparet  ad  militiam;  vel  post,  ob 
virtutem  vicloriai  et  magnitudinem.  Et  jjatet  hic 
judiua.  mysterium  :  per  Judieam  enim  ,  qu;R  intcrpre- 
tatur  confitens,  signatur  plenitudo  confessionis 
fit  sanctificationis  :  in  Psabno  '  :  «  Facta  est  Ju- 

samaria  dasa  sanctificatio  ejus.  »  Samaria  vero,  qufe  in- 
terpretatur  cuslodia  mea ,  significat  diligentiam 
vigilantiaj  in  custodiendo  sanctimoniam  ^  : 
«  Omni  custodia  cu5todi(a)  cor  tuum.»  De  utro- 
que  dicitur  '  :  «  Huec  est  vohintas  Dei,  sanctifi- 
catio  vestra,  ut  sciat '  unusquisque  vas  suum 
possidere  in  sanctificatione.  »  Per  Galilaeam, 
quae  interpretatur  transmigratio ,  significatur 
progressio  de  virtute  in  virtutem ,  de  quo  in 
l'salino  '• :  «  Ascensiones  in  corde  suo  disposuit.  » 
Et  ^  :  «Transite  ad  me  omnes ,  qui  concupiscilis 
QiQ,]»  In  Psalmo  *  :  «  Ibunt  de  virtute  in  virtu- 
tem.  »  Et  alibi ' :  «  Juslorum  semita ,  quasi  lux 
splendens,  procedit  et  crescit  usque  ad  perfec- 
tum  diem.  »  Debaptismo  vero  et  ejus  mysteriis 
Hugo  bene  *. 

5.  Et  sequitur  de  adventu  Ghristi  in  Sama- 
riam.  Venit  ergo  in  civitatem,  etc,  quoi  dicitiir 

sichar.  Sichar;  hsea  enim  erat  metropolis  Samariie  : 
Juxta  incedium,  id  est  agrum,  quod  dedit  Ja- 
coh,  etc.  Unde  dicitur  "  :  «  Dedi  tibi  partem 
unam,»  etc.  De  origine  vero  Samaritanorum in 
Historiis  Magistcr  sutHcienter.  Et  describitur  lo- 
cus  (v.  6)  :  Erat  autem  iUi  fons ,  ut  ait  Augusli- 
nus '",  quod  «  puteus  erat,  et  omnis  puteus  fons  j 
ubi  enim  aqua  de  terra  manat,  fons  est,  »  etc. 
Jesus  fatigalus ,  ad  litteram ,  sedehat  super  fontem. 
Laboris  Quia  fatigatus,  laboris  immensitas.  Unde  Chry- 

si""^"    sostomns  "  :  «  Non  subjugalibus  utitur,  »  quia 

•  Psnl.  cxni ,  2.  —  -  Prov.,  IV,  23.  —  M  Thess.,  iv, 
3-'j.  —  *  Psat.  Lxxxiii,  G.  —  '  Eccli.,  xxiv,  '6.  — : 
'  Psal.  t^ixKUi,  8.  —  '  Prov.,  iv,  18.  —  ^  Hug.,  de 
Sacrnm.,  lil).  II,  p.-irt.  VI,  per  loluiu.  —  "  Gen., 
XLvui,;a2..  — ."  Aug.,  iibi  siip.,  n.  0.  —  "  f:hrysost., 
in  Joun.,  hoin,  xx.x,  al.  xxxi,  u.  3.  —  .1^':  ,tbit|..  r^- 


suipra  fontem  :  «  Paupertas  non  in  throno ,  nec 
in  pulvinari,  »  ait  idem  Chrysostomus  ".  Erat 
autem  hora  sexta.  Et  in  hoc  laboris  diuturnitas. 
De  liis  bene ;  sed  quaeritur,  quaUter  ait  :  Vpiit 
in  civitatem,  ctc,  sicut  opponilChrysostomus'*. 
Ex  quo  ait  Salvator  "  :  «Non  sum  mis.sus,  nisi 
ad  oves  quaj  perierunt  domus  Israel ;  »  et  ex 
quo  ait  '=  :«  In  viam  gentium  ne  abieriti.s,»  vi- 
delur,  quod  non  debuis.set  intrasse  civitatem 
Samaritanorum.  Et  ad  islud  respondet ,  quod 
«  antccedenter  (id  est  principaliler)  ad  illos  non 
venit,  scd  transiens.  Erat  cnim  locus  medius 
inter  Judaeam  et  Galilaeam ,  ut  ait  Glossa.  Ideo 
vadens  in  Galilaeam  transivit  per  Samariam, 
ostendcns  non  supers'acuc  se  facere,  ut  nullam 
relinqucret  Judieis  excusationis  occasionem.  » 
ll;i;c  illc.  Et  ad  illud ,  quod  objicitur,  quod 
prohibuit  apostolis,  ne  irent  in  viam  gentium  > 
similiter  respondendum,  quod  hoc  proliibuerit 
apostolis  ne  irent  cx  principali  proposito  ,  et 
autequam  irentad  Judteos;  expulsi  tamen  a  Ju- 
dteis  transtnlerunl  se  ad  gentes.  Et  in  hujus  li- 
guram  hic  transivit  per  Samariam,  secundum 
Glossam.  Item  quare  tam  diUgenler  describit 
locum  ad  quem  venit  Jesus,  et  quare  facit  hic 
mcntionem  de  fonte  Jacob  ?  Etadistud  respon- 
det  ibidem ,  quod  ideo  commcmorat  fontem  cor  con- 
Jacob,  ad  insinuandum  quod  Judaei  propter  j'^*"^^. 
pigritiam ,  et  iniquitatem  ,  ct  peccata  eorum  ,  tem  ja- 
amiserunt  locum  illum,  et  fuit  datus  (6)  alieni-  '"''■ 
genis.  Et  hi  Samaritani  accipiebant  libros  Moysi,  sama- 
et  dicebantur  a  monte  Somor  (c)  :  qui  fuit  sic  "^*"'' 
dictus  ab  eo  qui  primo  consedit ,  id  est ,  mora- 
tus  est,  ut  ait  ibidem  '^  Chr}'sostomus.  Ex  dictis 
patet  mysterium :  adventus  enim  Domini  ia  dic- 
tam  civitatem,  fuit  figura  transitus  ipsius  ad 
gentes ,  ut  patet  in  Glossa.  Quod  vero  fuil  Jesus 
fatigatus ,  ostensio  luit,  quod  iufirmitas  sua  as- 
sumpta  fuit  nostra  forlitudo,  et  fecit  nos  for- 
tcs,  prout  ait  Augustinus  ",  bene  dicens,  quod 
nutrit  infirmus  infirmos  :  et  ponit  '*  exemplum 
de  gallina  ,  quiB  iufirmatur  cum  pullis,  alis  de- 
missis,  plumis  hispida,  voce  rauca,  omnibus 
membris  demissa  et  abjecta.  Iler  autem  Filii  Dei 
fuit  caro  assumpta;  sed  "  infirmitas  sua  nos 
fecit  fortcs  '-" :  «  Quod  infirmum  est  Dei,  fortius 
est  hominibus,  »  -'  «  Hora  vero  sexta,  figura  est  j(,j„_ 

'»  tbid.jn.ayi+i.jV»,iJ/«<tt2,)iifi;'^i)—  J*  Ibid.,  x,  .'i. 
—  '^  Chrysost.,  ubi  sup.  prox.  —  "  Aug.,  ubi  sup,, 
n.,6.  ^  1*  Ibid.,  u.  7.  -  '"  Ibid.,  Ui,a..-^-"  1  Cor.,  i, 
23.  —  ='  Aug.,  uUi  sup.,  n..9,:   ,     .-  .. ,    ^,;  ..,l,     — 
.l^a)  Vulg,  Serva.r—  (4vG«i',  Mii<.  data.!-ni(c)/.fe»ili. 
Samor,,.,  ■'-  .'■■■'  • 


EXPOSITIO  IN  CAP.  IV. 


311 


sexfee  Setatis  ,  in  qua  venit  Filius  Dei  ad  pu- 
teum  ,  id  est,  profunditatem  nostrffi  habifatio- 
nis.  »  HiBC  Augustinus,  et  ibi  bene  de  his  et 
multum.  Et  dehoc  est  Collatio'. 
Prffidi-  7.  Et  sequitur  pars ,  in  qua  de  sua  prfedica- 
catio  tione  et  doclrina,  ibi  :  Venit  mulier,  etc.  Et  illa 
in  duas:  primo,  de  sua  occulta  vel  privata  doc- 
trina  ipsi  mulieri ;  secundo,  de  publica  et  ma- 
nifestaipsis  Samaritanis,  ibi  -  :  Et  exiermt  de  ci- 
vitate,  etc.  Prima  in  tres  ;  primo,  adventus  mu- 
lieris  prfemissio  ;  secundo,  Salvatoris  ab  ea  pe- 
titio  et  mutua  collatio,  interrogando  et  respon- 
dendo,  ibi :  Dicit  ei  Jesus  :  Da  mihi,  etc.;  tertio, 
mulieris  ad  civitatem regressio,  et  eorum  qute  au- 
dierat  renuntiatio,  ibi :  neliquit  enjo  hydriam,  etc. 
Et  hoc  est  quod  ait :  Venit  mulier  haurire,  etc., 
ad  litteram.  Et  est  forma  Ecclesiee  justificandfe, 
ait  Augustinus '.  Et  sequitur  secunda  pars  :  Bixit 
ei  Jesus  :  Da  mihi  biiere;  in  qua  mutua  coUatio 
Salvatoris  et  mulieris ,  interrogando  et  respon- 
dendo.  Et  sunt  tot  partes ,  quot  interrogationes 
Scptem  cum  responsionibus.  Et  sunt  septem.  Secunda 
partes.  .j^.  .  jjj-^j^  gj-  ,n!(Zier  :  Domine,  neque,  etc.  Tertia 
ibi :  Dicitad  eummulier  :  Domine,  da,  etc.  Quarta 
ibi :  B.espondit  mulier,  et  dixit,  6tc.  Quinta  ibi : 
Dicit  ei  midier  :  Domine,  video,  etc.  Sexla  ibi :  Di- 
cit  ei  muKer:  Scio,  efc.  Sepfima  vero  narratur  de 
adventu  discipulorum  ,  ibi ' :  Continuo.  In  qua- 
libet  vero  parte  praemittitur  interrogatio,  et  sub- 
ditur  responsio.  Ait  ergo  :  Dicit  ei  Jesus  :  Da  mihi 
hibere.  Erat  enim  fatigatus,  ut  dictumest,  et  erat 
calor.  L'nde  Chrysostomus  ^  :  «  Requiescere  fa- 
ciens  corpus  sedebat,  et  refrigerabat,  erat  enim 
diei  medium.  »  Ut  vero  ait  Augustinus  ^,  «  fldem 
ipsius  mulieris  sitiebat  [ii] . »  Et  quia  dixerat,  quod 
sedebat,  nec  fecerat  mentionem  de  discipulis  , 
subdit  :  Discipuli  abierant ,  utcilos  emerent.  Sed 
quaerilur,  quare  hoc  espressit,  cum  non  vide- 
rctur  cfse  ad  propositum?  Item  quaeritur,  quare 
noninfravitcum  discipulis  civitatem?  Et  ad  hoc 
rcspondet  Chrysostoraus''  quod  ideo  non  intra- 
vit  civitatem ,  obstruens  inverecundiam  et  con- 
tradictionem  Judaeorum,  Ul  h6n"dic£it'quis,' 
quoniam  adversatur  suo  prrecepto,  quo  dixerat, 
ne  intrarent  civitatem  Samarifanorum.  Et  ideo 
ait  :  Abierant  ut  cibos  emerent  ;  non  scilicet  ex 
principali  proposlto,  ut  proedicarent  eis,  ante- 
quam  Judaeis.  Item  quffiritur  qualiter  ait  :  Ut 

i  Vid.  Cp//a<.y:ix.in-  vilrf.iSO.  —  ^  Aug.,  ubi  sup., 
.  10.  —  *  Inf.,  27.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  3.  — 

•"Sug.,  ubi  sup.,  n.  11.  —  'Cbrysost.,  ubi  sup.,  u.  4. 

—  «  Mattli.,  IV,  20.  —  '■'  lUd.,  xix',  27.  —  "  luf.,  xiif, 


cibos  emerewt,cumomnia  reliquissent':  «Relictis 
omnibus,  secuti  sunt  eum.  »  Et  alibi^  :  «  Ecce 
nos  reliquimus  omnia,  »  et  cum  esset  eis  pra- 
ceptum  non  portare  pecuniam,  nequeperam. 
Et  sic  videtur,  quod  non  haberent  undc  eme- 
rent  cibos,  vel  si  haberent,  fecisse  coutra  Do- 
mini  proeceptum  et  statum  suum.  Et  ad  istud 
respondendum,utpatebit  infra'»,  ubi  dicitur  de 
Juda,  quod  «  loculos  habebat,  et  portabat  ea, 
qufe  mittebantur.  »  Christus  et  discipuli  susten- 
tabantur,vel  invitati  in  mensis  alienis,  supra"  : 
«Invitatus  est  Jesus  et  discipuli  ad  nuptias.  »  Et 
infra  '^  :«Fecerunt  ei  coenam.  »  Et  alibi  '^  :«Ro- 
gabat  eum  quidam  Pharisaeus,  ul  manducaret 
cum  illo.  »  Item  aliquando  leguntur  suslentati 
largitionibus  mulierum,  quse  sequebantur  "  ; 
de  mulieribus  ",  quae  ministrabant  ei  de  facul- 
tatibus  suis.  Itcm  aliquando  de  his,  quae  mitte- 
bantur  in  loculis,  sustentabantur  :  et  hoc  a  co- 
mitantibus,  prout  intelligitur,  vel  ab  irroganti- 
6us(6)  ex  praemisso  verbo.  Ethoc  fuif  congruum, 
maxime  quando  irent,  et  erant  transifuri  per 
villas  inhospitales,  et  non  ad  praedicandum , 
ut  hic.  Nec  hoc  repugnabat  statui  vel  pracepto  : 
nihil  enim  proprium  habebant,  vel  secum  de- 
ferebant.  Unde  et  hic  Filius  Dei  fuit  mendicus, 
prout  ait  Auguslinus  exponens  illud  "'  :«Perse- 
cufus  est  hominem  pauperem  et  mendicum.  » 
"  «  Non  erat,  inquit,  dedignatus  Filius  Dei  fieri 
pauper,  cum  dives  esset.  Mendicum  quomodo 
intelligimus,  nisi  forfe  quia  dixitmulieri  Sama- 
rifanae  :  Da  mihi  bibere;  et  in  cruce  ait'* :  Sitio?v 
Haec  iUe.  Et  ex  hoc  patet  perfectio  discipulo- 
rum,  prout  ait  Chrysostomus  '"  ;  «  Erat  enim  eis 
circa  cibaria  negligentia,  quoniam  nec  panes 
portaverunt,  cum  irent  trans  fretum,  et  esu- 
rienles  comcdebant  spicas,  et  Jesus  propter 
esuriem  venit  ad  ficum.  Erant  autem  discipuli 
soliti  contemnere  ventrem ,  et  non  studiosam 
existimare  ejus  ministrationem.  E  contrario  de 
illis ,  qui  ex  lectulo  surgentes  de  talibus  sunt 
soUiciti.  »  HEEcille.  Etibimultumetbenedehoc. 
'9.  Et'  sequitur  responsio  mulieris;  Dixit  autem 
mulier,  etc,  nesciens  quem  potum  quffirit,  et 
opponit  se  esse  de  aIienigenis,prout  ait  Glossa. 
Ideo  sequifur  :  Quomodo  tu  Judceus,  etc.  Ut  enim 
ait  Augustinus  -",  Samaritani  erant  aUenigenae, 

Ui    .,t;,..v-';:)   ' 

29.—  "  Sup.,  II,  2.—  '2  Inf.,  XII,  2.—  »  Luc.;vu,  36. 
—  '■'  Marc,  XV,  41.—  "  Luc,  viii,  3,—  '«  Psal. c\m, 
17. —  "  Aug.,  Enarr.inPsal.c\ni,n.  id. —  "Inf.^xi.t, 
28. —  '"Chiysost.jUbisup.^n.S.— =*Aug.,ubisup.,n.11. 

(o)  Cat.  f.dit.  sedebat. —  (b)'  Leg.  erogantibus. 


312 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


Malier 
Samari- 
tana  fi- 
gura  Ec- 
closiae. 


Judei 

noQ  cou- 
tuntur 

Samari- 
laois, 

quid  hoc 

mysterii 

habet. 


et  ad  gentem  Juflaeorum  non  pertinebant;  vas- 
culis  illorum  non  utebantur  Judtei :  et  ideo, 
quia  petebat  ab  ea  bibere,  quod  non  solebant 
Judsei,  ait  mulicr  sic  :  Quomodo,  etc.  Sed  qvae.- 
ritur,  qualiler  cognovit  eum  esse  Judceum?  Ad 
hoc  respondet  Chrysostomus  „  quod  fortassis 
eestimavit  eum  a  schemate  (a),  id  est,  figura  et 
allocutione.  De  hoc  Magisier  in  Ilistoriis.  Ilem 
quasritur,  qualiter  tunc  pelit  ab  eabibere,  lege 
non  coucedente  Judaeis  couti  Samaritanis?  Ite- 
rum,  qualiler  ierunt  discipuli  ad  emendum  ci- 
bos  ab  illis,  ex  quo  non  licebat  eis  couti  eis? 
Et  ad  istud  respondet  Cbrysostomus ',  quod  in- 
diflerens  erat  tunc  ejicere  tales  observationes  : 
ipse  enim  inducebat  alios  adillas  absolvendas  ^ : 
«  Non  quod  inlrat  per  eos,  coinquinat  homi- 
nem, »  etc.  Quia  ergo  absolvebat  tales  caeremo- 
nias,  non  fuit  inconveniens  discipulos  uti  cibis 
corum,  vel,  ut  dicitur  magistraliter,  quidam 
cibi  erant  indiiJerentes  quoad  utrosque,  ut 
fructus  arborum  et  panis,  et  tales  cibos  pote- 
rant  emere  ab  illis.  Et  palet  hic  myslerium  ex 
Augustino  ',  et  in  Glossa.  Hffic  cnim  mulier  luit 
flgura  Ecclesiae  collcctte  ex  genlibus,  el  venienlis 
ad  hauriendum  aquam  de  puteo,  id  est,  intel- 
ligentiam  veram  de  sacra  Scriptura,  prout  ait 
Ambrosius  "  :  «  Puteus  est  altiludo  profundfe 
scripturae  :  »  *  .Mta  profunditas,  quis  inveuiet 
eam?»  Et  alibi ' : «  Fluenta  putei  tui  deriventur 
foras.  »  Et  de  isto  puteo  et  aqua  patebit  infra. 
Quod  vero  Christus  petiit  bibere  a  muhere,  fi- 
gura  fuit  quod  desideravit  fidem  Ecclesice ,  ut 
diclum  est.  Item,  quod  discipuli  emerent  cibos, 
figura  fuit,  quod  non  laborantes  in  praedica- 
tione,  vel  otiantes,  vel  vacantes  aliis  operibus 
spirilualibus,  non  debent  manducare.*  «  Neque 
gralis  panem  manducavimus. »  Et  sequitur  :  «  Si 
quis  non  vult  operari,  non  manducot.  »  Quod 
vero  Judtei  non  coutuntur  Samaritanis,  myste- 
rium  est,  quod  fidelium  non  est  conversari  cum 
infidelibu.-r,  nec  couti  acUbus  eorum.  ^  «  Egre- 
dimini  de  medio  ejus.  »  Et  '" :  »  Quae  pars  fideli 
cum  infideli  ?  »  Et  sequitur :  «  Exite  de  medio 
eorum  et  separamini.  » 

Et  sequitur  secunda  parficula  in  qua  respon- 
sio  Salvaloris,  el  de  inquisitione  mulieris,  ibi : 
Respondit  Jesus :  Si  scires  donum,  etc,  quod  est 

'  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  4.  —  «  Ibid.  —  '  Mattli., 
XV,  II.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  10.  —  "  Ainbr.,  </e  Isauc 
et  Anim.y  iv,  21.  —  '  Ecclc,  vii,  21).  —  '  Prov.,  v, 
16.  —  8  11  Thess.,  111,  8,  10.  —  »  Jerem.,  LJ ,  43.  — 
'»  II  Cor.,  VI,  lu,  17.  —  II  Aug.,  ubi  siip.,  n.  12.  — 
'*  Ibid.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  4.  —  "  Aug.,  ubi 


Spiritus  sanctus,  ait  Augustinus  " :«  Et  quis  esf,  » 
scilicet  quantus;  et  quia  est  dator  spiritus,  qui 
dicit  tibi,  ut  a  te  petatfidem :  Tupetisses,  etc.  Ad 
litteram',  ait  Augustinus  '-  :  «  Aqua  viva  dici- 
tur,  quie  ex  fonte  manans  excipitur;  quae  vero 
est  in  lacunis,  el  cisternis,  non  dicitur  aqua 
viva.  »  Sed  quaeritur  quare  ait :  Forsitan  petisses. 
Kespondendum  quod  hoc  ait  ob  libertatem  li- 
beri  arbitrii,  quod  potest  petere,  et  non  petere. 
Et  dedisset  libi  aquam  vivam,  merito  fidei,  ait 
Glossa. 

II.  Mulier  tamen,  carnaliter  {6)  sapiens,  in- 
telligebat  de  aqua  maleriali ;  ideo  sequitur : 
Dicit  ei  mulier  :  Domine.  Et  in  hoc  patet  mulieris 
prudenUa :  tribuens  multum  honorem,  et  vo- 
cans  eum  Dominum,  neque  derisit,  neque  tur- 
bata  est,  sed  |reverentius  ait:  Neque  haustorium 
habes;  et  puteus  altus  est,  ad  litteram.  Unde 
ergo ,  elc.  Quasi  diceret  :  Non  poles  habere 
aquam,  maxime  (v.  12}  cum  non  sis  potentior 
et  meUor  Jacob;  quasi  dicat,  ut  ait  Chrysosto- 
mus  ":«  Jacob  dedit  puteum  nobis,  et  usus  est 
eo  bibendo,  et  sui  simililer.  Sed,  si  habuisset 
meliorem,  non  bibisset,  et  ita  neque  tu  poleris 
dare  meliorem.  »  Haec  ille.  Sed  quceritur,  ex 
quo  erat  mulier  Samarilana,  el  alienigena,  qua- 
liler  vocat  Jacob  patrem  suum?  Et  ad  hoc  res- 
pondet  Glossa,  quod  ipsa  (c)  erat  sub  lege 
quantum  ad  hoc,  quod  libros  Moysis  accipie-  saman- 
bant  Samaritani.  Ut  ait  AugusUnus  '^  :  «  Sua  '^«'^"j- 

°  pienant 

enim  pulsabat  ignoranUa,  nondum  instructa  lihros 
neque  studio  nutrita,  el  intelUgebat  aquam  vi-  ''■"if"*- 
vam,  quae  erat  in  illo  fonte.  »  Sed  quaeritur,  ex 
quo  mulier  erat  ignara  mysteriorum,  videtur 
quod  non  debuisset  ei  loqui  sub  mysterio. 
llem  doctrina  debet  esse  secundum  auditorum 
capacilatem ,  ait  Gregorius  "  exponens  illud 
Job  '" :  «  Qui  ligat  aquas  in  nubibus.  »  Unde  in- 
fra  '' :  «  Habeo  vobis  multa  dicere,  sed  non  po- 
testis  portare  modo.  »  Ergo  non  debuit  loqui 
mulieri  de  arcanis  mysteriorum.  Item  Apostolus 
ait  '* :  «  Non  potui  loqui  vobis  quasi  spiritua- 
libus.  Lac  vobis  potum  dedi  non  escam.  »  Et 
ad  islud  respondendum ,  secundum  Augusti- 
num,  quod  «  lecte  (d)  loquilur  mulieri,  et  pau- 
latim  inlrat  in  cor  ejus.  »  Et  quasi  idem  in 
Glossa.  Quia  ergo  mulier  fuit  ad  audiendum 

sup.,  n.  13.  —  '»  Greg.,  Uoral.,  lib.  XVII,  c.  Xiv, 
al.  XXVI,  n.  36.  —  '«  Job,  xxvi,  8.  —  "  Joan.,  ivi,  12. 
—  '»  I  Cor.,  m,  12.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,     .  12. 

[a)  Ccet.  edit.  schismate.  —  (6)   Uem  carnalis.  — 
(c)  Cal.  edit.  ipse.  —  (d)  Item  recte. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  IV. 


313 


subjecta,  et  ad  intelligendum  avida,  et  ad  assen- 
tieudumcredula,  ut  patet  in  processu  litteree, 
et  Filius  Dei  erat  lux  vera  ad  illuminandum, 
ideo  ordinabiliter  est  locutus  ei.  Unde  Chrysos- 
tomus' :«  Ostendit  eani  (a)  dignam  audire;  ideo 
non  despicit ,  sed  se  revelat.  »  Et  sequitur : 
«  Nec  mireris,  si  confestim  mulier  non  novit  de 
aqua  spirituali,  quia  nec  Nicodemus  novit  sta- 
tim  de  regeneratione,  »  supra  ".  Htec  ille.  Et 
pietas  patel  Salvatoris  dignativa  pietas.  Unde  Augus- 
s>''a-   tinus  ':  «  Quid  ista  hortatione  suavius  et  beni- 

tons. 

gnius?  »  Et  nota  quod  ait :  Pateus  altus  est.  Est 
enim  1.  puteus  sacrae  scripturee,  e  quo  puteo 
sunt  hauriendae  aquae  sapientiae,  de  quo  dictum 
Pnteas  esl;  et  est  2.  puteus  gratife  baplismalis  regene- 
mniti-  rationis  et  lavantis ' :  «  Mundans  lavacro  aqua;.  » 
De  quo  in  figura ' :  «  Venit  in  terram  orienta- 
lem,  et  vidit  puteum  in  agro,  tres  quoque  greges 
ovium  accubantes  juxta  eum.  »  Terra  orienta- 
lis,  Ecclesia;  puteus,  lavacrum  baptismi;  tres 
greges,  baptizandi  et  salvandi  in  fide  Trinitatis. 
Item  3.  est  puteus  scilicet  profunditas  humanae 
rationis,  secundum  Glossam,  quae  est  obscurata, 
et  ideo  fodieuda ;  de  quo  bibunt  homines ,  sci- 
licet  boni,  viventes  secundum  rationem,  et  pe- 
cora,  viventes  scilicet  brulaliter,  de  quo  in  fi- 
gura  * :  «  Ascendat  puteus,  »  etc.  Et  sequitur  : 
«  Puteus  quem  ioderunt  principes  in  datore  le- 
gis,  et  in  baculis  suis.  »  Et  de  hoc  in  Glossa. 
Item  i.  est  inexhaustilis  divinae  bonitatis,  ex  quo 
hauritur  aqua  viva,  ut  dicitur  hic :  «  Viva  enim 
aqua  est  spiritus,  »  ut  ait  Chrysostomus  '.  De 
quo  puteo  in  figura  ' :  «  Profectus  Isaac  fodit 
puteum,  et  vocavit  nomen  ejus  latitudo,  dicens: 
Nunc  dilatavit  me  Dominus.  »  De  primo  puteo 
hauriendfe  sunt  aquse  verae  sapientiae;  de  se- 
cundo,  aqufe  baptismalis  gratiae;  de  tertio , 
aquaj  rectae  intelligentiae;  de  quarto,  aquae  sa- 
tielatis  gloriae.  Sed  hos  puteos  nititur  diabolus 
obstruere,  prout  fuit  figuratum  in  Genesi,  ubi 
dicitur  ',  quod  «  Palaestini  omnes  puteos,  quos 
foderunt  servi  Abrahce,  obstruxerunt,  implentes 
humo.  »  Quod  exponens  Gregorius  ait  '",  quod 
«  sic  immundi  spiritus  terrenas  cogitationes  in- 
gerunt,  et  quasi  inventam  aquam  Scripturfe  tol- 
lunt.  » 
13.   Et  sequitur  secunda  coUatio  Filii  Dei  et 

'  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  4.  —  =  Sup.,  m,  4.  — 
'  Aug.,  ubi  sup.,  n.  12.  —  *  Ephes.,  v,  26.  —  ^  Qen., 
XXIX,  2.  —  «  Num.,  XXI,  17,  18.  —  '  Chiysost.,  in 
Joan.,  hom.  xxxi,  al.  xxxu,  n.  1.  —  »  Gen.,  xxvi,  22. 
-  »  Ibid.,  15.  —  •»  Greg.,  ^fcrnl.,  lib.  XVI,  c.  viii, 
al.  xvin,  n.  23.  —  "  Prov.,  xxx,    15.  —  "  Inf.,  vii. 


muUeris.  Ibi :  Eespondit  Jesus  :  Omnis  qui  biberit 
ex  hac  aqua,  etc,  ad  litteram,  vel  etiam  de  aqua 
voluptatis  figurata  per  istam.  Sanguisuga  enim" 
est  qua?  dicit :  Nunquam  sufficit.  Et  sic  non  est 
magnum  dare  istam  aquam.  Qai  vero  biberit  de 
aqua,  quam  ego  dabo,  etc,  non  sitiet ,  etc,  et  in 
hoc  ablatio  nocumenti.  ( v.  14)  Sed  fiet  in  eo 
fo7is,  et  in  hoc  indeficientia  boni  vel  commodi. 
Fons,  inquam,  a.quce  salientis,  id  est,  elevantis,  in 
vitam  ceternam  :  et  in  hoc  adeptio  aeterni  prse- 
mii.  Superexcellens  ergo  hujus  aquse  eminen- 
tia  (6)  ad  illam.  Infra  "  :  «  Qui  credit  in  me, 
flumina  de  ventre  ejus  fluent  aquae  vivae.  »  Et 
haec  est  aqua  faciens  salire  in  altum  "  :  «  Tunc 
saliet  sicut  cervus  claudus.  »  Sed  quaeritur,  qua- 
hter  vocat  hic  spiritum  aquam ,  cum  ipse  spi- 
ritus  igne  significetur;  unde  et  '*  in  specie  ignis 
descendit.  Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus 
bene,  dicens  "*,  quod  spiritus  (c)  appellatione 
ignis,  quia  est  ut  quid  erectum,  et  calidum,  et 
peccatorum  consumptivum,  quasi  dicat,  quia 
erigit,  quia  inflammat,  quia  peccata  consumit; 
per  aqufe  vero  nuncupationem  significatur,  ut 
purgamentum,  ut  refrigerium  ostendat :  quasi 
dicat,  quia  purgat  a  sordibus,  et  quia  refrigerat 
a  concupiscentia  carnali.  Et  ibi  bene  de  hoc. 
Secundum  primam ,  Gregorius  ait  " :  « Idem  si- 
gnat  diversa  in  Scriptura  propter  diversas  pro- 
prietates,  sicut  leo  signat  Filium  Dei,  et  diabo- 
lum,  »  ut  ibi  exempliflcat.  Item  quaeritur  de  hoc 
quod  ait :  Quod  qui  biberit  ex  hac  aqua,  quam  ego 
dabo  ei ,  non  sitiet  iterum.  Sed  contra  Ecclesiasti- 
cus  " :  «  Qui  bibunt  me,  adhuc  sitient.  »  Et  ita 
qui  bibit  es  hac  aqua,  quam  dat  Deus,  sitiet. 
Item  aitAugustinus  ",  quod  «  bonum  temporale 
plus  diligitur  antequam  habeatur,  vilescit,  cum 
habetur :  aeternum  vero  ardentius  diligitur  adep- 
tum,  quam  desideratum.  »  Ergo  ut  prius.  Item 
idem  ait  Gregorius  '^  ponens  diiferentiam  inter 
delicias  spirituales  et  carnales  :  ergo  ut  prius. 
Ad  istud  respondendum,  quod  est  sitis  ex  rei  3(1,5 
carentia,  ex  potantis  intemperantia,  et  ex  potus  ■"""'- 
insufficientia,  et  ex  virtutis  illius  ad  praeservan- 
dum  deficientia  :  et  talis  sitis  non  sitit  aquam 
a  Deo,  nec  suscipit.  Et  est  sitis  ratione  delecta- 
bilitatis  rei,  et  insatiabilitatis ;  et  de  illa  sunt  ob- 

38.  —  "  Isa.,  XXXV,  6.  —  "  Act.,  u,  3.  —  '*  Chrysost., 
ubi  sup.  —  "  Greg.,  Moral.,  iib.  V,  c.  xvil,  al.  xxi, 
n.  41.  —  "  Eccli.,  XXIV,  29.  —  '«  Aug.,  do  Doct. 
Christ.,  lib.  I,  c.  ixxviil,  n.  42.  —  "  Greg.,  in 
Evang.,  hoiu.  xxxvi,  n.  1. 

(17)    CcBt,    edit.    taiu.   —   (4)    llciu    immiuonti.    — 
(c)  Supi)l.  vocatur. 


§ii 


EVANGELH  SANCTI  JOANNIS 


jectiones.  Vel  aliter :  Est  sitis  rei  noii  habitaB ;  et 
est  alia  rei  habitfE,  ut  amplius  habeatur;  et  cst 
alia  rci  habit;e,  ut  continuctur.  Prima  est  in  bi- 
bente  aquam  concupiscentiiB;  secunda,  in  bi- 
bentc  aquam  graline;  tertia,  in  bibente  aquam 
glorioe,  quia  deliciiE  glorias  hauriuntur  al)sque 
omni  fastidio.  Et  de  his  aquis  gratioe  ct  concu- 
piscentire  dictum  est  in  Collatione  prfedicabih  '. 

13.  Et  sequitur  tertia  collatio  Filii  Dciet  mu- 
lis,  ibi  :  Dixit  ad  eum  mulier,  etc.  Ut  enim  ait 
Augustinus  ',  «  ad  laborem  indigentia  coge- 
bat,  laborem  infirmitas  recusabBt.  V)  Ideo  ait  : 
Domine,  da  mihi  hibere,  etc.  Et  ut  ait  Chrysosto- 
mus",  (<  hoec  mulier  sapientior  et  melior  Nico- 
demo,  qui  audiens  mystcria,  supra  *,  ait  : 
«  Quomodo  possunt  hoec  fieri?  »  haec  autem 
ait  :  Da  mihi  bihere.  Itetn '''":  'i' Praehonoravit 
Christum  ipsi  Jacob,  a;nigmatice  innuens  quod 
non  indigeret  fonte  illo;  nec  fuit  insuasibilis,  ut 
Judaei,  qui  multa  signa  viderant  :  haec,  nulla; 
sed  tantum  verba  audivit.  »  Ilfec  ille.  Patetergo 
credulitas  facilis  mulieris;  et  ideo  sequitur  prce- 
ceptio  Salvatoris  (v.  16)  :  Voca  virnm  tmm,  id 
esf,  verum  (a)  inlellectum,  ait  Augustinus  *  : 
nam  nunc  iil  eri^ore  es,  nt' ait  idem.  Unde  exci- 
tat  eam  ad  verum  intellcctum.  Item  quferitur, 
cum  sciret  eam  non  hal^ere  virum,  quare  hoc 
ait?  Respondendum,  quod  hoc  non  ait  quia 
ignorans  eam  non  habere,  sed  ut  occultum  prte- 
teritum  ei  revelaret.  Unde  Chrysostomus  '  : 
«  Nunc  per  prophetiam  revelat,  scilicet  mulieri, 
de  prasterito.  » 

'  17,'Et  sequitur  quarta  collatio  utriusque  ibi  : 
Uespondit  midier  :  Non  habeo  virum.  Ad  lifteram, 
et  secundum  rei  veritatem  fornicario  junge- 
batur,  nec  hoc  fateljatur,  sed  occultaljat.  Et  ex 
bac  veraci  responsione  fuit  occasio  Filio  Dei, 
quod  fei  revelavit  suuni'secretuiii.'Illa  enimi  bc- 
culfans  turpitudinem,  et  esistimans  adhuc  lo- 
qui  ad  hominem,  ait  :  Non  habeo  virum,  efc.  Et 
ideo  Christus  inducit  redargufionem,  cum  cer- 
titudine  numerans  priores  viros,  ait  idem  Chry- 
sbstomus  8'.l  ^'"  "■"'" 

Et  idco  sequituf  quinta  coUatio  sive  collo- 
cutio  :  Bene  dixisti,  quia  non  haheo  virum,  eo 
quod  ille,  cum  quo  erat,  non  erat  suus  legi- 
time  (v.  18)  :~Qu,inque  enim^iros  tofcuistj,  scilicet 

\'  yid,:  Coltaf.  XXI.  —  2  Aug.,  in  Joan.,  ti;act. ,  xv, 
n.U?.,—  ^  Clirysost,,  ubi  sup.,  u.  J.  —  fiSup.,  I,ll, 
4l  —  5  Chrysost.,  ubi  sup  ,  u,  2.  — '  •  Aug.,  ubi  sup,',\ 
n.  19.—  '  Chrysost.,  ubi  sup.—  «  Ibid.—  '  Sup„  I,  4^. 
—  !• 'Chrysbsl ,  ubi  sup.  ■ 
"  )  Cor.,  XI,  3.—  '»  Clir^ 


.      ....J,.  ....V..  .^.^]^,,       .,       ^. 

1. —  ''  Aug.,  ubisup;,  n.  21'. -ir 
u-ysost.,  ubi  siiti.— '■"  Greg'.','''!'^? 


in  praeterito.  Patet  hic  sapientia  Salvatoris :  non    s«pien- 
enim  in  principio,  nec  antecedentcr  prophetiam  ,'aioru. 
indu.xit  :  volebat  enim  miraculorum  et  prifidi- 
cationum  principia  habere  ab  eis,  qui  accede- 
bant  ad  eum,  sicut  supra,  de  Nathanaele  :  non 
dixit  ei  sfatim  :  Vidi  te  sub  ficu,  revelando  se- 
creta  scilicet;  sed  quando  ait '  :  «  Unde  me 
nosti?  »  Sic  fecit  Filius  Dei  mulieri  hic,  ut  ait 
Chrysostomus  "".  Et  de  his  quinque  viri.s,  et  de 
isfo   uno   viro  spiritualiler   Augustinus  prose- 
quitur  bene.a  Quinque  viri,  inquit  ",  sunt  quin-  Ouinque 
que  sensvis,  et  his  quinque  regitur  aDima  in- ^'^j^'""' 
flfma,  eti^n  primis  annis.  Sed  quando  venit  ad  aen«as. 
annos  discretionis,  si  eam  susceperit  {b)  doc- 
trina  sapientia;,  succedit  vir  legitimus,  scilicet 
intellccfus,  qui  melius  regit,  quia  ad  aeterni- 
tatem  regit,  et  excolit,  et  ioslruit."  «  Cajput  mu- 
lieris  vir.»  Si  vero  error  succedit,  non  regit,  sed 
perdil;  et  non  est  legitimus,  sed  adulter  est. 
Et  ideo  ait  ;  «  Voca  virum  tuum,  id  est,  intellec- 
tum.  »  Hoc  Auguslinus,  et  ibi  mulfum  et  bene 
de  hoc. 

10.  Et  sequitur  collocufio  vel  collatio  sesta 
utriusquc,  et  arcanorum  revelatio  mulieri  : 
Domirie,  video,  quia  propheta  es  tu.  Ut  enim  ait 
Chrysostomus  ",  «  quia  rem  occultam  manifes- 
tam  facere  est  Dei,  ideo  admiralur  et  stupet,  et 
prophelam  suspicatur,  nec  anxiata,  nec  conlu- 
meliam  existimans,  ait  :  Quia  propheta  es  tu,  » 
ut  ait  Chrysostomus.  «  Prophetia  est  ocbullo-  vrophe- 
rum  revelatio,  »  ait  Gregorius  '*.  Etsi  propheta,  '*  ''" 
est  occultorum  revelator;  et  non  solum  hoc, 
sed  amplius  immorafur.  Ef  nihil  humanum  in- 
terrogavit,  nec  de  divitiis,  sed  de  dogmatibus, 
dicens  (v.  20)  :  Patres  7iostri,  lA  est,  Jacob  et 
filii  ejus,  etc.  lllic,  id  est,  in  monte  Garizim,  ait 
Magister  in  llistoriis.  V.i  enim  ait  Chrysos- 
toiruis  ",«  aimit  kbraham  filium  suum  ilhc  ob- 
tullsse.  E<  vos,  scilicet  Judfei,  didtis  quia  Eie- 
rosolymis  est  locus,  efc.  Pafet  hic  induslria  mu-  mdus- 
lieris  :  excellentior  enim  facta  menle  est,  et  sol-  ij^jg^ 
licita  pro  doclrinis  interrogat,  ut  ait  Chrysos- 
tomus  "=. 

21.  Et  sequitur  responsio,  ac  veritatis  rcve- 
latio  :  iSulier,  crede  miki.  Et  in  hoc  ostendens 
fidem  esse  necessariam.  «  Nisi  enim  '''  credide- 
ritis,  non  intelligetis,  »  secundum  aliam  litte- 
ram.  Bene  Chrysostomus  " :   «  Fide  opus  est 

Biec/J:i'lj6iii-.VD~1.  — " Chrysost,, tibfsup.'-  >•  \\AA.' 
u;-3.^"  /Sa:J  viTT  9,  ^c*.  L'Xx:  ;^^»  Chi-j^ijsj.;;* 
Jdnri.,  Hom.  xxxl^i,  a)^i^jflii,Ti^'t-'  ' 

''{(i)Cie't'.  edft.  virum.  —  [b)  Ccet.  edil.  accepferil. 


Exposrno  in  cap.  iv. 


m^ 


matre  bonorum,  sine  hac  nihil  magnorum  est 
possidere.  »  Et  ponit  exemplum,  quod  qui  sine 
fide  tentant,  soilicet  scire  arcana,  assimilantur 
his,  qui  sine  navi  pelagus  assumere  tentant  '  : 
«  Fide  intelligimus  aptata  esse  seecula,  »  etc. 
Crede,  inquit,  quia  venict  hora,  scilicet  tempus 
grutias  divulgatte,  quando  nec  in  monte  hoc,  super- 
stitione  consueta,  testimando  scilicet  altum  lo- 
cum  esse  magis  utilem  ad  orandum.  Sed  quod 
ait  Augustinus  ia  eadem  homilia,  tangens  error 
rem  talem  :  «  Quia,  inquit  -,  in  monte  es,  pro- 
pinquum  Deo  te  esse  putas,  et  cito  te  exaudiri, 
quasi  de  proximo  clamantem.  Sed  noli  qucerere 
montem  :  in  excelsis  habitat  Oeus ;  sed  humi- 
ha  respicit.  »  Et  ibi  (a)  de  hoc.  Neque  Hieroso- 
lymis,  etc.  colendo  Deum  scilicet  in  CEeremoniis, 
sicut  Judaei  faciunt.  Et  licet  ita  esset  reprimens 
superstilionem  Samaritanorum  et  reprobans  eo- 
rum  idololatriam,  subdit  tamen  (v.  22)  :  Vos 
adoratis  quod  ncscitis ,  fjuia  scilicet  localem 
Deum  et  particularem  in  monte  :  quod  ex 
Persis  erat,  ut  ait  Chrysostomus  "",  et  dicitur  de 
Samaritanis,  quia  *  serviebant  Deo  terrae  et  ido- 
lis  suis.  Nos  aulem,  sciUcet  Judaei^  adoramus 
quod  scimus,  scihcet  Deum  verum  cui  credimus. 
Unde  Judaeis  dicitur  ^  :  «  En  populus  est,  »  etc. 
Et  sequitur  :  «  Sicut  Deus  uoster  adest  cunclis 
obsecrationibus  nostris.  »  Et  numerat  se  cum 
Judaeis,  ad  suspicionem  muheris  loquens,  ait 
Chrysostomus  ^.  Quoniam  salus  ex  Judicis,  scili- 
cetscire  Deum,  et  detestari  idola,  a  Judaeis  princi- 
pium  habuit,  similiter  et  adoratio,  ut  ait  Chry- 
soslomus  '.  Vel  salutem  vocat  praesentiam  suam; 
vel  ideo  hoc  ait,  quia  ex  Judceis  natus  est  Chri- 
stus  secundum  carnemj  ut  ait  ibidem  Chrysos- 
lomus*.  Sed  queeritur,  sicut  objicit  Augustinus  : 
Cum  Judici  fuerint  reprobati,  et  ritus  suae  ado- 
rationis  ■'  :  ii  Cum  multiplicaveritis  orationem, 
non  exaudiam.  »  Et  ad  Gulatas  Aposlolus  '"  : 
«  Neque  circumcisio  ahquid  valet,  »  etc.  :  qua- 
liter  ait,  quod  Judcei  adorabant,  quod  sciebant, 
et  quod  es  iis  salus?  Et  ad  hoc  respondet  Au- 
gustinus  ",  quod  hoc  dictum  est  in  persona  Ju- 
daeorum  non  omniura,  quia  non  reproborum, 
sed  illorum,  de  quibus  fuerunt  Apostoli  et  Pro- 
phette,  quia  '-'  «  non  repellet  Dominus  plebem 
suam,  quam  praescivit.  »  Item  quEeritur  de  hoc, 

'  Hehr.,  XI,  3,  —  ^  Aug.,  iihi  sup.,  u.  2'l.  — 
'  Cliryjosl.,  ubi  sup.  —  ••  IV  Herj.,  xvii,  ■>'.  —  *  Deul., 
IV,  li,  1.  —  >•  Chiysost.,  ubi  sup.  —  '  Ibid.  —  '  Ibid. 
—  ■'  Isa.,  I,  13.  —  '»  (jttL,  VI.I,  13.  —  "  Aug.,  ubi 
siip.,  n.  2(i.  —  "  Rom.,  xi,  2.  —  'f.JixQd.,\ix_,'^.  —  , 
"  ChrySist.,  i/e  Woyse^\^i^,^  ilV.if^^^raBfV?  .TTva 


quod  ait  :  Quod  veniet  hora,  quando  nec  in  monte 
hoc,  nec  Uierosohjmis  adorabitis;  qualiter  hoct' 
Videtur  enim  quod  locus  altior  plus  valet  ad 
orandum  :  Moyses  enim  '^  orans  ascendit  in 
montem.  Super  quod  ait  Chrysostomus  '*  : 
«  Quanto  eum  sublimitas  montis  extulit,  tanto 
oratio  proximum  Deo  exlubebat.  »  Videtur  ergo 
quod  eminentia  looi  valet  ad  orationem.  Item 
domus  Domini  erat  in  monte  '^  :  «  Ista  est  lex 
domus  in  summitate  montis.  n  Et  ita  ut  prius. 
Item  quaUter  ait  :  Neque  Uierosolymis  adorabitis, 
eum  dicatur  "*  :  «  Caveas  ne  olleras  holocausta 
tua  in  omni  loco,  sed  in  looo,  quem  elegerit 
Deus?  »  Et  primjo  Uachabceorum  '■"  :  «  Tu  elegisti 
domum  istam  ad  invocandum  nomen  tuum.  » 
Debuit  ergo  esse  locus  perpetuus  ad  orandum 
Deum.  Ad  contrarium  ait  Augustinus  '*  repro- 
bans  errorem  festimantium  monlem  altum  esse 
magis  utilem  ad  orandum  :  «  Qucerebas,  in- 
quit,  montem?  descende  ut  atUngas,  »  scilicet 
per  huinilitatem  "*  :  «  Asoensiones  in  suo  corde 
posuit  in  valle  ploraUonis  et  lacrymarum.  »  Si 
quaeris  altum  locum,  intus  exhibe  templum  Deo. 
In  templo  vis  orare?  in  te  ora;  sed  prius  esto 
templum,  quia  ille  in  templo  suo  exaudiet 
orantem.  »  iiaec  ille.  Et  secundum  hoc  respon- 
dendum  ad  primam  qua^sUonem,  quod  eminen- 
tia  non  confert  ad  orationem  uisi  forte  occasio- 
naliter,  quod  tunc  forte  homo  interius  se  plus 
elevat  ad  Deum,  quia  magis  solitarius  et  am- 
plius  in  se  coUectus,  et  a  tumullu  segregatus. 
Et  secundum  hoc  potest  intelligi  auctoritas 
Chrysostomi  supra.  Ad  aliud  quod  intelligen- 
dum  est,  Hierosolymis  non  esse  locum  ad 
orandum,  nisi  ritu  Judaico  et  cajremoniah,  ut 
priusy  .uHi  ^'-..w  «  .ijsvlc;  '  Aei)ii'i8  I'' 

23.  Et  sequitur  preedictorum  expIanaUo':  Sed 
venit  hora,  scilicet  tempus  graUcB,  do  qua  dici- 
tur  ^" :«  Hora  est  jam  nos  de  sommo  surgere.  » 
Et  nunc  est,  ex  praesentia  sua  scilicet :  Quando 
veri  adoratores,  .etc»;EtiJn  ihoc  expulit  Samari- 
tanos  et  Judaeos  :  et  si  Judaei  meliores  illis,  ta- 
men  futuri  minores  :  et  tantum,  quantum  typus 
a  veritate,  ait  Chrysostomus  -'.  Adorabunt  Pa- 
trem,  Deum  scilicet,  in  spiritu,  id  est,  interius  in 
mente  (6),  contrasuperstitionen  Samaritanorum  : 
qui  adorabant  in  monte  :  Deus  enim  est  ado-  . 

'5  Kzeuli.,  .xLiil,  12.  —  "  Deul.,xu,Xi.  —  "  1  Mach., 
vii,  37.  —  "f  Aug.,  ubi  silp;,'  n.  35.^--  '°  Psal.  L^Kxm, 
6,  7.  —  ^"  Rom.,  XIII,  ir.  -r  "  Chrysdst.',''!»  Jocin.,  . 
hom.  .xxxii,  al.  xxXtli,  n.  2,  ';  '     .  ._   ', ..-.'.,■.,  f-,  » 


.xxxii,  al.  xxiini,  n.  2, 
ifi)  i^tippi  ben^.;i4-  f^^vCa'.  erfrt.  moiile. 


316 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


randus  in  templo  cordis.  Et  in  veritate,  ad  ex- 
cludendum  caeremonialem  et  typicum  ritum 
JudiBorum  in  adorando  Deum.  '  «  Psallam  spi- 
ritu,  psallam  et  mente  :  orabo  spiritu,  orabo  et 
mente.  »  Et  subdit  rationem  :  Nain  et  Pater  tales 
quarit,  scilicet  qui  sic  adorent;  quasi  dicat,  ait 
Chrysostomus  ^  :  «  Prophetse  ante  longa  tem- 
pora  haec  dixerunt,  id  est  prophetaverunt ;  sed 
jam  in  januis  est  :  »  scilicet  ex  quo  ipse  venit 
adimplens legem.  Et subdit  hujus  causam  (v.  24) : 
Spiritus  est  Deus,  id  est,  incorporeus.  Oportet 
ergo  incorporei  Dei  adoratorem  talem  esse,  ait 
Chrysostomus  '.  Judaei  enim  animam  neglige- 
baut,  circa  corpus  studium  liabebant,  et  ejus 
purgationes;  oves  et  animalia  offerebant.  Sed 
quierit  adoratores,  qui  adorent  (a)  in  spiritu 
puro,  ut  ait  Paulus  '  :  «  Cui  servio  in  spiritu 
meo;  »  et  sacrificantes  semetipsos  in  holocaus- 
tum  Deo  '  :  o  Exhibeatis  corpora  vestra,  hos- 
tiam  viventem,  »  etc,  ut  ait  Chrysostomus  ^ 
Sed  quffiritur  :  ex  litlera,  ex  dictis  Sanctorum 
objectio  videtur,  quod  non  oportet  sedilicare  templa,  vel 
''lis  '^'"'  ^cclesias,  sed  adorare  in  spiritu  et  veritate,  id 
cst,  in  templo  cordis,  prout  alt  Auguslinus  '. 
Item  Deus  est  spiritus,  et  Dei  incorporei  oportet 
esse  adoratorem  in  spiritu,  ut  ait  Clirysosto- 
mus  *  :  ergo  nihil  corporeum  requiritur  ad 
Deum  adorandum,  et  ita  nec  templa  facere,nec 
imagines.  Item  talia  facere,  videtur  esse  magis 
occasio  erroris,  quo  posset  credi  Deus  esse  cor- 
poreus,  quam  eruditio  veritatis.  Et  ad  istud  res- 
pondendum  est,  prout  ait  Hugo,  quod  «  sacrata 
sunt  quaedam  loca,  aedificatae  (6)  basilirae,  et  de- 
terminata  tempora  certa,  quibus  populus  fidelis 
in  unum  congregetur,  ut  unitas  commendetur, 
et  gratias  reddat,  et  vota  solvat.  »  H.bc  ille.  Unde 
Coodi-  notandum,  quod  qusedam  sunt  cssentiales  con- 
adoratio-  ditiones  adorationis,  sicut  vera  contritio  cordis, 
nis.  ordinata  petitio,  recta  intentio;  qufedam  vero 
de  bene  esse,  sive  conferentia,  sicut  psalmodia 
exterior,  et  hymni  sive  cantica,  et  gestus  cor- 
poris,  nunc  inclinando,  nunc  erigendo,  et  loca 
sacra  ad  elevationem  mentis  in  recogitatione  et 
admiratione  divinae  Majestatis,  bouitatis  et  pie- 
tatis  et  beneficiorum  ejus,  sicut  templa  sacra, 
ut  patet  ab  Hugone.  Non  ergo  denegat  Dei  (c)  Fi- 
lius  hic  quin  debeant  (d)  esse  loca  sacrata  et 


'  I  Cor.,  XIV,  15.  —  >  Chrysost.,  ubi  sup.  paulo 
ante.  —  '  Ibid.  —  *  Rom.,  i,  9.  —  »  Rom.,  xii,  i.  — 
'  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  25.  — 
»  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Damasc,  ile  Fid.  Orthod., 
lib.  IV,  c.  vii.  —  •"  Vid.  Collal.  xxii.  -   "  ha.,  I, 


templa ;  sed  vult  dicere,  quod  in  spiritu  jnte- 
riori  est  vere  orare,  et  recta  fide,  non  in  loco 
determinalo,  sicut  Samaritani  orabant,  nec  in 
typo,  vel  figura  et  Cteremoniis,  .sicut  Judeei,  si- 
cut  expositum  est  a  Sanctis,  et  ut  patet  in 
Glossa.  Et  per  hoc  ad  aliud,  quod  imagines  sunt  s»cr» 
in  templis  Dei  in  excitationem  fidelium,  ad  me-  '""'^■'" 
moriam  beneficiorum  Dei;  et  omnis  honor  qui  lempii» 
defertur  eis,  refertur  ad  Deum,  non  ad  ipsas,  '^'"' 
nisi  sicut  ad  signa,  prout  manifestat  Dama- 
scenus  bene  %  ubi  miiltum  de  hoc.  Mysteria 
vero  praedictorum,  scilicet  qualiter  est  Deus  ado- 
randus  in  spiritu  et  verilate,  patent  in  colla- 
tione  praedicabili  '".  Nota  taraen,  quod  adorans  Condi- 
Deum,  debet  adorare  in  puritate  etsanctitate  '' ;  ador»n- 
«  Cum  multiplicaveritis  orationem,  non  exau- 1"- 
diam ;  manus  enim  vestrae  plenae  sunt  san- 
guine.  »  Et  de  hoc  Chrysoslomus  :  «  Oportet, 
inquit,  orantem  esse  mundum.  »  Et  ponit  exem- 
plum  :  «  Si  quis  manibus  impletis  stercore  tuos 
pedes  veniret  adorans,  conculcares  :  multo  ma- 
gis  implens  manus  de  stercore  peccati  est  con- 
culcandus  a  Deo,  et  ejiciendus.  »  Et  ibi  bene  de 
hoc.  Item  est  adorandus  cum  simili  subjec- 
tione,  et  protestatione  suae  majestatis.  Unde  et 
adorare  est  corpus  ad  pedes  prosternerc ,  et 
summum  nostrum  ad  ejus  imainclinare,  ut  tra- 
ditur  ab  Augustino.  '-  »  Adorabunt  vesUgia  pe- 
dum  tuorum.  »  Item  adorandus  est  cum  recta 
fidei  confessione ,  et  debila  honorificatione, 
prout  ait  Propheta  "  :«  Yenite,  adoremus,  prae- 
occupemus  faciem  ejus  in  confessione.  »  Et  "  : 
«  Procidentes  adoraverunt  eum,  et  aperlis  the- 
sauris  suis  obtulerunt  ei,  »  etc.  Item  est  ado- 
randus  solemni  celebritate  pro  loco  et  tem- 
pore,  prout  ait  Propheta  "^  :  «  Introibo  in  do- 
mum  tuam,  et  adorabo  ad  templum  sanctum 
tuum  in  timore  tuo.  »  ''  «  Veniet  omnis  caro,  ut 
adoret  coram  facie  mea.  "  Et  de  hoc  amplius 
in  Collalione  '. 

23.  Et  sequitur  uUima  collatio,  sive  coUo- 
cufio  Filii  Dei  et  mulieris,  ibi  ;  Dicit  ei  mulier  : 
Scio  quia  Messias  venit.  Vt  ait  Augustinus  "  : 
«  Jam  (e)  mulier  ordinatur  in  fide,  et  regitur 
bene  victura  (/■).»  Vocavit  enim  virum  suum,  id 
est,  intellectum,  de   quo  viro  supra,   eodem. 

15.  _  11  isa.,  LX,  14.  —  "  Psal.  xciv,  6.  —  "  Matth., 
II,  11.  —  15  Psat.  v,  8.  —  '8  Isa.,  LXvi,  23.  —  "  Vid. 
Collat.  XXII.  —  '"  Aug.,  ubi  sup.,  n.  28. 

(a)  Cal.edit.  adoranl.— (6)  /to?i  asdificata.— (c)  Ccet. 
edit.  non  habent  Dei.  —  (d)  Al.  debeut.  —  (e)  Cat. 
edit.  Nam.  —  (/")  Item  nutrita. 


EXPOSIXrO  [N  CAP.  IV. 


317 


«  Messias,  ut  ait  (a)  Augustinus  *,  hebraice, 
Christus  graece,  Unctus  latine.  »  De  ipso  ait 
Propheta  '  :  «  Unxit  eum  oleo  prae  consortibus 
suis.  »  Qui  cum  venerit,  amuntiabit,  scilicet  per- 
fecte,  quae  ad  occulta  Patris  pertinent.  Queerit 
autem  Chrysostomus  '  :  «  Unde  mulier  et  etiam 
Samaritani  sciebant  de  Messia,  vel  expectabant 
ejus  adventum?  »  Et  ad  hoc  respondet,  quod 
«  sciebant  a  libris  Moysis,  quos  suscipiebant, 
et  quia  scriptum  est  '  :  «  Ipse  erit  expectatio 
gentium  :  »  ideo  inde  poterant  scire.  »  Item 
quaerit  Chrysostomus  ^  ex  quo,  supra  ",  Natha- 
naelem  induxit  ad  credulitatem  et  per  prophe- 
tiam,  et  >;icodemum  per  figuram  de  serpente 
aeneo,  quare  similiter  non  induxit  illam  mulie- 
rem  per  talia  ?  Et  ad  hoc  respondet,  quod  «  quia 
muUer  erat  indocta  et  Scripturarum  inexperta, 
ideo  per  tcJia  non  induxit  eam,  sed  per  preedi- 
calionem  ct  promissionem  aqute  salientis.  » 

Et  sequitur  responsio  Salvatoris,  et  revelatio 
veritatis  :  Dicit  ei  :  Ego  sum.  Et  in  hoc  sua  im- 
mutabilis  divinitas.  Unde  infra  ',  simile  :  «  An- 
tequam  Abraham  fieret,  ego  sum.  »  Qui  loquor 
tecum  :  et  in  hoc  sua  evidens  humanitas  * :  «  Lo- 
quutus  est  nobis  in  FiUo,  »  etc.  Quaerit  Chry- 
sostomus  ',  quare  non  se  revelavit  mulieri  ab 
initio;  item  cum  Judsi  peterent  ab  eo  instanter, 
quis  esset,  infra  '" :  «  Si  tu  es  Christus,  dic  nobis 
palam;  »  nec  tamen  eis  revelavit  :  quieritur, 
unde  hoc  ?  Et  ad  istud  respondet  :  «  Paulatim 
duxit  eam  ad  fidem  :  nam  si  se  revelasset  ab 
initio,  videretur  inaniter  eum  loqui,  quia  mu- 
liernon  intelligeret.  »  Ad  aliud  respondet,  quod 
illa  erat  devotior  (ft)  Judaeis,  et  illi  non  pro  dis- 
cendo  queerebant,  sed  pro  injuriando;  ista  vero 
audiebat,  et  quaerebat  ad  discendum.  Et  patet 
ex  dictis  Salvatoris  benignitas  admiranda,  et 
studiositas  sedula  ad  docendam  unam  mulie- 
rem,  et  perita  artificiositas  in  attrahendo,  nunc 
revelando  occulta,  nunc  promittendo  deside- 
rata,  ul  patet  in  serie  Evangelistte,  et  sicut  re- 
colligit  Chrysostomus  ex  ea.  Et  in  hoc  est  exem- 
plum  doctoribus  praedicandi  non  solum  multis, 
sed  eliam  uni  aliquando.  Unde  Gregorius  : 
«  Numquid,  si  multis  prodesse  nequeo,  nec 
paucis  curabo?  »  Et  ponit  exemplum  :  «  Si  ex 
messe  portare  mauipulos  multos  non  possum, 


numquid  vacuus  debeo  redire  ?  »  Quasi  dicat  : 
Non.  Ad  unum  ergo  convertendum,  est  praedi- 
candum  "  :«  Qui  converti  fecerit  peccatorem  ab 
errore  viae  suae,  salvabit  animam  ejus.  » 

27.  Et  sequitur  ultimum  de  regressu  discipulo- 
rum  :  Et  continuo  venerunt ,  etc.  :  quod  signat 
doctores  et  discipulos  Christi  debere  redire  ad 
ipsum  in  contemplatione,  post  egressum  ad  pia 
opera  in  negotiosa  actione.'-  «  Numquid  mittes 
fulgura,  et  ibunt,  et  revertentia  dicent  tibi  : 
Adsumus?  »  Per  fulgura  praidicatores  vel  doc- 
toreSjSicut  euntes  et  revertentes,  significantur, 
ut  aitibi  Gregorius  ".  Et  mirabantur,  etc.  Quaeri- 
tur  qualiter  hoc :  ex  quo  noverunt  eum  esse 
fontem  pietatis,  quare  mirabantur  eum  loqui 
cum  muliere  paupere?  Et  ad  hoc  respondet 
Augustinus  '•  :  «  Ipse  quserebat  ovem  scilicet 
perditam ,  ad  hoc  enim  venerat.  Bonum  ergo 
admirabantur ,  non  malum  suspicabantur.  » 
Idem  Chrystosomus  '* :  «  Admirabantur  mansue- 
tudinem ,  quoniam  sustinuit  cum  tanta  hu- 
militate  mulieri  loqui  et  Samaritanae.  »  Nemo 
tamen  dixit  ei  :  Quid  quceris?  Quaerit  Chrysosto- 
mus  '^,  quare  eum  non  interrogaverunt?  Et  ad 
hoc  respondet,  quod  eruditi  erant  servare  or- 
dinem  discipulorum,  ita  eum  (c)  formidabant 
et  venerabantur.  Vel  aliter ,  secundum  Glos- 
sam,  quod  non  suut  ausi,  ne  ab  eo  reprehen- 
derentur,  si  incaute  interrogarent.  Et  est  exem- 
plum  inferioribus  non  investigare  facta  supe- 
riorum ,  vel  dicta. 

28.  Et  sequitur  illa  pars ,  in  qua  de  Salvatoris 
praedicatione  publica  ipsis  Samaritanis,  ibi  : 
Reliquit  hydriam,  etc.  Et  illa  pars  in  quatuor 
partes  ;  primo,  de  regressu  mulieris  ad  illos, 
et  de  annuntiatione  (d),  quee  audivit;  secundo, 
de  supplicatione  discipulorum  ipsi  Salvatori  de 
manducando;  tertio,  de  de  responsione  Salva- 
toris,  et  hortatione  discipulorum  ad  prajdican- 
dum,  ibi  :  Nonne  vos  dicitis,  etc. ;  quarto,  de  de- 
votione  Samaritanorum  ad  credendum,  ibi  :  Ex 
illa  civilate,  etc. 

Ait  ergo  :  Reliquit  hydriam,  etc.  Ut  ait  Augus- 
tinus  '■' : «  Audito  :  Ego  sum,  etc,  et  recepto  in  cor 
Christo  iJomino,  quid  faceret,  nisi  hydriam  di- 
mitleret,  et  evangelizare  curreret?  Projecit  cu- 
piditatem,  et  properavit  annuntiare  veritatem. 


'  Aug.,  ubi  sup.,  n.  27.  —  ^  Psn/.  .XLIv,  8,  — 
'  Chrysost,,  ubi  sup.  —  *  Gen.,  XLix,  10. —  i"  Chrysosl., 
ubi  .^up.  —  »  Sup..  I,  48;  iii,  14.  —  '  Inf,,  viii,  58. 
—  '  Hebr.,  I,  2.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.  —  i»  Inf.,  x, 
24.  -  "  Jac,  V,  20.  —  '«  Jol/,  xxxviii,  35.  —  i»  Greg., 


MoraL,  lib.  .\XX,  c.  II,  u.  6.  —  '^  Aug.,  ubi  sup., 
II.  29.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.,  u.  3.  —  "  IbiJ.  — 
"  Aug  ,  ubi  sup.,  u.  30. 

{n)  Coil.  edit.  deest  ail.  —  (A)  Cat.  edit.  devotlo.  — 
(c)  Item  enim.  —  (rf)  Suppl.  eorum. 


318 


EVANGELII  SANCTl  .lOANNIS 


Discant,  qui  volnnt  evangclizare,  projicore  hy- 
driam,  id  est,  cupiditatetn.  »  Et  ibi  benc  de  hoc. 
Hydria  enim,  ut  habitum  est  supra,  dicitur  ab 
uScf ,  quod  est  aqua.  Et  de  hoc  Chrysostomus 
bene'  :  «  Ignem  vcnerat  Uominusmittcreinfer- 
ram  * :  voluit  discipulos  esse  ignitos ;  sicmulier 
■dicilur  aceensa,  uthydriam  relinqueretetneces- 
sitatem,  scilicet  aquop,  propter  quam  venerat.  » 
Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  abiit  in  civilatem,  etc. 
l't  ait  Clirysostomus  ^  «  non  unum  aut  altcrum 
vocavil,  ut  Andreas,  vel  Philippus,  sed  civita- 
tem  inlegram.  >>  Et  dicit  (v.  29)  :  Vetiite,  etvidete 
hominem  ,  etc.  Sed  quceritur,  quare  non  aitChri- 
stum,  qucm  confessa  esl,  esse  Messiam?  Et  ad 
hoc  respondet  Chrysostomus  *,  quod  cum 
eadem  descensione  (a),  qua  Christus  est  eam 
piscatus,  convcrtendo  scilicet,  allicere  voluit  (6) 
.  illos,  ut  scilicet  ex  propria  voluntate  enuutia- 
rent  ipsum  esse  Christum.  Venilc  ergo,  inquit, 
festinanter,  et  vzde/s,  esperimentaliter, /lominem, 
qui  dixit,  ctc.  Quferitur,  cx  quo  dixerat  ci  qufe 
turpia  erant,  quare  hic  ait  ila  expresse  :  Qui 
dixit  mihi ,  etc.  Et  ad  hoc  respondet  Chrysosto- 
mus^,  quod  cum  ignita  fuerit  anima  igne  di- 
vino ,  ad  nihil  inspicit  eorum  quae  simt  in  terra, 
non  ad  gloriam,  nec  ad  verecundiam.  Exem- 
plum  de  Magdalena,  quoe  intravit  domumPha- 
risoei,  ubi  Christus  recumbebat.  Et  ibi  Grego- 
i-ius  de  hoc  %  quod  non  vocata  vcnit,  etc.  iVw?!- 
quid  ipse  Christus?  Sed  quan-itur  quare  hic  lo- 
quitur  quasi  dubitative,  ex  quo  Hlius  Hci 
dixerat  se  esse  Christum  ?  Et  ad  hoc  respondet 
sapien- Chrysostomus  '  :  «  Vide,  inquit,  sapienliam 
tia  mu-  muiieris  ;  noverat  enim  quoniam  gustantes  de 

lieris. 

illo  fonte  ,  eadem  paterentur  quffi  ipsa  passa  est, 
et  nolebat  ex  propria  enuntiatione  inducere 
eos,  sed  ex  auditione  iflius  sententiae,  quam 
Christus  dixit,  et  ab  ipso.  Et  ideo  ait :  Videte, 
et  non  :  Credite,  illud  enim  levius  est. 

30.  EtilU,  escitati  scilicet  a  voce  mulieris, 
exierunt  de  civitate,  etc.  Et  ex  hoc  patet  eorum 
facilitas  ad  credendum,  sermonibus  auditis 
a  muliere.  Et  ut  patet  ex  dictis,  ista  mulier 
a  Salvatore  edocta,  et  igne  divino  intlam- 
mata,  ut  ait  Augustinus,  ubi  supra,  figura 
est  prfEdicatorum  evangehzantium.  Unde  Au- 
gustinus  '  :    «  Discant   qui    volunt  evangeli- 

,'  Clirysost.,  in  Joan.,  hoin.  xxxiii,  al.  xxxiv,  n.  1. 
'—^  luc,  xu,  49.  —  '  Ulirysost.,  ulji  sup.  —  *  Ibid.  , 
—  ^  Ibid.  —  6  Greg.,  in  Lviing.,  hom,  xxxill,  n.  1. 
=  '  Chrysost.,  ibid.  —  '  Aiig.,  ubi  sup.,  ii.  30.  — 
9  Marc,  XVI,  15.  —  i»  Luc,  xiv,  IB.  -  "  Prov.,  ix. 


zare,  projicere  hydriam,  id  cst  cupiditatem.  » 
Et  sequilur  :  «  Onere  alijecto,  atcurrit.  r>  Disci- 
puli  enim  ('■),  relictis  omnibus,  secuti  sunt  Do- 
minum.  Unde  figuratur  hic  peifeclio  praedica- 
torum  quoad  omnem  abdioationem,  ibi  :  Heli- 
quit  hydriam  ;  secundo,  quoad  agilitatem  in 
prsedicando,  ibi :  Abiitin  eivitafem.  Ideo  aitSal- 
vator  discipulis'  :  «  Euntes  inmundumunirer- 
sum,  praedicate.»  Itemquoad  veritalis  praedica- 
tionem,  invitando  homines,  ut  ad  Dcum  ve- 
niant  aniando,  et  videant  credendo  "*  :  «  Homo 
quidam  fecit  ccBnam  magnam,  et  naisit  ser- 
vum,  »  id  esl,  ordinem  proedicantium,  «  vo- 
care  invitatos.  »  Unde  dicitur"  :«  Mi>it  ancillas 
suas,  ut  vocarent  ad  arcem.  »  Per  aneillas  cnim 
obsequiosi  praedicatores  et  humiles,  scilicet 
Apostoli,ut  aitGregorius  ".  Boni  autem  audilo^ 
res  excunt  de  civitate,  scilicet  terrena  et  diabo- 
lica,  oiniam  Christo.  Ut  enim  ait  Augustinus  '• : 
«  Duas  civitates  feceruut  duo  amores  :  terrenam, 
amor  sui  usque  ad  contemplum  Dei ;  coelestem, 
amor  Dei  usque  ad  contemptum  sui. »  De  prima 
vero  debcnt  exire  lidelcs,  Cliristo  credentes  '* : 
«  Relinquite  civitates,  et  habitate  in  pelra,  »  id 
est,  in  Christo. 

Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  Salvatoris  invi- 
tatio  a  discipulis  ad  manducandum ,  et  ipsius 
responsio,  ibi :  Interrogaverunt ,  elc.  Et  illa  in 
quatuor  :  primo,  supplicatoria  invitatio;  se- 
cundo,  Salvatoris  responsio,  ibi  :  lUe  dixit 
eis,  etc;  tertio,  discipulorum  mutua  interroga- 
tio,  ibi  :  Dicebant  ergo ,  etc;  quarto,  Chrislire- 
sponsio,  ibi :  Bicit ,  etc. 

Ait  ergo  :  Interrogaverunt,  id  est,  interrogando 
rogabant  :  Babbi,  manduca.  Sed  quferitur,  ad 
quid  eum  rogaverunt,  ex  quo  noverant  eum 
semper  facere  quod  erat  melius  et  convenien- 
tius  ?  Item  ex quo  dixerat  mulieri  supra :  Da  mihi 
bibere,  ex  quo  patet  quod  fatigatus  erat  esuriens 
et  sitiens,  quEeritur,  quare  nou  manducavit?  Et 
ad  hoc  respondet  Chrysostomus  '^  quod  viden- 
tes  eum  fatigatum ,  rogabant :  neque  enim  erat 
hoc,  id  est  precari  pro  cibariis,  temeritatis,  sed 
amoris  custodise  circa  magistrum.  Et  sequitur 
ipsius  responsio  (v.  32)  :  Ille  dixil  :  Ego  cihum 
habeo,  etc,  id  est,  conversionem  Samaritano- 
rum ,  ait  Glossa;  guem  vos  nesdtis ,  scihcet  carna- 

3.—  12  Greg.,  iUor«/.,  lib.  XXXllI,  c.  xv,  al.  xvi, 
n.  32.  —  '5  Aug.,  de  Ciiit.  Dei,  lib.  XIV,  c.  xxviii. 
—  "  Jerem.,  XLViii,  2S.  —  "■  Ghrysost.,  ubi  sup. 

(fl)  Ccei.  edit.  in  descensione.  —  (b)  Uem  evellere 
uoloit.  —  (o)  Leg.  eliam. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  IV. 


319 


liter  sapientes^.  etintplligentes  de  cibo  mate- 
riali.  Ut  eiiim  iait  Augustinus  '  :  «  Potus  erat  iri 
mulierej  ut  faceret  voluntatem  ejus  (a).  »  Ideb 
ait  :  Ba  mihi  hihere,  scilicet  ut  fidem  in  ea  ope- 
raretur,  et  eam  in  corpus  suum  trajiceret,  quod 
est  Ecclesia.  »  Unde  dictum  est  Petro  ^ :  "  Oc- 
cide ,  et  manduca.  » 

33.  Et  sequitur  discipulorum  mutua  interro- 
gatio  :  Numquid,  elc.  Non  enim  intelligebant  (6) 
de  cibo  spirituali ,  sicut  nec  mulier,  supra  ',  de 
aqua.  Sed  quaerilur,  quare  non  instruxit  eos 
prolongando  doctrinam,  sicut  docendo  mulip- 
rem  supra  ?  Ad  hoc  respondendum  :  lit  dicitur ' : 
«  Vobis  datum  est  nosse  mysteria,  coeteris  in 
parabolis.  »  Quia  ergo  mulier  erat  simplex,  et 
de  csteris,  ipsi  vero  erant  vocati  ad  discipula- 
tum,  ideo  instruxit  eam  per  circuitum,  ut  ait 
Glossa.  Et  patet  hic  vehementia  desiderii  Filii 
Dei  de  salute  fidelium.  Unde  Chrysostornus  ^  : 
«Ostendit,  scilicet  Christus,  quantum  deside-j 
rium  habet  nostrae  salutis  :  sicut  enim  nobis 
concupiscibileest  comedere,  itaei  salvare  nos.  » 
Ideo  ait  infra  '^  :  «  Sitio.  »  ■>  ji   1 1  r 

34.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  Salvatoris 
responsio,  et  dicti  expositio,  ibi  :  Dicit  eis  : 
Meus  cihus,  etc.  Utait  Glossa:  «Cibusejus  nostra 
fides,  opus  mysterium  redemptionis.  »  Sed  quoe- 
ritur,  quare  a  principio  non  ait  eis ,  sic  cibum 
suum  exponendo?  Et  ad  hoc  respondet  Chry- 
sostomus",  quod  «  attentiores  eos  operari  vo- 
luit,  et  assuefacere  per  talia  aenigmata  audire 
ea,  quae  dicuntur.  »  Sed  videtur  quod  Eenigma 
iion  sit  conveniens,  quia  cibus  conservat  ciban- 
tem  :  sed  iideles  conversi  non  servant  Chri- 
stum  :  non  ergo  sunt  cibus.  Item  ipse  est 
cibus  fidelium ,  quia  «  pacis  qui  de  coelo 
descendit,  »  infra '.  Non  ergo  e  contrario.  Et 
ad  hoc  respondendum,  quod  cibi  est  mul- 
tiplex  proprietas,  scilicet  a  cibante  desidc- 
rabilitas,  ct  in  corpus  cibantis  convertibih- 
t^:  et  sic  salus  Qdelium.  Sive  ipsi  fideles  di- 
cuntur  csse  cibus  Kilii  Dei,  ut  patet  ex  dictis 
Sanctorum  prius.  Item  alia  est  proprietas  cibi 
ad  restaurandum,  et  ad  construcndum  virtuo- 
sitas,  et  ad  satislaciendum  desideranti  sufli- 
ciens  potestas.  Et  sic  Filius  Dei ,  qui  est  pariis 
vitae ,  est  eibus  noster.  Et  hoc  modo  loquuntur 
objectiones. 

.,]i!5..  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  hortatio  dis- 


'  Aug.,  ubi  siip.,  n..31..  —  '  Acl.,  x,  13.  —  '  Siip.,  ii. 
—  *  Matlk.,  XIII,  U.  —  5  Chrysost.,  ubi  sup.,  u.  1.  — 


cipulorum  ad  prsedicandum ,  ibi  :  Nonne  vos, 
djcihs  ?etc.  Et  ibi  tria  ;  primo  ,  similitudinis 
prsemissio ;  secundo ,  adaptatio  et  propositi 
exliortatio,  ibi  :  Ecce  dico  vohis ,  etc;  tertio, 
dicti  expositio  :  In  hoc  enim  est  verbum  ve- 
rum,  etc. 

Ait  ergo  .•  Nonne  vos  diciiis,  id  est,  vulgarifer 
dicere  consuevistis  :  Adhuc  quatuor  menses  sunt, 
et  messis  venit,  id  est  tempus  metendi?  quasi 
dicat :  Ante  tempus  metendi ,  de  messe  consue- 
tum  est  praBcogitare.  Unde  Chrysostomus  ^  : 
«  Ecce  rursus  consuetis  nominibus  reduxit  eos 
contemplationi.  »  Et  Glossa  :  «  Sicut  messis  ter- 
rena  vicinaj  sic  et  messis  hominum.  »  Ex  hoc 
patet,  quod  hoc  non  f uit  immediate  post  Pascha 
praetcritum,  imo  perpenditur  hyemis  tempore 
hocfactum  esse,  ut  ait  Magistcr  in  Ilistoriis.  Et 
sequitur  secundum  :  Ecce  dico  vobis,  tevate  ocu- 
Ips.  Uortatur  enini  eos^  quos  mittit,  ait  Glossa  : 
Levaie,  inquit ,,  qculos,  et  mentis  ,  et  corporis,  et 
videte  rcgiones,  xav.\\.ii\idmem  scilicet  Samarita- 
norum,  quia  alhce,  etc.  «  Sicut  enim  spicse  cum 
dealbatfe  fuerint,  ad  messem  sunt  paratae,  ita  et 
hi  sunt  praeparati  et  ad  salutem  vertibiles,  » 
ait  ibidem  Chrysostomus '».  "  «  Messis  quidem 
multa,  operarii  pauci.  »  Et  quia  ita  est,  (v.  30) 
quimetit,  evellendo  scilicet  venientes  ad  fidem 
ab  amore  inordinato,  mercedem  accipit,  pree- 
mium  pro  labore  ;  et  qui  congregat,  in  unitatem 
fidei,  fructum,  scilicet  accipit,  non  temporalem, 
sed  in  vi  am  aeternam  '-  :  «  Et  voca  operarios, 
et  redde  illis  mercedem.  »  Et  qui  seminat,  scili- 
cet  collectio  vel  ordo  prophetarum;  et  qui  me- 
tit,  scilicet  colleclio  apostolorum,  simul  gaudeal, 
quando  bono  servo  de  utroque  ordine  dicitur  " : 
«  Intra  in  gaudium  Domini  tui.  »  Unde  Chry- 
sostomus  '*  :  «  Unde  qui  seminant ,  prophette 
suntj  apostoli  messuerunt ;  et  illi  gaudent,  quia 
non  privantur  delectatione  et  remuneralione 
laborum.»  Itec  ille.  Idem  Augustinus  '^  :«Semi- 
natores  patriarchae  et  prophetae  pcricula  per- 
tulerunt  in  illo  frigore;  sed  in  Judiea,  matura 
seges,  quando  totmilliarerum  prelia  afferebant 
ad  pedes  discipulorum.  »  Et  ibi  bene  de  hoc. 
Sed  qucjeritur,  quare  utitur  Filius  Dei  talibus 
parabolis  in  Evangeliis,  cum  veritas  fuerit  re-, 
veluta,  et  lex,  qnaeerat  umbra  futurorum,  ad-' 
impIeta?Ergo  debuisset  loqui  plane  et  lucide, 

Xi.   —  3  Chrysost.,  ubi  •sBp,'/  n.  2.  —  •'  IbiJ.  — 

"  LiK.  X,  2.  —  "  Mallh.,  xx,  8.  —  '»  Ibid.,  .xxv,  2t. 

—  '*  Cbrysost.,  ubi  sup,—  i>  Aug.,  ubi  sup.,  n.  32.     ' 

(a)  Suppl.  (jui  mi3eral'.eijrq,--Ji)  Cai.  etfii.iiitelligejiat.' 


320 


RVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


Error 
mathe- 
matico- 
rum. 

Error 
pelagia- 
nu9. 


Per  qua- 

tuor 
menses 
qualuor 

defectus. 


non  sic  ffinigmatice  et  umbratice.  Item  '  «  ver- 
bum  abbrevialum  fecit  Deussuper  terram:  wsed 
brevius  esset  verbura  doctrinee,  si  plane  esset 
revelatum :  ergo  ut  prius.  Unde  quairit  Chry- 
sostomus  2,  cujus  gralia  metapliorice  loquitur? 
Et  ad  istud  respondet,  assignaus  duas  causas, 
quarum  prima  est,  ut  mens  consonam  rerum 
imaginem  suscipiens,  id  est,  talem  .similitudi- 
nem,  suscitetur  magis  et  detineatur  (a).  Et  po- 
nit  exemplum  :  Sicut  in  scriptura  videns  res 
magis  detinet,  sic  es  parte  ista  sequitur.  Non 
enim  enuntiatio  ita  inducit  auditorem,  ut  ea 
quae  per  res  est  enarratio,  et  ea  quae  est  expe- 
rientiee  subscriptio,  quod  est  in  parabolis  vi- 
dere.  »  Hsec  ille.  Alia  est  causa,  quam  assignat, 
«  ut  dulcioretur  enarratio,  et  permanentior  sit 
memoria  eorum ,  quaj  dicuntur.  »  Hiec  ille.  Ad 
majorem  ergo  excitationem  mentium  a.l  intel- 
ligendum,  et  ob  majorem  impressionem  ipsi 
memoriee,  loquitur  Filius  Dei  in  parabolis  et  in 
aenigmatibus  in  Evangelio ,  non  ob  figuralem 
obumbrationem,  sicut  in  lege.  Et  per  hoc  patet 
ad  objecta.  Item  quteritur  de  hoc  quod  ait  ; 
Regiones  albce  ad  messem,  id  est  corda,  ait  Glossa, 
parata.  Ergo  secundum  hoc  videtur,  quod  er- 
ror  malhemalicorum  habeat  veritatem,  qui  di- 
cunt  animas  parari  ab  astris  et  constellationi- 
bus.  Item  videtur  quod  error  pelagianus  ha- 
beat  veritatem,  qui  posuit  liberum  arbitrium 
sibi  sufficere  sine  gratia.  Ad  islud  responden- 
dum,  quod  uterque  error  est  perniciosus,  nec 
hic  habent  locum ;  sed  hoc  ait  ob  libertatem 
arbitrii  ad  assentiendum  doctrinee  Dei  el  gra- 
tiae,  qui '  «  operatur  in  nobis  velle  et  perficer^ 
pro  voluntate  bona.  »  Mysteria  praedictorum 
patent  :  per  qualuor  enim  menses  possunt  si- 
gnari  quatuor  defectus,  quos  debet  homo  re- 
cognoscere  in  semetipso,  antequam  veniat  mes- 
sis,  id  est ,  colleclio  spiritualium  bonorum  : 
mensis  enim  dicitur  a  mene,  quod  est  defectus, 
ait  Isidorus  '.  Quorum  primus  est  defectus  in- 
nocentioe,  sive  sanctitatis  ^  :  «  Omnes  enim  pec- 
caverunt  et  egent  gloria  Dei.  »  Item  est  defec- 
tus  scientiae  et  cognitionis ,  ad  intelligendum 
verum,  quantumest  aparte  hominis,  quia  omnes 
homines  tenebrae  sunt,  quantum  est  ex  se,  supra  ^ : 

'   Rom.,  IX,   28.  —   ^  Chrysost.,   ubi   sup.,    n.    2. 

—  ^  Philip.,  n,  13.  —  '  Isid  ,  de  Elymol.,  lib.  V, 
c.  VI,  de  temporibus.  Mrivri ,  Luna,  ab  hebrcBa  HJD, 
Maaah,  Numeraoit ,  potius  videtur  etymologia  vocis 
latiuae  Mensis.  —  i"  Hom.,  lu,  23.  —  ^  gup.,  i,  5.  — 
1  Psal.  cxv,  11.  —  *  Gen.,  vui,  21.  —  '  Job.,  vii,  3. 

—  10  psa/.  cxviTi,  59.  —  "   Greg.,  in  Ezcch.,  lib.  I, 


Lux  in  lenebris  lucet.  Et  in  Psalmo ' :  «Omnishomo 
mendax.  »  Tertius  defectus  est  pronitas  sive  li- 
beralitas  concupiscentiae  ad  malum.  Quartus 
defectus,  inhabilitas  ad  bonum  "  :  «  Sensus 
enim  et  cogitatio  humani  cordis  in  malum  in- 
tenta  sunt  ab  adolescentia  sua.  »  Isti  defectus 
cogniti  et  recogitati  possunt  dici  quatuor  men- 
ses  in  omnia ,  de  quibus  Job''  :  a  Ego  habui 
menses  vacuos.  »  Et  isti  defectus,  cogniti  ab 
homine,  stimulant  eum  ad  colligendum  bona 
opera,  et  ad  vitanda(6)  mala.  lu  Psalmo  '":«  Co- 
gitavi  vias  meas,  »  scilicet  quibus  defectuose 
ambulavi;  «  et  converti  pedes  meos  in  teslimo- 
nia  tua,  »  scilicet  ad  bona  agenda  et  congre- 
ganda.  Vel  posset  exponi  in  bono:  ut  enim  ait 
Gregorius  "  :  «  Mensis  dicitur  perfectio  die- 
rum  '*  :  Metisis  ex  mense ,  quia  qui  hic  perfecte 
vivunt,  illuc  ad  perfectionem  glorife  perdu- 
cuntur.  »  Quatuor  menses  ergo  ,  quatuor  aflec- 
tiones  perfectse  in  anima,  scilicet  timor  et  pceni- 
tentia  de  prasteritis,  spes  et  amor  de  futuris.  El 
hiB  ((,')  sunt  quatuorpennae  de  quibus  Ezechiel  ", 
prout  exponit  ibi  Gregorius.  '*  Post  istos  men- 
ses  levandi  sunt  oculi  cordis  ad  Deum  sur- 
sum  "  :  «  Levate  in  excelsum  oculos  vestros.  » 
Item  sunt  levandi  deorsum,  ad  considerandum 
in  quo  statu  sit  homo  '*  :  «  Leva  oculos  in  di- 
rectum,  et  vide  ubi  nunc  prostratus  sis.  »  De 
eo  ergo  quod  sequitur  :  Begiones  alboe  sunt 
jam  ad  (d)  messem,  patet  mysterium  ex  dictis 
sanctorum,  et  ex  Glossis  hic;  ait  enim  Glossa, 
quod  duoB  sunt  messes  :  una,  ut  collectio  fide- 
lium  ad  fldem,  de  qua  hic  ;  alia  est  collectio 
bonorum  ad  gloriam  de  qua  apud  Matthceum  (e) ": 
«  Messis  est  collectio  seeculi ,  messores  sunt 
Angeli.  »  De  ista  messe  et  messoribus  "  :  «Mes- 
sis  multa,  operarii  autem  pauci.  »  Ibi  Grego- 
rius  "  de  ista  messe  et  messoribus,  et  de  mer- 
cede  messorum  multum.  His  exceptis,  notan- 
dum ,  quod  est  triplex  messis  :  una  sacrorum 
studiorum  in  sacra  scriptura,  Job  ^"  :  «  Ciijus 
messem  famelicus  comedet?  »  Ibi  Gregorius  "  : 
«  Messis  est  sacri  seges  eloquii.  »  Item  est  mes- 
sis,  scilicet  aggregatio  bonorum  operum  -'  : 
«  Qui  congregat  in  messe,   tilius  sapiens.   » 

hom.  VI,  n.  18.  —  "  Isa.,  Lxvi,  23.  —  '»  Ezech.,  i,  6. 

—  '■  Greg.,  in  Ezech.,  lib.  I,  hom.  iv,  n.  5.  —  "  Jsa., 
LI,  6.  —  '«  Jerem.,  Ill,  2.  —  »'  Matlh.,  xiii,  39.  — 
"  Luc,  X,  2.  —  "  Greg,,  in  Evang.,  bom.  xvii,  ante 
med.  —  '•  Job,  v,  5.  —  »  Greg.,  Moral.,  lib.  VI, 
c.  II,  clrca  med.  —  "  Prov.,  x,  5. 

(n)  Ca;t.  edit.  delineant.—  (b)  Ccet.  edit.  ad  mitenda. 

—  (c)  heec.  —  (c/)  adducunt.  —  (e)  De  qua  Matthoeut. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  IV. 


321 


'  «Juda,pone  (a)  tibi  messem. »  Item  est  messis, 
scilicet  prfemiorum  colleclio  '  :  «  Vade  ad  for- 
micam,  o  piger;  »  et  sequilur :  «  Sive  piger 
fueris,  veniet  ut  fons  messis  tua.  » 

37.  Et  sequitur  ultima  particula,  in  qua  ex- 
positio  Dei,  ibi  :  In  hoc  enim  verbum  verum,  sci- ' 
licet  pro  vero,  quod  et  in  hoc  Iiabet  veritatem, 
quia  prophetfe  laboraverunt ,  et  vos  ex  eorum 
laboribus  metltis.  Sed  quferitur,  quomodo  ? 
Apostoli  seminaverunt  prajdicando ,  ct  colle- 
gerunt  [b)  fideles  ad  fidem  :  ergo  utrumque  fe- 
cerunt.  Similiter  et  prophette  seminaverunt 
prophetando ,  quorum  prophetiis  multi  credi- 
•  derunt,  et  ita  fuerunt  coUecti  quasi  in  messe. 
Quare  appropriat  prophetis  ,  quod  fuerunt  se- 
minatores,  et  apostolis  quod  fuerunt  messores, 
cum  utrique  fuerunt  et  semiuatores  et  mes- 
sores?  Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  ^, 
quod  «  in  semine,  id  est,  in  seminando  major 
labor,  in  messe  vero  mullus  fructus.  Et  pro- 
phetae  fuerunt  missi  ad  id  quod  erat  laborio- 
sius ,  vos  autem  ad  levia  venistis.  Et  sicut  in 
messe  cum  facilitate  fructus  aggregantur,  et 
uno  momento  area  repletur,  ita  erat  et  tunc, 
quia  Samaritani  congregati  veniebant  propter 
verbum  mulieris.  »  Et  quia  prophetee  fuerunt 
primi ,  idee  ducuntur  seminare.  Et  quia  apos- 
toli  eorum  successores  fuerunl ,  dicuntur  me- 
tere  :  «  Supersedificati  super  fundamentum  apos- 
tolorum  et  prophetarum.  »  Et  ideo  ait  hoc 
apostolis  (c),  hortans  eos,  quia  videbatur  res  la- 
boriosa  orbem  terrarum  circuire  et  praedicare. 
Idco  ostendit  esse  tunc  facile  respectu  laboris 
prophctarum,  prout  ait  idem  Chrysostomus  ^  : 
«  Scd  aliter  est  in  seminantibus  et  metentibus 
sensibililer,  quia  non  simul  Isetantur,  sed  do- 
lent,  qui  seminaverunt,  ut  ahis  laborantes;  Im- 
tanlur  autem  qui  metunt  sibi  ipsis.  Sed  in  se- 
minantibus  hic  et  metentibus  aliter  est,  quia 
utriquc  laetantur  »  ob  camdem  in  eis  charita- 
tem,  quoe  '  «  non  quferit,  qute  sua  sunt,  »  prout 
ail  in  littcra.  Et  patct  ex  diclis,  quod  pradica- 
tores  sunt  seminatores,  et  verbum  est  semen,  et 
terraestcordaaudientium':  «Exiit  qui  seminat 
seminare  semen  suum.»Ibi  Gregorius^sufficien- 
ter  de  his.  '  «  Beati  qui  seminatis  super  omnes 
aquas. »  Et  illiiidem  [d)  sunt  messores  coUigentes 

1  Ose.,  VI,  11.  —  >  Prov.,  vi,  6,  H.  —  '  Chrysost., 
in  Jnan.,  hom.  xxxiil,  al.  xx,xiv,  q.  2.  —  '  Eplien., 
II,  20.  —  '  Chrjsost.,  ubi  sup.  —  «  I  Cor.,  xiii,  5.  — 
'  Luc,  vni,  3.  —  '  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xv,  per 
totum.  —  »  Isa.,  xxxn,  20.  —  '"  Isa.,  ix,  3.  — 
"  Clirysost.,  in  Joan.,  hom.  xxxiv,  al.  xxxv,  a.  1. 

TOM.    XI. 


tideles  in  horreum  Ecclesise,  ut  quasi  rapientes 
eos  de  manibus  hoslium  '"  :  «  Laetabuntur  co- 
ram  te  sicut  qui  laitantur  in  messe.  » 

39.  Et  scquitur  illa  pars,  in  qua  expressio 
devotionis  et  credulilatis  Samaritanorum,  ibi  : 
Ex  civitate  illa,  elc.  Et  ibi  tria  :  primo,  hujus 
pitemissio;  secundo,  morfe  (e)  Salvatoris  cum 
eis  speoificalio,  ibi :  Mansit,  elc;  tertio,  causae 
credulitatis  eorum  subjunctio,  et  eorum  plena 
coufessio,  ibi :  Multoflures,  eto. 

Ait  crgo  :  Ex  illa  civitate  multi,  etc.  Et  in  hoc 
promptitudo  eorum  ad  credendum,  quod  a  solo 
mulieris  testimonio  crediderunt,  ut  ait  Chrysos- 
tomus".  Unde  sequitur  :  Crediderunt  propferver- 
bum  mulieris.  E  contrario  de  Judaeis,  qui  multa 
videntes  miraoula,  eum  abjecerunt,  ait  idem 
Chrysostomus  '-.  Et  non  solum  crediderunt,  sed 
cum  venissent ,  rogaverunt  ut  maneret.  Et  in  hoc 
apparet  vehemens  devotio  :  continue  enim  eum 
volebant  detinere,  ut  ait  Chrysostomus  ".  Et 
subditur  secundum  (  v.  iO)  :  Et  mansit  ihi  duos 
dies.  Sed  quaeritur,  ex  quo  cum  tanta  devotione 
eum  rogabant,  quare  non  amplius  mansit  oum 
eis  ?  Respondendum,  quod  ideo  forle,  quia 
illuc  non  venerat  ex  principali  proposito ,  quia 
oportebat  eum  transire  in  Galilaeam,  ut  dictum 
est  supra  ".  Et  quoniam  iUic  crediderunt,  et 
quia  debuit  aliis  civitatibus  evangelizare  ,  ut 
dicitur  '%  ideo  non  mansit  amplius  ibi. 

41 .  Et  seqpiitur  terlium  :  Et  multo  plures  credi- 
derunt  propter  sermones  ejus.  Et  hoc  merito,  ipse 
enim  loquebatur  sicut  potestatem  habens  ",  et  in- 
fra  " :  «  Verba  vilae  habes.  »  Et  '*  :  «  Mundi  estis 
propter  sermonem  meum,  »  Et  dixerunt  mulieri : 
Non  propter  loquelam,  etc,  tanlum  scihcet;  sed 
quia  audivimus,  sermones  scihcet  Salvatoris  : 
vivus  enim  '^  est  sermo  Dei,  et  efficax  Et  scimus, 
scilicet  credeudo  ,  quia  hic  est  vere  Salvator 
mundi ,  non  tantum  scilicet  Judaeorum  ,  nec 
tantum  Samaritanorum,  sed  totius  mundi  ^" : 
tt  Ecce  agnus  Dei ,  ecce  qui  tollit  peccata  mun- 
di.  »  Et  patet  hic  perfectio  fidei,  et  veritas  con- 
fessionis.  E  contrario  de  Judaeis,  qui  post  signa  q^^^^ 
et  miracula  discrediderunt,  sicut  ait  Chrysos-  Judaji 
tomus  hic  ',  ponens  exemplum,  quod  sol  cum  jlXerunt 
susceperit  puros  oculos ,  illuminat   facile ;   si 

—  1=  Ibid.  —  13  Ibid.  —  H  Sup.,  3.  —  '*  £uc.,iv,  43.  - 
1«  Matili..  vil,  29.  —  "  Inf.,  vi,  C9.  —  18  luf.,  xv,  3.  — 
19  llebr.,  IV,  12.  —  =»  Sup.,  i,  29.  —  "  Chrysost.,  ubi 
sup. 

(a)  C(Bt.  edit.  ponet.  —  (6)  coUegerint.  —  (c)  ttem 
Apostolus.  —  ((/)  Hem  idem.  —  (e)  Item  more. 

21 


322 


autem  non  tales  susceperit,  sero  et  vix  scilicet 
illuminat.  Et  hfec  est  accusatio  illorum  inGrmi- 
tatis,  non  solis  (o)  imbecillitatis.  »  Hfec  ille.  Sic 
ex  parte  ista,  quod  Juda;i  non  credideruiit, 
hoc  fuit  illorum  imbecillitatis,  non  Christi  de- 
fedibilitatis.  Dc  his  vero  mysterialiter  Augusti- 
nus  ' ,  quod  «  sicut  illi  crediderunt  primo  per 
foeminam,  postea  per  pra;senliam,  ita  nunc  an- 
nuntiatur  per  Ecolesiam ,  et  demum  manet  apud 
credentes  biduo ,  scilicet  per  duo  proecepta 
charitatis.  »  Et  ibi  bene  de  hoc,  et  in  Glossa 
similiter.  Et  nota  quod  ait  :  Jlic  est  Saloator 
mundi:  in  quibus  verbis  duo  insinuantur,  quo- 
rum  primum  Christi  praesciitialitas  pcr  veram 
humanitatem  :  Bic  est ,  scilicet  audibilis  sono- 
ritate  doctrinm,  visibilis  virtute  potentiae,  tan- 
gibilis  benignilate  benevolentiaa  ,  odorabilis 
redolentia  famae ,  gustabilis  suavitate  sapien- 
tioe,  et  ait  ideo  signanter  :  Eic  ^  :  <t  Iste  Deus 
meus,  glorificabo  eum  :  »  isle,  inquam ,  dictis 
modis  sensibilis ;  secundo  notatur  potestativa 
virtuositas ,  ibi  :  Salvalor  mmnli.  Et  verc  Salva- 
tor,  quia  omnis  morbi  vel  infirmitatis  ablator, 
omnis  salutis  allalor,  et  omnis  impugnantis  sa- 
lutcm  extermiuator  ,  et  omnis  salulis  allalie 
conservator,  et  ideo  merilo  salvalor.  Unde,  in 
figura  ipsius,  de  Joseph  (b)  '  :  «  Vocavit  eum  (c) 
Salvatorem  mundi.  »  ''  «  Ipse  enim  salvum  fa- 
ciet  populum  suum.  »  *  «  Ecce  Deus  Salvator 
meus.  »  «  «  Salvator  ponetur  in  ea.  »  Et '  : 
«  Aperiatur  terra ,  et  germinet  Salvatorem.  » 

43.  Et  sequitur  ultima  pars  capituli,  in  qua 
de  progressu  Filii  Dei  in  Galilfeam,  ibi :  Post 
duos  dies ,  etc.  Et  illa  in  tres  :  primo ,  sui  pro- 
gressus  et  susceptionis  pr;emissio  ;  secundo , 
miraculi  operatio,  ibi  :  £<  erat  quidam  regu- 
lus,elc.;  terlio,  ordinis  miraculi  subjunctio, 
ibi  :  Uoc  iterum ,  etc.  Ait  ergo  :  Fost  duos  autem 
dies ,  etc,  et  abiit  in  Galilmam.  Sed  quwritur , 
ex  quo  ibi  erat  prius  et  iecerat  miruculum,  su- 
pra  ',  ad  quid  illuc  ivit?  Et  ad  istud  respondst 
Glossa,  quod  ideo  revcrtitur  ad  istos,  ut  qui 
per  priora  non  crediderunt,  modo  credant.  Et 
estflgura,  quod  gentibus  facile  conversis,  re- 
vertetur  ad  Judteos.  Et  de  hoc  in  Glossa.  Unde 
et  de  Galilffia  fuere  discipuli  advocati,  ut  pa- 

«  Aus.,  ubi  sup.,  n.  33.  —  '  Esod.,  xv,  2.  —  '  Gen., 
XLi,  4.').  —  <•  ilttlllt.,  I,  21.  —  '  Itn.,  sii,  2.  —  «  Ibiit., 
XXM,  1.  —  '  Ibid.,  XLV,  8.  —  »  Sup.,  II,  7  el  seq. 
—  »  Matlli.,  IV,  12  el  seq.  —  ">  Isu.,  IX,  l.  — 
•»  IV  lieg.,  XV,  :>9.  —  <»  Aug.,  in  Joan.,  tiact.  xvi, 
n.  1.  —  is  Clii7=ost.,  in  Joan.,  hom.  xxxv,  al.  x.xxiv, 
n.  -2.  —  '*  /sa.,  iill,  12.  —  "  Ilierou.,  in  Isa.,  lib.  V, 


EVANGELIl  SANCTl  JOANNIS 

tet '.  De  qua  GaUlsea  "> : «  Via  maris  trans  Jorda- 


nem  Galilaeae  genlium  :  »  ut  sicut  in  Galilaea  fuit 
defeclus  fidei  per  primam  captivitatem,  ut  pa- 
tet  ",  inde  esset  vocalio  discipulorum.  Ahiit  in 
Galilwam,  ubi  fuit  nutritus,  ait  Auguslinus  '*. 
Unde  sequitur  (  v.  44  ) :  Ipse  enim  testimonium 
perhibuit,  quia  propheta,  etc.  Sed  opponit  Chry- 
sostoinus"  quod  raulti  prophetae  in  palria  sua 
lionorantur;  et  ad  hoc  respondet,  quod  de  raro 
contingentibus  loquitur  :  consuetudo  enim  con- 
temptibiles  facere  consuevit.  Et  si  in  propria 
patria  aliqui  honorantur,  multo  magis  in  alie- 
na  '*  :  «  Pretiosior  erit  vir  auro.  »  Ibi  Hierony- 
mus  '5  :«  Omne  rarum  pretiosum.  »  Hem  quae- 
ritur,  qualiter  vocat  patriam  suam,  cum  dica- 
tur  "  :  «  Filius  hominis  non  habet  ubi  caput 
suum  reclinet.  »  Et  ad  hoc  respondet ,  quod 
fiatriam  vocat  secundum  rationem  dispensatio- 
nis,  scilicet  in  qua  plus  fuit  conversatus. 

45.  Cum  ergo  venissent  ,  etc.  ,  exceperunt 
eum ,  etc. ,  et  cum  vidissent ,  etc. ,  quasi  dicat : 
Ob  signa  quffl  viderant,  supra  ",  illum  excepe- 
runt.  Unde  quaerit  Chrysostomus  ",  quare  sic 
loquatur?  et  respondet,  quod  «  ideo,  scilicet 
in  verccundiam  Judaeorum,  quia  Samaritani  a 
verbis  mulieris  crediderunt,et  a  sola  doctrina; 
isti  Galilffli  a  signis  factis  publice  Hierosolymis 
in  die  festo, »  infra '".  Sed  quferitur,  cum  essent 
talos,  quare  illuc  rediit?  Et  ad  hoc  respondet '", 
quod  «  ideo  rediit,  ut  faceret  fidem  a  miraculo 
fortiorem;  etiam  propter  praesentiam,  ut  esset 
magis  attrahens  eos.  » 

46.  Venit  ergo  in  Cana  Galiloece ,  ubi  fecit 
aquam  vinum,  supra".  Sed  quare  non  adivit 
immediate  in  Capharnaum,  quia  ilUc  fihus  re- 
guli  iniirinabalur ,  qui  erat  curandus?  Et  ad 
hoc  respondet  Chrysostomus  --  quod  « ideo  non 
adivit,  ut  non  majus  (d)  judicium  sumerent  : 
illi  erant  quasi  obstinati.»  "  «  Et  tu,  Caphar- 
naum,  »  etc;  etsequitur  :  «  Usque  ad  infernum 
descendes. »  Et  sicut  recolligit  Chrysostomus  " , 
patent  ex  dictis  Judoeorum  exeaecatio  et  obdu- 
ratio,  quod  post  signa  et  doctrinam  non  cre- 
debant  in  eum  :  e  contrario  de  Samaritanis. 

El  sequitur  pars,  in  qua  miraculi  operatio, 
ibi  :  Et  erat  quidam  regultis,  etc.  Et  illa  in  qua- 

c.  xm.  —  '«  Matlh.,  viil,  20.—  "  Sup.,  ll,  13  et  seq. 

—  "  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Inf.,  v,  1  et  seq.  — 

=0  Cbrysost.,   ubi  siip.  —  "  Sup.,  il,  7  et  seq.  — 

"  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  1.  —  ■"  Matth.,  xi,  2.1.  — 
^*  Chrysost.,  ubi  sup.,  D.  2. 

(«)  Ca-t.  edit.  solum.  —  (i)  Suppl.  dicitur.  — 
(c)  Supfil.  rex.  —  {d)  Ceet.  edit.  magis. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  IV. 


323 


tuor  :  primo,  adventus  reguli  ad  Christum,  et 
postulalionis  pr£emissio  ;  secundo  Chrisfi  res- 
ponsio,  ibi  ;  Dixit  ergo  Jesus,  elc;  tertio,  reguli 
iterata  petitio,  et  petitionis  impetratio ,  ibi  : 
Dixit  ad  eum,  etc.;  quarto ,  sanitatis  filii  denun- 
tiatio,  ibi  :  Jam  auietn  eo  descendente,  etc. 

Ait  ergo  :  Et  erat  quidam  regulus  (  non  enim 
ait  :  Rex ),  qui,  ut  ait  Chrj-sostomus  ',  «  aut  erat 
generis  regalis,  aut  erat  habens  aliquam  digni- 
tatem  sic  vocatam.  »  Et  «  iste  est  alius,  quam 
ille  centurio  de  quo  Matlhaeus  (a)  %  quia  puer 
illius  fuit  curatus  a  paralysi,  filius  autem  istius 
a  febri,  «  ut  ait  idem  Chrysostomus  '.  Cvjus  fi- 
lius  infirmabatur  Capharnaum ,  quo  non  venit 
Dominus  ;  quam  tamen  vocat  patriam  suam^ 
quia  iUic  diu  moratus,  ut  ait  hic  Cbrysostomus. 

47.  Is  cum  audisset ,  scilicet  ex  fama ,  quia  ut 
dicitur  ' ,  «  processit  rumor  ejus  in  omnem  re- 
gionem  Galileeaj :  »  Adiit  ad  eum,  et  rogabat.  Ex 
hoc  patet,  quod  intuitu  sanitatis  fihi  adivit  ad 
euni,  non  affectu  devotionis.  Boga6a« ,  inquam, 
ut  descenderet ,  etc.  Et  in  hoc  defectus  fldei,  quia 
non  credebat  eum  posse  sanare,  nisi  esset  pree- 
sens.  Etsanaret  eum,  et  in  hoc  petitio  beneficii. 
Incipiebat  enim  mori  ;  et  in  hoc  necessitas  postu- 
landi.  Sed  quseritur ,  es  quo  erat  facturus  mi- 
raculum  ,  quare  non  adivit  immediate  Caphar- 
naum?  Et  ad  hoc  respondendum  secundum 
Chrysostomum  ubi  supra,  quod  illuc  ideo  non 
adivit,  ut  non  majus  sumeret  judicium,  scilicet 
nou  credens  ei,  et  quia  iUic  (6)  non  est  potitus 
honore ,  propter  quod  ait  supra  ^  :  «  Propheta 
in  sua  patria  non  habet  honorem.  » 

48.  Et  sequitur  responsio  Salvatoris  :  Dixit  ei 
Jesus  :  JVisi  signa  et  prodigia,  etc.  Ut  enim  ait 
Augustinus  *  :  «  Prodigia  dicta,  quia  ahquid 
portendunt  (c);  porrodicia,  quod  porro  dicant, 
scilicet  aliquid  futm'um.  »  Majora  ergo  mira- 
cula  dicuntur  prodigia;  minora  vero,  signa. 
Sed  quierit  Gregorius '  :  «  QuaUter  ait  Filius 
Dei  ilU  :  Non  creditis?  Nisi  enim  credcret,  ab 
eo  salutem  lUii  non  queereret.  »  Et  ad  hoc  res- 
pondet,  quod  «  minus  in  iUo  credidit,  quem 
non  putavit  posse  dare  salutem,  nisi  praesens 
esset  corpore.  »  Non  ergo  plene  credidit.  Eo- 
dem  modo  respondet  Clirysostomus  * ,  quod 
«  iUc  credidit ,  sed  non  integre,  nec  sane.  » 


Eodem  modo  Augustinus  '  :  «  Hominem  in  fide 
tepidum,  aut  frigidum ,  aut  nuUius  fidei  ar- 
guit ;  sed  tentare  cujjientem  de  sanitate  fiUi;  » 
Haec  ille,  el  ibi  bene  de  hoc. 

49.  Et  sequitur  iterata  petitio  reguU ,  et  an- 
nuitio  petitioni  a  Christo  :  Dixit  ad  eum  regulus  : 
Do7nine,  descende.  Et  in  hoc  palet  fidei  diminu- 
tio,  quia  si  esset  valde  credens,  venisset  in 
Judseam  ad  Christum.  Iterum  ait  :  Priusquam 
moriatur,  quasi  nequiret  post  morlem  suscitare, 
ut  ait  Chrysostomus,  ubi  supra. 

50.  Et  sequitur  impetraUo  petitionis  :  Dixit 
ei  Jesus  ^Vade,  filius  tuus  vivit.  Ut  ait  Gregorius '" : 
«  Dominus ,  qui  rogatur  ut  vadat ,  quia  non 
desit  ubi  invitatur,  indicat,  solo  jussu  salutem 
reddidit,  qui  voluntate  omnia  creavit.  »  Idem 
AugusUnus  "  :«  Preesentiam  meam  vis  in  domo 
tua  :  possum  jubere,  licet  (d)  absens.  »  Et  ex 
hoo  patet,  quod  isto  verbo  fuit  filius  curatus  : 
Credidit  autem  homo  sermoni,  etc,  quantum  ad 
hoc ,  quod  filius  erat  sanitati  resUtutus  :  et  ibat, 
scilicetrevertendo.  Quaerit  Gregorius  '^ :  «Quare 
Filius  Dei  descendit  ad  servum  Centurionis  , 
non  autem  ad  filium  reguli  hic  ?»  Et  ad  hoc  res- 
pondet  quod  «  ideo  sic  fecit  ,  ut  ostenderet , 
quia  qu£e  sunt  alta  hominum,  a  sancUs  sunt 
despicienda,  et  e  contrario.  »  Et  ibi  Gregorius 
bene  de  increpatione  acceptionis  personarum  et 
superbiae  ,  et  e  contrario  de  commendatione 
humilitaUs  multum.  De  dilTerentia  vero  fidei 
utriusque  Augustinus  multum  ,  ubi  ait  ',  quod 
«  Iste  Dominum  descendere  cupiebat;  ille  in- 
dignum  se  esse  dicebat  :  hic  cessum  est  elatio- 
ni ,  illic  concessum  est  humilitati.  »  Et  ibi 
multum  de  hoc  AugusUnus.  Mysterium  autem 
dictorum  patet  ibidem  ab  AugusUno  :  «  Patria 
enim  Domini  fuit  judaicus  populus,  in  quo  po- 
pulo  fecit  miracula ,  nec  tamen  habuit  hono- 
rem ;  Samaritani ,  figura  gentilium ,  qui  sine 
signis  crediderunt.  »  Infra'  :  «  Beati  qui  non 
viderunt,  et  crediderunt.  »  Similiter  iste  regu- 
lus  figura  gentis  judaicae,  quee  quterebal  signa 
et  prodigia  :  «  Judasi  enim  '  signa  quserunt.  <> 
De  mysterio  infirmitaUs  filii  in  CoUaUono  pree- 
dicabili '. 

51 .  Et  sequitur  ulUma  pars ,  in  qua  denun- 
tiatio  sanitaUs  filii ,  et  temporis  specificaUo ,  et 


'  Chiysost.,  ubi  oup.,  n.  2.  —  '  Mailh.,  vui ,  8.  — 
'  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Murc,  i,  28.  —  '  Sup., 
44.  —  «  Aug.,  ubi  sup.,  n.  3.  —  '  tireg.,  in  Evany., 
hom.  xxviii,  n.  1.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.,  u.  2. 
—    '    Aug.,  ubi    sup.  —    "   Greg.,   uhi  sup.   prox. 


—  "  Aug.,  ubi  Bup.,  II.  S.  —  "  Greg.,  ubi  sup.,  n.  2. 

—  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  5,  6.  —  "  Inf.,  xx,  29.  — 
'5  1  Cor.,  I,  22.  —  1«  Vid.  Collai.,  xxiv. 

(n)  Caii.  cdii.  deesi  Matthjeus. —  (4)  Cmt.  edit.  illuc— 
(c)   lietn  porlentiant.  —  (</)  Itcm  scilicet. 


321 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


credulitalis  patris  expressio.  Ait  ergo  :  Jam  eo 
descendente ,  scilicet  ad  redeundum,  servi  occur- 
rerunt ,  scilicet  ad  nunliaadum  prte  gaudio , 
feslinantes  :  Dicentes  quoniam  fdius  cjus  viveret. 
Qualiter  autcm  non  1'acit  Evangelisla  hic  men- 
tionem  de  miraculis,  qaie  fecit  Dei  Filius  in 
anno  ante  mortem  Joannis  ?  Sed  de  islis  patet 
in  Glossa. 

52.  Interrogabat  (a)  ergo  horam,  scilicet  ut  sume- 
ret  experimentum  de  miraeulo,  sive  de  verljo 
Domini :  «  non  enim  diffidit  de  misericordiu  Do- 
mini,  »  ait  Glossa.  Et  dixerunt  :  Ilora septima  reli- 
quit  eum,  etc,  «  in  figura  sepliformis  Spiritus  a 
quo  est  omnis  salus, »  ait  Glossa.  ('■)  Et  nota  quod 
ait  :  Hora  seplima  reliquit  eum  febris.  Unde  duo 
iigurantur  :  peccati  assignantis  (c)  qualitas,  ibi : 
Febris;  secundo  figuratur  virtus  mcdicinie  sal- 
viCcantis ,  i|ji  :  Uora  scptima.  Per  febrem  enim, 
in  qua  est  successio  caloris  et  frigoris,  signatur 
peccatum,  quod  gignitur  cx  timore  malehumi- 
liante,  et  amore  male  inflammante  '  :  «  Cada- 
ver  ejus  projicietur  ad  a;stum  per  diem  ,  et  ad 
gelu  per  noctem.  »  In  Psalmo  -  :  «  Incensa  igni 
et  suffossa.  »  Ibi  Glossa  de  hoc ' :«  Socrus  Simo- 
nis  torrebalur  (d)  magnis  febribus.  »  Ibi  Ambro- 
sius  '  :  «  Febris  nostra  est  avaritia,  et  libido  : 
eo  quod  ignilfe  sint  cupiditates,  »  luxuria,  am- 
bitio,  ira.  Et  sicut  ait  Avicenna  ^*  :  «  Aquae  sul- 
phureEB,  lutosee  et  turbidas  faciunt  accidere  fe- 
bres  :  »  sic  spiritualilcr  quoque  aquiB  concu- 
piscentiales,  de  quibus  supra  "  :  «  Qui  bibit  ex 
hac  aqua,  sitiet  iterum,  »  inducunt  peocata '  : 
«  Concupiscentia  cum  conceperit,  parit  pecca- 
tum.  »  Et  sicut  in  febre  sunt  gradus  :  una  enim 
consistit  in  inflaramalione  spirituum,  et  dicitur 
ephemera  (f)  ;  alia  in  corruplione  humorum  , 
etiam  diversimoda ;  alia  in  corruptione  humi- 
Effectua,  ditatum  (f) ,  et  dicitur  hectica  (y).  Unde  Seneca  : 

et  sigai-  . 

fioatus   «  Febris  eo  acrior  est,  quod  non  tactu  vena- 

febnum.  i.qiji^  qqc  in  cutcm  elfuso  calore  dcprehenditur, 

sed  cor  ipsum  excoquit.  »  Sic  etiam  sunt  gra- 

dus  in  peccato,  secundum  illud  Jacobi  supra' : 

«  Concupiscentia,  cum  conceperit,  parit  pecca- 

'  Jerem.,  xxxvi,  30.  —  *  Psal.  LXXIX,  17.  —  '  Luc, 
IV,  38.  —  *  Ambios.  in  Luc,  lib.  IV,  n.  63.  — 
'  Avicenn.,  de  Medicin.,  lib.  II.  —  '  Sup.,  13.  — 
'  Jnc,  I,  15.  —  »  Ibid.  —  9  Deut.,  xxvili,  22.  — 
'0  Levit.,  XXVI,  21.—  i'  Isa.,  XI,  2,—  "  Chrysost.,  ubi 
sup.,  u.  3.  —  "  Chrysost ,  in  Joan.,  hom.  xxxv,  al. 
XXXVI,  n.  i.  —  '*lbid. 

(a)  Caet.  edit.  Interrogavit.  —  (i)  In  cset.  edit.  hsec, 
quffi   sequuutur,  transposita   erant  post  v.   53,   etc. 


catum  ;  peccatum  autem  cum  consummatum 
fuerit,  generat  mortem.  »  Et  de  ista  febre  in  fi- 
gura  dicitur  » :  «  Perculiat  te  Dominus  egeslate 
et  febre.  »  Et  potest  febris  dici  quodlibet  sep- 
tem  mortalium  peccatorum  :  eo  enira,  quod 
cstex  putrcfactione  humorum,  signat  luxuriam; 
eo  vero  quod  est  immoderatorum  appetitiva, 
signat  gulam  ;  eo  quod  est  infrigidativa  et 
anxiativa,  signat  avaritiam;  eo  quod  est  in- 
flammativa,  designat  iram;  eo  quod  est  prae- 
gravativa  naturae,  signat  acediam;  eo  quod  est 
deformativa  colore  livido,  signat  invidiam;  eo 
quod  est  siepo  inflaiumativa,  signat  superbiam. 
'»  «  Percutiam  vos  septies  [h)  proptcr  peccata 
vestra.  »  Hoec  autem  febris  reliquit  febricitan- 
tem  hora  septima ,  id  est ,  infuso  septiformi 
spiritu,  ut  prima  hora  sit  spiritus  timoris,  et  sic 
de  aliis  ascendendo  "  :  «  Hequiescet  super 
eum  spiritus  Domini,  et  [i)  sapientioe.  » 

53.  Cognovit  ergo  pater ,  scilicet  ex  collatione 
temporis ,  quo  dixit  Jesus  :  Fitius  tuus  vivit ,  ad 
illud  lempus  sive  ad  illam  horam ,  quam  dixe- 
runt  servi.  Ft  credidit  ipse,  et  domus,  etc.  Ex 
hoc  patet,  quod  prius  non  crediderat,  nisi  se- 
miplene.  (j)  Familia  ejus  :  continens  pro  con- 
tento.  Et  ideo  «  hoc  teslimonium  est  inaltera- 
bile  et  veritatis  demonstrativum ,  »  ait  Chryso- 
stomus  '*. 

5i.  Et  subditur  ultimum  :  Uoc  iterum  secun- 
dum  signum,  ctc.  Sed  qua;ritur,  ad  quid  hoc 
interserit ,  cum  videatur  niiUius  utilitalis?  Et 
ad  istud  respondet  Chrysostomus  ",  quod  «  hoc 
induxit  hic  ,  extollens  fidem  Samaritanorum  , 
ostendens  quoniam  secundo  signo  {k)  adhuc 
non  veneruiit  ad  altitudinem  illorum,  »  scilicet 
Sumarilanorum,  nullum  signuni  videntium.  Et 
ex  hoc  patet  quod  nulla  verba  ponunlur  super- 
flue  in  Evangelio.  Unde  Chrysostomus  "  :  «  Si- 
cut,  inquit,  in  metallis  auri,  neque  brevissi- 
mum  suslinct  qain  despicere  eorura  (/)  ,  qui 
circa  heec  sunt,  ila  in  divinis  Scripturis  neque 
unum  iota  prasterire  conlingit,  quia  a  Spiritu 
sancto  sunt.  »  Haec  ille. 


usque  ad  finem  capitis,  et  bis  legebatur  «  in  figura 
t>piritus  septiformis,  a  quo  esl  salus,  ait  Glossa.  »  — 
(c,  /''oWe /e</c«(/«»i  siguati.—  [djVulij.  leueb  .tur.  Grapc. 
ouvsy.oiiEv»).  —  (e)  Cait.  edit.  effimuria.—  (/)  Lrg.  par- 
tium  solidarum.  —  (j)  Ccet.  edtt.  elbica.  —  (/i)  Cat. 
edit.  deest  septies.  —  (i)  Suppl.  ullima  hora  sit  spiii- 
tus.  —  (;')  buppl.  Domus  ejus,  pro.  —  (Aj  Suppl. 
patrato.  C(et.  edil.  secunda  sigua.  —  (/;  Forlasse  le- 
gendum  rivorum. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  V. 


325 


CAPUT    V. 


Conti-     l .  Post  hcec  erat  festus  dies  Judceonim.  Enarrato 
nuaiio  et  pj-oKressu  Filii  Dei  de  Judfea  per  Samariam  in 

divisio     r      ° 

capiiis.    GaliliEam,  et  descripta  sua  manifestalione  ipsis 
Samaritanis,  et  (a)  operatione  miraculi  in  Gali- 
laea,hic  narraturde  suo  ascensu  Hierosolymam, 
et  de  operatione  miraculi,  et  sua  doctrina.  Et 
haec  in  duas  :  primo  determinat  de  pnedictis; 
secimdo,  de  suo  regressu  in  Hierosolymam , 
sive   iterato  ascensu,  ibi  '  :  Post  hcec  ambiila- 
bat  [b),  etc.  Prima  in  duas  :  primo  de  his;  se- 
cundo    determinatur   de   transmigratione  cjus 
trans  mare  Galilfeas,  et  operibus  et  doctrina , 
ibidem  ^  :  Post  hcBc  abiit,  etc.  Prima  in  tres 
partes  :  quia  enim  erat  operalurus  miraculum, 
ideo  primo  antecedentium  miraculuni  («)  praj- 
missio;  secundo,  paralytici  miraculosa  cura- 
tio,  ibi  :  Dicit  ei  Jesus ,  elc;   tertio,  miraculi 
calumniatio  et  calumniantium  confutatio,  ibi  : 
Erat  autem  Sabbaium ,  etc.  In  prima  eniin  uu- 
merantur  narraudo  Domini  ascensum  ,  deinde 
describendo  locum ,  ibi  :  Est  autem  Hierosoly- 
mis,  etc;  tertio,  describendo  asgrotum,  ibi  : 
Erat  autem  quidam ,  etc;  demum  narrando  Do- 
mini  colloquium  ad  ipsum  Eegrotum  ,  et  ejus 
responsum ,  ibi  :  Eunc  autem  cum  vidisset,  etc. 
Ait  ergo  :  Post  hcec  erat  dies  festus  Judceorum , 
scilicet  Pentecostes,  ut  mihi  videtur,  ait  Chry- 
sostomus  '.  Et  de  hoc  in   Historiis  Magister  : 
«  Non   determinatur,  inquit,  quis  dies  festus; 
sed  potest  inlelligi  festum  novorum,  scilicet  Pen- 
tecosles.  »    Et  ibi  de  hoc.   Ascendit  Hierosoly- 
mam,  scd  qualiter  hoc?  Ex  quo  novit  eorum 
malitiam,  potius  debuisset  declinasse.  Et  ad 
hoc  respondet  Chrysostomus  *,  quod  «  in  die- 
bus  festis   coacurrebant    qui    erant    rusticius 
dispositi,  ideo,  ut  evelleret  multitudinem  scili- 
cet  ab  errore,  ascendit.  » 
Dejcrip-      Et  sequitur  dcscriptio  loci :  Erat  autetn  Hiero- 
tio  loci.   solymis  probatica  piscina.  De  hac  in  Historiis  Ma- 
gister  et  in  Glossa,  quse  ait :  «  Probatica  enim, 
grcBce  ovis,  quia  ibi  abluebantur  cadavera  hos- 
tiarum;  hebraice  Bethsaida,  id  est,  domus  pe- 
cudum. »  Erant  Gnim  tres  piscinoe  :  una  extra 
piscinae  Hierosolymam ,  ct  dicebatur  superior,  in  quam 
'"'■       aqua  de  raontibus  currebat;  alia  in  civitate,  in 

'  Inf.,  vii,  1  et  seq.  —  '  Inf.,  vi,  l  et  seq.  — 
•  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  xxxv,  al.  xxxvi,  n.  i.  — 
'  Ibid.  —  '/sd.,  XXII,  9.  —  «  Cbrysost.,  ubi  sup.  — 
'  Num.,  XIX,  15.  —  "  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xvii,  n.  3. 


quam  currebant  aquae  illius  per  meatus,  et  di- 
cebatur  inferior  '^ :  »  Congregastis  aquas  piscinae 
inferioris.  »  Tertia  erat  juxta  templum,  in  quam 
currebant  aquae  cujusdam  pnrtis  civitatis,  de 
qua  hic  :  Quinque  porticiis  habens.  Et  ibi  erant 
umbracula. 

3.  Et  in  his  jacebat  multitudo  languentium,  ut 
dicitur  hic. 

4.  Angelus  Domini,  etc,  et  movebatur  aqua.  De 
virtute  hujus  piscinre  Magister  recitatopinionem 

in  Historiis ,  scilicel  quod  in  eam  fuitprojectum  Lignum, 
lignum,  de  oiio  facta  erat  crux  Domini :  quam  /'=1"° 

.    .  ^  facta  f'jit 

tamen    opinionem    ait   non  esse   aulhenlicam.  crux  do- 
Unde  ad  cviduiitiam  litterfe  qua^ritur,  unde  pi-  ™'°'' 
scina  habuit  hanc  virtutem,  scilicet  sanandi?  '^neTde' 
Item  quare  angelus  descendebat,  ut  moveret  ^m  pis- 
aquam,  cum  posset  sine  aqua  sanare?  Item,  °'°'' 
quare  unus  sanabatur,  cum  esset  major  boni- 
tas  et  virtuosilas  mullos  sanare?  Uem,  quare 
non  fuit  mentio  de  piscina  in  veteri  lege,  sicut 
nunc?  Ad  heec  respondet  Chrysostomus  *,  quod 
«  Angelus  Domini  descendens,  sanativam  im- 
ponebat  virtutem,   ut  discant  Judfei,  quoniam 
multo  magis  angelorum  Dominatoromnes  aegri- 
tudines  animse  sanare  potest.  Et  sicut  hic  non 
simpliciter  sanabat  aqua,   sed   in    angeli   de- 
scensu;  sic  et  nobiscum  non  simpliciter  aqua 
operatur,  scilicet  sanando  animas  in  baptismo; 
sed  cum  spiritus  susceperit  gratiam,  tunc  om- 
nia  solvit  peccata.  »  Haec  ille.  Et  per  hoc  patet  Respon- 
responsio  ad  quaestiones  :  «  Haec  enim  scripta   ''"  "^ 

.      ,.    ,  .  .  quaestio- 

sunt  m  iuturorum  imagine  et  typo,  et  signant,  nes. 
quod  baptisma  debeat  dari,  maximam  habens 
virtutem,  omnia  expurganspeccata.  Et  primum 
quidem  Deus  dedit  aquam  expurgantem  corpo- 
ris  sordes  et  inquinamenta,  qiialis  fuit  '  aqua 
aspersa  cinere  vitulas  rufae.  Deinde  propius  vo- 
lens  nos  ducere  ad  donum  (d)  baptismatis,  aqua 
sanat  tegritudines ,  ut  hic  :  propiores  enim  ve- 
ritali  imagines,  id  est  figurte,  et  in  baptismate, 
et  in  passione,  magis  manuducere  possunt  an- 
tiquis  tiguris  (e)  ad  credendum.  »  Etponitexem- 
plum  :  Sicut  enim  qui  prope  regem  sunt,  his 
qui  a  longe  sunt  armigeris  clariores  sunt,  ita  et 
in  typis,  id  est  flguris;  et  ideo  figuram  eviden- 
tius  signantem  virtutem  baptismi  nunc  expres-  virtns 
sit.  »  Consimiliter  in  parte  ista  ait  Augustinus' :  baptismi 

in  ngura 

«  Subito  movcbatur  aqua,  angehca  virtute.  Et 
hoc  signat,  quod  Christus  subito  venit  ad  popu- 

(a)  Ccet.  eilil.  ricld.  de. —  (A)  CfEt.  edit.  Peramlmlabat. 
—  (c)  niiiaculoruni. —  (rf)  Graicum  babet  iyyuxepov  Tiji; 
(ia7CTiT|j.aTo;  oupei;.  —  (e)  CcBt.  edit.  figuratis. 


326 


EVANGELIl  SANCTI  JOANNIS 


Laa- 
gueates. 


lum  Judseorum ,  et  faciendo  magna  et  docendo 
utilia,  turbati  sunt.  Piscina  vero  '  significat  po- 
pulum  Judseorum;  unde  dicitur  '  :  «  Aquffi  po- 
Ouinquo  puli  sunt.  »  QuinquG  porticus  signiflcant  quin- 
quki'°s^  1'^''  libros  Moysis,  quibus  illi  claudebantur  : 
gnificent  illi  enim  prodebant  languidos,  non  sanabant. 
'  Descendere  in  aquara,  hoc  est  humiliter  cre- 
dere  in  passionem.  Unus  signiflcabat  unitatem 
sanctae  Ecclesije,  prwter  quam  nullus  poterat 
sanari.  »  Haec  ille.  Et  ex  his  mj^sterium  istius 
piscinae.  Moraliter  vero,  ista  piscinaest  coUecta 
ex  profluviis  lacrymarum  :  «  Magna  enim  *  ve- 
lut  mare  contritio  tua.  »  In  figura  "  :  «  Fecit 
labrum  eeneum,  »  in  quo  lavabantur  sacerdo- 
tes,  etc.  Quinque  porticus,  deliberatse  confes- 
siones  considerationesque  peccatorum  commis- 
sorum  quinque  sensibus,  quae  (a)  inducunt  ad  poe- 
nitendum,  et  ad  cohibendum  prffivaricationes 
eorumdem  sensuum.  Et  ideo  lales  signaiitur  per 
quinque  virgines  prudentes,  de  quibus  Ma'- 
thceus  *.  Vel  possunt  signare  contrilionem,  con- 
fessionem  (6),  et  tres  parfessatisfactionis,scilicet 
jejunium,  orationem,  et  eleemosynam.  Et  hi 
sunt  cpiinque  lapides  in  pera  poenitentiaj,  quibus 
Goliath,  id  est,  diabolus  prosternitur.  Per  lan- 
guentes  signantur  peccatores,  qui  sunt  langueu- 
tes,  privatione  virtulis;  et  caeci,  carenlia  ver£B 
cognitionis;  et  claudi ,  defectu  virtuosaj  opera- 
tionis.  Tales  enim  peccatores  sunt  curandi  gra- 
tia  divina '  :  «  Caeci  vident,  claudi  ambulant.  » 
5.  Et  subdilur  descriptio  paralylici  sanandi , 
ibi  :  Erat  ibi  quidam  homo  trirjinta  trcs  annos  ha- 
bens.  Et  in  hoc  notatur  infirmilatis  diuturnitas  : 
et  ideo  hoc  specificat  secundum  Chrysosto- 
mum  *,  «  ut  patienlia  illius  ostendatur,  quod  tot 
annis  curari  expectans,  assidebat;»  el  ut  forte 
esset  evidcntius  miraculum  in  sua  claritate.  De 
mysterio  vero  hujus  miraculi  Augustinus  ',  et 
est  in  Glossa. 

C.  Et  .sequitur  mutuum  coUoquium  Salvato- 
ris,  et  illius  regroti  :  Hunc  cum  vidisset,  oculo 
misericordiee  ;  et  cognovisset ,  quoniam  (c)  mul- 
tum  tempus,  etc. '"  :«Omnia  enim  nuda  et  aperta 
sunt  oculis  ejus  :  »  dicit  ei:  Vis  sarius  fiei-i ,  etc. 
Quaeritur,  cum  cerlum  esset  eum  velle  sanum 
fieri,  quare  quaerit   ab    ipso,  an  vellet   esse? 

1  Aug.,  1«  Joan.,  tract.  xvn,  n.  2.  —  '  Apoc,  xvii, 
15.  —  'Aug.,  ubi  sup.,  u.  3.  —  '  Tliren.,  ii,  13.  — 
»  Exod.,  xxxviii,  8;  xxx,  18.  —  «  Matth.,  xxv,  2  et 
seq.  —  '  Ibid.,  xi,  5.  —  »  Chrysost.,  ubi  sup.  — 
9  Aus-,  ubi  sup.,  1-9.  —  "  Hebi:,  iv,  13.  -  "  Chrysost., 
ubi  9up.  —  "Id.,  ibid.,  hom.  xxxvi,  al.  xxxvii,  n.  1. 
—  '>  ilutth.,  IX,  2  et  seq.  —  '*  Chrysost.,  ubi  sup.  — 


Patien- 
tia  lan- 
guidi. 


Perfeclio 
miraculi 
Manifes- 
tatio  Dii- 
raculi. 


Ad  hoc  respondet  Chrysostomus  ",  quod  « ideo 
quseritur,  ut  nota  esset  ejus  jiatientia,  et  non 
raagnum  quid  de  seipso  imaginaretur  (d).  » 

7.  Et  ideo  sequitur  responsio  languidi  :  Be- 
spondit  ei  languidus  :  Domine,  non  habeo,  etc. 
Unde  Chrysostomus  "  :  «  Quid  his  mirabilius? 
quid  compassibilius?  Vides  enim  contritum  a 
longa  infirmitate,  nec  tamen  blasphemum.  Quid 
dixit?  nec  diei  maledixit,  nec  contristatus  est; 
sed  cum  mansuetudine  dixit  :  Domine,  non  ha- 
beo,  etc,  passionem  annuntians  solum  :  opina- 
tus  est  enim  fortassis  ad  mittendum  in  aquam 
utilem  sibi  esse  Christum.  »  Hoec  ille.  Ideo  se- 
quitur  :  Dum  venio,  alius  descendit :  et  sic  ille 
sanandus,  quia  non  sanabatur  nisi  unus.  Nec 
est  ille  paralyticus  idem  cum  illo,  de  quo  iiat- 
thceus  '',  ut  ait  Chysostomus  hic  ". 

8.  Etsequitur  operalio  ipsiusmiraculi:  Dixit  ei 
Jesus  :  Surge.  Ut  enim  ait  Chr^^sostomus  "  : 
«  Cliristus  ostendens,  quoniam  verbo  omnia 
potest  facere ,  ait  :  Surge  :  »  et  in  hoc  liberatio 
ab  infirmitate.  Tolle  grabalum  :  et  in  hoc  col- 
latio  virtutis  ad  gradiendum.  Et  statim  sanus 
factus  est:  et  in  hoc  miraculi  perfectio.  Etsustu- 
lit  grabatum  suum,  etc:  et  in  hoc  miraculi  ma- 
nifestatio.  Et  de  his  in  Collatione  praedicabili  ". 
Et  patet  hic  credulitas  hujus  paralytici,sicut  re- 
colligit  Chrysostomus  ".  Non  enim  ait  :  Ange- 
lus  non  descendit,  movens  aquam;  nec  deri- 
sit :  sed  simul  et  audivit,  et  surrexit,  nec  dis- 
credidit  ei,  qui  jussit  :  Surge,  tolle  grabatum  el 
ambula.  AMter  de  Judaeis  insanientibus,  ut  ait 
idem  Chrysostomus.  Spiritualiter  vero  potest 
totum  istud  exponi  de  peccatore  jaeente  in  gra- 
bato  peccati,  sive  in  voluptate  carnis,  secun- 
dum  quod  exponit  Gregorius  super  illud  Job  " : 
«  Increpat  quoque  per  dolorem  in  lectulo,  et 
omnia  ossa  ejus  marcescere  facit.  »  Ibi  Grego- 

rius  " :  «  Lectus,  sive  grabatus,  voluptas  carnis,»  Leciu? 
ut  hic'".  Et  per  paralysin  significatur  peccatum, 
sive  voluptas.  Paralysis  enim  est  leesio  partis ;  et 
aliquando  fit  in  medio  corporis,  ahquando  in 
parte  aliqua,  et  aliquando  in  origine  mem- 
brorum,  et  tunc  sequitur  moUities  non  unius 
membri ;  aliquando  propter  vitium  partis, 
quod   dicitur  in  Joanne.    Sic    est   in    pectore 

»  Ibid.  —  "  Vid.  Collat.,  XXV.  —  "  Chrysost.,  ubi 
sup.,  u.  2.  —  1»  Job,  xxxni,  19.  —  "  Greg.,  Moral., 
lib.  XXIll,  c.  XV,  al.  xxiv,  n.  46.  —  "  Marc,  ii,  3  et 
seq. 

(n)  Ccet.  erlit.  qui. —  (A)  contritiones  coufovere,  nullo 
sensu. —  (e)  Vulg.  quia.  —  (rf)  Leg.  et  ([uia  hucusque 
de  Sfipso  nou  maguu  habebatur  opmio. 


Expo- 
sitiu  spi- 
ritualis. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  V. 


327 


destituto  a  virtute  charitatis,  et  resoluto  fluxu 
voluptatis,  et  privato  operibus  virtuosis.  De 
quo  in  figura  ait  Propheta  in  rsalmo  ':  «Dereli- 
quit  me  virtus  mea,  et  lumen  oculorum ,  et 
ipsum  non  est  mecum. »  Et' :  «  Non  erat  ei  vox 
neque  sensus.  »  Et  illud  Matthcei  '  :  «  Offere- 
bant  ei  paraljiicum  jacentem  in  lecto.  »  Piscina 
figura  poenitentiEe ,  ut  dictum  est,  in  qua  ho- 
stiffi  lavandBB,  id  est,  corda  Deo  offerenda  ''. 
«  Lavabo  per  singulas  noctes  lectum  meum,  » 
Oainque  ait  Propheta.  Quinque  porticus  significant  quin- 
porticas.  g^g  considerationes,  quas  introducunt  peccato- 
rem  in  lavacrum  poenitentifE,  sive  ad  poeniten- 
dum  :  quarum  prima  est  consideratio  excellen- 
tiae  status  gratise  a  qua  recedit.  Joannes  in  Apo- 
cabjpsi  ^  :  «  Memor  esto  unde  excideris,  et  age 
prenitentiam.  »  Et '^ :  «  Recordatus  Pelrus  verbi, 
quod  dixit  Jesus,  flevit  amare,  etc.  Secunda 
consideratio,  introducens  primam,  est  medita- 
tio  vililalis  culpae,  quam  commisit  '  :  «  Vide 
quam  vilis  facta  es,  iterans  vias  tuas,  »  etc.  Et 
tertio  (a)  ' :  «  Vide  nunc  ubi  prostrata  sis.  »  Et 
sequitur  :  «  Revertere,  aversatrix  Israel.  »  Ter- 
tia  consideratio  est  divinaj  majestatis,  quam 
ofl^endit '  :  «  Scito  iniquitatem  tuam,  quia  in 
Dominum  Deum  praevaricata  es.  »  Et  sequitur  : 
M  Convertimini,  filii  revertentes,  etsanabo  aver- 
siones  vestras.  »  Exemplum  de  filio  prodigo, 
qui  ait  ">  :  «  Pater,  peccavi  in  et,  »  etc;  et  de 
publicano  ''.  Quartaest  consideralio  pcenaj  seler- 
nae,  quam  meruit.  Exemplum  de  Ninivitis  '-  et 
de  Achab  ".'* «  Nisi  poenitentiam  egeritis,  omnes 
simul  peribitis. »  Quinta  est  consideratio  divina? 
misericordiae,  quae  peccata  remittit.  Exemplum 
de  Maria  Magdalena '%  et  latrone  '^  Propter  quod 
clamat  Propheta  "  ;  «  Miserere  mei ,  Deus ,  se- 
cundum  magnam  misericordiam  tuam.  »  Ex 
prima  consideratione  oriturdolor;  ex  secunda, 
pudor;  ex  tertia,  timor;  ex  quarta,  liorror  "  : 
«  Horrendum  enim  est  incidere  in  manus  Do- 
mini; »  ex  quinta  amor.  Peccatorem  autem,  sic 
pcenitere  volentem ,  videt  Dominus  oculo  mi- 
sericordiae,  et  lavat,  pr;ecipiens  ei  ut  surgat  de 
lecto  peccati,  sive  culpae,  et  ambulet  in  viis 
justitiae.  Et  de  hoc  in  Collatione  pradicabili  '^. 
Miracnii     9.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  miraculi  facta 

1  Psal.  XXXVII,  II.  —  MV  Reg.,  iv,  31 .  —  3  Matt/t., 
IX,  2.  —  *  Psal.  VI,  7.  —  '  Apoc,  ii,  5.  —  <■•  Malth., 
x.wi,  75.  —  7  Jerem.,  ii,  36.  —  '  Ibid.,  iii,  2,  li.  — 
»  Ibid.,  13,  32.  —  '•  Luc,  XV,  18.  —  "  Ibid.,  xviii, 
Ti.  —  "  Jon.,  lll,  4.  —  "  III  I\eg.,  xxi,  21  ct  seq.  — 
I*  Luc,  xm,  3.  —  "  Luc,  vii,  48.  —  "  Ibid.,  xxill, 
13.  —  "   Psal.  L,  3.  —  "  Hebr.,  x,  31.  —  '»  Vid, 


43 


calumniatio,  ibi  :  Erat  autem  Sabbatum,  etc.  (6).  caiam- 
Et  illa  pars  in  tres  partes  :  primo,  calumniatio  ""*''"■ 
ipsa;  secundo,  calumniationis  confutatio,  ibi  : 
Hcspondit  Jesiis,  etc;  tertio  confutationis  corro- 
boratio  multiplici  testimonio,  ibi :  Si  ego  testi- 
monium  perhibeo,  etc  In  prima,  quatuor  :  primo, 
sanati  sive  curati  calumniatio;  secundo,  calum- 
niati  excusatio  per  Christum  curantem,  ibi  : 
RespoJidit  eis,  etc;  tertio,  Chri.sti  declinatio,  et 
ab  eodem  curati  eruditio,  ibi  :  Jesus  autem  de- 
clinabat,  ctc;  quarto,  curantis  denuntiatio  et 
persequentium  obstinatio,  ibi  ;  Abiit  ille  /lo- 
mo,  etc 

Ait  ergo  :  Erat  autem  Sabbatum,  quo  scilicet 
non  licebat  portare  onera  secundum  legem  -"  : 
«  Ut  sanctiScetis  diem,  et  ne  portetis  onus,  »  etc 
Ideo  dicebant  Judaji  (v.  10)  :  Non  licet  tibi  tol- 
lere  grabatum.  Et  in  hoc  patet  eorum  insania  et  insania 
inverecundia ;  cum  deberent  laudare  benefac-  jum. 
toiem,  increpative  dicunt  :  Non  licet  tibi,  etc, 
ait  Chrysostomus  ^'. 

H.  Et  sequitur  secundum,  sciKcet  excusatio 
paralytici  curati  cum  interrogatione  Judaeorum : 
Uespondit  eis  :  Qui  me  sanum  fecit,  etc,  quasi  di- 
cat,  ait  Chrysostomus  *-  ;«  Qui  me  eripuit  a  tam 
longa  aegritudine  et  restituit  sanitati,  sic  jussit : 
cui  justum  est  obedire  et  magistrum  aestimare.  » 
Idem  Augustinus  ^^  :  «  Auctorem  sanitatis  obji- 
ciebat  calumniantibus.  » 

12.  Et  quoniam  illi  erant  percussi  iuvidia  a 
suasione  (c)  sanitatis,  ut  aitChrysostomus-* :  In- 
terrogaverunt  ergo  eum  :  Quis  est  homo  ?  Et  patet 
eorum  malignitas  :  non  enim  dixerunt  :  Qui  te 
sanum  fecit,  sed  :  Qui  dixit  :  Tolle  grabatum,  etc 
Quod  enim  erat  potestatis,  tacuerunt;  quod  vero 
videbatur  esse  transgressionis,  in  medium  du- 
cunt,  ait  Chrysostomus  -^.  Item  cum  contemptu 
loquebautur  :  Quis  est  homo  ille?  Sicut  infra  ^'  : 
«  Ubi  est  ille  ?  » 

13.  Is  autem  qui  sanus  fuerat  nesciebat,  scihcet 
scientia  certa :  Jesus  eiiim  declinavit  {d)  a  turba :  ia 
quo  terlium  denotatur.  Scd  quaeritur,  ad  quid 
declinabat,  ex  quo  non  poterant  nocere,  nisi 
vellet?  Item  videtur  timuisse.  Item,  cum  ille 
calumniatus  esset  ignorans,  non  debuisset  eum 
dimisisse.  Etadistudrespondet  Chrysostomus''' 

Collat.,  XXVI.  —  »  Jerem,,  xvil,  27.  —  ='  Chrysost., 
ubi  sup.  —  "  Ibid.  —  "  Aiig.,  ubi  sup.,  u.  10.  — 
"  Chrysost.,  ubi  siip.  —  "  Ibid.  —  "  Inf.,  vii,  H. 
"  Ctirysost.,  ubi  sup. 

(a)  Suppl,  capite.  —  (6)  Cat.  edit.  aJd.  quo  licebat 
scilicet.  —  (e)  Leg.  restilutione.  —  (rf)  Caet.  edit. 
autem  declinabat. 


328 


EVANGELU  SANCTI  JOANNIS 


quod  «  Jesus  declinavit  propter  tria,  seilicet  ut 
eo  absente,  testimonium  fieret  insuspicabile; 
item,  ut  non  plus  furorem  eorum  accenderet : 
solus  enim  visus  ejus,  qui  habctur  in  invidia, 
non  parvam  scintillam  immitlit  in  vidcntibus; 
item,  ut  non  adhuc  de  se  ipso  quid  dicat,  quod 
ad  laudem  perlineret.  »  Haec  ille.  Aliter  Augus- 
tinus  ',  quod  hoc  est  magnum  sacramentum  : 
«  In  eum  enim  credimus,  quem  non  videmus. » 
Infra  '  :  «  Beati  qui  non  viderunt  et  credide- 
runt.  » 

14..  Postea  invenit  eum  in  templo.  Et  in  hoc  reli- 
gionis  signum  :  non  cnim  secesserat  ad  nun- 
dinas,  nec  vohiptati  et  reraissioni  dedit  semet- 
ipsum;  sed  in  templo  conversabatur,  ait  Chry- 
sostomus  '.  Et  dixit  illi  :  Ecce  sanus  factus  es. 
Et  in  hoc  patct,  quod  ex  peccalis  genita  erat 
illapars  (a),  sicut  ait  Chrysostomus  \  et  idem  in 
Glossa  :  et  ideo  ait  :  NoH  peccare,  ad  cavenda 
majora  supplicia.  Ideo  sequitur  :  Ne  deterius 
tibi  contingat.  Et  patet  congruus  modus  lo- 
quendi.  Non  enim  ait  ei  Christus  :  Sanum  te 
feci;  sed  :  Sanus  factus  es.  Nec  ait  :  Ut  non  te 
torqueam;  sed  ;  Ne  tibi  deterius  contingat.  Osten- 
dit  enim  quoniam  clementia  salvatus  est,  et 
quoniam  peccatis  debetur  vindicta,  ait  Chrysos- 
tomus  \  Et  de  hoc  .Augustinus  ^  :  «  Bene  Jesum 
in  turba  non  vidit,  in  templo  postea  vidit  :  dif- 
ficile  est  enim  in  turba  Jesum  videre.  Solitudo 
quaedam  menli  necessaria  est  :  turba  strepi- 
tum  habet,  visio  secretum.  »  Et  ibi  bene  de 
hoc. 

13.  Et  sequitur  quartum  :  Abiit  ille  homo  :  in 
quo  notatur  quartum,  scilicet,  denuntialio  cu- 
rantis  :  Et  annuntiavit  quia  Jesus  esset.  Unde  Au- 
gustinus  '  :  «  Postquam  cognovit,  non  fuit  pi- 
ger  in  evangelizando.  llle  annunliabat  :  ilh  in- 
saniebant.  »  Ideo  sequitur  (v.  ■!())  :  Propterea 
perscquehantur,  quia  hcec  in  sabbalo  faciebat.  Et 
patet  devotio  illius  curati;  ait  enim  :  Qui  me  fe- 
cil  sanum,  medicum  manifestum  faciens,  alios 
attrahere  studens.  llli  vero  dixerant  prius :  Quis 
est  ille  homo  qui  dixit,  etc,  quia  quod  videbatur 
criaien,  adferebant;  iste  vero  excusationem 
praemittit  :  Qui  me  sanum  fecit,  ut  ait  Chrj^sos- 
tomus  '.  Sed  quferitur  :  videtur  enim  quod  Ju- 
daei  juste  argueliant,  ex  quo  erat  sabbatum,  in 
quo  non  licebat  onera  portare.  Et  ad  hoc  res- 

'  Aiig.,  ubi  sup.,  n.  11.  —  '  lnf.,  xx,  29.  — 
'  Chrysosl.,  in  Joan.,  hom.  xsxvit,  al.  x.^xviii,  n.  I. 

—  '  Ihid.,  n.  2.  —  i>  Ibid.  —  *  Aug.,  ubi  sup.,  n.  11. 

—  '  Ibid.,  n.   12.  —  '  Cbrysjsl.,  ubi  sup.,  n.  2.  — 


pondendum,  quod  illud  est  verum  de  oneribus 
impedientibus  vacationem  ad  Deum,  ut  patet ', 
et  principaliter  de  operibus  servilibus,  quce  sunt 
peccala,  ut  ait  Auguslinus  '" :  «  Judfri  serviliter 
observant  diem  sabbali  ad  luxuriam,  ad  ebrie- 
tatem;  quanto  melius  foeminte  eorum  lanam 
facerent,  quam  in  neomeniis  saltarent.  »  Spiri- 
tualiter  vero  observat  Christianus,  abstinens  se 
ab  opere  servili,  id  cst,  a  peccato.  Et  Grego- 
rius  :  «  Regulariter  onera  in  sabbati  die  por- 
tare  prohibitum  est,  id  est,  ne  pondera  pecca- 
torum  ad  animam  per  sensus  corporales  traha- 
mus.  »  Et  quia  portare  grabatum  eo  modo,  quo 
iste  portavit,  non  fuit  aJ  impedimentum  vaca- 
tionis  a  Deo,  imo  ad  templum  ivit,  et  benefi- 
cium  curationis  ad  gloriam  Dei  annunliavit, 
nulla  fuit  violatio  sabbati.  Praeterea  notandum, 
quod  in  prrecepto  de  observatione  sabbati,  erat 
aliquid  morale,  sicut  vacatio  Deo  et  divinis;  et 
erat  aliquid  caeremoniale,  sive  taxatio  sive  desi- 
gnatio  diei  seplimae,  et  cessatio  ab  operibus  ser- 
vilibus.  Quantum  ad  primum  praeceptum  de 
sabbato,  ponitur  Inter  moralia  praecepta,  et 
semper  est  observandum;  quantum  ad  alia 
duo,  fuit  implendum.  Unde  .\ugustinus"  :«Sab- 
bati  prasceptum  datum  esse  ad  tempus  Judtcis 
indicat,  implelionem  vero  sabbati  in  ipso  ve- 
nisse,  quando  ait  infra  :  Ego  operor.  »  De  ope- 
ralione  vero  sabbati,  et  ipso  sabbato  multi- 
plici,  infra. 
17.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  confutatio    !>'"»''> 

.....  hnjo» 

calumniae  et  caiumniantium,  ibi  :  Jesus  autem  parUs. 
respondit,  etc.  Et  illa  in  duas  :  primo,  confu- 
tatio  ipsa  in  generali;  secundo,  in  speciali  : 
Amen,  amen  dico  vobis.  In  prima  quatuor  :  primo 
ostensio  aequalis  potcntiae  in  operando;  secundo 
amoris  hujus  declaratio,  ibi :  Respondit  eis  Jesus; 
tertio,  ne  crederctur,  ex  hoc  quod  dixit,  mino- 
rem  e.sse  potentiam  Fihi  potentia  Patris,  hujus 
suspicionis  rcmotio  ibi :  Quxcumque  enim  ille,  etc; 
quarto  in  terris  hujus  exemplaris  ostensio,  ibi  : 
Paler  diligit  filium. 

Ait  ergo  :  Respondit  eis,  ut  esset  ratio  talis, 
secundum  Chrysostomum  "  :  Licet  dictum  sit 
de  Deo  "  quod  die  septima  quievit,  tamen  con- 
tinue  operatur  :  providet  enim  et  continet  om- 
nia,  quae  facta  sunt,  sicut  patet  in  coelestibus, 
ut  in  Sole  oriente,  et  Luna  currente,  et  ut  patet 

^  Jcrem.,  xvii,  27;  Exod.,  xx,  8-10.  —  '"  Aug.,  in 
Joun.,  tract.  lli,  u.  19.  —  "   Id.,  ibid.,  tract.  xvii, 
n.  IJ.  —  '*  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  '^  Gen.,  ii,  2. 
(o)  Leg.  infirmitas.  —  (A)  Ceet.  edit.  utique. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  V. 


329 


in  seminibus,  et  habitantibus  in  terra,  qaee  nutrit, 
flumina  fluunt,  et  sic  de  aliis.  Et  tamen  non 
solvit  sabbatum  transgrediendo.  Cum  ergo  Fi- 
lius  eaJem  operetur,  nec  ipse  solvit  sabbatum, 
et  maxime  ubi  jussit  opus  fieri  pietatis,  ut  in 
curatione  videlicet  paralytici.  Et  hoc  est  quod 
ail  :  Pater  ineus  operatur,  cum  fecit  mundum  : 
«  Per  me  enim  fecit,  qui  sum  Verbum,  et  per 
me  regit,  »  ait  Augustinus  '.  Supra  ^  :  «  Omnia 
per  ipsum  facta  sunt.  »  Et  quoniam  haec  disit 
«  caecis,  medicamentum  ignorantibus,  et  tan- 
quam  in  plirenesi  occidere  volentibus,  »  magis 
persequebantur  eum,  ait  Augustinus,  homilia 
dicta  ^. 

•18.  Etideo  sequitur  :  Propterea  magis  qucerebant 
interficere,  etc. ,  quia  secundum  opinionem  eo- 
rum  non  sohm  {n)  solvebat  sabbatum,  sed  et  pa- 
trem  suum  dicebat  Deum,  non  sicut  nos,  sed  fa- 
ciens  se  (Kiualem  Deo.  Sed  quaeritur,  quare  pro- 
posuit  ista  sublimia  et  arcana  de  sua  divinitate 
et  aequalitate  cum  Patre,  cum  essent  illi  infirmi, 
et  sic  manuducendi  facili  doctrina,  prout  ait 
Paulus  '• :  «  Sicut  parvulis  lac  vobis  potum,  non 
escam  dedi?  »  Et  ad  istud  respondet  Chrysosto- 
mus  *,  quod  Filius  Dei  volebat  ulrumque  credi, 
scilicet  de  se,  et  condescensionis  di.spensatio- 
nem,  et  deitatis  dignitatem.  Et  ideo  volens  ad 
majus  eos  reducere,  et  excelsius,  de  Patris  di- 
gnitate  locutus  est.  Si  enim  deberet  de  humanis 
semper  loqui,  omnes  crederent  illum  esse  ho- 
miuem  solum. 

19.  Et  sequitur  secunda  particula,  in  qua  hu- 
jus  declaratio :  Amen  dico  vobis,  7ion  potest  Fi- 
lius,  etc.  Infra ' :  «  A  me  ipso  facio  nihil,  nisi 
quod  fecerit  Pater.  »  Infra ' :  «  Qu£e  vidi  apud 
Patrem ,  haic  loquor.  »  Et  ne  crederetur  ex  hoc 
non  habcrc  posse  tot  ac  tanta,  sicut  Pater,  sub- 
ditur  tertium :  Qucecmnque  ille  fecerit,  haec  et  Fi- 
lius.  Supra  " :  «  Omnia  per  ipsum  facta  sunt.  » 
Et  ° :  «  Omnia  per  ipsum  et  in  ipso  creata  sunt.  » 
Ethis,  ut  ait  Augustinus  '",  Jud£ei  commoli,  quia 
«  in  homine  non  intelhgebant  Deum :  carnem 
videbant,  Deum  nesciebant :  habitaculum  cer- 
nebant,  habitalorem  ignorabant  :  non  enim 
formam  {b)  servi  oequabat  Patri ,  nec  id  quod 
factura  est  propter  nos,  scd  quod  erat,  quando 
fecit  nos.  »  "  «  Non  rapinam  arbitratus  est,  se 


esse  fequalem  Deo,  »  etc.  Et  ibi  bene  de  hoc. 
Sed  dicunt  ha^retici,  scilicet  Ariani,  ut  ait  ibi-  Error 
dem  i^,  quod  ex  hoc  videtur,  quod  Filius  non  rum. 
sit  ffiqualis  Patri,  quia  qui  non  potest  facere, 
nisi  quod  viderit  alium  facere,  videtur  esse 
minor  illo.  Item  videtur  ille  nobiliori  modo  fa- 
cere,  quam  ille,  qui  non  potest  facere,  nisi  vi- 
deat  alium  facere.  Item  quseritur  qualiter  ait : 
Qucecumque  fecerit  Pater,  hmc  et  Filius  similiter 
facit.  Cum  sit  manifestum  ex  prfedictis,  quod 
eadem  faciuut,  quare  apponit  simiiiter?  Et  ad 
primum  respondendum  est  secundum  Glossam, 
quod  idem  est  Filio  videre  Patrem,  vel  audire, 
quod  esse  a  Patre.  Non  ergo  aliud  Filio  videre 
Patrem  facientem,  quod  esse  a  Patre,  et  operari 
qusB  Pater  operatur.  Unde  in  operantibus  diffe- 
rentibus  secundum  essentiam  posset  objici  eo 
modo,  quo  objiciuut  Ariani :  sicut  in  duobus 
fabris,  quorum  unus  operafur,  quod  videt  alium 
operari,  sicut  exempliflcat  Augustinus  ".  Sed 
omnia  per  Verbum  facta  sunt;  et  ideo  sequitur 
hic  :  QucECumque  fecerit  Pater,  et  Filius  similiter. 
Non  sic  in  humanis :  nam  cor  facit  litteras  in- 
teIligibiUter,manus  easdem  visibiliter.Sed  Pater 
et  Filius  eadem  et  similiter  faciunt,  sicut  mani- 
festat  Augustinus  '*.  Ex  his  ergo  patet  omnipo- 
tenlite  in  Deo  indivisibilitas,  et  respectu  effec- 
tuum  cequahtas,  et  in  modo  faciendi  identitas. 
Unde  Chrysostomus  "^ :  «  Potestatis  ostendit  in- 
dissimilitudinem,  et  etiam  voluntatis.  » 

Etsequitm-  quartum:  Pater  enim  diligit  filium. 
Et  ibi  duo:  primo,  explanatio  dictorum,  quasi 
in  terris;  secundo,  quia  mentio  facta  est  de 
mortuis  vivificandis,  subditur  potestas  collata 
Filio  in  judicio,  ibi :  Neque  Pater  judicat  quem- 
quain,  etc. 

20.  Ait  ergo :  Pater  diligit  Filium,  id  est,  diligens 
geuerat  Filium  sibi  consubstantialem  :  Et  omnia 
demonstrat,  Filium  generando.  Supra  ":«  Pater 
diligit  Filium,  et  omnia  dedit  in  manu  ejus.  » 
Et  in  Matthceo  (c)  "  :  «  Hic  est  filius  meus  dilec- 
dilectus.  »  Unde  Chrysostomus  :  «  Ut  cognoscas 
Filium  non  ingenitum  esse,  ait:  Diligit  Filium, 
et  dedit  omnia,  sive  demonstrat,  id  est,  genuit.  » 
Et  majora  his  demonstrabit ,  scilicet  curationibus 
languidorum,  ait  Augustinus  '»,  ubi  objicit  : 
«  Sed  demonstrabit  :  ergo  non  demonstratum 


.  A«g.,  ubi  sup.,  n.  15.-  '  Sup.,  I,  3.-  '  Au.-.,  «bi  "  Ih''!"  "•  ^-  -['  'bW-  -  "f^^y^^f  •'  "»>' j"P-'  °-  ^" 

sup.  -  »  1  Cor.,  lii,  2.  -  »  Chr}4oW,  ubi  sup.,  n.  3.  "  "  «"P-  '"'  ^^-  "  "  ^«"''•'  '"'  '^-  "  "  ^ug-.  '« 

—  «  Inf.,  vui,  28.  —  '  Ibid.,  38.  —  '  6up.,  1,3.-  ■''"'"'•  ''■•  ^'•'^'  ^'  *" 

'  Coloss.,  1,  16.  —  '"  Aug.,  ubi  sup.,  tract.  xviu,  n.  2.  (a)  Ccet.  edit.   deest  non  solum.  —   (i)  Cat.  edii. 

—  "  Philip.,  II,  6.  —  "  Aug.,   ubi  sup.,  n.  3.  —  form.i.  —  (o)  Item  Kt  MatthaBus. 


330 


EVANGELII  SANCTI  JOAJMNIS 


est :  qualiter  ergo  ait  prius :  Otnnia  demonstrat  ?  » 
Et  ad  istud  respondendum  secundum  Augus- 
tinum,  ut  est  in  Glossa  :  «  Pro  parte  demons- 
trare  Patrem  Filio,  est  cuncta  per  Filium  ope- 
rari.  »  Quod  vero  ait :  Demonstrabit,  lioc  est  dic- 
tum :  Majora  j)er  eum  faciet,  sicut  mortuos  sus- 
citare :  quod  est  majus,  quam  languidos  curare. 
Et  per  hoc  patet  solutio  ad  objecta,  quaeque 
possunt  objici.  Si  enim  Filius  niliil  potest,  nisi 
quod  viderit  Patrem  lacienlem;  et  si  Pater  de- 
monstrat  Filio,  qualiter  Filius  operatur  omaia, 
quae  et  Pater?  Prius  enim  est  esse,  quam  videri, 
vel  demonstrare.  Et  ad  istud  respondendum 
est,  sicut  tangit  Glossa,  quod  in  his  disseren- 
dis  (o)  illo  genere  loquendi  utitur,  quo  parvu- 
lorum  mentes  possit  excitare,  et  quo  mentes 
adultorum  exercerealur.  Licet  ergo  in  rebus 
humanis  posset  objici  de  prioritate  et  posterio- 
ritate,  non  tamen  in  divinis,  ut  prajhabitum  est, 
ubi  est  identitas  essentiaj,  ut  patet  ex  dictis  Au- 
gustini  prius.  Et  quia  dixerat:  Majora  demons- 
trabit ,  subdit :  1't  vos  miremini,  scilicet  de  ma- 
gnitudine  operum,  qute  facit  Hlius,  ut  infra  '  : 
«  Mulla  bona  opera  ostendi  vobis.  »  Et  speci- 
ficat  illa  opera  ( v.  21 ) :  Sir.ut  enim  Pater  suscitat 
mortuos,  scilicet  in  anima,  ait  Glo.ssa:  Sic  et  Fi- 
Hus  quos  vuU,  non  alios,  quia  eadem  voluntas 
et  eadem  potestas,  et  eadem  vivificatio,  prout 
ait  Augustinus  -,  et  est  in  Glossa.  '  «  Parum  esf, 
ut  sis  mihi  servus  ad  suscitandas  tribus  Jacob.  » 
Et  de  lioc  verbo  in  collatione  praedicabili,  in- 
fra  *.  Sed  quferitur  :  In  omnibus  praedictis  pro- 
positionibus  ait,  semper  Filium  facere  ea,  quoe 
facit  Pater  :  sed  Pater  generat  Filium  :  ergo  et 
Filius  generat  Filium.  Et  si  respondeatiir,  quod 
generare  dicit  puram  relationem,  objicitur, 
quod  Pater  mittit  Filium  :  ergo  et  Filius  mittit 
Filium  :  mittere  enim  dicit  actionem.  Et  ad  istud 
respondetur  magistraliter,  quod  quaedam  di- 
cunt  puram  relationem,  ut  generare;  quaedara 
puram  aclionem,  ut  creare  et  facerej  qusedam 
vero  utrumque,  ut  mittere;  qu;edam  dicunt  ac- 
tionem  et  significationem,  sicut  apparere.  Ra- 
tione  ergo  actionis  verum  est,  quod  qucecum- 
que  facit  Pater,  facit  et  Filius.  L'nde  Augusti- 
nus  ^:»  Patris  et  Filii  sunt  inseparabilia opera,  ut 
illi  inseparabiles.»  Infra  ° :«  Ego  et  Pater  unum 


•  Inf.,  X,  32.  —  2  Aiig.,  ubi  sup.,  n.  5.  —  '  Im„ 
XLix,  6.  —  '  Vid.  CoUat.,  .\xvii.  —  '  Aug.,  in  Joan  , 
tract.  XX,  n.  3.-6  laf.,  x,  30.  —  '  Aug.,  ubi  sup., 
u.  4.  —  »  Ibid.,  n.  6.  —  »  iDf.,  XIV,  lO.  —  i»  Aug.,  in 
Joan  ,  tract.  xxi,  n.  5.  —  '   Ibid.,  ii.  8.—  '*  Sup.,  iu, 


snmus.  »  Quantum  vero  ad  id  quod  est  relatio- 
nis,  non  tenel:  et  ideo  Filius  potuit  incarnari, 
Pater  non.  Ad  evidcntiam  dictorum,  recapitulat 
Augustinus  quaedam  utilia:  ait  eniin'  exponens 
illud  :  JVon  potest  Filius  facere  quid'juarn,  nisi  quod 
viderit  Patrem  facere,  quia  quidquid  habel  Filius 
ut  faciat,  hoc  habet  a  Patre :  quia  a  Patre  habet, 
ut  sit,  et  a  Patre  babet  ut  possit.  Filio  autem  est 
idem  esse,  quod  posse  :  et  quia  non  Filius  e^t  a 
se,  non  potest  a  se.  llem  opponit  ha?relicus  : 
Filius  non  vidit  Patrem  ambulare  super  raare 
pedibus,  et  tamen  ipse  ambulavit:  ergo  pro- 
positio  falsa.  Et  ad  bocrespondet  Augustinus', 
quod  «  cum  Filius  ambulabat  super  raare  (li), 
divinitas  gubernai)at.  »  Infra  ' :  «  Pater  in  me 
mauens  facit  opera.  »  Opus  ergo  Patris  fuit  illa 
ambulatio,  quia  inseparabile  est  opus  utrius- 
que:  et  ita  Filius  vidit  opus  Patris.  Opponitidem 
Augustinus  de  hoc  quod  ait :  Omnia  demonstrat 
Filio ;  et  postca  subdit :  Majora  demonstrabit. 
Cum  loquatur  de  Filio  secundum  divinitatem, 
videtur  quod  potestas  data  Filio  a  Patre  possit 
augmcntari  :  et  quod  Pater  scit  plura,  quam 
Filius.  Unde  clamat  Augustinus  '":  «  0  Verbum 
Pei,  quid  est  Pater  demonstraturus  quod  tu 
nescis?  »  quasi  dicat :  Nihil.  Et  ad  istud  res- 
pondet  Augustinus  ",quod  «  unus  homo,  caput 
et  membra.  »  Supra  "  :  «  Nemo  ascendit  in  coe- 
lum,  nisi  qui  de  coelo  descendit.  »  Ille  caput,  nos 
membra;  totus  homo,  ille  et  nos.  Cum  ergo 
demonslrat  Pater  membris,  et  Christo  demons- 
trat.  Et  est  mira  res  :  ostendilur  Christo,  quod 
noverat  Christus;  et  ostenditur  Christo  per 
Christum ,  quia  membris  per  caput.  Et  per  hoc 
ad  objecta,  quia  loquitur  de  demonstratione, 
quae  fit  membris.  Ex  diclis  datur  exemplura  fi- 
delibus,  non  faciendi  alia,  quam  qute  vident 
Patrem  facere,  ad  imitationem  Filii  "  :  «  Estote 
misericordes,  sicut  et  Pater  vester  niisericors 
est.  »  Sic  enim  erunt  opera  regulala,  et  recta, 
et  secura. '*  «  Estote  imitatores  Dei,  sicut  et  filii 
cari.ssimi.  »  Majores  enim  sunt  imitandi ,  inquit 
TuIIius  '.  Qualiter  autem  Deus  demonstrat  cre- 
dentibus  opera  magna,  habitum  est  ab  Augus- 
tino  °.  Et  hoc  per  ipsum  Filium  Dei  ille  opus  (c) 
est,  infra  ' :  «  Operibus  credite.  » 
22.  Et  sequitur  illa  particula,  in  qua  explanatio 

13.  —  "  iuc.,  VI,  3G.  —  '»  Ephes.,  v,  1.  —  '«  Cic,  d$ 
Finib.  bon.  et  nmlor.,  lib.  I.  —  "  Aug.,  ubi  sup., 
u.  9.  —  "  Inf.,  X,  38. 

(a)  C(Bt.  edit.  differendis.  —  (b)  Suppl.  caro  aiubu- 
labat.  —  (c)  Forlasse  legendum  operatus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  V. 


331 


verbi  prseinissi :  Neque  enim  Pater  judicat :  quia 
emm  mentionem  fecerat  de  mortuoram  resus- 
citatione,  ideo  suljdit,  quod  Pater  non  judicat. 
Unde  Anguslinus  '  hoc  dicit,  quasi  reddens  ra- 
tionem  superioris  sententiffi ;  et  de  hoc  conse- 
quenter  opponit,  si  in  judicio  mortui  sunt  sus- 
citandi.  Si  ergo  Pater  suscitat  mortuos,  ut  pra3- 
missum  est,  quomodo  non  judicabit  Filius? 
quasi  dicat :  Judicabit.  Item ,  si  simul  suscitant 
et  vivificant,  ergo  simul  judicabunt.  Item,  ut 
habitum  est  ab  Augustino  ^  Pater  et  Filius  sunt 
inseparabiles,  et  opera  eormn  inseparabilia : 
ergo  ut  prius.  Item,  ut  Augustinus  ait,  quia  non 
est  Filius  a  se ,  non  potest  aliquid  a  se.  Et  vi- 
dere  Filii,  hoc  est  esse  natum  de  Patre.  Et  to- 
tum  quod  est,  quod  potest,  de  Patre  est,  et 
nascendo  videt,  et  videndo  natus  est :  ergo  si- 
militer  a  Patre  habet  quod  judicet.  Et  ita  ut 
prius.  Et  ad  istud  respondet  Auguslinus ' :  «  Pater 
dicitur  non  venturus  ad  judicium,  hcet  non  re- 
cedat  a  Filio,  quia  non  videbitur  in  judicio. 
Forma  illa  erit  judex,  quae  sub  judice  stetit : 
ilia  judicaljit,  quee  judicata  est:  judicabit  juste, 
quae  judicata  est  inique.  »  Et  subdit  causam  : 
«  Hoc  ideo  erit,  quia  judicium  erit  justorum  et 
iniquorum.  Qui  iniqui  videre  Deum  non  pos- 
sunt,  eo  (fuod  mundo  corde  videtur:  ideo  talis 
apparebit  judex,  ut  non  possit  videri  ab  homi- 
nibus.  Quia  ergo  Filius  in  forma  servi  appare- 
bit,  etnon  Patris  (o),  ideo  dicitur  quod  Paternon 
judicat  quemquam.  »  Hfec  Augustinus.  Et  ex  his 
patet  littera  :  Neque  Pater  judkat  quemquarn, 
apparendo  scilicet  ut  Pater :  Sed  omne  judicium 
dedit  Filio,  eo  quod  apparebit  in  forma  servi, 
qurn  possit  ab  hominibus  videri*:  «  Videbiteum 
omnis  oculus,  et  qui  pupugerunt,  plangent.  » 
2.3.  Vt  omnes  honorificcnt  Fitium ,  scilicet  in 
cum  credendo,  et  exhibendo  ei  honorem  tequa- 
lem,  sicutPatri.  Ut  enim  ait  Augustinus  ^,  hono- 
rare  Patrem  est  credere  eum  habere  Filium 
sibi  fequalem.  Et  similiter  honorificare  Filium, 
est  credere  eum  esse  aequalem  Patri :  Et  ideo 
qui  non  honorificat  Filium,  isto  modo  nec  Patrem. 
Sed  videtur,  quod  non  sit  vera  convenientia, 
quia  Filius  judicabit  in  forma  servi,  ut  dictum 
est  :  sed  secundum  illam  formam  non  est  ho- 
norificandus  lequali  honore  ut  Pater.  Et  ad  is- 
lud   respondendum   est,  quod   potestas  judi- 

'  Auf?.,  ubi  Bup.  —  «  Aug.,  in  Joan.,  tract.  ix,  n.  3. 
—  '  Ibid.,  tract.  x.ti,  n.  13,  14,  quoad  sensum.  — 
*  jipoc^  1,  7._  I  Aug.,  ubisup  ,  n.  16.—  '•I'.m/.  lxxiv, 
3.— 1  Deut  ,xiiii,  35.  — »7o6,ix,  2l.  —  »Fhilip.,  n, 


candi,  qufe  est  auctoritatis ,  est  totius  Trinita- 
tis  *  :  «  Cum  enim  aceepero  tempus ,  justitias 
judicabo.  »  Ef  :  «  Mea  est  ultio.  »  Potestas  ta- 
men  ministerii  erit  Filii  in  forma  servi ,  ut  dic- 
tum  est.  Et  quia  in  illa  forma  fuit  judicatus, 
etiam  inique,  et  contemptus  ' :  «  Terra  enim 
data  est  in  manus  impii  :  »  ideo  merito  dedit  ei 
Pafer,  ut  in  illa  forma  appareret  judicans,  et 
timeretur  sicut  Deus,  cujus  sententia  perseve- 
rabit  inviolabiliter  '  :  «  Humiliavit  semetip- 
sum,  »  etc. ,  et  sequitur  :  «  Ut  in  nomine  Jesu 
omne  gcnu  flectatur.  »  Ergo  nonintendit,  quod 
forma  servi  sit  aequaliter  honorificanda ,  sicut 
Pater ;  sed  qiiod  Filius,  qui  apparebit  in  forma 
servi,  sit  honorificandus  sicut  Pater.  Unde  nota 
cpiod  Deus  est  honorificandus  humilis  obedien- 
tiae  subjectione '" :  «  Quicumque  honorificave- 
rit  (6)  me,  glorificabo  eum.  »  Item  est  honoran- 
dus  debiti  muneris  (c)  exhibitione  "  :  «  Honora 
Deum  de  tua  substantia,  etde  primitiis  omnium 
frugum  tuarum.  »  Et  "  :«  Honora  Deum  ex  tota 
anima  tua,  »  etc. 

24.  Et  sequitur  illa  pars  ,  in  qua  manifestat 
aequalitatem  omnipotentiae  Filii  cum  Patre  in 
speciali,  ibi  :  Amen,  amen  dico  vobis  :  et  hoc, 
descendendo  ad  potentiamvivificandiet  poten- 
tiam  judicandi.  Et  haec  in  duas  partes  :  primo 
declarat  potentiam  Filii  in  vivificando ;  se- 
cundo ,  eamdem  in  judicando,  ibi  :  Potestatem 
dedit.  Prima  respicit  benignitatem  misericor- 
diae;  secunda,  severitatem  justitiae.  Inprima, 
tria  narrantur  :  primo,  speciflcat  quos  et  quales 
vivificet ;  secundo  ,  quomodo  vivificet ,  ibi  : 
Amen,  amen  dico  vobis,  etc;  tertio,  aequalitatem 
potentise  utriusque ,  qua  vivificat,  manifestat, 
ibi  :  Sicut  enim  Pater,  etc. 

24.  Ait  ergo  :  Amen  dico  vobis,  qui  verbum 
meum  audit,  auditu  cordis  scilicet,  et  credit, 
scilicet  perfecta  fide ,  ei,  id  est  Patri,  qui  misit 
me,  unigenitum  sibi  consubstanfialem.  Supra  "  : 
«  Non  misit  Filium  ut  judicet  mundum  ,  »  etc. 
Habet  vitam  (sternam  :  et  in  hoc  notatur  inven- 
tio  omnis  boni.  Et  in  judicium  non  venit  :  ibi 
notatur  evasio  omnis  mali,  supra  "■  :«Qui  credit 
in  me,  non  judicatur.  »  Sed  quaeritur  ,  qualiter 
ait  :  Hahet  vitam  oeternam ,  quia  illa  habebitur 
post  vitam  hanc,  sicut  clamat  Apostolus  "  : 

7.9.  _  10  1  Re!/.,  II,  30.  —  "  Prov.,  iii,  0.  —  '^  Eccli.. 
VII,  33.  —  "  Sup.,  III,  17.  —  •*  Ibid.,  18.  —  '»  Kom., 
VII,  24,  25. 

in)  Ler/.  Dei.  —  (i)  Vulf/.  glorificaveril.  —  ('-')  Caf. 
cdit.  debili  clectus. 


Habere 
Titam  ee- 
terDom 
est  du- 
pliciter. 


Judi- 
cium  da- 
plex. 


Neces- 
saria  ad 
vitam  ee- 
terDam. 


332  EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 

«  Quis  liberabit  me  de  corpore  mortis  hujus?  » 
Et  sequitur  :  «  Gratia,  »  scilicet  consummata. 
Item  videlur  sibi  contradicere.  Prirao  ait,  quod 
qui  sic  audit,  habet  vifam  wtemam.  Sed  si  liabet 
vilam,  non  transit  a  morle,  sed  prius  transivit : 
ergo,  etc.  Et  ad  istud  respondendum,  quod  habere 
vitam  feternam  est  dupliciler  :  vel  in  spe,  et  in 
arrha,  sive  in  pignore  quod  est  spirittis  ',  et  sic 
dicilur  habere  iu  ista  vita,  infra  *  :  «  Haec  est 
vita  aeterna, ut  cognoscant  te,»  etc.  Ut  enimait 
Augustinus  ',  «  differentia  est  in  amore  spiri- 
tuahum  et  carnalium  :  nam  qui  novit,  et  per- 
fecte  amat  justitiam  ,  justus  est;  non  tamen  qui 
novit  auruni,  et  amat,  habet,  scilicet  aurum.  » 
Et  in  epistolls  *  :  «  Velle  justitiam,  est  eam  ha- 
bere.  »  Item  est  habere  vitam  neternam  in  re  : 
et  sic  erit  post  hanc  vitam,  quando  »  videbitur 
Deus  facie  ad  faciem.  Ad  aliud  respondendum 
secundum  Augustinum  ",  quod  hic  loquitur  de 
transitu  «  a  morte  infidelitatis  ad  vitam  fidei,  a 
morle  falsitatis  ad  vitam  veritatis,  a  morle  ini- 
quitatis  ad  vitam  justitiae.  Est(a)  enim  qunedam 
resurrectio  morluorum,  »  scilicetprtedicta.  Haec 
Augustinus.  Ubi  opponitur,  quaUter  ait  :  Hic  in 
judicium  71071  venit,  cum  dicat  Apostolus  '  ; 
«  Oporfet  nos  manifestari  ante  tribunal  Christi, 
ut  referat  unusquisque,  »  etc.  Ergo  adhuc  quis 
transibit  in  judicium?  Et  ad  illud  respondet 
Augustinus  ',  quod  est  judicium  damnationis, 
et  est  judicium  discretionis,  sive  discriminatio- 
nis,  quo  bonis  J)ona,  et  malis  mala  debcntur  : 
qui  vero  audit  et  credit,  non  transitin  judicium 
damnalionis.  Et  patet  hic  quae  sint  necessaria 
ad  vitam  aeternam ;  quorum  primum  est  per- 
spicaciter  audire  ,  unde  ait  :  0«'  audit,  id  esl, 
auditu  cordis  '  :  «  Qui  habet  aures  audiendi, 
audiat.  »  Et  '"  :  «  Esto  mansuetus  ad  audien- 
dum  (b),  ut  intelligas.  »  Secundo  est  necessa- 
riumperfectibiliter  credere,  unde  ait :  Et  credit : 
recte  intelligendo,  ferventer  amando,  perfecte 
orando.  Hoc  enim  implicat  credere  "  :  «  Fides 
sine  operibus  mortua  est.  »  Et  '^  :  «  Qui  credit 
Deo,  attendit  mandatis.  »  Et  qui  talis  est,  habet 
vitam  aeternam  ,  eo  modo  quo  est  espositum. 
25.  Et  sequitur  illa  pars  in  qua  manifestat, 
quomodo  vivificentur ,  ibi :  Amen  dico  vobis, 
quia  venit  hora,  scilicet  tempus  gratiae ;  quando 

'  II  Cor.,  1,  22.—  «  Inf.,  .xvii,  3.  —  '  Aug.,  de  Trin., 
lib.  IX,  c.  i.x,  n.  14.  —  '  Id.,  ad  Armant.,  epist.  XLV, 
al.  cxxvii,  n.  5  ;  ad  Anast.,  epist.  cxLiv,  al.  CXLV, 
n.  8.  —  8  I  Cor.,  xiii,  12.  —  «  Aug.,  in  Joan., 
tract.  XIX,  n.  8.  —  '  II  Cor.,  v,  10.  —  »  Aug.,  m 
Joan.,  tract  xxii,  n.  5.  —  »  Lw.,  viii,  8.  —  '•  Eccli., 


mor^ut,  scihcet  privalione  fidei,  audierint,\A 
est  obedierint ,  vocem,  internam  inspirationem 
infra  "  :"Qui  ex  Deoest,  verbaDei  audit  »:  Vt- 
vent,  vita  gratiae  nunc,  et  vita  gloriae  postea, 
infra  "  :  «  Oves  meae  vocem  meam  audient,  et 
dabo  eis  vitam  aeternam.  »  Et  patet  hic  discre-  Disere- 
dentium  defectiva  calamitas ,  quia  mortui  sci-  ''^'Ji^ 
hcet,  sunt  privati  sensu  reclas  inlelligentiae,  et  t»». 
motu  operum  justitioe.  Vivens  enim  dillert  a 
non  vivenle,  sensu  et  molu,  ait  sapiens.  Et  de 
.sic  mortuis  '*  :  «  Exurge  a  mortuis.  »  Secundo 
figuratur  internas  inspirationis  qualitas,  ibi : 
.\udient  vocem  Filii  Llei.  Haec  enim  vox  est 
interna  inspiratio,  de  qua  ia  Psalmo  '*  :  «  Dabit 
voci  suae  vocem  virlutis.  »  Hanc  vocem  deside- 
rat  sponsa  "  :  «  Sonet  vox  tua  in  auribus 
meis,  vox  tua  dulcis.  »  In  Psalmo  "  :  «  Audiam 
quid  loquatur  in  me  Dominus  Deus.  »  Et  tales 
vivcnt  vita  gratice  nunc,  et  vita  gloriae  postea  "  : 
«  Verba  enim  vitae  aeternaehabes,»  ait  Petrus  ad 
Christum  infra. 

2C.  Et  sequitur  terlia  partlcula ,  in  qua  ma- 
nifestat  ipsius   potentiae   qualitatem  in  vivifi- 
cando  :  Sicut  Pater  habct ,  id  est,  genuit  Filium, 
vitam.  Pater  enim  est  vifa  non  nascendo,  Filius   paier  ei 
est  vita  nascendo.  Et   hoc  ait  ad  differenliam   '^'',"'^ 

quaUter 

habentis  vitam  parlicipatione,  non  per  essen-  yita. 
tiam.  Infra  ">  :«  Ego  sum  resurrectio  et  vita.  » 
Supra  *'  :  «  Vita  erat  lux  hominum,  »  etc.  Unde 
participatione  liujus  vitae  vivunt  creaturae  ra- 
tionales,  hiijus  vitie  participabiles  '-  :  «  In  ipso 
vivimus,  movemur,  et  sumus.  »  Et  nota  quod 
ait :  In  semetipso ,  ut  ait  Auguslinus  "  :  «  Vita 
Dei  est  immutabilis  ;  nec  proficit ,  nec  deficit; 
nec  aliter  est  nunc ,  nec  aliter  post.  Sed  vita  vit«  ani- 
anima3  aliter  nunc ,  aliter  post :  nunc  enim  sa-  ""  ''°® 
piens ,  nunc  stulta  :  et  cum  vivit  in  iniquitate, 
mors  est  ejus  :  erigendo  se  ad  Deum ,  et  inhae- 
rendo   ei ,   vivificatur ,  et  est  particeps  allerius 
vitffi.  »  Haec  ille.  Et  ibi  bene  de  hoc. 

27,  Et  sequitur  illa  pars ,  in  qua  declarat  po-  poiestss 
testatem  Filii  in  judicando,  ibi :  Et  potestatem,  etc.  ^^lj^j^^^' 
Et  ibi  tria  :  primo  prajmitfit  qua  potestate  judi- 
cat;secundo,quosjudicat,ibi:JVoit<ennTan,etc.; 
tertio,  quomodo  judicat,  ibi  :  iV07i  possum,  etc. 

Ait  ergo  :  Et  potestatem  dedit  ei  judicium  fa- 

V,  13.  —  "  Jac,  II,  20.  —  "  Eccli.,  xxxil,  28.  — 
"  Inf.,  VIII,  47.  —  "  Inf.,  X,  16.  —  «  Ephes.,  v,  14. 
—  '«  Psal.  Lxvii,  34.  —  "  Cant.,  ii,  14.  —  "  Psal. 
Lxxxiv,  9.  -  ■»  Inf.,  VI,  69.-  «'  Inf.,  xi,  25.  - 
51  Sup.,  1,  4.  —  "  Ad.,  ivil,  28.  -  »'  Aug.,  ubi  sup., 
n.  9. 

(a)  C<ft.  edii.  Et.  —  (6)  Uem  inlelligendum. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  V. 


333 


cere,  ut  expositum  est  supra,  quod  judicium 
dedit  Filio,  quia  per  formam  servi  judicaturus 
est.  Et  ideo  sequitur  :  Quia  filitis  hominis.  Ut 
enim  ait  Augustinus  '  :  «  Quia  iu  principio  erat 
Verbum ,  dedit  ei  vitam  in  semetipso ;  quia 
Verbum  caro  factum  est ,  filius  hominis  est ,  et 
accepit  potestatem  faciendi  judicii  in  fiue  s£e- 
culi.  »  Sed  objicitur.  quod  non  solus  Filius  ju- 
dicabit ,  quia  dicitur  apostolis  -  :  «  Sedebitis  et 
vos  judicantes,  »  etc. '  «  Angelos  judicabimus.  » 
Et  *  :  «  Judicium  tribuit  pauperibus.  »  Ergo  ,  ut 
prius.  Item  videtur  quod  Filius  nullum  judicet, 
infra  °  :. «  Xon  judico  quemquam.  »  Et  ad  istud 
respondendum  secundum  Hugonem  ',  ubi  ait, 
QuaiQor  quod  quatuor  sunt  judicia  :  quorum  primum 
dk-ia  ^"  ^^'  secundum  praescientiam,  quo  sumus  judicati 
antequam  essemus ;  item  aliud  est  secundum 
causam,  quo  judicamur,  ex  quo  incipimus  esse 
vel  boni,  vel  mali ;  tertium  est  secundum  ope- 
rationem,  quando  operibus  foris  ostendimus 
quales  sumus  intus ;  quartum  est  secundum  re- 
tributionem ,  scilicet  in  percipienda  mercede. 
In  illo  judicio  sentenlia  dictatur,  et  hoc  erit 
ipsius  Trinitatis ;  ilem  sententia  profertur  :  quod 
erit  Filii ,  quia  in  humanitate  sua  omnis  judicii 
sententiam  proferre  accepit  secundum  Hugo- 
jodicare  nem.  Judicare  ergo  auctoritate  et  dictamine  sen- 
quorum  tgjjtjfgj  est  toliusTrinitalis;  judicare  veroprola- 
tione  sentenlioe,  et  evidentia  formfe,  sive  mi- 
nisterio  ,  erit  Filii  hominis  ,  ut  loquitiir  hic  ; 
judicare  vero  assistentia  et  approbalione  , 
erit  apostolorum  et  apostolicorum  virorum'  : 
«  Dominus  veniet  ad  judicium  cum  senioribus 
populi  sui.  »  Et '  :  «  Nobilis  in  portis  vir  ejus, 
quarido  sederit  cum  senatoribus  lerrae.  »  Et 
de  his  bene  Gregorius  ^,  exponens  illud  ver- 
bum  Job  supra  iictum  :  «  Judicium  tribuit 
Qaatoor  pauperibus.  »  Ibi  enim  distinguit  quatuor  ordi- 
m  jndi-  jjgg  in  judicio,  scilicet  :  quod  quidani  judica- 
buntur,  ncc  judicabunt ;  quidam  judicabunt, 
nec  judicabuntur;  quidam  ,  nec  judicabunt  , 
nec  judical)untur,  etc.  Ad  ullimum  respondet 
Hugo  '",  quod  quantum  ad  dictandam  senten- 
tiam,  ait  CLristus  :  «  Non  judico  qucraquam;» 
quantum  vero  ad  proiercndam  scntentiam,  ait "  : 
Sicut  audio,  sicjudico,  infra,  eodem.  Et  ex  dictis 

>  Aug.,  ihid.,  n.  1 1 .  —  »  Mallh.,  xix,  28.  —  »  I  Cor., 
VI,  a.  —  *  Job,  .\xxvi,  G.  —  5  Inf.,  vui,  13.  —  «  Ilug., 
de  Sarr.,  lib.  I,  pait.  VIII,  c.  v.  —  '  Isn.,  iir,  14.  — 
'  Prov.,  x.xxi,  23.  —  »  Greg.,  Morat.  lib.  XXVI,  c.  xx, 
al.  XXVII,  n.  49.  —  '•  Uug.,  ubi  sup.  —  "  lnf.,  36.— 
"  Rom.,  XIV,  4.  —  'M  Cor.,  iv,  5.  —  '*  Inf.,  CoUat., 
x.\viii.  —  iB  Aug.,  in    Joan.,   tract.   xxiii,    n.  6.    — 


patet,  quod  temerarium  est  aUcui  judicare  (a) 
aUum  "  :  «Tu  quis  es,  qui  judicas  servum  alie- 
num?  »  Et  "  :«  Nolite  anle  tempus  judicare.  » 

28.  Et  sequitur  secunda  particula,  in  qua  ma- 
nifestat  quod  judicat ,  scilicet  malos  :  omnes 
enim  suscitabit,  sed  malos  judicabit  judicio 
damnalionis.  Et  hoc  est ,  quod  ait :  Nolite  mirari, 
de  eo  quod  dictum  est  scilicet,  quod  Filiusho- 
minis  halaet  poteslatem  judicium  facere  ,  quia 
venit  hora,  scilicet  in  fine  saeculi ,  quod  licet  sit 
futurum ,  tamen  prfesens  l>eo  ,  quando  omnes  , 
qui  in  momnuentis  (fc)  sunt,  audient  vocem.  Et  sic  lo- 
quitur  quantum  ad  resurrectionem  animarum. 
Unde  Augustinus  "  :  «  In  mouumentis  corpora 
sunt ,  non  animse.  )>  Supra  ergo  ait  de  resurrec- 
tione  animarum ,  hic  de  resurrectione  corpo- 
rum.  Unde  Augustiuus  '*  :«  Resurgunt  animae  ab 
iniquitate  per  id,  quod  est  Deus;  corpora  a  cor- 
ruptionibus,  per  id  quod  est  homo.  »  "^  «  Domi- 
nus  in  jussu ,  et  in  voce  tubcE,  etc.  » 

29.  Et  sequitur  :  Mortui  resurgent ,  etc.  Et  pro- 
cedent  qui  bona  egerunt  in  reswreciioncm  vitrn , 
scilicet  aeternae ;  qui  vero  mala,  etc.  In  resurrec- 
tionem  judicii ,  scihcet  damnationis.  Ibi  autem 
sumitur  judicium  pro  poena,  ait  Augustiuus.  judi- 
De  utrisque  "  :  «  Venite,  benedicti .  »  etc;  et  «'""p™ 
post  :  «  Ite ,  maledicti , »  etc.'*  «  Omnes  resurge- 

mus,  sed  non  omnes  immutabimur.  »  Sed  quce- 
ritur,  qualiter  ait :  In  resurrectionem  judicii,  quia 
in  Psalmo  "  :«  Non  resurgent  impii  in  judicio;  » 
Et  supra  -"  :  «  Qui  nou  credit,  jam  judicatus 
est.  »  Et  ad  istud  respondendum  est  secundum 
Gregorium,  ubi  supra  ^',  quod  «resurgent  om- 
nes  iufideles,  sed  ad  tormentum,  non  ad  ju- 
dicium  :  non  enim  eorum  causa  tunc  discuti- 
tur,  qui  ad  conspectum  districti  judicis  jam 
cum  damnatione  (c)  suae  infidelitalis  accedunt.  » 
Et  ideo  non  judicantur,  sed  tamen  pereunt,  ut 
ait  ibidem.  ^-  «  Qui  enim  sine  lege  peccaverunt, 
sine  lege  peribunt.  »  Et  ideo  tales  ibuat  in  re- 
surrectionem  judicii ,  id  est ,  damnationis.  Et  de 
his  Chrysostomus  -^,  quod  «  toties  iuculcat  et 
commcmorat,  hoc  scihcet  judicium  etvitam, 
preeparans  auditorem. »  Et  de  ista  resurrectiona 
in  CoIIatione  prtedicabili,  infra  ^*. 

30.  Et  .sequitur  ultima  parlicula ,  scilicet  quo- 

"  1  Tkess.,  IV,  i;;.  —  "  Matih.,  xxv,  34  et  seq.,  41 
et  seil.  —  '•  I  Cor.,  XV,  51.  —  "  Psal.  I,  5. 
—  2»  Sup.,  III,  18.  —  2'  Greg.,  ubi  sup.,  n.  50.  — 
"  Rom.,  II,  12. —  -'  Cbrysost.,  in  Juan.,  hom.  xxxviii, 
al.  XXXIX,  n.  3.  —  "  Vid.  Collal.,  xxviii. 

(a)  C(Et.  edil.  vendicare.  —  [h)  Item  monuuiento.  — 
(c)  Cait.  fdit.  condemnatione. 


334 


EVANGELll  SANCTI  JOANNIS 


cat 


Qoomo-  modo  judicat :  nimirum  juste,  quaerendo  volun- 
^"  j."''"  tatem  Patris.  Quia  diclum  est,  quod  omne  judi- 
cium  dedit  Filio;  ne  diccrent  :  Non  secundum 
Palrem  ergo  judicas;  ideo  ait :  Non  possum,  etc, 
sicut  continuat  Augustinus  '.  Et  eodem  inodo 
Chr^-sostomus  ,  liomilia  dicta  * :  «  Quoniam  dis- 
similia  a  prophetis  videbatur  dicere,  qai  dixe- 
runt '  :  «  Deus  judex  justus,»  etc;  et  alibi  '  : 
«  Judicabit  orbem  terrae  :  »  destruens  suspicio- 
nem,  ait  :  Non  fossum  ame  ipso ,«  etc.  Ut  enim 
ait  Augustinus  %  quia  non  est  Filius  a  se,  non 
potest  aliquid  a  .se.  Et  si  objiciatur,  sicut  obji- 
ciunt  haerelici ,  quod  tunc  non  est  eeque  potcns, 
sicut  Pater ;  respoudendum ,  quod  ex  hoc  de- 
notatur  omuipotentia ,  quia  eadem ,  qua"  est 
ipsius  Patris,  est  et  Filii ;  et  uulla  notatur  impo- 
tentia,  ;sed  omnino  eadem  potentia,  ciuoe  est 
PatrJs,  sicut  est  eadem  vita  et  eadem  essentia. 
Et  ideo  sequitur  :  Sicut  audio,  judico,  id  est,  si- 
cut  accipio  a  Patre.  Ut  enim  ait  Augustinus  ^ 
non  est  ei  aliud  audire,  aliud  videre;  sed  Filio 
est  idem,  et  esse  a  Patre,  et  audire  et  videre, 
secundum  Augustinum,  prius. ' «  Omnia  tradita 
sunt  mihi  a  Patre  meo.  » 

Et  judicium  meum  verum  est :  quia  ita  judico , 
ac  si  ipse  Pater  esset,  qui  judicat,  ait  Chryso- 
stomus*.  Et  hoc,  quia  qumro  vohmtatem  ?a(ris 
tnei.  Infra  '•"  :  «  Ego  et  Pater  unum  sumus ,  »  et 
ideo  una  voluntas.  Unde  Chrysostomus  '"  :»  Os- 
tendit  esse  unam  voluntatem,  et  quae  ejus,  et 
qu£e  Palris  ,  ac  si  unius  utique  mentis  esset  vo- 
luntas.  »  Et  de  hoc  opponit  Chrysostomus  "  , 
quod  secundum  lioc  alia  voluntas  sua ,  aUa  Pa- 
tris ,  quia  ait  quod  venit  facere  voluntatem  Pa- 
tris ,  non  suam.  Et  si  sic,  sua  [a)  erat  deficiens. 
Sed  ad  contrarium  arguit  Paulus:  ita  se  miscuit 
divinae  voluntati,  ut  diceret  '- :  «  Vivo  ego,  jam 
non  ego.  »  Et  ita  nulla  in  eo  voluntas,  nisi  di- 
vina :  ergo  multo  magis  nec  in  Filio.  Et  ad  hoc 
respondet,  quod  sermonem  hic  producit  ad 
suspicionem  eorum  qui  audiebant,et  pulabant 
eum  esse  purum  homiuLm.  Ideo  decenter  os- 
tendit  judicium  esse  verum,  et  omnino  secun- 
Tripiex  dum  divinam  volunlatem.  De  triplici  autem  vo- 
yoinnias  luntatc  in  Cliristo,  scilicet  de   una  secundum 

m  Chris-  ' 

afleclum  naturce,  et  de  voluutate  spiritus,  et  de 
voluntate  sua  divina,  in  quautum  Deus,  sive  de 

'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxiii,  n.  13.  —  »  Chrysost., 
inJoan.,  hom.  xxxviii,  al.  xxxix,  n.  4.  —  '  Psal.  vii, 
)2.  —  *  Psal.  xcvi,  10.  —  ^Aug.,  in  Joan.,  tract.  xx, 
n.  4.  —  8  Id.,  tract.  xxii,  n.  14.  —  '  Matth.,  xi,  27. 
—  '  Chrysosl.,  ubi  sup.,  —  '  Inf.,  x ,  30.  — 
'•  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Ibid.  —   '»  Gal.,  ii,  20. 


to. 


voluntale  paterna.  Ex  praedictis  patet  exemplum 
judieanlibus  ad  imitationem  Filii.  Et  hoc  quoad 
tria  :  I.  ut  non  [h)  sit  judicium  temerarium, 
sed  certum.  Unde  ait :  Sicut  audio,  sic  jwlico, 
infra  "  :«  Numquidlex  nostrajudicat  liominem, 
nisi  audierit  ab  eo?  "  «Causam,  quam  nescie- 
l)am,  diligentissime  investigabam.  »  Ibi  Crego- 
rius  bene,  qualiter  judices  debenl  esse  diligen-  Qoaie» 
tes  in  judicando,  ubi  "  ait  :  «  Nota  de  judicio ,  |.°„ '^^'^ 
ne  ad  proferendain  sententiam  iniquam  praeci-  debemn» 
pites  esse  debeamus,  ne  temerarie  indiscussa 
judicemus,  ne  quaelibet  mala  audita  nos  mo- 
veant,  ne  passim  dicta  sine  probatione  creda- 
mus,  »  etc.  Et  ibi  bene  de  boc.  Unde  et  de  Do- 
mino  legitur '"  :  «  Descendam,  et  videbo  utrum 
clamorem,  qui  venit  ad  me,  opere  compleve- 
rint.  »  Et  "  :  «  Cum  tranquillitate  judicat.  »  Sc- 
cundo  figuratur,  quod  judicium  debet  esse  in 
processu  justum.  Unde  ait  his  :  Judidum  meum 
justum  est.  Et  '* :  «  Judices  et  magistros  consti- 
tues,  ut  judicent  justo  judicio.»Ut  enim  ait 
Tullius  '"  :  «  Judicis  est  in  causis  verum  sequi , 
nec  nocentem  defendere  ,  nec  condemnare  in- 
nocentem.  >>  -"  «  Qui  justificat  impium,  et  qui 
eondemnat  justum,  abominabilis  est  uterque 
apud  Deum.  »  Item  insinuatur  hic,  quod  judi- 
cium  debet  esse  in  sententiando  ordinatum , 
quia  secundum  voluntatem  Dei.  IUud  enim  est 
rectificatum  et  ordinatum  judicium  ,  quod  fit 
secuiidum  divinam  voluntatem ,  quae  non  vult 
nisi  quod  justum  est.  Infra  -'  :  «  Nolite  judicare 
secundum  faciem,  sed  justum  judicium  judi- 
cate,  »  id  est,  secundum  veritalem,  ait  Glossa. 

31.  Et  sequitur  pars  ultima  capituli,  in  qua 
corroboratio  confulationis  praemissae  calumniae 
multiplici  testimonio,  ihi:Si egotestimonium,  etc. 
Et  illa  in  duas  :  primo  teslimoniorum  adductio; 
secundo  Judasorum  discredentium  reprehensio, 
et  obstinationis  manifestatio ,  ibi  :  Et  tion  vultis 
venire  ad  me.  Prima  adhuc  in  duas  :  primo  re- 
citatio  falsae  suspicionis  calumniantium,  et  di- 
centium  suum  testimonium  verum  non  esse ; 
secundo  manifestat  se  habere  testimonia ,  ibi  : 
Vos  misistis  ad  Joannem  ,  etc 

Ait  ergo  :  Si  ego  testimonium  perhibeo  de  me 
ipso,  illud  non  est  verum.  Sed  qualiter  hoc?  Su- 

—  "  Inf.,  vn,  51.  —  1»  Jol/,  xiix,  16.  —  '»  Greg., 
Mora/.,  lib.  XIX,  c.  xiv,  al.  xxv,  n.  46.  —  "  Gen., 
xviii,  21.  —  "  Sap.,  xii,  18.  —  <8  Deut.,  xvi,  18.  — 
"  Cic,  de  Offtc,  lib.  11.  —  «•  Prov.,  xvii,  15.  — 
"  luf.,  vu,  24. 

(u)  Ccet.  edit.  suam.  —  (6)  tria,  iion  ut. 


EXPOSITIO  IN  CA.P.  V. 


335 


pra  '  perhibuit  de  se  testimonium^  quando  ait 
mulieri :  «  Ego  sum. »  Ad  istud  respondet  Chry- 
sostomus  ^  quod  non  loquitur  quantum  ad  di- 
gnitatem  suam,  sed  quantum  ad  suspicionem 
eorum,  quasi  diceret  :  Vos  dicitis,  quod  si  ego 
tesiimomum  perhibeo  de  me,  itlud  non  est  vemm. 
Et  tamen  (v.  32)  alius  est,  scilicet  Pater,  secun- 
dum  Glossam,  vel  ipse  Spiritus,  secundum  Cliry- 
sostomum  ^,  qui  testimonium  perhibet,  ut  patet 
supra  '•,  quando  Joannes  vidit  Spiritum  descen- 
dentem  ut  columbcmi.  Et  scio  quia  verum  est 
testimonium.  Infra ' :  «  Qui  raisit  me,  verax  est.  n 
Et  ex  hoc  patet  solutio  objectionis,  qua  objici 
posset,  quod  sibi  videtur  contradicere.  Primo 
enim  ait,  quod  si  testimonium  perhiberet  de  se, 
non  esset  verum;  secundo  ait,  quod  verum  est 
testimonium,  quod  pcrliibetur.  Et  ad  istud  res- 
pondendum,  secundumChrysostomum,ul  prius, 
quod  prins  locutus  est  quantum  ad  eorura  sus- 
picionem,  nunc  vero  quantum  ad  suam  digni- 
tatem.  Aliter  respondetur  magistraliter,  intelli- 
gendo  praecise  scilicet  quod  si  testimonium  per- 
hiberet  de  se,  non  esset  verum  quantum  ad 
sufBcientiam  testificationis  secundum  legem, 
qu£B  ait  * :  «  In  ore  duorum  vel  trium  stat  omne 
testimonium.  »  Sed  quia  alius  est  qui  perhibet, 
scilicet  Pafer  et  Spiritus,  et  etiam  Joannes,  ait 
Glossa,  ideo  teslimonium  est  verum. 

33.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  adductio  tes- 
timoniorum  ab  aliis  :  et  illa  in  quatuor  secun- 
Qaaiuur  dum  quatuor  testimonia.  Primo  inducit  testi- 
ustimo-  ujoujum  ^  Joanne;  secundo  ab  operibus,  ibi  : 
Ego  habeo,  etc;  tertio  a  Patre,  ibi  :  Et  qui  misit 
me  Paler,  etc;  quarto  a  Scripturis,  ibi  :  Scruta- 
mini  Sr.ripturas,  etc. 

Ait  ergo  :  Vos  misistis  ad  Joannem,  supra  ';  et 
non  utique  misissetis,  nisi  dignum  fide  opina- 
remini,  ait  Chrj'sostomus  ';  nec  ipse  ingessit 
tantum,  sed  vos  misistis;  et  ille  testimonium 
perhibuit  veritati,  supra  '  :  erat  enim  testis  fi- 
delis,  qui  non  mentiebatur  " :  «Testis  fidelis  non 
mentietur.  »  Cujus  tamen  festimonio  non  indi- 
geo.  Unde  sequitur  (v.  34)  :  Ego  tesliinouium  ab 
homine,  etc.  Sed  qualiter  hoc?  opponit  Chry- 
sostomus  "  :  «  Si  non  accipit  ab  homine  testi- 
monium,  ad  quid  induxit  testimonium  Joannis? 
Videtur  quod  superflue.  »  Et  ad  istud  respondet, 

'  Sup.,  IV,  26.  —  =  Clirysost.,  in  Joan.,  hom.  xxxix, 
al.  XL,  n.  1.  -  '  Ifjid.  -  »  Sup.,  I,  32.  —  6  Inf.,  viii, 
26.  —  «  Deui.,  XVII,  6.  —  '  Sup.,  i,  19.  — 
•  Clirysost.,  ubi  sup.,  ii.  2.  —  »  Sup.,  i,  26  et  seq.— 
'•  Prov.,  XIV,  5.  —  II  Clirysost.,  ubi  sup.  —  '^  Aug., 
'71  Joan.,  tract.  xxiii,  n.  2.  —  "  Psul.  cixxi,  17,  IS. 


quod  loquitur  ad  eorum  suspicionem  disputans, 
quasi  dicat  :  Ego  ens  Deus  non  indigebam 
humano  testimonio;  sed  quia  Joanni  atten- 
ditis,  et  omnibus  digniorem  putatis,  et  illi  ut 
prophetae  occurrisfis,  non  recuso  (a)  ejus  testi- 
monium,  et  hcec  (6)  dico  ut  salvi  sitis.  Et  vere  ejus 
teslimonio  est  credendum  (v.  35)  :  lUe  erat  lu- 
cerna  ardens  divino  amore,  et  luctns  himine 
scientiae  divmae.  Ut  enim  ait  Augustinus  "  : 
«  Joannes  perhibuit  testimonium,  sed  tanquam 
lucerna;  non  ad  sanandos  amicos,  sed  ad  con- 
futandos  inimicos.  Unde  in  Psalmo  "  :  «  Paravi 
lucernam  Christo  meo;  iniraicos  autem  induam 
confusione,  super  ipsum  autem,  »  id  est,  Chris- 
tum,«  efflorebit  (c)  sanctificatio  mea.  »'*«  lllalu- 
cerna  in  nocte  dicit  esse  solem,  et  jubet  te  ex- 
pectare  diem.  »  Htec  Augustinus,  ubi  ait,  quod 
«  prophetos  fuerunt  lucerna,  quia  enim  et  (d) 
homines,  possunt  accendi  et  extingui.  Similiter 
apostoli  lucernae,  ef  omnis  prophefalucerna  "^  :  Prophe- 
«  Quasi  lucernae  ardenti  in  caliginoso  loco,  »  etc  '*  ^""^' 

nae. 

Solus  enim  ille  est  lux  :  non  enim  accenditur 
et  extinguitur  :  Sicufenim  Pater  habet  vitam  in 
semeiipso  ,  sic  dedit  Filio  ,  elc,  supra  eo- 
dem  '*.  Hsec  Augustinus,  et  ibi  bene  de  hoc.  Et 
ne  dicerent,  quod  non  acceperint  festimonium 
Joannis,  subdit  :  Yos  autem  voluistis  exultare  ad 
horam,  etc  Et  in  hoc,  quod  ait  :  Ad  horam,  eo- 
rum  familiaritatem,  id  est,  levitatem  ostendit, 
ait  Chrysostomus  ",  quia  cito  ab  co  resilierunt. 
Supra  enim  miserunt  ad  eum,  suspicantes  ip- 
sum  esse  Christum,  et  tamen  ejus  testimonio 
non  crediderunt.  De  ista  vero  lucerna  ardenfe 
fervida  charitate,  et  lucente  divina  cognilione, 
Bernardus  multumin  sermonede  beato  Joanne  ", 
et  in  CoIIatione  prKdicabili ''. 

3(i.  Et  sequitur  pars,  in  qua  adductio  testi- 
monii  ab  operibus  :  Ego  aufem  habeo  testimo- 
nium  rnajus,  etc.  Sed  quaeritur,  si  hoc  haLiuit 
testimonium  majus,  ergo  dcbuisset  illud  primo 
posuisse.  Et  ad  illud  respondet  Chrysostomus  ^^, 
quod  a  miaorum  festinionio  incipit,  scilicet  a 
testimonio  Joanuis,  deinde  ab  operibus,  et 
post  a  tesfimonio  Patris.  Ait  ergo  :  Ilabeo  testi-  Adduc- 
monium  mujus,  scilicet  ab  operibus,  quia  opera,  '" 


tio  testi- 
monii  »b 


quw  dedit  Pater,  sicut  curafio  paralytici,  et  alia  operibus 

—  "  Au^.,  ubi  sup.  prox.  n.  3.  —  n  II  Pilr.,  i,  19.  — 
"  Sup.  2(i. —  "  Chrysost.,  ubi  sup. —  "  Bcrn.,  in  nativ. 
S.  Joiin  napi.,  serm.  de  lucern.  ard.  et  liic,  n.  2-5. 

—  '^  Vi(J.  Collal.,  XXIX.—  '0  Chrysost.,  «bi  sup. 

(«)  Ccet.  edil.  rccolo.  —  (6)  item  hoc.  —   (c)  Ilem 
Qorebit.  —  {dj  licin  ut. 


336 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


plura,  qum  dedit  tnihi  ut  perficiam,  scilicet  per- 
fecte  agam,  testimmium  perhibeut,  quia  Pater 
misit  me,  ut  rilium  unigenitum  Palri  icqua- 
lem.  Infra  '  :  «  Si  opera  ia  eis  non  fecissem, 
quae  ncmo  alius  fecit,  peccatum  non  haberent. » 
Et  infra  ^  :  «  Pater  in  me  manens  ipse  facit 
opera.  »  Et  in  lioc,  quod  ait  :  Quae  dedit  mihi 
Pater,  ostendit  auctoritalcm  cum  superabun- 
dantia  :  et  ostendit  se  nihil  agere  contrarium 
Patri,  sanando  scilicet  in  sabbato,  ut  ait  Chr}'- 
sostomus  ^  Sed  qua;ritur,  quare  ait  testiuio- 
nium  operum  esse  majus  testimonio  Joaunis, 
cum  in  ipso  Spirilus  sanctus  perhibcret  testi- 
monium  ?  Et  ad  istud  respondet  Augustinus  ♦, 
quod  Joannes,  propheta?,  apostoh  perhihuerunt 
testimonium  Christo,  qaia  (u)  Deusper  illospcr- 
hibuit  testimonium;  sed  testimonium  operum 
Jesu  Christi  ideo  majus,  quia  per  ipsum  Fiiium 
indicat  Deus  in  operibus  ipsum  esse  Filium. 
Ideo  infra  - :  o  Pater  in  me  manens  facit  opera.  » 
Sed  qua;ritur  dc  hoc,  quod  ait :  Opera  perkibent 
testimonium,  quia  Paler  misit  me,  quia  prophetae 
miracula  fecerunt,  et  apostoli  similiter  :  ad  um- 
bram  enim  '  Petri  curabantur  infirmi  :  ergo 
opera  miraculosa  facere  non  probat  eum  esse 
Filium.  Item  mali  miracula  fecerunt  ^  :  «  Multi 
dicent :  lu  nomine  tuo  deemonia  ejecimus.  »  Et 
tamen  sequitur  :  «  Non  novi  vos.  »  Ergo  ut 
prius.  Et  ad  istud  rcspondendum,  sicut  habi- 
tum  est  ab  Auguslino  :  Deus  per  Filium,  indicat 
ipsum  per  opera,  quia  manens  in  eo  faciebat 
opera.  Christus  ergo  propria  potestate  et  aucto- 
ritate  opera  faciebat,  et  sic  authenthice  et  inipe- 
rialiter,  quia  ipse  Verbum  erat  per  quod  om- 
nia  :  «  Dixit  enim  ',  et  facta  sunt.  »  '  «  Sermo 
enim  ejus  potestate  plenus  est.  »  Alii  autem  qui 
feceruul  miracula,  in  nomine  ejus  fecerunt,  et 
Differen-  P®""  ^J*^*  nominis  invocationem.  De  differentia 
tiamira-  yero  miraculorum  factorum  per  bonos  et  per 
euiorgnj  ^^^0?,,  Augustinus « beue.  Et  Chrysostomus  ">  ait, 
quod  aliquando  in  miraculis  fuit  phantasia;  et 
si  daemones  aliquando  faciunt,  ut  decipientes  fa- 
ciunl  (6) :  sed  in  operibus  Christi  miraculosis  crat 
et  veritas  operum,  et  ad  salutem  credentium. 
Et  ideo  opera  perhibebant  teslimonium  de 
ipso.  Et  patet  ex  dictis  humiUtas  Fihi,  non  dedi- 

1  luf.,  XV,  24.-2  inf.^  xiv,  10.—  s  Chrysost ,  liom. 
xx.wii,  al.  xxxvni,  n.  2.  —  *  Aug.,  in  Joan.,  tracl. 
XXIII,  n.  4.-6  Act.,  V,  15.  —  "  Matth.,  VII,  22,  23.— 
'  Psat.  cxLViii,  5.  —  '  Ecc/e.,  vui,  4.  —  "  Aa^.,  de 
LXXXIll  Qiiast.,  q.  Lxxix,  u.  3-5,  etinlerOper.  cjusd., 
app.  lom.Vl.lil).  .VA7  Sent.,  seul  iv.  —  i» Clirj-sost.,  in 
Joan.,  bom.  xxvui,  al.  xxix,  n.  2.—  "  Isa.,  xxvj,  12.— 


gnantis  ostendere,  quod  opera  perhibent  tesli- 
monium  de  ipso.  Ad  ejus  exemplum  membra 
ejus,  scilicet  electi,  provideant  quod  opera  sua 
sint  a  Patre  originata,  ut  possint  dicere  illud 
Isaice"  : «  Omnia  opera  nostra  operalus  es  in  no- 
bis,  Domine.  »  Item  provideant  ut  sint  perfecla, 
et  nihil  eis  opcribus  dcsit,  quod  debet  inesse. 
1'erfectum  enim  est,  ubi  nihil  est  extra.  Totum 
enim  est  perfectum,  idem  ait  quidam  sapiens. 
Perfecta  ergo  sunt  opera,  quando  operans  est  perfecia 
talis,  qualis  debet  esse;  et  quando  opera  sunt  ^p«'f 
talia,  qiialia  dcbent  esse.'-  «  Ubi  est  timor  tuus,  '"*  "" 
et  perfectio  viarum  ?  »  "  «  In  omnibus  perfecli 
estote.  »  '*  «  Patientia  perfectum  opus  habet.  » 
Et  alibi  '^  :  «  Perticientes  sanctificationem.  »  Et 
talia  perhibent  testimonium  verum  "^  :  «  Lau- 
dent  eam  in  portis  opera  ejus.  »  "  «  A  fructibus 
euim  eorum  cogaoscetis  eos.  »  Et  tales  sunt 
ejus  discipuli,  qui  habent  testimonium  ab  ope- 
ribus  bonis. 

37.  Et  sequitur  pars,  in  qua  ducit  testimo- 
nium  ab  ipso  Patre,  ibi  :  Et  qui  misit  me  Pater, 
testimonium  perhibet ,  etc.  Misit,  inquam  ,  in  in- 
carnatione,  supra"  :  «  Non  misit  filium  ut  ju- 
dicet  mundum ,  sed  ut  salvetur  mundus  per 
eum.  »  Et  ''  :  «  Hic  est  lihus  meus  dilectus.  » 
Neque  vocem  ejus  audivistis ,  quia  non  aure  car- 
nali  capitur,  ait  Glossa,  sed  spiritualiter.  Sed  : 
Neque  speciem  ejus  vidistis,  eo  quod  est  invisi- 
bilis  substantia  divinitatis,  ait  eadem  Glossa  -"  : 
«  Non  enim  videbit  me  homo  et  vivet. » 
3S.Etverbum  ejus,  scilicet  quod  erat  inprincipio, 
non  habetis  mancns,  sed  repulistis  :  "  «  Verbum 
misit  Doniinus  in  Jacob ,  et  cecidit  in  Israel ,  » 
id  est,  in  videntes  Deum  per  iidem.  Non  enim 
mansil  in  Jacob,  idest^inJudaeis-*  :  «Oportcbat 
primum  vobis  loqui  verbum  Dei ;  sed  quia  re- 
pellitis,  ecce  convertimur  (c)  ad  gentes. »  Et  hoc 
idco  est,  quia  quem  misit ,  huic  non  creditis,  sed 
potius  condemnatis.  -' «  Dixerunt :  Hic  est  hasres, 
venite,  occidamus  eum.  »  Sed  qu.eritur,  qualiter 
ait  :  Neque  vocem  ejus  audivistis,  quia  dicitur  -' : 
«  Si  est  gens  talis,  qu«e  audivit  vocem  Dei  sui.  » 
Et  ita  vocem  audierunt.  Item,  sicut  opponit 
Chrysostomus  ",  Moyses  respondebat,  et  Domi- 
nus  loquebatur ;  similiter  alii  prophetae  audle- 

1=  Job,  IV,  6.  —  '3  Ephcs.,  VI,  13.  —  >*  Jac,  i,  4.  — 
'»  II  Cor.,  VII,  1.  —  '«  Prov.,SXKl,  31.  —  "  Malth., 
VII,  10.  —  "  Sup.,  iii,  17.  -  "  Matth.,  ni,  17.  — 
2»  ExoJ.,  xxxili,  20.  —  ='  Isa.,  IX,  8.  —  •'  Acl.,  xiii, 
46.  —  "  Alatlh.,  XXI,  38.  —  »  Dtut.,  iv,  33.  — 
''  Cbrysost.,  in  Joan.,  hom.  xxxix,  al.  XL,  n.  3. 
(«)  Ccel.  edit.  qui.  —  (AJ  faciaut.  —  (c)  repellimur 


EXPOSITIO  IN  CAP.  V. 


337 


runt  vocem  Domini;  et  item  multipliciter  hic 
falsum  dicere  videtur.  Item  dicitur  '  :  «  Ecce 
vox  de  coelo  dicens.  »  Et  - :  «  Ecce  vos  de  nube 
dicensj  »  etc.  Et  ad  istud  respondet  Chrysosto- 
mus  '  dicens,  quod  «  nunc  in  philosophicum 
dogma  inducit  eos ,  ostendens  quod  neque  vox 
circa  Deum,  neque  species,  sed  superior  est 
vocibus,  et  loquelis,  et  figuris.  »  Et  ostendit 
etiam,  quod  neque  ejus  prsecepta  susceperunt, 
neque  leges;  ideo  ait  :  Et  verbum  non  habetis 
manens.  Ad  aUud  respondet,  quod  licet  fuerit 
facta  vox  in  Jordane,  et  in  monte,  non  tameu 
attenderunt;  et  ideo  mittit  eos  ad  Scripturas. 
Et  patet  hic ,  quod  increduli  non  audiunt  vo- 
cem  Dei ,  nec  habent  verbum  ejus  manens  in 
eis.  «  Ad  tempus  enim  *  creduut  et  in  tempore 
tentatiouis  recedunt.  »  E  contrario  de  bonis ,  in 
quiJjus  manet  verbum  Dei,  infra  ^  :  «Quihabet 
mandata  mea,  et  servat  ea,  ille  est  qui  me  di- 
ligit. »  "^  «Beati  qui  audiunt  verbum  Dei,  et  custo- 
diunt  illud.  »  Exemplum  de  beata  Matre  Del ' : 
«  Maria  conservabat  omnia  verba  haec ,  confe- 
rens  in  corde  suo.  »  Sed  increduli  et  mali  ha- 
bent  corda  fracla  et  divisa  :  ideo  non  manet  in 
eis  verbum '  :  «  Corfatui  quasi  vas  confractum, 
omnem  sapientiam  non  tenebit.  »  Et  sequitur  : 
«  Audiet  luxuriosus,  et  displicebit  ei,  et  proji- 
ciet  illud  post  tergum  suum.  » 

39.  Et  sequitur  adductio  testimonii  a  Scriptu- 
ris,  ibi  :  Scrutamini  Smpturas.  Non  tantum  le- 
gite  in  superficie,  sed  scrutamini,  interius  pene- 
trando.  Unde  Chrysostomus  '  :  «  Non  ait  :  Le- 
gite  Scripturas,  sed  :  Scrutamini;  quia  enim  ea, 
quae  de  ipso  dicebantur,  scilicet  in  Scripturis , 
multa  indigebant  diligentia,  quffi  obumbraban- 
tur  desuper,  propterea  cavare  easjubet,  utquae 
in  profundo  jacebant,  possent  invenire,  et  ve- 
lut  quemdam  thesaurum  in  multo  profundo.  » 
Htec  ille,  et  ibi  bene,  et  multum  de  hoc.  Scru- 
tamini,  inquam,  acumine  ingenii,  subtilitate 
studii,  diligentia  scrutinii,  et  in  lumine  fidei, 
infra  '" :  «  Scrutamini  (a)  Scripturas.  »  Unde,  in 
figura  doctoris  "  ;  «  Profunda  lluviorum  scru- 
tatus  est,  »  id  est,  arcanorum  sacra;  Scripturae. 
Scrabri  «  Scrutari  enim  est  inquirere,  investigare,  subti- 
liler  inspicere,  »  ait  Papias;  et  Hugo  "  :  «  Stu- 
dium  quaerendi  (6)  instautiam   signat  operis ; 

>  Maiih..  m,  17.  —  «  Ibid.,  xvii,  5.  —  »  Chrysost., 
ubi  sup.  —  '  Luc,  vui,  13.  —  '  Int.,  xiv,  21.  — 
'  Luc,  XI,  28.  —  '  lbi(J.,  II,  19.  —  '  Eccli.,  XXI,  17, 
18.  —  '  Chrysost.,  in  Joun.,  hom.  XL,  al.  XLi,  n.  1. 
—  '"  Inf.,  VII,  52.  -  <<  Job,  XXVIII,  11.  —  "  Ilug., 
Didasc,  lib.    III,  c.  xvin.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.  — 

TOM.   XI. 


scrutinium,  diligentiam  meditationis.  »  Scruta- 
mini  ergo  Scripturas  ,  in  quibus  putatis,  elc.  «  Et 
in  hoc  ostendens,  quod  non  multum  fructifica- 
bant,  a  lectione  existimantes  salvari,  fide  pri- 
vati, »  ait  Chrysostomus'^."«Non  enim  auditores 
legis  justi  sunt,  sed  factores  :  "^  «  Littera  enim 
occidit.  »  Illa;,  scilicet  Scripturae,  testimonium 
perhibent,  tum  (r)  legales,  de  me,  infra  eodem  "  : 
De  me  scripsit  Moyses;  tum  (c)  prophetales  "  : 
«  Huio  omnes  prophetoe  testimonium  perhi- 
bent;  »  tum  (c)  evangelica^,  infra  "  :  «  Et  qui  vi- 
dit,  testimonium  perhLbet.  » 

40.  Et  tamen,  licet  ita  sit,  non  vultis  venire  ad 
me,  id  est,  per  illas  Scripfuras  credere  in  me, 
ut  ait  Glossa,  et  ita  credere,  ut  vitam  habcatis. 
Nam  ''  qut  credit,  habet  vitam  (Btcrnam,  supra 
eodem  ^*.  Sed  quaeritur,  qualiter  ait :  Scrutamini 
Scripturas,  q\im  loquuntur  de  ipso,  cum  ipse 
sit  (d)  majestas  ipsa,  et  ^' :  «  Scrutator  majestatis 
opprimetur  a  gloria.  »  Videtur,  quod  inconve- 
nienter  hortatur  eos  ad  scrutinium  Soriptura- 
rum.  Item  --  :«  Qui  dat  secretorum  scrutatores, 
quasi  non  sint. »  Et  ita  ut  prius.  Et  ad  istud  re- 
spondendum,  quod  est  scrutari  Scripturas,  vel  Oaaiiter 
spiritu  maligno  suadente  ad  decipiendum ,  ut  j^'.^"".' 
in  haereticis  constat ;  vel  spiritu  humano  prae-  pturas. 
sumente,  ut  constat  in  sapientibus  mundi,  a 
quibus  Deus  abscondit  secreta  Scripturarum; 
vel  Spiritu  divino  revelaute  in  luiuine  fidei  -' : 
«  Spiritus  enim  omnia  scrutatur  etiam  profunda 
Dei  :  »  et  isto  modo  sunt  Scripturfe  scrutandae  a 
fidelibus.  Et  patet  ex  dictis  Scripturarum  nobi- 
litas,  quia  de  Christo  perhibenl  testimonium; 
et  patet  earum  profunditas,  et  modi  investi- 
gandi  quahtas ,  quae  duo  notantur  in  hoc  quod 
ait :  Scrutamini,  quia  quemdam  thesaurum  con- 
tinent  in  profundo,  ut  ait  Chrysostomus  -*. 
^^  «  Si  quaesieris  eam,  quasi  pecuniam,  et  efTo- 
deris  (e)  sicut  thesaurum,  tunc  intelliges  timorem 
Domini.  »  Item  palet  in  aliis  utilitas  bene  uten- 
tibus,  quia  per  illam  est  venire  ad  vitam  teter- 
nam  -'^  :  «  Beatus  hoino  qui  audit  me.  »  Et  se- 
quitur  :  «  Qui  me  invenerit ,  inveniet  vitam.  » 
Et  sicut  tunc  fuit  de  Judasis,  quod  existimabant 
habere  se  vitam  in  Scripturis,  ct  tamen  non  ve- 
niebant  ad  Christum ,  ut  haberent  vitam  aeter- 

"  Rom.,  II,  13.  —  '5  II  Cor.,  iil,  6.  —  •«  Inf.,  46.  — 
"  Act.,  X,  43.  —  '8  Inf.,  XII,  35.  —  •»  Sup.,  III,  36. 

—  '■'  Sup.,  26.  —  >'  Prov.,  XXV,  27.  —  "  ha.,  XL,  23. 

—  "  I  Cor.,  II,  10.  —  »  Chrysost.,  ubi  sup.  — 
"  Prov.,  II,  4.  —  «  Ibid.,  vill,  34  ,  35.  —  (a)  Yulg. 
Scrulare.  —  (i)  Ccet.  edil.  deesl  qusireudi.  —  (c)  C(Bt. 
edit.  tam. —  ((/)  iefl. ipsa;  siut. —  (e)  Ccet.  edit.  effodieris. 

22 


338 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


nam,  passibus  amoris,  nec  gressibus  operis  : 
sic  est  nunc  dc  malis  doctoribus,  de  quibus  di- 
citur  '  :  «  Qui  tiilistis  clavem  sapienlite,  ipsi 
non  introistis,  »  etc. 

41.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  ipsorum  re- 
prehensio,  et  eorum  obslinatio ,  assignando 
causas,  quare  non  credebant  Christo,  nec  ad 

nepre-  eum  veniebant,  ibi  :  Claritatem  {n),  etc;  et  re- 

da*  qua-  prehendit  eos  de  quatuor  :  primo ,  de  defectu 

luor.       dileclionis;  secundo,  de  cieeitate  erroris,  ibi  : 

Ego  veni,  etc;  tertio,  de  appetitu  glorias  et  ho- 

noris,  ibi :  Quomoilo  potestis ;  quarto  reprehenuit 

de  defectu  credulilatis ,  ibi ;  Noliteputare,  elc. 

Ait  ergo  :  Claritatem  non  accipio,  quia  ad- 

duxerat  testimonia,  ut  non  accipiat  suspicio- 

nem  apud  cos  hoc  fecisse  amore  gloriae,  sicut 

continuat   Chrysostomus  '   :    «  Claritatem  non 

accipio,  id  est,  non  indigeo.  »  Et  ponit  exem- 

plum  :  «  Sol  a  lucernffi  {b)  lumino  nunquam  su- 

scipiet  adjectionem  :  multo  magis  nec  ego  indi- 

geo  humana  gloria.  »  *  «  Gloriam  mcam  non 

quaero;  »  sed  ut  vitam  habeatis,  illa  dixi. 

42.  Novi  autem,  quia  dilectionem  Dei  non  ha- 
betis  :  et  ideo  in  mc  non  creditis ,  qui  sum 
missus  a  Deo.  Et  hoo  ideo  ait,  quia  perseque- 
banlur  eum,  quoniam  parem  se  ipsum  faciebat 
Deo,  ait  Chrysoslomus  '  :  «  Quasi  dicat  :  Non 
propter  Deum  hoc  facitis,  sed  propter  gloriam, 
quam  petitis.  »  Infra  ^  :  «  Quae  audivi  ab  eo , 
hoec  loquor.  » 

■43.  Et  sequitur  reprehensio  de  c-ecitate  erro- 
ris  :  Ego  veni  in  nomine  patris  mei.  Supra  ^  :  «  In 
propria  venit.  »  Et  non  accepistis  tne,  scilicet 
credendo  per  fidem.  Supra  '  :  «  Sui  eum  noa 
receperunt.  »  Sed  alius  veniet,  scilicet  Antichri- 
stus,  quem  hic  senigmatice  ostendit,  ait  Chrj-- 
sostomus*.  in  nomine  suo,  quia  "  «  extolletur  su- 
pra  omne ,  quod  dicitur  Deus.  »  Sed  .si  esselis 
amantes  Deum,  illum  deberetis  persequi,  et 
non  me ,  ait  Chrysostomus  '". 
super-  44.  Et  sequitur  illa  pars ,  in  qua  reprehendit 
prthe^a-  ®°^  '^®  appotitu  houoris  et  gloriiE  :  Quomodo  po- 
sio.  testis  credere ,  etc.  Sed  qua^ritur  ad  evidentiam 
litterae,  quare  appetitus  glorioe  humante  eva- 
cuatfidem,  sivo  impetit?  Et  ad  istud  respon- 
dendum,  quod  gloria  talis  oritur  ex  supcrbia. 

'  Luc,  XI,  S2.  —  «  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  luf., 
VIII,  50.  —  *  Chrj-sost.,  ubi  sup.  —  s  \n{.,  viii,  20.  — 
"  Siip.,  I,  n.  —  '  Ibid.  —  »  Clirysost.,  ubi  sup.  — 
'  I  J/iess.,  II,  4.  —  "■  Clnysost.,  uiji  sup  —  "  Oreg., 
MomL,  lib.  XX.\I,  c.  .\vi;,al.  XLV,  u.  87.  —  "  Eccii., 
X,  14.  —  '^  I  Cor.,  I,  31.  —  H  j^ag.,  de  Civit.  Dei , 
lib.  V,  c.  Mi,  n.  4.  —  '^  Jsa.,  xl,  U.  —  "  1  Tim.,  i. 


Ut  enim  ait  Gregorius  ",  «radix  cuncti  malisu- 
perbia. »  "«  Initium  omnis  peccati  superbia.  »  Et 
de  hac  virulenla  radice  proferuntur  principalia 
vitia,  scilicet  inanis  gloria,  ct  sic  de  aliis.  Ina- 
nis  autem  gloria  est  vanum  quoddam  et  vola- 
tile,  auraque  mobilius,  ait  Seneca.  Et  quia  cre- 
dere  est  in  humilitate  cordis  ex  divina  gralia  : 
ipsa  enim  lides  redigit  intellectum  in  obse- 
quium  Christi ;  ideo  merito  ait  eis :  Quomodo  po- 
testis  credere ,  scilicet  in  Deum ,  quffirendo  glo- 
riam  ejus  ?  "  «  Qui  gloriatur,  in  Domino  glo- 
rielur.  »  Et  gloriam  ab  invicem  accipitis.  Est 
enim  gloria  « judicium  hominum,  bene  de  homi- 
nibus  opinantium, »  ait  Augustinus  ''.  Et  de  hac 
gloria  "  : «  Omnis  caro  foenum,  et  omnis  gloria 
ejus  quasi  llos  focni.  »  Et  gloriam  qum  a  Deo  est, 
non  qucerilis  :  cui  soli  gloria  atti'ibuenda,  et 
cujus  solius  est  gloria  queerenda  :  «  Soli  enim  " 
Deo  honor  et  gloria.  »  Et  ''  :  «  Gloriam  meam 
alteri  non  dabo.  »  Non  est  ergo  gloria  quaeren- 
da  ab  homine,  sed  a  Deo ,  et  hoc  velle  es  pu- 
ritafe  conscientiae :  «  Gloria  enim  "  nostra  (e)  est 
testimonium  conscientias  nostrae.  »  Ilem  debet 
esse  ex  vera  cognitione  Dei  per  fidem  ":  «  GIo- 
riamur  in  spe  filiorum  Dei. »  El-"  :«Non  glorie- 
tur  sapiens  in  sapienlia  sua. »  Etsequitur  :  «  Sed 
in  hoc  glorietur,  qui  gloriatur,  scire  et  nosse 
me.  »  Item  est  gloria  quaerenda  in  perfectione 
pcenitentiae  "  :  «  Mihi  absit  gloriari,  nisi  in 
cruce  Domini  nostri  Jesu  Christi.  »  Item  est  glo- 
ria  vera  et  quaerenda  in  adversilatis  tribula- 
tione  propter  Deum  '^ :  a  Gloriamur  in  tribula- 
tionibus.  »  Non  ergo  gloria  humana  vana  et 
falsa  est  quaerenda,  sed  divina,  gloriando  in 
ipso,  et  in  iis  quae  ducunt  ad  ipsum. 

45.  Et  sequitur  ultima  pars,  in  qua  reprehen- 
dit  cos  de  defectu  rectae  credulitatis  :  Nolite 
putare ,  quia  ego  accusaturus  sim,  elc  Ut  habi- 
tum  est  supra ,  duo  adventus  Christi :  iu  primo 
venit  salvare  et  remittere,  supra"  :«  Non  misit 
Deus  filium  suum,  ut  judicet  mundum ,  sed  ut 
mundus  salvctur  per  eum.  »  Et  -'  :  «  Ipse  est 
propitiatio  pro  peccatis  nostris.  »  Est  lamen  qui 
accusat  Moyses,  qui  £iit  *° : «  Prophetam  suscitabo 
tibi,  »  scilicet  Jesum  Christum,  etc  In  quo  spe- 
ratis,  quia  diserunt(d)  discipuli  sumus,  infra''. 


laaDJs 

gloria 
quid  sit. 


Gloria 
qaid  sit. 


"  />a.,  XLU,  8.  —  "  li  Cor.,  i,  12.  —  '«  Rom., 
-  ^o  Jerem.,  ix ,  23.  24.  —  "  Gal.,  vi,  14.  — 


17.  - 

V,  2 

«  llom.,  V,  3.  —  "  Sup.,  lil,  17.  —  «'  I  Joan.,  \i,  2 

—  =»  JJeut.,  xviii,  15.  —  >"  luf ,  I.\,  28. 

(a)  Ccct.  edil.  add.  autem.  —  (4)  Cat.  edit.  exem- 
plum  a  lucernari.  —  (c)  Item  veslra.  —  (rf)  Suppt.: 
Nos  Movsi. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VI. 


339 


46.  Si  enim  crederetis  Moysi ,  et  dictis  ejus ,  et 
mihi  forsitan  a-ederetis.  Sed  quaeritur,  quare 
ait :  Forsitan.  Videtur  enim  dubitare.  Et  aJ  istud 
respondet  Glossa,  quod  irrisio  est,  non  dubi- 
tatio  Dei.  Vel  hoc  ait  ob  libertatem  vel  faculta- 
tem  liberi  arbitrii  eorum,  sicut  '  :  «  Forte  ve- 
rebuntur  filium  meum.  »  llle  enim,  scilicet 
Moyses,  de  mescripsit,  ut  prasmissum  est. 

47.  El  si  illius  litterisnon  creditis ,  qnie  litterte 

de  me  testantur,  quomodo  verbis  meis  credetis? 

quasi  dicat :  Nullo  modo.  Ut  enim  ait  Chrysos- 

tomus  -  :  «  Quia  Scripturae  terrebant  eos,  iegis- 

latorem  accusare  eos  inslituit.  »  Et  patet  sa- 

pientia  Salvatoris  ,  prout  ait '  Clarysostomus  : 

«  Sicut  admirantes  Joannem,  ostendit  eos  esse 

illius   contemptores  ,  ila  existimantes  credere 

Moysi,  ostendit  discredentes,  et  semper  in  ca- 

put  eorum  convertit,qu£ECumque  existimabant 

pro  ipsis  promittere.  »  Haec  ille.  Item  quaerit 

Chrysostomus  ^,  quare  non  responderunt ,  nec 

interrogaverunt,  sicut  iufra^.  Respondet,  quod 

quia  viderunt  se  convictos,  sicut  infra  " :  «  Exi- 

vit  unus  post  alterum.  »  Malitia  enim  aliquando 

manet  proprium  venenum  observans ,  ut  ait 

ibidem.  Sed  quaeritur  de  hoc  quod   ait  :  Non 

sum  accusaturus  vos,  ex  quo  omne  judicium  da- 

tum  est  sibi.  Et  ipse  '  «  judex  et  testis.  »  Ergo 

ipse  est  accusaturus  illos.  Et  ad  istud  respon- 

dendum,  sicut  tactum  est,  quod  quantum  est 

ex  parte  sua,  et  ex  intentione  sua,  in  primo 

adventu  ipse  venit  salvare,  non  judicare;  con- 

donare  ,  non  condemnare.  Unde  Glossa  :  «  San- 

guis  Christi  neminem  accusat,  sed  clamat  ve- 

niam.  »  Increduli  tamen  et  impoenitentes ,  ex 

malitia  eorum,  sicut  ex  causa  sua,  merito  ac- 

cusabuntur  a  Filio  Dei  *  :  «  Esurivi",  et  non  de- 

distis  mihi   manducare.  »  Et  sequitur  :  «  Ite, 

maledicli,  in  ignem  feternum.  »  Item  quasritur 

de  argumenlo ,  quod  facit  in  littera  :  Si  non  cre- 

ditis  dictis  Moysis ,  nec   verbis  meis  :  videtur 

quod  non  sequitur,  quia  ipse  major  Moyse. 

Sed  non  sequitur  :  Non  credidistis  minori,  ergo 

nec  dictis  majoris.  Et  ad  istud  respondendum, 

quod  quantum  ad  opinionem  eorum  ct  suspi- 

cionem,  Moyses  erat  major  :  et  ideo  quantum 

ad   opinionem   eorum   arguit.  Et  notandum , 

quod    increduli    et   peccatores    accusantur    a 

multis,  scilicet  a  Scripturis,  quibus  non  credi- 

'Matlh.,  xxi,37.— ^Chry30st.,ubisup.,n.  2.—  S|ljid. 

—  *  Ibid.  —  »  Inf.,  viii,  19.  —  «  Ibid.,  9.  —  '  Joan., 
ixix,  23.  -  '  Matth.,  xxv,  42,  41.  —  »  Luc,  xvi,  29. 

-  "  llabac,  II,  21.  -   "  Sap.,  v,  2).  —  "  Bom.,  ii. 


derunt,  ut  hic;  et '  :  «  Habent  Moysen  et  pro- 
phetas  ;  audiant  illos.  »  Item  accusantur  a 
creaturis ,  quibus  abusi  sunt '"  :  «  Lapis  de  pa- 
riete  clamabit.  »  Et  "  :  «  Pugnabit  pro  eo  orbis 
terrarum  conlra  insensatos.  »  Item  accusantur 
a  malitiis,  (a)  quas  egerunt  "  :  «  Teslimo- 
nium  reddente  illis  conscientia.  »  Item  accu- 
santur  ab  aliis  pcenitentibus,  qui  facilius  pce- 
nituerunt  "  :  «  Ninivitae  surgent  in  judicio  cum 
generatione  ista,  et  condemnabunt  eam.  »  Item 
accusantur  a  justis,  qui  eis  prtedicaverunt ,  vel 
exempla  bona  dederunt  "■  :«  Sedebitis  judican- 
tes  tribus  Israel,  quia  vobis  credentibus  non 
crediderunt.  »  Unde  Augustinus  '^  :  «  Tot  judi- 
cibus  inops  astabo,  quot  me  in  bono  opere 
prsecesserunt :  tot  arguentibus  convincar,  quot 
mihi  prffibuerunt  bene  vivendi  exempla  :  tot 
convincar  testibus,  quot  me  moverunt  profi- 
cuis  sermonibus,  seque  imitandos  justis  dede- 
runt  operibus.  »  Haec  ille.  Item  accusantur  a 
Deo  creditore,  quem  oilenderunt  '^ :«  Ero  judex 
et  testis  (i).  »  Et  "  :  «  Ero  testis  velox.  »  In . 
Psalmo  '*  :  «  Arguam  et  statuam  contra  faciem 
tuam.  »  Etob  accusantes  merito  dicitur'* :«  In- 
stauras  contra  me  testes  tuos.  » 

CAPUT   VI. 

1.  Post  hmc  abiit  Jestis  transmare  Galilmw,  etc. 
Praemisso  miraculo  de  curatione  paralytici,  et 
confutata  calumnia  Judffiorum,  et  manifestata 
veritate  de  divinitate  et  humanitate  Filii  Dei , 
hic  de  transitu  Salvatoris  trans  mare  GaliL-eas , 
et  demiraculosa  (c)  multiplicatione  panum,  et 
de  veritate  doctrinae  circa  cibum  salvificum, 
qui  est  in  carne  et  sanguine  ipsius.  Unde  supe-  Conii- 
rius  manifestavit  se  auctorem  vitffl;  hic  mani-  ""'""^ 
fcstat  se  ejusdem  esse  conservatorem ,  colla- 
tione  cibi  corporalis  et  spiritualis.  Et  istud 
capitulum  in  duas  partes  :  primo  narrat  de 
multiplicatione  miraculosa  panum,  quibus  sus-  Di»isio. 
tentatur  homo  exterior;  secundo  horlatur  ad 
desiderium  et  inquisitionem  cibi  salvifici,  in 
sumptione  carnis  suas  et  sanguinis,  quo  cibo 
sustentatur  homo  interior  :  Altera  die ,  etc.  Pri- 
ma  in  tres  :  primo,  antecedentium  miraculo- 
rum  praemissio;  secundo,  miraculi  operatio, 

IS.  -  "  Mati/,.,  XII,  41.  —  »  Ibid.,  XIX,  28.  -  "  Imo 
auctor  Meda.,  c.  iv,  inter  Oper.  S.  Aug.,  Append. 
lom.  VI.  —  '6  Jcrem.,  xxix,  23.  —  l'  Malar-  iii  5 
-  •"  Psal.  XLIX,  21.  -  -^  Job,  X,  17.  -  {a/  CW.  e,/ii. 
adtl.  coutra.-  (6)  Cat.  (?rfi7.juslus.-  {c)  miiuculo  de. 


340 


Stag- 
num  Ge- 
nezaretli 


Tiberia- 
di3. 


ibi  :  Accepit  Jesus  panem ,  etc. ;  terlio ,  conse- 
quentium  subjunclio,  ibi  :  llli  ergo  homines,  etc. 
In  prima  quatuor  :  primo,  sui  transitus  et  as- 
census  in  montem  speciiicatio ;  secuado ,  mul- 
titudinis  sequentis  deprehensio  ,  et  Salvatoris 
inquisitio  ,  ibi  :  Ciim  sublevasset ,  etc. ;  tertio , 
discipulorum  responsio ,  ibi  :  Respondit  ei  Phi- 
lipjms,  etc. ;  quarto,  Salvatoris  de  discumbeado 
praescriptio ,  ibi  :  Dicit  ergo  Jesus ,  etc. 

Ait  ergo  :  Post  hcec,  etc.  AitGlossa :«  laterfecto 
Joanne,  voluit  dignitatem  suam  per  miracula 
ostendere.  »  Abiit  trans  mare ,  quod  mare  dici- 
tur  stagnum  Genezareth,  modo  Hebroeorum, 
qui  collectiones  aquarum  vocant  maria.  Erat 
enim  magna  quffidam  lluctio  Jordanis ,  et  dice- 
batur  Tiberiadis,  quia  vicinum  illi  civitati, 
quje  dicebatur  Tiberias,  quae  fuerat  constructa 
in  honorem  Tiberii  Ciesaris. 

2.  Et  scquebatur  eum  muUitudo  magna,  non 
plena  lide,  sed  quia  videbant  signa,  eo  quod 
multos  sanaverat,  ait  Glossa.  Ut  enim  ait  Chry- 
sostomus  ':  «  Non  (a)  firmae  mentis  erat  assecu- 
tio  (6)  :  nam  (c)  propter  signa  ,  quia  -  signa 
data  sunt  inlidelibus.  »  Sed  quteritur,  quare 
non  speciiicat  hic  signa"?  Et  ad  hoc  Chrysosto- 
mus^  quod  «  plus  hujus  Ubri,  id  est,  major 
pars  est  in  sermonibus  ad  plebem,  id  est,  prs- 
dicationibus.  Nihil  enim  plus  edocuit  de  mira- 
culis  in  Paschate,  nisi  quod  paralyticum  eura- 
ret;  nec  in  anno  integro,  nisi  prcemissa  mira- 
cula  :  non  enim  studebat  (d)  universa  miracula 
annuntiare ,  quia  non  erat  possibile.  »  Haec  ille. 
Et  ex  his  patet,  quod  Joannes  Evangehsta  plus 
studuit  enarrare  veritatem  doctrinae  Jesu  Christi, 
quam  miracula  nuntiare. 

3.  Subiit  (e)  ergo  in  montem  Jcsus.  Sed  quare, 
cum  doctrina  debet  esse  communis,  et  doctor 
sit  *  debitor  sapientibus  et  insipientibus  ?  Ex 
quo  sequebatur  mullitudo ,  videtur  quod  non 
debuisset  in  montem  ascendisse,  dimittendo 
multitudinem.  Et  ad  lioc  rcspondet  %  quod  haec 
fuit  accusatio  mullitudinis  eum  non  sequentis  ; 
non  tamen  hujus  gratia  hoc  tecit,  sed  erudiens 
nos  a  tumultibus  et  a  turbatione  quae  est  in  me- 

soiitudo  dio  scihcet  popuh,  quiescere  :  apta  enim  ad 
«pta   ad  philosophiam  sohtudo.  Unde  et  scepe  ascendit 

»  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  XLi,  al.  xui,  n.  1.  — 
«  I  Cor.,  XIV,  22.  —  '  Chrysost.,  ubi  siip.  —  »  liom., 
,^  14.  _  i  Chrysost.,  iibi  sup.  —  ^  Uatth.,  xiv,  23. 
—  '  Ibid.,  V,  1,2.  —  '  Cbrysost.,  ubi  sup.  —  »  Hebr. 
D',  iam,  mare.  —  '»  Hebr.  riDn,  Hamah,  Tumultua- 
tus  fuit.  —  "  Hebr.  hh^,  Galal,  Volvit.  -  i>  Psal. 
cill,  25.  —  "  Job,  xxvvui,  8.  —  »»  Greg.,  Moral, 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 

in  montem.  °  «  Ascendit  in  monlem  solus  ora-  phiio»©. 
re.  »  Et  sedebat  cum  discipulis.  Non  simphciter,  p*"»™- 
id  est,  inaniter  sedebat,  sed  fortasse  dihgenter 
loquens  ad  eos ,  docens  aut  convertens  eos  ad 
se  ipsum,  ait  Chrysostomus.  ^  u  Ascendens  in 
montem  docebat  eos  ,  »  etc.  Et  si  quaeratur, 
quo  ordine  sedebant,  vel  quo  modo,  respon- 
det  Chrysostomus,  quod  maxime  est  hinc  dis- 
cere  humiUtatem  et  condescensionem,  quoe  erat 
ad  illos.  Consederant  {f)  enim  cum  eo  fortassis 
ad  invicem  videntes,  scilicet  circulariter  sive 
in  corona. 

5.  Erat  autem  proximum  Pascha.  Sed  quaeritur : 
cum  esset  praeceptum  legis  ascendere  in  Hiero- 
solymam  in  paschate,  quare  huc  {g)  non  ascen- 
dit?  Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  *,  quod 
quiescibiliter  exolvebat  legem,  sumens  occa- 
sionem  a  nequitia  judaica.  Ex  hoc  ergo  insi- 
nuabat  solutionem  legis,  quantum  ad  caeremo- 
nias.  El  patet  ex  Glossa  mysterium.  Per  mare  '    Marc 


enim  turbatio  ">  saeculi  significatur;  per  Gali-  ''"'igj^, 


gnificat. 


la;am  ",  quae  rota  interpretatur,  vel  volubilis,  oaiiia;a 
signatur  voluptas.  De  hoc  mari  ait  Propheta":  i°'<* 
«  Hoc  mare  magnum  et  spatiosum.  »  "  «  Quis 
conclusit  ostiis  mare  ?  »  Ibi  Gregorius  "  :  «  Oiiid 
esl  mare ,  nisi  cor  nostrum  furore  turbidum , 
rixis  amarum,  elatione  superbias  tumidum, 
fraude  malitiiE  obscurum?  »  Trans  istud  mare 
trausit  Dominus,  illud  calcans,  non  in  eo  quies- 
cens  '''  :  «  Ambulans  super  mare,  »  id  est,  tran- 
siens,  non  in  eo  quiescens.  « Impii  enim  "  quasi 
mare  fervens.  »  In  hoc  enim  mare  non  sedet 
Dominus,  sed  transit.  "  «  Mare  dicit  :  iSon  est 
mecum  {h),  »  scilicet  sapienUa  divina,  quae  est 
Filius  Dei.  Mare  enim  est  inquieta  amaritudo 
saecularium  meatium,  ait  Gregorius  ".  Quod 
vero  abiit  ia  moutem  cum  discipulis,  figura  et 
moralis  instructio  suis  membris  et  elecUs,quod 
debent  ascendere  ab  inferioribus  ad  superiora, 
secundum  Glossam.  Unde  Chrysostomus  ""  : 
«  Montem  ascendit  solus  aliquando,  et  pernoc- 
tat  et  orat,  docens  quoniam  qui  maxime  ad 
eum  vadit,  ab  omni  eripi  oportet  turbatione,  et 
locum  a  tumultu  purum  inquirere.  »  Infra  "  : 
<(  Perrexit  in  montem  OliveU,  et  diluculo  ite- 


lib. 
25. 


XXVIII,  c.  IX,  al.  xis,  n. 
—  •«  Isa.,   Lvu ,   20.   — 


43.  —  <'  Matlh.,  XIV, 
'  Job,  XXVIII,   14.  — 


'•  Greg.,  Moral.,  lib.  XVIII,  c.  xxv,  al.  XLili,  n.  68. 
—  '9  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Int'.,  viii,  i,  2. 

(o)  Ciel.  edit.  add.  enim.  —  (A)  Leg.  prosecutio.  — 
(c)  Ctet.  cdit.  deest  uam.  —  [d]  Ccel.  cdtt.  student.  — 
(e)  lleui  Abiit.  —  (/)  Item  Cousiderabant.  —  {g)  Item 
liinc.  —  {h)  Item  meum. 


1 


EXPOSITIO  JN  CAP.  VI. 


341 


rum  venit  in  templum.  »  Et  ibi  de  monte  et  de 

ejus  proprietatibus.  Et  ideo  convenienter  subdit 

Pascha  bic  :  Erat  proximum  Pascha.  Pascha  enim  est 

qaid.  (i.ansitus  ',  et  siguat  quod  Jud«i,  id  est,  confi- 
tentes  ^,  debent  transire  et  facere  diem  festum 
Deo.  Ut  enim  ait  Augustinus  '  :   «  Pascha  est 

"*        transitus  a  diabolo  ad  Christum,  ab  instabili 

saeculo  ad  fundatissimum  regnum.  »  Tale  est 

pascha  verorum  Judajorum.  Infra  '  :   «  Jesus 

ante  sex  dies  paschae.  »  Ibi  de  hoc;  et  tale  pas- 

cha  debet  esse  dies  feslus,  scilicet  vacando  Deo, 

infra  * :  «  Die  festo  mediante,  ascendit  Jesus  in 

templum.  »   Ibi  et  de  die  festo,  quomodo  est 

vacEmdum  Deo. 

S.  Et  sequitur  secunda  particula  :  Cum  suble- 

pietas  vasset  oculos  Jesus  :  et  in  hoc  signatur  benevola 

a'^'^  pietas  ipsius  ad  subveniendum.  Regis  enim  vel 

Tenien-  imperatoris  est,  sive  patrisfeunilias,  tenere  ocu- 

'^°™'  los  ad  circumspiciendum  populum  sequentem , 
et  illius  misereri,  et  ei  subvenire  *  ;  «  Exiens 
vidit  turbam  multam,  et  misertus  est  eis  (a).  » 
Dicit  ad  Philippum ;  Umle  ememus ,  etc.  ?  Quaeri- 
tur,  quahter  ait  :  Dicit  ad  Philippum?  Id  est, 
quia  alii  evangelista»  narrant  eum  locutum  esse 
ad  discipulos,  sicut  Matthmus  '.  Et  ad  illud  re- 
spondet  Chrjsostomus  *  :  «  Utraque  esse  vera , 
sed  non  iisdem  temporibus;  et  illa  quse  dicunt 
alii  evangehstas,  esse  antiquiora  isto.  »  Et  se- 
cundum  ipsum,  istud  miraculum  videtur  esse 
aliud  ab  illo ,  licet  secundum  Augustinum '  et 
alios  sanctos  videatur  esse  idem.  Sed  quaeritur, 
quare  interrogat  PhiUppum  magis  quam  aJium. 
Et  ad  hoc  respondet  Chiysostomus  '"  quod  no- 
vit,  quis  discipulorum  magis  indigebat  doc- 
trina,quaUs  fuit  PhiUppus,  ut  patet  infra",  ubi 
ait  Phihppus  :  «  Ostende  nobis  Patrem.  »  JJnde 
ememus  panem,  etc.  (v.  C).  IIoc  enim  dicebat  ten- 
tans  eum.  Sed  quteritur,  quare  hoc  quaesivit  ab 
eo.  Videlur  quod  debuisset  absque  mora  mira- 
culum  fecisse.  Et  ad  istud  respondet  Chrysos- 
tomus  ",  quod  id  simpUciter  fuisset  factum  si- 
gnum ,  non  appareret  esse  miraculum ;  ideo 
eum  cogit  ((/)  confiteri  inopiam ,  ut  certius 
discat  miracuU  magnitudinem.  »  Sic  fecit  Moysi, 


non  fecit  signum,  antequam  dixit  Moysi  "  ; 
Quid  habes  in  manu?  ut  ex  concessione  (c) 
et  facto  stupore  memoriam  eorum  non  ab- 
jiceret.  —  Tentans  eum.  Opponit  Chrysosto- 
mus  *  :  Quid  est  tentans  eum  ?  Non  enim  ignora-  Cur 
bat,  quod  debebat  dicere  (d).  Et  respondet  ''%  ,j.^tei. 
quod  iUud  dictum  est  humane,  sicut  cum  dici- 
tur  "  Deus  «  scrutatus  corda  hominum ;  »  non 
enim  ostendit  ignorantice  scrutaUonem,  sed 
cerUssimas  cognitionis  noUtiam.  Ita  dicitur  "  : 
«  Deus  tentavit  Abraham.  »  Et  sic  tentans  eum, 
quoniam  approbatiorem ,  id  est,  attentiorem 
operabatur,  per  talem  interrogationem  indu- 
cens  in  veram  sui  cognitionem.  Et  ideo,  «  ut 
non  crederetur  quod  hoc  ait  ex  infirmitate,  ait 
Evangelista  :  Ipse  sciebat  quid  esset  falurus,  » 
ait  (e)  idem  Chrysostomus  '*.  Domino  enim  " 
«  Deo  antequam  crearentur,  omnia  sunt  agnita. » 
Est  enim  tentatio  deceptionis,  et  est  tentaUo 
probationis,  ait  AugusUnus  *".  Prima  neminem 
tentat  Deus  -';  secunda  tentat  non  ut  igno- 
rans,  sed  ad  bonum  ejus  qui  tentatur,  ut 
ille  sibi  innotescat,  vel  veritates  ejus  aliis 
pateant.  Sic  enim  dicitur  "^  :  «  Tentavit  Abra- 
ham.  »  Et  de  hoc  Augustinus  -'.  Quod  autem 
ait  :  Cum  sublevasset  oculos ,  mysterium  est , 
secundum  Glossam.  Oculi  Dei  sunt  sua  dona  ^* : 
«  Super  lapidem  unum  septem  oculi.  »  Quod 
exponit  Gregorius  de  septem  donis  in  Chri- 
sto.  Hos  oculos  sublevat  Dominus,  quando 
miseretur  et  distribuit  dona  sua  -^  : «  Oculi  ejus 
in  pauperem  respiciunt,  »  id  est,  dona  dicta  in 
pauperem  diriguntur.  -^  «  Respexit  Ueus  in  ter- 
ram,  et  implevit  eam  bonis  suis.  »  Philippus,  os  Phiiip- 
lampadis  -%  secundum  Glossam  gerit  liguram  p"'' 
praedicatorum ,  qui  debent  similiter  discere  a 
majoribus,  quae  nesciunt;  et  quia  erudiuntur, 
quod  nihil  est  Deo  impossibile,  prout  dicitur 
in  Glossa  ^' : « Interroga  patrem  tuum ,  et  annun- 
tiabit  tibi.  » 

7.  Et  sequitur  tertium,  responsio  discipulo- 
rum.  Et  primo  PhiUppi;  secundo  Andreae  :  Dicit 
ei  unus,  etc. 

Ait  ergo  :  Respondit  ei  Philippus  :  Ducentorum 

"  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xlmi,  n.  6.  —  "  Jac,  l,  )3. 
—  "  Gcn.,  sxil,  1.  —  "  Aug.,  de  Civit.  Dei ,  lib.  1, 
c.  XXI,  et  lib.  XVI,  c.  xxxii.  —  «•  Zach.,  iii,  9.  — 
"  Psal.  X,  5.  —  »  Eccli.,  xvi,  30.  —  "  nS,  Pbeb,  os; 
"J»37,  Lappid,  Lampas.  Vid.  sup.,  pag.  280.  — 
'8  Dcut.,  xxxii,  1. 

(u)  Cat.  edit.  ejus.  —  (4)  Item  ideo  cognovit.  — 
(c)  Furte  legendum  concussione.  —  (rf)  Cail.  edit.  fa- 
cere.  —  (e)  Ccet.  edit.  add.  enim. 


342 


EVANGELII  SANCTl  JOANNIS 


denariorum,  etc,  quasi  dicat  :  Magna  est  mulli- 
tudo,  et  pretiuin  tot  denariorum  non  sutricerct. 
Sed  quteritur,  qualiter  ait  hoc,  quia  denarios 
non  habebant.  Respondendum,  quod  mulieres 
sanctai  circuiliant  cum  Domino  et  cum  disci- 
puhs,  et  ministrabant  eis  dc  suis  facultatibus.  De 
lioc  infra  ^,  ubi  dicitur  do  Juda ,  quod  loculos 
habebat.  Vel  lorte  hoc  ait,  non  quia  ipsi  debe- 
bant  emere  paues,  sed  panes  empti  tot  dena- 
riis  non  sufQciebant  "  :  «  Dimitte  turbas ,  ut 
euntes  in  castella,  emant  sibi  panes.  » 

8.  Et  sequitur  responsio  Andrea;.  Dixit  autem 
unus  ex  discipidis,  elc.  :  Est  hic  puer  unus,  etc. 
Ut  ait  Chrysostomus  (a) '  :  « Iste  excelsior  Phi- 
lippo,  non  tamen  ad  omne,  id  est,  ad  perfec- 
tum  venit :  existimo  autem  eum  audientem  mi- 
racula  prophetarum,  sicut  miraculum  quod 
fecit  Ehsaeus  ^  de  mullipUcatione  panum,  hoc 
dixisse.  » 

9.  Quinque  panes  hordeaceos,  etc.  Ut  ait  Chry- 
sostomus  ^'  :  «  Attendamus,  quae  comedebant 
mirabiles  viri  illi  et  magni,  et  quantitatcm 
eorum,  qufe  infereljant,  et  vilitatem  mensae 
eorum  videamus,  »  etc.  Non  enim  nisi  quinque 
panes,  etilli  erant  hordeacei,  et  unus  puereos 
portabat.  Sed  hcec  quid  sitnt  inter  tantos  ?  Ut  ait 
Chrysostomus  ^  :  «  Uoc  fuit  imbecillitatis  :  eesti- 
mabat,  quoniam  a  paucloribus  pauciora,  et 
a  pluribus  plura  decebat  facere,  qui  miriflca- 
bat,  et  quod  non  fuit  seque  facilc  facere  a  pau- 
cioribus  atque  a  pluribus.  »  Hfec  ille.  Sed  qua;- 
ritur,  qualiter  ait  hic,  quod  Philippus  ait :  bu- 
centorum  denariorum,elc.  Cumdicatur,quod  dis- 
cipuli  diserint '  :  Euntes  emamus  panes,»  etc. 
Et  ad  istud  respondendum,  vel  quod  non  fuerit 
idem  miraculum  hic,  et  ibi,  ut  videtur  secun- 
dum  Chrysostomum ;  vel,  si  fuit  idem,  secun- 
dum  rcgulam  Augustini  *  et  secundum  Chry- 
sostomum  %  quod  unus  Evangelista  aliquando 
omiltit,  alius  narrat,  et  e  contrario.  Secundum 

Quinqno  Augustiuum  '"  vcro ,  isti  quinque  panes  sunt 
'""'.''^  quinque  libri  Moysis,  et  hi  hordeacei  :  vix 
enim  pervenitur  ad  medullam  hordei,  qualis 
est  littera  Veteris  Testamcnti ,  vestita  tegmini- 
bus  carnabbus  sacramentorum.  Puer  autem  fuit 
in  figura  judaicus  populus.  Duo  pisces  signifi- 
cabant  duos  principatus  sublimes ,  scilicet  re- 

•  Inf.,  XIII,  29.  —  5  Matlh.,  xiv,  la.  —  '  Cbrysost., 
ubi  sup.,  n.  2.  —  »  IV  Reg.,  iv,  42.  —  '  Chrysost,, 
ubi  sup.  —  •  Ibid.  —  ■>  Maro.,  vi,  37.  —  '  Aug.,  de 
Conc.  Evang.,  lib.  II,  c.  XLVJ,  n.  96.  —  '  Chrysost., 
i;i  Mnlth.,  hom.  i ,  n.  2.  —  '»  Aug.,  in  Joan., 
Iract.  XXIV,  n.  5,  quoad  sonsuin.  —  "  Proi\,  xxm. 


quiJ. 


ges  et  sacerdotes.  »  Et  de  his  in  Glossa.  Per 

ducentos  denarios  duplex  perfectio,  scilicet 
scicntioe  et  opcrationis,  quibus  emuntur  panes 
veritatis.  "  «  Veritatem  eme.  » 

10.  Et  sequitur  quarta  pars,  in  qua  praecep- 
tio  Salvatoris ,  ibi  :  Dicit  Jesus  :  Facite  homines 
discujnbere.  Et  «  in  hoc  suscitavit  mentem  disci- 
pulorum,  et  in  spem  erexit, »  ait  Chrysosto- 
mus  •'.  Eral  autem  fanum;  quod  subdit  ad  insi- 
nuandam  loci  idoneilatem.  Discubuerunt  ergo  : 
obedierunt  cnim  ct  «  non  tumultuati,»  ait  Chry- 
sostomus  ".  Sed  cum  dicatur  ",  quod  dixerunt 
discipuli,  qualiter  ait  hic,  quod  unus  tantum,sci- 
hcet  Philippus,  respondit  ?  Ad  hoc  respondet 
Chrysoslomus  '^,  quod  in  inilio  discrediderunt, 
hic  cum  desiderio  recumbere  fecerunt.  Et  sic 
videtur  innuere,  quod  istud  miraculum  non  fuit 
idcm  cum  illo ,  quod  narrant  alii  E vangelistae,  et 
tunc  Philippus  et  Andreas  locuti  sunt.  Per  foenum  Fanum 
enim  signalur  (6)  litterahs  secundum  Glossam. 
Foenum  enim  dicitur  mullipliciter :  vel  apparcns 
fragilitas  carnis  "  :  «  Omnis  caro  fcenum ;  » 
vel  dicitur  foenum  voluptas  carnalis  "'' :  »  Fce- 
num  quasi  bos  comedet,»  scilicet  Behemot;  vel 
fcenum  dicitur  infectio  culpoe  veniahs  "  :  «  Su- 
percedificat  ligna,  foenum  et  stipulam;  »  vel 
foenum  dicitur  doctrina  legalis ,  de  qua  hic  ia 
figura,  et  in  Vsalmo  ''  ;  «  Producens  foenum  ju- 
mentis.  »  Vel  foenum  dicitur  noviter  pcenitens 
et  fragilis  in  fide  -"  :  «  Praeceptum  est  illis,  ne 
Iffiderent  foenum  terrae.  »  Vel  foenum  dicitur 
odorifera  cogitalio  cordis,  vel  affectio  "  :  «  Col- 
lecta  sunt  fceria  de  montibus.  » 

H.  Et  sequitur  ea  pars,  in  qua  ipsummiracu- 
lum,  et  multiplicalio  panum;  ct  ibi  duo  :  primo, 
ipsa  multiplicatio;  secundo,  fragmentorum  col- 
lectio,  et  in  hoc  miraculi  manifestatio,  ibi  "  : 
Dixit  discipulis  suis,  etc. 

Ait  ergo  :  Accepit  ergo  Jesus  panes,  et  cum  gra- 
iias  egisset...  Sed  qusritur,  cum  esset  filius  Dei, 
ad  quid  sic  gratias  egil  ?  Itein  quando  sanavit 
paralyticum,  non  oravit,  supra  *^  Quare  ergo 
hic  sic  egit  gratias?  Et  ad  hoc  respondet  Chry- 
sostomus  ^'  quod  in  panibus  hoc  facit,  osten- 
dens,  quoniam  eos,  qui  comestionem  incipiunt, 
gratias  agere  Deo  oporlet.  Unde  Apostolus ''  : 

23.  —  '«  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Ibid.  —  '»  Matth., 
xiT,  n.  —  "  Cbrysost.,  ubi  sup.,  n.  I.  —  '*  Isa., 
XL,  6.  —  "  Job,  XL,  10.  —  "  I  Cor.,  iil,  12.  — 
19  Psal.  ciii,  14.  —  "  Apoc,  IX,  4.  —  "  Prov.,  xxvii, 
23.  —  ='  Inf.,  12.  —  "  Sup.,  V,  8.  —  "  Chrysost.,  ubi 
Bup.,  n.  2.  —  »  1  Cor.,  s,  31. 

(o)  Ccet.  edit.  Chrys.  Ast.  —  (*)  Suppl.  sensus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VI. 


343 


«  Sive  mandueatis,  sive  bibitis,  vel  aliud  ali- 
quid  agitis,  »  etc,  «  in  gloriam  Dei  facite.  « 
Vel  aliter  '  :  «  Hoc  ideo  fecit,  quoniam  turba 
multa  erat  praesens,  oportebat  suaderi,  quo- 
niam  secundum  Dei  voluntatem  advcnerat,  et 
quoniam  non  ut  opposilus  Deo  faciebat.  »  Et 
distribuit  :  »  per  Apostolos,  »  ait  Glossa. 

12.  n  autem  impkti  sunt...  Et  in  hoc  notatur, 
quod  cum  abundantia  operatus  est  miraculum. 
Dixit  discipulis  suis  :  Colligite.  Sed  quaeritur  ad 
quid  hoc  praecepit,  quia  alibi  prfecepit,  ne  mi- 
racula  sua  publicarentur.  Et  ad  istud  respon- 
dendum ,  secundum  Chrysostomum  -,  quod 
«  ideo  hoc  proecepit,  ut  non  phantasiam  sesti- 
marent  esse,  quod  factum  est,  sedscilicet  veros 
panes.  Et  ideo  pra?cepit  discipulis,  quoniamhos 
maxime  erudire  volebat,  qui  debebant  ma- 
gistri  orbis  terrarum  esse.  » 

Diiigen-      13...  Vuodecim  cophinos...  Sed  quaeritur,  quarc 

tia  sai-  tot?Respondet  Chrysostomus ':  «Utessentpares 
numero  discipulorum.  Et  in  hoc  patet  diligentia, 
quoniam  neque  plus,  neque  minus  fecit,  sed 
tantum  quantum  volebat.  »  Et  exhoc  patet  justa 
eorum  condemnatio,  qui  non  recolunt  istud, 
nec  de  cophinis,  prout  ait  Salvator  '.  Secun- 
Frag-  dum  Augustinum  vero  ^,  fragmenta,  quae  non 
'"^°^.   potuit  gopulus  comedere,  signant  «  queedam 

goiiiMat  secreta  intelUgentiEe ,  quae  non  potuit  multi- 
tudo  capere.  Et  ideo  non  restat,  nisi  ut  cre- 
dantur  iUis,  qui  idonei  sunt  alios  docere,  qua- 
les  erant  apostoli,  »  de  quibus  '  :  «  Vobis  da- 
tum  est  nosse  mysterium  regni  Dei;  caeteris,  in 
parabolis.  »  Sed  quseritur,  cum  esset  signum 
majoris  (a)  potentise,  creare  panes  de  niliilo, 
quam  sic  multiplicare,  videtur  quod  debuisset 
panes  de  niliilo  crcasse.  Item  hic  panes  multi- 
plicavit;  sed  post  resurrectionem  '  vidctur  pis- 
cem  de  nihilo  fecisse  :  «  Videntes  super  prunas 
piscem.  »  Et  ad  istud  respondendum  secundum 
Chrysostomum  ',  quod  «  ideo  ex  subjecta  ma- 
teria  panes  hic  condidit,  ut  non  existiment  esse 
phantasiam,  item  ut  ora  haereticorum  obstrue- 
ret,  »  qui  dicunt  res  visibiles  non  esse  a  vero 
Deo,  sed  a  mala  virtute.  iSon  ergo  indigebat 
subjecta  materia,  sed  ne  creaturas  videantur 
esse  alienm  ab  ejus  sapientia,  siout  dicunt  hae- 

"nfuuii  retici.  Quahtcr  autem  panes  fucrunt  multipli- 

•  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  3.  —  '  Ibid.  —  '  Ibid.  — 
'  Mattli.,  XVI,  9.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  6.  —  «  Luc, 
VMI,  10.  —  '  Joan.,  XXI,  9.  —  »  Chrysost.,  ubi  sup.  — 
"  Aug.,  in  Joan.,  tract.  ixiv,  n.  ).  —  "•  Hug.,  dc 
Sacram.,  lib.  I,  part.  VJ,  c.  xxxvii.—  i'  Vid.  CoUnt., 
x«.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.,   n.  4.  —  »  Scilicet 


cati,  Augustinus  bene  "  :  «  Potestas,  inquit,  erat 
in  manibus  Chrisli  :  panes  iUi  erant  quasi  se- 
mina,  non  qiiidem  terrae  mandata,  sed  ab  eo 
qui  terram  fecit  multiplicata.  »    Et   ibi  bene, 
quod  «majus  miraculum  est  gubernatio  mundi, 
quam  saturatio  quinque  millium  de   quinque 
panibus.  Sed  miracula   Dei   assiduitate  vilue-     Mira- 
runt. »  De  sex  etiam  (6)  operibus  Dei,  quorum  ''"'j' ,'^.°' 
primumestcreationis,  scilicet  de  nihilo,  secun-  late   vi- 
dum  substantiam  (c)  in  majus,  nec  non  et  de  '''^'■"°'- 
aliis  consequentibus,  Hugo  bene '".  Multiplicatio 
ergo  panum  fuit  sine  creatione,  et  extrinsec£B 
rei  appositione  :  nec  tamen  fuit  estensio  ma- 
teriae,  sicut  est  per  virtutem  agentis  naturalis; 
sed  ut  crementum  panum,  et  mulliplicatio  in 
materia  et  forma  simul.  Nec  est  ad  plenum  in- 
venire  simile  in  nalura  :  tale  est  enim  opus  Dei 
solius,  secundum  Hugonem.  Et  de  his  panibus 
in  Collatione  praedicabili  ". 

14.  Etsequitur  illa  pars  in  qua  narrantur  con- 
sequenlia  miraculum;  et  ibi  quatuor  :  quorum 
primum  esl  a  populo  miraculi  commendatio, 
et  facientis  praeconizatio ;  secundum,  Domini 
absconsio,  ibi  :  Jesus  ergo,  etc;  tertium,  disci- 
pulorum  descensio  ad  mare,  et  trepidatio,  ibi  : 
Vt  autem  sero  factum,  etc;  quartum,  sui  adventus 
a  Salvatore  denuntiatio,  et  timoris  dehortatio, 
jbi  :  II le  autem  dixit  eis,  etc. 

Ait  ergo  :  Illi  ergo  homines,  cum  vidissent  si- 
gnum.  Unde  Chrysostomus  '^  :  «  Gastrimargiag 
superabundantia !  Infinita  mirabiliora  his  ope- 
ratus  est,  et  nunquam  confessi  sunt  sic,  nisi 
quando  impleti  suiit.  »  Ideo  dicebant  :  Ilic  est 
verepropheta.  Et  secundum  Gr;ecos  ponitur  cum 
articulo,  scilicet  6  propheta.  Ex  quo  patet,  quod 
prophetam  prEecipuum  expectabant  promis- 
sum  ". 

15.  Et  subditur  secundum  :  Jesus  ergo  {d) 
cum  cognovisset,  quia  venturi  essent,  ut  raperent 
eum,  etc  «Ex  hoc  patet,  ut  ait  Chrysostomus  '*, 
quanta  cst  gastrimargiae  tyrannis;  non  ultra  est 
eis  sabbati  transgressionis  cura;  non  ultrasolli- 
citantur  (c)  pro  Deo;  sed  omnia  ejecta  sunt,  re- 
pleto  eis  (/■)  ventre.  Tunc  enim  et  propheta  erat 
apud  eos,  et  regem  inthronizare  debebant  :  » 
vere  enim  "  «  splendidum  in  panibus  bene- 
dicent  labia  multorum.  »  Fwjit  in  montem.  Sed 

Devt,,  XVIII,  15.  —  '*  Cbrysost.,  ubi  sup.  —  "  Eecli., 
XXXI,  28. 

(a)  C(^t.  edit.  amoris.  —  (6)  Item  enim.  —  (c)  Suppl. 
facere.  —  ((/|  Cst.  edit.  autem.  —  (e)  Item  Bolantur. 
—  (f)  liem  pjus. 


344 


EVANGELIl  SANCTI  JOANNIS 


quaeritur,  ad  quid  fugit.  Nam  si  velletj  non  pos- 
sent  eum  tenere,  ut  ait  Augustinus  '.  Et  ad  istud 
respondet  Chrysostomus  '  quod  «  Christus  fu- 
git,  erudiens  nos  mundanas  contemnere  digni- 
tates,  et  ostendens,  quod  nullo  indiget  eorum 
quae  in  terra  sunt,  qui  omnia  vilia  eligit.  »  Et 
ibi  bene  de  hoc.  Infra  '  :  «  Rcgnum  meum  non 
est  de  hoc  mundo.  »  Et  de  hoc  Augustinus  mul- 
tum':  «IpseeratRex;sednon  talis, qui  ab homi- 
nibus fieret;  sed  talis,  qui  hominibus  regnum  da- 
ret. » Item  hoc  figurabat,  quod  oportebat  primum 
ipsum  crucifigi.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  patet  hic 
exemplum  discipulis  Christi  de  contemnendis 
dignitatibus.  Unde  Chrj-sostomus  ^  :  «  Fugit 
Christus,  erudiens  nos  contemnere  ea,  quae  sunt 
hic,  et  futura  amare,  et  honorcs  (a),  qui  ab  ho- 
minibus  sunt,  non  concupiscere.  »  °  «  Si  vis, 
inquit,  gloriam  conoupiscere,  concupisce  glo- 
riam,  sed  immortalem.  »  Et  ibi  multum  de 
boc.  '  «  Noli  quaerere  ab  homine  ducalum,  » 
etc.  Unde  Gregorius  '  :  «  Virtutiljus  poUens  ad 
regimcn  (6)  coactus  veniat.Virtutibus  vacuus  (c) 
nec  coactus  accedat.  » 

16.  Et  sequitur  tertia  particula,  ibi :  TJt  autem 
sero  fadmn  est,  quae  erat  hora  hospitandi,  descen- 
denmt  discipnli  ad  mare,  scilicet  ut  transirent. 

17.  Venermt  in  Capharnaum,  id  est,  venire 
coeperunt  :  transitus  enim  notatur,  et  non  per- 
ventio.  Et  tenebrce  factoe  erant,  ut  ait  Glossa  : 
(I  Exponit  quid  venientibus  contingat.  »  Et  hoc 
merito  :  Quia  nondum  venerat  ad  eos  Christus. 

18.  Mare  autem  magno  vento  flante  eanirgebat. 
ICt  ipsi  tunc  lurbabantur  multis  de  causis,  secun- 
dum  Chrysostomum  '  :  «  A  tempore,  quia  erat 
tenebrositas;  ab  hyeme,  id  est,  tempestate,  quia 
mare  erigebatur;  et  a  loco,  quia  non  prope 
terram. »  Unde  sequitur  (v.  19) :  Cum  remigassent 
quasi  stadia  vigintiquinque  aut  triyinta;  quod 
ait,  quia  non  est  faciUs  oeslimatio  stadiorum  in 
mari.  Unde  Augustinus  '"  : «  Hoc  est  scilicet  dic- 
tum  festimantis,  non  afBrmantis.  »  Viderunt  Je- 
sum  ambulantem  :  putaverunt  tamen  phantasma 
esse,  et  ideo  timuerunt.  Secundum  Chrysosto- 
mum  ",  « ipse  in  montem  ascenderat,  et  ipsi 
relicti  expectaverunt  usque  ad  vesperam,  pu- 
tantes  eum  esse  venturum ;  facta  autem  vespera 
non  ultra  sustinueruut,  sed  ab   amore  igniti 

1  Aug.,  ubi  sup.,  n.2.  —  '  Clirysost.,  ubi  sup.  — 
'  liif.,  -xviii,  30.  —  *  Aug.,  ubi  sup.  —  6  Chrysost., 
ubi  8up.  —  ^  Ibid.,  n.  5.  —  '  Eccli.,  vil,  4.  —  *  Greg., 
Pastor.,  part.  I,  c.  ix.  —  ■'  Chrysost.,  in  Joan., 
bom.  xLli,  al.  XLlii,  n.  1.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,  u.  U. 
—  "  Chrysost.,  ubi  sup,  paulo  aute.  —  '-  Ibid.  — 


ascenderunt  in  navem,  nec  dixerunt  :  Vespera 
est,  uox  assumpsit,  locus  pericuJosus,  fallax 
tempus  :  tantus  enim  amor  eos  detinebat.  » 
Ideo  veniebant  Capharnaum,  existimantes  eum 
ibi  esse.  Sed  quare  apparuit  eis  in  mari?  Et  ad 
hoc  repondet  Chrysostomus  ",  quod  «  sicut  in 
doctrina  non  cum  turba  omnia  audiebant,  sed 
quBedam  segregatim;  ita  et  in  signis  non  cum 
multitudine  omnia  videbant,  sed  separatim.  » 
Secundum  .\ugustinum  vero  ",  quando  ait  : 
Venerunt  Capharnaum,  tunc  dicit  quod  postea 
factum  est ;  et  redit  postea ,  ut  exponat  quod 
dictum  est.  Exponitque  similiter  quid  acciderit, 
quamobrem  tenebras  factae  sunt ,  dum  naviga- 
rent  per  stagnum  ad  eum  locum,  quo  dixit  eos 
venisse.  Mysterium  vero  dictorum  patet ;  ut 
enim  ait  Augustinus  '*,  «  merito  tenebrae  ubi 
lux  aberat ,  »  scilicet  Jesus  Christus ,  qui  est 
tt  lux  vera  illuminans  omnem  hominem,  »  su- 
pra ''.  Et  dicitur  '^ :«  Fuistis  ahquando  tenebrae, 
nunc  autem  lux  in  Domino.  »  Per  mare  mun- 
dus  signatur,  ut  dictum  est ;  per  navem  in 
quam  descendunt  discipuli,  Ecclesia  signatur, 
quffi  est  "  «  navis  institoris.  »  '* «  Navicula  in 
medio  maris  jactabatur.  »  Sed  mare  semper 
surgit  et  turbalur,  id  est ,  mundus,  nisi  Christus 
fuerit  priEsens  ad  tranquillandum  et  succur- 
rendum.  Infra  "  :  «  In  me  pacem  habebitis,  in 
mundo  pressuram.  »  Ipse  enim  ambulat  super 
mare,  mundum  calcans,  et  sub  pedibus  do- 
mans,  et  suos  eripiens.  -''  «  Venit  amljulaus  su- 
per  mare,  »  etc.  De  mysterio  vero  stadiorum 
vigintiquinque  vel  triginta,  Augustinus ■',  et  est 
in  Glossa. 

20.  Et  sequitur  quarta  particula,  scilicet  ad- 
ventus  Uomiui  denuntialio,  et  timoris  dehorta- 
tio  :  Itle  autem  dixit  eis  :  Ego  sum  :  in  quo  nota- 
tur  sua  immutabilis  ajternitas.  Unde  '-  Verbum    imma- 
in  principio.  -' «  Antequam  Abraham  fieret,  ego  'J^j^n'',^' 
sum.  »  Xolite  timere  :  et  merito  non  est  timen-    Dei. 
dum,  ubi  adest  Jesus,  qui  est  virlus  "  «  portans 
omnia;  »  et  qui  est  bonitas,  communicans  om- 
nia  profutura  -' :«  Venerunt  mihi  pariler  omnia 
bona  cum  illa;  »  et  qui  estipsa  sapientia,  sciens 
omnia  quae  sunt  necessaria  confidentibus  in  ip- 
sum.  Ideo  dicitur  -^  :«  Stemus  simul,  quis  est 

"  Aug.,  ubi  sup.,  n.  5.  —  "  Ibid.  —  "  Sup.,  i,  9.  — 
'«  Epltes.,  V,  8.  —  "  Prov.,  XXXI,  li.  —  '»  ilatlh., 
.\iv,  24.  —  '«  Inf.,  XVI,  33.  —  ■<>  Matth.,  xiv,  25.  — 
=  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  6.  —  "  Sup.,  i,  1.  —  ='  Inf., 
VIII,  58.  —  ■'  HeOr.,  I,  3.  -  »  Sap.,  vii,  11.  —  «  Isa., 
L,  58. 
(a)  Ccet.  edii.honotera.—  (6)  regnum.—  (e)  vacuis. 


EXPOSITIO  IN  CA.P.  VI. 


345 


adversarius  meus  ?  »  Et  propterea  ' :  «  Dominus 
mihi  adjutor ,  non  timelio  quid  faciat  milii 
homo.  »  Unde  Chn-sostomus  -  :  «  Per  (n)  ver- 
bum  istud,  Ego  sum,  formidationem  abjecit  ab 
anima  eorum.  » 

21.  Vohicrunt  ergo  accipere ,  scilicet  agnoscen- 

tes  et  gaudentes.  Et  statim  navis  fuit  a  I  terram, 

ad  ostendendam  suam  omnipotentiam,  quia 

non  indigebat  nave ,  sed  potius  portabat  na- 

vem ,  qui  est  virtus  '  «  portans  omnia.  »  Quae- 

runt  autem  aliqui  :  Quando  Christus  ambulabat 

super  mare,  ex  qua  parte  fuit  miraculum?  Vel 

es  parte  corporis  superincedentis,  vel  ex  parte 

aqufe  supportantis  et  calcabilem  se  exhibentis. 

Unde  cum  hoc  quaeritur,  an  virtute  sua  creata 

pofuit  calcare  undas  maris?Et  videtur  quod 

non,  quia  suum  corpus  erat  mixtum,  et  ita 

naturaliter  ponderosum.  Ad  contrarium  objici- 

tur,  quod   exivit   de  utero   Virginis   gloriosas 

clauso  :  multo   magis    potuit  incedere   super 

aquas,  easque  calcare.  Et  ad  istud  responde- 

tur   secundum   quosdam  ,  quod  Cliristus   as- 

sumpsit  actum  istius  dotis,  quae  est  agilitas, 

ambulando  super  mare,  sicut  actum  claritatis  in 

transfiguratione.  Secundum  alios  vero  ,  divina 

virtute  ferebatur  super  aquas.   Ex  quo  enim 

erat  verus  Tiomo ,  et  carnem  veram  assumpse- 

rat  in  carne,  faciebat  quoe  erant  super  naturam 

carnis.  Ut  enim  ait  Chrysostomus  ' :  «  Manens 

enim  ita  in  propria  natura  mare,  sic  ferebat 

Dominatorem  supra  dorsum ,  attestans  ei ,  qui 

dicit  ^  :  «  Ambulans  super  mare.  »  Mysterium 

autem  patet  ex  dictis  :  per  navem  enim  pcEni- 

Navis    tentiam,  qua  navigamus  ad  terram,  id  est,  ad 

^''^  ^*'"  solidilatem  {b)  regni  coslestis.  Pcenitentia  enim 

secunda  tabula  post  naufragium,  ait  Hierony- 

mus  *.    Unde   notandum   quod   navis  dicitur 

muItipUciter  :  vel   ipsa   Ecclesia  in  figura  '  : 

«  Asceadit  Jesus  in  naviculam.  »  Super  quod 

Nayis    Gregorius  '  :  «  Quid  per  naviculam  Petri ,  nisi 

dicitur   Ecclesia  desiguatur?»  Item  navis  dicitur  anima 

Titer.    virtuosa  ,   navigans  in    coelum  '  :  «  Facta  est 

quasi  navis  institoris.  »  Et  hfec  debet  esse  talis, 

qualis  est  navis  bona.  Ut  enim  ait  Seneca : 

«  Navis  bona  dicitur,  non  qusE  pretiosis  colo- 

ribus  picta  est ,  sed  quae  stabilis  et  firma ,  et 

juncturis  aquam  excludentibus  spissa,  ad  fe- 

1  Psal.  cxvri,  6.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  llebr., 
I,  3.  —  *  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  '  Joh.,  i.v,  8. 

—  '  Hieron.,  ad  Demelr.,  epist.  viii,  paulo  anle  med. 

—  ■'  Luc.,  v,  3.  —  »  Greg.,  Moral.,  hb.  XVII,  c.  xiv, 
al.  XXVI,  n.  37.  —  '  Prov.,  xxxi,  14.  —  '"  Psal.  cili, 
26.  —  "  Aug.,  Enarr.  in  Psulm.  cvi,  n.  12.  —  "  Psal. 


rendum  incursum  maris  solida,  gubernaculo 
parens,  velox,  et  non  sentiens  ventum.  »  HcEC 
ille.  Illa  ergo  anima  est  navis  bona ,  quae  est 
talis  spiritualiter  :  et  illa  polest  transire  mare 
hujus  saecuH.  In  Psalmo  '"  :  «  Ulic  naves  per- 
transibunt.  »  Item  navis  dicitur  baptismus,  et 
baptizatus  dicitur  navis ,  et  «  mare  dicitur  saecu- 
lum,  B  ait  Augustinus  "  in  Psalmum  "  :  o  Qui 
descendunt  mare  in  navibus.  »  Item  poenitentia 
dicitur  navis,  ut  dictum  est.  In  figura  '^ :  «  Za- 
bulon  in  statione  naviumpertingens.  »Item  navis 
heec  vita ,  ut  ait  Auguslinus  :  «  Vita  ista  est 
quasi  navis  magna  portans  fluctuationes,  pro- 
cellis  et  tempestatibus  subjacens,  cavens  nau- 
fragium,  suspirans  in  portum. » '* «  Periclitabatur 
navis,  »  etc.  Item  navis  dicitur  crux  Christi;  ut 
enim  ait  Augustinus  '^  :  «  Instituit  Deus  lignum, 
quo  mare  hujus  saeculi  transeatur.  »  Nemo  po- 
test  transire  mare  hujus  saeouli,  nisi  portatus 
cruce  Christi  "^  :  «  Tria  sunt  difficilia,  via  navis 
iu  medio  mari,  »  etc.  Et  istae  naves  portant  ad 
terram  discipulos ,  Christo  prassente ,  et  guber- 
nante,  et  trahente,  ut  tiguratur  hic  '^'  :  «  Per- 
transierunt  quasi  naves,  poma  portantes,  cum 
odoribus  virtulum.  »  Et  de  gubernatione  ista- 
rum  navium  Gregorius  Nazianzenus  bene ,  ubi 
ait  :  «  Mos  navigantibus  est  semper  coelum  in- 
tendere,  et  inde  vias  sui  cursus  agnoscere,  per 
diem  Solis  indiciis,  in  noctibus  astrorum  signis : 
sic  debet  justus  respicere  ad  solem  justitise,  et 
ad  stellas,  id  est,  ad  exempla  sanctorum.  » 
'"«  Sta  et  considera  mirabilia  Dei. »  Et  alibi  "  : 
«  Respiciet  homines,  et  dicet  :  Peccavi.  »  Quod 
exponit  Gregorius  *°  ibi  de  Sanctis  et  exemplis 
Sanctorum.  ^' «  llluminans  tu  mirabiliter  a  mon- 
tibus  aeternis ,  »  id  est,  a  sanctis  ,  ait  ibidem 
Gregorius. 

22.  Et  sequitur  secunda  pars  principalis  ca- 
pituli ,  ibi  :  Altera  die ,  etc. ,  in  qua  ostendit  se 
esse  conservatorem  vitae  humanae  spirituali  re- 
fectione  ,  scilicet  caruis  suae  et  sanguinis.  Et 
illa  pars  in  duas  partes  :  primo  adventus  po- 
puloruin  prtTinissio,  et  eorum  inquisitio;  se- 
cundo,  Salvatoris  responsio,  et  ad  appetitum 
veri  cibi  horlatio,  ibi  :  Respondit  eis  Jesus,  etc. 

Ait  ergo  :  Altera  die,  turha  qum  stahat ;  quia 

cvi,  23.  —  "  Gen.,  XLlX,  13.  — "Jon.,  i,  4.  —  '•'  Aug., 
in  Joan.,  tract.  li,  n.  2.  —  '=  Prov.,  xx.t,  19.  — 
"  Job,  IX,  26.  —  "  Ibid.,  xxxvii,  14.  —  '»  Ibiil., 
x.v,!iil,  27.  —  2»  Greg.,  Uoral.,  lib.  .\XIV.  c.  vi,  al.  ix, 
n.  23.  —  "  Psal.  LXXV,  5. 

la)  Ccet.  edit.  Post.  —  (6)  liem  Bolitudinem. 


346 


EYANGELII  SANCTI  JOANNIS 


venerat  ad  turbam  scilicet  rumor  de  miraculo 
et  multiplicatione  panum  :  Et  non  erat  7iisi  una 
navicuta,  in  qua  potuissct  Jesus  transire;  scd 
non  transivit,  sed  soli  discipuli ,  et  ideo  dice- 
bant,  quob  mirabiliter  transivissel.  (v.  23)  Alim 
vero  ttaves  supervenerunt  a  Tiieriade  :  et  hoc 
propter  miraculum  de  multiiplicalione  panum. 
Ideo  ait  :  Juxta  locum  ubi  manducaverant  pa- 
nem,  etc.  Et  (v.  24)  cum  vidissent  quod  (a)  non  esset 
ibijesus,  ascenderunt  et  venerunt  Capliartmum. Vnde 
quaerit  Chrysostomus  '  ,  quare  tam  diligenter 
ista  describuntur  ?  Et  ad  hoc  respondet ,  quod 
turbis,  etsi  non  manifeste ,  dedit  latenter  suspi- 
cari,  quoniam  pede  transiens  mare  advenerat. 
Item  quffirit  %  quare  non  ascenderat  navem  ? 
Et  ad  hoc  respondet,  quod  ideo  non  ascendit, 
miraculum  majus  operari  volens,  et  simul  di- 
vinilatem  ejus  revelare  aperlius. 

2o.  Et  dixerunt  ei :  Rabbi,  quando  huc  venisti? 
id  est,  qualiter  huc  venisti?  ut  exponit  Chryso- 
stomus.  Sed  quwritur,  ex  quo  viderant,  vel  au- 
dierant  miraculum  de  multiplicatione  panum,  ad 
quid  quierunt  do  advenlu  suo  illuc?  Et  ad  hoc 
respondet  Chrysostomus  '  quod  ideo  inquire- 
bant,  volentes  rursus  mensa  potiri,  quali  e  t  prius : 
non  enim  ultra  pro  prioribus  admirabantur.  Sed 
quieritur,  quare  fecit  miraculum  de  panibus , 
antequam  intraret  Capharnaum?  Et  ad  hoc  res- 
pondet,  quod  hoc  decenter  fecit,  nolens  illam 
duram  et  insuasibilem  intrare  :  sufiiciens  enim 
erat  mollire  lapidem,id  est,  duritiem  illius, 
videre  turbas  sic  advenire;  uec  tamen  illi  sunt 
moUiti.  Propter  quod  exprobravit  illi  civitati  *  : 
«  Et  tu,  Capharnaura,  »  etc.  Ex  his  patet,  qua- 
liter  isti  sequebantur  Christum  :  non  fervore 
fideijSed  desiderio  cibi,  vel  alimenli ,  vel  ex 
visu  vel  auditu  miraculi.  Sic  et  multi  quaerunt 
Jesum,  non  propter  Jesum,  sed  ut  bene  sit  eis 
in  corpore,  ait  Glossa  ^.  De  quibus  in  Psalmo  ' : 
«  Confitebuntur  tibi ,  cum  benefeceris  eis.  » 
'  «  Multi  enim  sunt  amici  dona  tribuentis.  » 
Unde  versus  : 

Morbus,  signa,  cibus,  blasphemia,  dogma,  fuere 

Causae,  cur  Dominum  turba  seciita  fuit. 
Morbus,  amor,  mira,  sapientia,  virtus  et  ira  : 
His  egit  varias,  plebs,  tibi,  Cliriste,  vias. 

26.  Et  sequitur  pars ,  in  qua  sequentium 
dictis  modis  reprehensio  cum  exhortatione  ad 

'  Ctirysost.,  ubi  sup.,  n.  1.  —  '  Ibid.,  multo  ante. 
3  Ibid.,  n.  2.  —  *  Mutlli.,  xi,  23.  —  '  Es  Aup.  in 
Joun.,  tract.  iiv,    n.   iO.  —  •  Psal.  iLviii,  i9.  — 


petendum  verum  cibum,  sicut  continuat  Glossa. 
Et  illa  in  duas  :  primo  ,  pnedicta  reprehensio 
cum  exhortatione  ;  secundo,veri  cibi  humilis 
appetitio ,  et  veritatis  eruditio ,  ibi  :  IHxerunt 
erqo  ad  eum  :  Domine ,  etc.  In  prima  tria  :  pri- 
mo,  ipsa  increpatio  et  hortatio  ;  secundo,  ipso- 
rum  inquisilio  cum  Salvatoris  responsione  , 
ibi :  Dixerunt  ergo ,  etc;  tertio,  ab  eisdem  signi 
petitio ,  et  Salvatoris  responsio ,  ibi  :  Dixerunt 
ergo  ei  ,  etc. 

Ait  ergo  :  Respondit  eis  Jesus,  et  dixit  :  Amen, 
amen  dico  vobis,  quwritis  me ,  non  quia  vidistis  si- 
gna,  scilicet  non  ex  recta  fide ;  sed  quia  mandu- 
castis,  etc. :  id  est,  «propter  carnem  quieritis, 
non  propter  spiritum, »  ait  Augustinus '.  «  Qiiam 
enim  multi  sunt,  qui  non  quajrunt  Jesum,  nisi  ut 
bene  si  t  eis  secundum  tempus !  Vix  quceritur  Jesus 
propter  Jesum,»  aitAugustinusibidem.  Sedquse- 
ritur,  quare  ita  publice  increpat  eos,  cum  esset 
mitis  et  humilis.  Et  ad  hoc  respondet  Chryso- 
stomus  '  quod  «  mansuetum  esse  et  lene  non 
ubique  est  utile,  sed  aUquando  percussio  (6),  id 
est  disciplina  opus  est  magislro,  cum  fuerit  dis- 
cipulus  desesetgrossus.  Etoportetuti  slimulo,» 
scihcet  increpationis  '■' :«  Per  tristitiam  enim  vul- 
tus  corrigitur  animus  delinquentis. »  Ideo  ait  : 
Amen,amen,  cum  certitudinc  et  determinatione. 
Item,  ut  ait  Chrysostomus",«blandientibus  sibi 
ostendit,  quod  non  concupiscithonoremab  ho- 
minibus,  sed  unum  solum  inspicit,  salutem  eo- 
rum  scilicet.  Et  hoc  cum  magna  parcitate,  id 
est,  lenitate  :  non  enim  ait :  0  gulosi  et  ventris 
servi !  tot  mirificavi,  et  non  estis  secuti,  neque 
admirati  ;  sed  solum  quia  de  panibus  man- 
ducastis.  Haec  ille.  Et  non  solum  stat  usque 
ad  reprehensionem ,  sed  et  doctrinam  adjecit, 
dicens  (v.  27)  :  Operamini  non  cibum  ,  qui  perit, 
id  est,  nulla  sit  vobis  cura  hujus  cibi  materia- 
lis,  sed  cibi  spiritualis.  Ideo  ait  :  Operamini,  id 
est,  operose  requirite  et  desiderate.  '*  « >io- 
lite  soUiciti  esse  dicentes  :  Quid  manducabi- 
mus,  »  etc.  Cibus  enim  muterialis  perit  "  : 
01  Omne  quod  intrat  per  os  in  ventrem  vadit.  » 
Sed  spiritualis  cibus,  scilicet  verbum  fidei,  qui 
permanet  in  vitam  aternam:  '*  «  Non  enim  in  solo 
pane  esurit  homo,  sed  in  omni  verbo  :  »  et 
quem  filius  Iwminis  dabit  '^  :  «  Venite  ad  me,  et 

'  Prov.,  XIX,  6.  —  '  Aug.,  ubi  sup.  —  '  Chrysost.,  in 
Joan.,  bom.  SLUi,  al.  .\Liv,  n.  I.  —  ">  Ecc/e.,  vn,  4. 
—  <i  Clirysost.,  ibid.  —  ■»  Matth.,  vi,  25.  —  "  Ibid., 
XV,  n.  —  1»  Deul.,  VIII,  3.  —  "  Matth.,  xr,  28. 

(a)  V ulg .  C«m  ergo vidissel turba quia.  —  (6)  Ijeg .  virga. 


Cup  pu- 
blii^a  re- 
prehen- 


\ 


Verusci- 

bis. 


I 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VI. 


347 


ego  reficiam  vos.  »  Supra  simile  '  :  «  Qui  bi- 
berit  ex  aqua,  quam  dedero  ei,  non  sitiet.  » 
Uunc  Pater  signavit.  Ut  enim  ait  Augustinus ', 
« Iste  filius  hominis  fuit  sequestratus  gratia 
spiritus  :  » ' «  Unxit  enim  eum  Dominus  pree  con- 
sortibus  suis.  »  Supra  '  :  «  Non  ad  mensuram 
dat  Deus  spiritum.  »  Et  ibidem  °  :  «  Signavit 
eum,  quia  Deus  verax  est.  »^«Erit  Dominus  no- 
minatus  in  signum  seternum.  »  '  «  Vidi  Ange- 
lum  ascendentem  ab  ortu  solis,  habentem  si- 
gnum  Dei  vivi,  »  etc.  Quseritur ,  qualiter  ait  : 
Qumritis  me,  non  quia  signa  vidistis,  cum  dica- 
tur  supra,  eodem  '  :  «  Sequebatur  eum  multi- 
tudo  magna,  quia  videbant  signa ;  »  sed  quia  pa- 
nem  manducastis  ?  Et  ad  istud  respondendum, 
referendo  ista  ad  diversa  tcmpora,  quia  in 
principio  sunt  secuti  propter  signa ,  deinde 
propter  cibum.  Vel  hoc  dicitur  referendo  ad 
diversas  personas,  quia  quidam  sequebantur 
propter  signa ,  quidam  propter  cibum  ,  forte 
plures  isto  modo.  Item  quaeritur,  qualiter  ait : 
Operamini  non  cibum  qui  perit.  Ex  hoc  videtur, 
quod  non  licet  operari  pro  cibo.  Et  dictum 
est '  :  «  Nolite  soUiciti  esse  quid  manduce- 
tis,  »  etc.  Et  ait  Dominus  Marthae ,  quasi  incre- 
pando  '"  :«Martha,  Martha,  sollicita  es.  »  Unde 
hic  introducit  Chrysostomus  de  quibusdam 
qui  volebant  pigre  nutriri  dicentes  :  Non  opor- 
tet  operari,  et  errorem  confirmantes  dictis  auc- 
toritatibus.  Contra  quos  arguit  ex  verbis  Apos- 
toli  "  :  «  Neque  panem  gratis  manducavimus 
ab  aliquo ,  sed  in  labore ,  »  et  ibidem  '- :  «  Si 
quis  non  vult  operari ,  non  manducet.  »  Et  '^  : 
«  Beatius  est  dare  ,  quam  accipere.  Et  ad  istud 
Chrysostomus  '*,  quod  «  non  est  idem  non  esse 
sollicitos,  et  non  operari  :  nec  est  idem  sollici- 
tudo ,  et  operatio.  »  Quando  ergo  ait  :  Nolite 
operari  cibum  qui  perit,  prohibet  studium  susci- 
pere,  et  prffiponere  escam  ventris  cibo  vel  escoe 
spirituali,  et  alfligi  rebus  temporalibus.  Et  se- 
quitur  :«  Si  quis  pigritans  ventris  (a)  et  lasciviae 
curam  faciat,  hic  cibum  operatur,  qui  perit.  Si 
quis  autem  Christum  nutrierit  ct  portaverit  et 
induerit,  nullus  est  tam  indoctus ,  ut  dicat  eum 
pereuntem  cibum  operari ,  propter  quem  est 
promissio  rcgni.  »  Hcec  ille.  Unde  dicitur  ma- 
inordi-  gistraliter ,  quod  potest  esse  inordinatio  in  la- 

'  Sup,,  IV,  18.  —  '  Auf;.,  ubi  sup.,  n.  11.  —  '  Psal. 
XLIV,  8.  —  *  Sup.,  III,  34.  —  »  IbiiJ.,  33.  —  '^  Isa.,  LV, 
13.  —  •>  Apoc,  VII,  2.  —  '  Sup.,  8.  —  ^  Malt/i.,  vi,  23. 

—  "  Luc.,  X,  il.  —  "  II  T/iess.,  iii,  8.  -  "  Ibid.,  10. 

—  "    Act..    XX,   35.  —   '*  Chrysost.,   ubi   sup.  — 
•'  Chryioet.,  in  Joan.,  hom.  XLlv,  al.  XLV,  n,   1.  — 


bore  manuum  tripliciter  :  vel  deordinando  in- 
tentionem,  quando  laboratur  pro  cibo  finaliter; 
vel  posset  esse  inordinatio  aggravando  soUici- 
tudinem  et  cor  nimis  affligendo  ;  vel  potest  esse 
deordinatio  ratione  temporis,  laborando  scili- 
cet  in  tempore  indebito ,  ut  in  diebus  festivis, 
vel  in  tempore,  in  quo  debet  homo  vacare  Deo 
et  divinis. 

28.  Et  sequitur  eorum  inquisitio  cum  res- 
ponsione  Salvatoris  :  Dixerunt  ergo  ad  eum  : 
Quid  faciemus'!  etc.  Sed  ex  hoc  videntur  com- 
mendandi,  quod  tam  cito  inquirebant,  quo- 
modo  poterant  facere  opera  Dei.  Et  ad  istud 
respondet  Chrysostomus  '=  :  «  Hoc  dicebant, 
non  ut  discant ,  et  agant,  sed  rursus  eum  ad 
cibi  exhibitionem  ducenles.  Nihil  enim  gas- 
trimargia  deterius  neque  turpius,  h£ec  enim 
grossam  facit  menlem,  et  carnalem  facit  ani- 
mam,  et  caliginem  infert,  et  inspicere  non 
permittil,  ut  patet  in  Judteis.  »  Hoec  ille. 

29.  Et  subditur  responsio  Salvatoris  :  Et  dixit 
eis  ;  ffoc  est  opus  Dei.  Augustinus  '"  :  «  Hoc  est 
opus,  scilicet  manducare  cibum,  qui  non  perit. 
Ut  quid  paras  dentes  et  ventrem?  Crede ,  et 
manducasti.»  Cibum  vocat  ipsam  fidem  ope- 
rantem  per  dilectionem.  Supra  "  :  «  Ut  perfi- 
ciam  opus  meum.  » 

30.  Et  subditur  tertia  particula  in  qua  petitio 
signi,  ibi  :  Quod  ergo  tu  facis  signum  ?  Et  patet 
eorum  maliguitas.  Ut  enim  ait  Chrysostomus  "  : 
«  Nihil  irraUonabilius  :  signo  in  oculis  (6)  eorum 
facto,  dicebant ,  quasi  nullo  prius  facto  :  Quod 
signum  facis  ?  Quid  operaris  ? 

'ii.  Patres  nostrimannamanducaverunt.  »  Qua;rit 
Chrysostomus.  '':«Cummultasigna  factafuerint 
in  vEgypto,  quare  nuUius  aliorum  meminerunt, 
nisi  istius  ?  »  Et  ad  illud  respondet,  quod  «  hu- 
jus  meminerunt,  existimantes  euiu  irritare,  ut  tale 
faciat  signum',  quod  eos  nutrire  possit  carna- 
liter.  Tale  enim  concupisc6bant  propter  ven- 
tris  tyrannidem.  Neque  dixerunt  :  Moyses  fecit 
signum,  neque  :  Deus  ;  sed  dicunt  :  Quid  tu 
operaris^  Patres  nostri  manducaverunt  manna.-i) 
Cum  (c)  enim  honore  ei  loquebantur,  expec- 
tatioue  escae,  ait  Chrysostomus.  Sicut  scriptum 
est  :  Panem  de  ccbIo ,  scilicet  aereo. 

32.  Et  sequitur  Salvatoris  responsio  :  Amen, 

•«  Aug.,  nbi  sup.,  n.  12.  —  "  Sup.,  iv,  34.  — 
"  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Ibid. 

(a)  Cctt.  edit.  ventri.  —  (A)  manibus. —  (c)  Ccel.  edit. 
sed  dicunt  :  Palres  nostri  m.  manna.  sed  dicunl :  Qnid 
iu  operaris?  Cuai. 


natio  in 

labore 

multi- 

plex. 


Gastri- 

margia 

nil  tur- 

pias. 


Maligni- 

tas  He- 

brBBO- 

rum. 


348 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


amendico  «oWs ;  Non  Moyses  dedit  vobis,  etc;  sed 
Pater,  etc.  Ut  ait  Chr}'sostomus  ' ,  «  pro  Moyse 
Deum,  et  pro  manna  seipsum  posuit.  »  iNec 
disit  :  Ego  dabo ;  sed  dixit  Patrem  dare.  Ut 
enim  ait  Augustinus  *  :  «  Moyses  promiltebat 
plenum  ventrem  cibo,  qui  perit  :  Christus  pro- 
mitlebat  cibum  qui  permanet.  Verus  autem  ci- 
bus  est  qui  dat  vilam  mundo.  Et  hoc,  id  est,  hunc 
cibum  mannasignificabat,  etomnia  signa  mea 
erant.  Non  ergo  Moyses  dedit  manna  :  Deus 
autem  dedit  panem.»  Haec  Augustinus.  Sed  qua- 
liter  ait  :  «Non  dedit  panem  de  coelo  ; »  cum  di- 
catur  '  :  «  Prasparatum  panem  de  coelo  praes- 
titisti  eis?  »  Item  in  Psalmo  *  :  «  Panem  ange- 
lorum  manducavit  homo.  »  Item  dat  panem  ve- 

''■^''  Tum  :  ergo  in  miraculo  mannse  non  fuerat  pa- 
nis.  Scriptura  tamen  vocat  manna  panem.  Et  ad 
istud  re^pondet  Chrysostomus  ^  quod  «  manna 
dicitur  panis  de  cobIo  eo  modo,  quo  dicitur  "  : 
Volucres  cmli.  Et  panem  verum  vocat  bic,  non 
quod  falsum  erat  miraculum  quod  fuit  in 
manna,  sed  quia  typus  erat.  Fuit  ergo  manna 
cibus  materialis ,  et  de  coelo  materiali  :  fuit  ta- 
men  typus  sive  figura  cibi  ccelestis.  Et  auctori- 
tates  quae  vocant  manna  «  panem  angelorum, 
sive  cibum  coelestem ,  »  loquuntur  ratione  typi 
vel  iigurse.  Et  de  isto  pane  vero  in  CoUatione 
praedicabili '.  Unde  ex  dictis  patet  et  divina  po- 

Divina  testas ,  et  divina  sapientialis  veritas,  et  divina 
potestas,  jjonitas  in  dando  manna,  et  in  cibum  corpora- 
lem ,  et  in  figuram  et  typum  cibi  spiritualis,  et 
in  signum,  sive  miraculum,  ad  eos  confirman- 
dos  in  fide  et  in  cultu  divino.  Propter  quod 
admirative  ait  Propheta  *  :  «  Panem  angelorum 
manducavit  homo.  »  Et  Sapientia*  :  «Escis  an- 
gelorum»  nutrivisti  populum  tuum.  »  Sed  super 

Divina  omuia  patet  divina  pietas,  charitas,  benignitas, 

pietas.   ^ando  verum  pancm,  qui  dat  vitam  mundo,  ut 

bic  dicitur  :  «  Sic  Deus  dilexit  mundum  ,  ut  uni- 

genitum  suum  daret,  »  supra  %  ct  in  pretium, 

et  in  cibum. 

34.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  petitio  panis 
veria  JudaeiSjibi  :  Dixerunlergo.  Etillainduas. 
Primo  manifcstat,  quod  ipse  est  verus  panis  re- 
ficiens  secundum  divinam  naturam;  secundo, 
quod  est  panis  reficiens  secundum  humanam 
naturam,  ibi :  Elpanis quem ego  dabo,  etc.  Prima  in 


quatuor  :  primo,  eorum  petitio ;  secundo  Salva- 
toris  responsio,  et  veritatis  instructio ,  ibi  :  Uixit 
autemeis,  etc.;  tertio  Judaeorum  murmuratio,  ilii : 
ilurmurabant,  etc. ;  quarlo ,  murmuris  dehorta- 
tio,  et  veritatis  confirmatio ,  ibi :  Respondit  ergo 
Jesus,  etc. 

Ait  ergo  :  Dixerunt :  Ba  nobis  panem  hunc.  Ut 
enim  ait  Augustinus  ">,  sicut  supra  ",  quando 
ait  Salvator  :  «  Mulier,  qui  biberit  ex  hac  aqua, 
quam  dedero  ei,  non  siliet,  »  continuo  secun- 
dum  carnem  accipiens ,  ait :  «  Da  mihi  ex  hac 
aqua, »  etc;  sic  et  isti,  audientes  de  pane,  «  qui 
de  coelo  descendit,  »  etc,  dixerunt :  Da  nobis 
panem.  Et  ut  ait  Chrysostomus  "  :«  Sensibilem 
rem  petebant,  et  ventrem  lascivire  opinabantur. » 

35.  Et  sequitur  responsio  Salvatoris,  et  veri- 
tatis  propalatio :  Dixit  eis  lesus ,  etc ;  et  est  ins- 
tructio  veritatis  de  tribus  :  primo ,  quis  sit  ille 
panis,  qui  dat  vitam  mundo;  secundo,  qui  re- 
ficiuntur,  ibi :  Sed  dixivobis,  etc,  terlio,  quare 
illi  reficiuntur,  ibi :  Quia  descendi  de  calo ,  etc 
Quia  ergo  prfemisit :  Panis  verus  est,  qui  dat  vi- 
tam  mundo;  exprimit  quis  est  ille  panis,  dicens: 
Ugo  sum  panis  vitae,  essentialiter  :  «  Loquitur 
enim  hic  secundum  suam  divinitatem, »  aitChry- 
sostomus  <',  Panis,  quia  refido  ;Vit(E ,  quia  vivi- 
fico  :  supra,  eodem  '' :  «  Dat  vitam  mundo ,  » 
non  solum  Judaeis,  sed  toti  orbi,  ait  Chrysosto- 
mus  ".  Qui  venit  ad  me,  scilicet  amando,  non 
esuriet,  scilicet  deficiendo;  et  qui  credit  in  me, 
recte  intclligendo,  non  sitiet.  Supra  "^  simile  : 
«  Qui  biberit  ex  aqua  quam  dabo  ei,  non  si- 
tiet.  »  Et  appropriando  loquitur  :  charitas  enim 
pascit  in  afTcctu,  qui  magis  unitur  Deo  :  fides 
portat  in  intellectu,  et  quasi  defert  cibum  spiri- 
tualeui  "  :«  Omnes  sitientes,  venite  ad  aquas.  » 
Sed  quaeritur  dc  ,hoc,  quod  ait  :  Non  esuriet, 
quia  dicitur  " :«  Qui  edunt  me,  adhuc  esurient.  » 
Et  ad  istud  respondendum  est,  sicut  supra  '". 
Hic  enim  ait:  non  esuriet,  scilicet  ex  defcctu  vel 
privatione  delectabilis :  ibi  autem  ait,  quod  qui 
edant,  esurient,  ex  carentia  fastidii,  et  ex  vehe- 
mentia  gaudii.  Et  de  hoc  benc  Hicronymus,  ct 
Gregorius,  ubi  ait-",  quod  «  delicioe  corporales 
comestas  vertuntur  in  fastidium;  spirituales  ex- 
citant  appetitum.  »  Et  nota  quod  est  esuries  ex  Esnnes.  ■ 
insatiabilitate  affectus ,  in  Psalmo  "  :  «  Divites 


'  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  13.  — 
s  Sa/).,"xv],  20.  —  '  Psal.  Lxxvii,  25.  -  »  Chrysost., 

ubi  sup.  —  '  Psal.  viii,  9 ■  Vid.  Collat.  xxxii.  — 

•  Sap.,  XVI,  20.  —  '  Joau.,  iii,  IK.  —  ">  Aug.,  ubi 
sup.  —  "  Sup.,  IV,  13,  15.  —  '«  Chi-ysost.,  ubi  sup. 


—  "  Ibid.,  n.  2.  —  '»  Sup.,  33.  —  "  Chrysost.,  ubi 
sup.,  n.  1.  —  '«  Sup.,  IV,  t3.  —  "  Isa.,  Lv,  i.  — 
'«  Eccli.,  xxiv,  29.  —  "  Sup.,  ia  cap.  iv,  v.  14.  — 
=•  Greg.,  in  Evung.,  hom.   xxxvi,  u.   I.  —  "  Psal. 

XXXIIl,   II. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VI. 


349 


eguerunt  et  esurierunt.  »  Item  est  esuries  ex  in- 
firmitate  esurientis  ' :  «  Animse  elToeminatorum 
esurient.  »  Et  -  :  «  Anima  clissoluta  esuriet.  » 
Item  est  esuries  ex  vigore  vel  sanitate  esurien- 
tis  ' :  «  Beati  qui  esuriunt,  et  sitiunt  justitiam.  » 
Ut  enim  ait  Chrysostomus  * :  «  Magna  inflrmi- 
tatis  conjectura  est  non  esurire  spiritualia.  »  Et 
est  esuries  incapabili  deliciositate  gustabilis,  de 
qua  dicitur  ^ :  «  Qui  edunt  me,  adtiuc  esurient:  » 
quia  nunquam  est  possibile  tantum'  gustare  de 
divina  sapientia,  vel  de  Deo  in  gloria,  quin  sit 
possibile  amplius  gustare.  Est  tamen  satietas 
pro  capacitate  et  merito  gustantis. 

36.  Et  sequitur  speciflcatio  eorum,  quos  re- 
ficit  isto  pane,  et  quos  non  .  Sed  dixi  vobis,  sci- 
licet  supra  ",  quia  vidistis  me,  scilicet  priEsen- 
tem ,  et  non  creditis.  Supra  ' :  «  Non  potestis  cre- 
dere,  qui  gloriam  ab  invicem  accipitis.  »  Et  ita 
isto  pane  non  reflcicmini,  quo  vere  credentes 
reficiuntur,  supra,  eodem  ' :«  Qui  edunt  me,  non 
esurient.  »  Et  ideo  subdit,  qui  sint,  qui  refi- 
ciuntur  { v.  37 ) :  Omne  quod  dat  mihi  Pater,  ad 
me  veniet;  quasi  dicat,  ait  Augustinus  ^:  «  Non 
ideo  populum  perdidi,  licet  vos  non  credide- 
ritis,  nec  vestra  inlidelitas  evacuabil  '"  Dei  (a) 
fidem.  Quia  omne  quod  dat  mihi  Pater,  veniet 
ad  me,  scilicet  passibus  fidei  operantis  per 
dilectionem.  »  Et  eum  qui  sic  venit,  non  eji- 
ciam  furas,  repellendo  scilicet  ab  unitate  cor- 
poris  mei.  Infra  "  :  «  Princeps  hujus  mundi 
ejicietur  foras.»  Sed  quceritur  de  hoc,  quod  ait: 
Vidistis  me,  et  non  crediiis.  Videtur  enim  quod 
injuste  arguit  eos,  quia'-«  fides  est  rerum  spe- 
randum.  »  Item  "  «  fides  non  habet  meritum, 
cui  humana  ratio  praebet  experimentum ,  »  ut 
ait  Gregorius.  Ergo  multo  magis  fides  non  ha- 
bet  moritum,  cui  humana  visio  praebet  expe- 
rimentum.  Si  respondeatur ,  quod  visio  luit 
su£e  humanitatis,  credulitas  vero  suae  divini- 
tatis;  objicitur,  quod  visio  humanitatis  impe- 
diebat  fidem  "  :  «  Cum  auferetur  ab  eis  spon- 
sus,  tunc  jejunabunt.  »  Et  ad  istud  responden- 
dum,  quod  hic  loquitur  de  visione  divinae  vir- 
tufis  in  effectu,  et  in  virtutibus ,  quibus  debe- 
bant  ipsum  credere  esse  Filium  Dei.  Et  licet  ef- 
fectus  et  virtules  essent  visibiles,  tamen  dicitur 
invisibilis,  cujus  est  fides.  Item  quaeritur  de  hoc, 

<  Prov.,  xvin,  8.  —  »  lbi<i.,  xix,  i'j.  —  '  Matlh., 
V,  6.  —  *  Chrysost.,  in  Jonn.,  liom.  xvii,  al.  xviu, 
n.  4.  —  '  Eccli.,  XXIV,  29.—  "  Siip.,  v,  38.—  '  Ibiil.,  44. 

—  'Sup.,  3o. — '  Auf;.,  ubisup.,  u.  14. —  '"  liom.,  lii,  3. 

—  "  Inf.,  xu,  31.  —  "  IleOr.,  xi,  l.  —  "  Gref;.,  m 
Evang.,  hom.  xxvr,  n.  1 .  —  '»  Malth.,  ix,  1 5.  —  » llehr.. 


quod  ait :  Omne  quod  dat  mihi  Pater,  ad  me  ve- 
niet.  Ergo  secundum  hoc,  non  est  culpa  discre- 
dentium,  quia  si  Pater  dedisset,  venissent.  Item 
quaeritur  de  hoc,  quod  ait :  Non  ejiciam  foras. 
Contrarium  videtur  dici  de  Esau,  qui  '^  «  non 
invenit  locum  prenitentiae,  quamvis  cum  lacry- 
mis  inquisivisset.  »  Et  ad  primum  responden- 
dum,  quod  Pater  dicitur  dare  per  aeternam 
prajdestinationem,  et  temporalem  vocaUonem, 
infra  "^ :  «  Paler,  quos  dedisti  mihi,  servavi  eos.  » 
Et  "  :«  Quos  prajdestinavit,  hos  et  vocavit,»  etc. 
Quia  Deus  vocavit  omnes;  increduli  vero  no- 
luerunt  venirejideo  eisimpulandum  :'8«Homo 
quidam  fecit  crenam  magnam  ,  et  vocavit  mul- 
tos.  »  Et  sequitur :  «  Et  coeperunt  omnes  excu- 
sare,  »  etc.  Ad  aliud  respondendum  secundum 
Gregorium  '^  ubi  exponit  illud  :  «  Fructum,  in- 
quit,  non  habent  lamenta,  quae  student  cum 
gemitu  desiderare  perilura.  Et  quia  Esau  flebat, 
quod  amiserat  temporalia,  non  vero  poenite- 
bat;  et  ideo  se  ipsum  ejecit.  »  Et  de  hoc  Au- 
gusfinus  "» :«  Quale  est  illud  {b)  intus,  et  unde 
exitur  foras  ?  Magnum  penetrale  et  dulce  secre- 
tum  est.  »  Et  sequitur  ^'  :  Superbia  initium 
omnis  peccati ;  22  et  '^'  :  Projecit  intima  sua. 
InUma  ergo  projecit :  hoc  enim  est  exire  foras, 
scilicet  intima  projicere;  et  intus  inlrare,  est 
appetere  intima.  Intima  projicit  superbus,  et 
intima  appelit  humilis.  Sed  superbia  ejecti  su- 
mus;  humilitale  regredimur.  »  Ha3c  Augustinus, 
et  ibi  bene  de  hoc. 

38.  Sequitur  nunc  subjunctio  causae,  propter 
quam  reficit  praesentes  priedieto  pane  :  Qiiia 
descendide  ccbIo  ,  carnem  assumendo.  Supra-': 
«  Nemo  ascendit  in  coelum,  nisi  qui  descendit 
de  Cffilo.  »  1:11  on  ut  faciam  voluniatcm  meam, 
discordando  scilicet  a  Patre ;  sed  voluntatem 
ejus,  etc,  in  omnibus  obediendo.  Supra  ^'' : «  Non 
veni  voluntatem  meam  facere;  sed  ejus,  qui 
misit  me.  »  Et  -^m  Non  sicut  ego  volo,  sed  sicut 
tu  vis.  »  Et  explicat,  quae  est  voluntas  ejus,  qui 
misit,  dicens  (v.  39)  :  Hmc  est  enim  voluntas 
ejus,  etc.,  ut  omne  quod  dedit,  scilicet  praedesti- 
nando  et  vocando  ad  fidem ,  non  perdam ,  sci- 
licet  reprobando  ;  sed  resuscitem  ad  vitam  rnter- 
narn.  De  resuscitatione,  supra  proximo  -':  «  Ve- 

XII,  n.  —  '6  Inf.,  XVII,  12.  —  "  liom.,  viit,  30.  — 
1»  Liic,  XIV,  16,  18.-19  c.rcg.,  Moral.,  lib.  XI ,  c.  v, 
al.  IX,  n.  13.  —  »  Aug.,  ubi  sup.  —  21  Ibid.,  u.  15.— 
«  Eccli.,  X,  15.  -  »  Ibid.,  10.  -  H  Sup.,  ni,  13.  - 
"  Sup.,  IV,  34.—  28  MattU.,  xxvi,  39.—  2?  Sup.,  v,  28. 

[n)  Cat.  edit.  deest  Dei.  —  (4)  Cmt.  edit.  aliud. 


■m 


EVANGELII  SAJVCTl  JOANNIS 


niet  hora,  quando  omnes,  qui  sunt  in  monu- 
mentis,  «  etc.  Et  in  hoc  notat,  se  venisse  propter 
salutem  hominum,  non  propter  honorem  ab 
eis,  ut  ait  Chrysostomus  '.  lit  quoniam  disit  Pa- 
trem  dedisse  sibi  vocatos  ad  fidem,  ne  crede- 
retur  hoc  esse  sine  liberi  arhitrii  cooperatione , 
subdit  (v.  40):  Hcbc  cst  voluntas  Palris,  ut  omnis 
quividet  Filium,  recte  credendo,  ct  crcdit  in  eum, 
per  diloctionem  in  ipsum  eundo  :  ut  enim  ait 
Auguslinus  '  :  «  Qui  credit  in  FiUum,  id  est, 
vadit  in  eum ,  »  habeat  vitam  CEtcrnam,  scilicet 
in  aninioB  bealificatione  :  Et  ego  res.mcitaho ,  in 
corporis  gloriosi  reparatione.  »  Ideo  loqiiitur 
saepe  de  resurrectione,  ul  credentes  sciant,  quod 
non  solum  praesentibus  potientur,  sed  futura 
expectent,  »  ait  Chrysostomus  '.  Sed  quseritur 
dehocadhuc,  quod  ait ':  «Et  inaurem  auream 
unam,»  etc.  Consimiliter  e.xponit  istud  Augutti- 
nus  :  JVon  veni  facere  voluntatem  meam,  etc.  : 
^  «  Humilis  veni,  humilitafem  docere  veni ,  raa- 
gister  humilitatis  veni ,  qui  ad  me  venit  incor- 
poratur  mihi,  qui  ad  me  venit  similis  mihi  fit, 
qui  mihi  adhr-eret,  humiUs  erit :  quia  non  facit 
volunfatem  suam,  et  ideo  non  ejicietur  foras, 
quia  cum  superbus  esset,  ejectus  est  foras  ^. 
Ideo  in  Psalmo  "^  :  «  l'"ihi  hominum  in  protec- 
tione  (o)  alarum  tuarum,  »  efc.  El  ahbi':  «  Non 
veniet  mihi  pes  superbiae.  Ibi  ceciderunt,  ct  ex- 
pulsi  sunt,  nec  potuerunt  stare.  »'«  Veniamus 
ad  eum,  infremus  ad  eum,  incorporemur  ei,  et 
non  ejiciet  foras,  quia  memljra  ejus  sumus,  et 
ipse  caput  nostrum  esse  voluit  docendo  humi- 
litatem.  »  Hcec  Augustinus,  et  ibi  muUum  de 
humiUfate,  et  ejus  utiUtatibus,  et  de  superbia, 
et  ejus  nocumentis. 

41.  Et  sequitur  pars,  in  qua  de  Judffiorum 
murmuratione ,  ibi  :  Murmurabatit  Jiidaii,  etc. 
Ut  enim  ait  Ghrysostomus  ">,  «  quando  ventrem 
eorum  implevit  (?<),  prophefam  vocabant,  et  re- 
gem  facere  volebant;  nunc  autom  ait  :  Murmu- 
rabant.  »  Non  apertas  contumeUas  inferebant  : 
sicut  infra  ".  «  Anxiebantur  {c)  enim,  quoniam 
non  dedit  eis  mensam,  quam  volebant,  »  ait 
Chrysostomus  ".  Et  ideo  murmurabanf,  quia  cum 

'  Cbrysost.,  in  Joan.,  hom.  XLiv,  al.  xlv,  n.  H.  — 
'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxvi,  n.  10. —  3  Chrysost.,  ubi 
sup. —  *  Job,  xLii,  H.  \iil.  iu  huuc  loc.  Ballb.  Corder. 
Comment.  in  Job.  Caeteruui  citatio  hujusce  textus  mibi 
videlur  aliuinle  Iransposila,  ac  periude  verba  ([ua;  prai- 
ceduul:  Sed  rjuwritur,e\.c. —  ^  Aug.,m/oan.,  tract.  xxv, 
n.  16.  —  «  Ibid.,  n.  11.  —  '  Psal.  x.xxv,  8.  —  '  Ibid., 
13,  li.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  18.  —  ">  Chrysost.,  m 
Joan.,  hom.  XLV,   al.  xlvi,  u.  1.  —  "  luf.,  viil,  48. 


di.visset  :  «  Ego  sum  panis,  qui  de  coelo  descen- 
dit,  »  ut  ait  Augustinus  ",  «  isti  a  pane  de  coelo 
longe  erant ,  nec  eum  esurire  noverant,  fauces 
cordis  languidas  habebant.  Iste  panis  interioris 
hominis  esuriem  quaerit.  Credere  enim  in  Fi- 
lium  Dei,  est  hunc  panem  manducare.  » 

42.  Et  dicebayit :  Nonne  hic  est  /ilius  Josq>h  ? 
scilicet  de  vili  genere.  Et  idem  {d)  :  Cujus  nos 
novimus  patrem  ,  scilicef  pufativum  "  :  «  Ego  et 
pater  tuus  dolentes  quserebamus  te.  »  Quomodo 
ergo  dicit ,  quia  de  ccelo  descendit  ?  quasi  dicant . 
Non  est  ei  oredendurn.  Ex  his  pafet ,  quod 
mirabilcm  ef  inopinabilem  generafionem  ejus, 
scilicet  ex  Patre  ,  nondum  sclverant  ,  ut  ait 
Chrysosfomus  ".  Sed  quferifur,  cum  in  hoc  er- 
rarent,  quare  non  insfruxit  eos  de  veritate  ?  Et 
ad  istud  respondet  Chrysosfomus,  quod  «  non- 
dum  poferant  illum  partum  mirabilem ,  sciUcet 
Mariee  [e)  cognoscere ;  multo  magis  nec  supe- 
riorem  et  ineflabilem,  scilicet  ex  Patre  nativi- 
fafem.nldeouf  non,  unumscandalumdesfruens, 
aliud  faciat,  non  revelavit  eis  verifafem.  Et  pa- 
tet  hic  patientiae  Salvatoris  longanimitas.  Con-  Patioo- 
temnentibus  eum,  etfalsum  de  ipso  dicentibus  ''fnimi- 
non  respondet ,  sicut  nec  infra  '*  dicentibus  :  ta>. 
Doemonium  habes.  De  ipso  enim  ait  Prophefa  "  : 
«  Factus  sum  sicut  homo  non  audiens  ,  et  non 
habens  in  ore  suo  redargutiones,  »  etc. 

44.  Et  sequiturquarta  pars,  in  qua  murmuris 
eorum  dehortaUo.  Et  ibi  quatuor  :  primo  mur- 
muris  dehorfatio  ;  secundo  ,  modi  credendi 
explicatio,  ibi  :  Nemo  potest  xieJiire  ad  me;  ter- 
Uo ,  erroneae  opinionis  eorum  amoUo,.  ibi ; 
Patres  vestri ,  etc. ;  quarto ,  veritatis  declaratio , 
ibi  :  Hic  est  verus  panis  ,  elc. 

Ait  ergo  :  Nolite  murmurare.  Hoc  enim  erat 
quasi  proprium  Judaeorum  "  :  «  Neque  murmu- 
raveritis  ,  sicut  quidam  eorum  murmurave- 
runt.  »  Et  sul)ditur  secundum  :  Nemo  potest  ve- 
nire  ad  me ,  nisi  Pater  Iraxerit  eum;  quasi  dicat 
secundum  Glossam  :  Ideo  vos  non  creditis  me 
esse  panem,  quia  non  estis  fracti  a  Patre  per 
graUam.  Itesuscitabo  eum  ,  tam  in  anima  quam 
in  corpore.  Quod  conUrmans,  ait  (v.  43)  :  Est 
scriptum  in  Prophetis  '' ;«  Ponam  lilios  tuos  doc- 


XXVI,  n.  1.  —  '»  Luc,  II,  48.  —  "  Cbrysost.,  ubi  sup., 
— ■  "  Inf.,  viil,  48.  —  "  Psal.  xxxvii,  15.  —  '*  1  Cor., 
X,  10.  —  »'  Isa.,  Liv,  13. 

[a)  Vulrj.  tegmine.  —  (i)  Ccet.  edit.  iinplet.  — 
(c)  Fortasse  tegendum  anxiabantui'. —  (d)  L^^y.  ibidem. 
—  (e)  Ccet.  edit.  variae. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VI. 


3S1 


tos  a  Domino  (a). »  Et' :  «  Omnes  cognosciiut  me 
a  minore  usque  ad  majorem.  »  Et  de  hoc  in 
Glossa.  Sed  quasritur  de  hoc ,  quod  ait  :  Nemo 
potest  venire  ad  me,  nisi  Patcr  traxerit  eum.  Ex 
hoc  enim  videtur,  quod  non  est  imputandum 
ilhs,  qui  non  credunt,  quia  siPater  trasisset  eos, 
crederent.  Item  ,  sicut  opponit  Chrysostomus  ^ , 
quod  oex  hoc  videtur,  quod  nihil  est  nobis  po- 
situm ,  quo  salvemur,  ex  quo  Pater  trahit.  Item 
destruit   liberum  arbitrium,  ut  videtur.  Item 
quid  opus  est  reprehensione  ?  »  quasi  dicat :  Nul- 
lum  opus.  Heec  ille.  Item  consimiliter  opponit 
Augustinus  =  :  «  Si  traliimur,  ergo  inviti  eredi- 
mus ,  et  violentia  adhibetur,  non  voluntas  ex- 
citatur.  Item  trahitur,  qui  invitus  venit,  et  ita 
non  credit  proprie. »  Haec  ille.  Item  tractus  est 
motus  violenlus ,  de  quo  sapiens  *,  et  de  spe- 
cicbus  ejus.  Ergo  non  est  conveniens  fidei,  qu£e 
est  meritoria.  Et  ad  istud  respondet  Chrysoslo- 
mus  *  breviter,  quod  «  non  destruit  per  hoc , 
quod  in  nobis  est,  scilicet  liberum  arbitrium  ; 
sed  ostendit  nos  auxilio,  scilicet  divino  ,  indi- 
gere.  »  Et  huic  concordat  Augustinus  "  :  «  Non 
enim,inquit,  ad  Christum  ambulando  curri- 
mus  ,  sed  credendo  :  non  motu  corporis  ,  sed 
voluntate  cordis.  '   Unde  quando  ait  Petrus  : 
Filius  Uei  vivi;  a  Patre  tractus  est ,  qui  revela- 
vit  ui.  Ista  revelatio  ipsa  est  attractio  (6).  »  Haec 
ille:  et  per  hoc  ad objecta.  Ista  enim revelatio  non 
repugnat  libertali  arbitrii ,  sed  juvat  ejus  infir- 
mitatem.  Ut  enim  dicitur  magistraliter  :  «  Ma- 
nere  in  se ,  est  naturce  institutae ;  descendere  in- 
fra  se ,  est  natune  corruptae ;  supra  se  elevari , 
vel  ascendere,  estnatur;e  pergraliam.  Et  quia  " 
«  sensus  et  cogilatio  homiois  ab  adolescentia 
sua  prona  sunt  ad  malum  ;  »  ideo  propter  pro- 
nitatem  et  inclinationem  ad  malum,  sublimatio 
animae  ad  Deum  dicitur  tractio  :  non  sicut  in 
motu    corporali;  sed  divina   revelatione,  vel 
doctrinfe  sacrce  eruditione ,  vel  dilectionis  di- 
vinie  infusione  ,  vel  coelica   consolatione  ,  vel 
prffimii  promissione.  De  quibus  Augustinus  bene, 
diccns  ^  :  «  Est  quaidam  voluptas  cordis ,  cui 
dulcis  est  panis  coelestis.  Voluptate  enim  trahe- 
ris  :  de  qua  ait  Propheta  '"  :  «  Delectare  in  Do- 

'  Jerem.,  x.txi,  34.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup,  — 
>  Aug.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  '  Arist.,  Pl'ys.,  lib.  VII, 
text.  X.  —  '  Clirysost.,  ubi  sup.  —  *  Aug.,  ubi  su[)., 
n.  3.  —  '  Ibid.  u.  5.  —  •  Gen.,  VIU,  21.  —  »  Aug., 
ubi  sup.,  n.  4.  —  '»  Psal.  xxvi,  4.  —  "  Virgil,  Ecloy, 
II.  —  "  Cant.,  I,  3.  —  "  Bem.,  in  Cant.,  serm.  xxi. 
—  '»  Grng.,  in  Ezec/t.  lib.  I,  hom.  vm,  u.  2.  —  "s  Id. 
in  Evany.,  bom.   ixiiii,  n.   1.  —   "  Jerem.,  xxxi, 


mino ,  »  etc.  Et  ponit  exempla.  Ramum  viridem 
ostendis  ovi ,  et  trahis  :  nuces  puero  ,  et  trahis. 
Unde  Poeta  "  : 

Trahit  sua  quemque  voluptas.  » 

Haec  ille,  et  ibi  bene  de  hoc.  "  Trahe  me  post 
te  :   ibi  Bernardus  ".  De  hoc  et  Gregorius,  lo- 
quens  de  M.igdalena  '*  :  «  Trahebat  eam ,  cum 
de  culpa  compungeret  :  suscipiebat  eam,  ut  da 
culpa  liberaret.  »  Et  idem  '^  :  «  Ipse  eam  per 
misericordiam  trahit  intus ,  qui  per  mansuetu- 
dinem  suscipiebat  foris.»  "^  «  Attraxi  te  miserans 
tui.  »  Infra  ''  :  «  Cum  esaltatus  fuero ,  omnia 
traham  ad  me  ipsum.  »  Et  patet  hic  misericor- 
dia  Dei  :  quosdam  enim  trahit  ad  se-  iuternis 
inspirationibus,  vel  coelicis  revelationibus ,  ut 
dictum  est;   quosdam  invitat  blanditiis  et  pa- 
ternis  admonitionibus  "  :  «  Misit  servos  vocare 
invitatos  ad  nuptias.  »  Item  quosdam  stimulat 
liorlamentis  (c)  et  minis  "  :  «  Verba  enim  sapien- 
tum  sunt  stimuli.  »  Et  '■="  :  «  Stimulo  boves  agi- 
tati  (d).  »  item  quosdam  capit  adversitatibus  et 
tribulationibus,  sive  infirmitatibus  ^'  :  «  Com- 
pelle  intrare.  »  "  «  Sepiam  viam  tuam  spinis.  » 
Et  sequitur  :  «  Vadam ,  et  revertar  ad  virum 
meum.  »  Quod  exponit  Gregorius  ^^  bene  de  his, 
qui  mundi  adversitatibus  revertuntur  ad  Deum. 
Item  quaeritur  de  hoc,   quod  ait  :  Omyies  erunt 
docibiles  Dei,  qualiter  hoc  :  quia  multi  semper 
manent  increduli  omni  tempore.  Et  adistud  re- 
spondendura,  sicut  supra -*,  ubi  dictum  est  : 
«  llluminat  omnem  hominem ,  »   quia  nuUus 
est  illuminatus  nisi  ab  eo,  ut  ibi  est  expositum, 
secundum  Augustinum  ^°.  Et  sic  similiter  intelli- 
gendum ,   quod   omnes   erunt    docibiles   Dei   -". 
«  Quem  docebit  scientiam  ?  »  etc.  Et  sequitur  : 
«  Ablactatos  a  lacte. »  Et  nota  quod  ille  disci-  Discipu- 
pulus  est  bonus,  «  qui  est  attentus  ad  audion-  '"^y^" 
dum,  docilis  ad  intelligendum  ,  benevolus  ad 
retinendum,  docilis  ingenio,  attentus  exercitio, 
benevolus  animo,  »  ut  ait  lioetius  -''.  Unde  et 
qui  tales  sunt,  sunt  dociles  discipuli  Dei,  ut  ex 
dicto  Isaia;  patet.  Et  quoniam  dixit :  JVe/)iO  venit 
ad  me ,  nisi  Pater  traxertt  eum ;  exponit ,   quid 

3.  —  "  luf.,  XII,  32.  —  '•  Matth.,  xxil,  3.  — 
19  Eccle.,  XII,  11.  —  "  Eccli.,  xxxviii,  26.  —  ^'  Luc, 
XIV,  24.  —  "  Ose.,  II,  6,  7.  —  "  Greg.,  Mora/. 
lib.  XXXIV,  c.  II,  u.  3.  —  "  Sup.,  I,  9.  —  «  Aug., 
1«  Joait.,  tract.  ii,  n.  7.—  ''^  Isa.,  xxviii,  9.—  "  Uoet., 
de  Discipl.  Sc/iolar.,  c.  II, 

(«)  Vulg.  hoc  loco  Joannis  :  Et  enmt  omnes  doci- 
bitcs  Dei.—  (i)  Coct.  edit.  est  ista  tiactio.—  (i)  orua- 
meutis.  —  [d)  Item  agitat. 


352 


EVANGELll  SANCTI  JOANNIS 


est  trahi  a  Patre,  secundum  Glossam  :  Omnis 
qui  audivit  a  Patre,  scilicet  interna  inspiratione 
trahilur.  «  Audiam ,  inquit  Propheta ',  quid  lo- 
quatur  in  me  Dominus  Deus  :  Et  didicit  doctri- 
nam  (ajpraedicationis :«  Fidesenim '  esauditu :  » 
Eic  venit  ad  me ,  scilicet  credendo. 

46.  Non  quia  Patrem  vidit  quisquam,nisi  is  qui 
est  a  Deo,  scilicet  «  unigenitus,  qui  est  in  sinu  Pa- 
tris,»  supra'.  De  ista  visione  Filii,  supra,  supur 
illud.  Hic  enim  vidit  Patrem  *  :  «  Nemo  vidit  (6) 
Patrem ,  nisi  Filius.  »  Et  quia  ego  sum  Filius 
unigenitus  (v.  47),  qui  credit  in  me  perfecta 
fide,  habet  vitam  ceternam,  nunc  in  spe,  post- 
ea  in  re ,  ut  expositum  est  supra.  Et  merito  ha- 
bet  vitam  aeternam  (v.  48)  :  Ego  sum  panis  vitoe. 
Supra,eodem^:  Panis,qui  de  calo  descendit,  dat 
vitam  mundo.  Sed  quaeritur  :  ex  quo,  secundum 
Glossam,  fuerunt  scandalizati  de  sua  doctrina, 
et  murmuraverunt,  nec  intellexerunt ;  videtur, 
quod  non  debuit  de  his  arcanis  eos  docere. 
Item  dicitur^ :  «Nolile  sanctuni  dare  canibus:» 
Ergo  ut  prius.  Et  ad  istud  respondendum,  sicut 
ait  Glossa  :  «  Verbis  tegit  illa  sancta,  scilicet  ar- 
cana,  qvae  dicebat,  ut  et  aliqui  scandaliza- 
renlur,  et  humiles  credentes  probareatur  :  »  et 
soanda-  quouiam  «  scaudalum  est  aliquando  contem- 
'""^    nendum ,  si  de  veritate  nascilur  :  tunc  enim 

qiiaDdo  .11  'L 

contem-  utillus permittitur nasci scandalum, quam  ventas 
Dendum.  reiinquatur,  «  ut  ait  Gregorius  ".  Dixeruut  dis- 
cipuli'  :  «  Pharisa;!  sunt  scandalizati.  »  Et  dixit 
Dominus  :  «  Omnis  plantatio  ,  quam  nou  plan- 
tavit  Pater  ,  eradicabitur.  »  Ideo  non  omisit 
veritatem  docere,  licet  essent  scandalizati.  Et 
per  hoc  ad  aliud ,  quia  illa  sancta  arcana ,  ut 
tamen  tecla ,  proposuit  coram  eis. 

49.  Et  sequitur  terlium,  scilicet  exclusio  er- 
roris  :  Patres  vestri  manducaverunt  manna,  et  mor- 
tui  sunt.  Quia  poterant  dicere,  quod  manna  fuit 
panis  vitc-B,  ideo  hoc  removet,  dicens  :  Patres 
qui  manducaverunt,  mortui  sunt.  Sed  quffiritur, 
quare  ait :  Manducaverunt  in  deserto,  et  non  sim- 
phciter?  Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  ' , 
quod  «  hoc  ait  propter  duo  :  scilicet  ad  deno- 
tandum,  quod  non  erat  extensum,  id  est,  du- 
raturum  ad  multum  tempus,  et  quoniam  non 
venit  secum  in  terram  promissionis.  »  Et  ideo 
mortui  sunt,  ait  Augustinus  '",  «  quia  quod  vi- 

'  Psal.  Lsxxiv,  9.  —  =  Bom.,  X,  17.—  '  Sup.,  1,  18. 

—  '  Mutt/t.,  XI,  27.  —  =■  Sup.,  33.  —  =  Matth.,  vil,  6. 

—  ■>  Grcg.,  ift  Ezech.  lib.  I,  liom.  vii,  n.  5.  — 
8  Matth.,  XV,  12,  1.  —  ■'  Cbrysost,  m  Joan., 
hom.  XLV,  al.  XLVi ,  n.  2.  —  '•  Aug ,  in  Joan., 
tract.  XXVI,  n.  11.  —  "  Ibid.  -  '^  Ibid.,  u.   12.  — 


debant,  credebant  :  quod  non  videbanl,  non 
intelligebant.  »  Et  tales  erant  illi,  scilicel  inli- 
dclium  patrum  infideles  filii.  Sed  qualiter  eis 
improperat  hoc,  quia  boni,  ut  .Moyses  et  Aaron, 
qui  manducaverunt  manna,  mortui  fuerunt 
morte  corporali,  non  spirituah;  simililer  qui 
manducant  panem  vitae,  de  quo  ipse  loquitur, 
moriuntur  morte  corporali  ?  Et  ad  istud  respon- 
det  Augustinus  ",  quod  «  verum  est  quantum 
ad  mortem  visibilem,  sed  quantum  ad  spiritua- 
lem,  non  :  quia  cibum  visibilem  spiritualiter 
intellexerunt,  spiritualiler  esurierunt,  spiritua- 
liter  gustaverunt,  ul  spiritualiter  satiarenlur.  Si- 
cut  est  de  nobis  :  hodie  accipimus  visibilcm  ci- 
bumj  sed  aliud  est  sacramentum,  aliud  est  vir- 
tus  sacramenti.  Et  qui  male  accipiunt  de  altari, 
moriuntur.  Murmuratores  ergo  patres  istorum 
murmuratorum  manducaverunt  male,  quia  non 
intellexerunt,  el  mortui  sunt.  »  Htec  Augus- 
tinus. 

50.  Et  sequitur  ultima  pars,  in  qua  eruditio  ve-  Eradiiio 
ritatis  :  Eic  est  vere  panis,  etc.  Ita  dictum  est  de 
mauna,  sicut  de  typo  et  figura ;  hic  autem  est 

verus  panis,  scilicet  figuratus  per  manna  :  St 
quis  verum  manducaverit,  scilicet  recte  credendo, 
et  intus  in  corde  inteUigendo,  et  amando,  ail 
Glossa,  non  morietur,  scihcet  morte  a;terna.  Ut 
enim  ait  Augustinus  "  :  «  Hunc  panem  signa- 
vit  (c)  manna  :  hunc  panem  signavit  (c)  altare 
Dei;  illa  sacramcnta  in  signis  diversis  fuerunt. » 
"  «  Omnes  sub  nube  fuerunt.  »  Et  sequitur  : 
a  Eamdem  escam  spiritualem  manducave- 
runt,  »  etc.  Quod  ergo  ait  hic  :  Si  quis  mandu- 
caverit,  non  morietur,  «  pertinet  ad  virtutem  (il) 
sacramenti,  non  ad  visibile  sacramentum.  Qui 
manducat  intus,  non  foris;  qui  manducat  corde, 
non  qui  premit  dente,  »  ait  Augustinus  '*. 

51.  Et  specilicat  magis,  quis  est  ille  panis  : 
Ego  sum  ■panis  vivus,  scilicet  essentialitcr,  quia 
vita;  et  elTectualiter,  quia  dans  vitam.  Qui  de 
ccelo  descendi,  scilicet  factushomo.  (v.  52)  Si  quis 
manducaverit,  modo  dicto,  vivet  in  oeternum,  non 
solum  in  pra^senti  per  ju.^titiam,  ail  Glossa,  sed 
in  ajternum.  Ut  enim  ait  Chrysostomus  '%  «  pa- 
nem  vocathic  salutaria  (e)  documenta,  et  lidem 
ad  ipsum,  aut  corpus  suum.  »  Infra  " :  «  Si  quis 
sermonem  meum  servaverit,  mortem  non  gus- 

"  I  Cor.,  X,  I,  3.  —  »  Aug.,  ibid.  —  "  Chrysost.,  ubi 
sup.,  u.  1.  —  1«  Inf.,  vm,  52. 

(a)  Ciel.  edit.  doctrlua.  —  (A)  Vulg.  novit.  Grsc. 
£i:iYivio(7xsi.  —  (c)  Al.  significavit.  —  (c/)  Cat.  edit. 
veritatem.  —  (e)  Cnt.  edit.  salutem. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VI. 


353 


tabit  in  seternum.  »  Item  opponit  Chrysos- 
tomus',  quod  func  non  fuit  terapus  hujus  doc- 
trinoe,  quia  non  capiebant  eam.  Et  ad  illud  res- 
pondet,  quod  «  tunc  fuit  multa  necessitas,  et 
multa  utilitas  :  quia  enim  petebant  cibum,  remi- 
niscentes  ejus  qui  datus  progenitoribus  :  osten- 
dens ,  quoniam  omnia  illa  eis  data  erant  um- 
bra  et  typus,  ideo  meminit  hic  de  ipsa  veritale. 
Et  quia  queerebant  cibum  de  coelo,  ideo  conti- 
nue  dicebat,  quoniam  erat  panis,  qui  dc  coelo 
descendit.  Nec  scandalizari  oportebat,  sed  inter- 
rogare  congruum  erat.  »  Et  sequitur  illa  pars, 
in  qua  ostendit  se  esse  refectorem  secundum 
humanam  naturam,  ibi  :  Et  panis,  quem  ego 
dabo,  elc.  Et  hsec  in  quatuor  partes  :  primo,  ve- 
ritas  eruditionis;  secundo,  Judaeorum  inqui- 
sitio  et  explanatio  veritatis,  ilsi :  Litigabcmt ,  etc; 
terlio,  specificatio  loci.  in  quo  haec  dicta  sunt, 
ibi  :  Hcec  dixit  in  synagoga,  etc;  quarto,  scan- 
dali  quorumdam  expressio  et  sedatio,  ibi  : 
Multi  ergo  audienles,  etc  Ait  ergo  :  M  panis 
quem  ego  dabo,  caro  mea  est  pro  mundi  vita,  unde 
dicitur  ^ :  «Panis,  quem  frangimus,  nonne  cor- 
pus  Domini  est  ?  »  Iste  est  panis  supersubstan- 
tialis  ",  qui  petitur  iu  Dominica  Oratione. 

53.  Et  sequitur  Judeeorum  inquisitio  et  mur- 
muratio  :  Litigabant  ergo  Judcei,  etc.  Et  ibi  duo  : 
primo,  inquisitio;  secundo,  veritatis  explanatio, 
ibi  :  Dicit  ergo  eis,  etc.  Ait  ergo  :  Litigabant,  sci- 
licet  murmurando  et  inquirendo  de  praemisso 
sermoncj  qui  videbatur  eis  impossibilis.  Unde 
Chrysostomus  :  «  Quoniam  extranea  fuit  doc- 
trina,  ideo  litigabant,  »  etc.  Unde  Augustinus  '• : 
«  Litigabant,  quia  panem  concordiae  non  intel- 
ligebant,  nec  sumere  volebant  :  nam  qui  man- 
ducant  talem  panem,  non  litigant,  eo  quod  '= 
«  unus  panis  et  unum  corpus.  »  ^  «  Unum  cor- 
pus  et  unus  spiritus,  sicut  vocati  estis.  » 

lii.  Et  sequitur  explanatio  veritatis,  ibi :  Dicit 

eis  Jesus,  etc.  Et  ibi  quatuor  :  primo  preemittitur 

lufectio- refectionis  necessitas;   secundo  utilitas,  ibi  : 

"essiias  ^^^  manducat  meam  carnem,  etc;  tertio,  hujus 

etntiii-  refcctionis  veritas  :  Caro  mca,  etc;  quarto,  ejus- 

^"^'     dem  dignitas,  ibi  :  Ilic  est  panis,  elc  Ait  ergo  : 

Amen  dico  vobis  :  Nisi  manducaveritis  carnem  Filii 

hominis,  scilicet  intus  permanendo,  scilicet  in  cor- 

pore  Christi,  et  rem  sacramenti  pcrcipiendo  : 

iVon  habebitis  vitam,  scilicet  aeternam.  Unde  Au- 

'  Chrysost.,  ubi  siip.,  n.  2.— '  1  Cor.,  x,  16.  —  3  Malth., 
VI,  11.  —  *  August.,  ubi  sup.,  n.  14.  —  »1  Cor., 
i,  17. —  "  Eplws..,  IV,  4. —  '  August.,  ubi  sup.,  u.  lu. 
-  '  1  Cor,  XI,  28,  29.  —  »  Inl'.,  57.  —  i»  1  Joan.,  IV, 

TOM.   XI. 


gtistinus '  :  «  Hunc  cibum  et  potum  vult  intel- 
ligi  corporis  et  membrorum  suorum  societatem, 
quod  est  Ecclesia  sancta  in  electis,  prfedesti- 
natis,  vocatis,  justificatis,  gloriflcafis.  Hujus  rei 
sacramentum,  id  est,  unitatis  corporis  et  san- 
guinis,  alicui  ad  vitam,  alicui  ad  exitium  prae- 
paratur.  Res  vero  sacramenti  omni  homini  ad 
vifain,  nulli  ad  exitium.  »  Haec  ille.  "  «  Probet 
seipsum  homo,  et  sic  de  pane  illo  edat.  Qui  enim 
manducat  et  bibit  indigne,  judicium  sibi  mandu- 
catetbibit.»  Estergo  necessitashujusrefectionis. 

55.  Et  sequitur  utilitas  :  Qui  manducat  carnem 
meam ,  scilicet  spirituali  manducafione ,  et  si- 
militer  bibit  sanguinem ,  habet  vitam  mternam, 
quia  scilicet  '  in  me  manet,  et  ego  in  eo,  quia 
cum  '"  «  manet  in  charitate,  in  Deo  manet,  et 
Deus  in  eo.  »  (v.  53)  Et  ego  resuscitabo  ewn,  tam 
secundum  spiritum,  cjuam  secundum  corpus, 
ait  Augustinus  ".  Sed  quasrit  Chrysostomus  '^, 
quare  toties  repetit  istud,  scilicet  de  suscifa- 
tione?  Et  ad  hoc  respondet,  dicens,  quod  «  hoc 
facit  propter  duo  :  cpiia  hoc  est  hominibus, 
et  delectabile,  et  desiderabile.  »  Unde  et  in  Ve- 
teri  Testamento  hsec  fuil  promissio  servientibus 
Deo  '2  :  «  Honora  parentes,  ut  sis  longsevus  su- 
per  terram.  » 

56.  Demum  manifestat,  quod  est  veritas  refec- 
tionis  in  carne  et  sanguine  Domini,  explicando 
modum  manducandi  :  Caro  mea  vere  est  cibus. 
Sed  quajrifur,  quid  ait  :  «  Vere  est  cibus  ?  »  Et 
ad  hoc  respondet  Augustinus  '*,  quod  «  cibos  et 
potus  ideo  appetunt  homines,  ut  non  esuriant 
neque  sitiant :  hoc  autem  non  prassfat  veraciter, 
nisi  iste  cibus  et  potus,  qui  eos,  a  quibus  suini- 
tur,  immortales  facit,  id  est  societas  sanctorum, 
ubi  pax  et  unitas  plena  atque  perfecta.  »  Hasc 
ille.  Supra,  eodem  ^'  :  Qiii  venit  ad  me,  non  esu- 
riet.  Et  quia  dixit,  quod  est  vere  cibus,  speci- 
ficat  modum  manducandi  (v.  57)  :  Qui  manducat 
carnem  meam,  in  me  manet.  Ut  enim  ait  Augus- 
tinus  '"  :  «  Hoc  est  manducare  et  bibere,  scilicet 
in  Christo  manere,  ef  illum  in  se  manentem  ha- 
bere.  »  Infra  "  :  «  Manete  in  dilectione  mea.  » 
Et  lalis  vivit,  quia  (v.  o8)  :  Sicut  misit  me  vivens 
Pater,  qui  sum  scilicet  vita,  et  ego  vivo  propter 
Patrem,  id  est,  genitus  sum  a  Patre,  liabens 
eamdcm  vitam  cum  Patre,  supra  "*  :«  Sicut  Pa- 

10.  —  "  Aug.,  ubi  sup„  n.  16.  —  '«  Clirysost.,  in 
Joan.,  hoii).  XLVi,  al.  XLVii,  n.  ).  —  '»  Exoc/.,  xx, 
12.  —  ■»  Aug.,  ubi  sup.,  u.  il.  —  n  Sup.,  35.  — 
"  Aug.,  ubi  sup.,  n.  18.  —  "  Inf.,  xv,  9.  —  '» ,Sup. 
V,  :iti. 

23 


354 


EVANr.ELlI  SANCTl  JOANNIS 


ter  habet  vitam  in  scmctipso,  sic  etFilius  habet 
vitam  in  seraelipso.  »  Et  qui  manducat  me,  modo 
dicto,  vivet  proptcr  me,  scilicet  habens  mc  vitam 
in  sc.  Et  legit  Aiigustinus  '  istud  de  Christo  se- 
cundum  suam  humauitalcm,  dicens  :  «  Missio 
ejus  est  cjus  cxinanilio,  ct  formre  servilis  accep- 
tio,  secundum  quod  ait  -  :  Pater  major  me  est  : 
servata  tamcn  a;qualitatc  naturas  I'ilii  cum  Pa- 
tre.  Quasi  ergo  dicerct  :  Ego  humiUatus  vivo 
proptcr  Patrem ;  ille, »  scilicet  (a)  manducans 
rae,«  ereclus  vivit  propter  me.  »  Haec  ille.  Sed  vi- 
detur  quod  non  sit  vcra  simililudo  :  quia  l'"ilius 
est  ejusdem  nalura;  cum  Patre;  manducans,  non 
ejusdera  naturas  cum  Christo.  Et  ad  istud  res- 
pondendum  est,  quod  non  est  omnimoda  simi- 
litudo  :  unde  «non  ait  :  Ego  manduco  Palrem, 
ut  et  sic  vivam,  sicut  ait  :  Qui  manducat  me, 
vivct  propter  me,  ait  Augustinus ',  quia  non 
participatione  Patris  Fihus  lit  melior,  qui  est 
natus  ffiqualis,  sicut  parlicipatione  Filii  sic  man- 
ducans  fit  melior.  »  Modo  tamen  supra  expo- 
sito  fit  simiUtudo. 

59.  Et  subditur  dignitas  refectionis  :  Hic  est 
panis,  scilicet  qui  dat  vitam  manducantibus; 
non  talis,  qualis  raauna.  Ideo  sequitur  :  Non 
sicut  manducavenmt  patres  vestri  manna,  quia 
manna  fuit  tj-pus  ct  umbra,  hic  panis  veritas 
signatur.  Et  ideo  :  Qui  manducat  hunc  panem, 
vivet,  etc,  ut  est  sn;pe  dictum  supra.  Sed  quaj- 
ritur,  ad  quid  toties  repelit  de  m  nna,  et  in- 
culcat?  Et  ad  istud  respondet  Chrysostomus  '•, 
quod  «  ideo  toties  reminiscitur  manna,  ad  fi- 
dem  inducens,  quod  si  possibilc  factum  est 
quadraginta  annis  sine  messe  et  frumento  con- 
tinere  illorum  vitam,  mullo  magis  et  nunc  ipse 
veniens  posset  dare  vitam.  Et  si  illi  typi  erant, 
multo  magis  ipsa  verilas  erat  talis,  qua;  posset 
dare  vitam.  »  Sed  quffiritur,  ad  quid  toties  in- 
culcat,  quasi  idem,  quod  erat  talis,  qui  de  coelo 
dcsccnderat,  et  quod  qui  mauducabat,  viverct  : 
unde  decies  rcpetitur  hic  actus  vivificandi,  et 
attribuitur  pani  :  primo,  quando  ait  :  Verus 
panis  est,  qui  de  calo  descendit,  et  dat  vitam 
mundo;  secundo,  quando  ait  :  Ego  sum  panis  vi- 
tm;  tertio,  quando  ait  :  Ego  sum  panis,  qui  de 
cmlo  descewU;  quarto,  quando  ait :  Hic  est  veruspa- 
nis;  quinto,  quando  a.H  :  Ego  sum  panis  vivus; 
sexto,  quando  ait :  Panis  quem  ego  dabo;  septimo, 
quando  ait :  Hic  cst  panis  qui  de  cocto  descendit; 

»  Aug.,  ubi  sup.,  n.  Ifl,  paucis  inutalis.  —  '  Inf.,  xiv, 
28.—  ^  Aug.,  ubi  sup.  —  *  Chrysost.,  ubi  sup.—  '  Luc, 
XV,  S.  —  *  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  '  Hug.,  de 


Ad  ratio- 

nabiliter 

litiga- 

rdDt. 


octavo,  quando  ait  :  Qui  maiiducat  kunc  panem; 
nono,  quando  ait  sub  nomine  carnis   :  Ni$i 
manducaveritis  carnem  Filii  hominis,  etc.;  decimo, 
quando  ait  :  Qui  manducat  meam  carnem,  habet 
vitam  mternam.  l!nde  decies  altribuitur  actus  vi-  *«'>>• »'- 
vendi  isti  pani,  vel  carni,  vel  sanguini.  Et  con-  iribuHur 
venienter  ad  figurandum,  quod  per  ipsum  et  '^"cha- 
in  ipso  sunt  venturi  electi  ejus,  et  membra  sunt 
ad  ordinem  decimum  in  coelo,  qui  signatur  pcr 
drachmam  decimam  '. 

Sed  qua;ritur  de  supradictis.  Ait  enim  :  Liti- 
gabant  }uda:i.  Et  videtur,  quod  rationabiliter, 
quia  non  convenienter  [b)  videbalur,  quod  sua 
caro  esset  panis  vitae.  Non  ergo  fuit  mirura,  si 
Judaei  murmurarent.  Et  ad  istud  respondendum 
secundum  Chrj-sostomum  ',  quod  «  non  opor- 
tebat  scandalizari,  sed  congruum  erat  interro- 
gare  et  inquirere ,  qufe  esset  illa  caro ,  quia  de 
illa  prophctoe  praedixerunt,  et  oportebat  crcdere 
iis,  qucc  dicebantur.  Lnde  et  ad  Scripturas  et 
ad  Prophetas  eos  miltit.  Scandalum  ergo  crat 
amentioe  eorura.  Ipse  enira  erat  magister  para- 
lus  ad  omnes  effundere  suam  doctrinam,  sciU- 
cet  si  quaisivisscnt,  »  ait  idem  Chrysostomus. 
Item  quaeritur  de  necessitale  et  congruitate  hu- 
jus  cibi  vcl  hiijus  panis.  Et  de  hoc  Hugo  suffi- 
cienter,  ubi  ait '  :  «  Voluit  sapientia  Dei  osten- 
dere,  quoniam  est  animarum  cibus  et  refectio  ; 
et  propterea  carnem  assumptam  in  edulium 
proposuit ,  ut  per  cibum  carnis  invitarct  ad 
guslum  divinitatis.  »  Et  Lbi  bene  de  hoc.  Item 
quaeritur  ,  ex  quo  caro  sua  est  verus  cibus , 
quare  proponitur  sub  specie  panis,  et  non  car- 
nis,  et  quare  sanguis  sub  specie  vini?Etad 
istud  respondet  Hugo ',  quod  «  ne  humana  in- 
firmitas  contactum  (c)  carnis  in  assumplione 
horreret,  consueti  et  principalis  edulii  specie  il- 
lam  velavit  [d)  :  et  sic  sumendam  proposuit, 
ut  sensus  in  uno  (e)  foveretur,  et  fides  in  altero 
aedificaretur.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Item  qua;ri- 
tur,  quare  sub  spccie  panis  et  vini  proponitur, 
el  non  aliarum  rerum.  Et  ad  illud  respondet 
ibidem ,  quod  «  non  ponitur  sub  aliis  specie- 
bus,  ut  doceatur  plena  et  perfecta  esse  refectio  ia 
assumptione  corporis  et  sanguinis  Domini.  »  Et 
ibi  multura  et  bene  dc  his.  Augustinus  vero  as- 
signat  aliam  raUonem,  ubi  ait  ',  quod  «  Do- 
minus  corpus  et  sanguinem  in  iis  rebus  com- 

Sacrum.  fUI..  lib.  II,  p.  VIII,  c  vin,  in  priuc.  — 
8  Ibid.  couseq.  —  "  Aug.,  ubi  sup  ,  n.  17.  —  (n)  Cat. 
edit.  Patrem.  Infra.  —  (6)  Leg.  conveniens.  —  (e)  Al. 
tactum.—  (rf)  Ccet.  cdit.  iUa  velant.—  (e)  Item  eo. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  Vi. 


355 


mendavit,  quae  ad  unum  aliquid  redigunlur  ex 
multis.  »  Panis  enim  es  multis  granis  in  unum 
confluit  :  vinum  vero  ex  multis  acinis.  Et  ideo 
hoc,  quia  manducare  corpus  et  sanguinem,  est 
manere  in  Christo  et  in  unitate  corporis  ejus. 
Quffiritur  de  hoc  quod  ait :  Nisi  manducaveri- 
tis  carnem  Filii  hominis,  non  habebitis  vitam  :  ex 
hoc  videtur ,  quod  corpus  Fihi  Dei  in  nos  con- 
vertitur ,  quia  cibus  in  manducantem  converti- 
Hircii-  tur.  Item  ex  hoc  objiciunt  haeretici ,  quod  a  no- 
corum  ei  jjjg  atteritur ;  et  a  pagauis  ,  quod  Deus  noster 
ram  cr-  ^  uobis  comeditur  sive  manducatur.  Et  ad  is- 
ror  con-  tud  respondendum  (a)  in  homilia  ',  ubi  ait :  «  Qui 
manducat  non  quod  pertinet  ad  visibile  sacra- 
mentum,  sed  quod  pertinet  ad  virtutem  sacra- 
menti  :  qui  manducat  intus  ,  non  foris  :  qui 
manducat  in  corde  ,  non  qui  premit  dente.  ^ 
«  Accedat,  eredat,  vivat  de  Deo,  Deo  incorpore- 
tur ,  non  abhorreat  a  compage  membrorum ; 
non  sit  putridum  membrum  ,  quod  resecari 
mereatur  ;  non  sit  distortum ,  de  quo  erubes- 
catur  :  pulchrum  sit ,  aptum  sit ,  samun  sit; 
hajreat  corpori,  vivat  de  Deo  in  Deum.  »  Hcec 
ille.  Et  per  hoc  ad  objecta  :  aUter  enim  est  de 
ista  manducatione ,  et  de  corporali  :  quia  in 
ista  Deo  incorporamur ,  in  ipsum  convertimur, 
et  ab  eo  conservamur  et  sustentamur;  in  man- 
ducatione  vero  corporali  cibus  in  manducan- 
tem  convertitur,  et  ei  incorporatur. 

Item  qufEritur  de  hoc ,  quod  ait :  Nisi  mandu- 
caveritis  carnem  Filii  hominis,  non  habebitis  vitam. 
Ex  hoc  videtur  quod  sine  Eucharistia,  vel  man- 
ducatione  corporis  Domini,  non  est  salus.  Item 
ex  hoc,  quod  parvuli  [b]  baptizantur,  non  sal- 
vantur.  Item  soli  sacerdotes  sumunt  sangui- 
nem  :  ergo  alii,  non  sumentes,  non  habent  vi- 
tam  EBternam.  Et  ad  istud  patet  responsio  ex 
dictis.  Est  enim  manducatio,  scilicet  spiritualis 
per  fidem  et  charitatem,  de  qua  ait  Augustinus 
prius  3  :  «  Crede,  et  manducasti.  »  Et  sine  hac 
non  est  salus.  Est  alia  sacramentalis ,  sine  qua 
potest  esse  salus  ,  dum  sit  perfecta  fldes,  nec 
sit  contemptus  sacramentalis  manducationis 
pro  tempore.  Ad  aliud  respondendum,  quod 
sicut  parvuli  salvantur  in  fide  parentum,  et 
corpori  mystico  Cliristi  incorporantur  et  uniun- 
tur,  sic  in  fide  illorum  manducant,  quantum 
ad  hoc,  licet  in  eis  non  fuerit  actualis  fidei  in- 
tellectus ,  et  amoris  affectus ,  sicut  in  adultis. 

'  Aug.,  ubi  sup,,  n.  12.  —  '  Ibid.,  n.  13.  —  '  Aug,, 
in  Joan.,  Iract.  xxv,  n.  12.  —  *  Vid.  Collat.,  xxxii- 
.\xxiv.  —  5  Chyjust.,  in  Joan.,  liom.  XLV,  al.  XLVi, 


Ad  aliud  patet  ex  dictis,  quod  in  omnibus  fide- 
libus  est  sumptio  sanguinis  per  fidem  et  chari- 
ritatem  dicto  modo,  sacramentaliter  autem  su- 
milur  sanguis  a  sacerdotibus,  nec  dispensatur 
aliis  communiter  propter  periculum  evitandum. 
De  isto  pane  vitae  secundum  divinam  naturara 
et  secundum  liumanam ,  et  de  manducafione 
carnis  Filii  Dei  et  sanguinis,  patet  in  Collatio- 
nibus,  infra  '*.  De  utilitate  vero  hujus  mandu- 
cafionis  Chrysostomus  hic  multum  et  bene,  ubi 
ait  =  ;  «  Volens  ,  inquit ,  ostendere  amorem, 
quem  habet  circa  nos,  remiscuit  seipsum  no- 
bis,  et  recommassavit  corpus  suum  in  nos  (c),  ut 
unum  quid  flamus,  sicut  corpus  capiti  copula- 
tum. »  Et  sequitur  :  «  Hic  sanguis  (d)  imaginem 
nobis  operalur  regalem,  hic  pulchritudinem  parit 
incredibilem  (e),  hic  sanguis  marcescere  animae 
nobihtatemnon  dimittit,hic  sanguis  abigit  dae- 
mones,  vocat  angelos  ad  nos,  hic  sanguis  va- 
dibile  fecit  cffilum.  Si  quis  aestum  patitur ,  ad 
hunc  veniat  fontem,  et  rcfrigeret  aestum,  etenim 
ariditates  solvit,  incentiva  omnia  mitigat.  »  Et 
sic  de  aliis  multis,  quae  ibi  annumerat.  Et  ibi- 
dem  de  indigne  accedenlibus  ait  :  «  Quod  si 
illi ,  qui  sordid.ant  purpuram  regalem  ,  tor- 
quentur,  multo  magis  qui  indigne  corpus  Do- 
mini  et  sanguinem  manducat  et  bibit ;  et"  «  si 
quisirritans  legem  .Mo3'sis  moritur,  multo  ma- 
gis  qui  conculcaverit  sanguinem  Testamenti.  » 
Et  ibi  multum  et  bene  de  his.  ' 

GO.  Et  sequitur  terlia  particula,  in  qua  loci  spe- 
cificatio,  ubi  praemissa  sunt  dicta,  ibi  :  Haec  dixit 
in  synagoga,  etc.  Sed  quteritur,  quare  sic  specifl- 
cat?  Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  '^,  quod 
« ideo  hoc  ait  ad  denotandam  obstinationem  il- 
lorura.»  In  Capharnaum  enim  plurimce  virtutes 
factae,  propter  quas  oporteiiat  eum  audiri,  nec 
tamen  crediderunt.  Item '  :«  In  synagoga  locu- 
tus  est,utostenderet,quodnon  eratcontrariusPa- 
tri. » Infra  ' :  «  Ego  semper  docui  in  synagoga. » 

61.  Et  sequitur  quarta  particula,  in  qua  scan- 
daU  quorumdam  discipulorum  specificatio , 
sive  murmurationis.  Et  ibi  quatuor  :  primo , 
murmuris  prasmissio  ;  secundo  ,  ejusdem  a 
Chri.sto  deprehensio  ,  et  doctrinte  eruditio ,  et 
discipulorum  scandalizatio  ,  ibi  :  Sciens  au- 
tem,  etc;  tertio ,  Christi  inquisitio,  et  Petri  res- 

n.  3,  4.  —  «  Hebr.,  x,  29.  —  '  Chrysost.,  m  Joan., 
hom.  XLVi,  al.  XLVil,  n.  1.  —  «  Ibid.,  n.  2.  —  »  iLf., 
XVIII,  20.  —  (a)  Suppl.  secuudum  Augustinura.  — 
{/j)  Forliisse  uddendimi  qui  soluiii.  —  (c)  Ca:t.  cdil. 
os.  Grac.  -hv-ii.  —  {'/)  sanguinis,  mendose.  —  (e)  pul- 
rhriludo  incousti-uctibihs. 


336 


EVANGELIl  SANCTI  JOANNIS 


ponsio  :  Dixit  ergo  Jesus ,  etc;  quarto,  Salvato- 
ris  responsio,  et  Ju(];t;  proditoris,  qui  erat  mur- 
muralor,  denotatio  :  Respondit  ergo  Jestis,  etc. 
Ait  ergo  :  Multi  audientes  dixerunt  :  nurus  est 
hic  serrno.  Ut  enim  ait  Auguslinus  '  :  «  Multi  ita- 
que{a] ,  non  ex  inimicis  ,  sed  ex  discifulis  ,  » 
scilicetcaraaliler  sapientes  ,  ait  Glossa,  Dixe- 
runt  (b)  :  Durus  est  hic  sermo,  asper,  laboriosus, 
ait  Clirysostomus  '.  Sed  quaeritur,  sicut  oppo- 
nit  hic  Chrysostomus ,  qualiter  fuit  durus,  ex 
quo  ubique  promittebat  vitam  credentibus  in 
eum  ?  Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  '  , 
quod  «  durus  videbatur  eis  sermo,  id  est,  dif- 
ficile  susceptibilis  ,  et  superexcedens  eorum 
imbecillitalem  :  exisliinabant  ipsum  loqui  su- 
pra  se,  »  quando  ait  scilicet :  Qui  mandacat  car- 
nem  meam.  Carnaliler  enim  sapiebant,  et  de 
carne ,  qua  indutus  erat,  secundum  Augusli- 
num  *.  Sed  quoeritur,  quare  tam  obscure  locu- 
tus  est  eis?  Et  adhoc  respondet  Augustinus  ^ ,  et 
est  in  Glossa,  quod  «  oportebat  sic  loqui,  ut 
non  ab  omnibus  intelligeretur  secretum  l)ei.  » 
G2.  Et  sequitur  secundum  :  Sciens  autem  Jesus 
apud  semctipsum  "  :  «  Omnia  enim  sunt  nuda  et 
aperta  oculis  ejus  :  »  sciens,  inquam,  quod 
murmurarent,  scilicet  de  prcedictis ,  dixiteis: 
Hoc  vos  scandalizat '!  scilicet  quod  dixi  me  car- 
nem  dare  in  cibum ;  quod  non  est  intelligen- 
dum  de  carne,  qua  induor ,  sed  spirituahter  est 
intelligendum.  Ideo  esplanans  subdit  (v.  63) : 
Si  ergo  videritis  Filium  hominis  ascendentem.  Et 
est  oralio  defectiva,  et  suspensiva,  secundum 
Glossam.  Et  est  sensus  :  Si  videriiis,  id  est,  cre- 
dideritis,  quod  Filius  hominis  asccnderit  in 
coelum,  tunc  intelligetis,  quoniam  caro,  sivc 
corpus  meum,  morsibus  non  consumitur.  Ab- 
ducit  enim  eos  ab  aistimando  eum  esse  filium 
Joseph.  Ideo  sequilur ,  ait  Chrysostomus  '  : 
(v.  64)  Spiritus  est  qui  viviflcat,  id  est,  spiritua- 
lis  intelligentia;  caro  autemnonprodest quidquam , 
id  est  carnalis  intelligcntia.  »  Unde  Chrysosto- 
mus  *  :  «  Spiritualiter  oportet  audire,  quaj  de 
me  dicla  sunt :  qui  autem  carnaliter  intelligit, 
nil  proiicit.  »  ^  «  Littera  enim  occidit.  »  Et  ideo 
subdit  :  Verha  quw  ego  locutus  sum,  spiritus  et 
vita  sunt ,  «  id  est,  spiritualia,  nihil  habentia 
carnale ,  »  ut  ait  Chrysostomus  '".  Et  sic  intel- 

'  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  xxvii,  n.  2.  —  -  Chrysost., 
ubi  sup.,  n.  2.  —  '  Ibid  —  '  Aug.,  ubi  sup.  —  '  Ibid. 
—  6  llebr.,  IV,  13.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup  ,  u.  2.  — 
8  itjid.  _  9  U  Cur.,  iii,  U.  —  '0  Cbrysost.,  ihid.  — 
"  Aug.,  ubisup.,  n.  4.—  '^  gup.,  lll,  13.— '*  Aug.,  ubi 
sup.  prox. —  '*  Ibid.,  n.  5. —  "1  Cor.,  vill,  1.—  "  Aug., 


lecta,  sunt  vita,  quia  vivificant  *  :  «  Spiritus 
vivificat.  »  Opponit  Augustinus  ",  qualiter  ait  : 
Si  videritis  ascendentem  ubi  erat  prius  :  ergo  se- 
ctindum  hoc,  quando  tunc  loquebatur,  noa 
erat  ibi.  Cujus  conlrarium  supra,  ubi  ait  "  : 
«  Nemo  ascendit  in  cwlum,  nisi  qui  de  coelo 
descendit,  Filius  hominis,  qui  est  in  ca?lo  :  » 
tunc  erat  ibi.  Et  ad  istud  respondet  Augusli- 
nus  ",  «  unam  personam  esse  Christum,  non 
duas.  Secundum  unilatem  ergo  personse,  in 
cobIo  erat,  quando  in  terra  loquebalur  :  filius 
Dei  in  tcrra  in  suscepta  carne;  iilius  hominis  in 
coelo  in  unitate  persoDfe.  »  Quasi  ergo  dicat: 
Si  viderilis  ascendentem ,  uhieratprim,  id  est, 
credidorilis  aequalem  Patri,  tunc  inlelligetis, 
quffi  dicta  sunt.  Item  quasritur,  qualiter  ait  : 
Caro  non  prodest  quidquam,  cum  supra  idem 
dixerit  :  Qui  manducat  carnemmeum,  habet  vilam 
mternam.  Et  ad  istud  respondendum  secimdum 
Auguslinum  '*,  quod  «  non  prodest  quidquam  eo 
modo  quo  intelligebatur,  sicut  dicitur  de  scien- 
tia  '*,  quod  inflat,  scilicet  sine  charitate,  wdifical 
autem  per  charitatem.  Ita  earo  prodest  illi,  qui 
intelligit  spiritualiter.  "^  Maneamus  ergo  iu  illo, 
ul  membra  :  spiritus  autem  vivificat  viva  mem- 
bra,  et  non  nisi  (c)  invenerit  in  corpore,  quod 
vegetat.  »  Hsec  Augustinus:  et  subdit  causam  ", 
quare  non  intelligunt,  ibi  (v.  65)  :  «  Sed  sunt 
quidam  ex  vobis,  qui  non  credunt.  "  «  Nisi  credi- 
deritis,  non  intelligetis.  »  Per  fidem  enim  co- 
gnitio  ;  per  intellectum  vivificatio ,  »  ait  Augus- 
tinus.  Et  quia  dixerat  (d),  quod  erant  quidam 
non  credentes,  subdit :  Sciebat  autem  ab  inilio , 
qui  novit  omnia  ab  aeterno  "  :  «  Omnia  sunt  ei 
agnita  antequam  crearentur.  »  Qui  essent  cre- 
dentes,  et  non  scandalizati;  et  quis  traditums, 
scilicet  Judas.  L't  enim  ait  Augustinus  '",  «  nec 
expressit,  nec  siluit,  ut  omnes  timerent.  » 
66.  Propterea  dixi  vobis,  scilicet  quod  qui- 
dam  non  credunt,  quia  nerno  potest  venire  ad 
me,  nisi  fuerit  dalum.  Supra,  eodem  *'  :  Nemo 
venit  ad  me ,  nisi  Pater  traxerit  eum.  Sed  tunc 
quffiritur,  quod  si  omnibus  esset  datum  a 
Patre,  omnes  venissent  :  non  ergo  est  eis 
imputandum,  quod  non  venerunt.  Et  ad  istud 
respondendum  secundum  Chrysostomum  ", 
quodhoc  diclum  est,  (e)  qui  tribuitse  esse  (/"^di- 

ibid.,  n.  6.  —  "  Ibid.,  n.  7.—  '» Isa.,  vii,  7.  juxta  LX.\. 

—  '9  Eccli.,  .XXIII,  29.—  «"  Aug.,  ibid.  -  ^i  Sup.,  44. 

—  ^-  Cbrysost.,  ubisup.,u.  3. —  (a)  Cai.  eilit.  iaquam. 

—  (4)  Cajt.  edit.  deest  dixerunt.  —  (c)  Sujjpl.  quae.  — 
[d)  Ctet.  edit.  dixeraut.  —  («)  Suppl.  quia.  —  (/)  Leg. 
pra:buerit  se. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  V. 


357 


gnum  ut  accipiat,  ille  accipit.  »  Unde  hic  notat* 
a  parte  Dei  dandam  gratiam,  promptitudinem , 
et  a  parte  suscipientium  voluntatis  ad  susci- 
piendum  libertatem.  Propter  quod  ait  Aposto- 
lus  -  :  «  Ne  quis  desit  gratiae  Dei.  »  Et  nota 
quod  ait :  Spiritus  cst,  qui  vivificat.  Dicitur  enim 
Spiritus  spiritus  quadrupliciter  :  vel  ipse  Deus  :  «  Deus 
qnadra-  gnim  3  spiritus  est ;  »  vel  dicitur  spiritus  tertia 
^ '"  "'  persona  in  Trinitate  *  :  «  Tres  qui  testimonium 
dant  in  coelo  :  Pater,  Verbum ,  et  Spiritus  sanc- 
tus ;  »  item  spiritus  dicitur  donum  Dei  gratui- 
tum  •''  :  «  Dat  spirilum  bonum  petentibus  se  ;  » 
item  vel  dicitur  spiritus  homo  dono  inspiratus, 
et  secundum  spiritum  vivens  ^  :  «  Quod  natum 
est  cx  spiritu,  spiritus  est  :  »  '  «  >'on  estis  in 
carne,  sed  in  spiritu.  »  Et  talia  spiritus  yiviti- 
cat,  idest,  vivificatus  opera  vitalia  facit,  etspi- 
ritualiter  intelligit.  *  «  Ubi  erat  impetus  spiri- 
tus,  illuc  gradiebantur.  »  Ibi  Gregorius' :  «  Im- 
petus  spiritus  est  ad  charitatem,  humilitatem, 
continenfiam,  etsic  de  aliis  virtutibus.  »  Eodem 
modo  caro  dicitur  vivens  secundum  carnem  ">  : 
((  Manifesta  sunt  opera  carnis.  »  Ut  enim  ait 
Augustinus  "  :  «  lUe  secundum  carnem  vivit, 
qui  secundum  seipsum  vivit.  »  Et  talis  non  pro- 
dest  quidquam  :  nec  ad  intelligendum  '^ :«  Ani- 
malis  enim  homo  non  percipit,  qufe  Dei  sunt :  » 
'■'  «  Non  potestis  »  scilicet  «  sumere  escam,  »  id 
est,  solidam  doctrinam  :  «  carnales  enim  es- 
lis.  »  Item  non  prodest  cjuidquam  ad  resistendum 
tentationibus  "  :  «  Spiritus  promptus,  caro  in- 
firma.  »  Item  non  ^jrodest  quidquam  ad  proftcien- 
dum  in  bonis  operibus  "^  :  «  Caro  et  sanguis 
regnum  Dei  non  possidebunt,  »  quia  scilicet 
non  operantur  qu£e  ducunt  ad  regnum  '"  :«  iNon 
est  regnum  Dei  esca  et  potus,  sed  justitia,  pax, 
gaudium,  »  etc. 

67.  Et  subditur  discipulorum  ex  hoc  scanda- 
Lzatio  :  Ex  hoc  multi  abierunt  retro,  id  est,  ad 
ea  quae  sunt  retro,  et  non  ad  ea  qu£E  sunt  se- 
cundum  veritatem,  ait  Chrysostomus  ".  Vel 
retro,  id  est  post  Satanam,  non  post  Christum,» 
ait  Augustinus  ".  Et  cum  illo  non  amhulabant  : 
«  Praecisi  enim  a  corpore  vitam  perdiderunt,  » 

'  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  4.  —  '  Uebr.,  xii,  15.  — 
'  Sup.,  IV,  21.  —  *  I  Joan.,  v,  7.  —  »  Luc,  .\l,  13.  — 
'Sup.,  III,  6.  —  '  Hnm.,  VIII,  9.—  '  Ezech.,  i,  12.— 
9  Greg.,  in  Ezech.,  lit).  I ,  hom.  v,  n.  2.  —  i«  Gal., 
V,  19.  —  "  Aiif!.  de  Contin.,  c.  XIII,  n.  28,  quoat) 
sensum.  Iilem  habet,  et  fjuidera  ipsissimis  verbis, 
auclor  libri  de  Siilutaribu^  Documentis  ad  quemd. 
Comit.,  c.  XVII,  inter  Oper.  S.  Aug.,  Appeufi.  tom.  VI. 
"  1  Cor.,  II,  14.  -  13  Ibid.,  Iil,  2,—  '»  MaWi.,  xxvi. 


ait  Augustinus  '^  Et  nota  quod  mali  abeunt  re- 
trorsum ,  quidam  amore  terrenae  possessionis  et 
proprietatis '»,  cum  Dominus  dixisset  :  «  Vade 
et  venJe  omnia  quce  halies,  et  da  pauperibus ;  » 
et  sequitur  :  «  At  ille  abiit  tristis,  »  etc.  Item 
quidam  abcunt  voluptate  cai^nis  ^'  :  «  Quaedam 
converscB  sunt  retro  post  Satanam :  «^^(Reliquisti 
me,  et  retrorsum  abiisti.  »  Item  quidam  abeunt 
retrorsum  voragine  gulos  -*  :  «  Revertamur  in 
JJgyptum,  »  etc.  Et  ^''  :  «  Abierunt  in  volunta- 
tibus  (a)  suis  :  »  et  sequitur  :  «  Facti  sunt  re- 
trorsum.  »  Et  omnes  tales  sunt  indigni  regno 
Dei.  Unde  uxorLoth,  aspiciens  retro,  periit  '^Et 
conlraria  de  Paulo  -^  :  «  Quoe  retro  sunt,  obli- 
viscens,  »  etc. 

68.  Et  sequitur  inquisitio  Salvatoris  :  Dixit 
ergo  Jesus  ad  duodecim  :  Numquid  et  vos  vult.is 
abire?  Sed  qua^ritur,  qualiter  ait :  Buodecim , 
quia  supra  dictum  est,  quod  multi  discipulo- 
rum  abierunt  retro.  Sed  credendum  est,  quod 
Judas  fuerit  pejor  inter  alios,  et  ita  non  vide- 
tur  remansisse.  Et  ad  hoc  est  respondendum, 
secundum  Glossam,  quod  Judas  corpore  solum 
permansit.  Et"  «non  dixit  :  Abite,  hoc  esset  ex- 
pellentis ;  sed  ait :  Numquid  vultis  abire  ?  sciUcet 
interrogalive.  Neque  enim  blanditus  est  eis, 
neque  offendit  expellendo;  sed  interrogavit. 
Neque  hoc  erat  verbum  contemnentis  eos, 
neque  volentis  vi  et  necessitate  detinere  eos.  » 
Sed  quajritur,  ex  quo  remanserunt,  et  alii  abie- 
runt,  quare  non  commendavit  eos?  Et  ad  hoc 
respondet  Chrjfsostomus  -"  quod  ideo  non  lau- 
davit,  ne  essent  passuri  (6)  quid  humanum, 
scilicet  de  vana  gloria. 

69.  Et  sequitur  responsio  Petri  :  Respondit 
ergo  Simon  Petrus,  etc.  Et  respondet  pro  omui 
collegio  :  videns  enim  Petrus,  quod  non  erant 
verba  Dei,  qute  scandalizarent,  sedfuitindevo- 
tio  eorum  qui  audierant,  ut  ait  Chrysostomus  -'; 
idco  ait :  Ad  quem  ibimus?  verba  aterme  (c)  vitce 
habes,  scilicet  de  resurrectione  a  mortuis,  et  de 
vilaoeterna,  ait  Chrysostomus'".  Supra,  eodem": 
Verlia ,  quie  ego  loquor,  spiritus  et  vita  sunt. 

70.  Et  nos  credimus  {d),  scilicet  assentiendo  : 

41.  —  '!■  I  Cor.,  XV,  ."iO.  —  '«  Rom.,  xiv,  17.  — 
"  Chrysost.,  ubi  sup  ,  n.  3.  —  i*  Aug.,  in  Joan., 
Tract.  XXVII,  ii.  8.  —  '«  Ibitl.  —  '■"  Matt/i.,  xix,  21,  22. 

—  "  l  Tim.\  V,  15.  —  ^-  Jerem.,  xv,  6.  —  «'  iV«»i,, 
XIV,  4.  —  "  Jerem.,  vil,  24.  —  "  Gen.,  xix,  2U.  — 
»«  Philip.,  III,  i:i.  —  !'  Chrysost.,  ubi  sup.  —  «»  Ibid. 

—  2»  Ibid.  —  s»  Ibid.  —  "  Sup.,  64. 

(o)  Coet.  edit.  voluptatibus.  —  (6)  Item  passi.  — 
(c)  Item  enim.  —  (fl)  Vulg.  credidiynus. 


358 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


et  cognovimus ,  intelligemlo  :  Quia  tu  es  Christus 
filiusDei,  non  Josoph,  sicut  alii  dicebant.  Sed 
quseritur,  qualitcr  ait :  JVos  credimus  (a),  etc; 
ex  quo  alii  abierunt ,  qualiter  ait  :  Credimus  ? 
Item  cx  quo  Judas  remanserat  cum  eis, 
qualiter  respondit  ia  plurari?  Et  ad  istud 
respondet  Clirysostomus  ',  quod  «  re&pondit 
pro  bonis,  »  quorum  erat  futurum  caput.  Sed 
qUiTeritur,  quare  non  fuit  Petrus  laudatus  de 
ista  responsione,  et  promissio  facta  ei,  sicut 
dicitur  in  Uatthmo  'K  Et  ad  lioc  respondet  Chry- 
sostomus  ^,  quod  ibi  de  discipulis  nihil  dixit 
Petrus,  id  est,  non  respondit  in  persona  di.-ci- 
pulorum,  sed  in  singulari  ait  :  «  Tu  es  Chri- 
stus;  hic  autem  ait ;  Credimus,  pro  coUegio  re- 
spondet.  Ideo  non  fuit  laudatus  taliter,  ut  esset 
promissio  ei  facta.  El  ubique  patet  veritas  fidei 
B.  Petri,  et  stabilitas  constantite,  et  charitas 
amicitias ,  et  virtus  audaciee.  Lnde  Clirysosto- 
mus  *  :  «  Vide  amicitise  servatorem,  fratrum 
amatorem,  scilicet  Petrum,  qui  pro  omni  colle- 
gio  respondet. » 
71.  Et  sequitur  Salvatoris  responsio,  verita- 
ooare  tis  eruditio  :  liespondit,  etc.  Vuodecim  elegi.  Sed 
duoJe-;  quajritur,  quare  tot?  Ad  hoc  respondet  Augus- 
ti.  tinus  ^  quod  «  iste  numerus  sacratus  est,  ct 
Judae  perdito  unus  subrogatus,  scilicet  Matthias. 
Per  quatuor  enim  cardines  mundi  fidem  Trini- 
tatis  erant  annuntiaturi  :  ideo  ter  quaterni.  » 
Item  opponit  Augustinus  ",  qualiter  ait :  Duo- 
decim,  quiasecundum  hocdialioluserat  electus, 
quia  unus  ex  illis  factus  diubolus.  Item  hoc  no- 
men,  electus,  in  laude  ponitur  :  ergo  non  potest 
extendi  ad  duodecim.  Item  opponit  Chrysosto- 
mus '  quod  «  ex  hoc  gentiles  insipienter  ac- 
cusant  Chi-istum,  quod  elegit  talem  discipu- 
lum.  »  Item  electio  est  commendabilior  in  qua 
eliguntur  soli  boni,  quam  in  qua  eliguntur 
mali,  vcl  malus  :  ergo  ut  prius.  Item  quwritur, 
quare  elegit  talem  discipulum ,  qui  erat  futurus 
malus?  Et  ad  hoc  respondet  Augustinus  *  «quod 
sicut  iniqui  utuntur  male  bonis  operibus  Dei, 
sic  e  contrario  Deus  bene  utitur  malis  operibus 
iniquorum.  Unde  malo  J.uda  bene  usus  est  Do- 
minus  :  tradi  (A)  enim  se  pertulit,  ut  redimeret 
nos.  »  Hffic  ille.  Et  planius  idem  Augustinus  '  : 

'  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  4.  —  ^  Matth.,  xvi,  18.  — 
5  Chrysost.,  ibid.  —  *  Ibiil.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  10. 

—  '■  Ibid.,  paulo  ante.  —  '  Clirysost.,  ubi  siip.,     .  'i. 

—  »  Aug.,  ubi  sup.  —  5  IJ.,  de  Civit.  Dei ,  hh.  VIII, 
c.  .\LIX.  —  '0  Chrysost  ,  ubi  sup.  —  "  Inf.,  .'Lil,  G.  — 
"nDJ,  McrainU.  —  "  ]1QV,  aiuhvit.  — "  m',  Con- 


Cur  Jii- 

das  elcf- 

tus  nitt- 

lus. 


fiteri.  —    "  Matth.,  x.\vii,   4. 


ubi  sup. 


«  Elegit  discipulos,  habuit  inter  eos  unum,  quo 
malo  bene  utens ,  et  suae  passionis  implet  de- 
positum,  ut  Ecclesife  suoe  tolerandorum  malo- 
rum  prasberet  exemplum.  »  lla?c  ille.  Ob  ergo 
impletionem  diviuEe  dispositionis  de  sua  pas- 
sione,  ob  cxempli  patientiae  exhibitionem,  et 
ob  aliorum  probationem.  Unde  Glossa  :  «  Causa 
probandi  eos,  sic  elegi.  »  Et  per  hoc  patet  ad 
alia.  Unde  Chrysostomus  ">  quod  «  non  necessi- 
tate  et  vi  Deus  consuevit  facere  bonos,neque 
electio  ejus  violenta  est :»  ideo  fuit  malus  inter 
eos.  Et,  ut  ostenderet  Deus  quod  in  mente  nos- 
tra  est  et  salvari  et  perire  :  Ideo  ait  :  Vims  dia- 
bolus  est,  deorsum  lluens,  et  caduca  sequens : 
ipse  enim  erat  «  fiir  et  loculos  habens, »  infra". 
Et  exponit  Evangelista  (v.  72) :  Dicebat  autem  de 
Juda  Simonis ,  scilicet  filio  Iscariotis,  quod  in- 
terpretatur  '-  «  memoria  sanguinis.  »  Simon 
enim  interpretatur  obediens  "  :  et  ille  fuit  obe- 
diens  non  Deo ,  sed  pecuniae.  Judas  confitens '», 
non  ex  veritate  "  : «  Peccavi  tradens  sanguinem 
justum.»  Ilic  erat  traditurus  eum,  cum  esset  unus 
ex  duodecim.  Sed  quseritur,  quare  hoc  apponit, 
scilicet  duodecim,  cum  esset  certum.  Ad  hoc 
respondendum ,  quod  ideo  apposuit  ad  deno- 
tandum  ingratitudinem  suam.  Unde  Augus- 
tinus  '^  :«  Quid  Juda  pejus  ?  Inter  omnes  disci- 
pulos  adhaerentes  magislro  ,  loculi  illi  com- 
missi  sunt,  et  di.spensatio  pauperum  distributa. 
Ingratus  tanto  beneflcio,  honori  tanto,  accepit 
pecuniam,  perdidit  justitiam,  tradidit  vitam 
mortuus.  »  Htec  ille.  De  mysterio  vero  numeri 
duodenarii,  et  quare  est  numerus  apostoli- 
cus,  Gregorius  bene  "  exponens  illud  "  :  Nati 
su7it  ei  septem  filii  et  tres  filice.  «  Sive,  inquit, 
quatuor  per  tria ,  sive  e  contrario,  septem  in 
duodccim  vertunlur  :  et  ideo  sancli  apostoli, 
quia  Trinitatem  in  quatuor  partibus  mundi 
pra^dicare  mittebautur,  duodecim  sunt  electi.  » 
Haec  ille.  Idem  ".  Et  de  hoc  bene  Augustinus  *». 
De  mysterio  vero  istorum  duodecim  Aposto- 
lorum  iu  Scriptura  legitur  multis  locis  :  fuerunt 
cnimsignati  per  duodecim  fontes  -',  etper  duo- 
decim  viros  electos "-,  et  per  duodecim  lapides  * ', 
et  per  duodecim  horas  diei,  infra  -'',  ct  pcr  duo- 
decim  stellas  in  capite  mulieris  ",  et  per  duo- 

—  "  Gieg.,  Moral.  lib.  I,  c.  vi,  al.  xiv,  n.  19.  — 
'8  Job,  I,  2.  —  "  Aug.,  ibid.,  lib.  XX.W,  c.  vii,  al. 
viii,  n.  15.—  2»  Greg.,  rfe  Civit.  Dei,  lib.  XX, 
c.  V,  circ.  med.  —  »'  Exod.,  xv,  27.  —  «  Num., 
XIII,  5-16.—  "  Jos.,  IV,  3.—  "  luf.,  51,  9.—  "  .ipoc., 
.\il,  I. 
(a)  Vulg.  credidimus.—  (6)  Cret.  edit,  tradidit. 


Myslc- 
rium  Du- 

meri 
duode- 
narii. 


Duode- 
cim  .\- 
posloli. 


EXPOSITIO  m  CAP.  VII. 


359 


decim  fundamenta  ',  et  duodecim  portas  -,  et 
per  duodecim  fructus  ligni  vitae  '. 

CAPUT  VII. 

Conii-        1 .  Post  hcec  ambulabat  Jesus  in  Galilmam,  etc. 

naatio.  Determinato  transitu  Filii  Dei  trans  mare  Ga- 
lilaeffl,  et  de  miraculi  operalione  et  doctrinae 
veritate,  in  parte  isla  narratur  de  suo  ascensu 
et  de  sua  doctrina  et  opere  miraculoso ,  idque 
primo;  secundo,  determinatur  de  suo  transitu 
trans  Jordanem,  ad  declinandam  malitiam 
consequentium ,   ibi  '   :  Et  aUit  trans   Jorda- 

Divisio.  "^'"j  fi'c.  Prima  pars  in  quatuor  partes,  se- 
cundum  quatuor  capitula  :  primo  determinatur 
de  suo  ascensu  in  Jerusalem ,  et  de  sua  doc- 
trina ;  secundo ,  de  ascensu  in  montem,  et  re- 
gressu,  et  confutatioue  malignantium,  ibi  '  : 
Jesus  autem  perrexit  in  montem  ,  etc. ;  tertio 
determinatur  de  suae  potentiaB  miraculoso 
opere  ad  confirmationem  doctrinas,  ibi  '  : 
Et  ■proeteriens  vidit,  etc;  quarto,  de  exemplis 
vitae  suae,  et  doctrina  et  eruditione  spiritualiter 
praesidentium ,  sive  praalalorum,  ibi  '  :  Amen, 
amen  dico  vobis,  eic.  Prima  pars  in  duas  partes  : 
primo,  morce  ipsius  in  Galiltea,  et  causae  ipsius 
moras  prremissio  ;  secundo,  sui  ascensus  et  ma- 
nifestationis  subjunctio,  ibi '  :  Ut  autem  ascen- 
derunt,  etc.  Inprima  quatuor:primo,  ut  dictum 
est,  sufe  morce  in  Galilcea  speciticatio ;  secundo, 
discipulorum  persuasio ,  ut  ad  diem  feslum 
ascenderet,  ibi  ^  :  Erat  in  proximo  dies  fes- 
tus,  etc. ;  tertio,  Salvatoris  responsio,  ibi  'o  : 
hixit  ergo  ei  Jesus,  etc;  quarto,  ascendendi  ad 
diem  festum  dissimulatio ,  ibi  "  :  Vos  ascen- 
dite,  etc. 

Ait  ergo  :  Post  hmc  ambulabat ,  multis  tamen 
interjectis  miraculis,  quce  hic  tacentur,  sicut 
patet  a  Magistro  in  Historiis.  Unde  Post  hcec  no- 
tat  ordinem,  non  immediationem.  Non  enim 
volebat  in  Judceam  ambulare,  quia  quaerebant  eum 
interficere.  Sed  quaerilur,  qualiter  hoc?  quia 
videtur  tunc  mortem  et  homines  timere.  Item 
videtur  non  habere  potestatem  resistendi , 
vel  pfcTecavendi  mortem.  Item,  cum  posset 
exire  de  manibus  eorum,  sicut  fecit  infra  ",  non 

•  Aijoc,  XXI,  14.  —  2  Ibid.,  12.  —  s  ibid.,  xxii,  2. 
'  Inf.,  X,  1,0.  —  '-  Inf.,  viii,  1.  —  6  Iiif.,  IX,  1.  — 
'  Inf.,  X,  1.  -  "  Inf,,  10.  —  ■'  Inf.,  2.  —  »>  Inf.,  C.  — 
"  Int.,  8.  —  '«  Inf.,  VIII,  M.  —  "  Aug.,  in  Jonn., 
tracU  xxviii,  u.  1.  —  i*  Ibid.,  n.  2.  —  ''  Inf.,  xvui, 
6.  —  '«  Inf.,  X,  13.  —  "  August.,  ad  Honorat., 
epist.  CLxxx,  al.  ccxxviii,  per  tolum.  —  '*  Inf.,  in 


oportuit,  quin  in  Judsam  ambularet.  Ad  istud 
respondet  Augustinus  bene  '^  :«  Quando  latuit, 
ut  homo,  non  potentiam  amisisse  putandus  est, 
sed  exemplum  infirmitati  proebuisse.  »  Et  se- 
quitur  '•  :  «  Saepe  signatum  (a)  est  in  capite, 
quod  futurum  est  in  corpore.  Ne  ergo  objice- 
retur  pro  crimine,  scilicet  alicui  fideh,sifu- 
geret,  latibulum  prascessit  in  capite,  et  poten- 
tiam  demonstravit,  quando  voluit,  »  infra '% 
quando  scilicet  ceciderunt ,  qui  capere  eum  vo- 
luerunt.  Sed  tunc  objicitur ,  quod  licitum  cst  Fugere 
fidelibus  fugere  in  persecutionibus  :  ciijus  ta-  ''i"ce°a't° 
men  contrarium  patet,  iufra  '%  ubi  culpatur 
mercenarius,  quia  fugit.  Et  ad  istud  respouden- 
dum  secundum  Augustinum  ",  quod  aliquando 
licet  fugere,  cpiando  est  persecutio  personse,  et 
tunc  licitum  est  fugere;  aliquando  est  perse- 
cutio  EccIesicB,  sive  generalis,  et  tunc  non  licet 
paslori  fugere,  ut  patebit  infra  ".  Littera  vero 
Chrysostomi  est  :  Non  habebat  potestatem  (b)  :  et 
super  hoc  opponit  "  :«  Cum  omnia  possit,  qua- 
liter  ait  :  Non  habebat  potestatem  ?  »  Et  ad  hoc 
respondet,  quod  «  loquitur  de  ipso  ut  homine  : 
fugiebat  enim  ut  homo.  Quando  autem  non  de- 
tinebatur,  virtutem  divinitatis  ostendebat.  »  Ens 
enim  uterque  ,  scilicet  Deus  et  homo  ,  utraque 
de  se  voluit  credi  ibi. 

2.  Et  sequitur  secundum    :    Erat   autem  in 
proximo  dies  feslus,  Scenopegia  (c).   Erat  aulem  Scenop»- 
festum  Tabernaculorum ,  quia  tabernacula  fa-     ^'^- 
ciebant,  ad  simililudinem  eorum  qui  in  eremo 
habitaverunt,  et  celebraJjatur  septimo  mense  ^^. 

Et  «  ex  hoc  patet,  ut  dicit  Chrysostomus  -',  quod 
non  omnia  studebat  Evangelista  enuutiare,  sed 
illa,  pro  quibus  fuit  hic  aut  querela,  aut  con- 
tradictio  a  Judaeis.  Unde  in  his  quinque  men- 
sibus,  qui  erant  inter  festa,  (d)  nisi  miraculum 
de  panibus  narrat,  et  concionem  ad  Judaeos. 
Ubi  enim  exlraneum  quid  adversus  eum  fiebat, 
hoc  exarare  studuit.  »  Heec  ille.  Et  exhocpatet, 
quod  multa  miracula  hic  omisit  Evangelista.     Muita 

3.  Et  quia  dixit,  quod  erat  festus  dies,  sub-  "^l^l" 
ditur  :  Dixerunt   ad  eum   fratres  :   Vade  in  Ju- 
dceam.  Sed  quaeritur,    quare   ait :  Fratres,  cum 

esset  filius  virginis?  Et  ad  hoc  respondet  Au- 
guslinus,  ^^  quod  «  consanguinei  virginis  (e)  se- 

cap.  X,  V.  13.  —  "  Chrysost.,  in  Joan.  hom.  XLVii, 
al.  XLviii,  n.  1  —  '«  Levit.,  xxiii,  24  et  seq.  — 
"  Chrysost.,  ibid. —  '^  August.,  m  Joan.,  Ir.  xxviii, 
n.  'i. 

(ri)  Al.  Significatura.  —  (h)  Suppl.  in  Judcea  ambu- 
landi.  —  (c)  Cail.  edit.  Scenoplueyia.  —  (d)  Suppl. 
nihil. —  (e)  Suppl.  Mariae. 


360  EVANGELll  SANCTl  JOANNIS 

cundum  consuatudinem  Scripturarum  diceban- 
tur  fratres,  »  sicut  Abraliam  et  Loth  '.  Sicut 
enim  ait  Augustinus  -  :  «In  sepulchro  ,  in  quo 
jacuit  corpus  Domini,  nec  ante  ,  nec  post  mor- 
tuus  jacuit  :  sic  uterus  Maria;  nec  ante  nec  post 
aliquid  mortalc  conceperat.  »  Dixerunl  autem 
ad  eum  :  Vade  in  Judmun.  IJt  enim  ait  Augus- 
linus  '  :  « Opera  Domini  discipulos  non  late- 
bant,  sed  istos  latebant.  Isti  enim  fratres ,  id 
est  consanguinei,  ipsa  propinquitate  credere  in 
eum  fastidierunt.  «  Vt  et  discipuli  tui  videant 
opera  tua.  Ut  enim  ait  Chrysostomus ',  hic  vo- 
cat  discipulos  turbam  sequentem ,  non  duode- 
cim.  Et  superaddunt  (v.  i)  :  Nemo  in  occulto 
aliquid  facit  :  ut  enim  aitAugustinus»:«Loque- 
batur  caro  carni :  sed  caro  sine  Deo,  carni  cum 
Deo  ;  prudentia  carnis,  Verbo  quod  caro  fac- 
tum  est.  »  Si  hmc  facis,  id  est,  si  vera  sunt  mira- 
cula,  quee  facis ,  manifesta  te  ipsum  mundo,  sci- 
licet  eundo  in  publicum ,  et  faciendo  miracula 
coram  mundo. 

5.  Quia  propheta  sine  honore  in  patria  sua, 
supra  '^,  neque  enim  fratres  ejus  c)-edebant  in  eum, 
scilicet  consanguinei,  nimirum  Jacobus  primus 
Hierosolymorum  episcopus,  et  Judas,  ut  ait 
Chrysostomus.  Sed  queerit  Chrysostomus '',  qua- 
liter  ait  :  Non  credebant  in  eum?  Ex  quo  roga- 
verunt  Dominum  mirificare,  id  est  miracula  fa- 
cere,  videtur,  quod  in  eum  credebant.  Et  ad 
istud  respondet ,  quod  «  verba  erant  multas 
incredulitatis,  et  multoe  amaritudinis,  quia  erant 
suspicantium  non  csse  vera  miracula,  et  incu- 
santium  eum  de  amore  glorias.  «  Unde  Augus- 
tinus* :  «  Quia  humanam  gloriam  requirebant, 
ideo  in  eum  non  credebant.  »  Et  patet  ex  dictis 
.  quce  ct  qualia  appetunt  fratres  ct  cognati  suis 
cognalis,  qui  sunt  in  dignitate  :  optant  in  eis 
excellentiam  temporalem,  ssecularem  apparen- 
tiam,  et  humanam  gloriam,  non  propter  verum 
amorem  eorum,  nec  propter  divinum  hono- 
rem,  nec  propter  animarum  salutem,  licet  hoc 
praetendant  aliquando;  sed  propter  propriam 
excellentiam  et  gloriam.  Et  ideo  cavendum  ab 
eis,  nec  assentiendum  consiliis  eorum  in  prae- 
dictis  acquirendis'  :  «  Nolite  credere  amico.  » 
Et  sequitur  :  «  Inimici  hominis  domestici  ejus.  » 
Et  de  hoc  bene  Seneca  :  «  Surdum  te  amicis 


tuis  praesta :  bona  animo  malo  tibi  precantur. 
Et  si  feUx  esse  vis,  deos  ora,  ne  quid  tibi  ex 
his,  qucE  optantur,  eveniat :  non  sunt  bona  qute 
in  te  volunt  congruere.  »  Haec  ille.  "*  «  Si  tibi 
voluerit  persuadere  frater  tuus,  »  etc,  et  sequi- 
tur  :  «  dicens  :  Eamus  et  serviamus  diis  alle- 
nis,  B  etc.  Opera  enim  facere  propter  vanam  0[>erafa- 
gloriam,  linaliter  estservire  diisalienis.quia  qui  «""'' 
quoeruut  gloriam,  credere  m  Deum  non  possunt,  giorism. 
supra".  Et  in  talibus  aflectibus  sunt  parentes  et 
propinqui  ignorandi '-  :«Qui  di.xerit  patri  suo  et 
matri,  etc.,  hi  custodierunt  eloquium  tuum.  » 
Etsimiliter,  quoad  talcs  affectus,  sunt  odiendi": 
«  Si  quis  venit  ad  me,  et  non  odit  patrem,  etc., 
non  potest  meus  esse  discipulus.  »  Ibi  Grego- 
rius  de  hoc  bene"  :«  Utrumque  (a),  inquit,  per 
discretionem  valemus,  ul  et  (6)  proximos  diU- 
gamus,  et  quos  adversarios  in  via  Dei  patimur, 
fugiendo  odiamus.  » 

7.  Et  sequitur  tertium,  scilicet  Salvatoris  res- 
ponsio  :  Dixit  ergo  eis  Jesus  :  Tempus  meum  non- 
dum  advenit.  Et  de  hoc  opponit  Augustinus  '^ :  Ex 
quo  ait  Apostolus  "^  quod,  «  cum  venit  pleni- 
tudo  temporis,  misit  Deus  filium  suum,  »  vide- 
tur  quod  tempus  suum  venerat.  Et  de  hoc  res- 
pondet  Augustinus,  quod  «  tempus  gloriee  suaj 
nondum  venit.  Et  illi  de  gloria  admonebant ; 
sed  ille  voluit  (c)  altitudinem  [d)  praecedere,  et  ad 
ipsam  per  viam  humilitatis  ascendere.  »  Tem- 
pus  vestrum  semper  est  paratum,  id  est,  mundi 
gloria.  Ait  enim  idem  Augustinus  de  hoc  tem- 
pore,  sub  nomine  diei''' :  "*  «  Diemhominis  non 
desideravi.  »  Et  ":«ln  die  honoris  tui  ne  extol- 
laris.  »  Et  subdit  causam  dicli :  (v.  8)  Non  poiest 
mundus  odisse  vos,  amatores  suos,  falsos  testes  : 
quae  enim  mala  sunt,  bona  dicitis,  et  econlra- 
rio.  Et-" :«  Omne  enim  animal  diligit  suum  si- 
mile,  sic  et  omnis  homo  suo  simili  sociabitur.  » 
Me  autem  odit,  quia  ego  testimonium  perkibeo,  etc. 
Sed  qualiter  ait  hoc,  quia  infra^'  :  «  Si  mundus 
vos  odit,  »  etc.  Et  ad  istud  respondendum, 
quod  loquitur  discipulis  pro  stalu  in  quo  tunc 
erant,  et  in  quautum  suadebant  et  dabant  con- 
silium  de  gloria  ostendenda  terreno  affectu. 
Unde  Chrysostomus -'  :  «  Qualiter  eos  odirenl, 
scihcet  mundus  et  mundani,  qui  eadem  volunt, 


'  Gen.,  XX,  16. —  '  Aug.,  ubi  sup.—  ^  Ibid.,  n.  '».— 

—  *  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  *  Aug.,  ubi  sup. 
prox.  —  6  sup.,  IV,  44;  Luc,  iv,  24.  —  '  Chrysost., 
ubi  sup.  —  *  Aug.,  ubi  sup.  —  '  Mich.,  vn,  5,  6.  — 
'•  Deut.,  XIII,  6.—  "  Sup.,  V,  44.—  "  Deut.,  xxxill,  9. 

—  "  Luc,  XIV,  2G.  —  '*  Greg.,  in  Evang.,  boin.  xxxvn, 


u.  2.  —  15  Aug 
"  Aug.,  ubi  sup.,  n.  8.  —  "  Jerem.,  xvii,  16.  — 
"  Jicc/i.,  XI,  4.  —  "  Ibid.,  xiil,  19.  —  »'  Inf.,  xv,  18. 
—  -^  Cbrysost.,  ubi  sup.,  n.  2. 

(a)  Suppl.  agere.  —  (6)  Cat.  edit.  unde.  —  (c)  Uem 
noluit.  —  (rf)  Suppl.  hiimilitate. 


EXPOSmO  IN  CAP.  VII. 


361 


et  pro  iisdem  currunt,  sicut  et  mundus  ?  »  Ibi 
autem  loquitur  de  discipulis  pro  statu  perfec- 
tionis  eorum,  et  maxime  pro  statu  post  ac- 
ceptionem  sancti  Spiritus  in  pleniludine.  Et  pa- 
tet  ex  dictis  ordo  et  modus  perveniendi  ad  tem- 
pus  glorife,  sive  ad  gloriam,  per  humilitatem  et 
passionumtolerantiam.  Unde  Augustinuse :  n  Do- 
minus,  ut  veniant  ad  patriam,  provocavit  ad 
viam;  excelsa  est  patria,  humilis  via.  Patria  est 
vila  Christi,  via  est  mors  Christi.  Patria  est  man- 
sio  Christi,  via  est  passio  Christi  :  qui  recusat 
viam,  quid  quferit  patriam?  »  Haec  ille,  et  ibi 
bene  de  hoc.  Respondit  Christus  matri  petenti 
gloriam  filiorum  ^  ;  «  Potestis  bibere  caMceni, 
quem  ego  bibiturus  sum?  «  Ut  enim  ait  f.rego- 
rius' :  «  Ordo  est  tribulationis  et  consequentis 
glorice.  »  Et  post  :  «  Per  calicem  pervenitur  ad 
majestatem : »  '«  Per  multas  tribulaliones  opor- 
tet  pervenire  ad  regnum  Dei.  »  Ilem  palent  hic 
mundi  error  et  fatuitas  :  odit  enim  arguentem 
ipsuni  in  veritate,  sicut  Jesum  Christum  hic  : 
«  Non  enim°  amat,  pestilens  eum,  qui  se  corri- 
pit.  Supra"  :  «  Qui  male  agit,  odit  lucem,  »  sci- 
licet  arguenlem,  ut  habilum  est  ibi.  «  Veritas 
enim"  parit  odium,  obsequium  amicos,  »  ait 
Terentius,  et  recitat  Augustinus'.  Item  mundus 
diligit  suo^s  falsos  testes,  qul  ipsum  non  arguunt, 
sed  cum  eo  currunt,  et  eadem  cum  ipso  vo- 
lunt;  cum  tamen'  «  mebora  sint  vulnera  dili- 
gentis,  quam  fraudulenta  odientis  oscula  :  »  et 
lales  sunt  «  similes  asino  stolido ,  qui  fugit  a 
fonle,  in  quo  apparet  imago  ejus,  et  currit  ad 
leonem,  ipsum  admirans,  a  quo  interficitur,  » 
ait  Isaac. 

8.  Et  quarta  sequitur  particuia,  in  qua  dissimu- 
latio  Sdlvatoris  de  ascendendo  Hierosolymam, 
ibi  :  Vos  ascendite  ad  diern  festum  hunc.  Unde 
quterit  Augustinus  '",  quid  est  dictum  :  Diem 
festum  hunc,  vel  istum  ?  Et  respondet,  quod  ideo 
ait :  Ascendite  ad  diem  festum  hunc  :  «  ubi  hu- 
manam  gloriam  qu£eritis,  ubi  vultis  ostendere 
carnalia  gaudia,  non  Eeterna  cogitare.  »  Sed 
quaeritur,  qualiter  ait  imperative  :  Vos  ascendite. 
Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  ",  quod  hoc 
ait  ostendens,  quoniam  hoc  dixit  non  indigens, 
nec  volcns  blandiri,  sed  (o)  concedcns  eosju- 
daica  facere.  Concessive  ergo  ait,  hoc  non  im- 

'  Aug.,  ubi  siip.,  n.  5.  —  »  Maitli.,  %\,  22.  — 
'  Greg.,  1»  Evany.,  hom.  xxvii,  u.  5,  quoaii  sensum. 
—  '  Act.,  XIV,  2i.  —  »  Prov.,  XV,  12.  —  «  Sup.,  in, 
20.  —  '  Terent.,  Andr.,  act.  i,  scen.  1.  —  '  Aug., 
Conf.,  lib.  X,  c.  xxiii,  a.  2.  —  '  Prov.,  xxvii,  6.  — 
'"  Aug.,  ubi  sup.,  u.  8,  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  ;i. 


perative.  Egonon  ascendam  ad  diem  festum  istum, 
quia  nondum  venit  tempus  meum.  Sed  qualiter  hoc 
ait,  quia  postea  ascendit  ad  diem  festum?  Et 
ad  hoc  respondendum  secundum  Glossam , 
quod  non  ascendit  ad  diem  primum  vel  secun- 
dum;  vel  aliter,  secundum  Chrysostomum  '^, 
quod  non  ait  simpliciter,  scilicet  quod  non  as- 
cenderet ;  sed  ait  :  Non  ascendam  nunc,  id  est, 
vobiscum.  Quia  tempus  meum  nondum  venit :  eo 
quod  in  futuro  paschate  oportebat  eum  cruci- 
figi,  ait  Chrysostomus  ".  Et  per  hoc  patet  res- 
ponsio  ad  objectionem  hfereticorum  objicien- 
tium,  quod  erat  subjectus  fato  :  et  patet  ex 
dictis  responsio.  Item  objicitur,  quod  ex  hoc 
videtur,  quod  opera  Chi'isti  dependebant  a  tem- 
pore  :  quod  videtur  inconveniens,  cum  esset 
omnipotens.  Et  ad  istud  respondendum,  quod 
opera  sua  non  dependebant  a  tempore  ex  indi- 
gentia,  fiebant  tamen  in  tempore  debito  ex  con- 
gruentia. 

9.  Hcec  cum  dixisset,  mansit  in  GalUcea.  Et  pa- 
tet,  quod  ex  Salvatoris  exemplo  est  tempus  do- 
cendi  et  annuntiandi  veritatem,  et  est  tempus 
quiescendi  et  orandi.'*  «  Sivemente  excedimus, 
Deo;sivesobriisumus,vobis(6).  »  Quod  veroait : 
Mansit  in  Galilcea,  mysterium  est,  quod  Christus 
manet  in  anima  transmigrante  a  tumultu  et  a 
turbatione  mundi  ad  quietem  orationis  et  con- 
templationis  :  «Factus  est  enim  '^  in  pace  locus 
ejus.»  Galilaea"'  enim  transmigratio  interpretatur. 

10.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  de  ascensu 
illius  ad  diem  festum^  ibi  :  Ut  autem  ascende- 
runt,  etc.  Et  illa  in  tres  :  primo  narratur  de  sua  niTisio 
ascensione;  secundo,  de  Judfeorum  inquisitione, 
et  horum  murmuratione,  ibi  :  Judcei  ergo,  etc; 
tertio,  de  sua  manifestatione  et  doctrinatione, 
ibi  :  Jam  autem  die  festo,  etc. 

Ait  ergo  :  Ut  ascenderunt  fratres,  ipse  ascendit. 
Sed  opponit  Chrysostomus ''' :  Ex  quo  prius  ait, 
quod  non  ascenderat,  eo  quod  tempus  non  ad- 
vcnerat,  qualiter  ait  nunc,  quod  ascendit?  Et 
ad  hoc  respondet,  quod  non  ascendit,  ut  pate- 
retur  nunc,  sed  ut  eos  erudiret.  Asccndit,  in- 
quam,  non  manifeste,  sed  quasi  in  occulto.  Sed 
quoeritur,  quare  non  manifeste  ?  videtur  enim 
timuisse.  Et  ad  hoc  respondet  Augustinus '*, 
quod  idco  in  occulto  ascendit,  quia  non  glo- 

_  la  ibid.  —  '3  Ibid.  —  "  II  Cor.,  V,  13.  —  ">  Psut. 

Lxxv,  3.  —  "•  niJ,  galah,  Migravit;  vel  1    nni , 
(jkelilah,  Galiltca,  seu  Tractus,  Limes.  —  "  Chrysost., 
ubi  sup.  —  "  Aug.,  ubi  sup. 
(a|  Chrysost.  ipse  iMa.  Ccet,  edit.  nec.  —  (6)  nobis. 


parti'  "TQ. 


362 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


riari  temporaliter,  sed  docere  salubriter  voluit, 
et  admonere  de  die  festo  aeterno ,  amorem  ab 
hoc  saeculo  avertere,  el  in  Deum  convertere  cu- 
piebat.  »  Aliter  respondct  Clirjsostomus ',  quod 
«  si  ascendisset  maDifeste,  signa  divinitatis  os- 
tendisset;  n  voluit  autem  ostendere  scilicet  sua? 
humanitatis  veritatem,  et  ideo  in  occulto  as- 
cendit. 

id.  Et  sequitur  secunda  particula,  scilicet  Ju- 
d^Eorum  inquisitio  et  murmuratio  :  Judcei  ergo 
qumrehant  eum  (a)  indie  festo,  quiain  talibus  con- 
sueveratmiracula  facere,  supra  ^.  Et  inhoc  patet 
eorum  malignitas  :  ut  ait  enim  Chrysostomus  ' : 
«  In  his  scilicet  festivitatibus  piscari  eum,  id  est, 
capere  (fc) ;  et  loquendo  ironice  ait,  quod  «  bene 
erant  JudfEoruni  directiones,  id  est,  festivitates  : 
in  occisioaem  impetum  faciebant,  »  et  dicebant: 
Vbi  est  ille  '!  Sed  quaeritur,  quare  non  nomina- 
bant?  Et  ad  hoc  respondet  Chrysoslomus ',  quod 
a  magno  odio  et  inimicitia,  nec  nominatim  eum 
vocari  volebant. 

12.  £<  muvmur  multum ,  non  solum  pro  prae- 
terito  miraculo,  scilicet  panum;  sed  rursus  ti- 
mentes,  ne  simile  quid  faceret,  ait  Chrysosto- 
mus '.  Quidam  enim  dicebant :  Quia  bonus  est , 
secundum  opinionem  vulgi.  Qttidam,  quoniam 
seducit  turbas  (c) ,  ait  Chrysostomus ".  Hi  enim 
erant  increduli,  infra  ' :  Numquid  ex  principibus 
aliquis  credidit  in  eum?  «Seducere  enim,  ut  ait 
Augustinus  ',  est  decipere,  vel  aliunde  aliquem 
ad  aliud  persuadendo  ducere.  Si  a  malo  ad  bo- 
num  ducit,  bonus  seductor  est;  si  e  contrario, 
malus.  »  Et  hoc  est  ad  solatium  eorum,  qui  (d) 
postea  prajdicantes  verbi  Uei  faturi  erant  repu- 
tati "  «  ut  seductores,  et  tamen  veraces.  » 

13.  Nemo  tamen  palam  loquebatur,  scilicet  eo- 
rum  qui  dicebant :  Quoniam  bonus  est.  Propter 
metum  Jadceorum,  infra'" :«  Conspiraverunt  (e)  Ju- 
doei,  ut  si  quis  Christum  confiteretur,  extra  sy- 
nagogam  fieret.  » 

14.  Et  sequitur  pars,  in  qua  de  ipsius  mani- 
festationc  et  doctrince  dispensatione,  ibi :  Jam 

Divisio  autem  die  festo ,  etc.  Et  illa  in  duas ;  primo  de 

partis.   gy^  doctrina  in  prima  die,  et  calumniantium 

confutatione ;  secundo,  de  sua  doctrina  ultima 

die  festivitatis ,  et  obloquentium  confutatione, 

'  CtirYSOst.,  ubi  sup.  —  '  Sup.,  v,  1,  8.  — 
'  Chrysost.,  in  Joan.,  hoiu.  ,\Lvni,  al.  XLl.f,  u.  1.  — 
*  Ibid.  —  »  11)1(1.  -  «  Ibid.  —  '  luf.,  48.  —  »  Aug., 
in  Joan.,  tract.  x.XLt,  n.  1.  —  '  II  Cor.,  vi,  8.  — 
'0  Inf.,  IX,  22.  -  "  luf.,  37.  —  "  Inf.,  25.  —  "3  Inf., 
16.  —  •'  Inf.,  20.  —  »  Inf.,  20.  —  '«  Inf.,  xviii,  20. 
—   "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  "  Cbrysost.,  ubi  sup. 


ibi "  :  In  novissimo  die,  etc.  Prima  adhuc  in  duas : 
primo  dc  doctrina  sua  et  confutatione  calum- 
niantium  generaliter;  secundo,  de  confutalione 
quorumdam  ex  Jerosolyma  specialiter,  ibi  "  : 
Dicebant  ergo  quidam ,  etc.  In  prima  quatuor : 
primo,  ascensus  Filii  Dei  in  templum,  et  admi- 
rationis  JudfEorum  de  doctrina  sua  priEmissio ; 
secundo,  veritatis  eruditio,  et  Judreorum  incre- 
palio,  ibi  ":  Resjwndit  Jesus,  etc;  tertio,  eorum 
blasphematio,  ibi'*;7Jespo?idi<  turba,  elc;  quarto, 
Salvatorisresponsio,et  illorum  confutatio,  ibi": 
Respondit  Jesus,  etc. 

Ait  ergo  :  Jam  die  festo  mediante,  id  est,  die 
media  septem  dierum  festivitatis,  et  erat  quarta, 
ait  Glossa.  Ascendit  in  templum,  non  in  palatium 
vel  in  forum.  Etdocebat,  non  silebat  veritatem, 
infra  "  :  «  Ego  semper  docui  in  synagoga  et  in 
templo.  »  Qui  enimlatebat,  palamloquebatur, » 
ait  Augustinus  ". 

i^.  Et  mirabantur  Judoei ,  ob  doctrinffi  clarita- 
tem,  veritatem  ac  virtulem.  Unde  Chiysosto- 
mus  '* :  «  Tanta  erat  virtus  eorum ,  quae  dice- 
bantur,  quod  qui  dicebant  prius,  quoniara  se- 
ducit  turbas,  transmutati  admirabantur.  »"«  Mi- 
rabantur  {f)  super  prudentia  et  responsis  ejus.  » 
Quomodo  hic  litteras  scit,  etc.  tit  ait  Chrysosto- 
mus  -■' :  «  Doctrinam  admirabantur,  et  tunc  de- 
berent  cogitare,  quoniam  nihil  humanum  in  eo 
erat.  »  -'  «  Sapientiam  non  didici,  »  sciUcet,  ab 
homiue,  «  et  novi  scientiam  sanctorum.  «Quferit 
Chr}'sostomus ,  quare  in  prima  die  non  ascen- 
derit  ad  festum.  Et  videtur,  quod  debuisset  as- 
cendere  :  ait  enim  Apostolus  " :  «  insta  oppor- 
tune,  iinportune.  »  Ad  istud  respondet  -%  quod 
tardatione  sua  attentiores  eos  fecit :  qui  enim 
primis  diebus  eum  qusesiverunt ,  repente  prae- 
sentem  (g)  debebant  injacere  dicenti,  id  est,  in- 
gerere  se  ad  audiendum.  Et  patet  hic  esempium  E.\em- 
pKelatis  et  doctoribus  ascendendi  ad  temnlum,    i'''"" 

'  prajlans, 

et  doccndi  ibidem,  exemplobeati  Ambrosii,  qui  ei  ii«cto- 
omni  die  dominico  in  pubhco  Dei  verbum  trac-    '''''"• 
tabat,  ait  Augiistinus  ".^'  «  Clama,  ne  cesses, » 
etc.  Et  dehoc  in  Collatione  prajdicabili,  infra  -". 
16.  Et  sequitur  pars  secunda  ;  Respondit  Je- 

—  "  Luc,  II,  47.  —  "  Chrysost.,  ibid.  —  "  Prov., 
XXX,  3.  —  ■'-  II  Tim.,  IV,  2.  —  "  Cbrysost.,  ibid.  — 
"  Aug.,  Conf.,  lib.  VI,  c.  IV,  n.  6.  —  "  Isa.,  LVIII,  1. 

—  26  vid.  Collat.  XXXVI. 

(o)  Cset.  edit.  omis.  eum.  —  (A)  Suppl.  conantur.  — 
(c)  Sujipl.  secundum  opiuionem  principum  cl  sacer- 
dotum.  —  (f/)  Ciet.  edit.  solatium,  quse.  —  (e)  Vu/g. 
conspiravcrunt. —  (/)  Stupebant.  —  (j)  Su/f/.  videntes 
aditabant,  el. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VII. 


363 


sus,  etc.  Et  ibi  duo  :  primo,  veritatis  eruditio; 
secundo,  adversantium  arguitio,  ibi  ^ :  Noniu 
Moyses,  etc. 

Ait  ergo :  Mea  doctrina  non  est  mea.  Et  de  hoc 
opponit  Augustinus  *  prolixe,  scilicet:  «  Non 
tua,  quomodo  tua? »  Et  e  contrario.Videtur  im- 
plicare  contradictionem.  Et  de  hoc  solvit  in 
summa,  quod  doctrina  Patris,  quid  est  nisi  ver- 
bum  Patris?  Et  quia  verbum  est  alicujus,  doc- 
trina  ejus,  id  est,  ipsum  Verbum,  non  est  doc- 
trina  ejus,  sed  illius  a  quo  est,  quia  Verbum 
non  est  a  se.  Est  enim  Christus  lumen  de  lu- 
mine.  Quasi  eodem  modo  opponit  Chrysosto- 
mus,  et  solvit,  scilicet  qualiter  est  doctrina  ejus, 
et  non  ejus.  Et  respondet^,  quod«  ejus  est  doc- 
trina,  quia  non  edoctus  ab  aliquo  dicebat;  non 
ejus  erat,  quia  Patris  erat  doctrina.  »  Et  quo- 
niam  profundum  verbum  proposuitj  ut  ait  Au- 
guslinus  ',  nec  omnes  intellexerunt,  dedit  con- 
siliura,  ut  crederent.  Ideo  subdit  (v.  17):  Si 
quis  voluerit  voluntatem  ejus  facere,  id  est,  Patris, 
credendo  in  eum,  cognoscet  de  doctrina,  id  est^ 
intelliget.  Ut  enim  ait  Augustinus  ^:  «  Intellectus 
est  merces  fidei :  *  «  Nisi  credideritis,  non  in- 
telUgetis.  »  Noli  ergo  quaerere  intelligere  ut 
credas,  »  sed  e  contrario.  Et  talis  sciet,  quo- 
niam  es  eo  Deo  loquor.  Nec  mirum,  quia  ver- 
bum  Patris  manifestans  gloriam  Patris,  infra  '. 
18.  Qui  autem  a  semetipso  loquitur,  scilicet  An- 
tichristus,  qumrit  glcriam  propriam.  Supra  *  : 
ci  Alius  veniet  in  nomine  suo,  »  etc.  Ipse  enim  ' 
«  extollet  se  supra  omne  quod  dicitur  Deus, 
aut  colitur.  »  Qui  autem  quccrit  gloriam  ejus,  qui 
misit  illum,  hic  verax  est  :  qualis  scilicet  ego 
sum,  qui  Patri  aequalis,  formam  servi  accipiens, 
gloriam  ipsius  qucBro,  ait  Augustinus  ".  Patet 
hic  esemplum  a  Filio  Dei  hominibus  non  quae- 
Exem-  rendi  propriam  gloriam,  sed  Uei.  Ex  quo  enim 
■""°  _  ipse  Filius,  cui  debebatur  omnis  gloria,  semper 
di  gio-  protitetur  se  quaerere  gloriam  Patris,  multo 
^^  magis  quilibet  fidelis,  qui  est  membrum  ejus, 
debet  quaerere  gloriam  Dei,  non  suami  et  doc- 
trinam  (a)  attribuere,  non  sibi :  quia,  ut  ait  hic, 
qui  a  semetipso  loquitur,  gloriam  propriam  qu(Brit, 
et  talis  cst  mendax,  infra  "  :"  Qui  de  suo  loqui- 
tur,  mendax  est.  »  Gloria  est  cnim  «  frequens 

'  Inf.,  19.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  3.—  '  Chiysost., 
ubi  sup.,  n.  2.  —  *  Aug.,  ubi  sup,,  n.  6.  —  '  Ibid.  — 
'  Isa,,  VII,  9,  sec.  LXX.  —  '  Inf.,  xvii,  4,  6.  — 
"  Sup.,  V,  43.  -  »  II  Thess.,  ir,  4.  —  '»  Aug.,  ubi 
siip.,  n.  8.  —  "  Inf.,  viii,  44.  —  "  Aug.,  in  Joan., 
tract.  c,  n.  l  ;  tract.  cv,  n.  3.  —  "  Hug.,  de  Sacram. 
Fid.,  lib.  I,  part.  VII,  c.  vi.  —  '*  I  Cor.,  iv,  7.  — 


fama  cum  laude ,  »  Augustinus  ".  Vana  enim 
gloria  est  amor  laudis,  ait  Hugo;  vel  «  deside- 
rium  inordinatum  excellendi,  »  ait  idem  '•'.  Et 
hEfic  non  est  quEerenda  ab  homine  '*  :  «  Quid 
habes,  quod  non  accepisti  ?  Quod  si  accepisti, 
quid  gloriaris?  »'5«  Benedixerint  Deo  in  cordibus 
suis.  »  Ibi  Gregorius  '^ :  «  Deo  maledicere,  est 
de  ejus  munere  sibi  gloriam  praebere.  »  Et  de 
hoc  Chrysostomus  bene  "  :  «  Vana  gloria  tjTan- 
nica  passio  est,  quee  est  causa  omnium  malo- 
rum,  eo  quod  faciat  excidere  a  vera  gloria.  » 
Et  ibi  multum  de  hoc.  Et  Bernardus  '* :  «  Eo 
quippe  est  quisque  pessimus,  quo  est  optimus, » 
dum  scilicet  quffirat  propriam  gloriam.  Ideo  Propria 
Hieremias  " : «  Non  glorietur  sapiens  in  sapientia  s'""*™ 
sua.  »  Sed  « ^"  qui  vult  gloriari,  in  Domino  glo-  do  qua- 
rietur.  »  Sua  enim  gloria  est  quterenda  vitas  ve-  '''"'^'^' 
ritate,  et  repraesentatione  vitae  divinie  in  ho- 
mine  -' :«  Glorificate  Deum  in  corpore  vestro. » 
Ilem  est  quKrenda  bonorum  operum  exercita- 
tione  ^^ :  «  Videant  vestra  bona  opera,  et  glorifi- 
cent  Deum.  »  Item  est  quserenda  gloria  Dei, 
magnalium  suorum  et  beneficiorum  sedula 
prasdicatione^':  «Date  gloriam  (6)  Deo.  Dei  per- 
fecta  sunt  opera.  »  Item  est  qucerenda  beneficio- 
rum  Dei  recognilione  et  gratiarum  actione ,  ac 
ordinata  intentione,  omnia  bona  agendo  ad  glo- 
riam  suam  "  :  «  Non  est  (e)  qui  rediret,  et  daret 
gloriam  Deo,  nisi  hic  ahenigena.  »^'«  Omnia  in 
gloriam  Dei  facite.  »  Qui  ergo  volunt  dicere 
qute  suasunt,  et  dedignantur  docere  doctrinam 
Dei,  vel  eorum  qui  docent  secundum  Deum, 
non  imitantur  Filium  Dei  in  praedictis. 

19.  Et  sequitur  arguitio  Judaeorum  calum- 
niantium,  ibi  :  Nonnc  Moyses  dedit  vobis  legem? 
Et  sunt  ista  verba  referenda  ad  illud,  quod  dic- 
tum  est :  Vbi  est  ille  ?  quod  dicebant,  qucerendo 
eum  ut  occiderent.  Ideo  ait:  JVonne  Moyses  dedit 
vobis  legem?  scUicet  ut  non  occidatis.  Et  nemo 
ex  vohis  facit  legem  :  quia,  ut  ait  Augustinus  -": 
«  Si  legem  faceretis,  Christum  in  ejus  litteris 
agnosceretis,  et  praesentem  non  occideretis.  » 

20.  Ideo  sequitur:  Quid  mequoeritis  interficere? 
Sed  quferitur,  qualiter  ait :  JVemo  ex  vobis,  quia 
supra,  eodem,  dictum  est,  quod  quidam  dice- 

'»  Job,  I,  5.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  I,  c.  viri, 
al.  xxiii,  u.  31.—  "  Chrysost.,  m  Joan.,  houi.  xxvii, 
al.  xxviii,  n.  3.—  "  Bern.,  m  Caiit.,  serm.  lx.xxiv,  n.  2. 

—  19  Jerem.,  IX,  23.—  «»  I  Cor.,l,  3!.— ^'  lbid.,vi,20. 

—  ^■^Matth.,  V,  16.— "Deu;.,  xxxil,  3,4;  Pra/.  i.xvii, 
37.  —  »»  Luc,  xvii,  18.—  «  1  Cor..  x,  31.—  "  Aug., 
in  Joan.,  tract.  xxx,  n.  2. —  {a]Suppl.  Deo. —  (4)  Vulg. 
in  Deut.  uiagaiGcenliam.  —  (c)  Suppl.  inventus. 


364 


EVANGELII  SANCTl  JOANNIS 


Exem- 
plum  la- 
tronum. 


Eseni 

plum 

non  reS' 

ponden- 

di  aspe- 

re. 


bant  :  Quoniam  bonus  est.  Hem  discipuli  mulli 
erant  preesentes ,  qui  implebant  legem.  Et  ad 
hoc  respondet  Augustinus  ',  quod  «  Uominum 
loquentem  audiebant  omnes,  discipuii  et  Judtei, 
mendaces  et  veraces,  boni  ct  mali ;  sed  ille  dis- 
cernebat,  et  quibus  sermo  prodesset,  pra;vide- 
bat,  et  in  nobis,  et  in  illis.  »  Haec  ille.  Loquitur 
ergo  ad  illos,  qui  erant  mali  et  mendaces  :  et, 
ut  ait,  redarguit  de  duobus,  scilicet  de  audacia, 
qua  audcbant  redarguere  eum  scilicet  de  trans- 
gressione  legis,  quia  ipse  curavit  in  sabbato, 
et  de  meditatione  occisionis  :  ideo  non  erant 
digni  judicare  alium.  Et  sequitur  responsio  il- 
lorum,  iL)i :  RespjndU  turha,  etc.  Et  vere  turba; 
uude  Augustinus  ^ :  «  Turba  turbata  est  a  veri- 
tate:  turbam  lippitudinis  turbavit  claritas  solis. 
Et  respondit,  quasi  turba,  non  pertinentia  ad 
ordinem ,  sed  ad  perturbationem  :  Dmmonium 
habes.  »  Ha;c  Augustinus  :  quasi  diccrent :  Tu 
habes  d;Emonium,  hffic  nobis  imponendo.  Ideo 
dicunt  :  Quis  quierit  te  interficere'!  Ut  ait  Chry- 
sostomus  ' :  «  Verbum  erat  furoris  et  animai  in- 
verecundantis.  »  Et  ponit  exemplum  '  :  «  Sicut 
latrones  cantant  in  insidiis,  quasi  non  essent 
latrones,  et  injiciunt  manus;  sic  fuit  de  istis.  » 
.Sed  quteritur,  quare  non  redarguit  eos,  et  quare 
tam  humilia  locutus  est  coram  eis?  Et  ad  pri- 
mum  respondet  Chrysostomus  quod  «  ideo 
non  redarguit^  ut  non  faceret  eos  inverecun- 
diores.  »  Ad  aliud  vero  respondel  %  quod  «  hu- 
milia  loquendi  (a)  de  se,  multte  fuerunt  causae  : 
scilicet  non  ingenitum  existimari,  nou  Deo  con- 
trarium,  carne  indutum  esse,  imbecillitas  au- 
dientium,  docere  homines  moderata  sapere.  Su- 
bhmia  [b)  vero  loquendi  (c)  de  se  fuit  causa,  verae 
scilicet  divinitalis  magnitudo.  »  Hoec  ille,  quasi 
diceret :  Ut  non  existimarent  eum  ingenitum 
esse,  vel  Deo  contrarium,  et  sic  de  aliis;  ideo 
humilia  de  se  locutus  est.  Et  patet  hic  exemplum 
non  respondendi  aspere  contumacibus.  Unde 
Augustinus" :  «  Dominus  non  turbatus,  sed  in 
sua  potestate  tranquillus  non  reddit  malum  pro 
malo,  »  etc.  «  Quibus  si  diceret:  Vos  dajmonium 
habelis,  verum  diceret.  »  Haec  ille. 

21.  Et  sequitur  quartum,  scilicet  responsio 
Salvatoris,  ibi  :  Et  dixit  eis ,  elc.  Ubi  (d)  Chry- 
sostomus  '  :  «  Dixit  eis,  inquam,  a  lege  syllogi- 
zans.  Et  est  .summa  rationis :  Moyses  ante  legem 
dedit  circumcisionem ,  et  vos  cam  iu  sabbato 

1  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxx,  u.  1.  —  =  Ibid.,  n.  2. — 
3  Clirysost.,lioui,XLVin,;d.XLlx,n.2.— '  Ibid.— 'Ibid., 
paulo  ante.  — «  Aug.,  ubi  sup.,  u.  3.—  '  Clirysost.,  ubi 


facitis  sine  legis  transgTessione.  Injuste  ergo  me 
arguitis ,  quod  horainem  sanum  feci  in  sabba- 
to.  »  In  ista  ratione  sic  procedit  :  primo  ponlt 
quasi  majorem;  secundo,  minorem;  tertio,  quasi 
conclusionem;  quarto ,  subdit  admonitionem. 
Ait  ergo  :  Unum  opus  feci ,  scilicet  curare  para- 
lyticum ,  supra  ' :  Et  omnes  mtramtni,  sciUcet  de 
hoc  operci  «  Quid  ergo  si  omnia  videritis  ?  » 
ait  Augustinus'.  Et  hoc  est  nobllius  opus  quam 
circumcidere.  Et  tamen  (v.  22)  in  sabbato  cir- 
cumciditis.  Ideo  sequitur  :  Propterea  (e)  Moyses 
dedit  vobis  circumcisionem ,  id  est  praecepit :  Non 
quia  ex  Moyse  est ,  id  est ,  praeceptura  Moysis ; 
Sed  ex  patribus,  quibus  fuit  prirao  pnecepta. 
Et  est  in  Glossa  benc ,  proptor  quas  causas  fuit 
circumcisio  in  praecepto.  Et  subdit  quasi  mino- 
rem  :  In  sabbato  circumciditis  hominem,  secun- 
dum  legem,  qure  ait,  quod  in  die  octava  cir- 
cumcidatur  infantulus ,  qu;e  dies  potuit  contin- 
gere  in  sabbato.  Deinde  subdit  quasi  conclu- 
sionem  (v.  23) :  Sicircumcisionem  accipit  homo,  etc, 
quando  scilicet  die  octava  in  sabbato ,  ut  non 
solvatur  lcx  Moysi,  quae  prohibebat  opera  servi- 
lia,  non  opus  salulis  :  M(hi  indignamini,  id  est, 
cur  indigQamini,  ait  Glossa,  quia  totwn  hominem 
sanum  feci?  «Curatus  enim  fuit,utsanatusesset 
in  corpore ;  et  credidit,  ut  sanus  esset  in  anima, » 
(f)  Augustinus ^.  Et  ideo  illis  poterat  dicere  illud 
Apostoli '"  :«iEmulationem  quidem  Dei  habent; 
sed  non  secundum  scientiam. » 

24.  Et  ideo  subditur  admonitio  :  NoHte  judi- 
care  secundum  faciem ,  id  est,  personarum  ac- 
ceptionem;  sed  justum  judicium  judicate,  sciUcet 
secundum  rci  veritatem.  Ut  enim  ait  Augusti- 
nus  "  :  « In  sabbato  circumcidebant ,  et  tamen 
Moysi  non  indignabantur.  Ipse  vero  totum  ho- 
minem  salvum  fecerat,  et  tamen  ei  indignaban- 
tur.  »  Et  ideo  ait  :  Nolite  judicare  secundum  fa- 
ciem.  '-  «Quod  justum  est,  juste  judicate.  »  Sed 
quoeritur  de  ratione ,  quam  facit  Doiuinus.  Vi- 
detur  enim  quod  non  sequatm"  :  minus  enim 
est  sanare  in  anima ,  quam  in  anima  et  cor- 
pore.  Sed  non  sequitur  :  Si  licet  minus  facere 
in  sabbato,  ergo  et  majus.  Sicut  non  sequitur  : 
Si  licet  lavare  laciem,  indumeuta,  ergo  et  to- 
tum  corpus.  Item  videtur,  quod  sophistice  ar- 
guit  contra  eos  :  quia  ipsi  arguebant  eum,  non 
quia  sauavit  hominem  in  sabbato ,  sed  quia 

sup.— «Sup.,  V,  8.  —  ^Aug.,  ubisup.,  n.  3.—  '«  Bom., 
X,  2.  —  1'  Aug.,  ubi  sup..  n.  4.  —  '«  Deut.,  xvi,  20.— 
(a)  Ccet.  edit.  loqueudo.—  (6)  Alia.—  (c)  Stippl.  una  30- 
lum.  —  {d)  Coet.  edit.  ul.  —  (e)  Item  l>rcelerea.  — 
(/■)  Suppl.  ail. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VII. 


365 


dixerat  ei  :  «  Tolle  grabatum  tuum , «  quod  ei-at 
opus  corporale;  et  ita  videtur,  quod  eis  non 
respondet.  Et  ad  primum  respondendum  est , 
quod  recte  arguit  contra  eos.  Sanatio  enim  tio- 
minis  in  anima  et  corpore  est  majus  (a)  bonum, 
quam  sanatio  in  animatantum.  Si  ergo  circum- 
cidere  ad  sanatiouem  animEe  licebat  in  sabba- 
to,  multo  magis  licebat  et  totum  hominem  sa- 
nare.  Ad  aliud  respondendum  ,  quod  ipse  re- 
spoudet  impiae  et  pravaj  eorum  affectioni ,  qua 
ipsi  invidebant  operationi  miraculi.  Et  contra 
eorum  malitiam  et  invidiam  procedit  liic  ar- 
guendo :  praecepit  portari  (b)  grabatum  ab  ho- 
mine  sanato  ,  quia  non  fuit  ita  opus  servile , 
quod  esset  prohibitum  in  sabbato ,  in  quo  lice- 
bat  facere  opera  necessitatis ,  quaa  ad  salutem 
pertinent,  sicut  manducare  et  bibere  ,  ait  Au- 
gustinus'.  Item  licebat  facere  opera  pietatis, 
sieul  eleemosynam  dare,  bovem  et  asinum  ada- 
quare.  Sic  et  hcebatparalytico  curato  grabatum 
vel  lectum  tollere  in  testimonium  suae  curatio- 
nis  ,  maxime  tamen  praecipiente  Salvatore  ,  qui 
venerat  solvere  cferemonias  legis ,  ut  habitum 
est  supra  -■  De  circumcisione  vero  et  de  quass- 
tionibus  '  circa  illam ,  quarto  Sente^itiarum,  et 
Hugo  *._Sed  quceritur,  quare  fuit  circumcisio 
dala  ante  legem  patribus?  Et  ad  istud  respon- 
dendum  secundum  Glossam ,  quia  circumcisio 
fuit  data  in  signum  magnse  fidei  Abrahae ,  ut 
esset  distinctio  populi,  de  quo  Christus  erat 
nasciturus ,  ab  ahis  populis.  Et  quia  repromis- 
sio  fuit  facta  Abrahae,  ideo  et  ei  data  fuit  lex  de 
circumcisione.  Unde  versus  : 

Est  signum,  merituin,  distinguit,  sive  medetur 
Circumcisa  caro ,  signat,  docet. 

Signum ,  fidei  Abrahae  ;  meritum ,  scilicet  obe- 
dientifs;  distinguit,  scilicet  populum  :  mede- 
tur,  contra  originale  :  signat,  octavam  resur- 
rectionis  :  docet ,  scilioet  castitatem.  De  ipsa 
vero  circumcisione  spiritualiter,  et  de  sabbato 
in  CoUatione  pr£Edicabili=.  Quod  vero  sequitur , 
Nolite  jwlicare  secundam  faciem,  «  evadcre  in  hoc 
saeculo  magni  laboris  est.  Et  in  hoc  illos  con- 
vicit,  nos  instruxit,  »  ait  Augustinus  ^' :  «  Et  ideo 
non  personaliter  judicemus  ,  sed  rectum  judi- 
cium  teneamus.  '  Quis  autem  est  qui  non  judi- 


'  Aug.,  uln  snp.,  n.  6.  —  ''  Sup.,  IV,  21.  —  '  Vid. 
IV  Sent.,  dist.  i,  liuj.  edit.  toui.  V,  pag.  265.  — 
•  Hug.,  ila  Sacram.  Fid.,  lib.  I,  part.  XII,  c.  2.  — 
>  Vid.  Collat.,  XXXVII.  —  «  Aug.,  ubi  snp.,  n.  7.  — 
'  Ibid.,  n.  8.  —  »  Job,  xxix,  16.  —  •  Greg.,  Moral., 


cat  personaliter?  Qui  fequahter  dihgit.  Dilectio 
cequahs  facit  non  acceptari  personas.  »  Hasc  ille. 
Et  ponit  exemplum  de  filio  et  patre  :  «  Si  iilius 
conquestus  de  patrehabetbonam  causam,  illum 
aequemus  patri  in  veritate.  »  Et  ibi  bene  de  hoc. 
Undenota,  quodjudicium  secundum  faciem, 
sive  superficiale ,  est  ex  personarum  acceptione , 
ut  ait  Augustinus  hic.  Item  est  ex  causae  indis- 
cussione ,  vel  es  f ententiae  prascipitatione.  ' 
«Causam  quam  nesciebam,  diligentissimeinves- 
tigabam,  »  Et  Gregorius " :  «Ne  ad  proferendam 
sententiam  iniquam  prEecipites  esse  debeamus, 
nec  temere  indiscussa  judicemus  ,  ne  queelibet 
mala  audila  nos  moveant,  ne  passim  dicta  sine 
probatione  credamus.  «Etibi  bene  dehoc.  Item 
fit  judicium  secundum  faciem  ex  perversa  af- 
fectione.  Judicium  enini  pervertitur  quatuor 
modis  :  scilicet  timore,  odio  ,  amore,  cupidi- 
tate ,  ut  dicitur.  Unde  versus  de  his  : 

Quatluor  ista,  limor,  odium,  dilectio,  census, 
Saepe  soleut  Uouiinum  rectos  perverlere  seusus. 

'"  «  Nec  in  judicio  plurimorum  acquiescas  sen- 
tentiae ,  ut  a  vero  devies.  »  At  illi :  Ergo  judicio 
cavendum  est.  "  «  Audite  illos,  et  quod  rectum 
est  judicate.  »  Et  sequitur  :  «  Dei  judicium  est.  » 
Et '^  :  «  iSon  enim  hominis  exercetis  judicium  , 
sed  Dei,»  etc.  Et  sequitur  :  «  Cum  diligentia 
cuncta  facite.  »  lu  Psalmo  "  :«  Recta  (c)  judicate, 
filii  hominum.  » 

25.  Et  sequitur  illa  pars ,  in  qua  confutalio 
specialiter  quorumdam  ex  Hierosolj-mis  calum- 
niantibus,  ibi :  Dicebant  ergo  quidam,  etc.  Et  illa 
pars  in  quatuor  :  primo ,  calumniantium  oblo- 
cutio ;  secundo  ,  eorum  confutatio  sive  convic- 
tio,  ibi  :  Clamabat ,  etc. ;  tertio,  ipsorum  divi- 
sio  ,  eo  quod  quidam  volebant  eum  apprehen- 
dere,  quidamcredebant,  ibi :  Credcbant  ergo,  elc; 
quarto  ,  malignitaUs  eorum  sive  machinationis 
a  Christo  propalatio ,  et  illorum  de  hoc  inter  se 
mutua  inquisitio  :  Dixit  ergo  eisJesus,  etc. 

Ait  ergo  :  Dicebant  ergo  quidam  ex  Hierosoly- 
mis.  Et  in  hoc  patet  eorum  obstinatio  :  quoniam 
«  qui  maxime  potiti  sunt  signis,  hi  omnibus 
erant  miserabiliorcs,  scilicet  qui  ex  Hierosoly- 
mis,  »  ait  Chrysostomus  '*.  Nonne  hic  est,  quem 
qucerunt  Judwi  interficere'/  (v.  26)  Et  ecce palam  lo- 

lil).  XIX,  c.  XIV,  al.  XXV,  n.  46.  —  '"  Exod.,  xxjii,  2. 
—  "  Deut.,  I,  16,  17.  —  '•'  II  Paralip.,  XiX,  6,  7.  — 
"  l'sal.  LVii,  2.  —  "  Cbrysost.,  in  Joan.,  bom.  XLIX, 
al.  L,  n  1. 

(a)  Cal.  edil.  magis. —  (6)  porture. —  (e)  Uem  recte. 


jud;- 

cium 

perverli- 

tur  qua- 

tuor  mo- 

dis. 


Dlvisio 
partis. 


306 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


quitur,  etc.  Ut  ait  Augustinus  •  :  «  Qui  noverant, 
qua  saevitia  quaerebatur,  mirabantur ,  qua  po- 
tentia  non  tenebatur.  »  Ignorabant  enim  quod 
ait  Salvator,  infra  ^  :  «  Nemo  tollit  eam  a  me,  » 
id  est,  animam.  «  Sed  e^o  pono  (a)  eam  ame.  » 
Numquid  vere  cognoverunt  principes ,  elc.  «  Puta- 
verunt  enim ,  quod  principes  cognoverunt  ip- 
sum  esse  Christum,  ct  ideo  ei  pepercerunt,  » 
ait  Augustinus  ■'.  Et  si  ita  fuit  de  ipsis,  (  v.  27) 
nos  scimus  ,  unde  scit  ,  quoniam  a  Nazareth. 
Supra  *  :  «  Invenimus  ipsum  a  Nazareth.  » 
Christus  autem  ciim  venerit ,  nemo  scit ,  v.nde  sit. 
Quwrit  Auguslinus  ^ :  Undc  fuit  nata  liaec  opinio 
apud  Judfeos ,  quod  nemo  scit ,  unde  Christus 
sit  ?  Et  ad  hoc  respondet ,  quod  inaniter  nata 
est,  quoniam  in  Scriptura  dicitur  "  :  «  Quoniam 
Nazareus  vocabitur,  »  sccundum  aliam  litte- 
ram,  ibi  ^'  :  «  Et  flos  de  radice  ejus  ascendet,  » 
prout  exponit  Hieronymus  *.  Alia  vero  Scriiitu- 
ra,  quoniam  in  Bethlehem.  Et  hoc  ideo,  quia 
in  Bethlehem  natus,  quia  in  Nazareth  educalus. 
Ideo,  «  secundum  hominem,  Scripturae  pra^di- 
xerunt^  unde  esset;  secundum  Deum  vero,  late- 
bat  impios,  et  quEerebat  pios.  '°  Generationem 
ejus  quis  enarrabit  ?  Hfec  Augustinus  ".  Et  quasi 
idem  Chrysostomus. 

28.  Sequitur  secunda  particula,  scilieet  eo- 
rum  confutatio,  sive  convictio,  ibi  :  Clamabat 
ergo  Jesus,  etc.  Sed  qualitcr  hoc,  quia  dicitur '- : 
«  Non  clamabit  ,  neque  audietur  foris  vox 
ejus.  »  Et  ad  islud  respondendum  ,  quod  ibi 
loquitur  de  clamore  contentionis.  Unde  Glossa 
ibi  :  «  Non  clamabit  mitis  et  mansuetus.  »  Uic 
vero  loquitur  de  clamore  prsedicationis  et  doc- 
trinae  "  :  «  Sapientia  foris  clamilat.  »  Et  patet 
ipsius  ad  praedicandum  atTectuositas ,  quia  cla- 
mabat;  et  eruditionis  veritas  ,  quia  erat  do- 
cens ;  et  patet  loci  doctriuEe  ordinabilitas ,  quia 
in  templo.  Et  me  scitis ,  scilicet  secundum  car- 
nem  et  effigiem  hominis  quam  gerebat  ;  et 
unde  sim ,  scitis ,  scilicet  quantum  ad  educalio- 
nem,  quia  a  Nazareth.  Sed  qualiter?  ait  Ipse 
enim  eral  filius  Virginis,  quod  ipsi  ignorabant. 
Et  ad  istud  respondendum  secundum  Augusti- 
num  '* ,  quod  solus  partus  Virginis  latebat ,  et 
illo  excepto  totum  noverant,  scilicet  locum 

'  Ang.,  in  Joan.,  tract.  xxxi,  n.  1.  —  '  Inf.,  x,  18. 
—  ^  Aug.,  ubi  sup.  —  *  Sup.,  I,  45.—  i^  Aug.,  ibid., 
n.  2.  —  ^  Multlt.,  II,  23.  —  '  Isa.,  .XI,  1.  «  l'ro  flore 
hebraice  est  "^VD  (nelser)  :  uuile  Maldouatus,  Jause- 
uius,  el  alii  apud  Hierouymum,  Chrislum  diclum  pu- 
tant  Nazartpum  vel  Nazareniim.  n  Coru.  a  Lap.  m 
Isaiam.  —  '  Hierou.,  iii  Maitli.,  lib.  I,  c.  ii,  iu  Uue. 


educationis ,  et  efiigiem  faciei  exterioris.  Secun- 
dum  tamen  divinilatem  nesciebant ;  ideo  ait  : 
A  me  ipso  non  veni ,  scilicet  secundum  divinita- 
teni ;  sed  cst  verus  ,  qui  misit  me  ,  quem  vos  nes- 
citis  ,  excjecati  scilicet  infidehtate  :  «  Mundus 
enim  eum  non  cognovit,  »  supra  '^  Et  alibi  '" : 
«  Neque  Patrem  quis  novit,  nisi-Filius ,  et  cui 
voluerit  Filius  revelare.  »  Et  in  hoc  convincit 
eos,  ut  ait  Chrysostomus  ".  Dixerant  enim  prius, 
quod  sciebant,  unde  ipse  erat;  modo  ait  se 
esse  Christum,  et  tamen  ignorabant  unde  erat. 
Et  quia  desiderabat  salutem  omnium ,  «  subje- 
cit,  unde  poterant  scire  quod  nesciebant,  »  si- 
cut  continuat  Augustiuus  ". 

29.  Ego  scio  eum.  Et  sic  quasrite  a  me,  ut  sciatis 
euin.  Et  idco  scio  eum,  qnia  a  me  ipso  non  sum. 
Supra  "  :«  Deuin  neino  vidit  unquam,  nisi  unige- 
nilus  qui  est  in  sinu  Patris,  ipse  enarravit.  » ""^  «  Et 
si  dixero,  quia  nescio  eum, »  quod  est  impossibile, 
ait  Glossa,  «  ero  similis  vobis,  mendax. »  Quse- 
ritur,  qualiter  ait  Glossa,  quod  impossibileest, 
quod  diceret  Filius  :  Ego  nescio  eum.  Videtur 
enim  quod  posset  pronuntiare  has  dictiones : 
Nescio  eum.  Et  ad  istud  respondendum  est , 
quod  est  loqui  pronuntiando  prffidictis  vocabu- 
lis  cum  assertiva  affimatione ,  et  sic  non  pote- 
rat  dicere  :  Nescio  eum,  quia  non  poterat  men- 
tiri,  cum  hoc  non  sit  posse;  vel  est  loqui  de 
fornicatione  vocabulorum  tantimi,  circumscripto 
sensu  interiori  ,  et  sic  poterat  proferre  illa 
verba.  Quferitur,  qualiter  ait  :  Et  me  scitis ;  et 
post  -'  :  Nesciunt  eum  (6),  qui  me  misit ;  cum  dica- 
tur  infra  *-  :  «  Si  sciretis  me,  et  patrem  meum 
sciretis.  »  Et  ad  istud   respondendum  ,  quod 

erat  cognitio  Christi  duplex  :  una  secundum  Cogniiio 
humanitatem,  scilicet  quantum  ad  suam  edu-  dupiex. 
cationem  et  faciei  effigiem  :  illa  cognoscebant , 
ignorantes  tamen  Patrem.  Et  erat  aMa  cognitio 
secundum  interiorem  revelationem  :  et  si  illa 
cognoscerent  Filium,  et  Patrem,  prout  ait  in- 
fra  --.  Quando  vero  ait  hic  :  Qui  me  misit,  ut  ait 
Augustinus  ^" :  «  Ubi  hoc  audis,  noli  intelligere 
naturffi  dissimilitudinem ,  sed  generanlis  aucto- 
ritatem  :  quidquid  enim  est  Filius,  de  illo  est, 
cujus  est  Filius  :  est  enim  lumen  de  lumine.  » 

30.  Et  sequitur  tertia  particula ,  in  qua  nar- 

—  »  Jl/ic/i.,  V,  2.  —  '•  Isa.,  Liri,  S.  —  "  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  2.  —  "  Isa.,  XLll,  2.  —  "  Prov.,  l,  21.  — 
'*  Aug.,  ubi  sup.,  u.  3.  —  ''  Sup.,  i,  10.  —  "  Matlh., 
XI,  2".  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Aug.,  ubi  sup., 
n.  i.  —  "  Sup.,  I,  18.  —  »  luf.,  viM,  55.  —  *'  Inl"., 
XV,  21.  —  2:  luf^  vill,  19.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  4. 
(a)  Cat.  edit.  licel  ego  ponam.—  (6)  Nescilis  illum. 


I 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VII. 


367 


ratur  eorum  obstinatio  et  divisio  :  Quwrebant 
eim  apprehendere  ,  scilicet  ad  capiendum ;  sed 
nemo  misit  tnanus  in  illum  ,  quia  nondum  veneral 
nasrciici  hora  ejus.  Et  ex  lioc  objiciunt  hasretici,  quod 
confuia-  gj,^j  subjectus  fato  et  tempori.  Kt  ad  hoc  res- 
pondet  Augustinus  '  ,  quod  «  sua  hora  fuit  sua 
vokmtas  :  (a)  tempus  espectavit  quo  nascere- 
tur;  cum  -  venit  plenitudo  temporis.  »  Diu  fue- 
rat  prffidicendus  (6)  :  sed  nondum  venerat  hora 
passionis  ,  ut  noveris  non  necessitatem  ,  sed 
polestatem  morientis.  Supra  ^  simile  :  «  Non- 
dum  venit  hora  mea.  »  Et  licet  illi  sic  quaere- 
rent,  tamen  ( v.  31  )  de  turba  tnulti  crediderunt 
in  eum.  Ut  ait  Augustinus  '  ,  de  turba ,  scilicet 
humiles  et  pauperes  salvos  faciebat  Dominus  ; 
principes  vero  insaniebant,  et  medicum  occi- 
dere  cupiebant.  Erat  autem  turba  quifidam , 
quae  aegriludinem  suam  vidit ,  et  medicinam 
cognovit.  Et  turba  commota  miraculis  ait  : 
Numquid  cum  venerit  Christus,  plura  si'jna  faciet  ? 
Scd  quajritur,  sicut  opponit  Chrysostomus,  ex 
quo  non  sunt  enumerata  miracula,  nisi  qua- 
tuor ,  scilicet  de  conversione  aqute  in  vinum , 
supra  %  et  de  curatione  filii  reguh,  supra ",  et 
de  curalione  paralytici ,  supra  ■" ,  et  de  mul- 
Muiia  si-  tiplicatione  panum  ,  supra  ■*  ;  quahter  ait  : 
le^eun*"  ^^'""11'^^  plura  sigtta  faciet  ?  Et  ad  hoc  respon- 
tur.  det  Chrysostomus^,  quod  «  multa  scilicet  signa 
transcurrit  sanclus  Evangelista,  et  de  his  lo- 
quitur,  de  quibus  principes  malignabantur. 
Nec  adhuc  erat  sanafides  istorum,  sed  ut  mul- 
titudinis  erat  et  vulgaris.  »  Et  licet  ita  esset  de 
turba  :  (  v.  32  )  Audierunt  Pharisiei  turbam  mur- 
murantem,  non  contra  Chrislum,  sed  (c)  «  mur- 
mure  quo  Christus  glorificabatur,  »  ait  Augus- 
tinus  '" :  «  Grossiores  enim  non  a  doctrina,  ne- 
que  a  concione  ,  sed  signis  inducuutur,  »  ait 
Chrj-sostomus  ''.  Miserunt  principes  et  Phariswi 
ministros ,  ut  appreheriderent  Jesum.  Ut  enim  ait 
Chrjsostomus  ",  «  non  multitudo,  quae  princi- 
patum  non  cupiebat,  neque  a  livore  capi  pote- 
rat,  sed  sacerdotes.  »  Ait  Matthaeus  "  :  «  Abeun- 
tes  Phariseei  consilium  fecerunt  ut  caperent 
Jesum.  »  Miserunt  ministros ,  quia  ipsi  non  au- 
debant,  periculum  suscipientes,  ire  ad  appre- 
hendendum  cum ,  ait  Chrysostomus  ''.  Et  patet 

'  Aug.,  ubi  sup.,  n.  5.  —  '  Gal.,  iv,  4.  —  '  Sup., 
u,  4.  —  »  Aug.,  ubi  sup.,  n.  7.  —  8  Sup.,  n,  8  et 
seq,  —  6  Sup.,  IV,  50  et  seq.  —  '  Sup.,  V,  8  et  seq. 
—  '  Sup.,  VI,  II.  —  9  Cbrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  — 
'"  -^ug.,  ubi  sup.,  n.  8.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.  — 
"  Ibid.  —  "  Matth..  xxii,  15.—  "  Cbrysost.,  ibid.  - 
'»  Inf.,  48,  49.  —  1«  Inf.,  35.  —  "  Aug.,  ubi  sup.  — 


hic  et  in  multis  aliis  locis  incredulitas ,  et  cu- 
piditas,  et  malignitas  principum.  Et  patet  simi- 
liter  credulitas  humilium  et  pauperum,  infra 
eodem  '"  :  «  Numquid  ex  principibus  aliquis 
credidit  in  eum?  Sed  turba,  »  etc. 

33.  Et  sequitur  quarta  pars,  in  qua  Salvato- 
ris  responsio,  et  illorum  increpatio.  Et  ibi  duo  : 
prirao,  ipsius  responsio;  secundo,  ipsorum  du- 
bitativa  inquisitio,  ibi  "^  :  Dixerunt  ergo  Judcei. 

Ait  ergo  :  Dixit  eis  :  Adhuc  modicum ,  etc., 
quasi  dicat,  ait  Augustinus  '''  :  «  Quod  modo 
vultis  facere,  facturi  estis,  sed  non  modo ;  et 
hoc ,  «  quia  modo  nolo.  »  Et  de  hoc  in  Glossa. 
Item  Chrysostomus  '"  :  «  Quasi  diceret  :  Quid 
me  festinatis  interficere  ?  parvum  e.xpectate  tem- 
pus.  »  Yado  enim  ad  Patrem,  scilicet  in  morte, 
et  ( v.  34)  quceretis  me,  scilicet  post  resurrec- 
tionem,  quando  multi  iu  eum  erediderunt. 
Unde  "  «  compuncti  dixerunt  Petro  :  Quid  fa- 
ciemus  ?  »  Sed  quteritur  tunc ,  qualiter  ait  : 
JVon  invenietis ,  quia  omnes  compuncti,  quce- 
rentes,  invenient  eum.  Et  ad  istud  responden- 
dum  secundum  Glossam ,  qucB  ait :  «  Non  inve- 
nietis,  scilicet  corporaliter;  vel  fide  ,  quantum 
ad  discredentes.  »  Et  ubi  ego  sum  :  ut  enim  ait 
Augustinus  ™,  «  non  ait :  Ubi  ero,  quia  semper 
erat  quo  rediturus  erat  ,  supra  -'  :  Filius  ho- 
minis,  qui  est  in  cceIo.  Erat  enim  in  [d)  terra 
secundum  vi.sibilem  carnem  ;  in  ca'lo  vero , 
secundum  invisibilem  majestatem.  »  Haec  ille. 
Vos  non  potestis  venire  ,  etc.  Sed  qualiter  hoc  ? 
ut  enim  praeiuissum  est,  erant  eum  quiesituri 
eUam  compuncti  post  resurrectionem.  Et  ad 
istud  respondet  Augustinus  ^%  quod  «non  dixit 
eis  :  Non  poteritis  venire ,  sed  ait  :  Non  potestis. 
Tales  enim  erant  tunc,  qui  non  poterant  veni- 
re,  »  qui  erant  in  peccalo.  Et  patet  hic ,  quod 
quterentes  Christum  malo  modo ,  eum  non  iii- 
veniunt  :  isti  enim  quaerebant  Christum  non  ad 
credendum  :  ideo,  in  quantum  tales ,  non  in- 
vcntrunt  euin.  Item  fuerunt  quaerentes  Christum 
in  multiludine  carnalis  cognationis  (e) ,  et  non 
invenerunt  ^'  :  «  Quffisiverunt  eum  inter  cogna-  Qami- 
tos  et  notos,  et  non  invenerunt.  »  Item  sunt  '"''.'^O' 

'  mmas 

quaerentes  Filium  Dei,  sperantes  in  multitudine  muiiipii- 
allluentias  mundialis  ^* :  «  In  gregibus  suis  et  in    '^''°''' 

'•  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Act.,  ii,  37.  —  ^o  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  9.  —  "  Sup.,  m,  13.  —  '-  Aug.,  ihid.  — 
"  Luc,  II,  44,  45.  —  2«  Osc,  v,  6. 

(n)  Suppl.  Teiupus  e.xpectabat  quo  moreretur,  quia 
et.  —  (i)  Ccet.  cdit.  venerat  pr;i;dicaudiis.  —  (c)  Cat. 
e/lit.  uild.  de.  —  (rf)  Cat.  edit.  deat  iu.  —  (e)  Cwt. 
edit.  cognilionis. 


3()8 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


armentis  vadent  ad  quserendum  Uominum,  et 
non  invenient.  »  Item  sunt  qucerentes  Filium  in 
tumultuositale  mundanre  occupationis  vel  ne- 
gotialionis  '  :  «  Cireuiljo  civitalem  per  vicos  et 
plateas ,  quasram  quem  diligit  anima  mea.  » 
Et  sequitur  :  «  Non  inveni  eum.  »  Unde  Ambro- 
sius " :  «  Non  invenit  Christum  ,  qui  queerit 
eum  in  foro,ubi  lites  sunt,,  ubi  nundin*  sunt: 
non  uUa  pecunia  comparatur  Christus.  »  Item 
sunt  qui  qujtrunt  Christum  in  deliciis  carnalis 
concupiscenlife  ^  :  «  in  lectulo  meo  per  noctes 
quaesivi,  »  etc.  Et  sequitur  :  «  QufEsivi  illum  et 
non  inveni.  »  '  «  Non  enim  invenitur  in  terra 
suaviler  viventium,  «  scihcet  sapientia  Dei.  F.t 
de  hoc  Bernardus  ^  :  u  Quaerens  eum  non  inve- 
nit,  scilicetcum  non  in  tempore  debito  quferit 
eum;  vel  non  sicut  oportet,  quterit  eum ,  vel 
non  ubi  oportet.  »  Qui  ergo  vult  invenire 
Christum ,  humiU  cordc  et  simphci  quajrat 
eum  " :  «  In  simplicitate  cordis  qucerite  eum.  » 
3o.  Et  sequitur  secunda  particula,  in  qua  mu- 
tua  inquisitio  Judfeorum  :  Dixenmt  ergo  hidmi 
ad  semetipsos  :  Quo  hic  ittirus  est?  Ut  ait  Chry- 
sostomus  '  :  «  AUqua  passi  sunt  ah  his,  qute 
dicebantur,  ideo  inseusate  inquirentes  qua»- 
runt  :  Numquid  in  dispersio7iem  gentium  ilurus 
est  ?  »  Ut  enim  ait  Chrysostomus ' :  «  Judsei  voca- 
bant  gentes  Dispersionem,  quia  ubique  disse- 
minatffi  erant  :  antiquitus  autem  tota  gens,  sci- 
licet  Judaeorum,  in  unum  locum  coUecta  erat, 
et  non  erat  ahbi  invenire  Judteum,  nisi  in  Pa- 
laestina  sola.  Et  ideo  gloriantes  in  se  ipsos,  vo- 
cant  gentes,  sive  Hellenas  (a),  Disseminationem 
sive  Bispersionem.  »  Ut  ait  Augustinus '  :  «  Non 
enim  sciebant  quoe  dixerunt,  sed  quia  iUe  vo- 
hiit,  prophetaverunt.  Iturus  enim  erat  ad  gentes 
non  prajsentia  corporis  sui,  sed  pedibus  suis, 
qui  pedes  erant  ApostoU.  »  Infra  '"  :  «  Ilabeo 
aUas  oves,  »  etc.  "  «  Populus  cnim  quem  non 
cognovi  servivit  mihi,  »  etc.  Et  inquirendo  re- 
pUcant  sermonem  (v.  36)  :  Quis  est  hic  sermo, 
quem  dixit  :  Quoeretis  me,  etc.  Queerit  Augus- 
tinus  ((/) '-  ubi  Judoei  qusesiverunt  Chi'istum?  Et  res- 
pondet,  quod  «  quando  muUeres  plangebant, 
et  cum  civitas  capiebatur,  »  sciUcet  a  Tito  et 
Uomanis,  quadragesimo  secundo  anno  post  pas- 

»  Cant.,  ui,  2.  —  =  Ambros.,  de  Isaac  et  Anim., 
c.  V,  n.  38.  —  '  Cant.,  n\ ,  1,  2.  —  *  Joh,  x.xvur,  13. 

—  ^  Bern,,  "J  Cant.,  serm.  Lxxv,  n.  3.  —  *  Sap.,  i, 
1.  _  7  Ghr)'sost.,  ul)i  sup.,  n.  8.  —  ^  Ibid.  —  »  Aug., 
ubi  sup.,  n.  10.  —  "  Inf.,  x,  16.  —  "  Psal.  xvu,  45. 

—  ■•2  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  "  Inf.,  40.  — 
'»  Inf.,  45.  —  "^  Inf.,  50.  —  "•  Chrysost.,   in  Joan., 


Exera- 
pium 


praelit 


sionem :  «  Tunc  enim  erat  congruum  meminisse 
Christi  et  miraculorum  ejus.  » 

37.  Et  sequilur  iUa  pars,  in  qua  de  doctrina 
Christi  in  ullimo  die  feslivitatis,  il>i  :  In  novis- 
simo  autem  die,  etc.  Et  iUa  pars  in  quatuor  : 
primo,  doctrinae  preemissio;  secundo,  audito- 
rum  varia  de  ipso  opinio,  ibi  "  :  Ex  illa  autem 
turba,  etc;  tertio,  minislrorum  ad  Christum  ca- 
piendum  regressio,  et  aucUlorum  renunliatio, 
ibi  "  :  Venerunt  errjo,  etc  ;  quarto,  Nicodemi  al- 
legatio  ct  aUorum  inquisitio,  ibi  '*  :  Dixit  Nico- 
demus,  etc. 

Ait  ergo  :  In  novifsimo  autem  die,  etc.  Primus 
enim  dies  et  novissimus  ilUus  festivitaUs  erant 
celebres.  Stabat  Jesus,  ostendens  suam  praesen- 
tiam;  et  clamabat,  propter  muUam  turbam,  ait 
Chrysostomus  '^  Sed  qu:eriiur,  quare  aUis  die- 
bus  non  clamavit.  Et  ad  hoc  respondet  Chry- 
sostomus  '",  quod  «  prima  die  non  apparuit 
propter  causas  superius  dicfas;  aUos  dies  inter- 
medios  consumebant  ad  voUiptatem;  uUima  die, 
cum  recedebant  domum,  viatica  dedit  ad  salu- 
tem.  »  Et  patfct  hic  exemplum  priEdicatoribus 
denuntiandi  documenta  Dei,  tanquam  viatica 
salutis,  in  festis.  Et  simiUter  patet  exemplum  toribuj 
firmiter  perseverandi  in  justitia;  unde  ait  : 
Stabat  Jesus.  Et  .simiUter  cxemplum  atTecluose 
denuntiandi;  unde  ait  :  Clamat/at  Jesus.  '*  «Ste- 
terunt  sacerdotes  in  ornatu  suo  cum  tubis.  » 
'■'  «  Exclamaverunt  fiUi  Aaron  cum  tubis.  »  Si 
quissitit,  veniat  ud  me;  quasi  dicat  :  NuUum  de 
necessitate  aut  vi  attraho ;  sed  si  quis  habet  desi- 
derium,  hunc  voco.  Veniat  ad  me,  «  non  pe- 
dibus,  sed  afTectibus,  »  ait  AugusUnus  *".  Et  bi- 
bat,  Spiritum  hauriendo.  Et  explanat  (v.  38)  : 
Qui  credit  in  tne,  sicut  dicit  Scriptwa,  flumina 
de  ventre  ejus,  etc.  Quferit  Chr^-sostomus  "  : 
«  Ubi  ait  hoc  Scriptura?  »  Et  respondet,  quod 
«  nusquam.  »  Et  ideo  sic  debet  subdisUngui 
secundum  ipsum  :  «  Si  quis  credit  in  me,  sicut 
dicunt  Scripturse,  »  supra  -  : «  Scrutamini  Scrip- 
turas  :  »  Flumina  de  ventre  ejus  fluent,  id  est,  de 
corde.  Et  in  hoc  vocat  copiositatem  et  uber- 
tatem,  hoc  est  muUam  gratiam,  supra  "  :  «  Qui 
credit  in  me,  fiet  in  eo  fons  aquoe  saUentis  in 
vitam  teternam.  »  Ait  tamen  Glossa  super  iUud  : 
Siait  dicit  Scriptura  :  «  Secundum  aUam  trans- 

hom.  L,  al.  Li,  n.  1.  —  "  Ibid.  —  '*  i  Esdr.,  ni,  10, 
—  "  Eccti.,  L,  18.  —  "  Aug.,  in  Joan.,  Iraet.  xxxil, 
u.  1.  —  -'  Chrysost.,  ubi  sup.  —  -*  Sup.,  v,  i-i,  — 
•'  Sup.,  IV,  14. 

(«)  Cait.  edit.  Helliues.  —  (6)  Leg.  Chrysostomus, 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VII. 


369 


lationem;  vel  hoc  ait  Scriptura,  ubi  dicitur  '  : 
«  Erit  aaima  eorum  quasi  hortus  irriguus.  » 
Exponit  (v.  39) :  Hoc  autem  dixit  de  spiriiu,  quem 
erant  accepturi  credentes  in  eum,  secundum  pro- 
phetiam  Joelis  '  :  «  Effundam  de  spiritu  meo 
super  omnem  carnem.  »  Et  subdit  rationem 
dicti  :  NoJidum  enim  erat  Spiritus  datas,  plenarie 
ad  illos  effectus,  ad  quos  post  fuit  datus.  Infra ' : 
11  Paracletus  non  veniet  ad  vos.  »  Sed  queeritur 
ad  evidentiam  HtteriE  :  Qui  credit  in  me,  flumina 
de  ventre  ejus  fluent,  cum  omnis  spiritus  a  Deo 
descendat  *  :  «  Divisiones  gratiarum  sunt,  idem 
tamen  Spiritus  et  idem  Dcus,  »  qualiter  ail, 
quod  flumina,  id  est,  gratiarum  fluenta  de  ven- 
tre  interioris  hominis  fluant,  cum  sint  a  Deo 
immediate?  Et  ad  istud  respondendum  secun- 
dum  Chrjsostomum  ",  ubi  ait,  quod  «  spiritus 
gratia  cum  in  mente  iutraverit  et  firmata  fuerit, 
omni  fonte  magis  manat,  nec  deficit.  Simul 
etiam  ostendit  indeficientiam  largitionis,  et  inef- 
fabilitatem  actionis  :  ideo  fontem  et  flumina 
vocat.  »  HfBC  ille.  Quando  ergo  ait,  quod  de 
ventre  flumina  Uuent,  non  intelligit  de  Spiritu 
infuso  a  Deo  gratificante,  sed  de  bonis  aflec- 
tibus  et  benevolentiis  ab  anima  Spiritu  grati- 
ficata.  Unde  Augustinus  " :  «  Quid  est  fons,  quid 
fluvius,  qui  manat  de  ventre  interioris  homi- 
nis '?  »  Et  respondet :  «  Benevolentia,  qua  vult 
consulere  proximo.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Item 
quaeritur,  qualiter  ait,  quod  nondum  erat  datus 
Spiritus?  Cum  jam  discipuli  credidissent  in  eum, 
et  sequuti  fuissent,  planum  est  quod  Spiritum 
accepissent.  Item  opponit  Chrysostomus  ',  quod 
«  prophelae  prophetaverunt  et  miracula  fece- 
runt,  et  ita  Spirilum  accepcrunt.  »  Et  ad  istud 
respondet  Augustinus  *,  quod  «  fuit  quidam 
modus  dationis  Spiritus,  secundum  quem  non 
fuil  datus,  sicut  infra  ',  ubi  insufllavit  in  disci- 
pulos  dicens  '"  :  «  Accipite  Spirilum  sanctum;  » 
et  secundum  quem  fuit  datus  in  linguis  igneis. 
Haec  Auguslinus.  Fuit  ergo  datio  spiritus  triplex, 
scilicet  :  vel  ad  gratificationem  et  justifica- 
tionem;  vel  fuit  datus  vocatis  ad  fidem  et  justi- 
ficatis;  vel  fuit  Spiritus  datus  ad  sestus  concu- 
piscentiaUs  refrigerationem,  et  ad  mentis  ele- 
vationem.  Et  sic  fuit  datus,  infra,  fiuando  in- 
sufflavit.  Unde  Augustinus  "  :  «  Ideo  insufllavit 

'  Isa.,  LViii,  H.  —  2  Joel.,  II,  28.  —  '  Joan.,  xvi,  7. 
—  '  1  Cor.,  XII,  4,  6.  —  •  Chrysost.,  ubi  sup.  — 
'  Aug.,  ubi  sup.,  n.  4.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.  — 
"  Aug.,  ubi  sup.,  n.  6.  —  »  Inf.,  xx,  22.  —  '»  Act.,  ii, 


3.   —    "    Aug.,   ubi   sup. 


"   Greg.,    in   Evang., 


chcens  :  «  Accipite  Spiritum  sanctum,  »  ut  a 
luto  exurgerent,  et  luteis  corporibus  renunlia- 
rent.  »  Vel  fuit  datio  Spiritus  ad  plenam  confir- 
mationem  in  via,  et  ad  miraculorum  opera- 
tionem,  et  Mnguarum  diversitatem  :  et  sic  fuit 
datus  in  Pentecoste  in  linguis  igneis.  Et  de  hoc 
Gregorius  '^  : «  Sciendum,  inquit,  quod  qui  Spi- 
ritum  sanctum  habuerunt  prius  ut  innocenter 
viverent,  et  in  proedicatione  quibusdam  pro- 
dessent;  post  resurrectionem  hunc  patenter  ac- 
ceperunt,  ut  prodesse  non  paucis,  sed  pluribus 
possent.  »  Hcec  ille,  et  ibi  bene  de  hoc.  Et  de 
hoc  simililer  idem  Gregorius  post  '^,  ubi  ait  : 
«  Cujus  formidinis  fuerit  pastor  Ecclesiae  ante 
adventum  Spiritus,  et  cujus  fortitudinis  post, 
conspicimus.  »  Et  ibi  de  hoc  simihter.  Item 
quEsritur,  qualiter  hic  ait  :  Flumina  aquce  vivcB 
flueiit,  loquens  de  Spiritu,  cum  nomine  ignis 
Spiritus  significetur  '*  :  «  Ignem  veni  mittere  in 
terram.  »  Et  ad  istud  respondet  Chrysostomus  *^, 
quod  «  per  utrumque  Spiritus  signatur  :  per 
aquBB  nuncupationem,  ut  purgamentum  et  re- 
frigerium  suscipientibus  ostendat;  per  ignis 
vero  appellationem  signatur,  ut  consumptivus 
peccatorum,  et  erectus,  et  calidus,  »  etc.  De 
mysteriis  vero  prsedictorum  patet  in  CoIIatio- 
nibus  prtedicabilibus  '^ 

40.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  de  eorum 
varia  opinione,  ibi  :  Ex  illa  autem  turba  dice- 
hant  quidam  :  Eic  est  vere  Propheta,  ob  clarita- 
tem  doctrinse.  (v.  41)  Alii  dicebant  :  Hic  est 
Christus,  ob  virtutem  potentiae.  Ut  enim  ait 
Chrysostomus  '^,  «  diversa  erat  mens  in  multi- 
tudine  non  ordinata.  »  Quidam  autem  dicebant : 
Nutnquid  a  Galilmavenit  Christus?  quia  ibi  nu- 
tritus  fuerat,  ut  dictum  est  supra,  quasi  dice- 
rent:Non  :  quod  probant  per  Scripturam.  Unde 
sequitur  (v.  42)  :  Nonnc  Scriptura  dicit.  quia  ex 
semineDavid?'^»  Suscitabo  semen  (a)  tuum.  »  Et 
de  Bethleem  castello  '^  :  «  Tu,  Bethleem  Ephra- 
ta,  »  etc. 

43.  Dissensio  itaque  facta  est  in  turba,  etc.  Ut 
enim  ait  Augustinus*":  «  Cum  Dominus  invitasset 
ad  optandum  Spiritum,  nata  est  in  turba  dissen- 
sio.  »  Et  hoc  ideo,  secundum  Glossam,  «  quia 
quidam  cceperunt  bibere,  quidam  non.  »  Et  ex 

'*  Luc,  XII,  49.  —  '5  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  xxxi, 
al.  XXXII,  n.  1.  —  '8  Vid.  Collat.  x.\.\viii  et  xxxix.— 
'1  Chrysost.,  in  Joan.,  Lonj.  l,  ul.  li,  n.  2.  — 
1«  II  Ifrg.,  VII,  12.  —  1»  lHich.,  V,  2.  —  =«  Aug.,  in 
Joan.,  Iract.  xxxiil,  n,  1. 


hom.  XXVI,  n.   4.  —  "  Ibid.,  hom.  xxx ,  n.  8. 
TOM.   XI. 


(a)  Ctet.  edit.  sanctum. 


24 


370  EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 

his  patet  mysterium :  inter  illos,  superqaos  Spi- 
ritus  descendit,  et  flumina  ipsius  fluent,  unitas 
et  concordia;  inter  illos  vero,  qui  carent  s])irilu 
divino,  dissensio,  et  cordium,  et  ailcctuum,  ct 
opinionum.  Unde  Augustinus'  :  «  Livor  sepa- 
rat,  cliaritas  vel  sanitas  jungit.  Tolle  invidiam, 
et  tuum  est  quod  habco  :  tolle  invidiam,  et 
meura  est  quod  habcs.  Si,  inquit,  amas  unita- 
tem,  et  jam  tibi  habet,  quisquis  in  illa  aliquid 
habet.  »  Et  sequitur :  «  Ipsam  habeto,  »  id  est, 
charitatem,  «  et  cuncta  liabebis.  »  Et  ponit 
exemplum  bonum  de  membris  in  corpore, 
Exem-  qualitcr  quodlibct  membrum  non  operatur  sibi 


p!um  de  soii^  sed  toti  corpori,  et  aliis  membris.  Et  ibi 
bene  de  hoc.  Et  quia  infideles  et  mali  Spiritu 
carent,  ideo  sunt  divisi  et  diversimode  opinan- 
tes,  prout  hic  dicitur- :  «  Inter  superbos  semper 
sunt  jurgia  :  » '  «  Divisum  est  enim  cor  eorura, 
nunc  interibunt.  » 

Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  de  regressu  mi- 
nistrorum;  et  ibi  duo  :  primo,  narratur  corum 
regressio;  secundo,  PharisEeorum  responsio, 
et  inquisitio,  et  mutua  collatio,  ibi*  :  Dixe- 
runt,  etc. 

Ait  ergo  (v.  iS)  :  Venerunt  ministri ,  scilicet 
qui  fuerunt  missi  ad  capiendum  eum,  nec  ta- 
men  ceperant  eum,  «  capti  doctrina  ejus,  n  ait 
Chrysostomus''.  Et  dixenmt  eis,  scilicet  Phari- 
ssei :  Quare  non  adduxistis  illum?  Et  in  hoc  patet 
eorura  obstinatio  :  «  Miracula  videntes,  Scriplu- 
ras  legentes,  nihil  profecerunt;  ministri  vero 
solaconcione  una  capti  sunt,  »  ait  Chrj-sosto- 
mus''.  Ideo  (v.  40) :  Respondemnt  ministri :  Nun- 
quam  sic  locutusest  homo,  situt  hic  homo.  Nec  mi- 
rum,  ait  Augustinus',  quia  ipse  «  Deus  et 
homo.  »  Unde  minisiri  «  facti  sunt  prtecones 
Christi,  et  sapientiic  (a)  ejus.  Nec  dixerunt  : 
Propter  turbam  dimisimus,  »  prout  ait  idem 

virtuosi- Chrysostomus*.  Et  patet  hic  virtuositas  doc- 
trinre  Christi,  quod  ad  unam  brevem  concio- 
nem  fuerunt  ministri  sic  capti  :  ipse  enim  erat 
sic  "  docens,  sicut  potestatcm  habens.  » 

47.  Et  subditur  Pharisieorum  maligna  inqui- 
sitio  :  Responderunt  ergo  eis  Phariscei :  Numquid 
et  v(js  seducti  estis  ?  etc.  Et  in  hoc  patet  eorum 
malignilas.  Cum  enim  esset  congruum  interro- 
gare  :  Uiiid  est  locutus?  et  admirari  ea,  quas 

'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxxil,  n.  8.  —  '  Prou.,  xni, 
10.  —  "  Ose.,  X,  2.  —  Mnf ,  43.  —  '  Chrysosl.,  ;h 
.Joan.,  hom.  Li,  al.  Lii,  n.  K  —  «  Ibid.  —  '  Aug.,  in 
Joun.,  tract.  xxxiii,  u.  1.  —  >  Chrysost.,  ubi  sup.  — 
"  Mdttli.,  Vir,  29.  —  '»  Deut.,  xxvii,  26.  —  i'  1  Cor.,  i, 
2«,  27.  —  '^  Lttc,  XI,   52.  —  "  Matth.,  xi,  2.';.  — 


tas  doc 
trioo! 
Chrisli. 


dicta  sunt;  nihilominus  syllogizanf,  id  est,  ar- 
guunt  (v.  48)  :  Numquid  ex  principibus  aliquis 
credidit  in  eum ?  clc.  (v.  49)  Scd  ('<)  turba,  etc.  Ac  si 
diceicnt  :  Ex  quo  principes  non  crediderunt  in 
eum,  sed  illi  de  turba,  qui  sunt  maledicti,  non 
est  admiranda  sua  doctrina  :  cum  tamen  illi 
essent  magis  maledicti,  quia  magis  teneban- 
tur  scire  legem  :  «  .Maledictus  enim '"  qui  non 
permanet  in  sermonibus  ejus.  »  Et  ex  his  patet, 
sicut  prius,  quod  pauperiores  et  simpliciores 
amplius  et  facilius  crediderunt  in  Filium  Dei, 
quam  nobiliorcs  et  sapientiores.  Et  sic  etiam 
fuit  in  vocationc  Gentium  ad  fidem,  quia  "  «non 
multi  sapientes  secundum  carnem,  »  etc.  «  Sed 
quaestulta  sunt  elegit  (c)  Deus. »  Unde  de  Phari- 
sfeis  luc  verificatur  illud '- :  v  Ipsi  non  introistis, 
et  qui  inlroibant  prohibuistis.  »  Et  simihter  de 
istis  verificatur  illud  '^  :«  Abscondisli  a  sapien- 
tibus  et  prudentibus,  et  revelasti  ea  parvulis.  » 
Sed  quffiritur,  qualitcr  tam  cito  raiuistii  credi- 
derunt?  Et  ad  istud  respondendum,  quod  hoc 
fuit  ob  docentis  et  doctrinfe  virtutem.  Unde 
dixerunt  :  Nunquam  sic  locutus  est  homo,  scilicet 
tam  virtualiter,  tam  artificialiter,  tam  suaviter, 
sive  dulciter,  tam  magnifice,  sive  sublimiter. 
Ait  sapientia  divina  "  :  «  Audite,  quoniam  de 
rebus  magnis  locutura  sum.  »  Et  sequitur  : 
«  Justi  sunt  sermones  mei,  »  etc.^^  Ego  qui  lo- 
quor  justitiam^  »  etc.'*  «  Erat  enim  docens,  quasi 
potestatem  habens.  »  Et  "  :  «  Stupebant  super 
prudentia  et  responsis  ejus.  »  Item  hoc  fuit  ob 
ministrorum  simplicitatem  et  innocentiam.  Ut 
ait  enim  Chrysostomus  ",  «  Cum  mens  incor- 
rupta  fuerit,  non  longis  sermonibus  opus  est : 
tale  enim  est  veritas.  » 

50.  Et  sequitur  ullima  particula,  in  qua  Nico- 
demi  allegatio  :  Dixit  Nicodemus,  de  quo  su- 
pra"  :  Qui  novte  venerat,  scilicet  «  ad  lucem, 
quia  illuminari  volebat,  et  sciri  timebat,  »  ait 
Augustinus-".  Numrjuid  lex  nostra  judicat  homi- 
nem,  etc;  quasi  diceret  :  Non.  De  qua  lege  di- 
citur  -'  :  «  In  ore  duorum  aut  trium  peribit  [d) 
qui  interficietur.  »  Et «  patet  hic  prudentia  illius 
in  repraesentando,  »  prout  ait  Chrysostomus '-. 
«  Non  ait  :  Vos  vultis  eum  interficerc.  Sed  ad 
legem  vertit  sermonem,  abscindens  iinpetum  (e) 

"  Prov.,  VIII,  G,  8. —  1»  Isa.,  LXIII,  1.  —  '"  Marc,  I, 
22.  —  "  Luc ,  II ,  47.  —  '8  Chrysost.,  ubi  sup.  — 
'"  Sup.,  III,  1  et  seq.  —  ^»  Aug.,  ubi  sup.,  ii.  2.  — 
='  Deut.,  XVII,  6.  —  *=  Chrysost.,  ubi  sup. 

(a)  Ca'l.  edil.  sapientia.  —  (6)  Item  add.  ex.  — 
(c)  Al.  eligit.  —  (</J  Caet.  edit.  perhibet,  nullo  sensu. 
—  (e)  Item  ineptiini. 


EXPOSITIO  JN  CAP.  VIII. 


371 


eorum.  »  (v.  Sl)  «  Nisi,  inquit',  audierit  lex, 
et  cognoverit  (a)  quid  faciat,  et  quid  vult,  et 
propter  quid,  et  in  quo,  scilicet  non  condemnat 
aliquem,  »  etc.  Et  ex  liis  patet,  quod  in  judicio 
requiritur  cliligens  audientia,  et  cognitio  certa, 
scilicet  per  testes-  :  «  Innocentem  {b)  et  justum 
non  interficies  (o).  »  Supra,  eodem  ^  :  «  Nolite 
judicare  secundum  faciem.  »  Ideo  ait  Job''  : 
«  Causam,  quam  nesciebam,  diligentisssime  in- 
vestigabam.  »  Ibi  Gregorius^  bene  de  hoc;  et 
in  Glossa  communi  similiter,  de  recto  ordine 
judicii.  Proinde  ergo  remisit  eos  ad  (d)  legem,  et 
non  directe  arguit  eorum  malitiam.  Sic  fecit 
propheta  missus  ad  David  ^ :  sub  parabola  enim 
increpavit  eum. 

52.  Et  sequitur  eorum  responsio,  ibi :  Respon- 
derunt  :  Niimquid  et  tu  GaliliBus  es?  «  Re^pon- 
derunt, »  inquam,  ait  Augustinus  ■",  «  ex  proeju- 
dicio  cordis  sui  :  Numquid  Galilmus  es?  quasi  a 
GaliL-EO  seductus.  Dominus  enim  dicebatur  Ga- 
lilcBus,  quoniam  de  Nazareth  erant  parentes , 
scilicet  secundum  Mariam.  »  Haec  ille.  Et  ut  ait 
Chrysostomus",  «  injuriose,  ut  nescienti  de 
Scripturis ,  hoc  induxerunt.  »  Et  ideo  dixerunt 
ei  :  Scrutare  i.crip(uras,  quasi  nescienti  eas  :  Et 
vide  quia  a  Gcdilcea  propheta  non  surgit.  Et  tamen 
«  Dominus  prophetarum  inde  surrexit,  »  ait  Au- 
gustinus ' :  et  «  non  unus  prophetarum,  sed  do- 
minator  orbis,  «  ait  Chrysostomus '". 

53.  Et  reversi  sunt  unusquisque  in  domum  smm, 
nullo  perfecto  negotio,  ait  Glossa.  Ut  enim  ait 
hic  Anseknus  :  «  Reversi  sunt  vacui  fide,  frau- 
dati  omni  utilitate,  in  domum  iufidelitatis  suae,  » 
«  sive  in  malitiam  suam,  »  ait  Glossa.  Et  patet 
hic  quod  mal  irevertuntur  ad  malitiam  suam": 
«Facti  sunt  retrorsum,  et  non  ante.  »  Unde  non 
proceduntmotuhumano;  sed  retrocedunt  motu 
indcbito  et  innaturali  homini.  Unde  et  Deus 
formans  hominem  collocavit  oculos  in  capite  a 
parte  ante,  ut  speculatores  quosdam  ad  omnia 
intuenda  et  noxia  prsecavenda,  prouf  ait  Am- 
brosius'^  bene;  et  etiam  in  signum  quod  debef 
homo  procedere  ad  interiora,  non  retrocedere 
ad  posteriora.  Unde  de  sanctis  animalibus  '^  : 
«  Unumquodque  eorum  coram  facie  sua  ambula- 
bat.  »  Super  quod  Grcgorius'*  ibi  :«Ante  faciem 

•  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Exod.,  xxm,  7.  —  '  Sup., 
24.  —  »  Job,  XXIX,  16.  —  5  Gref;.,  Moral.,  lib.  XIX, 
c.  XIV,  al.  XXV,  n.  42.  —  ^  II  Rcg.,  xii,  1  et  seq.  — 
'  Aug.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  8  Chrysosl.,  ubi  sup.,  n.  2. 
—  "  Aug.,  ubi  sup.  —  '0  Chrysost.,  ulii  sup.  — 
"  Jerem.,  v\i,  24.  —  '>  Ambros.,  in  [lexaem.,  lib.  VI, 
c.  IX,   n.  sa.   —  '•  Ezecli.,  i,  12.  —    "  Greg.,  m 


ambulare,  est  anteriora  appetere.  »  Unde  se- 
quitur  ibidem  "  :«  Non  revertebantur  cum  am- 
bularent;  sed  ubi  erat  impetus  spiritus,  illue 
gradiebantur.  »  Ibi  Gregorius  '"  de  impetu  car- 
nis,  qui  est  terrena  amare,  temporanea  ffiternis 
prasponere,  voluptatem  concupiscere,  et  sic  de 
ahis,  quse  ibi  enumerat :  talia  enim  facere,  est 
retrocedere.  Sed  boni  gradiuntur,  ubi  est  impe- 
tus  Spiritus,  prout  ibi  dicitur.  Talis  erat  Paulus, 
qui  ait "  : «  QuEe  retro  sunt  obliviscens.  »  Et  ta- 
les  comparantur  '"  cani  revertenti  ad  vomitum. 
Et  de  hoc  supra  ''  :  «  Numquid  et  vos  vultis 
aJjire  retrorsum  ?  »  Et  ideo  de  Magis  ^"  :  « Per 
aUara  viam  reversi  sunt. »  Ibi  Gregorius  ^'  de 
hoc  bene. 

CAPUT    VIII. 

1 .  Jesits  autemperrexitin  montem  Oliveti,  etc.  Prae-     conti- 
missa  doctrina  Salvatoris,  et  confutata  calumnia  '^"■'''°- 
adversantium,  et  obloquentium  de  sua  virtuosa 
potentia  in  operatione  miraculorum,    hic  de 
progressione  ipsius  in  montem,  et  reversione, 
et  de  veritate  justitioe  suae  doctrinae,  et  confu- 
tatione  adversantium  de  praedictis.  Et  istud  ca- 
pitulum  in  tres  partes  :  prima,  de  suo  progressu  Divisio. 
in  montem,  et  regressu,  ac  doctrina;  secunda, 
de  adversantium  machinatione  maligna  in  ten- 
tando  ipsum,  et  eorum  convictione,ibi  ^^ :  Ad- 
ducunt  ei  scribw ,  etc;  tertia,  de   doctrinse  sure 
continuatione,  et  adversantium  ealumniatione, 
ibi  -^ :  Iterum  locutus  est :  Ego  sim  lux  mundi,  etc. 

Ait  ergo  :  Perrexit  in  montem  OUveti.  Ut  ait 
Glossa,  et  Anselmus  planius  :  «Dominusmaxime 
circa  passionem  suam  hanc  sibi  ellecerat  con- 
suetudinem,  ut  in  diebus  in  templo  prajdicaret, 
et  signa  ostenderet,  sero  reverteretur  in  Betha- 
niam ,  ubi  apud  sorores  Lazari  hospitabatur, 
et  mane  iterum  ad  servile  opus  revertebatur. 
Cum  ergo  ultimo  die  Scenopegife  pr£edicasset 
in  templo,  vespere  perrexit  in  montem.  «  Heec 
ille.  «  Montem,  inquam,  Ohveti,  montem  fruc-  mods 
tuosum,  et  unguenti  ct  chrismatis  :  et  signat  al-  °''""-' 
titudinem  misericordise ,  »  ait  Glossa.  Unde  An- 
selmus    :    <(  lAeos  grffice,   misericordia  latine.  » 

Ezech.,  lib.  I,  hom.  IV,  n.  8.  —  '5  Ezech.,  i,  12.  — 
'«  Ibid.,  hom.  V,  n.  2.  —  "  Philip.,  m,  13.—  "  Prov., 
XXVI,  II;  II  Pelr.,  n,  21.  —  ">  Sup.,  vi,  C8.  — 
2»  Matlh.,  II,  12.  —  =1  Greg.,  in  Evang.,  hom.  x,  n.  7. 
—  -•'  luf.,  3.  -  "  luf.,  12. 

(n)  Ct-el.  edit  :  audiat  lex,  ct  cognovit.  —  (4)  Vu/g. 
Insontem.  —  (c)  Item  occides.  —  [d)  Ccet.  tdit.  mislt 
ad  eos. 


372 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


Ok-iim 
quid  si- 
gnel. 


Mon3 

qoid  si- 

gnel. 


Pergebat  ergo  in  montem  Oliveti,  ut  auetorem 
misericordite  se  esse  monstraret.  Oleum  enim 
superfertur  omnibus  liquoribus  :  sic  et  mise- 
ricordia.  Item  olei  unctio  fessis  et  dolenlibus 
membris  solet  atrerre  levamen;  et  ideo  mise- 
ricordiam  signat. 

2.  Et  diluculo  iterum  venit  in  templuyn ,  quia 
exortus  est  sol  ju.stitife  :  «  .Mane,  inquit  pro- 
pbeta  ',  astal)0  et  videbo  {«).  »  JE<  &edm%  docehat 
eos  :  quffi  sessio  signabat  huniilitatem  incarna- 
tionis,  jjrout  ait  Glossa.  Et  idem  Anselmus  : 
«  Sessio,  inquit,  humililatem  incarnalionis,  per 
quam  misereri  nobis  dignalus  cst,  insinuat.  » 
Quo  sic  sedente  ,  venit  ad  eum  populus  per 
fidem.  -  «  Omnis  populus  manicabat,  »  id  est, 
mane  ad  eum  veniebat,  etc.  De  monte  vero 
dicto  Gregorius',  super  ilUid  ' :  «  Huic  montes 
herljas  ferunt  »  :  «  Per  montcm,  inquit,  Domi- 
nus  designatur.  »  *  «  Erit  in  novissimis  diebus 
prteparatus  mons.  »  Vel  ])er  montem  Ecclesia 
signatur,  in  Psutino  "  :  «  Qiii  confldunt  in  Do- 
mino,  sicut  mons  Sion.  »  Vel  per  montem  tes- 
timonium  Dei  designatur  ' :  «  Sanctus  de  monte 
umbroso  et  condenso,  »  secundum  aliam  litte- 
ram  [h). 

3.  Et  sequitur  secunda  particula,  in  qua  ma- 
ligna  eorum  machinatio  ad  tenlandum  Salva- 
torem,  ibi  :  Adducunt ,  etc.  Et  ibi  quatuor  : 
primo,  mulieris  condemnandae  reprEesentalio, 
et  eorum  dolosa  inquisitio  ;  secundo,  Salvato- 
ris  sapientialis  et  provida  responsio,  ibi  :  Jesus 
auiem,  etc;  tertio,  ipsorum  ex  confusione  sua 
egressio,  ibi  :  Audientes,  etc.;  quarto ,  mulieris 
a  Salvatore  absolutio,  et  abeunte  (c)  monitio, 
ibi  ;  Et  remaiisit  solus  Jesus,  etc.  In  primis  au- 
tem  notandum,  quod  totum  istum  passum  di- 
mittit  Chrysostomus  inexposilum.  Ethoc,ut 
opinatur  ejus  interpretator,  prout  ait  idem  ibi 
pro  loco  :  «  quia,  iuquit,  cum  cffitera  hujus 
Evangelii  non  humana,  scd  divina  sola  sapien- 
tia  acta  esse  videantur,  hoc  solum  humano  in- 
genio  et  consilio  gestum  esse  videtur.  Nam 
quod  ait  :  Qui  sine  peccato  est,  tnittat  in  eam  la- 
pidem,  etc. ,  idem  in  legibus  humanis  cautum 
esse  invenitur.  »  Haec  ille. 

Ait  ergo  :  Adducunt  ei  ScribcB  ct  PhariscBi, 
scilicct  sapientiores  et  principaliores  :  mulierem 

»  Ps(d.  V,  4.  —  >  Luc,  XXI,  38.  —  '  Greg.,  Moral., 
lib.  X.\.\III,  c.  I,  u.  2.  —  *  Job,  XL,  15.  —  '  /.««.,  H, 
\.—  iPsal.  cxxiv,  I.—  '  Unbnc,  m,  3,  jiixta  LX.\.  — 
8  Matth.,  XXII,  10.  —  ''  Imo  auctor  Operis  imperf.  in 
Mnilli.,  hoiu.  XLii.  —  ">  Levit.,  XX,  10.—  "iVum.,  v, 
14  et  seq.  —  •'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxxili,  n.  4.  — 


deprehensam ,  scilicet  recenter ,  «  quae  non  fe- 
cerat  expiationem,  «  ait  Glossa.  Et  statuerunt 
eum  in  medio,  ut  evidenterpossent  tentare  (v.  4). 
El  dixerunt  ei  :  Magister,  etc.  Quod  dicunt  adu- 
laudo,  sicut '  :  «  Magister,  scimus ,  quia  verax 
es,  »  etc,  ubi  ait  Chrj-sostomus  ' :  «  Magistrum 
vocant,  cujus  nolunt  esse  discipuli.  »  (v.  5.)  In 
lege  '"  autem  Moyses  mandavit  hujusmodi  lapidare. 
Et :  Tu  autem  quid  dicis?  an  sit  liberanda  vel  la- 
pidanda.  (v.  6)  Uoc  autem  dicebant  tentantcseum, 
"  non  ut  quod  est  rectum  discant,  sed  ut  ve- 
ritati  laqueos  innectant,  »  ait  Anselmus.  Quae- 
rilur  priino  de  Glossa,  quaj  ait  quod  mulier 
non  fecerat  expiationem ,  propter  quam  di- 
mittenda  esset :  cum  omnis  talis  deprehensa  in 
adulterio  esset  lapidanda.  Et  ad  istud  respon- 
denduin,  quod  talis  polerat  deprehendi  Iripli- 
citer  :  vel  per  facti  iuexcusabilis  evidentiam, 
vel  per  testium  testificalionem  legitimara  :  et 
sic  deprehensa  erat  lapidanda  irremissibililer. 
Item  erat  deprehensio  per  legem  zelotypiae, 
quando  non  sic  erat  manifestum  adulterium  : 
et  tunc  erat  expiatio  secundum  illam  legem  ". 
Et  sic  loquitur  Glossa.  Item  quaeritur.  ad  quid 
proposuerint  ei  quaestionem  de  talimuliere? 
Et  ad  islud  respondet  Augustinus''-bene  :  «  Ani- 
madverterunt  eum  esse  mitem,  et  etiam  justum, 
et  etiam  verum.  »  De  illo  erat  pra;dictum  "  : 
«  Propter  veritatem,  et  mansuetudinem,  etjus- 
titiam,  »  elc.  Attulit  enim  vcritatem,  ut  doctor  : 
mansuetudinem,  ut  liberator  :  juslitiam,  ut  co- 
gnitor.  Et  de  primis  duobus  illi  livore  et  invi- 
dentia  torquebantur.  Ideo  de  tertio,  id  est  jus- 
titia,  scandalum,  id  est,  tentationem  posuerunt, 
cogitantes  scilicet,  si  diceret  quod  non  esset 
lapidanda,  justitiam  non  teneret ;  si  vero  dice- 
ret  quod  esset  lapidanda,  mansuetudinem  non 
servaret.  »  Haec  ille,  et  ibi  bene  de  hoc  Et  se- 
quitur  responsio  Salvatoris ,  non  solum  dicto, 
sed  geslu  et  facto  :  Jesus  autem  inclinans  se  deor- 
sum,  digito  scriiebat  in  terram ,  expectans  si  re- 
sipiscerent  a  dolosa  sua  quffistione.  «  Scribebat, 
inquam,  peccata  eorum, »  ait  Glossa;  vel,  ut 
ait  Magister  in  Ilistoriis  :  «  Id  quod  eis  respon- 
debat ;  »  vel  :  Terra ,  absorbe  viros  istos  ab- 
dicatos ;  vel  :  Terra  terram  accusat.  '*  Tamen 
non  est  definitum,  quid  scriberet. 

"  Psnl.  xLiv,  3. —  ''  Vid.  qu;e  dicta  sunt  in  Psal.  ci, 
19,  huj.  edit.  tom.  IX,  pag.  2"7. 

(a)  Cffl/.  edit.  iuquit,  astabo  et  videbo,  propheta. 
—  (i)  Vulg.  de  monle  Pharan.  —  (c)  Fortasse  legen- 
dum  et  ad  eam. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  Vill. 


373 


7.  Cumquepei-severarentintenogantes  eum,  erexit 
se,  ad  signandam  aucloritatem  et  potentiam. 
Et  dixit  eis  :  Qui  sine  peccato  est  vestrum ,  lapi- 
dem  mittat,  etc.  Ut  ait  Augustinus  '  :  «  Quid  po- 
tuit  facere  perversitas  rectitudini ,  falsitas  ve- 
ritati,  stullitia  sapientite  ?  Quaudo  illi  laqueos 
preeparent,  in  quos  non  prius  ipsi  (n)  caput  in- 
jicerent?  »  Heecille.  Sed  quceritur  de  gestu  Sal- 
vatoris  in  respondendo,  scilicet,  quare  se  in- 
clinavit,  et  quare  scribebat  digito ,  et  quare  in 
terra  :  cum  judex  debet  esse  maturus,  et  di- 
rigens,  et  authenticus,  videtur  quod  non  de- 
buisset  ista  fecisse,  sed  dare  exemplum  de  prae- 
dictis.  Et  ad  istud  respondendum  secundum 
Augustinum' :«  Audistis,  iuquit,  legis  dootores, 
sed  non  intellexistis  legislatorem.  Lex  scripta 
est  in  lapide  propter  duros  :  nunc  autem  scrip- 
sit  Dominus  in  terra,  quia  fructum  quferebat. 
Impleatur  lex  ergo.  Sed  numquid  a  puniendis 
lapidanda  est  adultera?  Consideret  se  ergo 
unusquisque  vestrum,  intret  in  semetipsum, 
ascendat  tribunal  mentis  su£e,  et  unusquisque 
in  se  intuens,  peccatorem  se  invenit.  Ergo  aut 
istam  dimiltite ,  aut  poenam  legis  cum  illa  ac- 
cipite.  Et  ideo  ait  :  Qui  sine  peccaio ,  etc.  Haec 
jasiitiK  vox  justitice  est  :  puniatur  peccatrix,  sed  non 
a  peccatoriljus  :  impleatur  lex ,  sed  non  a  le- 
gis  praevaricatoribus.  »  Haec  ille ,  et  ibi  bene 
de  hoc.  Ad  signandam  ergo  ,  quod  judicantes 
debent  recogitare  fragilitatem  suam  in  judi- 
cando  alios,  et  quod  legis  praevaricatores  non 
sunt  digni  ad  judicandum  alios,  ideo  se  sic  in- 
clinavit,  et  scripsit.  Ut  ait  vere  Anselmus  : 
«  Hffic  dixit  :  Qui  sine  peccato ,  etc.  Dominus 
praevidens  omnes  dolos,  quasi  fila  araneae  tran- 
sit  {li),  et  justitiam  ac  mansuetudinem  custodi- 
vit.  »  Sed  quaerilur  de  absolutione  mulieris 
adulterae,  quae  erat  damnanda  secundum  le- 
gem  :  Ergo,  licet  ipsi  non  essent  digni  ad  eam 
puniendam ,  nihilominus  non  fuit  absolvenda 
sine  poena.  Item  ex  dictis  videtur,  quod  nullus 
possit  accusare,  vel  punire,  qui  est  in  peccato. 
Cujus  contrarium  videtur,  quia  accusare  vel 
punire  non  est  opus  privilcgiatum,  sicut  cele- 
brare.  Ergo  sine  peccato  potest  illud  exercere, 
etiam  in  peccato  existens.  Et  ad  primum  res- 
pondendum  est,  sicut  patet  ex  dictis  Augustini. 
Non  enim  negat  Salvator,  quin  lex  essct  im- 
plenda:  sed  ostendit,  quod  illi  praevaricatores 

'  Aiig.,  utji  siip.  —  '  IbiiJ.,  n.  .■>.  —  '  Scilicet  iu 
Missa  sabliati  aiiti^  Diioiinic.  IV.  Quadra]:;.  —  *  Aug., 
»bi  sup.  —  »  Dan.,  xui,  5.  —  *  Greg.,  Moral.,  lib.  I, 


non  erant  digni  ad  legem  implendam,  nec  ad 
ipsam  adulteram  puniendam.  Scd  quia  accusa- 
tores  mulieris  non  perseverarunt  in  accusando, 
et  mulier  sola  remansit  sine  testibus  condem- 
nantibus,  et  Dominus  erat  auctor  legis,  et  supra 
legem,  ideo  absolvit  eam.  Prius  enim  repulit 
eos  sua  justitia,  et  deinde  absolvit  eam  sua  mi- 
sericordia.  Unde  et  istud  Evangelium  legitur 
cum  epistola  de  liberatione  Susannae  '.  Ad  aliud 
respondendum  est,  quod  quantum  est  de  or- 
dine  justitiae,  non  sunt  digni  punire  vel  accu- 
sare,  qui  sunt  in  peccato  ;  maxime  quando 
peccatum  est  notorium  :  quia  tunc  judicantes 
et  accusantes  scandalizant.  Quando  vero  pec- 
catum  est  occultum,  tunc  peccat  judicans  vel 
accusans,  eo  quod  cognoscit  se  esse  in  peccato, 
et  tamen  se  non  purgat.  Et  ideo  periculose 
faciunt  tales  judices  sic  judicantes,  cum  sciant 
se  esse  in  peccato. 

8.  Et  sequitur  :  Et  iterum  se  incUnans ,  scribe- 
bat  in  terra.  Sed  quferitur,  quare  iterum  scripsit 
in  terra;  videtur  quod  superflue.  Et  ad  hoc  re- 
spondet  Glossa,  quod  ex  more  vultum  avertit, 
vel  ut  liberum  esset  exire  illis.  Et  ex  (c)  hoc  in 
Glossa,  et  Anselmus  idem. 

9.  Et  sequitur  tertia  particula,  in  qua  ex  con- 
fusione  eorum  egressus  narratur  :  Audientes  au- 
ieni,  imus  post  alium  exibant.  Ut  ait  Augustinus ' : 
«  Quia  justitia  tanquam  telo  percussos  se  inspi- 
cientes,  unus  post  unum  omnes  recesserunt,  » 
non  valentes,  nec  scientes  resistere  pradictae 
veraci  sententia?.  Incipientes  a  senioribus  .•  et  hoc 
merito,  quia  illi  erant  primi  id  scelere ;  ut  de 
eis  verificetur  illud  Danielis  ^* :  «  Egressa  est  ini- 
quitas  a  senioribus  Israel.  »  Praemissa  autem 
exponit  Gregorius  ^  super  illud  Job,  "<  :  Erat 
vir  simplex  et  rectus.  «  In  rectitudine,  inquit, 
justitia;  in  simplicitafe  mansuetudo.  Sic  et  Sal- 
vator  hic  ostcndit  simplicitatem  mansuetudinis, 
quando  ait :  Qui  sine  peccato  ext;  et  zelum  justi- 
tise,  ciuando  ait  :  Mittat  in  eam  lapidem.  »  Et 
ibi  bene  de  hoc  *  :  «  At  vos  contra  me  erigi- 
mini.  »  Ibi '  exponens  illud  :  Qui  sine  peccato 
est:  «  Qui,  inquit,  semetipsum  prius  non  judi- 
cat,  quid  in  alio  recte  judicet,  ignorat.  »  Et  ibi 
bene  de  hoc.  Et  nota  quod  Jesus  inclinans  se, 
digito  scripsit.  Ut  enim  ait  Anselmus  ibi  :  «  In- 
clinatio  humilitatem  indicat  :  per  digitum,  qui 

c.  II,  n.  2.  —  '  Job,  I,  1.  —8  Job,  xi.K,  5.  —  '  Clreg., 
Moval.,  lib.  XIV,  c.  XIII,  al.  xxix,  n.  34. 

(n)  Ciel.  cdil.  deesi  non  prius  ipsi.  —  (i)  i>j|. 
transiit.  —  (c)  Dcl.  ex. 


371  EYANdELII  SANCTl  JOANNIS 

articulorum  compositione  flexibilis  est,  subli- 
mitas  discretionis  exprimitur;  yter  terram  cor 
liumanum  ostcnditur,  quodactionum  l)onarum 
vel  malarum  iructus  solet  reddere.  Kilius  ergo 
Dei  typicc  instruens  nos  sic  gessit,  ut  cum  mala 
proxiraorum  aspicimus,  non  statim  temere  dam- 
nemus,  sed  ad  conscientiam  reversi  digito  dis- 
cretionis  sollicitc  inquiramus,  quid  iu  ea  Con- 
ditori  placeat  vel  displiceat.  »  '  «  Si  prceoccu- 
patus  fuerit  homo  in  aliquo  delicto,  »  etc. 
Scquitur  :  «  Considerans  teipsum,  ne  et  tu  ten- 
teris.  »  Et  nota  quod  lex  Dei  iuit  scripta  in  ta- 
bulis  lapideis,  ob  (igurationem  rigoris  veteris 
legis,  et  duritiaa  plebis  Judseorum.  Hic  vero 
scripsit  in  terra,  ob  flgurationem  mitigationis 
nov£B  legis,  et  fructificationem  credentium  sub 
ea.  Nihilominus  dicuntur  mali  scribi  in  terra; 
ait  Propheta-  :  «  Recedentes  a  te  in  terra  scri- 
bentur,  »  ob  flguralioncm  inleritus  et  damna- 
tionis  malorum.  Cuni  hoc  notandum,  quod 
digitus  bei  dicitur  vel  tertia  persona  in  Tri- 
Digitus  nitate  ' :  «  Quis  appendit  tribus  digilis  molem 
D^''  terrse?  »  Vel  potest  dici  divinfe  potentioe  virlus 
velfortitudo':«Si  indigitoDeiejicio  daemonia. » 
Vel  potest  dici  Spiritus  sancti  virtus,  vel  fortitu- 
do  '^:  «  Digitus  Dei  esthic»  Velpotestdicidivince 
sapientite  discretio  '^  :  «  Superponite  digitum 
ori  vestro.  »  Ibi  Gregorius  '  :  «  Per  digitum  dis- 
cretio  flguratur. »  *  «iMisitdigitosin  auriculas;  » 
super  quod  Gregorius  "  :  «  Per  digitos  dona 
Spiritus  sancti  designantur,  quos  in  auriculas 
mittere,  est  per  illa  dona  menlem  surdi  ad  obe- 
diendum  aperire.  »  Et  ibi  bene  de  hoc. 

Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  de  absolutione 
mulieris  a  Salvatore,  ibi  :  Eemansit  solus  Jesus, 
scilicet  misericordia,  ait  Glossa;  et  mulier,  sci- 
licet  miseria;  in  medio,  scilicet  discipulorum. 

10.  Erigens  autem  se  Jesus,  id  est,  «  levans 
oculos  mansuetudinis,  »  ait  Auguslinus  ".  Et 
htec  erectio  signabat,  quod  ^  «  misericordia 
supcrcxaltat  judicium.  »  Dixit  ei  :  Nemo  te  con- 
denmavit  ?  Illi  enim  accusaverunt ;  sed  non  per- 
severaverunt ,  nec  condemnaverunt.  Confusi 
enim  dereliquerunt  «  mulierem  cum  magno 
peccato,  ei  qui  sine  peccato  erat,  »  ait  Augus- 
tinus '. 

H.  Vixit  autem  Jesus  :  Nec  ego  te  condemnaho. 


quid  sit? 


Mulier 
quid. 


Et  de  hoc  opponit  Augustinus  ' :  «  Quid  est, 
Doniine?  Faves  ergo  peccatis?  »  Et  respondet : 
«  Non  plane  ita  («),  quia  sequitur  :  Vade,  et  am- 
filius  noli  peccare.  Et  in  hoc  damnavit  peccatum, 
nonhominem;  quia  si  esset  pcccatorum  faulor, 
diceret :  Vive  ut  vis,  et  a  ptena  iuferni  te  libe- 
rabo.  Non  hoc  dixit;  sed  ait  :  Noli  peccare  *. 
Dukis  enim  ^  et  rectus  Dominus.  »  Ama,  quod 
est  dulcis;  timeas,  quod  est  rectus.  Misericors 
enim  est "  et  miserator,  et  tamen  est  verax.  Et 
ideo  '  «  ne  tardes  converti  ad  Dominum.»  'iVec 
ego  te  condemnaho  :  delevi  quod  commisisti ;  ob- 
serva  quod  praecepi ,  ut  invenias  quod  promi- 
si.  »  Htec  Augustinus.  Et  idem  Augustinus%  ex- 
ponens  istud  super  illud  Fsalmi :  «  Miserere  mei, 
Deus,  secundum  magnam  misericordiam  tuam : » 
aRemansit  Jesus,  etc.  Remansit,  inquam,  vulne- 
rata ,  et  medicus  :  magila  miseria,  et  magna  mi- 
sericordia.  Numquid  Christus  contra  legem  fe- 
cit?»  Etrespondet  quodnon;  quia  «necimpera- 
tor  contra  leges  suas  facil,  quando  confessis  dat 
indulgentiam.  Moyses  lapidat,  ut  judex;  Chri- 
stus  indulget,  ut  Rex. »  Hffic  ille,  et  ibi  henc 
de  hoc.  Et  nota  quod  ait :  Vade,  et  noli  amplius 
peccare.  Et  insinuantur  duo  nccessaria  animu3 
poenitenti,  scilicet  peccati  dimissio,  ibi :  Noli 
ampiius  peccare.  Supra '"  :  «  Noli  peccare,  ne 
tibi  deterius  contingat.  »  "  «  Neque  adjicias 
peccatum  super  peccatum.  »  Et  '-  :  «  Fili,  pcc- 
casti?  Non  adjicias  iterum.  »  Secundum  est  ne- 
cessarium,  scilicet  per  bona  opera  profectus 
vcl  progressio,  ibi :  Vade  "  :  « In  partes  vade  sae- 
culi  sancti  »  :  '* «  Omnes  gressus  eorum  conside- 
rat.  »  Ibi  Gregorius  '^  :  « Quasi  tot  gressibus 
mens  accedit  ad  Deum,  quot  bonis  motibus 
proflcit.  »  Et  ibi  bcnc  de  hoc. 

12.  Et  sequitur  tertia  pars  capituli,  in  qua  de 
veritate  doctrinoe,  ibi :  Iterum  locutus  est ,  etc. 
Et  illa  pars  in  tres  partes  :  primo ,  de  sua  doc- 
trina,  qua  ostendit  se  esse  auctorem  sapientiiB 
ad  illuminandum  ;  secundo  ,  de  veritate  doc- 
trina?,  qua  ostendit  se  esse  auctorem  vita;  ad 
vivificandum,  ibi '"  :  Dixit  ergo  eis  Jesus,  etc; 
tertio  de  veritate  su£b  doctrinas,  qua  ostendit 
se  esse  auctorem  potenfice  ad  liberandum,  ibi " : 
Dicebat  ergo  Jesus  ad  eos,  etc.  In  prima  quatuor : 

—  "  Psal.  XXIV,  8.  —  "  Psal.  lxxxv, 


'  Ga/.,  VI,  l.  —  '  Jcrcm.,  xvii,  IS.  —  '  Isa.,  XL,  12. 
—  »  Ltic,  XI,  20.  —  6  Exod.,  VIII,  19.  —  °  Job,  xxi, 
5.  -  '  Greg.,  Moral.,  lib.  XV,  c.  xxil,  al.  xxxvii, 
n.  43.  —  '  Mnrc,  vii,  33.  —  '  Greg.,  in  Ezecli., 
lib.  I,  hom.  X,  u.  20.  —  '"  Aug.,  ubi  sup.,  n.  G.  — 
"  Jac,    II,  13.   —  "  Aug.,  ubi  sup.  —  '»  Ibid.  — 


I»  Ibid.,  n.   7. 

15.  —  "£cc/i. 


v,8. 


"  Au''.,  ibid.,  n.  8.—  "  Aug 


Enarr.  in  Psal.L,  n.  8.  —  '»  Sup.,  v,  14.  —  »'  Eccli., 
V,  5.  —  "  Ibid.,  XXI,  I.  —  -'3  Ibid.,  xvii,  23.  —  "  Jot), 
XXXIV,  21.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  XXV,  c.  iu,  al.  v, 
n.  7.  —  "  Inf.,  21.  — ='  Inf.,  31. 
{a)  Caet.  edit.  respondet  plaue. 


EXPOSITIO  IN  CM\  VIII. 


373 


primo,  doctrinee  praemissioj  secundo,  illorum 
calumniosa  obviatio  ihi  '  :  Dixerunt  ergo,  etc. ; 
tertio,  calumniaulium  confutatio,  ibi  ^  :  Respm- 
dit  Jesus,  etc;  quarto,  eorumdem  inquisitio,  ac 
Salvatoris  responsio,  ibi  ^  :  Dicebant  ergo  ei,  eto. 
Ait  ergo  :  Itemm  ergo  locutus  est.  lit  jam  (u) 
istud  continuat  Chrysostomus  *  cum  fine  (t)  : 
«  Quia  (c)  dixerant  quia  propheta  non  surgit  a 
Galilaea;  ostendens  quoniam  non  unus  pro- 
phetarum  est,  sed  domiuator  orbis,  ideo  ait : 
Ego  sum  lux  mundi,  nonGalilfeae,  neque  Judasfe, 
sedmundi,»  ait  Chrysostomus.  Lux  inquam, 
non  ista  visibilis ,  qualis  est  sol,  sed  «  illa  per 
quam  factus  est  sol ,  et  qui  fecit  hanc  lucem  ,  » 
ait  Augustinus  •',  ubi  multum  de  hoc.  Supra  "  : 
B  Erat  lux  vera.  »  Et  supra  "  :  «  Lux  venit  in 
mundum.  »  Et  quia  talis  lux  :  ideo  qui  sequilur 
me ,  id  est ,  credendo  et  imitando,  non  amhulat 
in  tmebris  infidehtatis.  <(  Et  in  lioc  commendat 
Nicodemum,  et  ministros  testiflcatur  (d)  ffinig- 
matice  et  pharisaeos  esse  in  tenebris ,  »  de  qui- 
bus  Chrysostomus  *,  supra  ^  :  «  Qui  male  agit, 
odit  lucem.  »  Et  de  hoc  in  Collatione  praedica- 
biU  '«. 

13.  Et  sequitur  secunda  particula,  scilicet 
eorum  calumuiatio,  ibi :  Dixerunt  ergo  Pharismi, 
scilicet  «-  contemnentes,  et  credere  nolentes,  » 
ait  Augustinus  "  ;  Tu  testimonium  perhibes  de  te 
i^so;  et  ideo  non  est  verum.  Innituntur  enim  ei, 
quod  dicitur  '-  :  «  Laudet  te  alienus,  et  non  os 
tuum.  » 

14.  Et  sequitur  responsio  Salvatoris  :  Et  si  ego 
lestimonium  perhibeo,  etc,  quasi  esset  ratio  sua  : 
Ex  Deo  sum,  et  Dei  fihus;  et  Pater,  qui  me 
misit,  testimonium  perhibet  de  me  :  et  ita  tes- 
timonium  meum  est  verum.  Et  ideo  ait :  Verum 
est  teslimonium  meum,  quia  scio  unde  veni,  scilicet 
a  Patre ;  et  quo  vado,  scilicet  ad  Patrem.  Ut  enim 
ait  Augustinus  "  :  «  Patri  gloriam  dabat  Filius 
tequalis,  a  Patre  missus.  Quantum  debet  homo 
ergo  gloriCcare  eum,  a  quo  est  creatus  !  »  Sed 
objicitur  :  Si  venit,  et  recessit,  videtur  esse  va- 
riatiomotus.  Et  ad  hoc  respondet  Augustinus  '*, 
quod  «  veniendo  non  inde  discessit,  nec  re- 
deundo  nos  derehquit.  iNec  mirum  :  ipse  Deus 

'  Inf.,  13.  —  2  Inf.,  14.  —  3  \u{.,  m.  —  *  Chrysost., 
in  Joan.,  liom.  u,  al.  Lii,  n.  2.  —  '  Aug.,  in  Joan., 
tract.  XXXIV,  n.  2  et  3.  —  »  Siip.,  i,  9.  —  '  Sup., 
111, 19. —  '  Chrysost.,  ubi  sup.  proxime,  et  Lom.  xxvii, 
al.  xxvill,  n.  2.  —  »  Sup.,  iil,  20.  —  ">  Vid.  Collal., 
XLI.  —  "  Aug.,  i»  Joan.,  tract.  xxxv,  n.  4.  — 
"Prou.,  xxvii,  2.— "Aug.,  ubisup.  prox.—  "  Ibid., 
n.  5.—  '*  Matth.,xxx\u ,  20.  —  "  Chrysost.,  hom.  li, 


cst,  qui  est  in  sinu  Patris  :  "*  «  Vobiscum  enim 
sum  usqueadconsummationem.s£eculi.  »  Ita  ego 
scio;  sed  vosiiescitis,  scilicet  volunlarie  maligni 
existentes.  Et  hoc  ideo,gwa  (v.  i'6)  secundum 
carnem  judicalis.  Ut  ait  Cbrysostomus  '' ;  «  Sicut 
enim  secundum  carnem  vivere ,  est  male  vivere ; 
sic  secundum  carnem  judicare,  est  injuste  judi- 
care.»  Supra"  ;«  Nolite  secundum  faciemjudi- 
care.  »  Et  ;  «  Quia  ahquis  posset  quterere, 
quare  non  condemnabat  eos  sic  male  judican- 
tes;  quasi  respondens  subdit,  »  sicut  contin- 
uat  Chrysostomus :  Ego  non  judicoquemquam,  sci- 
licet  judicio  damnationis.  Supra  "*:«  Misit  Deus 
filiumsuum,  non  ut  judicet  mundum.  » 

16.  El  si  ego  judico,  id  est,  si  vellem  judicare, 
judicium  meum  verum  est,  scilicet  vos  condemnans : 
condemnandi  enim  estis;  sed  nunc  non  est  tem- 
pus  judicii,  sed  in  futuro.  «  Cum  enim  "  tempus 
accepero,  ego  justitias  judicabo.  »  Quod  £enig- 
matice  insinuans,  subjungit :  Quia  non  sum  solus, 
scihoet  qui  condemnat;  sed  ego,  et  qui  misit  me 
Patcr.  Et  quaeritur  de  hoc,  quod  ait :  Non  judico 
quemquam,  sicut  objicit  Augustinus  -».  Ex  quo 
ipsum  judicem  veuturum  expectamus,  quali- 
ter  ait  :  Non  judico  quemquam?  Et  ad  istud 
respondet  duphciter  :  primo  modo,  intelli- 
gendo  :  Non  judico  quemquam ,  scilicet  nunc, 
quia  non  venit  ut  judicaret  mundum,  sed  ut 
salvaret.  Prima  enim  dispensatio  fuit  Christi 
medicinalis,  non  judicialis.  Vel  aliter  solvit, 
quod  est  intelligendum  :  Non  judico  quemquam, 
scilicet  secundum  carnem,  sicut  ipsi  judicabant. 
Et  ibi  bene  de  hoc  Et  de  judicio  multiplici,  su- 
pra  -'  :  «  Omne  judicium  dedit  Filio.  »  Et  subdit 
quasi  conclusive  (v.  il)  :  El  in  lege  vestra  scrip- 
tum  est,  quia  duoricm  hominum  testimonium  verurh 
est  :  qui  etiam  possunt  decipere,  ut  fuit  de  se- 
nibus  testificantibus  contra  Suzannam  ". «  Tanto 
magis  testimonium  meum,  et  Patris,  et  Spiritus 
sancti  est  verum,  »  sicut  supplet  Anselmus.  Ideo 
ait  (v.  iS)  :  Ego  sum,  qui  testimonium perhibeo  de 
me  ipso,  et  qui  me  misit.-^  «  Tres  sunt,  qui  testi- 
monium  dant  in  coelo.  »  Simile  supra  ^' :  Si  ego 
testimonium  meum  perhibeo  de  me  ipso,  testimo- 
nium  meum  verum  est.  Et  ibi  -■'  de  testimonio  mul- 

al.  Lll,  u.  2.  —  "  Sup.,  VII,  24.  —  '»  Sup.,  III,  17.  — 
'»  Psul.  LXXiv,  3.  —  -"  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxxvi^ 
n.  4.  —  "  Sup.,  V,  22.  —  °-  Dan.,  xui,  24  et  seq.  — 
'3 1  Joan.,  V,  1.  —  '"•  Sup.,  14.  —  '»  Scilicet  apud  Aug., 
m  Joan.,  tract.  xxxv,  n.  3  et  setj. 

[u)  Ccet.  eilil.  Etiam,  —  (6)  Suppl.  capituli  seu  ca- 
pitis  praicedentis.  —  (c)  Ccst.  cdit.  add.  cuin,  — 
(rf)  C(Et.  edit.  testificantes. 


370  EVANGELII  SANCTl  JOANNIS 

tiplici,  quod  habiiit  el  a  Patrc,  et  a  Joanno,  et  a 
Scripturis,  et  a  Prophetis. 

19.  Et  sequitur  quarta  particula,  in  qua  ipso- 
rum  inquifiitio.  lit  ilji  tria  :  primo,  ipsorum 
inquisilio;  secundo,  Salvatoris  responsio,  ibi  : 
Respondit  Jesus,  etc;  tertio,  specificatio  loci  in 
quo  hanc  sunt  dicta,  ibi  '  :  Ilcec  verba,  etc. 

Ait  ergo  :  Dicebant  ergo  ei :  Ubi  est  pater  tuus  ? 
«  Carnalcs  enim  erant,  et  de  pafre  carnali  in- 
quirebant,  »  ait  Augustinus  ^.  Et  ideo  respon- 
det  eis  :  Neque  me  scitis,  neque  ]patrem  meum, 
scilicet  secundinn  divinitatem.  Et  hoc  ideo 
«  quia  secxmdum  cariiem  judicatis,  »  supra  eo- 
dem ',  ut  ait  Chrysostomus  *.  Si  me  sciretis,  sci- 
licet  credendo  in  me,  forsitan  et  Patrem  rneum 
sciretis.  Sed  quteritur,  ad  quid  ait,  Forsitant 
cum  sit  certum,  quod  si  scirent  Fihum,  crc- 
dendo  in  eum,  scirent  et  Patrem.  Et  ad  istud 
respondet  Augustinus  '^  :  «  lUe,  qui  omnia  scit, 
quando  dicit  :  Forsitan,  non  dubitaf,  sed  incre- 
pat.  Est  enim  verbum  dubitationis,  quando  di- 
citur  ab  homine,  scilicet  nescicntcj  quando  vero 
a  Deo,  est  verbum  increpationis.  »  Et  in  hoc 
ostendit  se  esse  Verbum  Patris.  Unde  infra,  lo- 
quens  fidelibus,  ait  sine  hac  dictione  Forsitan " : 
«  Si  cognovi.ssetis  me,  utique  et  Patrem  meum 
cognovissetis.  »  Sed  quaeritur,  qualiter  ait  : 
Neque  me  scitis,  quia  supra  dicitur'  :  Et  me  scitis. 
Et  ad  istud  respondcndura,  secundum  quod 
dictum  est  ibi  :  loquitur  enim  ibi  secundum 
humanitatem;  hic  vero  secunduni  divinitatem. 
Item  quasritur  de  processu  suo  ia  hac  parte. 
Videtur  enim  quod  insuflicienter  probat  et  pro- 
cedit,  quia  ait  infra  *  :  «  Ego  et  Pater  unum  su- 
mus  :  »  non  ergo  sunt  duo  tostes.  Item  cum  de 
Patre  esset  eis  magis  ignotum,  quam  de  ipso, 

videtur  quod  probat  ignotum  per  ignotius.  Et 

ad  istud  respondendum  est  secundum  Augus- 

tinum  ^  quod  «  cum  dicitur  :  «  In  ore  duorum 

vel  trium,  »  etc,  veritas  quEeritur  per  duos  tes- 

tes.  Sed  tamen  fieri  potest,  quod  duo  testcs  sint 

falsi,  sicut  in  duobus  senibus  contra  Susannam ; 

imo  totus  populus  mcntitus  est  contra  Chris- 

tum.  Per  mysterium  ergo  Trinitas  commendata 

est,  ia  qua  perpetua  stabilitas  veritatis.  Si  vis 

habere  bonam  mentem,  habeto  tres  testes,  Pa- 

trcm,  et  I''ilium,  et  Spiritum  sanctum.  »   Hkc 

ille.  Et  quoniam  intentio  Salvatoris  erat  manu- 


ducerc  cos  ad  cognoscendum  Trinitatem,  et 
personarum  differentiam;  ideo  cum  persona 
Patris,  et  persona  Filii  suflicientes  sint  aJ  testi- 
ficandum,  cum  .sit  in  eis  veritatis  stabilitas,  li- 
cet  tamen  Pater  et  Fihus  sint  unum  secundum 
essentiam.  Item  Filius  est  lux  :  lucis  aulem  est 
se  manifesfare,  ct  alia;  et  idco  potest  perhibere 
testimonium  dc  se,  et  per  Patrem,  qui  est  lux 
similiter.  Sed  homines ,  qui  sunt  in  lenebris, 
cgent  testibus  differentibus  in  numero,  et  per- 
sona  :  ideo  non  est  simile  de  hominibus,  et  de 
Patre  et  Filio.  Ad  aliud  respondendum  est, 
quod  per  miracula  Christi  et  documenta  pote- 
rant  cognoscere  Filium  esse  aequalem  Patri,  et 
sic  cognoscere  potentiam  Patris.  Unde  in  hoc, 
quod  ait  hic  :  Si  me  sciretis,  et  Patrem,  ostendit 
honoris  aequalitatcm,  ut  ait  Chrysostomus  '».  Et 
ideo  convenicnter  adducit  Patrem  in  testimo- 
nium. 

20.  Et  sequitur  specificatio  loci  :  Ilcec  verba 
locutus  cst  Jesus  in  gazophylacio.  Ut  enim  ait  hic 
Anselmus,  gaza  persica  lingua,  divitife  in  la- 
tina;  phylace  (a)  idem  quod  servare.  Erat  au- 
tem  locus  in  templo,  ubi  asservabantur  divitiae. 
Sed  quferitur  ad  quid  istud  apposuit,  cum  hoc 
videatur  essc  inutile?  Et  ad  istud  respon- 
dendum  secundum  Chrysostomum  ",  quod  «  in 
templo  loquebatur,  et  in  ordine  magistri.  »  Et 
talia  loquebatur,  supcr  quibus  accusabant  eum, 
nec  licebat  loqui  in  templo,  nisi  magistro.  Ad 
ostensionem  ergo  suas  auctoritatis  «t  suae  potes- 
tatis,  et  veritatis  doclrinae,  hoc  ait.  Unde  Ansel- 
mus  :  «  Magna  autem  eratconfidentia  loquentis 
et  constautia,  qui  in  ipsis  templi  penetrahbus 
coram  inimicis  divinitatis  suee  verba  iraper- 
territus  loquebatur.  »  Et  nemo  apprehendit  eum, 
qiiia  necdum  venerat  hora  ejus,  scilicet  passioniE, 
qu£e  erat  in  sua  voluntate.  Ut  enim  ait  Augus- 
tinus  '^  :  «  Dominus,  quanuo  voluit,  carnem  in 
utero  virginali  accepit;  quando  voluit,  ad  ho- 
mines  processit;  quamdiu  voluit,  inter  homiaes 
vixit;  quando  voluit,  a  carne  discessit.  Haec 
sunt  potestatis,  non  necessitatis.  Hanc  horam 
expectabat,  non  fatalem,  sed  opportunam  et  vo- 
luntariam.  »  Hoec  ille.  Infra  "  :  «  Potestatem 
habeo  ponendi  animam  meam.  »  Secundum 
Anselmum,  mystice  gazophylacium  mysteria 
Scripturarum  designat,  quee  omnia  erant  reve- 


1  Inf.,  20.  -  '  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxxvu,  n.  1.  '™^'-  x^xvi,  u.  10.  -  i«  Cbrysost.,  ubi  sup.,  ii.  ;i.  - 
-  3  Sup.,  15.  -  »  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  3.  -  "  "'''^•'  ''O""-  "''  "'•  Li".  n.  1.  —  '«  Aiig.,  m  Joan., 
6  Aug.,  ubi  sup.,  II.  ?i.  —  '  Inf.,  .xiv,  7.  —  '  Sup.,       t™ct-  xxxvu,  n.  9.  —  "  lul.,  i,  18. 


VII,    28. 


'  Inf., 


30.   — 


August.,   in    Joan., 


(«)  <l'0),ax9i,  cuslodia. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VIII. 


377 


landa  post  resurrectionem.  Unde  et  '  «  velum 
templi  scissum  est  »  in  sua  passione.  '  «  Eduxit 
me  in  gazophylacium .  » 

21.  Et  sequitur  illa  pars  de  doctrina  Salva- 
torisj  in  qua  se  ostendit  esse  auctorem  vita>.  : 
Dixif  ergo  iterum  :  Ego  vado,  etc.  Et  illa  pars  in 
qualuor  :  primo,  doctrinae  praemissioj  secundo, 
ipsorum  inquisitio,  ibi  '  :  Dicebant  ergo,  etc; 
tertio,  veritatis  prasmissffi  explanatio,  ibi  '  :  Et 
dicebat  eis,  etc;  quarto,  iterata  eorum  inquisitio, 
et  expressjo  veritatis  a  Salvalore,  ibi  :  Dicebant 
ergo  ei,  etc. 

Ait  ergo  :  Ego  vado,  et  qucEretis  me.  Sicut  con- 
tinuat  Augustinus  ^  :  «  Prtemissum  est :  Nondum 
venerat  hora  ejus  (a).  Modo  de  illa  locutus  est.  » 
Ego  vado,  scilicet  moriendo  :  Et  qumretis  me, 
«  non  desiderio,  sed  odio,  »  ait  .\ugustinus  ". 
Nam  postquam  abscessit,  qui  oderant  inqui- 
sierunt  eum,  scilicet  persequendo.  In  Psalmo  '  : 
«  Confundantur  et  revereantur  requirentes  ani- 
mam  mecmi.  »  Et  qui  amabant,  inquislerunt  ca- 
piendo.  In  Psalmo  ^  :  «  Non  est,  qui  requirat 
auimam  meam.  »  Et  quia  sic  quserebant,  scilicet 
«  more  malo,  corde  perverso,  »  ait  Augus- 
tinus  '  :  In  peccato  vestro  moriemini,  scilicet  in 
vestra  infidelitate  :  «  Justus  enim  '"ex  fide  vi- 
vit.  »  Et-sic  incredulus  moritur.  Unde  ibidem"  : 
«  Qui  incredulus  est,  non  est  recta  anima  ejus.  » 
Sed  queeritur,  quare  saepe  replicat  istud?  Et  ad 
istud  respondet  Augustinus  '-,  quod  resurrec- 
tionem  per  haec  verba  prfescripsit  :  et  ostendit, 
quod  non  fuit  eorum  violentiEe  eum  mori,  sed 
suae  dispensationis.  Unde  alt  :  Ego  vado,  scilicet 
per  mortem,  quando  volo.  Qualiter  autem  pec- 
catum  est  mors  animae,  dictum  est  supra  ":  «  Si- 
cul  Pater  suscitat  mortuos  (6),  sic  et  Filius.  » 

22.  Et  sequitur  eorum  inquisitio  :  Dicebant 
ergo  Judcei  :  Numquid  interficiet  semetipsum  ?  Ut 
ait  Augustinus  '^^  et  est  in  Glossa  :«  Stulta  verba, 
quasi  de  morte  diceret,  (c)  non  poterant  eum 
sequi  :  cum  famen  essent  morituri.  »  Non  ergo 
de  morfe  dicebat,  sed  de  gloria,  ad  quam  ibat 
per  mortem.  Sed  quaeritur,  qualiter  ait  :  Xon 
potestis  venire.  Videtur^  quod  dedit  eis  occasio- 
nem  desperationis.  Et  ad  istud  respondet  Augus- 
tinus  ",  quod  «  non  abstulit  eis  spem,  sedpras- 
dixit  eis  dilationem.  »  In  quanlum  enim  erant 

»  Matt/i.,  sxvii,  51.  —  «  Ezech.,  XL,  17.  —  ^  Inf., 
22.  —  *  Inf.,  23.  —  '  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxxviii, 
n.  1.  —  »  Ibid.,  n.  2.  —  '  Psa/.  x.xxix,  i;i.  —  '  Psa/. 
CILI,  5.-9  Aiig.,  ibid.  —  '•  Hahac,  II,  4.  —  "  Ibid. 
—  "  Aug.,  ubi  sup.  —  "  Sup.,  V,  21.  —  i<  Ang., 
ibid.,  n.  ;i.  —  "  Ibid.,  n.  2.  —  '«  Aug.,  ibid.,  n.  4.  — 


tales,  tunc  non  poterant  venire,  quia  infideles, 
et  quia  increduli,  ut  dictum  est  supra. 

23.  Et  scquitur  explanatio  veritatisprfemissce  : 
Et  dicebat  eis  :  Vos  de  deorsum  estis;  ego  de  su- 
pernis  sum.  Sed  quaeritur,  quid  est  hoc  dictum. 
Ex  hoc  enim  videtur,  quod  non  fuerit  verus 
homo,  nec  quod  sumpserit  veram  carnem,  si- 
cut  objiciunt  aliqui  hferetici.  Et  ad  istud  res- 
pondet  Augustinus  bene  in  homilia  '^  :  «  Tos, 
inquit,  de  deorsum  estis,  et  ideo  terram  sapitis  : 
quia  sicut  serpentes  terram  manducatis,  id  est, 
terrenispascimini,  delectamini,  inhiatis,  sursum 
cor  non  habetis.  Ego  autem  sum  de  supernis  {d), 
non  de  mundo,  per  quem  factus  est  mundus. 
Sum  enim  a  Patre;  nihil  illo  superius,  qui  Ver- 
bum  genuit  aequale  sibi  et  coaeternum,  unige- 
nitum  sine  tempore,  per  quem  conderet  tem- 
pora.  »  Ha3C  ille.  Et  sic  patet  responsio  ad 
praedicta.  Et  ideo  subdit  (v.  24)  :  Dixi  ergo  vo- 
bis,  quia  moriemini  in  peccatis  vestris.  Et  hoc 
ideo  :  Si  non  credideritis  quia  ego  sum,  scilicet 
sic  de  supernis,  Verbum  aequale  Patri.  Et  ideo 
signanter  ait  :  Ego  sum,  scilicet  immutabile 
Verbum,  et  immutabilis  Deus'" :«  Ego  sum  qui 
sum.  »  Et  ex  his  patet  responsio  ad  quaestio- 
nem,  qua  quaeritur,  quare  revelavit  illis  dam- 
nationem  suam,  non  sic  angelis  malis?  Et  ad 
istud  respondendum,  quod  hic  prasdixit  dam- 
nationem  non  omnibus,  sed  non  credituris  :  et 
sic  comminando  eis  praedixit.  Unde  Chrysosto- 
mus"  :i<Concutiens  eorura  animas,  et  terrens, 
hoc  ait.  »  Erant  enim  inter  eos  quidam  credi- 
turi,  quidam  non,  ut  ait  Anselmus.  Et  non  cre- 
dituris  ait :  Moriemini.  Et  hac  comminatione  evi- 
gilantes  aliqui  cfediderunt,  prout  hic  sequitur. 
Et  patet  ex  dictis  hominum  terrenorum  et  car- 
nalium  terrena  inferioritas,  quia  de  deorsum 
sunt,  et  de  mundo,  quantum  ad  atfectiones  de- 
primentes,  et  mundo  affigentes,  eta  coelestibus 
separantes,  et  sic  inficientes  et  fcedantes.  Unde 
Augustinus  "  :« Ideo  (e)  de  mundo  estis,  quia  pec- 
catores  erant,  iniqui  erant,  quia  infideles  erant, 
quia  terrena  sapiebant.  »  Et  sequitur  -"  :«  Si  de- 
lectat  te  mundus,  semper  visesse  immundus;  si 
autem  jam  non  te  delectat  hic  mundus,  jam  tu  es 
mundiis.  Verumtamen  si  per  aliquam  infirmi- 

"  Exod.,  111,  14.  —  "  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  Li;, 
al.  Llli,  n.  1.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  5.  —  -"  Ibid., 
n.  6. 

(a)  Caet.  edit.  mea.  —  (6)  Item  morlem.  —  (c)  Suppi. 
qiinil.  —  (d)  Caet.  edit.  superius.  —  (e)  Supfii.  dixit  : 
Vos. 


378  EVANGKLII  SANCTI  JOANNIS 

tatem  adhuc  te  delectat  mundus,  habitet  in  te, 
qui  mundat,  et  eris  mundus.  Si  autem  fueris 
mundus,  non  remanoljis  in  mundo.  »  ll;ec  ille. 
Peccatores  ergo  et  iui(|ui  sunt  de  dcorsum,  et 
de  mundo,  origine;  et  sunt  de  mundo,  affec- 
tione;  et  erunt  cum  mundo  in  damnatione. 
'c(  Primus  homo  de  lerra  terrenus.  Et  sequitur  : 
«  Qualis  terrenus,  talcs  et  terreni.  »  Supra  - : 
«  Mundus  eum  non  cognovit.  »  Et  hic  :  De 
mundo  estis.  Et '  :  «  Dum  judicamur  (a),  a  Do- 
mino  corripimur,  ne  cum  hoc  mundo  damne- 
mur.  »  Sed  elecli  sunt  de  supernis  (/>)  spirituali 
origiue,  quia  electi  de  mundo,  iufra* :  «  Ego  vos 
elegi,»  etc;  etsunt  superni  affectione  et  conver- 
satione  ^  :  «  Nostra  conversatio  est  in  ccelis.  » 
Et  Ijeatificabuntur  cum  supernis  in  feterna  bea- 
titudine.  '  «  Secundus  homo  de  coelo  ccelestis  : 
qualis  ccelestis,  tales  et  coelestes.  »  Magna  ergo 
differenfia  inter  Judeeos  et  Apostolos,  ((  quanta 
inter  tenebras  et  liicem,  fidem  et  infidelitatem, 
pietatcm  et  im|>ietdtcm,  »  ut  ait  Auguslinus", 
ubi  multum  de  hoc.  Supra  '  :  «  Qui  de  terra 
est,  de  terra  loquitur  :  qui  de  coelo  venit,  super 
omnes  est. » 

23.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  eorum  inqui- 
sitio.  Et  ibi  tria  :  primo,  ipsa  inquisitio;  se- 
cundo,  Christi  responsio,  et  veritatis  eruditio, 
ibi  :  Dixit  eis  Jcsus,  etc;  tertio,  subjunctio  dc 
credulitate  multorum  in  eum  "  :  Bcec  illo  lo- 
quente,  etc. 

Ait  ergo  :  Dicebant  ergo  Judcei  :  Ju  quis  es? 
Quia  praemissum  est'  :  «  Si  non  credideritis, 
quia  ego  sum,  »  dicebant :  Tu  quis  es?  Propter 
quod  exclamat  Chrysostomus  '" :  «0  amentia! 
post  signa  et  doctrinam,  quaerunt :  Tu  quis  es  ?  » 
Et  sequitur  Christi  respousio  :  Dixit  eis  Jesus : 
Principium,  qui  et  loquor  vobis.  Unde  Augusti- 
nus  "  :«  Ecce  quod  est,  esse.  Principium  rautari 
non  potest.  Principium  in  se  manet,  et  innovat 
omnia,  cui  dictum  est  '^  :  Tu  autem  idem  ipse 
es.  »  Quasi  diccret :  Principium  me  credite,  qui 
et  loquor,  id  est.  qui  humilis  faetus  propter  nos. » 
Et  infra"  : «  Nam  si  principium,  sicuti  est,  ma- 
nerei  aimd  Patrem,  et  uon  acciperet  formam 
servi,  et  loqueretur  homo  hominibus,  quomodo 
crederent  in  eum?  »  Filius  dicitur  principium 
aprincipio,  ait  Glossa.  Supra'''  :  «  In  principio 

•  1  Cor.,  XV,  47,  48.  —  2  Siip.,  I,  10.  —  3  1  Cor., 
XI,  32.  —  »  luf.,  XV,  19.  —  =■  Phi/ip.,  III,  20.  — 
«  Aug.,  ubi  siip.,  u.  5.  -  '  Sup.,  III,  31.  —  »  laf., 
30.  —  »  Sup.,  24.  —  '0  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Aug., 
ubi  sup.,  n.  11.  —  "  Psnl.  cl,  28.  —  '»  4ug.,  ibid.  — 
"  Sup.,  I,  1.  —  ">  Aug.,  ibid.,  paulo  ante.  —  '«  'Apx^- 


erat  Verbum.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  ut  ait 
Augustinus  ".«  Apud  Graecos  principium  '*  esl  foe- 
mini  generis,  sicut  lex  apud  nos  esl  foeminini, 
apudillos"  masculini.  n  Et  nota  quod  in  hoc, 
quod  ait  :  Priiininum,  qui  et  loquor  vobis,  duo 
insinuantur  :  quorum  primum  est  Filii  Uei 
ffiterna  majestas,  ibi  :  Principium;  et  incarna- 
tionis  veritas,  il>i :  Qui  et  loquor  vobis.  Ipse  enim 
principium  immutabile ,  primum ,  sive  pri- 
mordiale,  quia  per  ipsum  facta  sunt  omnia, 
et  sic  principiiim  cffectivum  omnium  et  con- 
servalivum.  Piincipium  ,  inquam  '*,  a  quo 
omnia,  per  quem  omnia,  in  quo  omnia.  »  In 
Psalmo^^  :  «  Tecum  principium  in  die  virtulis 
tuae.  »  Et  ideo  elongari  ab  isto  principio ,  est 
dclicere  :  appropinqiiare  (c) ,  est  proiicere. 
Quanto  enim  res  raagis  elongatur  a  suo  princi- 
pio,  tanto  magis  mutatur,  et  deficit,  secundum 
sapientem.  ^"  «  Ego  sum  a  et  (o,  principium  et 
finis,  »  etc.  Secundo  figuratur  humanitatis  ve- 
ritas  et  humilitas  :  Qui  et  loquor  et  vobis,  scilicet 
«  faclus  humilis  homo  hominibus  loquor,  »  ait 
Augustinus -'.--«  Novissime  locutus  est  nobis  in 
Filio.  »  Locutus,  inquam,  polestative,  sive  vir- 
tualiter;  vere,  sive  sapienter;  doclrinaliter, 
sivc  magistrahter.  Supra  ^  :  «  Nunquam  sic 
locutus  est  homo.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  quo- 
niam  dixit  :  Loquor  vobis;  subditur  (v.  20)  : 
MuUa  habeo  de  vobis  loqui,  et  judicare.  Sed  obji- 
citur  :  supra,  eodem  ^'  ait  :  Non  judico  quem- 
quam  ;  qualiter  ergo  hic  ait  :  Habeo  judicare  ?  Et 
ad  hoc  respondet  Augustinus  ^^ : «  Quod  supra  ait, 
non  judico,  ad  prEesens  tempus  referebat,  et  pri- 
mum  adventum ;  quod  vero  ait  hic,  ad  fulu- 
rum  refert  judicium.  »  Et  de  hoc  in  Glossa.  Ha- 
beo  multa  loqui ,  docendo,  si  credideritis  ; 
accusando,  si  non.  Et  cum  judicavero,  verum 
erit  judicium.  Et  ideo  sequitur  :  Sed  qui  rnisit 
me ,  vcrax  est ,  scilicet  Paler ,  et  ego  Filius 
veritas.  Sed  de  hoc  opponit  Augustinus  "  : 
«  Veritas  amplius  est  quam  verax,  sicut  pie- 
tas  plus  est  quam  pius.  Pius  aulem  dicitur 
a  pietate,  non  autem  e  conlrario.  Ergo  debet 
verilas  appropriari  ipsi  Patri,  et  verax  ipsi 
Filio.  »  Et  ad  istudrespondet  Augustinus^^quod 
«  Pater  est  verax  non  a  veritate,  cujus  partem 


—  "  Noij.0;-  —  "  "<"«■.  XI,  36.  —  ''  Psal.  cix,  3.  — 
»  Apoc.,'  I,  8.  —  2'  Aug.,  ubi  sup.  —  "  Hebr.,  i,  1.  — 
5'  Sup.,  VII,  4G.  —  "  Sup.,  15.  —  "i  Aug.,  in  Joan., 
tract    xxxix,  d.  6.  —  «6  Ibid.,  n.  7.  —  "  Ibid.,  n.  8. 

(a)  Cwt.  edit.  judicamus.  —   (4)  llem  superius.  — 
(c)  Item  appropiuquari. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VIII, 


379 


capit,  sed  quia  totam  veritatem.  Nisi  enim  fue- 
rit  anima  capas  veritatis,  homo  est  mendax. 
Aliud  enim  est,  liomo  est  verax,  quia  percipit 
verilatem ;  aliud  est,  verax  Deus,  quia  genuit 
veritatem.  Homo  est  veras,  participando  veri- 
tatem :  Deus  est  verax  (a),  generando  veritatem. » 
Haec  ille.  Et  ideo  bene  appropriatur  hoc  no- 
men,  Verax,  Patri;  et  Veritas  Filio.  '  «  Sicut 
homo  verax,  qui  dicit  verba  vera ;  sic  dicitur 
Deus  verax,  quia  genuit  Verbum,  quod  est  ve- 
ritas.  »  Haec  ille.  £(  ego,  quw  audivi  a  Patre,  lo- 
quor :  et  sic  veritatem  loquor.  Suum  enim  au- 
dire  est,  suum  esse  a  Patre,  ait  Augustinus  5, 
et  est  in  Glossa,  supra^  :  «  Sicut  audio,  sic  ju- 
dico.  »  Et  quoniam  illi  erant  carnales  (v.  27), 
non  cognoverunt,  quia  patrcm  dicebat  Denm.  Sed 
quare  istud  apponit?  Respondet  Chrysosto- 
mus'  :  «  Ad  ostendendum  amentiam  eorum, 
quia  faciens  signa,  et  docens,  non  attrasit  eos.  » 
Et  quoniam  tales  erant,  subdit  quo  tempore  co- 
gnoscent,  et  per  quam  viam  (v.  28)  :  Cum  exal- 
taveritis  Filium  hominis,  scilicet  in  cruce,  tunc 
cognoscetis,  scilicet  credendo,  quia  ego  sum,  Fi- 
lius  Dei  verus  :  quasi  diceret ,  ait  Chrysosto- 
mus  * : «  Tunc  maxime  existimatis  quoniam  erepti 
eritis  a  me  :  tunc  maxime  scietis,  quoniam  ego 
sum,  scilicet  Filius  Dei,  et  gratia  (6)  signorum, 
et  gratia  captionis  (c),  et  gratia  resurrectionis.  » 
Unde  dixerunt^  :  «  Vere  filius  Dei  eratiste.n 
Unde  Augustinus^  :  «  Exaltationem  dicit  pas- 
sionis,  non  glorificationis.  »  Supra':  «  Sicut 
exaltavit  Moyses  serpentem  in  deserto,  »  etc.  In- 
fra' :  «  Cum  cxaltatus  fuero  a  terra,  omnia  tra- 
ham  ad  me  ipsum.  »  Et  nota,  quod  ubique  ait : 
Ego.  Ut  enimaitAugustinus'  :  «  Omnis  creatura 
mutabilis  est,  et  omnis  anima  modo  est  mala, 
modo  bona;  id  quod  est,  nou  est,  quia  mula- 
bile  est.  Deus  autem  quod  est,  hoc  est;  ideo 
proprium  nomen  sibi  retinuit :  Ego  sum,  qui 
sum.  »  Heec  ille.  Sed  qualiter  ait  :  Cognosce- 
tis,  etc,  quia  supra  ait  :  In  peccato  cestro  mo- 
riemini?  Et  ad  istud  respondendum  secundum 
Clossam  quce  ait,  quod  aliqui  essent  cognituri. 
Unde  Augustinus  '",  quod  «  aliqui  compuncti, 
quisanguincmsieviendofuderunt,  credendobi- 
berunt.  »  Unde  dixerunt  Petro  "  :  «  Quid  facie- 

'  Aug.,  in  Jonn.,  tract.  xxii,  n.  U.—  2  Sup.,v,  30. — 
=  Ctiryaost.,  ubi  siip.,  n.  2.  —  *  Ibid.,  n.  2.—  b  Mall/i., 
xxvir,  34.  —  6  Aug.,  in  Joan.,  tract.  XL,  n.  2.  — 
'  Sup.,  III,  14.  —  '  Inf.,  xii,  32.  —  9  Aug.,  in  Joan., 
tract.  xx.xix,  n.  8.  —  "  Ibid.,  tracl.  XL,  n.  2.  — 
"  Act.,  II,  37.  -  "  Aug.,  ibid.,  n.  3.  —  "  Ibid.,  n.  H. 
—  "  luf.,  X,  ao.  -  ''  luf.,  XIV,  10.—  "  Sup.,  IV,  31. 


mus,  viri  fratres?  n   'Et  a  me  ipso  facio  nihil. 
Quia  dixerat  :  Ego  sum,  quod    est   commune 
cuilibet  personae,  ne  dicerent  hteretici,  soilicet 
Sabelliani,  quod  ipse  qui  est  Pater,  est  Filius;  HfEpetioi 
ideo,  ad  hoc  cavendum,  ait  :  A  me  facio  nihil,  ^'''^."'*" 

'  '  '  '        ni. 

quia  a  me  non  sum,  sed  a  Patre,  dicit  Augusti- 
nus'-.  Et  sicut  docuit  me  Pater,  hmc  loquor.  Et,  ut 
ait  Augustimis  "  :  «  Non  imaginandum,  vel  co- 
gitandum,  quod  Pater  docuit  Filium,  sicut 
homo  faber  fiUum  suum.  Sed  hoc  est  Patrera 
docere  Filium,  scientem  scilicet  (d).  Hoc  enim 
est  Fiho  esse,  quod  nosse.  » 

29.  Et  qui  misit  me ,  scilicet  pater,  mecum  est. 
Infra  '*  :  «  Ego  et  Pater  unum  sumus.  »  Et  non 
reliquit  me  solum,  quia  «  ego  in  Patre,  et  Pater 
in  me  est, »  infra  '*,  quia  qua  placita  swit  ei,  fa- 
cio  semper ;  supra  "^ :  «  Meus  cibus  est,  ut  faciam 
voluntatem  Patris.  »  Et  ibi  de  hoc.  Sed  opponit 
Augustinus  "  :  «  Si  Pater  tecum  est ,  Domine, 
ambo  venistis ,  non  unus  ab  alio  missus.  »  Et 
ad  hoc  respondet  :  Cum  ambo  simul  sint,  unus 
tamen  missus  est,  alter  misit.  Missio  enim,  in- 
carnatio  e.st  :  incarnatio  autem  est  Filii ,  non 
Patris.  Et  nota  quod  posset  esse  thema  in  Exal- 
tatione  Crucis  :  Cum  exaltaveritis  Filium  hominis , 
iunc  cognoscetis  ,  quia  ego  sum.  Et  notantur  ibi 
tria  :  primo ,  humilitatis  Jesu  Christi  indubita- 
bilis  veritas ,  ibi :  Filius  hominis ;  secundo  ,  suae 
mortis  ad  satisfaciendum  pro  genere  humano 
debita  congruitas,  ibi  :  Cum  exaltaveritis ,  etc; 
terfio ,  passionis  Jesu  Christi  potestativa  virtuo- 
sitas,  ibi :  Cognoscetis ,  etc.  Ait  ergo  :  Filius  ho- 
minis;  ad  redimendum  enim  genus  humanum 
debuit  esse  filius  hominis,  qui  redimeret."  «  Si 
fuerit  pro  eo  angelus  loquens  unus  de  simili- 
bus, »  etc,  quod  exponit  ibi  Gregorius  '^de  Jesu 
Christo  solvente  unum  de  simihbus,  id  est , 
poinam  pro  genere  humano.  Et  ibi  bene  de  hoc. 
^"  «  Prudenfia  ejus  percussit  superbum.  »  Ibi 
Gregorius  ^'  bene  :«  Qualiter  oportuit  immolari 
pro  genere  humano  hominem  a  culpa  immacu- 
tum,  qualis  fuit  Christus.  »  Et  istefilius  hominis 
fuit  in  cruce  exaltatus.  Mors  autem  crucis  fuit 
congrua  ad  ostendendam  victoriam,  ut  ait  ibi 
Chrysostomus  '",  ut  habitum  est  supra ,  ubi 
dictum    est  :  Oportet   exaltari  filium   hominis , 

—  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  6.  —  "  Job,  xxxm,  23.  — 
"  lireg.,  Uo^al.,  lib.  XXIV,  c.  11,  n.  2.  —  '■<>  Job, 
XXVI,  12.  —  ^'  tireg.,  Morul.,  lib.  XVII,  c.  xviii, 
al.  XXX,  n.  46.  —  '2  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  xxvi, 
al.  xxvii,  n.  1.  —  (a)  Ccet.  edit.  veritas.  —  (li)  Grsec. 
evExev. —  (c)  Ley.  excidii,  xci/icel  urbis  Iliciusuhjinui. 

—  [d]  Supjil,  gignere  vel  geuuisse. 


380 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


scilicet  ad  ostendendam  victoriam  de  potesta- 
tibus  hujus  aeris  '  :  «  Tulit  de  medio,  affigens 
illud  cruci ,  expolians  principatus ,  »  etc.  Omnes 
autem  cognoscentes,  id  est,  credentes  in  Filium 
Dei ,  sic  passim  illuminabuntur  et  salvabuntur, 
ut  habitum  est  supra  -  a  Chrysostomo. 

30.  Et  subditur  dc  multitudine  crcdentium  : 
HcBc  illo  loquente,  muUi  credidemnt ,  non  tamen 
omnes  (a) ,  ait  Glossa.  Sed  qualiter  hoc  ?  quia 
infra  eodem  legitur,  et  blasphemabant  dicendo  : 
Dcemonium  habes.  Et  ad  istud  respondendum 
secundum  (^hrysostomum  ',  quod  crediderunt, 
sed  tamen  non  ut  oportebat.  Unde  sequitur  de 
iisdem,  qui  crediderunt,  quod  dixerint :  Fitii 
Abrahie  sumus.  Non  ergo  intellexit,  quando  ait  : 
Crediderunt ,  de  perfecta  fide ,  sed  de  aliquali 
et  imperfecta. 

31.  Et  seqiiitur  pars,  in  qua  de  doctrinaSalva- 
toris,  per  quam  ostendit  se  esse  liberatorem  pec- 
cati  et  erroris;  secundo  ostendit  se  esse  libera- 
torem  a  damnatione  mortis,  ibi  * :  Amen,  amen 
dico  vobis :  Si  quis  sermonem  meum  servaverit. 
Prima  in  tres  :  primo ,  pr£emissio  liberationis 
eorum  ,  qui  creduat  suffi  doetrinae  ;  secundo  , 
quia  Judaei  gloriabantur,  quod  erant  de  genere 
Abrahae,  et  sic  liberi ,  gloria^  eorum  evacuatio, 
ibi  *  :  Scio  quia  filii  Abrahce  estis,  eic. ;  tertio,  de 
hoc  eorum  murmuratio  et  indignatio  ,  et  indi- 
gnationis  confutatio,  ibi  * :  Dixerunt  ilaque  ei,  etc. 
In  prima,  tria  :  primo,  liberationis  promissio  (6) 
credentibus  in  eum ;  secundo,  Judaeorum  re- 
sponsio  et  gloriatio  ,  ibi '  :  Responderunt ,  etc. ; 
tertio,  eorumdem  confutatio,  ibi  *  :  Mespondit 
eis  Jesus  ,  etc. 

Ait  ergo  :  Dicebat  ad  eos,  qui  crediderunt  ei.  Ut 
ait  Chrysostomus  °  :  «  Audientes  et  credentes, 
rursus  eversi  sunt  :  volens  ergo  profundare 
fidem  non  in  superficie,  fodit  animas  eorum 
redargutionibus.  »  Et  ponit  exemplum  de  arbore 
radicata.  Et  debet  plus  profundari  :  Si  manseri- 
tis  in  sermone  meo.  Sic  manendo ,  ait  Augusti- 
nus  '",  eritis  vere  discipuli  mei  :  quia  "  «  qui  per- 
servaverit ,  salvus  erit.  »  (v.  32)  Et  cognoscetis 
veritatem.  «Manendo  enim  videntes  eritis ,  »  ait 
Augustinus  '-.  Et  veritas  liberabit  eos ,  id  est,  li- 
beros  faciet,  quae  rnodo  salvat :  «  Ubi  enim  " 
spiritus,  ibi  libertas.  »  Ubi  ait  Chrysostomus  " : 

'  Coloss.,  II,  24.—  ''  Sup.,  p.  300,  in  cap.  ni,  v.  14.— 

•  Chrysost.,    m   Joan.,   hom.  lii,  al.  Liii,  n.   2.  — 

*  luf.,  51.  —  >  Inf.,  37.  —  6  Inf.,  52.—  '  Inf.,  33.— 
"  Inf.,  34.  —  '  Chrysost.,  m  Joan.,  hom.  LUI,  al.  Liv, 
n.  1. —  '•  Aug.,  1«  Juan.,  tract.  XLi,  n.  1. —  •'  Matth  , 
X,  22.  —  "  Aug.,  ubi  sup.  prox.  —  '»  11  Cor.,  iii,  n. 


«  Sunt  verba  ostendentis  quae  in  cordibus  eo- 

rum,  et  scientis  quoniam  quidam  crediderunt, 
sed  non  manserunt,  et  insinuantis  eos  qui  relro 
abierunt  (supra  ").  Et  non  ait :  Ego  eruam,  sed  : 
Veritas  liberabit  vos.  Veraciter  :  legalia  enim  et 
judaica  typica  erant.  »  Hiecille.  Supra"  :  «Lex 
per  .Moysen  data  est,  gratia  per  Jesum  Chri- 
stum. »  Et  de  hac  libertate  in  Collatione  priedi- 
cabili  ". 

.13.  Et  sequitur  eorum  responsio  :  ItesponderuiU 
ei  :  Semen  Abrahw  sumus.  Ut  enim  ait  Augusti- 
nus  "  :  «  Non  ait  Dominus  :  Liberi  eritis ;  sed  : 
Veritas  liberabit  vos.  »  Et  tamen  extulerunt  se, 
et  dixerunt :  Semen  Abrahce  sumus.  Ideo  clamat 
Augustinus  "  :«  0  pellis  (c)  inflata  !  non  est  ma- 
gnitudo,  sed  tumor  (d).  »  Item  -"  :  «  Quomodo 
verum  dixistis  jactando  :  Nemini  servivimus  un- 
quam?  »  quia  Joseph  venundatus,  et  prophetse 
ducti  in  captivitatem.  Et  populus  servivit  in  /E- 
gypto ,  et  isti  reddiderunt  tributum  Caesari.  » 
Item  quaerit  Augustinus  -',  cum  essent  mentiti, 
quare  non  redarguit  eos?  Et  ad  illud  respon- 
det*-,  quod  ad  salutem  eorum  festinabat.  Et  ad 
hoc  festinabat  non  ostendere  eos  esse  servos 
hominum  ,  sed  peccati  :  quae  est  difBcillima 
servitus,  et  a  qua  solus  Deus  eripere  potest , 
cujus  solius  est  dimittere  peccatum. 

34.  Et  ideo  sequitur  tertia  particula ,  in  qua 
eorum  confutatio  ,  ibi :  Respondit  eis  Jesus  :  Om- 
nis  qui  facit  peccatum,  servus  est  peccati.  Ubi  Au- 
gustinus"  :«Utinam  servi  hominis,  ct  non  pec- 
cati  I  0  miserabilis  servitus !  Servus  enim  ho- 
minis  duris  imperiis  fatigatus  requiescit;  servus 
peccati  quo  fugit?  Secum  trahit  se  quocumque 
fugerit.  Non  fugit  seipsam  conscientia  mala  ; 
non  est  quo  eat  :  sequitur  semper  (e) ,  non  re- 
cedit  a  se.  »  Haec  ille.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Cala- 
mitosa  ergo  servitus  peccati ,  et  misera,  etc. 
Ibi  multum  de  hoc.  De  hac  eadem  servitute  .\n- 
selmus  ibidem  :  «  Praeterit  voluptas  quae  delec- 
tal;  manet  quod  pungit,  manet  vindex  in  con- 
scientia ,  manet  recordatio  peccatorum  quae 
torquet.  »  Hsec  ille."«  Servi  estis  ejus,  cuiobe- 
divistis  ,  sive  peccati  ad  mortem,  »  etc.  Et  talis 
(v.  35)  servus  non  manet  in  domo  in  ceternum ,  id 
est,  in  Ecclesia,  ait  Augustinus  ".  Nam  etsi  mali 

—  "  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Sup.,  vi,  67.  —  "  Sup., 
l,  17.  —  "  Vid.  Collat.  xLii.  —  "  Aug.,  ubi  .-iup., 
n.  2.  —  ">  Ibid.  —  "  Ibid.  —  *'  Ihid.,  n.  3.  —  »  Ibid., 
n.  4.  —  "  Ibid.  —  ^  Rom.,  vi,  16.  —  «  Aug.,  ibid., 
n.  8. 

[a)  Cat.  edit.  omnis.  —  (A)  Item  praeraissio.  — 
(c)  Cat.  eilit.  pestis.  —  (rf)  Ilem  limor.  —  (e)  Al.  se. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VIII. 


381 


videantur  positi  in  sinu  Ecclesiae  inprfcsenti, 
projicientur  tamen  ,  et  ejicienlur  in  ignem  ae- 
ternum  '  «  Ite  ,  maledicti ,  in  ignem  ;eternum.,» 
Et  quia  in  hoc  terruit  Filius  Dei,  mox  subdit  in 
quo  est  spes,  sicut  continuat  |Augustinus  ^.  Fi- 
lius  manet  in  cBternum,  id  est ,  caput  et  corpus, 
unitas  scilicet  electorum,  sive  Ecclesia.  Sic  enim 
sumitur  hic,  sicut  supra  '  :  «  Nemo  ascendit  in 
coelum  ,  nisi  qui  de  coelo  descendit. » 

36.  Si  ergo  Filius  vos  liberaverit ,  justificando  a 
peccati  servitute,  liberi  eritis,  gratia  scilicet  lilje- 
rante  '  :  «  Vos  in  liljertalem  vocati  estis;  ubi 
enim  spiritus,  ibi  hbertas.  »  Sed  quasritur,  cum 
nullus  sit  sine  pectato  ^  :  «  Si  dixerimus  quod 
peccata  non  habemus  ,  ipsi  nos  seducimus ,  » 
ergo  omnes  sunt  servi ,  nec  manent  in  domo. 
Item,  cum  dicat  Apostolus'^  :  «  Video  aliam  le- 
geminmembris  meis,  repugnantem  legi  mentis 
meoe,  »  qua  repugnantia  durat  in  hac  vita,  vi- 
deretur  tunc  ,  quod  nullus  sit  vere  liber  in  hac 
vita.  Et  ad  istud  respondcndum  secundum  Au- 
gustinum  ',  quod  peccatura  intelligit  hic  ipsum 
crimen,  quod  est  grave  peccatum,  sine  quo 
homo  potest  esse  in  hac  vita  per  gratiam  Dei , 
hcet  non  sine  peccato  aliquali  possit  esse ,  pro- 
ut  ait  Augustinus  '.  Ad  aliud  respondendum , 
sicut  potest  trahi  ab  Augustino  ' :  Triplex  potest 
intelligi  libertas ,  quarum  prima  est  carere  cri- 
minibus;  secundaest,  carere  dominio  concu- 
piscentiarum  ">  :  «  Non  regnet  peccatum  in  cor- 
pore  vestro  mortali.»  Et"  :«  Postconoupiscen- 
tias  tuas  non  eas.  »  Et  est  plena  et  perfecta  li- 
bertas ,  quando  inimica  mors  destruetur,  et 
erit  '^  «  absorpta  mors  in  vlctoria.  »  Et  htec  non 
erit  in  ista  vita  mortali,  quandiu  duraverit  caro 
concupiscens  adversus  spiritum.  ''  «  Quis  libe- 
rabitme  decorporemortishujus?»  Etsequitur: 
'i  Gratia,»  scilicet  consummata.  Et  de  his  bene 
et  multum  Augustinus  '*. 

37.  Et  sequitur  pars,  in  qua  evacuatio  glorice 
Jud£eorumdenobilitategenerisAbrah;e,ibi:Sa'o, 
quodfilii  Ahrahm  estis  ,  etc.  Etillain  duaspartes: 
primo  ostendit  illos  esse  ex  patre  diabolo ,  et 
sic  mendaces  ;  secundo  ostendit  se  loqui  veri- 
tatem,  et  eorum  indignitatem  ad  arguendum 
eum,  ibi  "  :  Ego  autem  si  vcritatem  dico,  ctc. 

'  Maitli.,  sxv,  41.  —  2  Ang.,  ibid.  —  »  Sup.,  w,  13. 
—  *  II  Cor.,  iii,  17.  —  M  Joan.,  i,  8.  —  «  Rom.,  vii, 
23.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  9.  —  8  Id.,  de  Civit.  Dei, 
lib.  XIV,  c.  IX,  n.  'i.  —  »  Id.,  in  Joan.,  tract.  xLi, 
n.  9  et  seq.  —  '"  Rom,,  vi,  12.  —  "  Eci:/i.,  xviii, 
30.  —  "  I  Cor.,  XV,  54.  —  "  Rom.,  vii,  24,  2j.  — 
'»  Au^.,  ubi  sup.,  n.  13.  —  '»  luf.,  45.  —  '«  Inf.,  39. 


Prima  in  tres  :  primo ,  praemissio ,  quod  licet 
essentfilii  Abrahas  carne,  non  tamenimitatioue; 
secundo  subditur  eorumiterata  gloriatio  de  eo- 
dem,  scilicet  quod  erant  de  genere  Abraham, 
et  eorum  confutatio,  ibi  '*  :  Responderunt ,  etc. ; 
tertio ,  eorum  gloriatio  ,  quod  erant  etiam  ex 
patre  Deo,  cum  eorum  confutatione ,  ibi  "  : 
Dixerunt  itaque ,  etc. 

Ait  ergo  :  Scio  quod  filii  Abrahoe  estis ,  scilicet 
carne,  non  fide,  et  hoc  ideo  ,  quia  quceritis  me 
interficere.  Unde  Augustinus  "  :«  Agnosco  carnis 
originem,  sed  non  cordis  fidem.  »  "  «  Non  qui 
semen  sunt  Abrahae,  omnes  filii,  »  etc.  Et  hoc 
ideo ,  quia  (a)  intraverunt  retia  fidei.  Propter 
quod  sequitur  :  Quia  sermo  meus  non  capit  in 
vobis.  Unde  Augustinus  ™  :  «  Si  serino  meus  ca- 
peretur ,  caperet  :  si  caperemini ,  intra  retia  li- 
dei  tanquam  pisces  concluderemini.  »  Loquitur 
enim  metaphorice,  sive  translative.  Verbum  Dei 
est  quasi  hamus  ;  praedicatores ,  quasi  piscato- 
res-'  :«Ecce  ego  mitto  piscatoresmultos.»  Et-  : 
«  Faciam  vos  piscatores  hominum,»  eto.  Unde 
Augustinus  ^' :«  Sic  debet  esse  sermo  Dei  fideli- 
bus ,  tanquam  pisci  hamus.  Tunc  enim  capit , 
quando  capitur.  »  Et  quia  non  recipiebatur  ser- 
mo  Deiacordeeorum,  ideo  non  capiebat  corda 
eorum.  Unde  nota ,  quod  est  triples  hamus  :  est 
enim  hamus  voluptatis  capientis  et  strangu- 
lantis  voluptuosos  -*  :  «  Sicut  capiuntur  pisces 
hamo,  »  etc,  «  sic  capiuntur  homines  in  tem- 
pore  malo.  »  Et  de  hoc  TuIIius  ^'  :  «  Voluptate 
capiuntur  homines  sicut  pisces  hamo  :  Iiasc  enim 
strangulat  ipsam  devorantem  »  Unde  Seneca"^ : 
«  Voluptates  extirpa  (?<),  qufB  latronum  niore 
amplectuntur,  ut  strangulent.  »  Et  hamus  divip  j 
praedicationis ,  quae  capit :  de  qua  captura  lo- 
quitur  hic  "  :  «  Lugebunt  omncs  in  fluviis  mit- 
tentes  hamum.  »  Et  est  hamus  humanitatis  Jesu 
Christi  ^'  :  «  In  oculis  ejus  quasi  hamo  capies 
eum.  »  Quod  exponit  Gregorius  ^^  de  Christo , 
secundum  humanitatem.  Et  ideo  convenienter 
ait ,  quod  sermo  suus  non  capiebat  in  eis,  quia 
non  ab  eis  capifbatur  in  corde.  Aliter  ostendit 
Chrysoslomus  ^"  quod  in  hoc  ostendit  dogmatum 
altitudinem,  quasi  diceret :  Tam  magnus  est 

—  '■'  Inf.,  41.  —  "  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xLii,  n.  1. 

—  '9  Rom.,  IX,  7.  —  "  Aug.,  ubi.  sup.  —  ^i  Jerein., 
XVI,  16.  —  =«  Malth.,  IV,  19.  —  "  Aug.,  ubi  sup.  — 
"  Eccle.,  IX,  12.  —  "  Cic,  de  Senect.  —  "  Seuec, 
£■/«■«<.  Li,  iu  fin,  —  "  Isa..  xix,  8.  —  2»  Job,  xL,  19. 

—  2»  Greg.,  Mora/.,  lib.  XXXIII,  c.  vii,  n.  14.  — 
">  Chrysosl.,  ubi  sup.,  n.  2. 

(«)  Supijl.  uou.  —  (*)  At.  exturba. 


382 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


sermo ,  qnod  non  intrat  in  vos.  Sed  quneritur, 
sicutqu8eritChrysostomiis',qiialiter  aitlioo,  quia 
immediate  dictum  cst :  ilulti  credvlerunt  in  eum, 
et  ita  sernio  capicbat  in  eis.  Et  ad  hoc  respon- 
det  Chrysostomus-,  quod  licet  credidcrint,  rur- 
sus  tamen  transportati  fuerunt,  scilicet  a  credu- 
litate.  Et  ostendit  evidentius ,  quod  ait  (v.  38)  : 
Eijo ,  quod  vidi  apud  Patrem,  loquor,  scilicet  ve- 
rilatem  ,  quam  vidi ,  quia  vcritas  sum.  «  Se  enim 
vidit,  et  se  loquitur.  Ipse  enim  est  Verhum  apud 
Patrem,  »  ait  Augustinus '.  Et  vos  qum  videtis 
apud  patretn  vestrum  facitis,  quia  est  pater  vester 
vitae  imitatione.  Infra  eodem  * :  Vos  ex  patre  dia- 
holo  estis.  Aljraham  enim  erat  pater  eorum  ori- 
gine  ,  non  vitas  similitudine,  ut  ait  Augustinus '. 
Ut  enim  ait  Chrysostomus  ",  arguit  eos  dicens  : 
quod  si  ego  a  verbis ,  et  a  veritate  ostendo  pa- 
trem,  ita  vos  a  rebus  ostenditis  patrem  vestrum, 
scilicet  diabolum,  de  quo  infra '.  Erant  enim 
filii  ejus ;  in  quantum  mali  et  in  quantum  imi- 
tantes.non  in  quantum  homines  et  in  quanlum 
creati ,  ait  Augustinus  *. 

39.  Et  sequitur  gloriationis  eorum  de  genere 
repetitio ,  cum  ejusdem  confutatione  :  Respon- 
derunt :  Pater  noster  Abraham  est;  quasi  dicerent : 
Si  potes,  reprehende  eum,  scilicet  Abraham. 
Et  ideo ,  confutando  eos ,  dicit  Jesus  :  Si  filii 
AbraJuB  estis ,  opera  Abrahce  facite ,  etc. ;  quasi 
diceret  :  Ex  quo  gloriamini  de  filiatione  Abra- 
hae  ,  quasi  ob  (a)  originem,  imitamini  opera 
ejus  secundum  fidem;  quod  non  facitis,  quia 
( V.  40 )  quceritis  me  interficere.  Abraham  autem 
non  erat  homicida.  Caro  enim  erat  ex  carne , 
sed  vita  non  erat,  ait  Augustinus  '.  ">  Abrahas 
dictae  sunt  promissiones  ,  et  semini  ejus. 
Non  dixit,  et  seminibus,  »  etc.  Et  ne  accusa- 
rent  se  quod  juste  volebant  eum  interficere, 
subdit  :  Qui  veritatem  vobis  locutus  sum,  et  non 
quamcumque  veritatem ,  sed  :  Quam  audivi  a 
Deo.  Et  in  hoc  aggravat  eorum  peccatum.  «  Qui 
enim  male  agit,  odit  lucem,  »  supra  ".  Hoc  tion 
fecit  Abraham,  quod  tamen  facitis,  quia  (  v.  il ) 
opera  patris  vcstri  facitis.  De  nobilitato  ergo  car- 
nis  gloriabantur;  nobilitatem  tamen  virlutis  et 
operum  non  imitabantur.  Et  ideo  convenienter 
vocavit  eosJoannes'^  «  genimina  viperarum,  » 
quia  «  hominum  formam  videbat,  et  venenum 

1  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  ^  Ibld.  —  '  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  2.  —  '  luf.,  44.  —  5  Aug.,  ibid.  —  «  Cbrysost., 
ubi  sup.  —  ■■  Inf.,  44.  —  '  Aug.,  ubi  sup.  —  '  Ibid., 
n.  4.  —  <»  Gal..  m,  16.  —  "  Sup.,  iii,  20.  —  '=  Luc, 
ni,  7.  —  "  Aug.,  ubi  sup.  u.  6.  —  '•  liom.,  ix,  6,  7. 


cognoscebat ,  »  ut  ait  Auguslinus  " ,  qui  bene 
de  hoc.  '*  «  Non  omnes,  qui  ex  Israel,  hi  sunt 
Israelitae;  sed  qui  semen  sunt  Abrahae  (6),  » 
scilicet  per  imitationem  fidei  et  justitiae.  «  Po- 
tens  enim  "  est  Ueus  suscilare  de  lapidibus,  » 
id  cst,  induratis  obstinatione,  «  filios  Abrahae.  » 
Et  ex  his  patet,  quod  inaniler  homines  glorian- 
tur  de  generis  nobilitate  et  parentum  virtute  , 
absque  eorum  imitatione  in  operibus  justitiae. 
Et  de  hoc  Chrysostomus  ",  quod  «  nihil  prodest 
mahs  bonitas  parentum,  nec  obest  bonis  pra- 
vitas.  »  Et  ponit  exemplum  de  Esau,  cui  non 
profuit  bonitas  parentum,  neque  etiam  Judeeis 
incredulis ,  ut  patet  hic.  Et  ibi  bene  de  hoc. 
Una  enim  sola  est  nobilitas,  facere  voluntatem 
Dei  :  nec  in  patribus  nobilibus  magnum  sapia- 
mus ,  nisi  eis  similes  fuerimus.  Cognatio  enim  , 
qufe  ex  moribus  ,  melior  est,  quam  qufe  est  ex 
carne,  ait  idem  :  ubi  multum  de  hoc.  Ideo  ait 
Ennius,  sciUcet  Jiivenalis  "  : 

Malo  pater  tibi  sit  Thersites,  dumnaodo  tu  sis 
^acidae  similis,  Vulcaaiaque  arma  capessas, 
Quam  te  Thersitae  similem  producat  AchiUes. 

Itempatethic  informatio  Ecclesiasticorum  et  Re- 
ligiosorum,  qui  gloriantur  de  professionis  alti- 
tudine,  ut  habeant  opera  perfecta  justitine.  Unde 
patet  esse  thema  coram  Rehgiosis.  Et  deno- 
tantur  duo ,  quorum  primum  est  religionis  al- 
titudo  :  Si  fllii  Abrahce;  secundum  est,  ad  ope- 
ra  competentia  professioni  exhortatio  ,  ibi  : 
Opera  Abrahce  facite.  Per  Abraham  enim  figura-  Abraha 
tur  iustitutor  cujuslibet  religionis  approbatse ,  ''S°''*- 
de  quo  potest  dici  illud  "  :  «  Patrem  multarum 
gentium  constitui  te.  »  Pater  enim  est  filio 
causa  essendi,  causa  nutrimenti,  et  causa  dis- 
ciplinae,  ait  sapiens.  Tahs  fuit  spiritualiter  reli- 
gionis  institutor ,  respectu  taUs ,  de  quo  potest 
dici  illud  '°  :«  Ego  per  Evangelium  vos  genui.  » 
Filii  talis  professionis  deberent  habere  opera 
ejusdem,  ipsum  imitando  ,  quae  sunt  similia 
operibus  Abrahae  :  terram  suam  ,  et  domum 
patris  dimittendo  ,  arietem  immolando  pro 
iilio,  id  est,  carncm  domando,  et  sic  de  aliis 
operibus  Abrahae.  Kec  est  gloriandum  de  pro- 
fessione ,  nisi  fuerit  operum  competentium  per- 
fectio.  Ut  enim  *"  «  fides  sine  operibus  mortua 

—  "  Luc,  III,  8.  —  "  Chrysost.,  m  Mntth.,  hom.  ix, 
n.  5.  —  "  Juven.,  Satyr.,  viii.  —  "  Gen.,  xvii,  o.  — 
"  1  Cor.,  IV,  15.  —  'o  Jac,  li,  20. 

(a)  Cat.  edit.  ad.  —  (6)   Yulg.  neque  i\m  semen 
siuit  Abraham,  omnes  filii. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VIII. 


383 


est ,  »  sic  et  professio  sine  operibus.  «  Non 
enim  '  omnis,  qui  dicit :  Domine,  Domine,  in- 
trat  in  regnum  ccelorum ;  sed  qui  facit  volun- 
tatem  Patris.  »  Ideo  glorianlibus  in  professione 
sine  operibus  dicitur  -  :  «  Bonas  facite  vias 
vestras,  et  studia  veslra.  Nolite  confldere  in 
verbis  mendacii  dicentes  :  Templum  Domini , 
templum  Domini,  «  etc. 

Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  gloriabantur  se 
habere  Deum  patrem,  cum  eorum  confutatione, 
ibi  :  Dixei'unt  :  Nos  ex  fornicatione  non  sumus 
nati.  Ut  enim  ait  Augustinus  '  :  «  Mutaverunt 
responsionem  :  tacent  enim  de  patre  Abraha- 
mo,  et  dicunt  patrem  se  liabere  Deum,  ut  vi- 
deant,  quid  ad  hoc  possit  dicere.  »  Propter 
quod  inquirunt  :  JVos  non  sumus  ex  fornicatione. 
Et  ia  hoc  sunt  mentiti  :  quia  summa  fornicatio 
est,  nasci  ex  diabolo  imitatione,  et  vitee  simi- 
litudine.  Ideo  addit  Salvator  *  :  «  Generatio 
mala  et  adultera  signum  quaerit,  »  etc.  Vnum 
patrem  habenius  Deum,  quem  cohmus  scilicet : 
nam  *  Israel  vocat  Deus  «  primogenitum.  » 
'  «  Numquid  non  paler  unus  omnium  ?  » 

42.  Et  subdilur  eorum  confutatio ,  ostenden- 
do  Deum  uon  esse  eorum  patrem,  ut  prius  os- 
tendit  Abraham,  sicut  continuat  Glossa.  Et  pri- 
mo  manifestat,  quod  non  erat  eorum  pater 
Deusjsecundo  ostendit,  quod  erant  ex  patre 
diabolo,  ibi  :  Vos  expatre,  etc. 

Ait  ergo  :  Si  Deus  pater  vester  esset ,  sicut  vos 
jactatis,  diiigeretis  utique  me ,  scilicet  «  ut  fra- 
trem,  »  ait  Augustinus '.  Ego  enim  a  Deo  pro- 
cessi ,  scilicet  ut  Verbum  :  « feterna  enim  ejus  (a) 
processio,»  ait  Augustinus  '.  Et  veni ,  scilicet 
in  carnem  :  «  Verbum  euim  caro  factum  est,  » 
supra".  ISeque  a  me  ipso  veni,  quia  a  me  ipso  non 
sum.  Sed  ille  misit  me  ,  scilicet  in  carnem.  Hu- 
manitas  enim  ejus  missio  ejus,  ait  Augustinus '". 
Et  idem  Anselmus,  quod  illius  missio,  ejus  in- 
carnatio.  Et  licet  ita  sit  (v.  4t)  :  Loquelam  meam 
non  cognoscitis,  scilicet  sermonem  meum  :  Quia 
nonpotestis  audire,  id  est,  credere,  ait  Augus- 
tinus  ".  Sed  quahter  ait  hoc  ?  «  Dcdit  enim 
eis  potestatem  fihos  Dei  fieri,  »  supra  '-  :  ergo 
poterant  audire.  Et  ad  hoc  respondendum , 
secundum  Glossam,  quod  non  poterant  audire, 
manentes  in  illo   statu.   Unde   Augustinus  "  : 

>  Mutth.,  VII,  21.  —  »  Jerenu,  \u,  3,  4.  —  '  Aug., 
iibi  sup.  n.  1.  —  *  Matth.,  .\ii,  39.  —  '  Mich.,  vi,  7. 
—  '  Malac,  \l,  10.  —  '  Auj;.,  ubi  sup.,  n.  8,  — 
•Ibid.  —  »  Sup.,  I,  l't.  —  "  Aug.,  ibid.  -  '<  Ibid., 
n.  9.—  "Sup.,  I,  12.—  "Au;;.,  ibid.  —  i' Chrysost., 
m  Joan.,  hom.  Lill,  al.  Liv,  n.  3.  —  i>  luf.,  xvi,  28. 


venda. 


«  .\udire  non  poterant,  quia  corrigi  credendo 
nolebant.  »  Idem  Chrysostomus  '*  :«Non  posse 
hic,  non  velle  est.  »  De  processu  FiUi  a  Patre , 
et  advenlu  in  mundum,  iufra  "  :  «  Exivi  a 
Patre  ,  et  veni  in  mundum.  » 

44.  Et  sequitur  pars,  in  qua  ostendit  eos  esse 
ex  patre  diabolo ,  ubi  :  Vos  ex  patre  diabolo 
estis,  scilicet  imitatione  :  Et  desideria  patris  ves- 
tri  vultis  facere,  scilicet  affectione  et  operatione. 
Unde  Augustinus  "^  :  «  Patres  mutatis,  dicentes 
patrem  vestrum  nunc  Abraham,  nunc  Deum  : 
nunc  audite  a  FiUo  Dei,  quis  est  pater  vester.  "  iiairesis 
Hic  jam  cavenda  est  hseresis  Manichaeorum,  quai  ^^^^_ 
posuit  gentem  tenebrarum  cum  principibus  rum  ( 
suis  pugnasse  contra  Deum,  unde  diabolus  ori- 
ginem  duxit;  et  hinc  dicunt  ducere  originem 
nostram.  »  Et  ibi  multum  de  hoc.  Sed  absit  ista 
credere  a  mentibus  fldelium.  «  Bona  est  enim 
omnis  natura ;  sed  viflata  est  hominis  natura 
per  malam  voluntatem, »  ait  Augustinus ''.'"  «  Vi- 
dit  Deus  cuncta  quae  fecerat,  et  erant  valde 
bona.  »  Et  subdit ,  quae  erant  desideria  illius 
Patris  :  llle  homicida  erat  ab  initio.  Ut  enim  ait 
Augustinus  ^  : «  Diabolus  cum  invideret  ho- 
mini,  serpente  indutus  locutus  est  mulieri,  et 
de  muUere  venenavit  virum  :  et  mortui  sunt 
audiendo  diabolum.  Diabolus  enim  non  gladio 
armatus,  non  ferro  aocinctus ,  verbum  malum, 
(6)  seminavit  et  occidit.  »  Haec  ille.  «  Invidia 
enim  -'  diaboU  mors  intravit  in  orbem  terra- 
rum.  »  Et  erat  homicida  ab  initio ,  scilicet  in 
primohomine  :  «  ex  illo  enim  potuit  fieri  homi- 
cidium,  ex  quo  factus  est  homo,  »  ut  ait  Augus- 
tinus.-- £<  Hj  veritate  non  stetit,  sed  «  non  stando 
cecidit,  »  ait  Augusflnus  ^\  Et  hoc  ideo,  quia  in 
eo  non  est  veritas ,  id  est ,  Verbum  et  sapienUa 
Patris  :  et  ait  Glossa  :  «  Recedendo  a  vcritate, 
non  habet  veritatem.  Et  quia  talis  est  mendax, 
ideo  subdit  :  Cum  loquitur  mendacium.  Et  poni- 
tur  cum  prosecutione  secundum  Glossam  :  Ex 
propriis  loquitur,  id  est,  a  se,  non  a  veritate.  Et 
nou  solum  est  mendax;  sedpater  ejus,  «  id  est, 
mendacii,  »  ut  ait  Augustinus.  -*  «  lUe,  qui  non 
aUunde  accepit  mendacium,  est  pater  menda- 
cU  :  tu  autem,  cum  loqueris  mendacium,  a  dia- 
bolo  accepisti.  »  Haec  ille.  Et  de  his  Chrysos- 
tomus  **  :«  Opera  Abrahae  fuerunt  mansuetudo, 

—  "'  Aug.,  ubi  sup.,  u.  9.  —  '^  ibid.,  u.  10.  — 
'»  IIM.  —  '9  Gen.,  l,  31.  —  2»  Aug.,  ibid.,  u.  H.  — 
5'  Sap.,  II,  24.  —  22  Aug.,  ibid.  —  «  Ibid.  -  ^*  ibid., 
n.  13.  —  *'  Clirysost.,  ubi  sup. 

(«)  C<et.  edit.  eis.—  (4)  C(et.  edil.  add.  et. 


384 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


humilitas,  obedientia;  vos  e  contrario,  immi- 
sericordes,  crudeles,  et  ita  ex  diabolo  existen- 
tes,et  ita  mendaces.  »  Sed  quaeritur  ad  eviden- 
tiam  dictorum  ,  de  hoc  quod  ait  :  Vos  ex  patre 

Ohjoctio  diabolo  estis.  Ex  hoc  objiciunt ,  quod  duo  sunt 
fhseo-'  principia,  unum  bonorum,etalterum  malorum, 

rumcon-  et  quod  Ucus  noD  est  creatorraalorumhominum, 

futatn.  ggj  diabolus  Et  ad  istud  respondcndum  secun- 
dum  Augustinum  in  homilia,  sicut  dictum  est  po- 
pulo  Judaico  '  :  «  Patcr  tuus  Amorrhffius,  »etc.* 
ajud;ei  imitatisunteorumimpietates,  ct  invene- 
runt  sibi  parentes,  non  de  quibus  nascereutur, 
sed  quorum  mores  sectando  pariter  damnaren- 
lur.  »  Haec  ille.  Judiei  ergo  ex  patre  diabolo, 
non  nascendo,  sed  imitando.  Item  quoerilur  de 
hoc,  quod  ait  :  Erat  homicida  ab  initio.  Ex  hoc 
ADgc-  enim  videtur  quod  angelus  mahis  fuit  creatus 

lum  nia-  jjgaius.  Et  ad  istud  respondetur  multipliciter  : 

lum  nun  '  ' 

esse  cre-  primo  modo ,  exponendo  secundum  Augusti- 
"f"™    num,  ut  est  expositum,  quod  ab  initio  erat  ho- 

probatur  micida ,  cx  quo  factus  est  horao  ,  in  quo  potuit 
fieri  homicidium ;  vel  ahter,  quod  fuithomicida 
ab  initio,  quia  in  eo  instanti,  in  quo  creatus  est, 
fuit  lapsus,  ?jec  in  i;m<a<e  stetit,  ut  dicitur  hic, 
sed  ic  de  veritate  lapsus  est, »  ut  ait  Augustinus'. 
Et  quod  objiciunt  hseretici  in  Psalmo  '  :  «  Draco 
iste,  quem  formasti  ad  illudendum  ei ;  »  item 
intelhgendum  ex  post  facto  est,  quia  forma- 
tus  lapsus  est.  Item  quaeritur  de  hoc  quod  ait  : 
In  veritate  non  stetit,  «  in  qua  fuit,  sed  inde  ce- 
cidit, »  ait  Glossa.  Et  (a)  hoc  tunc  videtur,  quod 
is  fuit  (6)  in  veritate ,  et  sic  in  gratia,  et  postea 
lapsus  est.  llem  hoc  eliam  videtur  per  Augus- 
tinum  ^,  ubi  ait,  loquens  de  natura  angelica,  et 
inquirit,  quomodo  potuit  esse  mala  voluntas 
malorum  angelorum,  ex  quo  creati  sunt  boni. 
Et  ad  istud  respondendura  secundum  Augus- 
tinum"  :  «  Quaris  fortasse,  inquit,  unde  ipse 
diabolus  est '!  »  Et  respondet ,  quod  «  inde  est, 
unde  et  caeteri.  Sed  cseteri  in  sua  obedientia 
perstiterunt ;  ille  inobediendo  et  superbiendo 
lapsus  est,  et  diabolus  factus.  »  Et  ad  illam 
Glossam  est  respondendum  ,  quod  non  est  in- 
telhgendum,  quod  primo  fuerit  in  eo  veritas, 
scihcet  gratificando  ipsum;  sed  quia  cecidit  a 
veritate,  quam  potuit  habuisse,  si  stetisset.  Unde 
dicitur  hic  :  In  veritate  non  stetit ,  quia  veritas 

1  Ezech.,  XVI,  3.  —  '  Aug.,  iibi  sup.,  n.  10.  — 
2  Ibid.,  n.  13.  —  »  Psal.  ciu,  26.  —  5  Aiig.,  cle  Civil. 
Dei,  lib.  XII,  c.  IX,  n.  2.  —  «  Id.,  in  Joaii.,  ubi  sup., 
n.  10.  —  '  Aug.,  ibid.,  n.  13.  —  '  Isa.,  .\iv,  12.  — 
»  1  Joan.,  111,  8.  —  ^o  Prov.,  x\x,  11.  —  "  Eccli.,  \U, 
12.  —  '«  Tit.,  II,  12.  —  "  Psal.  Lxxx,  12.  —  '»  Aug., 


non  est  in  eo.  Et  Augustinus  '  :  «  Recedendo  a 
veritate,  non  habet  veritatem.  »  Vel  ahter  po- 
test  dici ,  quod  veritas  dicitur  duphciler  :  vel 
gratiffi  gratura  (t)  facientis;  vel  gratiae  gratis 
dalce,  quahs  est  naturce  agilitas,  et  vigorositas, 
et  humilitas.  Primam  non  babuitangelus  apos- 
tata,  sed  superbiendo  lapsus  est,  ut  dictum 
est;  secundam  vero  habuit,  a  qua  cecidit  *  : 
«  Quomodo  cecidisti,  Lucifer,  qui  manc  orie- 
baris?  »  Et  ex  his  patet  ignominiosa  hominum 
peccatorum  generatio  quoad  modiiro  vivendi, 
quiasunt  ex  patre  diabolo,  et  ita  filii  ejus,  sci- 
hcet  imitando,  non  nascendo  ^  :  «Qui  facil  pec- 
catum ,  ex  diabolo  est.  »  Frustra  ergo  glorian- 
tur  de  humana  nobilitate ,  qui  sunt  nati  proe- 
dicta  generatione  ignominiosa  "*  :  «  Generatio 
quffi  maledicit  patri  suo ,  »  etc.  Et  "  :  «  Et  si 
nati  fueritis,  in  maledictione  nascemini.  »  Item 
patet  pr.edictorum  perversio,  quia  faciuut  desi- 
deria  patris,  scihcet  diaboli.  Propter  quod  '*, 
«  abnegantes  impietatem ,  et  saecularia  deside- 
ria,  »  etc.  Talia  enira  ducunt  ad  morlem.  1d 
Psalmo  "  :  «  Tradidit  illos  Deus  in  desideriis 
suis  {d},  ibunt  in  adventionibus  suis. »  Item  pa- 
let,  quod  diabolus  dicitur  homicida,  mala  sua- 
dendo.  Sicut  ait  Augustinus  '' : «  Si  malum  sua- 
des  fratri  tuo,  homicida  es.  »  Unde  in  Psalmo  ": 
«  Lingua  eorum  gladius  acutus.  »  Est  enim  ho- 
micidium,  consiho,  fraude,  persuasione  '^  Item 
patet  ex  dictis,  quod  diabolus  pater  mendacii, 
et  omnis  qui  mentitur,  ex  diaboli  persuasione 
mentitur,  qui  est  auctor  et  persuasor,  sive  adin- 
ventor  mendacii ,  ut  patet  ex  Augustino  ".  Et 
nota,  quod  est  mendaeium  multiplex.  Est  enim 
mendacium  falsae  meditalionis  '*  :  ■<  Nec  lingua 
meditabitur  mendacium.  »  Ibi  Gregorius  ''  : 
«  Nonnunquam  pejus  est  mendacium  meditari, 
quam  loqui  :  quia  istud  ahquando  est  praeci- 
pitationis,  illud  studioste  pravitaUs.  »  Item  est 
mendacium  perversae  locutionis  '•> :  «  Extende- 
runt  linguam  suam  quasi  arcum  mendacii.  » 
llem  est  mendaciura  praivaricatfe  actionis , 
quando  scilicet  actio  nou  est  talis,  qualis  osten- 
ditur*'  :  «  Mendacium  operatus  est  st^lus  men- 
dax.  »  Et  sequitur  :  "  Cuncti  faciunt  menda- 
cium.  Et  majus  est  mendacium  operiSjquam 

ubi  sup.,  u.  11.  —  ">  Psal.  LVi,  5.  —  '"  Decr., 
part.  II,  caus,  .\xxiii,  de  Pcenit.,  dist.  I,  c.  Peraiciose. 
—  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  13.  —  "  Jol>,  xxvn,  4.  — 
13  Greg.,  Moral.,  lib.  .WIU,  c.  iv,  al.  ili,  n.  5.  — 
«»  Jerem.,  ix,  3.  —  ='  Ibid.,  viu,  8,  10. 

(a)  Cwt.  edit.  defuit.  —  (i)  Item  gratis.  —  (c)  Vulg. 
Dimisi  eos  secundum  desideria  cordis  eorum. 


Veritas 

dicitur 

d'j[,liei- 

ter. 


1'tCcatQ- 
rum  [)a- 
tfr  dii- 
bolus. 


Mends- 
cium 
nialli- 
plex. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  VII[. 


38S 


locutionis ,  ait  Anselmus.  Item  est  mendaciiim 
vitae,  vel  conversationis,  quando  vita  vel  fm- 
git  se  esse  talem,  qualis  non  est  :  de  quo  men- 
dacio  Ambrosius  '  in  sermone  Dominicse  pas- 
sionis  bene,  quale  mendacium  est  hypocrisis. 
Plusenim  gestushominumalloquunturanimum, 
quam  verba ,  »  ait  Augustinus  ^.  « In  hypocrisi 
loquentium  mendacium.  »  Et  propter  ista  men- 
dacia  dicitur  ^  :  «  Noli  mentiri  omne  menda- 
cium.  »  Et  *  :  «  Ibi  adulterium  ,  et  iter  menda- 
cii.  »  Tunc  enim  est  iter  mendacii ,  quando 
praedictis  mendaciis  fit  processus  ab  uno  in 
aliud.  Et  de  mendacio ,  et  de  speciebus  ejus, 
Augustinus  '". 

i'j.  Et  sequitur  illa  pars  in  qua  Salvator  os- 
tendit  se  esse  ipsam  veritatem,  et  ejus  auctores, 
et  eorum  indignitatem  ad  ipsum  arguendum, 
ibi  :  Eqo  autem  veritatem  dico,  etc.  Etilla  in  tres  : 
primo  ,  praedictorum  prfemissio;  secundo,  Ju- 
daeorum  blasphematio ,  ibi  ^  :  Responderu7it  Ju- 
dcBj,  etc;  tertio,  Salvatoris  humilis  responsio, 
ibi '  :  Respondit  Jesus,  etc. 

Ait  ergo  :  Veritaiem  dico.  Ita  dictum  est,  quod 
diabolus  est  pater  mendacii.  Sed  ego  qui  sum 
veritas,  infra  *,  loquor  veritatem,  et  docendo, 
et  arguendo,  etsuadendo,  et  promittendo.  Non 
enim  potest  manare  a  prima  veritate,  nisi  (a) 
veritas.  '  «  Hominem,  qui  veritatem  vobis  lo- 
cutus  sum.  B  Et  tamen  non  creditis  mihi,  eo  quod 
estis  ex  patre  mendacii.  '"  «  Loquelam  meam 
non  cognoscitis,  »  sed  potius  increpatis,  et  ar- 
guitis  me,  scilicet  mendaces  veritatem  ,  quod 
est  inconvcniens  et  irrationabile. 

40.  Quis  ex  vobis,  scilicet  mendacibus  et  pec- 
catoribus,  arrjuet  {b)  me  de  peccatot  scilicet  qui 
sum  sine  pcccato.  "  «  Ipse  enim  peccatum 
non  fecit  :  »  imo  :  «  Agnus  Dei  qui  toUit  pec- 
cata  mundi,  »  supra  '-.  Et  in  hoc  patet  Salva- 
toris  humilitas  et  mansuetudo.  Unde  Grego- 
rius  "  :  «  Non  dedignatur  ex  ratione  ostendere 
se  peccalorem  non  esse,  qui  ex  virtute  divini- 
tatis  poterat  peccatorcs  justificare.  Et  licet  es- 
sct  talis,  tamen  eum  non  audiebant.  »  Idem. 
Sequitur  :  Si  veritatem  dico ,  quare  non  creditis 
mihi?  Et  subdit  causam  (v.  47),  quia  non  erant 

•  Imo  auctor,  quisquis  ille  sit  serm.  xLiv,  de  Temp., 
iuter  Oper.  Ambros.  —  ^  1  Tim.,  iv,  2.  —  '  Eccli., 
vu,  14.  —  '  Jctem.,  xxiii,  \'i.  —  '  Aug  ,  de  ilendac, 
et  cont.  Mendac.  —  "  Inf.,  48.  —  '  Inf.,  49.  —  '  luf., 
XIV,  6.  —  '••  Sup.,  10.  —  1»  Sup.,  43.  —  "  I  Pelr.,  ii, 
22.  —  "  Sup.,  1 ,  29.  —  "  (>reg.,  m  Evang., 
bom.  xviii,  n.  1.  —  '*  Inf.,  xviii,  87.  —  "  Sup.,  iii, 
29.  —  '"  Eccii.,  III,  31.  —  "  Sup.,  III,  20.  —  "  Sujj  , 

TO.M   XI. 


cx  Deo.  Quasi  enim  naturale  est  et  delectabile 
cuiUbet  audire  verba  paterna.  Et  ideo  qui  est 
ex  Deo,  delectabiliter  audit  verba  Dei.  Infra  '*  : 
«  Omnis  quiexveritateest,audit  vocem  meam.» 
Supra  "^  :«Amicussponsistat,  etaudit  :  »  '"  «  Au- 
ris  enim  bona  audit  cum  omni  concupiscen- 
tia. »  Et  e  contrario,  qui  sunt  ex  patre  diabolo, 
audiunt  verba  sua,  et  detestantur  audire  verba 
Dei,  quia  odiunt  veritatem.  Supra  "  :  «  Qui 
male  agit,  odit  lucem  :  »  tum  quia  diligunt  ea 
quae  arguunt  divina,  tum  quia  faciunt  deside- 
ria  patris  sui  :  '*  «  Gravis  est  nobis  ad  viden- 
dum,  »  et  sequitur :  «  Promittit  se  scientiam  Dei 
habere.  »  Supra  "•  :  «  Dixerunt  :  Durus  est  hic 
sermo.  » 

48.  Et  sequitur  Judaeorum  blasphematio,  ibi : 
liesponderunt :  Nomie  bene  dicimus,  etc.  Et  in  hoc 
eorum  prajsumptio  temeraria  :  Ijlasphemabant, 
et  tamen  se  bene  dicere  asserebant.  Talis  enim 
est  fatuitas  stultorum  et  arrogantium,  qui  vi-  Fatuitas 
dentur  sibi  sapientes.  Propter  quod  ^"  :  «  Voe  (c)   ^'""°" 
qui  sapientes  estis  in  oculis  vestris.  »  Quia  Sa- 
maritanus  es,  et  non  verus  Judteus.  Erant  enim 
Samaritani   contemptibiles  apud  Judaeos ;    de 
quibus  supra  -'.  Unde  Anselmus  :  «  Samaritani, 
gens  odiosa  populo  Israelitico,  duodecim  tri- 
bubus   ductis  in  captivitatem,  terram  eorum 
possidebant :  qui  vocabantur  Samaritani,  quia 
propter  terram  custodiendam  a  rege  Assyrio- 
rum  illic  erant  constituti.  Samaritanus  --  enim 
custos  interpretatur.  »  Hsc  ille.  Et  dcemonium 
habes.  Et  in  hoc  eorura  blasphemia  :  cum  enim 
ipsi  haberent  daemonium.  Unde  Chrysostomus '' : 
«  Quis  est  (d)  qui  daemonium  habet?  vel  qui  ho- 
norat  Deum,  vel  qui  injuriatur  eum?  Qui  hono- 
rat?  »  quasi  dicat  :  IUe  qui  injurialur.  Et  hoc 
forte  diserunt,  vel  propter  miraculorum  magni- 
tudinem,  vel  quia  secreta  cordium  revelabat, 
vel  potius  ut  damnarent  sua  miracula  et  docu- 
menta  '*  :  «  In  Beelzebub,  principe  dasmonio- 
rum,  ejicit  daemonia.  » 

49.  Et  sequitur  responsio  Salvatoris  :  Respon- 
dit :  Ego  dcemonium  non  habeo.  «  Et  in  hoc  patet 
mansuetudo  et  humililas  Salvatoris ,  »  ut  ait 
Chrysostomus  "^.  Sed  quaeritur,  cum  essent  duo 
imposita,  quare  unum  subticuit?  Et  ad  hoc 

II,  15,  13.  —  '»  Sup.,  VI,  61.  —  '0  Isa.,  v,  21.  — 
21  Sup.,  IV,  9.  —  "  laV,  custodivit.  —  "  Cbrysost., 
in  Joan.,  hom.  Liv,  al.  LV,  n.  1.  —  ^»  Mattli.,  xii,  24. 
—  "  Chrysost.j  ubi  sup.  prox. 

(a)  Ca;t.  edit.  ubi.  —  (6)  Ccet.  edit.  arguit.  — 
(c)  CcBt.  edii.  vos.  —  (rf)  Item  et. 

25 


386 


EVANGFXIl  SANCTI  JOANNIS 


respondet  Gregorius '  :  «  Duo  illi  illata  fuerunt ; 
unum  negavit,  scilicet  quod  non  habuit  dcemo- 
niura;  alterum  taccndo  consensit ,  scilicet  se 
esse  Sanmrit.uium  :  qui  custos  interpretatur,  eo 
quod  ipse  verus  custos  cst.  »  -  Cuslos,  quid  dc 
nocte?  '  «  Nisi  Dominus  custodierit  civita- 
tem,»  etc.  Dc  Samaritano  apud  lucam*  Labc- 
tur.  Idem  Augustinus  '\  Et  [jatet  liic  e.xemplum 
palicnlias  ipsius  Salvatoris  :  accepta  enim  con- 
tumelia,  non  respondit  vcrha  contumeliosa.  Et 
Exem-  hoc,  ut  darct  nobis  excmplum  sustinendi  inju- 
piumpa-  j,j      gj  verba  contumeliosa,  et  non  subtrahendi 

tientiift 

ipsius  doctrinam  ab  iiijuriantibus,  prout  prosequitur 
Saivato-  QrL.gorius  0  benc.  S^^d  honorip.co  patrem  mmm : 
«  Quia  omnia,  qufE  mirabiliter  faciebat  et  ope- 
rabatur,  ad  gloriam  Patris  referebat,  »  ait  An- 
selmus.  Intra  '  :  «  Nomcn  tuum  manilestavi 
mundo.  »  Zt  vos  inhonorastis  me ,  et  ipsum  sic 
Patrem;  supra  '  :  Qui  nonhonorificat  F(hum,non 
honorificat  Vatrm.  Et  sic  ego  facio,quod  debeo; 
vos  vero  non,  »  ait  Augustinus  ^  Ideo  sequi- 
tur  (v.  50) :  Ego  gloriam  meam  non  qucBro,  scilicet 
ab  hominibus,  vindicando  injurias  meas.  Inde 
Anselmus  :  «  Gloria  hominuin  est ,  si  convicium 
vcl  Itesionem  acceperint,  ictuvel  verbo  se  ulci- 
scanlur ;  sed  Dominus  hujus  gloriam  non  quajrit, 
sed  illatas  contumelias  Palris  judicio  reservat.  » 
Hajc  ille.  Et  ideo  sequitur  :  Est  qui  qucerat,  scili- 
cet  gloriam  meam ,  et  judicet, id  est,  discernat 
a  gloria  vestra.  Infra  '»  :«  Et  clarifico  (a),  et  cla- 
rilicabo.  »  Sed  de  hoc  quaerit  Augustinus  "  : 
«  Cum  dicatur  supra  ''-  quod  «  Pater  neminem 
judicat,  sed  omne  judicium  dedit  Filio,  qua- 
liter  ait  liic,  quod  Pater  judicat?  »  Et  ad  istud 
respondet  ",  quod  judicium  aliquando  sumitur 
pro  damnatione  et  poena.  Supra  '*  :  «  Qui  male 
fecerunt,  ibunt  in  rcsurrectionem  judicii.  » 
Item  sumitur  judicium  pro  discretione  '^  :  «  Ju- 
dica  me,  Deus,  et  discerne  causam  meam  de 
gente  uon  sancta.  »  Et  sic  suiiiitiir  hic,  quia 
Pater  gloriam  meam  a  vestra  gloria  discernil 
et  separat,  et  secundum  formam  servi,  quia 
ego  sine  peccato,  et  secundum  divinitatem. 
Inlra  '"  :  «  Claritica  me  claritate,  quam  habui, 
Esem-  autequam  mundus  essel.  »  Et  patet  hic  exem- 
?'"■"    ulum  electis  Dei,  qui  simt  membra  Christi ,  non 

electis.    "^  * 

'  Gieg.,  iit  Evang.,  liom.  xviii,  n.  2.  —  «  Isa., 
XXI,  11.  —  '  rsul.  cxxvi,  1.  —  <  Luc,  X,  3:J  et  seq. 
—  '  Aug.,  in  Joim.,  Iract.  XLili,  n.  2.  —  "  Greg.,  uhi 
sup.  —  '  lnt.,  xvii,  6.  —  8  Sup.,  V,  2.'!.  —^  Aug.,  ubi 
sup.,  u.  3.  —  •»  luf.,  xil,  18.  —  "  Aug.,  ubi  sup., 
n.  4.  —  "  Siip.,  V,  :;2.  —  '^  Aug.,  ibid.,  n.  8,  9.  — 
ik  Sup.,  V,  ;9.  —  '5  1'sal.  XLli,  1.  —  "=  luf.,  XVII,  5. 


quterendi  gloriam  suam,  sed  gloriam  Patris,  ut 
habitum  est  supra  :  quia  «  gloria  in  hac  vita 
e.st  ab  humana  inflatione,  »  ait  Augustinus  ",  et 
ita  iiupcdit  humilitatcm  crcdendi.  Supra  '*  : 
«Quomodo  potestis  credere,  qui  gloriam  accipi- 
lis?  » 

:jI.  Et  sequiturilla  pars  in  qua  Salvator  osten- 
dit  se  esse  liberatorem  a  damnatione  mortis, 
ibi :  Amen,  amen  dico  vobis,  etc.  Hajc  in  sex  : 
primo  ostendit  sermonis  sui  efliciam ;  secundo  Divisio 
subditur  Judteorum  iterata  blasphcmia,  ibi  "  :  f"^'- 
Dixerunt  erijo,  clc. ;  tertio  ostendit  Salvator  suam 
excellcntiam,  ibi '" :  Respondil  Jesus,  etc;  quarto 
subditur  Judceorum  calumniosa  obviatio,  ibi  -' : 
Dixermt,  etc.;  quinto,  calumniiB  destructio, 
ibi  ^- :  Dixit  eis  Jesus,  etc;  sexto,  eorum  pcrversa 
machinatio,  et  Christi  discessio,  ibi*':  Tulenint 
ergo  lapides,  etc. 

Ait  ergo  :  Amen  amen,  dico  vobis  :  Si  quis 
semonem  meum  servaverit,  etc,  quasi  dicat, 
sieut  Augustinus  continuat  "'  :  «  Vos  dicitis  : 
Diemonium  habes  :  et  ego  ad  vitam  voco.  » 
Ideo  ait  :  Si  quis  sermonem  meum  servaverit , 
scilicet  in  corde,  et  in  ore,  et  in  opere.  In- 
fra  -'  :  «  Qui  habet  mandata  mea,etservat 
illa,  ille  cst  qui  diligit  me.  »  Mortem  non  gus- 
talit  in  (Btermim,  id  est,  non  e.xperietur,  ait 
Glossa.  El  Augustinus  idem,  ubi  quierit  **,«  quo 
palato,  quibus  faucibus  mors  gustatur?»  Et 
respondet,  quod  v  Gustabit  dictum  est  pro  eo, 
quod  experietur.  »  Nec  mirum  :  qui  servat  vi- 
tam,  non  experictur  mortem  :  sed  verba  Dei 
sunt  vita,  supra  ^'  :  «  Verba  quae  ego  loquor, 
spirituset  vita  sunt. »  F.t  ideo  servanles  illa  non 
gustabunt  mortem  :  '-'  «  Vita  enim  sunt  Lnve- 
nientibusea.  »  Et  sicut  ait  Gregorius-',  patet  hic 
exemplum  Salvatoris  largiendi  beneflcia  inju- 
riantibus.  Et  ibi  multum  et  bene  de  hoc 

32.  Et  sequitur  Judteorum  calumniatio  :  Nunc 
cognovimus  quoniam  dcenionium  habes.  L't  enim 
ait  Gregorius  '"  .  «  Rcprobi  de  beneticio  erunt 
pejores  :  »  quales  fuerunt  isti.  Abraliam  mortuus 
est,  sciUcet  morte  corporali,  de  qua  non  intel- 
lexit  Doiuinus  :  nam  .\braham  non  est  mortuus 
illa  morte,  de  qua  Domiuus  loquebatur.  Ait 
Domiaus  ^'  :   «  Ego  sum  Deus  Abraham.  »  Et 

—  "  Aug.,  in  Joan.,  liact.  xmi,  n.  9.  —  "  Sup.,  v, 
41.  —  "  luf.,  52.  —  20  Inf.,  5i.  _  si  inf.,  -iT.  — 
"  luf.,  58.—  '-'  luf.,  5G.—  ■•'  Aug.,  ubi  sup.,  n.  10.— 
'5  luf.,  xiv,  21.  —  '*  Aug.,  ubi  sup.  prox.  —  "  Sup., 
VI,  Gi.  —  "  Prov.,  IV,  22. —  -^  Greg,,  in  livang.,hoia. 
xxvili,  n.  2.  —  "  Ibid.  —  "  Matth.,  xxii,  :i2. 
(a)  Vulg.  clarificavi. 


E.tem- 
plum 
SaWa- 
toris. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  Vlir. 


387 


sequitur  :  «  Non  est  Deus  morientium,  sed  vi- 
vorum. »  Et  tu  dicis  :  Si  quis  sermoncm  mcum,  etc, 
quasi  dicerent  :  Non  est  verum,  quod  dicis. 
Numquid  enim  tii  major  es  patre  nostro  Al>raham? 
VI  enim  ait  Chrysostomus ',  «  rursus  ad  cogna- 
tionem  (o)  Abrahas  diflugiunt,  »  gloriantes  ut 
prius;  q;ii  tamen  Ahraham  est  mortuus,  nec 
non  et  prophetce  mortui  sunt,  morte  scilicet  cor- 
porali.  Quem  ie  ipsum  fanis,  ut  dicas  :  Qui  ser- 
monem  meum  servaverit ,  mortem  non  guslabit  ? 

Tiiiitas  Ait  Glossa  :  «  Et  patct  hio  ulilitas  et  virtnositas 

^'"°'    divini  sermonis,  quando  ait  :  Si  quis  sermonem 
nis.     meum  servaverit,  mortem  non  gustabif.  »  Atque 

Tiiema  posset  esse  thema  ad  scholares,  in  quo  tria 
lareT '°  deuotanlur,  quorum  priraum  est  doctrinae  su- 
blimitas,  ibi  :  Sermonem  meum;  secundum  est 
modi  suscipiendi  qualitas ,  ibi  :  Sercaverit; 
tertium  est  servationis  vel  custodiee  utilitas,  ibi : 
Mortem  non  gustabit. 

Ait  ergo  :  Si  quis  sermonem  meum,  id  est,  doc- 
trinam  meam,  infra  ^  :  «  Si  quis  diligit  me, 
sermonem  meum  servaljit,  »  qui  est  subli- 
mis  et  altus,  verus  et  virtuosus  ^  :  «  Omni- 
potens  sermo  tuus.  »  Et  talis  cst  servandus 
in  intelligenlia  et  in  memoria  ruminando,  ct 
in  vita  (6)  servando  * :  «  Inventi  sunt  sermo- 
nes  tifi,  et  comedi  illos.  d  >*  «  Prtecepta  mea  cus- 
todiat  cor  tuum. »  Et  sic  servans  non  gustabit 
"  «  mortcm  asternam  gehennarum,  mortem  dam- 
nationis  cum  diabolo  et  angehs  ejus,  »  quffi  est 
mors  secunda.  Apocalypsis '^  :  «Qui  vicerit,non 
Ifedetur  a  morte  secunda.  »   Secundum  enim 

Mnrs  Augustinum*,  duplex  est  mors,  scilicet  aeterna, 
dopiex.  qy,.g  ggf  mors  damnationis,  et  est  mors  tempo- 
ralis.  Et  ista  mors  «  migralio  est,  derelicdo 
corporis,  deposilio  sarcinas  gravis.  «  Et  de  prima 
loquitur  hic  Salvator,  quod  si  quis  guslaverit 
sermonem  suum,  non  guslabit  mortem  :  illa 
mors  cst  amara,  est  horrida,  est  tristativa  ad 
gustandum,  ct  est  amaritativa,  et  necativa  sine 
fine.  Unde  de  taUbus  ait  propheta  '  :  «  Mors 
depascet  eos. » 

.■i^.  Et  sequitur  tertia  particula,  in  qua  oslen- 
dit  Christus  suam  excellentiam  et  aeternitatis 
sua?  indeficicntiam ,  ibi :  Respondit  Jesus  :  Si  ego 
glorifico  me  ipsum,  gloria  mea  nilal  est.  Sed  qua- 
liter  ail  hoc,  quia  soepe  de  ipso  dixit  gloriosa  et 

'  Chrysost.,  i«  Joan.,  liom.  Liv,  al.  lv,  n.  1.  — 
*  Inf.,  XIV,  23.  —  '  Sap.,  xvui,  15.  —  ♦  Jerem.,  xv, 
16.  —  0  Prov.,  III,  1.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  II.  — 
'  Apnr  ,  II,  11.  —  9  Aug.,  ibid.  —  »  Psal.  XLViii ,  t'j. 
—  "  Clirysost.,  ubi  sup.,  ii.  2  —  "  Siip.,  v,  31.  — 
•«  MiUlh.,  111,  n.  —  1»  luf.,  XII,  IS.  —  I*  IM,,:,  i,  3. 


magnitica,  et  quod  erat  sequalis  Patri  :  quae 
omnia  sunt  vera  :  ergo  inconvenienter  ait  : 
quod  gloria  sua  nitiil  est.  Et  ad  istud  respon- 
det  Chrysostomus  '"  quod  «  hoc  est  intelligen- 
dum  quantum  ad  ipsos,  sicut  supra  ",  quando 
ait :  «  Si  teslimonium  perhibeode  me  ipso,  tes- 
timoniummeum  non  est  verum, »  scilicet  quan- 
tum  ad  illorum  suspicionem.  Sic  loquitur  hic» 
Est  autem  pater  meus  qui  gJorificat  me ,  id  est, 
gloriosum  ostendit ,  ut  ait  Anselmus.  Pater 
glorificavit  Filium  in  ])aplismo,  quando  vox 
intonuit  '-  :  «  Hic  est  filius  meus  dilectus.  »  Si- 
militer  in  transfiguratione  in  monte ,  et  anle 
passionem  ,  infra '^  :  «  Et  clarificavi ,  et  clarifi- 
cabo;  »  et  in  sua  ascensione,  quando  colloca- 
vit  '*  «  ad  dexteram  majestatis.  »  Et  de  hoc  in- 
fra.  Quei7i  vos  dicitis,  quia  et  Deus  vesterest, 
quia  elegit  populum  Israehticum  "*  :  «  Quo- 
modo  portaverim  vos  super  alas  aquilarum.  » 
Et  "^ :«  En  populus  sapiens  et  intelligens,  »  etc. 
5b.  Et  non  cognovistis  eum,  scilicet  fide.  Ego 
autem  novi  eum,  plena  notitia.  Supra  "  :«  Nemo 
vidit  Deum,  »  nisi  «  unigenitus,  qui  est  in  sinu 
Patris.B  Et  si  dixero  :  quianescio  eum,  ero  similis 
vobis  menclax  :  quia,  ut  ait  Chrysostomus  "  :«  Vos 
dicentes  scire  eum,  mentimini  :  ita,  si  ego 
dixero  nescire,  ero  similis  vobis.  »  Et  Augusti- 
nus  '^  :  «  Quia  dicendo  :  Novieum,  judicantibus 
secundum  carnem,  poterat  judicari  arrogans. 
Sed  arrogantia  non  ita  caveatur,  ut  veritas  re- 
linquatur.  »  Ideo  sic  loquitur  :  Sed  scio  eum,  qui 
sum  Verbum  aeternum;  et  sermonem  ejus  servo, 
qui  sum  Verbum  caro  factum,  supra  ^*'.  Et  quia 
ipsi  dc  Abraham  gloriabantur,  et  dedignaban- 
tur  quod  Cbristus  esset  major,  propler  quod 
dixerunt  supra  *'  :  Quem  te  ipsum  facis?  id  est, 
quantum?  ideo  ait  (v.  56) :  Abraham  pater  vester 
exuUavit  ut  videret  diem  mcum,  id  est,  tempus 
vita3  mcfe.  Unde  Augustinus  -^  :  «.  Non  timuit, 
sed  exultavit  ut  videret.  Erat  enim  in  eo  chari- 
tas  :  credeiis  exultavit  sperando,  ut  videret 
intelligendo.  »  Et  vidit,  ct  gavisus  cst.  Unde 
Augustinus  ^'  :  «  Diem,  id  est  totam  vi- 
tam  Domini  temporalem,  qui  nescit  occa- 
sum,  vidit  Abraham  credendo  ct  sperando.  » 
Et  hoc,  quando  tres  angelos  vidit,  et  unum  ado- 

—  »5  Exod.,  XIX,  4.  —  'f'  Deut.,  iv,  6.  —  "  Sup.,  i, 
18.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '»  Aug.,  ubi  sup., 
n.  15.  —  =»  Sup.,  I,  14.  —  21  Sup.,  53.  —  "  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  16.  —  "  Ibid. 

(n)  Ccel.  edit.  cognilionem;  Clmjsftst.  ipsc  m-(fZ'/ti.a.'/. 

—  (6)  Ccet.  edit.  vitam. 


388 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


ravit.  Vel  u  quando  misit  servum  suum ,  ut 
peteret  uxorem  iilio,  et  posuit  manum  sub  fe- 
more,  intelligens  de  carne  Christi  f utura ,  »  ut 
ait  Auguslinus  '.  Vel  diem  crucis,  sive  passio- 
nis  vidit,  ut  ait  Clirysostomus  ^.  Et  ex  hoc  pa- 
tet  fides  sanctorum  palrum  de  Christo  venturo, 
et  eorum  desiderium.  Ipse  erat  ^  « desideralus 
cunclis  gcntibus.  »  Ideo  * :  «  Utinam  disrum- 
peres  (a)  coelos  et  descenderes.  »  ^  «  Et  qui  prte- 
feribant,  et  qui  scquebantur,  clamabant  :  Be- 
nedictus  qui  vcnit,  »  etc.  "  «  Multi  prophelfe  et 
reges  voluerunt  videre,  quae  vos  videtis,  et  non 
viderunt. » 

tJO.  Et  sequitur  eorum  obviatio,  ibi :  Dixerunt 
ergo  Judcei  eum  :  Quinquaijinla  annos  nondum 
habes  (Clirysostomus  vero  ponif  quadraginta 
annos),  et  Abraham  vidisti?  quasi  dicerent :  im- 
possibile  est  quod  asseris.  Sed  cum  Christus  es- 
set  quasi  trigiata  duorum  anuorum  circa  illud 
tempus,  quare  dixerunt  :  Quinquaginta  aitnos? 
Ad  quod  posset  dici,  quod  ob  maturilatem  ges- 
tus,  et  morum,  et  sermonum,  et  eleganliam 
personEE,  ajstimabant  eum  esse  magnre  felatis. 
«  /Etas  enim "  scnectutis  vita  immaculata.  » 

!)7.  Et  sequitur  quinlum,  scilicet  Christi  res- 
ponsio  :  Dixit  eis  Jesus  :  Antequam  Abraham 
fieret  ego  sum.  Sed  quEEritur,  quare  sic  loquitur, 
et  non  ait :  Ego  fui  anlequam  Abraham  esset? 
Et  ad  hoc  respondet  Gregorius'  :  nAnte  etenim 
est  prasteriti  temporis,  Sum  vero  praesentis,  et 
quia  prreteritum  et  futurum  tempus  divinitas 
non  habet,  sed  semper  esse  habel,  ideo  ail  ; 
Ego  sum,  sicut  '"  :  Eyo  sum  qui  sum.  Abraham 
vero  habuit  ante  et  po.st,  qui  ct  aocedere  potuit 
per  exhibitionem  praescutice,  et  recedere  per 
cursum  vitae.  Ideo  ait :  Antequam  fieret,  cgo  sum.  » 
Et  de  hoc  similiter  \ugustinus'' :  «  Sum  enim  ad 
diviuam  naturaui  perlinet;  Fieret  autem  Abraliae 
convenit,  quia  creatura  fuit  :  antequam  ille  fle- 
ret,  fuit  Verbum  in  principio.  »  Et  ex  hoc  patet 
immu-  immutabilitas  Creatoris,  et  creaturie  mulabilitas, 
tabiiitas  yj  habitum  est  ab  Augustino. 

Creato-  " 

ris.  59.  Et  sequitur  ultimum  :   Tulerunt  ergo  lapi- 

des   Judcei.  Quia   blasplicmasse  illis  visus  est, 

ideo  tulerunt  lapides  :  «  Tanta  enim  '-  duritia 

quo  curreret,  nisi  ad  lapides?»  ait  Augustinus. 

Cor  se  Jesus  autem  ahscondU  se,  tanquam  humilis,  tan- 

'  Aug.,  ubi  sup.,  u.  IG.  —  -  Chrysost.,  ubi  sup.  — 
3  Agg.,  II,  8.  —  »  Im.,  lxiv,  1.  —  ^  Maltli.,  xxi,  9. 

—  "  Luc,  X,  a-i.  —  '  Cbrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  — 
»  Sap.,  IV,  9.  —  '  Greg.,  in  Evanrj,,  bom.  xvill, 
n.  3.  —  '»  Exod.,  lil,  14.—  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  17. 

—  '"-  Aug.,   ibiil.,  n.   18.  —  "  Ibi.l.  —  '■•  Greg.,  ubi 


quam  sanguine  redempturus,  non  tanquam  ille 
(ini  cst  in  principio  Verbum,  »  etc,  ait  Augusti- 
nus'*.  Sed  quseritur,  ad  quid  sic  se  abscondit? 
Videtur  cnira  timuisse,  vel  impotentem  fuisse  ad 
pnccavendam  lapidationem  a  Judifiis.  Et  ad  is- 
tud  respondenduni  cst,  quod  non  aliscondit  se 
cx  lirnore,  vel  ex  impotentia,  sed  ex  humilitate, 
et  ex  ostensione  sua;  veriE  humanitalis,  et  exem- 
pli  exhibitione  declinandi  malitiam  superbo- 
rum,  et  ad  exemplum  patientiae  in  sustinendo 
injurias  el  conlumelias.  Et  dc  hoc  Gregorius'*  : 
«  Ilomo,  inquit,  inter  homines  factus  redemp- 
tor  noster,  alia  nobis  verbo,  alia  exemplo  lo- 
quitur,  sicuthic  :  ut  quando  resistcre  possumus, 
iram  superbienlium  humiliter  declinemus  '^  » 
«Nolile  locum  dare  irae  [h).  »  Et  sequitur  :  «  Imi- 
tatione  enim  Dei  gloriosius  est  tacendo  fugere, 
quam  respondendo  sublrahere.  »  Vel  sicut  fecit 
Dominus  ad  designandum,  quod  eis  veritus  ab- 
sconditur,  qui  cjus  verba  sequi(c)  contemnunt, 
ut  ibidem  ait  Gregorius  '".  Et  nota  quod  ait  su- 
pra  :  Abraham  exultawt  ut  videret  diem  meum. 
Secumlum  Augustinum  "  :  «  Dies  Domini  erat 
sua  vila,  occasum  nesciens.  »  Et  mcrito  dice- 
batur  dies  :  ut  enim  ait  Damascenus"  :  «  Dies  est 
in  esscndo  solem  super  terram.  »  Et  quia  ipse 
eratsoljustitiae  ":«  Orietur  vobis  timentibus  no- 
mcn  mcum,  sol  justiti;c;  »  idco  vila  sua  in 
mundo  fuit  dies.  Unde  triplcx  est  dies  Salvato- 
ris  :  vel  sua  vita  illuminativa  in  mundo,  ut 
dictum  est '"  ;  «  Videte  Regem  Salomonem  in 
diademate,  quo  coronavit  eum  mater  sua  in  die 
despousationis,»  etc.-'  «  Haec  esl  dies,  quamfecit 
Dominus;  exultemus  et  ketemur  in  ea.  »  Istius 
diei  sunt  duodecim  horae,  id  est,  duodecim 
apostoli,  ilkiminati  ab  ipso  Filio  Dei  :  infra  -*. 
Ilem  est  dies  Christi  ejus  illuniinatio  in  hemi- 
sphaerio  animae,  quando  eam  illuminat  spiritua- 
litcr-'  :«  \os  fihi  lucis  estis,  et  lilii  diei.  »  Et*' : 
1  Dies  appropinquavit. »  Et  in  Psalmo "  :  «  Dies 
diei  eructat  verbum,  »  id  est,  Filius  Dei  illumi- 
nans,  animae  illuminalse.  Et  est  dies  gloriosa, 
scilicet  claritas  Filii  Dei,  et  secundum  divinita- 
tem,  et  secundum  humanitatem,  illuminans  in 
reguo  gloriae"  :  «  Claritas  Dei  illuniinavit  eam, 

sup.,  n.  4.  —  '^  F.jjhes.,  IV,  27.  —  "  Oreg.,  ibid.,  u.  5. 

—  "  Aug.,  ubi  sup.,  u.  16.  —  "  Uauuisc.,  dt  Fid. 
Orl/iod.,  lil).  II,  c.  xvn.  —  '■'  Malac,  n.  2.  — 
•»  Ornt.,  ni,  11.  —  ='  Psal.  cxvii,  24.  —  '■  luf.,  xi,  9. 

—  -3  1  Vwss.,  V,  5.  —  ■'  Rotn.,  XIII,  12.  —  ='  Psal. 
xviii,  3.  —  "  Apoc,  XXI,  23. 

(a)     Vulg.    dirumperes.   —  (4)    i'ulg.    diabolo.  — 
(<•)  Cal.  niit.  saepe. 


Chrislaa 
abscoa- 
dit. 


Exem- 
plamde- 
cliDaodi 
malitiam 
saperbo- 
rum. 


Dies  Sal- 
Tatoris 
triplex. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  IX. 


389 


et  lucernae  ejus  est  agnus.  »  Et  de  hac  die  ia 
Psalmo '  .•  «  Melior  est  dies  una  in  atriis  tuis  su- 
per  millia.  «  Ex  absentia  Filii  Dei  sic  illumi- 
nantis,  semper  est  nox.  Infra  - :  «  Me  oportet  ope- 
rari  ,  donec  dies  est.  Veniet  autem  nox,  »  etc. 
Quaelibct  istarum  dicrum  est  clara,  absque  nu- 
bibus  tenebrarum  obumbrantium  ;  et  est  pura, 
absquefoeditatibusafflictionumjetestspeciosa  et 
jucunda  venustatibus  virtutum.  '  «  Dulce  enim 
lumen,  et  delectabile  oculis  videre  solem  (u).» 
In  omnem  talem  diem  exultavit  Abraham  vi- 
dere,  credendo,  sperando  et  amando.  Ut  enim 
ait  Cassiodorus^  :  «  Exultare  est  cum  magna 
alacritate  gaudere.  »  Et  modo  est  de  numero 
illorum  electorum ,  de  quibus  in  Psaltno ''  : 
«Exultabunt  sancti  in  gloria.  »  Quod  vero  sequi- 
tur  :  Tuleruut  lapides,  secundum  Auguslinum  et 
Anselmum  hoc  signabat,  quod  insensali  et  ob- 
durati  corda  lapidea  habentes,  lapideis  afTecti- 
bus  et  objurgationibus  volebant  obruere  veri- 
tatem  :  unde  et  ipsi  lapides  erant "  :«Potens  est 
Deus  de  lapidibus  facere  filios  Abrahoe;»  quia 
erant  frigidi  et  obdurati,  et  aliorum  Isesivi  :  la- 
pis  enim  dicitur  quasi  Icodens  pedem  ;  et  lapidea 
corda  habebant.  Promisit  Dominus  credenti- 
bus' :  «  Auferam  cor  lapideum  de  carne  vestra. » 
Et  ideo  in  figura  duritia^  eorum,  fuit  lex  eis 
data  intabulis  lapideis*.  '  «  Circumcisi  fuerunt 
cultris  lapideis.  »  Et  ideo  non  projiciebant  nisi 
lapides,  et  duras  objurgationes,  et  duras  affec- 
tiones,  scilicet  contra  veritatem.  Lapides  enim 
dabant  pro  pane,  id  est,  duritiem  cordis  pro 
mollitie  ejus,  contra  illud'" :«  Numquid  lapidem 
dabit  pro  pane?  »  Et  ideo  in  figura  duritife  illo- 
rum,  fuit  lex  eis  data  in  tabulis  lapideis,  ut 
dictumest'.  Quarc  merito  abscondit  se  Filius 
ab  eis,  dimiltens  eos  in  nocte  tenebrarum.  «  Ab- 
sconditaenim''  est  sapientia,  »  scilicet«ab  ocu- 
lis  hominura  viventium,  »  scilicet  carnaliter.  Et 
de  hoc  Gregorius'-  bene,  quod  «  veritas  abscon- 
ditur  eis,  qui  verba  sequi  contemnunt.  » 

CAPUT  IX. 

1 .  Et  prcrleriens  vidit  hominem  ccBcum  a  nativi- 
tate,  etc.  Enarrata  sapientiali  doctrinaSalvatoris, 
hic  de  operatione  miraculi,  scilicet  cseci  illu- 

'  Psal.  Lxxxiu,  11.  —  -  luf.,  IX,  4.  —  -  Eccle.,  xi, 
1.  —  '  Cassiod.,  in  Psal.  ante  med.  —  »  Psal.  cxLix, 
5.  —  8  Matth.,  III,  9.  —  1  Ezech.,  xi,  19.—  »  Bxod., 
XXIV,  14.  —  9  Jos.,  V,  2.  —  ■<>  Luc,  XI,  II.  — 
"Job.,  xxviii,  21.—  "  Greg.,  in  Euung.,  hom.  xviii, 
n.  5.  —  '3  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  Lv,  al.  lvi,  n.  1. 


minatione,  ad  doctrinae  confirmationem ,  et  ad 
Judaeorum  emollitionemj  prout  ait  Chrysosto- 
mus  ".  «  Quia,  inquit,  sermonum  altitudinem 
non  susceperunt,  per  operationem  signi  duri- 
tiem  eorum  molliens,  et  his  quoe  dicta  fldem 
faciens ,  signum  facit.  »  Et  istud  capitulum  in  Divisio 
tres  partes :  primo ,  praemittitur  miraculi  ope-  ^ZllH 
ratio;  secundo,  de  miraciilo  adversariorum  ca- 
lumniatio,  ibi  ''^■.Vicini  itnque,  etc;  tertio,  cajci 
illuminati  a  Christo  eruditio  et  interior  illumi- 
natio,  ibi  "^ :  Audivit  Jesus,  etc.  In  prima  qua- 
tuor  :  primo  cseci  a  Christo  illuminandi  dcpre- 
hensio;  secundo,  discipulorum  iuterrogatio, 
ibi  "' :  Rabbi,  etc. ;  tertio,  Christi  responsio,  ibi  " : 
Respondit  Jesus ,  etc. ;  quarto ,  caeci  illuminatio , 
ibi  '* :  Hoic  cum  dixisset,  etc. 

Ait  ergo  :  Et  prceteriens  Jesus  vidit  hominem 
ccecum  :  ut  enim  ait  Chrysostomus  '■',  egrediens 
de  templo  ad  opus  venit  studiose.  Vidit  homi- 
nem  ccBcum  a  nativitate  Ut  enim  ait  Chrysosto- 
mus  -",  «  studio  respesit,  ut  discipulis  sensum 
scilicet  inspiciendi  tribueret.  »  Et  subditur  se- 
cundum  ( v.  2 )  :  Rabbi.  Ut  enim  ait  Augusti- 
nus  -',  Magistrum  appellabant,  quia  discere  vo- 
lebant.  Quis  peccavit,  hicaut  parentes  ejus?  quasi 
dicerent:  Non  essctpcena,  si  non  praecessisset 
culpa :  quia  dictum  est  supra  -- :  «  Noli  peccare, 
ne  deterius  tibi  contingat.  »  Opponit  autem 
Chrysostomus  ^',  quod  interrogatio  videtur  esse 
falsa  et  stulta  :  quia  qualiter  peccavit,  ante- 
quain  esset  natus  ?  Item  qualiter  parentibus 
peccantibus,  est  cruciatus  ?  quasi  diceret :  Nullus 
peccavit  antequam  natus,  et  nullus  debet  puniri 
pro  peccatis  parentum ,  quia  -* :  «  Anima  quae 
peccaverit  ipsa  morietur  :  nec  portabit  filius 
iniquitatem  patris.  »  Et  ad  istud  responden- 
dum,  quod  hoc  dixerunt  discipuli,  non  tantum 
interrogantes,  sed  aporiantes  (6),  id  est,  anxian- 
tes  et  compatientes,  imoix  enim  graece,  anxietas 
latine.  Et  ad  objecta  posset  dici,  quod  pcena 
ffiterna  non  punitur  quis  pro  peccatis  paren- 
tuin,  nisi  fuerit  imilator;  et  tunc  punitur  pro 
peccatis  propriis.  Poena  tamen  temporali,  quae 
potest  esse  utilis  ad  vitiorum  exclusionem,  et 
meritorum  augmentationem,  non  cst  inconve- 
niens  quod  puniatur. 

3.  Et  scquitur  tertium ,  scilicet  responsio  Sal- 


—  '■■  luf.,  8.  —  15  liif.,  35.  —  '«  Inf.,  2.  —  i'   luf.,  3. 

—  '»  Inf.,  6.  —  '9  Chrysost.,  iihi  sup.  —  2»  Ibid.  — 
"  Aug.,  in  Joun.,  tracl.  XLiv,  n.  3.  —  "  Sup.,  v,  14. 

—  ^'  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '•  Ezech.,  xviii,  20. 


I  Cbrysost.,  ubi  sup. 

(«)  CtBt.cdit.  solet.  —  (/')  Item  apporeantes. 


300 


EVANGELH  SANCTl  JOANNIS 


vatoris  :  Neque  hic  peccavit,  neque  'parentes  ejus. 
Opponit  autem  (a)  ' :  Si  nuUus  homo  absque 
peccato  :  «  Quis  enim  '  potest  dicere  :  Mundum 
est  cor  meum,  purus  sum  a  peccato?  »  qualiter 
ait  hic  :  Neque  hic  peccavil?  Item  Cfeci  multa 
committunt  pcccata  :  ergo  ut  prius.  Et  ad  istud 
respondef,  quad  parentes  habebant  peccatuni, 
sed  non  ipso  peccato  est  csecus  natus.  Eodem 
modo  qumrit  Chrysostomus,  et  solvit.  Sed  ut 
manifestentur  opera  Dei  in  itto.  Quoerit  Chrysos- 
tomus  '  :  «  Nonne  sine  suiiplicio.  ejus  licebat 
manifeslari  gloriam  Dei?  Videlur  enim,  quod 
non  indiguit  Dcus  supplicio  ad  suam  gloriam 
manifestandam."  Et  ad  islud  respondet,  quod 
licebat  manifestari  gloriam  Dei  :  sed  tamen  in 
hoc  cfeco  illuminato  sic  fuit  manifestata.  Scd 
tunc  opponit,  quod  injuste  passus  est,  quia  pce- 
nam  sine  peccato ,  propter  gloriam  Dei ;  quod 
videlur  inconveniens.  Et  ad  illud  respondet, 
quod  peccatum  solum  malum  estj  caecitas  vcro 
uon  est  malum ,  scilicet  exterior,  sivc  privatio 
oculorum  exterior,  sed  caeeitas  inlerior,  de  qua 
inlra :  In  judicium  veni  in  muridum,  ut  qui  non 
vident  videant ,  etc.  Et  quia  dicit :  Vt  manifes- 
tentur  opera  Dei,  subdit  (  v.  -4) :  Me  opwtet  opc- 
rari  opera  ejus,  scilicct  ad  gloriam,  miracula 
laciendo,  et  sic  istum  C£ecum  illuminando.  Et 
hoc,  donec  dies  cst,  scilicet  ex  pra;senlia  mea  in 
mundo,  ex  preesentia  qua  dies  est.  Supra  * : 
«  Ut  videret  diem  meum.  »  Venit  autem  nox , 
tempus  scilicet  futurum,  qnando  nemo  potesl  ope- 
rari.  *  «  Quodcumque  potcst  manus  tua,  inces- 
santer  operare.  »  Et  sequitur  :  «  Quia  nec  opus 
nec  ratio  apud  inferos.  »  Et  quia  dixit  :  Donec 
dies  est,  subdit  (  v.  5 ) :  Quamdiu  sum  in  mundo, 
lux  sum  mundi,  scilicet  mundum  illuminans,  et 
sic  diem  taciens;  supra  " :  «  Lux  vcnit  in  mun- 
dum.  »  Et  supra  '  :  «  Ego  sum  lux  mundi.  »  Et 
nota  quod  ait,  quod  ceecus  luit  punilus,  ut  ma- 
nifestentur  opera  Dei  (6).  Ut  enim  ait  Gregorius : 
Percos-  «  Percussionum,  id  est  punitionum,  sunt  di- 
sionum  ygj.gg^  genera.  AliquanJo  pcccalor  percutitur, 
genera.  ut  absquc  retractatione  puniatur,  sicut  dicitur 
Judseae  perituree':  «  Plaga  inimici  percussit  te.  » 
Aliquando  percutitur,  ut  corrigatur,  supra  ° : 
«  Ecce  sanus  factus  es;  noli  peccare,  ne  tibi 
deterius  contingat : »  quae  verba  indicant,  quod 

'  Aug.,  ul)i  siip.  —  2  Prov.,  XX,  19.  —  '  Chrysosl., 
ubi  sup.  —  *  Sup.,  vui,  5B.  —  5  Eccle.,  ix,  10.  — 
«Sup.,  ni,  19.  —  '  Sup.,  VIII,  12.  —  '  Jcrem.,  XXX, 
14.  —  »  Sup.,  V,  M.  —  10  II  Cor..  Xll,  7.  —  "  Sup., 
I,  U.  —  'o  Jolj,  XVI,  2-6.  —  11  Circg.,  Aloral.,  lib.  XIII, 
c.  IX,  al.  XXVII,  u.  ;il.  —  I»  JoO,  xxxii,  2i.  —  "  Greg., 


peccata  praecedentia  habiti  doloris  vim  exige- 
bant.  riem  aliquando  percutitur  pro  futura 
culpa  vitanda,  e(c.  '" :«  Datus  est  mihi  stiumlus 
carnis  mae.  »  Aliquando  punitur,  ut  polentia 
divinae  virtutis  monslretur,  ul  hic.  Hu;c  ibi  Gre- 
gorius.  Quahter  Dcus  dicilur  lux,  supra  ";  qua- 
liler  aiitem  nunc  est  operandum,  id  est,  tem- 
pore  hujus  vitiB ,  patet  ex  Scriptura  in  multis 
locis;  et  quare,  sciUcet  propter  teraporis  bre- 
vilalera,  et  ejusdem  ad  operandum  idoneitatem, 
et  propter  linis  vit?e  incertitudinera ,  et  mortis 
subitationem,  et  operandi  post  mortem  impos- 
sibiUtatcm.  "  «  Ecce  breves  anni  transeunt,  et 
semitam,  per  quam  non  revertar,  ambulo.  » 
Ibi  (c)  "  de  hoc."«Nescio  quamdiu  subsistam,  et 
si  post  modicum  toUat  me  factor  meus.  »  Ibi  ('•) 
"  de  hoc.  Ideo  '^:«  Dum  habemus  tempus,  ope- 
remur  bonum  ad  omnes. »  «  Vigilate  ",  quia 
ne;  ciUs  diem  neque  horam.  »  Et  ideo  stulU  sunt, 
(jui  nunc  neghgunt  opera  bona  '^ :  «  Qui  con- 
gregat  in  messe,  flUus  sapiens  est;  qui  sterUl 
in  aestate,  filius  confusionis.  » 

6.  Et  sequitur  miraculi  operatio,  ibi :  Hoecmm 
dixisset ,  expuit  in  terram ,  elc.  Quaerit  Chrysos- 
tomus  ",  quare  sic  fecit?  Ilem,  cum  essetsignum 
majoris  potentiae  solo  verbo  sanare,  quam  sic 
liniendo  oculos,  quare  sic  fecit?  Et  ad  istud 
respondel  Chrysostomus ,  quod  hoc  fecit  non 
gratia  indigentiae,  sed  docens  se  ipsum  esse 
Creatorem,  qui  fecerat  hominem  de  pulvere.  Ut 
ergo  ostenderet  suam  polenUam,  et  se  esse  ve- 
rum  Deum,  qui  creavit  hominem  de  luto,  sic 
fecit.  Et  fccit  lutum ,  sciUcet  commiscendo ;  et 
linivit,  superponendo.  (v.  7)  Et  dixit  ei :  Vade, 
et  lava  in  natatoria  Siloce.  Siloa  enim  erat  fons, 
de  qua  in  Glossa  sufficienter.  ( v.  8 )  Abiit  ergo 
et  lavit.  Et  in  hoc  notatur  obedientia  ipsius  cu- 
rati.  Quacrit  Glossa,  qualitcr  istum  sanavit  sine 
tidc?  Et  respondet,  quod  illi,  qui  propter  pec- 
cata  infirmantur ,  non  sanantur  sine  sanatione 
interiori ;  sed  iste  fuit  sanatus  propter  gloriam 
Dei  manife.standam,  ut  dictum  est.  Secundum 
AugusUnum  ^"  vero  caecitas  ista  gerebat  mysle- 
rium  ciecitatis  gencris  humani ;  Filius  vero  Dei 
fuit  in  terra,  et  lutum  fecit,  etc,  quia  Vcrbum 
caro  factum  est,  et  inunxit  oculos  caeci :  indc 
enim  collyrium  factam  est,  et  genus  humanum 

Aforal.,  lib.  XXIII,  c.  vi,  al.  xil,  n.  22.  —  »«  Gal.,  vi, 
10.  —  1'  Matt/u,  XXV,  13.  — •  "  Prov.,  x,  5.  — 
'*  Chrysost.,  ulii  sup.,  u.  2.  —  "  Aug.,  i«  Joan., 
tracl.  XLiv,  n.  1,  2.—  (a)  Lff/.  AususUnus. —  (6)  C(et, 
edit.  luuudi.  —  (c)  Suppl.  Gregorius. 


EXPOSmO  IN  CAP.  IX. 


391 


illuminatum.  Ut  ait  Augustinus  ' :  «  Nativitate, 
inquit,  sua  collyrium  fecit,  unde  tergerentur 
oculi  cordis,  et  possemus  videre  majestatem 
per  humanitatem.  Irruerat  [a)  liomini  pulvis  in 
oculum,  videre  uon  poterat  lucem ;  inungitur 
terra,  mittitur  ut  salvetur.  »  Heec  ille.  Et  de  lioc 
Gregorius  -,  super  illud  Job  ' :  «  Ut  glutiam  sa- 
livam  meam.  »  «  Ex  capite,  inquit,  labitur  sa- 
liva :  per  caput  Christus,  per  salivam  sapor  in- 
timas  contemplationis,  unde  Redemptor  salivam 
luto  miscuit,  et  cajci  oculosreparavit :  quia  su- 
perna  gratia  carnalem  cogitationem  nostram 
per  admixtionem  contemplationis  suae  irradiat, 
et  (6)  ad  intellectum  reformat. »  Et  ibi  bene  de 
Lutum  hoc.  Et  nota  quod  lutum  dicitur  multipliciter, 
dicitur   ^(  j^jt  Gregorius  *,  super  illud  Job  ^   :  Sternet 

moltipU-  °  *■  . 

citer.  st6i  aurum  quasi  lutum.  Nomme  luti  aliquando 
signatur  terrenorum  rerum  multiplicitas  "^  : 
«  Usquequo  aggravat  contra  se  densum  lu- 
tum  ?  »  Aliquando  vero  signatur  sordidum 
dogma  sapiens  terrena  ' :  «  Viam  fecisli  equis 
tuis  in  luto  aquarum  multarum.  »  Aliquando 
vero  dicitur  sordida  voluptas ,  in  Psalmo  *  : 
«  Eripe  me  de  luto.  »  Hac  ibi.  Aliquando  si- 
gnatur  nomine  luti  naturae  fragilitas,  secundum 
quod  est  expositum. 

8.  Et,sequilur  illa  pars,  in  qua  miraculi  ca- 
lumniatio,  ilji:  Itaque  vicini,  etc.  Et  illain  duas: 
primo  miraculi  ab  aliis  deprehensio,  et  inqui- 
sitio  de  miraculo;  secundo ,  caeci  illuminati  ad 
Pharisieos  calumniaturos  adductio,  ibi  ^ :  Ad- 
ducunt,  etc. 

Ait  ergo :  Itaque  vicini,  et  qui  viderant  eurn,  etc, 
dicebant :  Nonne  hie  est,  etc.  Ut  enim  ait  Chry- 
sostomus '",  de  Dei  clementia  erat,  quod  ubi  des- 
cendebat,  eos  qui  mendicabant  curabat,  JudiBOs 
obstruens ,  quoniam  non  proeclaros ,  neque 
principes  curabat,  scilicet  solum;  sed  et  igno- 
biles  eadem  dignabatur  providentia,  scilicet 
curare :  ut  de  paralytico,  supra",  et  de  caeco,  ut 
hic  patet.  AHi  dicebant ,  quia  hic  est,  (v.  9)  alii 
nequaquam.  Altercantibus  illis,  ille  ait :  Quia  cgo 
sum.  Ut  enim  ait  Chrysostomus  '^  :  «  Non  vere- 
cundatus  de  priori  caecitate,  neque  formidavit 
furorem  plebis ,  neque  renuit  ostcndere  seip- 
sum,   ut   praedicet  benefactorem.  »   Haec  ille. 

i  0.  hicebant  ercjo  ei :  Qmmodo  sunt  apcrti  tibi 

'  Aiig.,  in  Joan.,  tract.  ii,  n.  16.  —  -  Greg.,  Moral., 
l)'ij.  VIII,  c.  xvni,  al.  .\.\x,  n.  49.  —  '  Jo«,  vii,  19.  — 
*  Greg.,  Morul.,  lib.  X,X.\IV,  c.  .\ii,  al.  xv,  n.  27.  — 
'-  Joh,  XLI,  21.  —  '•  Ha/jiic,  11,  e.  —  '  IbiiJ.,  iii,  !■;.  — 
»  Psal.  Lxviii,  l.^i.  —  '  luf.,  13.  —  10  Chrysost.,  i?i 
Joiin.,  hom,  lvi,  al.  Lvii,  u.  1  .  —  "  Sup.,  v,  u  el  suq. 


oculi'!  quibus  (  v.  H  )  respondit :  llle  homo  qui 
dicitur  Jesus,  etc.  Ut  enim  ait  Chrysostomus  "  : 
«  Nihil  magnum  noverat  ille  de  Christo,  verus 
tamen  fuit :  quod  enim  non  noverat,  non  dixit. » 
Quasrit  autem  Chrysostomus  " :  «  Ex  quo  erat 
caecus,  quahter  novit  quod  Filius  Dei  fecerat 
lutum?  n  Et  respondet,  quod  «  hoc  noverat  per 
auditum  eorum,  qu£e  erant  dicta  ad  discipulos, 
et  per  opera  consequenter.  »  Sed  quaeritur, 
quare  ait  Christus  :  Vade  ad  natatoriam  Siloce , 
et  lava?  Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  ", 
quod  «  ideo  misit  ad  Siloam,  ut  discas,  Cceci 
vident ,  et  ut  destruatur  Judoeorum  indevotio  : 
decens  enim  erat,  ut  omnes  qui  viderant  eum 
abeuntem,  et  lutum  super  oculos  habentem, 
per  longam  viam  facere ,  et  testes  et  diligentes 
inspectores  inopinabilitate  considerationis.  » 
Haec  ille.  Et  ideo  ait  :  Abii,  et  lavi,  et  video  (c), 
miraculum  sic  confirmans  et  publicans. 

13.  Et  sequitur  pars,  in  qua  adductio  ejus  ad 
calumniaturos  ,  ibi  :  Adducunt  eum  ad  phari- 
smos,  etc.  Et  illa  in  tres  :  primo,  sua  adductio 
ad  pharisaBos,  et  eorum  calumniatio  ;  secundo, 
parcntum  illius  cajci  vocatio ,  et  eorum  exami- 
natio  apharisa^is,  ibi  "^ :  Non  crediderurd ,  etc; 
tertio,  caeci  iterata  vocatio  etcalumniatio,  ibi" : 
Vocaverunt  ergo ,  etc.  In  prima  quatuor  :  primo, 
adductio  ejus  ad  pbarisaeos ,  et  temporis  spe- 
ciflcatio  curationis  ;  secundo ,  ipsorum  intcrro- 
gatio,  et  Coeci  responsio,  ibi  "  :  Iterum  interro- 
gabant,  etc. ;  tertio,  illorum  oblocutoria  mur- 
muratio,  ibi  "  :  Dicebant,  etc  ;  quarto,  iterata 
interrogatio,  ibi  -° :  Dicunt  ergo,  etc. 

Et  hoc  est,  quod  ait :  Adducunt  ad  pharisceos, 
sicut  ad  sapientiores. 

14.  Erat  autem  sahbatum.  Et  in  hoc  temporis 
specificatio.  Miracula  faciebat  in  sabbatis,  quia 
tunc  conveniebant  ad  templum ,  ut  habitum 
est  supra  a  Chrysostomo. 

d.').  Et  interrogabant  quomodo  vidisset,  dantes 
ei  occasionem  detrahendi,  ait  Chrysostomus  ^'. 
Ille  autem  dixit  eis  :  Lutum  posuit,  etc  Et  in  hoc 
patet  illius  constantia.  Unde  Chrysostomus  ^'^  : 
«  In  ampliorc  timore  constitutus  neque  negat, 
neque  contraria  dicit  prioribus.  »  Et  quia  illi 
non  poterant  eum  pervertere,  se  convertunt  ad 

—  "  Chrysost.,  ubi  snp.  -  "  Ihiil.,  u.  1  et  2.  — 
"  Ihid.,  n.  2.  —  15  Ihid..  n.  1.  —  "•  Inf.,  18.  — 
'"  Inf.  24.  —  "  Inf.,  15.  —  '«  Int.,  H!.  —  ■»  Int.,  17. 

—  ■'  Chrysost  ,  uhi  sup.,  n.  2.  —    '^  Ihid.,  u.  2. 

■  (rt)  Ca;l.  eilit.  erat.   —  (A)  Suppl.  ab  originali  cajci- 
tato  huniiucm.  —  (c)  Cu;l.  cdit.  viili. 


392 


EVANGELIl  SANCTI  JOANNIS 


detractionem.  ( v.  IC )  Dicebant  quidam  :  Non 
esthichomo  a  Deo,  qui  sabbatum  non  custodit.  Et 
in  hoc  patct  eorum  excsecatio  :  ipsi  enim  in 
sabbato  detrahebant  Domino,  et  malum  contra 
eum  machinabantur  ,  et  ita  violabant  sabba- 
tum.  Uude  Augustinus  '  :  «  Ipse  potius  custo- 
diebat  sabbatum ,  qui  sine  peccato  erat  :  sab- 
batum  enim  spirituale  est  non  habcre  pecca- 
tum.  »  -  «  Qui  enim  facit  peccatum,  servus  esl 
peccati,  »  supra.  Alii  dicebant  :  Quomodo  potest 
homo  peccator  hcec  signa  facere  ?  Pro  raagno 
enim  reputabant  signa  facere.  Et  patet  eorum 
malignitas.  Non  cnim  dicunt  :  nuomodo  in 
sabbato  curat  ?  sed  quod  sabbatum  non  cuslo- 
dit,  ut  ait  Chrysostomus  ^.  Et  schisma  erat  inter 
eos.  Nec  mirum  :  quia  erant  adeo  divisi,  nec 
erant  charitate  uniti.  Et  primo  fuit  divisio  in 
populo,  postea  in  principibus,  ut  ait  Chrysos- 
tomus*.  Et  quia  non  potuerunt  prima  interro- 
gatione  inducere  c£Ecum  curatum  ad  negatio- 
nem  verilatis,  iterum  dicunt  (  v.  17  )  :  Quid  di- 
cis  de  illo?  Et  hoc  interrogant,  ut  haberent  oc- 
casionem  ex  verbis  ejus.  Ille  autem  dixit  :  quia 
propheta  est.  «  Dicentibus  enim  illis  prudentius 
loquitur,  »  ait  Chrysostomus  ^  Et  sic  patet  ubi- 
que  constantia  praedicti  caeci  curati. 

18.  Et  sequitur  secunda  particula,  in  qua  pa- 
rentum  vocatio.  Et  ibi  tria  :  primo ,  illorum 
vocatio,  ct  Pharisaeorum  interrogatio;  secundo, 
eorum  ,  scUicet ,  parentum  responsio  ,  ibi  "  : 
Responderunt ,  elc. ;  tertio  ,  re.sponsionis  ratio  , 
ibi  '  :  Ilcec  dixemnt ,  ete.  Et  hoc  est,  quod  ait  : 
Non  credidemnt ,  etc,  donec  vocaverunt,  etc.  Ut 
enim  ait  Chrysostomus  ^  :  «  Intuere  quot  modis 
tentant  obumbrare  miraculum.  Sed  haec  est  ve- 
rilatis  natura,  quod  per  quae  putatur  ab  homi- 
nibus  insidias  pati,  per  haec  fortior  fit ;  per  haec 
claret,  per  quee  obumbratur.  »  Sicut  patet  hic.  Si 
enim  non  hcec  facta  essent,a  pharisajis  scilicet, 
saltem  in  suspicionem  venisset  miraculum,  sci- 
licet  quod  forte  non  fuisset  prius  caecus.  Sed  mo- 
do  per  responsum  parentum  patet  quod  prius 
fuitca^cus.  Etideo  sequitur  responsio  parcntum  : 
(v.  20)  Responderu7it  parentes,  etc,  c/uia  ccecus  na- 
tus  est,  eto.  Et  quia  tunc  crat  videns,  patet  conOr- 
matio  rniracuU.  Ipsum  interrogate.  «  Quid  nobis 
calumniamini  ?  »  ait  Augustinus  '.  Et  patet  hic 


mysterium  secundum  Glossam.  Parentes  sunt 
peccaloris  diabolus  vel  vitia.  Supra  '"  :  a  Vos 
ex  patre  diabolo  eslis.  »  Et  isti  parentes  non 
defendunt  in  calumnia  judiciali ;  sed  derelin- 
quunt  in  necessitalibus.  Quod  fuit  bene  figura- 
tum  "  :  «  Puer  /Egyptius  ego  sum.  »  Et  sequi- 
tur  :  «  DereUquit  me  Dominus  meus  ,  quia 
ffigrotare  ccepi,  »  etc  Imo  repugnant  et  dam- 
nant '- :  «  Quem  fructum  habetis,  in  quibus 
nunc  erubescitis  ?  Slipendium  enim  peccati 
mors.  »  "  «  Fratres  raei  praeterierunt  rae,  »  etc. 
22.  Et  sequitur  responsionis  ratio.  I[(bc  dixe- 
runt  parentes ,  etc.  Et  in  hoc  patet  malignitas 
Judffiorum,  quod  sic  contra  Christum  conspi- 
raveranj,  quod  cjicerent  extra  sj-nagogam  Chri- 
stum  confitentes.  Et  tamen,  ut  ait  Augustinus  ", 
«  non  erat  malum  esse  extra  synagogam  :  illi 
expellebant,  sed  Christus  excipiebat.  »  Hoec  ille. 

24.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  iterata  voca- 
tio  cffici  illuminati,  a  pharisfeis.  E.\  illa  in  qua- 
tuor  :  primo,  conantur  inducere  eum  ad  obum- 
brandum  miraculum  blanditiis;  secundo,  as- 
tutiis,  ibi  "  :  Dixerunt  ergo,  etc;  tertio,  convi- 
tiis,  ibi '" :  Maledixerunt ,  etc;  quarto,  injuriis, 
ibi  "  :  Bespondemnt,  etc 

Ait  ergo  :  Et  dixerunt  :  Da  gloriam  Deo,  hoc 
est  confitere,  quoniam  hic,  scilicet  Christus, 
nihil  est  operatus,  scilicet  in  te.  «  Prcefigura- 
tione  enim  rehgionis,  idest,  sub  velamine  hoc 
diserunt,»  ait  Chrysostomus  '".  Etideo  dicunt : 
JVos  scimus  quoniam  hic  homo  peccator  est.  Et  ita 
confitere  istum  non  csse  Deum,  sed  peccato- 
rem ,  sicul  et  nos  confitemur.  Et  licet  viderentur 
hortari  ad  dandam  gloriam  Deo ,  potius  tamen 
hortabantur  ad  blasphemandum.  Unde  Augus- 
tinus  '^  :«  Quid  est  :  Da  gloriam  Deo?  nega  quod 
accepisti  :  hoc  plane  non  est  gloriam  dare,  sed 
potius  blasphemarc.  »  Nam  dare  gloriam  Deo, 
esl  veritatera  de  aliquo  quasi  praesenti  Deo  di- 
cere,  ait  Glossa  -" :  «  Da  gloriam  Domino  Deo 
Israel  et  confitere.  » 

25.  Et  subditur  responsio  illius  :  Si  peccator 
est ,  nescio;  quasi  dicat  :  Opus  miraculosum 
recognosco,  vitam  operantis  ignoro.  Sed  oppo- 
nit  de  hoc  Chrysostomus -'  :«  Ex  quo  prius  ait, 
quod  erat  prophe*a ,  qualiter  nunc  ait :  Si  pec- 
cator  est ,  nescio?  »  Etadistud  respondet,  quod 


'  Aug.,  171  Joun.,  tract.  XLlv,  n.  9.  -  «  Sup.,  viii,  xxx,  13.  —  '«  Rom.,  VI,  21 ,  23.  —  "  Job,  vi,  15.  — 

34.  -  '  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  »  Ibid.  —  5  Ibid.,  "   Aug.,   ubi  sup.  —  's  Inf.,   26.  -  's  luf.,  28.  — 

hom.  LVii,  al.  LViii,  n.  I.  —  i'  luf.,  2i).  —  '  Inf.,  22.  "  Inl.,  34.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Aug.,  ubi 

—   *   Chrysost.,  ubi  sup.    —    »    AuKust.,    m    Joun.,  sup.,  n.  11.  —  -»  Jos.,  vii,  19.  —  "  Chrysost.,  ubi 

tract.  XLlv,  n.   10.  —  '»  Sup.,  vii  ,  44.  —  "  I  flei/.,  suii.,  u.  2. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  IX. 


393 


«  hoc  ait ,  volens  a  rei  scilicet  factse  testimonio , 
non  a  sua  voce  eripere  eum  ab  incusationibus, 
et  dignum  fide  facere.  »  Unde  Glossa  :  «  Nec 
paret  calumniae,  nec  veritatem  celat.  »  A  mira- 
culo  ergo ,  et  uon  a  suo  testimonio,  voluit  eum 
ostendere  fide  dignum. 

26.  Et  sequitur  secunda  particula,  in  qua  co- 
nantur  inducere  eum  ad  negaudum  miraculum, 
«  astutiis  modum  curationis  circumscrutantes, 
quemadmodum  canes  in  venationc  investigan- 
tes.  Et  nunc  quidemhuc,  nunc  illuc  circum- 
currentes,  ad  priores  venerunt  sermones,  »  ait 
Chrysostoraus  '.  Tiixerunt  ergo  illi  :  Quid  fecit 
tibi?  etc.  Et  subdilur  illius  responsio  (v.  27) :  Res- 
pondit  eis  :  Dixi  vobis  jam.  Ut  enim  ait  Augusti- 
nus  %  «  lUe  jam  stomachans  adversus  duritiem 
Judseorum,  ait :  Quid  iterum  vultis  audire?Num- 
quid  et  vos  vultis  discipuU  ejus  fieri  ?  quasi  dice- 
ret  :  Ego  jam  sum  discipulus  ejus,  jam  video  , 
sed  non  invideo  :  »  numquid  et  vos  vultis  esse 
discipuli  ejus  ?  Idem  Chrj-sostomus  '  :  «  Seip- 
sum  in  discipulorum  ordinat  ccetum,  conviciatus 
est  eos.  »  Et  patet  libera  constantia  caeci  illumi- 
nati  ad  coniitendum,  et  ad  arguendum  ipsos. 

28.  Et  sequitur  tertia  particula,  in  qua  cona- 
bantur  inducere  eum  ad  negandum  conviciis. 
MaJedifcerunt  ergo  ei ,  et  dixerunt :  Tu  discipulus 
illius  sis.  Ut  ait  Augustinus  '  :  «  Tale  maledic- 
tum  sit  super  nos,  et  super  filios  nostros.  Ma- 
ledictum  enim  est,  si  cor  eorum  discutias;  non 
est  autem,  si  verba  perpendas  :  «  magna  enim 
benedictio  est,  quod  Iiomo  sit  discipulus  Chri- 
sti.  Nos  autem  Moysi  discipuH  sumus.  Utenim  ait 
Chrj'sostomus  ^  :  «  Hoc  non  habet  rationem  : 
si  enim  essent  discipuli  Moysi ,  et  Christi.  )>  Et 
ita  male  dividunt. 

29.  Uunc  autem  nescimus.  Sed  quahler  hoc, 
quia  supra  diserunt '  :  «  Hunc  autem  scimus 
unde  sit.  »  Et  ad  istud  respondet  Glossa,  quod 
nescire  dicimus  illud,  quod  abjiciraus  :  sicut 
enim  dicitur  aliquando  scire  idem,  quod  appro- 
barc,  ut  ait  Gregorius,  sic  et  nescire  dicitur 
idem,  quod  abjicere  vel  reprobare  '  :  «  Non 
novi  vos.  »  Et  in  hoc  patet  eorum  duplicitas. 
«  Si  cnim  scirent  quia  Moysi  locutus  cst  Ueus, 
scirent  quia  per  Moysen  praedicatus  est  Filius 
Dei,  »  ut  ait  Augustinus  *. 

30.  Et  subditur  responsio  illius  :  Oixit  eis  :  In 

'  Chrysost.,  ul)i  sup.,  n.  2.  —  ^  Aiig.,  ubi  sup.  — 
'  Chrysosl.,  ubi  sup.  —  *  Aug.,  ubi  sup.,  n.  12.  — 
»  Chrj-3o?t.,  ubi  .su|),  —  «  Sup.,  vii,  27.  —  '  Mattli., 
VII,  2:i.  —  8  Aug.,  ubi  snp.  —  ■'  Chrysost.,  ubi  sup. 


hoc  enim  mirabile  est,  quia  vos  nesdtis,  etc;  quasi 
diceret,  ait  Chrysostomus  ^  :  «  Es  quo  lalia  si- 
gna  facit,  et  talia  potest  non  humano  auxilio 
indigens,  ut  sit  undique  manifestum  quoniam 
Deus  est,  mirabile  est,  quod  vos  nescitis.  Et  ar- 
guit  ex  verbis  eorum,  quse  prseassumpserant,  » 
ut  ait  Chrysostomus. 

31 .  Scimus  autem,  quia  peccatores  Dcus  non  au- 
dit.  Ut  enim  ait  Chrysostomus  '",  assumit  illo- 
rum  judicium,  reminiscens  verborum  illorum, 
quia  dixerant  :  Quia  hic  homo  peccator  cst.  «  Si 
ergo,  inquit,  ita  est,  ut  confitemini,  quod  pec- 
catores  Deus  non  audit,  et  hic  homo  fecit  mira- 
culum,  ettale,  quale  nullus  hominum  fecit;  ma- 
nifestum  est,  quod  major  est  virtus  ejus,  quam 
secundum  hominem.  »  Heec  Chrysostomus.  Et 
ideo  :  Nisi  esset  a  Deo,  non  posset  quidquam  fa- 
cere.  Ut  ait  Augustinus  ",  «  libere,  constanter, 
veraciter  loquitur.  »  Sed  opponit  Augustinus 
hoc ,  quod  ait  :  Peccatores  7ion  audit  :  Si 
enim  ita  esset,  frustra  Publicanus  orasset,  di- 
oens  '^ :  «  Propitius  esto  mihi  peccatori.  »  Et  ad 
istud  respondet  Augustinus,  quod  «  sicut  inunc- 
tus  loquitur,  non  sicut  plene  videns.  »  Intelli- 
gendum,  quod  peccatores  dicuntur  dupliciter  :  Pecca- 
vel  in  peccato  existentes  affectu  et  actu,  et  tales  puciter." 
non  audit  Deus,  in  quantum  tales  :«  Non  enim  " 
est  speciosa  laus  in  ore  peccatoris ;  »  vel  dicun- 
tur  peccatores  peccata  recognoscentes,  et  repu- 
tantes  se  peccatores  "  :  «  Non  veni  vocare  jus- 
tos,  sed  peccatores  :  »  et  tales  exaudit,  sicut 
Publicanum.  Unde  Augustinus  '%  loquens  de 
illo,  ait  :  «  Ista  confessio  meruit  justificationem, 
quomodo  iste  caecus  illuminationem.  »  Item 
quaeritur  de  hoc  quod  ait :  Si  quis  Dei  cultor  est, 
hunc  exaudit.  Qualiter  hoc,  quia  Apostolus  erat 
cultor  ejus,  et  tamen  non  fuit  cxauditus  in  ora- 
tione  "?  Et  ad  istud  respondcndum,  secundum 
Augustinum  ",  quod  Deus  aliquando  exaudit 
propitius,  non  iratus;  aliquando  e  contrario. 
Unde  Apostolus,  etsi  non  fuit  exauditus  ad  vo- 
tum,  fuit  tamen  e.xauditus  ad  utilitatem  vel 
commodum.  Unde  nota,  quod  Deus  peccatores, 
manentes  in  peccalo,  et  suum  peccalum  aman- 
tes,  non  exaudit.  Et  hoc  merito,  ratione  elon- 
gationis  eorum  ab  eo,  et  interpositionis  suo- 
rum  peccatorum  inter  se  et  Deum  "*  :  «  Iniqui- 

—  '"  Ibid.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  13.  —  '2  Luc,  xviii, 
Wi.  —  "  Eccti.,  XV,  9.  —  1*  Matth.,  ix,  13.  — '»  Aug., 
ubi  sup.  —  '•  II  C'ir.,  xii,  8,  9.  —  "  Aug.,  in  Joan., 
tract.  Lxxiii,  n.  2;  de  Vnit.  Eccl.,  c.  xix,n.  49.  — 
"  Isa.,  Lix,  2. 


394 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


tates  vestree  diviserunt  inter  vos  et  Ueum,  pec- 
cata  vestra  absconderunt  faciem  ejus  a  vobis, 
ne  exaudiret.  »  '  «  Perversffi  cogitationes  sepa- 
rant  a  Deo.  »  ^  «  Longe  enim  a  peccatoribus 
salus.  »  Item  non  exaudit  peccatores  propter 
corum  abominationem  et  displicentiam  Deo  : 
nam  oratio  non  est  placabilis^  quando  persona 
est  displicibilis.  "  «  Rcspexit  Ucus  ad  Abel,  et 
ad  muncra  ejus;  ad  Cain  autem  et  ad  munera 
ejus  non  respexit.  »  Super  quod  Gregorius  *  : 
«  Ex  dantis  corde,  id  quod  datur,  accipitur; 
ideo  non  Abel  ex  muneribus;  sed  ex  AIjcI  mu- 
nera  placucrunt.  »  Et  quia  peccatores  talcs  Dco 
displicent,  ideo  tales  non  audit  '  ;  «  Cum  mul- 
tiplicaveris  orationes,  non  exaudiam  :  manus 
enim  vestriB  plenEe  sunt  sanguine.  »  ^  «  Si  alj- 
stuluris  iniquitatem,  qufe  est  in  manu  tua,  tunc 
levare  poteris  faciem  tuam.  »  Ibi  Gregorius  '  ; 
«  Diffidit  namque  accipere  se  posse  quod  ap- 
petit,  qui  (rt)  profecto  (6)  reminiscitur  nolle  sc 
adhuc  facere,  quod  divinitus  audivit.  »  Item 
peccatores  tales  non  audit,  propter  suae  majes- 
tatis  et  suffi  legis  a  talibus  contemptibilitatem " : 
«  Qui  avertit  aurem  suam  ne  audiat  legem, 
oratio  ejus  erit  execrabilis.  »  Super  quod  Gre- 
gorius,  post  principium  ' :  «  Rogant  Deum;  sed 
exaudiri  minime  merentur,  qui  jubentis   Do- 
mini  praecepta  contemnunt.  »  Et  ideo  qui  vult 
exaudiri  in  orationibus  suis,  sit  cultor  Dei,  ct  fa- 
ciat  ejus  voluntatem.  Et  de  hoc  in  CoUatione 
prffidicabili  '".  Et  nota  quod  ait  (v.  32)  :  A  s(e- 
culo  non  est  auditum,  quia  quis  aperuit  oculos  cwci 
nali.  Sicut  enim  solius  Dei  estjustificare,  ita  sui 
solius  est  a  Ccecitate  culpa3  illuminare  :  pecca- 
tum  enim  excfecat,  quia  delicta  oculos    clau- 
serant :  nec  sciverant  (c)  oculos  videre,  ait  Au- 
gustinus  ".  Unde  sicut  caecitas  corporalis  facit 
hominem  ignarum  in  discernendo,  incautum  in 
evilando,  ineptum  in  agendo,  prtecipitem  in 
eundo;  sic  culpa  spiritualiter  facit  indiscretum 
in  discernendo  '-  :  «  Auditc,  ciEci,  et  intuemini 
ad  judicandum.  »  Item  facit  incautum  in  decli- 
nando,  et  iu  evitando  "  :  «  Palpavimus  quasi 
cteci  parietem,  et  absque  oculis  attrectavimus.  » 
Tales  enim  non  praevident  pericula.  Item  facit 

'  Sap.,  I,  3.  —  s  Psal.  cxviil,  155.  —  ^  Gen.,  iv,  4, 
5.  —  '  Greg.,  Moral.,  lib.  XXII,  c.  vin,  al.  xiv, 
u.  28.  —  ^  Isa.,  I,  15.  —  '  Job,  XI,  15.  —  '  Greg., 
Moral.,  lib.  X,  c.  xi,  al.  xv,  n.  27.  —  *  Prov.,  xxviii, 
9.  —  '  Greg.,  Moral.,  lib.  XVI,  e.  TX,  al.  xxi,  n.  26. 
—  '"  Vid.  iuf.,  Collat.,  XLVii.  -  "  Aug.,  i«  Psnl. 
xviii,  Enarr.  i,  n.  13.  —  '»  Isa.,  iLii,  18.  —  ''  Ibid., 
LIX,  10.  —  1*  r/tren.,  iv,   14.   —  '»  II  l'etr.,l,  'J.  — 


hominem  ineptum  in  operando"  :«  Erraverunt 
in  plateis,  »  etc.  ''-  «  Hic  c;ecus  et  manu  ten- 
tans,  »  etc.  Bene  ait  :  manu  tenlans,  non  ope- 
rans,  vel  perficiens  (d).  Hem  facit  hominem  [jrae- 
cipitem  in  eundo  "^  :  «  Si  ctecus  caeco  ducatum 
praebeat,  ambo  in  foveam  cadunt.  »  Ab  ista  cae- 
citate  solus  Deus  illuminat  "  :  «  Dominus  enim 
illuminat  ckcos,  »  ait  Propheta. 

34.  Et  sequiturultima  particula,  in  qua  cona- 
banlur  eum  inducere  injuriis  ad  negandum 
Christum  :  Dixerunt  ei  :  In  peccatis  7iaiiis  es  to- 
lus,  et  tu  doces  nos.'  Quaerit  Auguslinus,  quid  est 
totus ,  in  horailia  '» ;  et  respondet,  quod  «  cum 
oculis  clausis.  »  Ut  enim  ait  Chrjsostomus  '» : 
«  Uuia  veritatem  locutus  est,  quando  maxime 
eum  admirari  oportebat,  eum  condemnant,  et 
caecitatem  ei  exprobrant;  ac  si  dicerent  :  A  pri- 
ma  ajtatc  in  peccatis  es,  et  propter  hoc  cajcus 
factus  es.  »  Et  ejecerunt  eum  foras,  id  est,  de  sy- 
nagoga  projecerunt,  ait  Anselmus.  Ut  enim  ait 
Augustinus -»  :«  Ipsi  illum  magistrum  fecerunt; 
ipsi  ut  discerent,  toties  eum  interrogaverunt;  et 
ingrati  docentem  projecerunt. »  Et  in  hoc  bene- 
ficium  magnum  ei  contuleriint.  Unde  Augus- 
tinus  -'  :  «  Uli  pellunt,  excipit  Dominus  :  magis 
enim  quia  expulsus  est,  Christianus  factus  est.  » 
Et  de  hoc  Chrysostbmus  bene  -*  :  «  Hcec  scripta 
sunt,  ut  oos  imitemur  :  si  enim  qui  medicus, 
fpji  ccecus,  qui  neque  vidit  Christum  (e),  tan- 
lam  propalationem  [f)  ostendit,  et  non  cessit,  et 
voluit  mitti  magis  extra  synagogam;  quanlo 
magis  nos,  qui  inlinita  miracula  vidimus  (g), 
majora  beneficia  suscepimus,  debemus  scilicet 
profiteri  veritatem,  et  pro  ea  sustinere  ?  » 

33.  Et  sequitur  tertiapars  principalis  capituli, 
in  qua  de  interiori  et  spirituali  illuminatione 
CBBci,  sive  informatione,  ibi  :  Aitdivit  Jesus,  elc. 
Et  ibi  quatuor  :  primo,  a  Christo  ejus  inventio 
et  informatio;  secundo,  communis  Christi  doc- 
trina,  sive  eruditio,  ibi "  :  Dixit  Jesus,  etc;  ter- 
tio,  Judaeorum  inquisitio  indignaliva,  ibi  -'  :  Et 
audierunt,  etc;  quarto,  Christi  re.-i)onsio,  ibi  -° : 
Dixit  eis  Jesus,  etc. 

Ait  ergo  :  Audivit  Jesus  quia   ejecissent  eum 

16  Matth.,  XV,  H.  —  "  Psal.  c.-rLV,  8.  —  "  Aug.,  i« 
Joun.,  tract.  xliv,  u.  14.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup., 
n.  3.  —  "  Aug.,  ubi  sup.  —  "  Ibid.,  n.  15.  — 
"  Chrysost.,  ul)i  sup.,  n.  4.  —  -^  Inf.,  37.  —  -'  Inf , 
40.—  "Inf.,  41. 

(fl)  Legitur  in  originali  quse,  scilicet  mens. —  (6)  C(et. 
edit.  pro  facto  —  (c)  uesciverant.  —  (rf)  supiTficiens. 
—  (e)  Ctet.  eilit.  *«/ Christuni.— (/")  Leg.  liduciam. 
Chrijsost.  -itapprioiav.  —  [g)  Cwt.  edii.  deest  vidimus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  IX. 


395 


foras.  Ut  enim  ait  Clirysostomus  '  :  «  Invenit 
eum  Dominator  templi;  erutus  est  a  consistorio 
pestilentioso,  et  potitus  salutari  fonte,  dehono- 
ratus  est  ab  iis,  qui  Chrislum  dehonoraverant, 
et  honoratus  ab  angelorum  Dominatore  :  talia 
sunt  veritatis  bravia.  Ita  et  nos  si  coavicium 
passi  fuerimus  propter  Deum,  honorabimur.  » 
H£ec  ille,  et  ibi  bene  de  hoc.  Et  dixit  ei  :  Tu 
credis  in  Filium  Dei,  etc.  Quferit  Chrysostomus  '■' 
quid  est,  quod  interrogat  hoc  ab  eo,  post  tan- 
tam  contradictionem,  quas  fuit  ei  contra  Ju- 
daeos  :  videtur  enim  ex  dictis,  quod  credebat. 
Et  ad  istud  respondet,  quod  «  non  ignorans  hoc 
interrogat;  sed  volens  seipsum  notum  facere,  et 
ostendens  quoniam  multum  apprettatur  ejus  fi- 
dem.  » 

36.  Et  dixit  :  Quis  est,  Domine  ?  Ut  ait  Chry- 
sostomus ' :  «  Curatus  totus,  antequam  ad  bene- 
factorem  veniret,  et  post  sanationem  a  canibus 
illis,  id  est  Pharisaeis,  contrahebatur,  ideo  eum 
non  noverat.  » 

37.  Et  dixit  ei  Jesus  :  et  vidisti  eum,  sensu  vi- 
sus;  et  qtU  loquitur  tecum,  scihcet  in  sensum  au- 
ditus,  ipse  est.  Supra  *  :  «  Antequam  Abraham 
fieret,  ego  sum  :  »  quasi  diceret,  (a)  Augus- 
tinus  ^  :  «Nunc  lola  cordis  facie^  scilicet  in 
Siloe,  et-mundata  conscientia,  agnoscens  illum, 
non  filium  hominis,  ut  prius,  sed  filium  Dei, 
qui  carnem  susceperaf.  »  Quod  enim  dixerat 
caecus :  Quis  est, Domine?  «  desiderantis  et  inqui- 
rentis  verbum  fuit,  »  ait  Chrysostomus  '^.  Et 
ideo  audiens,  quod  ipse  erat,  ait  (v.  38)  :  Credo, 
Domine.  Et  in  hoc  fidei  perfectibilitas  in  intel- 
leclu.  Et  procidens,  in  quo  humilitas  in  gestu. 
Adoravit  eum,  in  quo  amabilitas  et  devotio  in  af- 
fectu.  Unde  Chr\'sostomus ''  :  «  Multam  affectio- 
nem  ostendens  adoravit  eum,  quod  pauci  eorum, 
qui  curati  suntfecerunt :  »  *  «  Non  est inventus  (6), 
qui  rediret,  nisi  hic  alienigena.  »  Et  insinuatur, 
quae  debent  esse  ia  orante  :  quorum  primum 
est  fidei  credulitas,  ibi  :  Credo,  Domine " :  «  Pos- 
tulet  autem  in  fide;  »  secundum  est  humihtas 
ia  gestu,  ibi  :  Procidens  :  qui  enim  procidit,  a 
se  cadit,  sive  infra  se,  altcri  innititur,  sive  in- 
cumbit,  et  ante  alterum  procumbit,  et  se  subji- 
cit,  quffl  debet  orans  facerc  mentaliter.  *°  «  Pro- 
cidebant  seniores  ante  sedentem  in  throno.  » 

'  Chiyso3l.,  in  Joan.,  liom.  Lvui,  al.  Lix,  n.  1.  — 
'  Ihid.  —  '  Ibid.  —  '  Sup.,viii,  38.  —  '  Aug.,  ubi  sup. 

—  '■  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Ibid.  —  >  Luc,  xvu,  18. 

—  9  Juc,  1,  6.  —  •«  Apoc,  IV,  10.  —  "  Psal.  v,  8.  — 
'=  Sup.,  III,  17.  —  13  Sup.,  I,  •>,  etc.  —  "  Deut.,  iv, 
iS.  —  '^  Aug.,  in  Joan.,  tract.  .ixii,  n.  .i.  —  "  Ibiil., 


Item  debet  esse  devotionis  affectuositas,  ibi  : 
Adoravit.  «  Adorare  (c)  enim  est  precari,  »  ait 
Papias.  Et  in  hoc  implicatur  rei  precatoe  desi- 
derabilitas  :  "  «  Adorabo  ad  templum  sanctum 
tuum  in  timore  tuo,  »  scilicet  reverentia. 

39.  Et  sequitur  secunda  particula,  in  qua 
communis  Christi  doctrina,  sive  eruditio  :  Dixit 
Jesus  ;  l7i  judicium  veni,  etc.  Sed  quaeritur,  qua- 
liter  hoc,  quia  supra '-  :«  Non  misit  Deus  Filium 
suum,  ut  judicot  mundum,  »  etc.  Item  quffiritur 
de  hoc,  quod  ait :  Ut  qui  vidertt,  caeci  fiant.  Sed 
qualiterhoc?  ipse  est  lux,  supra"  :  sedlux  non 
est  causa  obtenebrationis  :  ergo,  etc.  Ilem  Deus 
est  lux,  ut  dictum  est;  et  '•'  Deus  est  ignis  con- 
sumens.  »  Sed  ipse  qui  est  ignis,  non  est  causa 
infrigidationis :  ergo  nec  qui  est  lux,  causa  ex- 
CcBcationis.  Et  ad  istud  respondendum,  secun- 
dum  Augustinum'%  ut  saepe  dictum  est :  Est  du- 
plex  judicium,  scilicet  discretionis,  quo  discer- 
nuntur  credentes  a  non  credentibus,  sicut  lux 
a  tenebris,  et  sic  venit  Christus  in  mundum,  et 
ad  sic  judicandum,  quia  discernit  causam  cre- 
dentium  et  confltentium  a  superbis,  et  «  se  vi- 
dere  putantibus,  »  ut  ait  Augustinus  "*.  Et  est 
judicium  damnationis,  etin  judicium  illud  non 
venit  in  primo  adventu,  sed  veniet  judex  vivo- 
rum  et  mortuorum,  supra  "  :  «  Omne  judicium 
dedit  Filio.  »  Et  ad  istud  respondendum  secun- 
dum  .\uguslinum'*,  quod  non  videntes  vocat,  qui 
se  non  videre  confitentur,  et  medicum  quaerunt, 
ut  videant;  videntes  vero  non  (a)  vocat,  qui  pu- 
tant  se  videre,  et  medicum  non  quffirunt.  Et  de 
his  in  Glossa.  Et  quia  tales  non  quaerunt  irra- 
diari  a  vero  sole  et  vera  luce,  sed  avertunt  se; 
ideo  dicuntur  caeci  fleri,  non  a  Deo  efBciente, 
sed  a  supcrbia  sua  eos  a  Deo  avertente,  et  de 
se  prassumente '"  :«  Ut  non  sitis  in  vobismelip- 
sis  sapientes.  »  Et  sequitur  :  «  Ceecitas  in  parte 
intravit  (e)  in  Israel.  »  Et^  :«  Gentes,  quae  secta- 
bantur  justitiam,  apprehenderunt  justitiam  :  » 
-'  «  Ipse  enim  positus  fuit  in  resurrectionem  et 
ruinam  multorum. 

40.  EtsequiturtertiaparticuIa:£<a«dierMn<5Mj- 
dam  ex  Pharisceis  :  et  dixerunt  ei  :  Numquid  et  nos 
cmci  sumus?  Utenim  ait  Chrysostomus -',  «  erant 
quidam  superlicie  tenus  sequentes,  et  tamen 

■tract.  XLIV,  n.  17.  —  "  Sup.,  v,  22.  —  "  Aug.,  ubi 
sup.  proxime.  —  "  Rom.,  xi,  2.5.  —  s»  Rom.,  ix,  30. 

—  ^'  Luc,  II,  34.  —  ''^  Chiysost.,  ubi  sup. 

(a)  Suppl.  ut  ait.  —  (6)  Ctel.  edit.  deest  inventus. 

—  (e)  Ctel.  edil.  Adorari.  —  (rf)  Cmt.  edit.  deesl  nou. 

—  (ej  Vulrj.  ex  partc  contigil. 


396 


EVANrTELII  SANCTI  JOANNIS 


postea  lapidaverunt,  id  est,  lapidare  voluerunt. 
Ideo  ait  :  Quidam. 

Et  sequitur  responsio  Salvatoris  :  Si  cceci  es- 
selis,  mti  haberdis  peccatum.  Sed  quulitor  Loc 
ait?  sicut  opponit  Augustiuus'  :  «  Cuni  ipsa  cae- 
citas  sit  peccatum,  »  videtur  quod  inconve- 
nienter  ait.  Iteni  c;iecitas  sive  ignorantia  ex  su- 
perbia  et  contemplu  aggravat  peccalum,  qualis 
erat  istorum  caecitas.  Ergo,  ut  prius.  Et  ad  istud 
respondet  Augustinus^  quod  sensus  est  :  Si 
caeci  essetis,  id  est,  si  vos  caecos  adverteretis  et 
diceretis,  et  ad  medicum  curreretis,  peccatum 
non  haljeretis.  Et  ideo  sequitur  :  Nunc  vero  dici- 
tis,  quia  videmus,  et  medicum  non  quceritis. 
Peccatum  vestrum  manet,  «  et  vos  in  cajcitate 
vestra  remanetis,  »  ait  Augustinus.  Et  patet  ex 
dictis,  quia  Pharissei  superbi  contcmnebant  ct 
condemnabant  caecum  mendicum  illumina- 
tum ,  et  se  existimabant  esse  videntes  et  sa- 
pientes.  Ideo  convenienter  ad  eorum  confu- 
tationem,  et  ad  praesumptionis  et  superbite  coii- 
demnationem,  et  ad  humilium  credentium  cou- 
solationem,  et  ad  humilitatis  commendationem, 
praemissa  convenienter  introdusit ,  ostendens 
superborum  et  praBsumptuosorum  caecitatem, 
et  humilium  a  Deo  illuminationem' :  «  Abscon- 
disti  haec  a  sapientibus  et  prudentibus,  et  re- 
velasti  ea  parvulis.  »  Et '  :  «  Non  vcni  vocare 
justos,  sed  peccatores.  »  Et^  :  «  Dicentesse  esse 
sapientes,  stulti  facti  sunt.  »  '•  «  Si  quis  fuerit 
inler  vos  sapiens,  stultus  fiat,  ut  sit  sapiens.  »  ' 
«  Nolite  esse  prudenles  apud  vosmctipsos.  » * 
«  Vae  qui  sapientes  estis  in  oculis  vestris.  » 

CAPUT  X. 

1.  Amen  dico  vobis  :  Qui  non  intrat  per  os- 
tium,  etc.  PriBmissa  multiplici  doctrina  Salvato- 
ris,  communiter  ostendendo  auctoritatem  suae 
potentias,  veritatem  suse  sapientioe,  bonitatem 
suoe  munificentice,  et  hoc  tam  doclrinis,  quam 
miraculis;  in  parte  ista  de  doctrina  pastorum 
et  prfesidentium,  sicut  continuat  Glossa  et  Chrj-- 
sostomus^,  quod  hic  ostendit  Christus,  quod 
non  est  eBroneus,  sed  verus,  et  ostendens  quis 
erroneus,  quis  fur.  Et  secundum  hoc  istud  ca- 
ca^itiT''  pi'ulum  in  tres  partes  :  primo  prcemittit  sub  pa- 

»  Aug.,  ulii  sup.  —  !  Ibid.  —  '  Matth.,  \i,  2o.  — 
«  Iljid.jix,  13.  —  5  Rom.,  i,  22.  —  M  Cor.,  m,  18.  — 
'  Rom.,  XII,  16.  —  8  Isa.,  v,  21.  —  ^  Chrysost.,  in 
Jonv.,  hom.  LViu,  al.  lix,  n.  1.  —  '•  Inf.,  7.  — 
11  laf.,  19.  —  "  Inf.,  2.  —  13  Inf.,  4.  —  '•  luf.,  i,.  — 


rabola  sive  similitudine  differentiam  boni  pjis- 
toris  et  mali;  secundo  i^arabolam  exponit, 
et  ad  se  adaptal,  ibi  i' :  Di.xit  eryo  eis  iterum,  etc; 
tertio  dissensionem  et  calumniani  Judseorum 
subjungit,  ibi'i  :  Dissensio  itaque  facta  est,  elc. 
In  prima  parte  sic  procedit  :  primo  prsemittit, 
quis  cst  falsus  pastor;  secundo,  quis  est  verus, 
ibi '-  :  Qui  autem  intrat,  etc;  tertio  subjungit 
ovium  diflerentiam  respectu  illorum,  ibi  ":  Et 
oves  iltum  sequuntur,  etc;  quarto  insinuat  simi- 
litudinis  occultum  mysterium ,  ibi "  :  Uoc  pro- 
verbium,  etc. 

Ait  ergo  :  Amen  dico  vobis,  etc.  Ita  Pharisaei 
jactabant  se  videre,  et  sic  alios  docere  et  gu- 
bernare.  Ideo  ait  confirmando,  et  sub  similitu- 
dine,  quod  qui  non  intrat  per  ostium,  per  quod 
deljet  intrare,  sed  aliunde,  ille  fur  est,  et  latro, 
quia,  ut  ait  Augustinus"^ :  «  Fur  est,  quia  quod 
alienum,  scilicet  oves  alienas,  dicit  esse  suum ; 
latro  est,  quia  quod  furatus  e.st,  occidit.  "  Unde 
dc  talibus  '"  :«  Principes  tui  inhdeles,  socii  fu- 
rum;  omnes  diligunt  munera,  »  etc  It  enim 
ait  Chr^^sostomus"  :«Ostensioneslatronis,  scili- 
cet  signa  sunt,  quoniam  cum  propalatione,  id 
est,  palam  non  intrat ;  et  quod  non  secundum 
Scripturas,  »  sicut  faciunt  hferetici  :  propter 
quod  ait  supra  "  :«  Scrutamini  Scripturas.  »  Et 
quoniam  parabola  est  de  ipso  Christo ,  ideo 
aliunde  ascondit,  qui  praiter  ipsum  ascendit, 
non  recte  sentiendo  de  isto,  quales  sunt  haere- 
tici ;  vel  non  quasrendo  gloriam  ipsius,  sed  quiE 
sua  sunt"  :  Omnes,  quae  sua  sunt,  quaerunt.  n 
Unde  omnes  qui  inlrant  per  violentiam  poten- 
tiae,  vel  fallaciam  saecularis  astuti.B,  vel  per  ma- 
litiam  simonice,  vel  propter  cupiditatem  avari- 
tias,  magis  quaerendo  commoda  temporaha, 
quam  honorem  Dei  et  salutem  animarum,  non 
pcr  Christum  intrant,  sed  aliunde.  Et  de  hoc 
Augustinus'",  loquensde  hffireticis  et  pharis.Teis, 
et  eorum  sectis,  «  qui  non  inlrarant  (a)  per  os- 
tium  ,  perdere  volebant  mactare  et  occidere.  » 
Et  sequitur  -'  :  «  Mulli  quacrendo  gloriam  suam 
oves  Christi  sparserunt  polius,  quam  congrega- 
verunt.  »  Haec  ille;  et  ibi  bene  de  hoc.  Et  de 
pastoribus  sic  intrantibus,  et  quee  sua  sunt  qua- 
rentibus'^ :  «Vae  pastoribus  qui  pascebant  semet- 
ipsos,  »  etc  Et  ideo  merito  fures  dicuntur  "  : 

•5  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  .\LV,  n.  6.  —  '6  Isu.,  i,  23.  — 
"  Chrysost.,  ubi  sup.,  u.  2,  —  '«  Sup.,  v,  39.  — 
1'  Pldltii.,  II,  21.  —  "  Aug.,  ubi  sup  ,  n.  3.  — 
=1  Ibid.,  n.  5.  —  »=  Ezech.,  xx.\iv,  2.  —  «3  Ose.,  vii,  1. 

(a)  Cml.  edit.  qui  tameu  nou  ialraveruut. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  X. 


397 


«  Fur  ingressus  est  spolians,  latrunculus  foris.  » 
Paaior  2.  Et  subditur  descriptio  boni  et  legitimi  pas- 
'^^'''"  toris  :  Oui  autem  intrat  per  ostium,  pastor  est 
oviurn,  id  est,  qui  intrat  per  Christum.  Ait  Au- 
gustinus  '  :  o  Humilis  janua  Cliristus  Dominus  : 
qui  intrat  per  hanc  januam,  oportet  quod  hu- 
mihet  se,  ut  sano  capile  possit  intrare.  »  HEec 
Augustinus.  Sic  intraverunt  apostoli  -  :  «  Pro 
Christo  legatione  fungimur.  »  Christus  enim  est 
oslium  ^  :  «  Ecce  ostium  apertum  iu  coelo,  »  etc. 

3.  Et  :  Euic  ostiarius  aperit,  id  est,  Christus, 
qui  est  et  ostium  et  osliarius ' :  «  Ipse  est  qui 
aperit,  et  nemo  claudit.  »  Vel  per  ostiarium 
MoTses  potest  intelligi,  «  cui  eloquia  Dei  sunt 
credita,  1)  ait  Chrj-sostomus°.  Et  oves  rocem  ejus 
audiunt,  id  est,  fideles  credentes ,  prout  infra 
esponitur.  Et  proprias  oves  vocat,  quia  Christus 
habet  nomina  electorum  scripta  in  libro  vitiE^ : 
«  Liber  apertus,  qui  est  liber  vitoe.  » 

4.  Et  cum  proprias  oves  emiseril,  scilicet  edu- 
cendo  eas  de  lEgypto  vitiorum,  prout  ait  Glossa, 
ante  eas  vadit,  quia  via  est.  Unde  Chrysosto- 
mus  ' :  «  Ipse  ostendit  quoniam  omnes  deducit 
ad  veritatem.  »  "  «  Educam  eos  de  populis.  » 
Et  sequilur  :  «  Inducain  in  terram  suam.  »  in 
Psalmo  ^  :  «  Dedusisti  sicut  oves  populum 
tuum.  )r 

Et  scquitur  tertium,  scilicet  devotio  creden- 
tium  ad  falem  pastorem  :  Et  oves  illum  sequun- 
tur,  id  est,  crcdentes  ipsum  imitabuntur,  quos 
vocat  hic  oves ,  ut  patebit  infra.  '"  «  Populus 
quem  non  cognovi,  obedivit  mihi,  »  ait  Pro- 
pheta.  Quia  sciunt  vocem  ejus,  intelligendo,  et 
approbando  et  perseverando.  "  «  Si  quis  diligit 
mc,  sermonem  meum  servabit.  »  '-  «  Vos  eslis, 
qui  permansistis  mecum  in  tentationibus  meis.  » 
"  «  Vox  enim  exullationis  et  salutis  in  taberna- 
culis  justorum.  » 

5.  Alienum  autem  non  sequuyitur ,  qui  aliunde 
ascendit  Sed  qusditer  ait  hoc,  quia  multi  con- 
versi  ad  fidem  abierunt  retrorsum?  Supra,  ait 
Salvator  '*  :  «  .\umquid  et  vos  vultis  abire  re- 
trorsum?  »  Item  '*  :  «  Multi  sunt  voeati,  pauci 
vero  electi.  »  Et  ita  multi  non  sequuntur.  Et  de 
hoc  Augustinus  '»  multum  :  quod  «  in  ipsis  ca- 
tholicis   Christianis    multa    mala    contingunt, 

'  Aiig.,  ubi  sup.  —  'II  Coi\,  V,  20.  —  3  Apoc,  iv, 
13.  —  *  Ibid.,  ni,  1.  —  '  Cbi-ysost.,  ubi  sup.  — 
«  Apoc,  XX,  12.  —  7  Cbrjsost.,  iibi  sup.  —  «  Eznc/i., 
xxxiv,  n.  13.  —  ^  Psal.  Lxxvi,  21.  —  i»  Psat.  xvii, 

45.  —  '1  Inf.,  XIV,  23 '=  Luc,  XXII,  28.  —  "  PsaL 

cxvn,  lu.  —  '»  Sup.,  VI,  68.  —  '5  !ltnt//i.,  xxil,  14.  — 
"  Aug.,   ubi  sup.,   u.   II.   —    "   II   Tini.,  ii,   V.l.  — 


quando  seducti  sunt  in  errorem,  et  rebaptizati 
sunt,  et  tamen  prius  oves  erant,  et  ita  videtur 
quod  vocem  pasioris  Christi  non  audierunt.  » 
Et  ad  istud  respondet  Augustinus  in  summa, 
secundum  illud  Apostoli  ",  novit  Dominus  qui 
sunt  ejus  ".  Novit  enim  pr«destinatos,  quos 
"  pra;scivit  et  prccdestinavit  conformes  fieri  ima- 
ginis  filii  ejus.  ™  Et  de  his  loquitur  hic,  qui 
audiunt  hanc  vocem  *'  :  Qui  perseveraverit  us- 
que  in  finem,  salvus  erit.  Et  qui  tales  sunt,  fu- 
giunt  ab  alieno  intrante  non  per  Christum,  et 
docente  alia  a  doctrina  Christi.  Unde  et  de  tali- 
bus  --  ;  Pseudoapostoli,  operarii  subdoU ,  transfl,- 
gurantes  se  in  apostolos,  »  elc. 

6.  Et  subditur  quartum  :  Eoc  proverbium  dixit 
cis,  in  quo  occultuni  mj'sterium  denotatur  prse- 
dictfe  similitudinis.  Ut  enim  ait  Anselmus  :  «  lllis 
qui  jactabant   (o)  se  esse  videntes,  proposuit 
Dominus  occultam  parabolara,  quam  cum  (6) 
non  possent  intelligere,  convincunlur  esse  cfeci. » 
Proverbium  dicitur  quasi  pro  verbo  diclum,  aliud 
intendens,  aliud  prgetendens,  id  est,  aliud  in  sen- 
tentia,aliud  in  superflcie.  Sed  quferitur  quare  non 
locutus  est  eis  plane,  dicendo  eis,  quod  erant 
mali  pastores,  nec  intraverant  legitime.  Et  ad 
hoc  respondet  Chrysostomus  ^^  quod  «  imma- 
nifeste  dixit  eis,  attentiores  eos  facere  volens  : 
quam  immanifestationem  postea  solvit,  »  id 
est  manifestat.  Secundum  litteralem  intellectum 
patet  quod  Christus  fuit  bonus  pastor;  tt  alii, 
non  intrantes  per  hunc ,  fures  et  latrones  (v.  8), 
ut  est  expositum.  Moraliter  vero  hic  figuratur  Maiigni- 
malignitas  pastoris  in  tribus  :   in  illegitime  in-  '^^  p"^" 
trando,  quia  non  per  Christum;  et  m  ahenum 
usurpando,  quia  fur  est:  et  in  mactando  pesti- 
lenlioso  dogmate  et  documento,  vel  pernicioso 
exemplo ,  vel  perverso  imperio ,  vel  doctrinam 
debitam  subtrahendo.  ^'  «  Ipsi  regnaverunt,  et 
non  per  me  :  principes  extiterunt,  et  non  co- 
gnovi. » ^^ «  Vee  pastoribus,  qui  pascebant  semet- 
ipsos.   Quod  crassum  erat  occidebatis.  »  Et  sic 
de  aliis,  quae  ibi  enumerat. -'  «  Qui  regnare  facit 
hominem  hypocritam,  propter   pcccalum  po- 
puli.  »  Ibi  multum  de  hoc  et  bene  Gregorius  ". 
-'  «Dabo  tibi  reges  in  furore  meo.  »  E  contrario 
vero  flgurantur  officia  boni  pastoris  mulliplici- 

'*  Aiig.,  ibii.1.,  n.  12.  —  '■'  liom.,  viii,  20.  —  ■'  Au;,'., 
ibia.,'u.  13.  —  -1  lyjaltli.,  X,  22.  —  "  II  Cor.,  .\|,  i;i. 
—  "  Clirysost.,  ubi  sup.,  n.  3.  —  **  Osc,  viii,  4.  — 
"  Kzec/i.,  xx.MV,  :>.,  3.  —  ^»  Job,  xxxiv,  30.  —  "  Greg., 
Moral.,  lib.  XXV,  c.  xiv,  al.  .\vi,  u.  3i-3U.  —  »»  Ose., 
XIII,  1 1. 

(«)  Ctel.  ei/it.  optubaut.  —  (4)  Cml.  eilit.  dee.it  cuni. 


398 


EVANGELH  SANCTI  JOANNIS 


ter  :  quorum  primum  est  legitime  ingredi ,  scili- 
cct  per  Christum  inlrando;  quod  notalar  ibi  ' : 
Qui  intrat  per  ostiurn,  etc.  «  Ule  enim  inlrat  per 
ostium,  qui  liumiliter  intrat,  secundum  Augus- 
tinum  %  el  juste,  et  recta  intentione  ad  Cliristi 
honorcm  et  animarura  salutem.  IJnde  infra, 
eodcm  '^  :  «  Per  me  si  quis  introicrit ,  salvabi- 
tur.  »  Secundum  oflicium  ejus  est  doctrinam 
Uci  annuntiare,  quod  notatur  ibi  *  :  Vocem  ejus 
audiunt.  ^  «  Audies  ex  ore  raco  verbum,  et  an- 
nuntiabis  eis,  »  elc.  E  conlrario  de  illis,  de  qui- 
bus  "  :  «  Canes  muti ,  »  ctc.  Et  tertium  oflicium 
ost  animas  commissas  distincte  cognoscere,- 
quod  notalur  ibi '  :  Vroprias  oves  vocat  nomina- 
tim.  "  «  >iovit  justus  aniraara  jumentorum  suo- 
rum.  »  Et  ^  :  «  Diligentcr  agnosce  vultum  pe- 
coris  tui,  »  etc.  Quartum  oiBcium  est,  per  vias 
justitiic  coramissas  animas  deducere,  quod  no- 
tatur  ibi  :  Et  educit  eas.  Quintum  oilicium  est, 
vitEe  et  exemplorum  perfectione  alios  praece- 
dere,  quod  notatur  ibi  '"  :  Ante  eas  vadit.  Et  dc 
his  duobus  dicitur  "  :  «  Provideat  Deus  homi- 
nem,  qui  sit  super  hanc  multitudinem,  qui  pos- 
sit  exire  et  intrarc  ante  eos,  ct  deducere 
illos,  »  ete.  Quando  talis  est  pastor,  oves,  id 
est,  fidcles  curae  sune  commissi,  merito  audiunt 
vocem  suam,id  est,  doctrinam,  et  ipsum  sc- 
quuntur  imitando.  Propter  quod  orat  Petrus 
pastores  "  :  «  Pascite  qui  in  volMs  est  gre- 
gem,  »  etc. ;  et  sequitur  "  :  «  Forma  lacli  gregi 
ex  animo ,  »  etc. 

9.  Et  sequitur  secunda  pars  principaMs,  in 
qua  similitudinis  et  proverbii  cxpositi  explana- 
tio,  et  ad  Christum  adaptatio,  ibi :  Ego  sum  osiium. 
Et  liaic  pars  in  duas  partes  :  et  quia  praimisit, 
quod  qui  intrat  per  ostium  bonus  cst  pastor; 
ideo  primo  ostendit  se  esse  ostium;  secundo 
ostendit  se  esse  pastorem  bonum,  ibi  '* :  Ego  sum 
paslor  bonus.  Et  primo  ostendit,  quod  cst  ostium; 
secuado,  suhdit  commodum  intrantium  per 
ipsum,  ibi ;  Per  me  si  quis  introierit  (o),  etc.  Et 
Iioc  cst,  quod  dixit  eis  itcrum  :  Ego  sum  ostium 
ovium  :  omnes  quotquot  venerunt  fares  sunt ,  ut 
ante  dictum.  Sed  qualiter  hoc?  quia  prophetaj 
prius  venerunt,  nec  tamen  furcs.  Et  ad  hoc  re- 
spondendum,  quod  quotquot  venerunt  sine  di- 
vina  auctoritate,  fuerunt  fures.  Unde  Augusli- 

'  Sup.,  2.  —  -  Aug.,  ubi  sup.,  n.  G.  —  '  luf.,  9.  — 
»  Sup.,  3.  —  5  Ezech.,  ni,  17.  —  «  Isa.,  LV],  10.  — 
'  Sup.,  3.  —  *  Prou.,  XII,  10.  —  9  Prov.,  XXMI,  23.  — 
'0  Sup.,  U.  —  "  Num.,  XXVII,  16.  —  "  I  Petr.,  V,  2. 

—  »  Ibid.,  3.  —  "  Inf  ,  1 1.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  8. 

—  !'■  Jercin.,  XXIH,  21  —  •'  Ezech.,  XLVi,  3.  —  '•  Isa., 


nus  '=^ :  M  Non  pra;ter  illom  venerunt,  qui  eam 
illo  venerunt  :  venturus  enira  Cbristus  prieco- 
nes  mittebat.  »  De  aUis  aulem  '«  :  «  .Non  mille- 
bam  cos,  et  ipsi  currebanl.  » 

Et  subdit  commodura  inlrantium  per  eum. 

Ego  sum  ostium  :  "  «  Porta  non  claudelur  u.sque 

ad  vespcram,  et  adorabit  populus  ad  ostium 

portae  illius.  »  Per  me  si  quis  introierit,  qui  scili- 

cet  aperio  '^  :«Aperict,  etnon  erit  qui  claudat.  » 

Salvabitur  "  :  «  Ipse  enira  salvum  faciet  popu- 

lum  suum.  »   Et  ingredietur,  et  egredietur.  Sed 

quaeritur  ad  evidentiam  lilterae  :  qualiterhoc? 

Sicut  opponit  ,\ugustinus'<' :  « Ingredi  in  Eccle- 

sia  est  bonum  et  per  ostium  {b)  Christum,  sed 

egredi  de  Ecclesia  est  malum  -'  :  «  Exierunt  cx 

nobis,  quia  non  erant  ex  nobis.  »  Ergo  non 

potest  esse  a  Christo.   Et  ad  istud  respondet 

Augustinus,  quod  «  ingredi  dicimur,  quando 

aliquid  intcrius  cogitamus  :  et  egredi  exterius, 

quando  aliquid  operamur,  secundum  illud"  : 

Exibit    homo    ad    opus   suum.    Et    *'    :    Luceat 

lux  vestra  coram  hominibus.  Et  utrumque  per 

Christum,  »  qui  -•  «  operalur  in  nobis  velle  et 

perficere.  »   Et  lahs  pascua  inveniet  spiritualia, 

nunc  in  fide,  postea  in  spe.  In  Psalmo  ^'  :  «  In 

loco  pascuaeibi  me  coUocavit.  »  Sed  (v.  iO)fur, 

qui  non  intrat  per  Christum,  quales  sunt  luere- 

tici,  et  pseudodoctores,  nonvenit  nisi  ut  faretur, 

alienas  oves  usurpando;  et  tnaclet,  perniciose 

docendo  et  perverse  vivendo;  et  perdat,  linali- 

ter  damnando,   quanlum  ex  ipso  est.  Lbi  su- 

pra^'^ :  «  Pastores,  auditc  :  pro  eo  quodfacti  sunt 

greges  mei  inTapinam,  et  oves  meiE  in  devora- 

tionem,  »  etc.   Sed  ego  veni,  ut  vitam  habeant, 

hocest^,«  Qdem  quaeper  dilectionem  operatur,» 

et  abundantius  habeant,  perseveraudo  usque  in 

fmem, »  ait  .4uguslinus  -^.  "  «  In  ipso  enim  vivi- 

mus,  movemur,  etsumus.  » 

1 1 .  Et  sequitur  illa  pars  in  qua  ostendit  se 
Cliristus  esse  bonum  pastorem  :  Ego  sum  pastor 
bonus,  etc.  Et  iUa  pars  in  quatuor  :  primo  os- 
tendit  se  bonum  esse  magnitudine  dileclionis; 
secundo  ostendit  idem  diligentia  cognitionis, 
ibi :  Ego  sum  pastor  bonus,  etc;  teriio,  ostendit 
idem  ratione  studiosa  acquisitionis  ovium  et 
coUectionis,  ibi  ^" :  Et  alias  oves habeo,  etc;  quarto 

XXII,  22.  —  19  Matt/t.,  i,  21.  —  "  Aug.,  ubi  sup., 
u.  15.  —  «'  l  Joan.,  u,  19.  —  -  Psal.  cnt,  23.  — 
^^  Maith.,  V,  16.  —  »  Pliillip.,  ii,  13.  -  "^  Psal.  xxu, 
2.  —  "  EzecU.,  XXXIV,  8.  —  "  Gal.,  vi,  5.  —  =»  Aug., 
ubi  sup.  —  ="  Act.,  XVII,  28.—  »•  luf.,  16. 

{a)  Coet.  eUit.  Ego  sum  ostium.  —  (A)  Ccet.  edit  deest 
ostium. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  X. 


399 


subditur  probatio  sure  summ£E  charitatis ,  et  ad 
Patrem  et  ad  oveSj  ibi :  '  Propterea  diligit  me  Pa- 
tcr,  etc. 

Ait  ergo  :  Ego  sum  pastor  bonus ,  non  solum 
ostium  per  quod  fit  ingressus,  sed  pastor  bo- 
nus,  custodiens,  etpascens,  et  redimens  ingre- 
dientes,  et  salvans.  Et  exponit,  qiiis  est  pastor 
bonus,  describendo  mercenarium  :  Bomts  pas- 
tor  animam  suam  ponit  pro  ovibus  suis.  Et  in  hoc 
summa  charitas  Dei,  infra-:  «Majorem  charita- 
tem  nemo  habet,  ut  animam  suam  ponat  quis 
pro  amicis  suis.  »  Quferit  Clnysostomus  '  : 
«  Quare  nunc  non  incusant  eum  dicentem  ista, 
sicut  supra  dixerunt  ei '  :  «  Tu  testimonium 
perhibes  de  teipso,  testimonium  tuum  nullum 
est?»  Et  ad  illud  respondet ,  quod  multolies 
obstruxit  eos,  et  jam  non  amplior  fuit  apud 
eos  propalatio  a  signis.  Ideo  non  incusaverunt 
eum  hic,  ut  prius.  Infra  tamen,  eodem  »,  subdi- 
tur  eorum  calumnia.  Sed  quasritur  quse  fuit 
juslitia,  quod  Filius  Dei  innocens,  et  purus  a 
peccato,  sic  punirelur,  ponendo  animam  suam 
pro  peccatoribus  ?  Et  de  hoc  Anselmus  ^.  Et  ad 
istud  respondet  ibi ,  quod  Filius  Dei  dedit  se- 
ipsum  hostiara  vivain  pro  genere  humano, 
sicut  voluntarie  factuB  est  homo,  ut  voluntarie 
redimeret,  et  ideo  nulla  injustilia,  sed  summa 
sua  bonitas  et  justitia.  Et  ibi  multum  de  hoc' : 
«  Proponat  (a)  contra  me  fequitalem.  »  Ibi '  : 
«  Quis  (6)  nomine  Eequitatis,  nisi  Jesus  Christus, 
qui  factus  est  nobis  a  Deo  sapientia  et  juslilia  ?  » 
Et  ibibene  de  hoc. "  «  Prudentia  ejus  percussit 
superbum.  »  Ibi  Gregorius  '»  de  justitia  (c)  , 
qua  fuit  Filius  Dei  factus  homo  pro  genere  hu- 
mano,  multum  et  benc. 

12.  Et  subditur  e  contrario  de  mercenario  : 
Mercenarius  autcm  9  etc.  Ut  enim  ait  Chrysosto- 
mus  "  :  «  Duos  laceratores  ponit ;  unum  qui  est 
fur  et  mactat,  ut  dictum  est;  alterum  qui  non 
prohibet  qute  iiunt  mala,  qualis  est  mercena- 
rius,  pcr  hos  insinuans  Judaeorum  magistros, 
et  confundcns  non  habentes  sollicitudinem  cre- 
ditarum  sibi  ovium.  »  Unde  Glossa  :  «  Merce- 
narius  e^t  qui  qucerit  quce  sua  sunt ,  »  ctc.  Et 
Augustinus  '-  :«Sunt  in  Ecclesiaquidam  proepo- 
siti,  de  quibus  Apostolus  "  :  «  Quaerentes  qufe 

»  Inf.,  n.  —  »  Inf.,  .w,  13.  —  3  Chrysost.,  in  Joan., 
liom.  Lix,  al.  LX,  n.  1.  —  *  Sup.,  viii,  13.  —  «  Inf., 
20.  —  '•  Anselm.,  Cur  Usus  homo,  lib.  1,  c.  viii.  — 
'  Joh,  .\.xili,  7.  —  '  Greg.,  Moral.,  lib.  ,\VI,  c.  xiv, 
al.  XXX,  n.  37.  —  »  J06,  xxvi,  12.  —  '»  Greg., 
Moral.,  lib.  .Wll,  c.  xvm,  al.  xxx,  n.  K.  — 
"  Chrysost.,  ubi  pn[). —  "  Aiig.,  in  Jnnn.,  tract.  XLVi, 


sua  sunt ,  non  quae  Jesu  Christi  :  »  Non  gratis 
Christum  diligentes  ,  non  Deum  propter  Deum 
quaerentes  :  temporalia  commoda  consectantes, 
lucris  inhiantes,  honores  ab  hominibus  appe- 
tentes.  Hasc  quando  amantur  a  praeposito  ,  et 
propter  hoc  servitur  Deo,  quisquis  talis  est , 
mercenarius  est,  inter  filios  se  non  computet. 
De  talibus  "■  :  «  Receperunt  mercedem  suam.  » 
'H;ec  ille.  Et  ibi  multum  de  hoc.  De  talibus  '^  : 
«  Super  cathedram  Moysis  sederunt  ScribcB  et 
PhariscBi.  n  Et  talis  non  est  pastor  ab  aflfectu, 
et  secundum  rei  veritatem  :  et  ejus  non  sunt 
oves  ,  secundum  veram  dilectionem.  Unde 
Gregorius  '"  : «  Mercenarius  cst,  qui  locum  pas- 
toiis  tenet  (d),  sed  lucra  animarum  non  quas- 
rit.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  talis  videt  lapum 
venientcm  ,  etc.  Per  lupum  injustus  et  raptor, 
vel  diabolus,  qui  dilaniat  mentes,  cum  alium 
ad  lusuriam  pertrahit  ,  alium  ad  avaritiam 
accendit,  et  sic  de  aliis  vitiis,  ut  dicit  Grego- 
rius  "  ;  de  quibus  '*  :  «  Non  ascendistis  in  ad- 
verso,  nec  opposuistis  (e)  murum  pro  domo 
Domini.  »  Et  talis  (v.  13)  fugit ,  quia  mercenarius 
est.  Et  de  hoc  Gregorius  "  :  «  Fugit,  quia  dum 
pericula  metuit,  resistere  injustitife  non  prtesu- 
mit.  Fugit,  non  mutando  locum  ,  sed  subtra- 
hendo  solatium.  »  Et  sic  de  ahis,  quae  ibi  enu- 
merat.  Et  per  hoc  patet  solutio  quaestionis,  quam 
movet  Auguslinus  -" :  Cum  dicat  Salvator  -'  : «  Si 
vos  persecuti  fuerint  in  una  civitate,  fugite  in 
aliam;  »  qualiter  nunc  reprehendit  fugientem  ? 
Et  ad  istud  respondet  ^'- ,  quod  «  fuga  animi , 
timor  est.  »  Et  lupits  rapit  ,  id  est  diabolus, 
guttur  ejus  apprehendit.  Adulterium  persuasit; 
tu  taces ,  non  increpas  :  fugi.sti ,  quia  tacuisti  : 
quia  timuisti,  spiritu  fugisti.  Similiter  quando 
times  inimicitiarum  humanarum  molestias,  ta- 
ces,  fugisti.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  talis  est 
mercenarius  ,  scilicet  temporalem  mercedem 
quaerens,  et  non  est  cura  de  ovibus  salvandis. 
^^  «  Vae  pastoribus,  qui  pascebant  semelipsos.  » 
14.  Et  sequitur  secunda  particula,  in  qua  os- 
tendit  se  esse  bonum  pastorem  ratione  diligen- 
tis  cognitionis  ovium  :  Ego  sum  pastor  bonus, 
et  cognosco  oves  meas ,  id  est  diligo,  et  cognoscunt 

n.  5.  —  "  philrp.,  II,  21.  -  "  Mullk.,  VI,  5.  — 
'»  Ibid.,  XXIII,  2.  —  »«  Greg.,  m  Evnng.,  hom.  .\iv, 
n.  2.  —  "  Ibid.,  n.  3.-  "•  £zec/i.,  xxiii,  5.  — i'' Giog., 
ibiii.,  11.  2.  —  '»  AUL'.,  ubi  snp.,  n.  7.  —  «'  Matth., 
X,  23.  —  =2  Aug.,  ibid.,  n.  8.  —  "  Ezech.,  xxxiv,  2. 
(a)  Cait.  edit.  Proponit.  —  (i)  Uem  QmA.  —  (c)  Leg. 
piucleutia.  —  ((/)  Ca:t.  edit.  deest  tcnel.  —  (e)  Cal. 
edil.  apposulstis. 


400 


EVANGELIi  SANCTI  JOANNIS 


memem,  id  est,  obsequunlur,  ait  Gregorius  '. 
(v.  15)  Et  sicut  novit  me  Paler,  id  est,  «ea  cha- 
ritate,  per  quam  pro  ovibus  morior ,  quanluni 
diligam  Patrcm,  ostendo,»  ait  idem  Gregorius  -. 
Infra,  codcni  ' :  Vropterea  me  Pater  dilvjil ,  quia 
■pono  animam  meam. 

16.  Et  sequitur  tertia  particula,  in  qua  os- 
tendit  se  esse  bonum  pastorem  ratione  diligen- 
tis  et  studiosae  acquisitionis  ovium  :  Et  atias 
oves  haheo,  scilicet  eligendas  animas  dc  populo 
gentili :  Quai  non  sunt  ex  hoc  ovili,  id  est  Judaico 
populo  :  Et  illas  oportet  me  adducere  ,  scilicet 
per  Apostolos  :  Et  fiei  unum  ovile  ,  id  est ,  Ec- 
clesia  una  :  '  «  Ipse  cnim  est  pax  nostra,  qui 
fecit  utraque  unum.  »  Ipse  enim  est  lapis  an- 
gularis  factus  in  caput  anguli,  utrumque  po- 
pulum  quasi  duos  parietes  conjungens  ^ :  «  Ecce 
ego  mittam  in  fundamentis  Sion  lapidem  pro- 
batum,  angularem,  »  etc.  Et  ^'  :  «  Quis  dimisit 
lapidem  angularem  ejus  ?  »  Ibi  Gregorius  ', 
et  de  isto  uno  pastore  *  :  «  Et  suscitabo  super 
eos  pastorem  unum,  qui  pascat  eos.  » 

17.  Et  scquitur  quarta  particula,  in  qua  sub- 
ditur  probatio  summte  dilectionis  Filii  (a)  erga 
oves  :  Propterea  me  Pater  diligit,  quia  ego  pono 
animam  meam  ,  etc.  Sed  quterilur  qualiter  hoc  , 
quia  ab  (Eterno  fuit  dilectus  a  Patre  ;  ergo  non 
propter  hoc  Paler  dilexit  eum,  quia  ponit  ani- 
mam.  Item  secundum  suam  humanitatem  fuit 
Fihus  dilectus  ab  initio ,  supra  "  :  «  Pater  dili- 
git  Filium  ,  et  omnia  dedit  in  manu  ejus.  » 
Et '"  :  «  Hic  est  filius  meus  dilectus.  »  Ergo  ,  ut 
prius.  Et  ad  istud  respondendum ,  quod  illud 
quod  ait,  hic  non  est  intelligendum  causative , 
scilicet  quod  propter  hoc  quod  posuit  animam. 
Pater  dilexit  eum,  cum  sit  Verbum  fetemum  a 
Patre  ;  sed  quia  ex  hoc  fuit  dignum  et  justum, 
quodaPatre  diligeretur,  ex  quo  fuit  benepla- 
citum  Patri,  quod  poneret  animam,  sicut  dici- 
tur  '1  :«  Humiliavit  semetipsum;  »  et  sequitur  : 
«  Propter  quod  exaltavit  illum,  »  etc.  :ut  quod 
debebaturei  jure  haereditario,  nihilominus  jure 
passionis  esset  dignus  habere.  Vel  hoc  est  in- 
telligendum  ostensive  et  signative.  Unde  Gre- 
gorius  '-  :  «  Ea  charitate ,  qua  pro  ovibus  mo- 
rior ,  quantum  Patrem  diligam  ostendo.  »  Ex 
quo  patet  quantum  Pater  diligit  me.  »  Supra, 

'  Gres.,  ubi  sup.,  u.  3. —  -  Ibid.,  u.  4.  —  '  lul'.,  17. 
—  *  E/jlies.,  U,  14.  —  "  Isa.,  xxviii,  16.  —  «  Job, 
xxxviH,  6.  —  '  Greg.,  Moral.,  lib.  XXVIII,  c.  vi, 
al.  V,  14;  VI,  19.  —  "  Ezech.,  xxxiv,  23.  —  »  Sup., 
!n,  35.  —  '»  Matth.,  in  ,  17.  —  "  Philip.,  it,  7-9.  — 
'»  Grcg.,  in  Enung.,  Iiom.  xiv,  n.  4.  —  i»  Sup.,  1.*). 


eodem  "  :  «  Sicut  novit  me  Pater,  et  ego  nosco 
Patrem.  »  Pono  animam  meam,  scilicet  in  raorte  : 
ut  iterum  sumam  eam,  in  resurrectione.  Et  in 
hoc  notantur  voluntas  et  potestas  ipsius  Filii 
Dei  morientis  et  resurgenlis.  Lnde  Augustinus  " : 
«  ?son  glorientur  Judaei ,  quasi  praivaluerint  : 
ipse  ponit  animam  suam,  »  etc.  Et  ideo  sequi- 
tur  (v.  18) :  i^emo  toUit  eam  a  me,  scilicet  per 
vim  et  potestatem ;  sed  ego  pono  eath ,  sciUcet 
voluniarie  moriens.  Et  hoc  :  Quia  potestatem 
habeo  ponendi  eam ,  id  est,  moriendi;  et  potesta- 
iem  iterum  sumendi ,  id  est  resurgendi.  Propter 
hoc  dicilur  in  Psalmo  '^  :  «  Ego  dormivi  ct  sopo- 
ratus  sum,  et  resurrexi,  »  id  est,  quia  volui , 
dormivi,  et  resurrexi,  ait  Augustinus  '".^'  «  Sol- 
vite  templum  hoc,  et  in  trJbus  diebus  reeedifi- 
cabo  illud.  »  Uoc  mandatum  nccepi  a  patre  meo, 
id  est,  de  eventibus  praidictis,  scilicet  et  mo- 
riendi  et  sumendi  animam,  ut  ait  Glossa  su- 
pra  '"  :  «  Sic  Ueus  dilexit  mundum ,  ut  unige- 
nitum  suum  daret,  »  etc.  Sed  ex  hoc  objiciunl 
hffiretici,  quod  Filius  non  est  sequalis  Patri ,  ex 
quo  accepit  sic  mandatum  a  Paire.  Et  ad  istud 
rcspondendum  secundum  Augustinum  ",  quod, 
sicut  dictum  est  supra  :  «  Sicut  Pater  habet  vi- 
tam  in  semetipso,  sic  dedit  et  Filio  ;  »  sic  dici- 
tur  et  hic  quod  accepit  mandatum  a  Patre,  nec 
potestas  minuitur,  sed  generatio  ostenditur , 
quia  ei  quem  perfectum  genuit ,  gignendo  om- 
nia  dedit.  »  Haec  Augustinus  :  Et  per  hoc  ad 
objectum.  Qualiter  Christus  posuit  animam, 
inquirit  Augustinus,  dicens  -"  :  «  Quis  ponit  ani- 
mam,  ct  quam  ponit  ?  Et  si  caro  ponit  auimam, 
quomodo  Christus  ponit  animam  ?  »  Et  respon- 
det,  quod  et  caro  Christus  ,  et  anima  Christus, 
et  Vcrbum  Christus;  nec  tamen  hoec  tria  Ires 
Christi,  sed  unus  est  Christus.  Animam  enim 
ponit  caro,  sed  ex  potestate  Verbi ,  et  sumit 
eam  ex  potestate  Verbi.  Unde  et  Christus,  de 
quo  dicitur  ^'  :  Qui  cum  in  forma  Dei  es- 
set  etc,  semetipsum  exinanivit,»  etc.  «  Ponere 
autem  -^  animam,  est  mori ,  »  sicut  infra  ^'  : 
«  Animam  meam  ponam  pro  te.  »  Et  ibi  Au- 
gustinus  multum  de  hoc,  et  de  errore  .\.poIli-  Error 
naristaj  (6)  hoeretici  dicentis  Christum  non  ha-  '^p°''°' 
buissc  humanam  animam.  Cujus  error  palet 

—  "  Aug.,  in  Joan.,  tract.  XLVii,  n.  5.  —  "  Psal.  iii, 
6.  —  "  Aug.,  ibid.  —  "  Sup.,  II,  19.  —  "  Sup.,  lii, 
IG.  —  '9  Aug.,  ubi  sup.,  u.  14.  —  '»  Ibid.,  u.  12.  — 
2'  Philip.,  II,  7-9.  —  "  Aug.,  ibid.,  n.  11.  —  «•'  luf., 
XIII,  37. 

(o)  Suppl.  Dei.  —  (Ij)  Ctet.  edit.  apoUonanislse. 


EXPOSITiO  IN  CAP.  X. 


A0[ 


hic,  quando  ait  Dominus,  quod  habuit  potes- 
tatem  ponendi  animam,  id  est,  moriendi ,  in 
quo  (a)  anima  fuit  separala  a  corpore.  Sola 
enim  caro  fuit  sepulta,  quia  si  erat  ibi  anima, 
non  erat  mortuus.  Et  si  non  fuit  vera  mors , 
non  fuit  vera  resurrectio,  prout  arguit  Augus- 
tinus  '.  Et  nolandum  quod  in  omnibus  praedic- 
tis  locutus  est  Dominus  per  similitudinem.  Unde 
Augustinus  2  :  Per  similitudinem  Christus  :  et 
petra,  et  ostium ,  et  pastor,  et  agnus^  sic  de 
aliis.  Si  rerum  proprietates  disculias ,  nec  petra 
est,  nec  ostium.  Omniaergo  per  similitudinem, 
et  nihil  proprie  dicitur  de  Filio  Dei.  Ipse  ergo 
pastor  per  similitudinem  ,  et  similiter  fideles 
dicuntur  oves  :  et  violentus  raptor  sive  diabo- 
lus  dicitur  lupus  per  similitudinem.  Et  hoc  con- 
Lupus  venienter  :  Lupus  est  impius ,  ferox  crudelitate, 
KuificeT  ^'  1"^?^^  voracitate.  Ut  enim  ait  Isidorus  '  : 
«  Lupus  grasce  >.u/.o;  dicitur ,  eo  «  quod  rabie 
ferocitalis  et  rapacilalis  quaecumque  invenerit 
trucidet.  )>  Et  est  animal  olidum  foetore,  et  est 
vorax  edacilate  :  ab  ore  enim  ejus  exit  fortis 
odor,  et  transglulit  carnes  siae  abscissione  (6), 
ait  sapiens.  Item  est  animal  infectivum  anhelitu 
vel  anhelatione.  Unde  lanee  ovium,  quas  lupus 
comedit,  plus  recipiunt  pediculos,  ait  sapiens  *, 
ubi  supra.  Item  est  animal  intosicalivum  morsu 
sive  morsione.  Vulnera  enim  quae  fiunt  ex  ejus 
morsu,  sunt  valde  mala,  quoniam  ex  eis  exit 
virus,  ait  sapiens.  Item  estanimal  corruptivum 
et  infectivum  appropinquantium  :  «  Si  enim 
lupus  prior  viderit  hominem,  eripit  ei  vocem,  » 
ait  Ambrosius  '.  Et  forte  hoc  est  propter  aeris 
infectionem.  Consimiliter  est  de  diabolo,  et  dc 
iniquo  raptore  et  oppressore  pauperum ,  ut 
patet  consideranti  dc  tahbus  in  opprimendo  et 
devastando  spiritualiter.  ^  «Lupus  ad  vesperam 
vastavit  eos.  »  '  «  Si  comnmuicabit  lupus  cum 
agno.  »  Unde  et  haeretici  et  deceptores  pr;esi- 
dentes  dicuutur  lupi  *  .  «  Intus  sunt  lupi  rapa- 
ces.  »  Et '  :  «  Sicut  ovcs  in  medio  luporum.  » 
"•  «  Post  discessionem  meam  intrabunt  lupi  ra- 
paces.  »  "  «  Principes  ejus  in  medio  ejus,  lupi 
rapientes  praedam.  »  '-  «  Judices  ejus  quasi  lupi 
vespere.  » 

19.  Et  sequitur  tertia  pars  principalis  capituli, 
in  qua  Judasorurn  murmuralio  et  calumniatio, 

'  Aug.,ubisup.,  u.  I.l. — '  Ibid.,  n.  6. —  '  Isid.,  Hlij- 
mol.,  lili.  XII,  c.  :;.  —  '  ScUicet  Arislotelc».  —  '^  Aui- 
bro3.,  in  Vsal.  CKviii,  serm.  .\',  n.  24.—  '  Jertm.,  v,  6. 
—  '  Ecdi.,  XIII,  21.—  »  Matth.,  vil,  la.—  '  Ibid.,  X  , 
16.—  '•  Act.,  X  . ,  19.—  "  Ezedi.,  xxii,  27.  — ''  Soij/ion., 
111,3.—  "  lnr.,2:i — '*Aug.,  ubi  sup.,  n.  li.-  '»  Sup., 

TOU.   XI. 


ibi  :  Dissensio  itaquc  facta  est,  etc.  Et  hfec  in 
duas  :  primo,  dissensionis  et  murmurationis 
prtemissio;  secundo,  inquisitionis  eorum  sub- 
junetio,  ibi'^ :  Facta  autemsunt,  etc. 

Ait  ergo  :  Dissensio  itaque  facta  est,  etc.  Ut 
enim  ait  Augustinus  "  .«  Luxlucebatin  tenebris, 
sed  tcnebrffi  non  comprehenderunt  eam  :  ideo 
(v.  20)  dicebant  quidam  (c),  qui  erant  tenebras  : 
Dwmonium  hahet,y>  ctc;  sicut  dicebant  supra  '=  : 
(v.  21)  alii  dicebant ,  «  quorum  oculi  cceperant 
aperiri,  »  ait  Augustinus  "^.  Numquid  daemonium 
potest  ccecorum  oculos  aperire?  quasi  dicerent  : 
Daemonium  non  consuevit  bona  iacere,  prout 
ait  Glossa.  Supra",  simile  :«  Alii  dicebant  :  Uic 
est  vere  Propheta.  » 

22.  Etsequitur  illa  pars,  in  qua  eorum  dolosa 
inquisitio;  et  illa  in  tres  :  primo,  ipsa  inquisi- 
tio ;  secundo,  Christi  responsio,  ibi  '* :  Respondit, 
elc.,:  tertio,  eorum  maligna  machinatio,  ibi  '^  : 
Sustultiunt  lapides,  etc. 

Ait  ergo  :  Facta  sunt  enccenia.  Ut  enim  edt 
Chrjsostomus '"  :«Magna  era  erat  hoec  festivitas 
et  popularis  redeuntibus  eis  a  longa  captivitate, 
qua3  fuerat  in  Perside  :  hanc  ducebant  Judaei 
cum  magno  studio.  »  Haec  ille.  Et  quasi  idem 
Augustinus-',  quod  festivitas  erat  dedicationis 
templi ;  grtece  enim  y.%'.K-i,  latine  novum  dicitur. » 
Et  de  hoc  in  Glossa,  et  de  hoc  similiter  Magis- 
ter  in  Historiis  multum.  Et  hyems  erat.  Et  hocfi- 
gura  erat,  ait  Augustinus  ^--,  quod  «  ipsi  erant  fri- 
gidi,  nam  ad  illum  ignem  accedere  pigri  erant : 
accedere  enim  credere  est.  iSon  movetur  anima 
pedibus,  sed  atfectibus;  friguerant  a  dihgendi 
charitate,  ardebant  nocendi  cupiditate.  »H£ec  ille. 
Et  in  persona  fidelium  -'  :  «  Jam  hiems  Iran- 
siit, »  etc. 

23.  Et  ambulabat  Jesus  intemplo;  etquasi  expo- 
nendo  subdit :  1«  porticu  Salomonis,  ubi  solebat 
Salomon  stare,  ut  ait  Glossa.  Unde  Magister  in 
Historiis  :  «  Porticus  illa  dicebatur  Salomonis, 
in  qua  solebat  esse  ad  orandum  in  die  dedica- 
tionis.  B 

24.  Circumdederuut  ergo  eum  Judcei.  Et  in  hoc 
improba  malignitas,  quod  undique  circumda- 
bant  eum.  Uade  Propheta  ■*  :«  Circumdederunt 
me  canes  mulli.  »  Et  dicebant:  Quousque  animam 

vii,20.— '«Aug.,  ibid.— "  Sup.,  vii,  iO.—  '•  Inf.,  2o. 

-  '^  Inf.,  ni.  —  2»  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  Lx, 
al.  L.l,  n.  1.  —  *'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  XLVlll,  n.  2. 

—  '-   Ibid.,  n.  3.  —  ^^   Cunt.,   ii,    U.  -    "  Psal. 

XXI,  n. 

{a)  Cdt.  eilil.  qua.  —  (4)  Kdit.  Val.  abscisione. — 
(e)  Yulg.  multi. 

26 


402 

noslram  tollis?  scilicet  in  suspicione,  et  delines 
absconsione  veritatis.  Unde  Augustinus'  :  «Non 
veiitalera  dcsiderabant,  scd  calumniam  prypa- 
rabaiit.  »  Si  tu  es  Chrislus,  scilicet  Messias  pro- 
missus,  dic  nobis  palam.  Ut  enim  ait  Glossa,  ca- 
lumniam  prajparabant ,  ut  si  diceret  se  esse 
regem,  contra  Augustum  facientem  eum  Iradc- 
rent,  etc.  Et  ut  ait  Augustinus*,  fortasse  de 
Cliristo  secundum  bominem  supiebant,  secuu- 
dum  divinilalem  non  intelligebant. 

23.  Et  sequilur  responsio  Salvatoris;  et  ibi 
duo  :  primo,  ipsa  responsio;  secundo,  cujus- 
dam  dicti  probatio,  ibi '  :  Non  rapiet,  etc. 

Ait  ergo  :  Respondit  eis  Jesus :  Lnquor  vobis,  et 
non  creditis.  Ut  enim  ait  Glossa,  ipsi  calumniam 
praeparabant;  sed  Jesus  temperat  responsum, 
ut  ncc  illis  sit  locus  calumniee,  et  fidelibus  ap- 
pareat  quod  ipse  sit  Christus  :  O^era  quoe  ego  fa- 
vio  in  nomine  patris  mci,  elc,  sicut  supra  est 
protestans  *  :  «  Opera  quae  ego  facio  tustimo- 
nium  perhibent  de  me,  »  quod  sum  scilicet 
Christus  filius  Dei  vivi,  sicut  Petrus  est  testa- 
lus  5.  Infra,  eodem"  :  «  Operibus   credite. 

26.  Et  quamvis  ita  fuerit:  Vositon  creditis.quia 
non  estis ex  ovibus  meis.  Sed  qualiler  hoc  ait  ?  quia 
prius  est  credere  secuhdum  inlellectum,  quam 
esse  oves,  quia  credendo  fiunt  oves.  Ergo  nou 
sequitur  illud  quod  ait  :  Non  credilis ,  quia 
non  estis  ex  ovibus.  Et  ad  istud  respondendum 
secundum  Augustinum  ',  quod  sensus  est  : 
«  Supra  didicJstis,  quse  sunt  oves  :  estote  ergo 
oves.  Credendo  enim  el  sequendo  pa^torem,  et 
intrando,  sunt  oves.  Et  quia  vidit  istos  ad  inte- 
ritum  prcedestinatos,  non  ad  vitam,  non  sic  ait.« 

27.  Unde  sequitur  :  Oves  meie  vocem  meam  au- 
diiint,  scilicet  documenta  mea  audiendo  et  cre- 
dendo,  et  ego  agnosco  eas,  id  est  approbanJo  : 
suum  enim  agnoscere,  est  suum  approbare,  ut 
dictum  est  supra. "  «  Novi  te  ex  nomine.  »  Et  se- 
quuntur  me,  imitando.  «  Gloria  enim'  magna 
est  sequi  Dominum.  » 

28.  Et  ego  vitam  mternam  do  eis,  prtemiando.  Et 
non  peribunt  in  ceternum,  a  vita  ffiterna  cadendo. 
Supra  '"  :  «  Procedent,  qui  bona  egerunt,  in  re- 
surrectionem  vitfe ;  qui  luala,  in  resurrectionem 
judicii.  »  Et  subdit  hujus  probationem  :  Et  non 
rapiet  eas  quisquam  de  manu  mea  :  quasi  dicat , 

»  Aug.,  ubi  sup.,  n.  3.  —  «  Ibld.  —  '  Inf.,  iS.  — 
k  Sup.,  V,  36.  —  5  Malth.,  XVI,  IG.  —  ^  Inf.,  38.  — 
'  Aug.,  ubi  sup.,  n.  4.  —  «  Exod.,  x.xxni,  12.  — 
■>  Eccli.,  XXUi,  38.  —  '»  Sup.,  V,  29.  —  "  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  6.  —  >'  Rom.,  vni,  29.  —  "  Joan.,  xvii,  12. 
—  "  Aug.,  ibid.  —  "  Ibid.,  u.  7.  —  '«  ha.,  LUI,  1. 


EVANGKLU  S.\NCTI  JO.\NNIS 


ait  Augustinus''  :  «  Quid  est  lupus,  vel  fur,  vel 
latro  ?  non  perdunt  nisi  ad  inleritum  praedesti- 
natos.  De  iUis  autem  omnibus,  de  quibus  Apos- 
tolus'*:  M  Quos  praescivit,  hos  et  priedest  na- 
vit,  »  nulhis  perit  (a).  »  Infra"  :  «  Nemo  periit 
ex  his,  (juos  dedisti  mihi,  nisi  filius  perditionis. » 

29.  Et  quasi  redderel  causam ,  subdit  :  Pater 
rneus  quod  dedit  mihi,  majus  ommbus  e^it,  sciUcet 
ut  sim  Verbum  ejus,  «  unigenitus  ejus,  »  ut  ait 
Augustinus"  :  «  Filius  enim  de  Patre  Deus,  ideo 
gignendo  dedit  ut  Deus  esset,  ut  coaeternus  es- 
sct,  ut  aiquahs  esset.  Et  hoc  cjI  quod  majus  esl 
omnibus,  quod  dedit.  »  Et  ita  «  eadem  inanus, 
id  est,  polestas  sui  et  Patris.  Ideo  nemo  potest 
rapere  de  manu  Patri.s,  »  ait  Augustinus  "."«  Bra- 
chiumDomini,  cuirevelatum  est?»"«Fial(6),  in- 
quam,  manus  tua,  iit  salvet  me.  » 

30.  Etnequisdiceret(c)Filio, quod  essetimbe- 
cillis,  licet  non  posset  quis  rapere  de  manuPatris, 
sicut  conlinuat  Chrysostomus  ",  ideo  sequitur  : 
Eijo  et  Pater  unum  sumus,  secundum  viftutera  :  et 
si  virtus  eadem,  manifestum  quod  substantia 
eadem,  ait  idem  Chrysostomus  ".  Supra  *"  : «  Si- 
cut  Pater  habet  vilam  in  semetipso,  sic  et  Filio 
dedit.  »  Infra  "^'  :  «  Pater  in  me  manens  facit 
opera.  »  Sed  quaeritur  de  hoc  quod  ait :  Nemo 
rapit  demanu  mea :  quia  supra^  eodem ",  dicitur  : 
Lupus  venit  et  dispergit  oves,  quae  tamen  sunt  in 
manibus  Uei :  quia  diabohis  dispergit  in  luxu- 
riam  et  in  avaritiam,  ait  ibi  AugusUnus.  "  «  In 
manu  enim  iUius  sumus,  et  nos  et  sermones 
noslri.  »  Item  -'  :  «  Justorum  animoe  in  manu 
Dti  sunt.  »  Ergo  nuUus  qui  est  sanctus  absque 
peccato,  potest  perire,  nec  rapi  de  manu  Dei. 
Item,  si  aliquis  justus  peccat  vel  perit,  videtur 
esse  ex  impotenUa  Dei.  Et  ad  istud  est  respon- 
dendum  secundum .\ugustinum  ",  quod  « de illis 
ovibus,  quaj  sunt  proedestinatee  ad  vitaui,  nec 
lupus  rapit,  nec  fur  tollit,  nec  lalro  interficit,  » 
scilicet  finaUter  :  «  securus  enim  est  de  numero 
eorum,  qui  pro  eis  novit  quid  dedit.  »  Hajc  Au- 
gusUnus.  Etsi  crgo  rapiantur  aliqui  a  diabolo, 
qui  erant  in  manu  Domini,  secundum  prffisen- 
tem  jusUUam,  id  non  est  ex  impotenUa  Dei  cus- 
todientis,  sed  ex  labililate  et  infirmitate  ILberi 
arbitrii  deficienUs.  Gratia  euim  est  sicut  sessor; 

—  "  Psal.  cxviil,  173.  —  "  Clirysost.,  ubi  sup.,  a.  2. 

—  '■■'  Ibid.  —  '0  Sap.,  V,  26.  —  "  luf.,  xiv,  10.  - 
='  Sup.,  12.  —  "  Sa/i.,  VII,  16.  —  ='  Ibid.,  lil,  1.  — 
'>  Aug.,  ubi  sup.,  u.  0. 

(«)  Cwl.  edit.  periit.  —  (4)  Item  Fiet.  —  (c)  Suppl. 
de. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  X. 


403 


liberum  arbitrium,  sicut  jumentum,  ait  Augus- 
tinus  :  et  sicut  aliquando  jumentum  cadit,  non 
ex  impotentia  sessoris,  ita  liberum  arbitrium 
cadit  ,  non  ex  defectu  gratitE  vel  Dei  protegen- 
tis.  Unde  tilossa  :  «  Major  sum  ad  protegen- 
dum ,  quam  illi  ad  impugnandum ;  sed  est  ex 
defectibili  labilitate  biieri  arbitrii.  »  '  «  Perditio 
tua  Israel,  in  me  auxilium  tuum. »  Et  si  obji- 
ciatur  de  praedestinatis ,  quod  non  sunt  confir- 
mali  in  liac  vita  ,  et  ita  possunt  peccare  ,  et  in 
peccato  perseverare  ,  et  ita  perire ;  posset  ad 
hoc  responderi,  quod  licet  nuUus  de  praades- 
tinatis  pereat  finaliter,  non  est  hoc  ob  bberi 
arbitrii  confirmationem ,  sed  quia  Deus  iUis , 
quos  elegit ,  et  ad  vitam  praedestinavit  ,  da- 
turiis  est  gratiam  tinaliler.  Infra  -  :  «  Nemo 
periil  nisi  filius  perditionis.  «  Quare  vero  Deus 
.sic  quosdam  elegit  et  prtedestinavit ,  quosdam 
preescivit  ad  mortcm ,  de  altitudine  suorum 
judiciorum  est.  Propter  quod  clamat  Aposto- 
lus  ^  :  «  0  altitudo  divitiarum  sapientife  et 
scientiai  Dei,  quam  incomprehensibilia  judicia 
DevoUo  ejus!  »  *  Et  patet  ex  dictis  perfecta  devotio  fide- 
ad  chn-  Yium  ad  Christum ,  et  etiam  ad  suum  vicarium 

stum    in 

quauor.  in  quatuor,  quorum  primum  obedientiabs  sub- 
iectio  :  quod  notatur  ibi  :  Oves  mece.  Ovis  euim 
est  «  molie  pecus  lanis,  corpore  iuerme,  ani- 
mo  placidum  ,  !ab  ohlatione  dictum,  »  ait  Isido- 
rus^  Et  ex  hoc  patet ,  quod  oves  sunt  mausue- 
tae ,  innocuae,  placidfE,  et  Deo  dedicabiles , 
quales  debent  esse  fideles.  Et  ideo  per  oves  si- 
goantur  * :  «  Visitabo  oves  meas.  »  Et  sicut  oves 
solent  errare  ,  et  dispergi  a  lupis ,  quando  sine 
regimine  boni  pastoris ;  sic  ex  parte  ista  dici- 
tur''  :  «  Eratis  sicut  oves  errantes,  sed  conversi 
estis  ad  pastorem  et  episcopum  animarum  ve- 
strarum.  »  Secundum  est,  in  quo  apparet  de- 
votio  fidelium  ,  documentorura  hbens  auditio , 
quod  notatur  ibi :  Vocem  meam  audiunt ,  supra ': 
«  Qui  ei  Deo  est,  verba  Dei  audit.»Et  ibi  bene 
de  hoc.  Tertium  est  inoperibus  di  bita  imitatio, 
quod  notatur  ibi  :  Et  sequuntur  me.  «  Sequi  enim 
estimitari,  »  secundum  Augustinum''.  Sunt  enim 
sequentes  Filium  Dei  per  plana,  sicut  sunt  fide- 
les  communiter.  Et  sunt  sequentes  Fihum  Dei 
per  ardua  sive  montana,  sicut  Apostolus  et  vir: 

t  Ose.,  XIII,  9.  —  '  Inf.,  xvu,  12.  —  '  Rom.,  .iLi, 
33.  —  <  Vid.  bac  de  re  Sent.,  lib.  I,  dist.  XL,  buj. 
edit.  tom.  11,  pag.  89  ct  seq.  —  '  Isid.,  ElymoL, 
lib.  Xll,  c.  I.  —  "  Ezech.,  xxxiv,  12.  —  '  1  Pelr.,  II, 
25.  —  '  Sup.,  vdl,  '»7.  —  *  Aug.,  de  Sancl.  Virginit., 
c.  xxvii.  —  '»  111  Reg.,  xviji,  21.  —  "  Ibid.,  xiv,  8. 
—  1*  Jolt,  xxiu,   11.  —  "  Snp.,  VIII,  12.  —  "  Luc, 


apostolici.  Primo  modo  est  sequi  tripbciter  :  setiuiest 
vel  per  fidem  in  intellectu,  unde  dicitur  '"  :   '■''p''"" 
«  Usquequo  claudicatis  in  duas  partes  ?  Si  Do- 
minus  ipse  est  Deus,  scquimini  eum,  »  scilicet 
recte  credendo.  Item  estsequi  Deum  per  chari- 
talem  affeclu  "  :  «  Non  fuisti  sicut  servus  meus 
David ,  qui  secutus  est  me  in  toto  corde  suo.  » 
Item  est  sequi  Filium  Dei  per  obedientiam  in 
effectu  '-  :  «  Vestigia  ejus  secutus  est  pes  meus, 
viam  ejus  custodiens.  »  His  modis  debent  om- 
nes  sequi  Christum  :  quia  fides  aspectu  (a)  diri- 
git  et  iliuminat ,  charitas  afFeclum  Irahil  et  or- 
dinat,  eflectus  sive  opus  deducit,  sive  extendit, 
et  confirmat  :  sic  autem  sequentibus  dat  Deus 
vitam  aeternam.  Et  in  hoc  praemii  magnitudo  , 
multiludo,  certitudo,  aBlernitas  sive  indefectio. 
Supra  "  :  «  Qui  sequitur  me,  non  ambulat  in  te- 
neljris,  sed  habebit  lumen  vitae.  »  Et  ut  perve- 
niant  ad  vitam ,  Dominus  Filius  Dei  custodit  ; 
de  cujus  manu  nemo  polest  rapere,  prout  di- 
citur  bic.  Et  '•  :  «  Cum  fortis  armatus  custocUt 
domum  et  vasa,  nuUus  diripiet  nisi  alligave- 
rit,  »etc.  Et  in  hoc  patet  insana  fatuitas  pec- 
cantium,  qui  se  prfecipitant  de  tam  secura  (6)  cus- 
todia,  et  detali  manu.  Ista  enim  manus  omnia 
efflciens  '= :  «  Manus  mete  extenderunt  (c)  coelos.  » 
Item  est  ista  manus  omnia  largiens ,  ut  ait  Pro- 
pheta  '"  :  «  Aperis  tu  manuin  tuam ,  et  imples 
omne  animal  benedictione.  »  Ut  enim  ait  Ber- 
uardus  '' :  «  Duplex  manus  Dei,  scilicet  latitudo 
et  fortitudo.  Prima  tribuit  atlluenter ;  secunda 
protegit  potenter. »  Item  ista  manus  custodit  se- 
cure  et  valenler,  quantum  est  a  parte  sua,  quia 
non  est  qui  de  ea  rapiat,  ut  ait  Isaias  '*  :  «  Non 
est  qui  dc  manu  mea  eruat.  »  Et  '^ :  «  Sub  umbra 
manus  suee  protexit  me.  »  Item  ista  manus  do- 
cet  et  dirigit  inenarralailiter  -" :«  Docebo  vos  per 
manum  Dei.  »  -'  «  Ecce  manus  missa  ad  me,  in 
qua  liber  involutus.  »  Ilem  ista  manus  salvat 
perenniter,  sicut  orat  Propheta  ^^  :  «  Fiat  manus 
tua  ut  salvet  me.  »  Ut  isti  quinque  actus  appro- 
prientur  quasi  quinque  digitis ,  licet  dicantur 
tres  digiti  manus  Dei  ^^  :  «  Qui  appendit  tribus 
digitis  raolem  terrae  ,  »  etc.  «  Per  quos  tres  di- 
gitos  potentia  Dei ,  et  sapientia ,  et  bonitas  si- 
gnantur;  per  manum  autem  Dei  ipse  Filius  si- 

XI,  21,  22,  quoad  seiisum.  —  "  Isa.,  XLV,  12.  — 
"  Piol.  csLiv,  16.  —  i'  Bem.,  in  Canl.,  serra.  vii, 
u.  I.  —  18  ha.,  XLiii,  3.  -  •»  Ibid.,  xlix,  2.—  «»  Job, 
xxvn,  II.  —  2'  Ezech.,  ii ,  9.  —  2-'  psul.  cxviii,  137. 
—  "  lsa„  XL,  12. 

(a)    Letj.     aspfictum ,    vel    melius    inteneclum.    — 
(6)  Caet.  edit.  securi.  —  (e)  Vulg.  tetenderunt. 


m 


EVANGELll  SAN(',T[  JOANNIS 


gnatur,  »  ut  ait  Gregorius  :  «quia  per  ipsum  facta 
sunt  omnia.  » 

31 .  Et  scquitur  illa  pars,  in  qua  adversariorum 
uialigna  macliiiiuLio  in  faeto  sive  in  elTectu  (»), 
ilii  :  Sustulerunl  lapides ,  etc.  lit  ibi  quinque  : 
primo  ,  raalignitatis  eorum  prffimissio  ;  secun- 
do  ,  Christi  responsio  ,  ibi '  :  Respondit ,  etc. ; 
tertio,  eorum  simulata  cxcusatio,  ibi ' :  Respon- 
derunt ,  etc. ;  quarto  ,  excusationis  reprobatio  , 
ibi  '  :  Respondit  eis  Jesus ,  etc. ;  quinto  ,  eorum 
dolosa  insidialio,  ibi  *:  Qucerehaul  erijO,  etc. 

Ait  ergo  :  Sustulerunl  lnpides ,  etc.  Ut  ait  Au- 
gustinus  1*  :  «  Huc  usque  tolerare  potuerunt.  Sed 
quaudo  audieruut :  Eqo  et  Vater  unum  sumus , 
non  pertiilerunt,  et  duri  ad  lapides,  niore  sao, 
cucurierunt. »  ll:cc  ille.  Supra,  simile. 

32.  Et  subditur  secundum  :  Respondit  eis  ,  non 
verbis,  sed  factis,  ait  Glossa  :  Multa  bona  opera 
feci ,  scilicet  in  curatione  languidorum ,  et  in 
multiplicatione  panum ,  el  ia  dispensatione  do- 
cimientorum,  et  sic  de  aliis.  Vropter  quod  vultis 
me  lapidare?  quasi  dicut  :  Injuste  retribuilis, 
quia  mala  pro  bonis,  quod  est  injustum  et  pro- 
hibitum.  ^  «  Ne  dicas  :  Reddam  malum  pro  nia- 
lo.  »  Multo  magis  uou  est  reddendum  malum 
pro  bonis '  :  «  Qm  reddit  malum  pro  bonis , 
non  recedit  maluui  de  domo  ejus.  » 

33.  Et  sequitur  terlium  ,  scilicet  eorum  e.vcu- 
satio  :  Responderunt  :  Non  lapidmnus  te  de  lono 
opere,  sed  de  llasphemia;  scilicet  quia  dixerat  : 
Efjo  et  Pater  unum.  sumus',  id  est,  ejusdem  essen- 
tite  et  majeslatis  et  potentioe.  Sed  aim  sis  homo  , 
facis  teipsum  Ueum,  etc.  «  Blasphemarc  enim  ^  est 
falsa  de  Deo  dicere ,  »  ait  Augustiaus. 

34.  Et  sequitur  quartum  :  Respondit  eis  Jesus : 
Nonne  scriptum  est  in  lege  vestra,  quia  ego  dixi  : 
Dii  estis?  Sed  quare  vocat  Psalteriuni  legem , 
cum  coutralegeiudividatur?'-'  «Quffiscriplasunt 
in  lege  et  prophetis  (6)  et  psalmis.  »  Et  ad  istud 
respondendum,  quod  large  sumendo  legem, 
sumitur  pro  tolo  vuteri  Testamenlo ,  ut  hic; 
aliquando  minus  large,  prout  dividitur  contra 
prophetids"' :  « In  his  universa  lex  pendet  et  pro- 
phetje;  »  aliquando  sumitur  magis  proprie,  si- 
cul,  ut  dictum  est. 

3o.  Si  ergo  tllos  dixit  (/eos,  etc.;quasi  diceret, 

'  Inf.,  32.  —  2  lur.,  3:!.  —  3  .nf.,  :».  —  '  luf.,  39. 
—  ^  Aug.,  ubi  sup.,  n.  8.  —  '  Prov.,  xx,  22.  — 
'  Ibid.,  -wu,  13.  —  "  Aug.,  cont.  Mendac.  ad  Consenl., 
c.  Xl.<,  n.  59.  —  3  Luc,  .\xiv,  U.  —  '»  lUatth.,  x.\u, 
40.  —  "  Aug  ,  ubi  sup.,  u.  9.  —  '-  Sup.,  lu,  16.  — 
•'  Aug.,  ubi  sup.  —  '■  lliiJ.,  u.  10.  —  '»  Uatth..  x.\l, 
23,  24.  —  1«  Sup.,  VIII,  7.  —  '■'  Aug.,  ibiJ.,  u.  9.  — 


ait  Augusliuus  :  Si  quia  sermo  Dei  factus  est  ad 
homines  ,  dicunlur  dii,  ipsum  Verbum  quorao- 
do  non  est  Deus?  quasi  diceret :  Es.^et  inconve- 
niens  ;  i"(  non  potesl  solvi  Scriptura,  id  est,  argui 
falsilatis,  vel  nonirapleri;  (v.  36)  Quem  Pater 
sanctificavit ,  id  est,  sanctum  genuit  ab  aiterno. 
L'nde  objicit  Augustinus  "  :  «Si  eum  sanclifica- 
vit ,  fuit  aliquando  non  sanctus.  »  Et  respondet : 
«  Ut  sanctus  essel ,  gignendo  dedit  ei ;  et  sanc- 
tum  genuit,  »  scilicet  Paler  ,  «  et  misit  in  mun- 
duin.  »  Supra  '-  :  «  Sic  Deus  dilexit  mundum , 
ut  nutleret(i)  Filium  suum.»  .N'on  est  ergo  blas- 
pheiuia,  quod  dixi :  Filius  Dei  sum.  Sed  quffiri- 
tur  de  modo  arguendi ,  quo  arguit  Dorainus  : 
videturquodnon  leneat :  quiahomines  ad  quos 
sermo  Dei  venit,  dicuntur  dii  partieipatione,  ut 
ait  Augustious  ",  et  sic  per  adoptionem.  Et  ipse 
dixit ,  quod  ipse  sit  Filius  per  essentiam  :  nec 
sequitur  ipsum  (d)  Patrem  esse  unum  per  essen- 
tiam  :  Ergo  videtur  quod  ;equivoce  procedit. 
Item  ,  ut  ait  Augustinus  "  :  «  In  Deo  es ,  quia 
Deus  te  continet ;  Deus  in  te  est ,  quia  templum 
es  :  nec  sequitur  :  Qni  videt  te ,  videt  Deum  : 
ergo  ut  prius.  Et  ad  istud  respondendum  ,  quod 
quia  Judiei  eraiit  dyscoli,  ideo  aliquando  re- 
sponditeisFilius  Dei  adrem,  aliquando  respon- 
dit  ad  hominem.  Sic,  quando  quaerebant  "  : 
«  In  qua  poteslale  hajc  facis?  »  dixit  eis  (c),  qua 
respon>ione  ligavit  ora  eorura,  et  obmutescere 
eos  fecit,  ut  supra  '^  quando  ait  :  «  Qui  sine 
peccato  est ,  lapidem  raittat ,  »  etc.  Ita  et  hic. 
Unde  Augustinus'''  :  «  Si  lumina  illuininata,  sci- 
licet  hoiuines  illuminati,  dii  sunt,  multo  magis 
lunien  quod  illuminat,  »  Quia  ergo  calumnia- 
bantur,  arguit  quod  si  sine  blasphemia  possunt 
dici  homines  illuminati,  multo  magis  unigeni- 
tus ,  qui  Cbt  filiiis  per  naturaui.  «  Proprium  Do- 
mini  est  eequalitas  Patris  :  nuinus  servi  (/)  est 
participatio  Salvatoris,  »  ut  ait  Augustinus  ".  Et 
patet hic  magnifica  honorabilitasfldelium,  quod 
dicuntur  dii ,  scilicet  gratia  Dci  illumiuati ,  et 
ipsum  participantes,  et  tales  facti  igue  salutari, 
et  a  Deo  inhabitati,  prout  ait  Augustinus  '". 
^"  «  liii  similes  hominibus  descenderunt  ad  nos. » 
Et  in  Psalmo,  prout  hic  introducit*' :«  Ego  dixi : 
dii  estis.  »  Simililer  tales  dicuntur  a  Christo  in- 

'»  Ibid.,  II.  16.  —  '"  Ibid.,  9  et  10,  quoad  sensuui.  — 
>"  .M.,  XIV,  10.  —  21  Psal.  LXXMi,  6. 

(o)  Ccet. edit.  affectu.—  (b)  Item piopheliis.— (c)  Vulg. 
daret.—  (rf)  Suiipl.  et.—  (n)  Suppl.  :  Interrogabo  vos  et 
C{,'0  uuum  seruionem,  queui  si  di.xerilis  mibi ,  el  ego 
vobis  dicam  in  qua  potestale  hiec  facio ,  elc.  — 
(/)  Ccet.  c.lil.  sftcundum. 


( 


Kideles 

d:cuntur 
dii. 


KXPOSITIO  IN  CAP.  X. 


405 


uncti  in  Psalmo:  '«Nolite  tangere  christos  meos. » 
Et  hoc  est  conveniens;  si  enim  homines  dicun- 
tur  dii  propter  virtutis  excellentiam,  siveprop- 
ter  virlutem  heroicam,  prout  ait  sapiens,  multo 
magis  possunt  dici  dii  propter  virtutem  deid- 
cam,  quae  facit  credentes  esse  memljra  Christi, 
et  unum  corpus  cum  eo ,  et  uno  nomine  nomi- 
nari.  Supra^  :«Nemo  ascendit inca=lum,nisi  qui 
de  ccelo  descendit. «  Ubi  corpus  Christi  mysticuni 
cumeo  idem  (a)  intelligitur,  ut  habitum  est  ibi. 
37.  Et  sequitur  improbatio  e.\cusationis  testi- 
mouio  operum :  Si  non  facio  opera  Patris  mei,  etc. 
IJt  enim  ait  Chrysostomus^,   quia  substantiam 
Patrisvidere  impossibileerat,  ab  operumparili- 
tate  demonstrationem  tribuit  ejus  indissimili- 
tudinis,quaB  erat  secundum  virtutem,  osten- 
dens,  quasi  ergo  diceret  :  Si  facio  opera,  qu,e 
nuHus  potest  facere,  nisi  Deus  (v.  38)  :  Et  si 
mihi  non  credilis  ,  operibus  credite.   Supra  '•    : 
«  Opera  qufe  ego  facio,  testimonium  perhibent 
de  me.  »  Et  hoc  ,  ut  credatis,  et  credendo  cogno- 
scalis  :  «  Nisi  enim  ^  credideritis  ,  non  inlellige- 
tis  (/)),  »  secundum  aliam  litteram  :  Quia  Pater 
in  me  est ,  et  ego  in  Patre ,  « tanquam  sequalis  in 
eo  cui  est  asqualis  ,  ait  Augustinus  *.  Et  in  hoc 
patet  personarum  distinctio,  sive  distinguibili- 
tas,  et  essentiae  identilas.  Sed  quseritur  quae  sunt 
opera ,  quae  ostendebant  eum  Filium  Dei  esse 
per  naturam  :  quia  si  loquebatur  de  operibus 
spiritualibus,  illa  erant  insensiljilia  oculis  cor- 
poreis;  si  de  sensibilibus,  consimilia  fecerunt 
prophetcB  et  apostoli ,  qui  tamen  non  erant  filii 
Dei  jier  naturam.  Ilem  infra  '  :  «  Qui  credit  in 
me,  opera,  qu£e  ego  facio  ,   et  ipse  faciet,  et 
majora  horum  faciet.  »   Ergo,  ut  prius.  Et  ad 
istud  respondendum,  quod  ipse  faciebat  opera 
sua  propria  virtute,  qui  eratVerbum,  quo  om- 
nia  facta  sunt,  et  sine  invocalione  alterius  coo- 
perantis  vel  adjuvanlis  ;   sed  sancti   fecerunt 
opera  miraculosa  virtute  Filii  Dei,  et  invocatione 
sui  nominis  '  :  «  In  nomine  Jesu  Christi ,  surge 
etambula.»  P'ilius  ergo  Dei  eratefliciens  opera, 
'  «  Dei  virtus,  et  Dei  sapientia.  »  Alii  qui  fece- 
runt  miracula  ,  invocatione  sui  nominis,  et  in 
fide  ipsius  operati  sunt  :  mnli  autom  quae  fece- 
runt  miraculosa  opera,  ut  phantasias  quasdam 

>  Psal.  civ,  i;;.  —  =  Sup.,  111,  13.  —  s  Cliiysost., 
ubi  siip.,  n.  2.  —  *  Sup.,  v,  3fi.  —  »  Isa.,  vii,  9, 
juxta  LXX.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  10.  —  '  Inf.,  .\iv, 
12.  -  '  ,ict.,  II  ,  6.  —  «  I  Coi:,  I,  21.  —  "  Chrysost., 
iii  Joan.,  houi.  xviii,  al.  xi.\',  n.  2.  —  'i  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  \\.  —  '2  1  Cor.,  IX,  24.  —  "  Sup.,  18.  — 
'*  Sup.,  vui,  50.  —  "  Su[).,  VII,  10.  —  '«  Inf.,  .\i,  1. 


fecerunt ;  et  similiter  dfemones  ut  deceptores 
fecerunt ,  ut  ait  Chrysostomus  '">. 

39.  Et  sequitur  ultima  parlicula,  in  qua  eo- 
rum  insidiosa  malignilas,  et  Christi  potestas  de- 
claratur  :  Qumrehant  ergo  eum  apprehendere ,  id 
est,  «  saeviendo  et  occidendo,  »  ut  ait  Augus- 
tinus  ";  non  sicut  fideles  qui  quserunt  appre- 
hendere  «  credendo  et  inteIligendo.»'-«Sic  cur- 
rite,  ut  comprehendatis.  » 

Et  exivit  de  manibus  eorum.  Et  in  hoc  ostendit 
suam  potestatem,  et  vokintatem  moriendi,  quan- 
do  esset  hora.  Supra,  eodem  "  :  Fotestatem  habco 
ponendi  animam  meam.  Item  in  hoc  ostendit  eo- 
rum  indignitatem  :  non  enim  erant  digui ,  ut 
cum  eis  habitaret.  Supra  '*  :  «  Abscondit  se  »  ab 
eis.  Et  in  hoc  terminatur  illa  pars,  in  qua  de 
doctrina  Salvatoris  ,  postquam  ascendit  lliero- 
solymam,  supra ''. 

40.  Et  sequitur  de  transitu  ejus  trans  Jorda- 
nem,  ibi :  Et  abiit  iterum  trans  Jordanem.  Et  illa 
pars  in  duas  partes  :  primo,  dc  suo  transitu ;  se- 
cundo,  de  suo  regressu  in  JudiBam,  et  de  occa- 
sione  festini  regressus,  proximo  capitulo  '^  : 
«  Erat  autem  quidam  Lazarus,  etc.  » 

.^it  ergo  :  Et  abiit  trans  Jordanem.  Sed  quaeri- 
tur,  ad  quid  transivit?  et  respondet  Chrysosto- 
muE  "  :«Cum  magnum  quid  et  cxcelsum  dixe- 
rat  (6),  recedit  veloeiter,  remittens  eorum  furo- 
rem  ut  sedetur,  ut  quiescat  passio,  scilicet  in- 
vidife,  per  absentiam  ejus.  »  In  eum  locum  ubi 
erat  Joannes.QaisrH  Chrysostomus  '^,  quare  no- 
minatlocum?  Etrespondetquodpropterea  abiit 
illuc,  reminiscens  eos  testimonium  Joannis  de 
ipso,  supra  ".  Ideo  sequitur  (v.  41)  :  Mnlli  ad 
eum  venerunt,  quia  meminerunt,  quae  dixit  Joan- 
nes  de  ipso.  Et  dieebant  :  quia  Joannes  quidem 
nullum  signum  fecit,  quia  «necfugavit  dfemonia, 
nec  ceecos  illuniinavit,  »  et  sic  de  aliis,  utdit 
Augustinus  ^°.  (v.  42)  Omnia  autem  quacumquc 
dixit  Joannes  de  hoc,  id  est ,  Christo ,  vera  eranl. 
Lucerna  enim  erat,  et  ad  Christum  adducebat. 
Unde  et  tnulti  crediderunt  in  eum,  scilicet  remi- 
niscentes  leslimoniuiu  Joannis  :  dixerunt  enim 
Chrislum  esse  fortiorem  ipso ,  vocantes  eum  vi- 
tam  et  veritatem,  etc.  Sed  qufjeritur  de  hoc 
quod  aif,  quod  Joannes  nullum  signuin  fecit, 
ex  quo  '  «  inter  natos  mulierum  non  surrexit 

—  "  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  3.  —  "  Ibid.  —  '»  Sup  , 
I,  l!»  et  seq.  —  ^"  Aug.,  ubi  sup.,  n.  12.  —  ^'  Jllall/i., 
XI,  11. 

(a)  C(St.  edil.  id.  —  (A)  V^ulg.  iion  peruianebitis.  — 
(c)  Ccet.  edit.  fuerat;  Chrysost.  ipse,  ^OeySjiTai. 


406 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


major  Joanne , »  quod  debuisset  Deus  dedisse 
ei  virtulem  faciendi  signa,  sicut  et  aliis  disci- 
pulis,  qui  erant  minores,  dcdit.  Item  de  Joanne 
dicilur  '  :  «  Ipse  pr;ecedet  in  spirilu  et  virtute 
Eliee.  »  Si  ergo  dedit  Deus  Elife  lacere  multa  si- 
gna,  eadem  ratione  et  Joanni.  Et  ad  istud  re- 
spondendum,  sicut  ait  Augustinus  '   :   "  Quia 
lucerna  erat,»  nuUum  signum  fecerat.  Et  hoc 
ideo,  ut  credendum  est,   quia  Joannes  tantce 
fuit  opinionis,  et  tantoe  excellentise  erat,  quod 
a  Judffis  flBstimabalur  esse   Christus  ,  ut  patet 
supra  '  :  sed  si  fuisset  ci  datum  facere  signa  et 
miracula ,  multo  magis  crederetur  esse  Chri- 
stus  Quia  ergo  fuit  hicerna  ante  solem,  et  preeco 
ante  regem,  et  prrecursor  ante  judicem,  et  \ox 
ante  Verbum,  conveniens  fuit  quod  ipse  esset 
testis  fidelis  eminens  in  vitffi  sanctitate ,  doctri- 
nae  vcritate  ,  baptizandi  suo  baptismate  aucto- 
ritate,  prtenuntians  virtutem  et  potestatem  Fihi 
Dei  venturi.  Et  ad  istud,  quod  oljjicitur  de  dis- 
cipulis  ,  respondendum  est,  quod  ipsi  secuti 
sunt  Christum  ,  et  post  miracula  ipsius ,  signa 
ipsi  fecerunt  in  nomine  ejus,  potestatem  ipsius 
et  virtutem  semper  protcstantes,  et  denuntiantes 
honorem  sibi  semper  et  auctoritatem  sibi  attri- 
buentes ;  nec  de  aliquo  eorum  fuit  tanta  opi- 
nio ,  quod  esset  Christus ,  sicut  de  Joanne,  Et 
ad  aliud  respondendum,  quod  virtus  Elia;  fuit 
in  eminentia  vitse  et  austeritate,  in  zelo  justiliae, 
in  veritate  et  virtute  doctrinae.  d  Surrexit  enim ' 
Elias  quasi  ignis,  et  verbum  illius  quasi  facula 
ardebat.  »  Et  in  spiritu  Eli.e  dictis  modis  Joan- 
nes  prrecessit.  Item  fuit  spiritus  Elife  in  facien- 
do ,  et  ia  tali  spiritu  non  prsecessit  proptcr  dic- 
tam  rationem.  Nec  sequitur  quod  sanctior  homo 
facit  plura  signa  :  quia,  ut  ait  Gregorius  ^  pro- 
balio  sanctitatis  non  est  signa  facere,  sed  unum- 
qucmque  ut  se  dihgere  (a) ,  de  Deo  autem  (6) 
vera,  de  pvoximo  vero  meliora ,  quam  de  se- 
metipso  sentire  ,  infra  '  :  «  In  hoc  cognoscent 
omnes  quia  mei  discipuli  estis,  si  dilectionem 
habuerilis  ad  invicem.  »  Ideo  de  facientibus 
signa  '  :  «  Quorum  virtus  manuum  erat  mihi 
pro  nihilo.  »  Ibi  Gregorius  ',  sicut  supra  dictum 
est ,  de  hoc.  Et  patet  hic  exerapUim  docloribus 
et  proedicatoribus  transeundi  ad  quietem  con- 
templationis  ,  et  ad  discussionem  dijudicationis 

>  Luc,  I,  n.  —  "  Aug.,  ubi  sup.  —  '  Sup  ,  l,  19  et 
seq.;  Luc,  iil,  15.  —  *  Ecc/i.,  XLViii  ,1.  —  '  Greg., 
Moral.,  lib.  XX,  c.  is,  al.  vii,  n.  17.  —  '=  Inf.,  xill, 
3.').  —  '  Job,  XXX,  2.  —  '  Greg.,  ubi  sup.  —  «  Prov., 
XII,  5.  —  ">  Isa.,  XLIII.  26.  —  "   I   Cor.,  XI,  31.  — 


de  se  et  de  aliis  operibus,  post  dispensationem 

doctrinae.  Unde  ait  hic  de  Salvatore :  Abiit  trans 

Jordanem.  Jordanis  interpretatur  ririis  jadicii. 

Iste  ergo  Iransit  Jordanem  spirituahter,  qui  se- 

ipsum  diligenter  discutit ,  et  suam  vitam  et  sua 

facta  dijudicat.  «  Cogitationes  enim  "  justorum 

judicia.  »  Et '"  :  «  Reduc  me  in  memoriam  ,  ut 

judicemur  simul.  »"  «  Si  nosmetipsos  dijudica- 

remus,  non  utique  judicaremur.  »  "  «  Ut  veniat 

ad  Deum  in  judicium. »  Ibi  (iregorius  "bene  de 

hoc,  et  de  his  quae  debent  csse  in  judicio  inte- 

riori.  Ilnde  ait  :  «  In  hoc  judicio  conscientia 

accusat,  ratio  judicat^  timor  ligat,  dolor  ex- 

cruciat ;  quod  judicium  eo  certius  punit ,  quo 

interius  saevit.  »  Et  ibi  multum  de  hoc  bene. 

Ideo  de  non  judicantibus  se  sic  conqueritur 

Dominus  per  Prophetam  "  :  «  Non  enim  est  ju- 

dicium  in  gressibus  eorum.  »  Unde  Chrysosto- 

mus  hic  '^,  quod  Dominus  admonet  non  facere 

forum,  id  est  judicium  de  nobis ;  in  promptua- 

rio  ('•)  vero,  id  est,  in  judicio  cordis  occulio, 

et  hoc  cum  silentio ;  et  jubet  fugere  tumultus 

et  perturbationes.  Et  ponit  exemplum  de  navi , 

qute    erepta    a    turbatione  ,    in    portu    sedet 

quieta  :  sic  et  anima  erepta  a  turbationibus  et 

tumultibus.  Et  ibi  bene  de  hoc. 

CAPUT   XI. 

i  ■  Erat  autem  quidam  languens  Lazarus,  etc. 
Enarrato  transitu  Salvaloris  trans  Jordanem,  in 
parte  ista  narralur  de  regressu,  et  de  occasione 
regressus,  quae  fuit  resuscitatio  Lazari.  Et  haec 
in  duas  partes  :  primo  agitur  de  praedictis;  se-  conii- 
cundo,  de  machinatione  Judaeorum  contra  '"'''"'• 
Christum,  et  de  suo  adventu  vcrsus  locum  pas- 
sionis ,  ibi  '"  :  CoUegerunt  pontifices  et  pha- 
risoei  consilium ,  etc.  Prima  in  duas  partes  ; 
quia  enim  occasio  vel  causa  reditus  sui  fuit 
resuscilatio  Lazari,  ideo  primo  antecedenlium 
ipsam  resuscitationem,  sive  miraculum,  prw- 
missio;  secundo,  ipsum  miraculum,  sive  resus- 
citatio,  ibi '''  :  Hobc  cum  dixisset,  etc.  Prima  in 
qualuor,  secundum  quatuor  antecedentia,  quae 
prwmiltuntur  :  quorum  primum  est  iulirmilatis 
descriptio,  et  ipsius  infirmi  cum  suis  circum- 
stanliis;    secundum    est   ejusdem    inUrmitatis 

'•-  Job,  xxxiv,  23.  —  1=  Greg.,  Moral.,  lib.  XXV,  c.  vi, 
al.  VII,  n.  13.  —  "  Isa.,  Lix,  8.  —  "■  Chrjsosl.,  ubi 
sup.  —  '»  Inf.,  47.  —  "  Inf.,  43. 

(a)  Ccet.  edit.  non  habeiit  ut  se  diligere.  —  (6)  C<Bt. 
edil.  qviidem.  —  {c)  Leg.  ciibiculo,  rajjiiE».). 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XI. 


407 


Christo  denunciatio,  et  ab  ipso  discipulis,  ibi ' : 
Miserunt,  etc;  tertio,  adventus  Cliristi  designa- 
tio,  ibi  -  :  Venit  itaque  Jesus,  etc;  quarto,  soro- 
rum  Lazari  Christo  obviatio,  et  implicita  inter- 
pellatio,  ibi  '  :  Martha  ergo  ut  audivit,  etc. 

Ait  ergo  :  Erat  quidam  langnens  Lazarus,  etc. 
Unde  describitur  infirmus  ex  diuturnitate  infir- 
mitatis,  ibi  :  Languens;  et  ex  designatione  no- 
minis,  ibi  :  Lazarus ;  et  a  loco  nativitatis,  ibi  : 
A  Bethania;  et  a  qualitate  cognationis,  ibi  :  De 
castello  MaricB,  etc.  Et  hoc  est  quod  ait  :  Erat 
quidumlanguens.  Languorenitn  est  prolisainfir- 
mitas  '  :  «  Languor  prolixior  gravat  medi- 
cum  :  »  Lazarus,  qui  interpretatur  Adjutus  a 
Domino ;  quod  bene  congruebat  ei  :  et  ratione 
facti,  quia  fuit  a  Deo  resuscitatus;  et  ratione 
mysterii,  sua  enim  resuscitatio  signavit  resusci- 
lationem  animae  amorte  peccati.  Ideosibi  com- 
petebat  illud  '  :  «  In  die  salutis  auxillMtus  sum 
tui.  »  A  Sethania ,  quae  erat  propinqua  Jeroso- 
lymis,  distans  quasi  quindecim  stadiis  :  quae 
interpretatur  Domus  obedientice.  Et  hoc  conve- 
nienter,  quia  obedienlia  mortui  resuscitantur. 
Supra  '  :  «  Omnes  qui  in  monumenlis  sunt,  au- 
dient  vocem  Filii  Dei.  »  De  Castello  Mariae,  etc, 
quse  erant  mulieres  famosae  Lazari  sorores.  Et 
quia  Maria  fecerat  solemne  factum,  ideo  subdi- 
tur  (v.  2) :  Maria  erat,  qum  unxit  Dominum ',  etc, 
et  infra  ',  si  tamen  f  uit  eadem  Maria  cujus ,  sci- 
licet  MariEB,  frater  infirmahatur,  ut  est  praemis- 
suin.  Quceritur  de  hoc,  quod  ait  :  Maria  erat 
quce  unxit  Dominum.  Ait  enim  Chrysostomus  ' 
plane,  quod  haec  non  fuit  meretrix,  de  qua  in 
Luca  et  Matthceo.  Haec  enim  fuit  honesta  et  stu- 
diosa,  et  studuit  circa  susctptionem  Domini. 
Item  Augustinus  '" :  «  Ecce  ipsa  soror  Lazari,  si 
tamen  ipsa  est,  quae  unxit  pedes  Domini  un- 
guento,  »  etc.  Ad  contrarium  arguitur  :  ait 
enimGregorius,exponens  illud  ",  «  Eratmulier 
in  civitate  peccatrix  :  »  «  lllam,  inquit ",  Mariam 
credimus,  de  qua  Marcus  "  septem  daemonia 
ejecta  fuisse  testatur;  »  et  illa  fuit  ista  Maria, 
quae  unxit  pedes  Domini  in  domo  pharistei, 
et  in  domo  Simonis,  ut  ait  Glossa.  Hic  plane 
ergo  eadem  Maria  fuit.  Item  Augustinus  '*  ait, 
«  eamdem  Mariam  bis  hoc  fecisse :  semel  scilicet, 

>  iDf.,  .■!.  —  =  Inf.,  n.  —  '  Inf.,  20.  —  '  Eccli.,  x, 
Tl.  —  5  hn.,  XLI3C,  8.  —  '  Sup.,  v,  25.  —  '  Luc,  Vii, 
38.  —  '  Irif.,  XII,  3;  Malth.,  x.xvi,  1  ;  Marc,  xiv,  3. 
—  '  Ctirjsost.,  in  Joan.,  hom.  LXI,  al.  LXil,  n.  l.  — 
"  Aug.,  in  Joan.,  tract.  XLlx,  n.  3.  —  "  Luc,  vii, 
31.  —  "  Greg.,  in  Evang.,  lib.  II,  hom.  .vii',  al.  xxxiii, 
D.   1.    —  "  Marc,    XVI,   9.  —   "  Aufi.,  </<?  Concord. 


quod  Lucas  narravit.  Nam  et  hoc  (a)  Joannes,  » 
scilicet  hic,  «  quamvis  non  sicut  Lucas  quemad- 
modum  factum  esset  narraverit,  tamen  ipsam 
Mariamcommendanscommemoravit(6),n  etc.  Et 
ita,secundum  Auguslinutn,  ibi  eaiemfuit  Maria. 
Item  ait  Anselmus  bic  :  «  Quod  plures  hujus  no- 
minis  erant,  scilicet  hujus  Marice,  ne  erraremus 
es  nomine,  oslenditur  ex  notissima  actione,  sci- 
licet  qitce  unxit  Dominum.  »  Ergo  ut  prius.  Item 
hoc  probatur  ex  textu  :  ait  enim  hic,  quod  illa 
erat  Maria,  quce  unxit  Dominum  unguento  :  sed 
uon  fuerat  faetasecunda  unctio,  de  qua  infra  "  : 
ergo  ista  fuit  Maria,  quae  accessit  peccalrix  cum 
humilitate  et  lacrymis,  et  quae  meruit  remissio- 
nem  peccatorum,  quia  dilexit,  sicut  colligit  Au- 
gustinus  '^  Et  istud  commuuiter  tenetur  a  doc- 
toribus  lalinis,  quamvis  aliud  videatur  Chry- 
sostomo  et  grascis  doctoribus.  Unde  et  ait  Augus- 
tinus  hic,  quod  «  ipsa  fiiit  melius  suscitafa 
quam  frater,  quia  de  magna  mole  consuetu- 
dinis  malai  liberata  est  :  erat  enim  famosa  pec- 
catrix  :  et  de  illa  dictum  est  "  :  o  Remittuntnr 
ei  peccata  multa,  quoniam  dilesit  multum.  n 
Et  de  his  bene  in  Glossa.  Quferit  Chrysostomus  ", 
quare  ait  hic  de  Lazaro  quod  infirmabatur?  Et  •  ~ 
ad  hoc  respondet,  quod  multi  hominum  scan- 
dalizantur,  cum  vident  homines,  qui  Deo  pla- 
cent,  aliquid  pati  :  nescientes  quoniam  araico- 
rum  Dei  est  hoc,  scilicet  pati.«  Quem  enim  "  di- 
ligit  Deus,  corripit.  »  Et  nota  secundum  Augus- 
tinum  -",  quod  mors  Lazari  figura  est  resusci- 
tationis  animae  a  peccato  :  et  sic  infirmitas  fi- 
gura  infirmitatis.  Unde  ait  quod  tres  mortuos 
suscitavit  Dominus,  scilicet  Archisynagogi  ",  ja- 
centem  in  domo;  et  juvenem  --,  extra  portas;  et 
Lazarum  quatriduanum  hic.  Et  signavit  tres 
resuscitationes  spirituales  a  tribus  generibus 
peccati.  Nam  peccatum  est  mors  animae  :  quod  pecca- 
contingit,  vel  occultum  in  interiori  consensu,  '""™ors 

...  animaE. 

vel  manifestum  in  exterion  opere,  vel  diutur- 
num  mala  consuetudine  :  a  quibus  tamen  Do- 
minus  resuscitat.  Supra  '^  :  «  Sicut  Pater  resus- 
citat  (c)  mortuos,  sic  et  Filius.  »  Infirmitas  vero 
est  inordinata  delectatio,  prseparans  ad  mortem 
peccati.  Unde  est  infirmitas  ad  culpam  morta- 
lem  disponens  et  proeparans ,  cujus  figura  fuit 

Evang.,  Ub.  II,  c.  Lxxix,  n.  134.  —  "  Inf.,  xii,  3.  — 
"  Aug.,  !/i  Joan.,  tract.  XLlx,  u.  3.  —  "  Luc,  vii,  47. 
—  "  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '9  Prov.,  m,  12.  — 
"  Aug.,  ubi  sup.  —  ''  Marc,  v,  22  et  seq.  —  "  Luc, 
VII,  12  et  seq.  —  "  Sup.,  v,  21. 

(n)  Ccet.  erlit.  hac.  —  {/>)  Item  commemoraverit,  — 
{ci  Vulg.  suscitat. 


408 

ista  infirmitas.  In  Psalmn  '  :  ■<  Qui  propiliatur 
omnibus  iniquitalibus  tuis,  »  scilicet  morta- 
libus  :  «  Qui  sanat  omnes  infirmitates  tuas.  » 
Itcm  et  infirmitas  raortalis  culpa,  quae  occidit' : 
«  Juvenes  in  infirmitatc  sua  cadcnt.  »  Et  de 
utrisque  ' :  «  Auferet  Dominus  omnes  languores 
tuos,  et  omnes  infirmitates  pessimas.  »  Item  est 
infirmitas  carnalis  concupiscentiiB  aggravans  * : 
«  Infirmata  est  virtus  mea,  dedit  me  Dominus 
in  manu,  de  qua  non  potero  resurgere.  » 
'  «  Corpus  enim,  quod  corrumpifur,  aggravat 
animam.  »  Item  est  infirmitas  pusillaniraitatis, 
sive  modicitatis  fidei  ^  :  «  Infirmura  in  fide  sus- 
cipite.  »  Et ' :  «  Quod  infirmum  fuit,  non  conso- 
lidastis.  »  Et  de  infirmitate  peccati,  i))i  supra  ■ : 
«  Cujus  filius  infirmabalur  Capharnaum.  »  De 
mysterio  vero  unguenti,  in  quo  Maria  unxit 
pedes  Domini,  infra. 

3.  Et  sequilur  illa  pars,  in  ([ua  denuntiatio 
infirmitatis  prfedictffi  a  sororil)Us  ipsi  Salvatori; 
et  illa  in  duas  :  primo,  denunciatio  ipsi  Salva- 
tori;  secundo,  denunciatio  ab  ipsis  discipulis, 
ibi '  ;  Deinde  post  hcec  dixit,  etc.  In  prima  tria  : 
prirao,  ipsa  denuncialio;  secundo,  Salvatoris 
responsio,  ibi '" :  Audiem,  etc;  tertio,  morre  ip- 
sius  in  loco,  iu  quo  audivit,  specificatio,  ibi  "  : 
Vt  aiitem  audivit,  etc.  Et  hoc  est,  quod  ait  :  Mi- 
serunt  sororcs,  scilicet  dolenles  de  infirmitate,  et 
sperantes  de  Salvatore.  Ecce  quem  amas,  infir- 
matur;  ut  ait  Augustinus  '^  :  «  Non  dixerunt  : 
Veni;  amanti  enim  (a)  nuntiandum  fuit.  Sufficit 
enim,  ut  noveris  :  non  enim  amas,  et  dese- 
ris,  »  etc.  De  ipso  enim  '^  :  «  Ego  diligentes  me 
diligo.  »  QucB,  ait  Chrysostomus  '*,  «  quare  non 
reliquerunt  fratrem?  Et  quare  non  adiverunt 
Salvatorem  pro  salute  fratris,  sicut  fecit  regu- 
lus  pro  salii!e  filii,  supra  '^,  et  centurio  '^  pro  sa- 
lute  servi  ?  Videtur  enim,  quod  fuerint  ncgli- 
genles  de  fratris  salute,  et  etiam  praesumptuosjB, 
ex  quo  non  adiverunt  in  propria  persona  ad 
Salvatorem.  »  Et  ad  istud  respondet,  quod  «  ve- 
hementer  confldebant  de  Christo,  et  multam 
habebant  ad  eum  familiaritatem,  et  mulieres 
erant  infirmae,  et  detinebantur  a  luctu.  Non 
ergo,  ut  contemnentes  fecerunt,  sed  ex  vehe- 
menticonfidentia.  »  Qucerit  Auguslinus'",  quali- 
ter  per  Lazarum,  quem  amabat  Jesus,  signatur 

'  Psal.  cn,  3.  —  '  Isa.,  XL,  .'ii.  —  '  Deut.,  xxvni, 
59.  —  *  Thren.,  i,  14.  -  s  Sap  ,  ix,  15.  —  «  Rom., 
XIV,  1.  —  '  Ezeclt.,  XXXIV,  i.  —  »  Sup.,  iv,  4C.  — 
8  Inf.,  7.  —  '<>  iDf.,  4.  —  1'  luf.,  6.  —  I'  .\ug.,  ubi 
sup.,  n.  3.  —  '3  Proi-.,  viii,  17.  —  '»  Clirysost.,  uhi 
sup.  — •'=■  Sup.,  IV,  47.  —  16  Matllt.,  \  iii,  5.  —  i'  Aug., 


EYANGELll  SAiNCTI  JOANNIS 


peccator?  Et  ad  hoc  respondet,  quod  «  si  Filius 
Dei  non  amaret  peccatores,  de  coelo  ad  terram 
non  descendisset  :  »  amat  enim  hominem,  odit 
peccatum.  Et  insinuantur  tria  in  earum  denun- 
tiatione  :  professio  potestatis,  itii  :  Domine;  ur- 
gentia  nece.isitatis,  ibi  :  Infirmatur;  specialitas 
familiaritatis,  ibi  ;  Quem  amas.  Quia,  ut  dictum 
est  ab  Augustino,  non  amas,  et  deseris. 

i.  Et  sequilur  secundura  :  Audiens  autem  Je- 
sus,  dixit  eis  :  Hcec  infirmitas  non  est  ad  morlem, 
et  ita  incurabilis;  sedpro  gloria  D«',  scilicet  ma- 
niiestanda,  sicut  supra  "  de  coeco  nato  dictum 
est. 

5.  Diligebat  autem  Jesus  Martham.  Quaerit  Chrj'- 
sosfomus  '"  quare  hoc  s»pe  apponit,  scilicet 
quod  Deus  diligebat  istum,  et  sorores?  Et  ad 
istud  respondef,  quod  sic  ait,  erudiens  nos  non 
tristari,  si  aliqua  infirmitas  fuerit  circa  amicos, 
quia  ■"  :<(Quem  diligit  Deus  casfigat :  » -'  «  Quis 
esf  filius,  quem  non  corripit  pater?  »  Sed  quae- 
rifur,  quare  nominat  Lazarum  ultimo.  Cum 
enim  ^^  vir  sit  caput  mulieris,videtur,  quod  de- 
buisset  pra^posuisse  ipsum.  Et  ad  istud  respon- 
dendum,  quod  licet  essent  mulieres  sexu,  erant 
tamen  firmse  in  justitife  actum,  et  illuminatfe 
intellectu  per  fidem,  et  fervidcc  in  affectu  per 
charitatem  :  unde  et  earum  (6)  fide  fuit  Lazarus 
suscitatus.  Et  ideo,  propter  virtutum  praeroga- 
fivam  et  excelleuUam,  merito  prteponuntur.  Et 
nota  qualem  familiam  diligat  (c)  Deus,  et  qua- 

lem  animam  amet.  l^er  Martham  enim  figuratur    Marth» 
perfecfio  vitse   activp;  per    Mariam   celsitudo '""J  *'" 
vitffi    contemplativse;    per    Lazarum    signatur      ^1^^;^ 
regnum  utriusque,  sive  ordinabilitas  praesiden-  q»'"'- 
fice.  Triplex  est  genus  vivendi,  scilicet  otiosum  '-"'"■°^ 

quid. 

m  contemplatione,  sive  m  vifa  confemplafiva,    f^^aiex 
actuosum  in  vifa  activa,  et  compositum  ex  utro-  genus 
quc,  ut  ait  Augusfinus  -'.  Unde  ef  sic  vivenfes  '""" 
sigiiantur  per  fres  viros,  scilicet,  Noe,  Daniel,  el 
Job,  etc,  prout  exponit  Gregorius  '*  bene.  Ta- 
lem  enim  familiam,  et  falem  animam,  in  qua 
fuerint  fales  modi  vivendi,  diligit  Filius  Dei  : 
«  Dominus  enim  -'  diligit  jusfos.  » 

6.  Et  subdifur  terfium  :  Mannt  duobus  diebus , 
ut  adimpleretur  qua'riduuni,  aitGIossa.  Et  hoc 
ideo,  ut  ait  Chrysostomus  -",  ut  nullus  diceret 

ubi  sup.  —  "  Sup.,  IX,  3.  —  >»  Chrysost.,  i«  Joaii., 
lioui.  Lxi,  al  LXM,  n.  1.  —  "  Prov.,  ill,  12,— 
•'   llnOr.,  XII,   7.  —  '■■  1   Cor.,  XI,  3.   —  "  Aug.,  rfe 


XIX. 


Grea 


Alorat., 


Cinit.  Dei,  lib.  XIX,  c. 
lib.  I,  c.  VI  ,  1x1  XIV,  n.  20.  —  ">  Psnl.  C.VLV,  8.  — 
^schiysosl.,  ubi  sup.  —  (a)  Supp/.  lantummodo.  — 
(A)  C<el.  cdit.  coium.  —  (e)  diligit. 


EXPOSITIO  liN  CAP.  XI. 


409 


quoniam  nondum  (o)  defunctum  suscitavit. 
Ideo  tanfum  mansit,  ut  dicerent  quoniam 
fcetet.  Ad  evidentiam  ergo  miraculi  tot  diebus 
mansitibi,  ut  esset  certum  miraculum.  Et  est 
morale  :  dies  enim  est  latio  solis  super  terram , 
ut  ait  Damascenus  '.  Et  sic  est  dies  spiritalis  in 
anima  ex  praesentia  Filii  Dei,  prout  ait  Augus- 
tinus  ^.  '  "  Ambulate  duai  dies  est.  "  Duae  au- 
tem  dies  sunt :  illuminatio  intellectus  per  fidem, 
et  illuminatio  aflectus  per  charitatem,  quia  *  : 
«  Qui  diligit,  in'lumine  manet;  »  sive  amor  Dei, 
et  proximi ,  sive  declinatio  mali,  et  operatio 
boni  :  quibus  diebus  manet  Christus  in  corde. 
5  «  Vivificabit  nos  post  duos  dies;  tertia  die  su- 
scitabit  nos,  »  scilicet  in  illuminatione  glorias : 
«  Annuntiate  enim  '^  de  die  in  diem  ,  »  ait  Pro- 
pheta. 

7.  Et  sequiturpars,  in  qua  denunciatio  infir- 
mitatis  Lazari  a  Christo  discipulis,  ibi  :  Deinde , 
etc.  Et  illa  in  tres  :  primo,  denunciatio  propo- 
siti  de  eundo  in  Judaeam ,  et  discipulorum  re- 
sponsi;  secundo,  denunciatio  mortis  ejus  sub 
eenigmate,  ibi  '  :  Et  post  hcec  dixit,  etc. ;  tertio, 
denunciatio  plane  et  manifeste,  ibi  *  :  Tunc  ergo 
dixit  eis ,  elc. 

Ait  ergo  :  Dixit  eis  :  Eamus  in  Jiidwam  iterum ; 
sciMcet  a  cjua  recesserat.  Ut  enim  ait  Chryso- 
stomus,  formidabant  vehementer ,  et  propterea 
prsedicit  eis,ut  non  repente  eos  turbet. 

8.  Et  subditur  eorum  responsio  :  Dicunt  ei 
discipuli  :  Nunc  qucerebant  teJudceilapidare.  Ut  ait 
Chrysostomus  '  :  Formidabant  quidem,  et  pro 
eo  :  totum  autem  et  pro  seipsis  erant  :  nondum 
enim  firmati  erant. 

9.  Et  subditur  re.^^ponsio  Christi,  qua  audaces 
eos  fecit,  ait  Chrysostomus  ">.  Et  responxlit  : 
Nonne  duodecim  sunl  horce  cUei?  quasi  diceret  ad 
litteram,  secundum  Chrysostomum "  :  Si  qui 
lucem  hujus  mundi  videt,  quasi  securus  est, 
molto  magis  qui  mecum  est,  qui  sum  lux,  nisi 
amoverit  seipsum  a  me,  non  offendit.  Ac  si  di- 
ceret  ad  litterara  :  Cum  sint  tot  horfe  diei,  sicut 
contingit,  quod  licet  in  una  hora  fiat  tempcs- 
tas,  in  alia  erit  temperies.  «  Post  eniui  '^  tem- 
pestatera  tranquillum  facit  Deus  :  »  .«ic  licet  Ju- 
daei  fuerint   tempestuosi  prius,  nunc  possunt 

'  Damasc,  de  Fid.  Ortliod.,  lib.  II,  c.  vii.  —  2  Aiig., 
in  Joan.,  tiact.  XLi,  n.  8.  —  '  Inf.,  .\il,  3'6,  — 
»  I  Joan.,  II,  10.  —  5  Ose.,  vi,  3  —  «  Psal.  .tr.v,  2.  — 
'  Inf,  il,  -  8  Inf.,  14.  —  »  Chrysost.,  nbi  siip.  — 
"  Ibid.  -  "  Ibid.  —  '»  Tofj.,  III,  iii.  —  '»  Au-.,  iil.l 
sup.  —  "  Marc,  vni,  :!.i.  —  i»  fire";.,  Mornl., 
iib.  XVII,  c.  XI,  al.  xix,  u.  28.  —  "  Job,  xxvi,  3.  — 


esse  pacifici.  Secundum  vero  Augustinum  ", 
istud  est  profundius  intelligendum.  Ipse  enim 
erat  dies,  et  apostoli  duodecim  hor;e  diei ,  quia 
a  Deo  illuminati  :  quasi  ergo  diceret  :  Mo  se- 
quimini ,  si  non  vultis  offendere  :  nolite  mihi 
dare  consilium,  quos  a  me  consilium  oportet 
accipere  :  horae  diem  sequuntur,  non  e  contra- 
rio.  Unde  et  Petro  dissuadenti  Domino  ire  ad 
passionem,ait  "  :  Vade  retro,  satanas{b).\Ji  enim 
ait  Gregorius  '^  :«  Dare  stulto  consilium,  chari- 
tatis  est :  dare  sapienti,  ostentationis  est :  dare 
ipsi  sapientiae  (c),  perversitalis  est.  »  '"  «  Cui 
dedisti  consihum,  »  etc.  Et  patet  hic,  quod 
Christus  est  vera  dies,  quia  ipse  verus  sol  lu- 
cens  super  terram.  «  Haec  enim  est  dies ,  quam 
fecit  Dominus,  »  ait  "  Propheta.Vere  '*  «  in  illa 
die  stillabunt  montes  dulcedinem.  »  Hfec  est 
dies,  quse  nunquam  patilur  occasum  :  «  Non 
enim  "  fuit  antea,  nec  postea  tam  longa  dies, » 
quia  sine  initio,  et  sine  fine.  «  Dies  enim  -"  diei 
eructat  verbum,  »  id  est,  Christus  illuminans 
animfB  illuminatee.  Horae  duodecim  illustratae 
ab  hac  die ,  sunt  duodecim  apostoli,  qui  signan- 
tur  per  duodecira  margaritas  ^' ,  et  per  duode- 
cim  stellas  in  capite  mulieris--.  Qui  in  luce  hu- 
jus  diei  ambulat  non  offendit,  infra  ^^  :  «  Am- 
bulate  dum  lucem  habetis :  »  quia  lux  illumi- 
nat,  et  dirigit.  Supra  -' :  «  Qui  sequitur  me,  non 
ambulat  in  tenebris.  »  Sed  qui  nocte  ambulat, 
id  est  in  tenebris  peccati,  offendit.  -'  «  Vos  fihi 
Incis  eslis,  et  filii  Dei,  non  tenebrarnm.  »  Nox 
enim  est  solis  absentia,  ait  Isidorus  -";  et  noctem 
facit  umbra  terrae,  ait  Ambrosius -''.  Sive  nox 
est  in  essendo  solem  subtus  terram,  ait  Damas- 
cenus  -'.  Unde  et  heec  nox  est  spiritualiter  ei 
absentia  Filii  Dei,  qui  est  lux,  et  in  interposi- 
tione  amatorum  inordinate  inter  animam ,  et 
Deuin.  Et  est  obscura,  horrida,  tristativa,  et 
infrigidativa,  et  timoris  inductiva,  et  periculo- 
ruiu  absconsiva,  et  incedentium  offensiva,  et 
ad  perveniendum,  et  ad  inveniendum  quod 
quaeritur  irapeditiva  ;  quia  homo  in  nocte, 
quando  credit  ire  ab  una  parte ,  vadit  ad  aliam ; 
et  quaerit  a  dextris,  quod  est  a  sinistris;  et 
ante ,  quod  est  retro,    et  e   contrario. -^  Pal- 

"  P.sa/.  CXVII,  24.  —  "  Joel.,  Ili,  18.  —  '»  Jos.,  X,  14. 

—  '0  psal.  xviil,  3.  —  «1  Apoc,  x.vi,  21,  —  «  jbid., 
XII,  I.  —  23  Inf.,  xil,  23.  -  "  Sup.,  VIII,  12.  — 
"  I  T/iess.,  v,  5.  —  -•  Isid.,  de  Nat.  rer.,  c.  11,  in 
princ.  —  —  "  Ainbros.,  in  Hexaem.,  lib.  IV,  c.  lil, 
n.  n.  —  "  Damasc,  ubi  sup.  —  "  Isa.,  I,ix,  10. 

(a)  Ccet.  edit.  deest  nondum.  —  (*)  Vulg.  salana. 

—  {c)  Ccet.  edit.  illi  sapientiam 


410 


EVANGELII  SANGTI  JOANNIS 


pavimus  quasi  cseci  parietem,  et  quasi  abs- 
que  oculis  atlrectavimus.  »  '  «  Noctem  illam 
tenebrosus  turbo  possideat.  »  In  isla  enim 
nocte  voluptas  homini  insidiatur.  ^  «  Graditur 
in  obscuro ,  advesperascente  die  in  noctis  te- 
nebris.  »  '  «  Qui  dormiunt,  nocte  dormiunt ; 
et  qui  ebrii  sunt,  nocte  ebrii  sunt.  »  Fidelibus 
autem  ista  nox  pra?teriit '  :  «  Nox  praecessit, 
dies  autem  appropinquavit,  »  etc. 

H.  Et  sequilur  secunda  particula,  in  qua  de- 
nuntiatio  discipulis  de  morte  Lazari  sub  cenig- 
mate,  et  eorumresponsio:  Post  Ivec  diciteis :  La- 
zarus  dormit ,  etc.  f^t  in  hoc  ostendit,  ut  ait  Chry- 
sostomus  ^,  quod  «non  iret  Hierosolymam  cum 
.ludfeis  disputaturus,  sed  in  Uethaniam  amicum 
excitaturus;  »  propter  quod  debebant  minus 
timere.  Nihilominus  dixerunt  (v.  12) :  Si  dormit, 
salvus  erit.  Ut  enim  ait  Augustinus  *  :  «  Somnus 
fpgrotantium  solet  esse  salutis  indicium.  »  Et 
quoniam  sicut  intellexerunt,  sic  responderunt, 
ideo  subdit  (v.  13) :  Dixerat  autem  Jesus  de  morte 
ejus  :  illi  autem  ■putarerunt,  quia  de  dormitione 
somni  diceret.  Sed  ([u.critur  quare  voeavit  mor- 
tem  somnum  et  dormitionera?  Et  ad  istud  res- 
pondet  Augustinus  '  quod  «  Lazarus  erat  soro- 
ribus  mortuus  et  hominilius  ,  sed  Domino  dor- 
miebat.  Unde  secundum  potentiam  suam  disit 
eum  dormientem.  Nam  tanta  faoilitale  excilat 
de  sepulchro ,  quanta  tu  non  excitas  dormien- 
tem  de  lecto.  »  llem  qujeritur,  quare  non  ait  sta- 
tim  plane,  quod  mortuus  fucrat,  sed  ait  quod 
domieljat?  Et  ad  istud  respondet  Chrysosto- 
mus',  «quod  ideo  sic  ait,  ingloriationemreprae- 
sentare  volens,»  idest,  exclusionem  vante  glo- 
rife.  Et  patet  hic ,  quod  mortem  vocat  somnum 
et  dormitionem.  ■'  «  Quando  solet  sopor  occu- 
pare  homines, »  Gregorius  '" :  «  Somnus  dicitur 
aliquando  mors.  »  "  «Nolumus  vos  ignorare  de 
dormientibus,  »  etc.  Aliquando  dicitur  torpor 
negbgeutite  "  :  «  Hora  est  nos  de  somno  sur- 
gere.  »  Et  "  :  «  Evigilate  justi.  »  Aliquando  di- 
citur  quies  vitse  "  :  «  Ego  dormio,  et  cor  meum 
vigilat.  »  Item  est  somnus  peccati,  vel  culpse, 
a  quo  excitat  Dominus  '^  :  «  Surge  qui  dor- 
mis,  et  exsurge  a  morluis.  » 

14.  Et  sequitur  tertia  particula,  in  qua  de- 

'  Jub,  lu,  6.  —  ''  Prov.,  vii,  9.  —  »  1  Thess.,  v,  7. 

—  *  Rom.,  XIII,  12.  —  6  Chrysost.,  ubi  sup.  —  «  Aug., 
ubi  sup.,  n.  II.  —  ■>  ibid.,  n.  9.  —  •  Chrysost.,  ubi 
sup.,  n.  2.  —  »  Job,  IV,  13.  —  i»  Gieg.,  Moral., 
!ib.  V,  c.  XXII ,  al.  xxxi ,  n.  54.  —  "  I  Thess.,  iv,  12. 

—  "  nom.,  xiil,  11.  —  "  I  Co>:.  xv,  34.  —  "  Cant., 
V,  2.  —  "  Eijhes.,  V,  14.  —  "  Chrysosl.,  ubi  sup.  — 


nuntiatio  Domini  de  morte  Lazari  manifeste, 

ibi  :  Tunc  ergo  Jesus  dixit  eis  manifeste  :  Laiarus 
mortuus  est.  Sed  quseritur,  quare  non  ait :  Vado, 
ut  excitem  eum,  vel  resuscitem,  sicut  ait  su- 
pra  ?  Et  ad  istud  respondet  Chrysostomus  " 
quod  docens  nos  fugere  vanam  gloriam  :  non 
enim  volebat  verbis  praedicere ,  qute  debebat 
per  opcra  celsiora  probare.  E<  gaudeo  propter 
los,  utcredatis,  scilicet  me  non  latere  :  Quoniam 
non  eram  ihi,  et  cum  scio  quia  mortuus  est,  ait 
Glossa.  Sed  qualiter  ait  :  Vt  credatis?  Ex  quo 
erant  discipuli  ejus  eum  sequentes,  videtur 
quod  prius  crediderant.  Et  ad  istud  responden- 
dum  secundum  Auguslintim  ''  quod  «  intelli- 
gendum  est  :  Ut  amplius  robustiusque  cre- 
datis.  » 

16.  Et  subditur  responsio  discipuli :  Dixit  ergo 
Thomas,  qui  dicitur  Djdj/OTUS,  scilicet  cognomine: 
Eamus  ut  moriamur  cum  eo.  Ut  enim  ait  Chryso- 
stomus",  «Formidinis  verbum  fuit. »  Sed  quie- 
ritur,  quare  non  fuit  tunc  a  Christo  increpatus? 
Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  ",  quod  in 
oranibus  supportabat  infirmitatem  ilhus  :  et  la- 
men  qui  infirmus  ante  crucem  erat,  post  crucem 
fortior  omnibus  fuit,  infra  ^*,  de  seipso,  qui  ait: 
«  Dominus  mcus,  et  Deus  meus.  »  Et  posset  esse 
thema  coraiii  rehgiosis  :  Eamus  et  moriamur  cum 
eo.  Figurantur  enim  duo,  qu£e  debent  esse  in 
viris  perfectis  :  quorum  primura  est,  de  virtute 
in  virtutem  virtualis  progressio,  ibi :  Eamus,  id 
est,  de  virt'ite  in  virlutem,  prout  ait  Prophela 
in  Psalmo^K  Infra  ^'  :«  Posui  vos,  ut  ealis,  »  etc. 
Ire  enim  animae  est  de  virtute  in  virlutem  pro- 
gredi.  Unde  Augustinus^'  :«  Imus  in  Deum  non 
ambulando,  sed  amando.  »  Secundum  necessa- 
rium  est  concupiscenliaruro  mortificatio ,  ibi  : 
Moriamur  cum  eo.  «  Fortis  enim  -*  ut  mors  dilec- 
tio,  »  scilicet  divina,  quia  sieut  mors  interimit 
corpus,  sic  al)  amore  rerum  corporalium  cha- 
rilas  occiditur  (a),  ut  ait  Gregorius^^.^*  «  Mortui 
estis,  et  vita  vestraabscondita  est  cum  Christo. » 

n.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  narralur  de 
adventu  Domini ,  ibi  :  Venit  itaque  Jesus,  etc. 
Et  ilia  in  quatuor  :  primo,  adventus  pra;raissio, 
cum  descriptione  loci  ad  quem  venit ;  secundo, 
Marthae  occursus  ei,  vel  obviatio,  et  ejus  cum 

"  Aug.,  ubi  sup.,  u.  11.  —  "  Chrysosl.,  ubi  sup  , 
u.  2.  —  <»  Ibid.  —  "  Inf.,  XX,  28.  —  "  Psal.  Lxxxiii, 
8.  —  "  Inf.,  XV,  16.  —  "  Aug.,  ad  Maced.,  Epist.  l'i, 
al.  CLV,  IV,  13.  —  =*  Cant.,  vill,  6.  —  »  Greg.,  in 
Evang.,  hom.  XI,  n.  2.  —  '«  Coloss.,  lil,  .'. 

(a)  Al.  occidil. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XI. 


411 


Christo  coUatio,  ibi '  :  Martha  ergo,  etc;  tertio, 
sororis  vocatio,  et  ejusdem  cum  Christo  coUa- 
lio,  ibi'  :  Et  rum  hmc  dixisset,  etc;  quarto, 
praeambulorum  ad  miraculum  ex  parte  Christi 
subjunctio,  ibi '  :  Jesus  ut  vidit,  etc. 

Ait  ergo  :  Venit  itaque  Jesus,  etc.  Et  in  hoc 
patet  ejus  dignativa  bonitas,  qua  dignatus  est 
sic  venire.  Et  invenit  eum  quatuor  dies,  etc.  Ut 
enim  ait  Augustinus*  :  «  la  isto  mortuo  intelli- 
gimus  genus  humanum.  Quatuor  dies  mortis 
sunt  quatuor  transgressiones  hominis  :  quarum 
prima  est  contractio  peccati  originalis;  secunda 
est  transgressio  legis  naturalis ;  tertia  est  trans- 
gressio  legis  scripfas;  quarta,  transgressio  Evan- 
gelii,  sive  legis  evangelicae.  Et  ad  excitandos 
homines  de  his  mortibus  venit  Dominus.  «  Et 
hoc  ibi  bene  Augustinus. 

18.  Erat  autem  Bethania  quasi  quindecim  sta- 
diis.  Et  hoc  erat  duo  milliaria,  ait  Clirysosto- 
mus^  Sed  queeritur,  quarc  hoc  apposuit?  Et 
ad  hoc  respondet  Chrysostomus  *,  quod  in  hoc 
ostendit,  quod  congruura  erat  multos  ab  Hie- 
rosolymis  adesse.  Ideo  sequitur  (v.  19)  :  Multi 
venerant ,  ut  consolarentur.  Sed  qualiter  hoc? 
Istae  muheres  erant  confitentes,  et  ab  eo  dilectae. 
Sed  supra^  dictum  est,  quod  conspiraverant,  ut 
si  quis  Christum  confiteretur,  esset  extra  syna- 
gogam  :  quahter  ergo  tunc  aderant?  Et  ad  is- 
tud  respondetChrj-sostomas',  quod  venerantad 
consolandum  eas,  aut  propter  necessitatem  ca- 
lamitatis ,  aut  quia  nobiliores  erant,  aut  non 
erant  mali  qui  aderant,  quia  multi  in  eum  cre- 
diderant,  et  istos  ait  Evangelista  adesse,  cre- 
dere  faciens,  quoniam  Lazarus  vere  mortuus 
erat. 

Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  de  .occursu  vel 
obviatione  Martha;  ipsi  Salvatori.  Et  ibi  quin- 
que  :  prirao,  ipsa  obviatio,  et  obviantis  coufes- 
sio;  secundo,  Christi  responsio,  ibi'  :  Dicit  ilH 
Jesus,  etc  ;  (ertio,  ipsius  Marthae  iterata  confes- 
sio,  ibi '"  :  Iiicit  ei  Martha,  etc;  quarto,  veritatis 
eruditio  a  Salvatore,  et  sua  inquisitio,  ibi  "  : 
Dixit  ei  Jesus,  etc;  quinto,  Marthae  responsio, 
ibi  '^  :  Ait  illi,  etc. 

Et  hoc  est,  quod  ail  :  Martha  ergo,  ut  audivit, 
occurrit,  etc,  sicut  avida  ad  videndura  Chri- 
stum,  et  sicut  gaudens  de  adventu,  et  non  spe- 
rans  de  succursu.  Maria  autem  domi  sedebat.  Sed 


quaeritur,  quarenon  assumpsit  sororem  secum? 
Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  '^,  quod  vo- 
luit  ei  singulariter  loqui,  et  quod  factnm  est 
annuntiare.  Maria  autem  sedebat  domi,  quia,  ut 
ait  Glossa,  contemplative  quietem  desiderans. 
Unde  Maria,  qufe  erat  contemplativa,  ct  typum 
gerebat  contemplativorum ,  sedebat  quieta,  et 
tranquilla,  et  ccelestibns  intenta  "  :  «  Maria  se- 
debat  secus  pedes  Domini.  »  Unde  et  «  hoc  est 
proprium  mulieris  domi  sedere,  prout  ait  Chry- 
sostomus  '^,  quod  vir  ab  extorioribus  circum- 
hauritur  turbationibus ;  mulier  autem,  velut  in 
quadam  schola  philosophioe,  domi  sedens,  et 
intellectum  congregans  in  seipsam,  et  orationi- 
bus  intendere,  et  lectionibus,  et  alii  poterit  phi- 
losophiae.  »  Haec  ille.  Animae  ergo  contempla- 
tivtT  est  sedere  domi.  Unde  in  figura  hominis 
contemplativi '^ :«  Sedebit  solitarius,  et  tacebit, 
et  levabit  se  supra  se.  »  ''  «  Solus  sedebam,  quia 
amaritudine  replesti  me.  » 

20.  Dixit  ergo  Marthn  ad  Jesiim  :  Domine,  si 
fuisses  hic,  etc  Et  profitetur  Filii  Dei  potentiam 
in  hoc,  quod  ait :  «  Si  fuisses  hic,  frater  meus 
non  fuisset  mortuus.  n  Item  profitetnr  ejus  ho- 
norificentiam  in  hoc,  quod  ait  (v.  22) :  Scio  quia 
rjucBCumque  poposceris  a  heo,  dabit  tibi  Deus.  Et 
patet  hic  mulieris  virtuosa  constantia.  Ut  enim 
ait  Chrysostomus  "  :  «  Vide  quanta  philosophia 
mulierum,  etsi  infirma  earum  mens.  Videntes 
enim  Christum,  non  confestim  ad  luctum  neque 
ad  ploratum  cum  clamore  incidunt,  quod  nos 
patimur,  cum  aliquos  notos  intrantes  luctui  vi- 
derimus;  sed  Magistrum  admirantur.  »  Haecille. 
Sed  quaeritur,  qualiter  ait :  Qumcumque  poposee- 
ris  a  Deo,  dabit  tibi  Deus?  Ex  hoc  videtur,  quod 
non  plene  credidit  ipsum  esse  verum  Ueum,  et 
a  se  posse  facere  omnia.  Et  ad  istud  respon- 
dendum  est,  sicut  respondet  Chrysostomus  ", 
quod  etsi  credebat  in  Christum,  non  tamen  ut 
oportebat.  Nondum  enim  cognoscebant,  neque 
cjuoniam  Deus  erat,  neque  quoniam  propria 
virtute  et  auctoritate  hoc  facit. 

23.  Et  secpaitur  responsio  Salvatoris  dirigea- 
tis  :  Resurget  frater  tuus  :  quasi  dicat  :  Non  in- 
digeo  alieno  adjutorio,  ait  Chrysostomus  -".  Et 
quia  hoc  ambiguum  fuit,  eo  quod  non  dixit : 
.Modo  resuscito;  sequitur  Marthae  iterata  con- 
fessio  (v.  24)  :  Scio  quia  resurget,  etc,  scilicet  in 


—  13  Cbrysost.,  ibid.  —  "  Luc,  x,  39.  —  '•'  Chrysosl., 
'II  Jonn.,  hoin.  Lt,  al.  LXi,  n.  3.  —  '*  Thren.,  iil,  28. 
—  «  Ibid.  —  '  Sup.,  IX,  22.  —  8  Chrysosl.,  iliid.  —       —    "    Jerem.,   xv,    17.    —    '^   Cbrysost  ,    m   Joan., 
»  Inf.,  23.  —  1»  Inf.,  24.  —  "  inf.,  25.  —  "  Inf.,  27.       hom.  LXl,  al.  LXU,  n.  3.  —  '»  Ibid.  -  '»  Ibid. 


'  Inf.,  20.  —  5  Inf.,  20.  —  '  Inf.,  33.  —  »  Aug.,  ul)i 
sup.,  n   22,  quoad  sensum.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup. 


412 


KVANGELll  SANCTI  JOANNIS 


generali  resurrectionc,  siipra '  :  «  Resuscitabo 
eum  ia  novissimo  die.  >>  Kt  de  hoc  audierat 
Martha  ab  eo,  supra  -  :«  Veuiet  (a)  hora,  in  qua 
omnes  qui  in  monumentis  sunt,  audient  vocem 
Filii  Uei. »  Et  quia  ipsa  locuta  est  de  resurreclione 
generali,  subditur  doctriua  veritatis  de  potes- 
tate  Filii  Dei  in  suscitando  omni  tempore  (v.  2o) : 
Dicit  ei  Jesus  :  Ego  sum  resurrectio ,  scilicet 
causaliter  et  ellicienter  '  :  «  Christus  resur- 
rexit.  »  Et  ita  est  causalis  prsedicatio.  El 
ego  sum  vita,  essentialiter,  et  similiter  causa- 
tive  et  conservative,  intra  *  :  «  Ego  sum  via, 
veritas  et  vita.  »  Qui  credit  in  me,  scilicet  vi- 
tam,  etiamsi morluus  fuerit,  scilicet  morte  corpo- 
rali,  vivel  in  resurreijtione.  (v.  26)  Et  omnis  qui 
vivit,  scilicet  corporaliter,  et  spiritualiter  :  Et 
credit  in  me,  scilicet  veritatem  :  Non  morietur  in 
celernum,  morte  damnationisseternaliter.  Ut  enim 
ait  Augustinus  ^  :  «  Unde  est  mors  in  auima? 
Quia  non  est  ibi  lides.  Unde  mors  in  corpore? 
Quia  non  est  ibi  anima.  Ergo  animae  tucc  lides 
est  auima,  vel  vita.  »  UiEc  ille."»  Justus  enim  ex 
fide  vivit.  »  Ipsu  eaim  est '  «  Deus  viventium,  non 
mortuorum.  »  Et  quia  Martha  dixerat  :  Quce- 
cumque  poposceris  a  Deo,  etc,  ideo  ait  Salvator : 
Ci-edis  hoc?  scilicet  quod  sum  resurrectio  et  vita, 
potens  scilicet  resuscitare,  et  vitam  conservare. 
Et  subditur  ejus  responsio  (v.  27)  :  E<jo  credidi, 
quia  tu  es  Chrislus.  Ut  enim  ait  Chrysostomus  *, 
videtur  non  intellexisse  quod  dictum  est,  scili- 
cet  a  Christo.  Sed  quoniam  magnum  quid  erat, 
quod  dixerat,  intellexit  :  et  hoc  est  probabile, 
quia  non  vocat  eam  beatam  ex  hac  confessione 
in  verbis.  Et  hoc  ideo  forte,  quia  Petrus  intel- 
lexit  plenarie  veritatom ,  scilicet '  quod  erat 
Filius  [)ei  feternus ;  mulieres  vero  istff',  censue- 
runt  ibtum  sicut  de  virtuoso  quodam  homine, 
et  approbato,  et  escellenle,  ut  ait  Chrjsosto- 
mus.  Et  patet  ex  isto  processu,  quod  est  duplex 
raors,  scilicet  aniuife  el  corporis.  Unde  Augus- 
tinui '" : « Mors  animae  fit,  cum  eam  deserit  Deus  : 
sicut  corporis ,  cum  id  deserit  anima.  Ergo 
utriusque  rei,  id  est,  totius  hominis  mors  est, 
cum  anima  Deo  deserta  deserit  corpus  :  ita  enim 
nec  ox  Deo  vivit  ipsa,  nec  corpus  ex  ipsa.  Hu- 
jus  totius  hominis  mortem  secunda  mors  sequi- 
tur.  »  "«  Non  lasdetur  a  morte  secunda.  »  Item 


est  duplex  resurrectio  :  una  a  morte  corporali, 
alia  a  morte  spirituali,  sive  animm.  De  qua 
utraque  supra  ''  :«  Sicut  Pater  suscitat  mortuos, 
et  vivificat ,  sic  et  Filius.  » 

28.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  sororis  vocatio 
a  Martha;  et  ibi  tria  :  primo,  illius  vocalio,  et 
ejusdem  progressio;  secundo,  concomitantiuin 
descriptio  ":  Judoei  ergo,  etc. ;  terlio,  .Marias  ad- 
venientis  humiliatio  et  confessio,  ibi  ":  Maria 
ergo  ,  etc. 

Ait  ergo :  Cum  hoc  dixisset,  vocavit  Mariam. 
Ut  enim  ait  Chrysostomus '"', «  Martha,  quia  eam 
in  spem  bonam  duxerat  Jesus,  vocavit  Mariam 
cum  silenlio.  »  Et  hoc  ideo,  secundum  Glossam, 
quia  si  Judaii  audissent  eam  vocari  a  Jesu,  non 
sequerentur,  et  ita  non  viderent  miraculum. 
Magister  adest  et  vocat  te,  etc.  Sed  quaeritur, 
qualiter  hoc  ait,  cum  hoc  non  legatur  prius? 
Et  ad  hoc  respondet  Glossa,  quod,  causa  bre- 
vitatis,  in  verbis  .Marthe  ostendit  non  prius  dic- 
tum,  id  esl,  quod  Dominus  vocavit  eam. 

29.  At  illa ,  ut  auaivit,  surrexit  (6)  cito,  ex. 
gaudio  do  adventu  Salvatoris,  et  ex  desiderio 
videndi  eum,  et  colioquendi,  et  ex  spe  solatii. 
Ideo  cito  surrexit.  E't  nota  hic  exemplum  mu- 
lieribus  colloquendi  cum  silentio.  Naui  Martha 
vocavit  sororem  cum  siicntio  :  quauto  enim 
sunt  magis  loquaces  naturaliter  (uam,  ut  ait 
sapiens  :  Mulieres  magis  sunt  silvestres,  et  ma- 
gis  loquaces ),  tanlo  magis  sunt  commendandas 
ex  tacituruitate.  Ideo  dicilur  '^:  «  Mulier  sensata, 
ct  tacitii.  »  Et  mulier  debet  discere  in  schola 
philosophiae,  ut  habitum  est  supra  a  Chrysos- 
tomo'".  Etvenit  adeum  :  et  hocideo,  quia(v.  30) 
nondum  venerat  Jesus  in  castellum,  et  ideo  hoc, 
sicut  ait  Chrysostomus  '*,  ut  non  vidcatLU-  inji- 
cereseipsum  signo  faciendo,  sive  ingerere;  sed 
rogari  ab  illis  voluit,  ut  esset  rainus  suspectum 
siguura.  Et  non  sola  ivit;  sed  et  (v.  31  )  Judwi 
qui  erant  cum  ea ,  seeuti  sunt.  Et  patet  hic  sa- 
picntia  mulieris :  unde  Chrysostomus  " :  «  Ecce 
mulier  philosophans  non  expectavit  magistrum 
venire,  nec  a  luctu  detenta  est,  sed  omnes  Ju- 
dreos  transiens:  propter  quod  ait,  quod  Judoei 
secuti  sunt. »  Ut  enim  ait  Seneca  ^"  :  «  Proprium 
est  libenterfacientis,  cito  facere.  » 

32.  Maria  ergo,  cum  venisset,  cecidit :  et  in  hoc 


'  Sup.,  VI,  40.  —  «  Sup.,  V,  25.  —  '  I  Cor.,  xv,  20. 
—  '  luf.,  .XIV,  6.  —  *  Aiii;.,  ubi  sup.,  n.  15.  — 
i  Habac,  u,  4.  —  '  Mattn.,'xii\\,  >J2.  —  «  Chrysost., 
ubi  sup.  —  '  Matlh.,  xvi,  16.  —  •"  Aug.,  d:-  Civit. 
Dei,  lib.  Xlll,  c.  ii.  —  "  /l/jor.,  n,  \\.  —  12  ^,^]}., 


V,  21.  —  '3  Inf.,  31.  —  "  inl'.,  32.  —  "  Cluysost.,  ubi 
sup.,  u.  2.  —  '6  Eccli.,  XXVI,  18.  —  "  Clirysost., 
houi.  L\,  al.  h\\,  n.  3.  —  '»  Id.,  hom.  lx  :,  al.  lxiii, 
n.  1.  —  '9  !bid.—  '"  Senec,  rle  Benef.,  lib.  II,  c.  v. 

(«j  Vulg.  Veuit.  —  (*)  Vulg.  surgit. 


EXPOSIT[(>  IN  CAP.  XI. 


413 


professio  mnjestatis  et  potestatis  Filii  Dei,  et  siia 
humiliatio.  Unde  Chrysostomus  '  :  Calidior  au- 
tem  h*c  soror  sua ,  quia  non  oli  turham  vere- 
cundata  est,  non  oli  snspicationem ,  quam  ha- 
bebant  inimici  de  Christo,  quod  erat  contrarius 
Deo;  sed  omnia  projecit,  et  dixit:  Si  fuisfes  hic, 
non  fu'S!<et  morluus,  etc,  sicut  ait  Martha  supra. 
Tam  ergo  gestu ,  quia  cccidit,  quam  affatu,  quia 
sic  di.xit,  Christi  potestatem  professa  est.  Qiisrit 
autem  Augustinus  *  quare  narravit  Evangelista- 
quod  Judsei  secuti  sunt?  Et  respondet :  Ut  vi- 
deamus  quae  occasio  fuerit,  quare  (a)  plures  ibi 
essent,  quando  Lazarus  fuit  resuscitalus.  »  Et 
nota  quod  ait  utraque :  Si  fuisses  hic,  non  fuisset 
frater  mevs  mnrtuus,  quia,  ut  ait  Glossa:  «  Deo  [h) 
praesente  nulla  infirmilas  ausa  esset  apparere, 
apud  quas  vita  hospitari  noverat.  »  Gloriosum 
ergo,  et  jucundum,  ct  securum  est  animae  fideli, 
Filium  Dei  hospitari  in  corde ,  et  suscipere ,  ut 
nuUa  infirmitas,  nulla  mors  peccati ,  nulla  tris- 
titia  indebita  ibi  sit.  Infra  ' :  «  Qui  diligit  me, 
sermonem  meum  servabit,  et  ad  eum  venie- 
mus,  »  etc.  Et  sic  veniens,  defert  secum  omnia 
bona  '' :  «  Venerunt  mihi  pariter  orania  bona 
cum  illa.  » 

33.  Sequitur  pars  in  qua  preeambulorum  ad 
miracuhim  speeificatio,  cum  concomitantibus. 
Et  sunt  tria  :  quorum  primum  est  infremilus  et 
lacrymationis  Christi  pr<Tmissio,  cum  sua  in- 
quisitione;  secundo,  frcmitus  iteratio,  cum  sua 
praeceptione,  ibi  ^ :  hsus,  etc;  tertio,  snorum 
oculorum  elevatio  cum  gMti>rum  actione,  ibi " : 
Jesus  aulem  elevatis  oculis,  ctc. 

Ait  ergo :  Jesus,  tit  viclit  plornntem,  etc,  infrc- 
muit  spiritu,  etc,  ostendens  naturam  humanara, 
et  denudans :  nihil  enim  plus  volebat  imaginari 
tunc,  quam  quod  esset  verus  homo,  ut  ait  Chry- 
sostomus  ■'.  TarUivit,  inquam((),  scilicet  quia 
voluit :  «  sic  esurivit,  sic  dormivit,  sic  contris- 
tatus  est,  sic  mortuus  est,  quia  vohiit.  In  ilhus 
enim  potestate  erat  sic,  vel  sic  affici,  vel  non 
affici,  n  ut  ait  Auguslinus  '. 

34.  Et  dixit :  Ubi  posuislis  cum  ?  Sed  cum  omnia 
nosceret,  quare  hoc  quEBsivit?  Et  ad  hoc  res- 
pondet  Chrysostomus  ^  quia  «  non  vult  se  in- 
jicere,  id  est,  ingerere  ad  faciendura  miracu- 
lum  :  sed  omnia  abilhs  discere  (d),  et  rogalus 

'  Chrjjost.,  ubi  sup.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  ii  17.  — 
»  Inf.,  XIV,  23.  —  "  Sap.,  vii,  II.  —  »  Inf.,  38.  — 
'  Inf.,  41.  —  '  Clirysost.,  ubi  sup.  —  »  Aug.,  ubi  sup., 
n.  IS.  —  ^  Clirysost.,  uln  sup.—  '•  Ibid.  —  "  Ibid. 
—  '*  Isu.,  XL'i,  1.  —  "  l>rnv.,  .X,  nn.  —  "  Aug.,  rfe 
Ct(i7.  Oti,  lib.  I.\,  c.  IV.,  n.l.  —  ">  Aug.,  ubi  sup. — 


faccre  (e) ,  ut  ab  omni  suspicione  signum  eri- 
piat.  »  Hoec  ille.  Ideo  :  Dicunt  ei :  Veni,  et  vide , 
scihcet  oculo  misericordiffl.  Et  non  soluin  hoc; 
sed  (v.  35) :  Lacrymatus  est,  monstrans  naturam 
huinanam ,  ait  Chrysostomus  "'.  Propter  quod 
diserunt  (  v.  35 )  :  Ecce  quomodo  amabat  eum. 
Et  nihilominus  delrahebant  ei.  Unde  sequitur 
( V.  37) :  Non  poterat  hic ,  etc  Ut  enim  ait  Chry- 
sostomus  "  : «  Confitentur  quoniam  aperuit  oculos 
creci,  et  tamen  detrahnnt  ei  :  erat  enim  judi- 
ciura  corriiptum.  »  Sed  quteritur,  quahter  ait : 
Jesus  infremuit ,  et  turbavit  semelipsum  ?  qiiia  '- : 
«  Non  erit  Iristis,  neque  turbulentus.  »  Et  lo- 
quitur  de  Christo.  Item  '^ :«  Non  commovebitur 
justus.  »  Multo  minus  Christus.  Item  passio  non 
cadit  in  sapientem,  secundum  opinionem  Stoi- 
corura,  prout  recitat  Augustinus  '*.  Multo  minus 
in  Christo.  Et  ad  istud  est  respondendum  se- 
cundum  Augustinum'',  quod  «turbatusest,  quia 
voluit.  »  Et  ideo  ait  Augustinus  '" :  «  Potestatem 
attendite ,  significationem  inquirite.  Fremilus 
ergo  in  Christo  signat,  quantum  homo  turbari 
debeat  pressus  mole  peccati.  »  Et  de  hoc  in 
Glossa.  Unde  cst  turbatio  assumpta  voluntarie, 
et  cum  modestia,  et  moderamine,  et  in  ipsa 
sensuahtate  :  et  sic  fuit  in  Christo;  sicut  ait  de 
se  " :  «  Tristis  est  anima  mea  usque  ad  mor- 
tem.  »  Item  quffiritur  de  hoc,  quoJ  ait  :  Lacry- 
matus  est  Jesus  :  cum  dicat  Apostolus  " :«  Nolite 
contristari  [f)  de  doriuientibus,  »  etc,  quahter 
ait :  Christus  lacrymatus  est?  Item  ipse  erat  po-  ouaiiter 
lens   ad  ipsum  resuscitandum  :   non  oportuit  chriaius 

1  ...  ...  ...  licryma- 

ergo  lacrymari.  Iteiu  videtur  uedis.se  malum  tas. 
exemplum  aliis ,  quod  dispUcebat  ei  divina  or- 
dinatio  de  morte  Lazari.  Et  ad  istud  respon- 
dendum  secundum  Chrysostomum  ",  quod  «la- 
crymatus  est  Jesus :  nondum  enim  ahquod  re- 
surrectionis  signum  demoastrabat.  »  Et  quia 
venerat  ut  lacrymaturus,  ostendens  prius  na- 
turam  humanam,  et  postea  monstrafurus  divi- 
nam  naturam  in  miraculo;  ideo  prius  flevit,  et 
hoc  quia  flcre  houiiuem  decuit  (g).  Uude  Au- 
gustinus  ^» :  «  Flevit  Christus,  ileat  se  homo.  » 
Et  Anselmus  :  «  Flevit  Christus  amicum  mor- 
tuum ;  fleat  se  homo  oppressum  pondere  pec- 
cali.   n   Et   patet    hic   mira  pietas   Salvatoris, 

'"  Ibid.,  n.  18  et  I!),  quoiid  seusuiu.  —  "  Matth., 
XXVI,  38.  —  "  1  Tiiens.,  iv,  12.  —  '■'  Chrysost.,  ubi 
sup.  —  ">  Aug.,  ubi  sup.,  u.  19. 

(a)  Al.  fecerit  ut.  —  (6|  Caet.  rrlit.  De.  —  (<:)  Sirpiil. 
seip.?um.  —  ;rf|  Cccl.  cilil.  disccret.  —  (e)  Ilem  faceret. 
—  (/■)  Vuly.  couliisteujiui.  —  (g)  Ccet.  eUil.   docuit. 


414 


EYANGELll  SANCTI  JOANNIS 


quod  lacrymatus  est.  Item  patet  sapientiffi  ve- 
ritas,  et  justitiaa  ajquitas  :  flevit  enim  ul  do- 
ceat  nos  flere,  et  peccata  esse  flcnda.  Unde  per 
tria,  qufE  dicuntur  hic,  signantur  Ires  partes 
popnitentioB  in  nobis.  Per  turbationem,  qua  se 
turbavit ,  signalur  commotio  conlritionis  in 
corde,  qua  homo  se  lurbat ,  eoraputans,  quffi 
bona  Dei  accepit,  et  qua;  mala  reddidil,  et  co- 
gitans  quo)  judicia  expectat.  Unde  contritio  si- 
gnalur  per  cordis  contritionem ,  et  comparatur 
terra;  uiotui,  in  fsalmo  ':«  Commovi.^^li  terrum, 
et  conturbata  est:  sana  contritiones  ejus,  quia 
commota  est.  »  Per  hoc,  quod  ait :  infremuit,  in 
quo  est  quasi  aUquis  sonus,  designatur  confes- 
sio  cum  spiritu  devotionis,  secundum  quod  ail 
Propheta  - :  »  Dixi :  tloniitebor  adver.sus  me  in- 
juslitiam  meam. »  ia  boc,  quod  ait :  Lacrymatus 
est,  designatur  satisfactio  pro  peccatis  ' :  «  Deduc 
quasi  torrentem  lacrymiis.  »  Lit  enim  ait  Chry- 
soslomus  '•  :  «  Jesus  lacrymatus  est;  nunquaui 
legitur,  quod  risit.  »  Sic  etiam  et  de  Pauto  legi- 
tur  ''  :  «  Scripsi  vobis  per  multas  lacrymas.  » 
Ubi  ait  Haymo,  quod  quot  syllabas  scripsit,  tot 
lacrymas  emisit.  Unde  Christus  lacrymatus  est 
hic  in  suscitatione  Lazari,  deflens,  et  deflendam 
ostendens  humanam  fragilitatam  et  mortalita- 
tem  ex  peccato.  Item  flevit  super  civitatem, 
ostendens  deflendam  esse  nostram  cEecitalem 
etinconsiderationem  de  judiciisfuluris,  etmalis 
quffi  evenient  peccatoribus.  Item  lacrymatus  est 
in  cruce,  ostendens  deflendam  e.sse  nostram 
malignitatem  et  inobedientiam :  ad  cujus  imi- 
talionem  debemus  lacrymari  pro  poccalisnostris, 
et  pro  peccatis  aliorum,  et  pro  miseriis,  quffi 
sunt  in  mundo.  Ut  enim  ait  Chryfostomus  ^ : 
«  Lacrym.e  sunt  ab  igne  spirituali ;  et  nihil  unit 
Deo,  ut  lacrymffi  :  illas  beatificat  Deus;  illoe  1«- 
titiam  assumunt  continuam ,  et  purgant  a  pec- 
catis,  sicut  ccelum  a  pluvia;  et  illis  peccatorum 
destruuntur  tenebrffi.  »  El  ibi  bene  de  hoc.  In 
PMlmo  "'  :  «  Lavabo  per  singuias  noctes  lectum 
meum.  »  Ibi  Augustinus  iu  originali :  »  Lacry- 
mis  lavatur  voluptas,  et  eis  impetratur  miseri- 
cordia.  »  In  Vsalmo  *:  «  Fuerunt  mihi  lacryma 
meffi  panis  die  ac  nocte.  » 

38.  Et  sequitur  iteralio  fremitus  cum  couco- 
mitantibus  ibi  :  Jesus  fremens  itemm  (a) ,  scilicet 

1  Psul.  LU,  i.  —  *  Pi'il.  XXXI ,  a.  —  '  Thren.,  n, 
18.  _  4  Clii^sost.,  in  Matth.,  hom.  vi,  n.  6.  — 
»  II  Cor.,  u,  4.  —  «  Chrysost.,  ubi  sup.  prox.,  n.  5. 
—  '  Psnl.  VI,  7.  —  »  Psal.  XLI,  4.  —  "  Cbrysost.,  ubi 
sup.  —  ">  Ibid.,  n.  2.  —  >»  Ibid.  —  "  6up.,  4.  - 
"  Sup.,  IX,  3.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  19.  -  "  Isa., 


volens,  ut  expositum  est,  sive  increpans  pas- 
sionem ,  et  refrenans ,  ut  ait  Chrysostomus  ' , 
veiiit  ad  moHumenlum.  Et  in  hoc  descriptio  loci : 
Erat  autem  (A)  spelanca ,  etc.  :  quffi  omnia  nar- 
ranlur ,  ut  morlis  veritas,  et  se[)ultura  denote- 
tur.  Et  (v.  39)  ait  :  Tollite  lapidem.  Quiuni  Chry- 
sostoinus  ">  ad  quid  hoc  prfficepil?  Qui  enim 
corpus  mortuum  erat  resuscilaturus ,  poterat 
lapidem  toUere  :  ergo  non  oporluit  hoc  prreci- 
pere.  Et  ad  islud  respondet ,  quod  «  sic  prffi- 
cepit  ,  ut  haberet  illos  testes  miraculi  ,  ut 
non  ffistimarent  esse  pliantasma.  »  Dicit  Mar- 
tha  :  Domine ,  jam  fatet.  Sed  quffiritur,  qua- 
liter  hoc  ait ,  ex  quo  supra  dixit  Christo  :  Qucb- 
ninujne  poposceris  a  Deo ,  dabit  tibi  Deus?  Et  ad 
istud  respondet  Chrysoslomus  "  quod  nihil  no- 
verat  eorum  ,  quffi  dixit  Christus,  sciUcet  de 
resurrectione  fratris  :  et  ideo  ut  impossibile 
propler  tempus  hoc  ait  :  erat  enira  extraneum, 
qualriduanum  et  corruptum  suscilare  mortuum. 
Et  ideo  Jesus  increpans  eam,  ut  non  reminis- 
centem  quffi  dixerat,  ait  (v.  40)  :  Nonne  dixi 
libi :  Si  credideris ,  videiis  gloriam  Itei?  scilicet 
in  suscitatione  mortui ,  sicut  ait  supra  '-  disci- 
pulis  :  Hcec  infirmitas  non  est  ad  mortem,  sed  ad 
gloriam  Dei.  Nam  in  operatione  miraculorum 
gloria  Dei  manifestatur  ob  operum  arduitilem, 
supra  '^  :  «  Ut  manifestenlur  opera  Dei  in  illo.  » 
Et  nota  quod  ait  :  Christus  fremens  venit  ad  mo- 
numentum.  Ut  patet  ex  AugusUno  '*,  «  iste  fre- 
mitus  Salvatoris  significat  fremitum  indignatio- 
nis,  quo  debet  homo  indignari  conlra  peccata 
sua,  et  in  se  conturbari ,  et  amaricari,  et  sic 
venire  ad  monumentum,  quod  est  locus  in  quo 
sepeliuntur  mortui,  id  est,  ad  recogitationem 
et  remeinorationem  suorum  peccatorum  '^  : 
«  Recogitabo  tibi  omnes  annos  meos,  »  etc. 
Unde  ibidem  dicitur  '*,  quod  «  convertit  Eze- 
chias  faciem  suam  ad  parietem ,  et  flevit.  »  Per 
parietem,  collectio  sensuum,  aggregatio  pecca- 
torum  ''  :  "  Abii  amarus  in  indignatione  spiritus 
mei.  »  Ibi  Gregorius '%  qualiler  «  Spiritus  san- 
ctus  cor  amcurum  in  indignatione  spiritus  sui 
facit  (c)  contra  peccata  sua  :  reprehendit  se  de 
cogitalionibus  ,  insequitur  de  verbis  ,  punit 
flendo  de  factis.  »  '■'«  In  multa  sapienUa,  multa 
indignatio  ;  »  quia  «  quanto  plus  proticimus  in 


1j.  —  "  Ibid.,  £.  — 
171  Ezech.,  bom.  x , 


"  Ezech.,  111,  14.  — 
n.  42.  -    "   Eccle., 


XXXVIII, 

•"   Greg., 
I,  18. 

((i)  Vulg.  ergo  rursum  fremens.  —  (b)  C«et.   edit. 
eitim.  —  (c)  Ccel.  edit.  non  habent  spiritus  sui  facil. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XI. 


415 


cognitione ,  tanto  magis  nobis  iiidigaamui'  dc 
perversa  operatione.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Vel 
per  fremitum  Salvatoris  signatur  sua  sapienlia, 
et  scientia  de  peccatis  hominum  ,  et  indigna- 
tio(a)'  :  oQuiescite  ab  homine,  cujus  spiritus  in 
naribus  ejus.  »  Quod  exponit  Gregorius  -  de 
Christo,  et  de  notitia  ejus,  super  illud  Joh'^  : 
«  Gloria  narium  ejus  terror.  »  Per  speluncam 
autem  signalur  anima  in  peccato  perseverans , 
et  peccata  in  se  congregans  ''  ;  «  Domus  mea 
domus  orationis  vocabitur ;  vos  autem  fccistis 
speluncam  Intronum.  »  Super  quod  Gregorius 
ibi '  :  <i  Domus  Dei  est  ipsa  mens,  atque  cons- 
cientia  fidelium,  quas  in  tesione  prosimi  per- 
versas  cogitatioues  profert,  quasi  in  spelunca 
latrones  resident.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Spe- 
lunca  enim  est  tenebrositate  obscura,  feritate 
sordida,  algore  frigida,  bestiis  et  insidiantibus 
inhabilata  :  et  ideo  signat  animam  peccatricem 
in  peccatis  maoentem.  Unde  est  spelunca  do- 
los»  malignitatis ,  de  qua  dictum  est  in  Psalmo " : 
«  Insidiatur  quasi  leo  in  spelunca.  »  Et  est  spe- 
lunca  libidinosc-B  voluptalis,  in  figura"  :  «  Ape- 
rite  speluncam  ,  et  adducite  ad  me  quinque 
reges  ,  »  id  est,  libidines  quinque  sensus  (li) 
principantes  in  anima  voluptuosa.  Et  est  spe- 
lunca  impise  rapacitatis  *  :  «  Implevit  prteda 
speluncas  suas ,  et  cubile  suum  rapina.  »  Et 
est  spelunca  injustae  usurpationis,  sicutquando 
fures  et  latrones  non  intrantes  per  ostium , 
quod  est  Christus,  usurpant  sibi  dignitates  in 
Ecclesia  *  :  «  INumquid  spelunca  latronum  facta 
est  domus  ista?  »  etc.  Super  speluncam  autem 
lapis  superponitur,  quando  talis  anima  prava 
consuetudine  opprimitur  '"  :  «  Lapsa  est  in  la- 
cum  vita  mea,  posuerunt  lapidem  super  me.  » 
Quod  exponit  Gregorius  "  bene,  super  illud 
Job  "  :  «  Salvabit  te  de  ore  angusto.  »  «  Lapis, 
inquit,  supcrponitur ,  cum  dura  consuetudine 
mens  in  peccato  demoratur.  »  Et  ibi  bene  de 
hoc.  Ideo  orat  Propheta  '^  :  «  Neque  urgeat  su- 
per  me  puteus  os  suum.  »  De  eo  vero  ,  quod 
sequitur  :  Quatriduanus  est,  et  de  quatuor  die- 
bus  peccati,  et  de  foetore,  in  Collatione  prsedi- 
cabih  ". 
41.  Et  sequitur  ultimum  praeambulum  mira- 

'  Isa.,  II,  22.  —  s  Greg.,  Moral.,  lib.  XXXr,  c.  xii, 
al.  .\xvi,  n.  51.  —  '  Job,  xxxix,  20.  —  *  Luc,  xix, 
46.  —  »  Greg.,  in  Evang.,  lioin.  xxxix,  circ.  med. 
—  "  Psal.  X,  9.  —  '  Jos.,  X,  22.  —  '  Nali.,  ii,  12.  — 
"  Javw.,  VII,  11.  —  '0  rhren.,  III,  33.  -  "  Greg., 
Moral.,  lib.  XXVI,  c.  xxiv,  al.  xx.xvi,  n.  6:J-66.  — 
'>  Job,  XXXVI,  16.  —  '>  Psal.  LWiii,  16.  —  "  Vid. 


culi  :  lesus  autem,  elevatis  oculis ,  dixit  :  Gratias 
ago ,  etc.  Ut  enim  ait  Chrysostomus  '=  :  «  De  se 
humilia  loquitur  :  non  enim  ad  dignitatem 
suam  respicit,  sed  ad  salutem  nostram ,  et  ([uod 
posset  nos  attrahere.  Propterea  excelsa  quidem 
et  pauca,  et  ipsa  occulta;  humiha  vero,  et 
multa  dixit  de  se.  »  Et  ideo  elevavit  oculos ,  et 
gratias  dedit,  ut  ostenderet  se  non  esse  contra- 
rium  Patri,  et  ut  amplius  crederent.  Supra  '«  : 
Cum  gratias  egisset,  etc,  Ideo  sequitur  :  Quoniam 
audisti  me,  etc,  et  semper  me  audis ;  quia  «  om- 
nia  dedit  in  manu  Filii,  »  supra  >\  Sed  propter 
populum,  lU  credant,  quoniam  me  misisti.  Supra  '* : 
«  Misit  lilium  in  mundum.  »  Et  supra  "*  :  «  Qui 
misitme,  nou  reliquit  me,  »  etc.  Sed  queeritur, 
ex  quo  supra  ait  *'  :  «  Ego  et  Pater  unum  su- 
mus  :  »  videtur  hic  dare  occasionem  populo 
non  credendi  ipsum  esse  unum  cum  Patre.  Et 
ad  istud  respondendum  secundum  Chrysosto- 
mum -',  quod  utraque  de  se  dixit,  aliquando 
alta,  aliquando  humilia,  ut  crederent  de  ipso  , 
quod  esset  Filius  Dei  teternus,  et  homo  verus. 
Et  ideo  ait  hic  :  Gratias  ago ,  etc,  propter  popu- 
lum,  ut  rredant,  etc.  Et  patet  hic  exemplum  ele- 
vandi  cordis  oculos  ad  Deum,  antequam  ardua 
aggrediantur,  et  quando  opera  incipiuntur  "  : 
«  Omnia  in  gloriam  Dei  facite.  »  -^  «  Levavi 
oculos  meos  in  montes,  »  ait  Propheta,  id  est, 
in  allitudines  divinarum  miserationum,  etc. 

43.  Et  sequilur  illa  pars,  in  qua  de  ipso  mi- 
raculo  :  Hcec  cum  dixisset,  etc.  Et  ibi  tria  : 
primo,  ipsa  resuscitatio ;  secundo,  dehgationis 
resuscitati  prfficeptio,  ibi  ■*  :  Dixit  eisJesus,  eic; 
terlio,  assistentium  credulitas,  sive  imitatio  "  : 
Multi  ergo  ex  Judceis,  etc. 

Ait  ergo  :  Clamavit  voce  magna  :  Lazare  ,  veni 
foras.  Et  in  hoc  ipsum  miraculum,  sive  morlui 
resuscitatio ,  virtute  sui  verbi  "  :  «  Sermo  enim 
ejus  poteslate  plenus  est.  »  Sed  quteritur,  ex 
quo  supra  gralias  egit  Patri,  eo  quod  audivit 
eum,  quare  non  ait  hic  :  In  nomine  Palris  veni 
foras?  Et  ad  hoc  respoudet  Chrysostomus  ^', 
quod  «  oratio  Chrisli  fuit  supra  propter  imbe- 
cilles  et  imperfectiores,  ut  crederent,  quod  es- 
set  una  voluntas  ipsius,  et  Palris;  hic  autcm 
per  res,  id  est,  miraculum  auctoritatem  osten- 

Col/at.,  Liii.  —  15  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  lxiii, 
al.  LXiv,  u,  1.—  "'Sup.,  VI,  M.  —  "  Sup.,  iil,  33.  — 
'8  Ihia.,  n.  -  '»  Sup.,  VIII,  29.  —  20  sup.,  X,  30.  — 
^i  Chrysost.,  ubi  sup.,  u.  2.  —  "  I  Cor.,  x,  31.  — 
"  Psal.  cxx,  I.  —  X  Inf.,  44.  -  26  [„f.^  /,^i.  _  k  E^cle., 
VIII,  4.  —  "  Chrysost.,  uiji  sup. 
(u)  Cu:l.  edil.  indignalione.  —  (4)  Lei/.  seusibus. 


410  EVANGELIl  SANT.TI  JOANNIS 

dit.  Et  hoc  fiiit  siuc  sapientiaB,  per  verba  qui- 
dem  eondescensionem,  per  res  vero  potestatem 
ostendcre.  »  ILtc  ille.  Ut  ergo  ostenderet  se  esse 
verum  hominem ,  gratias  egit ;  ut  oslenderet 
se  esse  verum  Deum,  ait  :  Veni  foras  :  sua  po- 
testale,  sicut  promiserat  supra  '  :  «  Venit  hora, 
quando  omnes,  qui  in  monumentis  sunt,  au- 
dient  vocem  Filii  Dei.  » 

44.  Et  statim  prodiit  ligatus  iiistilis ,  id  est, 
vittis.  Instita  dicitur  vitta,  quasi  latum  cingu- 
lum  qiio  pueri  liganlur,  etc.  Lit  enim  ait  Glos- 
sa  :  «  Sicut  polentia  Dei  fuit,  quod  surgit ;  ita 
fuit,  qiiod  sic  prodil,  »  etc.  Unde  Chrysosto- 
mus  ' :  «  Vide  opus  testans  ejus  auctoritatem  : 
exivit  enim  Lazarus  com|ieditus.  »  El  sequitur 
praeceptio  deligationis,  ibi  :  Solvite  eum,  et  sinite 
abire.  Quferitur,  cum  esset  evidentius  miracu- 
lum,  si  deligatus  omnino  prodisset,  quare  non 
sic  fecit  Domiuus?  Et  ad  lioc  respondct  Chry- 
sostomus  ',  quod  «  ut  non  putaretur  phantasia 
esse  res,  jussit  eum  solvere,  ut  tangentes,  et 
prope  eum  facti ,  videant  quoniam  ille  vere 
esset,  scilicet  Lazarus.  Et  ait  :  S^niie  abire ,  ut 
videant,  quod  nou  ad  glori  itionem  fecit  ;  non 
aulem  ait  :  Sinite  mecum  ambulare.  ut  mon- 


stretur,»  etc.  Secundum  Auguslinum  *,  «  mor- 
tuus  sub  lapide  ,  signat  hominem  reum  sub 
lege,  quffi  ^  non  potuit  justiOcare.  Remotio  la- 
pidis  signat  amotionem  ponderis  legis  per  gra- 
tiam,  et  libertatem  spiritus  "  :  «  Ubi  spiritus , 
ibi  lihertas.  »  Quod  enim  Jesus  lacrymatus  est, 
et  quod  voce  magna  clamavit,  signat "  «  quani 
difficile  surgit,  quem  moles  malae  consuetudi- 
nis  premit.  »  Quod  aulem  processit  ligatus , 
signat  '  ,  quod  quando  contemnis  ,  mortuus 
jaces;  quando  confiteris,  procedis,  adliuc  ta- 
men  reus.  Ideo  ut  solverentur  peccata,  dixit 
Deus  ministris  :  Solvite  eum.  Hsec  Augustinus. 
Unde  patet  ex  dictis,  quod  mortuus  Lazarus 
signat  poccatorera  mortuum  ,  cujus  mauus  et 
pedes  sunt  ligati,  ut  dicilur  hic.  Est  enim  pec- 
cator  ligatus  vinculis  ,  prout  ait  Prophela  "  : 
n  Funes  peccatorum  circumplexi  sunt  me.  » 
'"  «Funibus  peccatorura  quisque  constringitur.  » 
Unde  est  ligatio  raulliplex  :  uua  est  vinculis 
culpfe,  quee  signatur  hic;  alia  cst  vinculis  pce- 

'  Sup.,  V,  28.  —   -  Clu7»03l.,   ubi  sup.,  u.   3.  — 
'  Ibid.  —  *  Auj?.,  ubi  sup  ,  n.  22.  —  '"  Hom.,  iii,  20. 

—  '  11  Cur.,  i[i,  n.  —  '  Aug  ,  ubi  sup.,  n.  24.  — 
8  Aug.,  ibid.  —  9  Psal.  cxviii,  61.  —  ">  Prov.,  v,  22. 

—  "  Maltli.,  xxii,  13.  —  »2  Gregor.,  in  Evang., 
boin.  xxxviil,  post  med.  —  "  Job,  iil,  18.  —  '*  Greg., 
Moral.,  ILb.  IV,  c.  xxx,  al.  xxxiv,  u.  68.  —  '5  Sai>., 


nffi  "  :  u  Ligatis  manibus  et  pedibus,  etc.  »  Super 
quod  ibi  Gregorius  '«  :  «  Tunc  ligat  poena  , 
quos  modo  a  bonis  operibus  ligavit  culpa. 
Pedes  enim  qui  visilare  aegrum  negligunt, 
manus  quae  nihil  indigentibus  tribuunt ,  ligalae 
sunt ,  »  etc.  Item  est  ligatio  vinculis  concu- 
pisceiitiae  mortahs  corruplionis  '»  :  «  Et  quon- 
dam  (a)  vincti  pariler  sine  molestia.  »  Ibi  Gre- 
gorius  '*,  de  vinculis  mortaUs  corruplionis. 
'■>  «  Corpus  enim,  quod  corrumpitur,  aggravat 
animam.  »  Et  \\n  Gregorius  ,  multum  de  hoc. 
'"«Quis  dimisil  onagrum  liberum,  et  vincula 
ejus  quis  solvit  ?  »  Ibi  Gregorius  '■  bene  de  hoc. 
'*  «  Data  sunt  super  te  (6)  vincula  ,  et  ligabunt 
te  : »  Ibi  Gregorius  '"  de  hoc  bene.  Peccaia  ergo 
ligant  manus,  ne  bona  faciant;  et  ligaut  pedes, 
id  est,  affectus,  ne  bene  velint.  Et  sudarium 
cooperit  faciem  et  oculos,  ne  recte  videant.  Et 
ideo  peccator  ligatus  est  mortuus.  Unde  Chry- 
sostomus  :  «  Peccalores  ligantur  ebrielate  in 
capite,  qu£e  sensus  ligat ;  avaritia  in  manibus , 
quas  non  permittit  eas  extendere ;  soUicitudini- 
bus  in  pedibus,  »  etc.  Et  talis  vivificatur  gralia 
divina  in  conlritione,  procedit  manifestans  se 
confessione,  solvitur  a  ministris  in  salisfactionis 
susceptione,  quibus  data  est  potestas  clavium. 
Infra  -"  :  «  Quorum  remiseritis  peccata,  rcmit- 
tuntur  eis.  »  Ideo  ait  Dominus  leproso  mun- 
dalo  ^'  : «  Ostende  te  sacerdoti.  » 

4b.  Et  sequitur  tertium,  scilicet  credulitas 
assistentium,  sive  imitalio,  ibi  :  Multi  ergo  ex 
Judxis  c.rediderwit ,  prae  miraculi  magnitudine  ; 
(v.  40)  quidatn  vero  abierunt  ad  Pharisceos,  «sive 
annuntiando,  ut  crederent;  sive  potius  pro- 
dendo,  ut  sfevirent,  »  secundum  Auguslinum  ". 

47.  Et  sequitur  illa  pars  principalis,  in  qua 
Jud^torum  dolosa  machinatio  de  apprehen- 
dendo  Filio  Dei,  ct  occidendo,  ibi :  Collegerunt 
ergo  Pontifices,  etc.  Unde  quidam  dividunt  istam 
parlem  contra  totam  seriem  pra>ierilam  a  se- 
cundo  capitulo,  usque  huc.  Nam  hic,  et  conse- 
quenter,  narrantur  praeambula  ad  passionem, 
et  concomitantia,  et  ipsa  passio.  Et  secundum 
hoc,  haec  pars  in  duas  partes  :  primo  narran- 
lur  antecedentia  et  prieambula  ad  (c)  passio- 
nem ;  secundo  narrantur  concomitantia,  ibi  "  : 

IX,  \i.  —  ^^  Job,  XXXI >•,  5.  —  '■  Greg.,  Moral., 
lib.  XXX,  c.  XII,  al.  .\v,  n.  50.  —  '«  Ezedi.,  ll),  25. 
—  '■  Gieg.,  i/i  Ezeclt.,  lib.  1,  hora.  xil,  n.  13.  — 
2»  luf.,  XX,  23.  —  21  Matl/i.,  viiT,  4.  —  "  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  25.  —  "  luf.,  xviii,  1  et  seq. 

(a)  Cat.  edit.  quoniain.  — (6)  Cast.  edit.  non  habent 
te.  —  (c)  Item  ad. 


EXPOSmO  IN  CAP.  XI. 


4.17 


flcBC  cum  dixisset,  egressus  est,  etc.  Prima  in 
duas  :  primo  narratur  Judasorum  maligna  ma- 
chlnatio;  secundo  narratur  adventus  Domiui 
in  Bethaniam,  qui  erat  locus  vlcinus  loco  pas- 
sionis,  et  describitur  ejus  progressus  ad  ipsum 
locum  passionis,  infra  '  :  Jesus  ergo  ante  sex 
dies  Pasch(B,  etc.  Prima  in  tres  :  primo  nar- 
ratur  Judaaorum  conspiratio;  secundo,  Filii 
Dei  diseessio  ab  eis,  ibi'  :  Ab  illo  ergo  die,  etc; 
tertio,  eoriim  conventio  in  Jerusalem  ad  insi- 
diandum  [a]  Filio  Dei,  ibi  '  :  Proximum  erat  Pas- 
cha,  etc. 

Ait  ergo  :  Collegerunt  Pontifices ,  etc.  LU  enim 
clamat  Chrysostomus  *  :  «  0  insania !  qui  in 
aliorum  corporibus  mortem  superavit,  morti 
traderj  ffistimabant.  »  Bic  homo  :  ut  enim  ait 
Chrj-soslomus '  :  «  Hominem  adhuc  vocanl,  qui 
tantam  susceperant  ejus  divinitatis  demonstra- 
tionem ;  et  ideo  adorare  oportebat,  et  non  sesti- 
mare  hominem,  »  etc.  Supra,  proximo  "  :iiOpe- 
ribus  credite.  » 

48.  Venient  Romani,  etc.  Ut  ait  Augustinus  ' : 
«  Temporaha  perdere  timuerunt,  et  vitam  ceter- 
nam  non  cogitaverunt,  et  sic  utrumque  amise- 
runt.  Nam  et  Romani,  etlocum,  et  gentem  de- 
struxerunt,  »  sicut  prffidixerat  Dominus  ' :  «  Vi- 
dens  civitatem  flevit  super  eam;  »  ct  sequitur  : 
«  Prosternent  te,  et  filios  tuos,  qui  in  te 
sunt,  »  etc. 

49.  Et  subditur  consihi  conlirmatio  :  Vnus 
autem  ex  ipsis  Caiphas  nomine,  etc,  ait  :  Expedit, 
ut  unus  moriatur,  etc.  Ut  ait  Augustinus "  :  «  Hic 
docemur  per  homines  malos  propheiiae  spiri- 
tum  (t)  futura  prcedicere,  quod  tamen  Evange- 
lista  divino  tribuit  sacramento.  »  Uude  sequi- 
tur  (v.  51)  :  Hoc  autem  a  semetipso  non  dixit ;  sed 
cum  esset  pontifex ,  etc  Sed  queeritur  qualiter 
ait  :  Pontifex  anni  illius,  cum  Deus  constitue- 
rit  ">  unum  (c)  summum  Sacerdolem,  quo  mor- 
tuo  alius  debebat  succedere,  et  post.  Et  ad 
istud  respondet  Augustinus  ",  quod  «per  ambi- 
tiones  et  contentiones  postea  constitutum  erat 
ut  plures  essent,  et  (d)  per  annos  singulos  vici- 
bus  suis  ministrarent,  »  ut  patet  de  Zacharia  '-. 
Itcm  quaeritur,  qualiter  ait  Caiphas  (v.  32)  :  Non 

•  Inf.,  .Kiii,  1  ct  seq.  -  '  Inf.,  53.  —  '  Int.,  55.  — 
'  Ctirysost.,  ubi  sup.,  n.  3.  —  >  Ibid.  —  «  Sup.,  x, 
38.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  26.  —  '  Luc,  xix,  41,  -44. 

—  »  Aug.,  ubi  sup.,  u.  -21.  —  "  Levil.,  viil,  1  et  seq. 

—  "  Aug.,  ubi  sup.  —  "  Luc,  I,  8.  —  '»  Aug.,  ibitl. 

—  "  Matlh.,  XV,  24.  —  "  Aug.,  ibid.  -  '«  Diou.,  de 
Div.  Nom.,  c.  iv.  —  "  Aug.,  ubi  sap.  —  "  De  Spir. 
et  Anim.,  c.  Ll,   iuter  Oper.  S.    Ausrust.,   Append,, 

TOH.   XI. 


tanlum  pro  genie ,  sed  ut  filios  Dei  congregaret , 
cum  ad  ipsum  spectaret  tantum  cogitare  de 
gente  Judaeorum.  Et  ad  hoc  respondet  Augusti- 
nus  ",  quod  «Caiphas  tantum  agit  de  gente,  in 
qua  erant  oves,  de  quibus  Dominus  '*  :  Non 
sum  missus,  nisi  ad  nves ,  etc.  Sed  (e)  uoverat 
Evangelista  esse  ahas  oves,  quae  uon  erant  de 
hocovili,  quas  oportebat  adduci,»  etc.  Sed  tunc 
objicitur,  quod  «  noudum  crediderant,  »  et  ita 
non  erant  oves  Dei.  Et  ad  istud  respoudet  Au- 
gustinus  '^  quod  « heec  dicta  sunt  secundum 
praedestinationem  :  »  Hcet  oniin  nondum  cre- 
diderant,  erant  tamen  credituri ,  qui  erant  praj- 
destinati.  Sed  quaeritur,  qualiter  per  Caipham, 
qui  erat  mahgnus,  fuit  prophetatum  tantum 
bonum.  Deus  enim,  qui  est  lux ,  in  tenebris  non 
lucet,  et  ita  non  illuminat  per  malos.  Item,  ut 
ait  Dionysius  '"  «  divina  bonitas  in  summa,  et 
ab  illis  in  media ,  et  a  mediis  in  infima  descen- 
dit  :  »  ergo  prophetia  vel  illuminatio  non  (f) 
debet  descendere  per  malos  ad  ipsos  electos 
Dei.  Cum  ergo  quaeritur,  an  Caiphas  peccavit 
hoc  dicendo,  videtur  quod  non,  quia  non 
dixit  hoc  a  semetipso ,  ut  dieitur  in  littera. 
Item  hoc  dixit,  cum  esset  pontifex  illius  anni, 
«  quod  tribuit  Evangelista  sacramento ,  »  ut 
Augustinus  ".  Ergo  ut  prius.  Ad  {g)  contrarium 
videtur,  quia  illud  dixit,  iatendens  mortem 
Christi  :  sed  intentio  imponit  nomen  operi ,  sive 
afiectus,  ut  dicitur  ",  De  spiritu  et  anima  :  ergo 
peccavit.  Et  ad  istud  respondendum,  sicut  re- 
spondet  Gregorius  '"  in  principio,  loquens  de 
asina  Balaam,  de  cjua  :  «  Siout  {h)  irrationale 
animal,  inquit,  rationis  verba  edidit,  nec  tamen 
ad  permutationem  naturse  rationalis  accessit : 
ita  seepe  quilibet  indignus  sancta  verba  per  pro- 
phetiae  spiritum  accipit,  sed  tamen  ad  prome- 
rendam  sanctitatis  gloriam  non  pertingit,  ut 
et  {i)  supra  se  loquendo  emineat,  et  infra  se 
vivendo  torpescat.  »  Haec  ille.  Non  ergo  mirum 
si  Deus,  qui  per  os  asinas  verba  protuht,  per 
malos  futura  revelat,  prout  ait  Augustinus  •" 
bene  de  hoc.  Et  de  hoc  similiter  Augustinus  2', 
quod  «  in  eo,  »  scilicet  Caipha,  «  egit  prophe- 

tom.  VI.  —  '9  Greg.,  Moral.,  lib.  X,\VII,  c.  1 ,  aule 
lued.  —  '"  Imo  auct.  lib.  de  Mirabitibus  Sacr.  Scrip., 
lib.  1,  c.  x.\xiv,  iuter  Oper.  S.  August.,  Append. 
tom.  III.  —  21  Aug.,  cont.  Faust.,  lib.  XVI,  c.  xxiii. 

(a)  CceI.  edit,  iusinuandum. —  (6)  spiritu.  —  (e)  Cisl. 
edit.  add.  bonum.  —  [d)  Al.  ut  —  (e)  IIobc  quai  se- 
quuniur  usquu  ilum  leyes  luuc  objicitur,  ov.iserunt  ccet. 
edit.  —  (/■)  Cast.  edit.  deesl  non.  —  {g)  Leg.  At.  — 
(/1)  Ccet.  edit.  Sic.  —  (i)  Item  whl.  se. 


418  EVANGELll  S 

tif.uiu  chrisma,  iit  prophetaret;  hoc  auteui  vita 
iuipia ,  ut  nescieiis  prophetaret.  »  Similiter  Ba- 
laam,  cum  cssct  raahis,  prophetavit :  dixitaudi- 
tor  sermonetn  Dei,  istc  autem  nescivit.  Ad  aUud 
respondetur  magistrahter,  quod  hujus  sermo- 
nis,  sciiicet  :  Expedit,  ut  unus  monatur  pro  po- 
pulo  ,  duplex  erat  intellcctus  :  unus  scihcet  pro- 
cedens  ex  perversa  intentione  ilhus,  et  ille 
fuit  carnahs;  ahus  vero  intellectus  hnahs  ex 
divina  revelatione,  et  ihe  fuit  spirituahs. 
Unde  .Spiritus  sanctus  non  fuit  usus  volun- 
tate  iUius ,  quLe  erat  mala ,  sed  locuUoue ; 
sicut  Spiritus  formavU  verba  ,  vel  angelus , 
per  hnguam  asina;.  Et  sic  Caiphas  peccavit 
ex  perversa  voluutate  et  prava  iiitentione,  Ucet 
ex  sacramento,  quia  fuil  ponUfex,  ut  ail  Augus- 
Unus,  hoo  protulerit.  Ex  his  patct,  quod  Dcus 
revelet  prwlatis,  maxime  bonis,  prout  ait  Chry- 
sostomus' :  «  Vides,  inquit,  quauta  ponUQcaUs 
potestaUs  virtus  :  etsi  enim  indignus  existens 
re,  id  est,  ponUUcatu,  prophetavit,  nesciens 
quid  dicebat :  el  ore,  sciUcet  iUius,  solum  usa  est 
gratia,  contaniinatum  autem  cor  non  teUgit. 
MuUi  denique  alii  futura  pra^dixeruut  indigni 
exislentes.  »  Et  ibi  bene  de  hoc,  et  muUum. 
Unde  et  GenUles  dixerunt  somnia  regum  esse 
veriora,prout  recitat  Macrobius*,  ponensexem- 
plum  do  Agamemnone  recitanlc  somnium  suum 
ipsis  Grfficis  euntibus  ad  bellum  Trojanum,  et 
eos  confortante  :  dixerunt  somnia  regia  esse  ve- 
riora.  Et  patet  hio,  quod  ponUfices  et  majores 
amplius  Christum  impugnabant,  ne  amitterent 
principutum  iu  plebes,  quem  amabant,  sicut 
improbrat  eis  Domiuus  » :  «  Amantprimosacca- 
bilus  in  ccenis.  »  Et  quia  dihgebant  temporales 
dignitates  supra  divinum  honorem,  et  supra 
Deura;  ideo  merito  amiseruut,  et  fuerunt  de- 
structi  aRomanis,sciUcetaTito  et  aVespasiano, 
quadragesimo  anno  post  passionem  Domini.  De 
hoc  vero ,  quod  ait  :  Expedit  ut  umis  moriatur, 
in  prsedicabiii  CoUaUone  '•. 

54.  Et  sequitur  secunda  pars,  in  qua  Salvatoris 
discessio  ab  eis  :  Jesus  enjo  non  palam,  elc.  Sed 
qu*rilur,  quare  hoc,  cum  posset  esse  cum  eis, 
et  non  teneri,  sicut  supra,  proxirao  ».  Et  ad  hoc 
respondet  Augustinus  %  quod  «  in  hominis  in- 
firmitate  vivendi  exemplum  discipuhs  demon- 
stravit  :  in  quo  apparet  uon  esse  peccatum,  si 

i  Cbrysost.,  in  Joan.,  hom.  LXiv,  al.  LXV,  n.  1.  — 
>  Maciob.,  iu  Som.  Scij).,  lib.  I,  c.  lU,  post  ined.  — 
3  Matin.,  xxill,  6.  -  *  Vid.  CoUat.,  Liv.  —  '  Sup., 
x^  :;<j.  _  6  Aug.,  ubi  sup.,  n.  ?8.  —  '  Sup.,  vir,  1.  — 


.•\NCT1  .lOANNlS 

Udeies  aliquando  ocuhs  perscquentium  se  sub- 
traherent.  »  Sed  abiit  in  reijionem,  etc.  Et  in  hoc 
figuratur  transitus  Christi  ad  gentes,  ut  habilum 
est  supra '. 

Et  ibi  morabatur  cum  discipulis  suis.  Ut  enim 
ait  Chrysostomus '  :«  Humaue  seipsum  salvat, » 
id  est,  humanitatem  ostendens.  Unde  «  nuUus 
est  sccutus  eum,  scilicet  proeter  discipulos  : 
quando  enim  omnes  tetantur,  et  festum  cele- 
branl,  tunc  discipuU  sunt  in  pericuUs,  »  sciUcet 
cum  Christo.  Ideo  ait  eis°  :  «  Vos  estis,  quiper- 
mausistis  mecum  in  tentationibus  meis.  »  Et 
patet  mysterium.  Ephrem  interpretatur  fructif.- 
calio  :  et  signat  populura  genUlem,  qui  protuht 
inultos  fruotus  bonorum  operura ,  ad  quem 
transivit  Jesus,  rehclis  Judieis  propter  eorum 
perUdiam.  Ait  I^aulus'" :  «  Ecce  converUmur  ad 
gentes.  »"«  Sterihs  peperitp  urimos.  »  Vel  potest 
signare  animam  sanctam  et  fructiferam,  in  qua 
liabitat  Cliristus  cum  discipulis,  id  est,  virtuti- 
bus  disciplinantibus.  Supra  '-  :  «  Venit  Jesus,  et 
distipuli,  in  Judteam,  et  ibi  demorabatur. »  Et 
de  hoc  ibi. 

Hti.  Etsequiturtertia  particula,  in  qua  eorum 
conventio  ad  insidiandum  Domino  :  Proximum 
autem  erat  fascha,  in  quo  consuevit  Dominus 
ascendere  Hierosolymam  juxta  prfeceptum  le- 
gis  ",  de  ascendendo  iUuc  in  tribus  solemnita- 
tibus. 

Et  ascenderunt  multi,  etc,  ut  sanctificarent  se 
ipsos.  Ut  ait  Chrysostomus  "  :  «  Mirabilis  purili- 
catiocuiucontaminata  optione,  id  est  voluntate, 
cuin  homicida  mente,  cum  sanguinolenUs  ma- 
nibus,  »  etc.  Idera  AugusUnus'^  :  «  Cruentum 
pascha  sanguine  Doraini  voluerunt  Judaei  ha- 
bere  :  illo  enim  die  debuit  agnus  immolari. 
Sed  iUa  celebratio  fuit  umbra  futuri,  prophetia 
Christi  venturi,  prophetia  illo  die  passuri  :  ut 
transiret  umbra,  et  lux  veniret :  ut  transiret  sL- 
gnificatio,  et  veritas  tenerelur.  Habebant  Judaei 
pascha  in  umbra,  nos  in  luce,  »  ait  Augustinus. 
's«  Pascha  nostrura  iramolatus  est  Christus.  » 

50.  Qucerebunt  ergo  Jcsum  :  «  sed  male,  p  ait 
Augustinus.Mc  Quserebant  enim  Jesum,  ut  nec 
ipsi  eum  haberent,  nec  nos.»  Ideo  iu  Psalmo  "  : 
«  Confuudantur,  qui  quierunt  animam  raeam.  » 
Sunt  autem,  qui  quaeruut  bene,  scUicet  ut  ha- 

»  Cbrysost.,  ubi  sup.,  ii.  1  et  2.  —  "  Luc,  xxil,  28. 
—  '»  Act.,  .\lli,  46.  —  "  I  Heg.,  II,  5.  —  '=  Sup.,  lii, 
i-2.  —  '^  ExuU.,  .\xm,  1  i.  —  '*  CbiysosU,  ubi  sup., 
u  -I.  —  ''  Aug.,  i(i  Joun.,  tract.  L,  n.  J.  —  ">  1  Cor., 
V,  ~i.  —  "  Piol.  x.\xix,  1."). 


Ephrem 
quid  fli- 
gDificet. 


I 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XII. 


419 


beant.  In  Psalmo ' : «  Non  est,  qui  requirat  («)  ani- 
mam  meam.  »  Et  quod  male  quaerebant,  patet : 
Dederant  enim  Pontifi.':es  mandatum,  etc,  ut  ap- 
prehendant  eum ,  scilicet  ad  occidendum,  ait 
Glossa.  Sed  *  «non  (6)  sapientia,  nonest  consilium 
contra  Dominum  :  »  ipse  enira  '  «  consilia  pra- 
vorum  dissipat.  »  Ideo,  ut  ait  Clirysostomus ', 
derisibiles  facti  :  effugit  volentes  eum  inter- 
ficere;  et  aporiari  facil,  id  est  anxiari,  virtutis 
demonstratione  compungere  eos  volens,  et  cum 
ceperint,  ut  discant,  quouiam  non  propriae  vir- 
tulis  fuit  eum  capi,  sed  illius  concessionis.  » 
Unde  quando  ait  eis  :  «  Ego  sum,  »  venientibus 
ad  capiendum  eum,  «  in  terram  ceciderunt,  » 
infra  °.  Patet  ergo  ex  dictis  eorum  continua 
malignitas,  et  Salvatoris  potestas,  et  deliberata 
voluntas  faciendi  in  die  et  in  loco,  prout  ipse 
disposuit  :  ipse  enim  habet  *  potestatem  po- 
nendi  animam  suam. 

CAPUT  XII. 

) .  Jesus  ergo  ante  sex  dies  Paschw,  etc.  Descripta 

eorum  conspiralione,  hic  dc  progressu  Salvatoris 

ad  locum  passionis.  Et  hoc  in  duas  partes  : 

conii-  primo  de  progressu  Salvatoris,  et  perventione 

nnaiio.    ad  locum;  secundo,  de  consolatione  discipu- 
lorum,  et  confortalionc ,  ac  eruditione,  inira, 

Diyiaio.  Tproximo'' :  Ante  diem  festum  Paschm,  eic.  Istud 
vero  capitulum  in  tres  partes  ;  primo,  de  ad- 
ventu  suo  in  Bethaniam,  qui  erat  locus  proxi- 
mus  ipsi  Hierosolymse,  et  de  factis  ibidem;  se- 
cundo.  de  adventu  ejus  Hlerosolymam,  et  de 
modo  adveniendi,  ibi' :  Incrastinum  autem,  etc; 
tertio,  de  prcEdictione,  sive  praenuntiatione  pas- 
sionis  suae,  et  exhortatione  discipulorum,  ibi "  : 
Erant  aulem  gentiles,  etc.  In  prima  quinque  : 
primo,  advenlus  Ghristi  prcemissio ,  et  loci  ad 
quem  venit,  et  personarum  descriptio ;  secundo, 
Mariae  devota  veneratio,  ibi '"  :  Maria,  etc;  ler- 
tio,  discipuli  oblocutoria  murmurulio,  ibi  "  : 
Dixit  ergo  unus,  etc;  quarto,  Mariae  escusatio, 
ibi'-  :  Dixit  enjo  Jesus,  etc;  quinto,  Judaeorum 
adventus,et  illius  adventus  ratio,  ibi" :  Cognovit 
ergo  turba,  etc 

Et  hoc  est,  quod  ait :  .Jesus  ergo  ante  sex  dies 
Pasc.hw,  etc  Et  hoc  convenienter  :  ut  enim  ait 

'  Psnl.  CXLI,  a.  —  »  Prov.,  XXI,  30.  —  '  Job,  v,  U. 
—  •  Gliry^ost.,  ubi  sup.  —  '  Inf.,  .wiu,  6.  —  8  Sup., 
x,  18  —  '  iDf.,  XIII,  I.  -  •  Inf.,  12.  —9  luf.,  20.  — 
<»  Inf.,  3.  —  II  luf.,  4.  —  '2  luf.,  7.  —  13  Inf.,  ■).  _ 
"  Sup.,  XI,  1  et  seq.  —  "  Marc,  xiv,  3.  —  '« Cliiysost., 
irt  Joan..  hom.  Lxiv,  al.  Lxv,  n.  2.  —  "  Mattli.,  xxvi, 


Glossa  ;  «  Sciens  eos  conspirasse,  venit  quasi 
agnus  ad  victimam.  »  Et  Ikbc  omnia  sunt  lacta 
mystice.  Sex  diebus  omnia  fecit.  Et  de  hoc  in 
Glossa.  Venit  Bethaniam,  quee  inlerpretatur  do-  Betha- 
mus  obedientioe,  ut  ostenderet,  quod  erat  obe-  °'''- 
dieus  Patri.  Ubifuerat  Lazarus,  siipra,  proximo  ''• : 
et  liuc,  ut  Judiei  confunderentur,  ut  ait  Glossa. 
Fecerunt  autem  eis  cmnam.  Et  de  hoc  speeiaUus'^ : 
i>  Cum  esset  Bethanite  in  domo  Siiaonis  leprosi, 
venit  mulier,  »  etc.  Unde  Chrysostomus  "^  : 
«  Quidam  aiunt  quoniam  inaliadomo  hoc  fac- 
tum  est,  etnon  in  domo  Lazari.  »  Sed  qualiter 
hoc?  quia  dicitur '"  :  «  Scitis,  quia  post  biduum 
Pascha  iiet;  »  et  sequitur :  «  Cum  esset  in  Be- 
thania,  accessit  ad  eum  mulier,  »  etc.  Et  idem 
dicitur  '*.  Et  ad  istud  respondendum  secundum 
Augustinum  ",  quod  peractis  quaj  narrata  sunt, 
hic  reeapitulando  commemorata  sunt,  cum 
sermo  Domini  narraretur  ante  biduum  Paschffi. 
Unde  hic  veritas  historicB  texitur,  ibi  vero  reca- 
pitulando  commemoratur  factum,  et  obviatio 
populi  narratur.  De  cffina  vero ,  et  unctione 
ista  (v.  2)  -.Et  Martha  ministrahat,  suo  more^». 
Maria  autem  discipula  erat,  et  ad  ipsum  solum, 
Christum  scilicet,  circuminstituit  honorem  ^'  : 
«  Maria  sedebat,  »  etc  Laiarus  vero,  etc  Ut  ait 
Chrysostomus  -',  «  hoc  fuit  signum  resurrectio- 
nis,  scilicet  post  dies  multos  vivere,  et  mandu- 
care.  »  Unde  manifestum  est,  quoniam  in  domo 
ejus  pulmentum  erat,  id  est  coena.  Et  de  hoc 
Augustinus  '3  :  «  Ne  putarent  phantasma  esse  : 
Lazarus  vero  unus  erat  ex  discumbentibus,  loque- 
batur,  epulabatur,  veritas  ostendebatur,  infide- 
litas  confundebatur.  »  Et  patet  hic  mysterium : 
Bethania  interpretatur  domus  obedientim,  et  signat 
aiiimam  humilem  et  obedientem,  ad  quam  ve- 
nit  Dominus,  et  cum  ea  ccenat  •'  :  «  Si  quis  au- 
dierit  vocem  meam  et  aperuerit januam,  intrabo 
ad  illum,  et  coenabo  cum  illo.  »  In  qua  anima 
debet  esse  Martha,  scilicct  perfectio  operationis. 
Unde  interpretatur  tributum  eorum.  Et  hoc  est 
tributum  quod  debet  reddi  Domino  "  :  «  Cui  tri- 
butum,  tributum.  »  Item  debet  esse  Maria,  scili-  Maria. 
cet  amaritudo  conlritionis  :  inlerpretatur  enim 
amarum  mare^'^  :  «  Magna  velut  mare  contritio 
tua,  »  Item  debet  esse  Lazarus,  qui  interpretatur  Lazarus 


6. 


—   '•  Marc,  XIV,  U.  -  '"  August ,  r/e  Consens. 
Lxxviii,  n.  153.  —  2»  Luc,  x,  39.  - 
'  Chrysost.,  ubi  sup.  —  ''^  *•■■•     ■ 


j,  0.  —  ••  marc,  xiv,  ^.  —  '"  August ,  c/e  Ci 
Evang.,  lib.  II,  c.  Lxxviii,  n.  153.  —  '">  Luc,  x, 
--'  Ibid.,  38.  —  '2  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '»  At 
Joun.,  Irait.  l,  n.  y.  —  "■'*  Aimc,  iii,  20.  —  ^s 
Xlll,  7.  —  =»  Th-en.,  u,  13. 

(a)  CcEt.  edit.  requirerot.  —  (li)  Suppl.  est. 


'^  Aug.,  in 
Rom., 


420 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


adjutus  a  Domino,  scilicet  pietus  miserationis  : 
illius  enim  est  adjuvare  animas,  et  misereri, 
qui  est  a  Deo  adjutus '  :«  Nonne  oportuit  te  mi- 
sereri,  sicut  et  ego  tui  misertus  sum,  »  etc.  Vel 
istEB  tres  persoiKu  sigaificant  Iriplicem  raodum 
vivendi,  ut  liabitum  est  supra,  proximo  -. 

3.  Et  sequitur  secundum  :  Maria  ergo  accepit  li- 
bram,  in  quo  notatur  mensura  :  XJwjuenti  nardi, 
id  est,  de  foliis  nardi ,  quaj  est  herba  aroma- 
tica  :  Pistid,  sic  dicti  a  ioco,  prout  ait  Augusti- 
nus  * :  Pretiosi,  et  iu  hoc  Domini  honorabihtas 
a  Maria.  Marcus  vero  dicit*  :  «  Nardi  spicati.  » 
Et  imxit  pedes,  ctc,  et  in  hoc  effusa  largitas.  Et 
domus  impleta  est  odore  :  et  in  hoc  patebat  un- 
guenti  virtuositas.  Sed  qualiter  ait  hic,  quod 
unxit  pedcs  ct  caput,  cum  dicatur^  quod  un- 
guentum  effudit  supcr  caput  ejus?  Et  ad  istud 
rcspondcndum,  quod,  sicut  patet  ab  Augustino^ 
scepe  quod  unus  evangeUsta  narrat  secundum 
seriem  historiffi,  aUus  narrat  per  recapitulatio- 
nem,  ut  dictum  est  supra,  eodem.  Sic  quod  unus 
omitdt,  alius  narrat,  quia  ct  pedes,  ct  caput 
unxit,  prout  hic  narratur.  Jlalthajus  vero  nar- 
rat,  quod  effudit  super  caput,  iorte  quia  j^ars 
priucipalior  est.  Mysterium  hujus  patet  ab  Au- 
gustino''.  Pcrliljrani  unguenti  justitia,  qua  jus- 
titia  unguntur  pedes  Doraini,  sectaudo  vestigia 
ejus  :  iricTi;  interpretatur /i(to " : «  Justus  cx  fide 

Capiiii.  vivit.  »  Per  capillos  signantur  temporaha,  quffi 
sunt  ministranda  pedibus  Doraini,  id  est,  pau- 
peribus.  Et  de  hoc  anipHus  in  Collatione  proedi- 
cabili,  infra ". 

4.  Et  sequitur  tertium ,  scilicet  murmuralio 
discipuli,  ibi  :  iJixit  ergo  unus  ex  discipulis  ejus, 

iscario-  Judas  Iscarioles,  a  loco  sic  dictus,  et  ia  hoc  no- 
^"^-  tatur  a  Christo  honorabilitas  ejus;  qui  erat  eum 
traditurus,  et  in  hoc  notatur  ejus  ingratitudo,  et 
mulignitas  (v.  5)  :  Quare  hoc  unguentum,  etc. 
QuEeritur,  sicut  objicit  Chrysostomus  '"^cum  di- 
catur  ",  quod  «  hoc  videutes  discipuli  indignati 
sunt,»  qualiter  ait  hic,  quod  Judas  tantum  sic 
locutus  est?  Et  ad  hoc  respondet,  quod  et  omnes, 
et  ille  locuti  sunt;  sed  non  eadem  optione,  id 
est  voluntatc,  quia  Judas  magis  maligna  voluu- 
tate.  Ideo  sequitur  (v.  0)  :  Dixit  autein  hoc,  non 
quia  de  egenis  pertinebat  ad  eum,  etc.  Sed  qua- 
liler  hoc?  Ex  quo  «rat  quasi  dispensator,  vide- 

'  Matth.,  XVIII,  Xi.  —  "-  Sup.,  XI,  5.  -  '  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  6.  —  *  Marc,  xiv,  3.  —  =  Matth.,  xxvi,  7.  — 
"  Aug.,  de  Conc.  Kvang.,  lib.  II,  c.  LXXix,  n.  155.  — 
'  Id.,  1«  Joan.,  tract.  L,  u.  6.  —  '  Rom.,  i,  17.  — 
.9  Vid.  Collat.,  LV.  —  '"  Cbrysoot.,  in  Joan.,  hom.  LXiv, 
al.  Lxv,  u.  2.  —  "  Mattlu,  xxvi,  8.  —  '^  Aug.,  ubi 


tur  quod  ad  eum  pertinebat.  Et  ad  hoc  est  res- 
pondendum,  quod  loquitur  quantum  ad  affec- 
tum  suum,  quia  non  afficiebatur  ad  pauperes, 
non  quantum  ad  officium  :  Sed  quia  fur  erat,  et 
loculos  habens,  ete.  Et  ex  hoc  patet,  sicut  ait  Au- 
gustinus  '-,  quod  «  non  tunc  periit,  quando  ac- 
cepit  pecuniam  ut  traderet  Dominum;  sed  jam 
fur  erat,  et  sequebatur  perditus  Dominum,  non 
corde,  sed  corpore. »  Erat  enim  unus  ex  eis  dia- 
bolus,  supra  '^.Et  ipse  portabat  ea,  quae  mitteban- 
tur,  scilicet  «  ministerio;  sed  exportabat  furto, » 
ait  Augustinus  '*.  Sed  quoeritur,  qualiter  hoc  : 
Erat  unus  ex  discipulis  habens  loculos  ?  es 
quo  prohibuit  Dominus  discipulis  '^  :  «  Nolite 
portare  sacculum,  »  etc.  Et  "  : «  Nolite  possidere 
aurum,  neque  argentum.  »  Ex  quibus  videtur, 
quod  non  debuit  Dominus  sustinere,  quod  dis- 
cipuli  portarent  loculos  :  «  Ipse  enim  non  po  ■ 
tuit  habere,  quod  prohibuit,  »  sicut  ait  Hiero- 
nymus  ",  loquens  de  calceamentis.  Et  ad  istud 
respondet  Augustinus  ",  homiha  dicta,  quaerens : 
o  Quare  habuit  loculos,  cui  angeli  ministrabant, 
nisi  quia  Ecclesia  ipsius  loculos  habitura  erat?  » 
Et  Glossa  hic  ••  «  Loculos  habet  in  sumptus  pau- 
perum,  condescendensinfirmis. »  Ob  ergo  exem- 
plum  Ecclesiai,  sic  constituit  Domiuus  :  ipse 
enim  fuit  quasi  exemplar  vitic  omniuui.  Et  ideo, 
licet  prohibuerit  Apostolis  possidere  aurum,  et 
portare  sacculum  et  peram;  dispensative  tamen 
permisit  porlare  loculos,  in  quibus  portabantur 
quee  mitlebantur,  non  qutc  possidebanlur.  Unde 
non  ad  suum  usum,  sed  ad  pauperum,  et  ad 
horum  curam.  Et  de  hac  qusestione  amplius 
infra,  proximo.  De  eadem  patet  a  Hieronymo", 
ubi  solvi  jussit  didrachma,  et  pretium  fuit  in 
ore  piscis.  Et  de  hoc  in  Glossa  similiter  -"  : 
Quatido  misi  vos  sine  sacculo,  etc.  Item  quaerit 
Chrysostomus-'  :«Ut  quid  commisitloculos  pau- 
perumfuri,  et  eum  dispensare  fecit?  »  Et  ad 
hoc  respondet,  quod  «  ideo  fic  fecit,  ut  omnem 
occasiouem,  scilicet  excusationis,  ei  auferret, 
quia  ex  loculis  habebat  concupiscentia;  mitiga- 
tionem.  »  Et  fuit  patens,  quod  propter  solam 
nequitiam  tradidit  Dominum.  Vcl  secundum 
Augustinum  "  et  hoc  fecit  Dominus  dans  exem- 
plum  Ecclesiae,  «  (a)  fures  cum  patitur,  toleret. 

sup.,  u.  10.  —  '^  Sup.,  VI,  71,  —  '*  Aug.,  ubi  sup., 
u.  y.—  's  Luc,  X,  4.  — 16  Matth.,  x,  9.  —  "  Hierou., 
ad  Eustoch.,  epist.  xxii,  ante  med.  —  '"  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  II.  —  "  Hleron  ,  Commeut.  ih  Multh., 
lil).  111,  c.  XVII,  prope  Cneui. —  ■"  Luc,  x.\ll,  35.  — 
^'  Cbrysost.,  ubi  sup.  —  -■  Aug.,  ubi  sup. 
(«)  Su/jijI.  ut. 


EXrOSITIO  IN  CAP.  XII. 


121 


'  Ideo  fiiit  unus  malus  in(er  duodecim,  ut  nos 
malos  toleremus,  ne  corpus  Christi  dividatur. » 

7.  Et  sequitur  defensio  mulieris,  sive  excusa- 
tio  a  Salvatore,  ibi  :  Sinite  illam,  etc.  Quferitur, 
quare  Dominusnon  corripuit  Judam,  sic  iujusto 
indignantem?  Et  ad  hoc  respondet  Chrysosto- 
miis-,  quod  multa  longanimitate  convertere 
eum  volebat.  Et  cum  hoc  supra  corripuit  eum, 
quando  ait  :  «  Unus  ex  vobis  diabolus  est,  » 
supra  ';  nec  tamen  mollivit  eum  redargutio.  Si- 
nite,  inquit,  illam,  ut  in  die  sepulturai  mern  servet 
illud.  Sed  qualiler  potuit  hoc  fieri,  cum  dica- 
tur*,  quod  «  effudit  unguentum  super  caput 
ejus?  «  Ergo  nonpotuit  servari.  Etad  islud  les- 
pondendum  secundum  Glossam  hic,  quod  in- 
teUigendum  est  :  Siniie,  ut  servet  illud,  id  est, 
partem  illius,  etc. 

8.  Me  autem  non  semper  hahebilis.  Cum  dica- 
tur »  :  «  Vobiscum  sum,  usque  ad  consumma- 
lionem  SBeculi,  »  quahter  ait  hic  :  Non  semper 
me  habebitis?  Et  ad  istud  respondet  Augusti- 
nus"  dupliciter  :  primo  modo,  quod  hoc  loque- 
batur  ad  Judam,  sed  unus  malus  corpus  malo- 
rum  signat,  sicut  unus  bonus  corpus  bonorum, 
ut  Petrus.  Dicens  ergo  hic  JudiB,  significavit, 
quod  mali,  manentes  mali,  non  erant  eum  ha- 
bituri;  vel  aliter ',  quod  non  erant  eum  habi- 
turi  secum  secundum  naturam  humanam  as- 
sumptam,  sive  prEesentiam  carnis.  «  Secundum 
lamen  majestatem,  providentiam  et  invisibilem 
gratiam,  semper  impletur  illud  :  Vobiscurn 
sum,  »  etc.  Haec  ille.  Et  ista  verba  eraut  sufH- 
cientia  moUire  Judam;  et  tamen  nihil  Iiorum 
insanientem  fecit  eum  molliri,  ait  Chrysosto- 
mus ".  Ex  dictis  patet,  quod  nullus  debet  glo- 
riari  de  sublimitate  honoris,  vel  digiiitatis,  vel 
proffissionis,  nisi  habeat  vitam  condecentem 
dignitati.  Judas  enim  fuit  unus  ex  discipulis 
Domini,  et  tamen  perditus  et  damnatus. '  «  No- 
lite  gaudere,  quia  spiritus  vobis  subjiciuntur; 
sed  in  hoc  gaudete,  quod  nomina  vestra  scripta 
sunt  in  coelis.  »  Item  patet  ex  dictis,  quod  non 
debent  gloriari  aliqui  de  afiluentia  rerum  tem- 
poralium,  nisi  fuerint  boni  :  Judfe  enim,  furi  et 
lalroni,  fuerunt  commissi  loculi.  I)e  talibus  '"  : 
«  IJucunt  in  bonis  dies  suos,  et  in  puncto  ad 
infernum  descendunt.  »  Item  patet  hic  exem- 


'  Aug.,  ubi  sup.,  n.  10.  —  '  Clirysost.,  ubi  sup.  — 
'  Sup.,  VI,  71.  —  *  Matt/i.,  .\xvi,  7.  —  »  Ibid.,  .\XVIJI, 
20.  —  »  Aug.,  ubi  sup.,  ii.  12.  —  '  lljiil  ,  ii.  !.■!.  — 
'  Chrysosl.,  ubi  .siip.  —  ■■  l.ur.,  x,  :;n.  —  '»  Jub,  x.\i, 
13.—  "  Aug.,  ubi  sup.,  u.  10  et  II.  —  n  Ibid.,  u.  I/i. 


plum,  quod  boni  non  sunt  contemnendi,  licet 
sit  malus  infer  eos,  dum  non  faveant  malitiae 
ilhus.  Unde  et  discipuli  eranl  elecli,  licet  Judas 
malus  esset  inter  eos.  Item  patet  hic  exem- 
plum  bonis  tolerandi  malos,  prout  ait  Augus- 
tinus  ",  non  (a)  in  favendo  eis,  sed  longani- 
miter  e.xpectando,  et  patientia. 

9.  Et  sequitur  ultimum  :  Cognovit  turba,  etc.  Ut 
ait  Augustinus'-,  «  curiositas  eos  adduxit,  non 
charilas.  »  Unde  sequitur  ;  Venerunt  non  propter 
Jesum,  sed  ut  Lazarum  vidcrent.  PIus  enim  cura- 
bant  videre  resuscitatum,  quam  credere  resus- 
citanti.  Et  quia  sic  veniebant  propter  Laza- 
rum  (v.  10),  cogilaverunt  principes  eum  occidcre, 
a  quibus  oriebatur  tota  malitia  :  (v.  1 1 )  quia 
multi  es.  turba  credebant,  sed  non  ex  principibus, 
supra  '^  Etut  ait  Augustinus  "•,  patet  «  slulta  eo- 
rum  cogitatio,  et  Cfeca  soevilia.  Doniinus,  qui 
suscitare  potuit  mortuum,  nonne  posset  susci- 
tare  occisum?  »  quasi  diceret  :  planum  est, 
quod  posset.  Sed  quseritur,  qualiter  non  cogita- 
bantinterficere  Dominum,  qui  '^  «  dederant  man- 
dalum,  ut  apprehenderent  eum,  »  supra  proxi- 
mo?  Etad  istudrespondetChrysoslomus'*,  quod 
furorem  eorum  extinxerat,  scdans  eos  reces- 
sione,  qua  abiit  in  regionem,  juxta  desertum, 
supra,  proximo  ".  Et  patet  eorum  jugis  maligni- 
tas,  ct  immitigabilis;  nec  documentis,  nec  mi- 
raculis,  nec  exemplis  dimiserunt  persequi  Do- 
minum,  et  miracula  ejus,  et  facta. 

Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  descriptio  ad- 
veutus  Salvatoris  in  Jerosolymam  :  In  crastinum 
vero,  etc.  Et  ibi  tria  :  primo  narratur  obviatio 
populi  ipsi  Salvatori,  et  modus  obviationis;  se- 
cundo  subditur  descriptio  modi,  quo  ipse  venit, 
ihi  "* :  Et  invenit  Jesus  nsellurn,  etc;  tertio  sub- 
juugitur  populi  testimonium  ipsi  Salvatori,  nec 
non  et  PharisEeorum  murmuratio,  ibi  '"  :  Testi- 
monium  ergo,  etc. 

12.  In  crastinum  autem,  scilicet  die  dominica, 
turba  multa,  etc,  cum  audissent,  quia  Jesus  ve- 
nit,  id  est,  in  veniendo  erat  (v.  13),  accepe- 
runt  ramos  palmarum  ,  ad  litteram ,  habentes 
occasionem  ex  Veteri  Testamento  -»  :  «  Aflerte 
frondes  oliva^ ,  et  frondes  ligni  pulcherrimi ,  et 
ramos  palmarum.  »  Et  processerunt  obviam  ei  : 
quo  (6)  processum  ,  sive  processionem  signat 

—  "  Sup.,  vii,  48.  —  1»  Aug.,  ibid.  —  '^  Sup.,  xi,  56. 

—  "  ChrysoBt.,  in  Joan.,  bom.   L.vv,  al.  Lxvi,  n.  1. 

—  "  Sup.,   XI,    54.  —  "    Inf.,  14.  —  1"  luf.,  17.  — 
■■»  II  Esd.,  VIII,  15. 

(u)  Cmt.  edit.  deest  uon.  —  (//)  Lcr/.  quoai. 


452 


EVANGELII  SANCTl  JOANNIS 


processio  Ecclesias  in  Ramis  palmarum ,  in  qua 
processione  planius  :  Et  damabant :  Osama.  Ut 
ait  Augustinus  ' :  «  Vox  obsecrantis  est,  magis 
afiectum  indicans,  quam  rem  aliquam  :  sicut 
sunt  quaedam  interjectiones  in  latina  lingua, 
quas  vel  dolentes  dicimus ,  ut  Ueu;  vel  delec- 
tanles ,  ut  Vah ;  vel  cum  admiramur ,  et  dici- 
mus  :  0  rem  novam!  etc.  Nec  enim  Graecus,  nec 
Latinus  interpretari  potuit;  sicut  et  Bacha,  quce 
est  interjectio  affBctum  indignantis  ostendens.  » 
Benedictus  qui  xmit  in  nomine  Domini,  sicut  ipse 
prredixerat ,  supra  -  :  «  Ego  veni  in  nomine  Pa- 
tris  mei.  »  Rex  Israel  :  credebant  enim  ad  litte- 
ram  ipsum  esse  regnaturum  ,  scilicet  tcmpora- 
liter.  Ubi  de  (o)  hac  processione  clamabant  ■'  : 
«  Benedictum ,  quod  vcnit  regnum  patris  nostri 
David.  »  Sed  quffiritur,  quid  movit  eos  ad  ista 
facienda ,  es  quo ,  supra  proximo  *, «  dederant 
mandatumpontifices,  ut  apprehenderent  eum,» 
scilicet  ad  occidendum  ?  Et  ad  hoc  responden- 
dum  est,  quod  illud  movebat  eos  exterius,  sci- 
licet  miraculum  de  Lazari  suscilatione ,  et  mi- 
raculi  manifestatio ,    quod  viderant  eum  dis- 
cumbentem  et  manducantem.  Unde  Chrysosto- 
mus  ^  :  «  NuUum  signum  ita  evellebat  eos,  id  est, 
attrahebat  ad  Christum ,  ut  quod  Lazari ,  sciU- 
cet  resuscitatio.  Multitudo  enim  ,  quee  praeibat , 
et  sequebatur,  erat  sutriciens  immitlere  eos,  id 
est,  principes  in  agoniam,»  id  est,  in  timorem. 
Heec  ille.  Ideo  dicitur  ",  quod  «  commota  est 
universa  civitas,  populi  autem  dicebant  :  Hic 
est   Propheta.  »  Intus    autem    impellebat  eos 
spiritus  Christi ,  volentis  adimplere  dispensa- 
lionem  suae  passionis'  :  «  Hoc  totum  factum  est 
ut  adimpleretur  quod  dictum  est  per  Prophe- 
tam  ,  »  etc.  Sed  queeritur,  qualiter  Salvator  su- 
stinuit  hanc  obviationem,  et  hunc  honorem  ■? 
Supra  enim  "  fugit  honorem ,  quando  volebant 
eum  facere  regem ,  et  supra  ait ' :  «  Gloriam 
meam  non  quaaro.  »  Ergo  videtur  quod  non  de- 
buisset  prfedicta  sustinuisse.  Etad  istud  respon- 
dendum  est,  quod  jam  advenerat  tcmpus  pas- 
sionis,  et  ideo  se  manifestabat,  et  obvia.tionem 
popuU  et  laudes  sustinuit ,  ob  adimpleUonem 
Scripturarum  et  propheUarum,  ut  dictum  est, 
et  ob  inducUonem  multorum  ad  fidem,  quia 
mox  erat  passurus ,  et  ex  multitudine  exliibiti 

'  Aug,  !nJoa«. ,tracl.  Li,n.  2.Vid.  p.  seq.  423,  col.  1. 

—  2  Joan.,  V,  43.-  '  Marc,  xi,  10.—  *  Sup.,  xi,  58.— 
sciirvsost.,  ubi sup.—  «Mn/(A.,  x.xi,  10,  1 1 .—  '  Ibid.,  4. 

—  8  Sup.,  M,  15.  —  »  Sup.,  VIII,  .no.  —  ">Matth.,  XXI, 
2,  o;  Zach.,  is,  3.—  "  Chrysost.,  uhi  sup.—  '^  Aug., 
vibi  sup.,  n.  5.  —  "  Ibid.,  d.  2.—  '^  Coloss.,  n,  15.- 


honoris  augebatur  ignominia  passionis.   Item 
quaeritur  de  contrarietate  Utteree  ,  quae  videlur, 
quia  dicitur  '"  :  «  Ite  in  castellum,  quod  contra 
vos  est,  »  etc.,  et  quod  «  sedit  super  asinam,  et 
pullum  ejus.  »  Et  simiUter  hic  dicitur,  quod 
«sedit  super  asellum, »  etc.  Et  ad  istud  respon- 
dendum  est  secundum  Chrysostomum  ",  quo- 
niam  utraque  facta  sunt,  scilicet  quod  sedit  su- 
per  asinam,  et  puUum  ejus.  Etprimo  super  asi- 
nam,  postquam  soluta  est ;  deinde ,  dicenUbus 
discipuUs,  seditsuperpuUum.  Et  hoc  fuit  myste- 
rium,  quod  primo  Christus  sedit  in  Judaea,  et 
quasi  super  veterem  synagogam;  deinde  super 
Ecclesiam  conversam  ex  gentibus.Etquod  unus 
evangeUsta  omittit,  aUus  narrat.  Unde  Augusti- 
nus'* :  «Hicbreviterdictumest;apudaIiosevan- 
geUstas  plenissime  legitur,  quemadmodum  sit 
iactum. »  Et  de  ista  obviatione  et  modo  obviaUo- 
nis,Magisterin  flisiorm.  Secundum  Augustinum 
vero  ",«  rami  palmarum  laudes  erant  signantes 
victoriam,  qua  erat  Dominus  per  mortem  supe- 
raturus ,  et  trophaeo  crucis  de  diabolo   mortis 
principe  triumphaturus, »  "  «  palam  triumphans 
iUos  in  semeUpso.  »  Unde  notandum ,  quod  tri- 
pUcem  honorem  Christo  detulerunt  in  ista  serie 
in  lypum  tripUcis  dignitaUs ,  vel  excellentiae  in 
Christo.  In  typum  enim  et  Uguram  majestaUs 
et  omuipotentiae,  acceperunt  ramos  palmarum. 
Palma  enim  dicta ,  quia  manus  victricis  orna- 
tiva  est.  Est  enim  «  arbor  insignis  victoriae  pro- 
cero  ac  decoro  virgultu,  »  ut  ait  Isidorus  '^. 
'««  Sicutpalma  muUipUcabo  dies.»  Ibi  Gregorius 
bene  "  :  «  Palma  tarde  proficit ,  sed  diu  in  viri- 
ditate  supersistit :  inferius  (6)  aspera  est ,  et  ari- 
dis  corUcibus  obvoluta ;  superius  visu  et  (c)  fruc- 
tibus  pulchra ;  et  in  imis  minori  amplitudine 
exsurgit ,  superius  vero  majoris  est  ampUtiidi- 
nis.  »  Unde  Gregorius  '* :  «  Qu;e  tenuis  ab  imis 
proficit,  vastior  ad  summa  succrescit.  »  Per 
palmam  ergo  signatur  virtuositas  potenUae  ,  et 
triumphus  victoriae. "  «  Statura  tua  assimilala 
est  palmae.  »  In  rsalmo  «"  :  «  Justus  ut  palma 
tlorebit.  »  In  typum  vero  et  figuram  suae  veri- 
taUs  et   sapienUae ,  et  suae  dignitatis  pastora- 
lis  in  regendo,  processerunt  obviam  ei ,  quia 
«  per  ipsum  graUa  et  veritas,  »  supra"  :  «  Ipse 


'5  Isid  ,  Etymolog.,  lib.  XVII,  c.  vii,  in  princ.  — 
"■  Job.  XXIX,  18.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  XIX,  c.  xvi, 
al.  XXVII,  n.  49,  paucis  mutatis.  —  "  Ibid.  —  "'  Cant., 
VII,  7.  —  s»  l'sal.  xci,  15.  —  "  Sup.,  l,  17. 

{n)  L-^g.  Unde  in.  —  (A|  S«/.p/.  taclu.  —  (c)  Ug.  et 
visu. 


EXPOSITIO 

enimliberavit  eos  de  jugo  legis ,  et  de  jugo  om- 
nis  captivitatis.  Supra  ' :  «  Si  filius  liberavit  vos, 
liberi  estis. »  Et  ipse  erat  verus  pastor  emittens 
oves ,  etc,  »  supra  ^.  Unde  Glossa  hic  :  «  Ecce 
oves  veniunt  ad  pastorem,  »  etc.  In  m^^sterium 
vero  et  figuram  suiB  misericor  Jia3  et  beneficien- 
liae ,  clamabant  :  Osaiina  .  «  Osanna ,  ut  ait  Hie- 
ronymus  %  Hosiah  ',  Salvifica,  interpretatur , 
anna  interjectio  est  deprecantis.  »  Inde  Osanna, 
salvifira,  obsecro  :  Ipse  euim  «  Salvator  mundi , » 
supra  ^  Et  in  hoc  professio  suaj  divinitatis  '  : 
«  Tu  es  Deus  absconditus ,  Deus  Israel ,  Salva- 
lor,  »  etc.  Benedictus  qui  venit.  Etinhocprofessio 
suae  humanitatis.  Supra  '  :  «  Lux  venit  in  mun- 
dum, »  etc.  Et  de  ista  professione  (n)  Bernardus 
bene  ait ',  quod  «  ramos  caedunt  de  arboribus, 
qui  exempla  patrum  prsedicant,  vel  excerpunt,» 
sicut  obedientiam  Abrahaj ,  castitatem  Joseph  , 
et  sic  de  aliis ;  «  vestimenta  prosternunt ,  qui 
eleemosynas  largiuntur.  Ad  modum  asini,  su- 
per  quem  Christus  sedit,  exhibent  se,  qui  obe- 
diunt  Christo  :  quorura  quilibet  potest  dicere '° : 
Facfus  sum  ut  jumentum  apud  te.  Primi  sunt  praj- 
lati;  secundi suntsfeculares ,  tertii  sunt  religiosi. 
Et  idem  Bernardus  ",  quod  «  processioni  con- 
juncta  est  passio,  ut  discamus  in  nulla  laetilia 
ScBCuIari,  id  est,  hujus  saeculi  habere  laetitiam  : 
Extrema  enim  '-  gaudii  luctus  occiipat.  Processus 
plausum,  passio  planctum  designat.»  Etibibe- 
ne  de  ista  processione  ,  et  de  ordinibus  ,  qui 
fuerunt  in  ea ,  el  de  illis  qui  debent  esse  in 
processione  spirituali. 

14.  Et  sequitur  secunda  particula ,  scilicet 
uescripho  modi,  quo  Christus  venit  Hierosoly- 
mam  :  Et  invenit  Jesus  aseltum.  Sicut  dictum  est 
ab  Augustino  ",  «breviter  dictum  est  hic,  quod 
plenissime ,  quemadmodum  sit  factum  ,  alii 
evangelistae  dixerunt :  »  Et  sedit  super  eum  : 
prius  enim  super  asinam;  deinde  super  pullum, 
ut  dirtum  est.  Et  hoc  propter  figuram,  et  my- 
sterium.  Sicut  scriptum  est ;  (  v.  15)  Noli  iimere, 
littera  enim  ibi  '* :  «  Exulta  satis,»  fiUa  Sion.  Ecce 
B.ex  tuus  super  pullum  asinw.  Ut  enim  ait  Chryso- 
stomus'5 :  «  Eorumreges  injusti  erant,  et  avari. 
Ideo  ait  nunc  :  Confide  :  hic  enim,  id  est, 

1  Sup.,  vni,  32.  —  '  Sup.,  X,  3.  —  =  Hieron.,  ad 
Dan.,  epist.  cxLV,  post  med.  —  '  r~\]lW^T\-  —  ^  NJ. 
Vid.  Psal.  cxvji,  juxta  Hehr.,  cxviii,  i.-i.  —  «  Sup., 
IV,  43.  —  '  /i-a.,  XLV,  i;;.—  'Joari.,  iii,  19.  —  »  Berii., 
in  UomiDic.  i«  Ram.  fsul.  serm.  1,  n.  4,  in  sensu. — 
'"  Psal.  Lxxii,  23.  —  "  Bern.,  ibiil.,  serm.  ii,  n.  1.  — 
"  Prov.,  XIV,  13.  —  "  Ang  ,  ubi  siip.,  n.  5.  — 
"  Xach.,  IX,  9.  —  '^  Clirysost.,  ubi  sup.  —  "  Aug., 


IN  CAP.  Xll.  423 

Christus  non  talis,  sed  mitis  et  mansuetus.  Non 
enim  exercitum  traheus  intravit,  sed  asinum 
solum.  »  Ipse  enim  est  Res  verus.  Unde  Augus- 
tinus  1*  :  «  Quid  magnum  fuit  Regi  sasculorum, 
et  Regem  fieri  hominum  ?  »  Et  ibi  bene  de  hoc. 
Et  Glossa  similiter  :  «  Rex  non  terreno  amore , 
quod  parum  est,  sed  quia  regit  mentes  :  »  ipse 
enim  est  ''  «  Rex  regum.  »  Secundum  Augusti- 
num  '*,  «  in  illo  populo  erat  filia  Sion ,  quia  in 
illis  erant  oves ,  quaa  vocem  pastoris  audie- 
bant;  »  et  pro  illis  hoc  dictum  est.  Per  puUum 
asinfe,  cui  nullus  hominum  insedit,  popuhis 
gentilis,  qui  legem  Domini  non  suscepit  (fc)  '^  ut 
aitGregoriussuper  illud^'^ :  Quimjentie  asincB,  etc. 
Nomine  asinorum  significatur  aliquando  stiil- 
torum  pigritia  ■'  :«Non  arabis  in  bove  et  asino,» 
id  est ,  fatuos  cum  sapientibus  in  praedicatione 
non  sociabis.  Item  aliquando  petulantium  luxu- 
ria  signatur  ^^ :  «  Quorum  carnes  suut  ut  carnes 
asinorum.  »  Aliquando  nomine  asini  signatur 
simplicitas  gentihum  "  :«  Cognovit  asinus  pras- 
sepe  domini  sui.  »  Et  sic  sumitur  hic.  De  isto 
autem  Rege  in  Collatione  prfedicabili  ^'•.  Et  licet 
prfedicta  essent  prophetata  de  Christo  ,  tamen 
(v.  16)  hcec  non  cognoverunt  discipuli,  sed  tunc  : 
Sed  quando  glorificatus  est  ,  scilicet  post  re- 
surrectionem,  sicut  supfa  ^^  :  «  Solvite  templum 
hoc,»  etc.  Et  «  idec.  ignorabant  plura,  quia 
illis  non  revelavit ,  »  ait  Chrysostomus  -^.  Tunc 
enim  recordati  sunt,  Spiritu  revelante  :  Et  hmc 
fecerunt  ei,  «  et  non  alia,  quam  quae  soripta 
sunt,  »  ait  Augustinus  ",  ubi  supra.  Et  patet  hic 
ignorantia  discipulorum  ante  revelationem  Spi- 
ritus;  quam  revelationcm  promisit  eis  Salvator, 
infra  '*  :  «  Cum  venerit  ille  spirilus  veritafis , 
doeebit  vos  omnem  veritatem ,  »  etc. 

17.  Et  sequitur  testimonium  turbfe  de  ipso 
Salvalore  :  Testimonium  perhibebat  turba,  quaavi- 
derat  miraculum  de  Lazaro.  Et  (v.  18)  obviam 
venit  ei  turba,sd\icei  qui  audierunt,  etc.  Ex  visu 
vcro  miraculi,  et  ex  auditu,  venerunt  obviam 
Christo.  Et  licet  ita  turba  testimonium  perhibe- 
ret,  tamen  (v.  19)  Pharisaii  ex  avaritia ,  et  invi- 
dia,  et  malitia  dixerunt,  etc.  Ecce  totus  mundus 
post  eum  vadit.  Ut  ait  Augustinus  ^^ :  «  Turba  tur- 

ubi  sup.,  n.  4.  —  "  Apoc,  xix,  IG.  —  "  Aug.,  ibid., 
11.  5.  —  '^  Greg.,  Moral.,  lib.  I,  c.  vii,  al.  xvi,  n.  23. 
—  ■"  Job,  I,  3.  —  21  Deixt.,  XXII,  20.  —  '^  Ezech., 
xxiii,  20.  —  "  Isa,,  I,  3.  —  »<  Vid.  Collat.,  Lvi.  — 
»  Sup.,  II,  19.  —  ««  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Aug., 
ul)i  sup.,  n.  6.  —  28  inf.,  xvi,  13.  —  *"  Aug.,  ibid., 
II.  7. 

(")  Lcj.  processione.  —  (li)  Ccei.  edit.  add.  ciuiu. 


m 


KVANGELll  SANCTI  JOANNIS 


bavit  turbam  :  quidjnvides,  ceeca  turba  ?  quia 
post  eum  it,  id  est,  vadit,  per  quem  factus  est 
muiidus.  »  Htec  ille,  Et  utait  Glossa  :  «Hic  pro- 
phetant  nescientes,  post  enim  resurrcctionem, 
totus  mundus  credidit  in  eum,  id  est,  multi  de 
de  toto  mundo  :  »  postquam  in  omnem  terram 
exivit  sonus  apostolorura,  sicut  fuit  promissum 
per  Prophelam  '  :  « Omnes  isti  congregati 
sunt,  venerunt  tilji. »  -  «  Multi  ab  Oriente  ve- 
nient , »  etc. 

20.  Et  scquitur  illa  pars  in  prcedictione ,  sive 
revelatione  fulurfc  passionis,  et  implicita  eru- 
ditione  et  exhortatione  discipulorum  :  Erant 
autem  quidam  gentiles ,  etc^  Et  haec  pars  in  duas 
partes  :  primo  harratur  de  adventu  gentilium  , 
et  de  petitione  ;  secundo,  de  passionis  revela- 
tione  ,  ibi  ^"  :  Eespondit  aiitem  Jesus,  ele. 

Et  hoc  est ,  quod  ail  :  Erant  autem  gentiles.  Ait 
ergo  Glossa  :  «  De  Judaeis  erant ,  qui  clama- 
bant;  modo  gentiles  quaerunt.  »  Christus  enim 
fuit  lapis  angularis  conjungens  utrumque  po- 
pulum,  quasi  duos  parietes  * :  «  Ecce  miltam 
in  fundamentis  Sion  lapidem.  >*  Hic  enim^«fac- 
tus  cst  in  caput  anguU ,  »  ait  Propheta.  Ex  his 
qui  ascenderant ,  etc.  '^  «  Alienigena  qui  venerit 
de  terra  ionginqua ,  et  adoraverit  in  loco  isto , 
tu  exaudies ,  »  etc.  «  Hi  enim  erant  proselyti,  » 
ait  Glossa.  Et  ( v.  21  )  accesserunt  ad  Philippwn. 
Et  ideo  forte  ad  illum  accesserunt,  quia  erant 
de  eadem  patria,  etc.  Et  ille  (v.  22  )  dicit  An- 
drece,  qui  prius  crediderat,  supra  '.  Et  in  hoc 
humilitas  Phihppi.  Et  dixerunt  Jesu,  quia  forte 
dubitabant,  eo  quod  dixerat  Dominus ' :  «  In 
viam  gentium  ne  abieritis, »  sicut  patet  ex  Chry- 
sostomo.  Ut  enim  idem  Chrysostomus '  :  «  Hi 
gentilcs  prope  existentes  venerant  adorare ,  ut 
proselyti  fiant.  »  Dicuntur  autem  proselyti,  qui 
ex  gentibus  judoei  cfficiebantur.  Et  patct  hic 
discipulorum  benignitas ,  quod  audicrunt  pe- 
titionem  genlilium,  et  appetibilitas  salutis  eo- 
rum.  Item  patet  honorabilitas  eorum  ad  Magis- 
trum,  et  discretiouis  veritas.  Post  autem  delibe- 
rationem  et  collationem  dc  petilione  gcnlilium, 
venerunt  ad  Jesum.  Et  palet  liic  exemplum 
commorantibus  in  societate  magnatum  ,  expo- 
nere  eis  petitiones  pauperum. 

23.  Etsequitur  illa  par.s,  in  qua  de  revclatione 

•  Isa.,  XLix,  18.  —  2  Mallh.,  viii,  11.  —  '  luf.,  23. 
—  <  Isa.,  xxviii,  16.—  5  Psal.  cxvii,  22.—  «  III  Reg., 
VIII,  41.  —  '  Sup.,  I,  40.  —  '  Mall/i.,  .\ ,  S.  - 
'■'  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  Aliter  tamen  liuue  locuni 
interpretatus  est  Bernardus  ile  Moutfauciin,  scilioot 
liis  verbis   :   «  Cum  jam   prope   esset  ut   proselyti 


passionis;  et  illa  pars  in  tres  :  primo,  de  reve- 
latione  passionis,  et  ejus  ratione;  secundo,  de 
testificatione  clarificationis  sequenlis  passio- 
ncm,  ibi '"  :  Venit  ergo  vox,  etc;  tertio,  de  du- 
hitalione  turbae  audientis,  et  ejus  eruditione, 
Ibi  "  :  Turba  ergo ,  etc. 

Ait  ergo  :  Jesus  autem  respondit:  Venit  hora. 
I  nde  ibi  adhuc  tria  :  primo,  ipsa  revelatio 
passionis;  sccundo,  ejus  ratio,  ibi  •-  :  Amen  dico 
vobis,  etc. ;  lertio,  ipsius  oratio,  sive  supplica- 
tio,  ibi  "  :  Nunc  anima  mea,  etc. 

Ait  ergo  :  Venit  hora,  ut  clarificetur,  etc.  Sed 
quneritur,  qualiter  hoc,  quia  modica  fuit  clari- 
ficalio  ab  his  gentihbus?  Et  ad  istud  responden- 
dum  secundum  Glossam,  quod  hcnec  clarificatio 
non  fuitde  istis  ;  sed  occasione  eorum  annuntiat 
pleniludinera  gentium  '•  futurarum  venturam 
ad  tinem.  Et  quoniam  altitudincm  gloriticatio- 
nis  oportuit  ut  praecederet  humilitas  passionis, 
sicut  continuat  Augustinus  " ,  ideo  sequitur 
(  v.  24),  scilicet  ratio  passionis  :  Nisi  granum 
frtmetici  mortuum  fumit ,  etc.  Et  ut  ait  Augusti- 
nus  '",  «  ipse  fuit  granum  mortificandum  in  in- 
fidelitate  Judseoruni ,  mulliplicandum  in  fide 
populorum.  »  Fihus  enim  Dei  erat  granum  pu- 
rum,  vividum,  et  vigorosum  ,  et  sapidum,  et 
fructuosum.  "  «  Quid  bonum  ,  et  quid  pul- 
chrum,  nisi  frumentum,  et  vinum  germinans 
virgines?  »  Et  istud  granum  fuit  mortuum  in 
passione ,  et  attulit  multum  fructum,  id  est , 
multitudinem  rcedcntium.  Sic  "  :  «  Si  posuerit 
animam  pro  peccato,  videbit  semen  longae- 
vum.  1)  Et  de  hoc  in  Collatione  praedicabili  ". 
Et  quia  sic  erat  moriturus  Filius  Dei,  hortatur 
ad  passionis  suaj  secianda  vestigia  (  v.  25 )  : 
Qui  amat  animam  suam,  etc.  Sicut  continuat  .\u- 
guslinus  '",  id  est,  «  qui  amat  animam  suam  , 
perdet  :  et  ideo  si  cupis  vilam  tenere  cum 
Christo ,  noli  timere  morlcm  pro  Christo.  »  Et 
consimiliter,  qui  odit  animam  suam,  «  scilicet  in 
hoc  mundo,  amat.  »  Utait  Augustinus"  :  «  Mira 
sententia,  qnomadmodum  sit  hominis  in  ani- 
mam  suam  amor,  ut  pereat,  odium,  ne  pe- 
reat,  elc.  Sed  quseritur,  quahter  potest  quis 
odire  animam,  cum  dicatur  --  :  «  Nemo  carnem 
suam  odio  habuit.  »  Et  ad  istud  respondendum 

fiereut,  »  etc.  Graeca  lectio  sic  habet  :  EtyiK:  ovte? 

XotTTOV     TOU     TTpOfTlfi^.yTOt     YLVcCjOat.      1®     luf.,     28.     — 

•'  luf ,  29.  -  '-  Inf.,  2i.  —  "  Inf.,  27.  —  i'  Rom.,  xi, 
23.  —  '5  Aug.,  ubi  sup.,  n.  9.  —  '"  Ibid.  —  "  Zac/i., 
IX,  27.  —  '»  Isa.  uii,  in.  —  '9  Vid.  Collat.,  LVii.  — 
=»  Aug.,  ubi  sup.,  n.  10.  —  '-'  Ihid.  —  2=  Ep/ies., 
V,  29. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XII. 


425 


est,  quod  anima  dicitur  aliquando  pro  vita 
naturali,  supra  ' :  «  Potestatem  haljeo  ponendi 
animam  nieam.  »  Et  infra  ^  :  «  Pono  animam 
meam  pro  te.  »  Aliiiuando  vero  sumitur  anima 
pro  vita  concupiscentiali  ^  :  «  Si  prfestes  animee 
tua»  concupiscentias  tuas,  in  gaudium  te  venire 
faciet  inimicis  tuis.  »  Aliquando  vero  sumitur 
pro  vita  spirituali  *  :  «  Qui  diligit  iniquitatem, 
odit  animam  suam.  »  Prout  vero  sumitur  ^e- 
cundo  modo,  sic  est  odieada''' :  »Qui  non  odit 
patrem ,  »  etc,  et  sequitur  :  «  Adhuc  et  ani- 
mam  suam.  »  Super  illud  Gregorius  « :  «  Ani- 
mam  nostrani  beue  odimus,  cum  ejus  carnali- 
bus  desideriis  non  acquiescimus ,  cum  ejus 
appetitum  frangimus ,  ejus  voluptatibus  reluc- 
tamur.  »  Et  ibi  bene  ,  et  multum  de  hoc. 
'  «  Salvam  faccre,  perdet  eam.  »  Super  illud 
Gregorius  de  hoc  * ,  per  totum.  Et  .\uguslinus 
similiter.  Sed  objicilur ,  quod  non  solum  hic 
hortatur  ad  odiendam  vitam  concupiscentialem, 
de  qua  dictum  est;  sed  ad  odiendam  et  ponen- 
dam  animam,  id  est,  vitam  naturalem  in  morte 
pro  Christo.  Et  ad  istud  respondendum  est , 
quod  vita  concupiscenliahs  odienda  est,  morti- 
ficando  suas  concupiscentias  modo  diclo.  Ani- 
ma  vero,  ut  sumitur  pro  vita  uaturali,  non  est 
odienda,  nec  morli  exponenda  simpliciter,  sed 
est  ponenda  in  morte  pro  Christo.  Unde  Augus- 
tinus'  :  «  Cum  talis  articulus  venerit,  ut  haec 
conditio  prseponatur  (a),  autfaciendum  esse  con- 
tra  Dei  prseceptum,  aut  ex  hac  vita  emigran- 
dum,  ibi  eligat  Deo  dilecto  mori,  quam  offenso 
vivere.  »  Ibique  recitat  errorem  ,  et  damnat 
eorum ,  qui  seipsos  occidunt.  Et  posset  esse 
thema  de  uno  martyre.  Qui  odit  animam 
suam ,  elc.  Et  insinuantur  tria  :  quorum  pri- 
raum  est  vitas  eoncupiscentiahs  animalitas,  ibi  : 
Animam  suam,  etc. ;  secundum  est  ejus  debita 
mortifical)ilitas,  ibi  :  Perckt  eam,  etc;  tertium 
est  mortificationis  fructuosa  utilitas ,  ibi  :  Inve- 
niet  eam,  etc.  Per  animam  vero  vitce  concupis- 
centialis  (6),  ut  dictum  est,  quas  est  perdenda, 
id  est  mortificanda.  Et  de  hoc  Bernardus  bene  "> : 
n  Quiperdiderit  animam  suam ,  etc  De  anima  ait 
Apostolus  "  :  Non  faeio  animam  meam  pretio- 
siorem  ,  quam  me.  In  hoc,  quod  ait  :  Me ,  men- 
tem  rationemque  nominat;  per  animam ,  hoc 

>  Sup.j  X,  18.  —  «  Inf.,  XIII,  37.  —  3  Eccli.,  xviii, 
31.  —  »  Psal.  X,  6.  —  >  Uk.,  XIV,  2B.  —  »  Greg.,  in 
liviitg.,  hom  xxxvii,  aiile  med.  —  '  Matth.,  xvi,  25. 

—  '  f>reg.,  in  Ei-anrj,,  liom.  xxxil.  —  "  Aug.,  ubi  siip. 

—  '"  Beru.,  in  Cant.,  snrm.  xx,  n.  T.  —  "  Act.,  \s, 
21.  —  "  II  Cor.,  I,  7.  —  "  !  Petr..,  u,  2\.  —  ">  Aug., 


interius,  quod  carni  animandse  accommoda- 
tum  est.  »  Et  sequitur  :  «  Si  propriam  deseras 
voluntatem,  si  corporis  voluptatibus  perfecte 
renunties  ,  si  carnem  crucifigas  ,  si  membra 
mortifices,  imitatorem  Pauli  te  esse  probabis.  » 
Et  post  :  «  Auimam  enim  perdet  quis,  seu  po- 
nendo  ut  martyr,  seu  affligeudo  ut  poenitens.  » 
HfEC  ille.  Et  ibi  raultum  de  hoc.  Hiijus  autem 
mortificationis  utilitas  est  animam  invenire, 
quod  est  salutem  eeternam  assequi  :«  Si  enim  '^ 
socii  passionum  fueritis,  et  consolationum.  » 
Et  ideo  sequitur  (v.  26)  :  Si  quis  mihi  minislrat, 
me  sequatur,  scilicet  mecum  mortein  sustinendo  : 
«  Christus  enim  "  passus  est,  nolais  relinquens 
exemplum  ,  ut  seqnamur  vestitia  ejus.  »  Sed 
«  quo  fructu  ,  qua  mercede  ,  quo  praemio  ?  » 
sicut  quaerit  Augustinus  '*.  Ideo  sequitur  :  Et 
uljt  ego  sum,  illic  et  minister  meus  erit.  Et  hoc  est 
magnum  praemium,  ut  ait  Augustinus  '■'  :«  Gra- 
tis  ametur,  et  operis,  quo  ministratur  illi,  pre- 
tium  sit  esse  cum  illo.  Ubi  enim  bene  erit  sine 
illo,  aut  male  cum  illo  ?  »  H,pc  ille.  "^  «  Et 
sic  semper  cum  Domino  erimus.  »  Et  de 
hoc  in  Collatione  prfedicabili  ".  Et  sequitur, 
quasi  dictum  prius  exponendo ,  sicut  Augusti- 
nus  "  continuat :  Se  quis  mihi  ministraverit,  sci- 
licet  sic  me  sequendo ,  honorificabit  eum  Pater 
/nfius  :  scilicet  «utsitcum  filio  ejus.  Quem  enim 
raajorem  honorem  accipere  poterit  adoptalus , 
quam  ut  sit  ibi,  ubi  est  unicus  ;  non  fequalis 
factus  divinitati,  sed  consociatus  asternitati  ?  » 
Heec  ille.  '■'  «  Gloria  cnim  et  honore  coronasti 
eum,  »  ait  Propheta.  Est  enim  honor  falsus , 
sive  fallibilis,  qui  non  procedit  ex  virtute. 
«  Est  enim  honor  in  honorante,  ait  sapiens  '", 
quia  potest  honorare ,  quos  vult.  »  Et  iste  est 
honor  inanis,  et  brevis,  et  variabilis.  "  «  Qui 
tribuit  insipienti  honorem,  »  etc.  Et  iste  honor 
estnocivus,  ut  ssepe.  Honoris  enim  magnitudo 
cst  additamuntum  pcenfe  his,  qui  nou  dihgunt 
manere,  id  est,  vivere  secundum  honorem,  ait 
Chrysostomus.  Ut  cnim  ait  Bernardus  :  «  Qui 
non  de  amore  venit  honor,  non  honor  est,  sed 
adulatio.  »  Ideo  ""  :  «  Noli  queerere  ab  homine 
cathedram  honoris.  »  Item  est  honor  humanus, 
sive  naturae  humance  conditae,  de  quo  in  Psal- 
mo  "  :  «  Homo  cum  in  honore  esset,  non  intel- 

ubi  i!up.,  u.  11.  -  15  Ibid.  —  '«  I  T/iess.,  iv,  16  — 
"  Vid.  Col/al.,  Lviil.  —  '>  Aug.,  ubi  sup.  prox.  — 
1»  P.ial.  vjii,  C.  —  »  Arist.,  Et/iic.,  lib.  1,  c.  v,  anle 
meii.  —  "  Prov.,  XXVI,  8.  —  '^  Eccli.,  vn,  1.  — 
■"  l'su/.  .\xviii,  21. 

(«)  Suppt.  ■Uiimalitas.  —  [h]  Leg.  propuiiaUir. 


426 


EVANGELII  SANCTl  JOANNIS 


lexit.  »  lit  cnim  ait  Augustinns  '  :  «  Honor  ho- 
minis  verus  est  imafjo  el  similitudo  Dei ;  »  de- 
decus ,  simililudo  pccoris.  '  «  Ne  des  alienis 
honorem  tuum,»  etc.  Item  est  honor  virtutis 
gratuitas,  imagincm  deformatam  reparantis  '  : 
«  Flores  mei  fructus  honoris,  et  honeslalis.  » 
Et  Sapientia  '-  :  «  Propter  lianc  habebo  clarita- 
tem  ad  turbas,ct  honorem.  "  Ut  enim  ait  Chry- 
sostomus :  «  Nihil  honorat  ut  virtiis.  »  Item  est 
honor  gloriae  magnificantis,  de  quo  in  figiira  ^ : 
«  Hoc  honore  dignus  est  ,  quemcumque  rcx 
honorare  volueril.  »  Et  iste  honor  est  sunimus, 
tum  a  parte  Dei  Patris  honoranlis ,  tum  a  parte 
Fihi  cum  quo,  et  coram  quo  est  ipse  honora- 
tus,  prout  dicitur  hic,  et  ut  ait  Auguslinus  prius, 
quod  non  cst  major  honor,  quam  quod  adop- 
tatus  sit,  ubi  est  unicus.  Esl  etiam  summus,  et 
delectabilissimus ,  es  conscientia  meritorum  , 
propter  quae  sic  honoratur.  Ministrandum  est 
ergo  incunctanter  Deo,  qui  ?ic  honorat  minis- 
terium ,  sive  ministrantem  ,  tam  excellenter, 
tam  muUiphciter,  quam  perenniter. 

27.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qUa  Salvatoris  ora- 
tio,  sive  sup;  Hcatio  :  Nimc  anima  mea  turbata  est , 
sicut  continuat  Augustinus  «  inquirens  :  «  Unde 
turbata  est  anima  lua,  Domine?  »  Et  respondet: 
«  Nos  in  se  transtuht,  nos  in  se  suscepit,  caput 
nostrum  membrorum  s,;orum  suscepit  affec- 
tum  :  sicut  snpra  in  suscitatione  Lazari  dici- 
tur  ' :  Ticrbavit  semetipsum.  «  Oportebat  enim,  ut 
mediator  Dei  et  hominum,  sicut  nos  excitavit 
ad  summa,  ita  nobiscum  pateretur  et  (a)  in- 
fima.  »  Haec  ille.  Et  ideo  sequit  ir  :  Quid  dicam : 
quem  invocem?  scihcet  Patrem.  Ideo  sequitur: 
Pater,  sahiflca  me  ex  hac  hwa,  scilicet  passionis. 
Et  de  hoc  in  Glossa. '  «  P.iter,  si  possibile  est, 
transeat  calix ,  »  etc.  Sed  propterea  veni  in  hanc 
horam ,  quasi  diceret :  Heec  fuit  ratio  iucarnatio- 
nis,  et  dispensationis  omnium  prtemissorum  , 
ut  per  passionem  transeam ' :  «  Oportebat  Chris- 
tum  pati ,  et  sic  intrare  in  gloriam  suam.  »  (v.  28) 
Clarifica  nomen  tuum,  scihcet  in  passione,  et  re- 
surrectione,  ait  Augustinus  '" :  «  Me  scilicet  a 
mortuis  celerrime  suscitando,  »  ait  Anselmus. 
Sed  quaeritur,  quaUter  ait  :  Anima  mea  turbata 
est;  cum  etiam  sententia  sapientum  fuerU,  non 
cadere  passionem  in  anima  sapientis,  sicut  in- 

'  Aug.,  rfe  Triit.,  lib.  XII,  c.  .M,  n.  16.  —  «  Prov., 
V,  9.  —  »  Eccli.,  XXIV,  23.  —  *  Sap.,  vm,  10.  — 
5  Esth.,  VI,  11.  —  '  Aug.,  in  Joan.,  tract.  Lll,  ii.  1. 
—  '  Sup.,  XI,  33.  —  »  Matth.,  XXVI,  39  —  »  Luc, 
XXIV,  26.  —  ">  Aug.,  ubi  siip.,  n.  3.  —  "  Id.,  de 
Civit.  Dei,  lib.  IX,  c.  iv,  u.  1.  —  '*  Hug.,  de  Sucram. 


sinuat  Augustinus",  et  sicut  recitat :  multo  minus 
videtur,  quod  anima  ChrisU  fuerit  turbata.  Item, 
si  anima  sua  fuit  turbata,  videtur  quod  in  eo 
non  fuerit  pleniludo  gaudii.  Et  ad  istud  respon- 
dendum  est  secundum  Hugonem  ",  ubi  objicit, 
quod  «  si  anima  Christi,  ante  resurrectionem, 
passiones  et  dolores  susUnuit,  beatitudo  plena 
esse  non  potuit,  ubi  dolor  et  poena  fuit.  »  Et  ad 
illud  respondet,  quod  «  anima  illa  secundum 
aliud  carni  unita  fuit,  et  secundura  aliud  divi- 
nitati :  iu  eo  quod  cariii  unita  fuit,  vita  carnis 
fuit  ipsa ;  in  eo  vero  quod  divinitati  unita  fuit, 
vita  ejus  divinitas  fuit.  »  Hsec  ille.  Unde  est  lo- 
quendum  de  turbatione  involuntaria,  et  quee 
est  rationis  [b)  obnubilativa  :  et  talis  turbaUo 
non  fuit  in  Christo.  Et  est  alia  turbatio  volun- 
tarie  suscepta,  cjuaj  non  est  rationis  commoUva, 
sed  tantum  est  sensualitas,  ut  natura  est :  et  sic 
potuit  esse  in  Christo.  Unde  Augustinus  "  :  «  Au- 
disti  vocem  fortitudinis  mefe,  scilicet  :  Qui 
amat  animam  suam,  perdet  eatn.  Audi  in  me 
vocem  tufe  inUrmitatis :  vires  (c)  suggero ,  ut 
curras;  sed  transfero  in  me,  quod  trepidas.  » 
Hffic  ille,  et  loquitur  in  persona  Filii  Dei  allo- 
quentis  hominem.  Et  de  hoc  Chrysoslomus  " 
bene :  «  Ostendit  scilicet  Christus  quod  in  ago- 
nia  sit  ipse,  tamen  propter  utilitatem  scihcet 
nostram  non  renuit.  Ostendit  etiam  naturam 
non  volentem  mori ,  sed  praesenU  adhaerenlem 
vitae :  per  hoc  eUam  ostendens,  quoniam  non 
extra  humanas  passiones  erat.  Et  ne  dicant, 
quoniam  extra  dolores  humanos  existens,  fa- 
cile  de  morte  philosophatur.  Haec  enim  dispen- 
saUonis  sunt,  non  deitaUs.  »  Haec  ille.  Ex  digna- 
Uva  ergo  sua  dispensatione ,  et  in  persona  ge- 
neris  humani,  et  ad  ostentationem  humanfe  in- 
firraitaUs,  et  ad  doctrinam  nostras  eruditionis, 
ait:  JV««c  turbata  est  anima  mea,  etc.  Unde  Chry- 
sostomus  '* : «  Erudiebat  per  hoc,  quod  si  quan- 
doque  in  agone  consUtuti  fuerimus ,  et  formi- 
dine,  non  itaquc  resiliamus  a  propositis,  sed 
dicamus :  Pater,  gloriflca  nomen  tuum.  »  Haec 
ille.  El  ibi  bene  de  hoc.'*«  Cum  ignoremus  quid 
agere  debeamus,  hoc  solum  habemus  residui , 
ut  oculos  nostros  dirigamus  ad  te.  »  Sed  quae- 
ritur,  cum  supra  diserit "  :  «  Ego,  et  Pater  unum 

fid.,  lib.  II,  part.  I,  c.  vi ,  versus  fio.  —  "  Aug.,  in 
Joan.  tract.  Lil ,  n.  2.  —  '*  Chrysosl ,  in  Joan., 
hom.  LXVI,  al.  LXVii,  n.  2.  —  ^'  IbiJ.  —  "•  II  Paral., 
XX,  12.  —  "  Sup.,  X,  30. 

(«)  Ctet.  edit.  nobis  paterelur  ad   —  (A)  Item  cap- 
tiouis.  —  (c)  Item  vices. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XII. 


4-27 


sumus,  1)  qualiter  ait  hic  :  Pater,  salvifica  me, 
petens  a  Patre  salutem?  Et  supra  :  Si  qvis  mihi 
ministraverit ,  honorificabit  eum  Pater,  quasi  aon 
ipse  honorificaret.  Item  ait :  Salvifi'M  me  ex  hac 
hcra  ,  scilicet  passionis;  et  tamen  non  fuit  sal- 
vatus,  sed  mortuus  :  et  sic  non  fuit  in  omnibus 
exauditus,  ut  videtur.  Cujus  contrarium  supra  ': 
«  Sciebam,  quod  semper  me  audis.  «  Et  ad  pri- 
mum  respondendum  est  secundum  Chrysosto- 
mum,  qui  ait,  quod  nondum  decenlem  de  eo 
opinionem  habebant,  sed  majorem  de  Patre. 
Ideo  sic  ait,  sicut  filiis  Zebedaei  ait°:  «  Non  est 
meum  dare  vobis,  sed  quibus  paratum  est  a 
patre  meo,  »  etc.  Ad  aliud  respondendum  se- 
cundum  eumdem  ^  quod  «  Christus  non  dicit : 
Eripe  me  ex  hac  hora,  et  nimirum  turbatione 
hoc  cogente  dico,  scilicet  eripere  me;  contra- 
rium  dico  :  Glorifica  nomen  tuum ,  scilicet  in  pas- 
sione  mea.  »  Hsc  ille  :  quasi  diceret  :  Licet 
Christus  peteret  voluntate  nalura_i,  quia  diligit 
vitam;  tamen  voluntate  rationis  conformantis 
se  divinae  voluntati,  volebat  pati,  prout  ait  pla- 
-nius ':  «  Pater,  transeat  a  me  calix  iste  :  non 
tamen  sicut  ego  volo ,  sed  sicut  tu  vis.  »  Unde 
et,  sicut  fecit,  Deus  Pater  clarificavit  eum.  Unde 
sequitur  :  Tenit  vox  de  ccelo  :  Et  clarificavi.  Et 
hoc  videtur,  scihcet  ante  passionem.  Ideo  ait  in 
praiterito  :  Et  clarificavi,  ut  ait  Augustinus  *,  sci- 
h"cet  antequam  mundus  fieret,  quia  ipsum  cla- 
rum  genuit,  et  etiam  cum  de  virgine  natus  est, 
et  cum  cEeteras  virtutes  operatus  est,  quas  ibi 
enumerat  Augustinus.  Et  glorificabo^  scilicet  cum 
resurget  a  mortuis,  et  cum  exaltabitur  super 
crelos  Deus,  et  etiam  cum  regnat  in  coehs,  cla- 
rificans  civitatem  ccelestem  " :  «  Claritas  enim 
Dei  illuminat  eam,  et  lucerna  ejus  Agnus  erit.  » 
iDfra'':  «  Clarifica  me  apud  temetipsum  clari- 
tate  quam  habui  antequam  mundus  fieret.  »  Et 
haec  vox,  qufe  de  calo  venit,  fuit  formata  ab 
angelo,  ut  ait  Gregorius  »,  exponens  istud. 

29.  Et  sequilur  iila  pars,  in  qua  eruditio  po- 
puli  de  audita  voce.  Et  illa  pars  in  quatuor : 
primo,  illa  vocis  a  turba  exauditio,  et  turbae 
dubitatio;  secundo,  lurbae  dubilanlis  a  Christo 
erudilio,  ibi':  Respondit  Jesus,eic.;  tertio,  turbse 
inquisitio,  ibi '" :  Rcs-pondit  ei  turba,  etc. ;  quarto, 

'  Sup.,  XI,  42.  —  =  Matth.,  xx,  23.  —  '  Clirysost., 
iibi  sup.  —  '  Matth  ,  xxvi,  39.  —  '  Aug.,  ubi  sup., 
n.  4.  —  »  Apoc,  XXI,  23.  —  '  luf.,  xvu,  5.  — '  Greg,, 
Moral..  lih  XXVIII,  c.  II,  al.  I,  n.  4.  —  «  Inf.,  30. 
—  '»  liif.,  34.  —  "  Inf.,  3.=).  —  "  ficcli.,  XLlM,  18.  — 
"  Ezech.,  I,  25.  —  I»  GreK.,  in  Ezech.,  lib.  1, 
honi.  VIII,  n.  15.  —  '*  ZacU.,  il,  3.  —  "  Aug.,  ubi 


ejusdem  turbae  a  Christo  exhortatio  et  veritatis 
doctrinatio,  ibi  "  :  Bixit  eis  Jesus,  etc. 

Ait  ergo:  Turba,  quse  stabat,  ad  litleram  du- 
bitavit  de  voce  audita.  Unde  minus  eruditi  de 
coelestibus  dicebant  tonitruum  factum  esse.  Alii 
vero,  magis  eruditi,  et  illuminati,  dicebant  quo- 
niam  angelus  ei  locutus  est.  Et  potest  esse  myste- 
rium  :  vox  enim  de  coelo  est  proedicatio  sacrae 
Scripturfe ,  quam  quidam  audientes  timent ,  et 
illi  audiunt  quasi  tonitruum  '^  :  «  Vox  tonitrui 
ejus  exprobravit  (a)  terram.  »  Quidam  vero  au- 
diunt  es  amore,  quibus  videtur  quod  angelus 
loculus  est.  De  talibus  posset  dici  illud  '^ :  «  Cum 
fieret  vox  super  {h)  firmamentum,  »  etc.  Ibi 
Gregorius  '*,  (juod  vox  super  firmamentum  est 
vox  angelorura.  ''"  «  Angelus,  qui  loquebatur  in 
me.  » 

.30.  Et  sequitur  responsio  Christi :  Respondit 
Jesus :  Non  propter  me  venit  hcee  vox,  etc.  Et  in 
hoc  ostendit,  «  non  sibi,  qui  jam  sciebat,  sed 
eis  quibus  indicari  (c)  oportebat,  »  ait  Augusti- 
nus  '".  Ut  enim  ait  Chrysostomus  '"  :  «  Annon  {d} 
aperta,  etbene  significativa  erat  vox?  Sed  cito 
ab  eis  evolavit.  »  Formidantes  autem,  neque 
interrogabant.  Ideo  ait:  Non  propter  me,  etc; 
sed  ut  ipsi  scirent  veritates,  quas  erat  dicturus. 
Unde  sequitur  (v.  31  ) :  Nunc  judicium  est  mun- 
di,  etc.  Et  ad  evidentiam  litteras  quaeritur,  qua- 
liter  ait :  Nunc  est  judicium ,  cum  sitfuturum? 
"  «  Sedebitis  super  sedes  duodecim  judican- 
tes, »  etc.  Et  in  Psalmo  '^ :  «  Cum  accepero  tem- 
pus,  juslitias  judicabo.  »  Et  *"  :  «  Videbunt  Fi- 
lium  hominis  venientem  cum  virtute  magna.  » 
Et  ad  istud  respondendum  secundum  Augusti- 
num  ^',  quod  est  duplex  judicium,  sciUcet  dis- 
cretionis,  de  quo  loquitur  hic,  et  damnationis, 
quod  erit  futurum  ipsis  incredulis. 

Nunc  princeps  hujas  mundi  ejicietur  forus.  Quae- 
ritur,  quaiiter  diabolus  sit  princeps  mundi,  cum 
mundus  sit  factus  per  Filiuin  Uei?  Item  quo- 
modo  ejicitur  princeps  mundi  ?  Videtur  enim 
ex  modo  loquendi,  quod  extra  mundum.  Item 
ex  hoc  videtur,  quod  amplius  non  habitat  in 
hoc  mundo,  et  quod  non  habcat  potestatem 
impugnandi,  sicut  prius.  Item  eadem  est  fides 
anliquorum,  et  nostra,ut  patet  ab  Augustino^^ 

sup.,  n.  o.  —  1'  Clirysost.,  ubi  sup.  —  's  Matih.,  xix, 
28.  —  '»  P<al.  LX.SIV,  3.  —  »  Matth.,  xxiv,  30.  — 
'i'  Aug.,  ubi  sup.,  n.  6.  —  *^  Id.,  ad  Deogr.,  epist.  XLIX, 
al.  cii,  q.  II,  n.  12;  et  adOptat.,  epist.  CLii,  al.  cxc, 
n.  6. 

(n)  Vulcj.  veiberavil.  —  (4)  Cwt.  eitit.  supra.  — 
ic)  //em  judicari.  —  {d)  Cmt.  edit.  Non. 


428 


EVANGELII  SANCTl  JOANNIS 


Si  ergo  per  fidem  ejicitur  diabolus  de  cordibus, 
prius  fuit  ejectus  de  cordibus  credentium.  Et  ad 
ista  respondendum  secundum  Augustinum  ' , 
quod  «  diabolus  possidebat  genus  humanum, 
et  reos  suppliciorum  tenebat  chirographo  pec- 
catorum,  et  sui  erant  multi,  non  natura,  sed 
vitio;  non  quia  creavit,  aut  gcnuit,  sed  quia 
persuasit  et  tenuit.  Kt  quia  scivit  Kominus  per 
suam  passionem  et  glorificationem  multos  po- 
pulos  credituros,  in  quorum  cordibus  diabolus 
intus  erat,  cui  quando  cx  tide  renuntiant,  eji- 
citur  foras.  »  Hfec  ille.  Ideo  ait,  quod  priediclus 
princeps  ejicietur  foras.  Et  per  hoc  ad  prima 
objecta.  Ad  aliud  respondendum  secundum 
eumdem^  quod  «  aliud  cst  intns  regnare,  aliud 
est  forinsecus  oppugnare.  »  Licet  ergo  diabolus 
post  passionem  Christi  oppugnet,  propter  quod 
admonuit  Apostolus  ' :  «  Accipite  armaturam 
Dei;  »  non  tamen  regnat  in  populorum  corJi- 
bus,  sicut  prius.  Et  «  si  aliquando  quis  vulne- 
ratur,  adest  qui  sanat,  »  ait  Augustinus  *. '  «  Si 
peccaverit ,  advocatum  habemus.  »  Item  ^  : 
«  Mundus  appellatur  in  malis  [a)  hominibus, 
sicut  domus  appellatur  a  quibus  habitatur  :  se- 
cundum  quod  dominus,  domus  bona,  vel  mala. 
Princeps  ergo  mundi  est  malorum,  qui  .sunt  in 
mundo.  »  Haec  Augustinus.  Simihter  de  hoc 
Chrysostomus  ',  quod  «  per  mortem  meam 
princeps  mundi  mittetur  foras :  »  ethoc,  quia 
Christum,  in  quo  non  erat  peccatum,  per  suos, 
scilicet  Judam  et  alios,  interfecit.  Et  ideo,  ad 
hujus  manifestationem,  subdit  (v.  32) :  Ego  si 
exaltatus  fitero,  omnia  traham  ad  meipsum.  Et  in 
hoc  insinuat  genus  mortis,  scilicet  in  crice, 
supra  ' :  «  Sicut  exaltavit  Moyses  serpentem  in 
deserto ,  ita  oportet  exaltari  Filium  homi- 
nis,  »  etc.  (v.  33 )  Significans  qua  morte ,  quia  in 
cruoe,  moriturus  esset.  Sed  qualiter  ait :  Omnia 
traham,  cum  omnes  non  fuerunt  tracti,  nec  cre- 
diderunt?  Et  ad  istud  respondendum  seoundum 
Augustinum  '■>,  quod  intelligendum  est  de  om- 
nibus,  qui  sunt  prfedestinati  ad  salutem,  sive 
de  omnibus  generibus  hominum,  et  quantum 
ad  fEtates,  et  quantum  ad  gradus,  et  quantum 
ad  professiones ,  ct  alias  difierentias,  vel  opera 
intelligendum  est,  quantum  ad  creaturae  inte- 

'  Ang.,  m  Joan.,  tract.  Lii,  u.  7.  —  '  Ibid.,  n.  9. 
—  3  Ejihes.,   VI,  i:).  —  »  Aug.,  ibid.  —  '  1  Joan.,  u, 

I.  —  *  Aug.,  ibid.,  n.  10.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup., 

II.  3.  —  »  Sup.,  III,  14.  —  9  Aug.,  ubi  sup.,  n.  11.  — 
'•  Luc,  XXI,  18.  —  '1  Job,  XXIII,  7.  —  1-  Greg., 
Moral.,  lib.  XVI,  c.  xiv,  al.  xxx,  a.  37.—  "  yoA, 
XXVI.    \->.   —    "   Joh,    XL,   19.   —   '5  Greg.,  Moral., 


gritatem ,  scilicet  quoad  animam  et  corpus  : 
quia  '"  «  capillus  de  capite  non  peribif.  »  Haec 
Augustinus.  Et  patet  hic  virtuosa  potestas  pas- 
sionis  Jesu  Christi,  quod  per  ejus  passionem  et 
mortem  princeps  mundi  fuit  victus  el  ejectus. 
Patet  etiam  sapientife  ejus  virtuositas,  quod 
unde  diabolus  credebat  vincere,  victus  est. 
Patet  etiam  justitite  sequitas:  non  enim  potentia 
voluit  vincere  diabolum,  sed  justitia.  Quia  enim 
diabolus  per  satellites  suos  Filium  Dei,  in  quo 
nou  crat  peccatum,  invasit;  juste  amisit  quos 
tenebat."  «  Proponit  [b)  contra  me  ajquitatem. » 
Ibi  Gregorius  '-  multum  de  his ,  et  de  tequitate 
Filii  Dei  in  vincendo  diabolum.  Et "  :  «  Pru- 
dentia  tua  percussit  inimicum  (c).  »  Ibi  in  fine 
dc  hoc.  Et  "  :  «  In  hamo  capiet  eum.  »  Ibi 
Gregorius  '^  :  «  In  hamo  esca  ostenditur,  acu- 
leus  occultatur.  In  hamo  ergo  diabolus  captus 
est,  quia  dum  in  Chrislo  appetit  cscam  corpo- 
ris,  transfixus  est  aculeo  divinitatis.  »  Et  ibi 
bene  de  hoc.  Si  exaltalus  fuero,  etc.  Thema  de 
Passione,  sive  in  festo  sanctoe  Crucis.  Et  insi- 
nuantur  tria  :  primo,  patientis  majestas,  ibi : 
Eijo,  scilicet  Deus  et  homo.  Ipse  enim  est  fortis  '^, 
qui  inlravit  domum  fortis,  et  alligavit  fortem, 
et  diripuit  vasa.  Secundo,  figuratur  generis  pas- 
sionis  congrua  qualitas,  ibi  :  Si  exaltatus  fuero. 
Et  hoc  convenienter,  ob  triumphalis  victoriaj 
de  principibus  aeris  hujus  ostensionem  ":«  Pa- 
lam  triumphans  illos.  »  Item  ob  significationem 
pacificationis  lerrestrium  ef  coBlestium,  et  at- 
tracfionem  hominum  terresfrium  ad  cfElum  '* : 
«  Ipse  est  pax  nostra,  qui  fucit  ulraque  unum.  » 
Et  sequitur :  «  Ut  reconciUet  ambos  per  cru- 
cem.  »  Item  ob  congruam  responsionem  ad  pri- 
mum  peccatum.  Damascenus  "  :  «  Quia  per  li- 
gnum  mors,  oportebat  per  lignum  dari  vitam.  » 
Item  ob  flgurationem  sanctificationis  omnium, 
prout  ait  Chrysostomus  -",  quod  ideo  in  excelso 
ligno  sustinuit  morlem,  ut  aeris  ipsius  natura 
mundetur,  qui  aer  fumo  sacrificiorum  fuerat 
inquinatus  (d).^'  «  Ad  populos  exaltaho  signum 
meum.  »  Tertio  figuratur  passionis ,  sive  crucis 
utilitas  et  virtuositas  ibi  :  Omnia  traham  ad  me 
ipsum.,  scilicet  fide  passionis  el  resurrectionis. 
Diabolus  traxit  omnes  ad  terram  fuoiculis  pec- 

lib.  XXXllI,  c.  vn,  u.  14.  —  '«  Luc,  xi,  21,  22.  — 
"  Coloss.,  II,  15.—  "£pAes.,  u,  15,  16.—  "  Daruasc  , 
Orlhod.  Fid.,  lib.  IV,  c.  XI,  postmcd.—  ='Cbrysost., 
dc  Cruce  el  Lalron.,  hom.  I,  n.  1.  —  "  Isa.,  \L'.'C,  22. 
(a)  Cat.  edit.  niagis.  —  (b)  Vulg.  PropoDat.  — 
(c)  Item  eJLis  pcrcussil  supcrl)um.  —  (d)  Cai.  edit. 
muudatus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XII. 


42f» 


catorum  et  cupiditatum  ' :  «  Traxit  illud  iu  sa- 
gena  sua.  »  Sed  Filius  Dei  traliit  ad  se  fide  pas- 
sionis  et  resurrectionis,  ut  dicitur  liic.  Unde 
Bernardus  :  «  Coelum,  et  terram,  et  omnia  quje 
in  eis  sunt,  traxit  ad  lignum  vitse  in  mediopa- 
radisi.  »  Item  trahit  omnes  ad  se  beneficiorum 
largitate  -:  «  Sliserans  attra\.i  le.  »  Item  traxit 
post  se  inflrmitatum  supporiatione  ' :  «  In  funi- 
culis  Adas  traliam  eos.  »  Item  trasit  omnes  ad 
se  bonorum  operum  el  exemplorum  odore  '' : 
«  Trahe  me  post  te ,  in  odorem  unguentorum 
luorum  curremus.  «Itern  Pater  trahit  ad  Filium 
gratioe  inspiratione ,  et  desideriorum  coelestium 
infusione ,  supra  ^  :  «  Ncmo  venit  ad  me,  nisi 
Pater  traxerit  eum.  »  Et  ibi  bene  de  hoc. 

34.  Etsequitur  expositio  turbae,  vel  ejusdem 
inquisitio  :  Respondil  ei  turba  :  Nos  audiviinus  ex 
lege,  quia  Chrisius  manet  in  mtern,um  '  :  «  Requi- 
escens  accubuisti  ut  leo;  quis  suscitabit  eum?  » 
Vel  ex  lege,  sumendo  legem  large''  :  «  Egressus 
ejus  a  principio  a;ternitatis.  »  Vel "  :  «  Polestas 
ejus,  pote.stas  £eterna.  »  Et  ideo  dicunt  :  Quo- 
modo  tu  dicis  :  Oportet  exaltari?  scilicet  in  cruce, 
et  sic  mori ,  etc,  quasi  dicerent :  hoc  non  con- 
venit  Christo.  Ut  enimait  Chrysostomus  *  :  «No- 
verant,  quoniam  Christus  immortaUs  (a).  Et 
tamen  Isaias  ait '"  :  «  Sicut  ovis  ad  occi.sionem 
ductus  est.  »  Unde  existimantes  obstruere  eum, 
et  ostenderc  non  esse  Christum,  h£ec  dicunt.  Et 
tamea  passio  non  est  impedimentum  immorta- 
litatis;  quoniam  mors  ejus  transmigratio  est, 
nulla  est  prohibitio  ad  manendumin  aeternum. 
Et  pouit  exemplum  "  :  lux  solaris  non  interimi- 
tur,  scilicet  in  nocte;  sed  parum  recedens,  rur- 
sus  apparet,  scilicet  in  die,  et  si '-  «  crucilixus  ex 
infirmitate,  vivit  tameu  ex  virtute.  » 

'i'6.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  doctrina  Sal- 
vatoris,  et  eruditio  veritafis;  et  illa  in  quatuor  : 
primo,  eorum  exhortatio  ad  bene  agendum; 
secundo,  ejus  absconsio  ab  eis  cum  sua  ra- 
tione,  ibi  "  :  llcec  locutas  est  eis,  etc;  tertio  ,  de- 
scriptio  imperfectte  credulitatis  quorumdam  in 
eum  ibi  '*  :  Verumtamem  et  ex  principibus ,  etc; 
quarto  talium  instructio  ad  recte  credendum  "■ : 
Jesus  autem  clamavit,  elc. 

Ait  ergo  :  Dixit  eis  Jesus  :  Adhuc  modicum  lu- 

1  Habac,  I,  15.  —  '  Jerem.,  XXXI,  3.  —  '  Ose.,  XI, 
4.  —  '  Cunt.,  1,  3.  —  *  Sup.,  VI,  44.  —  «  Gcn.,  XLIX, 
9.  —  ■>  Mick  ,  V,  2.  —  8  Dun.,  vii,  14.  -  »  Chrysost., 
1«  Joan.,  bom.  Lxvii,  al.  L-kviii,  n.  1.  —  '»  Isu.,  uu, 
1.  —  "  liif.,  35,  36.  —  '2  II  Cor.,  xill,  4.—  "  luf.,3G. 

—  '*  lnf ,  42.  —  '5  Inf.,  4i.  -  '«  Clirysost.,  ubi  sup. 

—  "  Sup.,  IX,  5.  —  '8  liom.,  XIII,  12.  —  '»  Aug.,  ubi 


men,  etc ,  quasi  diceret,  secundum  Chrysosto- 
mum  '" :  «  Adhuc  parvo  tempore  lux  vobiscum 
est  :  »  ostendens,  quoniam  mors  ejus  transmi- 
gratio  est,  et  non  destructio,  preeparans  eos 
ad  fidem.  Ait  idem  :  Dum  lucem  habetis,  am- 
bulate,  id  est,  preesentiam  meam,  supra  "  : 
«  Quamdiu  sum  in  mundo,  lux  sum  mundi.  » 
Ut  lenebrce,  scilicet  iufidelitatis,  ms  non  compre- 
hendant.  "  «  Abjiciamus  opera  tenebrarum.  » 
Vel  secundum  Augustinum  '^  :  «  Ambulate, 
accedite,  totum  intelligite,  et  Christum  mo- 
riturum ,  et  Christum  victuruin ,  quia  qui 
ambulat  in  tenebris,  scilicet  ignorantite,  sive 
infidelitatis,  nescit  quo  vadat. »  Supra  ""  : «  Qui  se- 
quitur  me,  non  ambulat  in  tenebris.  »  Et  ideo 
quasi  exponendo  ait  (v.  36)  :  Dum  lucem  habetis, 
id  est,  dum  aliquid  veri  auditum  habetis. 
«  Credite  in  veritatem,  ut  renascamini  in  veri- 
tate, »  ait  Augustinus  -'.  Non  estis  in  tenebris  -^ ; 
«  Omnes  lilii  lucis  estis.  »  Et  nota  quod  ait : 
Ambulate ,  dum  lucem  habetis  :  et  posset  esse 
thema  ad  peregrinos,  vel  ad  poenitentes.  Et  in- 
sinuantur  tria,  quorum  primum  est  bene  agendi 
opportunitas,  ilii  :  Dum  lucem  hnbelis ;  secundum 
estproflciendiiu  viaDei  hortabilitas,  ibi :  Ambu- 
late;  tertium,proficiendinecessitas,  ibi:  Tenebrce 
vostion  comprehendant.  Aitergo  ;  Duinlucem  habe- 
tis,  id  est,in  prajsentia  Filii  Dei,  qui  est  lux  illu- 
minans,  prout  dicitur  hic  ^' : «  Ambulemus  in  lu- 
mine  (b)  Doraini  nostri.  »  Vel  :  Dum  lucem  ha- 
betis,  scilicet  hujus  vitee  diulurnitatem ,  quse  est 
quasi  quaedam  lux,  et  quasi  dies  brevis  ad  pro- 
ficiscendum  -*  :  «  Mane  semiaa  semen  tuum ,  et 
vespere  non  cesset  manus  tua,  »  etc  '^'  «  Surge, 
qui  dormis ,  et  illuminabit  te  Christus.  »  Vel : 
Dum  lucem  habetis,  scilicet  fidei,  vel  doctrinas  ^'^ : 
0  Fuistis  aliquando  teneljrae,  nunc  autem  lux  in 
Domino,  ut  filii  lucis  ambulate. »  Et  ideo  qui  ha- 
bent  hanc  lucem,  debent  ambulare  proficiscen- 
do  (c)  ad  Deum.  Bernardus  ait  -'  :  «  Ambulare, 
est  proficere.  »  Unde  Augustinus  '"  :  «  Noli  a  via 
declinare,  noli  ibi  remanere,  noli  retro  respi- 
cere,  persevera  in  ambulando.  »  ^'  «Ambulefis 
digne  Deo.  »  Et  ^" :  «  Spirituambulate.  »  Et  hoc, 
ul  tenebrcB  vos  non  comprehendant ,  scilicet  igno- 

sup.,  n.  13.  —  -"  Sup.,  VIII,  12.  —  ='  Aug.,  ubi  sup. 
prox.  —  2i  1  Tliess.,  v,  5.  —  «'  Isa.,  ii,  5.  —  «'  Eccle., 
XI,  6.  —  -8  Epiies.,  V,  14.  —  "  Ibid.,  b'.  —  "'  Bern., 
in  Cant.,  serm.  xLix,  n.  7.  —  •"  August.,  de  verb. 
Ajiost.,  serm.  xv ,  al.  CLXix,  n.  18.  —  ^"  Co/oss., 
I,  IC.  —  >'  Gal.,  V,  16. 

(a)  Cal.  edit.  moralis.  Giaec.  liOavaTo?  ti;  inzi...  — 
(/;)  Caet.  cdit.  uomine.  —  (c)  Leg.  proficieiiiJo. 


430 


KVANGRLll  SANCTI  JOANNIS 


ranlite,  vel  infidelitatis,  supra  '  :  «  Tenebrte 
non  comprelieuderunt;  »  vel  tenebr;e  malignai 
odiositatis-  :  «Qui  odit  fratrem  suuin,  in  tene- 
bris  ambulat :  et  talis  nescit ,  quo  vadat.  » 
Quando  enim  credit  anteccdere ,  aliquando  re- 
troccdit ;  vcl  quando  testimat  declinurc  ad  unura 
latus,  ad  aliud  vadit.  '  «  1q  tenebris  ambulavi- 
mus,  palpavimus  ficut  ca;ci  parietem,  »  etc. 

Etsequitur  secunduparticula,  scilicet  absces- 
sio  Christi  ab  eis,  sive  absconsio.  Um  locutus 
est  Jesus,  et  abiit ,  et  abs<:ondit  se ,  non  ab  eis, 
qui  videre  et  diligere  cceperant,  et  qui  ramis 
palmarum,  et  laudibus  obviam  venerant,  sed 
ab  illis,  qui  videbant,  et  invidebant,  etc.  El 
abscondit ,  eornm  indignitatem  ostendens;  sicut 
supra  simile ' :  «  Abscondit  se ,  et  exivit  de 
templo.  »  Et  hoc  merito,  quia  (v.  37) :  Cum  tanta 
sifjna  fecisset,  non  credehant  in  eum  :  et  ideo  me- 
rito  erant  indigni  proesentia  ejiis,  et  doctrina. 
Et  hoc  (v.  38),  ut  sermo  Isaice  adimpleretur ,  quem 
dixif'  :  Domine,  quis  credidit  auditui  noslro ,  et 
brachium  Domini  cui  revelatum  esl  ?  Per  quod 
Filius  unigenitus  signatur,  ut  ait  Auguslinus  "  : 
« Ipse  enim  est  bracbium  Domini,  pcr  quod  om- 
nia  facta  sunt, »  supra '.  «  Sicut  enim  brachium 
tuum  est  per  quod  operaris ,  sic  Dei  brachium 
est  Verbum  :  *  nec  tamen  brachium  iilud  por- 
rectum  extenditur,  nec  collectum  contrahitur, 
sicut  brachium,  quod  est  corporis  membrum,  » 
secundum  Augustinum.  ^  «Brachiuraejusdomi- 
nabitur.  »  lu  brachio  ergo  signatur  Filius,  ra- 
lione  potestalis  et  virtutis,  et  ratione  indivisibi- 
litatis  a  Patre ,  ut  diclum  est.  Et  quia  dixerat  : 
Quis  credidit  auditui  ?  quasi  dicat  :  Pauci ,  vel 
nulh,  subdit  (v.  39)  :  Propterea  non  poterant  cre- 
dere :  quia  iterum  dixit  'o  (v.  40)  :  Exccecavit  ocu- 
los  eomm,  non  illuminando  lumine  hdei;  et  in- 
duravit  cor,  in  duritia  permittendo;  ut  non  intel- 
ligant  corde,  scilicet  intellectu  credendo;  et  ut 
non  coHvertaniur,  affectu  se  coUigendo,  et  aman- 
do;  et  sanem  eos,  scilicet  eflectu,  donis,  et  vir- 
tutibus  perficicndo.  Et  (v.  -41)  hoc  dixit  Isaias, 
quandovidit  gloriam  ejus  :  "  «Vidi  Dominum  se- 
dentem  super  solium  excelsum.  »  Et  hcec  loculus 
est  de  eo  (a),  scilicet  prophetice.  Sed  quseritur, 
qualiter  ait :  Exccecavit  oculos  eorum ,  et  non  pote- 

'  Sup.,  1,  5.  —  M  Jonn.,  u,  H.  —  '  /«(.,  Lix,  y.  — 
*  Sup.,  viii,  59.  —  5  Isa.,  Llli,  1.  —  *  Aug.,  i,i 
Joari.,  tract.  Liii,  u.  2.  —  '  Sup.,  i,  3.  —  »  Aug., 
ibiil.,  u.  3.  —  '  Isa.,  XL,  ni.  -  "  Ibid.,  VI,  9,  10.  — 
'1  Ibid.,  1.  —  '-  Luc,  .xvill,  19.  —  "  Aug.,  de  div. 
Quast.  LXXXXIIl,  q.  IU.  -  '»  JoIj,  xx.xiv,  25.  — 
1»  Grcg.,  Moral.,  lib.  xxv,  c.  IX,  u.  24.  —  "^  Aug.,  de 


rant  credere?  Si  enim  non  poterant  credere, 
ergo  non  fuit  eis  iraputandum,  quod  non  cre- 
debant.  Item  quamdiu  est  hoiuo  in  via,  sive 
viator,  habel  libertalem  arbitrii,  et  potestalem 
consentiendi  gratiae  :  et  ila  ut  prius.  Item  quje- 
ritur  de  hoc,  quod  ait  :  Excjcavit  ocutos  eorum. 
Nullius  enim  privationis  Deus  est  causa  :  ergo 
nec  excfficationis.  Iteiu  lux  uaturalis  non  est 
causa  obtenebrationis  :  mullo  minus  lux  spiri- 
tualis  esset  causa  excaecationis.  Item  quiEritur, 
qualiter  ait  :  Induravit  cor  eorum,  cum  solus 
Deus  sit  bonus  '-  :  «  Nemo  bonus,  nisi  solus 
Deus.  »  Ergo  nemo  fit  pejor  Deo  efflciente  se- 
cundum  Augustinum  ".  Sed  induratione  fit 
homo  pejor  :  ergo  non  est  a  Deo.  Et  ad  ista  re- 
spondendum  est ,  quod  esciEcatio  et  obduratio 
dicuntur  esse  a  Deo  non  effective,  sed  dicuntur 
esse  a  Deo,  quia  non  datgratiam  illuminantem 
et  mollientem  "  :  «  Inducit  noctein,  et  conte- 
rentur.  »  Ibi  '■•  «  inducere  noctem  dicitur  Domi- 
nus  non  quod  ipse  tenebras  inferat,  sed  quia  (6) 
obscura  corda  peccantium  misericordiler  non 
illustrat  (o).  »  Et  ibi  multum  de  hoc.  Idem  Au- 
gustinus  '" :  «  Deus  dicilur  facere  lencbras,  quia 
luinen  non  dat,  vel  quia  lucem  detrahit.  »  Et 
per  hoc  ad  aliud  :  dicitur  enim  indurare ,  quia 
cor  reprobum  gratia  non  emollit "  :  «  Si  inclu- 
serit  hominem,  nullus  est  qui  aperiat.  »  Ibi 
Gregorius  "  :  «  Includere  Dei  est  clausis  non 
aperire.  »  Et  obdurare  per  justitiam  dicitur, 
quando  cor  reprobum  per  gratiam  non  emol- 
lit  "  :  «  Ego  indurabo  (<f)  cor  ejus.  ^-^uDeus  hu- 
jus  saeculi  excaecavit  mentes  infidelium.  »  Ibi 
Glossa  de  his  bene  :  «  Deus  qui  non  solum  bo- 
nos  regit,  sed  malos  pro  merito  prsecipitat.  » 
Et  sequitur  :  l't  non  videant  (e);  quod  non  facit 
malitia,  sed  justitia.  Excmcavit,  inquam,  sinens 
facere  eos  quod  volunt.  Et  patet  ex  dictis  inii- 
delium  excaecatio,  et  merito  suae  nequitias  in- 
duratio,  et  in  suis  malis  obstinatio  -'  :  «  Cujus 
vult  miseretur,  et  quem  vult  indurat.  »  Et  **  : 
«  Ex  parte  contigit  ceecitas  in  Israel,  »  etc.  Etde 
his  Chrysostomus  ",  scilicet  «  quod  illud,  quod 
ait  Isaias,  non  causale  est,  sed  eventus.  Ne- 
que  (/)  dixit,  (y)  non  crediderunt;  sed  quoniam 

Gen.  cont.  Manich.,  lib.  I ,  n.  7,  quoad  seusum. — 
'"  Job,  XII,  14.  —  '*  Greg.,  Moral.,  lib.  XI,  c.  v, 
al.  IX,  n.  13.  —  "  Exod.,  vii,  3.  —  =«  11  Cor.,  iv,  4. 
—  ^'  Hom.,  IX,  18.  —  »i  Ibid.,  xi,  25.  —  "  Cliiysost., 
ubi  sup.,  u.  2. 

(«)  Cact.  edit.  deest  de  eo.  —  (4)  Al.  tiuod.  —  (c)  Al. 
illustret.  —  {d)  Ccet.  edit.  iuterrogo.  —  (e)  Item  cre. 
dunt.  —  (/)  Suppl.  quia  id.  —  {g)  Suf/pl.  ideo. 


EXPOSITIO 

non  debeb.int  credere  (a);  »  quia  insanabiliter 
se  habebant  isti :  Sic  enim  positum  est  :  Non 
poterant,  id  est,  non  voluerunt.  Sicut  ait  Pro- 
pheta  '  :  «  Si  mutare  potest  pellem  suam,  »  etc. 
De  corde  vero  indurato  ^  :  «  Cor  durum , 
inquit,  est  quod  non  compunctione  scinditur, 
nec  pietate  mollitur,  nec  movetur  precibus,  mi- 
nis  non  cedlt  (6),  flagellis  duratur,  ingratum  ad 
beneficia,  ad  consilia  infidum,  ad  judicia  sur- 
dum  (c).  »  Et  sic  de  aliis  enumerat.  De  hoc  au- 
tem,  quod  ait,  quod  Isaias  vidit  gloriam  Dei, 
posset  objici,  quod  «  nemo  Deum  vidit  un- 
quam,  »  supra  '.  Et  ad  istud  respondendum , 
secundum  Augustinum  *,  quod  «  Isaias  vidit 
eum  non  siculi  est,  sed  modo  quodam  signifi- 
cativo,  sicut  Prophetfe  visio  fuerat  informaada.  » 
Unde  videre  gloriam  Dei  dicitur  tripliciter  :  vel 
videre  opera  Dei  miraculosa,  supra^  :  «  Si  credi- 
deris,  (d)videbis  gloriam  Dei;  »  vel  videre  ma- 
gnificenliam  ejus  in  subjecta  creatura,  sicut 
loquilur  hic,  et  sicut  vidit  Moyses  "  gloriam 
Dei;  vel  videre  eum  facie  ad  faciem,  prout  ait 
-Propheta '  :  «  videbitur  in  gloria.  »  Et  hanc 
visionem  glorife  peliit  Moyses,  quando  ait  *  : 
«  Ostende  mihi  gloriam  tuam.  »  '  «  Videbimus 
eum  sicut  est.  » 

42.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  imperfec- 
tionis  credulitatis  quorumdam  subjunctio  :  Ve- 
rumtamen  cx  principibus,  etc.  Et  patet  imperfec- 
tio  talium,  quia  propter  timorem  humanum,  et 
propter  humanam  gloriam,  confessionem  versB 
fidei  dimittebant.  Ideo  ait :  Propter  pharisceos  non 
confitebantur,  ut  e  synagoga  non  ejicerenlur,  sicut 
fuerat  per  eos  conspiratum,  supra  '".  El  (v.  43) 
dilextrunt  gloriam  hominum ,  et  ideo  non  recte 
credebant,  supra  "  :  «  Quomodo  potestis  cre- 
dere,  qui  gloriam  ab  invicem  accipitis?  »  Cre- 
dentium  autem  est  gloriari  in  Christo,  et  in 
cruce  ejus  '^'  :  «  Mihi  autem  absit  gloriari,  nisi 
in  cruce  Domini.  »  Et  ideo  «  in  frontibus  cre- 
dentium  crucem  infixit,  ubi  quodam  modo  est 
sedes  verecuudire;  et  ut  de  nomiue  ejus  non 
erubescat,  et  magis  gloriam  Uei,  quam  homi- 
num  diligat.  »  HiEC  Augustinus  ". 

44.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  doctrina 
Christi,  et  instructio  crcdcntium  de  modo  cre- 

'  Jerem.,  xni,  23.  —  '  Bern.,  de  Consider.,  lib.  I, 
c.  II.  —  s  Sup.,  I,  18.  —  *  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  Liii, 
n.  12.  —  »  Sup.,  XI,  40.  —  "  Exod.,  xxxiil,  22.  — 
'  I  Cor.,  XIII,  12;  Coloss,  III,  i.  —  "  lixod. ,  xwiii, 
18.  —  »  1  Joun.,  III,  2.  —  '•  Sup.,  IX,  22.  —  "  Sup., 
V,  41.  —  '■-  Gai.,  VI,  14.  —  '^  Aug.,  ubi  sup.,  n.  13. 
—  "  liif.,  47.  —  15  Inf.,   18.  —  '«  Sup.,  VII,  28.  — 


IN  CAP.  XII..  431 

dendi,  ibi  :  Jesus  autem  damavit,  etc.  Et  iUa  in 
tres  partes  :  prirao ,  instructio  de  modo  cre- 
dendi;  secundo,  comminatio,  sive  denuntiatio 
judicii  futuri  non  recte  credentibus,  ibi  '*  :  Si 
quis  audierit  verba  mea ,  etc. ;  tertio,  expositio 
dicU,  ibi  '*  :  Sermo ,  etc. 

Ait  ergo  :  Jesus  autem  clamavit.  Et  in  hoc  affcc- 
tuositas  ad  praedicandum.  Supra '"  simile  :  «  Sta- 
bat  Jesus  et  clamabat :  Qui  credit  in  me,  »  etc. 
Et  osteudit  unitatem  fldei,  qua  creditur  in 
ipsum,  et  in  Patrem  :  quasi  dicat,  ut  ait  Au- 
gustinus  :  Quid  formidatis  credere  in  me?  In 
Deum  fides  pcrvenit  per  me.  Et  in  hoc  ostendit 
indissimilitudinem  substantiee  utriusque.  Ut 
enim  ait  Augustinus  "  :  «  Jaai  dixerat  "  :  Doc- 
trina  mca  non  est  mea,  sed  ejus  qui  misit  me;  nunc 
autem  ait  :  Qui  credit  in  me,  etc,  quia  homo 
apparebat  hominibus ,  cum  lateret  Deus  :  ne 
putarent  hoc  esse  eum  tantummodo,  quod  vi- 
debant :  talem  ac  tantum  se  volens  credi,  qua- 
lis  et  quantus  est  Pater.  »  Ideo  ait  :  Qui  credit 
in  me,  etc,  id  est,  in  hoc  quod  videt,  non  cre- 
dit  in  me,  sed  in  eum  qui  misit  me,  id  est,  in 
Patrem,  etc.  (v.  45)  Et  similiter  qui  videt 
me,  etc.  Sed  quEeritur,  quare  non  replicat  hic 
dicendo  :  Qui  videt  me ,  non  videt,  etc,  sed  vi- 
det  eum,  etc,  sicut  replicavit  :  Qui  credit  in 
me,  etc.  E(  ad  istud  respondet  Augustinus  ", 
et  est  in  Glossa,  quod  per  dictum  superius  vo- 
luit,  ut  non  crederetur  filius  hominis  tantum; 
quod  autera  hic  ait,  etc,  voluit  ostendere, 
quod  est  tequalis  Patri.  Unus  enim  est  actus 
vidcndi  Patrem  et  Filium,  et  una  luce  fidei  vi- 
dentur.  In  hoc  enim  quodait:  Qui  creditin  me, 
vredit  in  eum  qui  misit  me ,  osfenditur,  quod 
erat  filius  Dei.  Nam  Apostolo  credimus,  sed  non 
in  Apostolum;  sed  in  Christum  credimus,  qui 
est  fequalis  Patri.  Et  hic  loquitur  de  visione, 
quae  est  per  intellectum,  ait  Chrysostomus '", 
ponens  esemplum  :  «  Qui  elevat  aqiiam  flumi- 
nis,  vel  accipit,  non  eam,  qufe  fluminis  tan- 
tum,  sed  eam  quae  fontis  accipit,  et  magis  au- 
tem  (e)  illam.  »  Haec  ille.  Unde  explanans  ait 
(v.  46)  :  Ego  lux  in  mundum  veni.  Ut  enim  ait 
Chrysostomus  -',  imbecillior  imago  ad  proposi- 
tum,  idestsimilitudo,  vel  exemplum  :  quoniam 

"  Aug.,  m  Joan.,  tract.  Liv,  n.  2.  —  '8  Siip,,  vii,  16. 
—  "  August.,  ibid.,  n.  3.  —  -'  Clirj-sost.,  in  Joan., 
hom.  Lxviii,  al.  Lxix,  n.  1.  —  ^i  Ujjj^ 

(a)  Su/ipt.  ideo  id  dixit  Isaias ;  et  loco  uon  debobant 
credere,  ler/.  credituri  uon  eraiil.  —  [/jj  Ciet.  erlit. 
coeditur.  —  (c)  Al.  saevuai;  «/./.  edil.  siiuiii.  —  {d)  Cwt. 
edit.  Sic  et.  —  (e)  iey.  eliaiu. 


432 


EVANr.ELIl  SANCTI  JOANNIS 


enim  Deus  Pater  vocatur  lux,  et  Paulus  '  vocat 
V Wium  splendorem.  Ideo  ait :  Lux  leni,  illumi- 
nans,  ut  omnis  qui  credit,  illuminelur.  Supra 
(1  Erat  lux  vera,  quae  illuminat  omnem  homi 
nem.  »  Non  mmieat  [a)  in  tenehris  :  supra-  :  «  Di 
lexerunt  magis  tenehras,  »  etc.  Et  de  ista  luce 
supra  '  :  v  Erat  lux  vera.  »  Et  supra  -  :   «  Lux 
venit  in  mundum.  »  Et  supra  '•  :  «  Ego  sum  lux 
mundi.  »  Et  supra  ^ :  «  Quamdiu  sum  in  raundo 
ego  sum  lux  rnundi.  »  Ipse  enim  est  lux  illu 
minando  in  intelleclu,  supra  ^  :  «  Lux  vera.  » 
Item  ipse  lux  inflammans  in  affectu  et  illumi- 
nans,  supra  - :  «  Lux  venit,  etdilexerunthomi- 
nes  magis  tenebras.  »  Item  ipse  est  lux  diri- 
gens  in  opere  et  effectu ,  supra  >  :   «  Ego  sum 
lux  mundi;  qui  sequiturme,»  elc.  Item  ipse 
fuit  lux  in  miraculis  coruscantibus.  Ideo  supra, 
ubi   de   miraculis,   ait  ^"  :  «  Quamdiu  sum   in 
mundo,  lux  sum  mundi. »  Item  ipse  estin  exem- 
pUs  resplendenlibus  et  dirigentibus,  et  perdu- 
centibus  ad  gloriam,  ut  dicitur  hic  :  £go  (6)  lux 
in  mundum  veiii. 

47. Et  sequilur  illa  parsin  qua  denunciatio  ju- 
dicii  futuri  non  credentibus  et  spernentibus  : 
Et  si  quis  audierit  verba  mea,  scilicet  auditu  ex- 
teriori;  etnoncustodierit,  scilicetafTecluinteriori, 
et  operis  effectu;  quod  est  insulDoiens'' :  «  Qui 
solverit  unum  de  mandatis,  »  scilicet  non  per- 
fecte  implondo,  «  minimus  judicabilur.  »  Opor- 
tet  enim  audire  et  custodire,  inlra'  :  «  Qui  ha- 
betmandata  mea,  et  servat  ea,  »  etc.  Etjo  non 
judico  eum,  scilicet  in  praesenti.  Et  subdit  cau- 
sam  :  Non  veni,  scilicet  in  primo  adventu,  ut 
judicem  mundum,  sed  ut  salvificem,  supra  *  : 
«  Non  misit  Deus  Filium  ut  judicet  mundum, 
sed  ut  salvetur  per  eum.  »  Sed  quteritur,  qua- 
liter  ait  :  Nonjudico  eum,  cum  dicatur"  :  «  Om- 
ne  judicium  dedit  Pater  Filio?  »  Et  ad  hoc  res- 
pondet  Augustinus  '",  quod  intelligendum  est  : 
Non  judico  modo,  id  est,  in  primo  adventu, 
Pater  enim  misericordiarum  misit  Filium  in 
primo  adventu  ad  miserandum  et  ad  salvan- 
dum  :  et  in  secundo  adventu  veniet  Filius  cum 
potcslate  magna  ad  judicandum  et  condemuan- 
dum  non  credentes  "  :  «  Cum  enim  tempus  ac- 
cepero,  justitias  judicabo,  »  ait  Propheta  in 
persona  Filii.  Et  ideo,  ut  non  pigriores  fiant 


discentes  et  audientes,  subdit  ( v.  48 )  :  Qui 
spernit  me,  non  credendo  me  Filium  Dei  esse, 
et  non  accipit  verba  mea ,  scilicet  audiendo 
et  custodiendo,  liabet  qui  judicet  eum,  scili- 
cet  in  novissimo  die  :  quia  '-  qui  in  lege  pec- 
caverunt,  perlegem  judicabunlur.  »  "  «  Oportet 
enim  manilestari  anle  tribunal  Chrisli,  tit  unus- 
quisque  referut  propria  corporis,  »  etc.  El  se- 
quitur  ullimum ,  scilicet  manifestatio  dicti  : 
Sermo  quem  locutus  sum,  ille  judicabit.  l't  ait  Au- 
gustinus  '*  :  «Salis  manifestat  se  ipsum  csse  ju- 
dicaturum,  seipsum  quippe  locutus  est,  seipsum 
annuntiavit,  seipsum  januam,  sive  ostium  po- 
suit.  »  (c)  Sibi  enim  dedit  Pater  omne  judicium,» 
supra  '^  (v.  49)  Ego  ex  me  ipso  non  sum  locutus, 
quia  a  me  ipso  non  sum,  ait  Augustinus  '*  in  per- 
sona  ejus  :  Sed  qui  misil  me,  dedit  mihi  manda- 
tum  :  non  per  angelum,  non  per  creaturam ;  sed 
Filius  est  Verbum  Patris,  et  sapientia,  in  qua 
sunt  mandata  Patris  ;  Patris ,  Filius  enim  a 
Patre  uasceudo  accepit  quod  habet,  deditque 
Pater  gignendo ,  et  quod  sit  vita,  et  «  in  (dj 
sapientia  Patris,  quod  est  Verbum,  omnia  man- 
data  sunt  Patris,  »  ait  Augustinus,  ubi  supra.  Et 
ideo  sequitur  :  Quid  dicam,  scilicet  interius; 
et  quid  loquar,  scilicet  exterius,  secundum  GIos- 
sam;  vel  secundum  Augustinum,  ut  prius, 
quod  dicat,  quod  loquatur,  a  Patre  est,  quia  et 
ipse  Verbum  a  Patre.  (v.  SO)  Et  scio,  quia  man- 
datum  ejtts  vita  ceterna  est.  Sed  qualiter  hoc? 
quia  mandatum  Patris  ducit  ad  vitam  Beter- 
nam '"  :  «  Si  vis  venire  ad  vitam,  serva  man- 
data  :  »  Ergo  non  est  vita,  sed  ad  eam  ducit. 
Et  ad  istud  respondendum ,  quod  Verbum  Pa- 
tris  est  sapientia  Patris  :  neque  Filius  accepit 
mandatum,  quod  aliquando  nesciebat;  sed  si- 
cut  FiUus  est  vita  a  Patre  geuita,  sic  et  mandata 
sunt  Patris,  quia  Verbum  Patris,  in  qub  omnia 
mandata.  Ideo  quce  ego  locjuor,  scilicet  docendo, 
sicut  dixit  mihi,  veracem  gignen  lo  :  verax  enim 
genuit  veritatem  :  Sic  loquor,  scilicet  veritatem. 
In  his  ergo  omnibus  looutionibus,  quas  etiam 
conculcat  (e),  non  intendit  aliud,  nisi  quod 
nihil  proprium  loquebatur,  sed  omnia  ut  a  Pa- 
tre  habens;  et  quod  sicul  mandatum  dedit  ei 
Pater,  sic  locutus  est,  sicut  recoUigit  Chrysosto- 
mus"<.  Et  utpatet  ox  dictis,  spernentibus  Filium, 


'  Heii:,  I,  3.  -  2  Sup.,  m,  19.  -  ^  Su[i.,   i,  9.  -  *"?•>  °-  6-  -  ">  Sup.,  v,  22.-  '«  Aug.,  ubi  sup.,  u.  1. 

«  Sup.,  VIII,  12.  -  '  Sup.,  i.x,  5.  -  '■  Mutih.,  V,  19.  -  "  ^'«"''•.  ^'^ ,  '7.  -  '»  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2. 

—  '  Inf.,  XIV,  21.  —  8  Sup.,  III,  n.  -  1  Sup.,  V,  22.  (a)  Ciel.  edit.   manet.  —  (i)  Caet.  edit.  add.  sum. 

—  '»   Aug.,  ubi  sup.,  n.  5.  —  "  Psal.  Lxxiv,  3.  —  —  (c)  Item  Supra.—  {d)  Cat.  edit.  deest  in.  —  (e)  Leg. 
'■^  Hom.,  II,  12.  —  '=  II  Co)\,  V,  iO.  —  '*  Aug.,  ubi  inculcal. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIII. 


433 


et  verba  sua  non  accipientibus,  judicium  erit, 
et  ipse  Filius  eos  judicabit'  :  «  Disperge  super- 
bos  in  furore  tuo.  »  Ibi  Gregorius^  :  u  Deus  in 
exfremo  judicio,  et  tranquillus  justis,  et  iratus 
injustis  apparebit.  »  Et  ideo  nunc  restat  salubre 
consilium,  scilicet  Christum  non  spernere,  sed 
in  eum  credere,  et  verba  sua  accipere,  intelli- 
gendo,  memorando,  et  perficiendo,  ut  in  judi- 
cio  talis  glorificetur. '  «  Fugite  a  facie  gladii.  » 
Et  sequitur  :  «  Scitote  esse  judicium.  »  Ibi  Gre- 
gorius '  :  «  Vitari  terror  judicis  non  nisi  ante 
judicium  potest.  Modo  non  cernitur,  sed  preci- 
bus  placatur  :  in  judicio  vero,  et  videri  potest, 
et  placari  non  potest.  »  ^  Zelus  et  furor  viri  non 
parcet  in  die  vindict£e.  »  Et  illud  *  :  «  Quis  po- 
terit  tonitruum  magnitudinis  ejus  intueri?  »  id 
est,  terribilem  majestatem  adventus  ejus  ad  ju- 
dicium,  secundum  Gregorium  "  :  ibi  multum  de 
lioc. 

CAPUT    XIII. 

_  i .  Ante  diem  festum  Paschce ,  etc.  Prsemissis 
quibusdam  praeambulis  ad  passionem,  et  des- 
cripto  adventu  Salvatoris,  in  parte  ista  de  con- 
firmatione  discipulorum  et  eriiditione,  et  re- 
commendatione  Deo  Patri  ante  certamen  pas- 
sionis  :  et  secundum  hoc  dividitur  in  tres 
partes  :  primo  narratur  de  confirmatione  dis- 
cipulorum  exemplo  humilitatis  et  imitabilis 
operationis  Jesu  Christi,  et  hortatione  mutuae 
dilectionis;  secundo,  de  doctrina  Jesu  Chri- 
sti,  et  de  promissione  consolationis,  infra, 
ibi '  :  Non  turbetur  cor  vestrum,  etc. ;  terlio, 
de  recommendatione  discipulorum  Deo  Pa- 
tri  humilitate  orationis,  infra,  ibi  '  :  E(sc  lo- 
cutus  est  Jesus,  etc.  Prima  pars,  scilicet  istud  ca- 
pitulum,  in  quatuor  partes  :  primo,  prsemissio 
exempli,  quod  erat  daturus  ;  secundo,  adjunctio 
exhortationis  ad  imilandum ,  ibi '"  :  Postquam 
ergo  lavit,  etc;  tertio,  quia  prajdiserat  de  sua 
passione,  ejus,  a  quo  erat  tradendus,  detectio, 
sive  denudatio  in  generah,  ibi"  :  Cum  hcec  dixis- 
set,  elc;  quarto,  pra?munitio  discipulorum  de 
ipsa  passione,  ibi '- :  Filioli,  adhuc,  etc.  In  priraa 
parte  sic  procedit :  primo,  lemporis,  quo  erat 

'  Job,  %L,  6.  —  2  Greg.,  Moral.,  lib.  XXXII,  c.  vii, 
n.  9.  —  '  Job,  XIX,  29.  —  '  Gref;.,  Moral.,  lib.  XIV, 
c.  XXX,  al.  Lix,  n.  79,  paiicis  muldtis.  —  '  Prov.,  vi, 
31.  —  '  Jab,  x.vvi,  14.  —  '  Greg.,  Morat.,  lib.  XVII, 
c.  XXI,  al.  xxxm,  n.  54.  —  '  Inf.,  xiv,  M  et  seq.  — 
9  Inf.,  XVII,  1  et  seq.  —  '•  Inf.,  12.  —  "  luf.,  21.  — 
"  Inf.,  33.  —  "  Inf.,  4.  —  '*  Inf.,  6.  —  '^  Matlh., 

TOM.    XI. 


daturus  exemplum,  prsemittitur  opportunitas ; 
secundo,  exempli  humilitas,  ibi  "  :  Surrjit  a 
cmiia,  elc;  tertio,  Petri  negabilitas  in  refutando 
ne  lavaretur  a  Christo,  ibi  '*  :  Venit  ergo  ad  Si- 
monem  Petrum,  etc. 

Ait  ergo  :  Ante  diem  festum  Paschce.  Dicit  Mat- 
tha-us  (a) "* :«  Prima  die  Azjmorum. » Et  Marcus"' 
idem.  Dies  ergo Pascbae  hic  appellatur  prima  dies 
Azymorura  '"  :  «  Appropinquavit  (6)  dies  festus 
Azymorum.  »  Etdehocin  Glossa  bene.  Simililer 
de  significatione  vocabuli,  quia  Pascha  potest 
dici  velapassione,  vel  a  transitu  (Augustinusi*, 
et  in  Glossa).  Sciens  Jesus,  quia  venit  hora,  ut 
transiret,  etc.  «  Ecce  Pascha,  ecce  transitus.  Et 
unde,  et  quo  ?  scilicet  de  mundo  ad  Patrem.  Et 
hic  spes  membris  in  capite  est  dafa,  quod  es- 
sent  illo  franseunte  secutura,  »  ait  Augustinus  '^ 
-"« Pascha  enim  nostrum  immolafus  estChristus. » 
Cv/m  dilexisset  Christus  Jesus  suos  :  «  Pro  eis  fac- 
tus  homo,  »  ait  Glossa  :  «  Sic  enim  Deus  di- 
lexit  mundum  ut  unigenitum  suum  daref,  »  etc. 
Supra-'  :  In  piem  dilexit  eos,  «  id  est,  in  Chri- 
stum,  qui  est  finis  perficiens,  non  interficiens  : 
finis  quousque  eamus,  non  ubi  pereamus;  ut 
scilicet  ipsi  de    hoc   mundo  ad   suum   caput 
transirenf,  »  ait  Augustinus  --."«  Finis  enim  legis 
est  Christus.  »  Nec  est  infelligendum,  quod  in 
finem  dilexit  suos,  ita  quod  post  mortem  non 
diligeret  eos.  Potest  tamen  intelligi  :  Usque  in 
piem  dilexit  eos,  id  est,   ut  moreretur  propter 
eos,  secundum  Augustinum  ^*,  infra  -= : «  Majorem 
charitatem  nemo  habet,  utanimam  suam  ponat 
quis  pro  amicis  suis,  »  etc.  De  die  hujus  coena3, 
et  de  contrarietate,  quae  videtur  esse  ex  dictis 
Evangelistaj,  Magister  in  Historiis  multum,  ubi 
ait,  quod  per  hoc,  quod  ait  hic  Joannes,  qui 
dicit  Dominum  manducasse  ante  diem  festum 
Paschae,  et  per  aha,  quae  ibi  inducit  Dominus, 
sciens  se  passurum   ea    die ,   scilicet   decima 
quinta  luna ,   anticipavit  comedere  Pascha  in 
vespere  prascedenfi.  Et  quia  ea  nocfe  licite  po- 
tuit  comedere  fermentafum,  Graeci  conficiunt 
corpus  Domini  de  fermentato ,  accipientes  ex 
hoc  iomentum  erroris.  Sed,  sicut  aif  Magister 
ibi,  ad  hoc  potcst  dicf,  cjuod  dies  festus  PaschcB 
erat  decima  quinta  luna,  et  ante  hunc  fecit  Do- 

XXVI,  17.  —  "  Marc,  xiv,  12.  —  "  Luc.,  xxii,  \.  — 
"  Auf;.,  in  Joan.,  tract.  Lv,  n.  1.  —  i»  Ibid.  — 
••  1  Cor.,  V,  7.  —  21  sup.,  111,  17.  —  ««  Aug.,  ibid., 
u.  2.  —  23  liom.,  X,  4.  —  »  Aug.,  ibid.  —  «»  Inf., 
XV,  13. 


(a)  Cat.  edit.  dieitur. 


(A)  Vulg.  appropinquabat. 
^28 


434 


fiVANGELIl  SANCTI  JOANNIS 


minus  Pascha,  prout  ibi  prosequitur  Magister. 
Et  de  hoc  in  Glossa,  similiter  hic.  Pascha  autem 
dicitur  quadrupliciter,  secundum  Innocentium 
de  Officio  Miss(e :  \'e\  dies  scilicet  imiuolatioiiis, 
supra  '  :  «  Proximum  erat  Pascha  Judaorum;  » 
vel  dicebatur  Pascha  solemnilas  ipsa,  ut  hic  : 
Ante  diem  festtim  Pasch(B;  vel  dicitur  Pascha,  sci- 
licet  agnus  paschalis"  :  «  Ubi  vis,  paremus  tibi 
comedere  Pascha  ?  »  vel  Pascha  dicebatur 
hora^  :  «  Post  biduum  Pascha  liet.  » 

Hebdomas,  lioia,  dies,  epulse  quoqiie  Pascha  vocau- 

tur  (a). 

Dies  ergo  festus  hic  dicitur  decima  quinta  dies, 
quia  decima  quinta  non  (6)  erat  solemnis ,  ini- 
tium  ad  vesperam  *  :  «  [lecima  quarta  die  ad 
vesperum  erit  Domini  Phase.  »  Prima  ergo  die 
Azymorum  accesserunt  discipuli  ad  Jesum ,  et 
sequens  dicebatur  dies  festus  hic.  Et  nota  quod 
ait :  Diem  festwn  Paschw.  Ut  enim  ait  Augusti- 
nus  ^  super  Joannem,  «  Pascha  transitus  dicitur, 
etest  hebraicum  nomcn.  Et  Pascha  celebramus, 
quando  a  diabolo  transimus  ad  Christum ;  ab 
instabili  sceculo ,  ad  fundatissimum  rcgnum.  » 
Et  Ambrosius  ^  :  «  Pascha  est  transitus  a  vitiis 
ad  virtutes ,  a  passionibus  carnis  ad  gratiam  et 
sobrietatem  menlis.  »  Et  de  isto  Paschate  in  fi- 
gura  dicitur' : «  Phase  Domini  est(c),  id  est,  traiis- 
itus.  »  Qui  ergo  volunt  transire  cum  Clu^isto  ca- 
pite,  dcbent  celebrare  Pasclia  transeundo  dictis 
modis  *  :  «  Trausi ,  hospes. »  Unde  Augustinus » : 
«  Utere  hoc  modo  (d),  ne  te  dccipiat  mundus, 
quem  intrasti.  Iter  agis ,  exiturus  venisti ,  non 
remansurus.  Stabulum  est  ha?c  vita  nostra  : 
utere nummo,  quoraodo  ulitur  viator  in  stabulo, 
mensa,  calice,urceo,  lectulo,  dimissurus,  non 
permansurus.  »  H:bc  ille.  Et  ex  his  patet,  quod 
Pasoha  est  quadruplcx  Pascha,  id  est :  transitus  a  dia- 
quadm-  JjqJq  ^^  Deum ,  sivo  a  viliis  ad  virtutes,  et  hu- 
^ '"''  jus  transitus  figura  fuit  Pascha,  sive  Phase,  cpiod 
celebravit  populus  in  egressu  de  jCgypto  '";  et 
est  transitus  a  passionibus  carnis  ad  sobrinta- 
temmentis,  et  hujus  Iransitus  ligura  Paseha, 
quod  celebravit  populus  (e) " ;  et  est  transitus  ab 
amore  rerum  creatarum  ad  amorem  solius  Crea- 

'  Sup.,  VI,  4.  —  =  Hatth.,  XXVI,  il.  —  s  Ibid.,  2.  — 
»  LpvH.,  XXIII,  5.-5  Aug.,  ubi  sup.,  n.  1.  — 
6  Ambros.,  Hexaem.,  lib.  1,  c.  iv,  n.  14.  —  '  Exod., 
xii,  11.  —  "  Eccli.,  xxj;;,  33.  —  «  Aug.,  in  Psul. 
XXXIV,  n.  0,  quoad  sensum.  —  ">  Exod.,  xii.  — 
"  Nunu,  IX.—  '*  IV  Reg.,  xxiil,  24;  II  1'aral.,  xxxiv, 
33.  —  "  1  Cor.,  V,  7.  —  1»  Chrysost.,  in  Jouu., 
\\na\.  L\IX,   al.   LXX,  u.   I.  —  '^  il,i,i.  —  "■  Aug.,  m 


toris,  et  hujus  transitus  figura  fuit  Pascha  quod 
celebravit  Josias  '-,  postquam  destruxit  omnes 
abominationes ,  etc. ;  et  est  transitus  a  ritu  le- 
gahs  observantioe  ad  veritatem  lcgis  cvangelicae, 
et  a  mortalitate  hujus  vitaj  ad  wternitatem  glo- 
riae,  et  hujus  transitus  figura  fuit  Pascha  quod 
celel)ravit  in  passione '' :  «  Pascha  nostrum  im- 
molatus  est  Cliristus,  ut  in  ipso,  sicut  in  capite, 
transeamus.  Quod  vero  ait  hic  :  Cum  dilexisset 
suos,  etc.,  intclligendum  est,  quod  nihil  dere- 
liquit  eorum ,  qum  qui  valde  amat ,  decens  est 
faccre  :  et  in  finem  dilcxit,  «  id  est  conlinue,  » 
ait  Ciirysostomus  '*,  uhi  muUum  dehoe.  Et  quo- 
niam  debebant  dolere  veheinenter,  inducit  eis 
consolationem,  ut  ait  idem  Chrysostomus  ".  Et 
ideo  sequitur  (v.  2)  :  Et  c<tna  facta  ,  cum  diabo- 
his  misissct  in  corJudce.  Ut  enim  ait  Augustinus '": 
non  ita  intelligere  debemus  ccenam  factam,  ve- 
lut  jam  consumptam  {f)  :  adhuc  enim  coena- 
bant ,  cum  Dominus  surrexit  :  nam  postea  re- 
cubuit,  et  buccllam  traditori  dedit. »  Cum  mi- 
sisset  diabolus  in  cor  Judce.  Ergo  secundum  hoc 
videtur,  quod  tunc  primo  cogitavit  tradere  Do- 
minum  :  cujus  contrarium  vidctur;  supra  enim 
dictum  cst  "  :«Unus  ex  vobis  diabolus  est;  »  et 
supra  proximo  '*  dictum  est ,  quod  «  erat  fur, 
loculos  habens.  »  Item  secundum  hoc  videtur, 
quod  diabolus  habet  potestatem  super  animas 
ralionales,  immulandi  eas,  ct  immittendi  in 
eas  (juiB  \TiIt  :  cujus  contrarium  videtur  per 
Augustinum  ",  ubi  ait : «  Nihil  potentius  est  ista 
creatura,  qua3  mens  dicitur  rationahs,  nihil  su- 
ijlimius  :  quidquid  super  hanc  est,  Creator 
esl.  »  Et  tid  islud  respondendum  secundum  Au- 
gustinum  hic  *",  ubi  ait,  quod  «  haec  missio  fuit 
spiritus  suggestio ;  non  per  aurem ,  sed  cogita- 
tionem  ;  non  corporaliter,  sed  spiritualiter.  » 
Similiter  -'  «  bonaj  suggestiones  fiunl  a  bono 
spiritu ;  sedinterest  quibusnam  earum  (g)  mens 
conscntiat,  divino  auxilio  (/t)  vel  deserta  per 
merita,  vel  adjuta  per  gratiam.  »  Haec  ille.  Est 
crgo  immitlere  in  animam  per  suggestionem , 
et  sic  diabolus  immiltit,  quibus  anima  ex  hber- 
tate  arbitrii  consentit ;  et  est  immittere  per  sug- 
gestionem  a  bono  spiritu,  et  per  informatio- 

Joan.,  tract.  LV,  u.  3.  —  "  Sup.,  vi,  71.  —  '*  Sup., 
XII,  6.  —  ""  Aiig.,  in  Joan.,  houi.  xxiu,  n.  6.  — 
2»  Id.,  U-act.  Lv,  n.  4.  —  "  Ibid. 

(n)   Ciet.  edit.   vocalur.  —  (b)  Fortasse  legendum 
nox  —  (c)  Ccel.  edit.  Domini,  etc.  —  ('/)  Leg.  mundo. 

—  {c)  Suppl.  in  deserto.—  (/")  Al.  consummalam.  — 

—  {g)  Ca;t.  edit.  quibus  non  eorum.  —  (/<)  Coet.  edit. 
non  habent  divino  auxilio. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIII. 


435 


nem  a  Deo,  et  sic  immiltuntur  bonEe  cogitatio- 
nes  a  bono  spiritu ,  et  a  Deo  in  animam.  IUius 
enim  est  formare  animam  el  justiiicarej  cujus 
est  eam  creare.  Veritas  in  cor  hominis,  qui  ope- 
ratur  justitiam ,  non  migrando ,  sed  tanquam 
imprimeudo  translertur,  sicut  imago  es  annulo 
in  ceram  transit ,  et  annulum  non  relinquit.  Ad 
istud  respondendum  secundum  Augustinum  '  : 
«  Jam  venerat  ad  convivium  esplorator  pasto- 
ris,  insidiator  Salvatoris ,  traditor  Redempto- 
ris.  »  Et  ideo  amplius  suggesserat  diabolus  ei , 
quod  prius  immiserat ,  et  ad  hoc  faciendum 
cor  suum  firmaverat.  Et  ideo  ait  liic  :  Cum  mi- 
sisset,  etc,  (v.  3)  sciens,  quia  omnia  dedit  in  mami 
ejus  Quceritur  cum  hoc  ab  ceterno  scivisset,  su- 
pra^ :  «  Pater  diligit  Filium,  et  omnia  dedit  in 
manu  ejus; »  quahter  ait  nunc  :  Sciens,  etc.  Item, 
si  omnia  erant  in  manu  ejus ,  ergo  et  Judas. 
Sed  de  manu  sua  nemo  potest  rapere,  supra  ^ : 
et  ita  non  potuit  Judas  peccare ,  nec  tradere 
eum.  Et  ad  hoc  respondendum  est  secundum 
Augustinum  ',  quod  dicitur  Deum  cognoscere 
aliquid  ,  vel  scire ,  quando  facit  nos  scire  vel 
coguoscere  :  et  quia  tunc  fecit  scire  '^,  «  quid  fa- 
ciebat  pro  amicis ,  qui  patienter  utebatur  ini- 
micis ,  »  ideo  ait  :  Omnia  dedit  in  manu  ejus  : 
«  Mala  scilicet  in  usum,  et  bona  in  etfectum  (a), » 
ut  ait  Augustinus  ".  Sciebat  enim  pro  amicis 
mortem  sustinere  ,  et  malo  ipsius  Judae  bene 
uti.  Et  ideo  Judas  erat  in  manu  ejus,  cujus  ma- 
lo  bene  utebatur.  Ista  coena  significabat  Christi 
passionem,  post  quam  non  fuit  aliud  prandium. 
Et  de  hoc  in  Glossa  satis.  Sciens  etiam  quia  a 
Deo  exivit,  non  eum  deserens,  supra ' :  «  In  pro- 
pria  venit  :  i>  Et  ad  Deum  vadit ,  non  [b)  suos 
relinquens ,  infra  "  :  «  Exivi  a  Patre , »  etc. 

4.  Et  subditur  secunda  particula  :  Surgit  a  ca- 
na,  etc.  Utenim  ait  Augustinus  "  :<ipassurus  exi- 
tia,  praemisit  obsequia :  non  solum  eis,  pro  qui- 
bus  erat  subiturus  mortem,  sed  illi  etiam  qui 
erat  traditurus  eum  ad  mortem.  »  Haec  ille.  Et 
in  hoc  patet  humililas  Redemptoris.  Et  non  so- 
lum  sic  surrexit,  et  posuit  vestimenta;  sed  : 
Cum  accepisset  linteum ,  etc.  Et  in  hoc  patet  Sal- 
vatoris  stupenda  humiUlas,  et  sedula  studiositas 
in  obsequendo ,  et  expedita  praeparabilitas  ad 

'  Aug.,  iliiJ.  —  s  Sup.,  III,  35.  —  '  Sup.,  x,  28.  — 
>  Aug.,  de  Trinit.,  lib.  I,  C.  XII,  u.  23.  —  »  Id.,  in 
Joan.,  tract.  LV,  n.  .'j.  —  '  Ibid.  —  '  Sup.,  i,  11.  — 
'  lnf.,  xvj,  28.  —  °  August.,  ubi  sup.  pro.\.,  n.  7.  — 
">  Chiydost.,  ubi  sup.,  n.  2.—  "  Aug.,  ubi  sup.  prox. 
—  '^  I  Cor.,  XI,  21.  —  "  Tob.,  II,  3.  —  >*  Ephes.,  iv, 
22.   —    "    Luc,    XII,   33.   —    '«   Greg.,   in   Evany., 


,  ministrandum,  et  laboriositas  in  lavando.  Unde 
Chrj-sostomus  '"  :  « iSon  antequam  recumberet, 
sed  postquam  resederunt  omnes,  tunc  surrexit : 
neque  simpliciler  lavat,  sed  vestimenta  depo- 
nens  :  neque  ad  hoc  stetit ,  sed  et  hnteum  prae- 
cinxit :  neque  hoc  contentus  est ,  sed  et  ipse  im- 
plevit  pelvim,  per  omnia  monstrans ,  quoniam 
non  execrabiliter  oportet  facere  talia ,  cum  be- 
ne  fecerimus ,  sed  cum  magno  desiderio.  »  Haec 
ille.  Et  sicut  insinuat  Augustinus  ",  «  depositio 
vestimentorum  signiflcabat,  quod  formam  servi 
accepit ,  quando  seipsum  exinanivit :  non  de- 
posuit  quod  habebat ,  sed  quod  non  habebat 
accepit.  Crucifigendus  erat,  expoMatus  est  ves- 
timentis,  involutus  est  linteis,  et  tota  ilhus  pas- 
sio  nostra  purgatio  fuit. »  Hecc  ille.  In  figura 
ergo  et  prasteritoe  incarnalionis,  et  futuree  pas- 
sionis,  haec  dignatus  est  facere.  Et  de  his  in 
Glossa.  Unde  ad  ejusimitationem  debemus  sur- 
gere  a  coena  carnalis  delectationis ,  de  qua  in 
figura  '-  :  «  Unusquisque  praeparat  (c)  ccenam 
suam,  »  ctc.  "  «  Rehnquens  prandium  jeju- 
nus  pervenit  ad  corpus ,  »  etc.  Et  debemus  de- 
ponere  vestimenta  ,  scihcet  conversationem 
pristini  hominis'*  :«Deponite  (d)  vossecundum 
pristinam  conversationem,  veterem  hominem. » 
Et  debemus  praecingere  nos  linteo ,  scilicet  dis- 
ciplina  vita  poenitentiaUs  '^  : «  Sint  lumbi  vestri 
preecincU.  »  Ibi  Gregorius'*  :«De  hoc  dicitur"  : 
Accinge  sicut  vir  lumbos  tuos. »  Ibi  Gregorius  de 
hoc. 

3.  Deinde  misit  aquam  in  pelvim,  etc.  (e)  Et 
debemus  effundere  aquam  in  pelvim ,  proflu- 
vium  lacrymarum  in  cor,  recognoscendo  ejus 
fragilitatem  '«  :  «  Quasi  torrenlem  lacrymas. » 
Et  sequitur  :  «  Effunde  sicut  aquam  cor  tuum.  » 
Et  debemus  lavare  pedes  discipulorum,  scihcet 
affectus  eordis  ,  qui  debent  esse  sub  disciplina 
Dei,  prout  ait  Propheta  "  :«  Lavabo  per  singu- 
las  nocles  lectum  meum.  »  -«  «Lavi  pedes  meos, 
quomodo  inquinabo  illos  ?  » 

Et  sequitur  lertia  particula,  in  qua  ob  reve- 
rcntiam  Salvatoris,  Petri  refutatio  et  negabi- 
htas,  ne  sibi  lavaret  pedes.  Et  ibi  duo  :  primo, 
dehoc  mutua  coUalio;  secundo,  veritatis  in- 
slruclio,  sive  eruditio,  ibi  ^'  :  Dicit  ei  Jesus,  etc. 

liom.  xni,  ante  med.  —  '7  Job,  xxxxiii,  3.  -  "  T/iren. 
11,  18,  19.  —  "  Psal.  VI,  7,  —  20  Cant.,  \,  3.  — 
"  Inf.,  7. 

(a)  Ceet.  edit.  affectum.  —  (4)  Hem  nos.  —  (c)  Vu/g. 
prajsumit.  —  (d)  Item  Deponere.  —  (e)  Cajt.  edit. 
non  habeut  Deindn  misif  nquam  in  pelvim,  etc. 


436 


RVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


Ait  ergo  :  Et  cmpit  lavare  pedes.  Et  sequitur 
(v.  6)  :  Venit  ergo  ad  Simonem.  Ex  his  vidctur, 
quod  aliquibus  jam  lavasset  (a)  pedes  :  sic  ob- 
jicit  Augustinus '.  Et  ad  hoc  respondet ,  quod 
non  est  intelligendum,  quod  post  aliquos  ad 
illum  venerit,  sed  qucd  abillo  ccepcrit.  Quando 
ergo  coepit  lavare,  venit  ad  eum,  a  quo  cojpit. 
Ait  tamen  Chrysostomus*  :  «  Mihi,  inquit,  vi- 
delur  pedes  (h)  proditoris  primo  lavasse  :  ia- 
coepit  enim  ab  ultimis,  et  tunc  venit  ad  Pe- 
trum.  »  Sequitur  vero  :  «  Decens  erat  prodito- 
■rem,  stultum  existentem,  ante  verticem  aposto- 
lorum,  id  est  Pelrum  recubuisse.  »  Et  tunc, 
postquam  lavit  pedes  ejus,  vem7  ad  Petrum.  Dixit 
ergo  ei  Petrus  :  Tu  mihi  lavas  pedes?  Expavit 
Petrus,  quasi  diceret :  Quid  est?  Tu!  et  quid 
est?  Mihi!  ac  si  diceret  :  Tu  es  Filius  Dei  setcr- 
nus,  et  ego  mortalis.  Unde  Chrysostomus  pla- 
nius  ^  : «  Tu  lavas  pedes  meos  manibus,  quibus 
oculos  ceeci  aperuisti,  leprosos  mundasti,  et 
mortuos  suscitasti?  » 

7.  Et  subditur  responsio  Salvatoris  :  Respondit 

ei  Jesus  :  Quod  ego  facio,  tu  nescis  modo,  quantum 

ad  mysterii  altitudinem,  secundum  Glossam. 

Scies  autem  postea,  vel  ad  litteram ,  vel  revela- 

tioue  Spiritus,  infra*  :   «  Spiritus  docebit  vos 

omnia.  »  Unde  Chrysoslomus  ^  :  «  Scies  posthac, 

cum  in  homine  daemonia  ejicies,  cum  a  Spiritu 

didiceris,  quoniam  a  dextris  sedeo  Patris.  »  Et 

licet  sic   diceret  Salvalor,  tamen  «    humilem 

Christum  usque  ad  pedes  non  vult  videre,  non 

potest  sustinere  Petrus,  »  ait  Augustinus  ^  Ideo 

dicit  (v.  8)  :  Non  lavabis  mihi  pedes  in  cetcrnum, 

id  est,  nunquam,  ait  Glossa.  Et  ideo,  ut  terre- 

ret  eum,  ait  Salvator :  Si  non  lavero  te,  non  ha- 

bebis  partem  mecum  :  eo  quod  soli  mundi,  et  loti 

auxiho  Dei,  intrabunt  in  regnum'  :  «  Non  enim 

intrabit  eam, »  id  est ,  in  civitatem  ccelestem, 

«  aliquid  inquinatum  (c).   »  Quod  audiens  Pe- 

trus  territus,  (v.  9)  dicit  ei  :  Domine,  non  solum 

pedes,    etc.  Unde  Augustinus  *  :  «  Quandoqui- 

dem  [d)  sic  minaris,  omnia  membra  lavanda 

non  subtraham.  »  Ut  enim  ait  Chrysostomus  "  : 

«  Semel  increpatus,  quando  dictum  est  ei  "*  : 

VaderelrOySatana,  ita  est  correptus,  ut  esset  tre- 

mens  factus  :  unde  et  in  refutatione  fuit  vehe- 

'  Aug.,  in  Joan.,  tracl.  LVi,  u.  1.  —  ^  Chrysost., 
ubi  sup.  prox.  —  '  Ibiil.,  paulo  aute.  —  *  Inf.,  xiv, 
26.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.  —  «  Aug.,  ubi  sup.,  n.  2. 
—  "  Apoc,  XXI,  27.  —  8  Aug.,  ibid.  —  "  Cbrysost., 
ubi  sup.  —  »■  Matlh.,  xvi,  23.  —  "  Cbrysost.,  ubi 
bup.  —  "  Au^.,  ubi  sup.,  u.  ■i.  —  '2  I  Joun.,  1,8.  — 
1*  MatlU.,  VI,  12.  -  1'  Ibid.,  x,  14.  —  "  Job,  xxix,  fi. 


mens,  et  in  concessione  vehemcntior.  »  Sed 
Judas  continue  redargutus,  non  sentiebat,  ut 
ait  Chrysostomus  " . 

10.  Et  sequitur  iUa  pars,  in  qua  inslructio 
Petri  de  ipsa  veritate  :   Dicit  ei  Jesus  :  Qui  lotus 
est,  non  i^idigct,  c\.c.  Sed  quferitur  de  modo  lo- 
quendi  :  si  enim  mundus  est  totus,  non  indiget, 
ut  pedes  lavet;  et  si  non  indiget,  non  est  tolus 
mundus.  Si  vero  respondeatur ,  quod   intelli- 
gmdum  esl,  quod  qui  est  mundus  prajter  pe- 
des,  ille  indiget  ut  lavet  pedes;  tunc   objicilur, 
quod  sic  posset  dici  de  quolibet  membro.  Et 
ad   istud  respondendum    secundum    Augiisti- 
num '-,  quod  «  homo  in   sacro  baptismo  lolus 
abluitur,  tamen  in  re))us  humanis  postea  vivi- 
tur,  utique  terra  caleatur.  Affcctus  autem  hu- 
mani  sunt  quasi  pedes,  qui  rebus  humanis  af- 
ficiuntur  :  itaquod"  sidixerimus,  quodpeccatum 
non  hahemus,  veritas  non  est  in  nobis.  Et  sic  quo- 
tidie  habemusopus,  ut  pedes  lavemus,  id  est, 
vias  spiritualium  gressuum  dirigamus.  »  Heec 
ille.  Ideo  dicimus  in  Oratione  Dominica  quoti- 
die  "  :«  Dimittenobisdebitanostra.  »'''«Exculile 
pulverem  dc  pedibus  vestris.  »'"«  Quando  lava- 
bant  pedes  meos  butyro.  »  Ibi  Gregorius  ",  istud 
exponens,  ait,   quod  pedes  lavantur  butyro, 
quia  pinguedine  boni  operis  infunditur  atque 
mundatur  pulvis  collectus  de  gloria  prsdica- 
tionis.  Aflfectus  sunt  multum  infectibiles,  ideo 
de  pedibus  ait.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  de  hac 
lotionc  in  Collalione  prfedicabili.  '^Etquia  dixit: 
Qui  lotus  est,  etc,  subdit  :  Vos  mundi  estis,  sed 
non  omnes.  Sed  opponit  Chrysostomus  ",  quod 
nondum  erant  Spiritu  digni,  nec  Spiritu  bapti- 
zati  -"  :  «  Vos  baplizabimini  non  post  multos 
dies.    »   Necdum   erat  victima  Christi  oblata, 
et  adhuc  manebat  maledictio  chirographi  *',  et 
ita  non  erant  mundi.  Et  ad  istud  respondet, 
quod  ab  errore  erant  liberati,  et  iniquitatem 
projecerant  ab  animabus,   et  lumen  suscepe- 
raut,  et  cum  sinceritate  mentis  erant.  Inira  --  : 

«  Mundi  estis  propter  sermonem  meum.  »  Vera 
munditia,  de  qua  ait  Propheta *^ : «  Lavamini, 
mundi  estote.  «  Amplius  vero  postea  fueruut 
sublimati  Spiritu  elevante.  Et  patet  obstinatio 
Judas  :  quia  nec  propter  ista  verba,  uec  propter 

—  "  Greg.,  iloral.,  lib.  Xl.\,  c.  x,  al.  Xiv,  u.  22.  — 
1»  Vid.  CollaU,  Lix.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.  — 
-■'  Ad.,  I,  5.  —  ='  Coloss.,  11,  14.  —  "  Inf.,  .w,  3.  — 
"  Isa.,  I,  IB. 

(n)  Al.  lavissct.  —  (h)  Cat.  edit.  decst  pedes.  — 
(c)  Vulg.  aliquod  coinquinaluni.  —  (</)  C(et.  edit. 
Quaudo. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIII. 


437 


alia  prius  consimilia  resilivit  a  malitia  sua  ;  in- 
verecunde  enim  se  habebat  in  omnibus.  Et  de 
hoc  Clirysostomus  '  in  homilia. 

i  2.  Et  sequitur  secundapars  principalis,  in  qua 
eshortatio  discipulorum  ad  imitationem  prae- 
missi  exempli  :  Postquam  ergo  lavit  pedes,  etc. 
Et  primo,  ipsa  exhortatio;  secundo,  rationis  ob 
quam  debebant  imitari,  subjunctio,  ibi-  :  Amen, 
amen,  etc. 

Ait  ergo  :  Postqitam  ergo  lavit,  etc.  Et  per  hoc 
patet,  sicut  tactum  est,  quod  ccEna  fiente,  sur- 
rexit  a  ccEua.  Unde  ait  hic  :  Cum  recubuisset  i.te- 
rum.  Et  est  mysterium  juxta  Glossam,  quod  im- 
plefa  purgatione  per  sanguinem,  accepit  vestem 
immortalitatis,  quia '  «  resurgens  a  mortuis,  jam 
non  moritur.  »  Et  '•  :  «  Reformabit  corpus  hu- 
militatis  nostrae  configuratum  corpori  clarilatis 
suae.  »  Scitis  quid  fecerim  vobis  ?  scilicet  ego 
tantus  et  talis,  feci  factum  tam  humile,  et  vobis, 
qui  estis  discipuh.  (v.  13)  Vos  vocatis  me  Ma- 
gister,  scilicet  in  illuminando  et  docendo ;  et 
Bomine,  in  praesidendo  :  Et  hene  dicitis,  sic  vo- 
cando  :  sum  etenim,  et  re  ipsa,  et  facto.  Ipse 
enimasoluspotens,  Rex  Regum=.»Et  ipse  verus 
Magister'  :  «  Ut  audiam  quasi  magistrum  (v.  14). 
Si  ergo  ego,  scilicet  talis  et  tantus,  lavi  pedes, 
humiliter  et  diligenter,  et  libenter  :  Et  vos  debe- 
tis  lavare,  etc.  Ut  enim  ait  Chrysostomus ',  «  a 
majoribus  rebus  accipit  exempla,  ut  saltem 
quod  minus  est,  operenlur,  et  cum  eodem  stu- 
dio.  »  Et  sequitur  :  «  Proditoris  pedes  Dominus 
lavit,  et  sacrilegi,  et  furis,  et  secundum  tempus 
proditionis,  et  insanabiHter  habentem,  mensae 
communicatorem  fecit  :  et  tu  magna  sapis,  et 
sursum  supcrcilia  vellis,  scilicet  non  sustineus, 
nec  habens  patientiam.  »  Haec  ille.  Et  ut  scirent 
propter  hoc  Christum  eos  lavasse,  ut  se  mutuo 
lavarent,  subdit  (v.  13)  :  Exemplum  dedi  vobis. 
Ut  enim  ait  Chrysostomus  '  :  «  Etenim  magistri 
pueris  litteras  cum  multa  pulchritudine  scri- 
bunt,  ut  saltem  ad  differcntius ,  id  est,  mehus 
imitatione  veniant.»  ^«Adam  exemplum  meum 
ab  adolescentia  mea, »  Adam  scilicet  secundus. 
Et  de  ista  lotione,  et  de  isto  exemplo,  in  Colla- 
tionibus  pr.cdicabilibus '". 

16.  Et  subditur  ratio  dicti  :  Amen,  amen  dico 
vobis,  non  est  servus  major  Domino,  sublimitate 

'  Chrysost.,  ubi  sup,  —  *  Inf.,  16.  —  '  Rom,,  vi,  9. 

—  '  PhiliiK,  m,  21.  —  »  I  Ti>n.,  VI,  8.  —  '  Isa.,  h, 
'i.  —  '  Cliryiiost.,  in  Joan.,  hom.  LXX,  al.  LXXl,  n.  1. 

—  *  Ibid.,  paulo  aate.  —  "  Zach.,  xiii,  5.  —  '"  Vid. 
Collat.,  LX  et  LSi.  —  "  Mutth.,  x,  24.  —  '^  Aug  ,  m 
Joan.,  tract.  Lviii,   u.  3.  —  "  Prov.,  xxvii,  2.  — 


potestatis,  neque  apostolus  major  est  eo  qui  misit 
eum,  auctoritate  dignitatis"  :  «  Non  est  discipu- 
lus  super  magistrum.  »  Sed  objicitur,  sicut  Au- 
gustinus  '-  in  homilia,  cum  dicatur  '=> :«  Laudet 
te  alienus,  etnon  os  tuum,  »  qualiter  ait  hic 
Magister  humilitatis  :  Vos  vocatis  me  Magister  et 
Domine,  sim  etenim  ?  Et  ad  istud  respondet  Au- 
gustinus,  quod  homini  praeceptum  est  illud, 
scilicet  non  se  laudare,  cui  periculosum  est  sibi 
placere  ,  cui  cavendum  est  superbire;  sed 
Deus  loquitur  :  nulla  hic  est  elatio  tantae  celsi- 
tudinis,  nullum  mendacium  veritalis,  vos  sub- 
jacere  sibi  utile  est,  »  etc.  "■  «  Major  est  omni 
laude  :  exallantes  eum  replehimini  («)  vir- 
tute.  » 

17.  Et  sequitur  tertiapars,  in  qua  revelatio 
sive  detectio  proditoris  in  generali  cum  sua  ra- 
tione,  sicut  continuat  Glossa.  Et  haec  in  duas  : 
primo,  hujus  praemissio  in  generali  cum  sui  ra- 
tionc ;  secundo,  ejusdem  deteclionis  magis  in 
speciali,  et  discipulorum  inquisitio,  ibi  '*  :  Cum 
hcec  dixisset,  etc. 

'  Ait  ergo  :  Si  hmc  scitis,  scilicet  quas  dixi,  et 
docui  iu  intellectu;  ct  si  feceritis,  in  effectu; 
beati  eritis,  scilicet  in  fructu  ".  «  Estote  factores 
verbi,  et  non  auditores  tantum,  »  etc.  '"  «  Non 
enim  auditores  legis  justificabuntur,  sed  facto- 
res.  »  "  «  Beati  enim  qui  audiunt  verbum  Dei, 
et  custodiunt  illud.  » 

18.  JVon  de  omnibus  vobis  dico ,  scilicet  quod 
estis  beati  :  Scio  enim  quos  elegerim,  supra  " : 
«  Duodecim  vos  elegi :  sed  unus  diabolus  est.  » 
Judas  autem  non  erat  electus  ad  beatitudinem, 
vel  beatitudinis  societatem;  sed  ut  Scriptura 
adimpleatur,  scilicet  in  Psalmo,  ubi  dicitur'"  : 
«  Magnificavit  super  me  supplantationem.  »  Per 
calcaneum  enim  finis  intelligitur,  in  quo  fine 
Judas  proditor  insidiatus  est,  quia  diabolus  in- 
traverat  in  eum,  de  quo  dicitur  ^'  :«  Tu  insidia- 
beris  calcaneo  ejus.  »  Vel  levare  calcaneum,  est 
contra  Dominum  recalcitrare,  contra  Domi- 
num,  et  fraudem,  ct  machinationem  medilari. 
Unde  Augustinus '-  :  «  llli  manducabant  panem 
Dominum  [Ij),  ille  manducalaat  panem  Domini 
contra  Dominum  :  illi  vitam,  scilicet  manduca- 
bant,  ille  prenam  :  »  et  ideo^'  «  judicium  man- 
ducavit  sibi  et  bibit.  » 

'»  Eccli.,  XLlil,  34.  —  ''  Inf.,  21.  —  "'  Jac,  l,  22.  — 
"  /iow.,  II,  13.  —  »»  Luo.,  XI,  28.  —  ''  Joan.,  vi,  71. 
-  ■">  Psal.  XL,  10,  —  21  Gen.,  ill,  15.  —  "  Aug.,  in 
Joan.,  tract.  lix,  n.  1.  —  «^  i  Cor.,  xi,  29. 

(a)  Vuli/.  replemiui.  —  (4)  Ccet.  edit.  Domini. 


«8  EVANGELll  SANCTI  JOANNIS 

19.  Et  subdit  rationem  hujus  revelafionis  sive 
denudationis.  Amodo  (a)  dico  vobis,  tU  credatis, 
quia  ego  sum,  scilicet  ille,  de  quo  illa  Scriptura 
loquitur  in  Psalmo.  Et  lioc  ait,  «  ostendens  illi 
misero,  scilicet  Judae,  ut  ait  Chrysostomus  ', 
quoniam  non  ignorans  comprehendilur;  sed  et 
vaide  sciens,  et  quOd  et  ipsum  maxime  om- 
nium  sufficiens  erat  detinere  eum,  scilicet  Ju- 
dam,  a  proditione.  Et  non  dixit :  Tradidit  me, 
sed  :  Levavit,  etc,  calcitrationem,  et  dolum, 
et  fraudem,  et  occultationcm  insidiarum  reprae- 
sentare  volens.  »  Hsec  ille.  Et  quoniam  ex  dic- 
tis  possent  contristari  discipuU,  consolatus  est 
eos  dicens  (v.  20)  :  Amen  dico  vobis  :  qui  acci- 
pit,  etc,  sicut  continuat  Chrysostomus  '.  Unde 
quffirit  ibi :  «  Qum  est  consequentia  islius  littera; 
ad  praemissa  dicta?  »  Et  respondet,  quod 
multa  est  consequentia  :  quia  enim  debebant 
exire,  scilicet  ad  prcedicandum,  et  versuta,  id 
est,  terribilia  pati,  consolatur  eos  duobus  mo- 
dis,  sclHcet  a  seipso,  ut  haberent  eum  in  me- 
moria,  et  ab  aUis,  ut  eorum  providentia  illis 
procurent.  Omnium  enim  eis  aperuit  domos.  » 
H«c  iUe.  Ex  ipsa  (6)  euim  hac  promissione, 
quod  qui  reeiperent  illos  missos  ad  prsedican- 
dum,ipsum  etiam  reciperent.provocavit  omnes 
ad  eos  recipiendos ' : «  Qui  vos  recipit, me  recipit ; 
et  qui  recipit  prophetam  in  nomine  prophefa; , 
mercedem  propheta3  recipiet.  »  Super  quod 
Gregorius  :  «  Qui,  inquit,  ahmentum  propheta; , 
propter  hoc  quod  propheta  est,  tribuit,  pro- 
phetias  ilUus  vires  ad  loquendum  deplit,  et  apud 
Domihum  propheliae  habebit  prcemia.  »  *  «  Qui- 
cumque  vos  non  receperunt ,  excuUte  pulverem 
de  pedibus  vestris  in  testimoiiium  ilUs.  »  Et 
quasi  idem.  Magna  ergo  promissio  suscipien- 
tibus  missos  a  FiUo  Dei :  quia  qui  fales  reci- 
piunt,  et  ipsum  Deum  recipiunt.  Quia,  nt  ait 
Augustinus  ^,  «  in  eo  qui  mittitur,  auctoritas 
niittenUs  commendatur. » 

21 .  Et  sequitur  denuntiatio  vel  detectio  tradi- 
toris  magis  in  speciali,  ibi :  Cum  hmc  dixisset, 
turbatus  est,  etc  Et  illa  in  quatuor  parfes  : 
primo,  ipsa  detectio  sive  revelatio  signo  et 
verbo;  secundo,  discipulorum  hajsitaUo  et  in- 
quisitio,  ibi  ^  :  Aspiciebant  ergo,  etc. ;  terfio,  Sal- 
vatoris  rcsponsio,  etamplior  certificaUo,  ibi': 

'  Cbrysost.,  uhi  sup.,  u.  2.  —  ■  Id.,  hoin.  LXXI, 
al.  Lxxii,  n.  1.  —  =  Matth.,  x,  40.  —  »  Luc,  ix,  5. 

—  »  Aug.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  «  Inf.,  22.  —  '  luf.,  26. 

—  »  Inf.,  31.  —  '•'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  Lx,  n.  2,  — 
1"  P/iilip.,  lu,  21.  —  "  Aug.,  ibid.,  n.  3.  —  >=  Id., 
tlc  Civit.  Dei,  lib.    I.\,  c.    iv,  —  n   ld.,  in  Joun., 


Bespondit  Jesus,  etc;  quarto,  ipsius  Judae  ad 
ipsum  fradendura  egressio ,  et  futuriE  passionis 
expressa  insinuatio,  ibi«  :  Cum  exisset,  etc. 

Ait  ergo  :  Cum  ergo  hcec  dixisset,  turbatus  est 
spiritu.  Sicut  enim  habifum  est  supra  proximo , 
et  sicut  ait  AugusUnus  »  :  «  Qui  mortuus  est 
pro  nobis,  turbatus  est  idem  ipse  pro  nobis. 
Qui  ergo  polesfale  est  morfuus,  pofestafe  tur- 
batus  est :  qui  transfiguravit  corpus  hurailitaUs 
nostrfe  configuratum  corpori  claritaUs  suee  ">, 
transfiguravit  in  se  affectum  inhrmifatis  no- 
strse.  »  Et  sequitur  "  :  Pereaut  argumenfa  philo- 
sophorum ,  qui  negant  in  sapientem  cadere  per- 
turbaUonem  animorum.  »  Et  sequitur  :  «  Tur- 
betur  plane  animus  chrisUauus,  non  miseria, 
sed  misericordia  :  timeat  ne  pereant  homines 
Christo;  contristetur  cum  perit  aUquis  Christo, 
concupiscat  (c)  acquiri  homines  Chrisfo;  laete- 
tur  cum  acquiruntur.  »  Ilaec  ille.  Turbatus  ergo 
fuit,  non  ex  impotenUa  vel  ex  infirmitate,  vel 
timore,sed  modo  dicfo.  Et  de  ista  opinione 
Stoicorum ,  et  qualiter  non  cadit  passio  in  sa- 
pientem,  ita  quod  cedat  passionibus,  sicut 
cedit  anima  (d)  slulU,  AugusUnus  »2  bene  ef  mul- 
tum.  Amen  dico  vobis :  Unus  ex  vobis  me  tradet. 
«Unus,  inquam,ait  Augusfinus  '=,  numero,  non 
merito :  specie,  non  virtute  :  commixfione  corpo- 
rali,  non  vinculo  spirituali :  carnis  adjuncUone, 
non  cordis  socius  unitate.  »  Hsec  ille.  Vmis ,  in- 
quam,  ex  vobis,  quia  ex  vobis  cxiturus  "  :  «  Ex 
nobis  prodierunt,  sed  non  erant  ex  nobis ,  » 
supra  '5  :  «  Sed  unus  ex  vobis  diabolus  facfus 
est. » 

22.  Et  sequitur  secunda  parUcuIa  :  Aspicie- 
bant ,  etc,  hmsitantes,  efc.  Sed  quaeritur  qua- 
liter  haesitabant?  quia  '®  «  spiritus  hominis  qui 
est  in  ipso ,  scit  qum  sunt  hominis  :  »  ergo  cum 
quilibet  sciret  se  esse  innocenfem  a  crimine  tra- 
ditionis  Domini,  non  debuerunf  haesitare.  Et  ad 
istud  respondet  AugusUnus  '",  quod  sic  «  erat 
nota  cuilLljet  sua  conscientia,  verumtamen  pro- 
ximi  erat  ignota.  »  Et  de  hoc  Chrysostomus  "  : 
«  In  omnes  circum  insUtuit  timorem,  eo  quod 
non  dixit  nominaUm.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et 
ideo  haesifantes  aspiciebant,  etc. 

23.  Erat  ergo  recumbens  unus,  etc,  sciUcet 
Joannes.  Ut  enim  ait  Chrysostomus  "  :  «  Petrus 


tract.  LXi,  n.  2.  —  '<  1  Joan.,  11, 19.  —  "  Sup.,  vi,  71. 

—  '6  I  Cor.,  u,  11.  —  "  Aug.,  ubi  sup.  prox.,  n.  3. 

—  "  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Ibid. 

(a)  Cael.  edit.  Amen. —  (A)  Ca:t.  edit.  ista.—  (c)  Ccet. 
edit.  Christus  concupiscit. —  ('/)  Item  animoB. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIII. 


439 


erat  ubique  fervens;  qula  tamen  increpatus 
fuit  a  Domino,  non  fuit  ausus  interrogare;  sed 
innuit  Joanni,  ut  quaereret.  »  Et  ideo  (a)  descri- 
bitur  beati  Joannis  honorifica  familiaritas  , 
quod  erat  recumbens,  etc.  Sed  quEeritur,  qua- 
liter  hoc  ait?  Videtur  Evangelista  de  se  loqui 
jactanter.  Item  objicit  Chrysostomus ,  ubi  su- 
pra  :  «  Cum  omnes  discipulos  diligeret  Jesus  ■ : 
Cum  dilexisset  suos ,  in  finem  dilexit  eos  :  quali- 
ter  ait  Joannes,  de  se,  quod  ipsum  diligebat 
Jesus?»  Ita  queerit  Chrysoslomus ,  qualiler 
Joannes  recubuit,  sic  omnibus  timentibus,  ve- 
lut  Toluptans  in  sinu  Jesu?  Et  ad  primum  re- 
spondet  Augustinus  -,  quod  «  consuetudo  est 
eorum,  qui  sacras  nobis  litleras  ministrant, 
de  se  loqui  sicut  de  aliis  (6)  in  divina  historia  :  » 
sicut  Joannes  hic;  et  Matthfeus,  quando  ait  '  : 
«  Vidit  hominem  sedentem  in  telonio ,  Mat- 
thseum  nomine ; »  et  Paulus,  quando  ait  '• : «  Scio 
hominem  raptum  usque  ad  tertium  ccelum.  » 
SimiUter  idem  ait  Gregorius.  Ad  aliud  re- 
spondet  Chrysostomus »,  quod  «  plus  aliis  Joan- 
'  nes  diligebatur.  »  Quahter  aufem  plus,  exponit 
Glossa  :  «  Quia  familiarius.  »  Et  de  hoc  infra. 

24.  Innuit  ergo  huic  Simon  Petrus,  scilicet 
Joanni,  etdixitei,  etc.  Sed  quferitur,  quaUter 
ait  utrumque  :  Innuit  et  dixit?  Et  ad  istud  re- 
spondet  Augustinus  ",  quod  locutio  est  ali- 
quando  «  non  sonando,  sed  tantummodo  in- 
nuendo.  »  Dicit  ergo  innuendo  :  Quis  est,  etc. 

23.  Itaque  cum  recubuisset  stipm  pectus,  quod 
plus  videbatur,  quam  in  sirm,  dicit  ei:  Bomine, 
quis  esty  suppressa  voce,  ait  Glossa.  Et  ut  ait 
Chrysostomus' :  «Si  hujus  causamquaeris  discere, 
amoris  res  erat  :  et  ideo  innuit  Petrus  Joanni, 
ut  qucereret,  non  ut  majori  exislenti,  sed  pro- 
pter  multum  amorem  ,  ut  dictum  est.  »  Tamen 
Joannes  non  se  nominavit,  propter  ingloriatio- 
nem,  idest,  gloriae  vanae  vitationem,  ait  Chry- 
sostomus  '.  Et  patet  ex  dictis  praerogativa  privi- 
legialis  beati  Joannis,  quod  erat  a  Filio  Dei 
dilectus,  et  quod  fuit  in  sinu  ejus  recumbens, 
et  pectori  innixus.  Per  sinum  enim  signatur  hic 
secretum,  scilicet  sapientiae ,  ait  Auguslinus  '. 
'"  «  Vidit  illum  discipulum,  quem  diligcbat 
Jesus.  »  Et  de  hoc  in  CoIIatione  praeciicabih, 
infra  ". 


26.  Et  sequitur  responsio  Salvatoris  :  Respon- 
dit  Jesus  :  Ille  est  cui  intincturn  panem,  etc.  Ut 
ait  Augustinus  '^ :  «  Expressus  est  traditor  :  nu- 
dalffi  sunt  lalebrae  tenebrarum.  »  Et  cum  intin- 
xisset  panem,  dedit  Jud(B,  etc.  De  isto  pane  quis, 
qualis  fuerit,  Augustinus  bene  ait  '^  :  «  Non ,  ut 
putant  quidam,  tunc  Judas  corpus  accepit : 
nam  omnibus  distribuerat  jam  Dominus  sacra- 
mentum  corporis  et  sanguinis  sui ,  et  ibi  Judas 
erat.  »  Nunc  autem  ventum  esl  ad  narrationem 
beati  Joannis,  ubi  per  buccellam  tinctam  ex- 
pressit  Dominus  traditorem.  Sed  quceritur, 
quare  dedit  panem  tinctum?  Et  ad  hoc  respon- 
det  Augustinus  '*  quod  fortassis  per  panis  tinc- 
tionem  significabat  ejus  fictionem. 

27.  Et  post  buccellam  introivit  in  eum  satanas. 
Sed  queeritur  qualiter  ait  :  Tunc  introivit,  quia 
prius  '^  erat  Judas  fur  et  latro  :  Et  ad  istud  re- 
spondet  Augustinus  .'^,  quod  post  hunc  panem 
intravit  satanas  in  eum,  ut  eum  plenius  possi- 
deret,  in  quem  prius  intraverat,  ut  deciperet. 
Qnaerunt  autem  aliqui  hic,  qualiter  Deus  prodi- 
derit  crimen  Judae,  cum  esset  occultum  prius. 
Ipse  euim  ait  '^ :«  Si  peccaverit  in  te  frater  tuus, 
corripe  eum  inter  te  et  ipsum.  »  Et  ad  islud  re- 
spondendum  secundum  Chrysostomum  '*,  quod 
et  tunc  primum  redarguit  eum  (c)  Jesus  non  no- 
minatim,  sed  dando  sic  panera;  neque  tamen 
ille  ob  mensam  verecundatus  est,eodemmodo 
communicans  pane. »  Hasc  ille.  Quia  ergo  Filius 
Dei ,  sciens  ipsum  esse  obstinatum  et  invere- 
cundum,  et  videns  discipulos  esse  anxiatos, 
mitigans  eos,  et  sermone,  et  interrogatione , 
concessit  etiam  Joanni  recumbere  in  pectus, 
sive  recidere ,  ut  ait  idem  Chrysostomus  '^ ;  sic 
proditorem  expressit  :  nam  tempus  passionis 
imminebat.  Qualiter  autem  tradidit  ei  corpus 
suum  cum  aliis,  ad  hoc  respondendum  secun- 
dum  Auguslinum  -"  : «  Bonum  est  quod  accepit, 
sed  malo  suo  accepit,  qui  malus  male  bonum 
accepit.  »  Unde  et  Apostolus  -'  :  «  Probet  seip- 
sum  homo,  et  sic  de  pane  illo  edat :  qui  enim 
manducat  et  bibit  indigne,  judicium  sibi  man- 
ducat  et  bibit.  » 

Et  subditur  insinuatio  accelerationis  criminis 
ipsius  Judne.  Dicit  ei  Jesus :  Quod  facis,  fac  citius. 
Sed  quoeritur ,  qualiter  hoc  ait?  videtur  enim 


'  Sup.,  1.—  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  i.  —  '  Matlh.,  ix, 
9.  —  »  tl  Cor.,  XII,   2.  —  6  Chrj'50st.,   ubi  sup.   — 

•  Aug.,  ubi  sup.,  n.  C.  —  '  Chrysost.,   ubi  sup.  — 

•  Ibid.  —  "  Aug.,  ubi  sup.  pro.x.  —  '<>  Inf.,  .txi,  7.  — 
"  Vid.  Collat.,  LXii.  —  '»  Aug.,  ubi  sup.  —  '»  Id., 


tract.  I.X1I,  n.  3,  —  "  Ibid.  —  '■'■  Sup.,  xli,  6.  — 
"^  Aug.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  "  Matih.,  xvili,  15.  — 
"  Clirysost.,  ubi  sup. — ■'»  Cbrysost.,  ibid.  —  ^"  Aug., 
ubi  Biip.,  n.  1.  —  s'  i  Cor.,  %\,  28-29.  —  (a)  Leg.  ibi. 
—  (b)  Leg.  tanquam  de  alio.  —  (c)  Cat.  edit.  cuin. 


440 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


quod  prtficepit  proditionem  facere.  Et  ad  istud 
respondendum,  secundum  Auguslinum ' :  «  Non 
praecepit  ei  lacinus,  sed  priedixit  Juda;  malum, 
nobis  bonum.  0,  »  inquit,  «  verbum  irequen- 
tius  (a)  parati  mori,  quam  irali !  Fac  ,  inquit, 
citius,  non  quia  tu  potes,  sed  quia  hoc  vult  qui 
totum  potest.  »  Hasc  ille.  Et  ibi  bene  de  lioc. 
Et  de  hoc  Chrysostomus,  ubi  supra  -  :  «  ISon 
preecipientis  est,  neque  consulentis,  sed  expro- 
brantis,  et  ostendcntis,  quoniam  volebat  corri- 
gere  Judam  :  quia  vero  incorrcctc  se  liabebat , 
dimitlit  eum.  »  Hcec  ille. 

28.  Hocautem  nemoscivii  discumbentium:  quod 
relorquet  Chrysostomus  ''ad  prius  dictiim,  quod 
«  non  intellexcrant  illud,  quod  ait  Salvator  : 
Cuiporrexero  panem.  Nam  latenter  dixit,  ut  nul- 
lus  audiret.  Etenim  proplerea  ad  pectus  Joan- 
nes  (6)  tendens  interrogat ;  seu  ad  aurem,  ut 
non  lieret  manilestus  proditor.  Et  Christus  ita 
respondit,  scilicet  silenter,  et  neque  tunc  lecit 
manifestum  :  nunc  autem  nudius  et  maniies- 
tius  dixit;  et  tamen  neque  tunc  eum  manifes- 
tum  fecit.  Nam  si  divulgasset,  fortassis  utique 
Petrus  eum  interfecisset.  »  Haec  ille.  Et  per  hoc 
ad  quaestionem  suprapositam  patet  responsio , 
quod  non  manifestavit  proditorem. 

29.  Quidam  imtabant ,  quia  loculos  habebat ,  etc. 
De  quibus  loculis  objioitur,  ut  supra  proximo'-, 
qualiter  babens  loculos  erat  inlcr  discipulos  Do- 
mini,  quibus  estprseceplum^  non  esse  sollicilos 
de  crastino,  el  uihil  portare  in  via ,  nec  aurum, 
nec  argentum.  Et  ad  istud  respondet  Augusti- 
nus ",  quodahabebat  Dominus  locuios,  et  a  fideli- 
bus  oblata  conservans,  et  suorumuecessitatibus, 
et  alienis  indigentibus  tribuebat.  Tunc  primum 
ccclesiasticEe  pecunioi  forma  est  instilula.  »  Et 
de  hoc  in  Glossa.  Similiter  Chrysostomus  ,  ho- 
milia  dicta  '  :  «  Multam  faciebat  Dominus  scili- 
cet  pauperum  procurationem,  docens  nos  mul- 
tum  per  lioc  facerc  sludium.  Hic  enim  marsu- 
pium  habebat,  ea  quaj  mittebautur  portabat. 
Et  nimirum  nullus  videtur  afferens  pecunias, 
sed  quoniam  quidam  nutriebant  eum,  scilicet 
discipulffi  ejus.  »  Et  ad  hoc  respondet  quod 
«  portabat  ad  inopum  ministerium  :  ut  discas  , 
quoniam  et  valde  pauperem,  et  cruciiixum,  hu- 
jus   oportet    multam    facere    procurationem  : 

1  Aug.,  ubi  sup.,  u.  4.  —  -  Cbrysost.,  ubi  sup. 
n.  2.  —  '  Ibid.  —  '  Sup.,  xil,  6.  —  '  Matth.,  vi,  34. 
—  8  Aug.,  ubi  sup.,  u.  5.  —  '  Chrysost,,  ubi  sup.  — 
8  Ibid.,  in  princ.  —  '  Aug.,  ulii  sup.,  u.  6.  —  ">  Psal. 
xviii,  13.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  11,  c.  ii,  n.  2.  — 
'«  Sup.,  III,  20.  ~  is  1  Tliess.,  V,  7.  -  "  Luc,  xn,  20, 


multa  enim  dispensans  ad  nostram  doctrinam 
agcbat.  »  Hffic  ille.  Ad  ministerium  ergo  paupe- 
rum ,  et  ad  formam  dandam  Ecclesiae ,  et  ex  his 
qu;e  mittebantur ,  non  ex  possessionibus  pro- 
priis  locupletabantur. 

30.  Cum  ergo  ille  accepisset  buccellam,  exivit.  Vt 
enim  ait  Chrysostomus  supra '  :  «  Quia  incor- 
recte  se  habebat,  scilicet  Judas ,  dimittit  eum 
Filius  Dei.  »  Erat  autem  nox.  ( v.  31 )  Cum  exis- 
set,  etc.  Ut  enim  ait  Augustinus'  :  «  Dies  diei 
eructat  verbum,  id  est,  Christus  discipulis,  ut 
audirent  eum   et  amarent  sequendo.   Et  nox 
nocti  annuntiavit  scientiam  '",  id  cst  Judas  Ju- 
daeis  iniidelibus,  ut  venirent  et  comprehende- 
rent  Jesum.  »  Ut  enim  ait  Gregorius  "  :  «  Ali- 
quanUo  a  qualilate  temporis   exprimitur  finis 
actionis ,  sicut  non  redilurus   ad   veniam,  ad 
traditionis  perfidiam  nocte  Judas  exiisse  (c)  per- 
hibetur.  »  Hoec  ille.  Merito  crgo  erat  nox ,  cum 
ille  exisset,  recedens  a  luce,  et  a  filiis  lucis  , 
ad  opera  tcnebrarum,  et  ad  tilios  tenebrarum, 
non  rediturus  ad  lucem.  «  Qui  male  agit,  odit 
lucem,  »  supra  "."  «  Qui  enim  ebrii  sunt,  in 
nocte  ebrii  sunt.  »  Ideo  dicitur  diviti  damna- 
to  "  :  «  Hac  nocte  repetent  animam  tuam.  »  Ex 
dictis  patet  misera  infehcitas  Juda3,  quod  in- 
gratus  tanto  domino ,  et  tali  magistro ,  nec  do- 
cumentis,  nec  beneiiciis,  nec  honoribus  retar- 
datas  fuit  a  facinoroso  crimine  suo.  Nec  mirum, 
intraverat  in  eum  satanas,  et  ab  eo  crat  posses- 
sus,  ut  patet  ab  Augustino,  supra.  Sed  multi 
damnaut   Judam  proditorem  ,   et  tamen  ipsi 
sunt  proditores  veritatis,  quee  est  Filius  Dei. 
Unde  Ambrosius  '^  :«  Quod  fecerunt  tunc  Judeei 
persequentes ,  hoc  nunc  faciunt  Christiani  male 
viventes,  scilicet  Christum  lapidare  et  occidere: 
quia  quid  est  Christus?  Veritas,  pax,  justitia. 
Qui  ergo  pro  falsitate  relinquunt  veritatem,  qui 
pro  temporali  pretio  relinquunt  justitiam,  qui 
odiunt  veritatem  ,  Christum    occidunt.  »  Haec 
ille."'  «  Rursum  Christum  crucifigentes.  »  Unde 
de  talibus  '''  :  «  Conversum  est  retrorsum  judi- 
cium,  justitia  longe  stetit,  corruit  veritas  in 
plateis.  »  Et  lioc,  quia  ingressus  est  in  eos  sa- 
tanas.  De  quolibet  enim  talium  verificatur  il- 
lud  '*  :  «  Ingredietur  bestia  latilmlum  suum,  et 
in  antro  suo  morabitur.  »  Quod  exponit  ibi 

—  '5   Imo   auctor,  quisquis  ille  sit,   serm.  XLiv,  de 
Tentp.,  post  lued.  —   '  Hebr.,  vi,  C.  —  "  Isa.,  ux,  14. 

—  "  Jo/j,  XXXVII,  8. 
[a)  Al.  libentius.  —  (b)  Ctet.  edit.  JoaQuis.  Grwc. 

'l(i>dvvr,i.  —  (c)  C(et.  edit.  exire. 


EXPOSITIO  IN  CAP,  XIII. 


4lt 


Gregorius '  de  ingressu  diaboli  in  animam  pec- 
catricem.  Et  hoc  faciunt  tales,  qui  habent  lo- 
culos,  scilicet  absconditos  ,  et  profundos ,  et 
inesplebiles  atlectus  avaritiae  :  quse  quidem 
avaritia  sive  cupiditas  -  est  «  radix  omnium 
malorum.  »  Unde  Chrysostomus  •'  :  «  Neque 
imitemur  Judam  per  avaritiam.  >ion  tradis 
Christum?  Sed  cum  despicis  inopem  fame  ta- 
bescentem  aut  frigore  corruptum,  eamdem  et 
ipse  attrahis  cruciationem.  Et  cum  indigni 
participemus  mysterio,  simiUter  perimus  cum 
Christum  occidentibus.  »  Et  sic  de  aUis ,  quee 
ibi  enumerat.  Et  idem>  :  «  Haec,  id  est  avari- 
tia,  Giesi  leprcsum  pro  discipulo  fecit;  haec 
Ananiam  perdidit;  haec  Judara  proditorem  ope- 
rata  est  ;  hfec  Judeeorum  principes  corrupit 
dona  accipientes.  »  Hsec  ille,  et  Lbi  multum  de 
hoc.  Et  tales  exeunt  recedentes  a  Filio  Dei  ^  : 
«  A  minimo  usque  ad  maximum  omnes  avari- 
tiam  sequuntur.  »  Et  tahbus  merito  est  nox, 
quia  noctem  facit  umlira  tenebrarum ,  ait  Am- 
brosius  ^.  Et '  :  «  Nos  est  absentia  solis.  »  Sed 
tales  omnia,  quae  amant  inordinate ,  interpo- 
nunt  inter  se  et  Deum  :  et  sic  fit  eclipsis  ani- 
mabus  suis ,  et  nox.  «  Supercecidit  ignis,  » 
scilicet  cupiditatis,  «  et  non  viderunt  solem ,  » 
ait  Propheta  -.  «  In  lectulo  meo  per  noctes  quas'- 
slvi '.  »  Ibi  Bernardus  (a)  '"  : «  Dies  palam  facit, 
quod  nox  abscondit.  »  Et  sequitur  :  «  Mundus 
iste  habet  noctes  suas  non  paucas  ,  cum  ipse 
totus  sit  nos.  Nox  est  Judaica  perCdia ;  nox , 
ignoranUa  paganorum;  no.x,  hferetica  pravitas; 
nox  ,  etiam  cathoUcorum  (6)  caruaUs  anima- 
lisve  conversatio  ;  nox  ,  ubi  non  percipiuntur 
quee  Dei  sunt.  »  Et  ilji  multum  et  bene  de 
his."  «  Noctes  laboriosas  enumeravi  mihi.  » 
'^  «  Graditur  nocte  et  in  tenebris.  »  '^  «  Non 
simus  noctis  ,  nec  tenebrarum  »  filii  ,  sed 
«  diei.  » 

31.  Et  sequitur  illa  particula,  in  qua  reve- 
latio  passionis  et  glorificationis ,  ibi :  Cum  ergo 
exisset ,  clixit  Jesus  :  Nunc  darificatus  est,  etc. 
Secundum  Augustinum  '•  vero  incipit  sermo, 
qui  factus  est  ad  plures.  Et  continuat  sic  "  : 

'  Grcg.,  Moral.,  lib.  XXVII,  c.  xvli,  al.xxvi,  n.  49. 

—  2  I  Tim.,  VI,  10.  —  '  Clirysost.,  in  Joan.,  hom.  XLVI, 
al.  xl-vii,  n.  5.  —  ♦  Ibid.,  hom.  Lxiv,  al.  lxv,  n.  3. 

—  ^Jerem.,  viii,  10.  —  "  Ambros.,  Hexaem.,  lib.  IV, 
c.  lli,  n.  H,  in  fin.  —  '  Isid.,  de  Nat.  rer.,  c.  ii.  — 
»  Psul.  LVii,  9.  —  »  Cant.,  iil,  1.  —  "  Bern.,  in 
Cani.,  serm.  Lxxv,  n.  10.  —  "  Job,  vii,  3.  — 
"  Prov.,  VII,  9.  —  15  I  Thess.,  V,  5.  —  '«  Aug  ,  in 
Jorin.,  Iract.  LXlll,  n.  \.  —  "  Ibid.,  ii.  2.  — 
1'"  Chrysost.,  m  Joan.,  hom.  lxii,  al.  lxxii,  n.  2.  — 


«  Exiit  Judas  proditionis  auctor,  et  clarificatus 
est  Filius  hominis,  separato  nequissimo,  rema- 
nentibus  sanctis.  Signata  est  gloriflcatio  ejus , 
quando  separatis  iniquis  manebit  ipse  in  «ter- 
nitate.  »  Hrec  ille.  Clarificatus  ergo  est  in  pas- 
sione,  quia  in  ea  vicit  adversarias  potestates, 
et  de  his  triumphavit  palam.  Glorificatus  est 
Filius  in  resurrectione  :  unde  Chrj^sostomus , 
ubi  supra  '",  suadens  discipulos  non  modo  non 
tristari,  sed  etiam  laetari,  hoc  ait  :  «  Superasse 
mortem,  gloria  magna  est :  post  mortem  prae- 
valere,  similiter  gloria  magna  est,  ut  enim 
credatur  resurrectio,  »  etc.  Et  ibi  bene  de  hoc. 
Et  Deus  clarificatus  est  in  ipso  [c)  ,  hoc  est  per 
seipsum,  non  per  alium  ,  ait  Chrysostomus  ", 
scilicet  ostendens  se  esse  Deum.  Et  quasi  expo- 
nens  quod  dixit ,  ut  ait  Augustinus  ",  sequitur 
(v.  32) :  Si  Deus  clarificatus  est,  etc,  quia,  ut  ait 
Chrysostomus  ",  omnia  quae  a  Filio  fueruut  facta, 
Filius  ea  Patri  reponit,  id  est,  Patri  retribuit. 
Et  Deus  ergo  gloriflcavit  Filium  dictis  modis , 
et  FiUus  glorificavit  Patrem.  Unde  et  de  Petro , 
infra  -°,  dicitur  :  «  Hoc  dixit ,  signiflcans  qua 
morte  esset  clariflcaturus  Deum  :  »  multo  magis 
FLUus  in  morte  clariflcavit  eum  per  ea  ,  quae 
factasuntinmorte.  Utenim  ait  Chrysostomus -', 
«  confestim  in  ipsa  cruce  clara  apparuerunt , 
quia  petrae  scissae  sunt,  »  et  sic  de  alus.  Et  ideo 
ait  hic  :  Continuo  clarificahit  eum.  Supra  proxi- 
mo  "  :  «  Venit  hora  ut  clariflcetur  Filius.  »  Et 
infra  -' :«  Clarifica  fllium  tuum ,  »  etc. 

33.  Et  sequitur  ultima  pars  capituli,  in  qua 
discipulorum  confortatio  et  instructio,  ibi :  Fi- 
lioli ,  etc.  Et  illa  in  duas  :  primo,  consolatio  et 
instructio;  secundo,  Petri  inquisitio,  et  mutua 
coUatio  ,  ihi  ** :  Bicit  ei  Simon  Petrus,  etc. 

Ait  ergo  :  Filioli.  Et  patet  incensio  amoris  in 
modo  loquendi :  sic  enim  consueverunt  patres 
alloqui  multum  dilectos  filios.  Adhuc  modicum 
vobiscum  sum.  Sed  qualiter  hoc,  quia  dicitur  " : 
«  Vobiscum  sum  usque  ad  consummationem 
sseculi?  »  Et  ad  hoc  respondet  Augustinus  -", 
quod  «  hic  loquitur  de  prcesenUa  sua  in  carnis 
infirmitate,  vel  de  praesenUa  sua  in  resurrecUo- 
nis  confirmaUone  per  quadraginta  dies;  '■"  aut 

'1  Ibid.  —  1»  Aug.,  ubi  sup  ,  n.  3.—  "  Chrysost.,  ubi 
sup  ,  n.  3.  —  ■'  luf.,  XXI,  19.  —  "  Chrysost.,  ubi 
sup.,  n.  2.  —  22  sup.,  XII,  23.—  "  Inf.,  xvii,  1.  — 
='  Inf.,  36.  —  5'  Matth.,  xxviil,  20.  —  ='  Aug.,  in 
Joan.,  tract.  LXlv,  n.  1,  quoad  seusum.  —  "  Ibid., 
n.  2. 

(a)  CcBt.  edil.  beue.  —  (6)  Ccet.  edit.  h;ereticorum. 
—  (c)  Vulg.  60. 


412 


EVANGKLII  SANCTi  JOANNIS 


loquitur  de  prffisentia  divina  mortalibus  ignota. » 
Haec  ille.  Quisritis  me,  scilicet  volentes  me  sequi, 
sive  imitari;  sed  non  potestis,  quia  nondum  Spi- 
ritu  confirmati.  Sed  qureritur  qualiter  supra  ', 
loquens  Judteis,  ait  simpliciler  :  «  Quo  vado, 
non  potestis  venlrej  «  hic  lo'iuens  discipulis 
ait :  Modo  non  potestis  venire  ?  Sic  enim  quaerit 
Augustinus  *.  F.t  ad  islud  respondendum ,  quod 
discipuli  eraut  tunc  niinus  idonci ,  (^-ant  tamen 
postea  seculuri ;  Judfei  vencrant  in  malitia  per- 
mansuri :  ideo  diversimode  loquitur,  et  ideo 
docens,  quo  modo  idonei  esse  possint,  et  per- 
gere  quo  ille  antecedcljat,  subdit  (  v.  ,^i ) :  Man- 
datum  nrjvum  do  vobis ,  sicut  continuat  Augusti- 
nus  dicens ',  quod  «  hi  sunt  gradus  quibus  se- 
qucndus  est  Christus,  »  ut  ait  idem  Augustinus. 
Sed  quceritur,  sicut  objicit  Augustinus ',  qualiter 
dicilur  :  Mandatum  novum,  cum  hoc  sit  inanda- 
tum  in  lege  veteri,  ubi  dicitur  '■^ :  «  Diliges  ami- 
cum  tuum,  »  etc.  Et  ad  istud  respondet,  guod 
ideo  novum  dicitur,  quia  «  exuto  (a)  vetere  in- 
duit  novum  hominem  :  innovat  enim  audicn- 
tem,  vel  potius  obedientem;  »  vel  aliter,  quod 
« ideo  dicitur  novum,  quia  quantum  ad  modum 
diligendi ,  innovatum  est,  et  ad  perfeotius  dili- 
gendum  in  nova  lege  cst  mandatimi,  in  qua  est 
prasceptum  diligere  inimicos.  »  Unde  quantum 
ad  substantiam  antiquum  est « :  «  Non  manda- 
tum  novum  do  vobis,  sed  velus.  »  Dicitur  autem 
novum  quantum  ad  modum  diligendi  perfec- 
Diieciio  tiorem.  De  dilectione  vero  multiplici ,  scilicet 
"picx  *^^  culpabili  et  damnabili,  qua  diligunt  se  adul- 
teri,  et  de  dilectione  naturali,  qua  dihgunt  se 
parentes,  et  de  dilectione  amicabili,  qua  dili- 
gunt  se  homines  necessitudine  humana,  de  di- 
lectione  sacramentah,  qua  diligunt  se  uxores 
et  marili,  et  de  dilectione  qua  diligunt  se  ho- 
mioes,  non  sicut  homines,  sed  sicut  dii  et  filii 
Altissimi,  ut  sint  filio  ejus  unico  fratres,  Au- 
gustinus  '  bene,  et  in  Glossa  pro  parte.  Et  ideo 
ait  hic  :  TJt  diligatis  invicem ,  sicut  dilexi  vos: 
ipsa  enim  est  ab  omni  mundana  dilectione  dis- 
creta,  quam  distinguendo,  addidit:  Sicut  dilexi 
vos,  ait  Augustinus '.  Sed  Deus  dilexit  nos  ad 
salutem.  Unde  Augustinus ',  ubi  prius :  «  Me- 
dicus  dicitur  diligere  ffigrotos,  quia  non  dihgit 
nisi  salutem ,  quam  cupit  revocare  j  et  non  di- 

'  Sup.,  vni,  21.  —  =  Aug.,  ubi  sup.,  n.  2.  — 
'  Ibid.,  n.  4.  —  '  kl.,  tract.  lxv,  n.  1.  —  ^  Levit., 
xix,  18.—  '1  Joan.,  u,  1.  —  '  Aug.,  ubi  sup.  — 
s  ll.id.,  n.  2.  —  »  Ibid.  —  '•  Inf.,  xv,  17.  —  "  Aug., 
ubi  sup.,  n.  3.  —  'M  Cor.,  sil,  8.  —  "  Ibid.,  xn, 
3.  —  "  Job,  XXX,  2.  -    '5  Greg.,  Moral.,  lib.  XX, 


hgit  morbum,  quem  venil  expellere.  Sic  Deus 
diligit  nos,  et  nossic  debemus  invicem  diligere, 
ut  mutua  dilectione  constriogamur  inter  nos,  et 
tain  dulci  vinculo  connexis  membris  corpus 
tanti  capilissimus  (6).»HfficAugustinus.  Infra'": 
«  Hoc  est  prfficeptum  meum  (e),  ut  diligatis  in- 
vicem,  sicut  dilexi  vos.  »  Et  quoniam  istud 
mandatum  est  excellens,  ideo  subdit  signum 
adimpletionls  hujus  mandati  (  v.  3:j ) :  In  hoc 
cognoscent  omnes  cjuia  discipnli  mei  estis ,  etc.  Ut 
enim  ait  Augustinus  "  :  «  Aha  munera  mea  ha- 
bent  vobiscum  etiam  (<?)  non  mei,  sicut  natu- 
ralia,  utnaturam,  vitam,  sensum,  et  rationem, 
sic  dona  gratis  data,  de  quibus  "  :  Alii  dalur 
sermo  scientim ,  etc.  Sed  si  non  habuerint  chari- 
tatem  ",  nihil  prodest.  Sed  si  ipsam  habueritis 
modo  dicto,  discipulimei  eritis:  ipsa  enim  non 
perdit  cum  impiis  animam  tuam,  ipsa  discernit 
causam  tuam.  »  Hffic  ille.  '*  «  Quorum  virtus 
manuum  mihi  erat  pro  nihilo.«  Ibi  Gregorius  "*, 
exponens  istud,  ait :  «  Probatio  sanctitatis  non 
est  signa  facere,  sed  unuiuquemque  ut  sc  dili- 
gere;  de  Deo  autem  vera,  de  proximo  vero 
meliora,  quam  de  semetipso  sentire.  »  Propter 
quod  ait  hic  :  In  hoc  cognoscent  omnes,  etc.  Et  se- 
quitur :  «  Testimonium  ergo  fraterni  disciplina- 
tus,  est  bonum  fraternffi  dilectionis.  »  Hffic  i.re- 
gorius.  Et  ibi  bene  de  hoc.  "  «  Multiplex  lex 
ejus. »  Ibi  Gregorius  ",  de  ista  lege  Dei,  quffi  est 
charitas  vel  fraterna  dilectio  " :  «  Charitate  fra- 
ternitatis  invicem  diligentes.  »  Qualis  autem  de- 
bet  esse  ista  dilectio?  •'  «  !Son  diligamus  verbo 
neque  lingua,  sed  opere  et  veritate. »  Et  sequi- 
tur  -" :«  Diligamus  alterutrum,  sicut  mandatum 
dedit  nobis.  » 

36.  lit  sequitur  inquisitio  Petri;  et  ibi  duo  : 
primo,  una  inquisitio  cum  responsione;  se- 
cundo,  inquisitio  secunda  cum  sua  responsione, 
ibi  -' :  Dixit  Petrus,  etc. 

Ait  ergo :  Domine,  quo  vadis'!  Hoc  autem 
Chrysostomus  --:  «Magnum  quid  amor,  et  igne 
ipso  vehementius,  et  ad  ipsum  coelum  reducit, 
et  nuUa  est  prohibitio,  qute  ejuspromplum  im- 
petum  detiuere  possit.  Et  ideo  ardentissimus 
Petrus  prffimissa  audiens  ait:  Domine,  quo  vadis? 
iloc  aulem  dixil,  non  ita  discere  volens,  ut  se- 

c.  IX,  al.  VII,  u.  n.  —  "  Job,  XI,  6.  —  "  Greg., 
Moral.,  lib.  X,  c.  iv,  al.  vi,  n.  7.  —  "  Rom.,  xii, 
in.  —  '9  I  Joan.,  III,  18.  —  '•  Ibid.,  23.  —  "  Inf.,  37. 
-2  Chryiiost.,  in  Joan.,  hom.  Lxxii,  al.  lxxiii,  u.  1. 

(o)  C(ef.  edil.  ex  utero.  —  (b)  Item  suuius.  — 
{c)Vulg.  Hiecmando  vobis.—  (d)  Ccet.  edil.deest  etiam. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIII. 


443 


qui  concupiscens.  »  Idem  Augustinus  ' :  «  Hoc 
dixitjtanquam  sequi  paratus. »  EtresponditJesus : 
Quo  ego  vado,  non  potes ,  etc.  VI  ait  Chrysosto- 
mus  - :  «  Ctiristus  non  ad  verba,  sed  ad  men- 
fem  respondit.  »  Non  potes  modo ;  sequeris  autem 
postea.  Ut  enim  ait  Auguslinus ' :  «  Non  ait :  Non 
poteris,  sed  :  Non  potes  modo  :dilationem  in- 
tulit,  non  (n)  spem  tulit.  »  Ideo  ait :  Sequeris 
postea.  Sed  tioc  audiens  Pefrus  non  destituit  de- 
siderium,  spem  accipiens.  (v.  37)  Ait{b)  Petrus: 
Quare  non  possum  te  sequi  ?  Ut  enim  ait  Augusti- 
nus  ' :  «  Quid  in  animo  ejus  esset  cupiditatis, 
videbat ;  quid  autem  virium ,  non  videbat. 
Voluntatem  suam  jactabat  infirmus;  sed  inspi- 
ciebat  valetudinem  medicus.  »  Ideo  dicebat 
Petrus  :  Animam  meam  ponam  pro  te ,  scilicet  in 
morte.  Ut  enim  ait  Chrysostomus  •>,  «  audivit  a 
Cliristo,  quoniam  hoc  majorem  amorem  nemo 
habet.  »  Patet  ergo  amor  et  devotionis  fervor, 
et  voluntatis  vigor  in  beato  Petro.  Sed  Christus 
ostendens,  quoniam  ejus  solius  est ,  scilicet  po- 
nere  animam  in  morte ,  ( v.  ,38)  Respondit :  Ani- 
mam  tuam  pro  me  pones  ?  «  Quid  tantum  prsesu- 
mis?  quid  (c)  de  te  sentis?  quid  (c)  esse  te  cre- 
dis  ?  Ita  facies  {d)  pro  me,  quod  nondum  feci 
pro  te  ?  »  ait  Augustinus  ^.  Et  ideo  ait  :  Amen, 
amen  dico  tibi:  non  contabit  yallus,  donec  me  ter 
neges;  quasi  diceret,  ut  ait  Augustinus ' :  «  Ecee 
quomodo  tibi  cito  apparehis,  qui  magna  lo- 
queris,  et  te  parvulum  nescis.  »  Amen  dico  tibi; 
non  cantahit  gallus,  donec  ter  me  neges;  «  quasi 
diceret :  Non  erit  magnum  spatium  antequam 
me  neges,  «  ait  Chrysostomus '.  Per  omnia  enim 
humilitatem  (e)  docens,  et  humanam  naturam, 
scilicet  in  ipso ,  nihil  ipsam  secundum  seipsam 
existentem :  non  enim  semel  et  bis  hoc  passus 
est,  sed  ita  destitit,  ut  in  brevi  tempore,  tertio 
diceret  verbum  negationis.  Ait  Petrus  " :  «  Et  si 
onmes  scandalizati  fucrint  in  te,  ego  nunquam 
scandalizabor.  »  Cui  Dominus  dixit  idem  quod 
hic.  Et  ideo  ait  Dominus  '"  :  «  Ego  rogavi  pro 
te,  ut  non  deficiat  fides  tua,  »  etc.  Sed  qualiter 
aithic:  Termeneges,elc.,ciim  dicatur  "  :«Prius- 
quam  bis  gallus  vocem  dedcrit,  ter  me  es  ne- 
gaturus.  »  Et  ad  istud  respondendum  est  secun- 
dum  Augustinum  '-,  ubi  de  hoc  proUxe  prose- 
quitur  Augustinus.  Et  est  summa,  «  quod  afiec- 

'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  lxvi,  n.  1.  —  '  Chrysost., 
ubi  sup.  —  '  Aug.,  ubi  sup.  —  *  Ibid.  —  ^'  Chrysost., 
ubi  sup.  —  •  Aug.,  ubi  sup.  —  '  Ibid..  —  »  Chrj-Sost , 
ubi  sup.  —  '  Mattli.,  xxvi,  3:J.  —  '•  Luc,  xxil,  32.  — 
"  Marc,  XIV,  30.  —  "  Aug.,  de  Conc.  Evang.,  lib.  III, 


fione  animi  et  timore  tofa  trina  negatio  con- 
cepta  est,  et  trinae  negationi  sufficiens  timor 
eum  invasit,  et  ita  trina  negatio  ante  galli  can- 
tum  inccepta  est :  sed  non  ante  primum  galli 
cantum  peracta  est.  Unde  Marcus  de  ipsarum 
vocum  intervallis  locutus  est,  et  sic  secundum 
affectum  et  volunfatera  fer  negavit  ante  primum 
galli  cantum.  Secundum  tamen  intervalla  vocis, 
non  ante  secundum  galli  cantum.  Et  ponit 
exemplum,  tanquam  si  alicui  diceretur:  Hac 
nocfe,  anfequam  gallus  canfet,  ad  me  scribes 
episfolam ,  in  qua  mihi  fer  conviciaberis  :  non 
utique,  si  eam  ante  omnem  galli  cantum  scri- 
bere  inciperet,  et  post  primum  finiret,  ideo  di- 
cendum  erat  falsum  fuisse  prsedicfum.  »  Haec 
ille.  Quia  secundum  voluntafem  et  affectionem 
fecerat ,  licet  non  secundum  facti  processum : 
ifa  fuit  ex  parte  ista.  Quterifur  magisfrahfer, 
qualiter  ait:  Non  potestis  venire ,  quo  ego  vado, 
qualiter  habet  verifafem :  ipsi  enim  erant  in 
charitafe ,  et  ita  in  recfa  volunfate ,  et  ordinata, 
et  ita  diligente  Deum  super  omnia.  Ergo  pote- 
rant  ponere  animam  suam  pro  Deo ,  et  sic  va- 
dere  posf  eum.  Et  ad  isfud  respondendum  est 
secundum  Augustinum  ''  :  «  Quantum  sibi  as- 
sumpserat,  »  id  est,  prsesumpseraf,  «  {f)  non- 
dum  pro  se  posita  anima  Christi,  animam  suam 
polliceretur  posifurum  se  esse  pro  Christo. »  Ex 
hoc  innuif  Augustinus  :  Antequam  esset  Chrisfus 
passus ,  et  antequam  esset  Spirifus  Aposf olis  in 
abundanfia  datus,  et  antequam  fides  cresceret, 
et  anfequam  desiderium  ferveref ,  non  poterat 
ponere  animam  pro  Christo,  quam  gratiam  de- 
dit  Deus  suis  martyribus ;  homo  enim  delecfa- 
tur  in  vifa  sua  naturali,  et  detesfatur  oppositum 
ac  horret  '* :  «  Nemo  enim  carnem  suani  odio 
habuit.  »  Et  ideo  vifee  appefifus ,  et  volunfas 
sustinendi  contrarium,  non  sunt  in  homine  sine 
superabundantia  gratite.  Et  si  objicitur  de  hse- 
retico,  qui  sustinet  ignem  pro  suo  errore;  ad 
hoc  est  respondendum ,  quod  non  est  simile : 
quia  ille  errore  et  tumore  superbiae  et  obsfina- 
fione  sententias  suee,  mavult  pcenam  sustinere, 
quam  ab  errore  resilire,  et  ex  suo  peccato  cadit. 
Sed  uf  homo  sustineat  mortem  propter  Deum, 
indigef  Spirifu  elevante  in  amorem  Dei.  Unde 
Augustinus ,  loquens  de  beato  Laurentio,  aif  '^, 

c.  ir,  n.  6-8.  —  "  Aug.,  ubi  sup..  n.  1.  —  "  Ephes., 
V,  29.  —  "  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxvn,  n.  12. 

(a)  C(et.  cdil.  deesl  non  —  (6)  Vulg.  Dixit.  — 
(c)  Ccet.  edit.  quod.  —  (rf)  liem  facis.  —  (e)  Item 
humiliatum.  —  [f)  Suppl.  ut. 


444 


EVANGELU  SANCTl  JOANNIS 


quod  «  etiam  tormenta  non  sensit :  caro  enim 
ardebat,  sed  Spiritus  vivificabat,  sive  vegeta- 
bat :  »  quod  cst  tamen  intelligendum  quantum 
ad  reputationem  suam,  quia  non  reputabat  tor- 
menta.  Itcm  quferitur  :  cum  Petrus  esset  jam 
fervens  ex  amoro,  ut  dictum  est,  qualiter  per- 
misit  Deus  cum  cadere?  Et  ad  istud  responden- 
dum  secundum   Gregorium  ',  quod  nimirum 
«  magnre  actum  esse  pietatis  dispensatione  co- 
gnoscimus ,  ut  is  qui  luturus  erat  pastor  Eccle- 
sise,  in  sua  culpa  disceret,  qualitcr  aliis  mise- 
reri  debuisset.  Prius  enim  ostendit  sibi,  et  tunc 
proposuit  cseteris,  ut  ex  sua  infirmitate  cognos- 
ceret  quam  misericorditer  aliena  infirma  tole- 
raret.  »  Haec  ille.  Sed  quaeritur,  qualiter  ait  liic  : 
Ponam  animam  mcam  pro  te,  scilicet  volens  et 
desiderans  mori  pro  Christo,  cum  dicatur  in- 
fra  " ;  «  Alius  te  cinget,  et  ducet  te  quo  tu  non 
vis.  »  Et  ad  istud  respondet  Gregorius  %  quod 
«  Petrus  marlyrium,   quod   per  inflrmitatem 
carnis  noluit,  per  virtutem  Spiritus  amavit.  » 
Et  ibi  bene  de  hoc.  Infra  ergo  loquitur  quan- 
tum  ad  infirmitatem  .''ensualitatis;  hic  autem 
quantum  ad  voluntatem  rationis.  Et  ex  dictis 
patet,  qualis  fuit  Petrus  ex  seipso ,  et  quam  in- 
firmus,  et  quam  fortis  et  robustus  ex  Spiritu. 
Et  de  hoc  Gregorius  * :  «  Ipse  pastor  Ecclcsiaa 
quantffi  formidinis  fuerit  ante  adventum  Spiri- 
tus,  ancilla  ostiaria  dicat;  qualis  aulem  fortitu- 
dinis  post  adventum ,  patet :  gaudet  enim  tunc 
in  verberibus,  qui  ante  in  verbo  timuit  (a).  » 
Et  ibi  multum  et  bene  de  hoc.  Et  nota  quod 
ait :  Non  cantabit  gallus,  antequam  me  ter  neges  : 
quod  mysterium  potest  esse.  Per  gallum  enim 
prcBdicator  significatur,  ante  cujus  cantum  multi 
negant  Christum,  et  nou  recte  credendo,  nec 
perfecte  confitendo,  nec  juste  vivendo.  Et  de 
isto  gallo'*:  «  Quis  dedit  gallo  iutelligentiam?  » 
Ibi  Gregorius  "^  bcne  de  proprietatibus  galli, 
propter  quas  per  gallum  prsedicator  seu  doctor 
significatur.  «  Gallus  enim  horas  noctium  dis- 
cernit,  in  noctibus  voces  emittit,  et  propter  va- 
lentiores  voces  in  prolundo  noctis ,  quam  in 
matuUno;  et  cum  ederc  cantus  parat,  alas  ex- 
cutit  :  seipsum  feriens  vigilanUorem  reddit,  » 
ut  ait  Gregorius  ubi  supra.  Item  gallus  vocife- 
ratur  contra  praelium,  ait  sapiens,  et  post  pra;- 

'  Greg.,  in  Evany.,  Ijom.  xxi,  u.  4.  —  '  Inf.,  xxi, 
i&.  —  ^  Greg.,  in  Evang,,  liom.  ill,  n.  3.  —  *  lljid., 
hoiii.  XXX,  a.  8.  —  *  Job,  xxxviii,  36.  —  ^  Greg., 
Moful.,  lili.  XKX,  c.  III,  n.  9.  —  '  Cic,  de  Divinat., 
lib.  II,  c.  XXVI.  —  »  Prov.,  XXX,  31.  —  »  Ambros., 


lium  etvictoriam,  ait  idem.  Itemgallusgallina- 
ceus  victus  silet,  et  canit  cum  vincit,  ait  Tullius '. 
Talis  debet  e.sse  doctor  spiritualiter  "  :  a  Gallus 
succinctus  lumbos.  »  Et  de  hoc  bene  et  multum 
Ambrosius  ':  «  Est,  inquit,  galli  cantus  suavis 
in  noctibus,  et  etiam  uUlis,  quia  dormienlem 
excilat,  et  sollicitum  admonet,  et  viatorem  so- 
latur,  processum  noctis  canora  signiiicatione 
protestans.  Hoc  canente  latro  relinquit  insidias, 
nauta  trepidus  moestiUam  deponit.  »  Et  sequi- 
tur  :  «  Hoc  canente  ipsa  Ecclesiae  Petra  culpam 
diluit,  quam  priusquam  gallus  cantarel,  ne- 
gando  contraxerat.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Con- 
similiter  fit  de  multis  :  ante  vocem  caelicse  pree- 
dicationis  labuntur.«  Cum  enim  "'  prophetia  de- 
fecerit,  dissipabitur  populus.  »  Sonante  autem 
divina  praedicaUone,  infunditur  gratia  divina, 
illuminantur  corda,  et  cognoscuntur  delicta,  et 
conterunlur  audientes  "  :«  Loquente  Petro,  ce- 
cidit  Spiritus  sanctus  super  omnes  qui  audie- 
bant  verbum.  »  '-  «  Misit  enim  verbum  suum  et 
sanavit  eos,  »  ait  Propheta. 

CAPUT    XIV. 

t .  Et  ait  discipulis  suis  :  Non  turbctur  cor  ves- 
trum.  PrEBhabita  confortatione  discipulorum , 
sive  inslructione  per  e.xemplum  humilitatis,  hic 
instructio  eorumdem  per  documenta  veritatis. 
Et  ista  pars  in  tres  partes,  secundum  numerum  DiTisio. 
trium  capi'uIorum  :primo  enim,  loquendo  per 
appropriationem,  instruit  eos,  ut  sinl  recte  cre- 
dentes  in  fide ;  secundo,  ut  sint  ferventes  in  cha- 
ritate,  infra,  proximo  "  :  Egosum  vitis,  etc;  ter- 
tio,  ut  sint  constantes  in  spe,  infra,  ibi  '* :  Haic 
locutus  sum  voiis,  etc.  Prima,  scilicet  istud  capi- 
tulum ,  in  tres  partes  :  primo ,  ad  constanUam 
fidei  exhortalio ;  secundo ,  quia  "  «  fides  sine 
operibus  mortua  est,  »  ad  operum  perfecUonem 
persuasio,  ibi  "  :  Si  dUigitis  me,  mandata  mea 
servate ,  etc. ;  terUo,  suirecessus  per  passionem 
insinuatio,  ibi  '"  :  Ecec  locutus  sum  vobis,  etc.  In 
prima,  tria  :  primo  ,  cum  dehortatione  turba- 
Uonis  fidei  firmse  exhortaUo  ,  et  rredentibus 
promissio;  secundo,  de  dictis  Salvatoris  disci- 
pulorum  inquisitio,  et  eorum  certificatio,  ibi ": 
Dixit  ei  Thomas,  etc;  terUo,  credulitatis  sive  fidei 

Hexaem.,  lib.  V,  c.  xxiv,  u.  88.—  ">  Prov.,  xxlx,  18. 

—  '>  Act.,  X,  44.  —  "  Psal.  cvi,  20.  —  >'  luf.,  xv,  1. 

—  '<  Inf.,  XVI,  1.  —  li  Jac,  II,  20.  —  '"  li.f.,  15.  - 
"  Inf.,  25.  —  '8  Inf.,  3. 

(a)  Al.  timebat. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIV. 


445 


ulilitas,  sive  fructiflcatio  ,  Lbi :  Amen,  amen  dico 
vobis  ,  etc. 

Et  hoc  est  quod  ait  :  Non  turbetur  cor  ves- 
trum,  etc.  Ut  ait  Augustinus  ' :«  Ne  mortem  tan- 
quam  homines  timerent,  et  ideo  turbarentur, 
consolatur  eos  etiam  contestans  se  esse  Deum.  » 
Ut  enim  ait  Chrysostomus  -  :  «  Si  vertex ,  scili- 
cet  Petrus,  qui  erat  caput,  timuit,  de  illis  quid 
fieret?  »  Ideo  alt :  Non  turbetur  cor  vestrum ,  sci- 
licet  difTidendo  :  Negue  formidet ,  scilicet  de 
morte  timendo.  ^  «  INolite  timere  eos  qui  occi- 
dunt  corpus. »  Dehortatur  ergo  turbari  in  intel- 
lectu,  et  formidare  in  affectu  et  effectu.  Et  ideo 
sequitur  :  Creditis  in  Deurn,  et  in  me,  etc.  Ut  ait 
Augustinus  *  :  «  Consequens  est,  ut  si  in  Deum 
creditis ,  et  in  me  credere  debeatis  (a)  :  quod 
non  esset  consequens ,  .si  Christus  non  esset 
Deus.  Ipse  enim  ^,  cum  in  forma  Dei  esset,  seip- 
sum  exinanivit.  Mortem  metuitis  huic  formm 
servi  :  Non  turbetur  cor  vestrum,  suscitabit  illam 
formaDei.»  Heec  Augustinus.  Et^,  «si  crucifixus 
est  cx  infirmitate  ,  vivit  tamen  es  virtute.  » 
,  2.  Et  quoniam  hortatus  est  eos,  subdit  cau- 
sam ,  ob  quam  non  deberent  turbari  :  In  domo 
patris  rnei  mayisiones  muJtce  sunt.  Ut  enim  ait  Au- 
gustinus  '  :  «  Cum  hoc  audiunt,  a  perturbatione 
recreantur,  certi  ac  fidenles  etiam  post  pericula 
tentationum ,  se  apud  Deum  cum  Christo  esse 
mansuros.  »  Et  de  ista  domo  * :  «  0  Israel ,  quam 
magna  est  domus  Domini !  »  Et  ad  majorcm 
certificationem  subdit  :  Si  quo  minus,  dixissem 
volis,  etc.  Si  illfe  videlicet  mansiones  non  esscnt, 
vel  si  in  aliquo  minus  esset,  dixissem  vobis. 
Et  hoc  ideo  :  Quia  vado  parare  vobis  locum,  sci- 
licet,  sicut  caput  quod  debent  sequi  membra. 
Oportet  enim  mori ,  resurgere,  et  ascendere  in 
Ctelum,  ut  nobis  locus  paretur  in  regno^:  «  As- 
cendit  enim  pandens  iter  ante  eos. » 

.3.  Et  si  abiero,  per  carnis  absentiam  morien- 
do,  sive  ascendendo  in  ccelum,  sive  resurgen- 
do,  veniam  iterum,  apparendo  post  resurrestio- 
nem  ,  vel  apparendo  in  judicio  '" :  «  Videbunt 
filium  hominis  venientem, »  etc.  Et  accipiam 
vos,  ctc."  Beati  qui  ad  ccenam  nuptiarum  Agni 
vocati  sunt.  «  Ut  ubi  ego  sum,  et  vos  sitis;  su- 
pra  '-  :  «  Si  quis  mihi  ministrat,  me  sequatur ; 

'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  Lxvu,  n.  1.  —  »  Chrysost., 
in  Joan.,  hoin.  lxxii,  al.  Lxxiil,  d.  1.  —  ^  itatt/i.^ 
X,  28.  —  *  Aug.,  iibi  sup.  —  "  Philip.,  il,  6,  7.  — 
'  11  Cor.,  XIII,  4.  —  '  August.,  ubi  sup.,  n.  2.  — 
8  Bariic.,  III,  24.  —  »  Mich.,  ii,  13.  —  '»  Matth.,  xxiv, 
3.  —  "  Apoc.,  XIX,  9.  —  "  Sup.,  XII,  26.  —  '^  lul'.,  e. 
—  '*  Ptov..  X,  30.  -  "  Ang.,  de  Civit.  Dei ,  lib.  IX, 


et  ubi  ego  sum ,  ibi  et  minister  meus  erit.  »  Et 
ne  ipsi  qusererent  ubi  sit,  subdit  (v.  3) ,  sicut 
continuat  Glossa  :  Et  quo  ego  vado  scitis ,  scilicet 
ipsum  Patrem ,  ad  quem  vado  :  Et  viam  scitis, 
scilicet  me  hominem,  qui  sum  via,  infra  eo- 
dem  '^ :  Ecjo  sum  via,  etc.  Sed  qujeritur  de  prse- 
dictis,  qualiter  ait  :  Non  turbetur  cor  vestrum  , 
cum  sciret  ipsos  esse  justos,  et  dicatur  '* ;  «  Jus- 
tus  in  Eelernum  non  commovebitur.  »  Videtur 
quod  siiperflue  de  hoc  hortatur.  Et  ad  istud  re- 
spondendum  est ,  quod  est  turbatio  infe.stans  , 
et  est  turbatio  evertens.  Et  haec  secunda  non 
cadit  ih  justo,  manenle  (6)  justo.  Unde  Augus- 
tinus,  loquens  de  opinione  Stoicorum,  ait  '% 
quod  differentia  est  inter  animum  stulti,  et  ani- 
mum  sapientis,  quod  stulti  animus  cedit  pas- 
sionibus ,  atque  accommodat  mentis  ascen- 
sum  (c),  sapientis,  quamvis  eas  patiatur,  retinet 
tamen  de  his,  quse  debet  efEugere  rationabiliter, 
vel  eligere ,  stabilem  inconcussa  mente  senten- 
tiam.  »  Hcec  ille.  Unde  nola ,  quod  est  turbatio 
ex  quadam  motione  contritionis,  quia  "'«Sacrifi- 
cium  Deo  spiritus  conlribulatus,»ait  Propheta; 
et  ahbi  in  Psalmo '' : «  Turbatus  sum,  et  non  sum 
locutus ;  »  et  est  turbatio  pise  compassionis  ma- 
lis  alienis ,  quia  «  misericordia  est  trislitia  in 
mahs  alienis,  »  ait  Damascenus  ".  Et  Augusti- 
nus  '" :  «  Quis  ignorat  ex  eo  appellatam  mise- 
ricordiam,  quodmiserum  faciat  cor  condolen- 
tis  alienum  malum?»  Et  de  lioc  bene  supra  Au- 
gustiiius  -" :  «  Turbetur  plane  animus  christia- 
nus ,  non  miseria  ,  sed  misericordia.  »  Et 
enumerat  ibi  quatuor  affectus.  Dictum  est  Mar- 
thae  -' :  «  Sollicita  es  et  turbaris  erga  plurima.  » 
Et  est  turbatio  et  deordinationis  et  confusionis, 
de  qua  in  Psalmo  ^^ :  «  Turbati  sunl  omnes  insi- 
pienles  corde ;  »  et  alibi  '^^  :  «  Turbati  sunt  et 
moti  sicut  ebrius,  »  etc.  Et  ista  non  commove- 
turjustus.  Etestturbatioex  eminentia  tristabilis 
vel  terribilis  :  et  sic  aliquando  turbatur  justus 
quantum  ad  sensualitatem  et  motum  sensuali- 
tatis,  servata  cum  tranquillitate  rationis.  Unde 
Virgilius  loquens  de  JEaea.  -''  : 

Mens  immola  manet,  lacrymae  volvuntur  inanes. 

Ut  enim  ait  Augustinus  :  «  Homo  movetur  me- 

c.  IV,  n.  2.  -  18  Psal.  L,  19.  —  "  Psal.  Lxxvi,  5.  — 
"  Damasc,  de  Fid.  Ortliod.,  lib.  II,  c.  1.  —  '»  Aug., 
de  Morib.  EccL,  lib.  I,  c.  xxvii.  —  ^»  |d.,  in  Joan., 
tract.  LX,  n.  3.—  «'  Luc,  x,  41.  —  "  Psal.  lxxv,  6.  — 
"  Psul.  cvi,  27.  -  «  Virg.,  .Jincid.,  lib.  IV,  vers.  449. 
(a)  Cat.  edil.  non  haOent  credere  ileboatis.  — 
(i)  Ccet.  eilit.mcnlc.  —  (c)  Ca^t.  edil.  usseusiii. 


446 


EVANGELII  SANGTI  JOANNIS 


tu  amissionisrerum,  et  metu  morlis,  et  etiam 
metu  doloris,»  ut  aitidera.  la  his  tamen  retinet 
sapiens  judicium  raliouis;  stullus  autem  cedit 
illis,  secundum  Auguslinum  '.  Item  quaeritur 
de  lioc  quod  ait  :  In  domo  patris  mei  mansiones 
miillaesunt,  cum  dicatur  -  :  «Nonne  ex  denario 
diurno  convenisti  mecum?  Tolle  quod  tuum 
est.»  Unus  ergo  denarius  omnium  ,  et  ita  una 
mansio.  Et  ad  istud  respondenduni  scoundum 
Auguslinum  hic,  ubi  ait ' :  «Dcnarius  ille  tiequalis 
est  omnibus ,  quo  signilicatur  vita  feterna,  ubi 
araplius  alio  nemo  vivit ,  quoniam  in  vivendo 
non  est  diversa  in  eeternitate  mcnsura ,  sed  mul- 
tffi  mansiones  divcrsas  meritorum  in  una  vita 
asterna  signilicant  dignitates.»  Hajc  ille.  Quantum 
ergo  ad  divinitatom  sive  perennitatem  denarius 
est  unus;  quantum  ad  diiferentiam  raeritorum, 
prffiuiiorum,  sunt  diversaj  mansiones.  '  «  Par- 
vus  ct  magnus.  »  Ibi  Gregorius  '->  bene  de  his 
mansionibus  etde  earum  unitate.  Similiter  Gre- 
gorius",  ubi  loquitur  de  denario  diurno,  bene 
de  denarji  unitate ,  et  de  mansionum  multitu- 
dine.  Et  de  hoc  in  Collatione  "'.  Itcm  quTriturde 
iioc  quod  ait :  Vado  vobis  parare  locum.  Opponit 
enim  Augustinus  *  :  cum  dixerit  prius ,  quod  in 
domo  Patris  sunt  multaj  mansiones,  non  est 
opus  aliquam  proeparare ,  quia  sunt  paratoe. 
Item  si  futuroe  erant  ct  parandaj,  jam  non  erant. 
Et  ita  male  ait  :  Multm  mansiones  sunt.  Vel  si 
erantparatfe ,  male  ait:  Vado  vobis  parare  locum. 
Et  ad  istud  respondendum  secundum  Augusti- 
num ,  quod  «  mansiones  quas  preeparavit  prse- 
destmando,  prreparat  operando.  »  Sicut  enim  di- 
citur " :  «  Qmd  est,  (a)  quod  futurum  est  (i)?»  Ibi 
alia  littera  "^  :  «  Fecit,  quje  futura  sunt.  »  Fecit , 
inquam,  prcedestinando,  quae  faeturus  est  ope- 
rando.  Sic  ex  parte  ista  mansiones  sunt ,  ut  ait 
hic,  in>praedestinationc,  sed  nondum  in  opera- 
tione  :parat  enim  mansiones,  mansionibus  pa- 
rando  mansores. »  Hffic  Augustinus.  Et  sequi- 
tur  "  :  «  Desiderium  dilectionis ,  praeparatio  est 
mansionis.  Eal  Dominus,  et  paret  locum  :  eat, 
ne  videatur;  lateat ,  ut  credatur;  creditus  desi- 
Digua-  deretur,  ut  desideratus  habcatur.  »  Et  patet  hic 
nUasS8°i-  Salvatoris  dignativa  bouitas ,  et  dispensativa 
vatoris.    humiiitas.   Secundum   Augustinum  :   Venit  in 

'  August.,  de  Civit.  Dei,  lib.  IX.  c.  iv,  n.  2.  — 
2  Matlh.,  XX,  13-14.  —  '  Aug.,  in  Joan.,  tract.  Lxvu, 
n.  2.  —  »  Job,  lU,  19.  —  s  Greg.,  Moral.,  lib.  IV, 
c.  XXXI,  al.  XXXVI,  u.  70.  —  ^  Id.,  in  Ezech.,  lib.  II, 
boui.  IV,  al.  XVI,  n.  0.—  '  Vid.  Collat.,  LXiii. — 
"  Aug.,  in  Joan.,  tract.  Lxvui,  n.  1.  —  ^  Eccle.,  i,  9. 
—  '»  Isa,,  XLV,  11,  sec.  LXX.  —  "  Aug.,  ibid.,  n.  3. 


mundum  ut  salvaret;  reliquit  mundum,  vadens 
in  coelum,  ut  locus  electis  pararetur;  venturus 
in  iine,  ut  mundus  judicetur  " :  «  Exivi  a  Palre, 
et  veni  in  mundum,  »  etc.  "  «  Quemadmodum 
vidistis  eum  euntem  in  coelum,  sic  veniel,  »  elc. 
Ista  sunt  itinera  ceternitatis  ejus  ",  id  est,  Filii 
Dei ,  qui  est  aeternus  >'  :  «  Diebus  seternitatis 
ejus. » 

5.  Etsequitur  illapars,  in  qua  inquisitio  dis- 
cipulorum ;  et  illa  in  duas  :  primo ,  inquisilio 
unius  (c);  secundo,  alterius,  ibi  :  Dicit  ei  Phi- 
lippus  ",  etc.  In  prima  duo  :  primo,  inquisitio  ; 
secundo,  Christi  responsio,  ibi  "  :  Dicit  ei  Je- 
sus  ,  etc. 

Ait  ergo  :  Uicit  ei  Thomas  :  Nescimus  quo  va- 
dis ,  etc.  Sed  quaeritur,  ex  quo  disit  Christus, 
eos  utrumque  scire,  scilicet :  Et  viam  scitis,  etc., 
neque  dixit  falsum;  qualiter  dixit  eos  neulrum 
scire?  et  ad  istud  respondet  Augustinus '".  quod 
« isti  sciebant,  sed  se  scire  nesciebant;  »  ct  ideo 
eos  convincit  Christus,  respondendo  (v.  6) :  Dicit 
eis  Jesus  :  Ego  sum  via ,  quasi  diceret  secundum 
Augustinum  ",  ut  ostenderet  eos  scire  viam,  qua 
via  coguila  restat  cognoscere  quo  irent,  quia 
ad  veritatem  et  ad  vitam.  Unde  Chrj-sosto- 
mus  -"  :  «  Ego  sum  via,  per  me  venitis,  nec  in- 
digebitis  manuductore.  Ego  sum  verita^,  et  ita 
nullum  mendacium  in  eis  quae  dicuntur,  Ego 
sum  vita ,  et  ita  si  moriamini ,  non  peribitis.  » 
Haec  ille.  Ut  ait  Glossa  :  «  Ego  sum  via  sine  er- 
rore  qua;rentibus ,  et  veritas  sine  falsitate  inve- 
nientibus ,  vita  sine  morte  permanentibus.  » 
Ilem  Augustinus  -' :«  Qua  vis  ire?  Ego  via.  Quo 
vis  ire  ?  Ego  veritas.  Ubi  vis  permanere  ?  Ego 
vita.  »  Et  Hugo  :  «Christus  via  in  cxemplo  ,  ve- 
ritas  in  promisso ,  vita  in  praemio  :  quia  ipse 
via ,  in  eo  movemur ;  quia  veritas ,  in  eo  su- 
mus;  quia  vita,  in  eo  vivimus.  »=*«In  ipso  vivi- 
mus,  movemur,  ct  sumus.  »  Quia  ex  ipso  om- 
nia ,  ipse  est  via  :  quia  per  ipsum  omnia,  ipse 
est  veritas  :  quia  in  ipso  sunt  omnia  ,  ipse  est 
vita  -^ :  «  Ex  ipso,  et  per  ipsum,  ct  in  ipso  sunt 
omnia.  » 

7.  Etsequitur  manifestatio  ejus  quod  dixit:  JVe- 
mo  venit  ad  Patrem,  nisi  per  me,  scilicet  qui  sum 

— ''•' Inf.,  XVI,  2S.—  ''Act.,  1,11.— "//a6ac.,  m,  6.— 
'=  Mich.,  V,  2.—  '«  luf.,  8.  —  "  Inf.,  9.  —  "  Auguat.,  m 
Joan.,  Ir&cl.  LXix,  n.  1.—  "  Ibid.,  u.  2.— «»  Cbrysost., 
1«  Joan.,  hom.  Lxxil,  al.  Lxxiil,  n.  2.  —  "  Aug.,  de 
Verb.  Dom.,  serm.  LIV,  al.  CXLil,  n.  1.  —  ■''  Act., 
XVII,  28.  —  "  Rom.,  XI,  3(1. 

(«)  Supifl.  nuod  fuit?  ipsum.  —  (6)  Suppl.  Isu.,  XLV, 
11.  —  (c)  Ca.t.  edit.  illius. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIV. 


Ul 


via  :  Et  si  cognovissetis  me  ,  et  patrem  meum  ,  ctc, 
scilicet  propfer  unitatem  essentife  ,  supra  '  ; 
«  Ego  et  Pater  unum  sumus ;  »  vel  propter  si- 
militudinem  splendoris  et  glorias,  quia  ipse  - 
«  splendor  el  figura  glorife. »  Et  amodo  cogHOScetis, 
etvidistis  eum.  Sed  qualiterhoc?  Supra  ^ :«  Deum 
nemo  vidit  uuquam.  »  Et  ad  islud  responden- 
dum  iis  secundum  Augustinum*,  et  est  in  GIos- 
sa,  quod  viderunt  Filium  simillimum  Patri ,  et 
ita  viderunt  Patrem  in  Filio  ,  scilicet  iu  prae- 
senli.  Ideo  ait  :  Vidistis,  et  cognoscetis,  scilicet 
in  futuro.  Vel  secundura  Clirysostomum  ^  :  «  Vi- 
distis  eum,  ut  visus  est  angelus,  scilicet  in  spe- 
cie  ostensa,  non  tamen  substantia  visa  est.  » 
Vel  loquitur  de  visione  Filii ,  de  qua  "^  :  «  Beati 
mundo  corde ,  quoniam  ipsi  Deum  videbunt.  » 
Supra  ^  :  «  Deum  nemo  vidit  unquam,  nisi  uni- 
genitus ,  qui  est  in  sinu  Patris  ,  ipse  narra- 
vit,  »  etc. 

S.Etsequitur  inquisitio  alteriusdiscipuli,  sci- 
licet  Philippi ,  ibi :  Dicit  ei  Phitippus ,  etc.  Et  ibi 
tria  :  primo,  ipsa  inquisitio;  secundo,  inqui- 
rentis  increpatio,  ibi'  :  IHcit  ei  Jesus,  etc;  ter- 
tio,  veritatis  doctrinatio,  ibi  *  :  Philippe,  etc 

Ait  ergo  :  Dicit  ei  Philippics  :  Domine,  os- 
tende,  etc  Ut  enim  ait  Augustiuus  "  :  «  Non  in- 
telligens  Philippus,  quaerit,  quasi  diceret :  Si- 
milem  novi,  sed  non  sufficit,  nisi  et  illum  (a) 
noverim.B  Et  ideo  ait :  Osleyuk  nobis  Patrcm  ,  et 
sufficit. 

9.  Et  ideo  sequitur  increpatio.  UuJe  Augus- 
tinus  '"  :  «  Magister  discipulum  arguebat ,  quia 
cor  postulantis  videbat :  Patrem  enim  nosse  cu- 
piebat,  tanquam  esset  melius  (6)  quam  filius.  » 
HoecAugustinus.  Et  quia  merito  arguendus  erat, 
sequitur  instructio  ;  Philippo,  qui  videt  me,  videt 
et  Patrem  meum,  quia  "  «  ego  et  Pater  unum 
sumus.  » 

10.  Et  ideo  sequitur  :  Non  creditis  (c),  quia  ego 
inPatre?  a.c  si  diceret,  ait  Augustinus  '-  :  «  Cur 
in  similibus  dislantiam  cupis  cernere?  Cur  in- 
separabiles  separatim  desidcras  nosse?»  Et  ideo 
hoc  manifestans  amplius ,  quod  ipse  in  Patre  , 
et  Pater  in  eo ,  ait  :  Verba  quat  ego  loquor,  a  me 
ipso  non  loquor,  «  quia  a  me  ipso  non  sum, » 
ait  Augustinus  '^.  Et  ob  eamdem  causam  :  Pater 
in  me  manens  facii  opera.  Supra  '* :  «  Sicut  Pater 

'  Sup.,  X,  30.  —  '  Hebr.,  I,  3.  —  »  Sup.,  i,  18.  - 
*  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  LXX,  D.  2.  —  ^  Chrysost.,  ubi 
sup.  —  »  Matth.,  V,  8.  —  '  luf.,  9.  —  '  Ibid.  — 
»  August.,  ubi  sup.,  n.  2  et  3.  —  '«  ll)id.,  n.  3.  — 
"  Sup.,  X,  30.  —  '=  Aug.,ubi  sup.  —  "Id.,  tract.  LXXi, 
u.    1.  —  "  Sup.,  V,  21.  —  "  Aug.,  nbi  aui».,  u.  2.  — 


suscitat  mortuos ,  sic  et  Filius.  »  Et  quia  argue- 
rat  Philippum,  ostendit  non  eum  solum  esse 
arguendum,  »  sicut  continuat  Augustinus ''. 

it.  Propter  quod  sequitur  :  Non  creditis  quia 
ego  inPatre,  et  ita  idem  in  essentia,  et  insepa- 
rabilis?Quod  si  non  creditis  ita  esse,  sicut  est 
in  re  (v.  12),  alioquin  propter  opera  credite.  Ut 
enim  ait  Augustinus  '^  :  «  Si  separati  essemus, 
inseparabiliter  operari  nulla  ralione  possemus. » 
Quasi  eodem  modo  legit  Chrysostomus  "  :  «  Vi- 
dcs,  inquit,  proximitatis  superabundantiam,  et 
in  eis  substantiee  submonstrationem.  »  Opponit 
aulem  Augustinus  '*,  qualiter  ait  nunc  :  Si  co- 
gnovissetis  mc,  cum  dixerit  supcrius  "  :  Et  quo 
vado  scitis,  et  viam  scitis  :  vocans  semetipsum 
viam;  et  ita  eum  cognoscebant  :  et  ita  vide- 
tur  dicere  contraria.  Et  ad  istud  respondet  Au- 
gustinus,  quod  quidara  inter  eos  ipsum  scie- 
bant,  et  pro  talibus  loquebatur  superius  :  qui- 
dam  aulem  ipsum  nesciebant,  inter  quos  erat 
Philippus,  et  pro  talibus,  et  ad  tales  loquitur 
hic.   In  his  autem  omnibus  propositionibus , 
quas  induxit,  scilicet  quod  a  se  ipso  non  loqui  ■ 
tur,  et  quod  ipse  in  Patre,  et  Pater  in  ipso,  in- 
tendebat  instruere  eos  de  perfecta  fide  unitatis 
essentias  divinae,  et  distinctione  personarum. 
Unde  quia  dixit  :  A  mc  ipso  non   loquor,  hujus 
occasione  recitathic  Augustinus  ^"  erroremArii, 
dicentis  Filium  non  esse  ajqualem  Patri.   Quia 
vero  dixit  ;  Pater  in  me  manens  facit,  hujus  oc- 
casione  recitat   errorem  Sabellii,   qui  posuit,    Error 
quod  qui  Pater  est,  ipse  est  Filius.  Et  utriusque  ®''''^""- 
erroris  falsitatem  Augusfinus   manifestat.   Su- 
pra^'  :  «  Sicut  Pater  habet  vitam  in  semetipso, 
sic  et  Filius.  »  Et  ibi  post  (d)  :  «  Quaecumque 
Pater  facit,  bosc  et  Filius  sirailiter  facit.  »  Ex 
quibus  pafet  et  essenfice  divinm  identitas,   et    Essen- 
personarum  distinguibiJitas.  Et  haec  nunc  sunt  ''*  .'^,'"' 
perfecfe  credenda  recta  fide.  Ideo  ait  hic  :  Qui  litas. 
videt  me,  scilicef  visione  fidei ,  videt  et  Patrem 
meum.  In  Patre  aufem  hoc  videbitur   visione 
fruitionis,  infra^^  :«  Veniet  hora  quando  non  in 
proverbiis  locpiar  vobis,  sed  palam  de  Patre 
annuntiabo  vobis.  »   Et  de  hoc  ibi.  Et  nota 
quod  ait  :  Ostende  nobis  Patrem,  et  svfficit  nobis. 
Licet  enim  hoc  fuerit  prolatum  ex  imperfec- 

'«  Ibid.  —  "  Chrysost.,  m  Joan.,  hom.  Lxxiu , 
al.  Lxxiv,  n.  2.  —  '»  Aug.,  tract.  LXX,  n.  2.  —  19  Sup., 
i.  -  20  Aug.,  tract.  LXXI,  n.  2.  —  ^i  Sup.,  v,  26,  19. 
—  '-  Inf.,  XVI,  25. 

(a)  Suppl.  cujus  est  isle  similis.  —  (4)  Leg.  melior 
esset  Pater.  —  (c)  Cait.  edit.  credis.  —  [d)  leg.  aute. 


.148 


EVANGELII  SANCTI  J0A]\'N1S 


tione,  ob  quam  imperfectionem  fuit  Philippus 
arguendus,  ait  Auguslinus,  tamen  in  liis  verbis 
exprimitur  protestatio,  sive  veneratio  majesta- 
lis,  quando  ait :  Domine  :  «  Dominus  enim  '  no- 
men  illi,  »  ait  Propheta.  Itoin  exprimitur  ibi 
fervida  petitio  divinoe  visionis,  cum  dicitur  : 
Ostende  nohis  Patrem.  IlfPC  eriim  ostensio  in  glo- 
ria,  est  plenitudo  beatitudinis-  :  «  Videbis  fa- 
ciem  ejus  in jubilo  (a). » '  «Videbimus  eum  sicuti 
est.  »  Item  insinuatur,  sive  exprimitur  omni- 
moda  plenitudo,  sive  adimplelio  omnis  appeti- 
tionis,  ibi  :  Sufficit  twbis.  Propter  quod  ait  Pro- 
pheta'" :«  Satiabor,  cum  apparuerit  gloria  tua.  » 
Ut  enim  ait  Augustinus  :  «  SufRcere  est  nihil 
ultra  qucerere.  »  Et  ideo  dicitur  hic  :  Ostende 
nobis  Patrem,  et  sufficit  nohis,  quia  implebit  te, 
satiabit  te,  perficiet  te,  ait  idem  Augustinus  =*. 
lllud  enim  sufBcit  animae,  quod  replet  ejus  ca- 
pacitatem  omnimodam.  Sed  tantae  dignitatis 
est  humana  conditio,  ut  nuUum  bonum  pKeter 
summum  possit  ei  suflicere.  Ut  dicitur  :  Solus 
Deus  implebit  animam.  Et  ideo  merito  ait  hic  : 
Oslende  nohis  Patrem,  et  siifficit  tiobis.  Item  illud 
sufficit  animffi,  quod  illuminat  omnimodam 
suae  intelligentiae  appreliensibiiitatcm  :  sed 
Deus  Pater  «  habitat  lucem  inaccessibilem  ^.  » 
' « Moerens  incedebam. »  IbiGregorius':«  Sancto 
viro  in  liac  peregrinatione,  omne  quod  sine 
Dei  visione  abundat,  iuopia  est.  »  Item  ilhid 
suflicit  animae,  quod  terminat  et  quietat  omnem 
ejus  appetilum.  Tahs  est  Deus  Pater.  '  «  Nec 
multitudo  donorum  {h)  inclinet  te.  »  Ibi  Grego- 
rius  "•  ;  «  Ad  illum  suspensa  est  anima,  a  quo 
formata  :  et  quia  ad  Deum  solum  appetendum 
facta  est;  omne  autem,  quod  infra  appetit,  mi- 
nus  est :  ideo  jure  ei  non  sufflcit,  quod  Deus  non 
est. »  Et  ibi  multum,  et  bene  de  hoc.  Unde  Au- 
gustinus  ",  quod  «  nec  anima  sibi,  nec  ei  quid- 
quam  sufiicit,  recedenti  (c)  ab  eo  qui  solus  suf- 
ficit. »  Et  ahbi " : «  Temporale  non  satiatanimam, 
cui  sedes  est  aeternitas.  »  Unde  est  sufficientia 
infusoB  intelhgentiae  ad  cognoscendum  "  : «  Non 
quod  sumus  sufficientes  ex  uobis,  sed  sufU- 
cientia  nostra  ex  Deo  est.  »  Item  est  sufflcien- 


'  Psal.  Lsvii,  5.  —  «  Job,  XXXIII,  26.  —  '  I  Joan., 
III,  2.  —  *  Psal.  XVI,  15.  —  =  Irao  auctor  lHaniia/is, 
c.  x,\v,  quoad  sensum,  inter  Oper.  S.  Aiig.,  AppeucJ. 
tom.  VI.  —  M  Tim.,  vi,  10.  —  '  Job,  xxx ,  28.  — 
"  Grcg.,  Moral.,  lib.  XX,  c.  xxviii,  al.  xxxviii, 
n.  Ti.  —  9  Job,  xxxvi,  i8.  -  '»  Greg.,  Uoral., 
lib.  XXVI,  c.  xxviii,  al.  XLiv,  u.  -9.—  "  Aug.,  de 
Trinit.,  lib.  X,  c.  v,  u.  7.  —  n  Id.,  de  Doct.  Christ., 
lib.  I,  c.  XXXVIII,  n.  42.—  "  II  Cor.,  iii,  5.—  "  Ibid., 


tia  divinee  gratiae  ad  vivendum  et  resisten- 
dum  tentationibus  "  : « Sufficit  tibi  gratia  mea.» 
Item  est  sufficientia  modesti.B  ad  utendum  "  : 
«  Ego  didici  in  quibus  sufficiens  sum ;  scio  hu- 
miliari,  scio  et  abundare,  »  etc.'«  .Melior  est  vir 
pauper  et  sufficiens  sibi,  quam  vir  gloriosus  et 
indigens  pane.  »  Et  est  sufficienlia  gloriaj  sa- 
tiantis,  de  qua  loquitur  hic.  Unde  Augustinus"  : 
"  Quid  homini  sufficit,  cui  Conditor  non  suffi- 
cit?  Quid  ultra  quferis,  cui  omne  gaudium?  » 
"  Infra  in  gaudium  Domini  tui. 

Et  sequitur  illa  pars  in  qua  specificalio  fruc- 
tus,  sive  utililatis  Udei,  ibi  :  Amen,  amen,  dico 
vobis,  etc.  Et  specificatur  duplex  utiHtas,  quarum 
prima  est  potestas  operandi ;  secunda  est  faci- 
litas  obtinendi  postulata,  ibi  "  :  Quodcumque  pe- 
tieritis,  etc. 

Ait  ergo  :  Amen,  amen,  qui  credit  in  me,  scili- 
cet  flde  perfecta  ^,  «  quas  per  dilectionem  ope- 
ratur  :  »  Opera  quw  ego  facio,  id  est,  talia  in  ge- 
nere,  qualia  ego  facio,  ut  sit  simplex  relatio  : 
Et  ipse  faciet,  et  majora  horum  faciet,  id  est, 
majora  his  "  :  «  Si  habueritis  fldem,  sicut 
granum  .sinapis,  dicefis  monti  huic  :  Transi 
hinc,  et  transibit,  »  etc.  Sed  quaerilur  qualiter 
hoc?  Ut  enim  dicitur--  ;«  Non  est  discipulus  su- 
per  magistrum  :  »  non  ergo  est  convoniens  dis- 
cipulos  facere  majora  opera  operibus  Christi 
magistri  sui.  Item  opera  quae  ipse  fecit,  erant 
potentiae  infinilae,  et  ostendebant  ipsum  esse 
Deum,  ut  ipse  arguit  supra^*  :  «  Operibus  cre- 
dite :  »  ergo  ut  prius.  Item  sublimioris  potesta- 
tis  debent  esse  opera  sublimiora  ct  majora  :  sed 
sua  potestas  major  et  sublimior,  quia  ipse  vir- 
tus  ^  ft  supportans  omnia  :  »  ergo  ut  prius.  Et 
ad  istud  respondendum  exponendo  islud  multi- 
pliciter,  secundum  Augustinum  ",  ubi  ait;  quod 
raajus  fuit  sanare  umbra,  quod  fuit  factum,  ubi 
dicilur,quod  umbra  Pelri  salvabantur  infirmi  *', 
quam  fimbria,  quod  fuit  factum  ".  Primo  modo 
sanavit  Christus  per  Apostolos;  secundo,  per 
seipsum;  majora  ergo  opera  flebant  virtute 
Christi  in  aliis,  infra-"  :«  Sine  me  nihil  potestis 
facere,  »  quam  illa  quae  per  se  fecit.  \  el  aliter 

XII,  9.  —  15  Phitip.,  IV,  U.  —  "  Prov.,  XII,  9.  — 
"  Aug.,  de  verb.  Dom.,  serm.  xxix,  al.  cv,  n.  4,  et 
iilias  passim.  —  '»  Matth.,  xxv,  21.  —  '»  Inf.,  13.  — 
«"  Gal.,  V,  6.  —  "  Matth.,  xvii,  19.  —  "  Ibid.,  x,  24. 
—  "  Sup.,  s,  38.  —  ••■»  Hebr.,  i,  2.  —  «  Aug.,  in 
Joan.,  tract.  Lsxil,  n.  1.  —  *'  Act.,  v,  15.  — 
"  Matth.,  xiv,  36.  —  «8  Joan.,  xv,  5. 

(a)  Cat,  edit.  nubilo.  —  (b)  Item  locoruni.  — 
(c)  Item  recedenle. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIV. 


.Ii9 


est  intelligendum  secundum  Augustinum',  quod 
hoc  dicitur,  quia  «  majora  opera  fecit  Dominus 
pcr  credentes,  quam  pr£eter  credentes.  Et  hoc 
non  fuit  defectio ,  sed  dignatio  :  prffiter  enim 
credentes  fecit  Deus  ccelum  et  terram ;  per  cre- 
dentes,  sive  illis  consentientibus,  justificavit 
impios.  Sed  numquid  omnium  operum  Christi 
majora  (a),  qui  cum  timore  et  tremore  suam 
ipsius  salutem  operatur,  quod  utique  iu  illo, 
sed  non  sine  illo  Christus  operalur  ?  »  Haec  ille. 
Vel  aliter  exponitur  secundum  Augustinum  ibi, 
quod  «  opera  de  quibus  loquitur  hic,  erant 
verba  qucs  tunc  dicebat  :  et  minus  est  verba 
justitife  prffldicare,  quod  fecit  preeter  nos,  quam 
impios  justificare,  quod  ita  facit  in  nobis,  ut  fa- 
cimus  [b)  et  nos. »  Hcec  ille.  Et  per  haec  ad  objecta : 
quia  etsi  credentes  faciunt  opera  magna,  hoc 
est  virtute  Jesu  Christi,  et  de  fide,  ac  ejus  effi- 
cacia  in  credentibus  -  :  «  Fides  est  sperandarum 
rerum,  »  etc.  Et  ne  quis  attribuat  sibi  hanc  po- 
testatem,  subdit :  Quia  ego  vado  ad  Patrem.  Et  in 
hoc  consolatur  eos,  ostendens  quod  ad  Patrem 
pergit,  non  ut  derelinqueret  indigentes,  sed 
exaudiret  petentes ,  ait  Augustinus'.  Propter 
quod  sequitur  (v.  13):  Quodmtnquepetieritis,  etc, 
hoc  faciam.  Et  in  hoc  notatur  sua  potestas. 
Ut  enim  ait  Chrysostomus  *,  omnia  signa  quas 
fecerunt  apostoli,  ipse  agebat  °  ;  «  Per  manus 
Apostolorum  fiebant  signa.  »  Et"  :  «  In  nomine 
Jesu  Nazaraeni,  surge  et  ambula.  »  Faciam,  in- 
quam,  ut  glorificetur  Pater  in  Filio;  omnia  enim 
agebat  ad  gloriam  Patris,  qui  eum  miserat.  Et 
ad  majorem  confirmationem  repetit  (v.  M) : 
Quidquid  petieritis ,  etc.  Unde  Clu^ysostomus 
qucerif,  cujus  gratia  secundo  id  ponit;  et  res- 
pondet  quod  ideo  secundo  ponit,  certificans, 
id  est,  confirmans  sui  ipsius  sermonem.  Et  os- 
tendens  auctoritatem,  ut  prius,  subdit  :  Hoc  fa- 
ciam.  Et,  ut  ait  Augustinus",  «  ne  solis  apostolis 
crederemus  hoc  esse  dictum,  ideo  ait  supra '  : 
Qui  credit  in  me.  Sed  quaeritur,  sicut  objicit  Au- 
gustinus,  qualiter  ait  hic  :  Quodcumque  petieritis, 
hoc  faciam,  cum  dicalur  de  Paulo  '<•  :  u  Ter  Do- 
minum  rogavi,  ut  discederet  a  me,  »  nec  tamen 
fuit  exauditus.  Et  ad  istud  rcspondet  Augusti- 
nus  ",  quod  hic  ait  :  Si  quid  ■petieritis  in  nomine 
meo,  etc.  «  In  nomine  enim  Salvatoris  petimus, 

'  Aug.,  iibi  siip.  prox.  n.  3.  —  '  Hchr.,  xi,  1.  — 
'  Aug  ,  in  Joait.,  Iract.  Lxxlil,  n.  1.  —  *  Chrysost.,  in 
Joan  hom.  Lxxlii,  al.  Lxxiv,  n.  2.  —  '  Act.,  v,  12.  — 
'  Act.,  III,  G.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.  —  *  Aug.,  ubi 
8up.,  n.  2.  —  »  Sup.,  12.  —  '•  11  Cor.,  xii,  8.  — 
"  Aug.,  ubi  «up.,  n.  3.  —  "  Ibid.,  n.  1.  —  »  Jac.,  iv, 

TOM.   XI. 


quando  non  contra  salutem  petimus.  »  Et  se- 
quitur  :  «  Sic  intelligendum  est,  nos  non  petere 
in  nomine  magistri,  quod  petimus  prteter  regu- 
lam  magisterii.  »  Hcec  ille.  Et  quia  magis  fuit 
ad  salutem  ipsi  Paulo  non  exaudiri ;  ideo  Deus 
propitius,  non  iratus,  ad  voluntatem  suam 
eum  non  exaudivit.  Et  ibi  bene  de  hoc. 
Ibidem  Augustinus  '^  de  male  petentibus,  ut 
de  filiis  Israel  petentibus  carnes.  "  «  Non 
accipitis,  eo  quod  male  petatis.  »  Et  de  peti- 
tione  virtuosa  ad  Deum,  qualis  debet  esse,  in- 
fra  '•  :  «  Si  quid  petieritis  Patrem  in  nomine 
meo,  dabit  vobis.  »  Unde  et  hic  tanguntur  tres 
conditiones,  quae  debent  esse  in  petitione  : 
quarum  prima  est  rei  petitae  substantialitas , 
ibi  :  Si  quid,  scilicet  quod  sit  ahquid  reale  et 
utile  '^ :  «  Primo  quaerite  (c)  regnum  Dei.  »  Se- 
cunda  conditio  est  fervida  consideratio,  ibi  : 
Petieritis  '^  :  «  Petite,  et  dabitur  vobis;  quae- 
rite,  »  etc.  Terfia  est  in  pefendo  recta  ordina- 
tio,  ibi :  In  nomine  meo,  ut  est  expositum. 

15.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  exhortatio 
ad  observafionem  mandatorum  Dei^  eo  quod 
fides  siue  operibus  mortua  est;  et  illa  pars  in 
tres  :  primo  hortatur  ad  observanda  mandata, 
promittendo  auxilium ;  secundo  hortatur  pro- 
raittendo  solatium  ibi,  "  :  Non  relinquam  vos  or- 
phanos ,  eic. ;  lertio  horlatur  ad  idem  promit- 
tendo  prEemium  ibi,  '*  :  Qui  habet  mandata 
mea,  etc. 

Ait  ergo  :  Si  diligitis  me,  scilicet  affectu;  man- 
data  mea  servate,  in  effectu  :  (v.  16)  et  ego  rogabo 
Pairem,  et  alium  Paracletum  dabit,  et  in  hoc 
patet  utilitas  in  fructu.  Ut  enim  ait  Chrysosto- 
mus  ",  «  operibus  nobis  opus  est  ubique  ot  ac- 
tibus,  non  ea,  quae  per  verba,  ostensione.»  Ideo 
ait  hic  :  Mandata  mea  servate.  Quasi  idem  Augu- 
stinus  ■*"  inducens  illud  Apostoli :  Multi  (d)  «  con- 
fitentur  se  nosse  Deum ,  factis  autem  negant.  » 
Inlra  eodem  =' :  Qui  habet  mandata  mea,  et  servat 
ea,  etc.  Et  nota  quod  ait  :  Alium  paracletum, 
quia  primum  infundit  Deus  Spiritum  gratiae  ad 
credendum  et  amandum,  et  ad  perfecte  ope- 
rantlum  --  : «  Charilas  enim  difiusa  est  in  cordi- 
bus  nostris  per  Spiritum  sanclum.  »  Deinde  dat 
recte    operantibus    Spiritum  in  superabuntia, 

3.  -  "  Inf.,  XVI,  23.  -  1»  Matth.,  vi,  33.  —  '«  Luc, 
XI.  9.  —  "  Inf.,  18.  —  '8  Inl'.,  21.  —  '»  Chrysost.,  in 
Joan.,  hom.  Lxxiv,  al.  Lxxv,  n.  1.  —  a»  Aug.,  in 
Joan.,  Iract.  Lxxiv,  n.  1.—  «i  luf.,  xiv,  21.—  =2  Rom., 
v,  5. 

(a)  Suppl.  facit.  —  (6)  Lcg.  faciamus.  —  (c)  Vulg. 
Quaerite  primum.  —  (d)  Cail.  edit.  Vultu. 

29 


450 


EVANGELII  SANCTI  JOANMS 


prout  ait  hic  :  Alium  paractetum  dabit,  etc.  «  Pa- 
racletus  enim  latine  dicitur  advocatus  •»,  ait  Au- 
gustinus  '.  '  «Spirilus  adjuvat  iafirmitatem  no- 
stram.  »  Et  sequitur :  «  Postulat  pro  noLis,  »  etc. 
Et  quia  '«sine  poenitentia  sunt  donaDei,  "  ideo 
ait :  Vt  maneat  vobiscum,  scilicet  Spiritus.  Et 
quia  ipse  Spiritus  veraciter  docet,  ideo  ait 
(v.  17)  :  Spiritim  veritatis,  scilicet  dabit,  in- 
fra  *  :  «  Docebit  vos  omneiu  veritateni.  »  Qucm, 
scilicet  Spiritum,  mundus  non  potesl  accipere  ,  id 
est,  mundi  amatores  :  «  non  cnim  habet  invisi- 
biles  oculos  mundana  dilectio,  et  est  contraria 
divin;c  dileclioni,  ait  Aiitjustinus  '.  Supra  "  : 
«Mundus  eum  non  cognovit.  »  Et  ideo  ait  luo  : 
Quia  non  videt  eum,  scilicet  credendo  :  Nescit 
eum,  scilicet  intelligendo.  Et  licet  ita  sit  de 
mundo  et  mundanis :  Vos,  qui  estis  spiriluales, 
cogyioscetis  eurn,  cognitione  fidei,  et  visione 
spei '  :  «  Videmus  nunc  in  speculo  et  eenigmate, 
tunc  autem  facie  ad  faciem  :  »  Quia  apud  vos 
mancbit,  scilicet  Spiritus,  el  in  vobis  erit.  Sed 
quffiritur,  cum  sit  prius  esse  alicubi,  quam  ma- 
nere,  videtur  quod  inconvenienter  ordinat.  Et 
ad  lioc  respondet  Augustinus  '  :  «  Ne  putarent, 
quod  dictum  est:  Apud  vos  manebit,  ita  dictum 
esse,  quemadmodura  hospes  visibiliter  manere 
consuevit,  exposuit  quod  dixit :  Et  in  vobis  erit. » 
De  isto  Spiritu,  et  de  eflectibus,  infra  '  dicitur. 
Sed  objicit  Augustinus  de  hoc ,  quod  ait  :  Si 
diliiptis  me,  alium  paracletum  dabit,  etc.  Ergo, 
secundum  hoc,  potest  Deus  dihgi  absque  Spi- 
ritu.  Et  ad  hoc  respondet '»,  sicut  tactum  est, 
quod  «  discipuli  habebant  Spiritum  sanctum, 
sed  occulte,  quem  erant  accepturi  in  signis  et 
manifeste.  »  Linde  et  post  resurrectionem  fuit 
eis  datus  Spiritus,  infra  "  etpost  ascensionem  '^ 
propter  duo  preecepta  dilectiouis  Dei  et  proximi, 
secundum  AuguPtiuum  'K  Item  quferitur  quah- 
ter  ait :  Roqabo  Patrem,  cum  dicat  Augustinus, 
de  Natura  et  Crratia  '*,  quod  nullus  orat  pro  eo, 
quod  per  se  potest  facere.  Et  ad  istud  respon- 
dcndum,  secundum  Augustinum,  quod  ipse 
Fitius  in  tempore  fuit  precator  opportunus, 
qui  tanien  cum  Patre  erat  exauditor  aeternus. 
Unde  ergo  homo,  et  minor  Patre,  rogabat  Pa- 
trem,  cui  erat  ajqualis. 
18.  Et  sequitur  secunda  particula,  in  qua  hor- 

1  Aug.,  ubi  sup.,  n.  4.—  *  Kom.,  viii,  26.—  '  Bom.,  .xi, 
29.— «  JoaH.,xvi,  13.— 5  Aug.,  ubi  sup.—  '^Sup.,  I,  10. 
—  '  1  Cor.,  XIII,  12.  —  *  Aug.,  ubi  snp.,  n.  5.— 
»  luf.,  XVI,  7  et  seq.  —  '»  August,  ubi  sup.,  n.  2.  — 
"  Inf.,  XX,  22.  —  '=  Act.,  Ii,  4.  —  '»  Aug.,  ubi  sup. 
prox.  —  "  Id.,  de  Nat.  et  Grnt  ,  c.  xviii,  n.  20.  — 


tatuT  ad  mandatonim  observationem ,  promit- 
tendo  solatiiim  :  Non  relinquam  vos  orphanos,  etc. 
Ut  enim  ait  Augustinus  "  :«  'Of-^ic.'.  graece,  pu- 
pilli  latine.  »  '^  :«  Pupilli  enim,  ut  ait  Isidorus, 
dicuntur,  quorum  palres  ante  discesserunt , 
quam  nomen  ab  eis  acciperent  (a).  »  Unde  et 
iilios  sponsi  eos  vocabant ''  :  «  FiUi  sponsi  non 
possunt  lugere  ,  quamdiu  est  sponsus  cum  eis.  » 
Et  supra  "  :  «  Filioli,  modicum  vobiscum  sum.  » 
Ideo  sequitur  :  Veniam  ad  vos,  scilicet  post  re- 
surrectionem,  et  hoc  non  post  multum  tempus. 
Ideo  ait  (v.  19)  :  Adhuc  modicum,  infra  ''  :  «  Mo- 
dicum,  et  non  videbitis  me,  »  etc.  Et  quia 
mundus  non  inlelligebat  suam  virtutem ,  qua 
erat  resurrecturus ,  ideo  subdit :  Et  mundus  me 
jam  non  videt.  Ut  enim  ait  Augustinus  "^,  mun- 
dus  videbat  eum  carneis  oculis  in  carne  con- 
spicuum;  sed  non  videbat  quod  in  carne  late- 
bat,  scihcet  suam  divinitatem,  et  tamen  non 
credebat.  Vos  autem  videbitis  me,  scilicet  post 
resurrectionem ,  utraque  visione,  scilicet  oculis 
carnis,  et  oculis  menlis.  Infra '" :  «  Iterum  mo- 
dicum,  et  videbitis  me.  »  Et  hoc  ideo  :  Quia 
ego  vivo,  et  vos  vivetis.  Queerit  Augustinus  -',  cur 
ait  de  preesenti  se  vivere ,  illos  autem  de  futuro? 
Et  respondet,  quod  quia  vitam  carnis  resur- 
gentis,  qualis  in  illo  prfecedebat,  secuturamin 
illis  est  pollicitus  :  duas  enim  resurrectiones 
prouiisit  :  suam  mox  futuram ,  nostram  in  fine 
sfficuli  venturam.  Et  ideo  sequitur  (v.  20)  :  In 
illo  die  cognoscetis,  scilicet  resurrectionis  fu- 
■turffi,  quando  ^*«  videbimus  facie  ad  faciem,  » 
et  quando^^  «videbimus  eum,  sicuti  est.  »  Co- 
gnoscetis,  inquam,  quia  ego  in  Patre  maneo ,  ut 
radius  in  sole,  unum  cum  illo.  Et  vosinme, 
sicut  palmites  in  vite.  Infra  proximo  -' :  «  Ego 
sum  vitis  ,  »  etc.  Et  ego  in  vobis,  sicut  vita  vivi- 
ficans  in  vivihcatis,  et  sicut  virtus  supportansin 
supportatis ,  et  sicut  inovens  in  eis  quaj  moven- 
tur:  ipse  enim  via,veritasetvita,»  supraeodem". 
Infra  -*  :  »  Ut  sint  unum,  sicut  et  nos  unum  su- 
mus  :  »  Ego  in  vobis.  Ut  enim  ait  Chr}'sosto- 
mus  ^'  :«  Quod  dictum  est  :  Ego  in  Patre,  iden- 
titatem  scilicet  signilicat;  quod  autem  dictum 
est :  Eyo  in  vobis,  significat,  quod  est  unanimi- 
tatis  et  auxihi.  Novit  enim,  inquit,  Scriplura 

'»  Id.,  tract.  Lixv,  n.  1.  —  '•  Isid.,  Etymol.,  iib.  XI, 
c.  11.  —  "  Matth.,  IX,  15.  —  18  Sup.,  vii,  33.  — 
"  Inf.,  XVI,  16.  —  ">  4ug.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  -'  Ibid. 
—  '■  Cor.,  xui,  12.  —  *'  I  Joun.,  Ill,  2.  —  -*  Inf.,  xv, 
1.  —  "  Sup.,  6.  -  25  Inf.,  XVII,  22.  -  "  Chrysost.,  ubi 
sup.,  n.  2. 

(a)  Ciet.  edit.  acceperaut.  ■ 


EXPOSITIO  IN  C\P.  XIV. 


431 


multoties  eisdem  verbis  in  Deo,  et  iri  homini- 
bus  positis,  non  similiter  tamen  uti  :  Vos  au- 
tem  Christi,  Christus  autem  Dei.  »  Et  nota  secun- 
dum  Chrysostomum,  quod  post  resurreclionem 
promittit  eis  certissimam  cognitionem,  quia 
magna  erat  virtus  Spiritus  sancti,  quoe  omnia 
eos  erudiebat ,  multo  magis  in  gloria.  Infra  - : 
«  Palam  annuntiabo  vobis  de  Patre.  »  Et  in  his 
omnibus  patebat  paterna  pietas  Salvatoris  ad 
discipulos ,  promiltendo  Spiritum  in  auxilium , 
sive  patrociuium  :  quare  vocat  Spiritum  Para- 
cletum;  item  promittendo  suum  solatium,  et 
suum  reditum ;  promittendo  etiam  suam  co- 
existentiam,  sive  prajsentiam,  et  promittendo 
cognitionis  plenitudinem,  sive  luculentiam.  Et 
haec  omnia  promittit,  ut  abjiciat  tristitiam  ab  eis, 
quia  aenigmatice  insinuabat  passionem,  secun- 
dum  Chrysostomum,  sicut  infra  similiter  facit^: 
«  Plorabitis  et  ftebitis  vos.  »  Et  sequitur  :  «  Vi  • 
debo  vos,  et  gaudebit  cor  vestrum,  »  etc.  Et 
spiritus  nota  quod  describit  Spiritum  a  p;i:te  originis , 
*  ""i"'^  quia  a  Patre  dandus;  item  a  parte  suae  virtutis, 
bDs.  "  quia  est  paracletus  ad  consolandum  affectum , 
unde  Glossa  :  «  Paracletum,  id  est,  consolato- 
rem;  »  et  quia  est  Spiritus  veritatis  ad  illumi- 
nandum  intellectum.  llem  describit  eum  aparfe 
suae  permanentiae ,  sive  perpetuitatis,  quantum 
est  a  Patre  (a)  Spiritus  :  quia  *  «  apud  vos  et  in 
vobis  manet.  »  Item  a  parte  suse  dignitatis , 
quia  '  «  mundus  non  potest  eum  capere , »  id 
ebt,  mundi  amatores.  Ideo  ob  istius  doni,  quod 
est  Spirilus,  bonitatem  et  suavitatem,  clamat 
Sapiens  '  :  «  0  quam  bonus  et  suavis  est  Spiri- 
tus  tuus  in  nobis!  » 

21.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  hortatur  ad 
mandata  observanda  promittendo  praemium , 
ibi :  Qui  habet  mandata  mea,  etc. ;  et  illa  in  tres : 
primo,  ipsa  promissio;  secundo,  discipuli  in- 
quisitio,  ibi  '  :  Dicit  ei  Judas,  etc;  tertio,  Sal- 
vatoris  responsio,  etveritatis,  tam  de  merito 
quam  de  prEEmio ,  explanatio ,  ibi '  :  Respondit 
Jesus,  etc. 

Ait  ergo  :  Qui  habet  mandata  mea,  in  amore 
et  affectu;  et  servat  ea,  in  opere  et  effectu;  lUe 
est  qui  diligit  me,  in  veritate;  Et  diligetur  a  Pa- 
tre  meo,  paterna  acceptatione ;  et  ego  diligam  (6) 
eum,  in  pra:senti;  et  manifestabo  ci  me  ipisum,  in 
futuro.  Objicit  Augustinus  °,  qualiter  ait  primo  : 

'  I  Cor.,  m,  23.  —  «  Inf.,  xvi,  25.  —  '  Ibid.,  20, 
22.  —  *  Sup.,  IG,  17.  —  »  Ibid.  —  «  Sap.,  xii,  1.  — 
'  liif.,  22.  —  '  iDf.,  23.  —  »  Aug.,  ubi  sup.,  n.  5.  - 
1»  Aug.,  in  Joan.,  tract.  Lzxvi,  n,  l.  —  ••  Inf.,  25.  — 


Wligetur  a  Patre  meo;  et  postea  :  Diligam  cara  : 
quasi  possit  aliquis  dihgi  a  Patre,  non  a  FiUo, 
cum  sint  inseparabiles,  et  inseparabiliter  diU- 
gant.  Et  ad  hoc  respondet,  quod  «  nunc  (c)  dilexit 
ad  hoc  ut  oredamus ,  et  mandatum  fidei  tenea- 
mus;  tunc  (d)  ad  hoc  diUgetut  videamus,  etipsa 
visione  (e)  mercedem  fidei  capiamus.  »  Haec 
ille.  Hoc  ergo  non  ait,  quia  sic  alia,  et  alia  di- 
lectio  a  parte  Dei ,  vel  Christi ;  sed  quia  alius 
effectus  dilectionis  hujus,  et  ilhus  :  «  Deus  enim 
diligit  effectu,  non  affectu,  »  ait  Bernardus. 
Magna  ergo  promissio  servantibus  mandata ,  ut 
patet  ex  dictis. 

22.  Et  sequitur  illa  secunda  particula :  Dicit  ei 
Judas,  scilicet  «  sanctus,  non  immundus ;  non 
insectator  Domini,  sed  sectator,  »  ut  ait  Augus- 
tinus '"  :  Domine,  quid  factum  est,  etc.  Quaesivit 
enim  causam,  quare  non  se  mundo ,  sed  suis 
manifestaturus  est.  Et  hoc  quaesivit  de  om- 
nibus. 

23.  Et  sequitur  responsio  Salvatoris,  eteorum 
instructio  tam  de  merito,  quam  de  praemio,  ibi : 
Pespondit  Jesus,  etc;  et  haec  in  qualuor  :  primo, 
causae  praemissio,  quare  se  erat  manifestaturus 
suis,  et  nou  mundo ;  seeundo,  iterata  promissio 
suis,  ibi  "  :  Hmc  locutus  sum  vobis,  etc;  tertio, 
turbatioms  dehortatio,  ibi  ^'^ :  Non  iurbetur  cor 
vestrum,  etc;  quarto,  subjunctio  rationis,  ob 
quam  breviter  est  eis  locutus,  cum  insinuatione 
instantis  passionis,  ibi  •' :  Et  uunc  dixivobis,  etc 

Ait  ergo  :  S«  quis  diligit  me,  sermonem  meum 
servabit.  Praemissa  quaestione  a  discipulo,  quare 
erat  se  manifestaturus  suis,  et  non  nmndo, 
quasi  assignans  causam,  ait  :  Si  quis  diligit  me, 
aflectu,  sicut  prius;  Sermonem  meam  servabit, 
scilicet  in  effectu  vel  actu;  Et  pater  meus  diliget 
eum,  retribuens  ei  in  mercedis  fructu;  Et  ad 
eum  veniemus,  prasservando  (f)  et  conservando 
ipsum  in  statu.  Et  quia  sic  diligunt  Dei  electi, 
et  qui  sunt  sui ,  ideo  eis  erat  se  manifesta- 
turus. 

24.  Qui  vero  non  diligit  me,  dictis  modis,  nec 
servat  sermones  meos,  nomine  mundi  censendi 
sunt  :  ideo  eis  se  non  erat  manifestaturus.  Qui 
vero  non  diligit  me  diclis  modis  :  de  eo  Augus- 
tinus  ".  «  Ecce  exposita  est  causa,  quare  se  siiis 
erat  manifestaturus,  et  ipsa  causa  est,  quod  hi 

•2  luf.,  27.  —  n  Inf.,  29.  —  •»  August.,  ubi  sup., 
n.  2. 

(a)  Edit.  Vcn.  parte.  —  (i)  Caet.  edit.  diligo.  — 
(c)  uon.—  ('()  iiunc—  (e)  Al.  ipsam  visionem. —  (/)  Coit. 
edit.  perseveiaudo. 


152 


EVANCiELII  SANCTl  JUANNIS 


diligunt,  illi  non  :  dileclio  enim  discernit  sanctos 
amundo  ' :  ChariUUemsi  non  habuero,nihilsum.  » 
Sed  qumritur  de  hoc  quod  ail :  Si  quis  ditigit  me, 
etc;  et  sequitur  :  Et  ad  eum  veniemus.  Videtur  ex 
hoc,  quod  prius  sit  diligere  Deum,  et  servarc 
ejusmandata,  quam  Deum  (a)  venireadliominem: 
sed  ad  hominem  venit,  quando  dat  gratiam; 
et  ita  anle  donum  grati.-e  est  possibile  diligere 
Ueum,  quod  cst  falsum.  Et  ad  istud  responden- 
dum  est  sccundum  Glossam  et  etiam  Augusti- 
num,  quod  causa  csl,  quare  (6)  Christus  erat 
se  suis  manifestaturus,  dilectio  :  quaj  quidem 
dilectlo  probatur  in  custodia  sermonum  Do- 
mini.  «  Probatio  dileclionis  est  exhibitio  ope- 
ris,  »  ait  Gregorius^  exponens  istud.  Diligi 
autem  a  Deo,  cst  acceptari  a  Deo,  supra  eodem ' : 
«  Qui  diligil  me,  diligetur  a  Patrc  meo.  »  Et  ad 
sic  diligentem  dicitar  Pater  et  Filius  et  Spiritus 
sanctus  venire,  et  mansionem  facere,  umplio- 
rem  graliam  daudo,  et  finaliter  custodiendo. 
Unde  Gregorius ''  :  «  In  quorumdam  corda  ve- 
nit,  scilicet  per  compunctionem ;  sed  tempore 
tentationis  non  manet.  Sed  aliter  de  eo,  qui 
Deum  vere  diligit,  quia  sic  cum  amor  divinita- 
tis  penetrat,  ut  ab  hoc  amorc  teutationis  tem- 
pore  non  recedat.  »  Htec  ille.  Non  ergo  loquitur 
hic  de  adventu  Dei  in  animam  in  prima  gratia, 
sed  in  datione  amplioris  gratiae.  Et  de  hoc  bene 
Augustinus^  :  «  Pater  et  l'ilius  et  Spiritus  sanc- 
tus  veniuut  ad  nos  subveniendo ,  et  nos  veni- 
mus  obediendo  :  veniunt  illuminando,  venimus 
intuendo  :  veniunt  impleudo,  venimus  exci- 
piendo.  »  Et  ibi  bene  de  hoc  Et  quia  dixerat : 
Sermoncs  meos,  in  plurali,  ait  :  Scrmunem  meum, 
quem  audistis,non  est  meus.  El  hoc  ideo,  quia 
ipse  non  est  verbura  suum,  sed  Patris  :  quo- 
modo  nec  sua  imago  est,  sed  Patris;  nec  suus 
fdius  idem  ipse,  sed  Patris,  secundum  Au- 
gustinum  '.  Supra  eodem'  :  «  A  mc  ipso  non 
loquor.  » 

23.  Et  sequitur  illapars,inquaiterata  promis- 
sio;  et  est  de  duobus,  scilicet  de  missione  Spi- 
ritus  ad  docendum ,  et  de  donatione  pacis 
ad  tranquille  vivendum,  ibi »  :  Pacem  relinquo 
vobis,  etc. 

Ait  ergo  :  Hcec  locutus  sum  apud  vos  mane^is , 
scilicet  corporali  praesentia  et  forinsecus,  qua 

<  1  Cor.,  XUI,  1-3.  —  '  Grcg.,  in  Evarig.,  lib.  II, 
hom.  X.  —  '  Sup.,  21.  —  »  Greg.,  in  Evang.,  Iib.  II, 
hoin.  X,  al.  XXX,  n.  1.  —  .^  Aug.,  ubi  sup.,  n.  4.  — 
•  Ibid.,  n.  5.  - '  Sup.,  10.  -  «  Inf.,  27.  -  '  Aug.,  .'i 
Jnan.,  tract.  Lxxvu,  u.  i.-  '"  Ilehr.,  I,  2.  -  "  Aug., 


cum  illis  visibilis  loquebalur,  ail  Augustinus». 
Prior  vero  mansio,  de  qua  locutus  est,  est  fu- 
tura.'"  «  Novissime  diebus  islis,  locutus  est  no- 
bis  in  Filio,  »  etc. 

26.  Paracletus  autem  Spiritus,  etc.  :  et  in  hoc 
boni  promissi  pretiositas.  Quem  mittet  Pater  :  el 
in  hoc  dantis  majestas.  In  nomine  meo  :  et  in  hoc 
dationis  ordinabilitas.  Docebit  vos  omnia  :  et  ia 
hoc  dati  Spiritus  polestas  ct  utiUtas.  Docebil,  in- 
quam,  ut  intelligamus ;  et  suggeret,  id  est,  com- 
memorabit,  secundum  litteram  Augustini  ",  ut 
non  obliviscamur;  vel  suggeret  ab  occulto,  se- 
cundum  Glossam.  Sed  quairitur  quare  Spiritis 
sanctus  dicitur  Paracletus,  id  est  advocatus, 
cum  ipsi  Filio  hoc  approprietur  "  :«  Advocatum 
habemus  apud  Patrem  Jesum  Christum  :  ipse 
est  propitiatio  pro  peccatis  nostris.  »  Ergo  ei 
appropriari  debet  advocari.  Item  qualiter  ait  : 
S^iiritus  doccbit  vos  omnia,  cum  Filio  approprie- 
turnomen  magisterii,  supra  proximo'' :  ergo  et 
ei  debet  appropriari,  docerc. "  Ipse  est  «  unus 
magister.  »  Item  ipse  est  ipsa  veritas,  supra  eo- 
dcm  ".  Ergo  ut  prius.  Et  ad  istud  responden- 
dum  secundum  Augustinum  "^,  quod  Trinitas 
docet  et  dicit,  et  tamen  hoc  attribuitur  cuilibet 
personas  in  Scriptura,  sicut  ibi  ponit  exempla. 
Similiter,  ut  ait  Glossa,  «  consolari  est  opus 
Trinitatis;  et  quia  noniine  bonitatis  Spiritus  de- 
signatur,  et  per  bonitatem  Deus  consolatur, 
ideo  Spiritui  attribuitur.  Ad  aliud  responden- 
dum,  quod  est  advocatio  quantum  ad  perso- 
nam ,  et  quantum  ad  ofScium.  Primo  modo 
convenit  Filio ,  quia  medialor  est ;  secundo 
modo,  Spiritui  sancto,  propter  consilia  et  offi- 
cia.  Est  enim  offlcium  advocati  postulare  effi- 
caciter,  quodfacit  Spiritus  "  :«Spiritus  postulat 
pro  vobis.  »  Itera  advocati  est  respondere,  vel 
resistere  :  quod  facit  Spiritus  '*  :  «  Nolite  cogi- 
tare  quomodo,  aut  quid  loquamini.  »  Et  sequi- 
tur  :  «  Non  estis  qui  loquimini,  sed  Spiritus  l'a- 
tris  vestri,  «  ctc.  Item  advocati  est  arguere 
adversam  partem  :  ct  hoc  facit  Spiritus,  infra  " : 
«  Cum  venerit  Spiritus,  arguet  mundum,  »  etc. 
Item  officium  advocati  est  arrham  vel  pignus 
pro  haeredibus  sumere,  sive  securitatem :  sed 
hoc  facit  Spiritus;  securitatem  enim  dat,  sive 
facit  -" :  «  Dedit  nobis  pignus  Spiritus,  »  etc.  De 

ubi  sup.,  n.  2.  —  <M  Joan.,  u,  1.  —  "  Sup.,  xni,  14. 
—  "  Matlh.,  xxiii,  10.  —  is  Sup.,  6.  —  '«  Aug.,  ubi 
sup.  —  "  Rom.,  VIII,  "6.  —  "  Ualth.,  x,  19,  20.  - 
"  Int.,  XVI,  8.  —  »0  II  Cor.,  v,  5. 
(n)  Citt.  edil.  suum,  —  (6)  Ilem  quasi. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIV. 


453 


hoc  Gregorius ',  quod  Spiritus  dicitur  postulare, 
quia  ad  postulandum  inflammat,  et  dicitur  con- 
solator,  quia  dum  spem  veniae  parat,  ab  afllic- 
tione  tristitiae  mentem  levat.  Et  ibi  bene  de 
hoc.  Ad  aliud  respondendum  quod  Filius  Dei 
est  magister  et  veritas,  quia  (a)  docet  nos  et 
revelat  Patrem.  Sed  quia  hoc  totum  facit  per 
suam  voluntatem,  ut  ait  Glossa,  quse  quidem 
voluntas  est  appropriata  Spiritui  sancto ,  ideo 
Spiritus  dicitur  docere  omuia.  Filius  enim,  qui 
est  lux  vera,  et  ipsa  veritas,  docet  illuminans 
ad  intelligendum ;  Spiritus  sanctus  docet  in- 
flammans  ad  amandum  :  «  unctio  enim^  docet 
eum  de  omnibus.  » 

27.  Et  sequitur  promissio  de  paoe  ad  trari- 
quille  vivendum  :  Pacem  relinquo  vobis,  etc.  Ut 
enim  ait  Augustinus  '  :  «  Pacem  reliquit  nobis 
iturus ;  pacem  suam  dabit  in  flne  venturus.  » 
Vel  pacem  reliquit  in  hoc  sreculo,  (t)  in  quo 
manentes  hostem  vincimus ;  pacem  dabit , 
quando  sine  hoste  regnabimus.  Ideo  ait  Pro- 
pheta' :  «  Pacem  super  pacem  (c).  »Sed  quaerit 
Augustinus  *,  quare  ubi  ait :  Pacem  relinquo  vo- 
bis,  non  addidit  meam;  ubi  vero  ait  :  Pacem 
meam  do  vobis,  ibi  dixit  meam?  Et  ad  istud  res- 
pondet,  quod  illud,  quod  semel  dictum  est,  ad 
ulrumque  debet  referri  :  vel  aliter,  quod  in  hoc 
sieculo  non  est  plena  pax,  quia  videmus^ 
«  aliam  legem  in  membris.  »  Sed  in  futuro  erit 
pax  plena;  ideo  ait  :  Pacem  meam  do  vobis. 

Et  sequitur  tertia  particula,  in  qua  dehortatio 
tnrbationis  cum  promissione  consolationis,  ibi : 
No7i  iurbetur  cor  vestrum,  etc.  Ut  enim  ait  Chry- 
sostomus  ',  quia  «  multa  de  morte  sua  philo- 
sophatus  est,  »  ideo  ait :  Non  turbetur  cor  ves- 
trum,  scilicet  interius;  neque  formidet,  quod 
plus  est,  ait  Glossa.  Simile  supra  eodem  *. 

28.  Quia  ego  dixi  vobis,  vado,  sciUcet  per  mor- 
tem;  et  venio,  scilicet  per  resurrectionem,  ut 
supra  eodem  habitum  est.  Et  ad  majorem  con- 
solationem  subdit :  Si  diligeretis  me,  gaudei'elis. 
Et  quod  ita  sit  passibilis,  hoc  gloriflcatio  ma- 
nifestat.  Et  hoc  ideo,  ait  Augustinus ',  quia  «  na- 
turae  humanae  gratulandum  est,  eo  quod  sic 
assumpta  est  a  Verbo  unigenito,  ut  immortalis 
constitueretur  ia  coelo,  atque  ita  fieret  terra 

'  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xxx,  n.  3.  —  'I  Joan., 
II  ,87.  —  '  Aug.,  ubi  3Up.,  n.  3.  —  *  [sa.,  xxvi/,  r,  : 
ilu  Aug.,  ubi  sup.,  u.  3.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  4.  — 
«  Hom.,  vii,  23.  —  '  Chryaost.,  ubi  sup.,  n.  2.  — 
'  Sup.,  I.  —  »  Aug.,  in  Joan.,  tracl.  LX.tvrii,  n.  3.  — 
"  Ibid. —  "  Philiji.,  II,  6  et  seq. —  '-  Aug.,  m  Joan., 
tracl.  ixxix,  n.   1.  —  i''  luf.,  xx,  29.  —  '»  Hebr  ,  xi, 


subhmis,  ut  incorruptibilis  pulvis  sederet  ad 
dextcram  Palris.  «  Heec  Augustinus.  0  ergo  mag- 
niflcentiam  subhmationis ,  et  gloriflcationis  na- 
turae  humanae  in  Christo  !  Pater  major  me  est; 
ut  enim  ait  Augustinus  "•  :«  Agnoscamus  gemi-  Gemina 
nam  substantiam  Christi :  divinam,  qua  sequalis  °"  j^l^""" 
est  Patri ;  humanam ,  qua  major  est  Pater  :  No?i  ciirisU. 
enim  "  rapinam  arbitralus  est,  se  esse  cequalem 
Deo ,  formam  servi  accipiens,  etc.  jEqualis  enim 
est  Patri  in  forma  Dei ;  sed  semetipsum  exinani- 
vit,  etc,  non  formam  Dei  amittens ,  sed  for- 
mam  servi  accipiens.  Major  est  enim  forma  Dei, 
quee  non  est  amissa,  quam  forma  servi ,  quae 
est  accepta.  »  Haec  Augustinus.  Merito  ergo  est 
gaudendum  de  magnificatione  naturee  humanae 
in  Christo. 

29.  Et  sequitur  ultima  particula,  scilicet  sub- 
junctio  rationis,  ob  quam  sic  locutus  est,  cum 
insinuatione  fulurae  passionis,  ibi :  M  nunc  dixi 
i;oiis,  scilicet  quod  vado  ad  Patrem  per  mortem 
et  passionem,  ut  dictum  est ;  ut  cum  factwn  fue- 
rit ,  credatis.  Sed  qualiter  hoc?  quia,  ut  ait  Au- 
gustinus  '-  :  «  Laus  fldei  est ,  si  quod  creditur 
non  videtur.  »  Infra  "  :  «  Beati  qui  non  vide- 
runt ,  et  crediderunt.  »  Et  '* :«  Fides  est  speran- 
darum  rerum.  »  Melius  ergo  diceretur,  ut  cre- 
derent  illud,  quod  non  erat  factum.  Et  ad  istud 
respondendum  secundum  AugusUnum  '^,  quod 
«  sicut  dictum  est  Thomae ,  infra  :  «  Quia  vi- 
disti  me,  credidisti;  »  aliud  tamen  credidit, 
aliud  vidit  :  vidit  enim  hominem,  Demn  crede- 
bat;  sic  ex  parte  ista,  quod  dixit  eis  ,  cum  fac- 
tum  fuerit  illud  qCiod  dixit,  visuri  essent  eum 
viventem,  et  ad  Patrem  ascendentem :  quo  viso 
erant  credituri,  quod  ipse  esset  Christus  Filius 
Dei.  Ex  rebus  enim  quae  videntur,  agitur  in  no- 
bis,  ut  crcdantur,  quae  non  videntur.  »  Hoec 
ille.  Et  subdit ,  quod  erat  illud ,  de  quo  ait : 
Cum  factum  fuerit. 

30.  Jam  non  multa  loquar  (rf)...  Venit  princeps 
mundi,  non  creaturarum,  sed  peccatorum,  ait 
Augustinus^^.^MAdversusprincipeSjetpotestates 
tenebrarum.  »  Et  in  me  non  habet  quidquam, 
«  nullum  scilicet  "  omnino  peccatum,  »  ait  Au- 
gustinus.  "  a  Qui  peccatum  non  fecit.  »  Et  -" : 
Ipse  enim  solus  «  inter  mortuos  liber,  »  ait 

I.  —  "  Aug.,  ubi  sup.  prox.  —  '"  Ibid.,  n.  2.  — 
"  Ephes.,  VI,  12. —  "  Aug.,  ubi  supra,  paulo  aute. 
—  '9  I  Pctr.,  II,  22;  Isa.,  Llil,  9.  —  «0  Psal.   L\x\v, 

II,  6. 

(a)  CcEt.  edil.  qui.  —  (6)  C(et.  edit.  repet.  vel  pacem 
reliquit.  —  (e)  Vulg.  Faciet  pacem  niibi,  paceni  faciet 
mibi. 


454 


EVANGELIl  SANCTI  JOANNIS 


Propheta,  quia  conceptus  de  Spiritu  sancto  '  : 
«  Quod  natum  est  in  ea,  de  Spiritu  sancto  est.  » 
Ipse  enim  assumpsit  naturam  humanam,  non 
culpam.  '  «  Si  fuerit  pro  eo  angelus  loquens 
imum  de  similibus  (o), »  etc.  Ibi  Gregorius'satis 
de  hoc ,  quod  «  ipse  fuerit  magni  consilii  An- 
gelus,  qui  locutus  est  unum  dc  eonsimilibtts,qui 
assumpsit  humanam  naturam ,  non  culpam.  » 
Et  ibi  bene  de  hoc. 

31 .  Sed  ut  cognoscat  miindus ,  scilicet  mundi 
habitatores  :  *  «  Mundum  reconcilians  sibi  :  » 
Quia  diligo  Patrem,  quod  potest  per  effectum 
cognoscere  :  Quia  sicut   mandatum  dedit  mihi 
Pater,  etc.,   scilicet  mortem  sustinendo.  Sed 
quieritur,  cum  Christus  non  habuerit  peccalum, 
ut  praemissum  est,  videtur  quod  ipsum  puniri 
pro  peccato  fuerit  injustum,  et  ita  injuste  dedit 
ei  Pater  mandatum.  Item  (6),  Judas  fuit  culpa- 
tus  et   damnatus,  quia   tradidit  Christum   ad 
mortem  :  sed  cum  esset  mandatum  a  Patre,  ut 
mortem  sustineret,  videtur  quod  non  debuit 
tantum  culpari,  et  quod  idem  opus  fuerit  Pa- 
tris,  et  ipsius  Judae.  Et  ad  istud  respondendum 
cst,  quod  sicut  supra  diclum  est '  :  «  Sic  Deus 
dilexit  mundum,  utFilium  suum  unigenitum 
daret.  »  Et  *  :  «  Qui  filio  suo  non  pepercit,  sed 
pro  omnibus  nobis  tradidit  illum.  »  Ex  summa 
ergo  charitate  Pater  voluit,  quod  Filius  mun- 
dum  redimeret,  quae  voluntas  fuit  ejus  manda- 
tum.  Et  hoc  idem  voluit  Filius,  ut  ait  Prophe- 
ta  '  :  «  In  capite  libri  scriptum  est  de  me ,  ut 
facerem  voluntatem  tuam,  Deus  meus,  volui.  » 
Supra  de  utroque  '  :  «  Potestatem  habeo  po- 
nendi  animam   meam  ;  »  et  sequitur  ;  «  Hoe 
mandatum  accepi  a  Patre.  »  Velle  ergo  puniri 
innocentem  pro  peccato  alieno,  et  nolentem 
puniri,  injustitia  est;  velle  autem  genus  huma- 
num  per  niortem  Filii  Dei  innocenlis,  volentis 
mori  pro  genere  humano ,  summEe  f uit  chari- 
tatis  et  pietatis  '  :  «  Oblatus  est  enim ,  quia  ipse 
voluit.  »    Et   etiam  summoB  fuit  aequitatis,  ut 
ipse  Filius  Dei ,  verus  homo ,  s atisfaceret  pro 
peccato  generis  humani,  et  illud  redimeret,  et 
salvaret '"  :  «  Si  posuerit  pro  peccato  animam 
suam ,  videbit  semen  longaevum ,  et  voluntas 
Domini  in  manu  ejus  dirigetur.  »  Et  ad  aliud 

'  Matth.,  I,  20.  —  >  Job,  xxxni,  23.  —  =  Greg., 
Morat.,  lib.  XXIV,  c.  n,  n.  2.  —  *  II  Cor.,  v,  19.  — 
'  Sup.,  III,  n.  —  «  Rom.,  VIII,  32.  —  '  Psal.  xxxix, 
12.  —  «  Sup.,  X,  18.  —  9  Isa.,  Liil,  7.  —  '«  Isa., 
Llli,  10.  —  "  Aug.,  ad  Vincenl.,  epist.  LVin,  al.  xciii, 
n.  7.  —  '-  Ibid.,  paulo  aute.  —  '»  Aug.,  in  Joun.,  ubi 
Bup.  —   "  Psal.  Lxviii,  5.  —   "  Jerem.,  vi,  23.  — 


respondendum  secundum  Augustinum  ",  ubi  ait : 
«  Discamus  in  similitudine  operum  discernere 
animos  operantium.  »  Et  ponit  exemplum  '^ : 
«  Pater  tradidit  Fihum,  et  ipse  Christus  corpus 
suum,  et  Judas  Dominum  suum  :  cur  in  hac 
traditione  Deus  est  pius ,  et  homo  reus  ,  nisi 
quia  in  hac  re  una  quam  fccerunt,  causa  non 
una  est,  quam  fecerunt?  »  Hspc  ille.  Quamvis 
ergo  fuerit  idem  factum  ,  quantum  ad  genus 
facti ;  alia  tamen  causa  movens,  et  alia  inten- 
tio  in  facientibus. 

Surgite,  eamus   hinc.  Quferit  Augustinus   ■'  : 
«  Quo  ?  »   Et  respondel ,  quod  «  ad  illum  lo- 
cum  ,  unde  fuerat  tradendus  ad  mortem,  de 
quo  scriptum  est  "  :  Quce  non  rapui,  tunc  cxsolve- 
ham  :  mortem  sine  dubio  soluturus ,  et  nos  a 
mortis  debito  redemplurus.  »  Haec  ille.  Et  de 
hoc  in  Glossa.  Et  patet  ex  dictis ,  quod  dia- 
bolus   non    est   princeps    amatorum   mundi , 
nisi  ratione  peccati ,  et  quod  non  habet  quid- 
quam  in  Christo ,  et  in  electis  ejus  ,  qui  sunt 
membra  ejus,  qui  sunt  a  peccato  (c).  Et  ideo 
evidens  insania  peccantium ,  qui  voluntarie  se 
subjiciunt  tali  principi  ,  qui    est  dominando 
tyrannicus,  et  crudelitate  impius,  et  in  exigen- 
do  servitium  laboriosum  incessabihs  et  iniquus, 
et  in  reddendo  stipendium  durus  '' :  «  Crudelis 
enim  est,  et  non  miseretur  :  »  "  «  Servietis  diis 
alienis,  qui  non  dabunt  vobis  requiem  :  »  cujus 
stipendia  in  reddendo  non  sunt,  nisi  mors  "  : 
«  Stipendia  enim  peccati  mors.  »  Et  "  :  «  Ipse 
est  rex  super  omnes  fiUos  superbiae.  »  Grego- 
rius '"  de  hoc  bene.  Quaerit  Chrysostomus  -"  qua- 
re  ait  :  Surgite,  eamus  hinc  :  ex  quo  noverat 
horam  passionis  ;  anlequam  compleret  (c)  doc- 
trinam  suam  ,  non  debuisset  hoc  dixisse ,  ut 
videtur.  »  Et  ad  hoc  respondet ,  quod  «  disci- 
puli  formidolosi  erant,  antequam  dono  Spiritus 
sancti   digni    efficerentur.    Unde   et   audientes 
prsedicta  turbabantur,  ut  moi  capiendi.  Ideo 
ducit  eos  in  alium  locum,  ut  existimantes  se 
esse  in  cautela ,  »  id  est ,  securitate ,  «  linem 
sermonis  Christi  audiant  cum  otio  :  eranf  enim 
audituri  magna  dogmata.  »  Haec  ille.  Ut  ergo 
securius  audirent,  sic  ait;  vel  hoc  ait  animans 
eos   ad    passionem.   Unde    Anselmus   :   «  Me 
praecedentem  ad  passionem  debetis  imitari.  » 

'«  Ibid.,  XVI,  13.  —  "  liom.,  vi,  23.  —  '•  Job,  xu,15. 

—  '»  Greg.,  Moral.,\i\>.  XXXIV,  c.  xvii,  al.  xxlil,  n.  47. 

—  ■»  Cbrysott.,  i"  Joan..  bom.  Lxxv,  al.  Lxxvi,  n.  1. 

(a)  Vttlg.  uiius  de  miliibu.^.—  (A)  O/.  edit.  Idem.  — 
{c]Suppl.  immuneiseu  liberi,— /';C(f/.  edit.  compelleret. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XV. 


455 


'  «  Christus  passus  est  pro  nobis ,  vobis  relin- 
quens  exemplum.  » 

CAPUT   XV. 

i.  Ego  sum  mtis  vera,  etc.  Superius  exhortatus 

est  discipulos  ad  fidei  constantiam  et  firmita- 

tem,  loquendo  per  appropriationem  ;  hic  hor- 

tatur  eosdem  ad  dilectionis  veritatem.  Et  hoc 

conti-  in  tres  :  primo  hortatur  eos  ad  suam,  sive  divi- 

Duatio.    jj^jjj  dilectionem ;  secundo  ,  ad  fraternam  di- 

Divisio.  .,  .   • 

lectionem,  ibi  '  :  Hoc  est  praceptum  menm ,  etc; 
tertio ,  hortatur  eos  ad  tolerantiam  mundani 
odii,  sicque  ad  dilectionem  inimicorum,  ibi  ' : 
Et  si  mundus  vos  odit ,  etc.  Prima  in  qualuor  : 
quoniam  omnis  diligens  Deum  in  Deo  manet, 
ideo  utens  parabola  preemittit,  quod  ipse  est 
locus  mansionis  ;  secundo  exprimitur  fructus 
ipsius  manentis,  ibi ' :  Sicutpalmes,  etc;  tertio 
siibjungitur  modus  mansionis,  ibi '  :  Sicut  di- 
lexit  nie  Pater,  etc;  quarto  superadditur  e£fec- 
tus  ejusdem  mansionis,  sive  ratio  finalis  hujus 
admonitionis  ^  :  Hcbc  locutus  sum ,  etc. 

Ait  ergo,  utens  parabola,  sive  loquens  para- 
bohce,  et  hortans  ad  suam  dilectionem  :  Ego 
sumyitis  vera,  quasi  diceret  :  Vos  debetis  me 
sequi,  quia  ego  sum  vitis,  etc.  Secundum  enim 
Augustinum  '  ,  quod  «  dicitur  vitis  per  simili- 
tudinem  ,  non  per  proprietatem.  »  Et  pater 
meus  agricola  est.  Sed  queeritur,  qualiter  hoc  at- 
tribuit  Patri,  cum  ipse  sit  agricola.  Et  respon- 
det  Augustinus,  ubi  supra  ^ ,  quod  secundum 
hoc  Christus  dicitur  vitis ,  secundum  quod  ail  : 
Pater  mojor  me  est,  »  supra  proximo  ^,  id  est 
secundum  quod  homo  est.  «  Secundum  vero 
quod  ait  :  Ego  et  patcr  unum  sumus ,  »  supra  '" , 
«  ipse  agricola  est,  non  taUs  ut  ille  qui  extrin- 
secus  dat  ministerium,  sed  qui  intrinsecus  dat 
incrementum.  » ''  «  Qui  incrementum  dat  Deus. » 
Et  ad  modum  agricoloe  (  v.  2  )  omnem  palmi- 
tem,  etc,  id  est,  omnem  hominem,  scilicet  ap- 
parenter  in  me  existentem  secundum  commu- 
nionem  sacramenti,  tollet  excludendo  '^:«  Om- 
nis  arbor,  quae  non  facit  fruclum,  excidetur.  » 
De  hoc  in  Glossa.  Et  omnem  qui  fert  fruclum , 
sicut  membrum  vivum   et  viride   :    «  Arbor 

1  I  Petr.,  II,  21.  —  2  Inf.,  12.  —  »  Inf.,  18.  — 
»  Inf.,  2.  —  »  Inf.,  9.  —  '  Inf.,  11,—  '  Aug.,  in  Joan., 
tract.  LX3tx,  n.  1.  —  '  Ibid.,  n.  2.  —  '  Sup.,  xiv, 
28.  —  '•  Sup.,  X,  30.  —  "  I  Cor.,  iii,  7.  —  n  Matth., 
III,  10.  —  '5  Ibid.,  VII,  17.  —  '»  Prov.,  xv,  27.  — 
"  Auf!.,  ulji.  sup.,  n.  3.  —  '»  Rom.,  x,  10.  —  "  Aug., 
cont.  Crescon.  Grammat.,  lib.  II,  c.  xil,  n,  15,  quoad 


enim  '  bona  fructus  bonos  facit  :  »  Purgabit 
eum,  per  ampliorem  grafiam  fidei  "  :«  Per  mi- 
sericordiam ,  et  fidem  purgantur  peccata.  »  Et 
adaptans  parabolam ,  ait  ( v.  3  ) :  Vos  mundi  es- 
tis  propter  sermonem.  QuasritAugusfinus'^,  quare 
non  ait  :  Mundi  estis  propter  baptismum  quo 
loti  erant.  Et  ad  illud  respondet,  quod  «  in 
aqua  verbum  mundat.  Detrahe  verbum ,  et 
quid  est  aqua,  nisi  aqua?  Accedit  verbum  ad 
elementum,  et  fit  sacramentum.  »  Et  sequitur  : 
«  Et  in  ipso  verbo  aliud  est  sonus  transiens, 
aliud  virtus  manens,  quod  est  verbura  fidei 
quo  "  creditur  ad  justitiam  :  propter  quod  ver- 
bum  sumus  mundi.  »  Hfec  ille.  Et  ibi  bene  de 
hoc.  Ut  enim  ait  idem  Augustinus  ''  :«  Homines 
mundantur  quadrupUciter  :  per  verbum  veri- 
tatis,  »  ut  hic.  «  Item  sacriticio  contrili  cordis, 
inPsalmo  '*:  Sacrificium  Deo spiritus contrihulatus. 
Item  eleemosynis  "  :  Date  eleemosynam,  et  omnia 
munda  mnt  vobis.  Item  charitate,  quee  -"  coope- 
rit  (a)  multitudinem  peccatorum.  Et  quia  ipse 
vitis,  et  ipsi  pahnites,  ideo  subdit  (v.  4 )  :  Ma- 
nete  in  me  ,  sicut  in  vite  vivificante  :  Et  ego  in 
vobis ,  scilicet  ut  vita  (6)  vivificans.  Supra  proxi- 
mo  "-'  :  «  Ego  vivo,  et  vos  vivetis.  »  Et  de  isla 
benedicta  vila  (c),  in  Collatione  ^-.  Sed  quaeri- 
tur  qualiter  ait :  Ego  sum  vitis  vera ,  cum  haec 
nomina ,  scilicet  "Vitis  ,  Leo  ,  et  Lapis  dicantur 
de  Christo  per  similitudinem,  non  per  proprie- 
tatem  :  ergo  nec  secundum  veritatem.  Et  ad 
istud  respondet  Augustinus  -',  quod  «  dicitur 
vitis  veraaddiscernendum(d),  cui  dictumest^' : 
Quomodo  conversa  es  in  amaritudinem ,  vitis  alie- 
na?  »  Vera  ergo  dicitur  vitis,  quia  non  aliena , 
et  quia  fructifera  vitis.  Item  quseritur,  secun- 
dum  quam  naturam  dicitur  vitis  :  videtur  quod 
secundum  humanam  ,  quia  vites  et  palmites 
sunt  unius  naturiB,  secundum  Augustinum  '^ 
Ad  contrarium  arguitur,  quod  vitis  dicitur  se- 
cundum  quod  influit  in  palmites  spirituales 
honorem  vivificum  graliae  :  sed  sic  influit  se- 
cundum  quod  Deus  :  ergo  vitis  est  secundum 
divinam  naturam.  Et  ad  istud  respondendum , 
quod  quaedam  dicuntur  de  Christo  secundum 
naturam  divinam,  qufedum  secundum  huma- 
nam  ut  unitam  divinae  naturse,  sicut  quod  est^' 

sensum.  —  "  Psal.  l,  19.  —  "  Luc,  xi,  41.  — 
2"  I  Petr.,  IV,  8.  —  «'  Sup.,  xiv,  19.  —  *2  Vid.  Collat., 
Lxvii.  —  =3  Aug.,  ubi  sup.,  n.  1.  —  *'  Jerem.,  ii,  21. 
—  =»  Aug.,  ibid.  —  ^8  Ephes.,  v,  20. 

(a)  Vulg.  operit.  —  (6)    Forlasse  legendum  vitis.  — 
(c)  Leg.  vite.  —  [d)  Suppl.  se  ab  illa. 


456 


EVANGELII  SANCTI  JOAJVNIS 


capict  EcclesicB ,  et  quod  est  '  mediator  Dei,  et 
hominum.  Est  enim  caput  Ecclesite  et  mediator 
secundum  utramque  naturam,  propter  unita- 
tem  hjTposlasis,  et  ut  est  objectum  fidei  :  est 
enim  Deus  verus  et  homo.  Ut  enim  ait  Augusti- 
nus  ',  Christus  dicitur  latine  mctus,  et  sic  in- 
fluens  in  palmites,  et  mundans,  prout  ait  hic, 
per  verbum  suum.  Item  quteritur  de  hoc,  quod 
ait :  Non  ferentem  fnwtum,  lollet  eum.  Cum  enim 
gratia  Christi  sit  omnibus  prompta  '  :  «  Ne  quis 
desit  graliae  Dei :  »  videtur  quod  neminem  tol- 
lat  excludendo.  Et  ad  istud  respondendum  est, 
quod  ipse  «  venit  in  mundum  in  judicium,  ut 
qui  non  vident,  videant,  et  qui  vident,  caeci 
fiant  ,  »  supra  *  :  non  quod  Deus  auferat  eis 
lumen  gratiae  ad  videndum;  sed  quia  ipsi  non 
recipiunt,  nec  se  humiliant  ad  recipiendum  '  : 
«  Deus  hujus  saeculi  excoBcavit  mentcs  infide- 
lium.  »  Sic  dicitur  hic  tollere,  eo  quod  non  dat 
gratiam  ad  manendum  intus,peccatisque  illius 
qui  toihtur  exigentibus. 

Et  sequitur  secunda  particula,  in  qua  mani- 
festatur  mansionis  in  vite  fructus  :  et  primo  per 
oppositum;  secundo,  per  exemplum  in  propo- 
sito,  ibi ' :  Qui  manet,  etc. 

Et  hoc  (a) ,  quod  ait  :  Sicut  palmes  non  potest 
facere  fructum,  etc.  Ut  enim  ait  Augustinus  '  : 
«  Magna  hic  commendatio  gratiae.  »  Sicut  enim 
palmes  non  potest  facerefructum,  nisi  manserit 
in  vite,  cujus  humore  vegetatur;  sic  spirituali- 
ter,  nisi  quis  manserit  in  Christo,  «  de  cujus 
plenitudine  accepimus  omnes  ,  »  supra  *  : 
'  «  Ipse  enim  operatur  in  nobis  velle  et  perfi- 
cere  :  »  non  potest  lacere  fructum. 

S.  Et  repetit,  quod  prasmisit  :  Ego  sum  vitts; 
deinde  ostendit  idem  in  proposito  :  Si  quis  ma- 
net  in  me,  hauriens  humorem  gratiae  :  Et  ego 
in  eo,  dans  ei  vitam  gratiae  :  ff/c  fert  fructum 
multum,*" «  tanquam  lignum,  quod  dat  fructum 
in  tempore  suo.  »  Ut  enim  ait  Augustinus  "  : 
0  Ita  sunt  in  vite  palmites,  ut  viti  non  confe- 
rant,  sed  inde  accipiant,  unde  vivant  {b).  Vitis 
autem  est  in  palmitibus,  ut  vitale  alimenlum 
subministret.  »  Et  ideo  sequitur  :  Sine  me  nihil 
potestis  facere.  '^  «  Quid  habes,  quod  non  acce- 
pisti?  »  Et  "  :  «  Non  quod  simus  sufiQcientes  ex 

'  I  Tim.,  II,  5.  —  «  Aug.,  171  Joan.,  tract.  vii,  u.  13. 

—  »  Hebr.,  xii,  15.  —  *  Sup.,  ix,  39.  —  »  II  Cor.,  iv, 
4.  —  "  Inf.,  5.  —  '  Aug.,  m  Joan.,  tracl.  Lxxxi,  n.  2. 

—  »  Sup.,  I,  16.  —  0  Pfiilip.,  II,  13.  —  10  Psal.  i,  3. 

—  "  Au:.  ubi  sup.  —  '2  I  Cor.,  iv,  7.  —  '»  II  Cor., 
III,  S.  -  •»  ilutth.,  III,  10.  —  '5  Aug.,  ubi  sup.,  n.  3. 

—  '«  Sup.,  .\iv,  13.  —  "  Matth.,  v,  16.  —  '»  Aug.,  in 


nobis  quasi  ex  nobis ,  sed  sufficientia  nostra  ex 
Deo  est.  » 

6.  Et  ad  majorem  terrorem  subdil,  quid  fiet 
Dnaliter  de  tali  non  ferente  fruotum,  dicens  :  Si 
quis  in  me  non  manserit ,  scilicet  per  dilectionem : 
Mittetur  foras,  emittendus  (c)  scilicet  extra  cor- 
poris  mystici  unitatem;  Et  arescet,  privatus  ho- 
nore  gratiae  "  .  «  Omnis  arbor,  quae  non  facit 
fructum,  excidetur,  et  in  ignem  mittetur.  »  Et 
colligent  eum,  scilicet  messores  angeli  :  Et  in 
ignem  mittent.  Unde  Augustinus,  supra  ''  :  «  Li- 
gna  itaque  vitis  tanto  sunt  contemptibiliora,  si 
in  vite  non  manserint,  quanto  sunt  gloriosiora, 
si  manserint. 

7.  Et  e  contrario  :  Si  manseritis  in  me,  scilicet 
per  dilectionem  :  Et  verba  mea  in  vobis  manse- 
rint,  per  eorumdem  adimpletionem  :  Quodcum- 
que  volueritis ,  petetis ,  scilicet  in  nomine  meo  : 
Et  fiet  vobis,  per  divinam  collationem,  supra 
proximo  "  :  «  Quodcumque  petieritis  Patrem, 
hoc  faciam.  » 

8.  Et  quoniam  sic  fructificantesdebentfructi- 
ficare  ad  gloriam  Dei,  ideo  ait :  In  hoc  gtorifica- 
tus  (d)  est  pater  meus,  id  est,  ad  gloriam  ejus 
est,  et  claritatem  :  Ut  plurimum  fruclum  adfera- 
tis,  scilicet  in  operibus,  et  in  ellectu  :  Et  efficia- 
mini  discipuli  mei,  scilicet  manendo  in  dilec- 
tione  mea.  Consimiliter  est  dictum  apostohs  ■''  : 
«  Luceat  lux  vestra  coram  hominibus,  ut  videant 
vestra  bona  opera,  et  glorificent  patrcm ,  »  clc. 
Unde  Augustinus  '*  :  «  Si  in  hoc  est  clarificatus 
Pater,  ut  fructum  plurimum  adferamus,  non 
hoc  nostrae  gloriae  tribuamus,  tanquam  ex  no- 
bis  hoc  habeamus;  ejus  enim  est  ha;c  gratia.  » 
"  «  Qui  gloriatur,  in  Domino  glorietur.  »  Sed 
quaeritur  de  hoc,  quod  ait  hic  :  Sine  me  nihil 
potestis  facere,  cum  dicalur  ■-" :  «  Regnaverunt , 
et  non  ex  me;  »  Item  -'  :  Cueurrit  adversiis 
Deum  extento  collo.  »  Sed  constat  quod  sunt 
tales  sine  Deo.  Si  respondeatur,  quod  loquilur 
hic  de  bonis  opcribus,  non  de  mahs;  propter 
hoc  objicitur,  quiadicitur  "  :«  Apposuit  (e)  tibi 
aquam,  et  ignem  :  ad  quod  volueris,  porrige 
manum  tuam.  »  Et  sequitur  :  «  Ante  hominem 
vita  et  mors,  bonum  et  malum.  »  Ergo  in  ho- 
minis  polestate  est  operari  unum,  vel  aliud.  Et 
ad  istud  respondendum  est,  quod  quaedam  sunt 

Joau.,  tract.  lxxsu,  u.  1 .  —  "  11  Cor.,  x,  17.  —  "  Ose., 
VJii,  4.  -  2'  Jot>,  XV,  26.  —  "  Eccli.,  xv,  17,  18. 

(«)  Sui>pl.  e8t.  —  (6)  Ctet.  edit.  yivnnt.  —  (c)  Cait. 
edit.  pennittenclo.  —  (rfj  Vulg.  c/arificaius.  —  (e)  Ccet. 
edit.  Apposui. 


EXPOSmO  IN  CAP.  XV. 


457 


opera  super  naturam,  sicut  opera  gratuita  et 
bona,  ad  quae  non  potest  homo  sine  gratia 
divina  elevaate;  quaedam  vero  sunt  opera  na- 
turalia,  ad  que  non  potest  sine  Deo  con- 
servante,  sicut  nec  natura  potest  stare ,  quia 
cum  cuncta  ex  niliilo  facta  sunt,  eorum  es- 
sentia  ad  nihilum  tenderet,  nisi  auctor  om- 
nium  manu  regnum  teueret,  ait  Gregorius; 
quaedam  suut  infra  naturam,  id  est^  a  natura 
deficiente ,  ut  opera  pe3catorum  :  et  illa  quaa- 
tum  ad  id  quod  est  deordinationis  et  defectus, 
ab  ipso  homine  sunt;  quantum  vero  ad  aotio- 
nem  substratam  deordinationi  et  defectui,  a 
Deo  sunt. '  «  Perditio  tua,  Israel :  tanlummodo 
in  me  auxilium.  »  Ad  ahud  respondendum, 
quod  illud  estintelligendum  propter  libertalem 
arbitrii,  cujus  est  eligere  et  rcspuere;  nihil  ta- 
men  potest  etfective  agere  sine  divina  virtute  ; 
«  Deus  enim  ^  operatur  in  nobis  velle,  et  perfi- 
cere.  »  Et  nota,  quod  in  omnibus  quce  repetit 
hic,  summa  est,  quod  ad  hoc  ut  palmes,  id  est 
fidelis,  fructificet,  necessc  est  ut  in  Deo  maneat, 
et  Deus  in  eo.  Unde  Augustinus ',  quod  «  palmi- 
tes  accipiunt  a  vite  unde  vivant.  »  *  «  Si  dili- 
gamus  invicem,  Deus  in  nobis  manet.  »  Ibi  Au- 
gustinus  '" :  «  Vicissim  habitant ,  qui  continet , 
et  qui  continetur.  Habitas  m  Deo,  sed  ut  conti- 
nearis;  habitat  in  te  Deus,  sed  ut  te  contineat, 
ne  cadas.  »  Et  ihi  bene  de  hoc.  Item  Chrysos- 
tomus  ^  :  «  In  radice  manere,  hoc  facit  fructifi- 
care  palmites.  In  Filio  ergo  Dei  manet  per  amo- 
rem  fidelis,  sicut  palmes  in  vite,  sicut  planta 
in  radice,  sicut  radius  in  sole,  sicut  fluvius 
emanans  in  fonte  suo  raodo.  '  «  Ibi  reqiiieve- 
runt  fessi  robore.  »  Ibi  Gregorius  '  :  «  Deus  qui 
sine  situ  omnia  contiaet ,  nobis  ad  se  venienti- 
bus  locus  non  localis  manet.  »  Et  ibi  de  hoc 
bene.  Item  necesse  est,  ut  Deus  puriflcet  am- 
plius.  Unde  ait  supra  '  :  «  Purgabit  eum ,  » 
propter  continentiam  peccatorum  contracto- 
rum.  «  In  multis  enim  '"  offendimus  omnes.  » 
"  «  Septies  in  die  (a)  cadil  justus.  n  Et  ideo  ne- 
cesse  est,  quod  homo,  Deo  operante ,  se  purget 
jugiter.  "  «  De  negligentia  purga  te  cum  pau- 
cis.  »  "  «  Qui  sanclus  est  sanclificetur  adhuc.  » 

'  Ose.,  xui,  9.-2  Philip.,  n,  13.  —  >  Aug.,  in 
Joan.,  tract.  lxxti,  n.  2.  —  '1  Joan.,  iv,  12.  — 
'  Au^ust.,  in  E/nit.  I  Joan.,  tract.  vin,  n.  14.  — 
«  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  Lxxv,  al.  Lxxvi,  n.  1.  — 
■>  Job,  Mi,  17.  —  "  Gres  ,  Moral.,  lib.  IV,  c.  xxx, 
al.  xxxiii,  u.  67.  —  »  Sup.,  2.  —  '"  Jac,  lll,  2.  — 
"  Pi-oiK,  xxiv,  16.—  "  Ecc/i.,  VII,  34.  —  "  Aim., 
XIII,  U.  —  "  Prov.,  XV,  27.  —  '•  Matth.,  vi,  12.  — 


1*  «  Per  misericordiam,  et  fidem  purgantur  pec- 
cata.  »  Et  ideo  clamat  fidelis  continue  •'^  :  «  Di- 
mitte  nobis  debita  nostra.  »  Ne  ergo  proeoipi- 
temus  (6)  inmojora  peccata,  necessaria  est  pur- 
gatio  continua  :  «  Qui  enim  '^  modica  spernit, 
paulatim  dccidit.  »  Ideo  ait  Propheta  "  :  «  La- 
vabo  per  singulas  noctes  lectum  meum.  »  Item 
necessaria  cst  ad  fructificandum  diviaorum  ver- 
borum  perfecla  observatio.  Unde  ait  '*  :  «  Et 
verba  mea  in  vobis  manserint.  »  Supra ,  proxi- 
mo  "  :  «  Si  quis  sermonem  meum  servaverit, 
etc.  »  Ibi  de  hoc. 

9.  Et  sequiturtertiaparticula,  in  qaa  subjun- 
gitur  manendi  in  Christo  modus  :  Sicat  dilexil 
me  Pater,  et  ego  dilexi  vos.  Sed  qualiter  ait  hoc  ? 
quia  Pater  dilesit  eum,  ut  Filium  unigenitum  : 
sed  ipsi  erant  filii  adoptivi  per  gratiam  ; 
ergo  non  erant  ita  diligibiles,  sicut  Filius  a  Pa- 
tre.  Ad  istud  respondet  Augustinus-",  quod  non 
cequahtatem  naturae  ostendat  nostrse  et  suae, 
sicut  est  Patris  et  ipsius,  sed  gratiam  Mediatoris 
ostendit  :  in  ipso  enim  dihgit  nos  Pater,  et  haec 
dilectio  est  origo  omnium  bonorum  in  nobis. 
Unde  Augustinus  ^'  :  « Ecce  unde  sunt  nobis 
opera  bona  :  unde  enim  diligeremus,  nisi  di- 
hgeremur?  »--«  Ipseprior  dilexitnos.  »  Et  ideo 
sequitur  :  Manete  in  dilectione  mea,  «  id  est,  ia 
gratia  mea,  »  ait  Augustinus  ^' ;  et  est  in  Glossa. 
«  Quae  dilectio  facit  observari  praecepta,  »  ut  ait 
Augustinus  -*. 

10.  Et  ideo  sequitur  :  Siprcecepta  mea  servave- 
ritis,  opere  adimplendo,  manebitis  in  dilectione 
mea.  Sed  quahter  hoc?  quia  prius  est  diligere, 
quam  praecepta  observare.  Et  ad  hoc  respondet 
Augustinus-5,  quod  quia  praecepta  observantur, 
«  scietis,  quia  in  dilectione  manebitis.  »  Idem 
ergo  perseveranticB  -^  in  dilectione  loquitur  : 
quia  servantes  mandata,  in  dilectione  perseve- 
rant.  Et  ideo  sequitur  :  Sicut  et  ego  prcscepta  pa- 
iris  mei  servo,  et  maneo  in  ejus  dilectione.  Et  per 
hoc  ostendo  diligi  a  patre  meo,  ut  ait  Glossa. 
Et  loquitur  de  seipso,  in  quantum  homo,  su- 
pra-' :  «  Meus  cibus  est,  ut  faciam  voluatatem 
patris  mei.  »  Et  patet  hic  divinee  dilectionis  gra- 
tuitas,  quia  ^^  « ipse  prior  dilexit  nos.  »^' «  DiU- 

18  Eccli.,  XIX,  1.  —  "  Psal.  VI,  7.  —  18  Sup.,  7.  - 
'9  Sup.,  XIV,  21,  23,  vel  potius  viil,  51,52.  —  »o  Aug., 
in  Joan.,  tracU  LXXXll,  n.  2.  —  "  Ibid.,  paulo  aute. 
—  "  1  Joan.,  IV,  10.  —  2»  Aug.,  ubi  Bup.,  u.  3.  — 
"  Ibid.  —  s'  Ibid.  -  '«  Locus  luutilus.  -  "  Sup., 
IV,  34.  —  "  Ose.,  XIV,  5. 

(a)  Vulg.  non  liabel  in  die.  —  (i)  Leci.  prfpciiiite- 
mur. 


458 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


gam  vos  (o)  spontanee,  »  Et  patet  ejus  obe- 
dientialis  humilitas,  quia  servavit  praecepta 
Patris,  supra '  :  «  Non  veni  facere  voluntatem 
meam,  sed  voluntatem  patris  mei.  »  Item  patet 
meriti  perfectibilitas,  quaj  debet  esse  ia  fideli- 
bus,  ut  sit  mansiva  dilectio  in  effectu,  et  per- 
fecta  in  affectu  operatio  :  ad  quse  persuadens, 
ait- :  «  Manete  in  dilectione  mea,  »  etc.  Supra 
proximo  '  :  «  Si  quis  diligit  me ,  sermonem 
meum  servabit.  «Elin  praedictis  verbis  consola- 
tur  eos ,  secundum  Chrysostomum  *  :  «  Non 
enim  ait :  Manent  in  araore  Patris;  sed  in  amore 
meo  :  quasi  diceret  :  A  Patre  amatus  sum,  et 
tamen  patior,  et  interlicior  :  ideo  non  oportet 
vos  turbari,  nec  existimare,  quia  non  amo  vos, 
et  quia  nunc  derelinquo.  Si  in  amore  meo  man- 
seritis,  nuUa  vobis  nocere  poterunt.  »  Haec 
ille. 

tt .  Et  sequitur  quarta  particula,  in  qua  sub- 
jungitur  effectus  hujus  mansionis  in  Christo  : 
HcBC  locutus  sum  vobis,  ut  daudium  meum  sit  in 
vobis.  Ut  enim  ait  Augustinus  ^  :  «  Quod  est 
gaudium  Christi  in  nobis,  nisi  quod  dignatur 
gaudere  de  nobis  ?  Et  quid  est  gaudium  nos- 
trum,  quod  dicit  esse  implendum,  nisi  ejus 
habere  consortium?  Et  lioc  inchoatur  in  fide 
renascentium,  et  implebitur  in  praemio  resur- 
gentium.  »  Haec  ille.  Infra  *  :  «  Petite ,  et  acci- 
pietis,  ut  gaudium  vestrum  sit  plenum.  »  Et  ibi 
de  hoc.  Ut  enim  ait  Augustinus,  ubi  supra'  : 
«  Gaudium  nostrum  hic  proficit,  et  ad  perfec- 
tionem  perseverando  pertendit;  ibi  autem  im- 
plebitur.  Gaudium  autem  suum  semper  ple- 
num.  »  Et  ideo  ait  de  illis  :  TJt  gaudiumvestrum 
impleatur. 

12.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  hortatur  ad  fra- 
ternam  dilectionem ;  et  haee  pars  in  duas  :  pri- 
mo,  praecepfionis  praemissio;  secundo,  exempli 
de  sua  dilecdone  adjunctio,  ibi  :  Mujorem  hac 
dilectionem,  etc. 

Ait  ergo  :  Hoc  est  prcBceptum  meum.  Et  in  hoc 
praecipientis  majestas  et  auctoritas.  Vt  diligatis : 
et  in  hoc  rei  praeceptas  qualitas.  Sicut  ditexi 
tjos  :  et  in  hoc  adimplendi  mandatum  rectiludo, 
sive  ordinabililas.  Sed  quaeritur,  cum  supra  de- 
derit  istud  praeceptum,  quare  hic  repetit?  Item 
quare  ait  ibi '  :  Mandatum  novum  do  vobis;  hic 


1  Sup.,  V,  30;  VI,  38.  —  =  Sup.,  9.  —  '  Sup.,  xiv, 
23.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  *  Augost., 
tract  Lxxxiii,  n.  1.  —  '  luf.,  xvi,  24.  —  '  Ibid., 
quoad  sensum.  —  *  Sup.,  liiii,  34.  —  '  Aug.,  ubi 
6up.,  n.  2.  —  1»  Ibid.  —  "   Ibid.,  n.  3.  —  "  Rom., 


autem  :  Prmceptum  meum?  Et  ad  primum  res- 

pondet  Augusfinus  ^,  quod  «  mandafi  repetitio, 
commendafio  est.  »  Ad  aliud  respondet  ">,  quod 
«  ibi  ait  novum,  ne  in  vetustate  nostra  perseve- 
remus;  hic  vero  dictum  cst  »«eum,ne  contem- 
nendum  putemus.  »  Item  quaeritur,  quare  non 
dat  praeceptum  hic,  ut  diligamus  se?  Item, 
quare  non  est  praeceptum  de  fide  et  spe?  Et  ad 
istud  respondendum  secundum  Auguslinum", 
quod  «  plenitudo  legis  est  charitas  :  ubi  ergo 
est  charitas,  quid  est  quod  possit  deesse? 
ubi  autcm  non  est,  quid  est  quod  possit  pro- 
desse?  Et  ita  ubi  est  dilcctio  proximi,  et  dilec- 
tio  Dei.  » '^  «  Plenitudo  legis  est  dilectio.  »  Item 
ubi  est  dilecfio,  ibi  fides  et  spes  «'  :«  Si  charita- 
tem  non  habuero,  nibil  sum.»  Et  nota  quod  hic 
ait  :  Vt  diligatis  invicem,  scilicet  proptcr  Deum 
inveniendum.  Et  in  hoc  discernitur  ista  dilecfio 
ab  ea  dilectione,  qua  diligunt  se  homines.  Su- 
pra  '*  :  «  Ut  difigatis  invicem ,  »  ubi  de  hoc. 
item  qunerit  GrEegorius  "  :  «  Cum  sacra  eloquia 
plena  sint  dominicis  praeceptis,  quid  est,  quod 
de  dilecfione  dicit :  floc  est  praceptum  meum  ?  » 
Et  ad  Iioc  respondet,  quia  «  quidquid  praecipi- 
tur,  in  sola  charitate  radicatur.  »  Et  ibi  bene  de 
hoc,  et  de  dilecfione  fraterna  efiam  inimicorum 
sufficienter. 

13.  Et  sequitur  sui  exempli  in  diligendo  sub- 
junctio  :  Majorem  hac  dilectionem,  etc.  Et  ibi 
fria  :  primo  dilectionis,  qua  ipse  dilexit,  speci- 
ficatio  ;  secundo,  diligentibus  sic  promissio, 
ibi  "  :Vos  amici  mei,  etc;  terfio,  praecepti  itera- 
tio,  ibi '' :  Hcec  mando,  etc. 

Ait  ergo  :  Majoremhac  dilectionem,  elc,  quasi 
diceret  :  Sic  ego  dilexi ,  ut  animam  ponerem 
pro  hominibus,  qaa  non  est  major  charitas,  si- 
cut  continuat  Augusfinus  hic.  Et  eodcm  modo 
prcecipit  hic  diligere  '*  :  «  In  hoc  cognovimus 
charitatem  Dei,  quoniam  ille  pro  nobis  animam 
saam  posuit.  »  '^  «  Christus  passus  est  pro  no- 
bis,  vobis  relinquens  exemplum.  »  Et  introdu- 
cit  Augustinus  -"  illud,  secundum  aliam  litte- 
ram  -'  : «  Quando  sederis  ad  mensam  potenlis, 
attende  quee  apponuntur  fibi,  sciens  quia  talla 
oportet  prffiparare,  »  etc.  Sed  quaeritur,  quali- 
ter  ait  :  Majorem,  etc.  Videtur  enim  quod  sit 
major  pro  inimicis  ponere  animam.  Ait  enim 

XIII,  111.  —  "  1  Cor.,  XIII,  1.  -  "  Sup.,  xiii,  34.  — 
'5  Greg.,  in  Evang..  hom.  ixvii,  D.  1.  —  '''  luf.,  li. 
—  "  Inf.,  n.  —  "  1  Joan.,  lii,  IG.  —  "  1  Pelr.,  n, 
22.  _  u  Aug.,  abi  sup.  —  "  Proo.,  xxiii,  1,  2. 

ifl)  Vulg.  eos. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XY. 


459 


Bernardus,  tractans  istud  '  :  «  Majorem,  inquit, 
habuisti^  Domine,  ponens  animam  pro  inimi- 
cis.  »  Unde  Apostolus  - :  «  Si,  cum  inimici  esse- 
mus ,  reconciliati  sumus  per  mortem ,  multo 
magis  in  vita.  »  Item,  cum  essemus  inimici, 
qualiter  ait  hic,  quod  posuit  animam  pro  ami- 
cis?  Et  ad  istud  respondendum  secundum  Gre- 
gorium ',  quod  «  dum  diligendo  lucrum  facere 
de  inimicis  possumus,  etiam  ipsi  amici  sunt, 
qui  persequuntur.  »  Heec  ille.  Hic  ergo  amico- 
rum  nomine  etiam  inimici  intelliguntur,  quia 
«  ad  hoc  Christus  mortuus  est,  et  nos  mori 
debemus  pro  inimicis,  ut  fiant  amici.  »  Hrec 
ille.  Et  de  ista  charitate  Augustinus  •,  et  in  Glos- 
sis  suis. 

14.  Et  sequitur  secunda  particula,   scilicet 
promissio   divinae  amicitice   sic  diligentibus   : 
Vos  amici  mei  estis,  et  ita  exaltati,  et  honorati 
e?tis,  si  feceritis  qum  prcecipio,  scilicet  de  pras- 
missa  dilectione.  Unde  Augustinus^  :  «  Magna 
dignatio,  ut  Dominus,  quos  novit  servos  suos, 
dignetur  dicere  amicos.  »  Sed  qualiter  hoc? 
scilicet,  cum  opponit  Augustinus'  :  «  Cum  ser- 
vire  non  possumus,  nisi  praecepta  Domini  fece- 
rimus,  quo  modo  praecepta  servando  servi  non 
erimus?  quasi  diceret :  Non  est  hoc  possibile. 
Et  ad  istud  respondef,  quod  «  sunt  duo  timo- 
res,  et  duse  servitutes  :  est  enim  timor  qui  non 
est  in  charitafe',  et  timor  permanens  in  seecu- 
lum  saecuM'."'  «  Non  accepistis  spiritum  servitu- 
tis  in  timore.  »  Hic  ergo  loquitur  de  servis  ti- 
more  servili  servientibus.  Unde  sequitur  (v.  IS) : 
Serius  nescit,  quid  faciat  Gominus  ejus,  quia,  ut 
ait  Augustinus",  «  cum  aliquid  boni  facit,  sic 
extollitur,  quasi  hoc  ipse  faciat,  non  Dominus 
ejus ;  et  in  se,  non  in  Domino  gloriatur,  »  ut 
patet  de  Pharisoeo.  Supra  '^  :  «  Servus  non  ma- 
net  in  domo  in  aeternum.  »  Vos  autem  dixi  ami- 
cos,  quia  qumcumque  audivi  a  Patre,  nota  feci 
vobis.  Scd  quaeritur,  qualiter  hoc?  sicut  olijieit 
Augustinus  ",cum  dicat  infra prosimo  "  :«Multa 
habeo  dicere  vobis,  sed  non  potestis  portare 
modo,  »  inconvenienter  ergo  ait  hic,  se  omnia 
nota  fecisse,  qu£E  audivit.  Et  ad  istud  respondet 
Augustinus,  quod  illud  quod  facturus  eratdisit 
se  fecisse,  et  prceteritum  posuit  pro  futuro,  si- 

'  Bern.,  de  Pass.  Dom.,  serm.  iv,  hebdom.  poenos., 
u.  ',.  —  ■  Itom,  V,  10.  —  3  Greg.,  in  Evang., 
hom.  XXVII,  D.  2.  —  '  Aug.,  in  Joan.,  tracl.  Lxxxiv, 
n.  1  et  2.  —  5  Ibid.,  tract.  Lyxxv,  n.  1.  —  '•  Ibid., 
n.  2.  —  '  Ibid.,  n.  3.  —  '  1  Joan.,  iv,  22.  —  »  Psal. 
xviii,  10.  —  '»  Hom.,  VIII,  n.  —  11  Aug.,  ubi  sup., 
n.  3.  —  <»  Sup.,  VIII,  35.  —  "  Aug.,  tract.  lxxxvi. 


cut  est  illud  '^ :  «  Foderunt  manus  meas ;  »  non 
ait :  Fossuri  sunt.  Ita  et  ait  hic  se  orania  nota 
esse  facturum  in  illa  plenitudine ,  de  qua  "  : 
«  Tunc  cognoscam,  sicut  et  cognitus  sum, »  etc. 
Tunc  enim  "  «  videbimus  eum  sicuti  est.  » 

■16.  Ad  majorem  confirmationem  passionis, 
ait:  Non  vos  me  etecjistis .  sed  ego  elegi  vos.   Et 
«  haec  est  ineffabilis  gratia,  ait Augustinus  '*.  Mali 
enim  eramus,  et  electi  sumus,  ut  boni  per  gra- 
tiam  eligentis  essemus.  Non  enim  est  gratia,  si 
merita  prcecesserunt.  Electio  enim  gratiae  est.  » 
Hfec  Augustinus,  et  ibi  bene  de  hoc.'^  «  Elegit 
nos    in    ipso    ante    mundi    constitutionem.   » 
-"  «  Quos  praedestinavit,  hos  et  vocavit.  »  Elegi 
ergo  et  vos  praedestinando ,  et  vocando;  et  po- 
sui ,  instituendo ;  ut  eatis ,  proficiendo  ;  et  fruc- 
tus  vester  maneat ,  perseverando  :  ut  quodcumque 
petieritis  det  vobis ,  in  regno  gloria;  bealificando. 
Sed  in  omnibus  his  grafia  ejus  praevenit  nos  ut 
eamus ,    et  adferaraus  (o)  :   ipse  est  via  qua 
imus,  in  qua  nos  posuit,  ut  eamus  ,  ait  Augu- 
sfinus  -'."  «  Euntes  enim  ibant,  et  flebant,  mit- 
tens  semina  sua.  »  Magna  ergo  merces  fraternae 
dilectionis,  et  magna  clementia  Dei,  sic  ehgen. 
tis,  et  dantis  gratiam  ad  diligendum.  Et  ideo  se- 
quitur(v.l7) :  Hcec  mando  vobis,  ut  diligatis  invi- 
cem  ;  quasi  (b)  hoc  est  prseceptum  praecipuum,  et 
quasi  singulare,  ut  praemis.sum  est.  Et  de  ista  mu- 
tuadilectione  in  CoUatione  prfedicabili  ^^  Quaeri- 
tur  autem  de  hoc,  quod  ait :  Majorem  charitatem. 
Ex  hoc  enim  videtur  sumere  (c),  quod  possit 
esse  major,  et  minor  charitas  :  cujus  contra- 
rium  videtur,  quia  charitas  est  simplex  forma 
et  qualitas,  et  ita  non  recipit  minus  et  majus. 
Item,  si  est  minor  charitas,  aut  hoc  est  per  pec- 
catum  mortale,  aut  per  veniale:  non  primo 
modo ,  quia  mortale  tollit  omnino  charitatem  ; 
necsecuudo  modo,  quia  veniale  non  minuit 
charitatem.   Et  ad   istud  respondendum    sine 
praejudicio,  quod  est  loqui  de  charitate,  p^rout 
est  in  diversis  subjectis;  et  sic  est  major,  et  mi- 
nor,    secundum    quod    est    major   et    minor 
grafia   data   a   Deo.    Vel  est  loqui    de   chari- 
tate  in  eodem  subjecto ,  et  in  eadem  aniraa.  Et 
sic  est  loqui  de  ipsa  simplicitcr,  vel  quautum 
ad  suam  essentiam:     est    enim  habitus    gra- 

II.  1.  —  "  iDi  ,  XVI,  12.  —  '5  Pial.  XXI,  18.  — 
1«  1  Cor.,  XIII,  10.  —  "  I  Joan.,  Ill,  2.  —  "  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  2.  —  >»  Ephes.,  l,  4.—  »»  Rom.,  viii,  2».  — 
"'  Aug.,  ubi  sup.,  D.  3.—  «  Psal.  r.x.w,  6.  —  "  Vid. 
Collat.,  Lxviu. 

(a)  Supijl.  fructum.  —  (A)  Leg.  quia.  —  (')  fluere. 


460 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


tuitus  a  Deo  infusus '  :  «  Charitas  Dei  difTusa  est 
in  cordibus  nostris.  »  Sic  cliaritas  non  dicitur 
major  et  minor,  nisi  Deus  dederit  ampliorem 
gratiam.  Vel  est  loqui  de  charitate  penes  suam 
inhffirentiam,  vel  qnantum  ad  suam  efBcienliam  : 
et  sic,  quia  lilierum  arbitrium  non  mque  forti- 
ter,  nec  aequali  nisu  semper  concurrerit  (o)  cum 
gratia,  vel  in  operando,  vel  in  sustinendo ,  po- 
test  dici  minor  charitas ,  non  quantum  ad  habi- 
tum ,  nec  quantum  ad  actum  essentialem  et  in- 
trinsecum,  qui  cst  animam  gratificare,  sed 
quantum  ad  fervorem.  Unde  Gregorius  %  quod 
«  charitas  aliquando  flagrat  in  corde,  et  tamen 
non  monstratur  in  opere  (6)  :  »  Et  ponit  exem- 
plum  de  sole,  cnm  nube  tegitur;  ardetenim  tunc 
in  cceIo,  et  famen  non  videtur  in  terra.  Dicitur 
aliquando  charitas  rcfrigescere  '  :  «  Refrige- 
scet  charitas  multorum  :  »  quod  est  intelligen- 
dum  non  de  charitate,  sed  de  simulata,  quan- 
tum  ad  gestum  exteriorem ,  et  operum  simili- 
tudinem.  Et  nofa  quod  ait :  Ego  elegi  vos.  Et 
posset  esse  thema  in  electione  Praelatorum. 
Prajiaiis  Unde  figurantur  quatuor  necessaria  talibus  : 
necessa-  quorum  primum  est  a  Deo  canonica  vocatio  : 
ria.  Ego  elegi  vos  :  non  humana  potestas,  non  cogna- 
tionis  carnalita.s,  non  propria  cupiditas,  et  sic 
de  aliis ,  debent  eligere,  per  quaa  intrant  mer- 
cenarii,  et  lupi  magis,  dequibus  supra  '  :  «  Qui 
non  intrat  per  ostium;  »  sed  Dominus  debet 
eligere  '  :  «  Certe  videtis,  quem  elegit  Domi- 
nus,  quod  non  sit  ei  similis  in  omui  populo.  » 
^  «  Provideat  Dominus  Deus  hominem  super 
hanc  multitudinem,  »  etc.  Secundo  figuratur 
stabilis  firmitudo,  ibi  :  Posui  vos.  Quod  enim 
ponitur  ex  proposito,  firmiter  collocatur  '  : 
«  Sternam  per  ordiues  tuos  lapides.  »  Et  sequi- 
tur  :  «  Ponam  jaspidem  propugnacula  tua.  » 
Tertium  est  de  virtute  in  virtutem  jugis  pro- 
fectio,  ibi  :  Vt  ealis;  in  Psalmo^  :  «  Ibunt  de 
virtute  in  virtutem.  »  '  «  Numquid  mittes  ful- 
gura,  et  ibunt?  »  Et  de  hoc  Gregorius  '"  bene. 
"  «  Justorum  semita  (c)  quasi  lux  splendens 
procedit,  et  crescit.  »  Quartum  est  spiritualium 
fructuum  multitudo,  scilicet  in  docendo,  et  iu 
dispensando  sacramento  et  in  orando,  et  in  con- 
vertendo  animas  ad  Deum,  et  sic  de  aliis  bonis 

'  Rom.,  V,  5.  —  2  Greg  ,  in  Evang.,  hom.  xxxiv, 
fere  in  princ.  —  »  Malth.,  xxiv,  12.  —  »  Sup.,  x,  1. 
—  5  1  Reg.,  X,  24.  —  '  Num.,  xxvii,  16.  —  '  Isa., 
Liv,  11,  12.  —  •  Psal.  Lxxxvi,8.  —  ^  Job,  xxxvni, 
35.  —  »0  Greg.,  Moral.,  lib.  .\XX,  c.  li,  n.  6.  — 
"  Prov.,  IV,  18,  —  •'  Sap.,  III,  15.  —  '»  Jerem.,  XVII^ 
8.  —  1*  Job,  I,  5.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  I,  c.  xx. 


operibus  '*.  «  Bonorum  laborum  gloriosus  est 
fructus.  »  Et  de  sic  fructifioare  "  :  «  Nec  ali- 
quando  desiuet  facere  fructum.  »  Et  ideo  ait 
hic  :  Et  fi-uctus  vester  maneat,  scilicet  perseve- 
rando.  '*  «  Sic  faciebat  Job  cunclis  diebus.  »  Ibi 
Grcgorius  "*  :  «  De  perseverantia  in  multipli- 
cando  bona  opera.  »  E  contrario  de  multis,  qui 
abierunt  retrorsum ,  supra  '" :«  Numquid  et  vos 
vuUis  abire  retrorsum?»quianuIIos  fructus  ad- 
ferunt  :  ct  propterea  in  ignem  mittentur,  ut 
pra;missum  est. 

iS.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  hortatur  eos 
ad  malorum  tolerantiam,  et  malefacientium 
dilectionem.  Et  illa  pars  in  quatuor  :  primo, 
odii  mundanorum  erga  discipulos  praemissio ; 
secundo,  consolationis  adjuncfio,  ibi  "  :  jlfe- 
mentote,  etc;  tertio,  causae  subjunctio,  ob 
quam  habebant  mundani  discipulos  odio,  ibi  '* : 
Sed  h(BC  omnia,  etc. ;  quarto ,  sic  odientium  inex- 
cusabilitas,  sive  peccati  eorum  aggravatio  ibi  " : 
Nunc  aaiem  excusationem   non  hahent ,   etc. 

Ait  ergo  :  Et  si  mundus  vos  odit,  etc.  Supra  dic- 
tum  est :  Ucec  mando,  ut  diligatis,  etc.  Pro  qua  di- 
lectione  sunt  mundi  odia  sustinenda  :  quia  [d) 
mundus  odit  non  solum  discipulos  Christi,  sed 
etiam  ipsum  Christum.  Et  ideo  subdit  :  Scitote, 
quoniam  me  priorein  odio  habuit.  Unde  Augusti- 
nus  -",  quod  mundus  dicitur  duphciter  :  vel 
universae  ecclesiae,  prout  dicitur  -'  :  «  Deus  erat 
in  Christo  mimdum  reconcilians  ;  »  item  mun- 
dus  dicitur  amatores  mundi.  Ideo  ait  Augusli- 
nus  --  :«  Mundus  odit  munduin,  inimicus  recon- 
ciliatum,  damnatus  salvatum ,  inquinatus  mun- 
datum. »  HcEC  ille.  Et  ideo  sequitur  (v.  19) :  Si  de 
mundo,  scilicet  damnato,  fuissetis,  ipsum  scilicet 
amando,  mundus,  scilicet  inquinatus,  quod  suum 
erat ,  diligeret ,  scilicet  ea,  quse  talis  mundus 
amat.  Quia  vero  de  mundo  non  estis,  affectu, 
el  amore,  sed  ego  elegi  vos,  gratia,  non  operi- 
bus,  propterea  odit  vos  mundus,  scilicet  damna- 
tus.  "  «  Omne  animal  diligit  sibi  simile. »  Et 
quia  boni  et  electi  Dei  sunt  dissimiles  homini- 
bus  mundanis,  ideo  eos  odiunt  -'  :  «  Gravis  est 
uobis  ad  videndum ,  dissimilis  est  nobis  vita 
illius,  »  etc. 

20.  Et  sequitur  secunda  pars,  in  qua  conso- 

al.  xxxvi,  n.  55.  —  '»  Sup.,  vi,  68.  —  "  liif.,  20.  — 
••  luf.,  21.  —  '»  Inf.,  22.  —  '0  August.,  i«  Joan., 
tracl.  Lxxxvii,  n.  2.—  "  II  Cor.,  v,  19.—  "  Aug.,  ubi 
sup.  prox.  —  '*  Hccli.,  xill,  19.  —  "  Sap.,  ii,  15. 

(a)   Leg.  concurrit.  —   (A)    C(st.    edit.    oculo.    - 
(c)  Ccet.  edit.  lacla.  —  (t/)  Item  qui. 


EXPOSmO  IN  CAP.  XY. 


461 


lationis  adjunctio :  Mernentote  sermotiis  mei,  etc, » 
supra  ' :  «  Non  est  servus  major  domino  suo,  » 
ita  scilicet  quod  servus  sit  liber  a  persecutione , 
quam  patitur  Dominus.  Item  (q)  -:aSutBcitservo, 
si  sit  sicut  Dominus  ejus. »  Et  ideo  sequitur  :  Si 
mc  ■perseculi  sunt,  et  vos  persequentur,  in  quibus 
ego  sum,  ait  Glossa.  Ubi  enim  eadem  causa 
odii,  et  idem  efTectus  :  sed  me  sunt  persecuti 
propter  virtutem  in  arguendo  eorum  mala 
opera,  supra  '  .  «  Me  odit  mundus,  quia  testi- 
monium  perhibeo  de  illo.  »  Si  sermonem  meum 
servaverunt,  etc.,  quasi  diceret  (6) :  Neutrum  fa- 
clent.  '  «  Qui  vos  spernit,  me  spernit;  et  qui 
vos  audit,  me  audit.  »  Imo  consilium  inie- 
runt,  ut  caperent  eum  in  sermone. 

21.  Et  hcBC  facient  propter  nomen  meum  : 
«  non  vestrum ,  »  ait  Augustinus  ^  Et  ideo 
«  lanto  miseriores,  quanto  beatiores  qui  pro- 
pter  hoc  nomen  ista  patiuntur , »  ait  idem  Au- 
gustinus  ^.  '  «  Beati  qui  persecutionem  pa- 
tiuntur  propter  justitiam.  »  Et  hoc  :  Quia  ne- 
sciunt  eum,  qui  misit  me ,  scilicet  scientia  fidei* : 
«  Nosse  te,  consummata  justitia  est.  »  Et  de  his 
Clirysostomus  ^ :  «Nonvos  (c)  turbarioportetde- 
bentespraeliumsuscipere,  non  enimme  estis  po- 
tiores,  quem  tamen  persecuti  sunt.  »  Sed  quaeri- 
tur  de  hoc ,  quod  ait :  Mundus  vos  odit,  qui  con- 
trarium  ait  supra  '"  :  «  Non  potest  mundus  vos 
odissse,  »  etc.  Et  ad  illud  respondendum,  quod 
ibi  loquitur  quoad  illos,  qui  erant  imperfec- 
tiores,  et  quantum  ad afTectiones  imperfectiores; 
hic  autem  loquitur  de  illis,  in  quantum  erant 
perfecli,  et  maxime  pro  statu,  in  quo  erant  futuri 
poft  impletionem  Spiritus  sancti  :  ante  cujus 
adventum  erant  timidi ;  sed  post  ejus  adven- 
tum  crant  adeo  parati  in  omnibus  gaudentes , 
sicut  exemplificat  Gregorius  ".  Item  quteritur 
de  hoc,  quod  ait  Augustinus  '^,  quod  mundus 
odit  mundum,  cum  dicatur  '*  :  «  Diligite  ini- 
micos  vestros.»  Sed  ipsi  sunt  mundus,  qui  vos 
odit :  ergo  praecipimur  diligere  mundum ;  cu- 
jus  contrarium  '*  :  «  Nolite  diligere  mundum.  » 
Et  ad  istud  respondet  Augustinus  quod  proeci- 

'  Sup.,  XIII,  16  ;  Malth.,  x,  24.—  »  Mntth.,  x,  23.— 
'  Sup.,  vu,  7.—  *  Luc,  X,  16.—  s  Aug.,  m  Joan.,  tract. 
Lxxxviii,  n.  2.—  «  Ibid.—  '  Malth.,  v,  10.—  »  Sup., 
XV,  3.  —  '  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  Lxxvj,  al.  Lxxvii, 
n.  2.  —  ">  Sup.,  vn,  7.  —  "  Greg.,  in  Emng., 
hom.  XXX,  n.  5  et  seq.  —  '•  August.,  !'«  Jonn., 
tract.  Lxxxvil,  n.  4,  quoad  sensum,  et  alibi  passim. 
—  '3  Matth.,  v,  44.  —  '»  I  Joan.,  n,  15.  —  '5  It  Cor., 
VI,  14.  —  »»  Saji.,  II,  13.  —  "  Sup.,  iu,  20.  — 
"  Prov.,  is,  8.  —  I'  Amos,  v,  10.  —  '«  Gen.,  xxxvii, 
4.   —  •>   Lcvit..    xix,    n.   —   "    I    Joan.,   iii,  15.  — 


pimur  diligere  opificium  Dei ,  el  diversas  boni- 
tatis  suae  constitutiones ;  vitium  autem  diligere 
prohibemur,  etc.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  patet 
hic  mundi,  id  est,  amatorum  ejus  perversitas, 
scilicet  quod  odit  Filium  Dei,  qui  est  veri- 
tas,  et  discipulos  ejus,  propter  ipsam  veri- 
tatem.  Uode  tales,  scilicet  mundani,  odiunt 
discipulos  Christi  ob  vit»  dissimilitudinem,  ut 
tactum  est  in  expositione  littera; '^  :(c  Quas  enim 
est  participatio  justitife  cum  iuiquitate  ?  »  ut 
tactum  est  supra.  '^  «  Dissimilis  est  nobis  vita 
ejus.  »  Item  odiunt  propter  vitm  juslorum  lu- 
minositatem,  et  ipsorum  vitce  horribilitatem , 
supra  "  :  «  Qui  male  agit,  odit  lucem.  »  Itcm 
odiunt  justos  propter  doctrinae  eorum  verita- 
tem.  '5  «  Noli  arguere  derisorem,  ne  oderit  te.  » 
''  «OdiohabueruntcorripientemiQporta.»  Item 
odiunt  tales  justos  ob  invidentice  pravitatem, 
et  temporalium  cupiditatem  -"  :  «  Oderant  eum 
frahres  sui,  nec  poteraut  ei  quidquam  pacifice 
loqui.  »  Et  ideo  odientes  sic  sunt  diviuce  legis 
transgressores,  quia  odium  fraternum  prohibe- 
tur  21  :ti  rson  oderis  fratrem  in  corde  tuo.  »  Item 
sunt  legis  charitatis  praevaricatores,  qu»  proe- 
cipit  hic  diligere  ad  invicem  :  et  ideo  sunt  sui 
ipsorum  homicidfe,  et  occisores  ^^  ;  «  Qiii  odit 
fratrem  suum,  homicida  est.  »  Unde  mundani 
tales  odiunt  veritatem  et  sequitatem,  ut  dictum 
est.  Ilem  odiunt  animam  suam,  prout  ait  Pro- 
pheta  -^ :  «Qui  diligit  iniquitatem,  odit  animam 
suam.  »  Super  quod  Augustinus  hic  -'•  :«  Odisse 
se  dicitur,  quoniam  hoc  quod  sibi  nocet  diligit. 
Odit  ergo  in  se  naturam ,  diligit  vitium.  »  Et  ibi 
bene  de  hoc.  Multum  ergo  sunt  perversi  sic 
odientes  Filium  Dei,  et  electos  ejus,  et  etiam 
animas  suas.  Si  eniin ,  ut  ait  Augustinus  "  reci- 
tans  dictum  Seneoas  :  «  Omnes  odit,  qui  malos 
odit  :  »  et  Boetius  -^  :  «  Bonos  quis,  nisi  stul- 
tissimus,  oderit  (t/)  ?  malos  autem  odisse ,  ra- 
tione  caret,  quia  si  regri  corpore  sunt  mise- 
randi ,  mundandi ;  multo  magis  illi,  quorum 
mentes  improbitas  urget;  multo  magis  qui  bo- 
nos  odit,  stultissimus  est,  et  ratione  caret  (e).  » 

23  Psa/.  X,  6.  -  2*  Aug.,  ubi  sup.—  '»  Id.,  ad  Maced., 
epist.  Liv,  al.  cliii,  n.  14.  —  "  Boet.,  de  Consolat. 
Phiios.,  lib.  IV,  pros.  4,  in  fine. 

(n)  Ceet.  edil.  Idem. —  (4)  dicerent.  —  (c)  llem  nos. 
Grajc.  Oiia;.  —  (</)  Cat.  cdit.  odit.  —  (e)  Totuin  liunc 
locum  sic  refice :...  caret.  Nam  siculi  corporiim  lauguor, 
ita  viliositas  qiiidaiii  est  quasi  morbus  auimorum.  Cum 
acgros  corpore  minime  dignos  odio,  sed  potiii.-;  mise- 
ralione  judicemus,  mullo  magis  uon  insequendi,  sej 
niisereudi  suut,  quorum  mentes  omni  languore  atro- 
cior  urget  improbitas.  A'ec  plura. 


462 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


HsBC  ille.  Et  si  culpa  malorum  sit  odienda, 
natura  lamen  est  amanda  '  :  «  Perfecto  enim 
odio  oderam  illos ,  "  ait  Propheta.  Super  boc 
Gregorius  -,  quod  «  perfectum  odium,  quo 
oditur  vitium,  et  diligitur  natura.  »  Et  ibi  bene 
de  Loc. 

22.  Et  sequitur  quarta  particula,  in  qua  eorum 
inexcusabililas ,  qui  sic  odiunt,  et  ratione  do- 
cumentorum  primo,  et  ratione  operum  secun- 
do,  ibi  :  Se  opera  mn  fecissem,  etc.  Ait  ergo  :  Si 
non  venissem,  etc,  quasi  diceret:  Veritatem  do- 
cui  eos  de  diligendo ;  et  tamen  oderunt.  Ideo 
ait:  Si  non  venissem,  scilicet  per  incarnationem, 
supra '  ;  « In  propria  venit  :  "  Et  locutus  non 
fuissem,  scilicct  docendo  ,  et  proBdicando  '  : 
«  Novissime  in  dicbus  istis  locutus  est  nobis  in 
Filio,»  supra  ^  :  «Domine,  verba vitaehabes.  » 
Peccatum  non  haberent ,  scilicet  incredulitatis  : 
Nunc  autem  excusationem  non  habent ,  scilicet  de 
peccato  infidelitatis.  Uade  opponit  Augustinus " : 
«  Numquid  Judcei  sine  peccato  erant,  ante- 
quam  Christus  advenisset  ?  »  Et  ad  hoc  respon- 
det,  quod  vult  magnum  peccatum  intelligi , 
quo  teneotiir  cuncta  peccata ,  et  quod  unusquis- 
que  si  non  habuerit,  dimittuntur  ei  peccata.  Et 
hoc  est  peccatum  infidelitatis  ,  et  de  hoc  in 
Glossa.  Item  opponit  Auguslinus  ',  quod  secun- 
dum  hoc  illi ,  aJ  quos  non  veuil  Christus ,  ha- 
bent  excusationem  de  peccato,  scilicet  infideli- 
tatis.  Et  ad  hoc  respondet  Augustinus  »,  quod 
Christus  per  seipsum  venit  ad  Judaeos ,  sed  per 
Ecclesiam  suam  locutus  est  gentibus ,  id  est , 
per  Apostolos  et  discipulos  suos,  quorum  sonus 
exivit  in  omnem  terram  ^  :  «  Qui  vos  recipit, 
me  recipit j  et  qui  vos  spernit,  me  spernit. »  Un- 
de  ait  Paulus  '" :  «  An  experimentum  quaeritis 
ejus ,  qui  in  me  loquitur  Christus  ?  »  Per  ergo 
Apostolos  locutus  est  Christus  gentibus ,  et  ideo 
qui  noluerunt  credere,  non  habent  excusatio- 
nem.  Ultimo  quaerit  Augustinus  "  :  «  Utrum  hi, 
qui  priusquam  Evangelium  audjrent ,  et  fine 
hujus  vitae  sunt  praevenli,  possunt  habere  excu- 
sationem.  »  Etrespondet,  quod  possunt,  sed 
non  possunt  effugere  damnationem  :  «  Qui 
enim  »  sine  lege  peccaverunt ,  sine  lege  peri- 
bunt.  »  Tanta  tamen  est  suppliciorum ,  quanta 
peccatorum  diversitas.  Et  ita  foi'te  levius  dam- 

'  Psul.  cxxsviii,  22.  —  =  Greg.,  (/e  Pastor.  Cur., 
part.  III,  c.  I,  admon.  23,  post  med.  —  '  Sup.,  i,  U. 
—  *  Bebr.,  i,  2.  —  ^Sup.,  vi,  69.  —  «  Aug.,  m  Joan., 
tract.  LXXXix,  n.  i.  —  '  Ibid.,  n.  2.  —  »  Ibid.  — 
'  Matth.,  X,  10.  -  '0  II  Cor.,  xui,  3.  -  "  Aug.,  ubi 
aup.,  n.  3.  —  "  Rom.,  ii,  12.  —  "  Aug.,  ubi  sup., 


nabuntur  illi ,  qui  fuerunt  morte  praeventi  : 
omnes  tamen  peribunt.  Et  quia  dixit  :  .Von  ha- 
bent  excusationem  de  peccato,  neccrederetur,  quod 
odirent  Patrem  ,  subdit  (v.  23)  :  0"»  we  odit,  el 
Patrem  meum  odit.  Sed  opponit  Auguslinus  " 
quod  prius  ait  :  Nesciunt  eum ,  qui  me  misit ,  sed 
non  possunt  omnes  odisse  eum  quem  nesciunt. 
Et  ad  istud  respondet  Augustinus  '*  iuquirens 
de  his  prolixe.  Et  est  summa,  quod  Judiei  no- 
lebant  sua  facfa  damnari.  Et  hoc  habet  veritas, 
ut  talia  facta  damnentur  tantum ,  si  verilatem 
oderunt,  quantum  oderunt  suas  poenas,  quas 
talibus  irrogat  veritas,  hanc  per  hoc  veritatem 
oderunt,  qua  judicante  damnantur.  De  Deo  na- 
tam  esse  veritatcm  nescierunt,  et  ita  ipsum  ne- 
sciunt,  et  oderunt.  Haec  Augustinus.  Unde  ex 
hoc  trahitur,  quod  est  odium  intentum  et  vo- 
luntarium,  et  est  odium  interpretativum.  Primo 
odio  nullus  odit  Deum,  unde  Deus;  tamen  odio 
interpretativo  mali  odiunt,  supra  "  :«  QuimcJe 
agit,  odit  lucem. »  Unde  Augustinus  '^  quod 
«  aliqui  propter  eam  rem  oderunt  veritatem, 
quam  pro  veritate  amaat.  Amant  enim  lucen- 
tem,  oderunt  redarguentem.  »  Haec  ille. 

24.  Et  sequitur  ostensio  inexcusabilitatis  ra- 
tione  operum  :  Si  operanon  fecissem,  etc,  pecca- 
tum  non  haberent,  scilicet  illud  magnum,  de  quo 
supra  eodcm  :  Nunc  autem  viderunt,  opera  illa, 
et  tamen  :  Et  oderunt  me,  scilicet  facientem  :  Et 
Patrem  meum ,  qui  misit  me.  Sed  objicit  Augus- 
tinus"quod«  nuUa  opera  Chrisli  fuerunt  majo- 
ra,  quam  suscitatio  mortuorum  :  sed  prophetae 
antiqui  mortuos  suscitaverunt ,  sicut  Elias  et 
Elisteus.  Et  ad  illud  respondendum  secundum 
Augustinum ,  quod  hic  loquitur  non  quantum 
ad  operum  arduitalem  et  mirabilitatem  ,  sed 
quantum  ad  operum  numerositatem  et  multitu- 
dinem,  quae  enumerat  tam  de  sanitatibus  eo- 
rum ,  quos  sanavit  Dominus,  quam  de  aliis.  Et 
tot ,  et  lalia  nullus  alius  fecit.  Et  de  hoc  in 
Glossa.  Et  tamen  oderunt  me  et  patrem  meum,  ut 
dictum  est  supra,  (v.  23)  JJt  impleatur  sermo,  qui 
in  lege  eorum  scriptus  est ,  ut  est  in  Psalmis.  Et 
sic  sumitur  lex  communiter.  Et  intelligendum 
est,  hoc  dictum  esse  consecutive,  non  causaliter, 
et  eorum  legem  dicit  non  ab  eis  inventam,  sed 
eis  datam,  ait  Augustinus  ''.  Quia  odio  habuerunt 
me  gratis.  Ut  enim  ait'"  Glossa  :ttGratis  odit,  qui 

n.  5.  —  i^  Id.,  in  Joan.,  Iract.  xc,  u.  3.  —  "  Sup., 
lii,  20.  —  18  Aug.,  Conf.,  lib.  XII,  c  xsiil.  -  "  Id., 
in  Joan.,  tract.  xci,  n.  8.  —  >»  Ibid.,  n.  4.  —  ''  Psal. 
xxxiv,  19. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVI. 


463 


nullum  commodum  es  odio  portat;  vel  gratis 
odio  habueriint ,  absque  debito  tamen  odii , 
vel  meritis.  »  Et  ex  dictis  patet  Filii  Dei  digna- 
tiva  bonitas,  et  patiens  longanimitas:  qui  enim 
humiliter  in  carnem  venit  missus  ad  Judceos  '  : 
«  Non  sum  missus  nisi  ad  oves ,  quae  perierunt 
domus  Israel.  »  Et  veniens  salubriter  docuit,  et 
miracula  operatus  est  :  et  tamen  nihilominus 
odia  Judffiorum  sustinuit.  Unde  et  in  hoc  disci- 
pulos  ad  inimicorum  odia  perferenda  ,  suo 
exemplo  confirmans ,  prteparavit ,  ut  eum  imi- 
tando  fierent  fortiores,  ait  Augustiuus.  Et  ideo 
in  persona  sua  ait  Propheta  ^  :  «  Odio  iniquo 
oderunt  me, »  quasi  eodem  modo  exponit  Chry- 
sostomus  3  :  Quia  res  stupenda  erat,  inquit, 
quod  oderunt  eum  Judffii ,  nullam  reprehensio- 
nem  invenientes,  causam  dicit,  nequitiam  sci- 
licet  eorum  ,  quando  ait  :  Oderunt  me  gratis. 

CAPUT  XVI. 

26.  (u)  Cam  autem  venerit  parachtus,  qxi.em  ego 
tnittam  vobis  a  Patre,  etc.  Prtemissa  exhortatione 
discipulorumadfideirectitudinem  et  veritatem, 
hic  hortatur  eos  ad  spei  constantiam  ct  firmita- 
tem,  loquendo  appropriative ,  promittens  mis- 
sionem  Spiritus ,  et  ejus  virtutem.  Et  ii£ec  pars 
in  tres  partes  :  primo,  praemissio  testimonii  Spi- 
ritus  de  ipso,  et  ipsorum  eliam  per  Spiritum; 
secundo,  adjunctio  et  prasnuntiatio  tribulatio- 
num ,  quas  eranl  passuri,  ibi  *  :  Hac  locutus 
sum,  etc. ;  tertio  subjungitur  promissio  multi- 
plicis  adjutorii  contra  persecutiones,  ibi '  :  Et 
eum  venerit  ille,  etc. 

Ait  ergo  :  Cum  venerit  paracletus ,  etc.  Et  con- 
linuat  Chrysostomus  *  sic :  «  Quia  dixerat  supe- 
rius  se  fecisse  opera  coram  Judaeis ,  quaj  nullus 
alius  fecit,  et  tamen  oderunt  eum  gratis,  ne  di- 
cerent  discipuli  Christo  :  Si  te  persecuti  sunt , 
gui  tamen  signa  viderunt,  etnos  persequentur: 
quid  ergo  misisti  nos?  et  quis  attendet  nobis  ? 
ideo  subdit  Inc  :  Cum  venerit  paracletus,  sciUcet 
Spiritus,  qui  est  consolator  contra  persecutio- 
nem,  et  advocatus  conlra  persequentes. »  Quem 
ego  mittam  a  Patre.  Et  in  hoc  notatur,  quod 
Pater  et  Filius  sint  unum  principium  Spiritus, 
qui  procedit  ab  illis.  Signatur  tamen  in  Patre 
auctoritas,  quia  et  ipse  Fihus  est  a  Patre.  MMam, 

'  MaWi.,  XV,  24.  —  '  Psal.  xxiv,  19.  —  3  Chrysost., 
171  Joan.,  hom.  lxxvi,  al.  Lxxvn,  n.  2.  —  »  Inf., 
XVI,  1.  —  5  1bid.,  8.  —  6  Chrysost.,  ulji  sup.,  n.  2,  3. 
—  '  Jac,  1,  n.  —  '  Chrysost.,  ibiil.    n.  li.   —  '  Ibid. 


inquit,  vohis,  ut  summum  donum  ' :  «  Omne 
datum  optimum ,  et  omne  donum  perfectum.  » 
Spiritum  veritatis  :  non  solum  Spiritum  sanctum 
eum  vocavit ,  sed  et  Spiritum  veritatis ,  quia 
omnia  certissima  novit,  ait  Chrysostomus  '.  Qui 
a  Patre  procedit.  «  Ecce ,  ait  Chrysostomus  ^, 
non  Pater  solus,  sed  Filius  est,  qui  Spiritum 
miltit.  »  lUe ,  inquam,  Spiritus  testimonium  per- 
hibebit  de  me,  quod  sum  missus  a  Patre. 

27.  Et  vos  testimonium  perhibebitis,  scilicet  vir- 
tute  ipsius  Spiritus ,  quia  ab  inilio  mecum  estis , 
scilicet  ex  quo  coepi  manifestare  gloriam  meam, 
supra '".  Et  de  his  .\ugustinus  "  quod  «venit  Spi- 
ritus  in  die  Pentecostes  super  discipulos,  et  cum 
loquerentur  linguis  omnium  gentium,  multi 
compuncti  corde  conversi  sunt.  Et  sic  testimo- 
nium  pertubuit  Spiritus,  et  prfebuit  fiduciam 
Apostolis,  »  ut  patet  •-.  Exponit  exemplum  de 
Petro  'S  qui  «  prius,  quem  dilexerat,  negabat; 
postea,  quem  negaverat,  diligebat.  Et  prius 
amor  fuerat  infjrmus  et  angustus,  donec  eum 
roboraret  et  dilataret  Spiritus  sanctus.  »  Et  ibi 
multum  de  hoc.  Et  patet  hic  veritas  fidei  de  veritas 
processu  Spiritus  sancti,  et  falsitas  erroris  Groe-  ^"^'^'' 
corum  dicentium  Spiritum  sanctum  non  pro- 
cedere  a  Filio ;  ait  enim  hic  :  Quem  mittam  a 
Patre :  in  quo  notatur,  quod  a  Filio  procedit 
Spiritus.  Filius  tamen  dicit,  quod  a  Patre  pro- 
cedit,  quia  semper  (b)  ipsius  est,  ad  Patrem 
solet  referre,  prout  ait  Glossa.  Quam  efiicax 
autem  fuit  testimonium  apostolorum  post  ad- 
ventum  Spiritus,  patet,  cum  dicitur  de  Petro, 
qui  ait  '* :«  Non  possumus,  quEe  audivimus,  et 
quae  vidimus,  non  loqui.  »  Et  ''  :  «  Accipietis 
virtutem  Spiritus  sancti ,  et  eritis  mihi  tes- 
tes,  »  etc. 

Et  sequitur  secunda  particula,  in  qua  praj- 
nunciatio,  sive  prcedictio  futurarum  persecutio- 
num,  ibi  (  v.  1 )  :  Hxc  locutus  sum  vobis ,  etc.  Et 
secundum  quosdam  libros  liic  incipit  capitulum 
decimum  sextum.  Rectius  tamen  videtur,  qnod 
supra  debet  incipere,  ubi  incoepit  Evangelista 
loqui  de  Spiritu,  et  ejus  virtute  ad  testilican- 
dum,  et  ad  arguendum,  et  ad  docendum,  de 
quibus  supra.  Et  narrantur  hic  tria  :  primo, 
sccurationum  praenuntiatio ;  secundo  subjungi- 
tur  ratio,  ob  quam  non  fuit  prius  harum  proe- 
nuntiatio,  ibi  '■* :  Hac  autem  voLis,  etc;  tertio  uti- 

—  '"  Sup.,   11,   11.   —  "   August.,    in   Joan.,  tract. 
xcii,  u.  1.  — '-  Act.,  II,  4.  —  ''  Aug.,  ibiJ.,  n.  2. 

—  "  Act.,  IV,  20.  —  '5  Act.,  I,  8.  —  '"  luf.,  ii. 
(o)  Scilicet  cap.  xv,  Vulg.  —  (b)  Sujjpl.  quoad. 


464 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


litatis  passionis  ipsius,  et  Christi  recessus  ad- 
junctio  '  :  Sed  egio  veritatem ,  etc. 

Ait  ergo :  Hwc  locutus  sum  vobis  ut  non  scanda- 
lizemini,  scilicet  excidendo  a  fide  *  :  «  Omnes 
vos  scandalum  patiemini.  »  Sed  quaeritur  ad 
quid  lioc  ait  liic,  quia  in  Psalmo  scriptum  est  ' : 
«  Pax  multa  diligentibus  legem  tuam ,  et  non 
est  illis  scandalum.  »  Sed  discipuli  multum  di- 
ligebant.  Et  ad  istud  respondet  Augustinus ', 
quod  hoc  fuit  verum  dc  his  quando  '  chantas 
fuit  diffusa  in  cordibus  eorum  per  Spiritum ;  etc. 
Unde  Chrysostomus  « :  «  Cum  mullos ,  inquit , 
incrediilos,  et  vos  persequentes  videritis,  non 
scandalizemini,  »  etc. 

2.  Absque  synagogis  facientvos.  Supra':  «  Con- 
spiraverant,  quod  si  quis  confiteretur  Christum, 
extra  synagogam  fieret.  »  Et  hsec  fuit  una  ratio 
scandalizandi.  Et  non  solum  hoc  :  Venit  hora, 
ut  omnis  qui  interficit  vos,  etc.  »  Sicut  fuit  de 
Paulo  ".  lit  hacc  fuit  vehementia  persecutiouis, 
quando  persequentes  asstimabant  se  obsequium 
dare  Deo  persequendo  " :  «  ^EmuIationem  Dei 
habent,  sed  non  secundum  scienliam.  «  Sed 
qualiter  ait:  Venit  hora,  in  pra;terito"?  Rcspon- 
dendum  est,  quod  hoc  ait  ob  brevitatem  lem- 
poris,  usque  ad  tempus  persecutionis.  Et  sicut 
Augustinus  "> :«  Gentes  quando  persequeljantur 
Apostolos,  diis  suis  arbilrate  sunt  obsequium 
praestare.  Sed  Judoei  putabantse  obsequiumprae- 
stare  Deo.  »  Et  ideo  clamat  Augustinus  :  «  Error 
horrendus,  et  execrabilis  c£Bcitas!  obsequium 
se  putatur  Deo  praeslare,  interficiendo  famulos 
Dei.  »  Hcfic  ille.  Et  ideo  subdit  mitigationem , 
sive  consolationem  (v.  3) :  Et  hcec  facient  vobis, 
quia  non  noverunt  Patrem,  etc.  Ut  ait  Augusti- 
nus  " :«  In  hocscrmone  ere.xit  discipulos  exem- 
plo,  quibus  dixerat  (supra  proximo  '-)  :  Si  me 
persecuti  sunt,  et  vos  persequentur.  Est  enim  glo- 
riosum ,  et  consolatorium ,  et  gaudiosum  pati 
propter  Christum,  et  ea  quae  Christus  passus 
est  "  :  «  Nemo  vcf  trum  patiatur  quasi  homici- 
da,  »  etc.  Et  sequitur:  «  Si  autem  ut  Christia- 
nus,  non  erubescat,  glorificet  autem  Deum  in 
isto  nomine.  » 

4.  Sed  hcBc  locutus  sum  vobis,  ul  cum  venerit  hora 
eonm,  tenebrosa,  nocturna,  ait  Augustinus  '*, 

i  !ul'.,7  —  Mi«/'/(.,  xxvi,3t.— 'R««/.cxviii,  105.— 
'  A«g. ,  in  Eiaiuj.,  tract.  xcin,  n.  I .  —  »  liom.,  v,  5.  — 
«  Clirysost.,  ubi  sup.  —  '  Sup.,  ix,  22.  —  »  Act.,  IX, 
1.  —  »  Rom.,  X,  2.  — '•  Aug.,  ubi  sup.  prox.,  n.  3. 
—  II  Ibid.  —  1=  Sup.,  XV,  20.  —  I'  I  Pelr.,  iv,  15.  — 
"  Aug.,  ubi  sup.,  n.  4.  —  n  Uatth.,  v,  10.  — 
'«  Chrysost.,  ubi  sup.,  u.  4.  —  <'  Matth..  xxi,  38.  — 


reminiscamini ,  quia  ego  dixi  vobis.  "  «  Beati  qui 
perseculionem  patiunlur.  »  Et  ita  reminiscatur 
beatificalionis,  ait  Chrj-sostomu.s ".  Unde  et  haec 
praedixit  eis,  ut  scirent,  quoniam  non  blan- 
diens,  neque  decipiens  loquebatur  eis,  sed  ut 
prjevidens  futura.  Sed  qu;eritur,  qualiter  ait : 
Non  noverunt  Patrem,  neque  me,  quia  dixerunt  " : 
«  Hic  est  hreres.  »  Et  supra  proximo  "  :«  Et  vi- 
derunt,  et  oderunt.  »  Ad  contrarium  objicitur  " : 
«  Scio,  quod  per  ignoranliam  fecistis.  »  Et " : 
«  Si  cognovissent,  nunquam  Dominum  gloriae 
crucifixissent.  »  Et  ad  istud  respondetur,  quod 
ipsi  viderunt  Christum  Filium  Dei,  et  per  Scrip- 
turas  potuerant  cognovisse,  quod  erat  Messias 
promissus,  supra  "  : «  Scrulamini  Scripturas ;  » 
et  per  opera,  supra  '- :  «  Operibus  credite.  »  Et 
supra  proximo  similiter  "  :  «  Si  opera  non  fe- 
cissem,  etc.  Et  similiter  per  documenla  salvi- 
flca,  supraproximo  ^' :  «  Si  non  venis.scm,  et  lo- 
cutus  eis  fuissem,  peccatum  non  haberent.  »  Et 
quia  in  eum  non  crediderunt,  et  veritatem  agni- 
tam  impugnaverunt,  ideo  excaecati  sua  malilia 
ipsum  esse  Domiuum  gloriiB  non  cognoverunt. 
Quantum  ergo  ad  aliquid  cognoverunt;  simpli- 
citer  autem  non  cognoverunt,  nec  contulerunt. 
Ideo  excaecati  sua  uialitia  ipsum  esse  Dominum 
gloriae  non  cognoverunt. 

Et  sequitur  secunda  particula  (  v.  .-i):  Hoec 
autem  voUs  ab  initio  non  dixi,  scilicet  de  ad- 
ventu  Spiritus  sancti,  quia  vobiscum  eram,  con- 
solatus  vos  praesentia  mca  corporali,  exhi- 
bita  (a)  vestris  sensibus,  ait  Auguslinus  -'.  Et  nunc 
vado  ad  eum,  etc,  scilicet  per  mortem.  Sed 
quaeritur,  qualiter  ait :  Ha;c  ab  initio  vobis  non 
dixi  ?  quia  alii  Evangelistae  narrant ,  ipsum 
dixisse  ista,  antequam  esset  in  ccena  "' : «  Ccepit 
ostendere  Jesus  discipulis,  quia  oportet  eum  ire 
Hierosolymam ,  et  multa  pati.  »  Item  videlur 
quod  debuisset  eis  dixisse,  quia  jacula  quae 
prtevidentur,  facilius  praecaventur.  Ut  enim  ait 
Gregorius  -'' :«  Minus  jacula  feriunt,  quae  prasvi- 
dentur.MEtadilludrespondetAugustinus-^quod 
illud,  quod  aithic,  est  inlelligendum  de  Spi- 
ritu  sancto ,  qui  erat  venturus,  quando  illa  mala 
erant  passuri,  quia  Spiritus  consolator  inter- 
pretatur,  vel  advocatus.  Et  ideo  de  illo  Spiritu 

"  Sup.,  XV,  11.  —  I'  Act.,  III,  17.  -  "  I  Cor.,  ii,  8.  — 
2'  Joan.,  V,  39.  —  -■  Sup.,  x,  38.  —  ='  Sup.,  xv,  24. 
—  "  Ibid.,  22.  —  »'  August.,  Iract.  xciv,  n.  2.  — 
"  ilatth.,  XVI,  21. —  "  Greg.,  m  Evang.,  honi.  x.^xv, 
prope  princ.  —  »*  Aug.,  ubi  sup.,  n.  1,2. 

(a)  Cat.  edil.  exhibitio  nostria. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVI. 


465 


non  dixerat  ab  initio,  qnia  consolabatur  eos 
praesentia   corporali;    abscessurus   autem  hfec 
dixit  eis  de  Spiritu.  Et  de  hoc  in  Glossa  pro 
parte.  Et  nemo  ex  vobis  interrogat,  etc.  Sed  qufe- 
ritur  ad  quid  hoc  ait.  Et  ad  istud  respondet 
Augustinus'  quod  signiflcat  se  iturum,  ut  nullus 
inlerrogaret,  quod  palam  fieii  usu  corporali 
cernerent,  scihcet  in  ascensione.  Ideo  ait  Glossa : 
«  Nemo  interrogat,  id  cst,  interrogabit.  » ^ «  Cum- 
que  intuerentur  in  coelum  euntem  illum  ,  »  etc. 
Auguslinus  '  :   «  Euntem  eum  in  coelum  non 
verbis  quaesierunt,  sed  ocuhs   deduxerunt.  » 
6.  Sed  quia  Ikbc  locutus  sum  vobis,  scilicet  me 
iturum  a  vobis,  tristitia  implevit  cor  vestrum.  Ut 
ait  Augustinus  ' :  «  Videbat  quid  ad  illa  sua 
verba  in  cordibus  agerent.  Id  enim  quod  exte- 
rius  in  Christo  videbant,  amittere  metuebant.  » 
Et  patet  vehementia  tristitiee,  quia  implevit.  Item 
patet  intimitas   ejusdem,  quia  implevit  corda. 
Infra  eodem  '  :  Vos  tri%tahimini.  Item  ex  hoc 
patebat  intensio  amoris  discipulorum  ad  Chris- 
tum,  quia  secundum  quantitatem  amoris  boni 
amati  est  quantitas  tristiliae  de  amissione,  vkI 
absentatione.  Unde  Augustinus  ^  :  «  Amor  in- 
hians  habere  quod  amatur  cupidilas  est :  id  si 
amiserit  sentiens ,  tristitia  est.  »  Et  nota  quod 
est  tristitia  bona,  et  virtuosa,  prout  ait  Augus- 
tinus  *  ibi  supra,  quod  «  mala  sunt  ista  ',  si 
malus  est  amor,  et  bona,  si  bonus.  »  Unde  est 
bonorum  tristitia  ex  ablatione  vel  absentatione 
divinae  consolationis,  quae  figuralur  hic,  et  in- 
fra  eodem  '"  :    Yos  conlrislahimini ,  sed  tristitia 
vestra  verteiur  in  gaudium.  Item  est  tristitia  bo- 
norum  ex  memoria  et  recogitatiorie  propriovum 
malorum  ' :  «  Anima  quse  tristis  est  super  ma- 
gnitudine  mali,  dabit  tibi  gloriam.  »'«  Moeror 
in  corde  viri  humiliabit  eum.  »  Item  '" :  «  Con- 
trislati  eslis  ad   poenitenliam.  Quas  secundum 
D.eum  tristitia,  poenilenliam  operatur.  »  Et  de 
hoc  Augustinus  "  bene  supra.  Item  est  tristitia 
virluosa  ex  consideratione  malorum  qu£e  sunt 
in  mundo  '- :  «  Cor  sapientum,  ubi  tristitia,  » 
quia  «  nuUis  gaudiis  hic  (o)  animum  sternunt,  » 
ait  Gregorius  '^  exponens  illud.  Et  '* :  «  Uui  ap- 
ponit  (5)  scientiam,  apponit  (6)  et  dolorem.  » 

'  Aug.,  utji  sui).,  D.  3.  —  2  Acl.,  I,  iU.  —  3  Aug., 
ubi  sup.  —  <>  Ibid,,  n.  4.—  «  Inf.,  20.  —  ^  August.,  de 
Civ^t.  Dei,  lib.  XIV,  c.  vii,  n.  2.—  ^  Scilicet  tristilia, 
timor,  iKtitiii,  cupiditas,  de  qulbus  Aui».  —  "  Bar., 
II,  18.  —  '  Prov.,  XII,  2.5.  —  '•  II  Cor.,  vii,  9,  10.  — 
"  Aug.,  ubi  sup.  prox.  —  ^^  Eccle.,  vii,  5.  —  "  Greg., 
Moral.,  lib.  XVIII,  c.  xxiv,  al.  XLi,  n.  (iC.  —  '^ Eccle., 
I,  18.  —  "  I  Cor.,  XII,  2U.  —    'Ml  Tim.,  lu,   12.  — 

TOM   XI. 


Item  est  virtuosa  tristitia  bonorum  ex  compas- 
sione  damnationis  hominnm,  vel  oppressionis 
justorum  '°:«  si  enim  patitur  unum  membrum, 
compatiuntur,  »  etc.  '"  «  Omnes  qui  pie  volunt 
vivere  in  Christo,  persecutionem  patiiintur.  » 
Super  quod  Augustinus  "  :  «  Pia  est  tristitia  (c), 
et  si  dici  potest,  lieata  {d)  miseria,  vitiis  alienis 
tribulari,  non  implicari;  moerere,  non  adhte- 
rere;  dolore  contrahi,  non  amore  altrahi,  »  etc. 
In  qua  trislitia  est  oratio  continuanda  '^ :  «  Tris- 
tatur  iiliquis  vestrum  ?  oret :  {pquo  animo  est  ? 
psallat.  »    Quia   ergo   amor   discipulorum   .id 
Christum  intensus  erat,  et  ex  ejus  praesentia  et 
consolatione  vehemens  :  nec  mirum,  quia  erat 
delectabilium  allluentia  :   ideo  audientes   ser- 
mones  (e)  de  suo  recessu ,  tristitia  implevit  cor 
eorum,  quia  nondum  habebant  consolationem 
Spiritus,  quam  erant  habituri,  ait  Augustinus  ". 
7.  Et  sequitur  tertia  particula,  scilicet  specifi- 
catio  utilitatis  sui  recessus  :  Sed  ego  veritatem 
dico  vobis,  sicut  verus  magister,  qui  -°  in  veritate 
docet,  et  sicut  ipsa  veritas,  supra^'.  Expedit  vo- 
his  ut  ego  vadam  :  ut  haec  forma  servi  a  vobis 
auferatur,  et  ne  sitis  infantes,  sempfer  contenti 
isto  lacte,  id  est,  amore  meee  humanitatis,  »  ait 
Augustinus  ^^.  Rt   ideo  sequitur  :  Si   non  abie- 
To,  etc,  id  est,  si  alimenta  fenera,  quibus  vos 
alui,  non  subtraxero,  solidum  ciljum  non  esu- 
rietis,  ait  Augustinus  '^,   ubi  supra  :  Si   autem 
ahiero,  scilicet  discedendo  corporaliter,  mittam 
eum  ad  vos.  Et  non  solum  Spiritus  adfuit  eis, 
sed  Pater  et  Filius,  ait  Augustinus  -K  '°  «  Vobis- 
cum  sum  usque  ad  consummationem  sfeculi.  » 
Ideo  ait  disciptilis^*  :  «  Sedete  in  civitate,  quo- 
usque  (f)  induamini  virtute  ex  alto.  »  Qu»rit 
Augustinus  ^'  :  «  Numquid  poterat  emittere  Spi- 
ritum,  qui  venerat  super  eum  in  baptismo,  si 
non  abirel?   PrEEterea   amor  Apostolorum   ad 
Christum  erat  ordinatus  :  ergo  non  impediebat 
adventum  Spiritus.  Item  dilectio  proximi  non 
impedit  dilectionem  Dei,  sed  magis  ordinat  ad 
illam  :  ergo  multo  minus  dilectio  Christi  impe- 
diebntmissionem  Spiritus  ipsius  Apostolis.  Item 
dilectio  naturalis  non  repugnat  spirituah ,  dum 

"  August.,  arl  Sebastian.,  epist.  c.\LV,  al.  cc.XLViii, 
n.  1. —  '8  Jac,  v,  i:i.  —  "  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  XLiv, 
n.  4.  —  20  j\ialtk.,  XXII,  16.  —  ^'  Sup.,  xiv,  6.  — 
-2  Aug.,  ubi  sup.  prox.—  "  Ibid.  —  '*  Ibid.,  n.  5.  — 

2S  .Mnll/i.,  x.wiii,  20.  —  "  Luc,  XXIV,  4!l.  —  s'  ll)id., 
u.  4. 

(ri)  Ccet.  cdil.  lii.  —  (6)  Vulg.  addit.  -  (c)  CiEt. 
edit.  JHstitia.  —  (d)  Item  vera.  —  (e)  Leg.  audito  ser- 
inonR.  —  (/■)  yu/ij.  quoaclusi|ue. 

30 


466 


EVANGELII  SANCTl  JOANNIS 


sit  ordinata  :  ergo  a  simili  ex  parte  ista.  Et  ad 
istud  respondendum  secundum  Augustinum , 
sicut  tactum  est,  quod  lacte,  id  est,  Verbo  carne 
facto,  eranl  contenti  ol)  niagnitudinem  conso- 
lalionis,  quani  hal>el»anl  in  ipso  (^liristo  ho- 
mine.  '  «  INon  possunt  filii  sponsi  lugere,  quara- 
diu  sponsus  est  cum  illis.  »  Ob  ergo  vehemen- 
tiam  dilectionis,  quam  habel)ant  in  Christo  ho- 
minc ,  qua  eranl  consolati  corporaliter  et 
sensibiliter,  non  erant  elevati  ad  ipsum,  in 
quantum  Verbum  teternum  :  et  ideo  non  fuit 
Spiritus  datus,  antequam  ipse  abiret.  Unde  Au- 
gustinus-  :  «  Si  carni  carnaliter  hffiseritis,  ca- 
paces  Spiritus  non  eritis  :  "  non  quod  Carnaliter 
dicat  deordinationem  amoris,  sed  quia  dilige- 
bant  eum  in  sua  humanitate.  '«Etsinoverimus 
Christum  secundum  carnem,  jam  non  novi- 
mus.  »  Item  alia  ratio  fuit  a  parte  dantis,  quia 
Filius  liei  dedit  dona  sua  post  victoriam,  et  in 
statu  glorificationis,  supra'  :  «  Spiritus  non 
erat  datus,  quia  Jesus  nondum  erat  glorifica- 
tus.  i>  Item  fuit  congrua  ralio  a  parte  status, 
quia  nondum  erat  Christus  passus,  nec  genus 
humanum  reconcilatum  Deo  Patri.  Et  de  his 
Chrysostomus  ^  :  «  Non  parva  haec  mitigatio 
scire  eos,  quoniam  ipse  sciverat  tristitioe  su- 
perabundantiam,  »  scilicet  ut  Deus.  Et  sequi- 
tur  :  0  Si  nondum  Spiritu  digni  facti,,  non  re- 
silierunt  tristitia  suilocati,  excogita  quales  de- 
bebant  esse  gratia  Spiritus  potituri,  »  etc.  Ut 
patet  ergo  ex  prcedictis,  ob  vehementiam  dilec- 
tionis  Christi  hominis,  et  ob  immensitatem  de- 
lectationis  in  ipso,  qui  erat  totus  desiderabilis, 
et  ob  modicitatem  desiderii  supernae  consola- 
tionis  spirituahs,  et  ob  congruitatem  ordinatio- 
nis,  non  erat  missurus  Spiritum,  nisi  abiret.  Et 
de  hoc  Gregorius  ^,  super  illud '  :  Consolabitur 
me  lectus  meus :  «  Si,  inquit,  non  ahiero,  etc, 
ac  si  diceret  :  Si  ab  intentionis  vestrae  oculis 
corpus  non  subtraho,  ad  intellectum  vos  invisi- 
bilem  per  consolatorem  Spiritum  uon  per- 
duco,  »  etc.  Et  ibi  beue  de  hoc.  Et  ideo  expe- 
diebat  eis,  ut  vaderet,  ut  in  superabundantia 
Spiritus  veniret,  qui  testimonium  perhibcret,  et 
eos  roboraret,  adversantes  argueret,  ipsos  in- 
scios  erudiret,  prout  sumitur  hic  :  Si  vero  abie- 
ro,  etc. 

1  Mutth.,  IX,  15.—  «  Aug.,  ubi  sup.—  »  II  Cor.,  v, 
16.  —  '  Joan.,  vn,  39.  —  *  Chrysost.,  in  Joan., 
Iioiu.  Lxxvn,  al.  lxxviii,  u.  1.  —  "  Grog.,  Moral., 
lib.  VIII,  c.  xiji,  al.  XXIV,  n.  41.  —  '  Job,  vii,  l.f. 
—  •  luf.,  16.  —  9  Inf.,  20.  —  '0  Inf.,  13.  —  "  Aug., 
m  Joan.,   tracl.   xcv,   u.   2.  —   '«  Ihid.  —   '^  Mattlt., 


8.  Et  sequitur  tertia  particula  capituli,  in  qua 
enumerantur  promissa  eis  adjutoria,  ibi  :  Et 
cnm  i'eHerj7(7/«,etc.Etilla  intres  :  primo  promit- 
tit  adjutorium  ipsiusSpiritus;  secundopromiltit 
iteratam  visionem  sui  ipsius"  :  Modimm,  etc; 
tertio,  promittit  exauditionem  suse  peiitionis  a 
Patre':  Amen,  amen,  dico  vobu,  etc.  In  prima 
duo  :  primo  promittit  adjutorium  Spiritus  in 
arguendo  adversantes;  secundo,  ejus  adjuto- 
rium  in  illuininando  ipsum  suscipientes,  ibi '": 
Cum  autem  venerit  ille,  etc. 

Ait  ergo  :  Cum  venerit  Spiritus  ille,  arguet 
mundum  dc  peccato,  scilicet  incredulitatis,  quo 
manente  alia  peccata  detinentur,  ait  Augusti- 
nus  ".  Ideo  sequitur  :  Quia  non  credidenmt  in 
me.  Et  de  justitia,  eorum,  qui  credunt :  «  ipsa 
enim  fidelium  comparatio  est  infldelium  vitu- 
jieratio,  ait  Augustinus  '-."  «Viri  Ninivitaesurgent 
in  judicio  cum  generatione  ista,  et  condemna- 
bunt  eam.  » 

10.  Et  ideo  sequitur  '*  :«  Fides  enim  '^  est  sub- 
stantia  rerum  sperandarum.  VI  ergo  notet  perfec- 
tam  fidem  futuram  iidelium ,  qua  arguitur 
incredulitas  infidelium ,  ideo  ait  :  Ad  Patrem 
vado ,  quoniam  in  eum,  quem  non  videbitis, 
creditis.  Infra '"  :  «  Beati  qui  non  viderunt ,  et 
crediderunt.  »  Non  videbitis,  inquam,  humilem, 
sed  excelsum  :  non  mortalem,  sed  sempiter- 
num  :  non  judicandum,  sed  judicatorem. 
Et  de  hac  fide,  id  est,  justitia  nostra ,  arguit 
Spiritus  incredulum  mundum.  »  Haac  Augus- 
tinus. 

1 1 .  Item  et  non  solum  hoc,  sed  arguet  de  ju- 
dicio,  quia  princeps  mundi,  id  est  infidelium, 
judicatus  est,  quia  igni  eeterno  irrevocabiliter 
est  destinatus.  «  Si  "  Deus  angelis  peccantibus 
non  pepercit,  etc,  quomodo  non  a  Spiritu 
sancto  de  hoc  judicio  mundus  arguetur?  »  ait 
Augustinus  ".  Et  quasi  eodem  modo  legit  Chry- 
sostomus  '^ :  «  Uuod  tunc  Spiritus  arguet  mun- 
duin,  cum  et  signa  majora  faciet,  non  solura 
per  me,  sed  etiam  per  vos.  Nunc  enim  pos- 
sunt  (a)  dicere,  quoniam  fllius  est  fabri,  et  sic  de 
aliis  contumeliis ;  -"  sed  tunc  omnem  excusatio- 
nem  abscindet  (b).  »  Triplicem  ergo  mundi  in- 
gratitudinem  arguet  Spiritus  :  quia  fidem  sufli- 
cienter  eis  ostenderat  documentis,  et  operibus 

XII,  41.  —  "  Scilicet  apud  Augustinum,  ubi  sup. 
prux.,  n.  3.  —  '5  Hebr.,  M,  1.  —  "^  Inf.,  xx,  29.  — 
"  II  Petr.,  II,  4.—  "  Aug.,  ibid.,  n.  4 .  —  "  Chrysost., 
ubi  sup.  —  "  Ibid.,  n.  2. 

(«)  Ctel.  cclil.  possiiiii.  —  {b)  llein  abscidet. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVI. 


467 


justitiam  in  aliis  impleverat,  diabolum  subje- 
cerat.  Et  haec  tria  deberent  movere  ad  creden- 
dum,  scilicet  fidei  declaratio  (a)  operibus  Christi 
et  documentis,  fidei  perfectio  iu  ahis,  diaboU  di- 
judicatio.  Et  ideo  ait  hic,  quod  de  tribus  ar- 
gueret  mundum  :  de  peccato  incredulitatis , 
scihcet  quia  in  Cbristum  non  credidit;  de  justi- 
tia  ahorum  credentium,  quam  mundus  imitari 
noluit;  de  judicio  diaboH,  quod  non  timuit. 
Quferit  .Vugustinus  '  quahter  ait,  quod  Spiritus 
arguet  mundum  de  peccato,  cum  hoc  sit  Fihi : 
Christus  enim  arguet  mundum  de  peccato,  su- 
pra  proximo  ^ :  «  Nunc  non  habent  excusatio- 
nem  de  peccato  suo.  »  Item  videtur  quod  polius 
attribui  debuit  Christo  arguere  mundum,  quam 
ipsi  Spiritui  sancto;  supra'  :  «  Omne  judicium 
dedit  filio.  »  Item  ipse  «  Magister  et  Dominus, » 
supra'  :  ergo  ut  prius.  Item  Spiritui  sancto  ap- 
propriatur  bonitas,  pietas  et  benignitas  :  ergo 
non  debuit  ei  attribui  iste  actus,  qui  est  arguere. 
Et  ad  istud  respondet  Augustinus  *,  quod  «  quos 
arguit  Spiritus  sanctus,  arguit  uhque  et  Christus. 
Sed  quia  per  Spiritum  sanctum  diflundenda  erat 
charitas  in  cordibus "  eorum ,  quae  '  foras  rnittit 
timorem,  quo  possent  impediri,  ne  auderent 
mundum  arguere,  et  ideo  ait  hoc.  Saspe  enim 
diximus  (6)  inseparabilia  esse  opera  Trinilatis, 
sed  tamen  sigillatim  commemorandas  esse  per- 
sonas.  »  Haec  Augustinus.  Et  per  haec  ad  ob- 
jecta  :  timore  enimdepulso,  arguendi  libertatem 
erant  habituri,  et  ita  per  Spiritus  virtutem  erant 
mundum  arguturi. 

12.  Et  quia  dixit  haec  de  virtute  Spiritus,  sub- 
dit :  Adhuc  habeo  vobis  multa  dicere.  Sed  quferi- 
tur  qualiter  hoc,  quia  supra  ait  "  :  «  Omnia 
queecumque  audivi  a  Patre  meo,  nota  feci  vo- 
bis.  »  Ergo  tunc  non  posset  plura  habere  di- 
cenda  eis,  quffi  non  possent  portare.  Et  ad  istud 
respondet  Augustinus  ^,  quod  signanter  ait : 
Non  potestis  portare  modo,  quia  nundum  erant 
idonei  mori  pro  Christo.  Si  enim  Petrus  ante 
adventum  Spiritus  non  fuit  potens  et  idoneus 
ad  moriendum  pro  Christo,  multo  minus  alii.  » 
Loquitur  ergo,  quod  non  polerant  portare  poe- 
nam  mortis,  et  martyrii  pro  Christo.  Vel  secun- 

'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  .\cv,  n.  I.  —  *  Sup.,  xv,  22. 

-  '  Sup.,  V,  22.  -  '  Sup.,  XIII,   U.  —  *  Aug.,  ibid. 

—  »  liom.,  V,  5.  —  '  I  Joan.,  iv,  18.  —  »  Sup.,  xv, 
15.  —  '  Aug.,  in  Joan.,  trfict.  xcvi,  n.  1.  —  ">  Ibid., 
D.  3.  —  II  Job,  XX!X,  22.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  XX, 
c  IV,  al.  ip,  n.  4.  —  '3  Job ,  xxvi,  8.  —  •*  Greg., 
Mornl.,  lib.  XVII,  c.  xiv,  al.  xxvi,  n.  37.  —  i»  I  Cor., 
III,  t.  —  "  Ibid.,  XIII,  9.  —  "  Aug.,  de  Civit.  Dei , 


dum  eumdem  Augustinum  '"  «  loquitur  de  illis 
qu£e  suut  revelata  eis  post  ascensionem.  Omnia 
enim  canonica  veritate  {<•)  atque  auctoritate  con- 
scripta  ante  adventum  Spiritus,  quis  non  a^quo 
animo  (d)  audit,  vcl  legit?  »  quasi  diceret  : 
Nullus.  »  Quod  vero  ait  supra,  quod  omnia 
nota  fecit  eis,  ibi  ponitur  prseteritum  pro  fu- 
turo,  ut  ibi  est  expositum.  Et  patet  hic  exem- 
plum  moderantiffi  in  docendo,  ut  fiat  secundum 
auditorum  capacitatem.  "  «  Super  illos  stillabat 
eloquium  meum.  »  Ibi  Gregorius  ",  quod  «  sub- 
tiliter  debet  prospicere  is  qui  docet,  ne  plus 
studeat,  quam  ab  audiente  capiatur,  prfedi- 
care.  »  Et  ibi  multum  de  hoc.  '^  «  Qui  hgat 
aquas  in  nubibus.  »  Ibi  '* :  «  Qui  ligat,  etc,  id 
est,  doctrinas  (e)  in  Prophetis,  ut  non  erum- 
pant  deorsimi,  scilicet  immensitate  sua.'^  «  Non 
potui  loqui  vobis  qiiasi  spiritualibus,  »  etc. 

13.  Et  sequitur  promissio  adjutorii  Spiritus  in 
docendo;  et  ibi  duo  :  primo  ipsa  promissio; 
secundo  erroris,  qui  posset  oriri,  exclusio,  et 
veritatis  instructio,  ibi  :  Non  enim  loquetur  a 
scmetipso,  etc.  Ait  ergo  :  Cum  venerit  ille  Spiritus 
veritatis,  docehit  vos  omnem  veritatem  :  «  Intus 
sine  sono,  »  ait  Glossa.  Sed  queeritur,  qualiter 
hoc  ait?  quia  '«^ :  «  Ex  parte  cognoscimus  et  ex 
parte  prophetamus.  »  Nou  ergo  docet  omnem 
veritatem  in  hac  vita.  Item,  ut  ait  Augushnus  ", 
species  numerorum  sunt  infinilffi,  et  ita  verita- 
tes  :  sed  non  est  scire  infinita  :  ergo,  ut  prius. 
Uem  multae  veritates  geometricas  fuerunt  ignotcB 
a  discipulis,  qui  fuerunt  piscatores,  nec  fuerunt 
necessaricB  ad  salutem  :  ergo  ut  prius.  Et  ad 
istud  respondendum  secundum  Augustinum  " , 
quod  «  illud,  quod  ait  hic,  non  arbitror  in  hac 
vita  compleri,  quamdiu  corpus  aggravat  ani- 
mam  '^  Sed  nunc  per  Spiritum sanctum  pignus  ^" 
accepiraus,  ut  tunc  cognoscamus  -',  sicut  cogniti 
sumus.  »  Et  ita  videtur  loqui  pro  statu  gIori£e 
secundum  Augustinum  ^\  Ad  ahud  quod  loqui- 
tur  hio,  non  de  veritate  speculativa  qualibet, 
sed  loquitur  de  veritate  ordinante  affectivam  {f) 
et  inducente  ad  gloriam  -^ :«  Memento  quomodo 
ambulaverim  coram  te  in  veritate.  »  Et  de  hac 
veritate  in  Collatione  ='.  Item,  cum  docere  sit 

lib.  XII,  c.  xviii.  —  1»  Id.,  in  Joan.,  tract.  xcvi, 
n.  4.  —  "  Sap..  iz,  15.  -  «»  II  Cor.,  i,  22.  — 
^'  I  Cor.,  xiii,  12.  —  «  Aug.,  ibid.  —  "  Isa.,  xxxvni, 
3.  —  "  Inf.,  Vid.  Collat.,  Lxxii. 

(a)  Suyjpl.  ex.  —  (A)  Ca;l.  cdit.  dicimus.  —  (c)  Cait. 
edit.  deeit  veritate.—  {d)  Item  deest  iion  tequo  auimo. 
—  («1  Leti.  doctorum  prsedicationem.  —  (/)  C(Bt.  edil. 
affectiva. 


468 


actus  veritatis,  et  maKistri  (a),  sive  sapienli;E((<), 
qualiter  aUril)Ucrit  S|)iritui  sancto,  cura  priEclicta 
appropricntur  Filio?  Et  ad  islud  rcsponden- 
dura,  quod  docere  est  actus  Trinilatis' :  «  Om- 
nium  artifex  docuit  me  sapientia  (c).  »  Appro- 
priatur  aulcm  Filio  quautum  ad  id,  quod  est 
devotionis  et  aQectionis. 

Et  sequitur  secunda  particuia,  in  qua  exclu- 
sio  erroris,  qui  posset  oriri  :  Non  enim  loquetur 
a  semetipso,  eto.  Quia  dixerat  prius  :  Non  potestis 
portare  modo;  sed  cum  veneril  Sptritus,  doceiit 
ornnemveritatem:  ne  quis  diceret,  quod  operatio 
Spiritus  esset  perfectio  sua  a  seipso,  sicut  con- 
tinual  Chrysostomus  *,  ideo  ait  :  Non  loquetur  a 
semelipso.  Et  hoc  ideo,  quia  non  est  a  semetip- 
so,  secundura  Augustinum  'K  Supra,*  :  «  Qui  a 
semetipso  loquilur,  propriam  gloriam  qua;rit. » 
Quodaimque  audiet  loquetur.  Ut  enim  ait  Augus- 
tinus  5  :  «  Ab  illo  audiet,  a  quo  procedit.  Au- 
dire  illi  est  scire  :  scire  vero  est  esse.  A  quo 
ergo  illi  essentia,  sive  esse,  et  audire,  et  scire, » 
sicut  supra  dictum  est  de  Filio  '^  :  «  Siout  Pater 
habet  vitam  in  semetipso,  sio  dedit  et  Filio.  » 
Nulla  lamen  disparilitas  inilla  suuma  Trinitate, 
ait  .\ugustinus",  ibidcm  :  ulji  multiuu  de  hoc. 
Sed  quffiritur  qualiter  ait  :  Audiet,  in  futuro  ? 
Et  ad  istud  respondendum  seouudum  Augusti- 
num  ',  et  est  summa,  quod  «  propter  mutabili- 
tatem  tcmporum,  in  quibus  versatur  nostra 
mortalitas  et  mulabilitas,  non  menduciter  dici- 
mus  de  Deo :  Fuit;  et  :  Est;  et  :  Erit  :  quia  et 
fuit,  et  est,  et  erit.  Cum  ergo  secundum  volu- 
mina  temporum  variatur  humana  locutio,  de 
illo  diountur  cujuslibet  temporis.  Scmper,  in- 
quam,  audit  Spiritus,  cum  semper  sit,  et  per 
hoc  et  audivit,  et  audiet,  et  audit.  »  Haec  ille. 
NuUa  ergo  in  beo  propter  hoc  variatio.  El  de 
hoo  ibi  Augustinus  multum.  Et  quceventurasunt, 
ammntiabit  vobis  :  non  solum  ventura  in  tcm- 
pore,  sed  etiam  aeterna,  quorum  amore  iuflam- 
mat,  ut  ait  Glossa,  et  etiam  Augustinus. 

•14.  Et  clarificabil  me,  id  est,  «  auferet  limorem, 
et  dabit  amorem,  quo  me  ardcntius  prffidican- 
tes,  glorite  meae  per  totum  mundum  dabitis 
odorem,  commendabitisque  honorem.  »  llajc 
Augustinus^.  Et  subdit  regulam  bonam  :  quod 
enim  ipsi  faoturi  erant  in  Spiiitu  sanoto,  hoc 


EVANGELII  SANCTl  JOANNIS 

eumdem  Spiritum  dicit  esse  facturum.  '"  «  Non 
estis  qui  loquimini,  »  etc.  «  Gloria  enim  est,  ibi 
Auguslinus  ",  siout  antiqui  ditliniunt,  frequens 
de  alifiuo  fama  cum  laude  :  ct  h.ec  cum  est 
facta  de  Christo,  noa  laudato,  sed  laudantibus 
prodest.  »  Hajc  Augustinus."  «Luceat  lux  vestra 
ooram  hominibus,  ut  glorificent  Patrem,  »  ctc. 
Et  ideo  annuntiabit,  quia  de  meo  accipiet,  ut 
supra  cst  e.\positum,  quia  a  me  procedet  :  Iq 
quo  non  est  gradus,  vel  pars  intelligenda,  sicut 
somniaut  hoeretici,  sed  plenitudo  essentiae,  quae 
eadem  est  in  tribus  porsonis.  Unde  Augusti- 
nus  '^  :«  Non  propter  hoc,  sicut  putaverunt  hae- 
retici,  minor  a  Filio  est  Spiritus,  quasi  Fdius 
acoipiat  a  Patre,  ct  Spiritus  a  Filio  quibusdam 
gradibus  naturarum.  »  Et  ideo  explanans  sub- 
dit,  sicut  ait  Augustinus  ": 

IS.  Omnia  quceeumque  habet  Pater,  mea  sunt ; 
quasi  dicat :  de  Patre  acccpit  Spiritus  sanctus, 
unde  accepit  Filius,  qui  de  Palrc  natus  est, 
Spiritus  sanctus  procedit.  Ideo  sequitur  :  Prop- 
tereade  meo  accipie(.  Hoc  cst,  nihil  loqut  tur  pro- 
prium  prseter  mea,  nihil  contrarium  mihi,  sicut 
ait  Chrysostomus".  Unde  ct  oonsimilitcr  ait  Fi- 
lius  de  se,  supra  '*  :  «  A  me  ipso  non  sum.  » 
Quoniam  nihil  proprium  extraea,  quae  Patris 
sunt,  nihil  alienum  ab  illo  loquor,  ait  idem 
Chrysostomus".  Supra"  :  «  Pater  diligit  Filium, 
et  omnia  dedit  in  manu  ejus.  »  "  «  Omnia  tra- 
dita  sunt  raihi  a  Patre  meo.  »  Sed  objicitur, 
quia  omnia  quae  habet  Spiritus,  habet  Pater,  et 
e  contrario  :  et  tamea  Spiritus  non  producil 
aliam  personam.  Et  ad  istud  respondindum 
sinc  pra-judicio,  quod  Pater  habet  omnia  se- 
cundum  plenitudiucm  paternoe  substantia;,  et 
ita  dicit  essentiam  ut  communicabilem  per  viam 
generalionis  et  prooessionis ;  Filius  autem  habet 
naturam  divinara,  sive  dicit,  ut  potcntem  pro-  ' 
ducere  Spiritum  sanctum,  et  ita  potest  cam 
communicare  processibiliter.  Spiritus  sanotus 
autem  non  dicit  substantiam  ut  communicabi- 
lem  ad  producendum  aliam  personam,  quia 
tautum  est  Trinitas  personaruin.  .Nulla  lameu 
disparilitas  in  Trinitate  ,  ut  ait  Augustinus  *°, 
quia  illcE  sunt  relationcs.  Item  objiciunt  aliqui, 
qualiter  ait  :  De  meo  aecipiet,  in  futuro?  quia 
Spiritus  saactus  est  tertia  persona  in  Trinilate 


'3  Aug.,  ibid.,  n.  4.  —  "  Ibid.  — 


1  Sap.,  vii,  21.  —  2  Cbrysost.,  ubi  siip.  —  '  Aiig.,       "  Mnll/i.,  v,  16.  ....„., ,  -.  ..  - 

in  Juiin  ,  Iracl.   xci.^i ,  ii.    I.  —  *   Sup.,   vii,    18.  —  "  Cbry.sost.,  ubi  sup. —  '*  Sup.,  xiv,  to. —  "  Chrysost., 

5  Aug.,  ubi   sup.    i)io.\.,  u.   /i.   —   «   Siip.,  V,  :;().  —  ibiil.  — '8  Sup.,  lU,  33.  —  '■' ilJa«/i.,  XI,  27.— «c  Aug  , 

'  Aug.,  ibid.,  paulo  aulo.  —  »  Ibid.,  u.   5.  —   '  Id.,  trucl.  xci.\,  n.  i.  —  (a)  Leg.   niiigisteril.  —  (6)  Ccet. 

Uact.  c,  u.  I.  —  '"  Muitli.,  X,  20.  —  n  Aug.,  ibid.  —  edit.  sapienlia.  —  (ej  Uem  sapienti'iin. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVI. 


469 


ab  ceterno,  et  ita  nihil  novum  accipiet.  Item 
quando  ait  :  Qummmque  habet  Paier,  mea  sunt, 
aut  loquitur  de  proprietitibus,  et  sic  falsa  est, 
quia  Pater  est  innascibilis,  et  sic  habet  innasci- 
bilitatem;  aut  loquitur  de  essentialibus,  et  sic 
eadem  ralione  posset  dicere  Spiiitus  sanctus  : 
Filius  de  meo  capiet,  quia  omnia,  quae  habet 
Pater,  habet  Spiritus.  Ad  primum  responden- 
dum  est,  ut  habitum  est  supra,  quod  ideo  lo- 
quitur  sub  futuro,  vel  propter  modum  nostrfB 
inlelligentife  proferentis  Deum  sub  omni  ditfe- 
rentia  temporis,  quia  nunquam  deerit,  vel  de- 
fuit ;  vel  hoc  dicitur  propter  effectumnovum  in 
aliis,  quia  manifestabit  alios  accipere  de  Spi- 
ritu,  non  quod  fiat  innovatio  in  Spiritu,  sed  in 
accipientibus  Spiritum.  Ad  aliud  responden- 
dum  est,  quod  ideo  ait  :  De  meo  acdpiet,  quia 
nihil  proprium  loquetur,  ut  diclum  est,  nec 
ahenum  a  Patre;  et  ita  non  excludit  Patrem  :  a 
Patre  enim  et  a  Filio  procedit.  Paler  autem  et 
Filius  unum  sunt,  supra'. 

d6.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  promissio 
consolationis  discipulis,  et  ex  promissione  vi- 
sionis,  et  visitationisFiIii,ibi  :  Modicum,  etc.  llla 
pars  in  Ires  partes  :  primo  ,  sub  aenigmate  vi- 
sionis  iterata  promissio  ;  secundo,  de  dicto  au- 
dito  discipulorum  dubitatio  ,  ibi  ^  :  Dixerunt 
ergo ,  etc. ;  tertio,  dubitalionis  eorum  a  Christo 
deprehensio  et  explanatlo,  ibi ' :  Cognovit  autem 
Jesus,  etc. 

Ait  ergo  :  Modicum  ,  et  noii  videbitis  me.  L't 
continuat  Augustinus  * ,  in  praeccdentibus  ait  : 
Vado  ad  Patrem,  nec  dixerat :  Modicum,  supra  ^ ; 
ideo  ait  hic  :  Modicum ,  scilicet  restat  tempus , 
et  non  videbitis  me.  Undo  Augustinus  ^  :  «  Post 
paululum  enim  passus  est,  et  non  viderunt 
eum.  »  Et  iterum  modicum ,  quia  post  paululum 
resurrexit  (a),  et  viderunt  eum.  Unde  Chrysos- 
tomus  '  :  «  Putabatur  eis  duo  contraria  ponere, 
non  existentia  tamen  contraria;  et  non  intel- 
lexerunt,  aut  propter  trislitiam,  quoe  emittcbat 
a  niente  eorum  qufe  dicebantur,  aut  propter 
irnmanilestationemeorum.»  Et  ideoscquiturdu- 
bitatio  eorumdem  (v.  l?)  :  hixerunl  ergo  :  Quid 
est  quod  dicit  nobis  :  Modicum,  etc.  ?  Videbatur 
enim  eis  dicere  contraria,  ut  tactum  est.  Unde 
simili  modo  loquendi " :  «  Expecta,  reexpecta, 

<  Joan.,  X,  30.  —  =  Inf.,  17.  —  '  Inf.,  19.  —  '  Aiig., 
tract.  ci,  n.  1.—  '  Sup.,  xiv,  12.—  "  Aug.,  ibid.— 
■'  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  Lxxvii,  al.  lxxvui,  n.  l. — 
'  Isa.,  XXVIII,  10.—  '  Inf.,  21.—  "  luf.,  22.—  "  Helr., 
IV,  VA.  —  is  Chrysost.,  ibid.  —  "  Ihid!  —  "  Jac,  iv, 
4.  —  '=  Psal.  xxi.x,  G.  —  1«  Chiysost.,  ibid.  —  "  Im., 


modicum   ibi,  modicum  ibi.  »  Et   de   his   in 
Glossa. 

19.  Et  sequilur  tertia  particula,  et  ibi  tria  : 
primo,  deprehensio  dubitationis  eorum  a  Chri- 
sto;  secundo  ,  similitudinis,  sive  exempli  ad- 
junclio,  ibi  '  :  Mulier  enim ,  etc,;  tertio,  adop- 
tatio,  et  suae  visionis  plena  promissio. 

Ait  ergo  :  Cognovit  autem  Jcsiis ,  elc.  Et  ia  hoc 
ostendit  (6)  esso  Deum,  cum  sine  verbis  eorum 
intellexit  nutationem  ,  ait  Glossa  ".  «  Omnia 
sunt  nuda  et  aperta  oculis  ejus.  » 

20.  Amen,  amendico  vobis,  etc.  Ut  ait  Chrysos- 
tomus  '-  :  «  Ignorabant ,  quoniam  post  parum 
veniet  ad  eos.  »  Ideo  ait  :  Amen,  amen  dico  vo- 
bis  ,  quia  plorabitis ,  gemendo  ;  Et  flebitis ,  la- 
crymas  effundendo.  Plorare  enim  est  cum  voce 
gemere;  flere,  quasi  hicryma  fluere.  Et  hoc  erat 
crucis  et  mortis  tempore,  ait  Chrysostomus  '^. 
Mundus  autem  gaudehit  :  nomine  enim  mundi 
malilia  hujus  mundi  inlelligi  potest,  id  est 
amicorum  mundi,  prout  dicitur  "  :  «  Quicum- 
que  voluerit  essse  amicus  hujus  saeculi,  inimi- 
cus  Dei  constituitur.  »  Vos  autem  contristabimini, 
scilicet  tempore  passionis :  Sed  tristitia  vestra 
vertetur  in  gaudium,  scilicet  tempore  resurrec- 
tionis,  prout  ait  Prophcta'" :  «Ad  vesperuni  di  - 
morabitur  fletus,»  scilicet  tempore  passionis ; 
«etadmatutinumlaetitia,»  quosurrexitDominus. 

21.  Et  subdilur  similitudo,  sive  exemplum  : 
Mulier  cum  pnrit,  etc.  Unde  Chrysostomus  "  : 
«  Utitur  parabola,  qua  Prophetas  utuntur,  su- 
perabundantice  (c)  pressurarum  tristitias  com- 
parantes.  »  Et  est  sensus  :  Pressura  parlus  fit 
gaudii  causa;  sic  de  tristilia  vestra.''  «  Quasi  par- 
turiens  dolebit  (d).  »  Et  "  :«  Cor  muliorispartu- 
ricntis.  »  '^ «  Clamat  (e)  parturiens,  »  etc.  Et  ut  ait 
Augustinus  ^"  :  «  Nec  est  similitudo  difficilis  ad 
inteUigendum  ,  »  quia  «  parturitio  tristitia; , 
partus  vero  gaudio  comparatur,  quod  tunc 
majus  (/■)  esse  consuevit,  quando  puer  nascitur, 
non  puolla.  »  Hteo  ille. 

22.  Et  sequitur  adoptatio  :  Et  vos  igilur 
nunc  tristitiam  hahetis,  de  imminente  pas- 
sione  :  Iterum  videbo  vos ,  post  resurrectio- 
nem  :  Et  gaudebit  cor  vestrum,  et  in  hoc  gau- 
dii  veritas  et  intimitas   :  Et  gaudium  vestrum 


,  il. 


"  Aiioc,  XII,  2. 


XIII,  8.  —   "  Jerem.,  XLVlii 
—  -°  Aug.,  ubi  sup.,  n.  3. 

(a)  Cat.  edit.  res  ciiim  extcndit,  exponit.  — 
{h)  Suj)pl.  se.  —  (c)  Ccet.  edil.  siiper  abuiidantia.  — 
(rf)  r«/(/.  dolebuut.  —  (e)  Uem  Clauiubul.  —  (f)  Cat. 
edit.  niagis. 


470 


EVANGELII  SAJVCTI  JOANNIS 


nemo  tollet  a  vobis.  Infra  eodem  i  :  Vt  gaudium 
vestrum  sitplenum.  QunTitur  hic  raagistraliter,  aa 
apostoli  meruerunt  (a) ,  vel  timuerunt  sic  tris- 
tando.  Et  videtur  quod  meruerunt  (o) ,  quia  '  : 
i<  Si  compatimur  (6),  et  conregnabimus  :  »  sed 
ipsi  compatiebantur  tristando.  Item  illam  tris- 
litiani  secutum  est  {.'audium,  ut  ait  liic  :  ergo 
ut  prius.  Item  erat  de  absentia  l)oni,  scilicet  : 
Jesu  Christi.  Ad  contrarium  arguitur.  Supra  ait 
Christus  3  :  «  Non  turbetur  cor  vestrura.  »  Fuit 
ergo  tristitia  dehortata  a  Christo,  et  ila  videtur 
non  bona.  Itcm  supra*  ait  :  «  Si  diligeretis  me, 
gauderetis,  quia  vado  ad  Patrem,  »  scilicetper 
passionem  :  ergo  tristitia  de  hoc  non  fuit  bona. 
Et  ad  istud  respondetur  communiter ,  quod 
tristitia  dicitur  bona,  vel  mala,  a  parto  originis. 
Omnes  enim  affectus  in  amore  radicantur,  ut 
patet  ab  Augustino  "  ,  ubi  ait,  qiiod  «  amor 
sentiens  quod  adversatur  ,  tristitia  est.  »  Et 
quia  est  amor  carnalis,  et  naluralis,  et  socia- 
lis,  vel  charitativus,  sive  spiritualis,  ita  est  de 
tristitia  :  et  quia  diligebant  Christum ,  et  spiri- 
tualiter ,  et  socialiter ,  et  etiam  naturaliter : 
quia  homo  similis  eis,  et  quia  speciosus  prae 
filiis  hominum,  et  pulchrum  est  quod  delectat 
etiam  naturaliter,  ut  ait  Augustinus;  ideo  tris- 
titia  eorum  de  separatione  a  Christo  erat  lauda- 
bilis  et  meritoria.  Et  quia  modus  debitus  requi- 
ritur  in  tristitia,  ideo  horlabatur  eos  Dominus, 
ut  non  conturbarentur  immoderantia  tristitice. 
Et  per  heec  ad  objecla.  Et  nota  quod  ait  :  Modi- 
cum,  et  non  videbitis  me.  Secundum  Augusti- 
num  "  :  «  Modicum  est  tolum  spatium,  quo 
prfesens  saeculum  pcrvolat,  in  quo  non  videtur 
Dominus  .  »  Et  iterum  modicum  :  «  Et  videbitur 
veniens  ad  judicium  ,ubi  nihii  interrogabimus, 
quia  nihil  desiderandum  remanebit,  nihil  quee- 
rendum  latebit.  »  H;ec  ille.  Et  ita  istud  potest 
intelligi  de  niodicitate  durationis  hujus  tempo- 
ris  totalis,  donec  '  videatur  Deus  Deorum  in 
Sion.  »  *  «  Sciens,  quia  modicum  tempus  ha- 
bet.  »  Et  est  modicum  durative ,  quia  finem 
habet.  '  «  Fratres  mei  praeterierunt  me  sicut 
torrens.  »  Ibi  Gregorius  '°  :  «  Quod  fine  claudi- 
tur,  lougum  non  est.  »  Item  est  modicum  ex- 

'  Inf.,  24.  —  2  II  Ttr»..  IF,  12.  —  3  Sup.,  xiv,  1.  — 
♦  Sup.,  XIV,  28.  —  5  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  XIV, 
0.  vii,  n.  2.  —  «  Id.,  in  Joan.,  tract.  ci,  n.  6.  — 
'  Psal.  LXXXlii,  8.  —  «  Apoc,  XII,  12.  —'Job,  VI,  15. 
—  '"Greg.,  Morul.,  lib.  VII,  c.  x,  al.  xxv,  n.  31.  — 
"  Joh,  XX,  5.  —  I'  fii-PS-,  ^loral.,  lib.  XV,  c.  Ii.  — 
1'  Job,  X.XI,  13.  —  "  Gres.,  Moral.,  lib.  XV,  c.  .\xiv, 
al.  xLiii,  u.  49.  —  "  Job.  IX,  25.  -  ":  Greg.,  Moral.. 


cessive  ,  quia  nihil  est  temporis  nisi  nunc. 
"  «  Gaudium  hypocritje  ad  instar  puncti.  »  Ibi 
Gregorius  '*  de  hoc  bene.'^«In  puncto  ad  infer- 
na  descendunt.  »  Gregorius  '*  similiter  de  hoc. 
Item  modicum  est  cursus  celeritate  '*  :  «  Dies 
mei  vclociores  fuerunt  cursore.  »  Gregorius  (c)  '• 
qualiter  vita  per  augmenta  tendat  quotidie  ad 
finem.  Et  '"  :  «  Dies  mei  velocius  transierunt, 
quam  a  texente  tela  succiditur,  et  consumpti 
sunt  absque  uUa  spe.  » '*« Breves  anni  transeunt. » 
Et  ideo,  in  hoc  modico  tempcre,  sustinendae 
tribulationes  et  persecutiones,  ut  post  modi- 
cum  videatur  Deus  in  gloria.  "  «  Ad  punctum 
in  modico  dereliqui  te ,  et  in  miserationibus 
magnis  congregabo  te.  »  ^"  «  Si  post  modicum 
tollat  me  factor  meus.  » ^'  «  Ecce  judex  ante 
januam  assistit.  »  !n  isto  modico  justi  plorant 
hio  peccata  sua  et  aliorum,  plangentes  ob 
incolatum  hujus  miseriaj.  '-  «  Beati  qui  lu- 
gent.  »  Sed  mundus  gaudebit  in  vanitatibus  suis, 
et  voluptatibus  ,  et  cupiditatibus.  -'  «  Cor  sa- 
pientum  ubi  tristitia ;  cor  stultorum  ubi  laeti- 
tia.  »  -■•  «  Vas  vobis  ,  qui  nunc  ridetis.  »  Et  de 
hoc  in  CoUatione  prcpdicabili  ^'. 

Quod  vero  sequitur  :  Mulier  cum  parit ,  tristi- 
tiam  habet,  etc,  secundum  Augustinum  **  «  Ec- 
clesia  fructum  laboris  nunc  parturit  desideran- 
do,  nunc  est  paritura  cernendo.  Et  ideo  mas- 
culum ,  quoniam  ad  statum  contemplationis 
cuncta  referuntur  officia  actionis.  »  Haec  ille. 
Per  mulierem  ergo  Ecclesia  ratione  obedien- 
tialis  subjectionis  sub  Christo,  qui  est  vir  ejus 
ratione  fervidaj  dilectionis  ,  et  ratione  sedulae 
operationis,  ratione  pia3  compassionis,  et  salu- 
bris  nutritionis  infirmorum.  Talis  est  mulier 
naturaliter  "  «  :  Mulieris  bonae  beatus  vir,  »  etc. 
Et  hffic  parturit  divinum  verbum  in  matrice,  id 
est,  iu  memoria,  suscipieudo  et  retinendo  :  et 
quo  bonum  organizatur  meditando  (d),  vivifi- 
catur  consentiendo ,  et  parturitur  operando  -'  : 
«  Coucepimus,  et  parturivimus.  »  Et  per  mas- 
culum,  opus  perfectum,  et  validum,  et  haere- 
ditarium  regni  aeterni,  quale  opus  studet  dia- 
bolus  devorare  -' :«  Draco  stetit  coram  muliere, 

lib.  IX,  c.  XVI,  al.  XXX,  n.  46.  —  ''  Job,  vji,  G.  — 
'»  Ibid.,  XVI,  23.  —  '9  Isn.,  Liv,  7.  —  '<•  Job,  xxxii,  22. 

—  =1  Job,  V,  9.  —  =«  Uatth.,  v,  5.  —  "  Eccle.,  vii,  5. 

—  '-<•  Luc,  VI,  25.  —  "  Vid.  Collat.,  lxx.  —  •''  -Aug., 
ubi  sup.,  n.  5.  —  "  Eccli.,  xxvi ,  1.  —  "  Isa.,  xxvi, 
18.  —  "  Apoc.,  XII,  4. 

(a)  Edit.  Ven.  moBrueniiit.  —  (4)  Vulg.  sutinueri- 
luiis.  —  (c)  Suppl.  oslendit.  —  [d)  Ccet.  edit.  me- 
diando. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVI, 


471 


(juae  erat  paritura ,  ut  cum  peperisset,  filium 
ejus  devoraret,  »  etc.  Eodem  modo  posset  ex- 
poni  de  sancta  anima,  qu;e  parturit  opus  per- 
fectum  '  :  «  Os  justi  parturiet  sapientiam.  »  E 
contrario  de  mullis  ^  :  «  Venerunt  filii  usque  ad 
partum,  et  non  est  virtus  parturiendi.  » 

De  eo  vero,  quod  sequitur  :  Videbo  vos , 
et  gaudebit  cor  vestntm,  infra  '  :  «  Gavisi  sunt 
discipuli ,  viso  Domino.  » 

23.  Et  sequitur  illa  pars ,  in  qua  consolatur 
discipulos  ex  promissione  audientis  [«)  a  Patre ; 
secundo,  quia  saepe  est  eis  loculus  obscure, 
promissionis  plenae  intelligentiae  adjunctio  '■ : 
Hcec  in  proverbiis ,  etc. ;  lertio ,  discipulorum 
responsio  ^  :  Dicunt  ei  discipuli,  etc. ;  quarto, 
de  his  quae  ventura  erant ,  eorum  instruc- 
tio ,  et  verae  pacis  promissio ,  ibi  *  :  Respondit 
eis  ,  etc. 

Ait  ergo  :  Et  in  illo  die  me  non  rogabitis.  Quia 
praemiserat :  Videbo  vos;  ideo  ait  :  In  illo  die  (6), 
visionis  meae ,  quia  nihil  desiderandum  rema- 
nebit,  nihil  quaerendum  latebit,  ait  Augusti- 
nus  '.  Infra  eodem'  :  Et  non  dico  vobis,  quia  ro- 
gabo  Patrem  de  vobis,  ipse  enim  Pater  amat  vos,  etc. 
Et  licet  ita  fuerit  ia  futuro ,  nunc  tamen  dico 
vobis  :  Si  quid  petieritis ,  scilicet  quod  sit  ali- 
quid ,  ait  Glossa ;  in  nomine  meo ,  scilicet  perli- 
nens  ad  salutem.  Unde  Augustinus  '  :  «Non  pe- 
titur  in  nomine  Salvatoris ,  quidquid  pelitur 
conlra  rationem  salutis.  »  Supra  '"  simile  :  «  Si 
quid  petieritis  in  nomine  meo,  »  etc.  Et  merito 
ait  :  Si  quid  petieritis,  etc.  (v.  2i)  Usque  modo  non 
petistis ,  consimili  mea  praesentia,  ait  Glossa.  Et 
sequiturdupliciter  (c)  secundum  Augustinum"  : 
«  Vel  quia  nomen  meum ,  sicut  cognoscendum 
erat,  non  cognovislis ;  vel  quia  in  comparatione 
rei  quam  petere  debuistis,  pro  nihilo  habendum 
erat  quidquid  petistis.  »  Heec  ille.  Et  consequi- 
tur  :  Petite  in  nomine  meo  :  quidquid  enim  peti- 
tur,  quod  pertineat  ad  hoc  gaudium  consequen- 
dum ,  hoc  est  in  nomine  Christi  petendum  ,  ait 
Augustinus  '^,  et  accipietis  '^  :«  Petite,  etdabitur 
vobis.  »  Sed  quaeritur  :  cum  boc  dicat  supra  '", 
videtur  quod  hic  superflue  repetat.  Item  Sancti 
ssepe  petierunt  in  nomine  Domini,  sicut  fuit  do 
Paulo  ".  Non  ergo  videtur  esse  verum,  quod 

'  Prov.,  X,  31.  —  ^  Isa.,  xx.wii,  3.  —  '  luf.,  xx, 
20.  —  '  Inf.,  23.  —  ^  Ini.,  29.  —  '  Inf.,  31.  —  '  Aug., 
ubi  sup.,  n.  6.  —  »  Inf.,  26,  27.  —  »  Aug.,  tract.  cil, 
n.  1.  —  '»  Sup.,  XIV,  14.  —  "  Aug.,  ibid.,  n.  2.  — 
'=  Ibid.,  paulo  antc.  —  "  Luc.,  xi,  '.).  —  ''  Jl  Cor., 
XII,  8.  —  15  Sup.,  XIV,  8.  —  1«  Aug.,  ubi  sup.,  n.  1. 
—  "  Ibid.,  n.  2.  —  '*  Ibid.,  n.  3.  —  "  Psal.  xxvi,  i. 


ait  hic.  Item  ait  :  Usque  modo  non  petistis  quid- 
quam  :  cujus  contrarium  videtur  supra,  ubi  ait 
Philippus  '^  :  «  Domine ,  ostende  nobis  Patrem, 
elc.  »  Item  constat,  quod  discipuli  saepe  orave- 
rint  eum  etiam  de  spiritualibus.  Et  ad  primum 
respondendum  secundum  Auguslinum  '*,  quod 
qui  petit  in  nomine  ejus,  accipit,  quando  de- 
bet  accipcre  :  qufedam  enim  uon  negantur,  sed, 
ut  congruo  dentur  tempore ,  differuntur.  Heec 
ille.  Et  sic  est  intelligendum ,  quod  sancti  acci- 
piuntprose,  utest  ad  eorum  salutem.  Ad  aliud, 
secundum  eumdem  Augustinum  ",  quod  «  quid- 
quid  aliud  petitur,  quam  quod  pertineat  ad 
gaudium  plenum  consequendum,  nihil  petitur : 
non  quod  omnino  nullares  petitur,  sed  quia  in 
tanta  rei  comparatione,  quidquid  aliud  acci- 
piatur,  nihil  est.  »  Heec  ille.  Et  quia  post  mis- 
sionem  Spiritus  sancti  sic  petierunt  discipuli 
perseverantes  in  oratione,  ideo  acceperunt  quod 
petierunt.  Et  nota  quod  hic  insinuantur  condi- 
tiones  orationis  quatuor  :  quarum  prima  est , 
ejus  boni,  quod  est  necessarium,  fervida  peti- 
bilitas,  ibi  :  Petieritis,  et  indigentiae  cognosci- 
bilitas,  unde  Augustinus  hic  '"  :  «  Petitio  est  ali- 
cujus  indigentiae;  »  in  Psalmo  "•  :«  Unam  petii  a 
Domino.  »  Secundo  insinuatur  rei  petitas  sub- 
stantiahtas ,  ibi  :  S(  quid,  scilicet  quod  sit  ali- 
quid  secundum  Augustinum,  ut  est  expositum, 
quia  -"«spiritum  bonum  dabit  petentibus  Pater. » 
-'  «  Primum  quaerite  regnum  Dei.  »  Tertio  insi- 
nualur  in  orando  recta  credulitas,  ibi  :  In  no- 
mine  meo,  ut  scilicet  orans  pelat  a  Patre  in  no- 
mine  Fihi ,  sentiendo  de  ipso  nomine,  et  de  ip- 
so  Filio ,  ut  est  sentiendum ,  secundum  quod 
est  expositum.  '^  «  Clauso  ostio  ora  patrem 
tuum.  »  Quartum  est  intentionis  ordinabilitas  , 
ibi  :  Ut  gaudium  vestmm  sit  plenum.  Gaudium, 
inquam,  ait  Augustinus^',  non  carnale,  sed  spi- 
rituale,  quod  erit  plenum,  quando  erit  tantum, 
ut  aliquid  jam  non  sit  addendum.  »  H;eo  ille. 
■-'  «  Intra  in  gaudium  Domini  tui.  »  Tunc  enim 
intrat  gaudium  (d)  in  gaudentes ,  (e)  prout  ait 
Anselmus  ^'\  Quando  haec  deficiunt,  non  acci- 
pitur  quod  petitur  -"  :  «  Petitis  et  non  accipitis, 
eo  quod  male  petatis.  » 

—  2»  Luc,  XI,  13.  —  "  Matth.,  vi,  33.  —  a»  Ibid.,  6. 

—  ^'  Aug.,  ubi  sup.,  u.  2.  —  2'  Matth.,  xxv,  21.  — 
'5  Anselm.,  ProsL,  c.  xxvi.  —  ^'  Jac,  iv,  3. 

(a)  Forlasse  /egendum  accipiendi.  —  (4)  Su/jpl. 
scilicet.  —  (c)  Leg.  quod  seqiiilur  dupliciter  inlelligi 
polest.  —  (rf)  Leg.  Non  ergo  totum  illud  gaudinm  in- 
trabit.  —  (e)  Suppl.  sed  toti  gaudentes  iiitrabuiit  in 
gaudium. 


472 


EVANGELII  SANGTI  JOANNIS 


25.  Et  sequitur  secunda  particula,  in    qua 
plenae  intelligentiiE  promissio :  IlfBc  in  proverbiis 
locutus  sum,  id  est,  paraljolicis  locutionibus  et 
obscuris.  Venit  autem  hora,  cum  non  sit  hcec  pa- 
rabola,  sed  de  Patre  meo  annuntiaho  (a) ,  intus  in 
corde,  non  aure,  ait  Glossa.  Ut  ait  Augustinus  ', 
istud  posset  legi  de  cognitione  jnnigmalica  in 
via ,  et  non  dc  visione  plena  in  palria  (b),  quia 
sequitur  (v.  26)  :  In  illo  die  in  nomine  meo  ro- 
gabitis  :  cum  enim  pervcnorimus  ad  regnum , 
quid  petituri  suinus ,  quando  saliabitur  ia  bo- 
nis  desiderium  mentis?Et  itarestat,  secundum 
Augustinum,  ut  intelligiitur  Jesus,  de  carnali- 
bus  et  animalibus  discipulis,  promisisse  se  fac- 
turum  spirituales.  Proverbia  enim  sunt,  quee- 
cumquc  dicta  sapientiaj  de  incorporea  inimuta- 
bilique  substantia  :  non  quod  ea  (c)  tanquam 
proverbia  deputet;  sed  quia  sic  cogitat,  quo- 
modo  qui  proverbia  solont  audire  atque  intel- 
ligere.  ^  Sapientiam  loquimur  inter  perfeclos.  Et 
sequilur  :  Nos  spiritum  accepimus,  non  hvjus  mun- 
di,  sed  qui  ex  Deo  est ,  spiritualibus  spiritualia 
comparanles ,  etc.  Et  ibi  bene  de  hoc  Augustinus. 
Et  non  dico ,   quia  rogabo    Patrcm.   Exponendo 
enim  istud  de  statu  gloricB ,  planum  est ,  quod 
tuncuonrogabitsicut  mediatoradredimendum, 
sicut  fuit  in  vita  ista ,  quia  eril  (d)  exauditor 
cum  Patre.  Ideo  sequitur  (v,  27) :  Quia  ipse  Pater 
amat  vos,  dans  vobis  desideria  vestra  et  petitio- 
nes,  ut  est  prcemissum  :  Et  quia  vos  me  amastis, 
affectu,  et  credidistis  intelleclu,  quia  a  Deo  exi- 
vi,  veniens  in  mundum,  a  quo  sum,  ait  Glossa. 
Et  explanat  magis(v.  28)  :  Exivi  a  Patre,  et  veni 
in  mundum  :  ita  tamen  ut  nou  deserat  (e)  Pa- 
trem  :  Iterum  relinquo  mundum,  ut  non  tamen 
doseram  mundum,  ait  Augustinus  ^  :  «  Exivit 
a  Patre  ,  quia  de  illo  est  :  in  mundum  venit , 
quia  corpu^  ostendit,  quod  de  Virgiue  assump- 
sit;   reliquit  mundura   corporali  discessione , 
perrexit  ad  Palrem  hominis  ascensione,   nec 
mundum   deseruit  praesentiaj    gubernatiotie.  » 
H;ec  Augustinus.  *  «  Egressus  ejus  a  diobus  »- 
ternitatis. »  In  Psalmo  " :  «  A  sumnio  ccelo  egres- 
sio  ejus,  et  occursus,  »  etc.  Legit  autem  istud 
Chrysostomus"  de  tempore  post  resurrectionem, 
«  quo  quadraginta  diebus  annunliavit  eis  dc 

'  Aug.,  ubi  sup.,  u.  ;i.  —  '  I  Cor.,  II,  (i,  12.  — 
»  Aug  ,  ubi  sup.,  11.  C.  —  '  Mich.,  v,  2.  —  '  Ps(d. 
XVIII,  7.  —  "  Chrysost.,  iii  Jonn.,  hom.  Lxxvin, 
al.  Lx.xix,  D.  2.  —  '  Mntt/i.,  xiii,  11.  —  »  Inf.,  i'9. 
—  "  Auf;.,  ubi  sup ,  n.  4.  —  ">  Prov.,  i,  1.  — 
'I  Prov.,  XXXV,  2.  —  '«  Toh.,  XII,  7.  —  "  ha.,  xxiv, 
16,  —  '*  Sup.,   ti.  —   "  Aug.,  ul)i   sup.,  n.   2.  — 


Patre  palam.  Etquod  ait :  Nm  rogabo  Patrem,  etc, 
ideo  ait,  quia  amor,  in([uit,  qui  in  me  est,  suf- 
ficit  vobis,  quouiamme  ainastis.  »  Hoec  ille.  Et 
sic  potest  littera  intelligi  de  discipulis  post  resur- 
rectiouem.  Quwritur  de  hoc,  quod  ait :  Locutus 
sumvobis  in  proverbiis,  cum  dicatur  '  :  «  Vobis 
datum  est  nosse  mysterium  regni  Dei,  c»teris 
in  parabolis.  »  Ergo  non  debuit  eis  loqui  in 
proverbiis.  Hem  infra* :  Dixerunt  discipuli :  Pro- 
verbium  nullmn  dicis.  Et  adistud  respondendum, 
quod  proverbia  dicuutur  dicta  parabolica;  sunt 
cnimprovcrbiaaliudhal)entia  in  medulla,  aliud 
in  superticie.  Et  proverbium  dicitur  similitudo, 
ubi  aliud  intelligitur,  aliud  dicitur,  quasi  ver- 
bum  pro  verbo  positum.  Item  dicuntur  pro- 
verbia  dicta  obscure  de  sul)stantia  incorporea 
secundum  Augustinum  '.  Parabola  [f)  '»,  elc. 
Primo  modo  loqaebatur  turbis  in  proverbiis; 
seciindo  modo  apostolis  aliquando  ".  «  Gloria 
Dei  est  celare  verbuin.  »  Et  "  :  «  Sacramcntum 
regis  abscondere  bonum.  »  "«Secretum  meum 
mihi.  »  Et  tic  loquimur  in  proverbiis  diversi- 
mode.  Item  quaeritur  de  hoc,  quod  ait  :  In  illo 
die  in  nomine  meo  pctetis.  Sed  tunc  exponendo 
littcram  pro  statu  glorioe ,  videtur  quod  sancti 
in  gloria  petunt  :  ideo  quferitur,  an  beati  in 
gloria  petant ,  sive  orent.  Et  quod  non ,  videtur, 
supra  eodem  '*  :  In  illo  die  non  rogabitis  quid- 
quam,  quia  tunc  gaudium  plenum,  cui  nihil 
addendum ,  secundum  Augustinum   ".    llem 
omnis  petitio  est  ratioue  indigcntium  (g)  secun- 
dum  Augustinum,  ubi  supra  '*  :  ergo  ut  prius. 
Ad  contrarium  objicitur  de  hoc,  quod  ait  hic  : 
Iii  illo  die  in  nomiue  meo  petctis.  Item  animffl 
beatoB  in  patria  non  resumpserunt  adliuc  cor- 
pora  sua ,  qua;  tamcn  desiderant ,  ut  ait  Au- 
gustinus  "  :  sed  petitio  est  rqspectu  desiderati : 
ergo  ut  prius.  Item  jugiter  rogamus  sanctos,  ut 
pro  nobis  oient.  Et  ad  istud  respondendum  se- 
cundum  Augustinum  "  :  «  In  futuro ,   inquit , 
saeculo  quid  petitari  sumus ,  quando  satiabitur 
in  bonis  desiderium  nostrum  ?  »  Et  ibi  bene  de 
hoc.  Item  Augustinus  " : «  Satiabitur  in  bonis  de- 
siderium  nostrum;  et  nihil  erit  ultra  quod  ge- 
mendo  quaerimus,  sed  quod  gaudendo  tenea- 

"■  lliid.,  n.  3.  —  "  Aug.,  de  Gen.  nd  titt.,  lih.  .\ll, 
(;.  x.\xv,  u.  68.  —  "  Id.,  in  Joan.,  ubi  sup.,  n.  3.  — 
'» 1(1.,  ad  Probam,  epist.  cxxi,  al.  cxxx,  c.  xiv,  n.  17. 
(a)  Vulg.  cttm  jam  non  iii  proverbiis  loquar  nobis , 
se''l  palam  de  1'ati-e  annuidiabo  vobis.  —  (6)  C(Bt. 
edit.el  devis.  plon.  in  palrla, uoii. —  (c)  osl. —  (d)Item 
erat.  —  [f)  Ler/.  dcserereiii.  —  If)  h'orlnsse  legendum 
Parabolae.  —  ((/)  Leg.  ulicujus  iaUigentiiC. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVI. 


473 


mus.  »  Haec  ille.  Et  ad  illud,  quod  ait  hic  :  In 
nomine  meo  petetis,  etc.  secundum  Glossam', 
sensus  est,  quod  tunc  vere  cognoscetis  quod  si 
ut  bomo  rogo  Patrem ,  ut  Deus  tamen  exau- 
dio  cum   Patre.  Et  ideo  sequitur  :   Non  dico 
vobis  ,  qnia  ego  rogabo    Patrem  ,  vel  secundum 
alios,  sensus  est  :  Petetis,  id  est,  potitum  ac- 
cipietis;  vel  petetis  pro  aliis,  qui  adliuc  sunt 
in  miseria,  sicut  manifestat  Bernardus  -  Isene, 
loquens  ad  fratrem  suum  mortuum  ,    et  di- 
cens  :  «  Quanto  quis   Deo  conjunctior,   tanto 
charitale  plenior.  »  Et  sequitur  :   «  Nec  quo- 
niam  Deum  induisti,  cura  nostra  te  exuisti  : 
ibi  enim  est  cura  de  nobis,  »  etc.  Haec  ille.  Et 
sic  suo  modo  orant  pro  nobis.  '  «  Vidi  animas 
interfectorum ,  et  clamabant , »  elc.  Ibi  de  hoc. 
Quasritur  de  hoc  quod  ait  :  Non  dico  vobis ,  quia 
ego  rogabo  Pafrem,  qualiter  hoc  ?  quia  *  :  ?  Sem- 
per  vivens  ad  interpellandum  pro  nobis.  »  Et 
ad  islud  respondendum  est ,  quod  dicitur  tunc 
non  rogare  in  quantum  liomo  mortalis,  et  pas- 
surus  pro  genere  humano  ,  sicut  fuit  in  hac 
vita  *  :  «  Qui  cum  clamore  valido ,  et  lacrymis 
offerens  exauditus  est.  »  Dicitur  autem  tunc  non 
rogare ,  quia  exaudit  cum  Patre ,  ut  est  expo- 
situm  secundum  Glossam.  Item  quaeritur  de  hoc 
quod  ait  :  Pater  aniat  vos,  quia  vos  me  amastis. 
Sed  contra "  :  «  Ipse  prior  dilexit  nos.  »  Et  ita 
Pater  prius  dilexit  eos  ,  quam  amarent  Chri- 
stum.  Et  ad  illud  respondendum  ,   quod  htec 
conjunctio,  Quia,  non  dicit  causam,  sed  ratio- 
nem  ostensivam,  sive  significativam  dilectionis. 
IJnde  Glossa,  quod  iude  patet,  scilicet  quod 
Pater  amat  nos.  Et  Augustinus  ■>  :  «  Donum  Dei 
esl  diligere  Deum  :  ipse  ut  diligeretur  dedit,  qui 
non  dilectus  dilexit.  »  Istum  autem  passum  ex- 
ponit  Gregorius  'bene  super  illud  '  :  Qais  enar- 
rabit  cailorum  rationem '!  dicens  ; «  Tunc  ccelorum 
rationem   Dominus   narrat  ,   cum   detersa   (a) 
mentis  nostroe  caligine  clara  se  visione  mani- 
festat.»  Ideo  ait  hic  :  Palam  annuntiabo ,  etc, 
scilicet  de  distinctione  personarum,  ut  ibi  ma- 
nifestat,  «et  tunc  lingua  narranlis  Dei  erit  visa 
clarilas  sublevantis ,  scilicct  qualiter  distincte 
videbilur  distinctio  personarum,  et  unitas  di- 
viniB  essentice. »  Haec  ille  :  et  ibi  multuin  et  be- 
ne  de  hoc. 

'  Ex  Augusl.,  in  Joan.,  tract  cii,  n.  1.  —  •  Bern., 
suimr  Caiit.,  serni.  xxvi,  n.  5.  —  '  /i/joc,  vi,  9.  — 
'  Hedr.,  vii,  2.'j.  —  '  Hebr.,  y,  7,  —  «  I  Joun.,  IV,  10. 
—  '  Augusl.,  1«  Joan.,  ubi  sup.,  n  .-).  —  '  Greg., 
MoraL.  lib.  XXX.  c.  v,  al.  iv,  n.  H.  —  »  Joh., 
xxxviii,  37.  —  '"  Aug.,  tract.  ciii,  u.  1.  —  "  Sup., 


21  .Etsequitur  responsio  discipulorum:  Dicunt 
ei  discipuli:  Ecce  nunc  palam  loqueris.  Sed  obji- 
citur  :  ipsi  dicunt  conlrarium  ei,  quod  dixit 
Salvator  supra,  quando  ait  :  Hcec  in  proverbiis 
locutus  sum.  Et  ad  istud  respondendum  secun- 
dum  Augustinum  '",  et  est  in  Glossa,  quod  «  illa 
quffi  Dominus  scit  esse  proverbia,  illi  noa  intel- 
ligunt,  nec  se  intelligere  non  intelligunt  :  in- 
flrmi  enim  erant,  »  et  ideo  dicebant  :  Nunc  sci- 
mus ,  quia  scis  omnia,  scilicet  secreta,  supra 
eodem  "  :«  Cognovit,  quia  volebant  eum  inter- 
rogare.  »  Non  est  opus,  ut  quis  interroget  fe,  quia 
scis  antequam  interrogentur.  Et  in  hoc  credimus, 
id  est,  per  hoc  quod  scis  omnia,  ait  Glossa, 
quia  a  Deo  existi,  ut  Filius  a  Patre.  Sed  quaeritur 
de  ratione  consequentife ;  ait  enim  :  Scis  omnia, 
etnon  estopus,  ut  quis  te  interroget.  Videtur  quod 
consequentia  nulla  :  imo,  quia  scit  omnia, 
interrogandum  erat,  ut  docoret  illa.  Et  ad  istud 
respondendum  secundum  Augustinuni  '^  quod 
«  illi  opus  non  erat,  ut  aliquis  eum  interrogaret, 
quia  omnia  noverat,  qui  priusquain  interroga- 
retur,  interrogaturi  novit  voluntatem,  et  in  illo 
sensu  loquitur.  » 

31.  EtsequiturresponsioSalvatoris,  etostendit 
non  esse  perfectam  eorum  cognitionem  :  Modo 
creditist  sicut  dicitis.  Sed  (v.  32)  ccce  venit  hora, 
scilicet  passionis,  id  est,  cito  veniet,  ut  disper- 
gamini,  id  est,  dividamini  ab  invicem,  unus- 
quisque  in  propria,  id  est,  in  vestrfe  infidelitatis 
timorem,  ait  Glossa,  et  me  solum  relinqitatis, 
quem  vos  credere  modo  dicitis.  "  a  Percutiam 
pastorem,  et  dispergentur  oves  gregis.  »  "  «  Tor- 
cular  calcavi  solus,  »  etc.  Non  tamen  sum  so- 
his,  etc.  Supra"*  :  «Qui  me  misit,  mecum  est.  » 
Sed  contrarium  videtur  in  Psalmo,  ubi  dicitur  '^ : 
«  Deus  meus,  utquid  dereliquisti  me?  »  Et  ad 
istud  respondendum,  quod  ibi  {b)  loquitur  de 
Christo,  quantuiii  ad  suam  passionem,  in  qua 
videbatur  esse  derelictus  secundum  opinionem 
vulgi;  hic  loquiturde  inseparabilitate  essentife. 
Et  si  objiciatur  de  hoc,  quod  ait  supra  "  :  Exivi 
a  Patre :  non  ergo  erat  Pater  secum  :  ad  istud 
respondendum  secundum  Augustinum  "  ibi, 
quod  «  a  Patre  exiit^  ita  tamen  quod  non  dese- 
reret  Patrem.  »  Processio  enim  personte  a  Patre 
non  tollit   essentiae  unitatem  et   indivisionem. 

19.  —  '=  Aug.,  ibid.,  n.  2,  quoad  sensum.  —  "  Mnltli., 
XXVI,  31;  Zar.h.,  xiil,  7 —  '*  [sa.,  l\iii,  3.  —  ''Sup., 
VIII,  29.  —  "  P.inl.  x.xi,  2.  —  "  Siip.,  28.  —  '»  Aiig., 
tract.  cil,  n.  6. 

(a)  CcBt.  edit.  super.  —  (h)  Item  ubi. 


•474  EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 

Et  quia  verba  prsemissa  poterant  terrere  eos, 
et  possent  cogitare,  quia  nullo  auxilio  ab  eo 
potientur,  in  consolationem  ducit  eos,  sicut  con- 
tinuat  Chrysostomus'.  Ideo  ait  (v.  33) :  Hcec  to- 
cutussum  vobis,  non  solum  qufe  in  ccena,  sed 
quae  ab  inilio,  ait  Augustinus  -  • «  Hanc  {a)  causam 
sermonis  in  cnena  commendavit,  ut  in  illo  pa- 
cem  haberent,  propter  quod  totum  agitur.  »  Et 
ideo  ait :  In  me  pacem  habebitis.  Supra  proxi- 
mo '  :  «  Pacem  relinquo  vobis,  <>  etc.  In  mundo 
pressuratn  tribulationum.  Unde  Chvysostomus' : 
«  Donec  eritis  in  mundo,  pressuram  habebitis ; 
sed  resurgite  mente  ('>),  nullum  patiemini  ver- 
sutum,  id  est,  malum,  vel  adversum.  »  Ha?c  ille. 
"  «  Omnes  qui  volunt  pie  vivere  in  Christo , 
persecutionem  patientur.  «  Sed  confldite,  scilicet 
in  me,  quia  vici  mundum,  scilicet  meum,  ait 
Glossa.  Ut  ait  Chrysostomus "  :  «  Magistro  supe- 
rante,  non  oportet  discipulos  anxiari,  »  etc. 
Et  nota  quod  ait  :  In  me  pacem  hahehitis.  E.v  hoc 
patet  electorum  Dei  in  Christo  secura  tranquil- 
litas,  etinmundo  tribulationum  amaribilitas.  Ut 
enim  ait  Augustinus'  :  «  Haac  pax  omnis  piae 
intentionis  actionisque  finis  erit.  Propter  hanc 
enim  Christiani  sacramentis  imbuuntur,  operi- 
bus  Christi  et  sermonibus  erudiuntur,  ejus 
amore  accenduntur,  »  et  sic  de  aliis,  quae  enu- 
merat  Augustinus.  Et  ideo  merito  ad  eam 
clausit  verba  quw  dixit  ad  discipulos,  ait  idem 
Augustinus*.  Supra'  :  «  Pacem  meam  do  vo- 
bis.  »  Et  in  Psalmo^  :  «  Posuit  fines  tuos  pa- 
cem.  »  Sed  in  mundo  est  pressura  tribulatio- 
num  ob  ejus  mahtiam,  et  fallaciam,  et  ignoran- 
tiam,  et  deficientiam.  De  quibus  supra  eodem'": 
«  Mundus  gaudebit ,  »  et  supra  "  :  «  Odit  vos 
mundus.  »  "  «  Propter  multitudinem  calumnia- 
torum  clamabant.  »  Ibi  Gregorius  '^  de  hoc 
bene,  quaUter  «reprobi  in  mundo  ahqui  vo- 
lunt  rapere  bona,  qua3  sunt  extra;  aliqui 
dissipare,  quee  sunt  intra;  et  mali  bonos  a 
mundi  desideriis  expediunt,  dum  aflligunt.  Ex 
dispensatione  ergo  divinfe  potestatis  est,  quod 
boni  in  mundo  tribulantur,  ut  ad  eum  re- 
deant.  »'*«Sepiam  viastuasspinis.»  Et  scquilm'  : 
«  Vadam  et  revertar  ad  virum  meum  prio- 
rem.  »  Super  quod  Gregorius  i^ :  «  Eos ,  quos 


voluntas  prava  perverlit,  plerumque  adversitas 
corrigit.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  ideo  vae  dili- 
gentibus  mundum.  '«  «  Vje,  vae ,  vae,  habilanti- 
bus  in  terra,  »  id  est,  in  mundo  per  amorem. 
'"  «  Vae  mundo  a  scandahs.  »  De  verbo,  quod 
sequitur  :  Confidite,  quia  vici  mundum,  patft  in 
Collatione  praedicabili  ". 

CAPUT    XVII. 

1.  U(Bc  locutus  est  Jesus  :  et  sublevalis  oculis  in 
cmlum,  etc.  PrKhabita  eruditione  discipulorum 
salvificis  documentis,  et  exemplo  operis,  et  ip- 
sis  confortatis  per  praedicta,  in  parte  istaeorum 
confortatio,  orationum  subsidio.  Unde  in  parle 
ista  describitur  oratio  Salvatoris;  et  hsec  pars  Dmsio. 
in  quatuor  partes  :  primo,  suae  clarificationis 
in  se  pelitio;  secundo,  petitionis  pro  discipulo- 
rum  confortatione  adjunctio,  ibi  :  Pater,  mani- 
festavi,  etc;  tertio  petitur  credituris  per  illos 
gratiae  subventio,  ibi :  Non  pro  eis  tantum,  etc; 
quarto  ,  glorificationis  eorumdem  postulatio  , 
ibi  :  Pater,  qiios  dedisti  mihi,  etc.  In  prima  qua- 
tuor  :  primo  praemittitur  orantis  dispositio ; 
secundo,  ipsa  petitio,  ibi  :  Clarifica,  etc;  tertio, 
exaudiendi  ratio,  ibi  :  Ego  te  clarificavi,  etc; 
quarto,  petitionis  repetilio,  ibi  :  Et  nunc  clari- 
fica  me,  etc. 

Ait  ergo  :  Hmc  locutus  est,  scilicet  supradicta. 
Et  sublevatis  oculis  in  cmlum,  etc.  Queeritur,  cum 
Publicanus  commendetur  "  eo  quod  non  leva- 
verit  oculos  ad  ccelum  in  orando,  qualiter  di- 
citiu"  hic  de  Christo,  quod  sublevatis  oculis 
oraverit.  Item  ipse  ait  -"  :  «  Clauso  ostio  ora 
patrem  tuum.  »  Et  ad  istud  respondendum  se- 
cundum  Augustinum  '',  quod  «  Fihus  ex  forma 
servi  poterat  orare  sub  silentio;  sed  ita  se  Patri 
voluit  exhibere  precatorem,  ut  meminisset  se 
esse  doctorem.  »  Et  sequitur :  «  Tanti  magistri 
non  solum  ad  ipsos  sermocinatio,  sed  eliam 
pro  ipsis  ad  Patrem  oratio,  discipulorum  est  (c) 
aedificatio.  »  Hasc  ille.  Doceus  ergo  modum 
orandi,  et  discipulos  instruens,  sic  (d)  subleva- 
tis  oculis  oravit,  ut  certus  de  impetratione.  Su- 
pra  --  simile  :«Jesus  elevatis  oculis  sursum, » etc 
PubUcanus   vero,   ex  consideratione   peccato- 


'  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  Lxxvui,  al.  Lxxix,  n.  2. 

—  '  Aug.,  m  Jonn.,  tract.  civ,  n.  1.  —  '  Sup.,  xiv, 
27.  —  *  Clirysost  ,  ul)i  sup.  —  '  II  Tim.,  iii,  12.  — 
'  Chrysost.,  ibid.  —  i  Aug.,  ubi  sup.  —  *  Ibid.  — 
'  Psai.  CXLVII,  14.  —  ">  Sup.,  20.  —  "  Sup.,  xv,  19. 

—  '=  Job,  XXXV,  9.  —  is  Greg.,  Moral.,  lib.  XXVI, 
c.  X,  al.  XIV,  n,  22-24.  —  "  Ose.,  ii,  6,  7.  -  ">  Greg., 


Moral.,  lib.  XXXIV,  c.  i,  al.  il .  n.  4.  —  ^' Apoc., 
viii,  13.  —  >'  Matth.,  XVIII,  7.  —  1»  Vid.  Collat., 
LX.UV.  —  '»  Luc,  xviil,  13.  —  -•  Mallh.,  vi,  6.  — 
"  Aug.,  in  Joan.,  tracl.  civ,  n.  2.  —  "  Sup.,  xi,  41. 

(«)  Ccet.  edit.  Per.  —  {/>)  Leg.  animum  erigite.  — 
(c)  Ca;l.  edit.  cl.  —  (rf)  Cat.  edii.  sicut. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVil. 


475 


rum,  dejectis  oculis  in  terram  oravit  ex  humi- 
litate.  Pater  :  et  in  hoc  docet  orantes  invocare 
Patrem '  :  «  Pater  noster.  »  Venit  hora,  non  ur- 
gente  fato,  sicut  dicunt  baeretici,  sed  ordinante 
Deo,  ut  ait  Augustinus-,  ubi  mullum  de  hoc. 
Supra  ^  :  «  Venit  (a)  hora.  »  Clarifica  Filium,  sci- 
hcet  in  resurrectione  :  quia  in  passione  huniiU- 
tas,  in  resurrectione  claritas,  ait  Augustinus  *, 
ubi  multum  de  hoc.  Supra  ^  :  «  Venit  hora  ut 
clarificetur  Fihus.  »  Ut  Filius  tuus  clarificet  ie. 
Sed  quahter  hoc,  cum  ipse  Pater  non  possit  esse 
clarior?  Et  ad  istud  respondendum  secundum 
Augustinum  "  :  sensus  est  :  «  Resuscita  me, 
ut  innotescat  toti  orbi  :  Fihus  enim  gloria  re- 
surrectionis  clarificatus  clarificat  Patrem,  quia 
eum  facit  credentibus  notum.» 

2.  Sicut  dedisti  ei  potestatem  omnis  carnis,  id 
esf,  omnis  horainis,  secundum  Augustinum '. 
Aperte  enim  signatur  totus  homo,  quasi  diceret 
secundum  Augustinum'  :  «  Sicut  dedisti  ei  po- 
testatem  omnium,  ut  te  glorificet,  id  est,  te  uo- 
tum  faciat  omni  carni,  id  est,  omni  homini,  sic 
dedisti  ei,  ut  det  eis  vitam  ffiternam. 

3.  Et  specificat  qute  est  illa  vita  8eterna.  E(bc  est, 
inquit,  vita  ceterna ,  ut  cognoscant  te.  Et  est  ordo 
verborum  secundum  Augustinum  '  :  Vt  te,  et 
quem  misisti  Jesum,  cognoscant  solum  verum 
Deum.  Et  de  hoc  in  Glossa.  Ut  enim  ait  Au- 
gustinus  ■•"  :  «  Non  duo  Dii  Pater,  et  Filius; 
nec  tres  Dii,  Pater,  et  Filius,  et  Spiritus  sanc- 
tusj  sed  unus  Deus.  »  Cognitio  autem  Dei 
plena,  vita  aeterna  :  tunc  enim  "  «  videbimus 
eum  siculi  est.  »  Sed  quaeritur  :  ex  dictis  patet, 
quod  Fihus  oravit  ad  Patrem  pro  sua  clari- 
ficatione.  Unde  quseritur,  an  fuit  ipsi  orare.  Et 
videtur  quod  non,  quia  oratio  est  ascensus : 
intellectus  Christi  non  poluit  ascendere  ad  Deum, 
utait  Damascenus  '^ :  sed  intellectus  Christi  non 
potuit  ascendere  ad  Deum ,  quia  fuit  in  suramo 
elevatus.  Item  omnis  petitio  est  ratione  indi- 
gentiae,  ut  dictum  est :  sed  nulla  taUs  ia  Christo : 
ergo,  ut  prius.  Item  secundum  Damascenum  ", 
communicatio  idiomatum  est  in  Christo ,  ut 
qua3  sunt  Clii  hominis,  etiam  (6)  praedicentur  de 
eo  ut  fihi  Dei,  et  e  contrario.  Ergo  si  omnia 
sunt  fihi  Dei ,  et  omnia  fihi  hominis;  et  ita  non 

'  Mattli.,  VI,  9.  —  '  Aug.,  ubi  sup.  prox.  —  ■'  Sup., 
XII,  23;  vel  vii,  30;  viii,  20,  secuudum  aliam  lectio- 
nem.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  n.  3.  —  s  Sup.,  xii,  23.  — 
'  Aug.,  tract,  cv,  n.  1.  —  '  Ibid.,  n.  2.  —  '  Ibid.  — 
8  Ibid.,  n.  3.  —  "  Ibid.  —  "  1  Joan.,  m,  2.  — 
>'  Damasc  ,  Orlhoil.  Fii/.,  lib.  lil,  c  .\xiv.  —  "  Ibid., 
c.  III.  —  "  LiK.,  ,xxil,  43.  —  "  Aug.,  ad  Probam., 


oportuit  orare,  efiam  in  quantum  homo.  Et  ad 
istud  respondendum  est,  quod  Christus  oravit, 
ostendens  se  esse  verum  horainem,  et  praebens 
exemplum  discipulis,  et  docens  raodum  orandi. 
Unde  Augustinus  :  «  Christus  processurus  ad 
praehum,  et  victurus  mundum ,  in  mundo  ora- 
vit,  non  tanquam  virtutis  impotens,  sed  ut  no- 
bis,  propter  quod  venerat,  hurailitatis  magis- 
terium  exhiberet.  »  Hfec  ille  '*.  «  Prohxius  ora- 
vit,  »  etc.  «  Ubi  (c)  quid  ahud  quam  nobis  prae- 
bebat  exemplum,  in  tempore  precator  oppor- 
tunus ,  cum  patre  exauditor  aeternus  ?  »  ait 
Augustinus  ''  iUud  exponens.  Et  per  haec  ad 
objccta  :  loquuntur  enim  de  oraUone  pure  via- 
toris  proprie  (d).  Christus  autem  oravit  ex  dis- 
pensatione  et  humiUtate,  ut  dictum  est.  Item 
quaeritur  quaUter  ait :  Clarifica  filium  tuum,  quia 
supra  ait  '* :  «  Gloriam  meam  non  quaero.  »  Et 
ad  istud  respondendum,  quod  ibi  loquitur  de 
gloria  humana,  et  ab  homine;  hic  loquitur  de 
gloria,  quce  est  a  Deo.  Item  quaeritur  de  hoc , 
quod  ait  :  Uedisti  ei  potestatem  omnis  carnis ;  et 
postea:  O  det  (c)  eis  vitam  ceternam.  Ergo  secun- 
dum  hoc  omnes  salvabuntur.  Et  ad  istud  res- 
pondendum  est,  quod  quando  ait :  Dedisti ,  in- 
telligendum  est,  quod  licet  dederit  ei  potesta- 
teni  omnis  carnis,  tamen  ut  salventur  dedit  ei 
praedestinatos.  Supru  "  :  «  Hcec  est  voluntas  Pa- 
tris,  ut  omne  quod  dedit  mihi,  non  perdam  ex 
eo.  »  Item  quaerilur  de  hoc,  quod  ait:  H(bc  est 
vita  ceterna  ut  cognoscant  te.  Cum  quantitas  me- 
riti  attendatur  ad  quanUtatem  charitatis ,  vi- 
delur  quod  debuisset  dixisse  :  Vita  ceterna  est 
ut  diUgant,  potius  quam ,  ut  te  videant.  Et  ad 
illud  respondendum  secundum  Augustinum  " : 
«  Vita  teterna  est  in  illa  contemplatione,  qua 
non  ad  pffiuam  videtur  Deus,  sed  ad  gaudium 
sempiternum.  »  lUa  ergo  visio  non  excludit  di- 
lectionem,  vel  fruitionem,  sed  includit.  Unde 
ibidem  '" :«  Sola  est  summum  bonum  nostrura, 
cujus  (/■)  adipiscendi  causa  (g)  praecipimur  agere 
quidquid  recte  agimus.  »  Et  de  hoc  in  Colla- 
tione  '".  Patet  ex  dixtis  hurailitas  Filii  Dei ,  quia 
oravit,  et  in  orando  exemplaris  doctrinabilitas, 
quia  in  orando  praebuit  exeraplum  discipulis, 
secundum  Augustinum,  supra.  Et  de  hoc  Chry- 

ejiist.  cxxi,  al.  cviii,  c.  x,  n.  19.  —  '«  Sup.,  viii,  50. 

—  "  Sup.,  VI,  39.  —  "  August.,  de  Trinit.,  lib.  1, 
c.  XIII,  n.  31.  —  19  Ibid.  —  "  Vid.  Collat.  Lxxv. 

(a)  CtBt.  edit.  prannitt.  Noudum.  —  (4)  et  jam.  — 
[c)Ccet.edil.Vt. —  [d)Forlasse legendumxinu...  propria. 

—  (e)  Ccet.  edit.  dedit.  —  {f)  Cal,  edit.  deesi  cujus. — 
(g)  lletn  causa. 


Alii 


evangi':lii  sancti  joanms 


sostomus  bene  : '  «  Per  verba  philosophari  fa- 
cile  est;  quae  vero  per  opera  demonstratio,  ge- 
nerosi  et  magni  animi  (a)  est.  Propterea ,  post 
admonitionem,  in  orationem  se  convertil  hic 
Christns.  »  Et  sequitur  :  « llic  (6)  «  elevans  ocu- 
los,  (f:)  et  alibi  -  curvans  genua,  (d)  in  hoc  (e) 
docens  nos,  ut  in  oratione  sursum  aspiciamus, 
non  oculis  carnis,  sed  mentis,  et  ut  curvemus 
genua  conterentes  cor  nostrum.  »  Hoec  ille ;  et 
ibi  bene  de  hoe.  Unde  patot  hic,  quod  Cliristus 
oravit  confidenter  et  ordinaluliter,  quod  signa- 
tur  hic  :  Siiblevatis  ocuHs.  Unde  ait  supra  "  : 
«  Seiebam,  quia  semper  me  audis.  »  Item  ora- 
vit  humiliter  '  :  «  Procidit  in  faciem  suam.  » 
Et  :  «  Positis  genibus  oravit.  »  Item  oravit 
ferventer.  Item  oravit  prolixe,  sive  persevc- 
ranter  ^ :  «  Kactus  in  agonia  prolixius  orabat, 
et  factus  est  sudor  ejus  quasi  sanguis.  »  Et  '^ : 
«  Pernoctans  in  oratione,  »  etc.  Efiicax  ergo 
exemplum  Salvatoris  instruens  nos  ad  oran- 
dum. 

4.  Et  sequitur  tertia  particula  :  Ego  te  clarifi- 
cavi.  Sed  ([ualiler  ait  in  praelerito,  ex  quo  supra 
ait  in  futuro :  Vt  filius  clarificet  te  ?  Et  ad  istud 
respondendura  secundum  Augustinum  '  quod 
verbura  pneteriti  temporis  maluit  ponere ,  ut 
monslraret  in  prsdestinatione  jam  factum,  et 
pro  jam  facto  habendum,  quod  certissime  fuo- 
rat  futurum.  Et  de  hoe  in  Glossa  pro  parle. 
Opus  consummavi ,  efc,  seilicet  redemptionis. 
Supra  ' :  «  Ut  perfieiam  opus  ejus.  »  Sed  qufe- 
ritur,  ex  quo  non  fuit  passus,  in  quo  fuit  con- 
summatio,  infra':  «  Consummatum  est;  »  qua- 
liter  ait  in  prffiterito  :  Consummavi?  Et  ad  istud 
respondendum  seeundura  Augustinum  '" :  «Con- 
suramasse  se  dicit,  quod  se  consummaturum 
certissime  novit,  qui  jam  certis  et  immutabili- 
bus  causis  praedestinavit ,  quidquid  faclurus 
est,  {f)  fecit.  »  H£eo  ille. 

5.  Et  sequitnr  quarta  particula  :  Et  nunc  clari- 
fica  me  claritate  illa,  quam.  habui  apud  te,  in 
prsedestinatione.  «Tempus  est  ut  eam  habeam, 
etiam  vivens  in  dextera  tua  :  id  est,  sicut  tunc 
praedestinatione,  ita  et  nunc  perfectione  :  fac  in 
mundo,  quod  apud  te  jam  fueral  ante  mun- 
dum  :  fac  in  suo  tempore,  quod  ante  omnia 

1  Chrysost.,  in  Joan  ,  liom.  Lxxix,  al.  Lxxx,  n.  1. 

—  =  Luc,  XXII,  41.  —  »  Sup.,  XI,  42.  —  '  Mallh.,  XWI, 
39.  —  6  Lkc,  XXII,  43.  —  '  Luc,  vi,  12.  —  '  Aiig., 
Iraot.  cv,  u.  4,  5.  —  »  Sup.,  iv,  34.  —  '  Inf.,  xix,  30. 

—  1»  Aug.,  ibid.,  n.  4.  —  "  Ibid.,  u.  6.  —  •=  Rom.,  I, 
4.  —  13  Pkillip.,  II,  8,  9.  —  '*  Aug.,  tract.  civ,  n.  3. 

—  '^  Sup.,  XIII,  31,  —  '«  Ibid.  —  1'  Sup,,  XII,  23.  — 


tempora  statuisti.  »  Haec  ille  "."«  Qui  praedesti- 
natus  est  filius  Dei,  »  etc.  Secundum  hanc  cla- 
rilicatus  est,  ut  esset  ejus  claritas  ex  resurrec- 
tione  mortuorum  apud  Patrem,  ad  cujus  dextc- 
ram  sederet.  Quando  ergo  ait:  Quam  hibui,  etc, 
sensus  est,  habiturum  me  praevidi  in  resurrcc- 
tione  "  :  «  Humiliavit  semetipsum.  »  Et  sequi- 
tur:  «  Et  dedit  illi  nomen  quod  est  super  omne 
nomen,  »  Quod  exponit  hic  Augustinus,  di- 
cens  "  :  «  Hiimilitas  claritalis  est  meritum,  cla- 
ritiis  vero  humilitatis  proemium.  »  Et  nota  quod 
Pater  clarifieavit  Filium,  malos  ab  ejus  con- 
sortio  segregando.  Supra,  post  exitum  Judae 
proditoris,  ait  '^ :  «  Nunc  clarificatus  est  filius 
hominis.  »  Item  clariticavit,  gloriam  iramorla- 
lilatis  tribuendo ,  prout  dicitur  hic,  et  supra  "  : 
«  Deus  clarificavit  in  semetipso.  »  Item  clarifi- 
cavit  eum,  nomen  ejus  dilatando  et  fidem; 
supra,  postquam  genfiles  venerunt,  ^11":«  Venit 
hora,  ut  filius  horainis  clarificetur.  »  Pater  autem 
dicitur  clarificari  peccatorum  conversiona  ad 
fidem  '* ;  «  In  me  clarificabant  Deum.  »  Et  hic 
similiter  :  Ego  te  clarificavi.  Et  "  :  «  Clarificetur 
nomen  tuum  (j;). »  Itera  dicitur  clarificari  in  veri- 
tatis  praedicatione,  supra  ^:  Ille  me  clarificabit, 
quiademeo  accipiet.  «Itemdicitur  clarificarimar- 
t}'rii  voluntaria  perpessione,  infra  *' :  «  Qua  (h) 
morte  clarificaturus  erat  Deum.  » 

G.  Et  sequitur  secunda  pars  capituli,  in  qua 
petit  Christus  pro  discipulis.  Et  primo  petit  sta- 
bilitatem  in  bono ;  secundo  petit  liberationem 
a  malo,  ibi  ^  :  Cum  essem  cum  eis,  etc.  Et  quo- 
niam  pctitio  debet  esse  rationalis,  ideo  in  prima 
tria  :  primo,  idoneilatis  discipulorum  praemis- 
sio;  secundo,  ipsa  petitio,  ibi  :  Ego  pro  eis 
rogo,  etc  ;  tertio,  qualitatis  vel  modi  specifica- 
tio  :  Pater  sancte,  etc 

Ait  ergo  :  Manifestavi  nomen  tuum,  etc.  Objicit 
Augustinus  " :  «  Cum  dicat  Propheta  "  :  «Nolus 
in  Judaea  Deus,  et  in  Israel  magnum  nomen 
ejus ,  qualitcr  ait  de  se  :  Manifestavi  nomen 
tuuml  »  Et  ad  islud  respondet  Augustinus,  quod 
sensus  est :  Manifestavi  nomen  tuum,  «  non  quo 
vocaris  Deus,  sed  quo  vocaris  pater  meus,  sci- 
licot  per  naturam,  quod  nomea  non  potuit  ma- 
nifestari  sine  manifestatione  Filii  Dei.  »  Infra  " : 

18  Gal.,  I,  24.  —  "  II  Tlwss.,  1,  12.  —  =»  Sup.,  xvi, 
14.  —  21  luf.,  XXI,  19.  —  =*  Int.,  12.  -  "  Au-ust., 
tract.  cvi,  n.  4.  —  ='  Psal.  LX.w,  2.  —  »  Inf.,  xx,  n. 
(«)  Ca-t.  edit.  deest  animi.  —  (6)  llem  Hic.  —  (c)  Cait. 
edit.  add.,  ctc.  —  (d)  Ccet.  cdit.  add.,  etc  Et.  — 
(e)  llem  eiiim.  —  (/')  Ccet.  edit.  deest  est.  —  (g)  Vulg. 
Douiiui.  —  (h)  Ccet.  edit.  quia. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVII. 


477 


«  Asceudo  ad  palrem  meum  et  patrem  vcs- 
trum  :  »  meum  per  naturam,  ve.-trum  per  gra- 
tiam,  ait  ibi  Augustiuus  '.  Et  volunt  quidam 
islud  intelligi  de  omnibus  gentibus  in  eum  cre- 
dituris,  ita  quod  piffiteritum  ponatur  pro  fu- 
luro,  sicut  ait  Augustinus  %  nisi  illud  urgeret 
quod  sequitur  :  6'«»!  essem  cutn  eis ,  servabam 
eos ,  etc.  Et  ideo  videtur  de  illis,  qui  jam  in  eum 
crediderant,  et  de  discipulis  ^:  «  Ecce  ego  et  (a) 
pueri  mei  quos  dedisti  milii,  »  de  mundo  sci- 
licet,  de  quo  jnm  non  sunt.  Supra ' :  «  Elegi  vos 
de  mundo.  »  Tui  erant,  perseverantia,  ait  Glossa. 
JS<  mihi  eos  dedisti ,  scilicet  ad  docendum.  Et 
sermonem  tuum  servavetmtit ,  id  est,  in  lide  per- 
manserunt. 

~.  Et  miitc  cogiioverunt ,  quia  omtiia ,  etc,  eo 

quod  cognoverunt  omnia  mihi  tradita  a  te  pa- 

tre  5  :  «  Omnia  milii  Iradita  sunt  a  patre  meo.  » 

.  Supra  ^  :  «  Mea  doctrina  non  est  mea.  »  Et ' : 

«  Omnia  tradidit  Pater  in  mam.s  (6)  »  Filii. 

8.  Nec  mirum,  si  cognoverunt :  Quia  verba 
quce  dedisti  mihi,  dedi  eis;  et  per  lioc  cognove- 
runt,  quia  acceperunt,  ut  ait  Glo.-sa  :  Et  ('psi 
acceperunt,  tenendo  ;  Et  coguoverunt ,  iufelli- 
gendo  :  Quia  a  te  cxivi,  ut  verbum  icternum  a 
Patre  :  Et  misisti  me,  scilicet  ut  mundus  salve- 
lur,  supra  *.  QufErit  Augustinus  ^  de  hoc,  quod 
ait  :  Tui  erant,  et  tu  mihi  eos  dedisti  :  «  An,  in- 
quit,  erant  Patris,  quando  non  erant  Filii  uni- 
geniti,  qui  est  cEqualis  Patri?  »  quasi  diceret : 
Hoc  non  posset  esse.  Et  ad  istud  respondct, 
quod  Filius  non  separavit  Patrem,  quando  ait 
supra  ;  Ego  elegi  vos  de  mundo.  Sic  et  nunc 
non  scparavit  se,  quando  ait :  Tui  erant.  «  Nunc 
autem  homo  idem  ipse  Filius  accepit  eos  (c), 
qui  non  erant  ipsius,  unde  talis,  quia  etformam 
servi  accepit  Deus  (rf) ,  quae  non  erat  ipsius.  « 
Haec  ille.  Sed  qua;ritur,  cum  adhuc  discipuli 
non  essent  tales,  unde  et  in  passione  fuerunt 
dispersi,  et  hoc  ex  inlirmitate  fidei,  qualiter 
ait :  Et  cognoveruiii  vere,  ei  crediderunt  vere?  Et 
ad  hoc  rcspondet,  sicutsupplet  Augustinus  "  : 
«  Adhuc  discipuli  non  erant  tales,  quales  eos 
dicit.  Verbum  priEteriti  temporis,  quasi  jam 
essent,  prajnuntiat,  quales  futuri  essent  ac- 
cepto  Spiritu  sancto ;  et  verba  dedit  eis,  quando 

'  Aii;^.,  Iract.  cxxi,  □.  3.  —  '  Id.,  tract.  cvi,  n.  1. 
»  Isa.,  vui,  18.  —  *  Joan.,  .\v,  19.  —  »  Matlh.,  xi, 
27.  —  6  Sup.,  vu,  16.  —  '  Sup.,  iii,  37.  -  «  Ibid., 
n.  —  "  Aug  ,  tract.  cvi,  n.  o.  —  '»  Ibid.,  n.  6.  — 
"  Damasc,  de  Orthod.  Fid.,  lib.  I,  c.  viii,  post  med. 
—  "  fsal.  xciv,  :;.  —  "  Greg.,  Moruh,  lib.  XVI, 
c.  XVI,  al.  xxxvii,  u.  ij.  —  '*  Helir.,  i,  3.  —  <M  Cor., 


illa  non  foris  in  auribus,  sed  intus  in  cordibus 
spiritualiter  acceperunt  et  cognoverunt.  »  Haic 
ille,  quasi  diceret  :  Loquitur  de  discipulis  post  ac- 
ceptionom  Spiritus  in  planitudine.  Et  nota  quod 
ait :  Tai  erant.  Electi  enim  Dei  discipuli  sunt  Dei 
jure  creationis,  quia  creatio  non  est  ex  substan- 
tia  creanlis,  sed  voluntate  ejus  de  non  esse  ad 
esse  deductio,  ait  Damascenus  ".  Omnes  enim 
creati  habent  a  Deo  quidquid  habent  :  «  Ipse 
enim  '^  fecitnos  et  non  ipsi  nos,  »  ait  Propheta. 
Item  sunt  Dei  ratione  sueb  conservationisin  esse  : 
cuncta  quippe  de  nihilo  facta  sunt,  et  «  eorum 
essenlia  in  nihilum  tenderet,  nisi  eam  auctor 
rerum  omnium  manu  regimiuis  teneret  (e),  » 
ait  Gregorius  ">.  Ipse  enim  Filius  est  "  «  virtus 
portans  (/).  »  Item  sui  sunt  jure  redemptionis, 
quia  '^  «  empti  pretio  magno.  »  ''^  «  Nemo  ve- 
strum  sibi  vivit,  »  etc.  Item  electi  dicuntur  esse 
Dei,  prsedestinatione  sive  pra;electione;  et  sic 
loquitur  hic.  Unde  :  Tui  crant,  prffisentia  (g)  scili- 
cet,  ait  Glossa  :  "  «  Novit  (/i)  enim  quisuntejus.  » 
9.  Et  sequitur  ipsa  petitio  :  Et  pro  eis  ergo, 
non  pro  mundo.  Et  mundum  vult  intelligi ,  ait 
Augustinus  ",  illos  «  qui  vivunt  secundaiu  con- 
cupisocntiam  mundi  :  »  Sed  pro  eis  quos  dedisti 
mihi.  Et  per  hoc  factum  est,  quod  non  perti- 
ueant  ad  mundum,  ait  Augustinus  '^.  Ideo  se- 
quitur  :  Quia  tui  sunt,  modo  dicto.  Supra  -°  : 
«  Nemo  venit  ad  me ,  nisi  pater  traxerit  eum.  » 
Et  mea  otnnia  tua  sunt  :  ut  ait  Chrysostomus  '^'j 
«  honoris  parilitatem  ostendit ,  ut  audiens  : 
Quoniain  dedisii  mihi ,  non  existimes  eos  alienari 
a  Patris  potestate,  et  ante  hoc  ab  ea,  quae  Filii, 
scihcet  potestate.  »  Hcec  ille.  Et  quasi  idem  Au- 
gustinus  ^- :  «  Per  hoc  demonstrat,  quod  Pater 
et  Filius  per  hoc  sunt  eequales.  »  Unde  et  de 
Spiritu  sancto  ait,  supra  proximo  "-''  :  «  Omnia 
quaecumque  habet  Pater,  mea  sunt.  Proplerea 
dixi  vobis,  quia  de  meo  accipict.  »  Et  licet  ita 
sit,  aliquando  omnia  tribuit  Palri,  et  omne 
quod  potest  ei,  a  quo  est  ipse,  qui  potest :  a 
quo  enim  babet  ut  sit,  ab  illo  habet  ut  possit,  » 
ait  Augustiuus  -*.  Et  clarifU-.atus  sum  iii  eis,  id 
est,  clarilicabor  :  sicut  prius,  praeteritum  pro 
futuro. 

VI,  20.  —  '"  fiom.,  XIV,  ".  —  n  n  Xi„,_^  „^  19  _ 
"  Aug.,  tract.  cvii,  n.  1.  —  '■>  ibid.  —  '°  Sup.,  vi,  44. 

—  ■'  Chrysosl.,  in  Joan.,  hom.  Lxxx,  al.  Lxxxi,  n.  1. 

—  2'^  Aug.,   uhi  sup.,   n.  2.  —  =»  Sup.,   xvi,    15.  — 

—  "  Aug.,  in  Joa/i.,  tract.  cvi,  n.  5.—  (o)  Cxt,  cdit. 
ut.  —  (4)  Vulg.  dcdil  iu  iiiauu.  —  (e)  Ccet.  edit.  deest 
eos.—  ((/)  Ilem  Deus.  —  [e)  Al.  reliueret.—  (/")  Suppl. 
omnia.  —  (j)  l£Q.  prtescienlia. —  (/1)  VuUj.  cognovit. 


478 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


10.  Et  jam  non  sumin  mundo ,  etc.  Sed  ([umri- 
tur  qualiter  hoc,  quia  ipse  et  discipuli  erant  in 
mundo  tunc  prmsenlia  corporali?  Itcm  disci- 
puli  tunc  non  erant  in  rautido  ^ecundum  affe- 
ctum,  ut  ait  de  eis  supra  proximo.  Ergo  non 
debet  dislinguere,  ut  ait,  inter  ipsum  et  disci- 
pulos.  Et  ad  istud  respondet  Augustinus  „,  quod 
hic  pr£edixit  abscntiam  suam  a  mundo  cito  fu- 
turamj  illorum  vero  tardius  :  dicimus  enim  ali- 
quando  de  aliquo  raox  abituro,  quod  jam  non 
est  hic.  Et  maximc  hoc  solet  dici  de  morituris  : 
quia  ergo  ipse  cito  esiturus  de  mundo,  et  ad 
patrem  vadit  per  mortem,  ideo  sic  ait.  Et  seqai- 
tur  specificatio  petitionis  :  Pater  sancte ,  serva 
eos  in  nomine  tuo.  Ut  enim  ait  Chrysostomus  ', 
«  humane  plura  loquitur,  eam  quas  ad  eos 
ostendens  dilectionem.  «  Innomine  tiio,  id  est,  in 
virtute  qua  ego  sum  :  «  Ipse  enim  '  Dei  virtus, 
et  Dei  sapientia.  »  Quos  deiHsti  mihi ,  modo  dicto 
superius  :  Vt  sint  unum ,  sicut  et  nos.  Sed  vide- 
tur,  quod  illud  quod  petit  est  impossibile,  quia 
ipse  et  Pater  erant  unum  in  essentia  :  scd  sic 
esse  unum  non  poterant  discipuli ,  nec  debe- 
bant  cum  Deo.  Et  ad  istud  respondendum  se- 
cundum  Augustinum  ',  quod  non  ait:  Ut  nobis- 
cum  [a)  sint  unum,  aut  (t)  nos  sumus  unum; 
sed  :  Ut  sint  unum  in  natura  sua,  sicut  nos 
sumus  unum  in  nalura  nostra.  Non  est  ergo 
ibi  haec  dictio,  Sicut ,  nota  aequalitatis,  sed 
aliqualis  similitudinis.  Sed  qu£eritur,  qualiter 
hic  orat  pro  apostolis  ?  quia  supra  proximo  ait  ^ : 
Noit  dico  quia  rogabo  pro  voiis  Patrem.  Item  ait 
hic  ^ :  Pro  eis  rogo,  non  pro  munJo.  Sed  videtur, 
quod  debuisset  orasse  pro  mundo ,  quia  venit 
ut  mundus  salvaretur.  Item  ~ : «  Non  veni  (c)  vo- 
care  justos,  sed  peccatores.  »  Et  ibidem  *  : 
«  Bene  valentibus  non  est  opus  medicus. »  Ergo 
pro  mundo  debuit  orasse,  qui  plus  indigebat. 
Item  ex  quo  discipuli  et  electi  ei  dati ,  et  erant 
praedestinati  ad  vitam,  non  oportuit  pro  eis 
orare.  Et  ad  primum  respondendum  est,  quod 
hic  orat  pro  discipulis.  Et  quod  ait  supra  '  : 
«  Non  {d)  rogabo  patrem,  »  etc.,  hoc  ait,  quia 
erant  discipuli  accepti  Deo.  Unde  ait  :  «  Ipse 
Pater  amat  vos.  »  Et  ita  ait,  se  non  rogalurum 
pro  illis,  sicut  pro  displicentibus  Patri.  Ad 
aliud  respondendum  est,  quod  per  mundum 

1  Aug.,  in  Joan.,  tract.  cvii,  u.  4.  —  «  Chrysost.,  i/i 
Joaii.,  hom.  Lxxx,  al.  Lxxxr,  n.  2.  —  »  I  Cor.,  i,  24. 

—  '  Aug.,  ubi  sup.  prox.,  u.  5.  —  '  Sup.,  xvi,  26. 

—  «  Sup.,  9.  —  '  Luc,  V,   32.  —  •   Mntth.,  IX,  12; 
Luc,   V,  51.  —  '  Sup.,  XVI,  2C,  47.  —   i"   Aug.,  ubi 


hic  intelligantur  viventes  secundum  mundi  con- 
cupiscentiam  :  et  pro  talibus,  volentibus  sic 
manere,  non  orat,  quia,  ut  tales,  nolunt  cre- 
dero  nec  salvari.  Mundus  autem  sumitur  alio 
modo  pro  habitatoribus  mundi,  ut  habilumest 
supra  ab  Augustino  "',  quos  venit  salvare.  Ad 
aliud  respondendum  est,  quod  electi  sic  sunt 
praedestiuati ,  ut  per  Christum  redempti ,  et  ut 
fide  ipsius  in  corpore  mystico  vivificati.  Sicut 
enimait  Gregorius  ",  quod  «  ipsa  percnnis  regni 
pricdestinatio  ita  est  ab  omnipotente  Deo  dis- 
posita,  ut  ex  labore  perveniant  electi  ad  illud, » 
sicut  electi;  ita  et  priedestinati  salvabuntur 
opere  rcdemptionis  Christi,  quod  consummavit, 
sicut  redempti  sunt,  et  sic  oratione  sua  accep- 
tati.  Et  nota  quod  ait  (v.  11)  :  Serva  eos  in  no- 
mine  meo ,  ut  sint  unum.  Tria  enim  petit  a  Patre 
suis  discipulis,  scilicet  :  divinae  custodiae  pro- 
tectionem,  ibi :  Serva  eos.  sine  qua  non  est  pos- 
sibile  subsistere  in  justitia  : «  Nisi  enim  '*  Domi- 
nus  custodierit  civitatem ,  frustra  vigilat  qui  cu- 
stodit  eam,  »  ait  Propheta.  Item  petil  ejusdem 
protectionis,  sive  custodise  ordinabilitatem, 
ibi  :  Innominemeo ,  in  quo  solo  est  salus  et  vir- 
tus.  Supra  "  proximo  :  «  Si  quid  petieritis  Pa- 
trem  in  nomine  meo,  dabit  vobis.  »  Et  ibi  de 
lioc.  Item  petit  perseverantiae  conservationem, 
ibi  :  Ut  sint  unum,  de  qua  infra  "  :  Ut  sint  con- 
summati  in  unum,  etc.  Primum  respicit  graliam 
justificantem;  secundum  respicit  gratiam  pro- 
moventem  sive  perficientem;  tertium  gratiam 
consummantem. 

12.  Et  sequitur  pars  in  qua  petit  discipulis 
liberalionem ,  sive  ereptionem  a  malo  tenta- 
tionum  mundanarum,  sive  tribulationum,  ibi  : 
Cum  essein  cum  eis,  etc.  Et  ibi  tria  :  primo,  ne- 
cessitas  petitionis;  secundo,  forma  petitionis, 
ibi :  Non  rogo  ut  tollas  eos,  etc;  tertio  subjun- 
gitur  debita  congruitas  orationis ,  ibi  :  Sicut  tu 
me  misisti,  etc. 

Ait  ergo  :  Cum  essem  cum  eis,  etc.  Et  tangitur 
duplex  necessitas  pelitionis,  scilicet  ex  absen- 
tia  conservantis ,  et  ex  malignitate  mundi  odien- 
tis ,  ut  patet  in  litlera.  Cum  essern ,  inquit ,  cum 
eis  ,  scilicet  corporaliter,  ait  Glossa  :  Ego  serva- 
bam  eos ,  sicut  verus  pastor,  supra  '* : «  Ego  sum 
pastor  bonus;  »  et  sicut  dominator  et  protec- 

sup.,  n.  \,  et  tract.  ii,  n.  U.  —  "  Grcg.,  Dialog., 
hb.  I,  c.  VIII,  circa  med.  —  '^  Psal.  cxxvi,  1.  — 
"  Sup.,  XVI,  23.  —  "  Inf.,  23.  —  "  Sup.,  x,  11. 

(a)  Cwt.  edit.  vobiscum.  —  (6)  Suppl.  simu3  unum 
ipsi  et  nos,  sicut. —  (o)  Al.  venit. — (rf)  Siippl.  dico  quja. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVII. 


479 


tor.  Supra  eodem  similiter  '  :  «  Nemo  i^olest 
rapere  de  manu  mea.  »  Et  lioc  :  Iii  nomine  tuo , 
id  est ,  ad  honorem  tuum  :  Et  nemo  ex  iis  periitj 
nisi  filius  perdilionis ,  scilicet  Judas,  qui  factus 
est  diabolus,  supra^.  Utimpleatur  Scriptura:  et 
haec  dictio,  ut ,  non  est  nota  causas  ,  sed  con- 
sequentiffl.  L'nde  Cliysostomus  supra '  :  «  Scrip- 
turae  modus  est,  ut  causam  ponentis  ea  quaj  ex 
eventu  (a)  contingunt.  »  Scriptura ,  inquam  *  : 
«  Fiant  contra  Dominum  semper;  »  et  ibidem  : 
«  Episcopatum  ejus  accipiet  alter.  » 

13.  Nunc  autem  ad  te  venio,  scilicet  per  mortem, 
et  sic  absentans  me  corporaliter.  Et  hcec  loquor 
in  mundo ,  scilicet  praemissa  omnia  :  Vt  ipsi  ha- 
beant  gaudium  meum  impletum ,  de  quo  supra 
proximo  ^  :«Ut  gaudium  vestrum  sit  plenum.» 
!-i.  Ego  eniin  dedi  eis  sermonem  tuum,  scilicet 
doctrinam  tuam ,  de  quo  sermone  supra  * :  «  Si 
quis  diligit  me ,  sermonem  meum  servabit.  »  Et 
mundus  eos  odio  /ia6uj<,  secundum  Augustinum', 
scilicet  causa  sermonis,  id  est,  doctrinaepra^dictcE, 
supra  *  :  «  Mundus  me  odit,  quia  testimonium 
perliibeo ,  »  etc.  Et  ideo  odit  :  Quia  non  sunt  de 
mundo,  scilicet  affeclu,  supra  **  :  «  De  mundo 
non  estis.  »  Sicut  et  ego  non  sum  de  mundo ,  qui 
scilicet  sum  caput  eorum,  «  qui  de  coelo  des- 
ceadi, »  supra  '".  »  De  his  Chrysostomus  "  :«  Hic, 
inquit,  dicit  causam,  propter  quam  digni  sunt 
multo  diligentius  (6)  potiri  a  Patre  :  propter  ip- 
sum  enim  et  sermonem  suum  habili  sunt  odio. » 
Haec  ille.  Queeritur  ad  evidentiam  dictorum  , 
qualiter  ait  :  Ego  senabam  eos,  sicut  objicit  Au- 
gustinus  '.  «  Videtur,  inquit,  quod  vicissim  ser- 
vantes  sunt  Pater  et  Fihus ;  et  unus  succedens , 
quando  alter  disccssit ;  et  ita  videntur  divisi,  ct 
opera  Trinitatis  separabiha.  »  Item  ait  :  Quia  ad 
te  venio,  Ex  hoc  videtur  imphcare  impotentiam 
'  in  Fiho ,  quod  non  potuit  abseus  servare  ,  e.\ 
quo  ponit  hoc  pro  causa.  Item,  supra  '^,  regulus 
iuit  a  Cliristo  increpatus ,  quia  non  credebat 
ipsum  sanare  posse  fllium,  nisi  descenderet, 
et  esset  prtesens  corporaliter  :  ergo  non  opor- 
tuit  hic  orare  pro  eis ,  licet  recederet  corpora- 
liter,  ex  quo  erat  ■*  virtus  supportans  omnia. 
Et  ad  istud  respondendum  secundum  Augusti- 
num",  quodasimul  nos  custodiunt  Pater,  et  Fi- 
Uus,et  Spiritus  sanctus,  qui  est  unus  verusbo- 

1    Sup.,  X,   2S.  —  2  Sup.,   VI,  71.  —  3  Cbiysost., 
honi.  Lxxx,  al.  Lxx.xi,  n.  2.  —  *  Psa/.  cviii,  15,  8. 

—  '  Sup.,  XVI,  24.  —  *  Sup.,  XIV,  23.  —  '  Aug., 
Iracl.  cviii,  n.  1.  —  '  Sup.,  vii,  7.  —  »  Sup.,  xv,  l'j. 

—  '"  Sup.,  VI,  41,  et  alias  passim.  —  "  Cbrysost., 
lioni.  Lxx.\l,  al.  Lxxxil,  u.  1.  —   '^  Aug.,  truct.  i;vii. 


nus  Deus.  Sed  Scriptura  [nos  non  levat,  nisi  (c) 
desceudat  ad  nos ,  sicut  Verbum  caro  factum 
est  :  descendit,  ut  levaret ;  non  cecidit,  ut  ja- 
ceret  :  si  descendentem  cognovimus  ,  cum  le- 
vante  surgamus  ,  et  intelligamus,  cum  ila  lo- 
quitur,  personas  eum  distinguere,  non  separare 
naturas. »  Haec  ille.  «  Quando  ergo  Filius  erat 
cum  eis,  servabat  praesentia  corporali,  et  eos 
ambo  ,  scilicet  Pater  et  Filius ,  et  etiam  Spiritus 
sanctus ,  servabant  potenlia  spirituali.  Quando 
vero  Filius  abstulit  praesentiam  corporalem , 
tenuilcumPatre  custodiam  spiritualem, »  ut  ait 
idem  Augustinus  '^.  Et  ibi  bene  de  hoc  :  et  per 
hoc  ad  objecta.  Item  quferitur  de  hoc  quod  ait : 
Nemo  periit ,  nisi  filius  perditionis ;  cum  ille  fue- 
rit  ei  datus  a  Patre,  qualiter  fuit,  quod  ille  pe- 
riit,  cum  dicatur  supra  '''  :  «  Qui  venit  ad  me , 
non  ejiciam  foras.  »  Et  supra  * :  «  iNemo  potest 
rapere  de  manu  raea. »  Et  ad  illud  responden- 
dum  secundum  Chrysostomum  '^,  quod  « ille  fi- 
lius  perditionis  periit ,  non  mea  causa  ,  nec  me 
impellente,  neque  derelinquente,  » (et  loquitur 
in  persona  Filii).  «  Si  autem  ille  et  alii  perditi 
ex  seipsis  exilient(d) ,  hoc  est,  quia  non  ex  ne- 
cessitate  traho  ad  me.  »  Et  loquitur  in  persona 
Filii,  ut  prius.  Sua  ergo  malitia  periit,  non  ex 
delicientia  custodientis;  et  datus  fuit  Filio  a 
Patre ,  non  secundum  praedesUnationem  seter- 
nam ,  sed  secundum  praesentem  justitiam ,  ut 
habitum  est  supra  ab  Augustino.  Vel  alitcr  pos- 
set  dici ,  quod  est  custodia  pastoris  esterior, 
scilicet  eruditione ,  exhortatione,  et  exempli 
exhibitione ,  et  ducatus  regimine.  Ita  loquitur 
hic  :  sic  enim  eos  custodiebat  existens  cum  eis. 
Et  est  aha  custodia  interior  per  graUam,  qua 
ipse  custodiebat  eos  ut  Deus,  sive  praesens  cor- 
pore ,  sive  absens ,  de  qua  ait  Propheta  '^" :  «  Nisi 
Dominus  custodierit  civitatem  ,  frustra  vigilat 
qui  custodit  eam.  »  Et  de  illa  sunt  oljjectiones. 
Et  nota  quod  ait :  Ut  haheant  gaudium  meum  iin- 
pletum  in  semetipsis.  Est  enim  gaudium  vacuum, 
ct  etiam  evacuans  a  vero  gaudio ;  et  est  gau- 
dium  semiplenu m  ,  quo  gaudent  justi  in  via;  et 
est  gaudium  plenum,  quo  gaudent  beati  in  pa- 
tria.  Ut  enim  ait  Clemens,  super  Evangelium, 
parte  nona  :  Quadruplex  est  gaudium  :  unum 

n.  6,  quoad  sensum.  —  "  Sup.,  iv,  48.  —  '*  Aebr., 
I,  3.  —  "  Aug.,  ibid.  —  '«  Ibid.  —  "  Sup.,  vi,  37.  — 
1*  Sup.,  X,  29.  —  "  Chrysost.,  hotn.  Lxxx,  al.  lxxxi, 
n.  2.  —  '"  Psal.  cxxvi,  2. 

(a)  C(et.  edit.  evento.  —  (i)  Le(j.  multa  diljgentia. 
—  (c)  Cast.  edit.  add.  ut.  —  (rf)  Lry.  resilient. 


480 


EVANGELIl  SANCTl  .lOANNIS 


est  iniquilatis,  quo  peccatuin  diligitur'  :  «  Lee- 
tantur  cum  male  fecerint,  ct  exiiltant  in  rebus 
pessimis  ;  »  et  ^  :  «  Et  extrema  gaudii  luctus  oc- 
cupat.  »  Et  est  gaudium,  quo  terrena  amantur, 
supra  proximo  '  :  «  Mundus  gaudebit;  »  et  '  : 
«  Gaudent  ad  sonitum  organi. »  Et  est  gaudium  , 
quo  juslitia  diligitur  ^  :  «  Cor  quod  novit  ama- 
riludinem  animte  suae,  in  gaudio  ejus  non  mi- 
scebitur  extraneus.  »  Amaritudo  animae  justiB 
est  contritio  de  peccatis  :  «  Gaudiiim  enim''  est 
juslo  facere  judicium.  »  Et  est  gaudium  felici- 
tatis ,  quod  erit  plenum,  supra  proximo  ' :  «  Ut 
gaudium  vcstrum  plenum  sit.  »  Et  merito  ple- 
num  a  parte  objecti ,  quia  Deus ,  qui  est  omne 
bonum,  videbitur.  Item  a  parte  modi  videndi, 
quia  videbitur  facie  ad  faciem,  et  tenebitur,  et 
eo  anima  plenarie  fruetur.  Item  a  parte  subjecti 
videntis ,  quia  erit  liberum  ab  omni  impe- 
diente.  Etde  his  omnibus  "  :  «  (^um  apparuerit, 
similes  ei  erimus  ,  quoniam  videbimus  eum  si- 
cuti  e.st.  Et  '  :  Videbitur  «  facie  ad  faciem.  » 
ideo  '"  :  « Intra  in  gaudium  Domini  tui.  »  Et  de 
hoc  sufBcienter  Bernardus  "  :  «  Plcnitudo ,  in- 
quit,  quam  expectamus  a  Deo,  non  erit  nisi  de 
Deo.  »  Et  sequitur  :  «  Qui  repkt  in  bonis  desicle- 
rium  '^  animfe,  ipse  rationi  futurus  est  plenitudo 
lucis  :  ipse  voluntali  multiludo  pacis  :  ipse  me- 
morios  continuatio  ceternitatis.  »  Hfeo  ille,  ct  ibi 
multum  de  hoc.  Tunc  enim  implebitur  illud 
Prophetse  "  :  «  Replebimur  in  bonis  domus 
tuae.  » 

tS.  Et  sequitur  particula,  in  qua  forma  peli- 
tionis,  ibi  :  Non  rogo  ut  tollas  eos  de  mundo ,  li- 
cet  mundus  odiat  eos ,  nam  et  sunt  necessarii , 
ut  ait  Glossa  :  Sed  ut  serves  eos  a  malo,  scilicet 
mundi  ,  quod  est  concupiscentia  '•  :  «  Omne 
quod  est  iu  mundo,  aut  est  concupiscentia  car- 
nis, »  etc.  Sic  enim  docuit  electos  orare  '^  :  «  Li- 
bera  nos  a  malo.  » 

10.  Etrepetitquodprius:  Demundomnsunt  (a), 
scilicct  amorehabitando.  In  mundo  enimaman- 
do  habitamus  secundum  Augustinum  "^,  supra  '" : 
«  Ego  non  sum  de  mundo,  »  ut  est  supra  ex- 
positum. 

n.Etideo :  Sanctif,caeosinveritate,&\cxiX con\x- 
nuat  Glossa.  Super  quod  opponit  Augustinus  '* : 

>  Prov.,  II,  14.  —  '  Ibid.,  siv,  Vi.  —  '  Sup.,  xvi, 
20.  —  «  Job,  XXI,  12.  —  5  i^TOu.,  XIV,  10.  —  «  Prov., 
XXI,  15.  —  '  Sup.,  XVI,  22.  —  M  Joan.,  iii,  2.  — 
"  1  Cor.,  xui,  12.  —  '•  Matth.,  xxv,  21.  —  "  Bern., 
suiter  Cant.,  serm.  xi,  ii.  l.  —  '^  Psal.  cil,  5.  — 
I'  Psal.  Lxiv,  5.  —  "  1  Joan.,  ii,  l(j.  —  '5  Mallfi.,  vj, 
13.  —  '*  Aug.,  in  Joan.,  tracl.  ii,  u.  11.  —  "  Sup., 


« Quaeri ,  inquit ,  potest ,  quomodo  jam  de 
mundonon  erant,  si  sanclilicati  in  veritate  non- 
dum  eraht?  aut  si  jara  erant,  cur  poscat,  ut 
sint  sanclificati  ?  »  Et  ad  istud  respondet,  quod 
«  sanctiflcati  in  eadem  proficiunt  sanctitale , 
fluntquc  sanctiores.  »  lUec  ille.  Est  ergo  sancti- 
ficari  dupliciler ;  vel  a  malo  incipiente  gratia 
purificari ,  vel  in  ipsa  gratia  perficiente  perfici. 
Et  sic  loquitur  hic  "  :  «  Qui  sanclus  est,  sancti- 
Cceturadhuc.  »  Et  de  hoc  in  CoUatione  *".  Sermo 
autem  tuus  veritas  cst,  id  est  verbum  tuum  : 
«  Pater  enim  sanctificat  in  Verbo  suo  unigenito 
hajredes  suos  ,  ejusque  (6)  cohajredes  , »  ait  Au- 
gustinus  -'.  Supra  "  :  «  Mundi  esfis  propter  ser- 
monem  meum.  » 

18.  Et  .sequilur  debita  congruitas  exaudiendi 
orationem :  Sicut  tu  me  misisti,  etc.  Sicut,  id  est , 
quia ,  ait  Glossa,  me,  inquam,  misisti,  ut  cssem 
mediator  ct  Ecclesiie  caput,  illi  aulem  membra. 
Unde  et  nomen  Apostolorum  groecum  est,  et  ni- 
hil  nisi  missos  signiflcat  laflne ,  ut  ait  Augusd- 
nus  ".^* «  Sicut  me  misit  Pater,  et  ego  mitto  vos. » 

19.  El  pro  his  sanctifico  me  ipsum.  Sed  quieri- 
tur  :  cum  vel  a  malo  puriflcari ,  vel  in  gratia 
proflcere  neutiquam  convenial  Christo,  videtur 
quod  non  bene  dicat,  quando  ait  :  Pro  eis  sanc- 
tifico  me.  Et  ad  istud  respondendum  est  secun- 
dum  Augustinum  -',  quod  «  Christus  sanctifica- 
vit  se  in  se,  hoc  est,  dictum  hominem  sanctifi- 
cavit  in  Verbo,  quando  Verbum  caro  factum 
est ;  quod  vero  nunc  ait ;  propter  sua  membra 
dicit,  quia  ipsi  sunt  ille.  Et  ita  eyo  sanctifico  me- 
ipsurn,  id  est ,  ipsos  in  me  ,  ut  sint  ipsi  sancUfi- 
cati  in  veritate.  »  Htec  ille.  Haec  ergo  sanctifica- 
tio  non  intelligitur  in  Christo  capite ,  sed  in  de- 
rivatione  sanctificationis  ab  ipso  capite,  in  illos 
qui  erajit  membra ,  quos  sub  nomine  suo  com- 
prehendit,  sicut  supra  **  :  «  Nemo  ascendit  in 
coelum,  nisi  qui  de  coelo  descendit. »  Secundum 
autem  Chrysostomum  ^  sensus  est : «  Sanctifico 
me;id  est,  mehostiam  offero.»^«Tradiditsemet- 
ipsum  pro  nobis  oblationem, »  etc.  Et  patet  hic 
dignitas  fidelium,  inexaltativa  sublimitas,  et 
perfecta  sanctiflcabilitas ,  quod  nomine  Jesu 
Chrisfl  nuncupautur,  et  in  ipso  sanctiflcantur. 
Unde  infra  *'  :  Vt  sint  unum ,  sicut  nos  unum  su- 

viir,  23.  —  '8  Aug.,  Iract.  cviii,  n.  2.  —  "  Apoc, 
x\ii,  11.  —  so  Vid.  Collat.,  Lxxvi.  —  "  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  3.  —  "  Sup.,  XV,  3.  —  ='  Aug.,  ibid.,  ii.  4.  — 
'■"  iuf.,  XX,  21.  —  *'  Aug.,  ibid.,  u.  5.  —  "  Sup.,  iii, 
1  i.  —  ^'  Clirysost.,  hom.  lxxxi,  al.  Lxxxii,  u.  1.  — 
28  Ephes.,  v,  2.  —  »  Int.,  22. 
(a)  Cait.  edit.  surn. —  (6)  Ilem  quasi. 


EXPOSITfO  IN  CAP.  XVII. 


4«! 


mus,  eQO  in  eis ,  etc.  Et  de  isla  sanctiflcatione  in 
Collatione  '. 

20.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  petitio  Sal- 
vatoris  pro  credituiis  per  apostolos,  sicut  con- 
tinuat  Augustinus  ^.  Non  ■pro  eis  rogo  tantum,  etc. 
Et  illa  in  duas  :  primo ,  ipsa  petitio;  secundo, 
esaudiendi  ratio  ,  ibi  '  :  Et  ego  daritatem  ,  etc. 

Ait  ergo  :  Non  pro  eis  rorjo  tantum.  Ut  ait  Au- 
gustinus  (v.  21)  :  Vt  omnes  sint  unum ,  scjlicet 
in  fide  et  cliaritate.  Unde  Augustinus*  :  "Ilnum 
efficimur  fidelissima  charitate.  » 

23.  Et  cognoscat  mtiudus,  quia  tu  me  misisti , 
«  sicut  mediatorem  inter  Ueum  et  homines,  » 
ut  ait  Augustinus  ^  Unde  ait  Apostolus  "  : 
«  Nos  (a)  Christi,  Christus  autem  Dei.  »  Et  su- 
mitur  mundus  hic  non  pro  amatoriluis  mundi, 
sed  habitatoribus  in  mundo ,  sicut  supra  '  :  «  Ut 
salvetur  mundus  per  eum.  »  Et  dilexisti  eos, 
sicut  et  me  dilexisti.  Sed  quaeritur,  qualiter  pos- 
set  hoc  lieri,  quiaPater  dihgit  Filium  per  natu- 
ram,  quia  ipse  est  filius  per  naturam,  sed  ipsi 
erant  fihi  per  adoplionis  gratiam.  Et  ad  istud 
respondendum  secundum  Augustinum  ',  quod 
«  hoc  nihil  est  aliud,  quam  :  Dilexisti  eos,  quo- 
niam  dile.xisti  me,  quia  illi  sunt  membra.  Sic 
et  nos  diligit,  quoniam  sumus  membra  ejus 
quem  diligit.  »  Hsec  ille.  Supra  proximo  ^  : 
Ipse  Pater  amat  vos.  Quaeritur  de  hoc ,  quod  ait 
hic  (v.  20)  :  Rogo  pro  eis  qui  sunt  credituri  per 
verbum  eorum  :  Si  illi  sunt  salvandi,  pro  quibus 
oravit  Christus ,  cum  ipse  oraverit  pro  Aposto- 
lis,  et  credituris  per  verbum  eorum,  videtur 
quod  alii  qui  non  crediderimt  per  eos  non  sint 
salvandi.  Item  multi  crediderunt  non  per  eos, 
sicut  ipse  Paulus,  prout  ait  de  se  '"  :  «  Evan- 
gelium  quod  evangehzalum  est  a  me ,  non  est 
ab  homine,  »  elc;  sed  credidit  Deo  vocante. 
Similiter  lalro  credidit ,  non  per  verbum  eorum. 
Similiter  antiqui  crediderunt,  ut  Abraham,  et 
fidei  ejus  imitatores.  ^on  ergo  solum  debuit 
orare  pro  credituris  per  vcrbum  eorum,  sed  pro 
omnibus  simpliciter.  Et  ad  istud  respondendum 
secundum  Augustinum  ",  quod  verbum  eorum 
fuit  verbum  Udei.  Et  ideo  dictum  verbum  eorum, 
quia  primitus  per  eos  prtedicatum ;  fuit  tameu 
verbuni  Dci  originaliter  et  virtualitcr  '-  «  Cum 

'  Vid.  Coliai.,  Lxxviii.  —  "  Aug.,  tract.  cis,  u.   1. 

—  '  Inf.,  22.  —  *  Aug.,  Iract.  cx,  n.  2.  —  '  IrJ., 
tract.  cix,  n.  2.  —  '  I  Cm:,  iii,  23.  —  ^  Sup.,  iii,  17. 

—  "  Aug.,  ubi  3up.  prox.,  u.  5.  —  »  Sup.,  xvi,  27. 

—  '»  Ga/.,  I,  )|.  _  u  Aug.,  traci.  ci.\,  n.  3.  — 
'«  I  Tfiess.,  M,  l.-i.  —  13  Ga/.,  ii,  2.  —  '*  Ihm.,  x,  17. 

—  "  Aug.,  ad  Deogr.,  epist.  XLix,  al.  cii,  n.   12;  et 

roM.  XI. 


accepissetisanobisverbum(6)auditusDei.»Et": 
»  Contuli  cum  eis  Evangelium.  »  Et  per  istud 
verJjum  oinnes  crediderunt,  vel  Deo  revelante 
seipso  Yerbo  Eeterno,  vel  homine  prsdicante, 
vel  verbum  ipsum  Deo  docente :  «  Fides  enim  '* 
ex  auditu,  auditus  per  verbum  Dei.  »  Ad  istud 
vero,  quod  objicitur  de  antiquis  fidelibus,  re- 
spondendum,  quod  eadem  est  fides  antiquo- 
rum  ct  nostra,  utait  Augustinus'";  et  ita  eodem 
verbo  fidei  crediderunt,  ut  nos.  Et  si  objiciatur, 
quod  multi  crediderunt  per  apostolos,  et  tamen 
nbierunt  relrorsum;  respondendum  est,  quod 
hic  loquitur  de  credituris  per  apostolos  prae- 
destinatis  ad  vitam,  et  ita  perseveraturis  in 
justitia.Si  alii  etiamcrediderunt  etnon  perseve- 
ravcrunt,  ex  sua  malitia  exierunt '"  :  «  Es  nobis 
prodierunt,  quia  non  erant  ex  nobis.  »  De  ista 
vero  unitate,  de  qua  loquitur  :  Vt  sint  consum- 
mati  in  unum,  in  CoUatione  ".  Mira  enim  et 
magna  dignitas  electorum,  quod  sint  in  unum 
consiimmati,  et  quod  Filius  Dei  sit  in  eis.  Item 
magna  securitas  eorum,  quod  sic  sunt  con- 
.-ummati  in  unum.  Item  multifioa  commoditas, 
quia  bona  omnia  redundant  ad  singulos  "  : 
n  In  uno  spiritu  omnes  in  unum  corpus  bapti- 
zati  sumus.  »  "  «  Omnes  vos  unum  estis  in 
Christo  Jesu.  »  Ut  enim  ait  Gregorius  '-<>  :«  Cha- 
ritas  accendit,  concremat,  conflat,  et  quasi  in 
unam  auri  speciem  relormat,  »  etc.  Et  ibi 
bcne  de  hoc.  ^i  «  Solliciti  servare  unitatem  spi- 
ritus  in  vinculo  pacis.  » 

^•i.  Et  sequitur  illa  pars  in  qua  petitio  glori- 
ficationis  ipsis  discipulis,  ibi  :  Pater,  quos  de- 
disti  rnihi ,  etc;  et  illa  in  duas  :  primo,  ipsa 
petitio ;  .secundo  ,  exaudiendi  congrua  raUo , 
ibi  ^-  :  Pater  juste,  elc  Petitio  autem  est  de 
duobus  :  de  cohabitatione  (c)  discipulorum 
cum  Filio  Dei;  et  de  visionis  plenitudine,  ut 
scilicet  plane  videant  gloriam  Dei.  Ait  ergo  : 
Paler,  quos  dedisti  mihi ,  scilicet  aeterna  prasdes- 
tinatione ,  et  etiam  interna  inspiratione  veniendi 
ad  me,  et  credendi  in  me.  Supra  *'  :  «  Nemo 
venit  ad  me,  nisi  Pater  traxerit  eum.  »  Et  ubi 
ego  sum,  et  illi  sint.  Sed  qua;rilur,  cum  adhuc 
es.set  in  terra,  qualiter  ait  :  Vbi  ego  sum?  Et  ad 
islud  re.spoudendum  secundum  Augustiuum  ", 

ad  Ojjlut.,  epiot.  CLVii,  al.  cxc,  ii.  6.  —  '«  1  Joan.,  ii, 
19.  —  "  Vitl.  Co//at.,  Lxxvii.  —  "  I  Coi-.,  xii,  l.'j.  — 
'9  I  Ga/.,  III,  28.  -  2"  Greg.,  in  Ezec/i.,  Ub.  II, 
hom.  IV,  n.  3.  —  ^'  Ephes.,  iv,  3.  —  '■  liit',  2,'i.  — 
■"  Joan.,  VI,  44.  —  -'  Aug.,  tract.  cxi,  ii.  2. 

(a)  Vu/g.  Vos.  —  (4)  Ccet.  edit.  accepistis  a  nobis 
reguum.  —  (c)  Item  ea  habitalioiie. 

31 


485 


EVA.NGELIl  SANCTl  JOANNIS 


quod  hoc  ait  propter  unilatem  personip,  in  qua 
et  Deus  homo  est,  ct  homo  Deus;  sicut  supra  ' : 
«  Nemo  ascendit  in  ca?lura,  nisi  fiUus  hominis 
qui  estin  crelo.  »  Kt  patel  hic  dignaliva  boiiitas 
Dei,  et  excessiva  charitas  Fihi  Dei,  et  vivilica 
largilas  Dei,  et  urbana  curiaUtas  Fihi  Dei,  qiiod 
vult  ut  credituri  in  eum  sinl  cum  ipso  in  gloria. 
Supra  *  :  «  Lbi  ego  sum ,  ibi  et  minister  meus 
erit.  »  F.t  ibi  de  hoc.  Unde  Augustinus  '  :  «  Cum 
illo  esse,  magnum  bonum  est.  »  Ut  et  signanter 
ait:  Ut  sint  mecum;  cum  enim  ipse  (a)  sit  ubi- 
que  :  «Sapientia  enim  *  Dei  attingit  a  fine  usque 
in  finem  :  »  miseri  non  (')  possunt  esse  ubi 
ille  est,  quoniam  ubicumque  tuerint,  et  ille 
est  ^  :  «  Coelum  et  terram  ego  impleo ;  »  sed 
beati  soli  sunt  cum  illo,  quia  beati  esse  non 
potueruiit,  nisi  de  (t)  illo,  prout  ait  Augusti- 
uus  '.  Ideo  ait  latroni  '  :  «  Hodic  mecum  eris 
in  paradiso.  »  Sint,  inquam,  mccum,  ut  videant 
chiritatemmeam.  Videant,  inquam,  noncredanl. 
«  Fidei  enim  merces  est  ista  visio,  non  fides,  » 
ait  Augustinus  ».  «  Et  hffic  est  vita  eeterna,  ut 
videant  (d)  te,  »  etc,  supra  proximo  ».  Etibi  de 
hoc.  '«  «  Cum  apparuerit,  similes  ei  erimus,  et 
videbimus  eum  sicuti  est.  »  Quam  dedisli  mihi 
ante  mundi  conslitutionem,  id  est,  prtedes^tinasti 
dari  mihi  homini  post  passionem.  Unde  Au- 
gustinus  "  :  «  Tunc  praedestinavit,  quod  in  tine 
mundi  facturus  erat.  »  Et  Glossa  :  Dcdisli  mihi , 
homini  post  crucem  '-  :  «  Humiliavit  semetip- 
sum.  »  Et  sequitur  :  «  Dedit  ei  nomen,  quod  est 
super  omne  uomen.  »  Vide  quod  convenienter 
petat :  ipse  enim  "  «  iuhabitat  lucem  inaccessi- 
bilem.  »  Et  ad  istud  respondeudum  est,  quod 
sit  lux  inaccessibilis,  tamtn  in  gloria  erit  com- 
municabilis  omnibus  beatis  pro  suis  merilis,  et 
elevans  eos  ad  suam  visionem  et  fruitionem. 
Unde  Gregorius  :  «  Immutaljimur  in  ipso  quem 
videbimus,  quia  morte  carebimus,  videndo  vi- 
tam;  mutabilitatem  nostram  transcendemus, 
videndo  iuimutabilem;  corruplione  nulla  tene- 
bimur,  vivendo  incorruptum  (e).  »  Hffic  ille;  et 
ibi  bene  de  hoc.  Item  videtur  quod  debuisset 
dixisse  :  Ut  ament,  vel  fruantur;  quia  "  «  cha- 
ritas  nunquam  excidit.  »  Et  ad  istud  respon- 

'  Sup.,  111,  IJ.  —  =  Sup.,  XII,  26.  —  '■>  Aug.,  ubi 
sup.  prox.  — »  .S«;j.,  vii,  1.  —  '  Jerem.,  \^\U,  24.  — 
'  Ang.,  ubi  sup.  —  '  Luc,  xxiil,  43.  —  *  Aug.,  ibid., 
u.  3.  —  »  Snp.,  3.  —  '»  I  Joiiii.,  III,  2.  —  "  Aug., 
ibid.,  n.  4.  —  ''-  Philip.,  il,  8,  9  —  '»  I  Tim.,  vi,  16. 
—  '*  I  Cor.,  xill,  8.  —  ">  August.,  de  Civit.  Dei, 
lib.  XXII,  c.  XXX.  —  '■■  JoO.  xxxiii,  26.  —  ■'  Greg., 
Moiat.,  lib.  XXIV,  c.  v,  al.  vi,   u.  10-12.  —   '»  Sup., 


dendiim,  ut  tactum  est  supra  proximo ,  quod 
illa  visio  bea'a  im]>ortat  plenam  visionem  et 
fruitionem  in  fiiie.  *  «  Ipse  erit  finis  desiderio- 
rum  nostrorum,  qui  sine  fine  videbitur,  sine 
fastidio  auiabilur,  sine  (ine  laudabitur.  »  •  «  Vi- 
debit  fjciem  ejus  in  jubilo.  »  Ubi  de  hoc  Gre- 
gorius '. 

i",.  Et  sequitur  latio  congrua  exaudiendi  : 
Vattr  juste,  etc.  Et  est  ratio,  quare  est  exau- 
dienda  petitio  praedicla  pro  eis,  quia  :  Mundus 
te  non  cognovit ,  scilicet  juslum  Patrem.  Supra  '  : 
«  Mundus  eum  non  cognovil.  »  Ego  autem  te 
cognovi.  Ut  ait  Augustinus  ^  :  «  Ipse  fons  gratise 
est ,  Deus  natura ;  homo  autem  de  Spiritu  sancto 
et  Virgine,  ineffabili  gratia  ipse  cognovit.  » 
Supra  "^  :  «  Deum  nemo  vidit  unquam,  nisi  uni- 
genitus,  »  etc.  Et  hi  cognoverunt ,  per  me,  ait 
Glossa,  in  persona  Filii  :  "  «  Nemo  novil  Pa- 
Irem  nisi  Fihus,  et  cui  voluerit  Filius  revelare.  » 

26.  Et  notum  feci  eis  nomen  tuum,  scilicet  per 
fidem  :  Et  notum  faciam ,  scilicet  per  speciem , 
ut  ail  Augustinus  '*.  Supra  eodem  '•'  :«  Manifes- 
tavi  nomen  tuum  miindo.  Et  ut  dilectio,  qua 
dtlexisti  me ,  tn  ipsis  sit,  etc.  Quajrit  Augusti- 
nus  '*  :  «  Quomodo  dilectio,  qua  dilexil  Pater 
Filium,  est  et  (f)  in  nobis?  Et  respcudet,  quod 
hoc  dicitur,  quia  membra  ejus  sumus,  et  in 
illo  diligiraur,  cum  ipse  diligitur  tolus,  id  est, 
caput  et  corpus.  Et  ideo  sequitur  :  Et  ego  in 
ipsis.  Ut  enim  ait  Augustinus  '^,  «  aliter  est  de  no- 
bis  tanquain  in  templo  suo ,  aliter  quia  et  nos 
sumus  ipse,  quia  ipse  cuput,  et  nos  corpus  su- 
mus  »  Haec  ille.  Et  quia  Pater  justus,  sic  disci- 
pulis,  et  credituris  per  eos,  et  perseverantibus 
in  gratia,  justum  est  dare  claritatem  fEternam. 
Unde  Paulus  '*  :  »  Fidem  servavi,  de  reliquo 
reposita  est  mihi  corona  justitiae,  quam  reddet 
mihi  justus  judex.  »  De  claritate  autem  Filii 
multipliciBeruardus"multum,qui  ait;«Quando 
ait  :  Clarifica  filium,  vel  nomtn  tuum,  non  est 
aliud  petere,  quam  se  clarificari,  in  quo,  el  per 
quem  nomen  Palris  procul  dubio  clarificare- 
tur  (y).  »  Et  ibi  de  clariflcatione  Filii  teslimonio 
Patris  in  baptismo,  et  in  inonte."  «  Superest  ergo 

1,  10.—  "  Aug.,  tract.  csi,  n.  o.-  '»  Sup.,  i,  18.  — 
"  Mnllh  ,  \l,  27.  —  ='  Aug.,  ibid.,  n.  6.  —  "  Sup.,  6. 
—  "  Aug.,  ibid.  —  "  Ibid.  —  «  II  Tim..  iv,  7,  8.  — 
'"  Beru.,  xujjer  Cud.,  serm.  Lxxvi,  n.  4.  —  "  Ibid., 
n.  5. 

(«)  Ciet.  edit.  ipsa.  —  (6)  Item  ergo.  —  (c)  Edit. 
beiied.  PT.  —  {d)  Yulg.  cognoscant.  —  (e)  Cu-t.  edit. 
oonuplum.  —  (/)  Cat.  euH.  esset.  —  (jj  Ccet.  edit. 
procul  ilurificelur. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVIII. 


483 


ut  (a)  juxla  promissum  Patris  semel  adliuc  cln- 
rificet':r('j),  »supra,  ubidicilur  ' :  Etclarificavi.et 
darificaho.  Quae  quidem  clarificatio  est '  «pleni- 
tudo  gloriae,  cui  non  queat  amplius  addi.  »  Haf^c 
ibi,  et  ibi  de  hoc  multum.  Unde  de  duplici  cla- 
ritate  Filii,  scilicet  una  quae  est  amborum,  sci- 
licet  Patris  et  Filii '  :  «  Nec  claritas  Filii  est  pos- 
terior,  quia  ibi  £equalitaSj  ubi  est  coaeterui- 
tas  (c);  »  et  de  claritate  Filii  post  passionem,  et 
merito  passionis,  cui  datum  est  sedere  ad  des- 
teram  Pafris ,  Bernardus  '  bene.  '  «  Cui  enim 
angelorum  diclum  est  sedere  a  dextris  Dei?  » 
qunsi  dicat :  Nulli.  Videre  autem  utramquc  cla- 
ritatem  erit  perfecta  gloria  beatornm,  ut  habi- 
tum  est  supra  proximo ,  ibi  ^  :  «  Haec  est  vita 
fpterna,  ut  videant  (d)  te.  » 

CAPUT    XVIII. 

i.  Emc  cum  dixisset  Jesus,  egressus  est  cim  dis- 
cipulis.  Prsemissis  Salvatoris  documentis  et  ope- 
ribus,  ia  parte  ista  de  ipsa  passione  Salvaforis, 
et  de  concomifantibus  eam  (e),  et  de  resurrec- 
fione.  Ideo  haec  in  duas  :  priruo,  de  ipsa  pas- 
sione;  secundo,  de  resurrectione  '  :  Una  autem 
Sabbati,  etc.  Et  quia  ipse  fuif  a  Juda;is  comprc- 
hensus,  judicafus,  crucifixus  et  sepultus,  ideo 
primo  narratur  de  ipsius  comprehensione ;  se- 
cundo,  de  comprehensi  judicatoria  condemna- 
tione,  ibi  * :  Et  adduxerunt  eum,  etc;  tertio,  de 
adjudicati  (/■)  crucifixione,  ibi '  :  Susreperu7it  eum 
milites,  etc,  quarfo,  de  ipsius  crucifixi  sepul- 
tura  vel  sepelitione,  ibi '" :  Fosthaec  rogavit,  etc. 
In  prima  narrantur  quatuor  :  primo ,  Salvatoris 
ad  locuni  ubi  comprehensus  fuit  acccssio ;  se- 
cundo,  proditoris  cum  comprehensoribus  ad 
eumdem  locum  adventio,  ibi  "  :  Sciebat  autem 
iudas,  etc;  fertio,  ipsius  Salvatoris  vel  (g)  volun- 
taria  oblatio,  ibi  '^  :  Jesus  ituque,  efc,  quarfo, 
ipsa  comprehensio,  ibi  '^ :  Cohors  ergo,  etc 

Ait  ergo  :  Ilcec  cum  dixisset,  etc  Ut  ait  Augus- 
linus  '*  :  '<  Non  quod  continuo  ingressus  est, 
post  sua  verba  quoe  dixif;  sed  ut  non  anfc  cum 
ingrcssum  esse  opinemur,  quam  illa  verba  fi- 
nierat.  »  Egressus  est  cum  discipulis.  Sed  quae- 

'  Sup.,  XII,  28.—  '  Bem.,  ubi  sup.  -  ^  Ihid.,  n,  4.— 
*  lbid.,n.  5.—  *W'.>ir.,i,  13,  quoad  seiisum. —  '  Sup  ,  ;i. 
—  ■■iDf.,  XX,  1.— Mnl".,  13.  — 9|uf.,  .vi.v,  lu.— '"Iliid., 
38.—  "  Inf.,  2.—  '«  Inf.,  3.—  '3  luf.,  1:1.—  >■  .Nugust., 
tract.  c>iii,  n.  1.  —  "  Cbrysost.,  bom.  lxxxih, 
al.  L.ixxn,  u.  1.  —  "  Alitrh.,  XV,  40;  xvi,  9.  — 
''  Cluysosl.,  ibid.  —  "  Au^'.,  iract.  c.xii,  u.  2 

(«)    Ccel.  edit.   supererat  autem.   —   (4)  Cal.  cdil. 


ritur,  quare  non  e:?pectavit  in  eodom  lcco,  ubi 
docuit?  Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  '=, 
ubi  diligenter  persequitur  istum  passum,  quod 
«  ideo  est  egressus,  docens  per  opera,  quod 
non  vi  et  necessitate,  sed  volens  ad  passionem 
ivit  obviam  eis,  abscindens  his,  qui  insidia- 
banfur,  laborem,  et  eruens  a  fafigatione  et  af- 
fiictione,  et  etiam  docens  nos  non  timere  mor- 
fem.  »  Torrentem  Cedron,  id  cst,  Cedrorum,  ait 
Glossa,  ibi  enim  illffi  arbores  abundabant  '"  : 
«  JEdiiicare  Cedronem  (A),  »  etc.  Vbi  erat  hor- 
tus,  elc.  Uf  enim  ait  Clirysostomus  i"  :  «  Consti- 
tuif  seipsum  velut  in  carcere,  scilicef  in  horto.  » 
Es  praedictis  patet,  quod  volunfarie  venit  ad 
passionem.  Et  hoc  erat  sufficiens  consolari  dis- 
cipulos,  ut  aif  Chrysostomus  '''. 

2.  Et  sequitur  secunda  particula:  Sciebat,  au- 
tem  et  Judas,  ut  enim  ait  Chiysostomus  "  :  «  Ut 
non,  audiens  hortum,  existimes  eum  occulfari, 
scilicet  quasi  timens,  indusit,  quoniam  sciebat 
Judns  locum  :  et  non  dixit  simphcifer,  sed  quo- 
niam  frequenter  illuc  congregatus  est  cum  disci- 
puHs.  »  Sed  quffiritur,  quare  in  horto  frequenfer 
conveniebat  cum  eis.  Ef  ad  isfud  respondet 
Chryso.stomus  ",  quoniam  «  frequenter  pernoc- 
tabat  extra,  et  quoniam  de  necessariis  loquens, 
et  quae  non  crat  fas  alios  audire,  loquebafur  et 
in  montibus  et  in  hortis,  maxime  (()  a  tumulti- 
bus  inquirens  semperlocum,  utnon  mens  Apos- 
folorum  impedirefur  ab  auditione.  »  Hasc  ille. 
Et  patet  hic  exemplum  orantibus  et  docentibus, 
inquirendi  locum  quietnm  ad  orandum  et  do- 
ceudum. 

3.  Judas  ergo  {j)  cum  accepisset  cohortem,  quae 
cohors  non  fuit  Judceorum,  sed  milifum.  Dehoc 
in  Glossa,  pro  parte.  Cum  laternis,  efc.  «  Quo- 
niam  tenebraa  erant,  »  ait  Chrysosfomus '^.  Sed 
quahter  illi  eis  adhaerebant,  cum  essent  gen- 
tiles?  Respondendum  secundum  Chrysostomum 
quod  erant  mihtes,  pecuniarum  gratia  omnia 
facienfes.  Secundum  Augusfinum  '*  vero  erat 
cohors  missa  a  prffiside  :  et  de  (k)  hoc  in  Glossa. 
.Mysterium  vero  patef  in  Glossa  pro  parte  :«  Per 
torrentem  significatur  impetuosa  pcenalitas  pas- 
sionis,  quam  transivit  Jesus.  Cedron  interpre- 
tafur  obumbratio ,  quam  obumbrationem  abs- 

ileesl  semel  adbuc  claiificetur.—  (c)  Ccel.  edil.  ubi  asq., 
ibi  est  Eetemitas.  —  ((/)  Vulg.  cognoscant.  —  (e)  Cast. 
edil.  eum.--  (/)  iej.  judicati. —  (y)  Del.  vel. —  (li)Vulg. 
Gedorem;  LXX,  KEopuv ;  sed  ibi  agilur  de  rivllale 
Iribus  Juda  in  sorte  Daii.  Vid.  Coru.  a  Lapide.  — 
(ij  Sujjjjl.  yacuum.—  (;)  Cait.  edit.  aulein. —  [k)  Ciet. 
edil.  decst  de. 


ISi 


EVANGKLIl  SANCTI  JUANNIS 


lulit  Cliristus  per  passionem,  in  cujus  flgura 
velum  templi  scissum  est.  Per  hortum,  quem 
intravit  cuin  (liscij^ulis,  significatur  fructiiositas 
operum  et  documentorum  ,  quae  fecit  Deus  pcr 
eos  post  passionera,  supra  '  :  Posui  vos ,  ut  eatis 
et  fructum  adferatis.  Et  de  his  in  Collatione  '. 
Quod  autem  vencrunt  cum  laternis  et  armis  ad 
capiendum  Jesnm,  et  in  nocte ,  figura  erat, 
quod  erant  in  tenebris,  et  cum  ardore  furoris, 
et  prudentia  astutaa  sagacitatis,  veuerunt  ad  ca- 
pienduui  Jesum.  Unde  signautur  tria,  quil^us 
Ecclesia  impugnalur  a  malis.  Pcr  laternas,  qiiae 
dicuntur  a  latendo,  siguatur  astutia  hypocritalis; 
perlaces,  ardor  faroris  ;  per  arma,  polenlia  s.b- 
cularis.  Unde  Prophela  ■' : «  Dentes  eorumgladius 
acutus.  »  '  «  Et  halieliant  loricas  ferreas  ,  »  etc. 
El  ^ :  «  De  ore  eorum  procedit  ignis  et  fumus.  » 

4.  Et  sequitur  tertia  particula  :  Jesus  autem 
sciens  omnia,  etc. ;  et  ibi  tria  :  primo,  Christi 
processio  obviam  ilhs;  secundo,  ab  eis  imjui- 
sitio,  ibi  :  Quem  qumritis'.'  terlio,  Petri  defcnsio, 
ibi  *  :  Simon  ergo,  etc. 

Ait  ergo  :  Sciens  omnia,  etc.  Non  enim  expec- 
lavit  a  propalatione  ipsorum  ea  discere,  ut  ait 
Chrysostomus  ■> ;  sed  ■processil ,  «  paratus  mori,  » 
ait  Glossa ;  et  dixit,  «  imperturbale,  »  ait  Chry- 
sostomus:  Quem  qucEritis'.'  Et  iu  hoc  notatur  se- 
cuudum,  scilicet  sua  inquisitio.  Sed  quare  ab 
eis  hoc  quijerit?  I\espondet  Glossa ,  quod  non 
ignorans ;  sed  ut  scircnt  eum  esse  quem  qucEre- 
bant,  hoc  di.xit. 

3.  Responderunt  ei :  Jesum  Nazarenum,  sic  uo- 
minatum  a  loco  educationis,  supra  ' :  «  Num- 
quid  a  Nazarelh  polest  ahquid  boni  esse?  »  Uixit 
eis  :  Eqo  sum.  Et  in  hoc  nolatur  sua  vera  aeter- 
nitas,  in  quanlum  Deus;  supra^:  «  Antequam 
Abraham  fieret,  ego  sum.  »  Uem  notatur  sua 
spontaueitas  ad  patiendum  ,  unde  Glossa  :  «  Non 
abscondit  se,»  etc.  Quando  enim  eum  volue- 
runt  facere  regem  ( supra '" ),  fugit.  Quando  vero 
venerunt  ad  eum  capiendum  et  occidendum , 
obviam  prooessit,  ut  iiic :  dans  exemplum  electis, 
contemnendi  (n)  mundi  cxcellentias  et  prospe- 
ritates,  etsustinendi  tribulalionesetadversitates. 
Unde  et  sancti  plus  foruiidant  ia  mundo  pros- 
pera,  quam  adversa,  ut  ait  Gregorius  ".  Judas 


'  Sup.,  XV,  16.  —  -  Vid.  Cullat.,  LXXIX.  —  '  1'sal. 
LVi,  5.  —  *  Ajioc,  n,  9.  —  =  .-i/mc,  IX,  17.  —  '  Inf., 
10.  —  '  Chrysost.,  iibi  siip.  —  '  Sup.,  i,  40.  —  '  Sup., 
VIII,  58.—  '0  Sup.,  VI,  13.  —  "  Greg.,  MoruL,  lib.  V, 
c.  I,  post  lueil.  —  '-  August.,  ti-act.  cxii,  n.  'i.  — 
>=  Chry-usl.,  ubi  sup.  —  "  Ibid.  —  '^  Sup.,  xill,  1.  — 


autem  slabat ,  «  ut  signo  osculi  cuin  prodcret,  » 
ait  Glossa. 

G.  Vt  ergo  dixit :  Ego  sum  ;  alncrunt  retrorsum , 
el  ceciilerunt,  Et  in  hoc  virtuositas  verbi.  Unde 
Augustinus  '-  :  «  Ego  sum,  dicit,  et  impios  de- 
jecit.  Quid  judicaturus  faciet,  qui  judicandus 
hoc  fecit?Quid  regnaturus  poterit,  qui  mori- 
turus  hoc  potuit?  »  Et  il»i  bene  de  hoc.  Et  Chry- 
sostomus  "  :  «  0  dementiara  !  verbum  ejus  misit 
eos  resupinos,  nec  ita  conversi  sunt,  tantam 
disecntos  virtutem.  n  Unde  quaerit  Chrysosto- 
mus,  quare  venerunt  cum  armis?  Et  respondet, 
quod  «  qiiia  formidabanl ;  inlempesta  enim 
nocte  institerunt.  »  Item  quccrit,  cum  lampades 
habebanl,  quahter  eum  non  viderunt?  Et  res- 
pondet,  quod  «  virtus  inexpugnaljilis  in  medio 
existens  exctecavil  eos.  »  Ilem  quffiiit  qualiler 
Judas  non  cognovit,  vel  ignoravit  vocem  Chrisli? 
Et  ad  hoc  rcspondet,  quod  «  nihil  pliis  sciebat 
Jiidas  illis:  sed  resupinus  cecidit  cum  eis.  Ethoc 
fecit  Jesus,  ostendens,  quod  non  comprchen- 
tlcrc,  iieque  videre  in  medio  existentem  pos- 
sent,  nisi  ipse  concederet.  »  Hsec  ille. 

7.  Et  quia  omnia  compleverat,  iterum  inter- 
rogavit :  Qaem  quwritis  ?  Sicut  prius.  Et  illi  obs- 
liiiali,  nec  convcrsi;  sed  iu  malilia  persistentes  : 
UixiTunt :  Jesutn  Nuzarenum.  Et  quia  permane- 
bant  in  m.ilitia,  et  nuUam  habebant  excusatio- 
nem,  ait  Clirysostomus  '*,  seipsum  tradidit  in 
nianus  eorum. 

8.  Dixi  vobis ,  quia  ego  sum ,  scihcet  voluntate 
paratus  ad  patiendum  :  Sed  si  (b)  me  quceritis, 
scilicct  oocidendum,  sinite  hos  abire,  nihil  vobis 
sit  ad  eos  cominune.  «  Ecce  enim  me  ipsum 
trado,  »  ait  Chrysostoujus  "■.  Et  iu  hoc  patet  di- 
lectio  circa  discipulos;  supra'^:«Cum  diiesisset 
suos,  in  finem  dilexit  eos.  » 

9.  Ut  impleretur,  sermo  quem  dixit,  etc.  Tene- 
lur  [c)  hic  causaliter  ha;c  dictio,  Vt :  notat  enim 
clfectum  verbi  proecedentis  :  Vt  impleretur,  in- 
quam,  serrno  quem  dixit,  supra  '*  :  Non  perdi- 
di,  etc.  Quaerit  Augustinus  "  :  «  Si  tunc  essent 
morituri  ,  nuiuquid  perderet  eos?  »  Et  respon- 
det,  quod  «  nondum  in  eum  sic  credebant, 
quomodo  credunt  quicumque  non  pereunt.  » 
VelsecundumChrysostomum  "  perditionem  hic 
ait,  non  hauc  quee  mortis  est,  sed  illam  aeter- 
nam.  Item  qu:eiit  Chiysostomus  ",  qualiter  non 

"  Sup  ,  XVII,  12.  —  "   August.,  ubi  sup.,  n.  4.  — 
"  Chiysosl.,  ubi  sup.  —  '"  Ibid. 

(«)  (.'(«•/.  edil.  contemuere.  —  (4)  Vulg.  Si  eigo.  — 
((■)  Cal.  edit.  et  teueretur. 


EXPOSITIO  IN  CAl'.  XVIII. 


485 


comprehendenint  eos,  et  maxime  Petro  irri- 
tante  eos  per  ea  quae  fecit  in  servo.  Et  ad  istud 
respondet,  quod  'i  ista  virtus,  quae  projecit  eos 
resupinos,  detinuit  illos  ne   comprehenderent 
discipulos ,  vel  eis  nocerent.  »  Et  patet  ex  dic- 
tis  Filii  divinitas  in  hoc,  quod  ait  :  Ego  sum. 
Unde  Augustinus  '  :  «  InleUige  quod  ait  :  Sum, 
ad  divinam  pertinere  naturam.  »  Et  :  «  Summe 
esse  est,  quod  nuUa  mutabilitate  deticit  vel  pro- 
ficit.  »  Et  idem  :  «  Hoc  maxime  esse  dicendum 
est,   quod  semper  eodem   modo  se   habel.  » 
°   «  Apud  ipsum  non  est  transmutatio ,  »   etc. 
'  «  Tu  autem  idem  ipse  cs,  »  ait  Propheta.  Item 
patet  sui  verbi  virtuositas;  ad  prolatiouem  enim 
sui  verbi  ceciderunt '  :  «  Sermo  enim  ejus  po- 
testate  plenus  est.  »  Item  figuratur  ibidem  ma- 
lorum  perversitas,  in  hoc  quod  ait :  Ceciderunt; 
et  eorumdem  cupiditas,   et  eorum  quas  sunt 
retro  appelibilitas  :  proprium  enim  perverso- 
rum  est  retrorsum  abire,  supra  °  :  «  Numquid 
et  vos  vultis  abire  retrorsum  (a)?  »  Ibi  de  hoc. 
Nihilominus,  ut  ait  Gregorius  %  «  iniqui  dicun- 
tur  cadere  retro ,  quia  ibi  cadunt,  ubi  non  vi- 
dent;  nesciuut  enim  quid  eos  sequatur.  Boni 
dicunlur  cadere  ante ,  quia  sponte  se  dejiciunt 
invisibilibus.  »  Unde  de  Heli  '  :   «  Cecidit  de 
sella,    et   fractis   cervicibus   mortuus   est.  »    ' 
«  Conversi  sunt  retrorsum.  »  Et ' :  «  Convertens 
sapientes  retrorsum.  »  '"  «  Per  gyrum  dentium 
ejus  formido. »  Ibi  Gregorius  "  : « Retro  estomne, 
quod  transit :  ante  estomne,  quod  veniens  per- 
manet.  Et  quia  mali  afliciuntur  ad  ea  quas  tran- 
seunt ,   ideo  dicuntur  abire  retrorsum  et  ca- 
dere.  »  '*«  Et  cadit  (t)ascensor  ejus  retrorsum.  » 
Super  quod   Gregorius  "  :  «  Retro ,   quo  non 
videtur,  cadere ,  esl  ex  hac  vita  repente  dece- 
dere  (c),  et  ad  quee  supplicia  ducitur  ignorare.  » 
Ut  enim  ait  ibi  Gregorius  :  «  Quod  cadit  repente, 
ad  ima  venit.  »  Unde  Augustinus  :    «  Cecidisti, 
fractus  es,  quomodo  vas,  quando  de  manu  lio- 
minis  cedit  in  terram,  fractus  est.  »  Quia  ergo 
mali  afiiciuntur  ad  ea  quse  sunt  retro,  exemplo 
uxoris  Loth,  ideo  dicuntur  abire  retrorsum,  et 
cadere  "  :«  Alienati  (d)  sunt  retrorsum.  »  Et  "  : 
«  Tu  dereliquisti  me,  abiisli  retrorsum.  » 
10.  Et  sequitur  Petri  audax  defensio  :  Simon 

'  Aug.,  de  Morib.  lUanich.,  n.  I.  —  '  Jac,  l,  17.  — 
'  Piul.  r.\,  28.  —  *  Ecde.,  viii,  4.  —  s  Sup.,  vi,  68, 
fi".  —  6  Greg.,  1«  Eztch.,  lib.  I,  liom.  vni,n.  32. — 
'  1  Reg.,  .V,  18.—  '  Iin.,  XLil,  17.-  '  IbiJ.,  xuv,  25.— 
'"706,  XLI.S.— "  Greg.,  Moral.,  lib.  XXXIII,  c.  x.vm, 
al.  xxvii,  n.  48.  —  '«  Gcii  ,  XLi\,  17.  —  '^  fireg., 
Moral.,  lil).  XX,\I,  c.  X,  al.  xxv,  n.  43.  —  "  Isa.,  i, 


ergo  Pelrus  habens  gladium,  elc.  Qurerit  Chrysos- 
tomus  1" :  Ex  quo  erat  jussus  non  portare  perain  , 
Unde  habuit  gladium?  Et  ad  istud  respondet : 
«  Mihi,  inquit,  videtur.  hunc  scilicet  gladium 
Petrus  prseparasse  duduin  formidans  illos.  »  Sed 
tunc  ulterius  quferit  :  Ex  quo  jussus  erat  non 
alapam  dare,  qualiter  percussit  gladio?  Et  ad 
illud  respondet,  quod  «  maximejussus  est  non 
ulcisci,  scilicet  seipsum;  hic  autem  non  seip- 
sum  ulciscebalur,  sed  magistrum.  »  Item  «  ne- 
que  perfecti  quodammodo  et  consummati 
erant,  »  scilicet  Apostoli.  Posteaautem  videbis 
Pelrum  philosophantem,  et  humiliter  ferentem  et 
palientem,  ut  patet  ".  Percussit  servum ,  etc, 
confidens  in  hac  voce  Salvatoris,  qua  dixit: 
Non  perdidi  ex  eis  quemquam,  ut  ait  Chrysosto- 
mus.  Et  nbscidit  auricuJam  dextram  :  nomen  au- 
tem  servi  erat  MulcMis.  Sed  quare  expressit  no- 
men  hujus?  Et  respondet  Chrysostomus  '*  quod 
quia  magnum  faclum  est  futurum,  eo  quod  cu- 
ravit  Dominus  aurem  ejus;  et  ut  liceret  his  qui 
lcgerent,  scilicet  Evangelium ,  inquirere  et  in- 
vestigare,  si  vera  sunt  quae  dicta  sunt. 

1 1 .  Dixit  ergo  Jeaus  Petro  :  Mttte  gladium  in 
vaginam.  Ut  ait  Chrysostomus  ",  «  Christus  tunc 
miracula  facit,  et  erudiens,  quoniam  eis  qui 
male  fecerint,  bene  facere  oporlet;  et  virtutem 
suam  revelans  sibi  auriculam  huic  reddidit, 
qui  super  eum  venerat,  et  curavit  debentem 
dare  alapam  ei.  »  Haec  ille.  Unde  et  alii  Evan- 
gelistae  superaddunt  ^  :  Qui  acceperit  gladium, 
gladio  peribit  :  »  per  minas  tumorem,  id  est, 
fervorem  humilians,  ait  Chrysostomus  ^'.  Culi- 
cem  quem  dedit  mihi  Paler,  etc.  Quod  est  intel- 
ligendum  secundum  Augustinum ^'^,  sicut  illud'-' : 
«  Qui  proprio  filio  nou  pepercit :  »  tainen  auc- 
tor  calicis  est  qui  bibit  -•  :  «  Tradidit  semetip- 
sum  pro  nobis.  »  Et  in  hoc  ostendit,  quod  non 
illorum  virtutis  erant,  qu;e  fiebant,  sed  suie  con- 
ccssionis.  Mysterium  autem  hujus  facti  in  abcis- 
sione  auricute,  insinuat  Augustiuus  "  :  «  In  suo 
facto  ille  discipulus  magistrum  defendere  vo- 
luit,  non  quod  signatum  est  cogitavil;  et  ille 
igilur  (e)  ad  patientiara  commonendus  fuit ,  et 
hoc  ad    intelligentiam    scribendum.    Malchus 

4. —  "  Jcrem.,  xv,  C—  "  Chrysost.,  ubi  sup.,  ii.  2. — 
"  Act.,  IV,  3.  —  "  Chrysosl.,  ubi  sup.  —  "  Ibid.  — 
■"  Malth.,  XXVI,  U2. —  "  Cbrysost.,  ubi  sup.—  "  Aug., 
ubi  sup.,  n.  5.  —  "  fiom.,  viii,  32.  —  ^*  Ephes.,  v,  1. 
—  "  Aug.,  tract.  cxii,  n.  .1. 

(a)  Vulg,  deest  relrorsum ,  Itoc  saliem  locn.  — 
(/;)  Viihj.  Ut  i'ailat.  —  (c)  Cait.  cdit.  discedere.  — 
(rf)  Vu'y.  Abalieuali.  —  (c)  Ciet.  cdit,  sibi. 


486 


EVAISGELII  SANCTI  JOANNiS 


enira  interpretatur  regnaturus  :  auris  ergo  am- 
putata,  et  a  Domino  sanata,  signat  auditum 
amputata  vetustate  renovatum  in  eo,  qui  re- 
gnalurus  cst  cum  Christo.  «  H<ec  Augustinus. 
Pelrus  ergo  Hgnra  Praelatorura,  quorumest  du- 
cere  (a)  gladium,  divinum  scrmonem,  de  va- 
gina,  id  est  Scriptura.  '  «Vivus  est  serrao  Dei 
et  eilicax,  et  penetrubilior  omni  gladio  anci- 
piti.  »  *  «  Ponat  vir  gladium  super  femur 
suum,  »  etc.  Et  debent  abscindere  aurem  de.v- 
teram,  auferendo  omne  impedimentum,  quod 
impedit  audire  cffilestia  ■'  :  «  Perforabit  {b)  au- 
rem  ejus. »  *  «  Misit  digitos in  auriculas. » ^ «  Eri- 
git  milii  aurem  ut  audiam.  »  Et  talem  auditum 
sanat  Dominus,  ut  audiens  sit  cum  eo  regnatu- 
rus,  supra  ^  :  «  Qui  credit  in  me,  si  mortuus 
fuerit,  vivet;  »  qui  credit,  inquam,  audiendo 
verbum  Dei  :  «  Fides  enim  '  cx  auditu.  »  Et 
nota  quod  ait  :  Mitte  gludium  in  vaginam.  Dici- 
Giadius  lur  enim  gladius  multis  modis,  ut  ait  Grego- 
m°odi!!'  ''^"*  *  exponens  illud  »  :  «  Cum  apprehenderit 
eum  gladius  :  »  Dicitur  enim,  inquit,  gladius 
sancfa  prsedicatio  '"  :  «  Et  gladium  spiritus, 
quod  est  verbum  Dei.  »  Item  dicitur  tribulatio 
temporalis  "  :«  Et  tuam  ipsiusanimampertran- 
sibit  gladius.  »  Item  dicitur  persuasio  mabgni 
hostis,  prout  aitPropheta  '*  :  «  Liberasti  David 
servum  tuum  de  gladio  maligno.  »  Item  dicitur 
gladius  ipse  Anlichristus  assnmptus  in  diaboli 
ministerium  :  de  quo  gladio  infelligitur  verbum 
Job  supra  dictum.  Et  merito  dicitur  divina  prae- 
dicatio,  vel  verbum  divinum,  gladius:  dictus 
enim  est  gladius,  quod  gulam  dividat,  id  est, 
cervicera,  ait  Papias  et  Isidorus  '^  Qui  gladius 
tunc  est  bonus,  non  cui  aiireus  est  balteus,  nec 
cui  vagina  gemmis  distinguitur;  sed  cui  ad  se- 
candum  est  subtilis  acies  et  mucro,  id  est, 
acumen  munitum,  orane  rupturum,  scilicet 
quod  obviat,  ait  Seneca  ".  Talis  debet  esse  pra3- 
dicatio  divini  verbi,  vera  et  acuta  ad  abscin- 
denda  peccata  ^  :  «  Ponat  vir  gladium  super 
femur  suum,  et  occidai  unusquisque  frafrem  et 
prosimum.  »  Quod  exponit  Gregorius  '^  de  gla- 
dio  increpationis,  sivc  verbi  divini.  '*  «  Omnes 
tenenfes  gladios  :  »   quod  espouit  Gregorius  " 

'  Hebr.,  IV,  12.  —  «  Exocl.,  xxxil,  27.  —  »  Ibid., 
XXI,  6.  —  '  ilarc,  vii,  S.i.  —  '  Isa.,  L,  4.  -  '  Sup., 
XI,  23,  —  '  Hom.,  X,  n.  —  »  Gregor.,  Moral., 
lib.  XXXIV,  c.  viii,  in  princ.  —  '  Job,  xli,  17.  — 
'»  fphes.,  VI,  i7.  —  <'  Luc,  II,  33.  —  >=  Psa/.  CXLIU, 
\0.  —  ''hid.,Elymol.,  lib.  XXVIII,  c.vi  —  "  Senec, 
Epiit.  Lxxvii,  aute  med.  —  's  Giesor.,  1'aslor.  Cur., 
part.  111,  c.  I,  aJuion.  23,  post  meii.  —  '«  Cunt.,  ui, 


de  gladio  verbi  divini.  Quod  vero  sequilur : 
Calicem  quem  dedit  m'hi  Pater,  posset  esse  thema 
in  Passione.  Unde  ibi  tria  insinuanlur :  quorum 
primum  est  ipsius  passionis  acerbitas,  ibi :  Cali- 
ceiii,  per  quem  signatur  amaritudo  passionis, 
prout  ait  Gregorius  ".  «Quid,  inquit,  per  cali- 
cem,  nisi  dolorem  passionis  accipimus?  » 
"  «  Calicem  quidcm  meum  bibetis.  »  Et  ■"  : 
«  Transeat  a  me  calix  iste.  »  Et  de  isto  calice 
in  Dialogis  *'  :  «  Calix  dicilur  poculum  passio- 
nis.  »  Secundo  insinuafur  paterna  voluntas  do 
passione  Filii  :  Quem  dedit  mihi  Pater,  ut  cst  ex- 
positum  supra  ab  Angustino  "  :  «  Qui  proprio 
filio  non  pepercit.  »  Tertio  insinuatur  Filii  spon- 
taneitis  ad  sustinendum,  et  passionis  intimitas, 
ibi  :  Ut  bibam  illum  :  quod  enim  bibitur,  ad  in- 
tima  ingreditur.  Ct  enim  ait  Augustinus  "  : 
«  Prior  bibit  medicus  sanus,  uf  bibere  non  du- 
bitaret  Uigrofus.  »  Ex  quo  ergo  Filius  Dei  pro- 
pinavit  de  fali  calice,  incuriule  est  suis  discipu- 
lis,  vel  voleiitibus  sequi  eura,  de  eodera  calice 
non  bibere;  et  injustum  est  aliquibus  regnum 
petere,  et  cum  eo  regnare,  nisi  prius  biberint. 
Respondit  ipse  Salvator  matri  filiorum  Zebe- 
daei,  petenti  tiliis  suis  sedere  in  regno  cum  eo  ^  : 
«  Potcslis,  inquit,  bibere  calicem,  quem  ego 
bibiturus  sum?  »  Quasi  diceret :  Regnare  vo- 
lentibus  calix  prius  est  bibendus.  Cnde  Grego- 
rius  -^  :  «  Per  caUcem  pervenitur  ad  majesta- 
lem.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  Augustinus  : 
«t  Ordo  est,  ut  per  tribulationes  ad  gloriam  per- 
veniatur.  »  '*  «  Si  fuerimus  socii  passionum,  et 
consolationis.  »  •'  «  Si  compatimur,  et  conre- 
gnabimus.  » 

12.  Et  sequitur  quarta  particula,  in  qua  nar- 
ratur  Salvatoris  comprehensio,  ibi :  Cohors,  scili- 
cetraullitudomilitum,  vocataabeoqiiodcoarf^e/, 
aitlsidorus*.  E(  tribumis,  scilicet  princeps  colior- 
tis  ,  et  ministri  comprehenderunt  Jesum.  Et  in  hoc 
violentiae  illafio.  Et  ligaverunt ,  et  in  hoc  com- 
prehensi  captivafio.  Ut  enim  dicilur  in  Glossa  : 
«  Mos  erat  Judajis,  ut  quera  raoite  dignura  ju- 
dicarent,  vinctum  judici  traderent.  »  Et  ha;c  li- 
gatio  fuit  figurafa  in  ligatione  Isaac,  et  in  liga- 

8.  -  "  Greg.,  Moral.,  lib.  XVlll,  c.  xvi,  post  med. 
—  "  Gregor.,  in  Evang.,  hom.  x.\xv,  post  med.  — 
19  Matth.,  X.t,  £3.  —  "  Ibid.,  xxvi,  19.  —  "  Greg., 
Dialog.,  lib.  III,  c.  xxvi,  post  med.  —  «  Boot.,  viu, 
32.  —  "  Aug.,  de  verb.  Oom.,  serm.  xviii,  al.  Lxxxviii, 
,1,  7.  _  n  iiattli.,  XX,  22.  —  «  Greg.,  in  Evang., 
hom.  xxvii,  ante  med.  —  "  II  Cor.,  i,  7.  —  -'  II  Jim., 
il^  \2.  —  "  Isid  ,  Etyniolog.,  lib.  XVIII,  c.  IX. 

(h)  Leg.  educere.  —  [b)  Cat.  edit.  Perfora. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVIIl. 


487 


tione  Joseph,  et  in  ligatione  Samsonis.  Et  de 
hac  ligatione  Augustinus  •  :  «  Comprehenderunt, 
ad  qufam  non  accesserunt,  scilicet  menle.  Ille 
enim  erat  dies,  ipsi  vero  tenebrae.  Et  ligaverunt ; 
et  tamen  fortassis  in  eis  erant,  qui  postea  dixc- 
runt  -  :  Dmipisti  vincula  mea,  etc.  Unde  ligari 
dignatus,  qui  solus  erat '  inter  mortuos  liber  et 
vere  liberans.  Supra' :  «Si  Filius  vos  liberavit, 
vere  liberi  estis.  » 

l3.  Et  sequitur  secunda  pars  principalis ,  in 
qua  narralur  de  Christi  condemnalione  et  exa- 
minatione;  et  illa  in  Ires :  primo  ,  de  adductio- 
ne  ejus  ad  Annam ,  et  examinatione  sub  eo ; 
secundo,  de  transmissione  ejus  ad  Caipham , 
ibi :  Et  misit  eum  Annas,  etc.;  tertio  ,  de  exami- 
natione  facta  sub  Pilato,  ibi :  Exivit  Pilatus,  etc. 
In  prima  tria  :  primo,  ejus  adductio  et  reprs- 
sentatio  ipsi  Annae;  secundo,  discipulorum  se- 
cutio ,  et  Petri  negatio  ,  Lbi  :  Sequehatur  autem 
Jesum,  elc;  tertio,  narratur  ipsa  examinatio  , 
ibi  :  Pontifex  ergo  interrogabat ,  etc.  Ait  ergo  : 
Adduxerunt  eum  ad  Annam.  Annas  enim  et  Cai- 
phas  erant  principes  sacerdotum  :  Sub  principi- 
bus  Anna  et  Caipha.  Et  de  hoc  in  Glossa.  Primum  : 
ut  ait  Augustinus  ^  :  «  Nec  vero  causam  tacet , 
cur  ita  factum  est.  »  Ideo  sequitur  :  Erat  eniin 
socer  Caiphce ,  qui  eral  pontifex  anni  illius.  Et  per 
hoc  patet,  quod  Jud»a  pervenerat  ad  finem 
regni,  et  gentilitas  colligenda  erat,  quia  nulli 
tunc  honor  ponlificatus  jure  vitfe  ,  vel  generis 
merito  reddebatur;  sed  Romana  potestate  sum- 
ma  sacerdotii  preestabatur,  ita  ut  annuis  suc- 
cessionibus  mutarentur,  prout  dicitur  in  eccle- 
siasticis  hislorJis  '^.  Et  de  hoc  Gregorius'  expo- 
nens  illud  '  :  Sub  Anna  et  Caipha. 

14.  Erat  autem  Caiphas  Pontifex  iUius  anni , 
qui  consilium  dederat ,  supra  '.  Quaeritur,  quali- 
ter  ait  hic  :  Adduxerunt  eum  ad  Annam,  cum  di- 
catur  '"quod  ad  Caipham  eumadduxeriint.  Item 
cum  Annas  non  esset  pontifex  illius  anni ,  frus- 
tra  fuit  ad  eum  ductus.  Et  ad  primum  respon- 
det  Augustinus  ",  quod  Matth.-eus  brevius  enar- 
rare  voluit,  ideo  ductum  ad  Caipham  comme- 
morat,  et  (a)  ad  Annam  fuit  prius  adductus,  qui 
fuit  socer  Caiphse.  Ubi  intelligendum  est  Cai- 
pham  hoc  fieri  voluisse  :  ob  ergo  illius  reveren- 
tiam,  et  ex  voluntate  Caiphae,  fuit  adduclus  ad 

'  Auf;.,  tract.  cxii,  ii.  6.  —  '  Psal.  cxv,  16.  —  '  Vaal. 
LS\xvii  ,  6.  —  '  Sup.,  vjii,  36.  —  5  Aug.,  tract.  cxiii, 
n.  1.  —  «  Niceph.,  Eccles.  Hisl.,  lib.  l,  c.  vi.  — 
'  Gresor.,  in  Evang.,  hom.  xx.  —  «  Luc,  iii,  \.  — 
'  Sup  ,  XI,  49-50.  —  I»  Mullh.,  XXVI,  57.  —  "  Aug., 
ubi  sup.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.,  a   2.  —  "  Greg., 


Annam ,  et  ob  comprehendentium  jactantiam 
et  gloriam.  Unde  Chrysostomus  '^  :  «  Prse  delec- 
latione  gloriabantur  in  his  qu£e  fiebant ,  quasi 
trophasum  statuentes.  »  Item  quferit  Chrysosto- 
mus ,  quare  iterum  reminiscitur  hic  prophetiae, 
quaudo  ait :  Erat  Caiphas,  <iui  consilium  dederat. 
Et  ad  hoc  respondet  :  «  Ut  ne  vincula  Christi 
audiens  auditor  tumultuaretur,  quoniam  salus 
orbis  terrarum,  mors  ejus  fuit.  Et  tanta  fuit  su- 
perabimdantia  veritatis,  ut  inimici  de  ea  per- 
sonent.  »  Hfec  ille.  Et  ex  hoc  patct ,  qualiter 
Deus  per  malos  secreta  sua  revelavit  ;  nec  mi- 
rum ,  cum  per  animal  irrationale ,  sicut  per 
asinam,  verba  rationabilia  noverimus  esse  pro- 
lata,  ut  ait  Gregorius  ".  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et 
similiter  de  hoc  Augustinus  '*. 

15.  Et  sequitur  illa  pars ,  in  qua  narratur  de 
seqiiela  discipulorum ,  sive  secutione  et  nega- 
tioue  Petri ;  et  ibi  Iria  :  primo,  ipsa  secutio  dis- 
cipulorum  ;  secundo,  Petri  negatio,  ibi  '^ :  Dixit 
crgo  Pelro  ,  etc. :  tertio,  consequens  ad  negatio- 
nem  ,  scilicet  Petri  aliis  associatio,  ibi  '"  :  Sta- 
bant  autem  ,  etc. 

Ait  ergo  :  Sequebatm  Jesum  Simon  Petrus,  et 
alius  discipidus.  Quaeritur,  quis  fuit  ille  discipu- 
lus,  et  quare  non  exprimitur  nomeu,  sicut  no- 
men  Petri  ?  Et  ad  istud  respondet  Chrysosto- 
mus  "  :  «  Quoniam  omnibus  discipulis  exilienti- 
bus  ipse  sequitur,  propterea  occultat  seipsum  , 
et  prfeponit  sibi  Petrum,  scilicet  causa  humili- 
tatis.  »  Discipulus  autem  ille  erat  notus  Pontifici. 
Ut  ait  Chrysoslomus  '*,  «  coactus  est  sui  ipsius 
meminisse ,  ut  discas ,  quoniam  certius  aliis 
narravit,  scilicet  evangelistis,  ea,  quse  secun- 
dum  atrium,  id  est,  facta  in  atrio,  quasi  intus 
existens.  »  Haec  ille.  Et  ut  non  admirarctur  quis 
quoniam  secutus  est,  ideo  sequitur  :  Introivit 
cum  Jesu.  Et  in  hoc  humilitas  Evangelistaa ;  ait 
enim  se  intrasse ,  quia  notus  Pontifici ,  ne  eura 
in  virilitate  pra;conaretur,  et  non  existimes  ex- 
celsffi  mentis  rem.  Patet  ergo  ubique  et  Evan- 
gelistae  veritas  ,  et  humilitas. 

IG.  Et  sequitur  sucundum  :  Petrus  autem  sta- 
bat  ad  ostium.  Ut  ait  Chrysostomus  ",  «  illuc  ve- 
ni.sse  amoris  fuit;  non  vero  intrasse,  timoris.» 
Exivit  ergo  ille  discipulus,  etc,  qui  erat  notus,  elc. 
Et  in  hoc  adhuc  humilitas  Evaiigelistae  :  non 

Moral.,  lib.  XXVlt,  c.  I,  D.  2.  —  "  Imo  auctor  lib.  de 
Mimhili/i.  S.  Scrip!.,  lib.   I,   c.    xxxiv,  apud   Aug., 
Append.  lom.  III.  —  "  Inf.,  11.  —   ■«  Inf.,  18.   - 
"  ChrysosU,  ubi  sup.  —  "  Ibid.  —  "  Ibid. 
(«)  Leg.  etsi. 


488 


RVANGKLll  SANCTI  JOANNIS 


enim  magaum  quid  de  seipso  ponit :  quoniam 
erat  notus  Pontifici,  ideo  intravit.  Itciu  ponit 
excusationem  negationis  Pctri,  quoniani  et  ipse 
intrasset ,  si  fuissot  ei  concessum,  ait  Chrysosto- 
mus  '.  Et  in  omnibus  loquitur  livangelista  de 
se,  sicut  de  alio  (u),  secundum  regulam  boati 
Gregorii  :  «  Mos,  inquit ,  est  sacrie  Scriptura;, 
ut  hi  ipsi  qui  scribunt ,  de  se  sicut  do  aliis  lo- 
quantur.»  Et  exempliflcat  de  Joanne  ,  qui  ait 
de  se  :  Discipulus  quem  diligebat  Jesus ,  supra  '^ 
et  infra ". 

17.  Dixit  ergo  ancilla  Petro  :  Nnmquid  tu,  etc. 
Et  sicut  traditur  a  Chrysostomo  ',  aggravalur 
negatio  Petri  ex  multis  :  ratioue  imbecillitatis 
personte  interrogantis ,  et  vilitatis ;   uon  miles 
interrogabat ,  nec  aliquis  eorum,  qui  detine- 
bant,  scihcet  Jesum;  sed  ancilla  ostiaria  vihs 
et  abjecta.  Item  ratione  modi  interrogandi   : 
non  enim  dixit  :  Numquid  es  discipulus  seduc- 
toris  vel  nocivi  hominis,  sod  ait :  Uominis  il- 
Uus,  quod  fuit  verbum  miserantis  (6) :  quia  enim 
Joannes  intus  erat,  mansuete  loquebatur  mu- 
lier.  Et  lamen  uihil  horum  suslinuitPetrus;  sed 
dicit  :  JVo/i  sum.  Et  in  hoc  patet  defectus  homi- 
nis  ex  se  ipso.  Bene  Augustinus  ^* :  «  Petre,  ubi 
sunt  verba  illa ,   quando  ait  Petrus  :  Animam. 
meam  ponam  pro  te ,  supra  "?  Sed  quid  mirum, 
si   Deus  vera  prsedixit,  liomo  voro  falsa  prai- 
sumpsit?  Sed  quEeritur,  qualiter  ita  facilitor  ne- 
gavit  Petrus,  ex  quo  erat  in  charitate,  quae  po- 
test  resistere  tenlationi ,  et  de  qua' :  «  Quis  nos 
separabit  a  charitate  Chrisli?  »  Itera  quahter 
permisit  Deus  Petrum ,  cui  commiserat  Eccle- 
siae  principatum,  ita  cito  cadere?  Et  ad  istud 
respondendum  est,  quod  licet  charilas  possit 
resistere  tentationi,  quandiu  liborum  arbitrium 
cum  ea  concurrit,  et  ei  innititur,  quia  ipsa  est 
radix ' ;  «Radicati  (c)  in  charitate  :  »  super  quod 
Augustinus  ^ :  «  Firmameatum  salulis  est  liabore 
radicem  (d)  charitatis;»  tamencharitas  non  au- 
fert  libortatem  arbilrii ,  quin  posset  cadere  sua 
defectibihtale  et  labilitate.  Ut  enim  ait  Augusti- 
nus  "•  :«  Deus  ubique  est,  et  si  non  ab  eo  facias 
casum ,  nunquam  a  te  faciet  occasum.  »  Ad  os- 
tensionem  fragilitatis  human*  ex  seipsa,  et  ad 
exclusionem  humanee  prassumptionis,  et  ad  pcr- 

'  Clirysost.,  ubi  sup.  —  ^  Sup.,  xiii,  23.  —  '  Inf., 
XXI,  7.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Aug  ,  tract.  c\'lii, 
n  2.  —  "  Sup.,  Xlll,  37.  —  '  Rom.,  viii,  35.  — 
8  liitlies.,  III,  17.  —  '  Aug.,  in  I  Joan.,  tract.  II,  u.  9. 
—  '"  1(1.,  in  Evang.Joan.,  tracl.  xxxiv,  n.  6.  —  "  Ibid., 
tract.  cxui,  n.  2.  —  "  Sup.,  xiii,  37.  —  "  Grojj;.,  in 
Evvuj.,  bom   x.M,  u.  1.  —  '*  Aug.,  de  Cons.  Eiwuj., 


suasionem  confidentiai  in  Den ,  perraisil  eum 
Dous  cadere  et  negare.  Unde  Augustinus  >'  : 
M  H.EC  (e)  illa  promittenlis  audacia,  et  de  se  plu- 
rimum  praesumentis. »  Supra  " : «  Animani  meam 
pono  pro  te,  »  etc.  Item  :  «  Permisit  eum  Deus 
caderc,  ut  in  sua  culpa  disceret ,  qualiter  allis 
misereri  del)erel, »  ait  Gregorius".  Itein  quaeri- 
tiir  de  loco  negatiouis  Petri :  ait  enim  hic ,  qiiod 
in  atrio  Annae ;  alibi  vero  dicitur ,  quod  in  do- 
mo  Caipliaencgavif.  Etad  istud  respondendum, 
quod,  sicut  videiur  dicore  Augustiiius"  :«Joan- 
nes  hic  incoepit  tentationem  Petri  dicere ,  et  ne- 
galionem,  et  interponit  <jii<'edam  de  contume- 
liis  Domini,  et  adjungit  quod  inde  missus  est 
ad  Caipham,  ct  indo  recapitulnt,  ut  explicet 
quoniara  cceperat  tentalionem  Petri.  »Et  ox  hoc 
videtur  secundum  Augustinum ,  quod  in  alrio 
Anna;  fuit  negatio.  Videntur  tamen  Hieronymus 
et  Heda  dicere,  quod  inchoata  fuit  negaUo  in 
domo  Annae ,  sed  consummata  in  domo  Cai- 
phae.  Et  inchoationem  narrat  hic  Joannes;  con- 
summationem  narrant  alii  ovangelistffi.  Ut  enim 
ait  iJem  .4ugustiaus  ibidem  :  «  Anto  primum 
galli  cantum  aifectione  omnium,  et  timore  con- 
cepta  est  illa  negatio  :  nec  interest  quantis  mo- 
rarum  intervallis  trina  voce  enuntiata  sit,  cum 
cor  ojus  ante  primum  galli  cantum  tota  posse- 
derit,  1)  ut  dictum  est  supra.  Et  de  hoc  Magister 
in  Ilistoriis. 

18.  Etsequitur  consequensad negationem, sci- 
licct  associatio  Petri  aliis  et  calefactio  :  Stahant 
autein  servi.  Ut  enim  ait  Chrysostomus  '%  «  ne- 
que  primo,  neque  secundo,  neque  tertio,  sci- 
licet  galli  cantu  menie  suscepit  se  er rasse ,  ne- 
que  intelligentia  hoc  ipsum  induxit,  donec 
aspexit  Jesus  :  Tunc  enim  '*  «  egressus  est 
foras,  et  flevit  amare.  »  Stabant  ergo  servi  ad 
prtinas.  Ut  enim  ait  Augustinus  ",  «  non  erat 
hyems,  sed  frigus  tantum,  quod^/^^soletinaequi- 
noclio  verno  aliquando  accidero.  Et  erat  Petrus 
am  eis  :  ad  litteram  et  naturaliler  ex  timore 
erat  infrigiclatus,  et  tepefaclus  ab  amore  divi- 
no ,  ad  exteriorem  calorem  se  convertit.  Unde 
Glossa  :  «Quia  friguserat,  scilicetinfidelitatis.  » 
Et  nofa  hic  sccundum  Augustinum  ',  quod  ne- 
gavit  Christum,  cum  negavit  se  esse  ejus  disci- 

lib.  III,  e  M,  n.  21.  —  ">  Chrysost.,  ubi  8up.  — 
"  Maltli.,  XXVI,  7;;.  —  "  Aiig.,  tract.  cxiil,  n.  3.  — 
'8  ll)icl.,  1).  2, 

(«)  Ccrl.  edil.  illo.  —  ('-)  llem  insereulis.  —  (-•)  Item 
radicala.  —  (d)  Item  firmamenlura.  —  (e)  Edil.  B^-n. 
Ubi  est.  —  (/■)  C<el.  edit.  quia. 


EXPOSITIO  IN 

puliim.  Et  sic  negat  Christum,  qui  negat  se  esse 
Christianum :  nam  in  Antiochia  primum  reperitur 
discipulos  coepisse  appellari  Christianos,  ut  ait 
ibidem  Augustinus.  Qui  ergo  negat  se  esse  disci- 
pulum  Christi,  vel  etiam  Christianum,  vita  vel  fac- 
tis  negatChristum  ':  «Confitentur  senosseDeum, 
factis  autem  negant.  »  1'lterius  notandum  est, 
quod  in  infidelibus  et  negautibus  Deum  frigus 
est.  Unde  Bernardus  ^  :  «  Quando  Petrus  nega- 
vit,  frigus  erat,  quia  ab  igne  recesserat.  »  Et 
ibi  bene  de  hoc.  '  «  Quibus  non  erat  vestimen- 
tum  (n)  in  frigore.  »  Ibi  Gregorius  'j  quod  «  fri- 
gus  ad  culpam  pertinet.  »  Et  *  :  «  Numquid  in- 
gressus  es  thesauros  nivis  ?  »  Ibi  Gregorius  ^  : 
«  Frigore  malitia  solet  designari.  »  '  «  Frigi- 
dam  fecit  malitiam  suam.  »  Et  *  :  «  Refrigescit 
charitas.  »  Et  patientes  tunc  frigus  calefaciunt 
se  ad  prunas ,  incendentes  ignem  concupiscen- 
tlae  :  ipsa  enim  est  ignis,  quae  dicit  '  nun- 
quam  :  k  SufQcit.  »  In  Psalmo  '" : «  Incensa  igni, 
et  sufFossa  :  »  quod  esponitur  ibi  in  Glossa  de 
amore  male  accendente  et  timore  humiliante. 
"  «  Halitus  ejus  prunas  ardere  facit.  »  Ibi  Gre- 
gorius  "  :  «  Quid  enim  prunas,  nisi  succensas 
in  terrenis  concupiscentiis  reproborum  homi- 
num  mentes  appellat?  » 

19.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  Salvatoris 
examinatio,  ibi  :  Pontifex,  etc.  Et  ibi  quatuor  : 
primo,  Salvatoris  interrogatio  apontifice;  se- 
cundo,  ejusdem  responsio,  ibi  "  :  Respondit  Je- 
sus,  etc. ;  tertio,  irjjuriEB  illatio,  ibi  "  :  Hcec  cum 
dixisset,  etc;  quarto,  Christi  humilis  ('j)etpatiens 
responsic,  ibi'°  :  Respondit  Jesus,  etc. 

Ait  ergo  :  Pontifex  interrogahal  de  discipulis. 
Quaeritur  ad  quid  interrogabat  de  eis?  Et  ad 
hoc  respondet  Chrysostomus  '^,  quod  quia  nul- 
lum  crimen  habebant  inferre,  ideo  de  illis  in- 
terrogabat,  cujus  gratia  colligebat  eos  (r),  et  in 
hoc  quasi  seditiosum,  et  novarum  {d)  rerum 
fautorem  (e)  redarguere  volebat. 

20.  Et  sequitur  secundum  :  Ego  palam  lonutus 
sum.  Et  de  hoc  opponit  Augustinus  ''  :  «  Supra 
ait  '' :  Veniet  hora ,  guando  non  in  proverhiia  lo- 
quar  vohis,  sed  palam.  Ergo  prius  non  est  locu- 
tus  palam  :  sed  hoc  promittebat ,  »  scilicet  post. 
Ilem  in  parabolis  locutus  est  ''■•  :  «  Cfcteris  au- 

'  Til.,  I,  16.  —  '  Bern.,  in  Cant.,  serm.  LViu,  n.  5. 
—  '  JoO,  XXIV,  7.  —  »  Greg.,  Moral.,  lih.  XVI,  c.  .xxii, 
al.  L,  n.  63.  —  '  Joh.  xxxviii,  22.  —  '  Greg.,  Moral., 
lib.  XX.IX,  c.  XI,  al.  XX,  n.  37.  —  '  Jerem.,  vi,  7.  — 
«  Malth.,  xxrv,  12.  —  •  Prov.,  .\x  ,  16.  —  i»  Psal. 
I.>  :iv,  17.  _  11  Job.  XLi,  12.  -  "  Gregor.,  Mora/., 
Iih.  XXXIII,  c.  x.wiii,  al.   xx.Kvm,  n,  67.  —  i'  luf., 


CAP.  XVIII.  489 

tem  in  parabolis  :  »  et  ita  non  palam.  Et  ad 
hoc  respondet  Augustinus,  quod  palam  locutus 
est,  quia  multi  audierunt;  non  palam  vero, 
quia  non  intellexeruut.  OIj  ergo  audientium 
multitudinem  et  modi  docendi  communicabili- 
tatem,  ideo  ait,  quod  palam  loculus  est;  ob 
tamen  doctrinae  arduitatem,  et  mysteriorum 
profunditatem,  dicitur  fuisse  locutus  in  prover- 
biis.  E(jo  semper  docui  in  synagoga,  id  est,  con- 
gregatione  civitatum,  et  in  tewplo,  in  quo  erat 
docendum.  Supra  '"  :  «  Hoec  dixit  in  synagoga, 
docens.  »  Et  alibi  ^'  :  «  Erat  docens  in  s^-na- 
goga  eorum.  »  Et  ita  non  sum  locutus  discipu- 
lis  singulariler,  sed  in  templo  communi  :  Et  in 
occulto  locutus  sum  nihil.  Sed  opponit  Chrysos- 
tomus  ^-,  qualiter  ait  hoc?  quia  sa?pe  estlocutus 
in  occulto,  etin  monte,  etinhorto, supraeodem. 
Et  ad  hoc  respondet,  quod  locutus  est  in  occulto, 
sed  non  ut  illi  aestimabant,  scilicet  trepidans  et 
seditiones  faciens. 

21.  Et  ideo  sequitur  :  Qnid  mc  inlerrogas?  In- 
terroga  eos  qui  audierunt,  etc.  Ut  ait  Chrysos- 
tomus  ^'  :  «  Confidentis  sunt  verba  in  eis,  quee 
dicta  sunt :  haec  est  enim  veritas  inalterabilis, 
cum  inimicos  quis  eorum  quae  dicit  vocat  testes.» 
Et  de  hoc  in  Glossa  :  Quid  me  interrogas,  a  quo 
veritatem  audire  non  desideras?  Confideuter 
ergo  et  rationabiliter  ad  convincendum  locu- 
tus  est  Jesus.  Et  de  hoc  Augustinus  "  :  «  Etsi 
locutus  estpaucis,  etsic  quasi  in  occulto,  taraen 
qiiae  locutus  est,  voluit  innotescere  multis. 
*°  Quod  dico  vohis  in  teriebris,  dicite  in  lumine.  » 

22.  Et  sequitur  tertium.  Emc  autem  cum  di- 
xisset ,  wms  dedit  ei  alapam.  Ut  ait  Chrysosto- 
mus  "  :  «  Horreas,  coelum;  excessum  mentis 
patiaris,  terra,  de  Dominatoris  longanimitate, 
et  si  rvorum  indevotione,  »  etc.  Creator  mundi, 
Filius  Dei  feternus,accepit  alapam;  etservuseam 
dedit,  qui  omni  poena  dignus,  scilicet  «  aut  coe- 
lesti  igne  incendi,  aut  terra  dehisceute  sorberi, 
aut  correptus  daemonio  volutari,»  ut  ait  Augus- 
tinus".  Et  taraen  «qui  per  polentiam  jubere  pos- 
set,  per  quem  factus  est  mundus,  patientiam 
docere  maluit,  »  (f)  ad  idem  Augustinus  res- 
pondendo. 

20.  —  "  Inf.,  22.  —  "  Inf.,  23.  —  '«  Chrysost.,  ubi 
sup.,  n.  3.  —  "  Aug.,  Iract.  c.^iii,  n.  8-  —  "  Sup.,  xvi, 
25.  —  '8  Luc,  VIII,  10.  —  ■»  Sup.,  VI,  60.  —  >'  Mall/i., 
IV,  23,  et  alias  passiin.  —  "  Chrysost.,  uhi  snp.,  u.  3. 
—  ■'  Ihid.  —  "  Aug.,  ubi  sup.  -  '»  Malt/t.,  x,  27.  — 
■'■  Chrysost.,  uhi  sup.  —  "  Aug.,  uhi  sup.,  n.  4. 

(o)  Vii/g.  operimentura. —  (6)  Ccsl.  edit.  similis.  — 
(c)oo. —  (</j  vuuarum, —  (e)factorem. —  (f)  Sui'!?/. inqml. 


490 


EVANGELIl  SANCTI  JOANNIS 


23.  St  male  locutus  sum,  scilicet  contra  verita- 
tatem,  testimonium  pcrhibe,  quo  illudprobes; 
Si  autem  bene ,  id  est,  ipsam  vcritaleiii,  quid  me 
ccedis?  id  est,  quam  injusta  causa  !  Objicit  Au- 
gustinus  '  :  «  Cur  non  fecit  quod  praecepit ', 
scilicet  percutienti  masillam  pra;bere  aliam  ? » 
Et  ad  hoc  respondet,  quod  Linc  polius  demon- 
slravit  quod  demonstrandum  fuit,  sua  scilicet 
magna  praecepta  patienliae ,  non  oslcutatione 
corporis,  sed  cordis  prteparalione  facienda.  Et 
de  hoc  in  Glossa.  Et  idera  Auguslinus  ^  bene 
de  hoc  ait,  quod  illa  praecepta  de  prfebendo 
maxillam,  et  consimilia,  k  magis  ad  praepara- 
tionem  cordis,  qute  intus  est,  pertinent,  quam 
ad  opus  quod  in  aperto  fit,  ut  teneatur  in  se- 
creto  animi  patientia  cum  benevolentia;  in  ma- 
nifesto  autem  fiat,  quod  eis  videalur  prodesse 
posse,  quibus  bene  velle  debemus.  Unde  et 
Dominus  Jesus,  e.xemplum  singulare  patientiae, 
non  prasbuit  percnlienti  alteram  partem;  sed 
potins  prohibuit,  ne  qui  fecerat,  augeret  inju- 
riam;  et  tamen  paratus  erat,  non  solum  in  fa- 
ciem  perculi,  verum  etiam  pro  illis  crucitixus 
occidi.  »  Ha;c  ibi  Auguslinus.  Similiter  exem- 
plificat  ibi  de  Paulo,  ([ui  similiter  non  prajbuit 
maxillam  percutienli.  Patet  ergo  e.vemplum  pa- 
tientiae  in  Domino  Jesu  erga  injurianlein  fac- 
to  (d).  Supra  patet  exemplura  patienliffi  in  ipso 
erga  exprobrantes  verbo,  quando  dixerunt  '  : 
Dmmmium  habes;  de  cujus  patientiae  diclum  cst 
ibi.  De  qua  etium  Gregorius  ^  bene,  et  multum. 

24.  Et  sequitur  secunda  pars,  in  qua  de  exa- 
minatione  Filii  Dei  in  domo  Caiphfe,  ibi :  Et  mi- 
sit  cum  Annas,  etc.  Et  ibi  tria  :  primo,  prajmis- 
sio  suae  missionis  ad  illum ;  secundo  negationis 
recapitulatio,  ibi  :  Erat  autem  Simon  Petius,  etc. ; 
tertio,  ipsius  ad  Caipham  inductio,  ibi  :  Addu- 
cunt,  etc. 

Et  hoc  est,  quod  ait :  Et  misit  eum  Atinas  liga- 
tum.  Ut  ait  Chrysostomus  "  :  «  Non  iavenieutes 
quid  plus  adversus  Christum,  mittunt  eum  li- 
gatum  ad  Caipham,  qui  erat  pontifex.  » 

25.  Et  subditur  secundum  :  Erat  autem  Simon 
Petrus,  etc.  Ut  ait  Augustinus'' :  «  Redit  (6)  Evan- 
gelista  ad  locum  negationis  suae  ibi ,  ubi  eam 
rebquerat,  ut  explicaret  negationem  Petri.  Et 
quod  ait  hic  de  ipsa  negatione,  recapitulatio 

'  Aug.,  ubi  5up.,  n.  4.  —  «  Matth.,  v,  39.  —  '  Ang., 
ad  MarcelL,  episl.  v,  al.  cs.vxviii,  n.  13.  —  •  Sup., 
VIII,  48.  —  '  Greg.,  in  Evang.,  liom.  .\ix,  ante  uied. 

—  8  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Au^.,  tracf.  cxiv,  n.  1. 

—  '  Aug.,  de  Cons.   livang.,  Ub.  III,  c.  vi ,  n.  24  et 
seq.  —  9  Jtieroii.,  Comuieul.  tn  .Matth.,  lib.  IV,  c.  xxvi. 


est.  »  Unde  Magister  in  Historiis:  «  Augustinus* 
asserit  totam  factam  negalionem  in  atrio  Annte, 
et  quae  dicta  suut  inde  post  missum  Jesum  ad 
Caipham,  recapitulando  dicta.  Hieronymus  ' 
tamen,  et  Beda  su-pcr  Lucam,  videntur  velle , 
quod  Petrus  in  atrio  Caiphai  negaverit.  Erat 
ergo  Simon  Petrus  stans,  ut  supra  dictum  est. 
Dixerunt  ergo  ei  :  Numquid  et  tu  discipulus,  etc. 
Sed  qualiter  hoc,  quia  supra  '"  dictum  est, 
quod  ancilla  dixit  ei,  et  similiter  "  quod  mulier 
interrogavit.  Et  ad  istud  respondendum  est, 
quod  forle  miilier  primo  inlerrogavit,  et  ipsa 
interrogante,  alii  similiter  interrogavcrunt.  .Ve- 
gavitque  ille,  jam  secundo,  ait  Glossa. 

26.  Dicit  ci  unus ejcseruis.etc.Etinhoctertiane- 
gatio,  ait  Glossa.lt  aitChrysostomus"  :aQuanto 
stupore  detinebatur,  qui  fervidus  eral !  (< )  ut  discas 
quanta  sit  liumana  imbecillitas,  cum  Deus  de- 
reliquerit.  »  Et  patet  aggravalio  negationis,sicut 
primo  ex  modo  interrogandi  :  dixerunt  abso- 
lute  :  Tu  discipulus  ejuses;  non  dixerunt :  Disci- 
pulus  es  malefactoris,  vel  seductoris.  Item  patet 
ejus  aggravatio  ex  vocabulis  :  Dixerunt  ergn 
ei  (d)  .•  Numquid  discipidus  es?  quo  vocabulo  po- 
tuit  rememorare  de  magislro.  Item  dixit  alius  : 
Numquid  te  vidi  in  horto?  qui  bortus  non  duxit 
eum  in  memoriam  eorum,  quae  facta  sunt  ibi, 
ait  Chrysostomus  '-. 

27.  Et  ideo  loquitur  :  Itenim  negavit,  tertia 
vice,  ut  dictum  est  :  Et  statim  gallus  cantavil, 
Sed  quaeritur  hic  :  videtur  dicere,  quod  ter  ne- 
gavit  ante  galli  cantum ;  dicitur  autem  "  :  «  An- 
tequam  gallus  bis  vocem  dederit,  ter  me  es 
negaturus.  »  Et  ad  istud  respondendum  est 
secundum  Augustinum  supra  ',  quod  ante 
primum  galli  cantum  Cffipta  fuit  trina  negatio, 
quod  attendunt  alii  Evangelislae;  solus  Marcus 
narrat,  quoties  gallus  cantaverit  actualiler,  an- 
tequam  (e)  negavit.  AfTectione  ergo  et  voluntate 
tota  negatio  facta  est  ante  primum  galli  can- 
tum;  ante  secundum  vero  peracta  est  actualiler, 
sive  vocaliter.  Qualiter  autem  per  gallum  pra;- 
dicator  signatur,  supra.  Sed  qua;ritur  adhuc, 
qualiter  permisit  Deus  Petrum  eadere,  qui 
erat  EccIesioB  caput?  Et  ad  istud  responden- 
dum ,  quod  Deus  permittit  eleclos  cadere 
aliquando  ad  tenoris  [f)  superbia;  exclusionem. 

iu  fine,—  '"  Sup.,  17.—  >'  Marc,  xiv,  69.—  '«Chrysost., 
ubi  sup.  —  "  Mai-c.,  xiv,  30. 

(n)  Ciet.  edit.  factum.  —  (A)  Uediit.—  (c)  Suppl.  Ne- 
quc  poslca  iiiovetur,  sed  se  calefacit. —  ('0  Cset.  edil. 
e«i»i.—  (e)  Leg.  posliiuaoi.—  [f)  tumoris. 


I 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XVlll. 


491 


'  0  An  armilla  perforabis  eum?  »  Ibi  Grego- 
rius  '  :  «  Per  accepta  [a)  dona  virlutum  in 
superbias  vitium  [b]  cadunt  aliqui,  et  lamen 
nesciunt;  et  ideo  permitluntur  cadere  exterius 
in  carnis  luxuriam ,  ut  prosternantur.  »  Et  ibi 
bene  de  hoc.  Item  permittuntur  cadere  ad  uti- 
lem  confusionem,  Augustinus  '  :  «  Audeo  di- 
cere  superbis  esse  utile  in  aliquod  apertum 
manifestumque  peccatum  cadere ,  unde  sibi 
displiceant,  qui  sibi  placendo  ceciderunt.  Salu- 
brius  Pelrus  sibi  displicuit,  quando  flevit, 
quam  sibi  placuit ,  quando  praesumpsit.  »  Haec 
ille.  Item  permittit  Deus  electos  cadere  ad  prfe- 
sumptionis  humanK  convictionem.  Unde  Chry- 
sostomus  '  hic  ;  «  Quantum  malum  est,  non  Deo 
omne  concedere,  sed  in  seipso  confidere !  » 
sicut  fecit  Petrus.  iSam  '  :  «  Maledictus  homo, 
qui  contidit  in  homine.  »  Item  hoc  permittit 
Deus  ad  spei  inductionem  in  aliis.  L"nde  Grego- 
rius  :  «  Ideo  electos  suos  et  cadere  permittit, 
ut  ali  s  in  culpa  jacentibus,  si  tolo  ad  eum 
corde  consurgunt,  spem  venife  reddat.  »  Quam- 
vis  ergo  Petrus  fuerit  Dei  electus  ,  permisit  eum 
Deus  cadere,  propter  praedictas  raliones. 

28.  Et  sequituradduetio  Filii  Dei  ad  Caipham  : 
Adducunt  ergo  Jcsum  ad  Cdipluim  in  prcetoriim. 
QucBrit  Augustinus  %  quare  illuc  fuit  adductus? 
Et  respondet,  quod  per  preetorium  nil  aliud 
vult  intelligi,  quam  ubi  Pilatus  praeses  habita- 
bat.  Et  de  hoc  in  Glossa.  Erat  autem  mane.  Ut 
ait  Chrjsostomus  '  :  «  Antequam  gallus  canta- 
ret,  ad  Caipham  ducitur;  mane  autem  ad  Pila- 
tum.  Per  quae  demonstrat  Evangelista,  quoniam 
medium  noctis  totum  a  Caipha  interrogatus  in 
nullo  redarguitur.  »  El  ipsi  non  introierunt  in 
prce'orium,  id  est,  in  eam  partem  domus,  quam 
Pilatus  tenebat,  si  erat  domus  Caiphae,  ait  Au- 
gustinus  '.  Et  subditur  causa  :  Ut  mn  contami- 
narenlur,  sed  ut  mandacurent  pascha.  L't  enim 
ait  Augustinus  '  :  «  Dies  azymorum  coeperant, 
quibus  diebus  contaminatio  erat  in  (c)  aheni- 
genae  habitaculum  intrare.  »  Et  ideo  exclamat 
Auguslinus  :  «  0  impia  cfficitas!  habitaculo  sci- 
licet  contaminabanturaIieno,etnonsceIere  pro- 
prio.  »  De  ipsis  enim  priedixerat  Salvator  "•  : 
VcB  vobis  qui  decimatis  menlham,,  ut  ait  Chrysos- 

'  Job,  \L,  21.  —  »  Oreg.,  Moral.,  lib.  X.XXill,  c.  xi, 
al.  XII,  11.  25.  —  '  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  XIV,  c.  xiu, 
n.  2.  —  *  Chrysost.,  iibi  sup.,  n.  3.  —  '  Jerem.,  xvii, 
•"'. —  '  Ang  ,  tract.  cxiv,  n.  1 . —  '  Chrysost.,  ubi  siip. — 
'  AujT.,  uhi  sup..  n.  2.—  »  Ibid.—  '"  Mailh..  xxili,  2:j. 

—  '   Chrys.,  uIji  sup.—  '=  1  Cor  ,  v,  7  —  "  Inf.,  xix,  1. 

—  "  Inf",  33.  —  "  luf.,  :.0.  —  1«  luf.,  31.  -  "  Act., 


tomus  hic  '',  etc,  et  reliquistis  quce  sunt  graviora 
legis.  Item  si  Judaei  praecavebant  contamina- 
tionem,  ut  comederent  pascha  legale,  multo 
magis  fideles  debent  prsecavere  contamina- 
tionem  peccali,  ut  celebrent  verum  Pascha  '^  : 
«  Espurgate  vetus  fermentum ,  »  etc. 

29.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  examinatio 
Christi  sub  Pilato,  ibi  :  Exivit  ergo  Vilatus ,  etc. 
Et  illa  ia  duas  :  primo  narratur  de  Christi  exa- 
minatione  sub  Pilato;  secundo,  de  cautela  Pi- 
lati,  et  nisu  (d)  ad  ipsum  liberaadum,  proximo 
capitulo  "  :  Tunc  ergo  apprehendit  Pilatus,  etc. 
Et  illa  in  tres  :  primo  inquisitio  Pilati  a  Judfeis 
de  accusatione  Christi,  et  eorum  responsio; 
secundo,  Christi  ab  eo  examinatio,  et  ejus- 
dem  responsio,  ibi  '* :  Introivit  ergo  itenim  in 
prcetonum, etc.  lu  prima  (e)  quatuor :  primo,  Pilati 
iuterrogatio  ;  secundo ,  Judffiorum  dolosa  re- 
sponsio,ibi  '':  Responderunt ,tiic.;  tertio,  ejusdem 
Pilati  indiscreta  oblatio,  ibi  '«^ :  Dicit  ergo  eis,  etc. ; 
quarto ,  eoruindem  re.~ponsio  :  Dixerunt,  elc. 

Ait  ergo  :  Exivit  ergo  Pilatus  ad  eos ,  et  dixit : 
Quam  accusutionem  adfertis,  etc,  ut  prius.  Vi- 
dens  Pilatus  eum  ligatum ,  et  inconveniens  esse 
ducens  (/■)  eos((/)  supplicium  sibi  concedere  sine 
judicio,  ait  :  Quam  accusalionem ,  etc. '' «  Non 
estconsuetudo  Roraanis  damnare  aliquem,  prius 
quam  is  qui  accusatur  habeat  accusatores ,  lo- 
cumque  defendendi.  » 

30.  Et  ideo  sequitur  eorum  dolosa  et  mendax 
responsio  :  Dixerunt  :  Si  non  esset  hic  mnlefac- 
tor,  etc  Ut  ait  Chrj^sostomus  '*  :  Nihil  potentes 
dicere  adversus  eum,  obumbrant  responsio- 
nem.  »  Et  .\ugustinus  "  :  «  Respondeant  ab  im- 
mundis  spiritibus  liberati,  et  languidi  sanati, 
et  leprosi  mundati ,  »  et  sic  de  aliis,  «  utrum 
sit  malefactor.  »  Sed  ipsi  erant  de  quibus 
ait  Propheta  ^"  :  «  Reddebant  [h)  mala  pro 
bonis.  »  Sed  quceritur  :  Ex  quo  tradebant 
eum  intuitu  maleficii,  videtur  quod  fuerunt  ex- 
cusabiles  (j).  Item  «conscientia  est  lex  intellec- 
tus,  ait  Damascenus  ■',  et  ligat  ad  faciendum  ea 
quae  dictat.  »  ^-  «  Omne  quod  non  est  ex  fide, 
peccatum  est,  »  scilicet  contra  conscientiam, 
ait  Glossa  ibi :  ergo,  ut  prius.  Item  *=> :  «  Si  co- 

XXV,  16.  —  "  Clirysost.,  ubi  sup.,  u.  4.  —  ''  Aug., 
tract.  cxiv,  n.  3.  —  ">  Psal.  xww,  12.  —  "  Damasc, 
Orlliod.  Fid.,  lib.  IV,  c.  xxiii.  —  "^  Hom.,  xiv,  28.  — 
■'  1  Cor.,  II,  8. 

(«I  Caei.  edit.  deesl  accepta,  —  (A)  C(et.  edit.  in  su- 
perbiii.—  (c)  vet.—  (rf)  nisi.—  (e)  primo  —  (f)  dicens. 
—  ig)  Forte  legeudum  eum  ad. —  (A)  Vulg.  Retribue- 
bant.  —  (0  Ccet.  edit.  iuexcusabiles. 


492 


RVANGI-XII  SANCTI  JOANNIS 


gnovissent,  non  cruciflxissent.  »  Et  '  :  «  Per 
isnorantiam  fecislis.  »  Et  ita  fuerunt  exciisa- 
biles,  ut  videtur,  et  ad  istud  respondendum , 
quod  ex  divina  promissione,  ex  Prophetarum 
prcenunliatione,  et  ex  Scripturarum  veritate 
poterant  cognoscere  ipsum  esse  Filium  Dei.  Su- 
pra  -  :  «  Scrutamini  Scripturas.  »  '  «  Huic  omnes 
proplietne  testimoaium  perhibent.  »  Item  ex 
operum  magnitudine,  supra  '  :  <■  Operil)us  cre- 
dite.  »  Et  ideo  judicantes  eum  esse  malefacto- 
rem,  ex  malilia  et  invidia  hoc  fecernnt,  et  sic 
fuerunt  inexcusabiles.  Et  per  hoc  ad  aliud,  quod 
eorum  conscientia  fuit  erronea,  quod  potuerunt 
scire  ex  prfedictis.  Ad  aliud  resjjondendum  se- 
cundum  Glossam,  ubi  supra,  quod  minores 
non  cognoverunt  eum  esse,  qui  promissus  erat 
in  lege;  majores  vero  cognoverunt,  sed  non 
raanifeste,  esse  Deum,  malitia  eos  excaecante  et 
invidia.  Et  ideo  fuerunt  rei  mortis  ejus,  licet 
quoad  aliquid  et  aliquo  modo  fuerit  ignoran- 
tia,  quae  tamen  ex  toto  non  excusavit. 

31.  Et  sequitur  indiscreta  oblatio  Pilali  :  Dicit 
ergo  eis  Pilafus,  etc.  Et  hoc  dixit,  eripi  volons, 
ab  eorum  odio  scilicet,  utaitChrvsostomus^o)'^. 
Et  secundum  legem  vestram  judicate  eum,  de  qua  ': 
«  Maleficos  non  palieris  vivere.  »  Sed  ipse  erat 
benefactor  :  ideo  non  licebat  illis  eum  interfi- 
cere  '  :  «  Innocenlem  ('))  et  juslum  non  interfi- 
cies(fi).»  Ideo  ibi  verificatur  illud  Jo6  ^:  «Causa 
lua  quasi  impii  judicata  est.  » 

Et  sequitnr  eorum  responsio  :  Dixerunt  :  No- 
bis  non  licet  inlcrp.i:ere.  Opponit  Augustinus  "  : 
«  Quid  dicit  insana  crudelitas?  Si  malefactor 
est,  licet  occidero  eum  secundum  legem  pra?- 
dictam.  »  Item  Stephanum  interfecerunt.  Et  ad 
islud  respondendum  secundum  Augustinum, 
quod  non  iicebat  eis  interficere  propter  dini 
festi  sanctitatem,  quem  celebrare  incoeperant. 
Vel  secundum  ChrTSOstomum  '",  crucifigere  eis 
non  licebat;  et  lioc  ipsi  volebant,  ut  morte  dif- 
fament  dolosa.  Uixerunt,  quasi  :  Non  secundum 
legem  nostram  peccavit;  sed  commune  est  cri- 
men  :  quia  volebant  dicere ,  quod  peccaverat 
contra  majeslatem  impcrialera,  faciens  se  re- 
gem.  Unde  quajrit  Chrysostomus  ",quare  duxe- 

'  Act.,  w,  n.  —  *  Sup.,  V,  39.  —  '  Act.,  .\,  43.  — 
»  Sup.,  X,  38,  —  »  Chrysost,  ubi  sup.  —  «  Eiod., 
XXII,  18.  —  '  Ibid.,  xxiii,  7.  —  '  Job.,  xxxvi,  17.  — 
'  August.,  ubi  siip.,  n.  'i.  —  '•  Cbrysost.,  ubi  sup.  — 
"  Ibid.,  u.  3.  —  '=  Maltli.,  xx,  19.  —  •'  Chiysost.,  ubi 
sup.,  n.  i.—  "  Prov.,  x.ii,  15.—  '5  Inf.,  :ii.—  "■  luf., 
37.  -  «'  Inf.,  38.—  "  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Au?., 
Tiact.  cxv,  u.  1.  —  »»  Ihid.  —  »'  Chrysost.,  ubi  sii|i. 


runt  eum  ad  Pilalum  ?  Et  respondet,  quod 
«  multum  eorum  principatus  et  potestatis  ab- 
scissum  erat,  quia  erant  sub  Romanis,  et  formi- 
dabant  ne  postea  vindictam  darenl  accusati 
a]/ud  T\omanos.  »  Haec  ille. 

'ii.  Iloc  tamen  faclum  est  :  Vt  sermo  Jesu  im- 
pleretur,  quem  dixit  :  '•  «  Tradent  eum  gentibus 
ad  illudendum,  »  etc.  Et  sic  non  solum  a  Ju- 
daeis,  sed  et  a  gentibus  debebat  inlerficl,  ait 
Chrysostomus  '^  Et  patet  hic  accusantium  dolo- 
sitas,  et  falsitas,  et  duplicitas,  et  judicis  llexibi- 
litas,ottimiditas  in  cavendoodium  accusantium, 
et  tepiditas  in  diligendo  veritatem,  et  inqui- 
rendo,  quce  faciunt  perverli  judicium  .sfepe  "  : 
«  Qui  juslificat  impium,  et  qui  condemnat  jus- 
tum,  abominabilis  est  uterque  apud  Deum.  » 

33.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  examinatio 
Christi  a  Pilato,  ibi :  httroivit ,  etc.  Et  ibi  qua- 
tuor:  primo,  inquisitio  de  captionis  ratione; 
secundo  (c),  Chrisli  responsio,  ibi  '^  :  Respondit 
Jesus,  elc;  tertio,  Pilati  conclusio,  ibi  '* :  Dixit 
itaque  ei  Piiatus,  elc;  quarto,  egressio  Pilati 
ad  JudfEOs,  et  innocenliae  Chrisli  lestificatio , 
ibi '"  :  Et  cum  hoe  dixisset,  etc. 

Ait  ergo  :  Introivit  ergo  in  prwtorium  Pilatus, 
et  dixit  :  Tu  es  Rex  Judcnorum  ?  Et  ideo  sic  in- 
terrogat,  ut  si  Christus  confiterelur  hoc  ,  accu- 
saretur  criraine  lassae  majeslatis.  Et  sequilurre- 
sponsio  Christi  :  Respondit  Jesus  :  A  temetipso 
hoc  dicis ,  etc  Sed  cum  sciret  omnia ,  ad  quid 
hoc  qusesivit?  Et  ad  hoc  respondet  Chrysosto- 
mus  '*,  quod  iion  ignorans  quaesivit,  sed  ab  ipso 
accusari  volens  Judaeos,  quasi  diceret:  Hoc  au- 
disti  a  Judasis,  cujus  gratia  non  rectam  facis  in- 
vestigationem.  Et  in  hoc  manifestat  Judaeorum 
malitiam,  ct  judicis  negligenlia'n.  Secundum 
vero  Augustinum  "  : «  Hoc  dici  voluit,  non  ut  ipse 
sciret,  sed  ut  scriberetur,  quod  nos  scire  voluit.  » 

33.  Etsequitur  secundainquisitio  Pilati :  Num- 
quid  ego  Judceus  sum,  etc.  L"t  ait  Augustinus  '"  : 
«  Abstulit  a  se  suspicionem  ,  qua  posset  putari 
a  semetipso  dixisse,  illud  se  a  Judaeis  audire 
demonstrans ,  quasi  diceret :  Non  a  me  dixi,  sed 
a  Judffiis  accepi.  Ideo  sequitur  :  Quid  fecisti? 
Idem  Chrysostomus  "  dicens,  quod  plebem  se- 
quitur  (d).y> 

(a)  Groec.  dcTcopriiTac,  id  est ,  anceps.  —  (A)  Vulg.  in- 
sontem.  —  (c)  Item  occides.  —  (rf)  C<Et.  edil.  et.  Vel 
potius  sic  Irijendum  :  primo,  prima  inquisilio  de  cap- 
Uoais  ralioue,  el  Christi  respousio;  secundo,  secunda 
inquisitio,  el  Christi  responsio,  ibi  :  Refpondit  Jeius : 
Regmim  meum,  elc.  —  (e)  .41.  allegat,  scHicet  tjtsTai  Tiji 
5y||jLto 


EXFOSITIO  IN  CAP.  XVIII. 


493 


36.  Et  sequilur  responsio  Chrisli  ;  R^ytium 
meum  non  esl  de  hoc  mundo ,  quasi  diceret ,  se- 
cundum  Augustiuuni  '  :  «Noli  timere  metu  va- 
riissimo,quiareiy/a(m  meam  noneit  de  hoc  mundo, 
nec  impedio  dominationem  vestram.  Venite  cre- 
dendo ,  nolite  saevire  metuendo.  »  H*c  ille.  Ut 
enim  ait  Chrysostomus  ^,  quod  formidaverat  Pi- 
latus ,  dissolvit,  scilicet  ex  tjTannide  suspicio- 
nem. »  Et  ideo  quasi  hoc  probans,  subdit  ;  Si 
de  hoc  mundo  esset ,  elc.  Ut  enim  ait  Chrysosto- 
mus  ' :  «  Ostendit  regni  hujus  ,  quod  apud  nos 
est,  imbecillitatem,  quoniam  in  niinistris  habet 
fortitudinem  :  quod  vero  regnum  est  superius, 
sufliciens  est  sibi  ipsi. »  Hsc  ille.  Sed  quseritur, 
quahter  ait  :  Regnum  meum  non  est  de  hoc  mu7i- 
do?Utait  Clirysostomus  '  :  «  Hinc  hftrelici  acci- 
pientes  occasionera,  id  est(a),  alienum  eum  esse 
a  conditione  mundi.  Unde  et  ex  hoc  dicunt, 
duo  esse  principia ,  scilicet  bonorum  et  malo- 
rum,  et  quod  ea  quee  in  mundo  sunt  non  per- 
tinent  ad  bonum  Deum.  Et  ad  istud  respondet 
Chr3'Sostomus%  quod  «  sicut  ipse  ait  :  Non  sum 
de  hoc  mundo,  ita  regnum  ait  non  hinc  esse  : 
non  privans  mundum  a  sua  providentia  et  prae- 
sistentia,  sed  oslendens,  quod  dixi ,  uon  exis- 
tens  humanum  neque  corruptibile.  »  Haec  ille. 
Con-imiliter  exponit  Auguatinus  " :  «  Dixit  qui- 
dam  in  prophetia  de  [)eo  Patre ' :  Ego  constitutus 
sum  rex  ab  eo  supcr  Sion ;  sed  Sion  illa  ('<)  non 
est  de  hoc  mundo.  »  Regnum  ejus  est  hic,  sed 
1  on  de  hoc  mundo  :  hic  enim  est  habens  bonos 
et  malos,  sed  non  hinc,  quia  peregrinatur  a 
Domino.  Unde'«  regnum  suum  dicit  credentes, 
qui  non  sunt  de  hoc  muudo.  »  Et  in  hoc  patet 
Regis  majeslas,  et  regni  perennitis,  et  ejusdem 
regni  ordinabilitas  :  ^  «  Regnum  enim  tuum , 
regnum  omnium  sfeculorum  ,  »  ait  Propheta. 

.37.  Et  sequitur  Pilali  conclusio  cum  Christi 
responsione,  ibi  :  Krgo  rex  es  lu?  Et  potest  legi 
illutive,  vel  inlerrogative  :  Rex  es  tu?  Et  sequi- 
tur  responsio  Salvaloris  :  Tu  dicis,  quia  rex  sum 
eqo.  Ut  ait  Augustinus  "•'  :  «  iNon  quia  regem  se 
timuit  confiteri;  sed  Tu  dicis,  ita  libratum  est, 
ut  neque  se  regem  neget  (rex  est  enim  cujus 
regnum  non  est  de  hoc  mundo),  neque  regem 
talem  se  esse  fateatur,  cujus  regnum  putetnr 
esse  de  hoc  mundo.  »  Et  de   hoc  in  Glossa. 

'  Aug.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.  — 
'  Ibid.  —  *  Ibid.  —  '  Ibid.  —  '  Augusl.,  ubi  sup.  — 
'  Pxai.  II,  6.  —  8  Aug.,  ibid  —  »  Psul.  CXLIV,  )3.  — 
'0  Aug.,  ibid.,  n.  :i.  —  "  Chrysost.,  ubisup.  —  '*  Sup., 
\',  26.  —  I'  Chrysost.,  hom.  Lxxxiii,  al.  Lxxxiv',  n.  1. 
—  "  AuR.,  ubi  sup.,  n.  1.—  "  Isa.,  LV,  4.  —  "  Ibid., 


Ego  in  hoc  natus  sum,  etc.  "  Sicut  enim  supra  "^ : 
Sicut  Pater  hahet  vita^n  in  semetipso,  sic  dedit  et 
Filio,  liihil  aliud  ostendere  voluit,  quam  gene- 
ratiouem  a  Patre ;  ita  et  in  aliis  nihil  aUud  os- 
tendit ,  »  ut  hic  :  «quasi  diceret :  Non  sum  talis 
qualem  suspicaris,  sed  multo  clarior,  »  ait  Chry- 
sostomus  '^  Et  ideo  sequitur  -.Ad  hoc  veni  in  mun- 
dum,  ut  testimonium  perhibeam  veritati;  quasi  di- 
ceret,  ait  Augustinus  ''^  :  «  Ad  hanc  rem  natus 
sum ,  vel  ad  hoc ,  ut  testimonium  perhibeam 
veritati,  qui  sum  ipsa  veritas.  »  '^  «  Ecce  testem 
populis  dedi  cum,  ducem  ac  prfficeptorem  gen- 
tibus. »  Et  '^  :  «  Non  secundum  visionem  oculo- 
rum  judicabit,  etc.  Et  ,  quoaiam  non  omnium 
est  fides,  sicut  continuat  Augustinus  ",  sequitur : 
Omnis  qui  est  ex  veritute ,  audit  ['■.) ,  scilicet  in- 
terioribus  auribus  {d ) ,  id  est ,  obaudit ,  »  ait 
Augustinus.  "  Ejus  enim  vox  est  :  Ego  sum  ve- 
ritas,  »  supra"  .  Sed  '"  «  non  omnes  obaudiunt 
verilati,  et  credunt  in  verilatem  (e).  »  Supra  '•'" : 
«  Nemo  venit  ad  me ,  nisi  datum  fuerit  ei  a  Pa- 
tre.  »  Et  patet  cx  dictis  vcritas  Salvatoris  in 
respondendo,  et  discretionis  providentia,  sive 
cautela ,  ora  adversanlium  obslruendo  ,  et  ar- 
titiciositas  in  docendo,  utelectiiulelligerent  ejus 
responsa  atque  dicta.  Quapritur  de  hoc  quod 
ait  :  Veni  in  mundum,  ut  testimonium  perhibeam 
verilati,  quaUter  hoc  ?  Cum  Ipse  sit  veritas,  su- 
pra  ',  videtur  quod  testimonium  suum  nou  sit 
credibile,  quia  supra  '^'  :  «  Si  testimonium  per- 
hibeo  de  me  ipso ,  testimonium  meum  non  est 
verum.»  Ergo,  etc.  Item  veritas  est  lux,  supra^': 
«  Qui  male  agit,  non  venit  ad  lucem  :  »  ergo 
non  indiget  aliqua  testificatione.  Et  ad  istud 
respondendum  est ,  quod  testimonii  perhibitio 
fit,  vel  propier  obscurilatem  rei  lestiflcabilis, 
vl'1  ob  dubilationem  dicentis,  vel  proferentis, 
vel  ob  defectum  eorum  quibus  fit  tesflficatio. 
Primis  duobus  modis  non  fuit  necessaria  testi- 
ficatio  de  verilale,  quam  loquebatur  Christus. 
Terflo  modo  fuit  necessaria,  scilicet  ob  defec- 
tum  et  caecilatem  eorum  ,  quibus  dcuuntiabat 
veritatem  ,  quia  eraut  tenebrae  de  se.  Et  sequi- 
tur  :  Omnis  qui  est  ex  veritate,  audit  vocem  meam. 
Et  per  hoc  suadet  eum  fieri  auditorem  eorum 
quaj  dicunlur,  et  attraliil  eum  ,  ut  ait  Chrysos- 
toraus  ■•'. 

XI,  3.  —  "  Auf.'.,  ibid.  —  1«  Sup.,  XIV,  (i.  —  '»  Aug., 
ibid.  —  2»  Sup.,  VI,  GG.  —  "  Sup.,  v,  31.  —  -^  Sup., 
111,  20.  —  -'  Chrysost.,  hom.  LXxxiii,  al.  Lxxxiv,  n.  1. 
(a)  Lec/.  dicunt.  —  (4)  Cait.  edit.  deest  illu.  — 
(c)  Suppl.  vocem  meum.  —  (rf)  Cait.  edil.  vucibus.  — 
(f)  llem  veritate. 


494 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


38.  Et  in  hoc  etiam  eum ,  id  est ,  Pilatum  ce- 
pit,  id  est,  atlraxit  his  brevibus  verbis,  ut  sci- 
licet  ille  diceret  {«)  :  Quid  est  veritas?  Quaerilur, 
cum  Fiiius  Dei  sit  veritas,  supra' : '  «  Ex  quo  et 
per  quem  omnia  :  »  supra  ' :  «  Orania  per  ip- 
sum  facta  sunt ,  »  videtur  quod  omnes  audiunt 
vocem  Dei.  Et  ad  istud  respondendum  secun- 
dum  Augustinum ',  quod  est  esse  ex  veritale 
dupliciter  :  vel  per  creationem,  et  sic  sunt  om- 
nes  ex  veritate ,  quia  a  Deo  crcati ;  vel  ex  ve- 
ritale  esse  per  gratiam,  vel  donum  collatum, 
et  sic  loquitur  hic.  Et  de  hoc  in  Glossa.  Sed  ob- 
jicitur  hic  tunc,  quod  prius  est  audire  vocem 
Dei ,  qiiam  sic  esse  ex  veritate  :  ergo  malo  or- 
dinavit.  Et  ad  istud  respondendum ,  quod  est 
audire  vocem  Dei  dupliciter  :  vel  ad  ilhimina- 
tionem  credendo  intollectu,  et  amando  aflectu; 
vel  est  audire  vocem  Dei ,  adimplendo  effoctu. 
Supra  '  :  «  Qui  habet  mandata  mea  et  servat 
ea,»  etc.  Et  sicloquifurhic.  Nam  Augustinus ' : 
«  Ideo  audit  ('<) ,  quia  ex  veritate  est ,  id  es( , 
quia  hoc  illi  donum  ex  veritrite  collatum  est  (r).  » 
Item  quaeritur,  quare  Pilatus,  ex  quo  qu.nesivit, 
quid  erat  veritas,  uon  expectavit  responsionem 
de  illa,  ex  quo  quasi  attractus  verbis  Salvato- 
ris  qucEsivit,  quid  erat  illa ;  item  quare  Salva- 
tor  non  expressit  ei,  quid  erat  veritas,  cum 
ipse  [d) '  :  «  Omni  pelenti  (e)  te  tribue.  »  Et '  : 
«  Parati  ad  satisfactionem  omni  poscenti  rafio- 
nem.»  jtem  ex  quo  scrmo  ejus  eraf '  «  potesfate 
plenus,  "  ef '"  «  loquebatur  sicut  potesfatem  ha- 
bens, »  ex  quo  Pilatus  fuit  attracfus  ejus  verbis, 
si  explicasset  ei  quid  esset  verilas,  credidisset, 
ut  videtur.  Et  ifa  uf  priu?.  Et  ad  primum  re- 
spondendiim  est,  secundum  Chrysostomum  '', 
quod  «  Pilalus  ad  id  quod  pra;parabat  insistit , 
scilicet  ad  eripiendum  Christum  de  manu  Ju- 
d8eorum,sive  ab  impetu.  Item  quoniam  hsec 
interrogatio  indigebat  tempore ,  ef  ideo  Pilafus 
uon  expectabaf  respousionem.»  Hffic  ille.  Seoun- 
dum  Augustinum  '^  vero,  •<  subifo  venit  ei  in 
mentem  ea  consuetudo  Judaeorum,  quia  sole- 
baf  eis  unus  diraitti  in  Paschate,  et  ideo  non 
expectavit  ut  responderet  ei  Jesus  quid  essct 
veritas.  »  Secundum  Anselmum  non  respondit  ei 
Salvator  quid  esset  veritas,  quia  audire  verita- 

'  Sup.,  XIV,  G  —  s  Ilom  ,  XI,  26  —  "  Sup.,  I,  3.  — 
'  Aug.,  ubi  sup.  —  5  Sup,,  siv,  -'l.  —  6  Aug.,  ibid.— 
'  Luc,  VI,  30.  —  '  I  Petr.,  lu,  15.—  9  Eccle.,  vnr,  4. 
-  ">  Matl/i.,  VII,  z9.  —  11  Chrysost.,  ubi  sup.  — 
"  Aug.,  ubi  sup.,  n.  5.  —  '»  Inf.,  39.  —  i'  Ctirysosl., 
ubi  sup.  —  "  Exod.,  xxii,  18.  —  «  Jac.  ii,  13.  — 
!■'  Chrysost.,  ubi  ^up.  —  '»  Aug.,  ubi  sup.  —  "  Ibid. 


tem  non  fuit  dignus.  Responsio  autem  ad  quaes- 
tionem,  scilicet  quid  sit  ipsa  veritas,  babita 
est  supra  ',  quando  ait  Salvator  :  «  Ego  sum 
verifas.  » 

Ef  sequifur  ultimum  :  Et  cum  hoc  dixisset ,  exi- 
vit  ad  IwliFos,  etc.  Ef  ibi  duo  :  primo,  innocentise 
Christi ,  leslificatio ;  secundo  ,  ipsa  oblatio  Ju- 
diEis  de  dimissione  Christi,  et  eorum  responsio, 
ibi  '^  :  Est  nutem  consuetudo ,  etc. 

Aif  ergo  :  Exivit ,  et  dixit  eis  :  Ego  nuUam  in- 
venio,  etc.  Ul  ait  Chrysostomus  '':  « Inluere  quam 
prudenter  ait.  Non  dixit :  Quia  peccavit  el  di- 
gnus  est  (/■),  donale  (y)  festo;  sed  primum  eum 
cruens  a  causa ,  omnis  scilicct  poenaj ,  et  tunc 
rogatex  superabundanti,  etsi  noUent  eum  ut  in- 
nocentem  diraitfere,  sallem  ut  obnoxium  [h)  do- 
nari  tempori ,  »  id  esf,  fesfo  paschali.  Ef  ideo 
«  iaJiixit :  Est  autcm  consuetudo, »  etc,  sicut  con- 
tinuat  Chrysosfomu':,»^  hortando  dixit  :  Vultis 
ut  diinittam  vobis  regem  Judceorum  ?  »  Scd  quae- 
rifur  ratio  hujus  consueludinis.  Itcm  nulla  con- 
suetudo  contiaria  legi  divinae  est  servanda  ,  se- 
cundum  Augustinum  :  sed  lex  divina  erat  '* : 
«  M  ileficos  non  patieris  vivere.  »  Et  ad  islud 
respondet  Glossa,  quod  quia  in  Paschale  fue- 
runt  liberati  a  servifute  ,  ideo  in  Paschate  fuit 
cis  consuetudo  dimiltendi  aliquem  caplivum. 
Et  '^  :<c  Misericordia  superexaltat  judicium.  » 

40.  Et  sequitur  eorum  perversa  responsio, 
ibi :  Clamavenmt ,  etc. ;  ef  in  hoc  impcfuosa  af- 
fectuosilas  ad  Christum  occidendura,  quia  cla- 
maverunt  omnes;  et  in  hoc  eorum  ad  malignan- 
dum  unanimifas:  Non  hunc,  scilicet  innocentem 
ef  benefactorem ,  sed  Barrabam  [i),  scilicet  no- 
centem  et  malefacforem.  Unde  Chrysostomus  '■■ : 
«0  menlem  scelesfam!  similes  sui  pelunt  etsce- 
lestos  (j)  dimitfi ,  insonfem  cruciari  jubent.  » 
Et  quasi  idem  .Vugustinus  "*.  Ideo  sequitur :  Erat 
autem  Burrabas  latro.  L'f  ait  .Augustinus  "  :«  Um- 
bra  veritatis  lunebatur  a  Judajis ,  et  mirabiU 
dispensatione  divinee  providentiae,  per  homines 
fallaces  vcritas  umbrte  implebatur.  »  Haec  ille. 
Ef  patef  hic  Filii  Dei  incogifabilis  bonifas,  et 
dignativa  piefas,  ef  patienfiaelonganiraifas,  quod 
sustinuit  scilicet  postponi  latroni,  cum  esset 
creator  et  auctor  omnis  creaturfe,  dator  et  con- 
servator  vitae,  et  collator  omnis  beneficentiEB  : 

(a)  Citt.  edit.  deest  diceret.  —  (6)  Ccet.  edit.  subdit. 
—  (c)  CcBl.  edit.  deest  est.  —  {d)  Su/j/jI.  ilixtrit.  — 
(e)  Ccet.  edit.  Oumi.oteuli.  —  if)  Supjjl.  inoite.  — 
Ig)  Ccet.  edit.  donari  —  ('-)  l.eg.  uo.xiuiii.  —  (i)  Vulg. 
Baraljbam,  et  sic  deiaceps.  —  (jt  Cwt.  edit.  petuut 
scelestuui. 


EXPOSITIO  m  CAP.  XIX. 


Adr-, 


susliniiit  tamen  quod  ab  illis,  quibus  dabat  vi- 
lam,  ablator  vitae  ab  aliis  prfeeligeretur ' :  «  Cum 
iniquis  (a)  reputatus  est;  »  imo  in  hoc  postpo- 
situs.  Mysterinm  tamen  est  juxta  Glossam  :  Bar- 
rabas  interpretatur  filius  magistri,  vel  filius  pa- 
tris,  id  est,  diaboli,  et  ita  illi  qai  erant  ex  patre 
diabolo,  supra  - :  «  Vos  ex  patre  diabolo  estis,  » 
filium  ejusdem  diaboli  praeelegerunt,  et  aucto- 
rem  vitae  intertici  voluerunt.  '  «  Morte  turpis- 
sima  condemnemus  illum ,  »  etc.  Mysterium 
vero  prasdictorum,  scilicet  ejus  quod  ait:  iteg- 
num  meum  iion  est  de  hoc  muiido ,  patet  in  Colla- 
tione  praedicabili  *.  De  hoc  vero,  quod  sequitar : 
1«  hoc  natus  sutn ,  scilicet  quod  sum  rex  ,  patet 
supra,  ubi  dicitur  Ecclesiee  ^ :  «  Venit  tibi  Rex 
tuus.  »  Ad  quid  autem  venit  in  mundum,  et 
quaiiter  perhibuit  testimonium  veritati ,  patet  in 
Collatione  prtedicabili  ^ 

CAPUT    XIX. 

1 .  Tunc  ergo  apprehendit  Pilatus  Jesum  ,  ctc. 
Narrata  superius  examinalione  Christi  a  Pilato,  et 
■  narratis  Christi  responsis,  hio  narratur  de  nisu 
et  studio  Pilati  ad  ejus  liberationem ;  et  hoc  in 
tres  :  primo  de  nisu  suo  ad  ejus  liberationem 
judicio  severitatis;  secundo,  de  ejus  nisu  ad 
suam  liberationem  ostensione  innocentice  Chiisti, 
et  purilatis,  ibi  ■":  Dicit  eis,  etc;  tertio,  de  nisu 
suo  ad  ipsum  liberandum  judicio  aequitatis, 
ibi':  Dicit  eis,  etc.  In  prima  tria:  primo  Christi 
flagellatio  ad  mitigationem  malitia  Judaeorum, 
secundo ,  flagellati  ostensio  ipsis  JudiBis  cum 
testificatione  innocentiee  ^ :  Exivit  iterum  Pila- 
tus,  etc. ;  tertio,  Judceorum  induratio  et  mali- 
gnatio,  ibi  ° :  Cum  ergo  vidissent,  etc. 

Aitergo  :  Tunc  enjo  apprehendil  Pilatus  Jesum, 
el  jlagellavit.  Sed  quoiritur,  ex  quo  Pilatus  nite- 
batur  eum  liberare,  ad  quid  eum  flagellavit,  et 
ad  quid  permlsit  milites  ei  illudere  ?  Et  ad  istud 
resj^oudct  Augusliuus  "  :  «  iNon  ob  aliud  hoc 
fecisse  credendum  est,  nisi  ut  illius  injuriis  Ju- 
daei  satiali,  sufflcere  sibi  existimarent,  et  usque 
ad  ejus  mortem  stevire  desialerent."»  Et  per  hoc 
ad  aliud.  Unde  Augustinus  '^  :  «  Idem  prajses 
cohortem  suam  permisit  facere  quie  fecerunt.  » 
Idem  Chrysostomus  '* :  «  Flagellavit,  inquit, 

'  Isa.,  LIU,  12.  —  '  Sup.,  viii,  44.  —  '  Sap.,  u,  20. 

—  •  ViJ.  Collat.  Lxx.xi.  —  '  Sup.,  xu,  llj.  —  °  Vid. 
Collat.  LX.xxn.  —  '  Inl.,  6.  —  '  Inf.,  15.  —  s  Inf.,  4. 

—  "  In/.,  6.  —  "  Aug.,  Tract.  cx\l,  n.  1.  —  '«  Ibid. 

—  "  ChryBosl.,  hom.  Lxxxni,  al.  lxxxit,  u.   I.  — 


eum  Pilatus  fortassis  absolvere  volens,  et  miti- 
gare  Judaicum  zelum,  et  lieri  qute  facta  sunt, 
ooncessit,  ut  eorum  molliret  iram.  » 

2.  Et  ideo  sequitur:  Et  milites  plectentes  coro- 
nam  de  spinis,  id  est,  juncis  marinis  acutis  et 
pungitivis  ad  modum  spinarum.  Et  vestem  pur- 
puream  circumdederunt  ei :  et  boo  irrisorie  :  pur- 
pura  euim  regum  est.  Et  hanc  vocat  Matthaeus  '* 
chlamydem  coccineam. 

3.  Et  dicebant :  Ave  Rex  Judceorum  ;  quod  di- 
cebant  cxprobrando,  sive  irridendo.  Et  dabant 
ei  alapas,  affligendo.  Sed  quaeritur,  qualiter  mi- 
htes  hoc  faciebant,  cum  essent  gentiles?  Et  ad 
hoc  respondet  Chrysostomus  ",  quod  «  si  non 
injunctio  prinoipis  erat,  sed  permissio,  ad  gra- 
tiam  judaicam  hoc  faciebant,  et  pecuniarum 
gratia  gratiScantes  omnia  audebant.  »  Haec  ille. 
Ue  his  '* :  «  Dixerunt  genu  flexo,  »  etc.  Et  in 
hujus  memoriam ,  quando  oratur  in  Parasceve 
pro  Judffiis,  non  flectimus  genua.  Quaeritur, 
qualiter  narrat  hic  de  ista  illusione  secundum 
sericm  Iiistorire;  Matlha-us  vero  el  Marcus  per 
recapitulationem.Unde  Augustinus  ":«Oportet, 
inquit,  MaltUanmi  et  Marcum  dicere  recapitu- 
lando  illiid  commemorasse  :  non  quod  tunc 
factum  sit,  cum  eum  Pilatus  jam  crucifigendum 
tradidisset.  » 

4.  Et  sequitur  secundum,  scilicet  flagellati 
ostensio  :  Exiit  Pilatus,  et  dixit :  Ecce  adduco 
eum,  scilicet  flagellatum  :  non  propter  culpam: 
ideo  sequitur :  Nullain  in  eo  causam  invenio,  sci- 
licet  mortis. 

">.  Exivit  ergo  Jesus  portans  coronam.  Ut  ait  Au- 
gustinus  ":«Si  Regi  iuvidetis,  jam  parcite,  quia 
dejectum  videtis;  flagellatus  est;  fervet  igno- 
minia,  frigcscat  invidia.  »  llaic  ille. 

6.  Et  sequilur  tertium  :  Cum  ergo  vidissent  eum 
Pontifices,  qui  amplius  persequebautur,  clatna- 
bant;  et  in  hoc  malignandi  afTectuositas,  et  im- 
petuositas.  Crucifige ,  crucifige  euin;  et  in  hoc 
ignominiosi  tormenli  ejus  appetibilitas.  Et  du- 
plicant,  in  quo  affectionis  intensio  signalur. 
'^  «  Morte  turpissima  condemnemus  cum.  »  Et  in 
his  oraniljus  patet  adrairanda  dignatio  Filii  Uei 
in  sustinendo  prcedictas  illusioucs,  et  oppro- 
bria;  patet  etiam  stupenda  ejus  patientia.  Uude 
Chrysostomus  ^*:  «  Tot  et  talibus  fientibus,  ipse 

"  Mullh.,  xxvn,  2S.  —  '5  Clirysost.,  ubi  sup.  — 
"■  Mattli.,  XiVii,  29.—  "  August.,  de  Cons.  Evang., 
lib.  III,  c.  IX,  n.  ae.  —  '»  Aug.,  Tiact.  cxvi,  n.  2.  — 
'»  Sap.,  II,  20.  -  "  Chrysost.,  ubi  sup. 

(n)  Yulg.  sceleratis. 


UitUS 

E  jcle- 


A9{i 


EVANGELii  SANCil  JOAiNNiS 


stabat  silens:  tu  vero  non  folum  audi  hoc,  sed 
continuo  in  mente  liabe,  et  Regem  orliis  terra- 
rum  et  angelorum,  contumeliaiii  i)atienlem  a 
miiitibus  per  verba,  per  res,  et  omnia  ferentem 
silenlio,  imitarc  per  opera  ipsa.  »  Hific  ille.  l£t 
nola  Lic,  sicut  Augusliuus  ' ;  «  Cliristus  fuit  fla- 
gelialus,  spiuis  coronatus,  ludibriosa  veste 
amictus,  amaris  conviliis  iliusus,  alapis  ca;sus.  » 
Haec  ille.  Et  liaac  sustinuit  Filius  Dei  ad  deletio- 
nem  peccati  culpfe  generis  humani,  et  ad  satis- 
factionem  pro  illa.  l''l.igellatus  euim  fuit  ad  sa- 
tisfactionem  pro  deliciis  et  lascivia,  de  (jua  las- 
civia^:  «  Ubique  relinquamus  signa  laHiliifi  nos- 
tree.  »  Sed  ipse  '  « in  (a)  doloribus  (6)  a  juven- 
tute,  B  ut  ait  Propheta';  «  Vidimus  cum  virum 
dolorum.  »  Item  ipse  coronatus  spinea  corona 
ad  satisfactionem  pro  elatione  humanae  super- 
biae,  de  qua '  :  «  Vffi  coron»  superbiie  »  Sed 
de  ipso  in  figura' :  «  Videte  regem  Salomonem 
in  diademate  quo  coronavit  eum  matt^r  sua,  » 
scihcet  Synagoga.  llem  culpa  generis  humani 
fuit  in  pomposa  jaetantia  in  vestibus:  unde  di- 
ves  epulo '  induebatur  purpura  et  l)ysso,  qui  fuit 
Ugura  Syuagogie.  Non  (<•)  sustinuit  hic  Salvator 
illusionem  in  veste  purpurea,  ad  satisfactionem 
pro  viliosa  pompa  priedicta ;  propter  quod  po- 
test  dici  de  eo  illud  ' :  «  Quare  rubrum  est  ves- 
timentum  tuum?  »  Et  hoc  signatum  in  tuniea 
Joseph  tincta  in  sauguine  htedi.  Item  gencris 
humani  peccatum  fuit  perversitate  et  falsilate 
verbi;  unde  et  mulier  suasit  viro  edere  de  ligno 
vetito,  et  utorque  se  cxcusavit.  Et  ideo  Filius 
Dei  sustiuuit  hic  et  opprobria  in  verbis,  et  con- 
tumelias  '■' :  «  Dedit  contra  me  vocem.  »  Et  in 
Psahno  '"  :  «  Aperuit  (d)  super  me  os  suum.  » 
Item  peccatum  generis  humani  fuit  in  delecla- 
tionibus  carnis :  gustavit  enim  de  liguo  vetito. 
Unde  et  Fihus  Dei  sustinuit  hic  alapas  in  cor- 
pore  "  :  «  Corpus  meum  dedi  percutientibus.  » 
Et  '^ :  Quasi  aguus  coram  tondeute.  »'^(  Satura- 
bitur  opprobriis.  »  Et  sic,  ut  Augustinus  *  ait, 
«  Martyres  confortabantur  ad  omnia,  quae  per- 
secutores  libuisset  facere,  perferenda.  » 

Et  sequitur  secunda  pars  principalis,  ubi  de 
nisu  Pilati  ad  liberaudum  eum  studio  benigni- 
tatis.  Dixit  (e)  eis  Pilatus :  Accipite  eam,  etc. ;  et 

1  Aug.,  ubi  sup.—  2  Sap.,  l\,  9.—  '  Psal.  Lxxxvii,  6. 

—  '  Isa.,  LUl,  3.—  '  Ibid.,  x.Wll!,  1.— «  Cunt.,  Iil,  11. 

—  1  Luc,  XVI,  19.—'  Isa.  L.^ilii,  2.—  '  Jevem.,  xu,  8.— 
'0  I>sal.  XXI,  U.  -  "  Isa.,  L,  6.—  "  lbi(i.,  LUl,  7.  - 
13  jr/»en.,m,  30.—  "  Aug.,  ubi  sup.,u.  1.—  '«  luf.,  8.— 
'Mnf.,U.— '"Cliryiost.,  ubi  siip.  -  'S  I  Petr.,  il,  22.— 
'»Chrysost.,ibid.,ii.2.—  -<'  Leuit..  xxiv,  \:i.—  -"'  Sup., 


in  illa  parte  sic  procedit :  primo,  innocentiffi 
Christi  lestificatio,  et  Ju(l;eorum  responsio;  se- 
eundo,  a  Pilato  Cliiisti  inquisitio,  et  cum  Christo 
niutua  collatio,  ibi  "*  :  Cum  eryo  audisset  Pila- 
tus,  etc. ;  tertio,  studii  Pilali  ad  ipsum  liberan- 
dum  specilicatio,  et  Judceorum  comminatio, 
ibi '" :  FA  exinde  qumrebat,  clc. 

Et  hoc  est,  quod  ait  :  Dixit  (e)  eis  Pilatus  :  Ac- 
c/pi(e  eum  vos,  et  crucifigite.  Et  in  hoc  Pilali  de- 
lictum  et  defectio.  Ut  ait  Chrysostomus  •' :«  Vi- 
dens  Pilatus  iuaniter  omnia  heri ,  sic  ait  :  prio- 
ra  enim,  flagella  scilicet,  propler  eorum  insa- 
niam,  concessit.  »  Unde  et  excusans  ait :  Non  in- 
venio  causam.  "  «  Qui  peccalum  non  fecit,  »  etc. 
Sed  canes  ,  scilicet  JudiEOs,  nihil  horum  in  ve- 
recundiam  convertil,  ait  Clirj-sostoums  ". 

7.  Ideo  respondcrunt  Judcei :  Nos  habemus  legem, 
et  secundum  legen  debet  mori.^"  «  Qui  blasphe- 
maverit,  morte  rnorietur.  »  Et  supra  *'  :  «  De 
bono  opere  non  lapidamus  te ,  sed  cum  sis  ho- 
mo ,  facis  te  ipsum  Ueum.  »  Sed,  ut  ait  Chry- 
sostomus  '',  ea  quae  Filii  Dei  agentem,  dicere  se- 
ipsum  esse  Filiiim  Dei ,  non  est  crimen,  sicut 
Christus  faciebat,  supra  ^'  :«Operibus  credite. » 
2'«i\on  rapinam  arbitralus  est  esse  se  aequalem 
Deo,  »  etc. 

8.  Et  sequitur  tertia  particula  :  Cum  crgo  au- 
disset  Pihitus ,  elc,  ingressus  est  prtetorium.  Ut 
euim  ait  Chrysostomus  -'  :  «  Formidavit  ne  ve- 
rum  esset,  quod  dicebatur  :  »  ideo  non  ultra 
interrogat  eum  :  Quid  fecisti?  Sed  (v.  9)  dixit  ad 
Jesum  :  Vnde  es  tu?  «Timore  concussus,  scihcet  ne 
esset  tilius  Dei ,  scrutationem  facit,  scilicet  de 
origine,  »  aitChrysostoraus-".  Jesusautem  respon- 
sum  non  dedit  ei.  Sed  quaeritur,  quare  hoc  ?  cvun 
dicatur  -'' :«  Responde  stulto.  »  Et  ad  hoc  respon- 
detChrysostomus^,  quodsupra  audivit  Piiatus  : 
Ego  in  Iioc  natus  sum;  et  :  Regnum  meum  non  est 
de  hoc  mundo  :  ideo  iterato  uou  respondit  ei.  Et 
in  hoc  impletum  est  illud*'  :«  Quasi  agnus  eo- 
ram  tondente  obmutescet.  »  Et  de  hoc  Augusti- 
nus  ^  :  «  Ad  hoc  data  est  similitudo ,  ut  in  suo 
silentio  ,  non  reus  ,  sed  innocens  haberetur.  » 
Unde  et  Christus  lacuit  coram  Herode  ^',  et  co- 
ram  Pilato  hic,  ut  impleretur  illud  '*  :«  Ex  ore 
Altissimi  non  egredientur  bona  vel  mala.  »  Un- 

X,  33.—  -^  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.—  '^  Sup.,  x,  38. 

—  2k  phiiij}.,  11,  C.  —  «^  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '"  ibid. 

—  "  Piov.,  XXVI,  5.  —  -s  Chrysost.,  ihid.  —  ■"'  Isa., 
Liii,  7.  —  3»  Augujt.,  Tract.  cai,  n.  4.  —  '  Luc, 
XXIII,  9.  —  ^'-  Thren.,  il  ,  38. 

(a)  Cast.  edit.  a.  —  (6)  Vulg.  luboribus.  —  (c)  Leg. 
kleo.  —  (rf)  Vulg.  aperueruut.  —  (c)  Vulg.  Dicil. 


EXPOSITK)  IN  r.AP.  XIX. 


497 


de  hic  siluit  Christus,  ostendens  judicis  injiis- 
tam  trepidalionem  et  tepiditalem.  In  Luca  co- 
ram  Herode  siluit ,  declinans  proprias  laudes. 

10.  Et  subditur  :  hictl  ei  Pilalus  :  Mihi  non 
loqueris?  Ut  ait  Chrjsostomus  '  :  «  Quia  siluit, 
ait  Pilatus  :  Nescis  quia  potestatem  habeo  cru- 
ci figer e  te?  El  in  hoc  seipsum  condemnavit ,  » 
ait  Chrysostomus  ^ :«  Si  enim  talem  habuit  po- 
testatem  ,  cujus  gratia  nullam  causam  inve- 
nieas  non  absolvit,  adversum  semetipsum 
enuntiationem  protulit.  »  Haac  ille. 

1 1 .  Et  sequitur  responsio  Christi  :  Non  haberes 
potestatem,  nisi  tibi  dalum  esset  deswper.  Ut  ait 
Chrysostomus  ',  «  submiltens  ejus  sensum  et  tu- 
morem,  hoc  ait  :  »  quia  '  «  non  est  potestas  nisi 
a  Keo.  »  Sed  quaerilur,  qualiter  fuil  data  potes- 
tas  desuper  talis  ?  quia  qui  dat  furioso  gladium, 
quo  occidat  innocentem  ,  imputandum  est  dan- 
ti  :  ergo  daati  potestatem  malis  ad  malignan- 
dum,  est  imputandum  malum  ei,  qui  dat  illam. 
Hem  ex  hoc  videtur,  quod  non  sit  diviua  provi- 
dentia  in  mundo,  es.  quo  malis  contingunt 
prospera,  et  bonis  adversa,  sicut  tangit  Boe- 
tius  ^.  Item ,  ut  ait  Dionysius  ^ :  «  Ordo  divin<B 
bonitatis  est,  quod  a  summis  in  media ,  el  a 
mediis  in  infima  descendat  :  »  ergo  non  debet 
esse  potestas  data  per  malos  supra  bonos. 
Item'  :  «  Regnaverunt,  et  non  ex  me.  »  Ergo 
talibus  non  est  potestas  data  desuper.  Et  ad  is- 
tud  respondendum  est  secundum  Augustinum 
dicentem  '  :  «  Injuslum  non  est ,  ut  improbis 
accipientibus  nocendi  potestatem,  et  bouorum 
patientia  probetur,  et  malorum  iniquitas  punia- 
tur.  Job  enim  probalus,  ut  justus  appareret  : 
Petrus  tentatus  ,  ne  de  se  prajsumeret  :  Paulus 
colaphizatus ,  ne  se  exlolleref . »  Et  ibi  bene  de 
hoc.  Et  idem  Augustinus  '  :  «  Bonis  nihil  no- 
cent  mali ,  quia  hoc  eis  auferunt,  quod  non  di- 
ligunt  :  nam  quod  diligunt,  et  unde  beali  sunt, 
nemo  potest  cis  auferre. »  Ha;c  ille.  ">  «  Qui  re- 
gnare  facit  hypocritam,  proptcr  peccata  po- 
puli.  »  Ibi  Gregorius  dc  hoc  ".  Unde  in  potestale 
sunt  duo  a  Deo  data,  scilicet  potestatis  collatio, 
et  officii  executio.  Primum  est  a  Deo,  a  quo 
coUata  potestas;  secundum  est  ab  ipso  homine, 
et  sic  deviat  et  errat.  Et  hoc  est  ab  homine  dif- 

'  Chrj'30st.,  ubi  siip.  —  «  Ibid.  —  '  Ibid.  —  •  Rom., 
\\u,  I.  —  »  Boet.,  de  Comol.  Philos.  lib.  IV,  pros.  t. 
—  '  DioD.,  de  Div.  Nom.,  c.  IV.  —  '  Ose.,  vm,  4.  — 
»  Aug.,  de  Nat.  honi ,  <:.  xxxil.  —  ''  Id.,  de  Arjon. 
Chrisl.,  c.  VII,  n.  8.  —  •"  Jo4,  xxxiv,  ;!0.  —  "  Greg., 
Moral.  lib.  X.\V,  c.  xiv,  al.  xvi,  n.  36.  -  >'  Ibid., 
c.  XVI,  n.  41.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  .'i.  -  '*  Ibid., 

TOM.   XI. 


formante  se  a  divina  potestate.  Et  per  hoc  ad 
aliud  :  quando  dicitur  :  Regnaverunt ,  et  non  ex 
me  ,  hoc  dicitur  ratione  abusionis  ipsius  potes- 
tatis,  secundum  Gregorium  '-,  ubi  illud  expo- 
nit.  Et  in  hoc  abstulit  tumorem  et  superbiam 
Pilato,  quando  ait ;  Non  haberes  potestatem ,  nisi 
data  esset  desuper.  Sed  quia  «  tradiderunt  Chri- 
stum  Judsei  invidendo  ,  Pilatus  vero  tradidit 
eum  metuendo,  »  ut  ait  Augustinus  ",  ideo  se- 
quitur :  Qui  tradidit  me  tibi,  majus  peccatum  habet. 

12.  Et  sequitur  tertia  particula ,  in  qua  nisus 
vel  studium  Pilati  ad  eum  liberandum.  Exinde 
qucerebat  Pilatiis  ut  dimitteret  eum,  «id  est,  ex  hac 
causa,  ne  hoc  peccatum  faceret,»  ut  ait  Augus- 
tinus  '*,  et  est  in  Glossa.  Et  subditur  Judaeorum 
malitia ,  et  sagacitas  :  Judcei  autem  clamabant  : 
Si  hiinc  dimittis,  non  es  amicus  Ccesaris.  Ut  enim 
aitAugustinus  '%«  majorem  timorem  putaverunt 
se  iugerere  Pilato ,  terrendo  de  Ceesare ,  ut  oc- 
cideret  Christum  ,  quam  (o)  quando  dixerunt  : 
Secundum  legem  debet  mori. »  Et  subdunt  ratio- 
nem  :  Omnis  qui  se  regcm  facit,  contradicit  Cce- 
sari ,  quia  Caesar  volebat  esse  rex  omnium.  Ut 
cnim  ait  Augustinus  '«  :  «  Terrena  civitas  hic  (6) 
habet  bonum  suum.  Et  quoniam  non  est  tale 
bonum ,  ut  nullas  angustias  faciat  (c)  amatori- 
bus  suis  ,  ideo  civitas  ipsa  adversus  seipsam 
dividitur  Iitigando,  bellando ,  atque  pugnan- 
do  :  B  et  propter  hoc  unus,  qui  vult  dominari 
ia  ea  libidinose ,  non  sustinet  socium.  Et  ibi 
Augustinus  bene  de  hoc. 

13.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  de  sludio  Pi- 
lati  ad  liberandum  Christum  judicio  severitatis 
et  discussionis  :  Pilatus  ergo  cum  audisset ,  etc. 
Et  ibi  tria  :  primo  ,  Christi  judicandi  in  medio 
oblatio  sive  allatio,  cum  descriptione  loci  et 
temporis;  secundo,  Judfeorum  impia  petitio , 
ibi  "  :  riamabant,  etc. ;  tertio,  Christi  iisdem  a 
Pilato  impia  traditio,  ibi  "*  :  Tunc  ergo,  eto. 

Ait  ergo :  Pilatus  cum  audisset,  etc.  Ut  ait  Ciiry- 
sostomus  15  :  «  Exiit  Pilatus  scrutaturus  rem ,  » 
et  hoc  oslendit  quod  sequitur  :  Scdit  pro  Iribu- 
nuli,  id  est,  pro  judice,  in  sede  judiciali.  Tri-  Tribunai 
bunal  enim  sedes  est  judicis;  thronus  vel  so-  i"'''- 
lium  est  regum;  cathedra,  doctorum  proprie. 
Unde  Isidorus  ■'<>  :  «  Tribunal  enim  dictum  ,  eo 
quod  inde  tribuantur  praecepta  vivendi.  »  In  loco 

n.  6.  —  "  Ibid.,  n.  7.  —  "■  Id.,  de  Civit.  Dei,  lib.  .\V, 
c.  IV.  -  •■'  luf.,  14.  —  '9  iDf.,  16.  —  19  Chrysost.,  ubi 
.sup.  —  5"  Isid.,  Etymol.  lib.  XV,  c.  iv,  post  med 

(a)  Cail.  edit.  quoniam.  —  (6)  Coet.  edit.  deest  bic. 
—  (c)  Caet.  edit.  faceret. 

32 


498 


KVANGELIl  SANC.TI  JOANNIS 


<iui  dicitur  Lithostrotos,  quod  interpretatur  judi- 
cium  vel  judiciale ',  7ie'jraitc  autem  Gabbatha, 
quod  interpretatur  varietas  pavimenli  vel  tollis , 
sive  sublimitas,  secundum  Glossam.  Forte  enim 
erat  locus  eminens,  ornatus  pavimento.  Et  in 
hoc  descriptio  loci. 

14.  Erat  autem  farasceve  Paschoe.  Dicilur  enim 
parasceve  paralio  coenae,  vel  paratio  paschae,  id 
est,  dies  prffipara'ionis  necessariorum  pro  sab- 
bato,  in  quo  non  licubat  parare.  Unde  Augus- 
tinus  ^  :«  Parasceve  latine  praeparatio  est,  »  (a) 
quod  illo  die  coUigebant  pro  duobus  diebus. 
Parasceve ,  inquam,  Paschoe,  id  est  sabbati  az}-- 
morum  :  quod  hic  suniitur  pro  Paschate.  Erat 
hora  quasi  sexta.  Et  in  hoc  descriptio  temporis. 
Sed  quseritur,  qualiter  ail :  Hora  sewta ,  quia  di- 
citur  j  quod  tenebrae  factce  sunt  ab  hora  sexta, 
usque  ad  horam  nonam  :  ergo  hora  sexta  fuit 
passus,  non  judicatus.  Item  dicitur',  quod  erat 
quasi  hora  tertia.  Et  ad  islud  respondet  Augus- 
tinus  *  diffuse,  quod  hora  tertia  erat,  quando 
crucifixus  linguis  Juda;orum ;  hora  vero  sexta, 
quando  crucifi.Kus  manibus  militum.  llla  enim 
hora,  qua  a  mililibus  crucifixus  est,  quasi  sexta 
jam  coeperat.  Et  de  hoc  Augustinus  mullum ,  et 
est  in  illossa  pro  parle.  Et  ex  hoc  est,  quod  in 
hujus  memoriam  dicilur  missa  inter  lertiam  et 
sextam.  Et  si  dicatur  missa  mane ,  secundum 
quosdam  ,  feria  debet  dici  ante.  Et  patet  hoc , 
quod  Deus  judex  justus  judicatut  est  in  loco  ju- 
dicii  non  justi ,  sed  iniqui  ^  :  «  Causa  tua  quasi 
impii  judicataest,  causam  judiciumque  reci- 
pies.  »  Et  sequitur  :  Dicit  Judwis  :  Ecce  Rex  ves- 
ter.  Existimans  eos  Pilatus  movendos,  sciUcet 
iu  mitericordiam ,  nuUam  faciens  scrutalionem 
tradidit  eum,  scihcet  offerendo,  ait  Chi-ysos- 
tomus  '^. 

15.  Sed  illi,  indurati  in  malitia,  clamabant : 
Tolle,  tolle,  erucf/ige.  Geminatio  enim  notat  in- 
tensionem  malitiae  eorum  in  affectu,  morte  con- 
tumeUosa  volentes  (6)  eum  occidere,  ut  diclum 
est  :  erat  enim  mors  exprobrabihssima ,  ait 
Chrysostomus  ',  supra.  Dixitque  (t)  Pitatus  : 
Regem  vestrum  crucifioam  ?  «  Volens  euim  (d)  eo- 
rum  ignominia  eos  frangere,  »  id  est,  flecti  a 
malitia,  «hoc  ait,»  ait  Augustinus  *.  Responderunt 

<  Male  qaidein,  nam  conUata  vox  est  a  At66;,  lapis, 
et  STpuvvuiJLi,  sterno,  quasi  dixeris  :  Siralum  lupidum; 
idemque  sensus  esl  vocis  hebraicEE  Gabbuiha.  —  -  Aug., 
Tract.  cxvil,  n.  2.  —  '  Marc,  xv,  33.  —  '  Aug.,  ibid., 
n.  1.  _  5  Job,  XXXVI,  n.  —  «  Chrysost.,  ubi  sup., 
u.  2.  —  '  Ibid.  —  *  August.,  Tract.  cxvi,  n.  8.  — 


9  Chrysost.,  ubi  sup.  prox, 


—   '•  Ibid.  —  "  Aug.,  ubi 


autem  Pontiflces,  qui  instigabant  plebem  ad  prae- 
dieta.  Ut  ait  Chrysoslomus':  «  Plebs  inordinata 
et  corrupta  a  principibus,  sic  clamat>at  :  Xott 
habemus  regem  nisi  Coesarem.  »  Ut  enim  ait  Chry- 
sostomus  '»,  «  volentes  semetipsos  submiserunt 
supplicio,  »  sciUcet  servituti  Caesaris  et  Homa- 
norum  :  «  et  propterea  Dominus  eos  tradidit  et 
dimisit  eorum,  »  id  est  Romanorum,  «  servi- 
tuti  eos  inciderc.  » 

II).  Et  sequitur  Filii  Dei  a  Pilato  traditio :  Tunc 
eryo  tradidit  eis  illum,  scilicet  duclus  timore, 
ut  dictum  est,  ut  cruciligeretur.  Sed  quaeritur, 
quarenoQ  ait:  «  Ut  crucifigerent  ?  »  Et  ad  istud 
respondet  Augustinus",quod  ideo  sic  loquitur, 
«  ut  scilicet  crucififreretur  judicio  ac  (e)  potes- 
tate  praesidis,  ut  eos  crimine  impUcaret,  a  quo 
alieni  esse  conabantur.  Non  enim  hoc  faceret 
Pilatus,  nisi  ut  id  quod  eos  cupere  cernebat, 
impleret.  »  Haec  ille.  Et  patef  hie  Judaeorum 
maUtia  in  accusando  ex  invidia.  Patet  etiam 
judicis  injustitia,  qui  timore  inductus  tradidit 
Chrislum  innocenlem  Judaeis  ad  occidendum. 
Patet  militum  avariUa,  qui  pecuniarum  graUa 
omnia  audebant,  ut  ait  Chrysostomus  '*,  supra, 
de  hoc  ".  "  «  Tradidit  eis  Jesum  flagellatum.  » 
Et  '^ :  «  Adjudicavit  Pilatus  fieri  eorum  peUUo- 
uem.  »  Et  palet,  quod  Pilatus  hic  gerit  t^^pum 
judicumimpiorum,  qiu  timore  pervertunt  judi- 
cium  justorum.  Ut  enim  dicilur  'S  quatuor  mo- 
dis  judicium  perverUtur ;  Umore,  odio,  amore, 
cupidilate. 

Et  sequilur  illa  pars  principaUs,  in  qua  Filii 
Dei  condemuati  ad  mortem  addictio;  et  illa  pars 
in  duas  partcs :  primo ,  de  sua  adducUone  ad 
locum  passionis,  et  de  ipsa  crucifisione ;  se- 
cundo,  de  ipsa  morte,  sive  de  spiritus  emis- 
sione,  ibi " :  Scicns  Jesus,  etc.  In  prima  quatuor : 
primo  praemitUhir  ipsa  adductio  ad  locum  pas- 
sionis,  et  ipsa  crucitixio;  secundo,  tituli  trium- 
phalis  descripUo ,  ibi  "  :  Scripsit  autem  titu- 
luiii,  etc;  tertio,  crucifigentium  avaritia,  sive 
cupido,  ibi  '^:  Milites  ergo,  etc;  quarto,  assis- 
tenUum  cruci  specificatio ,  et  eorumdem  a 
Christo  eruditio,  ibi  ^» :  Stabant,  etc. 

Ait  ergo  :  Sasceperunt  Jesum  et  eduxerunt  eum. 
{  V.  il)  Et  bajulans  sibi  crucein ,  exivit :  ut  enim 

.<;up.  prox.,  n.  9.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  I .  — 
'■'Sup.,  I.  —  ^^  Mallh.,  Xivii,  26.—  '«  iuc.,  xsill,  24. 
—  "■  Caus.  .\:,  q.  Ill,  c.  LXXViii,  Qaaluor  mrMlis.  — 
"  Inf.,  28.  —  o  Inf.,  19.  —  '"  Inf.,  23.  —  «  Inf.,  25. 

(a  Su/Jijl.  eo.  —  (6)  Leg.  volenlium.  —  (c)  Vulg. 
Dial  eis.  —  (rf)  Suppl.  de.  —  (e)  Ccet.  edil.  a. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIX. 


499 


ait  Chrysostomus  ':  «  Imposuerunt  ei  crucem, 
ut  condemnato.  Etenini  lignum  sanctse  crucis, 
ut  profauum,  vitabant.  Et  luijus  typus  prae- 
cessit  in  Isaac,  etenim  troplioeum  exivit  portans 
crucem  (a)  adversus  mortis  tyrannidem.  Et  sicut 
victores,  ita  et  ipse  in  hiimerum  [b)  portavit 
victorifB  notam,  »  id.  est,  signum.  «  Et  alia  (c) 
mente  hoc  agebant  Judsei.  »  Heec  ille.  *  «  Cujus 
principatus  super  humerum  ejus.  »  Et'  :  «  Dabo 
clavem  domus  David  supcr  humerum  ejus.  » 
Exivit  in  eum,  qui  dicitur  ('alvariw  locus.  Secun- 
dum  Papiam  sic  dictus  est,  quia  in  eo  damnati 
capite  cruciabantur.  «  Calvaria  enim  dicitur  ab 
ossibus  calvis,  dicta  secundum  defectionem,  » 
secundum  Isidorum  '' :  dicitur  enim  os  capitis 
a  carne  nudatum.  Et  ut  ait  Augustinus  » :  «  Ibat 
in  locum,  ubi  erat  crucifigendus,  portans  cru- 
cem  suam.  Grande  spectaculum :  sed  si  spectat 
impietas,  grande  ludibrium;  si  pietas,  grande 
mysterium  :  si  spectet  impietas ,  grande  igno- 
miniee  documeutum.  »  Et  ibi  de  hoc,  et  in  Glossa 
pro  parte.  Ut  enim  ait  Chrysostomus  ':  «  Qui- 
dam  aiunt  illic  esse  Adam  ct  mortuum,  et  se- 
pultum.  » 

18.  Vbi  crucifixerunt  eum.  Et  in  hoc  genere 
mortis  ignominiositas  et  gravitas,  ut  dictum  est 
supra.  Et  alios  duos,  scilicet  latrones,  ut  imple- 
retur  illud  '^ :  «  Cum  iniquis  (d)  reputatus  est.  » 
Et  ex  his  duobus  salvatus  est  unus;  quod  nou 
parum  contulit  ad  gloriam  Christi :  nam  latro- 
nem  in  cruce  transmutare,  et  in  paradisum  in- 
ducere,  non  fuit  miuus  quam  petras  concutere, 
ait  Chrysostomus  ^  Sed  quaeritur  de  hoc,  quod 
ait;  quodChristus  exivit  bajulanscrucem;  nam 
dicitur'  :  «  Cum  ducerent  eum,  apprehende- 
runt  Simonem,  et  imposuerunt  illi  crucem.  »  Et 
ad  hoc  respondet  (e)  quod  primo  portavit  Chris- 
tus  crucem,  secundo  Simon  portavit  eam,  et 
Simone  portante  crucem,  sequebatur  eum  lurba 
multa  mulierum  quce  plangcbant,  prout  dici- 
tur  *.  Et  patet  hic  mysterium,  quod  Christus 
fuit  crucifixus  in  medio  duorum  latronum,  per 
quos  figurantur  duo  popuh  '"  :  «  Omnes  enim 
peccaverunt,  et  egent  gratia  Dei.  Omnes  decli- 
naverunt,  siniul  inutiles  facti  sunt.  »  Et  pro  his 
salvandis  Christus  est  passus,  ad  cujus  dcxte- 


'  Chrysosl.,  hom.  LXX.\iv,  al.  lxnxv,  n.  1.  —  «  Isa., 
.^,  6.  —  '  Ibid.,  x\i\,  22.  —  '  Isid.,  Elymolog.  lib.  XI, 
c.  1.  —  »  Aug.,  Tract.  cxvii,  n.  3.  —  «  Chrysost.,  uhi 
sup.  —  '  Isa.,  Liu,  12.  —  '  Luc,  xxiu,  26.  —  »  Luc, 
xxiii,  27.  —  '•  Rom.,  III,  23,  12;  Psal.  xili,  3.  — 
"  Luc,  II,  1.  —  12  Habac,  m,  2,  ex  interpr.  Lxxii.— 
"  Luc,  11,   46.  —  '*  Sup.,  I,  26.—  '*  Mattli.,  xvii:. 


IX 


ram  erant  prsedestinati ,  et  salvandi;  ad  iinis- 
tram  vero,  damnandi.  Et  nota  quod  Christus 
legitur  semper  esse  in  medio,  quia  ipse  est  ve- 
rilas;  et  semper  in  rectitudine,  ipse  enim  fuit 
in  medio  animalium  [f).  "  «Posuit  (y)  euin  in- 
prcesepio. » Unde  '^ :  «  In  medio  duorum  anima- 
lium,  »  secundum  aliam  litteram.  Et  hoc  ut 
doceret  nos  imitari  suam  paupertatem.  Item  le- 
gitur  ",  quod  fuit  « in  medio  doctorum,  audiens 
et  interrogans,»  ut  doceret  nos  appctere  suam 
sapientiam  et  vcritatem.  Uem  legitur,  quod  fuit 
raedius  discipulorum  illorum,  quibus  loqueba- 
tur,  supra  " :«  Medius  vestrum  stetit,  quem  vos 
nescitis;  »  ut  doceret  nos  imitari  suam  humili- 
tatem.  Item  legitur,  quod  est  in  medio  semper 
congregatorum  in  nomine  suo  '^ : «  Ubi  duo  vel 
tres  erunt  congregati,  ibi  ero  in  medio  eorum,  » 
ut  doceret  nos  imitari  suam  charitatem.  Item 
legitur  '",  quod  stetit  in  medio  discipulorum  an- 
nuulians  eis  pacem,  et  se  ostendens  eis  ad  eo- 
rum  consolationem  :  ut  doceat  nos  imitari  suam 
beneficara  largitatem,  et  paciflcam  conversatio- 
nem.  Item  legitur  ''',  quod  fuit  passus  in  medio 
latronum,  docens  nos  imitari  su£e  patientiae 
longanimitatem.  Item  legitur  "*,  quod  erit  in 
medio  judicandorum  positurus  agnos  a  dextris, 
et  hffidos  a  sinistris :  docens  nos  imitari  suam 
justitiam  et  veritatem.  De  ipso  enim  dicitur  '" : 
«  In  medio  fratrum  rector  illorum  in  honore.  » 
Ad  imitationem  ergo  illius,  in  medio  semper 
simus,  id  est,  in  virtute.  Ut  enim  ait  Bernar- 
dus  -"  :  «  Tene  medium,  si  non  vis  pcrdere  mo- 
dum.  Locus  medius  tutus  est  :  medium  enim 
sedes  modi  est.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  ='  «  jezo- 
nias  [h)  in  medio.  »  Ibi  Andreas :  «  Principan- 
tium  solet  esse  locus  medius,  »  secundum  illud 
Poetffi: 

Et  celsus  medio  est  aspectus  in  agmiue  Goesar. 

19.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  dignitatis  Filii 
Dei  dcscriptio,  et  tituli  triumphalis  ejusdem :  et 
ibi  tria  :  primo,  ipsa  descriptio;  secundo,  Ju- 
dffiorum  dissuasio,  ilu  :  Dicebat,  etc;  tertio, 
Pilati  responsio,  ibi :  Respondit  Pilatus,  etc. 

Ait  ergo  :  Scripsit  auteni  tilulum  Filatus.   Ut 

20.—  "  luf.,  XX,  19.-  i;  Mattli.,  XXVII,  38.—  '«  Ibid., 
X.XV,  32,  33.  -  1»  Ecc/i.,  x,  24.  -  "  Bern.,  rfe  Consid. 
Iib.  II,  c.  X,  n.  19.  —  "-I  Ezec/i.,  viii,  U. 

(a)  Ca;t.  edit.  adil.  ejus.  —  (4)  Lerj.  humeiis  - 
(?)  Cat.  edit.  sua.  —  (d)  Vukj.  scelenilis.  -  (t)  Leg. 
respoude.  —  (/)  Ltg.  quia  ipse  est  veritus ,  loco  ipse 
eiiiiu  fui^t,  etc,  et  vice  versa.  —  [g)  Vulg.  Recliuuvit. 
—   (j)  Cait.  edit..  Jechouias,  juxta  interpr.  LXXU. 


500 


KVANGELIl  SANCTl  JOANNIS 


enim  ait  Augustinus  ',  lioc  fuit  per  vim  divinae 
operalionis :  nam  «  occulta  vox  quiHdam  Pilato, 
et  (a)  si  dici  potest,  clamoso  silentio  persona- 
bat.  »  Et  ideo  exclamat  Augustinus  '^ :  «  0  inef- 
fabileui  vim  divinae  operalionis  etiam  in  cordi- 
bus  ignorantium  !  »  Et  posuit  svper  crucem.  Ue 
scriptura  istius  tituli,  et  de  ligno  crucis,  Ma- 
gister  in  Historiis  multura.  lit  decens  fuit  qiiod 
ita  scriberelur,  prout  ait  Chrj^sostomus  '.  Tres 
enim  erant  cruces  :  ut  ergo  non  ignoraretur 
Uomini  crux,  a  titulo  manifesta  omnibus  facta 
est,  quia  cruces  latronuni  non  habebant  titulos. 
Et  hoc  fuit  ad  ostendendam  Juda^orum  turpem 
occasionem,  et  quod  invidebant  (Jhristo  cruci- 
fixo,  ut  ait  idem  Chrysostomus  '■.  Et  hoc  hede- 
bat  eos.  Ideo  sequitur  (  v.  20  ) :  Hunc  ergo  titu- 
lum  legerunt,  quia  erat  seriplus  tribus  linguis, 
qua3  emincbant,  prout  dicitur  in  Glossa.  Et 
ideo  ait  Augustinus  (6)  ^ :  «  Judsi  eminebant  in 
lege  Oei,  et  sic  in  sanclimonia;  Graeci,  ia  sa- 
pientia;  Latini,  sive  Romani,  in  potentia.  »  Et 
ideo  (v.  2)  ):  Dicehant  Pvntifices :  Noli  scrihere, 
RexJudworum;  ne  notaretur  excollentia,  sed  a 
parte  Christi  petulantia ,  sive  crimea  petulantite, 
ait  Chrysostomus*.  Et  de  hoc  .\ugustinus ' :  «Si 
corrumpi  non  potest  quod  dicit  (i)  Pilatus,  mi- 
nus  potest  corrumpi  quod  dicit  veritas,  »  sci- 
licet  quod  ipse  erat  Rex,  non  solum  JudiEorum, 
sed  omnium ,  supra  proximo  ^ :  «  In  hoc  natus 
sum ,  »  scilicet  quod  sum  Rex.  Sed  quaeritur  : 
ex  quo  scripsit  Pilatus  per  vim  divinoe  operatio- 
nis,  ut  dictum  est  ab  Augustino,  cum  ipse  esse 
Rex  omnium,  tam  Judaeorum,  quam  geutium, 
videtur  quod  sic  debuisset  scribi.  Ad  istud  res- 
pondendum  secundum  Augustinum  ^  quod  ipse 
erat  Rex  omnium  gentiuni,  in  Psalmo  '" :  «  Pos- 
tula  a  me  ,  ct  dabo  tibi  gentes  hoereditatem 
tuam.  »  Ethic  dicuntur  Judeei,  "  «  quorum  cir- 
cumcisio  cordis  in  spiritu,  non  in  littera.  » 

22.  Et  subditur  constantia  Pilati :  Dixit  (rf)  Pi- 
latus:  Quodscripsi,  scripsi.  Quasi  diceret:  Quod 
scripsi  velociter,  scripsi  indelebiliter.  «  Non 
enim  Pilatus  est  conversus,  sed  in  priori  mente 

1  Aiig.,  Tract.  cxvu,  n.  5.  —  "^  Ibiil.  —  =  Clirysost., 
hoiD.  Lxxxiv,  al.  Lxxxv,  n.  1.  —  '  Ibid.  —  »  Aug., 
ubi  siip.,  n.  4.  —  '^Clirysost.,  ubi  sup.  —  ^  Aug.,  ubi 
sup.,  u.  5.  -  8  Sup.,  .Wlll,  3T.  —  9  Aug.,  ubi  sup.  - 
1»  Psal.  II,  8.  —  "  liom.,  il,  29.  —  '=  Clirysost.,  ubi 
sup  _  11  Vid.  Collat.  Lxxxiv,—  '<•  Aug.,  Truct.  cxvin, 
n,  2.  —  '5  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '*  PmI.  .xxi,  19.  — 
"  Chrysost.,  ibitl.,  n.  2. 

iii)Leg.  iutusquodam.—  {h)  Cwl  edil.  ab  jVugustiuo. 
—  (c)  Le(j.  scripsil.  —  (d)  Vulg.  Hespoiidit.  —  {e)  Ley. 


sletit,  »  ait  Chrysoslomus  '*;  ubi  (e)  enim  fuit 
scriptus  titulus.  Magister  in  Historiis ,  quod 
«  oriix  non  habcbat  super  lignum  transversum 
aliquod  hubens  forniam  Thau;  sed  Pilat'js  su- 
perposiiit  cavillam,  et  tabulaui  affixam  ei,  et 
in  t;ibula  erat  titulus.  »  Et  ibi  de  diversis  lin- 
guis,  quae  dicuntur  essc  in  cruce,  et  de  ahis, 
qurE  possunt  adduci  hic,  et  de  isto  titulo,  in 
Collatione  "  praedicabili. 

23.  Et  sequitur  illa  par.s,  in  qua  narratur  mi- 
litum  cupido,  sive  cupiditas:  Mtliles  autem  ac- 
ceperutU  vestimenta ,  etc.  Et  fecerunt  quatuor 
partes.  Et  secimdum  hoc  palet,  quod  fuerunt 
quatuor  militcs,  secundum  Auguslinum  '*.  Et 
simililer  acceperunt  tunicam,  sicut  continuat  .\u- 
gustinus,  «  ut  de  caeleris  veslimentis  nullam 
sortem  missam  esse  videatur  (/"),  sed  de  lunica, 
qiiam  .simul  acceporunt,  sed  noii  similiter  (g) 
diviseruut,  »  ait  Augustinus.  Et  in  hoc  com- 
pleta  cst  prophetia ,  ait  Chrysostomus  '*,  in 
Psalmo  '"  :  «  Super  veslem  meam  miserunt  sor- 
tom.  »  I)e  uuUo  autem  aliorum,  vel  vestimentis 
eoruui  fuit  hoc  scriptum,  ut  videas  prophetias 
completas,  ait  ibidem  Chrysoslomus.  Et  quasi 
reddens  rationem,  quare  non  diviserunt  tuai- 
cam,  subdit :  Erat  autem  tunica  incomutihs.  Et 
de  hoc  in  Hisloriis  Magister,  quod  erat  reticu- 
lato  opere  facta,  ctc.  Inconsutilis  ergo,  non  acu 
consiita,  sed  sic  contexta.  Et  de  hac  Chr3'sosto- 
miis,  ubi  supra,  quod  «  quidam  allegoriam  per 
id  ostendi  aiuut,  quoniam  non  simpliciter  homo 
erat,  qui  crucilixus  cst,  scd  et  de  super  (A)  di- 
vinitatem  habebat.  "  Quidam  vero  ipsam  spe- 
ciem  tunica  aiunt  Evangelistara  historice  de- 
signare ,  quia  in  Palaestina  duos  pannos  com- 
mittonles,  id  est,  uuientes,  ita  subtexunt  (i)  in- 
dumeuta.  Ostendens  autem  Joannes,  quoniam 
talis  erat  tunica  :  Ex  his  quce  desuper  subtexta , 
sic  ait.  lloc  aulem  mihi  videtur  dicere  fenigma- 
tice,  insiuuans  vilitalem  ())  vestimentorum;  et 
quoniam,  quemadmodum  in  aliis  universis,  ita 
et  in  stola  parvum  dedit  nobis  schema  (/;),  »  id 
cst  liguram.  Htec  Chrysostomus.  Secundum  ip- 
sum  ergo  tunica  erat  de  vili  genere  vestimenti 

il)i.  —  (/■)  Ct£l.  edil.  NuUam  niiseruul  sortem.  — 
iy)  Item  simul.  —  |/()  Ca-t.  edil.  Ue  hoc.  —  (ij  Edil. 
\'alic.  substraxcrunt ;  edil.  Ven.  subtraxernnt.  — 
ij)  Ceei.  edit.  Uiihlatcm.  —  (A)  Graicuin  liabet  :  ev  t^ 
OToXfi  t6  >,it6v  Eoimxe  (jyrjiia,  id  est  :  iu  vestimento 
humilem  ancrlabat  habituin.  Loco  ESiuxe,  iulerpres 
uosler  vidotur  legisse  iowxi.  Beruardus  veio  de  Mont- 
fancou  inlerpretatas  est  ut  seijuitur  :  «  Sicut  iu  aliis 
umuibus,  sic  in  veste  eum  (Christuni)  vihtati  slu- 
diiisse.  » 


EXPOSITin  IN  CAP.  XIX. 


501 


PalcTstinaB.  Et  per  hoc  patet  falsitas  opinionis 
eorum,  qui  dicunt,  quod  fuit  de  scrico  :  cujus 
falsitas  patet,  quia  si  fuisset  de  serico,  non  im- 
posuissent  ei  chlamydem  de  serico  pro  illu- 
sione.  Kem,  si  fuisset  magni  prelii,  non  fuissent 
sorliti  de  ea;  sed  vendilioni  exposuissent,  et 
ideo  pretium  divisissent. 

24.  Ideo  sequitur  :  Dixerunt  :  Non  scindamus 
eam,  ut  Scriptiira  itnpteretur.  In  Psalino  ' :  «  Par- 
titi  sunt  (a)  vestimcnta  mea,  «  alia  scilicet  a  tu- 
nica ;  «  et  super  vestem  meam,»  id  est,  tiini- 
cam,  «  miserunt  sorlem.  »  Et  ad  exaggeran- 
duui ,  subdit  :  Et  milites  quidem  hoc  fecerunt. 
Sicut  enim   creditur,  stipendiarii  erant :  unde 
Clir^-sostoraus ,  supra  -  :  «  Gratia  pecuniarum 
omnia  audebant  :  »  et  ideo  super  vile  vesti- 
mentum   sortiti  sunt.   Mysterium  aulem  hnjus 
patet  ab  Augustino ',  et  est  pro  parte  in  Glossa  : 
«  Quadripartita  vestis  ChristifuitfiguraEcclesiae, 
quas  consistit  in   quatuor    partilius   mundi.   » 
llnde  et  credentes  sunt  vestimentum  Chrisli,  ut 
ait  Gregorius  '  exponens  illud  ^  :  Speciosis  in- 
duere  vestibus ,  et  ^  exponens  illud  ejusdem  '^ : 
Scidit  vestimenta  sua.  Haec  vestimenta  mali  scin- 
dunt;  sed  tamen  tunicam,  id  est,  ipsam  chari- 
tatem,  quse  superminet  *,  quia  est  altior  via  ^ 
nemo  malus  potest  scindere  :  ipsa  enim  est  in- 
consutilis,  ne  aliquando  dissuatur;  et  ad  imum 
pervenit,  qaia  omnes  in  unum  coUigit,  ait  Au- 
gustinus  '"."«  Super  omnia  habele  charitatem, 
quod  est  vinculum  perfectionis.  »  Ut  enim  ait 
Gregorius  '^:  «  Charitas  est  vestis  nuptialis.  »  Et 
haec  manet  indivisa  in  Ecclesia,  supra  '':«  I't 
sint  consummati  iu  unum.  »Et  ibi  benc  dc  hoc. 
'*«  SoUiciti  servare  unitatem  spiritus  in  vineulo 
pacis.  »  Et  heec  est  inconsutilis,  quia  non  opere 
humano,  sed  divino  contexla.  Ipsa  enim  texitur 
ex  duobus  proeceptis,  seilicet  dilectione  Dfi,  et 
proximi,  ut  ait  Gregorius  ''  :  ut  dilectio  Dei  sit 
ad  modum  staminis,  et  dilectio  proximi  ad  rao- 
dum  subtegminis.'*»  Fecerunt  tunicas  byssinas 
opere  textili.  »  In  fignra  '':  «  Anna  uxor  cjus 
ibat  quotidie  ad  opus  textrinum.  »'*«  Slrangu- 
latam  vestem  fecit  sibi.  »  Sed  quoeritur  de  hoc, 
quod  ait :  Milites  hoc  fererunt,  scilicet  crucifixe- 
runt,  et  vestimenta  diviseruat.  Ergo  plus  fuit 

'  Psal.  XXI  ,  19.  —  ^  Cbiysost.,  liom.  L.t.K.xit, 
al.  Lxxxni,  n.  1.  —  3  Aup;.,  Tract.  cxviu,  n.  4.  — 
'  fireg.,  Moral.,  lib.  XXXII,  c.  vu,  al.  vi ,  n.  8.  — 
'  Job,  XL,  3.  —  '  'ireg.,  Moral.,  lib.  II,  c.  xi  et  xli, 
al.  XVI,  et  XVII,  n.  29,  30.  —  i  Joli,  i ,  20.  —  "  Eplies., 
III,  19.  —  »  I  Cor.,  XII,  31.  —  '»  Aug.,  ubi  sup.,  prox. 
—    "    Coloss.,   III,    11.   —    "   Gregor.,    in   kvang., 


eis  imputandum  de  morte  Christi,  quam  Ju- 
dteis.  Et  ad  istud  respondet  Augustinus  ",  quod 
«  mililes  crucifiierunt;  sed  si  voluntates,  si  in- 
sidias,  si  opera,  si  traditionem,  si  extorquentes 
clnmores  Judasorum  cogitemus,  ipsi  magis  cru- 
cifixerunt  Jesum.  »  Hfec  Augustinus.  Milites  ergo 
peccaverunt  opere,  illi  Judaji  modis  dictis.  De 
vestimentis  autem  Chrisli  alii  Evangelistae  bre- 
vius  loquuntur,  quam  Joannes,  ait  Augustinus". 
De  mysterio  autem  partium  crucis  in  nobis  .\u- 
gustinus  -'  bene,  quod  «  crux  fuit  lala  in  ligno 
transverso,  et  signat  fiona  opera  :  in  latitudine 
charitas.  Longitudo  signat  perseverantiam  us- 
que  in  finem.  Altitudo  in  cacumine,  rectani  in- 
tentionem,  quod  omnia  debent  fieri  propter 
allitudinem  pragmiorum.  Profundum  verum  si- 
gnat  gratiam  Dei,  ex  qua  universa  prooedunt, 
Signat  autem  crux,  quod  ait  ^^  :  «  Qui  Chrisli 
sunt,  carnem  suam  crucifixerunt.  »  Ejus  autem 
signum  debet  imprirai  fronfibus  credentium 
ccntra  raalos  spiritus.  Unde  et  in  celebratione 
sacramentorum  hoc  signum  imprimitur,  quia 
ab  ipso  in  nobis  omne  bonum.  »  Ha»c  Augusti- 
nus."  «Nolife  nocere  terr.e,»  etc;  et  sequitur  : 
«  Quoadusque  signemus  servos  Dei  nostri.  » 

23.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  astantium 
cruci  descriptio,  et  eorum  eruditio,  ac  consola- 
tio  ;  et  ibi  tria  :  prirao,  adslantium  descriptio; 
secundo,  beatoe  matris,  ac  dileoli  discipuli  ad- 
monitio,  sive  consolatio ,  ibi  :  Cum  vidissel 
ergo,  etc. ;  tertio,  admonitionis  executio,  iJji  : 
Et  ex  illa  liora,  etc. 

Ait  ergo  :  Slabat  juxta  crucem  Jesu  mater  ejus, 
ut  adimplerelur  illud  -'•  :  «  Et  tuam  ipsius  ani- 
raam  pertransibit  gladius  :  »  Et  soror  matris 
ejus  Maria  Cleophce,  scilicet  filia  Cleophae,  quae 
fuit  mater  Jacobi ;  fuit  autem  alia  soror  ejus 
Maria  Sulome,  quae  fuit  mater  Simonis  et  Judas. 
Maria  ergo  Cleopliai,  quaj  fuit  fllia  illius,  ut  ait 
Glossa,  et  Maria  Magdalene,  de  qua  supra  -°  :  et 
hae  sanctte  mulieres  Christo  adhteserunt  in 
cruce,  nec  terroribus,  nec  minis,  nec  timoribus 
recesserunt  :  et  de  hoc  in  iigura  a"  : «  Pelli  meiE 
consumptis  carnibus  adhaesit  os  meum.  »  Per 
carnem,  quae  est  exterior,  signantur  discipuli, 

liom.  xxxMii,  n.  <).  —  "  Sup.,  .wii,  2.i.  —  '*  liplics., 
IV,  3.  —  "  Greg.,  ubi  sup.  prox.,  n.  10.  —  ">  Kxoil., 
xxxix ,  ia.  —  "  ToO.,  II,  19.  —  1»  l'rov.,  xxxi,  22.  — 
19  Aug.,  ubi  sup.,  n.  I.  —  2»  Ibid,  n.  2.  —  ■'  Ibid., 
n.  li.  —  '-  Gttl.,  V,  24.  —  "  Aiioc  vil,  3.  —  -'  Luc, 
11,  3.;.  —  ='  Sup.,  .\|,  1  et  Si-q.;  XII,  3,  —  »•  Jo« , 
XIX,  20. 

{ii}  Vu/g.  Diviserunl  sihi. 


502 


EVANGELIl  SANCTI  JOANNIS 


et  alii  credentes;  per  os,  quod  inlerius  est,  si- 
gnautur  beata  maler  Dei,  et  istse  sanctae  mulie- 
res  intimius  Cliristo  adhasrentes,  et  immedia- 
tius;  et  beata  mater  immediatius  omnibus,  ct 
firmius  :  ipsa  cnini  erat '  «  innixa  super  dilec- 
tum  suum ,  »  et  ideo  majori  dolore  perfusa. 
Secundum  Augustinum  '  enim  omnes  afifectio- 
nes  radicantur  in  amore;  et  qnia  suus  amor  ad 
filium  luit  incomparabilis  amori  aliorum,  ideo 
dolor  quasi  incomparabilis.  Unde  Damasce- 
nus  *  :  «  Dolores  quos  efTugif  pariens,  hos  sus- 
tinuit  tempore  passionis.  »  Si  enim  beata  Feli- 
citas  fuitplusquam  martyr  propter  mortes  filio- 
rum,  ut  ait  Gregorius  '%  multo  magis  beata  Ma- 
ter  Dci.  Ideo  dicitur  '  :  «  Tuam  ipsius  animam 
pcrtransibit  gladius,  »  id  est,  «  tribulatio,  qua 
anima  materna  vulnerata  est  doloris  affectu,  » 
ait  Augustinus  *.  Dolores  ergo,  quos  filius  in 
corpore  sustincbat,  quasi  vivi  infundebantur  in 
pium  cor  maternum.  Et  ideo  merito  prius  filius 
dilectum  discipulum  commisit  ei  pro  fiho,  licet 
non  esset  talis  et  tantus. 

26.  Ideo  subdit  secundum :  Cum  vidisset  matrem 
sic  stanfem,  et  discipulum  quem  diligebat,  scili- 
cet  caeteris  familiarius,  supra  ',  dicit  matri  sum : 
Mulier  (a),  prout  dicitur  a  sexu.  Ut  enim  ait  Au- 
gustinus  * :  «  More  Scripturarum  a  sesu  ponit.  » 
Et  Gregorius  '  :  «  Mulier  dicitur  pro  sexu,  vel 
inflrmitate.  »  Ecce  fdius  luus,  scilicet,  pro  filio 
tibi  successurus  est;  et  ctiam  filiits  imitative, 
quia  purus  in  sacra  virginitate ;  et  etiam  filius 
adoptione,  et  filius  obsequiali  honorificatione. 

27.  Deinde  dicit  discipulo  :  Ecce  mater  tua,  id 
est,  ut  m.iter  tiiji  honoranda  et  eestimanda.  Et 
de  hoc  Clirysostomus  '",  ubi  supra  :  «  Hic  mid- 
tam  dilectionem  monstrat  discipulo.  »  Unde 
quffirit  Chrysostomus  "  :  «  Cujus  gratia  nihil 
aliud  ei  loquilur,  neque  consolatur  eum  tris- 
tantcm,  cum  tamen  esset  tempus  horum  ?  »  Et 
ad  hoc  rcspondet,  quod  «  non  parum  eral  eum 
honorari  tali  honore,  et  cum  matre  confessionis 
accipere  mercedem.  »  Haec  ille.  Magna  ergo 
erat  illi  consolatio,  tali  houorc  dignificari.  Sed 
quaeritur,  qualitcr  hoc  ait,  hic  commendans 
matrem  discipulo,  supra  '*,  quasi  repellens  suam 

1  Cant.,  viii,  .■;.  —  ^  Aug.,  de  Civit  Dei,  lib.  XIV, 
c.  is,  u.  1.  —  '■>  Daraasc,  Oiiliod.  Fid.,  lib.  IV,  c.  .w, 
prope  Gn.  —  '  Grej;.,  in  Evunij.,  hoiu.  iii,  n.  3.  — 
»  Luc,  II,  35.  —  "  August.,  ud  Paulin.,  Epist.  Li\-, 
al.  CXLH,  n.  33.  —  '  Sup.,  xii:,  23.  —  *  Aug.,  contia 
Fausl.,  lib.  XI,  c.  :ii,  et  de  Fidecont.  Manic,  c.  .xxil. 


'  Grcg.,  Moral.,  lib.  XI,  c.  x.vvi,  al.  XLi.x, 
'"  Cbrys  ist.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  "  Ibid 


n.  65. 


petilionem,  ait :  Quid  mihi  et  tiin,  mulier?  Et  ad 
istud  respondet  Augustinus  ",  quod  a  tunc  di- 
vina  facturus,  non  divinilafis,  sed  infirmitalis 
matrem,  velut   incognitam,   repf'llebat;   nunc 
humana  paticns,  eam,  ex  qua  factus  fuerat  ho- 
mo,  affectu  commendabat   humano.  »    Et   ibi 
bene  de  hoc.  Supra  "  idem.  Item  videfur,  quod 
fecerit  contra  suam  docfrinam ;  ait  enim  "  : 
«  Qui  non  odit  patrem  et  iiiafrem,  non  potest 
meus  esse  discipulus.  »  Ergo  prohibuit  habere 
curam  de  matre,  et  ifa  nec  ipse  debuit  habere. 
Et  ad  islud  respondendum  secundum  Grego- 
rium  '^super  ilIiid,quodilludust  intelligenilum 
de  odio,  quo  impediunturin  parenlibus  aflec- 
tus  inordinati,  et  de  illis  qui  impediunt  affec- 
tionem  ad  Deum,  sive  progressum  spiritualem, 
ut  pafet  ibi  a  Gregorio  et  ab  Augustino  ",  qui 
bcne  de  hoc.  Et  ex  illa  hora  accepit  eam  discipu- 
lus  in  sua  :  ita  quod  sit  accusativus  pluralis  nu- 
meri ,  secundum   Augustinum  " ;  imde  ait  : 
«  Suscepit  eam  in  sua  non  preedia,  qus  nuUa 
proprie  possidebat,  sed  oflicia  qua;  propria  dis- 
pensatione  exequenda  curabat.  »   Hrec  ille.  Et 
per  hoc  patet  solutio  objectionis,  secundum 
Augustinum  '^  quaposset  objici  :«  Ex  quo  erat 
Joanncs  de  illa  societatc,  in  qua  nullus  dicebat 
aliquid  suum,  qualiter  dicitur  hic  quod  acce- 
pit  eam  in  sua?  »  Et  patet  ex  dictis  ratio.  Se- 
cundum  vero  Chrysostomum  '"  accepit  eam  in 
suam,  sive  in  propriam,  scilicet  matrem,  velin 
propriam  procurationem,  vel  curam.   Et  patet 
hic  secundum  Chrj-sostomum  superabundantia 
virtutis  Jesu  Christi.  Quamvis  enim,  antequam 
crucifigeretur ,  videretur  sudans  agoniam  pa- 
tiens,  hic  autem  nihil  anxium  ostendit :  nam  iUic 
naturae  imbeciUitas,  hic  vero  virtutis  abundantia 
demonstrata  est,  ait  Chrysostomus  "  ubi  supra. 
Item  pafet  hic  Salvatorishonoriflcentia  et  bene- 
volcntia,  et  diligens  cura  circa  mafrem.  Unde 
Augusfinus  "^  :  «  Moralis  hic  insinuafur  locus  : 
facit  quod  faciendum  admonet,  et  exemplo  suo 
.suos  instituit  proBceptor  bonus,  ut  a  filiis  piis 
impendatur  cura   parentibus.  »    Haec  ille.    Et 
quasi  idem  Chrysostomus  '.  Item  patet  hic  pri- 
vilegialis  dignitas  et  honorificentia  beati  Joan- 

II,  4.  —  '^  Aug.,  tract.  cxi.v,  n.  1.  —  '»Id.,  Iract.  viii, 
n.  9.  —  "  Luc,  XIV,  26.  —  "  Greg.,  >n  Evang., 
hom.  XXXVII,  n.  2. —  "  Aug.,  ad  Lat.,  epist.  xxxviii, 
al.  ccsLii!,  u.  n.  —  '»  Id  ,  tract.  cxix,  n.  3.  — 
"  Ibid.,  paulo  ante.  —  -"  Cbrysost.,  ubi  sup.  —  •'  Ibid. 
—  ''^  August.,  iibi  sup.,  u.  2.  —  "  Chrysost.,  ubi 
sup. 

(«)  CiEt.  edit.  deest  MuUer, 


PriTilp 

gialis  di 

gniUs 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIX. 


503 


beau    nis,  ut  dictiun  est  a  Chrysostomo  i.  Sed  quferi- 

joanms.  j^j,^  ^^j^  essent  alife  MariaB  astantes  et  desolatne, 

quare  non  eas  commendavit  discipulo  :  vide- 

tur  quod,  cum  esset  pater   misericordiarum, 

debuisset   commendasse.   Ad-  istud   respondet 

Chrysostomus  -  quod  decens  erat  plus  prcebere 

matribus  ;  item  ad  convincendos  hasreticos,  di- 

centes  quod  non  oportet  nosse  genitores;  item 

Marcio-  ad  obstruendam  inverecundiam  Marcionis,  sci- 

ticiinve-  li^^^t  haeretici,  dicenlis   non  eum  esse  genitum 

recun-  g^  MaHa  :  quia  si  non  essel  genitus  secundum 

dia  obs-  ,     ,      • 

iructa.  carnem,  neque  eam  nabuit  matrem,  cujus  gra- 
tia  tantam  facit  circa  eam  solam  providentiam, 
et  non  circa  alias  mulieres  ?  ut  ait  Chrysostomus 
ubi  supra.  Et  de  hoc  quidam  espositor  bene  : 
«  Discipulus,  qui  in  ccena  dominica  cervical  sibi 
in  pectore  magistri  optaverat,  ecce  iterum  alio 
privilegio  honoratur.  »  Et  post :  «  Illud  recliua- 
torium,  in  quo  viderat  :  In  frincipio  erat  Ver- 
bum;  officina  illa,  iu  qua  Verbum  caro  factum 
est,  dihgenter  ei  a  hho  commendata  est.  Petro 
commendatur  Ecclesia,  illi  Maria  :  illi  tumul- 
tuosa  negotia,  huic  quieta  :  illi  atria,  veslibu- 
lum,  et  altare  sanguinum,  huic  altare  inccnsi  et 
sancta  sanctorum.  »  Et  sequitur  : «  Quadrigam, 
qua  currendum  ad  patriam,  inlueor;  ut  per 
matrem  ad  filium,  et  per  Filium  allingamus  ad 
Patrem.  Et  in  hoc  fcrculo,  quod  nos  ab  hoc 
Sceculo  evehit,  ut,  beate  Joannes,  sis  columna 
argentea,  mater  ascensus  purpureus,  filius  me- 
dia  charilas  et  rechnatorium  aureum,  visio  Pa- 
tris  in  decore  suo  '  :  Ferculum  fecit  sibi  rex  Sa- 
lomon,  »  etc. 

28.  Etsequiturillapars,  in  qua  de  consumma- 
tione  passionis  Filii  Dei,  ibi  :  Postea  sciens 
Jesw,  etc;  et  illa  in  tres  :  primo,  de  consum- 
matione  quoad  testimonium  Scripturarum  ;  se- 
cundo,  quanlum  ad  factum  esse  ipsius  passio- 
nis,  ibi  :  Et  inclinato  capite,  etc;  tertio,  quan- 
tum  ad  efTectum,  ibi  :  Judcei  quoQue,  etc 

Ait  ergo  :  Sciens  Jesus,  quoniam  omnia  consum- 
mata  sunt,  scilicet  quantum  ad  ea,  quae  sunt 
scripta  de  filio  hominis  :  Ut  consummaretur 
Scriptura  illius  Psalmi  *  :  «  Potaverunt  me 
aceto ;  «  Dicil  ;  Sitio.  Ut  enim  ait  Chrysosto- 
mus  ^,  quoniam  nihil  deficit  dispensationi,  vo- 
lebat  ostendere  quoniam  in  potestate  ejus  erat 
mori,  sic  ait,  prophetiam  implens.  Undc  quoerit 

'  Chrysost.,  ubi  sup.  —   ^  lljjd.  —  3  Canl.,  ni,  9. 

—  *  Psal.   LXViii,    22.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.  — 
•  Aug.,  ubi  sup.,  n.  4.  —  '  Glos.s.  iu  Mnrc,  xv,  3G. 

—  '  Maith.,  X.XVH,  48.  —  '   Cbrysosl.,   ubi  sup.  — 


Augustinus  ^  :  «  Quis  potest  disponere  illa  quae 
fecit"?  »  Et  quasi  respondens  ait  :  «  Homo  nam- 
que  apparebat,  qui  Deus  latebat  :  patiebatur 
hoec  omnia,  quia  apparebat,  et  idem  ipse  dis- 
ponebat  haec  omnia,  qui  latebat.  »  Haec  ille. 

29.  Vas  ergo  erat  positum  aceto  plenum  :  illi 
autem  spongiam  plenam  obtidemnt.  Ut  enim  dici- 
tur  in  Glossa '  :  «  Spongia  est  canna  infirma, 
ignibus  apta ,  et  dicitur  a  spuma.  »  Mat- 
thaeus  vero  ait  *,  quod  obtulerunt  ei  de  arun- 
dine.  Et  hic  palet  Judieorum  crudelitas,  quod 
neque  iu  his,  quiB  videbautur,  facti  sunt  man- 
sueti ;  sed  seeviebant  magis,  et  spongiam  aceli, 
et  hyssopum  offerentes ,  sicut  condemnatis. 
Chrysostomus  '  :  «  Insinuans  per  hoc,  quod  ta- 
lis  potus  dabatur  condemnatis,  »  ut  forte  citius 
morerentur;  vel  hoc  fuit  consuetudinis  :  et  de 
hoc  nihil  in  historiis. 

30.  Cii.m  ergo  accepisset  acetum,  ad  propheMse 
consummationem,  dixit  :  Consummatuin  est.  Ut 
enim  ait  Augustinus  '"^aQuia  nihil  remanserat, 
quod ,  antequam  moreretur,  adhuc  fieri  («) 
oporteret.  »  "  Una  enim  oblatione  consumraa- 
vit.  »  '-  «  Consummator  (li)  sermonum  ipse 
est.  »  Secundum  Augustinum  '^  :  «  JudiEi  erant 
acetum,  degenerantes  a  vino  patriarcharum  et 
prophetarum.  »'*«Vinea  Domini  Sahaoih  doraus 
Israel  est  :  expectavit,  ut  faceret  uvas,  et  fecit 
labruscas.  »  Judaei,  inquam,  habentes  cor  velut 
spongiam,  cavernosis  quodammodo,  atque  tor- 
tuosis  latibulis  fraudulentum.  Per  hyssopum, 
quai  est  herba  humilis,  et  pectus  purgat,  humi- 
lilas  Christi  .signatur;  per  arundiuem  vero  si- 
gnatur  Scriptura,  qufe  arundine  scribitur.  Chris- 
tus  ergo  accepit  acetum,  signans  se  mori  pro 
credcntibus  e.x  Judaeis,  trajiciendis  in  corpus 
suum,  et  humilitatem  suam  imitantibus  ,  et 
Scripturfe  credenlibus.  Ideo  ait  Petro  '^,  cum  des- 
cenderet  linteum ,  in  quo  erant  quadrupe- 
dia,  etc.  :  «  Occide,  manduca,  »  id  est,  a  vita 
iniquitatis  interflce,  et  in  corpus  Ecclesiae  trajice, 
sicut  e.xponit  Gregorius  '".Vel  per  acelum  ama- 
ritudo  passionis  sigaatur  :  dicitur  enim  acetum 
quasi  acutum,  ait  Papias ;  et  est  fortis  exsieca- 
tionis,  et  prohibet  effusiones  niateriarum  ad  in- 
leriora,  et  confert  morsui  veuenatorum,  secun- 
dum  Avicennam".  Talis  est  passio  Christi.  Signi- 

'»  Aug.,  ubi  sup.  —  "  Hebr.,  x,  14.  —  "  Ecrli.,  xliij, 
29,  —  1'  Aug.,  ubi  sup.  —  '♦  Isa.,  v,  7,  2.  —  '»  Act., 
X,  11-13.  —  ''^  Gieg.,  Moral.,  lib.  I,  c.  xv,  al.  xx.xii, 
n   45.  _  1'  Avicen.,  de  Medicin.,  lib.  II. 

(a)  CcbI.  edit.  scire.  —  ('-)  Vulij.  cousuuiiimtio. 


504 


EVANCKIJI  SANCTI  JOANNIS 


ficans  ergo  se  gustare  amaritudinem  passionis, 
accipit  acelum  '.  «  Intinget  (a)  buccellam  in 
aceto,  »  id  est,  meditationem  in  memoriam 
Acetam  passionis  Cliristi.  Unde  est  acetum  perversitatis, 
et  raalitiosffi  amaritudinis  *  :  «  Acetum  in  nitro, 


muUi- 
plex. 


qui  cantat  carmina  corde  pe.ssimo.  »  Super 
quod  Gregorius  ' :  «  Acetumsi  in  nitro  mittitur, 
fervescit  nitrum  protinus  et  ebullit;  sic  pervcrsa 
mens,  cum  accusatur.  »  '  «  Sicut  acotum  den- 
iibus,  et  lumus  oculis,  »  etc.  Et  est  acetum 
amaritudinis  passionis,  ut  dictum  est.  Per  hys- 
sopum,  qutc  esthcrba  humilis,  et  habet  vim  ad 
saxa  penetranda,  ul  patet  ab  Augustino  ',  hu- 
militas  Christi  signatur. 

Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  consummatio 
passionis  in  facto  esse,  ibi  :  El  imlinalo  capile 
tradidit  spiritum.  Quaeritur,  cum  in  morientil)Us 
prius  fiat  emissio  spiritus ,  sive  expiratio ,  et 
deinde  inchnatio  capitis,  sive  demissio,  quahter 
ordinat  hic  e  contrario?  Et  ad  istud  respondet 
Chrysostomus  ^,  quod  «  ita  est  in  nobis,  quod 
post  espirare  inchnamus  caput,  e  contrario  in 
Christo  :  per  quae  omnia  indicavit  Evangelista, 
quod  ipse  Dominus  omnium,  habens  potesta- 
tem  ponendi  aniuiam,  et  non  poncndi,  supra  '. 
Et  pcr  hoc  patet,  quod  non  erat  caput  affixum 
cruci,  ut  ait  Chrysostomus.  '  «  Clamaus  voce 
magna,  emisit  spiritum.  »  Clamans  * :  «  Pater, 
in  manus  tuas  commendo  spiriluiu  meum.  »  Et 
per  hoc  patcnt  verba  Christi  in  cruce  ">  : «  Cum 
clamore  valido,  »  etc.  Primum  fuit  oratio  pro 
cruciUxoribus,  dicens  "  :  Pater,ignmcc  (6)  illis. 
Secundum,  in  promissione  facta  latroni  '^.  Ter- 
tio,  locutus  est  in  recominendatione  matris,  et 
ibi  locntus  est  duo  vcrba  '^.  Quarto,  locutus  est 
dicendo  hic  i'' :  XU  quid  me  dereUquisli?  Et  hoc 
cum  clamore  valido,  ostendens  vohementiam 
passionis.  Quinto,  locutus  est  dicendo  "*  :  Sitio. 
Sexto,  quando  ait  i" :  Consimmatum  cst.  Septimo, 
quando  ait  "  :  In  manus  tuas  commendo  spiritum 
meum.  Hic  autem  omittuntur  signa  divinee  pas- 
sionis,  quae  alii  EvangelistiE  narrant,  sicut  quod 
velum  templi  fuit  scissum ,  et  quod  tenebrfe 
Dictuin  factas  sunt  super  terram.  De  dicto  vero  Dionysii, 
P'ony-  quod  Deus  naturaj  patiebatur,  cum  philosophi 
Athenis   inquisissent,  Magister  in   nistoriis.  In 

'  /!«(/(,  11,  14.  —  ■  Prov.,  XXV,  20.  —  '  fjreg,,  m 
Mzech.,  lib.  I,  hom.  ix,  n.  32.  —  »  Prov.,  x,  20.  — 
">  August.,  (le  Doct.  Christ.,  lib.  II,  c.  xvi,  n.  24.  — 
"  Chrysosl.,  Uoin.  LX.xxiv,  al.  Lxxxv,  n.  2.  —  '  Sup., 
x  ,  18.  —  '  Maith.,  xxvii  ,30.  —  "  Luc,  xxili ,  46.  — 
">  tlebr.,  V,  7.  —  "  Liic,  x\i!i,  34.  —  ''  Ibid.,  43.  — 
'3  Stip.,  'JC,  27.  —  1*  AUtlth.,  XXVII,  40.  —  i>  Sup.,  28. 


Evangelio  Nazaraeorum  legitur  superliminare 
templi  fuisse  fractum  ('•),  et  auditas  fuisse  voces 
in  aere  :  «  Transeamus  ex  his  sedibus.  »  Et  pa- 
tet  hic  diuturna,  ct  perseverans  obedientia 
Christi,  (piod  inclinato  capite  tradidit  Si^iri- 
tum  '*  :«  Eactus  obediens  usque  ad  mortein.  » 
Et  in  hoc  similiter  bumilitas  ejusdem  denota- 
tur. 

3) .  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  consummatio 
passionis  in  eflectu,  qui  fuit  in  apertione  la- 
leris,  ex  quo  fluxit  aqua,  et  sanguis  ;  et  ibi  tria  : 
primo,  a  Judaeis  petitio  depositionis  eorum, 
qui  erant  crucifixi,  et  lalronum  crurifragium  ; 
secundo,  lateris  Christi  apertio,  ibi  "  :  Ad  Jesum 
cum  venissent,  etc. ;  tertio ,  eorum  qu<E  facla 
sunt  testificatio,  ibi  -" :  Et  qui  vidit,  etc. 

Ait  ergo  :  Juda;i  ergo  ,  quoniam  parasceve 
era<,etc.Ut  ait  Chrysostomus  -',«  Judceicamelum 
transglutiebant,  ^-  de  die  scilicet  festo  diligenter 
ratiocinantur,  et  non  de  morte  Christi,  quem 
crucifi.xerant.  »  Quia  parasceve  erat,  scilicet  dies 
prajparationis  respectu  sabbati  sequentis,  in 
quo  sabbato  erat  duplex  festivitas ,  scilicet 
azymorum,  etsabbati.  Propter  quod  erat  hic  : 
Erat  magyius  dies  Sabbati,  etc.  :  ne  ergo  esset 
prophanatio  diei  fcsti  apud  eos,  in  quo  die 
multi  conveniebant  :  Vt  non  remanerent  in  cruce 
corpora ,  quia  ^'  :  «  Maledictus  qui  pendet  in 
ligno,  et  non  contaminabis  tenam  luam  :  » 
Rogaverunt  Pilatuin,  ut  frangerentur  eoruin  crura, 
et  sic  cito  morerentur,  ne  horrore  dies  festus 
fffidaretur,  ut  ait  Augustinus  ",  et  Magister  in 
Historiis. 

32.  Venerunt  ergo  milites,  et  sic  feceruut  illis, 
qui  fuerunt  cum  Christo  crucifixi,  ut  mortui  de 
ligno  deponerentur. 

33.  Et  sequitur  secunda  particula  :  Ad  Jesum 
autem  cum  venissent,  ut  viderunt  eum  jam  mor- 
tuum.  IpsG  enim  habuit  potestateiu  ponendi  ani- 
mam,  et  fuit  mortuus,  quando  voluit.  Unde  Au- 
gustinus  >'• :  «  Quis  ita  vestem  ponit  quando  vo- 
lucrit,  sicut  se  carne  exuit  quando  voluit  ?  » 
JVon  fregerunt  ejus  crura.  Unde  Chrysostomus  "  : 
«  Vides  qualiter  validum  quid  est  veritas  :  per 
quaj  illi  student  facere  iguominiam  Christo,  per 
ha::c   prophetia   completur    :    quae    pcrniciosa 

—  16  ibid.  —  "  Luc,  XXMI,  46.  —  '»  Philip.,  II,  8.  — 
'•'  Inf.,  33.  —  "  Inf.,  35.  —  "  Chi-ysost ,  iibi  sup., 
u.  3.  —  si  Matth.,  xxiil,  24.  —  "  Deul.,  xxi,  23.  — 
2'  Aug.,  tract.  cxx,  n.  1.  —  «  Id.,  tract.  cxix ,  n.  6. 

—  ^"  Cbrysost.,  iibi  sup. 

(«1  Ciet.  e.lit.  lulingit.  —  (A)  Vulg.  dinvtte.  — 
(c)  Cwt.  edit.  factum. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIX. 


505 


mente  agebant,  haec  veritati  deserviebant,  vel 
decertabant.  »  Hasc  ille. 

34.  hnus  tamen  militum  latus  ejus  aperuit.  Ut 
ait  Chrysostomus  ' :  «  Milites  largientes  Judaeis 
honores,  et  ea  quse  placebant  eis,  mortuo  cor- 
pori  conviciantes  hoc  fecerunt.  »  Sed  queeritur 
de  modo  loquendi,  quem  ait  :  Aperuit,  et  non, 
vulneravit?  Et  ad  istud  respondet  Augusti- 
nus  -  :  «  Vigilanli  verbo  usus  est,  ut  non  dice- 
ret  :  Latus  ejus  percussit,  aut  vulneravit,  sed, 
aperv.it,  ut  illic  quodam  modo  ostium  vitcB  pan- 
deretur ,  unde  sacramenla  Eccle.^iae  manave- 
runt.  »  Et  de  hoc  in  Glossa.  Et  hoc  praenuntia- 
bat  ostium  arcfe,  et  quod  mulier  facta  est  de 
latere  viri  dormientis,  ut  ait  Augustinus  ',,  qui 
exclamans  ait :  «  0  mors,  unde  mortui  revivis- 
cuntl  quid  isto  sanguine  mundius  ?  quid  isto 
vulnere  saluhrius?»  Et  de  hoc  similiter  Chryso-- 
tomus  *  :  «  Ex  utrisque  his  Ecclesia  constituta 
est  :  per  aquam  quidem  regenerati ;  per  san- 
guinem  vero  et  carnem  nutriti,  »  scilicet  Chris- 
tiani.  Et  sequitur  :  «  Principium  illic  suscipiunt 
mysteria,  ut  cum  accesseris  horribili  calici, 
scihcet  propter  honorem,  ut  ab  ipsa  bibens 
costa,  id  est,  calice,  ita  accedas.  »  Haec  ille.  Pa- 
tet  ergo  ex  dictis,  quod  illud  sacrum  vulnus 
fuit  principium  fontale  vitte  (a)  et  ostium.  ^* 
«  Lavit  enim  nos  in  sanguine  suo.  »  Etaqua  exi- 
vit  in  mysterium  regenerationis,  supra  ^  :  «  Nisi 
quis  renatus  fuerit  ex  aqua,  et  spiritu,  »  etc. 
Ideo  in  iigura  '  :  «  Erit  fons  patens  domui  Da- 
vid,  »  etc.  Ilem  patet,  quod  multos  rivos  san- 
guinis  efTudit  Christus,  scilicet  in  circumcisione, 
in  flagellatione,  in  sanguineo  sudore,  in  coro- 
natione,  spinea  corona,  etiam  in  lacrymatione, 
qute  fuit  originaliter  sanguis,  prout  ait  Aiigus- 
tinus,  quod  «  lacrym»  quasi  vulnerati  cordis 
sanguis  ' »  est  sacrificium,  scilicet  quod  sacrifi- 
camus.  '  «In  foraminibus  :  »  ibi  Bernardus  '°de 
hoc  :  «  Ouid  tam  efiicax  ad  curanda  conscien- 
tiae  vulnera,  nec  non  ad  purgandam  mentis 
aciem,  quam  Christi  vulnerum  meditatio?  » 
Et  ibi  multnm  de  hoc.  Et  idem  "  :  «  Vult  beni- 
gnus  dux  devoti  militis  vultum  et  oculos  in 
sua  sustolli  vulnera,  ut  illius  ex  hoc  animum 

'  Chrysost.,  nbi  sup.  —  ^  Aug.,  tract.  c\x,  D.  2.  — 
'  Ibid.  —  *  Clir}'30st.,  ubi  sup.  —  ■■  Apoc,  i,  5.  — 
•  Sup.,  III,  i>.  —  '  Zrtc/l.,  XIII,  ).  —  '  .\ugust., 
serm.  CCCLI,  n.  7.  —  •  Cant.,  li,  14.  —  ^"  Beru.,  in 
Cant.,  serm.  LXii,  d.  7.  —  "  Ibid.,  serm.  L.»:!,  n.  7. 
—  1-  Hug,,  S.  Vict.,  in  Ccel.  Ilier.,  c.  vii,  lib.  VI.  — 
'•  Cant.,  IV,  n.  —  "  Joh,  xxx  ,  25.  -  "  Ibid.  — 
'"  Greg.,  Moral.,  lib.  XX,  c.  xxvi,  al.  xxxvi ,  n.  G9. 


erigat,  et  exemplo  sui  reddat  ad  tolerandum 
fortiorem.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Unde  et  mys- 
terium  patet  hic  :  anima  enim  fidelis  debet 
lancea,  id  est  acumine  subtilis  meditationis  et 
contemplationis,  suum  latus,  id  est,  cordis  la- 
titudinem  aperire.  Unde  et  «  amor  dicitur  acu- 
tus,  sive  acutum  quid,  quia  penetrat,  »  Hugo 
ibi  '-  ait.  Unde  in  Canticis  '^  :  «  Vulnerasti  cor 
meum  uno  oculorum  tuorum,  »  scilicet  inspi- 
rata  a  te  meditatione.  Et  tunc  debet  exire  san- 
guis  compassionis,  et  aqua  lacrymationis,  tam 
pro  peccatispropriis,  quamalienis.  Unde  Job  "" : 
«  Compatiebatur  anima  mea  pauperi.  »  Et 
idem  '^  :  «  Flebam  super  eum,  qai  afflictus 
erat.  »  Et  ibi  Gregorius  i",  quod  «  Mediator  Dei 
et  homimMH  formam  dedit,  qui  cum  posset 
nobis  etiaui  non  moriendo  succurrere,  subve- 
nire  tamen  moriendo  hominibus  voluit,  quia 
nos  videlicet  minus  amasset,  nisi  vulnera  nos- 
tra  suscepisset.  »  Et  ibi  bene  de  compassione 
cordis,  qua  debet  quis  compati  proximo.  Per 
lacrymas  autein  sacriflcatur  sanguis  cordis,  ait 
Augustinus  ''."  «  Deduc  (6)  quasi  torrentem  la- 
crymas.  » 

.'15.  Et  sequitur  dictorum  testiticatio,  ibi  :  Et 
qui  vidit,  scilicet  Joannes,  testimonium  perhibet, 
et  verum  est  testimonium  ejus.  Ut  enim  ait 
Chrysostomus  '^  :  « Non  ait  :  ab  aliis  audivi, 
sed  ipse  praesens  vidi.  »  El  ille  scit,  quia  vera 
dicit :  ut  enim  ait  Chrysostomus  ^"  : «  Convitium 
fiens ,  scilicet  Chrislo,  enarrat,  non  mirabile 
signum,  ne  esset  sermo  suspectus.  »  Ut  et  vos 
credatis.  Non  ait  :  Scialis,  quia,  ut  ait  Augusti- 
nus  2' :«  lUe  scit,qui  vidit,  cujus  credat  testimo- 
nio,  qui  non  vidit  :  nam  quid  est  aliud  credere, 
quam  fidem  accommodare?  »  Hebc  ille.  Sed 
quajritur,  cum  dicat  Salvator,  supra  -^  .  «  Si 
testimonium  perhibeo  de  me  ipso,  testimonium 
meuni  non  est  verum.  »  Item  '^  :  «  Laudet  te 
alienus,  et  non  os  tuuiu.  »  Ergo  non  debuisset 
conimendasse  lestimonium  suum.  Et  ad  istud 
respondendum  est,  ut  dictum  est  supra,  quia 
qui  (c)  scribunt  in  sacra  Scriptura,  (d)  impulsu 
Spiritus  sancti  agitantur,  ut  de  se  sicut  de  aliis 
proferant  testiinonium.  Ait  Gregorius  :  «  Est 
ergo  proferre  testimonium,  et  commendare  os- 

—  "  Au!,'.,  Conf.,  lib.  V,  c.  vii,  n.  13.  —  "  T/iren.,  II, 
18  —  I»  Chrysost.,  ubi  sup.  —  -•  Ibid.  —  ■-'  August., 
tiact.  LXXXIli,  u.  3.  —  '"  Sup.,  V,  31.  —  "  Prov., 
XWII,  2. 

{n)  Ccet.  edit.  vita.  —  («)  /<rm  Dedit..—  (c)  Ccel.  edit. 
deest  qui.  -   (rf)  Ccet.  edit.  add.  quia. 


hOfi 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


tentatione  vanitatis,  et  tali  testimonio  non  est 
credendum.  » 

30.  Faf:ta  uutem  sunt  hmr,  xit  Scriptnra  imple- 
retur,  quia,  ut  ait  Chry.sosloraus  supra  ',  «  quffi 
illi  perniciose  agebant,  hiec  decertabant,  id  est, 
ausiliabantur  veritati.  »  Os  non  cumminuetis  ex 
eo',quantumad  priraum  factum.  (v.  37.)  Iterum 
alia  scriptura  '  :  Yidehunt  in  quem  trmsfixerunt, 
secundum  aliam  translationem.  Lt  ait  Clirysos- 
tomus' :  «  Mulla  cognatio  typi,  id  est  figurae, 
ad  veritatem.  Vides  quantum  studium  facit,  ut 
credatur  quod  exprobral)ilissimum,  et  verecun- 
diam  ferens,  neque  aliquid  verecundaus  inspi- 
ciat  :  quse  enim  masime  exprobrabili.ssima  vi- 
dentur  esse,  hoec  fundamenta  sunt  bonorum 
nostrorum.  »  Ha^c  Chrysoslomus.  Ideo  ail  hic  : 
Vt  credatis.  Sed  quieritur,  qualiter  ait :  Videbunt 
in  quem  transfixerunt ,  Filium  Dei  scilicet  in 
carne,  in  qua  venlurus  est,  ait  Glossa  ^  :  «  Vi- 
debit  eum  oranis  oculus,  et  qui  eum  pupuge- 
runt  :  »  cum  ipse  sit  venturus  in  summa  clari- 
tate,  quia  *  «  lucerna  civitatis  supernfe  agnus  » 
erit ;  et  oculi  damnatorum  sint  obtenebrati '  : 
Antequam  vadam  ad  terram  miseriae  et  tene- 
brarum  :  »  super  quod  Gregorius  ' :  «  Miseria 
ad  dolorem  pertinet,  tenebroe  ad  caecitatem.  » 
Et "  :  «  Omnes  tenebras  in  ooulis  ejus  :  »  vide- 
tur  quod  damnati  non  possent  videre  eum, 
cum  requiratur  proportio  visibilis  ad  videntem. 
Et  ad  istud  respondeudum  est,  ut  habitum  est 
supra,  quod  '"  «  omne  judicium  dedit  Filio,  » 
quia  venturus  est  ad  judicandum  in  carne,  in 
qua  omnes  videbunt  eum.  "  «  Omnes  homines 
vident  eum.  »  Ibi  Gregorius  '-  : «  Reprobi  vide- 
bunt  eum  in  judicio  non  in  lorma  divinitatis, 
sed  in  humanitate.  »  Idem  Augustinus  ".  Etsi 
adhuc  objiciatur,  quod  nulla  est  proportio,  res- 
pondendum  sccundum  (Iregorium  ''',  ubi  ait  : 
«  Ignis  infernalis,  et  ad  consolationem  non  lu- 
cet,  et  tamen,  ut  magis  torqueat,  ad  aliquid 
lucet.  »  Ita  divina  justitia  dispensante,  licet 
damnati  fuerint  tenebris  obvoluii,  videbunt  Fi- 
lium  Dei  in  sua  humanitate,  ad  ultionem  (a)  et 
damnationem,  non  ad  gaudium,  vel  exultatio- 
nem,  ut  ait  Augustinus  '^  Quod  vero  ait :  Os  non 

'  Cliiyiost.,  ubi  sup.  —  ■  Exoi.,  \i\,  iG.  —  ■>  /f«o'/., 
XII,  10.  —  *  Chrysost.,  '  bi  sup.  —  »  Apoc  ,  i ,  7.  — 
8  Apoc,  XXI,  23.  —  '  Job,  X,  22.  —  8  Greg'.,  Moral., 
lib.  IX,  c.  xxxvui,  al.  lxiv,  u.  96.  —  '  Job,  x-a,  26. 
—  '»  Sup.,  V,  22.  —  II  Job,  XXXVI,  23.  —  'i  Greg., 
Miiral.,  lib.  XXVll,  c.  ni,  al.  v,  n.  8.  —  "  Aug.,  de 
Trikil.,  Vih.  I,  c.  xiu,  n.  28.  —  '»  Gres:.,  Moral , 
lib.  IX,  c.  xxxix,  al.  Lxvt,  u.  lo.  —    »  Aug.,  ubi  sup., 


comminuetis ,  mysterium  est ,  quod  membra 
Christi  solida,  quales  fuerunt  aposloli,  non 
franguntur  tribulationibus,  nec  comminuun- 
tur.  '■'•  «  Nocte  os  mcura  perforalur.  "  Ibi  "  : 
«  Per  ossa  fortes  in  EccIesiiE  sanctse  corpore  de- 
signantur,  qui  suo  robore  membra  continent, 
dum  mores  infirmantium  stabiliter  porlant.  » 
Ha!C  ille.  Et  ista  ossa  licet  concutiantur  tribula- 
tionibus,  non  tamen  comminuuntur  ita  quod 
deficiant,  quia  roborati  virtute  Spiritus  sancti " : 
«  He  excelso  misit  ignem  in  ossibus  meis  :  » 
"  «  Custodit  Dominus  omnia  o.^sa  eorum.  » 

.38.  Et  sequitur  ultima  pars,  in  qua  de  Salva- 
toris  sepultura,  sive  sepclitione,  ibi  :  Tost 
hcec,  etc. ;  et  ibi  tria  :  primo  ,  corporis  de  cruce 
depo.sitio ;  secundo,  depositi  corporis  cum  aro- 
matibus  praeparatio,  ibi  '"  :  Venit  ergo,  etc; 
tertio,  corporis  conditi  in  sepulchro  collocatio, 
ibi  *'  :  Erat  autem  inloco,  etc. 

Ait  ergo  :  Post  hcec  rogavit  Filatum  Joseph  ab 
Arimathia,  qu<B  est  idem  quod  Ramatha  {Ij),  ci- 
vitas  EIcan;B  (c)  et  Annse.  Eo  quod  esset  occultus 
discipulus,  quia  «  Judsei  conspiraverant ,  ut  si 
quis  eum  confiteretur,  extra  synagogam  fieret, » 
supra  -■.  Et  istc  erat  discipulus,  non  ex  duode- 
cim,  sed  ex  septuaginta.  Et  rogavit  Pilatum,  ut 
tollerel  corpus  Jesu.  Et  permisit  Pilatus.  Ut  ait 
Chrysostomus  -■'  :  «  Exislimans  extinctum  esse 
furorem  Judaeorum,  accessit,  et  petiit  gratiara. 
Et  de  isto '*  :«  Venit  quidam  homo  dives,  no- 
mine  Joseph.  »  Sed  tunc  quaeritur,  qualiter  ait 
Chrysostomus  ^' ,  quod  unus  ex  septuaginta, 
cura  constet  illos  esse  pauperes?  Et  ad  istud 
respondcndum  est,  sicut  dicitur  -',  quod  ipse 
erat  nobilis  decurio,  id  est,  de  ordine  curiae, 
postea  vero  adjunctus  discipulis,  fuit  expropria- 
lus.  Unde  ait  hic,  quod  fuit  occultus  discipulus. 
Et  de  isto  legitur  in  antiqua  historia,  quod  fuit 
missus  in  Britanniam  majorera  cura  aliis,  et  di- 
citur  esse  sepultus  in  antiquo  raonasterio,  no- 
raine  Glastimbriffi,  in  quo  et  Arthurus  est  sepul- 
tus.  Sequitur  nunc  secunda  particula  :  Venit 
ergo,  et  tutit  corpus  Domini.  «  Multum  ((/)  prelio- 
sam  facit  conservationem  (e),  »  ait  Chrysosto- 
mus.yeni^  autem,  et  Nicodemus,de  quo  supra", 

II.  ;;i.  —  ■'"'  Jub,  XXX,  n.  —  "  Oieg.,  Morn/..  lib.  .\X, 
c.  XXI,  al.  xxviii,  Q.  5". —  'S  Thren..  i,  13. —  "  l'sal. 
xxxiii,  21.  —  =»  laf.,  39.  —  ='  Inf.,  41  —  "  Sup.,  i.x, 
22.  —  S3  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Mntth.,  xxvii,  57. 
—  -'  Chrysost.,  ibid.  —  «"^  Marc,  xv,  43  —  "  Sup., 
ni,  2. 

(fl)  Ccet  edit.  pulsionein.  —  (6)  Item  Uammalha.  — 
(c)  llem  Elianae.  —  (rf)  Item  Multam.  —  (e)  Grcec.  Toipipv. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XIX. 


S07 


quod  venerat  in  nocte  primum.  »  Ait  Augusti- 
nus  '  quod  nocte  primum  ad  eum  vcnit,  postea 
aulem  intelligendum  venisse  sfepe,  ut  fieret 
discipulus.  Ferens  mixiuram  myrrlm  et  aloes.  Ut 
ait  Chrysostomus ', »  adhuc  ut  de  homine  nudo 
disponebant ;  et  deinde  ferunt  pigmenta,  quse 
maxime  sunt  apta  corpus  conservare,  et  non 
concedere  sul>jici  corruptioni  :  quod  nihil  ma- 
gnum  de  Jesu  ipsos  existimare  arguebat  :  mul- 
tam  tamen  demonslrabant  dilectionem.  »  Heec 
ille. 

40.  Aeeeperunt  ergo  corpus,  et  Hgaverwit  lin- 
teis,  id  est,  pannis  de  Mno  mundis  '  :  «  Corpus 
involutum  sindone  mundo.  »  Cum  aromatibus, 
dictis.  Aromata  enim  grajce,  quasi  odoramenta, 
dicta  ab  aere,  vel  quod  in  aris  ponantur,  ait 
Papias.  Sicut  mos  est  Judmis  sepelire,  scilicet  ho- 
norifice,  non  ut  condemnalum,  sed  ut  magnum 
quemdam  ac  mirahilem,  ait  Chrysostomus  '. 
Item  qua?rit  idem  Chrysostomus  ',  qualiter 
niillus  ex  duodecini  accessit,  scilicet  ad  peten- 
dum  corpus,  nec  Joannes,  nec  Petrus  ?  Et  si 
respondeatur,  quod  propter  Judseorum  timo- 
rem  dimiserunt,  ita  posset  dici  de  isto,  quod 
timore  eodem  detinebatur,  et  lamen  venit.  Et 
ad  hoc  respondet  :  «  Mihividctur  nobilissimum 
fuisse  Joseph,  quod  ex  sepulchro  consta  ;  et 
Pilato  erat  notus  :  quare  impetravit.  »  Sed  ait 
Augustinus  ^  :  «  Non  frustra  ait  :  Sicut  mos  est 
Jwlmis  sepelire  ;  sed  a.dm.onet  in  hujusmodi  of- 
ficiis,  quse  mortuis  exhibentur,  morem  cujus- 
que  gentis  observandum.  »  Secundum  hoc 
ergo,  videtur  quod  corpora  morluorum  sunt 
cum  pretiosis  aromatibus  condienda,  et  quod 
pompa  exequiarum  facienda,  ubi  est  talis  con- 
suetudo.  Cujus  contrarium  videtur,  quia  cura 
fidelium  debet  esse  de  anima,  et  non  de  mor- 
tuo  corpore.  '  «  Nolite  timere  eos,  qui  occidunt 
corpus  :  »  multo  minus  est  timendum  de  cor- 
pore  post  mortem,  etc.  '  «  Dimittile  mortuos 
sepelire  mortuos  suos.  »  Et  ad  istud  respon- 
dendum  secundum  Augustinum  ",  ubi  ait  : 
«  Curatio  funeris,  »  et  sic  de  aliis,  qua3  ibi  enu- 
merat,  «  magis  sunt  solatia  vivorum,  quam 
subsidia  mortuorum.  »  Item  Augustinus  '°,  De 
ciira  pro  mortuis  agenda.  Et  quoniam  dicitur  "  : 
«  Si  Christus  non  resurrexit,  vana  est  fides  nos- 


tra  :  »  ut  certa  ergo  esset  sua  resurrectio,  de- 
cens  fuit  eum  in  loco  patenti  et  honoriflco  se- 
peliri,  et  ab  hostibus  custodiri,  ne  csset  suspi- 
cio  de  resurreclione;  et  sic  debuit  dare  exem- 
plum  humilitatis,  ut  tamen  veritas  fidei  con- 
firmaretur  in  credentibus.  Et  patet  hic  myste- 
rium  :  per  ista  aromata  possnnt  signari  virtutes, 
cum  quibus  electi  debent  transire  de  hoc 
mundo,  et  condiri  in  horaine  interiore.  Per 
myrrham  enim,  qua  corpora  mortua  condiun- 
tur,  ne  a  vermibus  corrumpantur,  seoundum 
Gregoriura  '-,  carnis  morlificatio  signatur,  Per 
aloem,  qua  stomachus  dicitur  purgari,  interio- 
ris  hominis  purifioatio  designatur  "  :  «  Myrrha, 
et  aloes,  »  etc.  Per  centum  liliras,  justitias  rec- 
titudo,  supra  '*  :  «  Accepit  libram  unguenti ,  » 
'*  «  per  quam  signatur  justitife  rectitudo,  »  ait 
Augustinus. '«  «  Emerunt  aromata,  ut  venientes 
ungerent  Jesum.  » 

41.  Et  sequitur  ultimum  :  Erat  autem  hortus, 
et  in  horto  monumentum.  Ut  ait  Beda  :  «  Domus 
fuit  una  rotunda,  escisa  in  rupe,  tantte  altitu- 
dinis,  ut  vix  homo  manu  extenta  culmen  posset 
attingere,  »  ut  dicitur  in  nistoriis,  ubi  de  hoc 
bene.  In  quo  nondum  quisquam  positus  ernt,  Deo 
digponente.  Ut  enim  ait  Augustinus  "  :  «  Sicut 
in  Mariae  virginis  utcro  ante  iUum  nemo,  post 
illuni  nemo  conceptus  est;  ita  in  hoo  monu- 
mento  nemo  ante  illum,  vel  post,  est  sepultus.  » 
Ibi  ergo,  propter  parasceven  Judceorum,  quiajuxta 
erat,  posuerwit  Jesuin.  Sed  quaeritur,  ad  quid 
ponit  hoc?  Et  ad  istud  respondet  Augustinus  ", 
quod  «  aoceleratam  vult  intelligi  sepulturam, 
ne  advesperasceret,  quando  jam  propter  paras- 
ceven  non  licebat  tale  aliquid  faoerc.  »  Et  de 
hoc  Chrysostomus  "  bene  :  «  Nona  hora  facta 
morte,  deinde  in  raedio  ad  Pilatum  acceden- 
tibus,  et  corpus  depouentibus,  decens  erat  ves- 
pcram  assumere,  scilicet  eos,  in  qua  non  erat 
fas  operari,  scilicet  ob  futurum  sabbatum  :  ideo 
in  proximum  monumentum  posuerunt  eum. 
Dispensatur  autem,  scilioet  a  Deo,  in  novum 
eum  poni,  ubi  nuUus  positus  erat  antea,  ut  non 
altcrius  alicujus  existimaretur  resurrectio.  » 
H.TC  ille,  et  ibi  bene  de  hoc.  Hio  autem  omit- 
tuntur,  qualiter  Judaei  praeceperint  custodiri  se- 
pulchrum,  et  de  aliis,  de  quibus  narratur  '".  Et 


'  Aug.,  tract.  ctx,  n.  4.  —  ^  Chrysost.,  iibi  sup.  —  U.  —  ''■  Greg.,  in  EzecU.,  lib.  II,  hom   x,  n.  2:i.  — 

'  Mfitlli.,  xxvii,  59.  —  »  Chrysost ,  ibid.  —  »  Ibid.  —  '3  Cant.,  iv,  U.  —  '»  Sup.,  xii,  3.  —  "  Aug.,  tracl.  L, 

"  Aug.,  ubi  sup.  —  '  Muttli.,  x,  28.  —  »  Ibid.,  viii,  d.  (i.  —  "'  Marc,  xvi,  1.  —  i'  Aug.,  tract.  cxx,  u.  fi. 

12.  —  •  Aug.,  di?  Civit.  Dei ,  lib.  I ,  c    xu,  n.  {.  —  —  '»  Ibid.  —  '» Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  4   —  "  Matth., 

"  Id.,  de  Cur.  pro  mort.,  c.  11,   n.  4.  —  "  I  Cov  ,  XV,  xxvii,  62-66. 


508 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


posset  exponi  mysterialiter  de  anima  sancta 
suscipiente  corpus  Dornini  sacramentaliter  et 
spiritualiter  :  debet  enim  esse  ad  modum  horti, 
ut  sit  bonis  operibus  foecunda,  plantalionibus 
virtutum,  in  certaregularidisciplina  clausa,  de 
quo  liorlo  supra  proximo  ' :  Erat  hortus  in  quem 
intravit  (a),  etc.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Item  talis 
anima  debet  esse  sui  finis  memorativa ;  unde 
dicilur  bic  :  Erat  ibi  monumentum,  quod  dicitur, 
eo  quod  moneat  {h)  mentem,  scilicet  ad  memo- 
riam  sui  iinis,  sive  mortis  -  :  u  Memorare  no- 
vissima,  et  in  feternum  non  peccabis.  »  Quee 
memoria  debet  slimulare  animam  ad  seipsam 
innovaudam.  Ideo  dicitur  hic,  quod  erat  mo- 
numentum  novum  ^  :  «  Renovamini  (i)  in  no- 
vitate  sensus  vestri.  »  Talis  anima  est  idonea, 
ut  suscipiat  corpus  Domini,  et  ut  in  ea  pona- 
tur.  '  «  Probet  se  homo,  et  sic  de  pane  illo 
edat,  »  etc. 

CAPUT    XX. 

).  Vna  autem  sabbati  Maria  Maijdalene  venit 
tnane,  etc.  Pernarrata  serie  passionis  l-'ilii  Dei, 
hic  narratur  de  sua  resurrectione  et  manifesta- 
tione,  et  de  his  quEe  .spectant  ad  illa.  \i[  hoc  in 
tres  :  primo  narratur  sanctarum  mulierum,  et 
discipulorum  sollicitudo  :  secundo  narratur, 
sive  describitur  ipsa  manifestatio,  ibi  =*  :  Maria 
autem  stabat,  etc;  tertio,  manifestationis  factae, 
et  fidei  de  resurrectione  per  testimonium  con- 
firmalio,  in  fine  libri  ".  Hic  est  discipulus,  etc. 
DiTisio.  Prima  in  duas  :  primo  narratur  adventus  mu- 
lierum  ad  monumentum,  et  ab  eis  annuntiatio 
resurrectionis  ipsis  discipulis  ;  secundo,  disci- 
pulorum  concursus  ad  videndum  an  Filius  Dei 
resurrexisset,  ibi '  :  Exiit  eryo  Petrus,  etc. 

Ait  ergo  :  Vna  autem  sabbati,  quam  jam  diem 
dominicam  mos  christianus  appeilat,  propter 
Domini  resurrcclionem,  quam  solus  MatthtBUS  " 
primam  sabbati  uominavit,  ait  Augustinus  '. 
Vna  ergo  die  sabbati,  id  est,  prima  postsabbatum 
,  Judaicum.  Unde  Chrysostomus  '"  :  «  Vna  sabba- 
torum,  hoc  est,  dominico  die  ;  »  et  sic  una,  id 
est,  prima  dies  septimanae  ''  :  «  Jejuno  bis  in 
sabbato.  »  Maria  Magdalene  venit  mane  [d),  cum 
adhuc  essent  tenebroe.  Ait  Chrysostomus  '-  :  »  Et 

'  Sup.,  xviii,  1.  —  '  Eccli.,  vn,  iO.  —  >  Rom.,  xii, 
2  —  '  I  Cor.,  .v;i,  :;8.  -  '  Inf.,  II.  —  '  Inf.,  XXI,  24. 
— '  Inf.,  3.  —  "  Malth.,  xxvm,  1.—  '  Aug  ,  ubi  sup., 
n.  6.  —  '»  Clirysost.,  ubi  sup.  —  "  Luc,  .wiii,  \1.  — 
'«  Clirysost.,  ibid.  -  '»  Ibid.  -  '*  luf.,  19,  2«.  — 
'»  Chrysost.,  ibid.  —  "•  Ibid.  —  "  Aui;.,  ubi  sup.  — 


in  hoc  notatur  ipsius  sedula  solIicitudo,fervida 
dilectio,  et  avida  appetitio  videndi  locum  resur- 
rectionis.  »  Vidit  lapidem  recolutum,  id  est,  ele- 
vatum,ait  Chrysostomus  ".  Sed  quaeritur  ad 
quid  fuit  lapis  revolutus,  quia  Dominus  potuit 
exire  de  sepulchro  illo  manente  integro,  el 
exire  de  monumento  ipso  clauso,  qui  intravit 
ad  discipulos  januis  clausis,  infra  eodem  ".  Et 
ad  istud  respondet  Chrysostomus  "  :  «  Chrislus 
resurrexit,  et  la[)ide  et  signaculis  injacentibus  : 
quia  vero  oportebat  et  alios  certiiicari,  aperitur 
monumentum  post  resurrectionem,  et  ita  res 
credila  est.  »  HcBC  ille.  Ad  inductionem  ergo 
fidei  resurrectionis,  sic  fuit  factum. 

2.  Cwurrit  ergo,  et  venit  ad  Simonem  Petrum  : 
ut  ait  Chrysostomus  '"  :  «  Omnino  circa  magis- 
trum  araicabiliter  se  habens,  quia  (c)  sabba- 
tum  transiit,  non  sustinuil  quiescere;  sed  venit 
diluculo  profundo,  a  loco  mitigationem  quam- 
dam  invenire  volens  ,  et  cucurrit  a  multo 
amore.  »  Haec  ille.  Cucurrit,  inquam,  ad  Siwo- 
nem  Petrum,  et  ad  alium  discipulum,  scilicel 
Joannem;  et  dixit  illis  :  Talerunt  Dominum.  Ut 
ait  Augustinus  ",et  est  in  Glossa  :«InGraBcis  co- 
(licibus  additur,  Meum :  et  videtur  dictum  propen- 
sione  charitatis,  vel  famulatus  afTectu.  »  Et  nes- 
cimus  ubi  posuerunt  eum.  Ut  ait  Chrysostomus  '*  : 
«  Nondum  de  resurrectione  noverat  quid  ma- 
nifestum,  sed  putabat  transpositionem  factam 
esse  corporis.»Sed  quaeritur,  cum  dicatur '"  quod 
aliie  .Maria?  venerunt  cum  .Magdalena  ad  monu- 
mentum,  qualiter  ait  hic,  quod  .Maria  Magda- 
lene  venit  sine  aliis.  Et  ad  istud  respondeadum 
secundum  Augustinum  *",  quia  «  fuit  aliis  mu- 
lieribus  dilectione  ferventior,  ideo  non  imme- 
rito  solam  venisse  Joannes  commemorat.  »  Item 
qua^ritur  de  hoc  quod  ait :  Venit  mane,  qiialiter 
hoc,  quia  dicitur  ■',  qudd  «  vespere  sabbati  venit 
Maria  Magdalene,  »  etc.  Non  ergo  mane.  Et  ad 
istud  respondendum,  quod  vespere  venit,  id  est, 
nocte  sabbati,  non  ut  sumilur  pro  principio 
noctis,  sed  ut  sumitur  pro  fine.  Unde  sequitur 
in  Malthceo  :  «  Quae  lucescit  in  prima  sabbati ;  » 
qiiod  iion  posset  esse,  si  sumeretur  nox  quan- 
tum  ad  suum  initium.  Unde  creditur  quod  a 
vespere  praeparaverunt   aromata,   et  diluculo 

i»  Ctirysost.,  ubi  sup.  —  >'  Matth.,  xiviii,  I;  Marc, 
XVI,  \.  —  "■  Aug.,  de  Cons.  Evang.  lib.  III,  c.  xsiv, 
n.  69.  —  "  Matth..  xxvni,  1. 

(o)  Vulg.  introivit.  —  (6)  Ceet.  edil.  moveal.  — 
(c)  Vulg.  Reforinamiai.  —  (rf)  Cal.  edit.  adil.  etc.  — 
(e)  Coet,  eilit.  qui. 


EXPOSITIO  IN  CAI'.  XX. 


509 


profundo  venerunt,  quia  sabbatum  transiil,  ait 
Chrysostomus  '.  Item  quaeritur  :  ait  :  Cum  adhuc 
essent  tenebrae.  Qualiter  hoc?  cum  dicatur  -, 
quod  "  venerunt  ad  monumentum  orto  jam 
sole.  »  Et  ad  istud  respondendum  secundum 
Augustinum  ',  quod  ilaria  bis  venit ,  scilicet 
primo  cum  essent  tenebriB,  et  deiade  orto  sole, 
et  tunc  renuntiavit  discipulis.  Item  quEeritur 
consequenter  de  hora  resurrectionis  :  videtur 
quod  media  nocte  surrexit,  per  figuram  illam 
de  Samj  sone  ,  qui  '  «  consurgens  media 
nocte,  »  etc.  Quam  figuram  exponit  Gregorius  ^ 
de  Christo  resurgente.  Ad  contrarium  videtur, 
quod  tertia  die  resurrexit  :  quod  nou  posset 
fieri,  nisi  surrexisset  in  diluculo  diei  tertiae,  se- 
eundum  quod  computat  Auguslinus  "  horas 
diurnas  et  nocturnas,  in  quibus  fuit  Christus  in 
sepulchro.  Primus  enim  dies  ab  extrema  parte 
numeratus  ;  medius  autem  totus  ;  tertius  vero  a 
prima  parte  :  et  ita  per  synecdochen  primus  et 
terlius  numerantur.  Diluculo  ergo  surrexil.  Et 
de  hoc  Magister  in  Uistoriis.  Unde  Chry.^sosto- 
mus  sic  ait,  quod  diluculo  profundo  surrexit, 
et  ideo  loquuntur  auctores  quasi  diversimode. 
Quia  enim  fuit  diluculum  profundum,  respi- 
ciendo  noctem  praeteritam,  dicitur  nocte  sur. 
rexisse;  et  considerando  diem  appropinquan- 
tem,  diluculo  surrexisse.  Et  de  hoc  Magister  in 
Historiis  multum.  Mysterium  autem  patet  a  Gre- 
gorio  '  :  Maria  enim  Auctorem  omnium,  quem 
carne  viderat  mortuum,  quaerebat  :  et  quia  mi- 
nime  invenit,  furalum  credidit  :  et  ideo  tene- 
brae  erant. 

3.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  narratur  de 
concursu  discipulorum ,  ad  videndum  quce 
erant  eis  nuntiata.  Et  primo  narratur  de  pro- 
gressione  eorum  ad  mouumentum;  secundo, 
de  consideratione  eorum  quffi  erant  in  monu- 
mento,  ibi  *  :  Et  vidit  lintcamina,  etc. ;  tertio, 
discipulorum  ignorantia,  ibi  '  ;  Nondum  enim 
sciebant,  etc. 

Ait  ergo  :  Exivit  ergo  Petrus  et  alius  discipulus. 
Ut  ait  Chrysostomus  '"  :  «  Audientes  illi,  cum 
multo  sludio  insislunt  monumento.  » 

4.  Currebant  autem  duo  simul.  Ut  ait  Augusli- 
nus  "  :  «  Cum  disisset,  quod  venerunt  ad  monu- 
mentum,  regressus  est   Evangclista,  ut  narret. 


quomodo  venerunt.  »  Et  ille  alitis  discipulus  :  de 
se  enim  tanquam  de  alio  cuncta  narrat.  Ut 
ait  Gregorius  '*  :  «  llli  prae  caeteris  cucnrrerunt, 
qui  prffi  ca;teris  amaverunt.  »  Et  venit  prior 
ad  moiiumenlum,  (v.  5)  et  vidit  linleamina,  etc, 
quod  erat  signum  resurrectionis,  ut  ait  Chrysos- 
tomiis  ^  :  «  Cum  enim  myrrha  sepultus  est 
Christus ,  qua;  non  minus  plumbo  conglu- 
tiuat  corpori  linteamina  :  »  et  ita  fuitsignum, 
quod  non  fuit  corpus  sublatum  furto,  sed  quod 
resurrexerat. 

6.  Venit  ergo  Simon  Petrus,  etc,  et  vidit  lin- 
teaniina,  et  sudarium,  elc.  Sed  quajritur,  quare 
erant  separalim  posita;  item  quceritur,  quare 
ait,  quod  erat  sudario  invohitum.  Et  ad  hoc 
respondet  idem  Chrjsostomus  '*  quod  ideo  hoc 
ait,  ut  discas,  quoniam  non  erat  festinantium, 
neque  turbatorum  haec  res,  sed  seorsum  qui- 
dem  illa,  seorsum  ycto  hoc  esse  :  involvere 
enim  est  cum  diligentia  facientis.  Et  hoc  vult 
Chrysostomus  concludere  ,  quod  ha;c  erant 
signa,  quod  Christus  resurrexit,  et  quod  cor- 
pus  non  fuit  furto  sublatum  ab  hominibus  fes- 
tiuantibus  et  turbatis.  Et  iileo  ait,  quod  ob  hoc 
resurrectioni  crediderunl. 

8.  Tunc  ergo  introivit  et  ille  discipulus,  et  vidit^ 
scilicet  vacuum  sepulchrum,  et  credidit  Chris- 
lum  non  surrexisse,  sed  sublatum  esse,  ut  mu- 
lier  dixit.  Et  hoc  ideo,  quia  (v.  9)  nondum  scie- 
bant  Scripturam,  quia  oportebat  (a)  eum  resurgere. 
Sed  qualiter  hoc?  cum  ssepe  audirent  a  Christo 
de  morte  et  resurrectione,  quahter  non  sciebant 
Scripturam  de  hoc?  Et  ad  hoc  respondet  Au- 
gustinus  ''%  quod  «  quando  a  Domino  audiebant 
de  hoc,  eonsueludine  audiendi  ab  illo  para- 
bolas,  non  intellexeruut,  et  aliud  aliquid  si- 
gnare  crediderunt. » 

10.  Abierunt  ergo  discipuli  ad  seme.tipsos,  «id 
est,  ubi  habitabant,  et  unde  ad  monumentum 
cucurierant,  »  ait  Augustinus  "'.  Vel  secundum 
Chrysostomum  ",  quod  «  discipuli  abierunt  ad 
semetipsos,  scilicet  stupefacti ,  considerantes 
liuteamina,  et  credenles.  »  Et  patet  hic  veritas 
Evangelistae  :  ut  enim  ait  Chrysostomus  '*, 
«  Evangelisla  non  privavit  mulierem  lauda- 
tione,  neque  verecundiam  existimavit  eos  dis- 
cere  ab  ea  pernoctante.  »  Patet  etiam  humili- 


'  ChrviOst.,  ubi  sup.  —  ^  Marc,  xvi,  1.  —  '  Aug., 
ubi  sup.  prox. —  '  Judic,  xvi,  3.  —  '  Greg.,  m  Emng. 
tiom.  XXI,  n.  7.  —  '  August.,  de  Tritiit.  lib.  IV,  c.  vr, 
n.  in.  —  '  Greg.,  i>i  Eiang.,  honi.  xxii,  n.  2.  — 
»  Inf.,  5.  —  '  Inf.,  y.   —  '»  Chrysost.,  ubi  sup.  — 


"  Aug.,  Tract.  cxx,  n.  7.  —  '"  Greg.,  ubi  sup.,  prox. 
—  "  Clirysost.,  ubi  sup.  —  '*  Ibid.  —  is  Aug.,  ubi 
sup.,  u.  9.  —  "  Tract.  cx.i,  ii.  ].  —  i'  Chiysost., 
hoiii.  L.>.xr.v,  al.  LX.t.Kvi,  n.  1.  —  "  Id.,  hoin.  praec, 
u.  i.  —  (a)  Ga;t.  edit.  u/jurlueral. 


510 


EVANGELll  SANr.TI  JOANNIS 


tas  ejusdem  Evangelistse  :  licet  venisset  prius 
ad  uionumentum,  non  tamen  intravit,  donec 
Petrus  introivit;  el  tunc  post  illum  intrans  vidit 
liateamina,  et  alia.  Veridicum  ergo  modum 
flarifieal,  etintumidnmse  ostendit,  ait  Chrysos- 
tomns  '.  De  mysteriis  vero  istorum  sufTicienler 
Gregorius  -  :  «  Per  Joannem  Synagoga  signa- 
tur,  per  Petrum  Ecclesia  :  »  et  ipsa  Synagoga 
prius  audivit  mandala  ,  et  vidit  linteamina, 
Scriplurae  sacramenta,  et  sudurium  involutum, 
per  quod  signatur  celsitudo  divinitatis,  quas 
nec  per  initium  nascitur,  nec  termino  coangus- 
tatur.  Ideo  dicitur  sudarium  involutum.  Et  in 
unum  locum,  quia  Deus  in  unilale  est,  non  in 
scissura  menlium.  Vel  per  linteamina  labores 
Christi,  per  sudarium  sua  passio.  Licet  ergo 
Synagoga  prius  prophetas  audierit  et  viderit, 
Ecclesia  tamen  prius  intravit  per  fidem  '  :  o  Do- 
nec  plenitudo  gentiura  intraret  (a),  et  sic  omnis 
Israel  salvus  erit.  »  Et  de  his  Gregorius  *  sufQ- 
cienter.  Vel  aliter  per  istos  duos  discipulos  du£B 
vilffi  iigurantur  :  pcr  Joannem,  vita  conlempla- 
tiva;  per  Petrum,  vila  activa.  Et  quia  quilibet 
vivens  in  activa  vita  habet  aliquid  de  contem- 
platione,  sallcm  quoad  cognilionem  eorum  quaj 
credenda  sunt,  ideo  in  hujus  figuram  dicitur, 
quod  Joannes  cucurrerit  citius  Petro;  simplici- 
ter  tamen  est  vita  activa  prior,  deinde  contem- 
plativa.  Et  de  his  duabus  vitis  figuratis  per  is- 
tos  duos  discipulos,  infra  ab  Augustino  °. 

ll.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  manifestatio- 
nis  Christi  post  resurrectionem  descriptio,  ibi  : 
Maiia  autem  slabat,  etc.  Et  illa  in  duas  partes  : 
primo  narratiir  sua  manifeslatio  mulieri,  scili- 
cet  Maria;  Magdalenge :  secundo,  ipsis  discipidis, 
infra  eodem^  :  Cum  ergo  sero  esset,  etc.  In  priraa 
quatuor  :  primo  narratur  Mariae  llebilis  desola- 
lio;  secundo,  ipsi  desolata  revelatio,  ibi :  Dum 
ercjo  fleret,  ctc. ;  tertio,  eidem  Christi  raanifes- 
talio,  et  ejusdem  admonitio,  ibi  '  :  B(tc  cum 
dixisset  ,  etc. ;  quarto  ,  admonitionis  Christi 
adimpletio,  et  resurrectionis  publicatio  * :  Venit 
Marta,  etc. 

Ait  ergo  :  ?,laria  autem  stabut  ad  monumentum 
plorans.  Quaeritur,  quare  de  ipsa  legitur  quod 
erat  plorans,  et  non  de  aliquo  discipulorum. 
Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  ",  quod 
«   compassibile  quodam   modo   est  muliebre 

'  Chrysost.,  liom  Lxxxiv,  n.  4.  —  ■  rireg.,  ubi  su[). 
—  s  Hom.,  XI,  25,  2ti.  —  '  Greg  ,  ubi  sup.  —  »  Aug., 
Tract.  cxxiv.  n.  5.  —  «  Inf.,  19.  —  '  luf.,  14.  —  »  Inf., 
li.  —  •  Cbrycosl.,  Imui.  L.\.>..\v,  al.  L.w   vi,  u.  1.  — 


genus  :  est  enim  mulier  natura  flebilis  :  nec 
noverat  sermonem  de  resurrectione  ,  sicut 
discipuli  conslderantes  hnteamina ,  et  cre- 
denles.  »  Et  ideo  nihil  tale  est  Pelrus  passus. 
Secundum  Augustinum  '"  vero  «  viris  redeunti- 
bus,  inlirmiorem  sexum  in  eodem  loco  forlior 
figebat  affectus.  »  El  ideo  :  Staijat  plorans.  «  Et 
oculi  {!/)  qui  Dominum  quajrebant,  lacrymis 
vacabant,  dolentes  amplius  quod  fuerat  ablatus 
de  monumento,  quara  quod  fuit  occisus  in  li- 
gno.  »  Hcpc  .\ugustinus.  Et  de  Uoc  similiter  Gre- 
gorius  "  :  «  Conligit,  ut  eum  sola  videret,  quae 
remansit  ut  qusereret.  »  Et  ibi  Gregorius  bene 
de  fcrvore  animae  devotffi  qua^rentis  Deuui,  et 
de  bono  perseverantiae.  Et  sequitur  secundum  : 
Uum  enjo  fleret,  (v.  12)  vidit  duos  Angelos :  et  ibi 
tria,  scilicet  angelorum  visio,  eorum  inquisitio, 
Mariaj  responsio  ,  ut  in  littera  patet.  L"t  ait 
Chrysostomus  '*  :  «  Quod  nou  viderunt  disci- 
puli,  hoc  vidit  mulier  prima,  angelos,  hunc  ad 
pedes,  alium  ad  caput.  »  Sed  quoeritur,  quare 
discipuli  viderunt  linteamina  et  sudarium,  mu- 
lier  autem  vidit  angelos?  Et  ad  istud  respondet 
Chrysostomus  ''  :  «  Non  eratescelsa  mens  mu- 
lieris,  ut  a  sudariis  susciperet  resurrectionem, 
id  est  crederet  :  ideo  fit  ei  quid  plus  :  angelos 
enim  considerat,  ut  ipsa  resusciletur  a  passione, 
et  mitlgetur.  »  Haec  ille.  Ut  enim  ait  Augusti- 
nus  '■• :  «  Inclinavit  se,  quod  divino  instinctu  in 
animo  ejus  elTectum  est,  »  scilicet  ut  videret 
angelos. 

13.  Uicunt  ei  :  Mulier,  quid  ploras?  Ut  ait 
Chrysostomus  :  «  Velut  ostio  aperto,  intrave- 
i'at  (c)  in  sermonem  de  resurrectione ;  et  modo 
sessionis,  et  interrogatione  ducunt  eam  in  allo- 
cutionem  :  ideo  et  distantes  ab  invicem  sedent, 
ut  scilicet  audacter  interrogaret  eos.  »  Haec  ille. 
Dixit  eis  :  Tulerunt  Dominum  meum,  et  nescio  ubi 
posuerunt  eum.  «  Ferventer  enim  valde,  et  ut  di- 
leclionem  erat  conservans,  »  ait  Chrysosto- 
mus  ".  «  Sed  adhuc  tamen  non  susceperat 
dogma  de  resurrectione  :  ex  quo  imaginabatur 
ipsum  poni  sic,  »  ut  ait  idem  '".  Quterit  Augus- 
tinus  '■  :  »  Quid  esl,  quod  neque  uterque  ad  ca- 
put,  neque  uterque  ad  pedes,  sed  unus  ad  ca- 
put,  alter  ad  pedes  esse  dicitur  ?  »  El  respon- 
det  quod  «  angeli  gr£ece,  latine   nuntii  dicun- 

'"  Aug.,  Tract.  cxxi,  n.  !. —  >'  Greg.,  iii  Evany., 
hom.  x.w,  n.  1.  —  '-  Chrysost.,  ubi  sup.  —  "  Ibid. 

—  "  Aug.,  iibi  sup.  —  '■''  Chrj-sost.,  ubi  sup.  —  "  Ibid. 

—  "  Aug.,  ubi  sup.—  (a)  Ccet.  eUU.  inUavit.—  (i)  illi. 

—  (cj  Leg.  ducebatur,  gioec  ^yeTo. 


EXPOSITIO  IN  r.AP.  XX. 


.■511 


tur  :  et  isto  modo  Evangeliuaa  velut  a  c.ijjite 
usque  ad  pedes,  ab  initio  usque  ad  finem 
significabant  esse  nuntiandum.  »  Quod  vero 
dicuQt  angeli  :  Quid  ploras^  «  quasi  prohi- 
bentes  flere,  quodammodo  gaudium  nunlia- 
bant,  »  ait  idem  Augustinus  ' ;  «  quod  vero  ait : 
Tulerunt  Dominum  meum,  intelligendum,  quod 
ibi  sumitur  totum  pro  parte  :  sola  enim  caro  se- 
pulta  est.  »  Unde  Gregorius  ^  :  «  Usus  sacri  elo- 
quii  est,  ut  aliquanJo  ex  parte  totum,  aliquan- 
do  e  contrario,  ut  hic,  ex  toto  designans  par- 
tem.  »  Secundum  vero  B.  Gregorium  ',  per  is- 
tos  duos  angelos  signantur  prfedicalores  :  ad 
caput  sedent,  qui  praedicant  :  Yerbnm  in  princi- 
■pio.  Ad  pedes  vero,  qui  prasdicant  :  Verbum 
caro  faclitm  est.  Vel  per  istos  duos  angelos  duo 
Testamenta  signantur,  quoe  figurantur  '  per  duo 
Cherubin,  quaj  tegunt  propiliatorium  :  Christus 
enim  est  ^  «  propitiatio  pro  peccatis  nostris.  » 
Novum  Testamentum  spectat  ad  caput,  vetus  ad 
pedes  ^  :  «  Duabus  alis  velabant  caput,  duabus 
pedes.  »  Quod  autem  angeli  apparebant  in  al- 
bis,  figura  fuit,  quia  festivitalis  noslrfe  gaudia 
annunliabant.  «  Et  vestimcnta  angeli,  sicut  nix, 
qui  apparuit  mulieribus  ',  »  ut  ait  Gregorius 
ibi  *,  «  et  aspectus  sicut  fulgur,  quia  Deus  et 
blandus  justis,  et  terribilis  injustis  apparebit,  » 
ait  ibidem  Gregorius.  Et  patet  hic  mysterium  : 
per  angelos  enim  custodientes  locum,  ubi  fue- 
rat  corpus  Domini  positum,  signantur  prffilati 
Ecclesiae,  vel  prfedicatores  ecclesiastici,  Eccle- 
siam  custodientes  :  in  quibus  debet  esse  vitcE 
eminentia  sive  sublimitas,  in  hoc  quod  ait  : 
Angelos.  De  ipsis  in  Psahno  ^  :  «  Qui  facis  an- 
gelos  tuos  spiritus.  »  Secundo  signatur  perfecta 
charitas  ibi  :  Duos.  Ideo  in  figura  misit  '"  binos 
etbinos  ante  se  ad  prtedicandum.  Et  in  hoc  si- 
gnatur  charitas,  ut  ait  ibi  Gregorius  ".  Item  si- 
gnatur  in  hoc  sanctimoniffi  puritas,  et  conver- 
sationis  charitas,  ibi  :  In  albis.  '*  «  Sequebantur 
eum  iu  ecjuis  albis,  »  scilicet  exercitus  qui  sunt 
in  coelo,  id  est,  prffilati  Ecclesiae,  qui  sunt  pu- 
gnatores  in  corporibus  immaculatis.  Quarto, 
signatnr  modesta  Iranquiilitas  in  judicando, 
ibi  :  Sedentes.  «  Sedere  enim  judicantis  est,  » 
ait  Gregorius  ''.'*  «  Cum  sederem  quasi  rex  cir- 

'  Aiifr.,  ibiil.  —  '  Greg.,  in  Evan/j.  hom.  xxv,  d.  'i. 
—  '  Ibid.,  II.  3.  —  *  Eiod.,  xxv,  20.  —  'I  Joan.,  ii , 
2.  —  «  Isa.,  VI,  2.  —  1  MuttU.,  xxviii,  3.  —  »  Greg., 
in  Evang.  hom.  x.vi,  n  3.  —  '  1'sal.  ciii,  4.  —  '»  Luc, 
X,  1.  —  11  Greg.,  in  Emng.,  hom.  xvii,  n.  1.  — 
"  Apoc.,  xi.\,  14.  —  "  Greg.,  in  Eiang.  hom.  x.'si.\', 
u.  7.  —  i*Jo4,   XMX,  23.  —  i»Greg.,  Morul.  lih.  .\X, 


cumstante  exercitu.  »  Ibi  Gregorius  ■'  de  hoc 
bene.  Quinto,  flguratur  priBdicationis  perfecti- 
bilitas  ibi  :  TjHum  ad  capitt,  alterum  ad  pedes  : 
per  quod  signantur  praedicatores  praedicantes 
Chrisli  humanitatem,  et  divinitatem  ,  ut  est 
cxpositum.  Supra  '^  :«  Videbitis  angelos  ascen-  • 
dentes  et  descendentes  super  Filium  hominis.  » 
Sexto,  figuratur  compassionis  pietas,  conso- 
lando  desolatos,  et  inquirendo  causas  desola- 
tionis.  Unde  dicunt  :  MuHer,  quid  phras?  Talis 
erat  Job ;  dicebat  enim  ''  :  «  Pater  eram  pau- 
perum ;  tlebam  super  eo,  qui  afflictus  erat.  » 
Et  "  :  «  Si  negavi,  quod  volebant,  pauperibus.  » 
Talis  simihter  erat  Paulus,  de  quo  '^  :«  Quis  in- 
firmatur,  et  ego  non  infirmor?  »  Unde  ait  Sal- 
vator  ™  ;«  Quid  vis  ut  faciam  tibi  ?  » 

14.  Et  sequitur  terlia  particula,  in  qua  mani- 
festatio  Filii  Dei  ipsi  Mariae,  et  mutua  collatio 
in  interrogando,  et  respondendo,  et  ejusdem 
admonitio,  ut  in  littera  patet.  Ait  ergo  :  Hcec 
cum  dixisset,  conversa  est  retrorsum,  ad  lilteram 
corporaliter.  Sed  quaerit  Chrysostomus  ^i  qua 
fuit  causa  hujus  conversionis  ?  Et  respondet 
ipsos  angelos  obstupefecisse,  considerantes  Do- 
minatorem,  et  schemate,  id  est,  figura,  vel  for- 
ma,  et  inspectione ,  et  motu  ostendere  (a)  ip- 
sum  advenisse,  et  hoc  mulierem  converti  fe- 
cit  :  »  quaj  conversio  fuit  reverentia  (6),  vel  ad- 
mirationis,  vel  diligenlioris  accensionis  (c). 
-' «  Et  conversus  sum,  ut  viderem  vocem.  »Vel 
sccundum  Glossam,  tergum  quasi  ad  Christum 
habebat,  qaem  resurrexisse  non  credebat.  Et 
vidit  Jesu7n  stantcm,  scilicet  immortalem,  mori 
non  potentem,  in  corpore  immortali  erectum, 
paratum  ad  elevandum  credentes  in  ccelum,  et 
promplum  ad  auxiliandum  pugnantes  spiritua- 
liler.  '^  «  Vidit  Stephanus  Jesum  stantem  a  dex- 
tris  Dei.  »  Stare  enim  est  pugnantis,  vel  adju- 
vantis ,  ut  ait  Gregorius  exponens  illud  ".  Et 
non  sciebat,  quia  Jesus  est;  ut  ait  Glossa  :  «  Vide- 
bat,  et  non  cognoscebat.  » 

13.  Dicit  ei  Jesus :  Mulier,  quid  ploras?  «  Re- 
darguens  eam,  »  ait  Glossa.  Et  interrogatur  de 
causa  doloris,  ut  augeatur  desiderium.  Unde 
duo  quterit  :  primo  :  0"'^  ploras?  ut  auferat 
planctum ;  Quid  quxris  ?  ut  conferat  desidera- 

c.  VII,  al.  V,  u.  12.  —  o'  Sui),,  i,  ol.  —  "  Job,  xxi.'i, 
IG  —  >«  Job,  XXXI,  IG.  —  "  11  Cor.,  xr,  29.  —  ^»  Luc, 
XVIII,  41.  —  '''  Chrysost.,  ulii  sup.  —  ''  Apoc,  i,  12. 
—  "  Acl.,  vil,  53.  —  *'  Greg.,  in  Evang.  hom.  xxix, 
po=t  med. 

(a)  ieg.  OstenJisse.  —  (i)  Leg.  rovereiilliC.  —  (f)  Ley. 
iuquisilionis. 


512 


EVANCKMI  SANCTI  .lOANNIS 


tum.  Ait  enim  Propheta  '  :  a  Ante  te,  Ltoiuine, 
desiderium  meum,  et  gemitus  mcus  a  te  rion 
est  absconditus.  »  Illa  vero  existimans,  quia  hor- 
tulanusesset :  forte  ad  lilterain,(juia  diluculo  ve- 
nit  ad  hortum ;  «  nec  tamen  hoc  falsum,  (juia 
in  ejus  mente  seminavit,  »  ait  Glossa.  Dicit  ei  : 
Oomine,  si  tu  sustuHsti  eum.  Non  enim  aitquem, 
quia  «  lioc  in  animo  gerere  solet  vis  amoris,  ut 
quem  semper  cogitat,  nullum  ahum  ignorare 
putet,  »  ait  Glossa.  Et  in  hoc,  quod  ait  :  Vbi  jw- 
suisti  eum,  patet  quod  adhuc  ignorabat  eum  re- 
surrexisse  veraciter.  Unde  Chrysostomus  -  : 
«  Kursus  positionem  et  lcvationem,  et  portare 
dicens,  ut  de  mortuo  loquens,  ait  :  »  quasi  di- 
ceret  :  Si  propter  timorem  JudeEorum  levasti 
eum  hinc,  dicito  mihi.  Et  ego  eum  toUam  :  Et  in 
hoc  mulla  ejus  devolio,  et  dilectionis  constan- 
tia  ((().  llt  ait  Auguslinus  '  .  «  Nemo  calumnie- 
tur  mulieri,  quod  hortulanum  dixerit  Domi- 
num,  et  Jesum  (/<)  Magistrum  :  ibi  enim  roga- 
bat,  hic  agnoscebat  :  ibi  honorabat  homiQ(;m, 
a  quo  beneDcia  poscebat;  hic  recolebat  doc- 
torem  ,  a  quo  discernere  humana,  et  divina 
discebat.  »  Heec  ille.  Et  ideo  Dominus  volens 
eam  reducere  ad  tixcelsa  (v.  16),  dicit  ci  :  Ma- 
ria.  Ut  ait  Glossa  :  «  Vocat  ex  nomine,  quasi 
dicerct  :  Kecognosce  euui  a  quo  recognosce- 
ris.  »  Secundum  vero  Chrysostomum  *, «  expro- 
brans  dicit  hoc,  et  tangens  eam,  id  est,  ar- 
guens,  (juoniam  hfec  de  eo,  qui  vivebat,  ima- 
ginabatur.  »  Hoec  ille.  Conversa  illa  dicit  ei  : 
Rabboni.  Sed  quahter  hoc,  quia  prius  ait  :  Con- 
versa  reirorsum?  Et  ad  istud  respondendum  se- 
cundum  Augustinum  ■',  quod  «  prius  conversa, 
scihcet  corpore,  quod  enim  non  erat  putavit; 
nunc  conversa  corde,  quia  quod  erat  cogno- 
vit.  »  Unde  ait :  Rabboni,  quod  dicitur  Magister. 
Supra  "  :  «  Vocatis  me  Magister,  et  Domine.  » 
i  7 .  Dicit  ei  Jesus  :  Noli  me  tangere.  Sed  quEe- 
ritur  ad  evidentiam  litterae,  quare  prohibuit  ei 
se  tangere,  ex  quo  priecepit  Thomfe,  non  per- 
iccte  credenti,  ipsiun  tangere,  ad  fldei  induc- 
tionem  et  confirmationem,  infra  eodem.  Item 
ait  discipulis  ' :  «  Palpatc,  et  videte.  »  Videtur 
quod  eadem  ratione  debuisset  permisisse  mu- 
lieri  tangere  eum.  Item  narratur  de  ista,  et  de 
aliis  mulieribus  »,  quod  «  lenuerunt  pedes  ejus, 

•  Psal.  XXXIX,  10.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Aug., 
ubi  sup.,  n.  2.  —  »  Cbrysost.,  ubi  sup.  —  »  Aug.,  ubi 
sup.  —  6  Sup.,  XIII,  13.  —  '  Luc,  XXIV,  39.  — 
8  Matth.,  XXVIII,  9.-9  August.,  ubi  sup.,  n.  3.  — 
'«  Id.,  de  Trinit.,  lib.  IV,  c.  iii,  n.  6.  —  "  Ibid., 
'ib.  I,  c.  IX,  B.  18.  —  '«  Paulini  ad  Aug.,  et  Aug.  ad 


et  adoraverunt  eum.  »  Quajritur  ergo,  quare 
hic  prohibuit  se  tangere?  Ex  quo  item  prius 
apparuit  muheri,  quam  discipulis,  videtur  quod 
debuisset  |)rius  permisisse  mulieri  (angereeum, 
quain  discipulis.  Ilem  quifiritur  de  causa,  quam 
assignat :  Nondum  ascendi  ad  Patrem  meum  :  vi- 
detur  plus  valere  ad  contrarium,  quia  plus  po- 
test  tangi  in  terra  existens,  quam  ad  de.vteram 
Patris  in  cielo  sedens.  Et  ad  istud  responden- 
dum  secundum  Augustinum  ',  et  est  in  Glossa  : 
«  Noli  tne  tangere,  id  est,  credere  me  esse  im- 
parem  Palri  :  Nondum  enim,  in  corde  tuo,  as- 
cendi  ad  Patrem.  H^i  me  tanges,  quando  credi- 
deris  me  non  esse  imparem  Patri. »  Haac  ille.  Hic 
ergo  loquitur  de  taclu  spirituali,  non  corporali. 
Et  de  hoc  '"  : «  Uoc  est  non  tangere  nisi  cum  ad 
Patrem  ascendeiit,  non  de  Christi  carnalitate 
sapere.  »  Et  ibi  de  lioc.  Et  idem  Augustinus  "  : 
<(  Tactus  (amquara  linem  facit  notionis.  Nolebat 
enim  in  eo  linem  osse  intenti  cordis,  sed  ut 
crederelur  aiqiialis  Patri.  »  Idem  Augustinus  ", 
quod  indigna  erat,  ut  raanu  tangeret,  quem 
nondum  lide  apprehenderat  :  non  enim  tan- 
gitur,  id  est,  ajqualis  Patri  creditur,  nisi  fidei 
profectu,  et  menlis  assensu.  »  Item  :  «  Voluit  se 
signare  taetum  spiritualem,  id  est,  accessum 
fidei  requirere.  »  Et  de  hoc  similiter  Augusti- 
nus  '^  De  hoc  similiter  Gregorius  "  :  «  Tangit 
Christum,  qui  eum  Patri  asqualem  credit.  »  Et 
ibi  bene  de  hoc.  Et  jier  hoc  ad  oI)jecta.  Ftem 
quasritur,  qualiter  et  (juare  apparuit  in  specie 
hortulani :  videtur  quod  debuisset  apparere  in 
specie  gloriosi  corporis  ad  fidei  conUrmatio- 
nem,  et  resurrectionis  probationem.  Heni  dici- 
tur  '*  :  «  In  multis  argumentis  apparens  illis;  » 
scilicet  ad  probandam  resurrectionem.  Sed  si 
appareret  in  specie  gloriosa,  esset  probatio 
major.  Et  ita  ut  prius.  Et  ad  primum  respon- 
det  Chrysostomus  '"  quod  mulicri  apparuil  hu- 
milis,  et  in  viliori  schemate,  id  est,  forma  : 
non  enim  oportebat  ad  excelsa  eam  reducere, 
sed  quiescibililer,  id  est,  paulatim.  Ut  enim  ait 
Gregorius  "  exponensillud,  qualiterapparuit  in 
specie  peregrini  discipulis  euntibus  in  Em- 
maus  :  «  Hoc,  inquit,  foris  egit  in  oculis  cor- 
poris,  quod  apud  eos  intus  agebatur  in  oculis 

Paulin.,  epist.  LViii  et  Lix,  al.  cxxi,  n.  IG,  et  cxLix, 
n.  32.  —  '^  Id.,  de  Cons.  Evang.,  Ub.  III,  c.  xxiv, 
n.  69.  —  "  Greg.,  in  Evang.,  boiu.  xxv,  n.  6.  — 
'5  Act.,  I,  3.  —  '«  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  1 .  —  "  Greg., 
in  Evang.,  hom.  xxiii,  n.  I. 

(«)  Ccet.  edit.  conservantia.  —  (i)  Ciet.  edit.  deett 
et  Jesum. 


I 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XX. 


cordis  :  nihil  verifas  per  duplicitatem  fecit  : 
talem  se  eshibet  in  corpore,  qualis  apud  eos 
erat  in  mente.  »  Hfec  ille.  A  simiU  posset  res- 
ponderi  ex  parte  ista,  quod  quia  mulier  non 
habuerit  plenam  fidem  sure  resurrectionis,  ideo 
in  lali  specie  ei  apparuit.  Et  utait  Augustinus  '  : 
«  Fidem  docebat  Jesus,  cum  hoc  illa  respon- 
deret,  et  hortulanus  ille  in  corde  ejus,  tanquam 
in  horto  suo  granum  sinapis  seminabat.  »  Haec 
ille.  IdemGregorius  -,  quod  «  in  ejus  peclore(o) 
semina  virtutum  (b)  plantavit.  »  Unde  et  supra  ' 
ait  :  «  Pater  meus  agricola  est.  »  Et  nota  quod 
Uominus  apparuit  post  resurrectionem  in  spe- 
cie  triplici  :  in  specie  horlulani  hic,  in  figura, 
quod  resurrexit  ad   illuminationem    incipien- 
tium  (c) ;  item  apparuit  in  specie  peregrini,  in 
figura,  quod  apparuit  ad  instructionem  profi- 
cientium;  item  apparuit  in  specie  crucifixi,  in- 
fra  *  eodem  :  «  Oslendit  eis  manus,  et  pedes,  » 
in   figura   quod   resurrexil  ad  informationem 
perfectorum,  et   mundo   mortuorum.  Et  nota 
quod  mulier,  secundum  Augustinum  ■',  fuit  fl- 
gura  EcclesicB  gentium,  quae  non  credidit  Chris- 
tum  nisi  postquam  ascendit  ad  Palrem.  Et  se- 
quitur  Salvatoris  admonitio  cum  ejus  execu- 
tione,  ibi  :  Vade  ad  fratres  meos  :  et  in  hoc  pa- 
tetcondescensiva  sua  Ijonitaset  humilitas,  quod 
vocat   discipulos   fratres.   Unde  in  Psalmo  ^  : 
«  Narrabo  nomen  tuum  fratribus  meis.  »  Et  dic 
eis :  Ascendo  ad  patrem  meum  :  «  Non  confestim, 
sed  post  quadragiuta  dies  ,   »  ait  Chrysosto- 
mus  '  :  «  et  hoc  ait,  erigere  [d]  volens  ejus 
mentem,  scihcet   ad  credendum,   et  suadere 
quoniam   ad  ccelos  abiit.  »  Sed  quffiritur  de 
modo  loquendi  :  ex  quo  prtemisit  :  Dic  fratri- 
bus  meis,  quare  non  ait  :  Dic  eis  :  Ascendo  ad 
patrem  nostrum  ?  Et  ad  hoc  respondet  Augus- 
tinus  ',  quod  «  ideo  ait  :  Ascendo   ad  putrem 
meum,  quia  aliter  meum,  aliter  vestrum  :  natura 
meum,  gratia  vestrum.    Similiter  :  Deum  meum, 
sub  quo  ego  sum ;  Deum  vestrum,  inter  quos  et 
ipsum  mediator  sum.  » 

18.  Venit  Maria  annuntians,  uic.  Sed  qua^ritur, 
qualiter  per  mulierem  annuntiavit  discipulis 
resurrectionem,  cum  dicat  Apostolus  '  :  «  Mu- 
lieri  docere  non  permitto.  »  Et  '"  :«Mulieres  in 
Ecclesiis  taceant.  »  Et  ad  istud  respondendum 

'  August ,  ubi  sup.,  n.  3.  —  '  Gregor.,  in  Evang., 
botn.  XXV,  n.  4.  —  »  Sup.,  xv,  l.  —  *  luf.,  20.  — 
'  Au^'.,  ubi  sup.  —  «  Psal.  xxi ,  23.  —  '  Chrysost., 
ubi  sup.,  n.  2.  —  *  Aug.,  ubi  sup.  —  *  I  Tim.,  u,  12. 
—  1"  I  Cor.,  XIV,  34.  —  "  Oreg.,  ubi  sup.,  n.  B,  quoad 
aensum.  —  '^  Ibid.  —  "  luf.,  26.  —  "  Inf.,  xxi,  I.  — 

TOM   XI. 


813 

est  secundum  Glossam,  qu£e  ait,  quod  mulier 
viro  mortem  propinavit ;  modo  vitam  nuntia- 
vit  viro  :  dispensatione  ergo  divina  sic  factum 
est.  Et  de  hoc  Gregorius  bcne  "  :  De  qua  manu 
allatus  est  potus  mortis,  simihler  et  vilas.  »  Et 
ibi  bene  de  hoc.  Et  de  prwmissis  verbis  idem 
Gregorius  '^,  bene,  et  multum.  Et  ibi  enumerat 
Gregorius  privilegia  istius  sanctae  muheris  : 
«  Sedebat  ad  pedes  Jesu,  et  ejus  verba  audie- 
bat,  vivenli  adhfeserat  :  mortuum  quaerebat, 
viventem  reperit,  tantumque  locum  gratiffi  in- 
venit,  ut  hanc  ipsis  apostolis,  nuntiis  ejus,  ipsa 
nuntiaret.  »  Et  ibi  monet  Gregorius  :  «  Non 
esse  desperandum  perfecte  pcenitenti  post  pec- 
catum.  » 

19.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  manifestatio 
resurrectionis  ipsis  discipulis  :  Cum  sero  esset,  etc. 
Et  illa  in  tres,  secundum  tres  manifeslationes  : 
quaruin  prima  fuit  quantum  ad  aspectum;se- 
cunda,  quantum  ad  tactum  (e) ;  tertia,  quantum 
ad  gustum.  In  prima  e.xhibuit  se  visibilem,  ad 
removendam  incredulitatem  discipulorum  om- 
nium.  In  secunda  se  e.\hibuit  palpabilem,  ad 
removendam  incredulitatem  Thomas,  infra  eo- 
dem  '2 :  Et  post  dies  octo,  etc;  in  tertia  apparuit 
invitans  ad  praudium ,  sive  ad  gustum  ,  in- 
slruens  beatum  Petrum,  et  in  ipso  instruens  Ec- 
clesiam,  infra  proximo  ''•  :  Vostea  manifestavit 
se  iterum,  etc.  In  prima  quatuor  :  (/)  primo, 
ipsa  apparitio,  et  apparentis  allocutio ;  secundo, 
discipulorum  congratulafio,  ibi  '■'  :  Gavisi  sunt 
discipuli,  etc;  tertio  ,  eorunidem  conlortatio, 
ibi  '«  :  Dixit  ergo  illis,  etc ;  quarto,  sequentis 
apparitionis  incidens  occasio,  Lbi  " :  Thomas  non 
erat  cum  eis,  etc. 

Ait  ergo  :  Una  sabbatorum,  id  est,  diebus  qui- 
bus  sabbatizabant  Juduii,  id  esf,  prima  die  sep- 
timanffi,  cujus  quffihbet  dies  erat  sabbatum 
propter  festum  azymorum.  Vbi  erant  discipuli 
cowjrerjati  propler  melum  Judceorum ,  ut  hoc  refe- 
ratur  ad  utrumque,  quia  et  fores  erant  clausffi, 
et  ip.si  congregali  propter  metum  Judmorum.  Ve- 
nitJesus,  scilicet  januis  clausis,  ut  infra  eodem  ". 
Ut  ait  Gregorius  ">  :  «  illud  corpus  Domini  in- 
travit  ad  discipulos  januis  clausis,  quod  ad  hu- 
manos  oculos  pcr  nativifatem  suam  clauso 
exiit  Virginis  utero.  »  Ut  enim  ait  Chrysosto- 

''  Inf.,  211.  -   '«  Inf,,  21.  —  "  hif.,  24.  —  '8  luf.,  26. 
—  ">  Greg.,  in  Evmg.,  boui.  xxvi,  n.  1. 

(a)  Suppt.  per  amorls  sui.  —  (6)  Supii/.  vireiilia.  — 
('■)  Cwt.  cdit.  insipleDlium.  —  (rf)  lUm  exigere.  — 
(e)  Item  tactum.  —  (/■)  Cwt.  edit.  prtemitt.  In. 

33 


514  EVAJNGELII  SANCTI  JOANNIS 

raus  ', «  quia  decens  erat  discipiilos,  aut  discre- 

dere  mulieri,  aut  dolere,  quoniam  non  dignos 

eos  lecit  suo  visu,  id  est  manifeslatione  :  ideo 

neque  unum  diem  dimisit  pertransire  :  propter 

quod  sero  adstilit  (u)  eis,  quando  maxime  erat 

decens.  »  Hiec  ille.  Et  stetit  in  medio  discipulo- 

rum.  Sic  promiserat "  :  «  Ubi  duo  vel  tres  con- 

gregati  sunt  in  nomine  meo,  ibi  sum  in  medio 

eorum.  »  Sed  quaeritur,  «  quare  non  credebaut 

eum  esse  phantasma,  siciilcredidcrunt^,qnando 

apparuit  eis  ambulans  super  mare,  maxime  ex 

quo  intravit  hic  januis  clausis,  »  ut  proponit 

Chrysostomus  '.  Et  ad  hoc  respondet  Chrysos- 

tomus,  quod   «  mulier   praeassumens,  »  id  est, 

prsedicens,  «  multam  fidem  operata  est  in  eis. 

Et  cum  hoc,  manifestum  et  mitem  visum   eis 

ostendit,  simulautem  etvoce  firmavit  tluctuan- 

tem  mcntem,  dicens  :  Pax  vobis,   rememorans 

eis,  quod  dixerat  ante  passionem,  supra  '^ :«  l'a- 

cem  tneam  do  vobis;  et  supra  '  :  In  me  pacem  ha- 

bebitis.  »  De  qua  pace  ibi  dictum  est.  Et  non  so- 

lum  firmavit  eos  voce ;  sed  (v.  20)  :  Ostendit  eis 

manus  et  latus.  Ut  ait  Augustiuus  '  :  «  Clavi  ma- 

nus  fixerant,  lancea  latus  cjus  aperuerat :  ibi  ('<), 

ad  dubitantium  corda  sananda,  vuluerum  sunt 

servata  vestigia.  »  Hoec  ille.  *  «  Palpate  et  vi- 

dete,  »  etc.  Et  patet  mj^sterium  biic  :  Filius  enim 

Dei  apparet  discipulis,  in  quo  apparet  obedien- 

tialis  humilitas;  et  congrcyalis,  in  quo  iigura- 

tur  charitatis  unanimitas,  ut  dictum  est  ^  :  «  Ubi 

duo,vel  tres  congregati  fuerint  in  nomine  meo, 

ibi  ero  in  medio  eorum.  »  Uade  et  super  con- 

gregalos  discipulos  '  desccndit  Spiritus.  Et  tunc 

apparet,  quando  fores  sunt  clausce,  id  est,  sen- 

suales  apprehensiones,  aflectiones  sub  regulari 

disciplina  cohibita\  ">  «Vadc,  populus  meus,  in 

cubicula  (f)  tua,  claude  supcr  te  ostia.  »  Et  "  : 

«  Clauso  ostio,  ora  patrem  luum.  »  '*  «  Pepigi 

fedus  cum  oculis  meis,  »   etc.  Ibi  Gregorius  '^ 

bene  de  cohibitione  sensuum,  qui  sunt  quasi 

fores  anim;e.  Et  in  die  sabbalorum  apparet,  sci- 

licet  quando  est  vacatio  ab  operibus  servilibus 

peccatorum.  '*  «  Vocaveris    sabbatum  delica- 

tum.  »  Et  hoc  in  sero,  quando  est  refrigeratio 

£Bstuum  concupiscibilium. "  «  Anima  mea  desi- 


deravit  te  de  nocte.  »  Sic  apparens  et  veniens 
stat,  in  quo  notatur  sua  imuiortalitas,  et  etiam 
divinitas.  '«  «  Stetit  quidam.  »  \\n  (Iregorius  "  : 
«  Omnis  creatura,  quia  de  nihilo  e^t,  defluere 
dicitur;  stare  autem  solius  Creatoris  e>t,  ut  per 
quem  transeuntia  non  Iranseunt,  »  etc.  Et  sic 
apparens  slat  in  medio,  in  quo  apparet  justilite, 
ffiquitatis,  et  oranibus  liberalis  communicabi- 
litas  '* :  »  Rex  Israel  in  medio  tui,  non  timebis.  » 
Et  '*  : «  Ego  habitabo  {</)  in  medio  tui.  »  .■V.b  eo 
enim  qui  est  in  medio  ad  omnes  circumferen- 
tias  est  aequalis  appropinquatio  absque  dechna- 
tione,  recta  situatio,  et  omnibus  liberalis  com- 
municalio  :  quae  consimilitersuntaKilio  Deiom- 
nibus,  quanlum  est  a  parte  sui  :  «  Non  enim  *" 
est  personarum  acceplor  Deus.  »  Ideo  recte  di- 
citur  stare  iu  medio  "  : «  In  medio  fratrum  rec- 
lor  eorum  in  honore.  »  Et  de  hoc,  scilicft  qua- 
liter  Filius  Dei  in  medio,  supra  proximo  '*.  Sic 
stans  in  medio,  dixit  :  Pax  vobis,  ostendens  per 
ipsum  factam  esse  pacem  coelestium  et  tcrres- 
trium.  '^  «  Ipse  est  pax  nostra.  »  '*  «  Non  est 
Deus  dissensionis,  sed  pacis.  »  Et  Isaias  (e)  "  : 
«  Disciplina  enim  pacis  nostra  super  eum.»  Et 
de  mulliplici  pace,  supra  ■•*.  Et  non  soliim  praj- 
nuntiavit  verbo  :  Pax  vobis,  ostendens  se  resur- 
rexisse,  sed  ostendit  eis  manus  et  latus,  signans 
in  illis,  qui  resurgunt  spirituali  resurreclione, 
quod  haec  sunt  vera  signa,  scilicet  novitas  vitae 
et  conversationis,  quse  figuratur  in  latere,  et 
perfectibilitas  operationis,  qute  in  manibus  fi- 
guratur.  •"  «  Christus  resurrexit  a  mortiiis  :  »  et 
sequitur  :  «  Et  nos  in  novitale  vitte  ambule- 
mus.  » 

Etsequitur  discipulorum  congralulalio,  ibi  : 
Gavisi  sunt  discipuli,  viso  Dornino.  Istud  gaudium 
promiserat  eis,  supra  -'  :  «  Videbo  vos,  et  gau- 
debit  cor  veslrum.  »  Opere  enim  impkvit,  qaod 
promisit.  Et  «  universa  haec  inducebant  eos  ad 
fidem,  »  ait  Chrysostomus  *'.  Et  merito  sunt  ga- 
visi,  quia  «  plenum  gaudium,  ubi  non  spes 
lactat,  sed  ubi  res  nutrit,  »  ait  Auguslinus  '", 
quia  discipuli  summe  desiderabant  Fdiura  Dei 
videre,  tum  ratione  intensi  amoris,  tum  ratione 
timoris  in  quo  erant.  Ideo,  viso  Domino,  merito 


'  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Matth  ,  xviu,  20.  — 
'  Murc,  VI,  49.  —  '  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Sup., 
XIV,  27  —  *  Sup.,  XVI,  33.  —  '  Aug.,  ubi  sup.,  D.  i. 
—  '  Luc,  XXIV,  39.  —  '  Act.,  II,  1.  —  ■"  /«(.,  XXVI, 
20.  —  "  Matlh.,  VI,  6.  —  i«  Job,  xxxi,  1.  —  >»  Greg., 
MoraL,  lib.  XXII,  c.  ii,  n.  4.  —  i'  Isa.,  LVju,  13.  — 
■>  Isa.,  XXVI,  9.  —  »«  Job,  iv,  16.  —  "  Grcg.,  Aloral., 
lib.  V,  c.  XXV,  al.  xxxiv,  u.  Ii3.  —  '*  Soplwu.,  lil ,  1  j. 


—  '»  Zacli.,  X,  U.  -  ">  Act.,  X,  34.  —  »»  Eccli.,  x, 
24.  —  "  Sup.,  XIX,  18.  —  "  Ephes.,  ii,  14.  —  «*  1  Cor., 
XIV,  33.  —  "  ha.,  LIil,  5.  —  «  Sup.,  Xiv,  20.  — 
-'  Rom.,  VI,  4.  —  ^«  Sup.,  XVI,  22.  —  *■•■  Chrysost.,  ubi 
sup.  —  '"  Aug.,  serm.  v,  ex  Sirmond.,  al.  xxi,  n.  1. 
(a)  Ccet.  edit.  assislit.  —  (6)  Al.  ubi.  —  (c)  Ccet. 
edil.  cubilia.  —  (d)  Ilem  habitabam.  —  (e)  Item  Apo- 
slolus. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XX. 


515 


sunt  gavisi.  Ideo  promisit  eis,  supra  '  :  «  Gau- 
dium  vestruDi  nemo  toUet  a  vobis.  »  Et  ibi  de 
gaudio  mulliplici. 

2i.  Etsequitur  discipulorum  confortatio,  sicut 
continuat  Glossa  :  Dixit  ergo  eis  iterum  :  Pax 
vobis.  Sed  quferitur,  quare  iterat,  quod  prius 
dixerat?  Et  ad  lioo  respondet  Clirysostomus  '^  : 
«  Quia  enim  praelium  inexpugnabile  habebant  ad 
Judaeos,  continue  inducit  hoc,  scilicet  :  Pax  vo- 
bis,  adversantem  dans  praelio  consolationem. 
Ob  hoc  denique  primum  verbum  dixit  post 
resurrectionem.  »Ha3C  ille.  Unde  «  et  viris  propter 
praelium  pacem ,  mulieribus  propter  justitiam 
gaudium  evangelizabat,  »  ait  idem  ^.  Ideo  se- 
quitur  :  Sicut  misit  me  Pater,  et  ego  mitto  vos , 
«  quasi  diceret,  ait  Chrysostomus  *  :  NuUam 
habetis  diificultatem,  et  ab  his,  quae  facta  sunt, 
eta  dignitatemea,scilicetame,(a)  quimitto.Vic- 
toriam  enim  statuit  claram;  ideo  elevat  eorum 
animam,  »  ut  ait  Chrysostomus  \  Et  in  hoc 
mediatorem  (6)  se  ostendit,  »  ait  Augustinus  '. 
Pater  enim  misit  me,  et  ego  vos  ad  consimilia, 
scilicet  ad  prajlia,  et  ad  tormenta  sustinenda, 
non  ad  gaudia.  Unde  Gregorius  '  :  «  Pater  misit 
Filium,  quem  amavit,  ad  passionem  :  ita  Do- 
minus  electos  apostolos,  non  ad  mundi  gaudia, 
sed  ad  passionem  misit.  »  '  «  Ecce  ego  milto 
vos,  sicut  agnos  inter  lupos.  »  Unde  et  apostoli 
dicuntur  missi,  ait  Augustinus  '^.  Misit  ergo  eos, 
sicut  imperator  milites,  sicut  summus  pontifex 
legatos ,  item  sicut  sol  radios  ignitos  '  :  «  Tri- 
pliciter  sol  exurens  montes,  radios  igneos  {<:) 
essufllans ,  »  etc.  Ut  enim  ait  Augustinus  " , 
Apostoli  fuerunt  ut  faces  ardentcs,  et  ut  carbo- 
nes  igniti.  '  «  Similitudo  animalium,  et  aspcc- 
tus  quasi  aspectus  lampadarum.  »  llem  misit 
eos  sicut  fulgura  ad  terrendum.  '"  «  Numquid 
mittes  fulgura,  et  ibunt?  »  Quod  exponit  ibi 
Gregorius  "  de  Ecclesioe  praedicatoribus.  Item 
mittit  eos  sicut  flumina  ad  irrigandum ,  quia 
ipse  fons  vitae  "  :  «  Ad  locum  uude  exeunt  Hu- 
mina  revertuntur.  »  Quod  exponit  Gregorius  ", 
ubi  supra,  de  Ecclesiae  prfedicatoribus  :  '*«  Ego 
sapientiae  effudi  flumina;  »  et  de  missione  ipso- 
rum  '•' :«  Misit  eos  binos,  et  binos  anle  se  (d).  » 

'  Sup  ,  .\vi,  22.  —  ■  Chrysosl.,  honi.  LX.vxv,  al. 
Lxxxvi ,  n.  3.  —  '  August.,  ubi  sup.  —  *  Greg.,  in 
Evcmg.,  hoiu.  xxvi,  n.  2. —  *  Luc,  x,  3. —  "  Aug.,  i>t 
Joan.,  tract.  Liv,  n.  3.  —  '  Eccli.,  XLiii,  4.  —  '  Aug  , 
Conf.,  hb.  XIII,  c.  XIX,  quoad  sensuin.  —  »  Ezech.,  i, 
13.—  1»  Job,  xxxvm,  33.—  "  Greg.,  Moral.,  Ub.  XXX, 
c.  11 ,  n.  6.  —  1=  Eccle.,  i,  7.  —  "  Giegor.,  ubi  sup., 
u.  8.—  "  Eccli.,  XXIV,  40.—  "  Luc.,  >i,  I.—  '«  Greg., 


Ibi  Gregorius  '*  bene  de  hoc.  Et  non  solum  con- 
firmavit  eos  dicto ,  sed  etiam  dono ;  ideo  se- 
quifur  (v.  22)  :  Hmc  (e)  cum  dixisset,  insufflavit, 
et  dicil  eis :  Accipite  Spiritum  sanctum.  Sed  quae- 
ritur,  ad  quid  insufllavit?  Et  ad  istud  respondet 
Augustinus  ■'  quod  hfec  insufflatio  significavit 
Spiritum  sanctum  non  solum  esse  Patris,  sed  et 
suum.  Item  quaeritur,  ad  quid  dedit  hio  Spiri- 
lum  in  flatu,  in  linguis  igneis  '",  super  Christum 
in  cohimba,  supra  '^  Et  cum  Spiritus  sanctus 
non  sit  res  corporalis,  videtur  tradidisse  occa- 
sionem  erroris,  dando  Spiritum  cum  talibus 
signis.  Item  prius  habebant  Spiritum,  supra  ^"  : 
«  De  plenitudine  ejus  omnes  accepimus.  »  Ergo 
nunc  non  dedit.  Item  supra  ait  ^'  :  «  Si  non 
abiero ,  paraclelus  non  veniet  ad  vos.  »  Ergo 
ante  ascensionem  non  debuit  dari  Spiritus.  Ad 
primum  respondendum  est  secundum  Augusti- 
num  ",  quod  «  neque  flatus  ille  corporeus  cum 
sensu  corporaliter  tangendi  procedens  ex  cor- 
pore,  substantia  Spiritus  sancti  fuit;  sed  de- 
monslratio  per  congruam  significationem  non 
tantum  a  Patre,  sed  et  a  Filio  procedere  Spiri- 
tum  sanclum.  »  Haac  ille.  Ob  hanc  ergo  con- 
gruam  figurationem,  cum  flatu  datus  est  Spiri- 
tus.  Ad  aliud  respondendum  est,  ut  habifum 
est  supra  -^  :  In  columba  simphcitas  signatur, 
et  ideo  in  columba  super  Christum  descendit; 
in  igne  vero  signatur  ardor,  sive  zelus  contra 
culpas  delinquentium.  Et  ideo  in  igne  super 
discipulos  descendit,  quia  eos  et  purgavit,  et 
inflammavit.  Et  de  hoc  Gregorius  2'.  Ad  afiud 
respondendum  est  secundum  Gregorium  ",  ubi 
ait,  quod  Spiritum  sanctum  dedit  Dominus 
semel  in  terra,  ut  hic,  et  semel  ccelo  praesidens. 
Et  hoc  ideo,  quia  duo  sunt  prfficepta  charitatis  : 
dilectio  Deisoilicet,  et  proximi.  Nihilominus , 
ut  ait  ibidem  Gregorius,  inerat  discipulorum 
mentibus  Spiritus  sanctus  ad  fidem ;  sed  tamen 
manifesta  datione  non  nisi  post  resurrectionem 
datus  est.  Piopter  cinod  dictum  est  supra  *»  : 
Nondum  erat  Spiritus  dattis.  Haec  ille.  Ex  quo 
patet,  quod  fuit  datio  Spiritus  triplex  :  una  ad 
justificalionem  et  ad  credulitatem;  alia  ad  con- 
lirmationem ,  cum  collatione  potestalis  dispen- 

in  Evmg.,  hom.  xvii,  n.  1.—  "  Aug.,  in  Joan.,  tract. 
csxi,  n.  4.—  '8  Act.,  11,  3.—  '»  Sup.,  i,  32.  —  20  Sup., 
I,  t6.  —  ='  Sup.,  XVI,  7.—  »  August.,  de  Trinit.,  hb. 
IV,  c.  XX,  n.  29.  —  "  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xxx. 
—  '♦  Ibid.,  hom.  xxvi,  ante  med.  —  "  Sup.,  vii,  39. 
(a)  CiBt.  edit.  sciUcet  a  me,  et  a  dignitate  mea.  — 
\b)  Al.  medium.  —  (c)  Ccet.  edit.  add.  et.—  (d)  Vvlg. 
eos  biuob  ante  faciem  suam. —  (e)  Gset.  edit.  Hoc. 


546 


KVANGELII  SANCTI  JOANNiS 


sandi  sacramcDta,  ut  hic;  alia  in  coilatione  doni 
linguarum  ,  et  ad  signorum  effectionem.  Et  de 
lioc  bene  Gregorius  Nazianzenus  ',  ubi  ait,  (juod 
ante  passionem,  et  post  resurreetionem,  et  post 
ascensionem  adfuit  cis  Spiritus  sanclus.  »  Et  ibi 
bene  de  hoc.  Ait  autem  Ctirysostomus  ' ,  ubi 
supra,  quod  «  quidam  aiunt  eos  tunc  non  sus- 
cepisse  Spiritum,  sed  aptos  esse  fecit  ad  suscep- 
tionem.  Et  ideo  inquiunt  :  Non  dixit,  Accepi- 
stis;  sed  :  Accipite  Spiritum  sancium.  »  Aliter 
autcm  videtur  ei ,  ut  ait  ibidem ,  quod  «  disci- 
puli  acceperunt  potestatem  quamdam  spiritua- 
lem  et  gratiam,  ct  ut  dimittant  peccala;  post 
quadraginta  vero  dies  acceperuut  signorum  da- 
tionem.  »  Haec  ille.  Et  ideo  speciflcans  hic  ait  : 
QuoTum  remiserilis  peccata,  scilicet  in  forma  Ec- 
clesias,  et  clave  non  errante  :  liemitluntur  eis; 
et  (juorum  retinueritis,  modo  dicto,  retenta  sunt, 
id  est,  non  remissa.  Et  hoc  «  tam  per  vos,  quam 
per  successores,  ait  Glossa.  »  '  «  Queecumque 
ligaveris  super  terram,  erunt  ligala  et  in  c(£lis.  » 
Sed  qualiler  hoc  dedit  discipulis,  quia* :  «  Ego 
sum,  qui  deleo  iniquitates  vestras  solus?  »  Ergo 
Ueus  remiltit.  Item  hoc  est  virtutis  infinitse,  quia 
majus  est  justificare  impios ,  quam  creare  cce- 
lum  et  terram,  ait  Augustinus  siipra  ^.  Non  ergo 
concessa  homioibus.  Item  ail  Filius  Dei  ^  :  «  Ut 
sciatis,  quia  Filius  hominis  habet  potestatem 
dimittendi  peccata,  »  etc.  Sua  ergo  est  haec 
poteslas.  Item  ex  ordine  verborum  hic  videtur, 
quod  nullus  habet  potestatem  dimittendi  pcc- 
cata,  vel  ab  iis  absolvendi,  nisi  habeat  Spiritum 
sanctum.  Primo  enim  ait  :  Accipite  Spiritum 
sanctum;  et  deinde  :  Quorum  remiseritis.  Et  ad 
istud  respondendum  est,  quod  in  culpa  est 
tria  considerare,  scilicet  divinam  ofiensam,  de- 
formantem  maculam,  reatum  sive  obligationem 
ad  poenam  ceternam.  Ueus  autem  miserans  cum 
dat  gratiam,  remittit  offensam,  et  infundit  gra- 
tiam  purgantem,  et  delentem  maculam,  et  re- 
mittit  obligationem  ad  pcenam  aeternam.  Potes- 
tatem  autem  exigendi  poenam  temporalem  com- 
mittit  suo  Vicario ,  habenti  auctoritatem  cla- 
vium.  Dei  ergo  est  potestas  remittendi  peccata 
efiective;  Christi  hominis,  authentice  et  media- 
tive ,  quia  est  mediator,  et  caput  Ecclesias ,  et 
satisfaciens  pro  peccatis;  homini  autem  habenti 

'Grcg  iN'az.,rfe.S'p!n7uOT)icto,  orat.  vi,al.  .\LiY,  n  II. 
—  i  Chryso.-t ,  iibi  sup.  —  s  Mutt/i.,  xvi,  19.  —  *  Isu., 
>Lill,  25.  —  5  Aug.,  Iracl.  Lxxil,  ii.  3.  —  ^  Alatt/i., 
IX,  6.  —  ■>  Greg.,  in  F.vang.,  Uom.  xxvi,  n.  6  — 
•  Sup.,  XI,  44.  —  3  Aug.,  tiact.  XLix,  n.  24.  —  >«  Ibid., 
Irait.  cxxi,   n.  4.  —  "  Huii.,  de  Satram.  fid.,  lib.  I, 


auctoritatem  clavium  est  comroissa  potestas 
exigendi  pcenam  temporalem,  et  denuntiandi 
illos,  qui  sunt  contriti  ct  confessi,  absolulos. 
Unde  Gregorius '  :  «  Causte  pensaudae  sunt ,  et 
tunc  ligandi  atque  solvendi  potestas  exercenda, 
videndo  quie  culpa,  quse  poenitentia,  ut  quos 
Deus  per  contritionis  gratiam  visitat,  illos  pasto- 
ris  sentenlia  absolvat.  »  Ideo  ait  Salvator  disci- 
pulis,  supra  '  :  «  Solvile  eum,  et  sinite  abire.  » 
Et  ibi  bene  de  hoc  ab  Augustino  '.  Ad  aliud 
respondendum  est  secundum  Augustinum  '" : 
«  EccIesicB,  inquit,  charitas,  quie  Sjjiritum  sanc- 
tum  infundit  in  cordibus  nostris,  participum 
suorum  peccata  dimillit;  eorum  autem,  qui  non 
suut  ejus  participes,  tenet.  Et  ideo  ait :  Accipite 
Spiritum  sanctum;  et  postea  :  Quomm  remiseritis 
peccata,  »  etc.  H.tc  ille.  Ex  quibus  patet,  quod 
in  Ecclesiie  unitate  est  Spiritus  sanctus,  et  gra- 
tia,  cujus  gratiee  sacramenta  sunt  vasa,  prout 
ait  Uugo  ".  Et  Ecclesiae  clavibus  fit  remissio 
praidicla.  Non  ergo  est  necesse,  ut  qui  ministral 
sacramenta  in  sua  persona,  habeat  Spirilum 
sanctum,  quae  per  malos  dispensantur ;  in  ipsa 
lamen  Ecclesia  est  Spiritus  sanctus,  cujus  sacra- 
menta  dispensat  minister,  et  cujus  clavibus 
utitur.  Et  de  hoc  bene  Augustinus  '-  :  «  Dei  est 
illa  gratia,  Uei  est  sacramentum;  hominis  vero 
solum  ministerium  :  qui  si  bonus  est,  adhaeret 
Ueo,  et  operatur  cum  illo;  si  vero  malus,  ope- 
ratur  per  illum  Ueus  visibilem  sacramenti  for- 
mam ,  ipse  vero  donat  invisibilem  sacramenti 
gratiam.  »  Heec  ille.  Idem  Augustinus  '^  :  «  Sa- 
cramenta  non  depravantur  peccatis  hominum.  » 
Idem  Augustinus  "  :  «  Sacramenta  eamdem  efli- 
caciam  habent  administrata  per  bonos,  et  per 
malos.  »  Et  ibi  bene  de  hoc. 

24.  Et  sequitur  ultima  particula,  in  qua  in- 
cidens  occasio  sequentis  appuritionis  :  Tho- 
mas,  etc,  qui  diciiur  Uidymus,  etc.  Ut  ait  Isido- 
rus  '^  ;  «  Uidymus  aiyssus  (a),  vel  geminus,  prop- 
ter  dubium  cor,  vel  dubius.  Thomas  est  nomen 
hebr<Eum;  Didymus  graecum;  Geminus ,  id  est 
dubius,  latinum.  »  Non  erat  cum  eis ,  quia,  ut 
ait  Chrysostomus  '",  «  a  disseminatione ,  sive 
dispersione,  quae  fuerat  facta,  scilicet  cum 
Jesus  captus  fuit,  nondum  redicrat.  » 

25.  Dixerwit  ergo  ei  (6)  discipuli :  Vidimus  Do- 

part.  IX,  c.  3,  paulo  anle  ojed.  —  "  Aug.,  ad  Donal., 
epiit.  CLXvi,  al.  cv,  n.  12.  —  "  Aug.,  epist.,  cxxxvi. 
—  '*  Id.,  epist.  cxxxix.  —  "  Isid.,  Etyniol.,  lib.  VII, 
c.  IX.  —  "  Chrysost.,  hom.  lxxxvi,  al.  Lxxxvii, 
n.  i. 

(a)  C*l.  eiiit.  Dei.  —  (4)  Item  dicunt  auteni. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XX. 


517 


tninutn.  In  quo  narratur  discipulorum  charitas, 
retulerunt  enim  absenti  visionem  :  «  Qui  enim  ' 
audit,  dicat  :  Veni.  »  Supra  -  :  «  Invenit  Philip- 
pus  Nathanael,  »  etc.  Ille  aiUem  ait  :  Nisi  videro 
in  manibus  fixuram  clavorum,  etc,  et  in  hoc  exi- 
gebat  experientiam  sensus  visus  :  Et  mittam 
digitum  meum,  etc,  et  in  hoc  experientiam  sen- 
sus  tactus.  Ut  ait  Chrysostomus  '  :  «  Nimirum 
ahis  grossior,  idcirco  eom  quferebat  fidem,  quse 
per  sensum  est,  qui  grossissimus ,  scilicet  tac- 
tum.  Neque  enim  ocuhs  credebat,  nisi  rimatus 
esset.  »  Et  ut  ait  Gregorius  * :  «  Neque  hoc  casu, 
sed  divina  dispensalione  faclum,  ut  discipuUis 
dubitans,  dum  vulnera  palparet  carnis,  in  nobis 
sanaret  vulnera  infidehtatis.  »  Et  ibi  bene  de 
hoc  Mira  ergo  dispensatio  divinae  clementiae  in 
hoc  facto. 

26.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  iterata  appa- 
ritio,  vel  manifestatio  Fihi  Dei,  ad  removendam 
infidehtatem  discipuh;  et  ibi  IrJa  :  primo,  ipsa 
manifestatio  ,  et  generahs  alloculio;  secundo, 
specialis  admonitio  discipuli,  et  ilhus  respon- 
sio,  ibi  ^  :  Deinde  dicit  Thomce,  etc;  tertio,  sub- 
junctio  rationis,  ob  quam  scripta  sunt  signa, 
quae  Salvator  fecit,  ibi  *  :  Multa  quidem,  etc. 

Ait  ergo  :  El  post  dies  octo  ilerum ,  etc  Ut  ait 
Chrysostomus  "  :  «  Excogita  Dominatoris  cle- 
menliam,  qualiter  pro  una  anima  ostendit  seip- 
sum  vulnera  habentem ,  et  accessit  ut  salvet 
unum.  »  Venit  Jesus  januis  clausis.  Ut  ait  Augusti- 
nus  * :  «  Moli  corporis,  ubi  divinitas  erat,  ostia 
clausa  nou  obstiterunt.  »  Et  stetit  in  medio ,  et 
dixit  :  Pax  vobis ,  ut  prius  est  expositum.  Sed 
quferitur  de  hoc,  quod  ait  :  Venit  januis  clausis, 
quod  atlribuil  Augustinus  "  ipsi  divinitati.  Et 
idem  Augustinus  '"  ;  «  Contra  naturam,  inquit, 
corporis  videmus  esse  clausis  ostiis  intrare. 
Omnia  autem  possibilia  sunt  Deo ,  sicut  ambu- 
lare  super  aquas.  »  Ad  contrarium  objicitur  : 
Omnis  dos  habet  actum  specialem  in  corpore 
glorificato,  sicut  impassibilitas  (a)  non  alicui 
cedi;  claritas,  a  nuUo  ofTuscari  (6);  agilitas,  a 
nullo  retardari  :  ergo  et  subtilitas,  a  nullo  posse 
resisti.  Ergo  venit  januis  clausis  ratione  dotis 
corporis  glorificali.  Item  videtur,  uf  ait  Grego- 
rius  ",  quod  «  illud  corpus  Domini  intravit  ad 
discipulos  januis  clausis,  quod  per  nativitatem 

'  Aijoc,  XXII,  n.  —  5  Sup.,  I,  45.  —  ^  Chrysost., 
ubi  sup.  —  '  Gres.,  m  Evanrj.,  hom.  xxvi,  n.  7.  — 
>  Inf.,  27.  —  '  Inf.,  30.  —  '  Chrj-sost.,  ubi  sup.  — 
'  Aug.,  tract.  cxxi,  u.  4.  —  »  Ibid.  —  "  Id.,  df  Ayon. 
Chrisl.,  c.  XXIV,  n.  26.  —  "  Gregor.,  in  Evang., 
hom.  XXVI,  n.  I.  —  "  I  Tim.,  u,  5.  —  "  Prov.,  iii, 


suam  clauso  exivit  Virginis  utero  :  »  nec  tamen 
tunc  erat  corpus  gloriflcatum  :  ratione  dotis, 
potuit  tunc  iiitrare  januis  clausis.  Et  ad  istud 
respondendum  sine  prsejudicio,  quod  hcet 
possit  intrare  januis  clausis  ratione  dotis  cor- 
poris  glorificati,  lamen  hoc  atfribuunt  sancti 
divinitati,  ad  confirmandam  fidem  ,  quod  cor- 
pus  suuin  resumptum  et  glorificafum  fuit  divi- 
nifati  unitum.  Unde  quando  aliquid  debetur 
alicui  rafione  diversarum  virtufum ,  in  ipso 
affribuitur  virtuosiori.  Licet  ergo  posset  venire 
clausis  januis  ratione  virtufis  eorporis  glorifl- 
cati,  tamen  hoc  atfribuifur  divinitafi,  cui  erat 
unitum.  Et  nota  quod  ait :  Stetit  (c)  in  medio,  ad 
significandum  esse  ^  mediatorem  Dei  ef  homi- 
uum.  ipse  enim  in  medio ,  sicut  cor  vivificans 
in  medio  corporis  ad  illius  vivificationem.  Ipse 
enim  signatus  per  lignum  vitee  in  medio  para- 
disi.  Et"  : »  Lignum  vit;e  est  hi.s,  qui  apprehen- 
derint  eam.  »  "  «  Qui  posuif  iu  medio  ejus  spi- 
ritum  saucti  sui.  »  Ifem  ipse  in  medio,  sicut 
imperator  in  medio  militum,  vel  summus  pon- 
tifex  in  medio  cardinalium  ad  omnium  guber- 
nahonem.  '^  «  Vidi  in  medio  sepfem  candela- 
brorum  similem  Fiho  hominis.  »  Item  ipse  in 
medio,  sicut  luminare  ia  medio  cceli  ad  mundi 
illuminationem.  '«  «  Quasi  sfella  matutina  in 
medio  nebulas.  »  Item  ipse  in  medio  discipulo- 
rum ,  velut  scholarium,  ad  omnium  eruditio- 
nem  "  :  «  In  medio  ecclesiae  aperuit  os  ejus.  » 

27.  Et  sequifur  pars,  in  qua  aUocutio  disci- 
pulispecialis;  et  ibi  tria  :  primo,  ipsius  admo- 
nitio;  secundo,  illius  responsio,  ibi"  :  Bespondit 
Thomas,  efc;  terfio,  Christi  credenlibus  proniis- 
sio  "  :  Dicit  ei  Jesus,  etc. 

Ait  ergo  :  Dicii  Thomce :  Infer  digitum  tuum,  etc. 
Uf  ait  Chrysoslomus  ^"  :  »  Non  expectat  ab  illo 
rogari,  neque  audire  quid  tale;  sed,  nihil  di- 
ceute  illo,  complet  quae  desiderabat,  et  eisdem 
verbis,  quibus  prius  ad  discipulos  :  Vide  manus 
meas,  et  infer  manurn,  et  mitle  in  latus  meum.  »  etc 
Ut  enim  ait  Augustinus^'  :«Quia  in  corde  disci- 
pulorum  vulnera  crant,  propter  qujB  sananda, 
cicafriccs  in  corpore  suo  servavit.  »  Unde  quae- 
rifur  de  hoc ,  quod  ait  :  Infer  digitum  tuum  huc. 
Ex  hoc  videtur,  quod  corpus  suum  luit  palpa- 

18.  —  "  Isa.,  LXIU,  11—'»  Apoc,  I,  13.  —  '«  Kccii., 
1,  G.  -  "  Ibid.,  xv,  5  —  '»  Inf.,  28.  —  "  Inf.,  29.  — 
"•  Chrysost.,  ubi  sup.  —  ^'  August.,  de  ver/i.  Dom., 
seriu.  xviii^  al.  lxxxxiu,  n.  2. 

(«)  (Seet.  cdii.  impossibilitas.  —  (/;)  llem  suscilari.  — 
(c)  Item  Stat. 


518 


EYANGELII  SANCTI  JOANNIS 


bile,  cum  dicat  Gregorius':  oCorruiiipi  necesse 
esl,  quod  palpatur. »  Et  ad  istud  respondendum 
secundum  Gregorium,  quod  «  miro  modo,  et 
incorruptibile,  et  palpabile  corpus  exhibuit  post 
resurrectiouem,  ut  monstrando  incorruptibile 
invilaret  ad  proemium ,  et  proebendo  paJpabile 
'oformaret  ad  iinem.  »  Et  ibi  de  boc.  Item  ait 
Augustinus  ',  quod  nulla  erit  deformitas  in  cor- 
poribus  glorificatis,  et  supplebitur  in  talibus 
partium  iucequalitas.  «  Ergo  nulla  vulnera, 
nullse  cicatrices  erunt  in  eis.  Item  Augustinus : 
«  Quid  sibi  vult  hoc,  »  scUicet  Christum  mon- 
strasse  vuhiera,  «si  propter  incredulum  fecit?  » 
Si  vero  ostendit  vuhiera ,  erunt  post  resurrec- 
tionem,  quod  habet  pro  inconvenienti.  Item 
idem  ' :  «  Si  falsas  sciUcet  cicatrices  ostendit , 
fallax  fuit  in  dorendo  ;  »  si  veras ,  ergo  ibi  vera 
vulnera.  Ergo.  Ad  istud  respondendum,  sicut 
langit  Augustinus  ',  quod  in  corporibus  marty- 
rum  forlassis  videbimus  cicatrices ,  quae  pro 
Chrisli  nomine  pertulerunt  :  non  tamen  defor- 
mitas  in  eis,  sed  dignitas  erit.  Et  quaedam  quam- 
vis  in  corpore,  non  corporis,  sed  virtutis  pul- 
ehritudo  fulgebit.  »  Haec  ille.  .Multo  magis  in 
corpore  Christi  glorificati  modo  inaesUmabili 
apparebunt  sine  deformitate,  sed  cum  gloriae 
fulgore,ad  fidem  resurrectionis  construendam  : 
quas  etiam  ostendet  in  judicio,  ut  ostendat 
quale  genus  morfis  pertuUt,  prout  ait  Beda  °,  et 
est  ibi  in  Glossa.  E^noli  esse  incredulus ,  scilicet 
de  rescrrecfione :  Sedfidelis,  fidem  illiushabens. 
Ut  ait  Chrysostomus  :  «  Viden"  (a)  quoniam  in- 
fideUtafis,  scihcet  Thomae,  erat  ambiguitas,  et 
hoc  anlequam  acciperet  (6)  SpirJtum  sanctum?  ■> 
ait  Chrrsostomus. 

28.  Respondit  Thomas  :  Dominus  meus,  et  in  hoc 
confessio  humanilatis  Christi ;  Et  Deus  meus,  et 
in  hoc  confessio  divinilalis.  Unde  Augustinus " : 
cc  Videbat  tangebatque  hominem,  et  confiteba- 
tur  Deum.  » 

29.  Dicit  ei  Jestis  :  Quia  vidisti,  credidisti.  Oppo- 
nit  Gregorius  '  :  «  Cum  dicat  Apostolus  * :  Fides 
est  sperandamm  rerum,  quaJiter  ait  hic  :  Quia 
vidisti ,  credidisii?  Et  ad  istud  respondet,  quod 
(I  aliud  vidit,  ahud  credidit :  hominem  vidit,  et 
Deum  confessus  est.  »  Item  quaeritur  :  Es  quo 

'  Greg.,  in  Evang.  hom.  ixvi,  n.  I.  —  -  Ang.,  de 
Ciiit.  Dei,  lib.  XXII,  c.  six,  n.  2. —  '  Id.,  ront. 
Fauit.,  Ub.  XVI,  c.  xxxill.  —  *  Id.  de  Civit  Dei, 
lib.  XXII,  c.  XI,  al.  xix  ,  n.  3.  —  '  Bed.,  super  Luc., 
in  fio.  —  '  August.,  tract.  cxxi,  n.  5.  —  ''  Gieg.,  in 
Evang,,  hom.  xxvi,  n.  8.  —  '  Uebr.,  xi,  I.  —  '  Ang., 
ubi  sup.  —  "  ibid.  —  "  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xxvi. 


Thomsis  eum  tetieit,  videtur  qnod  debuisset 
diiisse  :  Quia  me  tetigisfi,  credidisti.  Et  ad  istud 
respondendum  secundum  Augustinum  *  et  Glos- 
sam,  quod  «  sensus  visus  generaJior  est  Ideo 
ait :  Quia  \idisii,  non  quia  tetigisti.  Vel  forsitan 
non  fuit  ausus  eum  tangere,  sed  aspiciendo  cre- 
didit :  «  non  enim  scriptum  est  :  Et  teligit  Tbo- 
mas,  »  ut  ait  Augustinns  '".  Ideo  sequitur :  Beati 
qui  non  tidirunt ,  et  creiiderunt ,  eo  quod  non 
habuerunt  sensibUia  experimenta  :  quia  «  fides 
non  habet  meritum,  cum  humana  ratio  praebet 
experimentum,  »  ut  est  apud  Gregorium  ". 
Quod  est  intelligendum ,  ut  ait  idem  Gregorius, 
de  perfecte  credentibus :  •  Ule  enim  vere  credit, 
qui  esercet  operando  qnod  credit,  »  ait  idem 
Gregorius"."»  Fides  enim  sine  operibus  mortoa 
est. »  Aliter  de  fodso  credentibus  "  :  «  Confitec- 
tur  se  nosse  Deum,  factis  autem  negant.  »  Unde 
de  credentibus  et  non  operantibus,  exponit 
Gregorius  '^  iUud  '*  :  «  Absorbebit  fluvium ,  el 
non  mirabitur,  »  id  est,  infideles  diabclus  ab- 
sorbet;  «  et  habet  fiduciam,  quod  Jordanis  in- 
fluat  in  os  ejus,  »  id  est  baptizatL  Et  ibi  bene 
de  hoc. 

30.  Et  sequitur  ultimum  :  ilulta  quident  et  alta 
signa.  Ut  ait  .\ugustinus  '',a  hoc  capitulom  velut 
libri  flnem  indicat. »  Ut  enim  ait  Chrysostomus'* : 
0  Signa  quae  scripta  stmt  non  ambitionis  gratia, 
sed  utihtatis  tantum.  »  Unde  quserit  Chrysosto- 
mus '',  quare  non  omnia  sunt  scripta  ?  »  Et  ad  hoc 
respondet,  quod  «quae  erant  sufficientia  scripta 
sunf  :  suificientia,  inquam,  eos  attrahere  ad 
fidem.  Non  omnia  autem  simt  scripta  propler 
multitudinem,»  quia  «  nec  mandus  caperet,  » 
infra*";  et  «  qui  non  eredit  his,  quae  dicta  sunt, 
neque  pluribus  crederet,  si  essent  scripla.  » 
Haec  ille.  Et  quia  non  fuerunt  facta  signa  prop- 
ter  discipulos  solum,  sed  ad  omnium  utiUta- 
tem,  ideo  sequitur  (v.  31)  :  Bcec  scripia  suni,  ut 
credatis ,  quia  Jesus  esi  filius  Dei,  et  perfecta  fide, 
ut  dictum  est  :  Et  ut  credentes ,  et  in  fide  perse- 
veramtes,  titam  habeatis  in  nomine  ejus.  Supra  " ; 
«  Qui  credit  in  me,  si  mortuus  fuerit,  vivet.  » 
Et  patet  hic  salvificus  finis  sacrae  doctrins  evan- 
geUcae,  quae  est  assecutio  vitae  stemae.Quamvis 
enim  iste  sit  finis  tolius  Scripturse  "  :  «  Quse- 

n.  1.  —  '»  Ibid.,  n.  9.  —  '«  Jac,  II,  20.  —  "  Til.,  i, 
16.—  '5  Greg.,  ubi  snp.—  "  Job,  It,  18.—  "  Angnit., 
tract.  cxiii,"ii.  ».  —  ''  ChrysDst.,  nbi  snp.,  n.  2.  — 
'»  Ibid.  —  «•  Iif.,  5n,  23.  —  «  Snp.,  xi,  S5.  — 
»=  Rom.,  XV,  4. 
(a)  C<Bt.  edii.  Videns.  —  (6)  liem  tanqnam  accepil. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXI. 


519 


cumque  scripta  sunt,  ad  nostram  doclrinam 
scripla  sunt,  »  etc. ;  tamen  doctrina  evangelica 
quasi  immediatius  ducit  ad  viiam  ffiternam 
adimplentes  et  perficientes  documeuta  et  proe- 
cepta  evangelica  '  :  «  Qui  enim  fecerit ,  et  do- 
cuerit,  hic  magnus  vocabitur  in  regno  cceIo- 
rum.  »  '  «  Bealus  homo  qui  audit  me.  »  Et  se- 
quitur  :  «  Qui  me  inveneril ,  inveniet  vitam.  » 

CAPUT  XXI. 

i.  Postea  manifestavit  se  iterum  Jesus ,  etc.  Nar- 
ratis  duabus  manifestationibus  Filii  Dei  ipsis  di- 
scipulis  post  resurrectionem,  hic  narratur  ter- 
tia  ad  confirmationem ,  et  inslructionem  beati 
Petri,  et  consequenter  omnium  in  ipso.  Et  hoc 
DiTisio.  in  Ires  :  primo  narralur  ipsa  manifestatio ;  se- 
cundo,  Petri  in  dileclione  confirmatio ,  ibi '  : 
Cum  ergo  'prandissent,  etc. ;  tertio,  dictorum  per 
tesliraonium  afBrmatio,  ibi  ' :  Hic  est  discipulus 
ille.  Prima,  adhuc  in  tres  :  primo,  anteceden- 
tium  manifeslationis  descriptio;  secundo,  ipsa 
manifestatio ,  ibi^  :  ilane  autem  facto,  etc;  ter- 
tio,  recapitulatio ,  ibi  *  :  Bocjam  tertio,  elc. 

Ail  ergo  :  Postea  rnanifestaiit,  etc.  Indc  enu- 
merantur  tria  antecedentia,  scilicet  loci  deter- 
minatio,  personarum  descriptio,  et  operationis 
specificatio,  ut  patet  in  littera.  Postea,  quae  prae- 
missasunt,  manifeslavit  se  ad  mare  Tiberiadis, 
quod  dicitur  stagnum  Genezareth,  dictum  quasi 
gejterans  aurum.  Sed  quaeritur,  quare  interponit 
quasi  recapitulationem ,  quando  praemisit  : 
Multa  signa  fecit  Jesus,  inler  islam  narralionem, 
et  aUas,  et  non  enumeravit  continue  ?  Et  ad  hoc 
respondet  Augustinus  " ,  quod  ista  narralio 
«  commendat  Ecclesife  sacramentum  (a) ,  qualis 
futura  est  in  ultima  resurrectione  mortuorum.  » 
Et  de  hoc  in  Glossa.  Mawfestavit  autem  sic.  ( v.  2.) 
Erant  simul  Simon  Petrus,  etc.  Et  in  hoc  enume- 
ratio  personarum,  quibus  apparuil.  De  Petro  et 
Nathanaele,  supra*.  De  Thoma,  supraproximo  '. 
Et  fitii  lebedoei,  scihcet  Joannes,  et  Jacobus  Ma- 
jor,  de  quibus  Matthaeus  '".  Et  alii  duo ,  «  quo- 
rum  nomina  reticentur,  »  ait  Glossa. 

3.  Dicit  eis  Simon  Petrus  :  Vado  piscari ; 
et  in  hoc  negotii  vel  operationis  specificafio. 
Dicunt  ei  :  Venimus  et  nos  tecum  ;  et  in   hoc 


eorum  unanimitas  ,  sive  occupationis  idenli- 
tas,  sive  unio.  Et  nihil  prendiderunt  (6) ;  et  in  hoc 
forte  divina  dispensatio.  Ut  enim  ait  Augus- 
tinus  "  ;  «  Divinitus  factum  est,  ut  miraculum 
plus  appareret.  »  Ut  enim  ait  Chrjsostomus '- : 
«  Neque  quid  agere  habentes,  artem  scilicet 
piscalionis  tractarunt,  nihil  enim  habentes  agere 
ad  piscationem  iverunt  :  et  hoc  nocte,  quia 
formidolosi  erant.  »  Unde  quaerit  Gregorius  "  : 
«  Cur  Petrus  post  conversionem  rediit  ad  pis- 
cationem,  cum  dicatur  "  :  Nemo  mittens  manum 
ad  aratrum ,  et  aspiciens  retro  ,  aptus  est  regno 
Dei  ?  Item  Matthfeus  non  rediit  ad  telonii  nego- 
tium  post  conversionem.  »  Etad  hoc  respondet, 
quod  «  sunt  quaedam  negotia,  quae  sine  pecca- 
lis  exhiberi  aut  vix,  aut  nullatenus  possunt,  ad 
quae  non  est  redeundum  post  conversionem  , 
quale  fuit  negotium  telonii;  aliud  vero  est  ne- 
gotium,  quod  sine  peccato  estitit,  et  hoc  repe- 
tere  post  conversionem  ,  peccatum  non  fuit , 
quale  est  piscatio.  »  Quasi  eadem  quserit  Au- 
gustinus  '5  :  ad  quod  respondet,  «  non  fuisse 
eos  prohibilos  sua  arte  licita  victum  necessa- 
rium  quaerere,  sui  apostolatus  integrilale  ser- 
vata,  si  quando,  unde  viverent,  aliud  (c)  non 
haberent.  »  Haec  ille.  Sed  nihilominus  objici- 
tur  :  Ait  Salvalor  Petro  '* :  «  Ex  hoc  eris  homi- 
nes  capiens.  »  Ergo  ex  tunc  non  debuit  ire  ad 
capiendos  pisces,  sed  ad  prtedicandum,  et  ca- 
piendum  homines.  Item  ait  Filius  Dei  volenti 
ire  ad  sepehendum  patrem  ''  :  «  Dimilte  mor- 
tuos  sepehre  mortuos  suos.  »  Ergo  nec  ad  mo- 
dicum  tempus  permisit  eum  intendere  operi 
pietalis.  Multo  magis  non  debuit  Apostolus 
intendere  his  operibus  piscalionis,  cum  opera 
manualia  aliquando  impediant  vocationem  quae 
ad  Deum  est ,  et  opera  spiritualia.  Item  ait  Sal- 
vator  '*  :  «  Primum  quajrite  regnum  Dei ,  et 
omnia  haec  adjicientur  vobis.  »  Ergo  debuis- 
sent  inteudisse  spiriluahbus  occupationibus,  et 
Deus  provideret  eis  de  temporalibus.  llem  "  : 
«  Ordinavil  Deus  his  qui  evangelizant,  de  Evan- 
gelio  vivere.  »  Dcbuissent  ergo  intendere  ani- 
mabus  lucrandis  ,  et  non  operibus  manuah- 
bus.  Et  ad  istud  respondendum  est,  sicut  habi- 
tum  est  ab  Auguslino  ^"  :  «  Sui  aposlolatus  in- 
tegrilate   servata ,  non   fuerunt   prohibili  sua 


I  Matth..  V,  19.  —  »  Prov.,  VMI,  3t,  33.  —  =  Inf.,  in  Evang.  hom.  .xxiv,  n.  1.  —  i'  Luc.,  ix,  62.  — 

.  —  '  Inf.,  24.  —  '  Inf.,  4.  —  «  Inf.,  14.  —  '  Aug.,  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  3.  —  '«  Luc,  v,  10.  —  "  Matl/i., 

ict.  cxxii,  n.  1.  —  *  Sup.,  I,  40,  13,  etc—  '  Sup.,  viii,  22.  —   "  Ibid.,  vi,  33.  —  "  I  Cor.,  ix,  14.  — 

,  24  et  8.  —  '"  Matth.,  iv,  21  et  s.—  "  August.,  ubi  "  Aug.,  ubi  sup.  —  («)    Cat.   edil.  sacramenta.  — 

p.,  n.  4.  —  '=  Clirysost.,  ubi  sup.,  u.  2.  —  "  Greg.,  (4)  /jrehenderunt.  —  (c)  aliunde. 


15.  —  '  Inf., 
tract 

rap.,  n 


520 


EVANGELIl  SANCTI  JOANNIS 


arte  queerere  victuin  necessarium.  »  Unde  ibi- 
dem  Augustinus  '  :  «  Si  beatus  Paulus  ai*tem , 
quam  non  novcrat,  didicit,  ut  dum  suis  mani- 
bus  Iransigitur  doctor,  nullus  gravetur  auditor; 
quanto  magis  bealus  l'etrus ,  qui  jam  piscator 
fuerat,  quod  noverat,  lecit,  si  ad  praesens  illud 
tcmpus  aliud  unde  viveret  (u)  non  invenit  ?  » 
HiBC  ille.  Ex  his  colligitur,  quod  ralione  neces- 
sitatis  cogentis,  ratione  licitae  artis,  et  ratione 
conditionis  tcmporis,  quia  non  erat  adhuc  tem- 
pus  aptum  ad  preedicandum,  ob  furorcm  et 
maligriitatom    Judteorum  ,    qui    crant    magis 
prompti  ad  intcrficiendum,  quam  ad  audicn- 
dum,  et  ratiouc  vilaudte  otiositatis,  licite  po- 
tuerunt  ire  ad  piscationem.  Unde  Chrysosto- 
mus  5  :  «  Nihil  habentcs  agcre,  ad  piscationem 
iverunt.  »  Et  per  hoc  ad  oljjecta.  De  mysterio 
vero  discipulorum,  quod  eraut  septem  ,  cum 
quibus  ultimum  convivium  celebravit  Dominus, 
Gregorius  '  bene.  Unde  ait  :  «  Septenario  nu- 
mero   perfectio  designatur  ,  »  ideo  «  septem 
diebus  hoc  tempus  evolvitur.  Illi  ergo  in  ulti- 
mo  convivio  de  praesentia  veritatis  epulantur, 
qui  nunc  studio  perfectionis  ferrena  transcen- 
dunt,  et  qui  sunl  pleni  septiformi  Spiritu.  »  Et 
ibi  bcne  de  hoc.  Quod  aulem  nihil  prendide- 
runt  in  nocto,  ligura  est,  quod  qui  laboraut  in 
nocte ,  id  est,  in  tenebris  peccali,  fructum  uon 
assequuntur.  '•  «  Per  totani  noctem  laborantes 
nihil  ccpimus.  »  Ut  enim  ait  Propheta  '^  :  «  Va- 
num  cst  vobis  surgere  ante  lucem.  »  Omnis 
enim  labor  qui  est  in  nocte,  id  e=t,  sine  lumine 
diviuM  gratiee ,  infructuosus.  *  «  Noctes  labo- 
riosas  enumeravi  mihi.  »  Gregorius  '  :  «  Quae- 
dam  sunt  laboriosa,  sed  non  vacua;  quaedam 
vacua  et  laboriosa ,  sicut  qualia  sunt  opera 
peccatorum.  »  '  «  Confusio   comedit  labores 
eorum  (0).  » 

4.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  ipsa  manifes- 
tatio  :  Mane  autein  faclo,  ctc.  Et  illa  in  duas  : 
primo  se  manifestat  per  miraculosam  operatio- 
nem  in  captione  piscium;  secundo,  per  dispen- 
salivam  comestionem  :  Vt  ergo  descenderunt.  etc. 
In  prima  parte  quatuor  :  primo,  ipsa  manifes- 
tatio ;  secundo,  ejus  allocutio,  et  eorum  res- 
ponsio,  ibi'  :  Dicit  ergo  eis ,  etc;  tertio,  ipsius 
praeceptio  cum  execulione,  ibi  '"  :  Dixit  ergo 

'    Aiigust.,   ubi  sup.  —   2  Clirysost.,  ubi   sup.   — 
^  Greg.,  in  Evang.  hom.  xxiv,  n.  6.  —  »  Lun.,  v,  5. 
—  *  Job,  vi/,  3.  —  '  Gregor., 
'  Jerem.,  iii. 


Psai.  cxxvi,  2. 
MoraL,  lib.  VIII,  c.  v,  al.  viii,  n.  16.  ■ 
2i.  —  '  luf.,  5.  —  "  luf ,  6.  —  II  luf., 


7.-i=Grei. 


Kvang.  liom.  xxiv,  n.  2.  —  "  Chiysost.,  ubi  sup. 


eis,  etc. ;  quarto,  ejusdem  a  discipulis  agnitio 
et  eorum  ad  lerram  applicatio,  ibi  "  :  Dicit  ergo 
discipulus. 

Ait  ergo  :  Mane  autem  jam  facto,  stetit  Jesu$ 
in  litlore.  QuiTrit  Gregorius  '*  :  «  Cur  disoipulis 
in  mari  laborantibus  post   resurrectionem  in 
littore  apparuit,  ante  vero  resurrectionem  co- 
ram  eis  in  fluctibus  ambulavit?  »  Et  ad   hoc 
respondet ,  quod  «  mare  praesens  saeculuni  de- 
signat   :   per  soliditalem   littoris ,  perpetuitas 
quictis  aeternoe  designatur.  Quia  ergo  discipuli 
in  lluctibus  mortalis  vitae  laborabant,  ideo  in 
mari  apparuit  cis  ;  quia  vero  nunc  corruptio- 
nem  carnis  excesserat,  idco  in  littore  apparuit.» 
Non  tamen  cognoverunt  eum  discipuli.  Ut  ait  Chry- 
sostomus  "  :  «  Non  videbatur ,  nisi  condescen- 
deret,  »  scihcet  in  formam,  in  qua  voluit  ap- 
parere,  et  videri.  Et  de  hoc  Augustinus  '*  bene, 
ubi  quasi  quaerit :  «  Cum  in  eodem  corpore ,  et 
in  eadem  forma  resurrexerit ,  quomodo  ali- 
quando  agnitus  fuit,  aliquando  non?  »  Et  in- 
nuit  respondendo,  quod  hoc  potuit  dupliciter 
fieri  :  vel  quod  aliquid  factum  est  in  oculis 
eorum,  vel  quod  in  alia  efligie  apparuit,  prout 
voluit.  »  Lnde  ait  :  «  Cum  duo  sint  in  corpore, 
lineaiuenta  el  color,  quibus  cujuslibet  species 
agnoscatur,  cur  in  transliguratione,  scilicet  ante 
resurrectionem,  neminem  movet  eum  potuisse 
usque  ad  tantam  excellentiam  fulgoris  et  lucis 
colorem  mutasse;  et  post  resurrectionem  mo- 
vet  lineamenta  mulata  esse  ,  ut  non  possit  ag- 
nosci?»  Haec  ille ,  quasi  diceret  :  Non  debet 
aliquis  inde  moveri.  Secundum  Augustinum  " 
vero  «  littus  finis  est  maris,  et  signat  finem  s*- 
culi ,  »  in  quo  fine  erit  resurrectio  mortuorum. 
D.   Dicit  ergo  eis  :  Pueri ,  numquid ,  etc.  «  Es 
usu  enim   communi  sic  vocat ,  »  ait  Glossa. 
Numquid  pulmentarium  habetis  ?  qui  sciUcet  ita 
piscamiui.  Pulmcntum  eniin  dicitur  omne  illud, 
quo  panis  comeditur,  vocatum  a  pulte,  ait  Isi- 
dorus  "^.  Responderunt  ei  :  Non  ;  «  et  ideo  hcet 
nobis  providero,  »  ait  Glossa.  Ut  enim  ait  Au- 
gustinus  '^,  inquirens  cur  non  implevit  Dominus 
quod  promisit ,  scilicet :  Primurn  qumrite  regnum 
Dei,  etomnia  adjicieyitur  vobis:»  Prorsus,  inquit(c), 
quod  Dominus  promisit,  implevit  :  nam  quis 
ahus  pisces ,  qui  caperentur,  apposuit  ?  Qui  non 

—  '*  Aug.,  ad  Vuulin.,  Episl.  Lix,  al.  cvLix,  n.  31.  — 
•5  l(i.,  tract.  cxxil,  n.  6.  —  '«  Isid.,  Etymol.  lib.  XX, 
c.  II,  aute  med.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  4. 

[a]  Cmt.  edit.  aliunde  vivere.  —  (b)   Vulg.  luborem 
patruQi.  —  (c)  C(et.  edit.  inquam. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXI. 


521 


ob  aliud  credendus  est  eis  ingessisse  penu- 
riam  ,  qua  compellerentur  ire  piscatum ,  nisi 
dispositum  volens  exhibere  miraculum.  »  Et  ut 
ait  Chrysostomus  '  :  «  Humanius  loquitur  eis  , 
ut  debens  aliquid  emere  ab  eis,  »  id  est,  ad 
modum  hominis.  Ideo  {v.  6)  dixit  eis  :  Mittite 
in  dexteram  nurigii  rete ,  et  invenietis.  Ut  enim 
ait  Gregorius  -  :  «  Bis  (a)  ad  piscandum  jussit 
Dominus,  ut  retia  milterentur,  Lucce  quinto  '  (6), 
et  hic.  Et  in  illa  piscatione  non  dixit,  in  quam 
partem  retia  milterentur  ;  hic  autem  dixit, 
quod  in  dexteram  partem.  Quaeritur ,  unde 
hoc  ?  Et  ad  istud  respondet  Gregorius  ibi, 
quod  «  illa  piscatio  signat  proesenlem  Eccle- 
siam  ,  qusB  bonos  et  malos  simul  colligit  usque 
ad  finem  sfeculi  ;  ista  autem  piscatio  signat 
Ecclesiam  electorum  in  gloria.  »  Et  ideo  in  hu- 
jusfigura  ait :  Mittite  in  dexteram.  Miserunt  ergo, 
et  jam  non  valebant  iUiid  trahere ,  quia,  ut  ait 
Augustinus  supra  ^*  :  «  Deus  apposuit  pisces.  » 
Unde  ait  Petrus  ^  :  «  In  verbo  tuo  laxabo 
rete ,  »  etc. 

7.  Dicit  ergo  discipulas  ille  ,  quem  diligebat 
Jesus,  Petro ,  scilicet  Joannes.  Ut  enim  ait  Chry- 
sostomus  *  :  «  Hic ,  id  est  Petrus ,  erat  ferven- 
tior ;  ille ,  id  est  Joannes ,  excelsior  :  hic  qui- 
dem,id  est  Petrus,  astutior;  ille  vero,  id  est 
Joannes  ,  perspicatior.  Propterea  Joannes  qui- 
dem  primo  cognovit  Jesum ,  Petrus  vero  prius 
ivit  ad  eum.  »  Haec  ille.  Simon  autem  Petrus, 
cum  audisset ,  tunica  succinxit  se.  Ut  ait  Chrysos- 
tomus  ■"  :  «  Vides  et  reverentiam  Petri ,  el  affec- 
tionem,  quia  nudus  misit  se  in  mare?  Sed  ne- 
que  suslinuit  navem  ad  eum  venire ,  sed  natans 
accessit.  »Haec  ille. 

8.  Alii  autem  navigio  venerunt.  Et  specificat 
spatium  maris  :  Non  enim  longe  erant  a  terra,  sed 
quasi  cubitis  ducentis.  Et  patet  hujus  mysterium 
a  beato  *  Gregorio  :  Petrus  enim  et  alii  disci- 
puli  «  frahunt  rele  piscium  ad  terram ,  quia 
sanctse  prajdicationis  voce  ad  stabilitatem  aeter- 
nee  vitae  fideles  adducunt.  »  Lnde  ait  discipu- 
lis  '  :  M  Faciam  vos  piscatores  hominum.  »  Unde 
nota  quod  ait  :  Mittite  rele  in  dexteram  navigii. 
Per  rete  doclrina  evangelicce  praedicationis  sig- 
natur,  quae  est  varia  testura  contexta,  ct  hoc 

'  Cbi7S03l.,  ubi  suf).  —  ^  Gregor.,  iii  Euany., 
hom.  x.\iv,  n.  S.  —  3  Luc,  v,  4.  —  *  Aug.,  ubi  =up. 
—  '  Luc,  V,  .■;.  —  •  ChiysosL,  ubi  sup.  —  ''  Ibiil.  — 
"  Greg.,  ubi  sup.,  n.  'i ,  quoad  sensum.  —  »  Malth., 
IV,  19.  —  1»  Aug.,  (ic  ver.  Hnlig..  i:.  KKiV,  u.  4u.  — 
"  Luc,  V,  5.  —  '2  Aug.,  de  LXXXIIl  Quast.,  q.  Lxx.xi, 
D.  3.  —  1»  Maith.,  xxv,  36.  —  »  Cant.,  ii,   6.  — 


indissolubiliter,  multipliciter  et  firmiter.  Fila 
enim,  es  quibus  tale  rete  contexitur,  sunt 
auctoritates  et  aptas  rationes,  quia  «  auctoritas 
fidem  flagitat,  et  rationi  horainera  praeparat; 
ratio  ad  intellectum  cognilionemque  perducit,  » 
ait  Augustiuus  '».  Et  istud  rete  fuit  figuratura  in 
retibus  apostolorum  "  :  «  Laxabo  rete  in  verbo 
tuo.  »  Et  de  reti  apostolico  Augujtinus  '*bene. 
Et  istud  rete  debet  mitti  in  dexteram  navigii , 
ut  homines  capiantur,  et  ducantur  ad  sollicitu- 
dinem  aeternae  gloriae ,  et  ut  sedeant  a  dextris 
Dei  cum  electis.''  «  Tunc  dicet  his,  qui  a  dexte- 
ris  sunt,  »  etc.  '*  «  Dextera  ejus  amplexabitur 
me.  »  Et  quia  pauci  capiuntur  praedicatione 
evangelica  ,  ideo  '^  :  «  Lugebunt  expandentes  Rete 
rete.  »  Et  nola  quod  est  multiplex  rele  :  est  (f  i^""'' 
enim  rete  diabolicae  tentalionis  '" :  «  Immisit  in 
rete  pedes  suos.  »  Ibi  Gregorius  '"  :  «  Sicut  qui 
pedes  in  retc  mittit,  non  cum  voluerit,  exit ; 
sic  qui  in  peccato  se  dejicit,  non  mox  ut  vo- 
luerit,  surgit,  »  etc.  Item  est  rete  carnalis  vo- 
luptalis  "  :  «  Traxit  id  sagena  sua,  et  congrega- 
vit  (c)  in  rete.  »  Unde  in  hamo,  de  quo  ibi  pras- 
misit,  suggestio  :  insagena,  consensio ;  inreti, 
prasvaricatoria  operatio.  Et  de  muliere  mala 
sub  figura  voluptatis  "  :  « Inveni  mulierem 
morte  amariorem,  quae  laqueus  venatorum  est, 
et  sagena  cor  illius.  »  Item  est  rele  humanae 
deceptionis  -"  :  «  Homo  qui  blandis  fictisque 
sermonibus  loquitur  amico  suo,  rete  expandit 
pedibus  ejus.  »  Item  est  rete  pravae  et  perversae 
doctrinationis  -'  :  «  Laqueus  facti  estis  specula- 
tioni ,  et  rete  expansura  .super  Thabor.  »  Quod 
vero  dicitur,  quod  Petrus  tunica  se  praecinxit, 
et  misit  se  in  mare,  figura  est,  quod  succinctus 
ab  omni  concupiscentia  misit  se  ad  sustinendas 
tiibulaliones.  Infra  eodem'-:«  Alius  cinget  te.  » 
Et  ibi  de  hoc.  Quod  vero  discipuli  navigio  vene- 
rant,  figura  est  quod  Sceculum  istud  calcando 
ad  gloriae  soliditatem  pcrvenerunt.  Unde  et  Pe- 
trus,  qui  fuit  caput  Ecclesiae,  ambulavit  super 
mare^^  Per  dncentos  cuftiYossignatur  adimplelio 
mandatorum  Dei  in  perfecta  charitate ,  id  est , 
dilectione  Dei  et  proximi.  Centenarius  enim ,  et 
denarius ,  idem  in  mysterio  sunt,  quia  «  nu- 
merus  replicans,  et  numerus  replicatus,  idim 

>s  Isa.,  xi.\-,  8.  —  '"  Job,  xviii,  8.  —  "  Greg.,  Moral., 
lib.  XIV,  c.  VI,  al.  xi,  n.  13.  —  "  Habac,  i,  15.  — 
'•'  Ecclc,  VII,  27.  —  '"Prov.,  X-^six,  5.  —  ='  Ose.,  v,  !. 
—  ^-  liif.,  i8.  —  ^  Matlh.,  \w,  i'9. 

(«)  Suppl.  in  sancto  Evangelio  legilui',  quia.  — 
ijjj  Ctet.  edit.  non  habent  Lucee  quinto,  nr«!'  ndmodum 
m  margine.—  (c)  Ceet.  edit.  cougregabil. 


R22 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


sunt  in  mysterio,  "  ait  Augustinus.  Unde  et  in 
figuradicitur  ' :  «  Venire  regem  cum  viginti  mil- 
libus  ,  contra  habenteni  decem  millia  :  »  in 
figura  de  transgrcssione  inandatorum  Hei  et 
proximi,  veniet  Dominus  conlrii  gloriantem  de 
mandatorum  adimpletione. 

9.  Et  scquitur  illa  pars,  in  qua  ipsa  manifcs- 
tatio  ostensa  per  ipsara  comestionem,  ibi  :  Ut 
enjo  descenderunt ,  etc.  Et  ibi  quatuor  :  primo  , 
ciborum  praBparatorum  inventio  ;  secundo  ,  d  : 
offerendis  piscibus  Filii  Dei  prteceptio ,  et  ejus- 
dem  adimpletio ,  ibi  *  :  nicit  eis  Jesus  (a)  etc; 
tertio,  ad  prandendum  invitatio ,  ibi '  :  Dicit 
eis  Jesxis  :  Venite ,  prandete ,  etc;  quarto  discipu- 
lorum  stupeiactio  ,  et  ciborum  eis  a  Christo 
dislributio,  ibi :  Et  nemo  audebat ,  etc 

Ait  ergo  :  Descenderunt  in  terram  :  et  loquitur 
secundum  naturam,  quia  mare  est  allius  terra. 
Viderunt  prunas  et  piscem  et  panem.  Quseritiir 
unde  erantista?  Et  ad  hoc  respondet  Chrysos- 
tomus  '' ,  quod  «  non  operatur  hic  ex  materia 
supposita,  »  sed  quod  admirabilius  signa  du- 
cit,  scilicet  ex  non  entibtis  rebus  :  ostendens, 
quod  cum  ex  materia  suljjecta  faciebat,  propter 
quamdam  dispensationem  faciebat ,  scilicet  ut 
crederent  eum  esse  auctorem  creaturarum ,  si- 
cut  quando  mulliplicavit  panes  ex  quinque 
panibus,  supra  ^  Ista  ergo  fuerunt  a  Filio  Dei 
creata,  vel  facta,  secundum  Chrysostomum  , 
qui  collegit  pisces  in  rete,  ut  ait  Augustinus  '^, 
supra.  Item  quferitur ,  quarc  non  levavit  hic 
oculos  in  coebim  et  egit  gratias,  sicut  fecit  su- 
pra  '" .  quando  distribuit  panes  ?  Et  ad  istud 
respondet  Chrysostomus  '• ,  quod  cum  ampliori 
poteitate  ista  facit  :  quffi  autem  ibi  fecit,  con- 
descenpionis  gratia  fiebant.  Et  ideo  respiciebat 
in  coelum ,  instruens  nos ,  ut  habitum  est  ibi , 
et  gratias  egit. 

10.  Et  sequitur  illa  particula  :  Dicit  eis  Jesus: 
afferle  de  piscibus.  Et  hoe  dixit  eis  ad  ostensio- 
nem  miracuh.  Quod  audiens  Petrus,  qui  *  «  erat 
in  omnibus  ardentior,  ad  obediendum  humi- 
lior ,  ad  exequendum  mandatum  paratior  :  » 
(v.  11)  Ascendit ,  et  traxit  rete  in  terram  ple- 
num ,  etc.  Hic  enim,  ut  ait  Chrysostomus  *, 
«  signa  facta  sunt :  primum  quidem ,  multos 
esse  comprehensos  pisces  ;  deinde,  non  scis- 
sum  esse  rete.  »  De  mysterio  vero  istorum  pis- 

'   Luc,   XIV,   31.  —   2  luf.,   10.   —  '  Inf.,    12.   — 

*Chrysost.,  ubisup. — »  Sup.,  vi,  H. —  « August.,  tract. 

cxxii,  n.  4.—  '  Greg..,  in  F.vnng.,  lioni.  xxiv,  n.  4.— 

Aug.,  ubi  sup.,  u.  8.  — '  Greg.,  ubi  sup.  —  ">  Aug., 


cium,  scilicet  centum  quinquaginta  trium,  Gre- 
gorius  '  multum,  et  est  in  Giossa.  In  numero 
enim  denario  operalio  mandatorum  signatur; 
in  numero  septenario  Spirilus  septiformis  de- 
signatur ;  in  ternario  lides  Trinitatis  signalur. 
Ducendo  ergo  per  trigonum  decem  et  septem , 
veniunt  quinquaginta  unum  :  quod  unum  non 
potest  dividi,  quia  requies  in  unitate  est.  Ilem 
ducendo  por  trigonum  (luinquaginta  et  unum  , 
fiunt  centum  et  quinquaginta  tria.  l  nde  nume- 
rus  praedictus,  et  ejus  parles ,  sunt  numeri  gra- 
tiarum,  quaa  gralia  ducit  ad  requiem.  Ule  enim 
numerus  hubet  quinquagenarium  nuraerum  ter, 
et  insuper  tria  ipsa  propter  mysterium  Trinita- 
tis.  Unde  et  die  quinquagesimo  a  Paschate  da- 
tus  est  Spiritus.  Et  de  lioc  Augustinus  *.  Quod 
autem  non  cst  scissum  rete  ,  myjterium  ,  ul  su- 
pra,  habitum  est,  quia  ista  piscatio  signabat 
coUectionem  electorum  ad  vitam  aeternam ,  in 
qua  nulla  erit  divisio  vel  scissura.  Et  de  hoc 
Gregorius  '.  Item  secundum  eumdem  Grego- 
rium,in  pisce  asso  signabatur  Christus  passus, 
qui  capi  voluit  laqueo  mortis  nostrte ,  ct  quasi 
tribulatione  assatus  est  tempore  passionis.  Per 
panem  autera  signatur  divinitas  Christi ,  quse 
nos  reficit.  Et  ii)i  bene  de  hoc.  klem  Augusti- 
nus  '"  :«  Piscis  assus  Christus  est  passus,  et  ipse 
est  panis  qui  de  ccelo  descendit.  »  Et  de  hoc  in 
Glossa.  Et  quod  ait  :  Traxit  Petrus  rete ,  etc, 
mysterium  est,  quod  per  Pelrum  et  ejus  suc- 
cessores  colliguntur  electi,  et  ad  Qdem  in  Ec- 
clesia  militante,  et  ad  beatitudinem  in  Ecclesia 
triumphante.  Unde  et  Augustinus  " :  «  Per  illum 
septenarium  numerum  discipulorum,  per  quem 
etiam  potest  universitas  intelligi  figurata,  tanto 
sacramento  noscamus  communicare,  et  eidem 
beatitudini  sociari.  »  '^  «  Simile  est  regnum  cce- 
lorum  sagenae  missas  in  mare,  et  ex  omni  ge- 
nere  piscium  congreganti.  » 

12.  Et  sequitur  quarta  particula,  scilicet  dis- 
cipulorum  stupefactio  et  ciborum  eis  collatio  : 
Et  nemo  audebat  discumbentium  interrogare  eum. 
Et  est  sensus,  secundum  .\ugustinum  '^  :  «  Tanta 
erat  evidentia  veritatis,  quaJesus  illisapparebat, 
ut  nullus  eorum  non  solum  negare,  sed  neque 
dubitare  auderet.  Quasi  crgo  diceret  :  Nullus 
audebat  dubitare,  quoniam  ipse  esset.  »  Hsec 
ille.  Ex  hoc  patet,  quod  quando  volebat ,  sic 
apparebat,  ut  indubitanter  eum  agnoscerent; 

tract.  cxxiii,  n.  2.  —  "  Ibitl.  —  '-  Mallli.,  xi;i,  47.  — 
"  Aug.,  ubi  sup.,  u.  1.—  la)  Cail.  edit.  posuer.  et  ejus- 
dem  adiinpletio  iiost,  ibi  :  Dicis,  etc. 


EXPOSITIO  IN  C\P.  XXI. 


523 


et  quando  volebat,  se  occultabat.  Et  de  hoc 
Augustinus  bene  '  ,  ubi  ait  ,  quod  sicut  ante 
resurrectionem  usque  ad  excellenliam  lucis  et 
fulgoris  potuit  mutare  colorem ,  ut  non  agnos- 
ceretur,  et  post  pristinum  colorem  revocare ; 
sic  eadem  facilitate  potenlise,  potuit  renovare 
lineamenla  et  revocare.  »  Et  ibi  bene  de  hoc. 
Similiter  Chrysostomus  bie  -,  de  hoc  :  «  Cum  si- 
lentio,  inquit,  et  formidine  multa  et  reverentia, 
sedebant  attendentes  in  eum ,  formam  altiorem 
videntes,  et  multa  stupefactione  pleni.  Valde 
enim  erant  stupefacti,  »  elc.  Et  hoc  figura  erat 
quod  in  convivio  gloriae  certi  erimus ,  videntes 
Deum  facie  ad  faciem ,  et  non  indigebimus  in- 
terrogatione.  Supra  ^  :  «  Palam  de  Patre  an- 
nuntiabo  vobis,  »  etc. 

13.  Et  venit  Jesus ,  et  accepit  panem,  etc.  Et 
istud  debet  continuari  cum  eo  quod  dictum  est 
supra  :  Venite,  prandete.  Et  in  hoc  patet  mj's- 
terium,  quia  istud  convivium^  quod  celebravit 
Dominus  cum  septem  discipulis  ,  figura  est 
feterni  convivii  ,  secundum  Gregorium  ' ,  ad 
quod  convivium  veniunt  electi  per  Filium  Dei 
mediatorem ,  et  per  communicationem  sui  sacri 
corporis  et  sanguinis,  et  veram  creduhtatem. 
Supra  '  :  «  Si  quis  manducaverit  ex  hoc  pane , 
vivet  in  aeternum.  »  Sed  queeritur,  cum  creda- 
tur  ipsum  manducasse  cum  discipulis ,  ut  dici- 
tur  hic,  et  apud  Lucam  ^  :  «  Cum  manducasset 
coram  eis,  »  quid  fuit  factum  de  illo  cibo,  et 
ad  quid  manducavit?  Vidctur  enim,  quod  hoc 
potius  fuit  ad  impedimentum  fidei  resurrectio- 
nis,  quam  ad  promotionem,  cum  cibus  suma- 
tur  ad  restaurationem  deperditi.  Et  ad  hoc  res- 
pondet  Auguslinus  '  bene  :  «Fides  Christiana 
de  Christo  Salvatore  non  dubitat,  quod  post  re- 
surrectionem  in  spirituali  carne ,  sed  tamen 
vcra,  cibum  ac  potum  sumpsit.  Non  enim  po- 
tcstas,  sed  egestas  edendi  et  bibendi,  talibus 
corporibus  auferetur  (a).  »  Idem  Augustinus  '  : 
0  Cibum  et  potum  sumpsit  non  alimentorum 
indigentia,  sed  ea  qua  poterat  potestate.  »  Si- 
militer  de  hoc  Augustinus '■' bene ,  ubi  loquitur 
de  comestione  Christi  post  resurrectionem ,  et 
angelorum  ,  dicens  quod  «  illa  comestio  fuit 

'  Aug.,  ad  Paulin.,  ubi  sup. —  '  Chrysost.,  ubi  sup. 
—  '  Sup.,  XVI,  25.  —  '  Gregor.,  ubi  sup.,  n.  6.  — 
*  Sup.,  VI,  52.  —  «  Luc.,  XXIV,  43.  —  '  August.,  (k 
Civit.  Dei,  lib.  XIII,  (r.  xxil.  —  »  Ibitl.,  lib.  XXII, 
c.  XIX,  D.  2.  —  »  Id.,  ad  Deot/r.,  epist.  .\Lix,  al.  cil, 
q.  I,  n.  6.  —  '•  De  Mirahilib.  S.  Scrip.,  lib.  III,  c.  xv 
(inter  Oper.  S.  Auf;-,  Append.,  tom.  III),  ihi  cit.  a 
ca:t.  cdit.,  legilur  e  coulrario  :  «  Hoc  (scilicet  cibos) 


non  necessitate,  sed  potestate.  »  Et  ponit  exem-     E\eii- 
plum  :  «  Aliler  absorbet  aquam  lerra  sitiens ,  ''c°"e3° 
aliter  solis  radius  candens  :  illa  indigenlia,  isle  ''<">e. 
potentia.  »  Hasc  ille.  Potestas  ergo  apparuit  in 
Christo  comedente,  non  egestas  :  et  ita  man- 
ducans  potestative  non  convertit  cibum  in  na- 
turam  corporis  sui,  sed  resolvit  [h)  in  mate-' 
riam,  ut  dicitur  '".  Et  ibi  bene  de  hoc  Chrysos- 
tomus  ''  :  «  Qualiter  autem  comedit,  non  est 
nostrum  dicere  :  modo  enim  quodam  inopiua- 
biliori  haec  fiebant ,  non  ut  natura  indigente 
cibis,  sed  condescensione  ad  demonstrationem 
resurrectionis.  »  HcEcille. 

ii.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  recapitulatio 
manifestationum  praedictarum ,  ibi  :  Uor  jam 
tertio  manifestatus  est,  eto.  Sed  quaeritur  qualiler 
hoc"?  quia  etiam  in  die  resurrectionis,  sive  Pas- 
chae,  multoties  apparuit,  ut  patet  ab  Augustino  '% 
et  a  Magislro  in  Historiis.  Ergo  non  jam  tantum 
tertio  manifestavit.  Et  ad  istud  respondendum 
cst  secundum  Augustinum  '^,  quod  «  hoc  non  ad 
ipsas  demoustrationes  :  sed  ad  dies  referre 
debemus,  id  esl,  primo  die,  cum  resurrexit;  et 
post  dies  octo ,  quando  Thomas  vidit  et  credi- 
dit;  et  hoc  die,  quando  de  piscibus  hic  loqui- 
tur.  Post  quot  autem  dies  hoc  fuerit  factum, 
non  est  dictum.  »  Hnsc  ille. 

IS.  Et  sequitur  illa  pars,  in  qua  de  conse- 
quentibus  ad  manifestationes  prfedictas,  scilicet 
de  confirmatione  Petri  in  dilectione  ,  et  de  in- 
formatione,  ibi  :  Cum  ergo  prandissent ,  etc.  Et 
illa  in  duas  :  primo,  de  dilectione  inquisitio  ad 
ipsius  confirmationem ,  et  Petri  responsionem ; 
secundo,  ad  consummationem  dilectionis  suae 
passionis  ipsi  Petro  revelatio,  ibi  ;  Amen  dico 
tibi ,  etc.  Prima  in  tres ,  secundum  tres  interro- 
gationes  et  responsiones  Petri ;  secunda,  ibi  "  : 
lyicil  ei  iterum,  etc. ;  tertia,  ibi  '^  :  Dicit  ei  ter- 
tio,  etc.  In  quahbet  parte  tria,  scilicst  inquisitio 
Pelri,  responsio,  et  Christi  admonitio. 

Ait  ergo  :  Cum  prandissent,  dicit  Simoni  Petro, 
qui  erat  princeps,  et  caput  prfesentibus  discipu- 
lis  :  Simon  Joannis,  diligis  me?  Ex  hoc  vidctur 
Filium  Dei  in  prandio  siluisse,  nec  non  et  disci- 
pulos.  Unde  Chrysostomus,  ubi  supra  '"  :«  Cum 

uon  ul  nos  rumiiialos  cibos  sloinacho  pt  iutostiuis  con- 
ferunt,  sed  statini  ut  accopta,  velut  videutur,  degus- 
teiit,  in  spirituatem  naturaui,  nou  c.\  parte,  sed  lola 
transforinaut.  »  —  "  Chiysosl.,  ubi  sup.  —  "  Aug., 
de  Cons.  Evang.,  lib.  III,  t.  xxv.  —  "  Id.,  in  Joan., 
tract.  cxxiii,  n.  :!.  —  '»  Inf.,  16.  —  »»  Inf.,  17.  — 
'  Chrysost.,  ubi  sup. 
(a)  Ceet.  edil.  aufertur.  —  (A)  Item  resiluil. 


524 


EVANGELII  SANCTl  JOANNIS 


silentio  sedebant ,  et  solum  comedebant ,  quie 
eis  condidit.  »  liilujif,,  inquit,  me  pltts  kis?  Unde 
queerit  Chrysostomus  ',  qualiter  alios  prseteriens 
Petro  locutus  est  de  talibus.  Et  ad  boc  respon- 
det,  quod  «  eximius  aposlolorum  erat  Petrus, 
et  os  apostolorum  et  vcrtex  :  ct  propter  hoc 
Paulus  ascendit '  videre  eum.  llem  ostcndens 
ei,  quoniam  oportet  eum  audere,  id  est,  fidu- 
ciam  habere  in  Christo;  et  negatione  delcta, 
committit  ei  cnram  fratrum,  et  negalionem  qui- 
dem  non  profert,  neque  exprobrat  quod  factum 
est.  »  Heec  ille.  Ob  hanc  ergo  Petri  confirmatio- 
nem,  et  ob  remissionis  negalionum  oslensio- 
nem,  ob  confidentiaj  slimulationem,  sic  locutus 
est  Petro.  Unde  ait  ei :  Uilvjis  me  pl.us  his?  quia, 
ut  dictum  est  sfepe,  Petrus  erat  ferventior  in 
omnibus ,  et  priraus  ad  respondendum ,  et 
promptus  ad  obediendum.  Unde  Glossa  :  "  Quod 
scit  inlerrogat.  »  Et  subditur  responsio  Petri  : 
Domine,  ixi,  scis,  quoniam  amo  te.  Ut  ait  Chrj'sos- 
tomus  '■'  :  «  Ipsum  qui  scit  inefTabilia  cordis  tes- 
Humiii-  tem  vocavit.  »  Et  palet  hic  humihtas  Petri :  non 

tas  Pefri  ,..  ,  ,.,.  ,.,.., 

respondit  se  plus  diligere,  sed  ait  :  Tu  scis. 
Unde  Glossa  :  «Utrum  plus  diligat,  tacuit.  »  Dicit 
ei :  Pasce  agnos  meos.  Ut  dicit  Augustinus  * :  «  Hoc 
idem  est,  ac  si  diceretur  :  Si  me  diligis,  non  te 
pascere  cogita ,  scd  oves  mcas  :  et  sicut  meas 
pasce,  non  sicut  tuas  :  gloriam  meam  in  eis 
quaere ,  non  tuam  :  dominium  meum  quaere , 
non  tuum;  lucra  mea,  non  tua.  Ne  sis  in  corura 
societate ,  de  quibus  '■"  :  Eriint  liomines  ainantes 
seipsos.  Hsec  ille.  Et  ibi  bene  de  hoc. 

16.  Et  sequitur  secunda  interrogatio  Christi, 
consimilis  priori ,  et  eadem  responsio  Petri,  et 
eadem  ipsius  admonitio,  ibi :  Dicit  ei  itcrum,  elc. 
Unde  Chrysostomus  ^  :  «  Si  diligis  mo ,  curam 
fratrum  suspicias,  et  ferventem  amorcm,  cjuem 
pcr  omnia  deuionstrasti,  nunc  ostende,  et  nunc 
aiiimam,  quam  dixisti  te  positurum  pro  me, 
pro  ovibus  meis  ponc.  »  Haec  ille. 

17.  Et  sequilur  terlia  Chrisli  interrogatio ,  et 
consimilis  responsio  et  admonilio,  ibi  :  Dicit  ei 
tertio,  elc.  Quaeritur,  quare  toties  interrogavit, 
cum  sufficeret  semel  interrogasse?  Et  ad  islud 
respondet  Augustinus  "  :  «  Redditur  ternae  nega- 
tioni  terna  confessio,  ne  minus  amori  lingua 
serviat,  quam  timori,»  etc.  Contristatus  autem 
Vetrus,  etc.  Sed  quaeritur  ad  quid  fuit  conlrista- 

•  Clirysost.,  hom.  lxxxviii,  al.  lxxxvk  ,  n.  1.  — 
"  Gal.,  I,  18.  —  '  Clirysost.,  ibid.  —  *  Aug.,  ubi  sup., 
n.  5.  —  s  II  Tim.,  iu,  1.  —  «  Chryso.-it.,  ubi  sup.  — 
'  Aug.,  ubi  sup.  —  '  Chrysost.,   ubi  sup.  —  '  Sup., 


tus,  ex  quo  fuit  conscius  se  a  mare  Dominum? 
Et  ad  hoc  respondet  Chrysostomus  *,  quod  «  for- 
midans  priora,  scilicet  negationes,  melior  factus 
est,  et  magis  sobrius,  et  non  audax  exislens  de 
reliquo ,  sicut  prius  scilicet  promittebat  proe- 
sumptuosc  (supra').  Ne  ergo  existimans  diligere 
cum  (a)  non  diligerct,  scilicet  (6)  eodem  modo 
quo  deberct,  ideo  contristatus  est.  »  Et  patet 
secundum  Augustinum  '»,  eadera  esse  amorera 
et  dilcclionem.  Unde  ait  hicprimo  :  Simon,  dili- 
gis  ?ne?  Et  postea  ait  :  Amas  mel  Et  patet  hic 
quoB  sunt  successoribus  Petri  necessaria,  scilicet 
Dei  fervida  et  vera  dilectio,  ut  scilicet  Deum 
diligant,  non  se;  et  divinum  honorera,  non 
suum;  et  divina  lucra,  non  sua,  secundura  Au- 
gustinum  ".  Et  ut  pascant  agnos  et  oves  Dei,  id 
est,  fldeles  :  de  ((ua  dilectione  ct  pastura  in 
Collatione  '-  prajdicabili.  Qualiler  aulera  sint 
oves  pascendfe,  in  Glossa  :  «  Pascere  oves,  est 
credentes,  ne  deficiant,  conforlare.  »  Et  sic  de 
aliis ,  quaa  in  Glossa  enuraerat.  Et  forte  prius 
ait  :  Pasce  agtios  meos,  bis,  et  denique  semel  : 
Pasce  oves  meas.  Per  agnos  cnira,  simplices  et 
infirmi,  et  pauperes  signantur,  qui  debent  pasci 
duplici  pastura,  scilicel  corporali  et  spirituali; 
per  oves  signantur  firmiores  et  ditiores ,  qui 
pasci  debent  pastura  spiriluali.  Unde  Glossa  : 
«  Pascere  oves  est  terrena  subsidia ,  si  necesse  Pascere 
est,  subditis  providere,  exempla  virtutum  prae- 
bcre,  n  elc."«Sicut  pastor  gregem  suum  pascit, 
in  brachio  congregabit  agnos,  et  in  sinu  suo 
lcvabit,  foetas,  »  elc.  Qui  crgo  Petro  succedit  in 
olficio  pastorali,  et  non  diligit  Deum,  nec  pascit 
oves ,  idolum  est ,  non  pastor  "  ;  «  0  pastor  et 
idolum,  derelinquens  gregem  :  »  paslor  no- 
mine,  idolum  re. 

t8.  Et  sequilur  illa  pars,  in  qua  de  pra^nun- 
tiatione  suoe  passionis  ipsi  Petro,  ibi :  Amm  dico 
tili,  etc,  in  qua  morte  ostendebatur  consum- 
malio  dilectionis  beati  Petri ;  el  ibi  quatuor  : 
primo,  ipsius  mortis  praenuntiatio ;  secundo, 
ipsius  Petri  de  altero  discipulo  inquisitio,  ibi  : 
Conversus  Petrus,  etc;  tertio,  Christi  responsio, 
ibi  :  Dixit  ei ,  etc;  quarto,  sermonis  Domini 
interpretafio  a  discipulis :  Exivit  erijo  sermo  inter 
frutres,  etc. 

Ait  ergo  :  Amen  dico  tibi,  cum  esses  junior,  cin- 
gebas  te.  Ita  respondit  Petrus  supra  ''  :  Scis  quia 

XMi,  37.  —  "•  August.,  ubi  sup.  —  "  Ibid.  —  '-  Vid. 
Colliit.   \c.  —  '^  Isa.,  XL,  II.  —  "  Zacli.,  vi,  17.  — 
'5  Sup.,  17. 
[a)  Ccet.  edit.  cum.  —  (b)  Item  sed. 


oTes 
quid  sit. 


EXPOSITIO  IN  C,\P.  XXI. 


525 


amo  te.  Et  supra  '  tlixerat  :  "  Animam  mcam 
ponam  pro  te.  »  Filius  ergo  Dei  amoris  osten- 
sionem  monslrare  volens,  et  erudire  nos  quo- 
modo  eum  amare  oportet,  sicut  continuat  Chry- 
sostomus  ',  ait  Petro  :  Cum  esses  jumor,  cingebas 
te,  id  est,  sequebaris  tuam  voluntatem  ;  quando 
autem  senueris,  extendes  manus,  id  est,  crucifige- 
ris,  ait  Augustinus '.  Undc  Augustinus  '  ibidem  : 
«  Hunc  invenit  e.xitum  ille  negator  et  amator, 
prwsumendo  elatus,  negando  prostratus,  flendo 
purgatus,  confitendo  probatus,  patiendo  coro- 
natus.  »  Hffic  ille.  Et  alius  te  cingel,  scilicet  vin- 
culis ,  quod  fuit  impletum.  Et  ducet  quo  tu  non 
vis,  id  est,  ad  mortem,  ait  Glossa. 

19.  Hoc  aulem  dixit,  siijnificans  cjua  nwrle  esset 
elarificalurus  beum.  Sed  quteritur  de  hoc  quod 
alt  :  Ducet  te,  quo  tu  non  vis  :  nihil  involunta- 
rium  est  meritorium  :  ergo  si  nolens  passus  est, 
absque  merito  est  passus.  Et  ad  istud  respondet 
Chrysostomus ' : «  Dedit  ei  Filius  Dei  quod  dcsi- 
derabat,  scilicet  ut  moreretur  pro  Christo.  Et 
hoc  quod  ait  :  Non  vis,  natura3  dicit  compassio- 
nem,  et  carnis  necessitatem  :  quoniam  invita, 
id  est,  non  volens  abscinditur  a  corpore  anima. » 
Et  sequitur  :  «  Nullus  enim  impassibiliter  cor- 
pus  deponet.  »  HiEC  ille.  ^  «  Nemo  carnem  suam 
odio  habuit.  »  Loquitur  ergo  quantum  ad  ipsam 
sensualitalKm,  sive  vitam  animalem.  E^t  enim 
duplex  voluntas,  scilicet  rationis,  ct  vitae  ani- 
malis,  sive  sensualitatis.  Prima  volebat  mori 
pro  Christo,  hcet  secunda  repugnaret.  Unde 
Chrysobtomus,  ubi  supra  :  «  Et  si  quae  optiones 
validae  erant,  scilicet  mori  pro  Christo,  et  ipsae 
passiones;  natura  tamen  rcdarguebatur ,  »  id 
est,  ostendebatur  timere.  Et  de  hoc  similiter 
Augustinus ".  Solutus  a  corpore  volebat  esse  cum 
Chrislo ,  sed  si  fieri  posset,  pra;ter  carnis  mo- 
lestiam,  ad  quam  nolens  duelus  est.  »  Et  exem- 
pliCcat  de  Chrislo,  quod  «  propter  nos  conso- 
landos  in  se  transtiguravit ,  quando  ait  *  :  Si 
potesl  fieri,  Iranscat  a  me  calix  iste.  Hoc  ait ,  qui 
non  habebat  mortis  nccessitatem ,  sed  volunla- 
tem.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  est  in  Glossa  pro 
parte.  Unde  et  hunc  iulirmitalis  afFectum  natu- 
ralem  nec  senectus  auferre  potuit.  Propter  quod 
ait  hic  :  Cum  autem  senueris ,  etc,  ut  ait  idcm 

'  Sup.,  xiu,  37.  —  '  Cljrysost.,  ubi  sup.  —  '  Aug., 
ubi  sup.,  n.  D.  —  *  Ibid.,  ii.  4. —  '  Chrysost.,  ubi  sup. 

—  8  kphes.,  V,  29.  —  ■'  Augnst.,  ubi  sup.,  n.  5.  — 
8  MaUli.,  XXVI,  39.  —  9  Cbrysost.,  ubi  sup.  —  "  Ibid. 

—  "  Ibid.,  paulo  anle.  —  '^  Joh,  xxix ,  8.  —  "  Greg., 
Moral.,  lib.  XIX,  c.  xi,  al.  xvii,  n.  20.  —  "  Job,  xx, 
II.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  XV,  c.  v,  al.  x,  n.  U.  — 


Auguslinus.  Dchoc  Chiysostoraus  'bene  :  «Quo- 
niam  semper  Pelrus  volebat  esse  in  pericuhs  pro 
eo,  ideo  ait :  Confide,  et  ita  complebo  desiderium 
tuum,  ut  quse  non  es  passus  juvenis  existens, 
hoc  te  oporleat  pati  senem  factum.  Etideo  eri- 
gensauditorem  (u),  ait :  Hoc  dixil,  significaus  qua 
morte,  etc,  ut  discas,  quoniam  pati  pro  Christo 
gloria  est  pafientis  et  honor.  »  Et  sequitur  :  Se- 
quere  mc.n  Et  in  hoc  insinuat  pralationem  beati 
Petri.  »  Hffic  Chrysostomus  '".  Unde  ibidem  quffi- 
ril,  qualiter  Jacobus  assumpsit  thronum  Hiero- 
solymorum,  qui  fuit  primus  episcopus  eorum, 
et  non  Petrus?  Et  huic  respondet,  quoniam 
hunc,  id  est,  Petrum,  orbis  terrarum  inlhroni- 
zavit  magistrum;  Jacobum  vero  plebis  Hieroso- 
lymorum,  etc.  Et  nota  hic  mysterium,  quando 
ait  :  Cum  esses  junior,  cingebas  te,  etc  Ut  ait 
Chrysostomus  "  :  «  in  sajcularibus,  scilicet  re- 
bus,  juvcnis  utilis  est;  qui  senuit,  inutilis.  Sed 
in  cceloslibus,  scilicct  negotiis,  non  ita  est,  sed 
ciim  supervenerit  senectus,  tunc  virtus  clarior, 
tunc  virilitas  illustrior.  »  Haec  ille.  Junior  ergo 
dicitur  vita  imperfectior.'-  «  Videbant  me  juve- 
nes.  »  Gregorius  '^  :  «  Juvenes  dici  solent,  qui 
nulla  consilii  gravilate  deprimuntur  :  »  in  juvene 
enimest  fervor  libidinis."  «  Ossaejusimplebun- 
lur  vitiis  adolescenticE.  »  Ibi  Gregorius  '^  :  «  Iq 
adolescenlia  libido  fervescere  inchoat.  »  llem 
«  in  juvene  est  paucitas  experientias  et  ardui 
operis,  »  ut  ait  sapiens'^.  Juvenis  non  est  exper- 
tus  :  multitudo  enim  temporis  experientiam 
facit.  Et  quia  ita  est,  cingit  se  uon  cingulo  disci- 
plinae  vel  justilife  ad  cohibendum  et  restringen- 
dum,  sed  ad  leviandum  se,  ut  sit  velocior  ad 
implendum  suam  voluntatem,  vel  concupiscen- 
tiam.  Et  de  zona  sic  acciugente  "  :  «  Pro  zona 
funiculus.  »  '*«  Quasi  ugnus  lasciviens.  »''  «  Nul- 
lum  sit  pratum,  quod  non  pertranseat  {b)  luxu- 
ria  nostra.  »  Ut  enim  ait  Augustinus  ^"  :  «  llle 
vivit  secundum  carnem,  qui  pergit  quo  vult, 
dormit  quando  vult ,  loquilur  quando  vult,  et 
ubi  vult.  »  Etsic  de  operibus  aliorum  scnsuum, 
ut  ibi  enumerat.  Et  talis  non  secundum  Deum, 
sed  carualiter  vivit.  Idco  "  :«  Desideria  juvenilia 
fuge.  »  -^  «  Curva  cerviccm  ejus  in  juventute.  » 
Et  -^  :  «  Post  concupiscentias  non  eas.  »  E  coii- 


'"  Arlst.,  lithic.  lib.  I,  c.  iii.  —  "  Isa.,  iii,  24.  — 
'«  Prov.,  vii,  22.  —  '■•'  Sap.,  ii,  8.  —  ■<>  luio  auclor  lib. 
(le  Salular.  Docum.  ad  qucmd.  Comit.,  c.  xvii,  inter 
Oper.  -S.  Aug.,  appeud.,  tom.  VI.  —  "  II  Tim.,  ii,  22. 
—  "  Eccli.,  .^xx,  n.  —  23  Ibid.,  XVIII,  30. 


(a)  Ccet.  celil.  eum.  —  (4)  pertransit. 


526 


KVAN(;RL11  SANCTl  .lOANNIS 


trario,  cum  senuerit  homo  virtuali  scnectutc,  dc 
qua  ail  Chrysostomus  supra,  et  de  qua  dicitur  ' : 
«  Senectus  venerabihs  non  diulurna;  "  etsequi- 
tur  :  «  Altas  senectutis  vila  immaculala  :  »  alius 
cinget  eum  cingulo  disciplinae,  scilicet  Deus  ipse, 
sive  spiritus  Dei  '  :  «  Accinge  sicut  vir  lumbos 
tuos.  »  Unde  est  cingulum  cohibentis  disciplinie, 
de  qiio  dictum  est '  :  «  Sint  lumbi  vestri  pree- 
cincti.  »  Et  est  cingulum  pcenilentialis  vilae  '  : 
«  Vocabit  Dominus  ad  fletum,  et  ad  cingulum 
saxi.  »  Undc  et  sancti  antiqui  erant  accincli :  de 
Helia  ',  quod  erat  «  zona  pellicea  cinctus  (a);  » 
et  de  Joanue  ^ ,  quod  «  habebat  zonam  pclli- 
ceam  circa  lumbos.  »  Item  est  cingulum  fidei 
et  justitiffi,  ut  de  Christo  '^  :  «  Et  erit  justilia  cin- 
gulum  lumborum  ejus.  »  lit  est  cingulum  auc- 
toritatis  et   potenliae ,   prout   ait  Propheta   de 
Christo  "  :  «  Accingere  gladio  tuo  super  femur 
tuum.  »  Et  est  cingulum  veritatis  et  doctrinae, 
quo  cingilur  et  restringitur  anima,  ne  cflluat  in 
vanas  curiositales;  in  figura  Ecclesife  °  :  «  Sin- 
douem  fecit  et  veudidit,  et  tradidit  cingulum 
Chauanaeo. »  Quod  exponit  Gregorius  '"  de  doc- 
trina  fidei,  super  illud  Jol)  "  :  «  Dividcnt  eum 
negotiatores.  »'*  «  Succincli  lumbos  in  veritalc.  » 
Et  "  :  «  Astringens  cingulo  aptavit  rationale.  » 
Et  est  cingulum  castitalis  et  sanctimoniae  "  : 
«  Prfficinctus  ad  mamillas  zona  aurea;  »  et  in 
figura  prfelatorum ,  de  angelis  ",  quod  «  pne- 
cincti  circa  pectora  zonis  aureis.  »  Et  est  cingu- 
lum  forlitudinis  et  patienlioe  "^  :«  Accinxit  forli- 
tudine  lumbos  suos ;  »  et  "  :  «  Flagellis  me  cin- 
xerit.  »  Sic  senescens  virtualiter,  et  se  cingens 
disciplinabiliter,  extendit  manus  ad  operandum 
perfeclibiliter  '"  :«  Levemus  corda  cum  manibus 
ad  Dominuin.  »  Et  alius,  id  estspiritus  Dei,  ducit 
eum  quo  non  vult,  scilicet,  caro  contra  spiri- 
tum  concupiscens.  Proptcr  quod  aitSalvalor '"  : 
«  Esto  consentiens  adversario  tuo ,  dum  es  in 
via,  »  id  est,  verbo  quod  carni  adversatur,  ait 
Augustinus  '"  illud  exponens.  Et  talis  morilur 
morte  spirituali ,  qua  Deum  clarificat  per  bona 
esempla;  de  qua  morle   ait  Paulus  *'  :  «  Mihi 
mundus  crucilixus  est,  et  ego  mundo  :  »  et  se- 
quitur  Deum  imilando,  supra  ^* :  «Qui  sequitur 
me,  non  ambulat  in  tenebris.  »  Et  ibi  de  hoc. 

'  Sap.,  IV,  8,  9.  —  "  Job,  .\xxvui,  3.  —  s  Luc,  xii, 
35.  —  »  Isa.,  xxn,  12.  -  ^  |V  lieg.,  i,  8.  —  «  Mntth., 
III,  4.  —  '  ha.,  XI,  5.  —  »  Psal.  XLiv,  4.  —  »  /Voi., 
XXXI,  24.  —  '•  Greg.,  Moral.,  lib.  XXXlll,  c.  xvi, 
al.  XVII,  n.  ;i3.  —  "  Job.  XL,  25.  —  "  Ephes.,  vi,  14. 
—  "  Levil.,  VIII,  8.  —  ••  Apoc,  i,  13.  —  i'  Ibid.,  xv, 
6.  —  '•  Prov.,  XXXI,  n.  —  "  Job.  xix,  G.  —  '8  Tltren., 


20.  Sequitur  nunc  secunda  particula  :  Conver- 
sus  Petrus,  vidit  illum  discipulum  quem  Jiligebat 
Jesus,  etc.  Lt  enim  ail  Chr^-sostomus  "  :  «  Hic, 
id  est  Pelrus,  amorem  ostendit  ('/),  quem  habe- 
bat  erga  Joannem  :  erat  enim  eorum  colligatio, » 
scilicet  ia  amore,  «  ut  patet  in  Evangclio  ",  et 
dicitur  "  :  Ascendebant  adhoram  orationis  nonam 
Petrus  et  .Joannes.  Quia  ergo  Christus  magna  ei 
praedixit,  et  orbem  terrarum  commisit,  et  raar- 
tyrium  personavit,  id  est,  prajdisit,  volens  Pe- 
trus  hunc,  scilicet  Joannem,  accipere  commu- 
nicatorem,  scilicet  priplationis  et    dignitatum, 
ait  :  Hic  autem  quid?  »  Unde  et  Joannes  hic  si- 
let,  Pelrus  loquitur.  «  Et  sicut  e  contrario  su- 
pra-*  in  ci^ena  Petrus  priemittit  Joannem  ad  in- 
terrogandura  ;  nunc  autem  reddens  ei  retribu- 
tionem,  et  existimans  velle  eum  inlerrogare  ea, 
quoe  secundum  ipsum  erant,ideo  sic  queesivil. » 
Hasc  Chrysostomus.  Unde  et  hic  recitat ,  quse 
Joannes  inquisivit  aSalvatorein  ccena,  supra  "  : 
Domine ,  quis   est  qui  tradet    tef   Unde  qua»rit 
Chrysostomus,  cujus  rei  gratia  recoluit  hic  (c) 
illius  accubationis,  sive  accubitus  in  coena?  Et 
respondet  ,   quod   recoluit ,    ostendens   quan- 
tum  ((i)  Petrus  prae  alionem   habebat  post  ne- 
gationem,  quoniam  quia  tunc  non  audebat  in- 
terrogare,  sed  alii,  id  est  Joanni,  conccdebat; 
nunc  ex  quo  praesidentia,  id  est,  prjelatio  fra- 
trum  est  credita,  non  solum  pro  se  interroga- 
tionem  facit,  sed  etiam  pro  aliis.  Et  patent  hic 
prterogativiE  beali  Joannis  :  quarum  prima  est     PrBro- 
discipulatus  Christi  dignitas,  quoe  notatur  ibi  :    ^^^^^^ 
Vidit  illum  discipulum.  Sic  enim  servire  Deo  re-  joaDnii. 
gnare  est;  et  si  veri  servi   Dei  sunt  ejus  amici, 
supra  ^'  : «  Jam  non  dicam  vos  servos,  sed  ami- 
cos;  »  multo  magis  esse  discipulum  Filii  Dei 
est  magna  dignitas.  Ad  quem  discipulatum  per- 
fectum  sunt  necessaria  mulla.  Est  enim  neces- 
sariahuniilis  obedientife  perfecUbiIitas,supra  " :    ■ 
«  Si  manseritis  in  sermone  meo,  vere  discipuli 
mei  eritis.  »  Item  est  necessaria  afTectuosa  cha- 
ritas,  supra  ■"  :«  In  hoc  cognoscent  omnesquod 
discipuli  mei  eslis,  si  dilectionem  halmeritis  in- 
ter  vos.  »  Item  est  necessaria  mundi  et  mundia- 
lium  contemptibiUtas  ^"  :  «  Qui  non  renuntiat 

111,  41.  —  '8  Matth.,  v,  25.  —  ">  August.,  de  divers. 
serm.  iv,  al.  CCLI,  n.  7.  —  -'  Gal.,  vi,  14.  —  "  Sup., 
VIII,  11.  —  "  Chrysost.,  ubi  sup.,  n.  2.  —  -'  Sup.,  xiii, 
24.  —  »"  Act.,  III,  1.  —  2«  Sup.,  XIII,  25.  —  «'  Sup., 
XV,  15.  —  "  Sup.,  VIII,  31.  —  «9  Sup.,  xui,  35.  — 
'»  Luc.,  xiv,  26. 

(a)  Vuly.  acciuctus.  —  (i)  Ctet.  edit.  deest  ostendit. 
—  (c)  Su(/pl.  ineDQoriaai.  —  (d)  Leg.  quantam. 


EXPnSITlO  IN  r,AP.  XXI. 


omnibus,  non  potest  meus  esse  discipulas.  « 
Item  est  necessaria  carnalium  affectuum  abdi- 
catio,  sive  mortificabilitas  '  :  «  Qui  non  bajulat 
crucem  .suamj  etc,  noa  potest  meus  esse  dis- 
cipulus.  »  Item  est  necessaria  conversationis 
mansuetudo,  sive  benignitas  ^  :  «  Quis  sapiens 
et  disciplinatus  inter  vos  ?  ostendat  ex  bona 
conversatione  opera  sua.  »  Item  est  necessaria 
vilcTB  Jesu  Christi  imitabilitas,  et  ejus  conformi- 
tas  ^  :  «  SufHcit  discipulo,  si  sit  sieut  magister 
ejus.  »  Haec  omnia  fuerunt  in  beato  Joanne. 
Ideo  signanter  polest  dici  ille  Discipvlus  discre- 
tive  vel  eminenter.  Secunda  prasrogativa  ejus 
est  peculiaris  aceeptibilitas  Filio  Dei,  ibi  :  Queni 
diligebat  Jesus,  quia  quod  diiigit,  erat  ob  suas 
virtutes,  ut  dictum  est  supra.  *  «  Amantissimus 
Domini  habitabit  confldeuter.  »  Tertia  prasro- 
gativa  ejus  est  perfecta  Christi  imitabilitas,  ibi  : 
i^equentem  eum.  «  Sequi  enim  est  imitari,  »  ait 
Augustinus '  proprie  de  ipso  :  eral  enim  virgo,  et 
de  illis,  de  quibus  dicitur  '^  :  «  Sequuntur 
Agnum  quocumque  ierit.  »  Quarta  prserogati^a 
ejus  honoris  pecuharitas  apud  Fihum  Dei,  et 
secretorum  plena  revelatio,  sive  ostendibihtas, 
ibi  :  Recuhuit  si/pra  pettus.  Et  hoc,ut  ait  Augus- 
tinus  hic  ',  «  de  fonte  Domiuici  pectoris  non 
solus  bibitj  sed  ipse  Dominus  Evangelium  ip- 
sum  pro  sua  cujusque  capacitate  omnibus  suis 
bibendum  toto  orbe  terrarum  diffudit.  »  Hsec 
iile.  Et  de  his  omnibus  supra  diffusius. 

22.  Et  sequitur  Christi  responsio  :  Dicit  eiJe- 
sus  :  Sic  eum  volo  manere,  sicut  legit  Glossa.  Nolo 
eum  per  martyrium  consummare,  sed  expec- 
tare  donec  eum  recipiam  :  Domino  enim  visi- 
tante,  placidam  mortem  accepit.  Et  de  hoc  simi- 
liter  iu  sua  legenda.  Quid  ad  le"!  *«  Perhoc,  ait 
Chrysostomus  erudiens  nos  nonmultum  investi- 
garcj  neque  ultra  ea,  quae  placent  ei,  id  est  Fi- 
lio  Dei,  quterere.  Quia  enim  Petrus  ad  lales  in- 
terrogationes  fervidus  erat,  abscindens  ejus 
fervorem,  et  erudiens  nos  non  ultra,  quam 
oportet,  scrulari,  hoc  ait.  »  Hoec  ille.*  «  In  plu- 
ribus  operibus  ne  sis  curiosus.  »  Tu  me  sequere, 
per  imitationem,  perferendo  mala  temporalia, 
ut  ait  Augustinus  '"  :  et  «  hoc  ipso  martyrium 
beati  Petri  personavit,  »  id  est,  praedixit,  ait 
Chrysostomus,  supra  ".  Sed  quferitur,  ex  quo 
sequi  e.  t  imitari,  quaUter  ait  discretive  Pelro  : 

'  Luc,  XIV,  27.  —  2  Jac,  iii,  13.  —  '  Matlh.,  \,  ia. 

—  '  Deut.,  XXXIII,  12.  — '  Aug.,  de  Virijinit.  Sanct., 
D.  21.  —  '  A/joc.,  XIV,  4.  —  ■"  Aug.,  tract.  c,\.\iv,  u.  7. 

—  •  Gliryscjsl.,  ubi  sup. —  '  Eccli.,  iii,  22.  —  '»  Aug., 


Tu  me  sequere,  (a)  quam  Joanni?  Item  quare  ait 
de  beato  Joanne  :  Volo  eum  manere,  donec  ve- 
niamt  sicut  quaerit  Augustinus  '^  Si  respondea- 
tur,  quod  hoc  ait,    quia  non  erat  moriturus, 
hoc  removet  littera  sequens  :   iVo«  dixit  Jesus, 
quia  non  moritur,  etc.  Ilem  prsemissum  est  de 
beato  Joanne    :   Vidit  Petrus  illum   discipulum 
sequentem.  Quare  ergo  magis  dicit  Petro  :  Tu  me 
sequere,  quam  Joanni?   Et  ad  primum  respon- 
dendum  est,  quod  Peiro  ait  :   Tu  me  sequere, 
scilicet  in  crucis  passione,  ait  Glossa.  Cliristus 
ergo  insinuans  Petro  suam  passionem  futuram, 
et  etiam  aliquo  modo  geims  passionis,  quia  erat 
moriturus  in  cruce,  ait  :  Ta  me  sequerc.  Joannes 
autem  et  alii  discipuli  secuti  sunt  perfecta  vitae 
imitatione.  Secundum  aliquos  vero  hoc  ait  Pe- 
tro,  ut  erat  caput    Ecclesite  et  omnium  mar- 
tyrum,  et  ut  erat  gerens  personam  E  cclesise.  Ad 
aliud  respondendum  est,  quod  de  Joanne  ait  : 
Sic  volo  eum  manere  donec  veniam,  scilicet  ad  ac- 
cipiendum  eum  in  morte,  ut  fuit  factum,  prout 
dicitur  in  legenda  sua,  et  ut  ait  Glossa  bic.  Et 
hoc  fuit  congruum  secundum  aliquos  :  ut  enim 
ait  quidam  expositor,  longum  martyrium  sus- 
tiniiit  Joannes,  sive  duxit,  in  contemptu  vitas 
pr£e.?entis   et  tolerantia  multiplicis  affliclionis. 
Item  in  dolium  ferventis  olei  fuit  missus.  Item 
intensum  martyrium  sustinuit  cordis  in  passione 
Domini  assistens  magi.stro  eum  diligenti  pecu- 
liariter.  Ilem  deputatus  fuit  ad  curam  et  obse- 
quium  beatas  Matris  Domini,  et  virgo  fuit  :  et 
ideo  decuit  placidam  mortem  expectare.  Unde 
Glossa  :  «Ultimum  in  pace  senium  finivit.  »  Ittm 
vita  contemplativa  in  beatitudine  per  ipsum  si- 
gnatur,  qufe  semper  manct,  ut  ait  Auguslinus  '^. 
Et  ideo  ratione  vitfe  per  eum  figurataj,  conve- 
nienter  ait  :  Sic  volo  eum  manere.  Et  de  hoc  Au- 
gustinus  ".  Et  in  Glossa  :  Cur  Joannem  plus  di- 
Icxcrit  Dominus,  cum  tamen  Petrus  plus  eum 
dilexerit?   Unde  siqjra,  eodem,  ait  Doininus  : 
Simon  Joannis,  diliijis  me  plus  his  ?  Super  quod 
Augustinus  '°  :  «  Quod  sciebat,  Dominus  inter- 
rogabat,  utnos  amare  Petruiu  scilicet  ('')  nosce- 
remus.  »  Et  videtur  quod  magis  deljcret  diligere 
Petrum,  quia  ille  plus  dilexit.  Itein,  ut  ait  Au- 
gustinus,  ubi  supra  '"  :  «  Melior  est  qui  plus  di- 
ligit  Christum  :  »  ergo  magis  diligendus  ab  or- 
dinate  dihgente,  qualis  erat  Filius  Dei.  Item  di- 

ul)i  sup.,  u.  5.  —  "  Clirysosl.,  ubi  sup.  —  "  Aug., 
ulii  sup.  —  '3  Ibid.  —  "  Ibid.  —  i»  Ibid.  ii.  4.  — 
'"  Ibld.  —  (a)  Suiipl.  potiu3  —  (i)  Leg.  amorem  Pe- 
tri   eiga  Uomiuum. 


528 


EVANGELII  SANCTI  JOANNIS 


citur  1  :  Ego  diligentes  me  (Jiligo,  »  ait  sapien- 
tia  divina  :  ergo  amplius  diligentem  debet  ma- 
gis  diiigere.  Et  ad  istud  respondcndum  est, 
sine  pr;pjudieio,  quod,  sicut  ait  Bernardus  : 
«  iSon  diligit  aflbotu,  sed  eiTcctu.  »  Est  ergo  lo- 
qui  de  aniore  I^ilii  Dei,  quantum  ad  connotatum 
in  patria,  et  connolatum  in  via  (a)  respectu  prae- 
mii  substantialis  :  et  sic  dicitur  Deus  magis  di- 
ligere  mcliorem,  et  majorem  habentem  cliari- 
tatem  :  et  sic  magis  dilexit  Pctruni,  si  fuit  me- 
lior.  Et  est  magis  diligere  ad  connotata  in  via, 
qualia  erant  revelatio  secretorum,  familiaritas 
alloculionum,  et  peculiaritas  factorum  sive  ho- 
norum.  IJude  Glossa  hic  :  a  Itiligebat  alios, 
sed  familiarius  istum,  quia  virgo  electus  ab 
ipso.  »  Vel  dicitur  magis  diligere  Joannem  ra- 
tione  modi  mortis.  Unde  Glossa,  supra  :  «  Di- 
ligit  Joannem,  sed  non  plus  oraniljus  ;  sed  fa- 
miliarius,  ut  per  pacem  exiret  do  vita,  non  per 
passionem.  »  Et  per  hoc  ad  objecta.  Augustinus 
vero  exponit  ^  illud  de  duabus  vitis,  scilicet  ac- 
tiva,  qum  pcr  1'etrum  figuralur,  et  contempla- 
tiva  per  Joannem  signata.  Et  Ghristas  minus 
nos  diligit,  quales  sumus  hic  :  ideo  liberat  nos, 
ne  semper  simus  tales  :  ideo  ibi  amplius  dili- 
git.  Et  de  hoc  in  homilia,  et  in  Glossa  prolixe. 

23.  Et  sequitur  ultima  particula,  in  qua  ser- 
monis  Doraini  interpretatio  apud  discipulos  : 
Exiit  ergo  sermo  inter  fralres,  quod  discipulus  ille 
mn  moritur  :  qui  tamen  sermo  non  erat  ita  intel- 
Mgendus.  Et  ideo  sequitur  :  JVon  dixit  ei  Je- 
sus  (6)  :  Non  moritur.  Ut  enim  ait  Ghrysosto- 
mus  ^,  opinionem  discipulorum  corrigit,  non 
conspicientibus,  id  est  intelligentibus,  eis  quae 
dixit  Jesus.  Et  patet  hic  exemplum  ,  qualiter 
multi  non  intelligentes  variant  sermonis  inter- 
pretalionem.  Et  ideo  limendum  est,  ne  ex  ser- 
monibus  potentibus  habere  varias  interpreta- 
tiones,  falsae  eliciantur.  Non  ergo  fuit  talis  in- 
tellectus  scrmonis,  ut  ipsi  conceperunt ;  sed  si- 
cut  expositum  est  :  Sic  eum  volo  manere,  etc. 

24.  Et  sequitur  ultima  particula  libri,  scdicet 
de  testificatione  veritatis  hujusEvangelii,  et  eo- 
rum  quse  in  eo  scripta  sunt  :  et  posset  dividi 
contra  totum  librum,  ibi  :  Eic  est  discipulus  ille, 
de  quo  supra,  scilicet,  quem  diligebat  Jesus,  et 
qui  recubuit  supra  pectus  Domini,  supra  eo- 
dem.  Qui  testimonium  perhibet  de  his,  dicto;  et 
scripsit  hvec,  scilicet  certus  de  facto,  qui  in  om- 

<  Ptov.,  VIII,  n.  —  ■  Aiig.,  ubi  sup.  —  *  Chrysost., 
ubi  sup.  —  *  Sup.,  XIX,  26.  —  'I  Joa7i.,  I,  1.  — 
•  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  yrov.,  xxvii,  2.  —  "  Chrysost., 


uibus  adfuit,  et  morienti  Filio  Dei  astitit,  supra '. 
Et  scimus,  scilicet  credentes.  ^  «  Quod  audivi- 
mus,  quod  vidimus  oculis  nostris,  elc,  lesta- 
mur  et  annuntiamus.  »  Quserit  Ghrysostomus  '  : 
«  Ut  quid  hic  solus  evangelista  hoc  facit,  teslans 
sibi  ipsi,  nuUo  aliorum  sic  faciente?  »  Et  vide- 
tur  se  laudare,  cum  dicatur  ' :  «  Laudet  te  alie- 
nus,  et  non  os  tuum.  »  Et  ad  istud  respondet, 
quod  «  Joannes  postcrior  ad  scripturam  Evan- 
gelii  venit,  GLristo  eum  movente.  Propterea  os- 
tendit  amorem  Ghristi,  Deum  continue  fnnigma- 
tice  insinuans  causam,  a  qua  ad  scribendum 
accessit.  Quia  ergo  a  multa  certitudine  scripsit, 
non  refutat  sui  ipsiiis  tostimonium  in  medium 
ferre.  »  HiEC  ille.  Et  hoc  confirmat  :  a  Consue- 
tudo  nobis  est,  cum  valde  vera  dicimus,  nos- 
trum  testimonium  non  denegare.  Et  si  hoc  nos 
facimus,  mullo  magis  qui  Spiritu  scribebat,  » 
qualis  fuit  Joannes.  Item,  ut  ait  idem  Chrysos- 
tomus ',  «  ipse  in  omnibus  adfuerat,  et,  cum 
Christus  crucifigebatur,  non  defuerat,  et  mater 
ei  commissa  fuit.  Quajuniversa  sunt  signaamo- 
ris  Ghristi  ad  eum,  et  quod  cum  ccrtitudine 
sciebat  omnia,  »  ut  ait  idem  Chrysostomus  «. 
Praeterea  hoc  fecerunt  alii  apostoli  scribentes, 
sicut  Paulus  saepe,  ut  habitum  est  supra  a  Gre- 
gorio,  qui  scriptores  sacri  eloquii  impulsu  Spi- 
ritus  sancti  scribunt  de  se,  ut  de  aliis  loquun- 
tur.  Et  exempliQcat  de  Joanne  hic. 

23.  Et  ne  crederetur  omnia  scripsisse  quae  fe- 
cit  Jesus,  subdit  :  Sunt  autem  et  alia  multa,  sci- 
licet  miracula,  et  facta  notabilia ,  quw  si  scribe- 
rentur  per  singula,  scilicet  exquisite  et  plenarie, 
nec  arbitror  mundum  capere  posse  libros  qui  scri- 
beiidi  sunt.  Ut  ait  Ghrj^sostomus  '"  :  «  Tot  exis- 
tentibus,  neque  tot  scripsi  quot  casteri,  sed  ho- 
rum  plura  dereliqui ;  insidias  autem  Judaicas, 
et  lapidationes  (c),  et  quoniam  daemonium  ha- 
bentem  vocabant,  neque  sum  Magistro  gratifi- 
catus,  id  est,  qucerens  gratiam  a  Magistro,  nnr- 
rando  scilicet  gloriosa  de  eo,  sicut  faciunt  illi, 
qui  exprobrabilissima  occultant,  et  clara  pro- 
ponunt.  »  Hajc  ille.  Sed  quffiritur,  quaUter  ait, 
(juod  mundus  non  posset  capere  libros,  si  es- 
sent  scripti  de  factis  Christi,  cum  etiam  mun- 
dus  possit  capere  libros  scriptos  de  omnibus 
gestis  a  principio  raundi,  usque  in  finem,  si 
essent  scripti.  Et  est  respondendum  ad  istud 
secundum  Augustinum  ",  et  est  in  Glossa  pro 

ubi  sup.  —  »  Ibi(i.  —  '•  Ibiil.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,  n.  8. 
1«)  Forfasse  le/jenJum  vjta. —  (A)  Cat.  edit.  add.,  elc. 
—  (c)  Suppl.  in  medium  proferens. 


EXPOSITIO  IN  CAP.  XXI. 


529 


parte  :  quod  «  non  spatio  locorum  credenduin 
est  munduiu  non  capere  posse  libros,  qui  es- 
sent  de  factis  Christi  scripti,  sed  capacitate  le- 
gentiura  compreheudi  fortasse  non  possent.  « 
Vel  aliter,  quod  loquitur  hic  per  figuram  hyper- 
bolen,  quffi  est  quando  '  «  verba  fidem  exce- 
dunt,  ut  voluntas  loquentis  (a)  appareat,  neo 
tamen  a  tramite  veritatis  signiflcandte  erratur  : 
qui  modus  loquendi,  sicut  in  hoc  loco,  ita  in 
nonnullis  aliis  locis  invenilur,  sicut  -  :  Impo- 
suerunt  (6)  m  ccBluin  os  suum.»  Haec  ille.  Ob  ergo 
multitudincm  eorum,  quae  fecit  Christus,  de 
quibus  aliqua  sunt  hic  scripta,  sic  ait  Evange- 
lista,  ut  patet  secundum  Augustinum  et  Chrysos- 
tomum  :  Non  arbitror  mundum  posse  capere  U- 
hros,  etc.  Sed  queerilur  :  cum  lot  sint  facta  a  Fi- 
lio  Deijvidetur  quodminus  pauca  suntscripta  : 

'  Angust.,  ubi  sup.,  n.  8.  —  *  Psal.  Lxxii ,  9.  — 
'  Chrysost.,  hom.  lxxxvii,  al.  Lxxxvi,  n.  2.  —  •  Sup., 
XX,  30.  —  5  Rom.,  1,  16,  17. 


ex  modo  enim  loquendi  patet,  plura  esse  omissa 
quam  scripta.  Et  ad  istud  respondcndum  se- 
cundum  Chrysostomum  ',  super  illud,  supra  '  : 
Mutta  et  alia  signa  fecit  Jesus,  «  quaj  pertransie- 
runt  Evangelistce  propter  multitudinem.  »  Item  : 
«  Qui  non  credunt  his  quae  dicta  sunt,  neque 
pluribus  altenderent,  si  essent  scripta.  »  Item  : 
(1  Qui  hasc  suscipit  qu.'e  scripfa  sunt,  nullo  in- 
digebit  in  fidei  ratione.  »  Heec  ille.  Ob  ergo  suf- 
ficientiam  eorum,  qu.se  sunt  scripta,  ad  rationem 
fidei,  plura  non  sunt  scripta,  et  ob  solidam  ve- 
ritatem  eorumdem,  et  ob  efficacem  doctrinae 
virtutem.  «  Evangelium  enim  ^  est  virtus  Dei 
omni  credenti.  Justitia  enim  Dei  in  eo  (c)  revela- 
tur  ex  fide  in  fidem.  »  Et  ad  prcesens  hffic  col- 
lccta  ex  dictis  Sancti  Augustini,  et  ex  dictis 
Sancti  Chrysostomi  super  sacrum  Evangelium 
beati  Joannis,  sufiiciant. 


{ii)  Suppl.  nec  fallentis. 
(c)  C<e/.  edit.  ea. 


(6)   Vulg.  Posuerunt. 


TOH.   XI. 


3A 


GOLLATIONES  PRyEDIGABILES 


IN  GRATIMI  JUNIORUM 


EX  TOTO   SANCTI  JOA?<MS   EVANGELIO  ' 


Palris 
initiali^ 
ffitemi- 
las,  Filii 
genera- 
tionis 
veritaa. 
Genera- 
tionis 
iramuta- 
bilitas. 


Collatio  prima  in  cap.  i,  I. 

In  principio  erat  Verbim.  Supposifa  lutninali 
expositione  ex  ciictis  circa  litteram,iu  his  ver- 
bis,  exponendis  per  niodum  collalionis,  tria 
insinuantur  :  quorum  primum  cst  ipsius  Patris 
initialis  aitcrnilas,  il)i  :  In  prinnpio;  secundum 
est  ipsius  Filii  gcnerationis  expressa  veritas  , 
ibi  :  Vertmm;  tertium,  ipsius  geuerationis  inva- 
riabilis  immutabilitas,  ibi  :  Erat.  Quia  enim 
Pater  principium,  ideo  interminabilis  ieternitas; 
et  quia  Filius  Verhum  ,  >Tlcrna  nativitas;  et  quia 
erat,  iavariata  immutabilitas. 

Ait  ergo  :  In  principio,  id  est  in  Patre,  se- 
cundum  Glossam  :  qui  est  principium  sine  prin- 
cipio.  Et  hoc  dicitur  elcganler  et  proj^rie.  Ut 
enim  Tullius  -  :  «  Principii  nulla  est  origo ,  ct 
ex  eo  alia  oriuntur.  »  Talis  est  Pater  :  ut  enim 
sumitur  personaliter ,  dicitur  prinoipium  res- 
pectu  Filii,  ut  hic.  Itcm,  ut  sumitur  quasi  notio 
naluraliler,  Pater  et  Filius  sunt  unum  priucl- 
pium  Spiritus  sancti  procedentis :  de  quo  po- 
test  dici  illud  ProphetiE  loquentis  ad  Filium  '  : 
tt  Tecum  principium  in  die  virtulis  tuce.  »  Ut 
enim  sumitur  essentialiter,  est  principium  om- 
nium  creaturarum  * :  »  Ego  principium  et  finis, 
A  et  n.  »  Et  vere  est  ipse  principium  efTectivum 
oranium  rerum,  et  principium  conservalivum 
sive  gubernativum,  et  principium  consumma- 
tivum  et  pcrlectivum.  Ut  enim  ait  Augustinus  ^ : 
«  A  Deo  est  nobis  initium  existendi,  ratio  cog- 
noscendi ,  et  lex  amandi.  »  Est  ergo  princi- 
pium  couditionis  sive  existcntit-e  rerum  ^  : 
«  iNumquid  non  tu  a  principio  Deus  meus  es?  » 
Item  est  principium  consummativae  felicitalis'': 

1  Cf.  Edit  Valic.  an.,  1589,  tom.  II,  pag.  311.  ICdit. 
Veu.  au.  llDi,  tom.  VI,  part.  II,  pag.  aiO.  —  »  Cic, 
Tuwul.  Quast.,  lib.  I,  aule  med.  —  ^  i'snl.  ci,\,  3.  — 
'  A/joc,  I,  «;  .'Cii,  ti;  -^xu.  i:!.  —  »  August.,  conl. 
Faust  ,  lib.  XX,  c.  Vli.  —  «  Uabac,  l,  12.  —  '  Zacl,., 
x|._  7.  _«  Aug.,  dc  Cioit.   Dei ,  lib.  Vlli.  r.  x,  u.  2. 


«  Salvabit  Dominus  tabernacula  Juda,  sicut  a 
principio.  »  Unde  et  Platonici ,  ut  ait  Augusti- 
nus  *,  «posuerunt  (a)  ubi  esset  causa  conslitutoe 
univcrsitatis ,  lux  propinandffi  (6)  veritatis ,  et 
fons  bibendas  felicitatis,  »  et  ideo,  merito  ait 
supra ,  et  A  et  n  :  A  quae  est  illud  idem  et  ea- 
dem  liltera  quod  A,  qufe  est  triangularls ,  et 
signat  Deum  tribusdictismodisesseprincipium: 
ipse  enim  est ' «  primus  et  novissimus.  »  In  hoc 
priiieipio,  id  est,  in  Patre,  erat  Verbum  aeterna- 
liter  ab  ipso  genitum,  Verbum,  inquam,  seter- 
noemajestatis  expressivum.  Unde  Augustinus'" : 
«  Pater  tanquam  seipsum  dicens  genuit  Ver- 
bum  sibi  oequale  per  omnia  :  non  enim  seipsum 
integre  perlectcque  dixisset,  si  aliquid  minus 
aut  amplius  esset  in  ejus  Verbo.  »  "  «  Et  voca- 
bitur  nomen  ejus  Verhum  Dei.  »  Item  Verbum 
omnium  causaliter  et  exemplariter  conteuti- 
vum.  Et  ideo  dicitur  verilas,  quoniam  quidquid 
est  in  ea  scientia,  de  qua  est  genitum,  et  in 
ipso  est  :  et  ideo  mcrito  dicitur  Verbum  vitce  '-  : 
«  De  verbo  vit«.  »  Unde  inlra  eodem  :  Quod 
factum  est,  in  ipso  vita  erat.  Quia  sapientia  Dei 
secundum  arcem  omnia  continet,  ait  Augusti- 
nus.  Item  Verbum  omnium  eflfectivum  "  :«  Qui 
fecisti  omnia  verbo  tuo.  »  Et  hoc  Verbum  erat , 
scilicet  feternaliter  a  Patre  genitum.  «  Hoc 
enim  '*  Verbum  diclum  ue  Deo  signat  ieternita- 
tem,»  aitChryi-ostomus.'^  «  Ego  sum  qui  sum.  » 
Erat  ergo  Verbum  genitum  sine  iuitiali  incep- 
tione,  sine  variabili  vicissitudine,  sine  defec- 
tuali  terminatione.  «  Apud  Deum  enim  "  non 
est  tran.^^mutatio,  nec  vicissitudinis  obumbra- 
tio.  »"  «  Semel  loquitur  Deus,  et  id  ipsum  non 

—  ■'  .l/wc.,  x.\li,  13.  —  ">  Aug  ,  de  Tnml.,  lib.  XV, 
c.  x.v,  u.  23.  —  "  Apoc,,  XIX,  13.  —  '^  1  Joan.,  i,  1. 

—  "  i>ap„  u,  1.  —  '*  Chrysost.,  in  Joa».,  hom.  iii, 
al.  IV,  u.  1.  —  i"  Exod.,  III,  14.  —  '*  Jac,  i,  17.  — 
>'  Joli,  xxxiii,  14. 

(n)  Edit.  Bened.  Opei:  S.  August.,  lepererunt.  — 
(i)  llcm  peicipleuda;. 


COLLA.TIONES  PR.^DICABILF.S  IN  CAP.  I  SANCTI  JOANNIS. 


531 


repetit.  »  Ibi  Gregorius  '  :  «  Loqui  Dei,  est  Ver- 
bum  genuisse  ;  semel  loqui  est  aliud  verbum 
prfeter  Unigenitum  non  liabere.  »  Et  ibi  bene 
de  hoc.  Ex  quo  ergo  Deus  est  principium  tale, 
ei  adhrreamus,  ut  in  esse  conservemur,  et  ve- 
ritate  illumineniur,  et  felicitate  beatificemur. 
^  «  Iii  ipso  vivimus,  movemur,  et  sumus.  »  Et 
ex  quo  Filius  est  Verbum ,  tale  sit  in  corde  nos- 
tro,  et  in  ore,  secundum  illud^  :  «  Prope  sit  (a) 
Verbum  ia  corde  tuo,  et  in  ore.  »  Et  '•  :  «  .«Vnte 
omnia  verbum  vcrax  praecedat  te.  » 

Collatio  secunda,  i,  S. 

Lux  in  tenebris  lucet,  et  tenebrcB  eam  non  com- 
frehenderunt.  In  his  verbis  tria  insinuantur  :  pri- 
mo  divinas  lucis  excessiva  claritas,  ibi  :  Lux  ; 
secundo ,  ejusdem  illustrativa  communicabili- 
tas,  ibi  ;  Lucet;  tertio,  infidelium,  sive  pecca- 
torum  caliginosa  coecitas,  ibi  :  Tcnebrm  eam  mn 
comprehenderunt. 

Ait  ergo  :  Lux ,  quae  est  divina  sapientia,  sive 
Filius  Dei  majestate  inaccessibilis  °  :  «  Habitat 
lucem  inaccessibilem.  »  Item  lux  sincera  et  im- 
mista  tenebris ,  sive  inirascibilis  " :  «  Deus  lux 
est,  in  quo  tenebrae  non  sunt  uUse.  »  Item  lux 
omnibus  illius  capabilibus  communicabilis  ; 
infra  eodem  :  Erat  lux  vera ,  qiicB  illuminat  om- 
nem  hominem  venientem,  etc.  Et  haec  lux  lucet 
quasi  triplici  radio,  quantum  est  a  parte  sua  : 
scilicet  radio  illuminaliv£e  illustrationis  in  in- 
tellectu  ,  et  radio  clarificativaj  dilectionis  in 
affectu,  et  radio  discretivas  fequitatis  in  effectu. 
De  quo  radio  triplici '  :  «  Fructus  autem  lucis 
in  omni  bonitate  et  in  justitia  et  veritate.  »  Bo- 
nitas  qute  est  ipsa  clarilas  [b)  signat  affectum  '  : 
«  Qui  diligit  maiiet  in  luce  (c).  »  Veritas  illus- 
trat  intellectum,  quia  lux  est,  supra  eodem  : 
Vita  erat  lux  homimm.  Justitia  splendificat  con- 
versationis  statum  et  actum  ;  unde  Propheta  ' : 
((  Educet  {d)  quasi  lumen  justitiam  luam.  »  Et 
ista  lux  est '"  sol  (e)  «  tripliciter  cxurens  mon- 
tes.  »  Sed  licel  sic  luceat  de  se,  tamen  tenebrce, 
id  est,  peccatores,  non  comprehenderunt ,  cre- 
dendo  scilicet,  adhajrcndo  et  diligendo.  Tene- 
br£e   enim  sunt  privatio  lucis,  secundum  Da- 

'  Greg.,  Moral.,  lib.  .\XIII,  c.  xi,  al.  xix,  n.  :i'j.  — 
»  Act.,  xvii,  28.  —  '  Itom.,  x,  8.  —  '  liccli.,  xxxvil, 
20.  —  »  I  Tim.,  VI,  16.  —  "  I  Joan.,  i,  5.  —  '  E/ihes., 
V,  9.  —  "I  Joan.,  ii,  10.  —  '  Psal.  xxxvr,  G.  — 
"  Eccli.,  XLlll,  4.  —  "  Uamasc,  de  Fid.  Orthod., 
lib,  II,  c.  V!i,  ante  nied.  —  '^  Avicenn..  de  Anim., 
part.  IV.  —  "  CUiysost.,  in  Joan.,  hom.  iv,  al.  v,  n.  4. 


mascenura  ",  et  sunt  de  se  horridse  et  contris- 
tativae.  Unde  «  in  tenebris  anima  molestatur ,  » 
ait  j\.vicenna  '-.  Et  timoris  sunt  inductivas  :  qui 
enim  sunt  in  tenebris,  timent,  ait  Chrysosto- 
mus  ".  Talia  sunt  peccata  spiritualiter,  et  pecca- 
tores  ob  ipsa  peccata.  Unde  Augustinus  "  : 
«  Dilectores  mundi  sunt  tenebraj  :  »  de  quibus 
dicitur  "^  :  «  Fuistis  aliquando  tenebrEe.  »  Et  '*  : 
«  Non  simus  (f)  filii  noctis  neque  tenebrarum,  » 
scilicet  filii.  Et  si  (g)  mauentes  tales ,  non  pos- 
sunt  comprehendere  lucem  credendo,  amando, 
et  adheereudoj  imo  odiunt  lucem.  Infra "  : 
«  Dilexerunt  homines  tenebras  magis  quam 
lucem.  » 

Collatio  tertia,  i,'6. 
De  B.  Joanuo. 

Fuit  homo  tnissus  a  Deo,  cui  nomen  erat  Joan- 
nes.  Ad  preeconium  et  laudem  Prtecursoris  Do- 
mini,  quatuor  hic  insinuantur  :  quorum  pii- 
mum  est  elevata  subtilitas  et  sublimitas ,  ibi  : 
Uomo ;  secundum  est  authentica  potestas,  ibi  : 
Missus  a  Deo;  terlium  est  ccelestis  influentiae  af- 
fluens  copiositas  ,  ibi  :  Joannes  ;  quartum  est 
oflioii  eminens  dignitas  ,  ibi  :  Ilic  venit  in  testi- 
moniitm.  Primum  fuit  in  statu;  secundum  fuit 
in  dignitatis  gradu  ;  tertium  in  affectu;  quar- 
tuai  in  effectu. 

Ait  ergo  :  Fuit  homo,  scilicet  vivens  vita 
intellectuali  et  spirituali.  Ut  enim  ait  Augusti- 
nus  '"  :  «  Homines  non  distant  a  pecore  nisi  in- 
tellectu  :  »  quasi  dioeret  :  Pecora  sunt  vel  bes- 
tias,  qui  vivuiit  secundum  coucupiscentias ;  vi- 
vens  autem  secundum  rationem  et  vitam  spiri- 
tualem,  homo  est  :  qualis  fuit  beatus  Joannes, 
ut  patet  consideranti  seriem  vitte  su6e,  ob  cujus 
eminentiam  videbatur  esse  quasi  quidam  an- 
gelus.  Unde  Chrysostomus  '"  :  «  Joannes  velut 
ccelum  eremum  habitavit,  altissimam  philoso- 
phiam  demonstrans.  Et  quasi  angelus  aliquis 
ex  coelo  ,  ita  ad  civitatcs  a  solitudinis  vastitate 
descendcbat.  »  Et  sequilur  :  «  Angelicus  in  vita 
monslrabatur.  Propterea  cilicinum  vestimentum 
ipsi  erat,  ut  pcr  figuram  erudiat  ab  humanis 
desistere,  nihil  habere  commune  ad  terram.  » 
Quia  ergo  fiiit  elevatus  super  omnes  concupis- 

—  "  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  iii,  n.  5.  —  "  Ephes.,  v, 
8.  -  'M  Tltess.,  v,  5.  —  "  Inf.,  iii,  19.  —  '"  ,\ug., 
ubi  sup.,  n.  4.  —  '»  Chrysost.,  in  Matih.,  hom.  x, 
n.  :j,  4. 

(a)  Vulg.  est.  —  (i)  Porte  leg.  charilas.  — (c)  Vulg. 
in  himine  manel.—  (</)  Cal.  alit.  EtUiciL  —  (e)  liem 
solum.  —  (/')  Vulg.  sumus.  —  [y]  Leg.  sic. 


532 


COLLATIONES  PR.flDICABILES 


cenlias,  dominans  eis  plenarie,  ot  vivebat  ad 
imaginem  et  simili(udinem  Dei,  similis  faclus 
Deo  :  ideo  merito  dicitur  homo.  Ut  enim  ait 
Commentator,  scilicet  Episcopus  super  Angeli- 
cam  nierarchiam  :  «  Homo  convenit  cum  angelis, 
et  superat  bestias.  Est  cnim  inlelligibilis,  ha- 
bens  virtutes  visivas  ad  superius ,  et  formam 
erectam,  etprincipatum  super  irascibile  et  con- 
cupiscibilo,  et  minimum  habet  de  sensu  res- 
pectu  brutorum,  et  superatum  in  virtute  intel- 
lecliva.  »  Et  sic  de  aliis  quae  ibi  enumerat. 
Tahs  fuit  beatus  Joannes  spiritualiter.  Ideo  me- 
rito  homo,  de  quo  verificatur  illud  '  :  «  Beatus 
homo  qui  invenit  sapientiam.  »  Et  iste  homo 
fuit  missus  a  Deo  :  in  quo  notatur  secundum , 
scilicet  legitima  auctoritas^  et  ad  divina  nun- 
tianda.  Unde  Chrysostomus  hic  -  :  «  Quia  mis- 
sus,  non  quse  ejus  suDt,  sed  quiB  omnia  mit- 
tentis  loquitur,  et  ideo  Anrjelus  nuncupatus  : 
angeU  enim  virtus  est  nihd  proprium  dicere.  » 
'  «  Ecce  ego  mitto  Angelum  meum.  »  Missus , 
inquam,  sicut  legatus  ante  summum  pontifi- 
cera  *  :  «  Legatum  ad  gentes  misit.  »  Item  mis- 
sus,  ut  vox  ante  Verbum.  Infra  eodem  '^ :  «  Ego 
vox  clamantis.  »  Item  missus  ,  ut  lucerna  ante 
solem  :  infra  "  «  ille  erat  lucerna.  »  Item  missus 
sicut  angelus  ante  Deum,  ut  dictum  est.  Missus, 
inquam,  ad  prsedicandum,  baptizandum,  les- 
tificandum,  demonstrandum  Filium  Dei,  ut  pa- 
tet  in  serie  evangelica.  Et  quoniam  non  est 
impossibile  ist.i  adimplere  sinc  divina  gralia, 
ideo  sequitur  tertium  :  Cui  nomen  crat  Joattnes  : 
quod  interpretatur  in  quo  gratia,  quod  nomen 
merito  fuit  ei  impositum,  et  a  Deo  praeehgenle ' : 
«  De  ventre  enim  matris  mefe  recordatus  est 
nominis  mei;  »  et  ab  Angelo  nuntiante  *  :  «  Vo- 
cabis  nomen  ejus  Joannem,  »  et  a  parentibus 
pubiicanfibus  '.  In  ipso  enim  fuit  gratia  sanc- 
tificans  in  utero  '"  :  «  Spiritu  sancto  replebi- 
tur ,  »  etc.  Item  fuit  gratia  conservans  et  ope- 
rans  in  vita  "  :  «  Prascedet  in  spiritu^  et  virtute 
Helite.  »  Item  fuit  gralia  prophetiEe  in  ipso, 
etiam  in  ulero,  quando  '-  exultavit  ex  prffisen- 
tia  beatas  uiatris  Dei.  Itcm  fuit  grafia  prtedica- 
fionis  "  :  «  Diflusa  enim  fuit  gratia  in  labiis 
suis.  »  '*  «  Qui   enim  bonus  est ,  »  qualis  fuit 

'  Prov.,  in,  13.—  '  Chrysosl.,  in  Joan.,  hon).v,al.vi, 
„,  1.  _  3  Malac,  Ul,  i.  —  '  Abd.,  I.  —  '  luf.,  :;3.— 
"  liif.,  v,35.—  '  Isa.,  xLi.x,  1.—  '  Luc,  I,  13.—  »  Ibid., 
GO,  «2.  —  1»  Ibici.,  13.  —  II  Ibid.,  17.—  '^  Ibid.,  1.  — 
"  fsal.  XLIV,  3.  —  '»  Prov.,  xil,  2.  —  '»  I  Cor.,  xv, 
10.—  '«  Inf.,  V,  33.  —  "  Isa.,  Lv,  ■'..  —  '»  Aug.,  in 
Jonn.,  Iract.  II,  n.  B. —  '■'  ChrysosL,  in  Joun.,  hom.  iv, 


Joannes,  «  hauriet  (a)  a  Domino  grafiam.  »  Sibi 
enim  competit  illud  '^  :  «  Gratia  Dei  sum ,  id 
quod  sum.  »  Ideo  aptus  fuit  ut  perhiberet  tes- 
timonium.  Et  in  hoc  notatur  quartum  :  ipse 
enim  annuendo  (6)  verilatem  veraeiter,  intre- 
pide,  sive  constanter  arguendo,  evidenter  et 
publice  praedicando,  signanter  Filium  Dei  de- 
monstrando  ,  ut  patet  in  serie  evangelica  , 
«  testimonium  perhibuit  veritali  ".  »  Unde  de 
ipso  verificatur  illud  "  :  «  Ecce  testem  populis 
dedi  eum.  »  Hujus  imitatores  in  prrpdicUs  de- 
bent  esse  prffidicatores  Dei ,  qui  sunt  missi  ad 
perhibendum  testimonium  veritali. 

CoUatio  quarta,  i,  9. 

Erat  lux  vera ,  quce  illurninat  om^iem  hominem 
venientem  in  hunc  mundum.  In  his  verbis  tria 
insinuantur  :  primum  est  lucis  aBlernae  essen- 
Ualis  immutabilitas,  ibi  :  Luxvera;  secundum 
est  ipsius  diCfusiva  commuuicabilitas ,  ibi  : 
Omnem  hominem  {':). 

Ait  ergo  :  Lux  vera  ,  quia  essentialiter  est 
lux ,  non  aliunde.  Unde  AugusUnus  liic  "  : 
«  Joannes  lux,  scd  non  vera,  scilicet  essenlia- 
liter,  quia  nisi  illuminatus,  esset  tenebrce.  » 
Lux  ergo  vera  et  priraaria  essentialitate,  ut 
dictum  est,  et  lux  vera  imminorabilitate ,  et 
lux  vera  indefectibiUtate.  Unde  Chrysostomus  ": 
«  Lux  quantamvis  hominum  multitudinem  illu- 
minaret,  nihil  sui  splendoris  remitteret.  »  Ideo 
signanter  dicit  infra  '-" :«  Ego  lux  veni  in  mun- 
dum. »  Et  hoc  illumiuat  multipliciter,  sive  muIU- 
pliciradio,  utdictum  est  in  priori  CoUatione.  11- 
luminat  enira  veraciter,  quia  lux  vera,  ut  dictum 
est  -' :«  lu  sapientia  ilUus  luxit  anima  mea  {d).  » 
Item  illuminat  delectabiliter  -'  :  «  Dulce  lumen 
et  delectabile  videre  solem.  »  Lux  enim  justo- 
rum  teUficat.  Item  illuminat  ordinabiUter,  quia 
est  lux  hominum ,  non  pecorum,  ait  Augusti- 
nus,  ubi  supra.  Et  ideo  illuminat  viventes,  ul 
homines,  non  ut  pecora.  Ideo  sequitur  :  lllu- 
minat  omnem  hominem;  in  quo  notatur  terUum  : 
secuudum  Glossam  enim  omnis  homo  dicitur 
illa  natura  iu  homine ,  quae  est  ad  imaginem 
Dei  :  viventes  ergo  secundum  illam   iUumi- 

al.  V,  n,  3.  —  »»  luf.,  xii,  46.  —  "  Eccli.,  Il,  26,  sed 
prorsus  diviMso  bciisu.  —  "  Ecclc,  xi,  7. 

(«)  Ccet.  cilil.  hauriat.  —  (6)  Leg.  aununtiando.  — 
(c)  Hic  dcest  tertium,  su/iplcndum  hoc  fere  modo  : 
ipsius  inaccessibilitas  in  se,  et  visibilitas  seu  refulgen- 
lia  in  speculo  hujus  muudi,  ibi  :  Venientem  in  hunc 
mundum.  —  (rf)  Vulg.  iusipieutiam  ejus  lusi. 


IN  CAP.  I  SANCTI  JOANNIS. 


533 


nat '  :  «  Docet  nos  super  jumenta  terrre,  et  super 
volucrcs  coeli.  »  Ibi  Gregorius  -,  quod  «  per  ju- 
menla  et  volucres  signantur  carnales  et  curiosi, 
quos  non  docet  Deus  ut  homines,  id  est,  vi- 
ventes  spiritualiter.  «  Et  ibi  bene  de  hoc.  Vel 
omnis  homo  veniens  in  hunc  mundum  potest 
dici,  qui  non  habitat  in  mundo  per  amorem, 
sed  ab  eo  elevatur  utens  mundo ,  quasi  non 
utens.  I'nde  Augustinus  '  :  «  Si  illinc  non  rece- 
deret,  non  esset  illuminandus  (a),  quia  illinc 
recessit.  «  '  «  Accedite  ad  eum,  inquit,  et  illu- 
minaraini.  »  Et  ait  Sapientia  ^  :  «  Vox  mea  ad 
fihos  hominum.  »  Vox  sapientiae  est  sua  illa- 
minatio  :  quce  quidem  sapientia  est  Filius  Dei , 
qui  est  lux. 

CoUatio  quinta,  i,  14. 

Yerhum  caro  factum  est,  et  habitavit  in  nohis. 
In  his  verbis,  in  quibus  insinuantur  mirificen- 
tia  divinae  bonitatis,  et  magnificentia  assumptoe 
humanitatis,  quatuor  denotantur  :  primo,  Filii 
Dei  sub  nomine  Verbi  majcstativa  sublimitas, 
ibi  :  Verbum;  secundo,  humaniB  naturae  as- 
sumptas  fragilis  mortalitas  et  passibilitas,  ibi  : 
Caro;  tertio,  utriusque  indivisa  unibilitas,  ibi  : 
Factum  est ;  qnarto,  conversationis  Filii  Dei  hu- 
militas,  ibi  :  Habitavit  in  nohis. 

Ait  ergo  :  Verbum,  scilicet  majestativa  subli- 
mitate  excelsum.  ^  «  Fons  sapientioe  Verbum 
Dei  in  excelsis.  «  Et  supra  eodem  :  Verbum  erai 
apud  Deum.  Item  Verbum  immortalitate  itter- 
num,  quia  Verbum  iu  principio  et  Verbum  vi- 
Ise  '  :  «  De  Verbo  vilse, »  etc.  Item  verbum  om- 
nipotentiae  virluosum ' :  «  Portans  omnia  verbo 
virtutis  suae.  »  Et  in  Psalmo  "  :  «  Verbo  Domini 
coeli  firmati  sunt.  »  Verbum,  inquam,  tale  fac- 
lum  est  caro,  qu£e  est  pars  in  homino  intima; 
item  caro ,  qu;n  passibilitati  et  mortalitati  sub- 
jecta;  ilem  caro,  in  infirmitale  invalida  :  «  Caro 
enim  '"  infirma.  »  Nomine  tamen  carnis  intelli- 
gitur  humanitas  assumpta  :  Scriptura  enim  ho- 
minem  esprimit  nomine  utriusque  partis,  ait 
Augustinus  ".  Ait  tamcn  hic  :  Verbum  caro  fac- 
tum,  ad  exclusionem  hajresis,  ponenlis  ipsum 
non  assumpsisse  veram  carnem,  ut  ait  hic  Chry- 

1  Job,  XXXV,  11.-2  r.reg.,  Mora/.,  lib.  XXVI, 
c.  XIII,  al.  XVII,  u.  27.  —  ^  Aug.,  in  Joan.,  tract.  ii, 
n.  7.  —  *  l'sal.  XXXIII,  G.  —  »  Prov.,  viii,  4.  — 
8  Eccli.,  I,  5.  —  '  I  Joan.,  1,  1.  —  •  Hebr.,  i,  3.  — 
'  Psat.  XXXII,  6.  —  '"  Matlli.,  xxvi,  41.  —  "  Aug.,  de 
Civil.  Dei,  lib.  XIV,  c.  il,  ii.  1.  —  "  Chrysost.,  in 
Joan.,  hom.  x,  al.  il,  n.  2.  —  '^  Hom.,  ix,  28.  — 


sostomus  '-,  et  ad  manifesialionem  humilitatis 
Filii  Dei,  et  ad  ostensionem  congrufe  mediciufe 
contra  vitia  carnis,  ut  dictum  est  in  expositione 
litteroe.  Et  ideo  dicitur  "  :  «  Verbum  abbrevia- 
tum  fecit  Dominus  super  terram.  »  Ad  quod 
Bernardus  "  bene  :  «  Ibi  agnoscitur  longitudo 
brevis,  latitudo  angusta,  altitudo  subdita,  pro- 
f unditas  plana.  Ibi  agnoscitur  lux  non  lucens , 
Verbum  infans ,  aqua  sitiens ,  panis  esu- 
riens,  »  etc.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  hoc  Verbum 
factuin  est  caro,  non  confusione  facta,  neque 
destructione  substantiarum,  sed  unilione  ineffa- 
bili  et  inenarrabili,  ait  Chrj-sostomus  '^'««  In  si- 
militudinem  hominuni  factus,  »  eic.  Et  Grego- 
rius  :«  Caro  factus  est,  scilicet  FiliusDei,  utnos 
spirituales  faceret;  benigne  inchnatus  est,  nos 
ut  levaret;  esiit,  ut  nos  introduceret;  visibilis 
apparuit,  ut  invisibilia  demonstraret.  »  Haec  ille. 
Undein  (6)  persona  generis  humani  "  :«  Ad  me 
diotum  est  Verbum  absconditum,  »  id  est ,  in 
carne  manifestatum ,  Verbum  Dei  feternum.  Et 
non  solum  hoc ;  sed  habitavit  in  nobis ,  verus 
homo,  hominibus  conformis  :  «  Cum  enim  " 
hominibus  conversatus  est.  »  Habitavit,  inquam, 
humilis  ad  obediendum  "  :  «  Erat  subditus 
illis.  »  Item  habitavit  curalis  (c)  et  obsequiosus 
ad  ministrandum  ^"  :  «  Ecce  ego  in  medio  ves- 
trum,  sicut  qui  ministrat.  »  Item  habitavit  mu- 
niflcus  ad  tribuendum  '-'  :  «  Venerunt  mihi  pa- 
riter  omnia  bona  cum  illo  (d).  »  Item  habilavit 
Iffitus,  et  deleotabilis  ad  consolandum  de  ipso  '^ : 
«Aon  erittristis  neque  turbulenlus.  »  Et":«Non 
habet  amaritudinem  conversatio  ejus.  »  De  qua 
habitatione  fuit  promissum  '* :  »  Ponam  taber- 
naculum  meum  in  medio  vestri.  »  Et  "  :  «  Ha- 
bitabo  in  medio  filiorum  Israel.  »  Ex  quo  ergo 
Filius  Dei  sic  nasci  homo  dignatus  est,  et  sic 
conversari  inter  homines,  nos  nati  ex  Deo  imi- 
temur  eum  in  praedictis. 

CoUatio  sexta,  i,  16. 
In  Pentecoste. 

De  ■plenitudine  ejus  accepimus  omnes ,  gratiam 
pro  (jratia.  In  his  verbis  quatuor  insinuantur  : 

■■'  Bern.,  super  Missus  esl,  serm.  ii,  paulo  ante  med. 
—  '5  Cbrysosl.,  ubi  sup.  prox.  —  "  P/iiiip.,  ii,  7.  — 
"  Jol),  IV,  12.  —  18  Ba>:,  iii,  38.  —  '^  Luc,  ii,  51.  — 
'»  Ibid.,  x.t;i,  27.  —  "'  Sap  ,  vii,  11.  —  »*  Isa.,  xui, 
4.  —  "  Sap.,  viii,  16.—  ='  Lcvit.,  .\xvi,  11.  —  «  Exod., 
XXV,  8.  —  (a)  Suppl.  sed  ideo  hic  illuminaudus.  — 
(i)  Ctet.  e/lil.  deest  in.  —  (c)  Forlasse  /egendwn  ouria- 
lis.  —  (d)  Vulg.  illa. 


S3i 


COLLATIONliS  PRyEDir.ABlLES 


quorum  primum  est  omnium  bonorum  in  Filio 
Dei  inexhaustibilis  copiositas,  sive  alUuentia, 
ibi  :  Deplenitudine;  secundum  est  defecUbilis  (a) 
humana  iniligentia ,  ibi  :  Accepimus  (acceptio 
enimreinon  prius  habitie) ;  tertium  est  dono- 
rum  multis  oominunicantia  (acccptio  enim  dicit 
rei  prius  non  habilaj  captionem),  ibi :  Omnes 
accepimus;  quarto  est  donorum  communicato- 
rum  supereminentia,  ibi  :  Gratiam  pro  gratia. 

Ait  ergo  :  l)e  ptenitudine.  Qualiter  autem  Je- 
sus  Christus  noa  solum  fuit  plenus  gratia  et  ve- 
ritate,  sed  fuit  ipsa  plenitudo,  ut  prasmissum 
est,  Chrj'sostomus  '  hic,  ut  dictum  est  in  expo- 
sitione  litterse  :  Ipse  enim  '  «  orane  bonum  :  » 
bonum,  inquara,  non  per  participationem,  sicut 
fons,  et  sicut  pelagus  intinitum  supefefTundens 
divitias  suas ,    ait   Chrysostomus,  ubi   supra. 
' «  In  ipso  complacuit  inliabilare  omnem  j^leni- 
tudibem.  »  Fuit  enim  iu  eo  pleniludo  omnipo- 
tenticE,  quia  ipse  *  virtus  supportans  omnia.  Ue 
qua  plenitudine  ^  :  «  Plenitudo  ejus ,  quia  (/>) 
omnia  in  omnibus  adimplct.  »  Item  fuit  in  eo 
plenitudo  omnis  veritatis  ct  sapientiae  ^  :  «  In 
ipso  omnes  thesauri  sapientice  et  seientioe;  »  ct 
sequitur  :  «  In  ipso  habitat  omnis  x>lenitudo  di- 
vinitatis.  »  Item  in  eo  fuit  plenitudo  omnium 
charismatum  et  grati?e '  :   «  Requiescet  super 
eum  spiritus  Domini ;  »  et  sequitur :  «  Et-  imple- 
bit  eum  spiritus  timoris  Domini.  »'«>iumqui(l 
conjuiigere  valebis  micautes  slellas  Pleiadas  ?  » 
Quod  exponit  Gregorius"  de  soptem  spiritibus  in 
Christo,  bene.  Sed  in  nobis  omnium  dictorum 
deficientia.  «Nihil  enimhabet  homo  proprium, 
nisi  peccatum  et  mendacium,»  ait  Augustinus '". 
"  «  Quid  habes  quod  non  accepisti  ?  »  Et  ideo 
ab  eo  accepimus  omnia.  Sine  ipso  nuUa  natura 
subsistit,  nulla  doclrina  instruit,  nuUus  usus 
expedit.  Accepimus  ergo  omnes  ab  eo  :  virtu- 
tem  ab  subsistcndum  et  operandum  '-  :  «  Om- 
nia  enim  possum  in  eo  qui  me  confortat.  » 
Item  accepimus  ab  eo  doctrinam  sapientifE  ad 
cognoscendum  '■'  :«Qui  appropiaquant  pedibus 
ejus,  accipient  de  doctrina  ejus.  »  Ilem  accepi- 
mus  ab  eo  dona  gratiarum  et  virtutum  ad  recte 
et  bene  vivendum  :  ipse  enim  apud  Joannera  (c) 
ait  "  :«  Accipite  Spiritum  sanctum.  »  Sed  quam 

'  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  xiv,  al.  xv,  n.  1.  — 
2  Exo(l.,lx^xui,  1!).  —  '  Coloss  ,  I,-  19.  —  '  llebr.,  i, 
3.  —  »  Ep/ies.,  I,  23.  —  «  Coloss.,  Il,  3,9.  —  '  Isa., 
XI,  2.  —  '  Jolj,  .\.\.\vui,  31.  —  '■'  Greg.,  Aloral., 
lib.  XXIX,  c.  .xvi,  al.  xx.\i,  n.  14.  —  ">  Aug  ,  m  Joan., 
Iract.  v,  n.  1.  —  "  1  Cor.,  iv,  7.  —  '=  P/iilip.,  iv,  ):<. 
—  ■■'  Dcilt.,  XXXUI,  3.  —  l>  .''."-      N\       ::.  —  '*  /a-ll., 


prctiosa  dona  accepimus,  subditur  :  Gratiam 
pro  g<-ati<i :  non  solum  am-um  et  argentum,  nec 
bona  transitoria,  quae  non  faciunt  hominem 
bonum  ;  sed  gratiam ,  gratis  datam  scilicet ,  et 
gratum  facientem  accepimus  ad  recte  vivendum 
in  [d)  priEsenti,  et  gratiam  finalem  et  consum- 
mativam  ad  bene  vivcndum  in  gloria  "> :«  Ex£e- 
quabit  enim  gratiam  gratiae.  »  Et  "  . «  Gratiam 
enimetgloriam  dabit  Dominus.  »  Et  ":«  Omne 
enim  datum  optimum ,  et  omne  donum  perfec- 
tum  desursum  est.  »  Et "  :  «  Ipse  namque  dabit 
spirilum  bonum  petentibus  se.  »  Arguendi  sunt 
ergo,  qui  non  exhauriunt  dona  de  ipsa  plenitu- 
dine. 

CoUatio  septima,  i,  23. 

Ego  vox  clamantis  in  deserto  :  Dirigite  viam  Do- 
mini.  In  his  verbis  quatuor  figurantur  :  primum 
est  beati  Joannis  prsecursoris  Domini  ad  Dei 
Verbum,  qui  est  Filius  Dei,  prajdicandum,  apta 
idoneitas,  ibi  :  Voae;  secundum  est  ejus  Verbi 
quem  praedicat  polestativa  virtuositas,  ibi :  Cla- 
mantis ;  tertium  praedicationis  opportuna  ne- 
cessitas,  ibi :  In  deserto;  quartum  est  ipsius  prae- 
dicationis  veritas,  ibi  :  Dirigiteviam  Domini. 

Ait  ergo  :  Vox.  Ut  enim  ait  Augustinus  '"  : 
«  Vox  sonat,  ut  possit  Verbum  audiri.  »  Et 
idem  Gregorius  *"  hic.  Et  ideo  Joannes  vox,  quia 
per  ejus  ministerium  Patris  Verbum  ab  homini- 
bus  auditur.  Vox  enim  est  verbi  interioris  ex- 
plicativa  sivo  nuntiativa,  et  ejusdcm  ad  aures 
aliorum  delativa,  et  eorumdem  ad  audiendum 
excitaliva,  et  ipsius  verbi  in  menles  audienlium 
transfusiva.  Ut  enim  ait  Augustinus  super  Joan- 
nem "-'  : «  Verbum,  quod  est  apud  te,  ut  transeat 
ad  me ,  sonum  quasi  veliiculum  quifirit.  Assu- 
mit  ergo  sonum,  venit  ad  me,  nec  recedit  a 
te.  »  Ilaec  ille.  Sed  B.  Joannes  priedicando  so- 
nuitChrislumpriBcedtndo,  et  ad  ipsum  audien- 
dum  alios  excitavit,  et  ad  corda  eorum  intromi- 
sit  ministerialiter.  Ideo  Maximus,  in  sermone 
de  Nativitate  Joannis  :  «  Sicut  sermo  vocis  quo- 
dam  modo  ministerio  et  vehiculo  ad  audien- 
tem  transmittitur,  ita  Joannes  Christum  sonans 
ut  Verbi  minisler  et  portitor  fuit.  »  -^  Vos  cla- 
mantis  in  deserto, »  sicut  hic.  In  Psalmo  "  : 

,v,  7.  —  '«  l>sal.  Lxxxili,  12.  —  "  Jac,  i,  n.—  "  i-"c., 
.■51,  13.  —  "  Aug.,  serm.  ccLxxxviii,  al.  xxiii,  n.  4. 
—  ■*  Greg.,  in  Eoang.,  hom.  vii,  n.  2.  —  "  Aug.,  i>i 


■•*  Isu.,  XL,  3. 


!i  Psal. 


Joan.,  tract.  .wxvii,  n. 
LXVll,  34. 

(«'(ForJf/ej.  iiiil(»feclibili3.— (6)  Vulg  qui.— (c)  C(b/. 
edit.  euiin  Joanues.  —  (rf)  Ceot.  cdil.  deesi  in. 


IN  CAP.  I  SANCTI  JOANNIS. 


53.^ 


«  Dabit  voci  suae  vocem  virtutis.  »  Et  hfec  vox 
est  clamantis,  id  est,  Filii  Dei,  qui  fuit  clamans 
dictis,  clamans  factis,  clamans  morte,  claraans 
vita,  ac  descensu,  sciliciH  ut  ad  eum  rediremus, 
ait  Augustinus  ■'.  Fuit  enim  clamans  in  praedi- 
catione  ad  hominum  eruditionem  *  :  «  Sajiien- 
tia  foris  praedicat ;  »  sequitur  :  «  In  capile  tur- 
barum  clamitat.  »  Infra  '  :  «  Clamabat  Je- 
sus,  »  etc.  Item  fuit  clamans  in  passione  ad  re- 
conciliationem  *  :  «  Cum  clamore  valido  et  la- 
crymis  offerens.  »  Item  eril  clamans  in  Judicio 
ad  terrorem  '"  :  «  Vociierabitur  et  clamabit  su- 
per  inimicos,  etc.  Et  fuit  clamans  in  deserto, 
per  quod  corda  peccanlium  signantur.  Deser- 
tum  enim  dicitur  quasi  derelictum ,  et  est  vepri- 
busetspinis  occupalum,  incultum,  bestiis  in- 
habitatum,  et  fructu  privatum,  et  signat  prae- 
dicta  corda,  quae  sunt  talia  spiritualiter  «  : 
«  Terra  exusta  quasi  desertum.  »  In  tali  deserto 
dicitur  Deus  clamare,  ob  distantiam  corum  a 
Deo  '  :  «  Cor  meum  ad  Moab  clamabit.  »  Quid 
autem  clamandum  est  in  prsedicatione  divina, 
subditur  :  Dirigite  viam  Domini.  Quod  exponit 
Gregorius  beiie,  dicens  *  :  «  Via  Domini  ad  cor 
dirigitur,  cum  veritatis  sermo  hurailiter  auditur, 
vel  cum  ad  praeceptum  illius  vita  prsparatur.» 
Etsignanter  ait:  Dirigitevam  Domini.  Viae  enim 
Chrisli  sunt  pas,  humilitas  et  patientia,  ait  Gre- 
gorius  '  esponens  illud  '"  :  «  Scientiam  viarum 
tuarum  nolumus.  »  Vel  via  Domini  sunt  inno- 
centia  vel  poenitentia,  ait  Gregorius  "  exponens 
illud  "  :«  Nescierunt  vias  ejus.  »  Et  hae  sunt  di- 
rigendae,  id  est,  a  distorto  in  rectum  rectifican- 
dae,  ne  fiat  declinatio  ad  dexteram  vel  ad  sinis- 
tram  "  :  «  Dirige  semilam  pedibus  tuis,  ut  non 
decUnes  ad  dexteram  vel  ad  sinistram.  » 

Collatio  octava,  i,  39. 

Ecce  Agnus  Dei,  ecce  qui  tollit  peccata  mundi, 
in  his  verbis  duo  figurantur  :  primum  est  Filii 
Dei  numerosa  virtuositas ,  ibi  :  Ecce  agnus  Dei; 
secundum  est  ejus  salvifica  potestas,  ibi  :  Tol- 
lit  peccata  mundi.  Quoad  primum  est  studio  imi- 
taudus;  quoad  secundum,  est  adfectu  exorandus 
et  magnificandus. 

Ait  ergo  :  Ecce  agnus  Dei,  per  similitudinem, 

'  Aug.,  Conf.,  !ib.  IV,  c.  XI,  n.  16.  —  «  Prov.,  i, 
20,  27.  —  ^  Joan.,  vu,  28.  —  '  Hebr.,  v,  7.  —  »  ha., 
XLil,  13.  —  «  Jerem.,  ix ,  12.  —  '  Isa.,  xv,  S.  — 
»  Greg.,  in  Kvany.,  liom.  vil,  n.  2.  —  ''  )d.,  Moial., 
lib.  XV,  c.  XXV,  al.  .\li,  n.  51.  —  •«  Job,  .^xi,  14.  — 
"  Greg.,  Moral.,  Ub.  -Wl,  c.  xxiv,  al.  lvjji,  a.  71. 


non  per  proprietatem.  Unde  Augustinus  "  :  Non 
solum  quae  sunt  ejusdem  naturae,  dicuntur  si- 
milia ;  sed  quas  sunt  disparis  naturae ,  sicut  Fi- 
lius  Dei  dici  potest  agnus,  quod  non  diceretur, 
nisi  ejus  similitudinem  fecisset.  »  In  agno  est 
ad  matrem  iutima  affcctio ,  et  vocis  maternae 
naturalis  agnitio,  et  ad  ejus  balatum  festinatio. 
Et  Isidorus  '^  :  «  Agnum  quanquam  et  Graeci  vo- 
centi-oToDipou,  quasi  pium,Latiui  tamen  putant 
habere  hoc  nomen  ab  agnosrendo,  quia  prae  cae- 
feris  matrem  agnoscit,  et  si  erraverit,  etiam  in 
magno  grege  agnoscit.  »  Item  in  agno  est  ma- 
terni  coloris  receptibilitas,  ut  ait  sapiens  :  si 
fuerint  veno;  sub  lingua  ejus  alb£e,  facit  album; 
si  nigrce,  nigrum  :  si  rubece,  rubeum.  Item  in 
agno  est  innocua  simplicitas ,  et  obediens  sub- 
jicibilitas,  non  solum  pastori,  sed  etiam  exco- 
rianti.  Item  in  agno  est  conversationis  pacifica 
tranquillitas,  et  ad  sustinendum  patiens  longa- 
nimitas  ;  excorianti,  vel  vellenti,  resistentiae  vel 
defensiouis  iramunitas,  quia  nec  capite,  nec 
cornibus  impetit,  nec  dentibus  mordet,  nec  pe- 
dibus  recalcitrat,  nec  corpore  impeUit.  Item  ad 
immolandum  pro  peccatis  secundum  legem 
congrua  idoneitas.  Item  in  agno  est  commodi- 
tas  et  multiplex  utilitas,  quia  ministrat  lac  ,  la- 
nam  el  esum,  secundum  Glossam.  Sed  in  Filio 
Dei  praedicta  omnia  fuerunt  virtualiter  et  spi- 
ritualiter  :  suam  matrem,  scilicet  synagogam, 
dilexit  ct  agnovit,  ad  vocem  ejus  de  ccjelo  des- 
cendit.  De  qua  matre  "  :  «  Filiae  matris  meae 
pugnaverunt  contra  me,  »  etc.  Et  "  :  «  In  simi- 
litudinem  carnis  peccaU  venit.  »  Item  in  eo  in- 
nocua  simplicitas.  Et  sic  de  aliis.  Ille  enim  sig- 
nalus  est  in  agno  paschali.  Et  '*  :  «  Emilte  ag- 
num. »  Et  ";«Quasi  agnus  coram  tondente.  » 
Et  ™  :  «  Quasi  agnus  mansuetus  ductus  est.  » 
Et  ^'  :  «  Sanguine  agni  immaculati.  »  Et  istas 
virtutes  eximias  in  Filio  Dei  demonstrat  hoc  ad- 
verbium,  Ecce.  Et  de  hoc  Chrysostomus  bene  ^^ : 
«  IIoc  dixit  Joannes  oslendens,  quoniam  non 
voce  solum,  sed  oculis  testabatur;  etenim  (o) 
admirabatur  Christum,  tetans  et  exullans.  »  Et 
sic  de  aUis.  EtideoapudGraecoscumadjectione 
articuli  scribitur,  scilicet  :  oi-^Mo?,  ad  notandum 
exccllentiam  ejus.  »  HcBC  ille.  Et  hic  agnus  tollit 

-  '"  Job,  XXIV,  i;;.  —  '"  Prov.,  IV,  26.  —  "  August., 
cont.  Fuust.,  lib.  XVI ,  c.  xv.  —  "  Isid.,  Elymol., 
lib.  XII,  c.  1.  —  16  Cant.,  i,  .-i.  —  "  Rom.,  viii,  3.— 
"  Isa.,  XVI,  1.  —  "  Ibid.,  Llll,  7.  —  "■"  Jerem.,  XI,  19. 

—  ii'  I  Pelr.,  I,  19.  —  "Clirysost  ,  tn  Jann.,  hom.  xviii, 
al.  XVII,  n.  2. 

(a)  C<Et.  eclil.  et  non.  Grm.  xai  yip- 


S36 


COLLATIONES  1'RiEDlCABILES 


peccata  mundi ,  scilicet  auferendo  et  delendo , 
et  remittendo  :  ipse  enim  est  verus  Deus,  de 
quo  '  :  «  Ego  sum  qui  deleo  iniquitates.  » 
Et  in  Psalmo  '  :  «  Qui  sanat  omnes  iniqui- 
tates  (fi).  »  Ipse  enim  venit  "  «  non  ut  ju- 
dicet  mundum,  scd  ut  salvetur  mundus  per 
eum,  »  infra.  Item  tollit  peccata  mundi  rcdi- 
mendo,  et  se  immolando '  :  «  Redempti  estis 
pretioso  sanguine  agni,  »  etc.  Unde  ipse  ligura- 
tur  per  duos  hircos,  quorum  unus  debuit  im- 
molari  pro  peccato  populi,  et  alius  emitti  in 
solitudinem.  Primus  iuit  figura  naturjB  huma- 
na;  in  Christo,  secundum  quam  fuit  immolatus 
et  mortuus  pro  peccalis  generis  humani;  se- 
cundus  fuit  ligura  naturffi  divinie,  immorta- 
lis  et  irapassibilis  ^  :  «  Quasi  agnus  coram  ton- 
dente  se ;  »  et  sequitur  '  :  «  Ipse  peccata  mul- 
torum  tulit.  »  Item  ipse  tulit  pecoata,  poenas 
debitas  pro  peccalis  solvendo,  et  pro  eis  salis- 
faciendo'  :  «  Qui  peccala  noslra  ipse  pertuht 
in  corpore  suo  super  liguum.  «  Multimoda  ergo 
virtuositas  I'ilii  Dei,  qui  fuit agnus,  id  est,  agno  {b) 
flguratus;  et  mirifica  sua  piclas,  qua  dignatus 
est  peccata  tollere  dictis  modis.  Et  in  his  est 
imitandus,  tam  in  agendis,  quam  in  sustinen- 
dis,  a  suis  meml:)ris. 

CoUatio  nona,  i,  47. 
De  Praedicatore. 

Ecce  vere  Israelita  in  quo  dolus  non  est ,  etc.  Ut 
enim  ait  Augustinus  *  :  «  Hic  Nathanael,  de  quo 
loquitur  hic,  erat  peritus  et  eruditus  in  lege  :  » 
et  signat  spiritualiter  doctorem  vel  prsdicato- 
rem.  Et  secundum  hoc  duo  figuraulur  hic  requi- 
renda  in  doctore,  quorum  primum  est  divinae 
cognitionis  limpiditas,  ibi :  Israelila,  id  est,  vi- 
dens  Deum;  secundum  cst  vitoe  innocua  simpli- 
citas,  ibi  :  In  quo  dolas  non  est. 

Ait  ergo  :  Vere  Israelita,  id  est  videns  Deum, 
scilicet  lidei  inenarrabihs  claritate  "  :  «  Nunc 
videmus  in  spcculo  et  in  enigmate.  »  Item  vi- 
dens  (c)  Deum  immaculabili  cordis  puritate  '°  : 
«  Beati  enim  mundo  corde,  quoniaui  ipsi  Deum 
vidcbunt.  »  Item  viden.i  Deum  eontemplationis 
limpiditate,  de  qua  "  :  «  Non  videbit  me  homo 

'  Isa.,  xLlu,  25.  —  '  Psal.  cii,  ".  —  '  Joan  ,  lii,  17. 
—  »  I  Pelr.,  1,  19.  —  »  Isa.,  XVI,  1.  —  «  Ibid.,  i.ui, 
12.  —  '  l  Petr.,  u,  2i.  —  »  Aug.,  in  Joan.,  tracl.  vii, 
n.  17.  —  ■>  1  Cor..  .xiii,  12.  —  '»  Mattli.,  v,  S.  — 
i'  lixoJ.,  x.\xiii,  20.  —  "  Greg.,  Moral.,  lil).  XVIIl, 
c.  xxviii,  al.  xLiv,  n.  S9.  —  ^^Job.,  xLii,  3.  —  '*  Aug., 
ubi  sup..,  n.  18.  —  '*  Psa/.  x.x.\vii,  \'.i.  —  '^  Eccli., 


et  vivet.  »  Quod  exponit  Gregorius  de  acumine 
contcmplatioriis  ",  ubi  ait  :  «  NuUus  Deum  spi- 
ritualiter  videt,  qui  carnaliter  vivit.  »  Primo 
modo  videtur  intellectu  illuminato;  secundo 
modo,  arfeclu  mundalo  et  inflammato;  tertio 
modo,  ulroque  exccssu  elevato,  de  quo  visu"  : 
«  Auditu  auris  audivi  te,  nunc  oculus  meus  vi- 
dct  te.  »  Et  sic  vivens  debet  esse  sine  dolo.  Ut 
enim  ait  Augustinus  '* :  «  Dolus  est,  cum  aliud 
agitur,  aliud  fingitur  :  fraus  est,  simulatio  est  {d), 
quando  aliud  in  corde  tegitur,  aliud  loquitur, 
et  tanquam  duo  corda  habet.  »  Hjec  ille.  Est 
ergo  dolus  cordis  in  Psalmo  '*  :«  Dolos  tota  die 
meditabantur.  »  Et  '^  :  « Inleriora  ejus  plena 
sunt  dolo.  »  Et  est  dolus  oris,  de  quo  similiter 
in  Psalmo  "  :«  Labia  dolosa,  in  corde,  et  corde 
locuti  sunt.  »  Item  est  dolus  operis  "  : «  Ab  uno 
doloso  augetur  sanguis.  »  Et  in  Psalmo  ":«Sicut 
novacula  acula  fecisti  dolum.  »  Ilem  est  dolus 
status,  sive  professionis,  quando  scilicet  pro- 
fessio  est  alta  sive  status,  et  tamen  vita  imper- 
fecta,  tunc  est  dolus  vere  ^"  :  «  Abominatio  est 
Domino  pondus,  et  pondus ;  stalera  dolosa  non 
est  bona.  »  Et  absque  omni  tali  dolo  debet  esse 
doctor  et  praedicalor  Dei ''  :  «  Rationales  sine 
dolo  ;  »  et  post  ^^  :  «  Auferentes  omnera  mali- 
tiam  et  omnem  dolum.»  Et  tales  sunt  imitatores 
Chrisli,  de  quibus  chcilur  ^'  :  «  Non  est  inventus 
dolus  in  ore  ejus.  » 

Collatio  decima,  i,  51. 
Tliema  coram  religiosis. 

Videbitis  cailum  apertum,  et  angelos  ascendentes, 
ct  descendentes  super  Filium  hominis.  Inhis  verbis 
spiritualiler  Iriafigurantur,  quorum  primum  est 
sacroe  religionis  elcvala  sublimitas^  ibi :  Coetum; 
seeundum  est  religiosorum  virtuosa  perfectibili- 
tas,  ibi :  Angelos;  tertium  est  eorumdem  debita 
studiositas,  ibi  :  Ascendentes ,  et  descendentes. 

Ait  ergo  :  Coelum,  per  quod  religio  sacra  fi- 
guratur  coelo  assimilata.  Coelum  enim  est  cor- 
pus  nobile,  sublime  et  altissimum,  ait  sapiens ; 
nec  recipit  (e)  impressiones  peregrinas ,  ut  ait 
idem.  De  his  proprielatibus  nobilibus  sapiens, 
ubi  supra,  et  Ambrosius  »',  et  Damascenus  ". 

XIX,  23.  —  "  Psal.  XI,  3.  —  "  Eccli.,  xi,  31.  — 
'9  Psal.  Li;  4.  -  ">  Prov.,  sx ,  23.  —  >'  1  Petr.,  ii,  2. 
—  "  Irno  aute,  ibid.,  1.  —  ■'  Ibid  ,  22.  —  *'  Ambros., 
llexaem  ,  lib.  II,  c.  iv.  —  '■'  Damasc,  de  Fid.  Orthod., 
lib.  II,  c.  VI. —  (u)  Vulg.  iuflrmitates. —  (A)  Ccet.  edit. 
signo.  —  (c)  videntes.  —  [d)  Ccet.  edit.  deest  cst.  — 
[e)  Ciet.  edil.  respicit. 


IN  CAP.  II  SANCTI  JOANNIS. 


537 


Talis  est  religio  sacra  spiritualiter ,  nobilitate 
ingenua,  elevata,  oruata,  et  sic  de  aliis. '  «  Gelu 
de  ccelo  quis  (a)  genuit?  »  Ibi  Gregorius  ^  :  «  Coe- 
lum  est  sublimis  vita  sanctorum.  »  Et  '  :  «  Num- 
quid  nosti  ordinem  cceli  ?  »  etc.  Et  *  :  «  Spiritus 
Domini  ornavit  ccelos.  »  ^  «  Coelum  milii  sedes 
est.  »  Et  Aposlolus  ^ :  «Nostra  conversatio  est  in 
ccelis.  »  Hujus  cceliangeli  sunt  religiosiviri,  vita 
angelica  pra;diti.  Angelus  enimnuntius  dicitur, 
ut  ait  Augustinus  '.  Qui  ergo  regnum  ccelorum 
et  divina  documenta,  ac  ejus  volantatem  vita 
et  doctrina  nuutiant,  angeli  sunt,  de  quibus  in 
Psalmo  *  :  «  Qui  facit  angelos  suos  spiritus.  » 
Unde  et  de  sacerdote  Deo  se  sacrificanle  ^  : 
«  Angelus  Domini  exercituum  est.  »  Istorum 
angelorum  est  uscendere  in  contemplationem 
divinitatis  Jesu  Christi,  et  arcanorum  ejus,  et 
descendere  ad  imitationem  liumilitatis  ipsius. 
Vel  ascendentes ,  arcana  divinitatis  conside- 
rando  et  prcedicando  ;  descendentes ,  huraana 
de  ipso  annuntiando  ,  prout  Glossa  exponit. 
Vel,  ut  ait  Augustinus  "*  : «  Ascendunt  ad  intel- 
ligendumdivinitatem;  descendunt,  utinvcuiant 
eum  factum  ex  muliere.  »  "  Vidit  scalam,  eto. ; 
et  sequitur  ;  «  Angelos  ascendentes  et  descen- 
dentes.  )>\e\ascendentes  in  suspensiva  contempla- 
tione,  descendentes  in  negofiosa  actione,  quia,  ut 
ait  Augustinus  '-  :  «  Triplex  est  genus  vitae , 
scilicet  otiosum,  actuosum,  et  ex  utroque  com- 
positum.  "  Etsequitur  :  «  Nec  sic  esse  quisquam 
debet  otiosus ,  ut  utilitatem  non  cogitet  proxi- 
mi  ;  nec  sic  actuosus  ,  ut  contemplalionem 
non  requirat  Dei.  »  Heec  ille.  Ascendere  ergo 
debent  religiosi  in  contemplatione  ad  vacan- 
dum  Deo,  et  descendere  in  negotiosa  actio- 
ne  ad  consulendum  proximo,  exemplo  Moy- 
sis,  qui  aliquando  ascendebat  ad  Deum ,  ati- 
quando  descendebat  ad  populum  ;  et  cxemplo 
Christi ,  qui  aliquando  ascendebat  in  mon- 
tem  solus  orare,  aliquando  descendebat  ad  ci- 
vitates,  prout  ait  Gregorius,  docens  quaiiter 
vacandum  est  contemplationi  divinoe,  et  qua- 
liter  indulgendum  est  actioni  virtuosae  ad  alio- 
rum  utililatera. 


'  Jo>i,  XXXVIII,  29.  —  =  Greg.,  MoraL,  Vih.  X.\l.\, 
c.  XXI,  al.  .\xviii,  n.  5">.  —  '  Job,  xxxviii,  33.  — 

•  Ibid.,  xxvi,  13.  —  '  Isa.,  Lxvi,  1.  —  >  Philip.,  iii, 
20.  —  '  Aug.,  de  Civil.  Dsi ,  lib.  XVlll,  c.  xxxv,  et 
cont.   Faust.,   lib.  XVI,  c.  xx.  —  '  Psal.  ciil,  4.— 

•  Mulac,  II,  7.  —  "•  August.,  coni.  Faust.,  lib.  XII, 
c-.  XXVI.  —  i'  Gen.,  xxviii,  12.  —  "  August.,  de  Civit. 
Dei,  lib.  XIX,  c.  xix.  —  '»  Cant.,  m,  II.  —  '*  Matth., 
XXII,  2.  —  "  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xxxviii,  n.  3.  — 


Collatio  undedma,  ii,  I. 
In  claustro  Monialium. 

Nuptia;  factce  sunt  in  Cana  GalilcEce.  In  his  ver- 
bis  moraliter  expositis  duo  figurantur  :  primum 
est  indivisae  conjunctionis  Christi  ,  et  anim£e 
fidehs  perfectio,  ibi  :  Nu-ptim  factm  sunt ;  secun- 
dum  est  virtutum  anima3  nubendte  Filio  Dei 
figuratiOjibi  :  InCana  QalilcBm. 

Aitergo  :  Nuptim  /"actosiHii,  scilicetRedempto- 
ris  et  animiEfidelisindivinounio  (ft).Notatamen 
quod  sunt  quadruplices.  Primo  sunt  divinK  na- 
turae  et  humanae  in  Christo,  quse  fuerunt  flguratae 
in  nuptiis  Assueri  et  Hester.  Assuerus  enim  bea- 
tus  interpretatur;  Hester,  ctevatio  vocationis,  de 
quibus  Hester.  '•'  «  Videte  regem  Salomonem  in 
diademate,  quo  coronavit  eura  mater  sua  in 
die  desponsationis.  »  Et  "•  :  «  Fecit  nuptias  filio 
suo,  »  Ibi  Gregorius  '=>  :«Deus  Pater  nuptias  fecit 
filio  suo,  quando  hunc  in  utero  Virginis  natu- 
rfe  humanae  copulavit  (c).  »  Item  sunt  nuptiae 
Filii  Dei  incarnati  et  Ecclesiae ,  infra  "■'  :  «  Qui 
habct  sponsam,  sponsus  est.  »  Harum  nuptia- 
rum  figurfB  sunt  istae  nuptiae,  dc  cjuibus  hic  , 
prout  exponit  Augustinus  "  hic  sulTicienter  in 
homilia ,  et  in  Glossa.  '"  «  Sacramentupi  hoc 
magnum  est ,  et  Christi ,  et  Ecclesiae ,  »  etc. 
Item  sunt  nuptife  Filii  Dei ,  et  Ecclesiae  trium- 
phantis.  '^  «  Quando  revertatur  a  nuptiis.  »  Ibi 
Gregorius  'O  :  «  Ad  nuptias  abiit,  quando  mul- 
titudinem  angelorum  novus  homo  sibi  copula- 
vit.  »  -'  «  Beati  qui  ad  cffinam  nuptiarum  Agni 
vocati  sunt.  »  Item  sunt  nuptite  Filii  Dei  et  ani- 
mae  fidelis  celebratfe  in  thalamo  conscientite , 
quae  merito  nupticE  dicuntur  ob  indivisam  unio- 
nem,  ob  afTectuosam  dileclioneni ,  ob  fciicun- 
damgenerationem,  ob  communionem  omnium 
possessionum  :  haec  enim  inter  sponsum  et 
sponsam.  Unde  Bernardus  ^^ :«  Non  est  alia  con- 
nexio  iuter  sponsam  et  sponsum,  prffiter  amare 
et  amari  :  hic  nexus  vincit  quod  n;itura  arctius 
junxit,  scihcet  vinculum  parentum  ad  filios." 
Propter  hoc  relinquet  homo  patrem  et  matrem.  » 
Et  ibidem  Bernardiis  "  :  «  Hfec  nomina,  Spojisus 
et  Sponsa  ,  nomina  dulcia  sunt  ,   quibus  una 

•  «  Joan.,  III,  2'J.  —  '■'  Aug.,  in  Joan.,  tracl.  viii, 
a.  4.  _  1«  lipfies.,  V,  32.  —  "  Luc.,  xii,  36.  — 
'•  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xili,  n.  2.  —  *'  Apoc,  xix, 
ii.  —  2-'  Bernard.,  in  Cant.,  serm.  Lxxxiii,  n.  3.  — 
"  Gen.,  II,  2>.  —  ">  Bern.,  in  Cant.,  serm.  vii,n.  2. 
(o)  Caet.  edii.  qui.  —  (4)  Leg.  convivio.  —  (c)  Al. 
conjunxit. 


538 


COLLATIONRS  PRM)ICABILKS 


haereditas,  una  domus,  una  meiisa  ,  una  caro  , 
omnia  conimunia,  ct  nihil  proprium.  »  '  «  li^go 
dilecto  meo,  et  dilectus  meus  mihi.  »  De  his 
nuptiis  ' :  »  Sponsabo  lc  mihi  in  flde.  »  Mirifica 
ergo  dignatio  Filii  Dei,  quod  dignatus  est  assu- 
mere  animam  pfccatricem,  vilem,  ignominio- 
sam,  foedam,  deformcm  ,  sanctiljcando  eam  , 
ut  sit  ei  sponsa.  In  figura '  :  «  Sume  tibi  uxo- 
rem  fornicalionum,  n  elc.  Et  magnifica  exalta- 
tio  aniuKD  lidelis,  quod  Kilio  Dei  dcsponsalur  : 
quam  exaltalionom  insinuat  Aposlolus  *  :  «  Des- 
pondi  vos  uni  viro  virgincm  castam  exhiberc 
Christo.  »  Qualis  autem  debet  esse  sponsa  Chri- 
sto  nupta,  figuratur,  cum  dicilur  :  In  Cana  Ga- 
lilceai.  Et  in  hoc  sccundum  :  Cana  enim  zchis 
interpretalur ;  Gahlaja,  transmigratio.  Et  in  hoc 
figuralur,  quod  anima,  quaa  est  sponsa  Cbristi, 
debet  transmigrare  a  vitiis,  et  concupiscentiis  , 
et  cupidilalibus,  et  debet  esso  zelo  divini  amo- 
ris  lervida  :  quod  figuratum  est,  quod  ^"  sacer- 
dos  debet  ducere  virginem  uxorem,  in  ligura 
Chrisli.  Ideo  de  sponsa  dicitur  ^  :  «  Qua^  est  illa 
quae  ascendil,  »  etc.Unde  Bernardus  ' :  «  Sponsa 
Dei  debet  esse  pulchra,  scilicet  de  forma  justi- 
tite ;  erudita,  de  judiciorum  Dei  nolitia;  casta, 
de  (o)  desiderio  priPsentiiB  Dei .  »Et  idem : «  Sponsa 
Dei  dejaet  essc  amore  calens,  devotione  urgens, 
opinione  redolens.  Et  l.ilis  spousa  est  a  Deo 
dilecta ,  honorificata ,  et  in  gloria  magnifican- 
da.  »  '  «  Veni  de  Libano,  sponsa  ;  »  sequitur  au- 
tcm  :  «  Soror  mea  sponsa.  »  llujus  sponsas  nup- 
tialis  vestis  est  charilas.  '  «  Quo  raodo  huc  in- 
trasfi,  non  habens  vestem  nuptialem?  »  '"  uVe- 
nerunt  nuptia?  agni ,  »  et  sequilur  ;  «  Uxor 
ejus  prfeparavil  se,  »  etc.  Et  de  istasponsa, 
infra  "  :  «  Qui  habet  sponsam,  sponsus  est.  » 

Collatio  duodecima,  ii,  dO. 

Omiiis  homo  primo  [b)  honum  vinum  ponit ,  etc. 
Quoniam  Glossa  exponit  islud  de  homiue  car- 
nali,  necnon  el  Hugo  illud  exponens,  ubi  ait  '^ : 
«  Amor  mundi  in  principio  dulcis  esse  videtur, 
sed  finem  habet  amarum.  »  Ideo  ait  :  Cuni  in- 
ehriati  fuerint ,  etc.  «  Amor  vero  Dci  e  conlra- 
rio,  »  ut  ait  ibi.  Ideo  exponendo  istud  morali- 

'  Cant.,  VI,  2.  —  »  Ose.,  u,  20.  -  s  Ose.,  i,  2.  — 
*  II  Cor.,  XI,  2.  -  8  Lcvit.,  XXI,  13.  —  «  Cant.,  Ili,  1. 
—  '  Bern.,  m  Cant.,  serin.  xxxiii,  n.  1.  —  '  Cant., 
IV,  8.  —  "  Muttli  ,  XXII,  12.  —  "»  Apoc.,  xix,  7.  — 
"  I  Joan.,  iii ,  29.  —  '^  Hug.,  dc  Arca  Noe,  lib.  II, 
c.  I,  in  princ.  —  "  Jac  ,  i,  15.  —  '*  JoO.,  ni,  3.  — 
"  Greg.,  Moral.,  lih.  IV,  c.  xv,  al.  xiii,  n.  25.  — 
'«   Gen.,    I,  26.  —    ",  Jerem.,  xvii,   5.  —    "  Psul. 


ler  et  dicto  modo,  quatuor  figurantur,  quorum 
priinum  cst  hominis  terreni  fluxa  carnalitas, 
ibi  :  Omnis  homo ;  secundum  esl  ipsius  volupta- 
tis  apparcns  et  phantastica  suavitas,  ibi  :  Bo- 
7nim  vinum ;  tertium  est  voluptuosorum  et  bibi- 
lorum  tali  voluptate  subverlens  fatuitas ,  ibi  : 
Cum  ini:briati ;  quartum  subscquens  amaricabi- 
lilas ,  ibi  :  T««c  id  qmd  deterius.  Sic  enim  est 
processus  voluptuosorum  ct  voluptatis ,  ut  pa- 
tet  consideranli. 

Ait  ergo  :  Omnis  homo ,  id  est  carnalis,  ait 
Glossa.  Unde  signanter  ait  :  Omnis  homo,  id  est, 
homo  de  humo  totus,  et  sic  vivens,  et  ia  pec- 
cato  conceplus  .spiritualiter,  de  quo  '^  :  «  Con- 
cupisccnUa  cum  conocperit,  parit  peccatum.  » 
'*  «  Conceptus  est  homo.  »  Ibi  Gregorius  "  : 
«  Homo  dicitur  tripliciler  ,  scihcet  per  natu- 
ram  '^ :  Faciamushominem;  et  perinfirmitatem"  : 
Maledietus  homo  qui  confidit  in  homine ;  et  per 
culpam  homo  dicitur  in  Psalmo  "  :  Sicut  homi- 
nes  moriemini ;  et  "  :  Cuni  sit  inter  vos  zetus  et 
contentio ,  nonne  carnales  estis ,  et  secundum  ho- 
minem  ambulatis?  «  Et  sic  sumitur  hic.  Et  in 
Psalmo  •"  :  «  Filii  hominum  ,  usquequo  gravi 
corde  ?  »  Et  tahs  ponit  bonum  vinum  non 
secuiidum  rem,  sed  secundum  apparentiam; 
nec  secundum  rectum  judicium  et  rationem  , 
sed  secundum  perversum  seusualilalis  appe- 
titum  dicitur  (c)  bonum.  Talis  enim  est  de 
numero  ipsorum ,  qui  dicunt  malum  bonum. 
Et  nota  qiiod  est  vinum  tate  multiplex.  Est  enim 
vinum  carnalis  deleclionis  "  :  «  Meliora  .sunt 
ubera  tua  vino.  »  Ibi  Bernardus  --  :  «  Per  vinum 
carnalia  desideria  signantur  :  »  sive  sit  delec- 
tatio  carnalis  in  gustu,  de  quo  dicitur  •'  : «  Cui 
VJB,  »  etc;  et  sequitur  :  «  iNonne  his,  qui  mo- 
rantur  in  vino?  »  sive  sit  carnalis  delectatio  in 
tactu  ^*  :  «  Ne  alterceris  cum  illa  in  vino  ,  »  id 
est,  cum  mala  muliere.  -*  «  Luxuriosa  res  est 
vinum.  »  Et  est  vinum  infaluanlis  prosperitalis. 
Seneca^'' :«  Felicilas  est  res  inquiela;  ut  ^inum, 
ipsa  cxagitat,  movet  cerebrum;  nonuno  genere 
hos  inflat,  hos  mollit;  at  aliquis  illam  fert 
quomodo  vinum.  »  Ilajc  ille.  "  «  Quasi  homo 
madidus  a  vino.  »  llem  est  vinum  seducentis 
crroris,  prout  ait  Augustinus  ■',  quod  vinum 

Lxxxi,  7.  —  ■»  I  Cor.,  III,  3.  —  20  psal.  IV,  3.  — 
2'  Cant.,  1,  I.  —  "  Bern.,  in  Cant.,  serm.  xxv,  ante 
nied.  —  "  Prov.,  xxiii,  29,  30.  -  ='  Eccli.,  ix,  Ij.  — 
«  Pruc,  XX,  i.  —  "  Senec,  Episl.  xxxvi,  prope 
priuc.  —  -'  Jerem.,  xxiii,  9.  —  "  Aug.,  Conf..  lib.  I, 
c.  XV 1,  n.  20.—  (o)  Cait.  edil.  tenta.  —  (i)  Vuly.  pri- 
rauni  —  ('-■}  Fortasse  legeiidum  dicit. 


IN  CAP.  II  SANCTI  JOANNIS. 


r,3Q 


erroris  propinatur  in  verbis  poetarum  ;  de 
quo  '  :  «  Quo  modo  vinura  potantem  decipit , 
sic  vir  superbus ,  »  etc.  Et  omne  tale  vimim 
inebriat  potantem.  Et  sicut  viuum  non  modice 
sumptum  rationem  perturbat,  memoriam  ener- 
vat ,  oblivionem  imraittit,.  errorem  infundit , 
ad  ignorantiam  pcrducit,  ut  Boetius  ait  de  dis- 
ciplina  scholarium,  sic  quodlibet  viaum  pr!B- 
dictum  inebriat  potantem  ^  :  «  Viri  fortes  ad 
miscendam  ebrietatem.  »  Ibi  Hieronymus  '  : 
«  Omnis  perlurbatio  potest  ebrietas  appellari , 
quee  accipitur  de  vino  furoris  draconum.  »  Et 
sicut  ebrietas  a  vino  naturali  est  voluntaria 
insania,  ut  ait  Seneca',  sic  a  praedictis  vinis 
ebrietas  potest  dici  insania  :  «  Fornicatio  enim  '' 
et  ebrietas  auferunt  cor.  »  In  Psalmo  *  :  «  Tur- 
bati  sunt  et  moti  sicut  ebrius.  »  '  «  Vse  coronae 
superbiae ,  ebriis  Ephraim  (a).  »  Et  eodem  : 
«  Sacerdos  et  propheta  nescierunt  prce  ebrie- 
tate ,  »  etc.  Et  ex  hoc  patet  tertium.  Et  sic  in- 
ebriatis  apponetur  quod  deterius  est ,  id  est , 
amarius,  quia  amaritudo  sequitur  amoremcar- 
nalem,  secundum  Hugonem  *  :  «  Risus  dolore' 
miscebitur,  et  estrema  gaudii  luctus  occupat.  » 
Et  '"  :  «  Ne  intuearis  vinum ,  quando  flaves- 
cit,  »  etc. ;  et  sequitur  :  «  Ingreditur  blande , 
et  in  fine  mordebil  ut  coluber.  »  Et  ideo  tales 
dicuntur  inebriari  absinthio  "  :  « Inebriat  me 
absintliio,  »  id  est,  amore  sseculi  vel  mundi, 
quo  quisquis  est  ebrius,  amaritudinem  laboris, 
quem  tolerat,  ignorat ,  ait  Gregorius '-  expo- 
nens  illud.  «  Nocet  enim  empta  dolore  volup- 
tas,  ».ait  Horatius,  etc. 

Collatio  decimatertia ,  n,  10. 

Tu  autem  servasti  bonum  vinum  usque  adhuc. 
Quoniam  dictum  est  de  vino  sumpto  in  mala 
significatione  ,  ideo  hic  de  vino  sumpto  in 
bona  Et  secundum  hoc  tria  hic  figurantur , 
quorum  primum  est  celebrantis  nuptias  spiri- 
tuales,  sive  convivium,  dignitas,  ibi  :  Tu;  se- 
cundum  est  vini  appositi  pretiositas,  ibi :  Bonum 
vinum ;  tertium  est  in  providendo  recta  ordina- 
bilitas,  ibi  :  Scrmsti  usque  adhuc. 

Ait  ergo  :  Tu,  in  quo  Filius  Dei  figuratur  : 

'  Hahac,  u,  3.  —  •  Isa.,  v,  II.  —  '  Hierou.,  m 
!sn.,  lib.  II,  c.  V.  —  *  Senec,  Episl.  Lvxxm,  post 
med.  —  5  Oie.,  iv,  1 1.  —  «  Psal.  cv) ,  27.  —  '  Isa., 
-xxvni,  1,7.  —  '  Huf!.,  rle  Arc.  Noe,  Ub.  I,  c.  l.  — 
»  Prov..  XIV,  13.  —  ">  Ibid.,  xxiii,  31.  -  "  Tliren., 
n\,  15.  —  "  Greg.,  Moral..  Ub.  VII,  c.  viii,  al.  ;txi, 
n.  25    —   1'  August.,  in  Joan.,  Iract    ix,  n.   10.  — 


ipse  enim  per  sponsum  hic  signatur,  secundum 
Augustinum  ".  Ipse  enim  est  sponsus  qui  cele- 
bravit  nuptias,  de  quibus  in  priori  collatione, 
et  de  quo  infra  '* :«  Qui  habet  sponsara,  spon- 
sus  est.  »  Ipse  enim  est  qui  '^  «  fecit  ccenam 
magnam  et  vocavit  multos.  »  Et  '*  :«  Beati  qui 
ad  coenam  nuptiarum  agni  sunt  vocati.  »  Et  iste 
sponsus  posuit  bonum  vinum,  in  quo  notatur 
secundum  :  ut  enim  ait  .\ugustinus  "  : «  Omnis 
prophelia  Christo  intellecto  vinumest,  et  sapit, 
quod  non  sapiebat ;  et  inebriat,  quod  uon  in- 
ebriabat.  »  Item  ait  ibidem,  quod  bonum  vi- 
num  est  Evangelium  Christi.  Et  recte  dicitur 
vinnm,  quod  est  liquor  purus,  sapidus,  clarus, 
salubris,  virtuosus,  manans  de  vite,  ut  patet 
ad  sensum  :  sed  Christus  est  vitis  '*  :«  Ego  siim 
vitis,  »  a  qua  emanavit  Evangelium.  Et  de  hoc 
in  figura  bene  "  :«  Videbam  coram  me  vitem 
in  qua  erant  tres  propagines;  »  et  sequitur  : 
«  Tuli  ergo  uvas,  et  expressi  in  calicem ,  »  etc. 
Per  vitem,  Jesus  Christus ;  per  tres  propagines, 
tres  naturae  in  ipso  ,  scilicet  natura  divinitatis  , 
et  anima  rationalis,  et  natura  corporalis  :  qnae 
sunt  tria  sata,  qute  miscuit  mulier,  id  est,  sa- 
pientia  divina,  ut  exponit  Bernardus  ibi.  Per 
uvas,  suavia  dicta  et  facta  Salvatoris,  ex  qui- 
bus  est  collectum  sacrum  Evangelium.  Et  vere 
istud  est  bonum  vinum.  Ut  enim  ait  Seneca  : 
«  Bonum  vini  est  sapor  :  »  sed  nihil  est  sapi- 
diiis  Evangelio  homini  spirituali  habenti  sanum 
palatum,  ut  ait  Propheta  •"  :«  Quam  dulcia  fau- 
eibus  meis  eloquia  tua!  » ^'  «  Favus  enim  mellis 
verba  composita.  »  Vere  enim  ^-  «vinum  istud 
in  jucunditatem  (6)  creatum.  »  Item  bonum  di- 
citur  vinum  ob  vitis  generositatem ,  et  ob  soli , 
in  quo  est,  cceUcam  irrorationem ,  ob  tempe- 
ratam  maturitatem,  ob  temporaneam  coUec- 
tionem,  ob  omnis  impuritatis  segrcgationem , 
ob  vasis  in  quo  reponitur  sinceritatem,  et  odo- 
riferam  virtutem  et  integritatem ,  et  ob  suffi- 
cientem  deftecationem ,  ut  patet  sensibiliter. 
Et  quia  tale  est  Evangelium  a  vile,  quse  est 
Christus,  emanans,  et  ab  ipso  qui  est  sol  justi- 
tioe  maturatum,  et  sic  de  aliis,  ut  patet  consi- 
deranti  :  ideo  merito  dicitur  bonum  vinum , 
quod  posuit  Christus  in  sua  mensa  "  :  «  Bibite 

"  Joan.,  III,  29.  —  "^  Litc,  xiv,  m.  —  '«  Aiioc,  .tix, 
9.  —  "  \ug.,  ubi  sup.,  n.  3,  .'i.  —  i»  Joan.,  xv,  1,  5. 
—  "  Gen.,  XL,  9,  11.  —  »•  Psal.  cxviii,  103.  — 
"  Proo.,  XVI,  i.  —  "  Eccli.,  XXXI,  35.  —  "  Prov., 
IX,  3. 

(o)  CcSK  edit.  Effiaim,  et  sic  deinceps.  —  (b)  Cat. 
edit.  jucunditale. 


540 


COLLATIONES  PR^.DICABILES 


vinum  quod  miscui  vobis ,  »  scilicet  cum  om- 
nibus  odoriferis  speciebus  sapientia;  '  :  «  Dabo 
tibi  potum  ex  vino  condilo.  »  Et  istud  vinum 
esl  ^  «  germinans  virgines,  »  et  inebriat  aver- 
tens  ab  omni  amore  carnali '  :  «  Bibite  et  in- 
ebriamini  ,  »  etc.  Et  licet  istud  fuerit  vinum 
bonum,  niliilominus  Filius  Dei  proponit,  sive 
mittit  alia  vina,  quasi  cxcellentia.  Vinum  enim 
lacrj-mas  sunt  pcenitentium ,  ait  Bernardus  '  j 
de  quo  in  Psalmo  "  :  «  Potasti  nos  vino  com- 
punetionis.  »  llem  vinum  est  (o)  charilas,  ut  ait 
Bernardus  ^.  '  «  Bibi  vinum  meum  cum  lacte 
meo.  »  Item  vinum  dulcedo  devotionis,  quod 
bibitur  in  oratione,  ut  ait  Bernardos  '.  '  «  Gut- 
tur  tuum  sicut  vinum  optimum.  »  Item  est 
vinum  corruptionis  (i),  ut  ait  Hieronymus,  de 
quo  '" :  «  Infudit  vinum  et  oleum.  »  Per  vinum 
enim  mundantur  putrida ;  per  oleum  Ibventur 
sananda,  ut  ait  Gregorius  illud  exponens  "  : 
uJii  ait ,  quod  per  viaum  sigaatur  severitas 
correptionis.  Istud  bonum  vinum  ,  quod  est 
Evangelium  ,  servavit  Jesus  usque  nunc,  id  est, 
usque  ad  finem  mundi.  Primo  enim  dedit  le- 
gem  et  propbetias,  supra  >■  :  «  Lex  per  Moysen 
data  est,  »  quam  non  potuerunt  implere ,  et  sic 
confitentes,  scilicet  impotentiam  ,  et  humiles 
facti,  acceperunt  gratiam  et  veritatem  pcr  Je- 
sum  Christum,  supra  ",  ut  ait  ibi  Augustinus  "*. 
Ubi  etiam  ait  :  «  Confitentur  SBgroti,  venit  me- 
dicus,  et  sanavit  deferens  gratiam  et  Evangelii 
veritatem.  »  Quod  Evangelium  est  vinum,  de 
quo  '^  :  «  Comede  in  lajtitia  panem  tuum ,  et 
bibe  in  gaudio  vinum  tuum.  » 

Collatio  decimaquarta,  ii,  16. 

Nolite  fac.ere  domum  Patris  mei  domum  negotia- 
tionis.  In  his  verbis  duo  insinuantur,  quorum 
primum  est  Ecclesias  Dci ,  vel  sanctae  animse 
divinis  usibus  mancipatio,  et  ejusdem  Dco  de- 
dicatio,  ibi  :  Domum  Patris  mei ;  sccundum  est 
assignationis  illius  ad  alios  usus  districta  pro- 
hibitio  ,  ibi  :  Nolile  facere  domum  negotiationis. 

Ait  ergo  :  Domum  Patris  mei,  qualis  est  sancta 
Ecclesia,  scilicet  ab  omnibus  usibus  humanis 

'  Cant.,  VIII,  2.  —  -  Zacfi.,  i.v,  17.  —  '  Cant.,  \,  1. 
—  *  Bern.,  in  Epiph.,  serm.  ui,  in  fin.  —  '  fial.  Li.v, 
5.  —  ^  Beru.,  in  Cant.,  serm.  Liv,  prope  fln.  —  ■■  Cant., 
V,  1.  —  '  Bern.,  in  Canl.,  serm.  xviii,  post  med,  — 
«  Cant.,  VII,  U.  —  10  Luc,  X,  34.  —  "  Greg.,  Morul., 
lib.  XX,  c.  VIII,  al.  IV,  u.  14.  —  ''-  Joun  ,  i,  17.  — 
'^  Ibid.  —  '*  August.,  in  Joan.,  iract.  iii,  n.  2.  — 
"  Eccle.,  IX,  7.  —  1"  Gen.,  xwm,  17.  —  "  Malth., 


evacuata,  ab  inferiori  poteslate  exempta,  soli 
Dco  dedicata,  divino  cultui  et  sacris  ministeriis 
deputala'*  :«Non  est  hic  aliud  nisi  domus  Dei, 
et  porta  cceli.  »  Ideo  dicitur  "  «  domus  oratio- 
nis.  »  Et  hsec  est  domus  gloriosa  majeslate  "  : 
«  Doinum  majestatis  meoe  gloriflcabo.  »  Item 
h;ec  domus  sancta  et  munda  puritate.  "  «  Ista 
est  lex  domus  iu  suminitate  montis  :  omnis  fi- 
nis  ejus  in  circuitu  sancluin  sanclorum  erit.  » 
^.t  in  Psalmo  '" :  «  Domum  tuam  decet  sancti- 
tudo  iu  longitudinem  diorum  !  »  llem  h<'ec  do- 
mus  magna  ampliludine  "  :  «  Ouam  magna 
domus  est,  domus  Dei.  »  Item  haec  domus  de- 
cora  speciositate.  In  Psalmo  "  :«  Domine,  dilexi 
decorem  domus  tuEe.  »  Hanc  prohibet  Filius 
Dci  facere  domum  negoliationis,  ut  dicitur  hic, 
et  apud  Lucam  ^'.  Super  quod  Gregoriiis  ''  : 
M  Dum  sacrorum   ordinum  locum  accipiunt, 
sanctffi  religionis  officium  in  commercium  ter- 
rcnte  negoliationis  vertuut.  Vendentes  in  templo 
sunt,  qui  hoc  quod  quibusdam  competit,  ad 
prcemium  largiuntur.   Justitiam   vendere  est , 
hanc  pro  praemii   acceptione  servare.  »  Haec 
ille  :  ubi  bene  dc  lioc.  Ideo  dicitur  •'  :«  Nemo 
militans  Deo  implicat  se  sfecularibus  negotiis.  » 
Et  Hieronymus  "  :  «  Negotiatorem    clericum 
quasi  quamdam  pestem  fuge.  »  Et  ibi  de  hoc. 
llujusautem  negotiationis  partcs  hic  signantiir. 
Per  enim  vendentes  oves,  qufe  sunt  animalia 
simplicia,  signantur  simulantes  sanctitatem  "  : 
«  Qui  veniunt  in  vestimentis  ovium ,  et  intus 
sunt  lupi  rapaces.  »  Per  vendentes  boves  ,  qui 
sunt  animalia  laboriosa,  figurantur  prasdican- 
tes  pro  quaestu,  vel  pro  temporalibus.  Per  ven- 
dentes  columbas ,  figurantur  vendentes  dona 
Spiritus  sancti.    Per   mensas  nummulariorum 
figurantur  vendentes  justitiam  pro  pecunia.  Et 
de  his  Augustinus  hic  -'.  Et  Gregorius  ■'  expo- 
nens  istud,  quod  «  columbas  vendere,  estim- 
posilionem  manus ,  qua  Spiritus  sanctus  accipi- 
tur,  non  ad  vitas  meritum ,  sed  ad  prcemium 
dare.  »  Et  ibidem  distinguit .  quod  «  est  triplex 
munus,  scilicet  a  manu,  ut  pccunia;  a  lingua, 
ut  favor  et  munus ;  ab  obsequio  ,  sicut  subjec- 
tio  indebite  impensa ,  pro  quibus  fit  praedicta 

XXI,  13.  —  '*  Isa.,  LX,  7.  —  "  EzecU.,  xliii,  12.  — 
2»  Psal.  XCII,  5.  —  =1  Bar.,  Ill,  24.  —  "  Psal.  xxv,  8. 
—  =3  Luc,  XIX,  h-'-.  —  '"  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xxxu, 
n.  6.  —  "  II  Tim.,  \:,  4  —  '°  HieroD.,  ad  Nepotian., 
Epist.  II,  ante  med.  —  "  Mutth.,  vii,  15.  —  =«  Aug., 
in  Joun.,  tracl.  X,  n.  6.  —  "  Gregor.,  in  Evang., 
hom.  IV,  n.  4. 
(u)  Cat.  edit.  et.—  (6)  Leg.  incorruptionis. 


IN  CAP.  III  SANCTI  JOANNIS. 


Ui 


venditio  in  multis.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Prn;-tcr 
quod  dicilur  '  :  «  Escutit  manus  ab  omni  mu- 
nere.  »  Et  ideo  vendentes  dictis  modis  merito 
ejecjt  Oominus  de  templo.  Ait  enim  Cliristus  - : 
«  Gratis  accepistis ,  gratis  date.  »  Exponit  au- 
tem  Gregorius  istud  de  templo  conscientise,  ubi 
ait ' :  «  Teraplum  Dei  est  mens  atque  conscien- 
tia  fidelium,  qiioe  si  cogitaliones  in  laesionem 
proximi  profert,  quasi  in  speculi  latronum 
residet :  necest  domus  orationis,  sedspclunca, 
quando ,  relicta  innocentia  et  simplicitate  sanc- 
titatis,  illud  conatur  agere,  unde  valeat  proxi- 
mis  nocere.  »  Hrec  ille.  (a)  Sancta  ergo  Ecclesia 
et  sancta  couscientia  praedicti  vendentes  et 
ementes  sunt  ejiciendi. 

CoUatio  decimaquinfa ,  iii,  3. 

Nisi  quis  fuerit  natus  denuo,  non  potest  videre 
regmim  Dei.  In  his  verbis  trla  insinuantur  :  quo- 
rum  primum  est  spirituaHs  regenerationis  spe- 
cifica  qualitas,  ibi  :  Nalus  denuo ;  secundum  est 
hujus  indicta  necessitas ,  ibi  :  Nisi;  tertium 
ejusdem  fiaalis  fructuositas,  ibi :  Videre  regnum 
Dci. 

Ait  ergo  :  Nisi  quis  natus  fuerlt  denuo,  id  est 
iterato,  secundum  Glossam,  scilicet  :  Exaqua  et 
Spiritu  sancto,  infia  eodem.  Vel  denuo,  id  est, 
desuper,  ait  Chrysostomus  '.  Unde  nota  quod 
est  nativitas  multiplex  :  est  enim  una  carnalis 
et  calamilosa,  quia  cum  pcena  et  cum  origi- 
nali  culpa  '  :  «  Pereat  dics  in  qua  natus  sum.  » 
Et  °  :  «  Maledicta  dies,  in  qua  natus  sum.  » 
Item  est  alia  vihs  et  vitiosa,  quia  cum  culpa  ac- 
tuah,  qua  nascuntur  peccatores  ex  diabolo  : 
unde  infra  de  tahbus  '  :  «  Vos  ex  patre  diabolo 
estis,»  scihcet  imitatione,  ait  Ambrosius. '  «  Qui 
peccat  (6),  ex  diabolo. »'«  Si  nati  fueritis,  in  ma- 
ledictione  nascemini.  »  Item  est  nativitas  spiri- 
tualis  et  gratiosa,  sicut  (c)  sacramento  baptis- 
mali  ab  originaliijus  peccatis,  de  quo  liic;  sive 
gratia  pcenitentiali  ab  actualibus  et  verbo  fi- 
dei '"  :«  Ego  per  Evangelium  vos  genui. »  Et  "  : 
«  Omnis  qui  facit  justiliam,  ex  Deo  natus  est.  » 
Et '-  :  «  Kenati  non  ex  semine  corruptibili,  sed 
incorruptibili.  »  Item  est  nativitas  ccelestis  et 
gloriosa,  noa  solum  a  culpa  et  concupiscentia, 

'  Isa.,  xx.xui,  i;;.  —  2  Malth.,  x,  8.  —  '  '»''eg-,  '« 
Evany.,  hom.  xx.\ix,  n.  7.  —  *  Cbrysost.,  in  Joun., 
hoiii.  xxiii,  al.  XXIV,  n.  2.  —  =  Job,  iii,  3,  —  '  Jerem., 
XX,  14.  —  '  Joan,,  viii,  44.  —  '  1  Joan.,  lil,  8.  — 
'  Eccli.,  XLi,  12.  —  '0  1  Cor.,  iv,  15.  —  "  I  Joan.,  w, 
29.   —  "  I   Petr.,    i,    23.   —   "  Mallh.,   xix,  28.  — 


sed  ab  omni  corruptela  "  :  «  In  regeneratione 
cum  sederit  Filius  hominis.  »  De  tertia  loquitur 
hic,  qua  nativitate  nasci  est  sublimitate  dignis- 
simum;  supra  "  :  «  Dedit  eis  potestatem  filios 
Dei  fieri.  »  Super  quod  Gregorius  :  «  Quid  hac 
potestate  altius?  quid  hac  altitudine  sublimius 
dici  potest,  in  qua  creatus  quisque  efficitur 
filius  Creatoris?  »  '»«  Omnis  enim  qui  diligit,  ex 
Deo  nalus  est.  »  Item  ii^la  nativilale  nasci,  est 
sinceritate  purissimum,  quia  non  est  ex  sangui- 
nibus,  sed  ex  Deo,  ut  dicitursupra  "".  Unde  Au- 
gustinus  '7  hic  :  «  DuEe  sunt  nativitates,  una  ex 
carne,  allera  ex  spiritu  :  una  de  morte,  alia  de 
Trinitatc  :  una  de  masculo  et  fcemina,  alia  ex 
Deo  et  Ecclesia.  »  Infra,  eodem  :  «  Quod  na- 
tum  est  ex  spiritu,  spirilus  est.  »  Ilem  ista  na- 
tivitate  uasci  est  virlute  polentissimuin  '* : «  Omne 
quod  natum  est  ex  Deo  vincit  mundum.  »  Item 
sic  nasci  est  utilitate  fructuosissimum;  hoc  enim 
est  regnum  ccelorum  hsereditate  ''■'  :  «  Si  enim 
filii,  et  hcTredes.  »  Et  ex  his  patet  secundum, 
scilicet  hujus  nativitatis  necessitas,  quia  sine 
hac  homo  manet  caro;  infra  eodem  :  «  Quod 
natum  est  ex  carne,  caro  est.  »  Sed  -»  :  «  Caro 
et  sanguis  regnum  Dei  non  possidebunt  [d).  r> 
Similiter  ex  his  patet  tertium,  scilicet  hujus  na- 
tivitatis  fructuosilas,  qu»  est  videre  regnum 
Dei,  id  est,  Jesum  Christum  cognoscere,  secun- 
dum  Glossam  "  : «  Regnum  Dei  inlra  vos  est.  » 
Vel  viilere  regnum  Dei,  sacroe  Scripturas  mys- 
teria  cognoscere  ^'-  :  «  Simile  est  regnum  ccelo- 
rum  homini  patrifamilias,  qui  profert  de  the- 
sauro  suo  nova  et  vetera.  »  Vel  regnum  Dei  est 
oeterna  beatitudo  -'  :  «  Simile  est  regnum  coelo- 
rum  decem  virginibus,  »  etc.  Et  sequitur  ■'  : 
«Venite,  benedicti  Patris  mei,»  elc.  Magna  ergo 
nobiUtas  sic  nasci ;  et  magna  sapientia  in  ipsa 
nativitale  perseverare ;  et  magna  felicitas  ejus 
fructum,  scilicetregnum  ccelorum,  videre  etob- 
tinere. 

Collatio  decimasexta ,  iii,  13. 

Nemo  ascendit  in  cwlam,  nisi  qui  de  cwlo  des- 
cendit.  Ilic  tria  signantur  ;  quorian  primum  est 
mirifica  Eilii  Dei  humilitas  in  sua  incarnatione, 
ibi  :  De  cmlo  descendit ;  secundum  est  magnifica 

'*  Joan.,  I,  12.  —  i»  I  Joan.,  iv,  7.  —  '«  Joan..,  i,  13. 

—  '■  Aug.,  in  Joan.,  traet.  xi,  n.  6.  —  '•  I  Joan.,  v,  4. 

—  19  Kom.,  viii,  17.  —  "  1  Cor.,  xv,  50.  —  "  Luc, 
XVII,  21.  —  =>  Matlh.,  XIII,  44.  —  «  Ibid.,  xxv,  1.  — 
8'  Ibid.,  31. 

(a)  Su/jpl.  A.  —  (Ij)  Vuly.  facit  peccutum.  —  (c)  Leg. 
aive.  —  (</)  Vu!(j.  [lossidere  nou  possiiut. 


542 


r.OLL\T10NKS  PR^.DICABILES 


sua  sublimitas  ia  sua  asceasione,  ibi  :  Ascendit 
in  ccehim;  lerlium  est  sua  maasiva  majestas  in 
ffilernitate,  ibi  :  0"«'  w'  ''«  c*^'"- 

Ait  ergo  :  De  ccbIo  descendit.  Ut  enim  ait  Au- 
gustinus  ',  seoundum  quod  Deus,  non  descen- 
dit,  cum  ul)ique  sit  praeseus,  sed  secundum 
quod  homo,  ut  diciturhic  :  ipseenim  desccndit 
obedienler;  infra  *  :  «  Descendi  dc  cnelo,  non 
ut  facerem  voluntatem  meam  ,  sed  volun- 
tatem  Patris  mei.  »  Item  descendit  benefi- 
cienler,  quia  cum  omnibus  bonis  ^  :  «  Ve- 
nerunt  mihi  pariter  omnia  bona  cum  illa.  » 
Ue  quo  descensu  in  Psahno  '  :  «  Descendit 
sicut  pluvia  in  vellus.  »  Item  descendit  po- 
tenter  sive  virtualiter  ^*  :  «  Descendisli,  a  facie 
tua  detluxerunt.  »  Kt  isle  descensus  fuit  merito 
desiderabilis " :«  Ulinam  dirumperes  (o)  coelos  et 
descenderes.  »  Et  quoniam  sic  descendit,  ideo 
merito  ascendit '  •■  «  Qui  descendit,  ipse  est  qui 
ascendit.  »  .\sccndit,  inquara,  in  altum  sive  sub- 
limiter.  In  Psalnio  *  :  «  Qui  ascendit  super  coe- 
lum  coili  ad  Orientem.  »  Item  ipse  ascendit  vic- 
toriose,  sive  triumphalitcr,  scihcet  hostibus  de- 
victis,  ct  populis  hberatis;  in  Psalmo  "  :  «  As- 
cendens  in  altum  captivam,  »  eto.  Item  ipse  as- 
cendit  gloriose  et  imperialiter,  ascendit  usque 
ad  Ihronum  paternum  ,  in  Psahuo  '"  :  «  Ascen- 
dit  Deus  in  jubilo.  »  Et  "  :«  Ascensor  coeh  auxi- 
hator  cjus.  »  Infra  '^  :  «  Ascendo  ad  Patrem 
meum,  »  etc.  Et  Ucet  sic  desceuderit  et  ascen- 
derit,  ipse  tamen  est  in  ca;lo  ffitcrnahter,  inva- 
riabihter,  indefcctibihter  :  ipse  enim  est  '^  «  uni- 
genitus  in  sinu  Patris.  »  Infra  '*  :  «  Antequam 
fieret  Abraham,  ego  sum.  »  Ipse  enim  est  '^ 
«  qui  est.  » 

Collatio  decimaseptima ,  iii,  16. 

Sic  Deus  dilexit  mundum,  ut  filium  suum  uni- 
genilum  darel,  ut  omytis,  etc.  Quoniam  quatuor 
gratificant  donum,  id  est,  gratura  reddunt,  sci- 
licet  dantis  niajcstas,  donationis  gratuitas,  doni 
pretiositas,  linalis  utilitatis  commoditas ;  ideo 
htec  quatuor  signantur  hic,  quorum  primum 
ibi  :  Deus;  secundum,  ibi  :  Dilexit  ut  daret ; 
tertium,  ibi  :  Fiiium  suurn;  quartum,  ibi  :  Ut 
omnis  qui  credit,  etc. 

'  Aug.,  in  Joan..  tract.  .\u,  u.  8,  quoad  sensum.  — 
'  Joan.,  VI,  38.  —  '  Sap.,  \n,  11.  —  *  Psa/.  LXS(,  6. 
—  »  Isa.,  .■51,  3.  —  «  Ibitl.,  1.  —  '  Ephes.,  IV,  10.  — 
8  Psai.  Lxvn,  34.  —  ^  Ibid.,  19;  Ephes.,  iv,  8.  — 
'»  Psttl.  \\M,  6.  —  "  Deu!  ,  xxxiii,  26.  —  ^^  Joan., 
XX,  n.  —   "  JouiL.,   I,  18.  —   "  Joaiu,  VIII,  5S.  — 


Ait  ergo  :  Deus.  Et  in  hoc  dantis  majestas  : 
Deus,  inquam,  qui  est  majestate  summus,  nul- 
lius  rei  indigus,  uullius  retributif  nis  recepti- 
vus  :  ipsc  eniiu  qui  dedit.  Non  enim  indiget 
bonoruni  uostrorum,  ait  Prophela  ",  ncc  recipit 
retribulionem.  «  Quid  enim  "  confers  ei,  si  im- 
maculata  erit  via  tua?  »  quasi  diceret  :  Nihil. 
Et  quia  talis  dat ,  ideo  munilica  largitas  '"  : 
«  Ipse  est  dives  in  omnes.  »  Et  talis  dilexit,  ut 
daret.  Et  in  hoc  donationis  gratuitas :  ipse  enim 
diligit  gratanter  absque  meritis  "  :  «  Diligam 
eos  spontanee.  »  Item  diligit  beneflcienter,  veris 
bonis  ditando,  ct  a  veris  inalis  eripiendo.  Deus 
euim  diligit  etlectu,  nou  affectu,  ait  Bernar- 
dus-.  ">  «  lu  dilectione  et  indulgentia  sua  redimit 
eos.  »  Item  diliglt  longanimiter  et  patienter, 
niala  nostra  sustinendo -'  ;iilncharitate  perpetua 
dilexi  te, »  etc.  Sed  quid  dedit?  Subditur  :  Fi- 
lium  suum.  Et  in  hoc  dati,  sive  doni  pretiositas  : 
quia  enini  erat  filius,  ideo  amoris  intimitas; 
quia  erat  suus,  scilicet  naturalis,  non  adopti- 
vus,  idco  proprietas ;  quia  erat  unigenitus,  ideo 
singularitas  :  hiec  enim  inducunt  adrairationem 
istius  doni.  «  Non  enim  dedit  servum  angelum, 
sed  Filium,  »  ait  Chrysostomus  '^.  ■'  «  Qui  pro- 
prio  fdio  non  pcpercit.  »  Et  talem  filium  dedit 
pro  inimicis  et  ad  mortem  ■'•  :  «  Cominendat 
Deus  charitatem  in  nobis,  quoniam  cum  pec- 
catores  essemus,  Christus  pro  nobis  mortuus 
est.  »  Et  talem  fllium  dedit  non  propter  com- 
moduiu  suum,  vel  fdii,  sed  :  TJt  omnis  qui  cre- 
dit,  non  pereat.  Et  in  hoc  quartum,  scilicet  dati 
finalis  utilitas  '■'^  :  «  Majorem  enim  dilectionem 
nemo  habe  (i),  quam  ut  animam  suam  ponat 
quis  pro  amicis  suis.»^^(  Gratiam  lidejussoris  ne 
obhviscaris :  dedit  enim  animam  suam  pro  te.  » 
Magna  ergo  utilitas  fidei,  quee  meretur  sic  sal- 
vari  a  Christo.  Supra  eodem  :  Oportet  exaltari 
Filium  hominis,  ut  omnis  qui  tredit  in  eum,  non 
pereat. 

Collatio  decimaoctava,  iii,  29. 
Coram  scholaribus. 

Amicus  Sponsi,  qui  stat  et  audit  illum,  etc.  In 
his  verbis  quatuor  insinuanlur,  quas  debent  esse 
in  homine  studioso  ;  quorum  primum  est  di- 
vini  amoris  inviolabilis  veritas,  sive  fidelitas, 

'5  Exod.,  III,  14.  —  1«  Psal.  xv,  2.  —  "  Job,  xxii,  3. 
—  '«  Rom.,  X,  12.  —  "  Ose.,  xiv,  5.  —  *•  Isa.,  LXIII, 
9.  —  ^'  Jerem.,  xxxi,  3.  —  **  Chrysost.,  in  Joan., 
hom.  XXVI,  al.  .\xvii,  n.  2.  —  -^  Hom.,  viii,  32.  — 
«»  Ibid.,  v,  8.  -  =»  Joan.,  xv,  13.  —  ^«  Eccli., 
XXIX ,  20. —  (a)  Ciift.  edit.  disrumperes.  —  (6)  habuit. 


IN  CAP.  III  SANCTI  JOANNIS. 


543 


ibi  :  Amicus;  secundutn  est  in  justitla  immuta- 
bilis  soliditas ,  ibi  :  Stat ;  tertium  est  divinm 
doctrince  intiina  susceptibilitas,  ibi  :  Audit; 
quartum  est  ex  ipsa  doctrina  divina  atlectuosa 
jucundilas,  ibi  :  Gaudio  gaudet  super  vocan. 

Ait  ergo  ;  Amiciis  Sponsi.  Ut  enim  ait  Tullius, 
de  Amicitia  ',  et  Augustinus  ^  sumens  ab  eo  : 
«  Amicitia  est  rerum  humanarum  et  divinarum 
cum  benevolentia  et  cliaritate  consensio.  »  Ule 
ergo  est  amicus  Sponsi,  qui  in  omnibus  ei  con- 
sentit.  Unde  Hieronymus  ^  :  «  Eadem  velle,  et 
eadem  nolle,  firmissima  amicitia  est.  »  Et  talis 
debet  esse  omnis,  qui  viilt  auditor  esse  Sponsi, 
vel  divinae  sapieatiae  :  lali  enim  illam  revelat  *  : 
0  Annuntiat  de  ea  amico  suo.  »  Et  non  solum 
hoc,  sed  debet  stare.  Ut  eoim  Augustinus  ^  : 
«  Stare,  est  in  gratia  permanere  ejus,  quam  ac- 
cepit  :  quia,  inquit,  humilis,  vide  stantem  soli- 
do.  »  Heec  ille.  Talis  debet  esse  auditor  Sponsi* : 
«  Sla  et  considera  mirabilia  Dei,  »  scilicet  in 
mysleriis  divinae  incarnationis,  in  Scripturte 
arcanis,  et  in  ccelestibus  secretis.  Et  non  solum; 
sed  debet  audire,  non  auditu  exleriori,  sed  in- 
teriori;  infra'  :  «  Qui  e.\  Deo  est,  verba  Dei  au- 
dit.  »  Audire  enim  vere  est  perfecte  obedire. 
Unde  Augustinus  *  ;  «  Quid  enim  est,  qui  au- 
diunt?  Nihil  aliud  est  quam  qui  obaudiunt.  » 
^  «Beati  qui  audiunt  verbum  Dei,  et  custodiunt 
iUud.  »  Et  non  solum  debet  talis  audire  intel- 
lectu,  sed  gaudere  ex  auditis  in  a£fectu.  Ideo 
ait  :  Gaudet  ad  vocem  Sponsi.  Vox  cnim  Sponsi 
est  elocfuiasacrae  Scripturse,  de  qua  in  Psalmo" : 
«  Dabit  voci  suae  vocem  virtutis.  »  Et  "  ;  «  So- 
net  vox  tua  in  auribus  meis.  »  Et  '^ :  «  Et  vos 
prima  quam  audivi,  »  etc.  Ad  quam  vocem  de- 
bet  gaudere  sedulus  auditor  "  :  «  Inventi  sunt 
sermones  tui,  et  comedi  illos;  »  et  sequitur  : 
«  Factum  est  mihi  verbum  in  gaudium  et  laeti- 
tiam.  »  Sermones  Dei  comedere,  cst  auditu  iu- 
teriori  iHos  audire  et  incorporare. 

Collatio  decimanona,  iii,  29. 

De  bealo  Fiancisco. 

30.  In  hoc  gaudium  meum  impletum  cst.  Illum 
opcrtet  crescere,  me  autem  minui.  \n  his  verbis 

»  Cic,  <le  Amic,  n.  2il.  —  ^  AususL,  nd  Muriian., 
epist.  153,  al.  ccLViii,  n.  1.  —  '  Ilieron.,  udoers. 
livfin.  AimIoij.,  lib.  I!l,  antc  med.  —  »  Joh,  x.xxvi,  3:i. 
—  '  Aug.,  in  Joun.,  Iract.  xiv,  n.  2.  —  •  Joh,  xxxvii, 
li.  —  '  Joun.,  VIII,  t7.—  '  Ang.,  in  Joan.,  Iracl.  xix, 
n.  10.  —  "  Luc.,  XI,  28.  --  '»  Psal.  i.xvii,  Vt.  — 
"  Cant.,  II,   l-i.  —  ^-  Apoc,  IV,  1.    -   "  Jerern,,  xv, 


moraliter  expositis  de  beato  Francisco,  quatuor 
figurantur,  quorum  priiaum  est,  vitae  humanae 
veleris  in  ipso  omnimoda  abnegatio,  ibi  :  Me 
minui ;  secundum  est  divinae  vitce in  ipso  et  per  ip- 
sum  dilalatio,  sive  extensio,  ibi  :  Illum  crescere; 
tertium,  utriusque  congrua  ratio,  ibi  :  Oportet ; 
quartum  est  ex  prsedictis,  id  est,  ex  veteris  vi- 
tcc  extinclione,  et  ex  viltB  divinte  incremento  et 
dilatatioue  interna  exultatio,  ibi  ;  In  hoc  gau- 
dium  meum  impletum  est.  Ista  fuerunt  evidenter 
in  praefato  sancto,  scilicet  vetus  vita  quasi  ex- 
tincta,  et  vita  divina  in  eo  superinducta  et  di- 
latata.  Et  ex  his  sua  exultatio  coutinua. 

Ait  ergo  :  Me  minui  oporlet  ;  opportunitate 
debitae  congruitatis  et  rectae  ordinationis,  ut 
vila  Dei  in  ipso  cresceret.  Ut  enim  ait  Augusti- 
nus  "•  :  «  Crescat  in  nobis  gloria  Dei,  et  mi- 
noretur  nostra.  »  Sic  fuit  io  priefalo  sancto  : 
ipse  enim  fuit  minoratus  abdicatione  omnis 
mundanae  cupiditatis  exterius  projicientis,  res- 
trictione  et  castigatione  omnis  voluplatis  carna- 
lis  infcrius  effundenlis,  subjectione  voluntatis 
excellentius  ambientis,  luimiliatione  cordis  in- 
terius  se  parvifieantis  et  modificantis.  Prcedictis 
enim  modis  est  morbidum  crementum,  et  quasi 
hydropicura;  et  abdicatione  talium  est  virtuosa 
minoralio,  quae  consulitur  '^  :  «  Precare  Deum, 
et  miiiue  oftendicula.  »  Vere  enim  otTendicuIa 
sunt  cupiditas  mundialis,  cjuai  projicit  exterius: 
de  avaro'* ;«  Projecit  intima  sua;  »  et  voluptas, 
quae  efFundit  inferius  "  :«  EtTusus  es  sicut  aqua, 
non  crescas;  »  et  ambitio  excellentias  saecularis, 
quae  protendit  superius  per  superbiam  "  :«  Qui 
currit  adversus  Deum  extento(a)  collo;  »  et  ar- 
rogantia  cordis,  qure  tumescere  facit  interius  "  : 
« Uterus  tiius  disrumpatur.  »  Et  haec  omnia 
offcndicula  sunt ;;  inoranda,  quae  prcefatus  sanc- 
tus  summe  minoravit,  imo  abdicavit,  se  ma- 
cerando  in  carne,  et  hurailiando  etparvificando 
in  corde.  Et  sic  de  aliis,  ut  de  illo  verificetur 
illud  *  ;  «  Minimus  erit  in  mille,  et  parvulus  in 
gentem  fortissimam.  »  Et  similiter  de  seipso  ve- 
rilicatur  illud  *'  ;  «  Quicumque  humiliaverit  se 
sicut  parvulus  iste,  »  etc.  Ipsc  cnim  potest  sig- 
nificari  per  quodlibet  de  minimis  terras ,  ut  pa- 
tet  consideranti ,  de  quibus  •*  ;  «  Quatuor  sunt 
minima  torrse,  et  iila  sunt  sapientiora  sapienti- 

lU.  —  "  Aug.,  in  Joan.,  liacL.  XIV,  n.  :>.  —  '■'■  Ecclt., 
xvu,  22.  —  "=  Ibid.,  x,  10.  —  "  Gen.,  XLIX,  4.  — 
'8  Job,  XV,  26.  —  1»  NuiH.,  V,  21.  —  «  Isa.,  LX,  22. 
—  =1  Malth.,  xviu,  4.  —  "  Ptov.,  xxx,  24. 

(«)  Vulij.  Ciicurrit  adversus  (.'iiiii  erecto. 


54i 


COLLATIONES  PR^.DICABILES 


bus,  etc. »  Per  formicam,  ratione  providentiae  in 
futurum;  per  lepusculum,  ratione  vehemciitiffi 
divinae  timoris ;  per  stellionem  qui  manibus  niti- 
tur,  prout  dicitur  il)i,  et  ut  ait  Gregorius  '  ex- 
ponens  illud,  ratione  virtuos;i?  operationis;  et 
per  locustam  quae  saltat,  ratione  suspensivaj  con- 
templationis.  Et  sic  iuit  minoratus  iste  sanctus, 
ut  vita  Dei  in  ipso  cresceret  et  gloria,  ct  per  ip- 
sum  in  aliis.Vita  enim  luimana  fuit  in  eo  rainuta 
et  quasi  extincta.  Et  vita  divina  fuit  vivificatus, 
ut  de  ipso  verilicetur  illud  '  :  «  Vivo  ego ,  jam 
non  ego;  vivit  aulcm  in  me  Chrislus.  »  Quahter 
autem  vixit  vita  Jesu  Christi,  patet  in  serie  vi- 
taj  sua;'  :  «  Mihi  autem  absit  gloriari,  nisi  in 
cruce  Domini  nostri  Jesu  Christi ;  »  et  sequitur  : 
«  Ego  stigmata  Domini  Jesu  in  corpore  meo 
porto,  »  etc.  Et  in  hoc  patet  secundum  :  et  hoc 
fuit  congruum.  Ideo  ait :  Oportet.  Non  enim 
potest  vita  Dei  crescere  in  homine,  nisi  vita  hu- 
mana  vctus  dccrescat.  Unde  Augustinus  *  : 
«  Deus  qui  (a)  perfeetus  est,  in  te  crescat.  Ouanto 
enim  magis  Deum  intelligis ,  et  quanto  magis 
capis;  tanto  videtur  in  te  crescere  Deus. »  Et 
ponit  exemplum  de  luce.  Quando  enim  oculi 
curantur,  et  incipit  videre,  paululum  lucis  vi- 
det,  et  alia  die  amphus,  et  tunc  videtur  lux 
crescere.  Sic  interior  homo  proficit  in  Deo ,  et 
Deus  in  illo  videtur  crescere.  Ipse  minuitur,  ut 
a  gloria  sua  decidat,  et  in  gloriaro  Dei  surgat.  » 
Haec  ille.  Ideo  dicitur  =  :  «  Deponentes  vos  se- 
cundum  pristinam  conversationem,  etc,  induite 
novum  hominem.»  Ef:  «  Expoliantes  veterem 
hominem,  et  induentes  novum.  »  Vere  ergo 
ait :  Oportet  minui  vita  humana  (6),  ut  crescat  di- 
vina ,  sicut  fuit  in  isto  sancto.  De  qua  minora- 
tione  suae  humanae  vitse  et  gloriae,  et  de  quo 
cremento  vitae  divinae  in  eo,  fuit  ejus  gaudium 
impletum.  De  nullo  aliquid  gaudebat,  nisi  in 
illis  :  propter  quod,  ut  dictum  est,  de  illo  verifi- 
catur  illud "  :  «  Mihi  absit  gloriari  nisi  in  cruce 
Domini,»  etc.  Inde  est  gaudium  cujuslibet, 
unde  est  gloria.  Et  de  eo  veriflcatur  illud  '  : 
«  Ego  in  Domino  gaudebo,  et  exultabo  in  Deo 
Jesu  meo.  »  Ad  imitationem  hujus  sancti ,  ejus 
sequaces  debent  minuere  in  se  vitam  veterem, 
et  illam  expoliare,  et  induere  novum  hominem 
et  vitam  novam ,  ut  non  appareat  in  eis  nisi 

'  Gregor.,  Moral.,  lib.  VI,  c.  v,  al.  x,  n.  12.  — 
2  Gal.,  II,  20.  —  '  Ibid.,  vi,  14,  17.  —  '  August.,  ubi 
sup.  —  '  Ephes.,  IV,  22.  —  «  Coloss.,  lu,  9.  —  '  Gal., 
VI,  14.  —  »  Habac,  lll ,  18.  —  «  Act.,  xiv,  11.  — 
'"  Joan.,  I,  1,  3.  —  "  Hcl)i-..  i,  3.  —  "  Aug.,  in  Joan., 


vita  divina,  et  in  eis  verificetur  illud  '  :  «  Dii 
similes  hominibus  dcscenderunt  ad  nos,  »  etc. 

CoUatio  vigesima,  iv,  G. 

Jesus  fatigatus  ex  itinere,  sedebat  super  fon- 
tem,  etc.  Quamvis  admiranda  Filii  Dei  dignatio 
sit  magis  stupenda,  quam  verbis  exprimenda, 
tamen  in  his  verbis  duo  insinuanlur  :  quorum 
primum  est  dignativi  laboris  assumpti  magni- 
tudo,  sive  immensitas,  ibi :  Fatirjatus  ex  itinere; 
secundum  est  loci  quietis  specifica  qualitas  : 
Super  fontem. 

Ait  ergo  :  Jesus  fatigatus.  Quid  admirabilius, 
quam  quod  ille,  qui  '"  «  in  principio  erat  Ver- 
bum,  »  et «  per  quem  omnia  facta  sunt,  »  et  qui  " 
«  virtus  supportans  omnia,  »  dignatus  est  ta- 
men  sic  laborare,  et  sic  fatigari  ?  Unde  Au- 
gustinus  '-  :  «  Non  frustra  fatigatur  virtus,  non 
frustra  fatigatur  Jesus.  »  Et  sequitur  :  «  Je- 
sus  fortis,  quia  in  principio  Verbum  :  in- 
firmitas  Christi  te  recreavit,  fortitudo  Christi 
te  creavit.  »  Haec  ille;  et  ibi  bene  de  hoc. 
Et  nota  quod  in  hoc,  quod  ait  :  Fatigatus,  im- 
plicantur  multa,  quo^  denotant  vehementiam  la- 
boris  :  uam  in  hoc  notatur  laboris  gravitas, 
item  et  laboris  diuturnitas,  quia  nec  levis  labor, 
nec  brevis  fatigat.  Item  implicatur  adjutorii,  vel 
vectura»  (c)  voluntas  ;  non  enim  subjugalibus, 
id  est  equis,  utebatur,  ait  Chrysostomus  ".  Item 
implicatur  jejunii  prolixitas,  et  aestus  fervor, 
sive  ariditas.  Erat  enim  hora  sexta,  ut  dicitur 
hic.  Es  quibus  patet  laboris  vehementia  :  unde 
Chrysostomus,  ubi  supra  :  «  Humidam,  id  est 
mollem,  semper  aljjiciens  vitam,  et  laboriosam 
inducens  erat.  Non  enim  subjugalibus  utitur, 
sed  ila  valide  incedit,  ut  fatigetur  ex  itinere.  Et 
hoc  ubique  erudiens  hominem  operatorem  esse, 
et  uon  superflua  petere,  et  non  multis  indigere. 
Ita  a  superfluis  vult  nos  alienos  esse,  ut  et  ipso- 
rum  necessariorum  multa  abscindamus.  »  Hsec 
ille.  Mira  ergo  dignatio  Filii  Dei,  dignantis  sic 
laborare.  Ex  itinere,  id  esf,  carne  assumpta, 
quae  fuit  iter  ejus  secundum  Augustinum,  ubi 
supra  '*.  ''  «  Praebuisti  mihi  laborem  in  iniqui- 
tatibus  tuis.  »  Et  in  Psalmo  "  :  « In  laboribus  a 
juventute  mea. »  Et  subditur  secundum,  scilicet 

tract.  XV,  n.  6.  —  "  Chrysost.,  in  Joan.,  tiom.  xxx, 
al.  x.txi,  n.  3.  —  "  Aug.,  ubi  sup.,  u.  7.  —  "  Isa., 
XLIII,  24.  —  "  Psal.  Lxxxvil,  16. 

(a)  Suppl.  in  se.  Edii.  Bened.  semper.  —  (6)  Leg. 
vitam  buraanam.  —  (c)  Ccet.  edit.  necturse. 


IN  CAP.  IV  SANCTI  JOANNIS. 


545 


loci  ad  qT.iiescendum  impraeparabilitas^  ibi  :  Sc- 
debat  super  fontem,  et  sic  super  terram  nudam  : 
sibi  enim  sedenti  post  laborem  erat  ornatorum 
deficientia,  deliciarum  carentia,  consolanlium 
vel  ministrantium  nuUa  comitiva  :  solus  enim 
sedebat.  Unde  Chrysostomus  '  :  «  Sedebat  non 
in  Ihrono,  non  in  pulvinari,  sed  simpliciter 
contingebat,  scilicet  terram,  requiescens  fove- 
bat  corpus ,  et  apud  fontem  refrigerabat,  non 
solum  laboriosum,  sed  intumidum  se  ostendif, 
non  in  laborando,  neque  in  sedendo  in  via  so- 
lum  [a),  sed  in  eo,  quod  solus  derelinqueba- 
tur.  »  Haec  ille.  Ideo  ait  -  :«  Filius  hominis  non 
habet  ubi  reclinet  ciput,  »  etc.  Et  in  montibus 
pernoctabat  ^.  Et  de  ipso  ait  Propheta  '•  :  k  De 
torrente  in  via  bibet.  »  Et  alibi  °  :  «  Quaesivi 
qui  consolaretur,  et  non  inveni. »  Et  hoc  fecit,  et 
sustinuit  ad  informationem  discipulorum.  Unde 
Chrjsostomus  ^  ubi  supra  :  «  Hoc  ideo  fecit, 
quia  discipulos  assuefecerat  omnem  tumorem 
conculcare.  »  Haec  ille.  Exemplo  ergo  Filii  Dei, 
in  virtuoso  itinere  laboremus,  ambulando  de 
virtute  in  virtutem.  De  quo  itinere  '  :  «  Itinera 
tua  (6)  producentur.  »  Et  sic  laboremus  ut  si- 
mus  fatigati,  ut  in  nobismetipsis  deficiamus,  et 
in  Christo,  qui  est  fons  sapientiae,  quiescamus 
et  sedeamus  ' :  Ibi  requieverunt  fessi  robore,  » 
id  est,  in  Deo  elecli,  in  se  deficientes,  ait  ibi 
Gregorius  '. '"  «  Defecit  enim  anima  mea  in  sa- 
lutare  tuum,  »  ait  Propheta.  "  «  Qui  dat  lasso 
virlutem.  »  Et  posl  labores  delicias  carnales, 
nec  superilua  inquiramus,  exemplo  Filii  Dei ; 
sed  cum  Apostolo  '-  :  «  Habentes  alimenta,  qui- 
bus  tegamur,  his  contenti  simus.  » 

Collatio  vigesimaprima,  i\,  13. 

Qui  bibit  cx  hac  aqua,  sitiet  iterum ;  qui  autem 
biberil  ex  aqua  quam  ego  dabo,  iion  sitiet  in  ceter- 
num.  In  his  verbis  duo  figuranlur  :  quorum  pri- 
mum  est  carnalis  deleclationis  defectibililas, 
Lbi  :  Qui  biberit  ex  hac  aqua ;  secundum  est  in- 
fluentias  caelestis  potestativa  virtuositas,  ibi  ;  Ex 
aqua  quam  ego  dabo. 

Ait  ergo  :  Qui  biberit  ex  aqua,  etc.  Ut  enim  ait 

'  Chrysost.,  ubi  sup.  -  ^  Mnith.,  viii,  2^1.  —  '  Luc, 
VI,  12.  —  »  P.ml.  r.ix,  ".  —  »  Psal.  LXVIII,  21.  — 
"  Chrysost.,  ubi  sup.  —  '  Prov.,  iv,  n.  —  ^Job,  iii, 
n.  —  »  Greg  ,  Moral.,  lib.  IV,  c.  xxx ,  al.  xxxiii, 
n.  67.  —  "  Ua.  cxvill,  81.  —  "  Isa.,  XL,  29.  — 
"  I  Tim.,  VI,  8.  —  '^  Ilug.,  de  Arc.  Noe,  lib.  IV, 
c.  VH,  ante  meJ.  —  '*  J':rem.,  u,  18.  —  "  Prov.,  ix, 
n.  —  '«  Greg.,  Morat.,  lib.  XIX,  c.  iv,  al.  vi,  n.  9. 

TOU.    XI. 


Hi:go  '^  :  «  Coucupiscentia  dicitur  aqua,  quia 
fluxa,  quia  lubrica,  et  ad  similitudinem  aquee 
currentis  deorsum  ima  petit,  suos  sequaces  in- 
stabiles  et  dissolutos  reddit.  »  Est  ergo  aqua 
carnalis  concupiscentiee  fluxibilitas  "■  :  «  Quid 
tibi  in  viis  iEgypti,  ut  bibas  aquam  turbi- 
dam?  »  etc.  Et  est  aqua  doctrinee  erroneaa  ap- 
parens  suavitas  '^  :  «  Aquas  furtivaj  dulciores 
sunt.  »  Quod  exponit  Gregorius  '«  de  scientia 
hc-ereticorum.  Et  aqua ,  scilicet  delectationis 
mundanffi,  sive  temporaneae,  de  quacumque  re 
trdnsitoria  libidinosa  voluptas  "  :«  Ne  des  aquae 
tuse  exitum,  nec  modicum.  »Unde  Augustinus '« : 
«  Hic  aqua  in  puteo,  voluptas  saeculi  est  in  pro- 
funditate  tenebrosa ,  quam  hauriuut  homines 
hydria  cupiditatum.  »  Et  bibens  de  his  aquis 
sitiet  iterum  ob  intemperantiam  bibentis,  et  in- 
sufficientiam  aqute  bibilis  '=>  :  «  Sicut  somniat 
sitiens  et  bibit,  et  postquam  fuerit  expergefac- 
tus,  adhuc  sitit,  »  etc.  E  contrario  est  de  aqua, 
quam  dat  Dominus;  quae  quidem  est  quadru- 
plex.  Est  enim  aqua  divinae  gratiae  purificantis, 
et  refrigerantis  :  de  qua  hic,  ut  ait  Clirysosto- 
mus  ^^,  quod  quia  Spiritus  est  quasi  purgamen- 
tum,  et  ia  refrigerium,  ideo  nomine  aquae  si- 
gnificatur.  Et  ponit  csemplum  :  ut  aqua  pome- 
rium  irrigat,  et  arbores  vegetat,  et  virides  con- 
servat,  et  ignem  (c)  extinguit,  sic  effusio  Spiri- 
tus  sancti  in  anima  -'  :  «  Effundam  super  vos 
aquammundam.))  Item  est  aqua sapientiee  clari- 
ficantis  =-  :«  Aqua  sapientiae  potabit  illum.  »  Et 
est  aqua  supernae  consolationis  reficientis ;  in 
Psalmo  ^"  :  «  Super  aquam  refectionis  educavit 
me.  »  Item  est  aqua  aeternae  gloriae  satiantis  et 
mundantis  "  :«  Agnus  reget  eos,  et  deducet  ad 
fontes  aquarum.  »  Prima  aqua  fluit  de  fonte 
bonitatis  divinee  ad  abluendum  ^'  :  «  Erit  fons 
domus  David  in  ablutionem  peccatoris,  »  etc. 
Secundade  fonte  sapientie.::  ad  clarificauJum -" : 
"  Fons  sapientisE  verbum  Dei  in  excelsis.  »  Ter- 
tia  fluit  de  fonte  misericordiae  consolantis  ad 
delectandum,  in  Psalmo  "  :  «  Sicut  desiderat 
ccrvus  ad  fontes  aquarum.  »  Quarta  fluit  de 
fonte  vitce  teternae  ad  satiandum,  in  Psalmo  "  : 
«  Apud  te  est  fons  vitae.  »  Et  qui  de  his  aquis 

—  "  Eccli.,  XXV,  34.  —  '"  Aug  ,  ubi  sup.,  u.  Ui.  — 
'9  Isa.,  XXIX,  8.  —  ^»  CUrysost.,  in  Joaii.,  hom.  xx.vi,- 
al.  xxxii,  n.  1.  —  *'  Ezcch.,  xxxvi,  25.  —  ■''  Ecc/i., 
XV,  3.  —  ='  Psal.  XXII,  2.  —  s»  Apoc,  vii,  17.  — 
"  Zttch.,  XIII,  :i.  —  -"  liccli.,  I,  5.  —  "  Psal.  xi.i,  ?. 

—  "  Psal.  XXXV,  10. 

(a)   Ca^t.   edii.    solus.   —    {h)    Siijjp/.    iu   [pace.  — 
(c)  Cat.  edit.  ignea. 

35 


546 


COLLATIONES  PRyEDICABILES 


biberit,  non  sitiet,  ob  earum  superabundan- 
tiam,  et  ob  earum  erficaciam,  et  ob  illaruni  in- 
deficientiam  '  :  «  Non  esurient  neque  silienl;  » 
et  scquitur  :  <■  Ad  iontes  aquarum  potabit  eos.  » 
Priiua;  ergo  aquoe  dimittendae,  et  istae  omni  af- 
fectu  hauriendae. 

Collatio  mgesimasecunda ,  iv,  23. 

Veri  adoratores  adorabunt  in  spiritu  et  veritate. 
In  his  verbis  tria  insinuanlur  :  quorum  primum 
est  adorantium  virtuositas,  ibi :  Veri  adoratores; 
secundum  est  adorationis  perfectibilitas,  ibi  : 
171  spiritu  et  veritate;  tertium  est  in  adorando 
intentionis  recta  ordinabilitas,  ibi  :  Adorabunt 
Vatrem.  Hic  enim  est  ordo,  et  sufficienlia. 

Ait  ergo  :  Veri  adoralores.  Adoralor  enim  est 
ad  alium  precator  :  adorare  enim  est  idem , 
quod  precari,  ait  Papias.  Veritas  est,  quae  os- 
lendit  idem,  quod  est,  ait  Augustinus  ^.  Ergo 
verus  est  adorator,  qui  cst  sute  impotentiae  et 
defectuum  cognitor,  et  sciens  quod  est  ante 
Deum  reus  et  peccator,  et  quod  Fiiius  Dei  cst 
solus  salvator,  et  omnium  bonorum  dator.  Unde 
Gregorius  '  :  «  IUe  adorationem  (o)  exhibef, 
qui  semetipsum,  quia  pulvis  sit,  humiliter  vi- 
det;  qui  sibi  nihil  virtulis  tribuit;  qui  bona, 
qua;  agit,  esse  de  misericordia  Conditoris  agnos- 
cit.  »  Haec  ille.  Talis  cniai  erat  Abraham,  qui 
ait  *  :  «  Cum  sim  pulvis,  et  cinis.  »  Et  tali.s  erat 
Publicanus  ^*  «  a  longe  stans.  »  Talis  cnim  est 
mendicus  et  pauper,  ideo  adorator,  id  est,  al- 
terius  orator.  Dictus  est  etiam  orans  mendicus, 
ait  Augustinus.  lit  qui  talis  est,  est  verus  adora- 
tor,  ut  hic  dicitur,  qui  et  pro  peccalis  suis  ve- 
raciler  compungilur,  et  in  se  humiliatur,  et  ad 
Deum  amandum  afficitur.  Ut  enim  ait  Grego- 
rius  "  :  «  Veraciter  orare,  est  amaros  gemitus 
in  compunctione ,  non  verba  composita  reso- 
nare.  »  '  «  In  cubilibus  vestris  compuugiminl.  » 
Et  tales  adoratores  in  spiritu  et  veritate  ado- 
rant,  id  est,  in  templo  cordis,  prout  e.xponit 
Augustinus  '  :  «  In  templo,  inquit,  vis  orare? 
in  te  ora.  » ' «  Orabo  spiritu,  orabo  ct  menle.  » 
Item  adorans  spiritu,  scilicet  mentali  aOectu, 

1  Jsa.,  XLix,  10.  —  2  Aug..  di;  va\  Relig.,  c.  xx.xvt, 
n.  6G.  —  '  Giegor.,  Moial.,  lil)  II ,  c.  xxvii,  al.  Lii, 
n.  8i.  —  *  Geii.,  xviii  ,  -n.  —  ^  Luc  xviii,  13.  — 
«  Greg  ,  Moral.,  lib.  .\X.\III,  c.  x.Ki,  al.  .'sxiii,  u.  43. 
—  '  Psat.  IV,  3.  —  "  August.,  ubi  sup.,  n  '25.  — 
»  I  Cor.,  .XIV,  15.  —  '■"  Matlli.,  VI ,  6.  —  "  Au  '..  aU 
Prob.,  e[)ist.  cxxi,  al.  cxxx,  c.  x,  n.  20.  —  "  Job, 
XXXI,   35.   —    "   Gieg.,   Moral.,   lib.    XXII,   c.   xm, 


non  tantum  vocali  affatu  '"  :«  Tu  cum  oraveris, 
clauso  cubiculo  ora  patrem  tuum.  »  Unde  Au- 
gustinus  "  :  «  Hoc  negolium  plus  gcmitibus, 
quam  sermonibus  agitur;  plus  tletu  quam  af- 
fatu.  »  Et  sequitur  :  «  Absit  ab  oralionc  multa 
locutio;  sed  non  desit  multa  deprecatio.  » 
"  Quis  mihi  tribuat  auditorem  (6),  ut  deside- 
rium  meum  Omnipotens  audiat?  »  Ibi  Grego- 
rius  "  :  «  Poslulatio  est  in  desideriis  cordis, 
non  oris  vocibus.  »  Et  ibi  multum  de  hoc. 
Et  "•  :  «  Ipse  consideravit  vias  meas.  »  Ibi 
exponit  Gregorius  ''  :  «  Istud  verbum  bene 
dc  profectibus  cordis,  quibus  ad  Deum  ve- 
nimus  in  spiritu.  »  Item  tales  adorant  in  spi- 
ritu  et  veritate ,  id  est ,  cordis  simplicitate , 
et  operis  veritate.  Unde  Glossa  :  «  Adorant  in 
spiritu,  qui  pura  mente,  et  simplici  adorant.  » 
"^«Ariiinameadesideravit  te  innocte,  sed  etspi- 
ritu  meo,  »  ctc.  Et ''' :«  Dabo  opera  eorum  in  ve- 
ritate. »"«  Diligamus,  etc.,et  veritate.  »  Qui  ergo 
in  cordis  simplicitate,  et  cum  operis  perfectione 
orant,  in  spiritu  et  veritate  orant.  "  «  Levemus 
corda  cuin  manibus  ad  Deum.  »  Super  quod 
Gregorius  ^" :« In  principio  corda  cum  manibus 
levat,  qui  orationem  suam  operibus  roborat.  » 
Et  tales  debent  orare  Patrem,  sciUcct  Deum,  se 
parvificando,  et  illum  magnificando,  gratias 
referendo,  misericordiam  postulando.  Unde 
Hugo  -'  : «  Deum  adorare,  est  ei  totam  mentem 
per  humililatem  ad  devotionem  substernere,  et 
ipsum  principium  ac  finem  omnis  boni  cre- 
dere.  »  ''  «  Dominum  Deum  tuum  timebis;  » 
alia  littera  secundum  Hugonem  :  «  ,\dorabis.  » 
2^  «  Dominum  Deum  tuum  adorabis.  »  E  con- 
trario  de  PharisuiO  ■■■,  qui  vcniens  ad  templum 
se  magnificabat,  non  Deuni  adorabat,  prout  ait 
Gregorius  istud  esponens  '*. 

CoUatio  vigesimatertia ,  iv,  3^. 

Meus  cibus  est,  ut  faciam  voluntatem  patrismei. 
Cum  in  perfecta  obedientia  tria  exigantur,  sci- 
licet  subjecla  humilitas  in  conformitate  volun- 
tatis,  seJula  studiositas  in  cxecutione  operis, 

al.  XVII,  n.  43.  —  '*  Job,  xxxi,  4.  —  '»  Greg.,  Moral., 
lib.  X.\l,  c.  IV,  al.  V,  n.  9.  —  "  Isa.,  xxvi,  9.  — 
"  Isa.,  LXI,  8.  —  "  I  Joan.,  iii,  18.  —  '■>  Thren.,  iii, 
41.  —  -'  Greg.,  Moral.,  lib.  XVIII,  c.  v,  n.  10.  — 
"  Hiig.,  de  Sacram.  fid.,  lib.  I,  part.  XII,  c.  vi,  ante 
med.  —  22  Deut.,  vi,  13.  —  »  Maltli.,  iv,  10.  — 
2'  Luc,  x\ili,  11  et  seq.  —  '»  Grcg.,  Moral.,  lib.  XIX, 
c.  xil,  al.  XXI,  n.  33,  quoad  sensum. 

(o)  Ctel.  edit.  oratioueiu.  —  (i)  Item  adjulorem. 


IN  CAP.  IV  SANCTI  JOANNIS. 


S4T 


juncunda  hilaritas  in  affectione  cordis;  in  his 
verbis  trici  expresse  insinuantur  in  Filio  Dei  ; 
primum  est  ibi  :  Faciam  voluntatem;  secundura 
est  :  Perficiam  opus;  tertium  est :  Meus  cibus. 

Ait  ergo  :  Vt  faciani  voluntatem,  etc.  Et  in  hoc 
mira  humilitas  Filii  Dei ,  qui  cum  esset  unius 
voluntatis  cum  Palre;  unde  Deus  a^ternus,  pro- 
fitetur  tamen  se  venisse  facere  voluntatem  Pa- 
tris,  et  abnegare  suam,  imde  homo,  in  obe- 
diendo  Patri.  «  Obedientia  enim  est  sulDJectio 
voluntatis,  »  Damascenus  '.  Vel,  ut  ait  Aludus  : 
«  Obedientia  est  proprife  voluntatis  abnegatio.  » 
Quod  et  fecit  Filius  humiliter,  infra  ^  :  «  Non 
quEero  voluntatem  meam,  sed  ejus  qui  misit 
me.  »  Et  hoc  in  docendis  et  prtedicandis,  ut  di- 
citur  hic.  Unde  Glossa  :  «  Voluntas  Patris,  ut 
credatur  in  eo.  »  Item  venit  facere  voluntatem 
Patris  in  sustinendis' :  «Non  sicut  ego  volo,  sed 
sicut  tu  vis.  »  Et  * :  «  Humiliavit  semetipsum, 
factus  obediens  usque  ad  mortem.  »  Et  non  so- 
lum  sic  fuit  obediens  voluntati  Patris;  sed  per- 
fecit  opus,  scilicet  Iriplex,  scilicet  opus  Evange- 
lica;  proedicationis,  de  quo  ait  hic  :  IJt  perficiam 
opus."»  Spiritus  Domini  super  me,  eo  quod  un- 
xerit  me,  ad  evangelizandum  pauperibus  misit 
me.  »  llem  perfecit  opus  multimod^  miraculo- 
see  virtutis,  infra  "^ :  «  Opera  qu£e  ego  facio,  tes- 
timonium  perhibent  de  me. »  Item  perfecit  opus 
consummativffi  redemptionis,  infra '  :  «  Con- 
summatum  est.  »  Et  in  Psalmo  *  :  «  Operatus 
est  salutem  in  medio  terrse.  »  Et  sic  obedire,  et 
sic  facere  opus,  fuit  ejus  cibus,  id  est,  cibi  de~ 
siderabilc  et  delectabile.  Unde  Chrj'sostomus  ^ : 
«  Homiuum  salulem  cibum  vocat,  ostendens 
quantum  desiderium  habebat  nostrae  salulis  : 
sicut  enim  nobis  concupiscibile  est  comedere, 
sic  illi  salvare,  scilicet  mundum.  Unde  fatigatus 
non  manducabat  cibum  malerialem,  licet  invi- 
tatus  a  discipulis ,  demonstrans  quantum  desi- 
derium  habebat  salutis  humanffi.  »  Hiec  ille.  Et 
ex  hoc  patet  vehemens  desiderium  Filii  Dei  de 
nostra  salute ,  proptcr  quod  istud  vocat  cibum 
suum  hic.  Est  enim  triple.\  cibus  Filii  Dei :  unus, 
generis  humani  convcrsio  ad  fidem,  sive  con- 
vertibililas,  uthic,  quam  vocat  cibura  suum; 
et  supra  eodem  ait  mulieri  :  Da  mihi  libere  : 
Fidera  enim  suam  desiderabat,  ait  Augustinus '" 

<  Damasc,  de  Orthod.  Fid.,  lib.  lil,  c.  xiv,  post 
mcd.  —  2  Juwi.,  V,  30.  —  '  Malth.,  ,\xvi,  39.  — 
*  Philip.,  II,  8.  —  '  Isa.,  LXl,  1.  —  "  Joan.,  x,  25.  — 
'  Jonn.,  X1.X,  30.  —  '  Pjat.  Lxxlii,  12.  —  »  CLrysost , 
1«  ILianrj.,  liom.  xxxiii,  iil.  xxxiv,  n.  1.  —  "  Aug., 
ubi  iup.,  11.  11.  —  I'  Acl.,  X,  13.  —  •■=  Gieg.,  Moral., 


ibi.  Unde  Petro  dictum  est  "  :  «  Macta  (a)  et 
manduca.  »  Super  qnod  Gregorius  •'  :  «  Quod 
mactatur,  a  vita ,  occiditur  :  quod  comeditur, 
in  comedentis  corpus  (6)  commutatur.  »  Quasi 
ergo  diceret  Pelro  :  Animalia  immunda,  de 
quibus  ibi  loquitur,  a  peccato  iu  quo  vivunt, 
iuterfice,  et  in  tua  membra  converte.  Multo 
magis  Filius  Dei  sic  facit,  comuiutans  credentes 
in  suum  (c)  corpus.  Unde  Augustinus  loquens 
ad  Filium  Dei,  ait  "  :  «  Audivi  vocem  tuam  de 
excclso  :  Cibus  sum  grandium ,  cresce  et  man- 
ducabis  me.  Nec  tu  me  in  te  mutabis,  sicut  ci- 
bum  carnis  tuae ;  sed  tu  mutaberis  in  me.  » 
Item  est  cibus  Filii  Dei,  sciHcet  operis  boni  per- 
fectibilitas  in  nobis.  llem  est  cibus  ejus  divinas 
contemplationis  dulcedo,  vel  delectabilitas.  De 
utroque  "  : «  Butyrum  et  mel  comedet.  »  Super 
quod  Hugo,  exponens  illud,  ait :  «  Per  butyrum, 
restitutio  boni  operis;per  mel,  dulcedo  con- 
templationis.  »  Volens  ergo  invitare  Filium  Dei 
ad  hospitium  cordis,  prfeparet  ei  istum  triph- 
cem  cibum,  sicut  tria  fercula  ei  grata,  scilicet 
cordis  ad  ipsum  conversionem ,  operis  perfec- 
tionem,  contemplationis  duIcorem,ut  ipse  ve- 
nieiis  coenet  cum  eo.  '^  «  Ego  sto  ad  ostium  et 
pulso  :  si  quis  apernerit  mihi,  intrabo  ad  illum 
et  coenabo  cum  eo.  » 

CoUatio  vigesimaquarta ,  iv,  46. 

Erat  quidam  regulus,  cujus  filius  infirmabatur 
Capharnaum.  In  his  verbis  moraliter  intellectis 
tria  hgurantur  :  quorum  primum  est  animai 
languentis  in  suo  regimine  defectibilitas ,  ibi : 
Quidamregulus;  secundum  est  ejusdem  morbida 
corruptibilitas,  ibi:  Filitis  infirmabatur ;  tertium, 
hujus  occasionativa  causalitas,  ibi  :  Caphar- 
naum. 

Ait  ergo  :  Quidam  regulas.  Et  per  hoc  figura- 
tur  rationis  defectibilitas  in  regimine  sui  regni, 
tum  quia  ait  :  Quidam,  tum  quia  ait  :  Rcgulus , 
quod  est  diminutivum  a  Rege.  VI  enim  ait  Gre- 
gorius'"',  exponens  illud  "  :  Reges  in  solio  collocat 
in  pcrpetuum  :  «  Reges,  inquam ,  sunt ,  qui  proe- 
lati  cunctis  motibus  carnis,  inodo  luxuria;  ap- 
petitum  frtenant,  inodo  aestum  avaritiee  tempe- 

lib.   XVIIl,  c.  .XX,  aute  med.  —  •'  August.,  Conf., 

lib.  VII,  c.  X,  11.  iO.  —  "''  ha  ,  VI,  1.").  _  15  Apoc, 

111,  20.  -    '^  Gregor.,   Moral.,  lih.  X.WI,  c.   xxi, 
al.  XXXV,  n.  50.  —  "  Job,  xxxvi,  7. 

(o)  Vulfj.  Occide.  —  (4j  Al.  cor|iore.  —  ('■)  Cat. 
edit.  faclum. 


548 


COLLATIONES  PR^DICABILES 


rant,  modo  gloriam  elationis  inclinant,  modo 
snggeslioncm  livoris  obruunt,  moJo  ignem  fii- 
roris  extinguunt.  »  Itec  ille.  '  «  Cum  consuli- 
bus  et  regibus,  >>  etc.,  ibi  Gregorius  -  :  «  Reges 
sunt,  qui  sua  corpora  rcgere  sciunt.  »  Scd 
quando  ratio  deflcit  a  praedictis,  non  est  rex, 
sed  regulus,  nomen  retinens,  et  oflicium  non 
exercens.  '  «  Va3  terrae,  oujus  rex  puer  cst,  et 
cujus  principes,  »  id  est,  aflectiones,  «  mane,  » 
id  est  intemporanee  ,  «  comedunt.  »  Et  ideo 
merito  Imjus  filius  infirmabatur,  id  est,  inferior 
vita,  quam  debel  ratio  regere,  et  ad  bonum 
nulrire.  Filius  enim  dicitur  dupliciter,  vel  inii- 
tando,  vel  nascendo,  ait  Isidorus  *.  Et  quia  in- 
1'eriorparset  vila  debet  imitariipsam  rationem, 
ideo  potest  dici  fdius.  '  «  Filii  tibi  sunt?  erudi 
illos;  et  curva  illos  a  pueritia  sua.  »  Sed  iste  li- 
lius  infirmatur  fegritudine  peccati :  «  vitia  enim 
sunt  animarum  iegritudines,  »  ait  Boetius  ".  Et 
hoc  merito  :  .sicut  enim  infirmitates  corporales 
l]unt  in  corpore  superabundantia,  ut  ait  Chry- 
sostomus  :  Omnis,  inquit,  eegritudinis  causa  est 
superfluitas  :  ex  hoc  enim  est  corruplio  bumo- 
ris  naturalis,  ct  superfluitas  innaturalis,  disteni- 
perantia  complexionis,  et  defectus,  regiminis 
propter  quae  oritur  infirmitas' :  «  In  multis  escis 
erit  infirmitas  :  »  sic  est  in  homine  interiori , 
quod  ex  superfluitate  et  distemperantia  afifcc- 
tuum,  et  defectu  regiminis,  oritur  infirmitas 
spiritualis ,  quEE  est  peccatum.  *  «  Hoec  enim  est 
iniquitas  Sodomae,  saturitas  panis,  et  abundan- 
tia  aqucB.  »  Ideo  de  tali  dicitur^ :  «  Omne  caput 
languidum,  etomne  cor  moerens.»In  fsalmo'*': 
« Inlirmata  est  in  paupertate  virtus  mea, » id  est, 
in  defectibilitate  rationis  regentis.  Et  haec  inlii'- 
mitas  oritur  in  Capharnaum ,  qua3  interprelatur 
villa  pulchritudinis,  per  quam  signatur  desiJe- 
rabile  cujuslibet  concupiscentia;,  in  quo  de^ide- 
rat  habitare  :  animaj  euim  carnali  concupis- 
centi  libidinose  videtur  pulchrum  omne  con- 
cupiscibile  "  :  «  Videntes  fdii  Dei  filias  homi- 
num,  quod  essent  pulchraj,  acceperimt  uxo- 
res, »  etc.  Cuilibet  enim  tali  potest  dici  illud 
Danielis  '*  :  «  Species  decepit  te.  »  Et  talis  pul- 
chriludo  non  est  appetenda,  sed  abominanda  '^  : 
«  Maledixi  pulchritudini  ejus  statim.  »   Sed  ut 

<  Job,  m,  14.  —  2  Greg.,  iioral.,  lib.  IV.  c.  x.xvii, 
al.  XXIX,  u.  6.  —  ^  Eccle.,  x,  10.  —  *  Isid.,  de  Swn. 
Bon.,  lib.  1,  c.  XX,  Bccl.  7.  —  '  Ecrli.,  vii,  25.  — 
«  Boel.,  ile  Consol.  Pliilos.,  lib.  IV,  mclr.  8,  post  nied. 
—  1  Eccli.,  xxxvii  33.  —  '  Ezccli.,  xvi,  19.  —  '  Isa., 
I^  5.  _  10  psal.  XXX,  U.  —  "  Gcn.,  VI,  2.  —  '*  Dau., 
XIII,  d6.  —  '»  Job,  v,  3.  —  '*  fsal.  vi,  3.  -  ">  Mall/i., 


sanetur  infirmilas  praedicta,  ratio  debet  adire 
Filium  Dei  gressibus  cordis  et  atrectu,  exemplo 
istius  reguli  clamantis  '*  :  «  Miserere  mei,Do- 
mine,  quoniam  infirmus  sum ;  »  et  exemplo 
mulieris  Chananceae,  vociferantis  '^  :  «  Miserere 
mei,  quoniam  filia  mea  male  torquetur.  » 

Collatio  virjesimaquinla ,  v,  8. 

Tolle  (jrahatum  tuum,  et  ambula.  In  his  verbis 
tria  insiuuantur  :  quorum  primum  est  vitte  con- 
cupiscentialis  deprimenlis  onerosa  gravitas , 
ibi  :  Grabatum  tuum;  secundum  est  castigatio- 
nis  ejusdem,  et  redactionis  sub  regimine  ralio- 
nis  hortalDililas,  ibi  :  Tolle;  terlium,  ad  profi- 
ciendum  in  viis  justitics  suadibilitas,  ibi  :  Et 
ambula. 

Ait  ergo  :  Tolle  grabatum,  id  est,  vitam  con- 
cupiscentialem  eastiga,  el  reJige  ia  servitulem 
spiiitus.  Grabatum  enim  lectus  est  pauperum, 
ubi  aliquiJ  capiti  substratum,  dictum  a  xapa, 
quod  est  caput,  ait  Isidorus  '*.  Et  per  ipsum 
f ignatur  requies  carnis,  ait  Gregorius,  ubi  ait " : 
«  Cum  mente  mortui  in  vitiis  jacemus,  in  car- 
nis  delectalione  requiescimus,  et  quasi  infirmi 
portamur  in  leclo.  »  '*  «  Increpat  quoque  per 
dolorem  in  lectulo.  »  Ibi  Gregorius  "  exponens 
illud  :  «  Per  grabatum  voluptas  carnis  signa- 
tur.  »  Ut  enim  grabatum  est  gravitate  pondero- 
sum,  ad  inferius  inclinatum,  progredientis  im- 
peditivum,  et  ne  ascendatur  superius  depressi- 
vum,  sic  et  volunlas  carnis  facit '"  :  «  Corpus 
quod  corrumpitur,  aggravat  animam,  et  ter- 
rena  cogitalio  deprimit  sensum  mulla  cogitan- 
lem.  »  Et  inde  est  auima  gravis,  ut  ait  Augus- 
tinus  ■-'.  Et  de  hoc  grabato  in  figura  *-  :«  Plaga 
lectuli  in  Damasci  grabato.  »  Damascus  enim 
interpretatur  bibens  samjuinem ,  ct  signat  ani- 
mam  voluptuosam.  Et  de  hoc  sub  nomine  strati, 
in  Psalmo  ^'  :  «  Stratum  ejus  versasti  in  infirmi- 
tate  ejus.  »  Et  istud  grabatum  dicitur  anima 
pcenitens  solveru  carnem  fiwnando,  a  vitiis 
segregando,  eamdem  per  discipUnam  casti- 
gando  ,  et  in  servitutem  spiritus  redigendo. 
5'  «  ToUe  grabatum  tuum;  »  ibi  Beda  :«  Graba- 

XV,  22.  —  '«  Isid.,  Elymol.,  lib.  XX,  c.  xi.  Calepio., 
iu  hanc  vocem  :  «  Dictus  qiLisi  carabatus,  quod  iu 
eo  capile  recumbaiiuis,  xifa  enim  cnput ,  patov  ptr- 
viiii/i  Grajci  dicunt.  »  —  "  Gregor.,  in  Ezech.,  lili.  I, 
hoiu.  XII,  n.  II.  —  "  Job,  xxxui,  19.  —  "■'  Gregor., 
Moral.,  lib.  XXIll,  c.  xv,  al.  xxiv,  n.  40.  —  "  Sajj., 
IX,  15.  —  -'  August  ,  in  Joan.,  tract.  xxui,  n.  5.  — 
«*  Amos,  III,  12.  —  «3  Psal.  XL,  4   —  •"»  Marc,  IX,  11. 


i 


IN  CAP.  V  SANCTl  JOAJV.NMS. 


549 


tum  toUere,  est  carnem  per  fraena  continentife 
correptam  a  terrenis  desideriis  segregare.  »  Et 
Gregorius,  ubi  supra  '  :  «  Sanatus  hoc  (n)  por- 
tat  ubi  jacuerat,  quia  divino  adjutorio  ereptns 
a  Titiis,  ejusdem  carnis  ('<)  coritumelias(c;  post- 
modum  tolerat  {d),  in  cujus  (e)  desideriis  prius 
requiescebat.  »  Haec  ille.  ^  «  Tolle  grabalum 
tuum.  »  Et  5  :  «  Tolle  lectum  tuum.  »  Et  non 
solum  hoc,  sed  ait  ei  :  Amhula.  id  est,  in  bono 
proiice.  Hoc  enim  est  ambulare,  ait  Bernardus. 
Unde  Augustinus  *  :  «  Noli  a  via  declinare  , 
noli  ibi  remanere,  noli  retro  respicere,  perse- 
vera  in  ambulando.  »  Infra  °  :  «  Ambulate, 
dum  lucem  habetis.  »  Et  ibi  de  spirituali  am- 
bulatione  dicetur. 

Collatio  vigcsimasexta  ,  v,  14. 

Ecce  salvus  factus  es;  noli  amplius  peccare.  Cum 
sapientis  et  virtuosi  medici  sit  morbidum  cu- 
rare,  et  ne  iteret  eumdem  morbum  praemunire, 
secundum  istam  consueludinem  Filius  Dei  facit 
hic.  Unde  in  his  verbis  tria  insinuantur  :  quo- 
rum  primum  est  gratuiti  beneficii  collati  reme- 
moratio,  ibi  :  Ecce  sanus  factus  es;  secundum 
est  iterandi  morbum  dehortatio,  ibi  :  Noli  jjcc- 
■  care,  terlium  est  iferanti  comminatio,  vel  niali 
denuntiatio ,  ibi  :  Ne  tibi  deterius. 

Ait  crgo  :  Ecce  samts  factus  es ,  scilicet  gra- 
tanter ,  sine  merito  et  pretio ;  item  beneiice , 
quia  de  magno  et  prolixo  morbo  ;  item  suavi- 
ter,  quia  sine  afftictionis  medicamento  ;  item 
perfectibiliter ,  quia  non  solum  est  eegritudo 
ablata  ,  sed  virtus  restituta  ,  ut  patet  ex  serie 
litterae  :  illi  enim  poterat  dici  illud  Psalmi  "  : 
«  Qui  sanat  omnes  infirmitates  tuas.  »  '  «  Om- 
nipotens  sermo  tuus,  qui  sanat  universa  [f).  » 
Et  in  Psalmo  "  :  «  Misit  verbura  suum,  et  sana- 
vit  eos.  »  Ideo  sequitur  :  AmiAius  noli  percare , 
scilicet  existendo  sanatori  ingratus,  suo  adju- 
torio  mihtaturus,  morbum  iteraturus,  et  sup- 
plicia  ampliora  meriturus.  '  «  Fili,  peccasti? 
non  adjicias  iterum  ,  sed  de  pristinis  depre- 
care,  »  etc.  Et  sequitiir  :  <■  Quasi  a  facie  colubri 
fuge  peccatum.  »  Et  in  Psalmo  '"  :  «  Declina  a 
malo,  et  fac  bonum.  »  Hoc  enim  est  Ihesauri- 

'  Greg.,  Moral.,  ubi  sup.  —  '  Marc,  ix,  II.  — 
—  '  Luc,  V,  24.  —  '  Aug.,  in  Psal.  Jtxvi,  Enarr.  u, 
n.  17.  —  '  Joan.,  xrr,  35.  —  «  Psal.  cii,  3.  —  '  Sap., 
xvr,  12.  —  '  Psal.  cvi,  10.  —  »  Eccli.,  xxi,  1.  — 
1»  Psal.  xxxvi ,  29.  —  "  Rom.,  u,  4,  6.  —  "  Hebr., 
VI,  6.—  "  Psal.  XXXVII,  6.—  '♦  Luc,  x,  30.— '»  Jc- 
.  rem.,  11,  36.—  '«  Prov.,  xxvi,  11.—  "  II  Petr.,  n,  22. 


zare  iram  Dei, hoc  est  peccata  iterare  "  :« Igno- 
ras,  quia  misericordia  te  ad  poenitentiam  ad- 
ducil?  »  Sequitur  vero  :  «  Thesaurizas  tibi 
iram  ,  »  etc.  Hoc  enim  est  crucifigere  Filium 
Dei  '-  :  «  Rursum  cracifigentes  sibimetipsis  Fi- 
lium  Dei.  n  Et  ideo  sequitur  :  Ne  deterius  tibi 
contiiiQat.  Merito  enim  contingit  (g)  deterius 
iteranti  pcccata,  ob  naturalium  vulnerationem 
intimiorem.  In  Psalmo  "  :«  Putruerunt  cicatri- 
ces  meie  a  facie  insipientiae  meas.  »  Quanto  enim 
frequtntius  iterantur  peccata  ,  tanto  intentius 
vulnerantur  naturalia.  Diabolus  enim  ",  imposi- 
tis  plagis,  relinquit  peccatorem,  semivivo  relicto. 
Item  deterius  contingit  lali  ob  majorem  justifi- 
cationem  coram  Deo  et  homiuibus  '^ :  «  Quam 
vilis  facta  es  iterans  vias  tuas!  »  Item  merito 
deterius  contingit  tali  ob  majorem  ingratifica- 
tionem  et  inexcusabilitatcm  "^  :  «  Sicut  canis 
qui  revertitur  ad  vomitum ,  sic  imprudens  qui 
iterat  stultitiam.  »  Idem  Petrus  ".  Item  dete- 
rius  contingit  tali  ob  securiorem  habitudinem 
daemonuiu  ;  in  tali  dicitur  "  :  «  Cum  exierit 
spiritus  immundus  ab  homine  :  »  et  sequitur  : 
«  Revertar  in  domum  meam  ;  »  et  post  :  «  Fiunt 
novissima  illius  pejora  prioribus.  »  Unde  et 
Semei  de  primo  peccalo  "  invenit  veniam;  de 
secundo,  non  '".  Qui  ergo  est  sanus  a  peccato, 
caveat  ne  peccet ,  ut  non  deterius  ei  contingat 
dictis  modis. 

Collatio  vigesimaseptima  ,  v ,  21 . 

Sirul  Pater  suscitat  mortuos,  et  vivififat,  sic  et 
Filius.  Ut  enim  ait  Augustinus  ^',  hic  loquitur 
de  resurrectione  animarum,  quse  fit  pcr  sub- 
stantiam  Patris  et  Filii  Eeternam  et  incommuta- 
bilem.  Et  secundum  hoc  tria  hic  insinuantur  : 
primo ,  peccatorum  pracvaricativa  defectibili- 
tas,  ibi  :  Mortuos  ;  secundo,  eorumdem  a  Deo 
salvifica  vivificabilitas,  ibi  :  Pater  suscitat ;  ter- 
tio,  in  vivificando  operationis  Filii  cum  Patre 
inseparabilitas,  ibi  :  Sic  et  Filius. 

Ait  ergo  :  Mortuos,  id  est  peccatores.  Augus- 
tinus  ^^ :  «  Immortalis,  inquit,  dicitur  anima :  est 
quidem,  quia  vivit  semper  anima,  et  est  in  illa 
quajdam  vita  permanens,  sed  mutabilis  vita. 

—  18  Matl/i.,  XII,  43,  44.  —  i'-'  II  Rei,.,  xix,  21.  — 
*>  II!  licg.,  II,  46.  —  -'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxiii,  n. 
13.-  «  lbid.,n.  9. 

(a)  Cal.  edit.  ergo.  —  (A)  !tem  carnem.  —  (c)  [tem 
conturaelia  in.  —  (d)  Item  tuleral.  —  (^l  Item  quibus. 

—  {f)  Vultj.  oinnia.  —  (,9)  Cwt.  cdit.  contingat. 


550 


COLLATIONES  PR.EDICVBILES 


Secundum  mutabilitatem  vitae  hujus ,  et  morta- 
lis  dici  potest,  quia  si  vivehal  sapienter  ,  et 
desipit,  mortua  est  in  deterius;  si  vivebat  insi- 
pienter,  et  sapit,  mortua  est  in  melius.  Nam 
esse  mortem  in  deterius,  esse  mortem  in  me- 
lius  Scriptura  nos  docet.   llique   in  deterius 
mortui  erant,  de  quibus  dicifur  '  :  «  Sine  mor- 
tuos,  sepeliant  mortuos  suos.  >■  Et  de  hac  lec- 
tione  :  Quando  mortui  audient ,  et  qui  audierint 
vivent,  in  deterius  mortiii  erant,  ideo  revivis- 
cunt.  Reviviscendo  moriuntur  in  melius,  quia 
et  reviviscendo  non  erunt,  quod  erant :  non 
esse  autem,  quod  erant,  mors  est.  Sed  forte  si 
in  melius  est ,  non  appellatur  mors  :  appell<ivit 
autem  illam  mortem  Apostolus  -  :  S»   autem 
mortui  estis  cum  Christo  ab  elementis  hujus  mundi, 
quid  adhuc  velut  uventes  de  hoc  mundo  decernitis  ? 
Mori  nos  vult,  ut  vivamus,  quia  viximus  ut 
moremur.  Quidquid  ergo  et  a  meliore  in  de- 
terius ,  et  a  deteriore  in  melius  moritur  ,  non 
esl  hoc  Deus ,  quia  neque  in  melius  ire  potest 
summa  bonitas,  neque  in  dcterius  vera  aeterni- 
tas.  »  Haec  Augustinus ,  et  ibi  bene  de  hoc.  Pec- 
catores  desipiunt,  et  ideo  mortui  ia  deterius. 
Ut  enim  ait  Augustinus ' :  o  .Mors  animae  est , 
cum  iUam  deserit  Deus  ,  sicut  mors  corpoiis 
cum  illud  deserit  anima.  »  Infra  • :  «  In  peccato 
vestro  moriemini.  »  Et  '  :  «  Dimilte  mortuos 
sepelire  mortuos  suos.  »  Et  hi  mortui  separa- 
tione  Dei  ab  anima  similes  sunt  mortuis  corpo- 
raliter ,  separatione  (a)  animae  a  corpore.   Ut 
enim  isli  carent  sensu  et  motu ,  et  sunt  algore 
frigidi,  gravitate  ponderosi,  calore  debito  pri- 
vati,  et  cito  pulreHendi,  sic  est  de  illis  spLritua- 
liter.  Et  ideo  aoima  peccalrix  per  cadaver  si- 
gnatur  *  :   «  Ubicumque  cadaver  fuerit,  adest. » 
Ibi  Gregorius  ^ :  «  Cadaver  dicitur  a  casu,  et  ideo 
qui  iu  mortem  peccati  ceciderit,  non  inconve- 
nienter   poterit   cadaver  vocari  :   quasi   enim 
esanimis  jacet,  qui  vivificantem  spiritum  non 
habet. »  Hsec  ille.  Et  ideo  taUter  mortuus  est 
magis  plangendus.  Unde  Augustinus  :  « Plangis 
mortuum,  sed  plange  impium;  an  in  te  suut 
viscera  christianae  miserationis "?  Plangis  corpus 
a  quo  discesserit  anima,  et  uon  plaugis  animam 
a  qua  discessit  Deus  ?  »  Quasi  diceret :  Non  recte 
facis. '  «  Luctus  mortui  septem  dies ;  fatui  et  im- 

'  Slatth.,  VIII,  -22.  —  «  Coloss.,  II,  26.  —  '  Aag.,  rfe 
Civit.  Dei,  lib.  Xlll,  c.  II.  —  '  Joan.,  viii ,  21.  — 
^  Job,  xxxis,  30.  —  «  Gregor.,  Moral.,  lib.  XXXI, 
c.  xxil,  al.  LIII,  n.  105,  106.  —  '  Eccli.,  XSU,  13.— 
*  Aug.,  m  Joan.,  tracl.  xix,  n.  13.  —  '  Jo6,  xixiii,  4. 
—  "  Rom.,  IV,  17.  —  ii  Psal.  Lixxiv,  ".  —  "  Aug., 


pii ,  omnes  dies  vitae  eorum. »  Hos  mortuos 
vivifical  solus  Deus.  Unde  Augustinus' :  «Melius 
est  anima  quam  corpus ;  sed  melius  quam  ipsa 
est  Deus.  »  Et  sequitar  :  «  Anima  cum  est  in 
corpore,  ilU  vigorem,  decorem,  mobilitatem, 
officia  membrorum  praestat:  sic  cum  ejus  vita, 
Deus  scilicet,  est  in  aaima  ,  praestat  illi  sapien- 
tiam ,  pietatem  et  jusUtiam  ,  claritatem  ,  et  sic 
vivificat. »' «  Spiracolum  Omnipotenlis  vivificavit 
me.  »  '"  0  Vivificat  mortuos. »  Et  in  Psalmo  "  : 
«  Deus ,  tu  conversus  vivificabis  nos. »  Et  sicui 
Pater  vivificat,  sic  el  Filius :  eo  quod  sicut  Pater 
hahct  vitam  in  semelipso,  infra  eodem.  Ipse  enim 
Filius  est  vita  vivificans,  infra  eodem  :  Qai  audit 
me,  iransit  a  morte  ad  vitam.  Super  quod  Augus- 
tinus  ■' :  «  A  morte  scLUcet  infideUtaUs  ad  vitam 
fidei ;  a  morle  falsitatis,  ad  vitam  veritatis;  a 
luorte  iniquilaUs,  ad  vitam  justitiae.  »  Infra  "  : 
«  Ego  sum  vita. »  Et  ideo  ei  debent  adhsrere 
volentes  vivificari  :  «  In  ipso  enim  '•  vivimus, 
movemur  et  sumus. » 

CoUcUio  vigesimaoctava,  v,  29. 

Et  prcecedent  qui  bona  egerunt  tn  resurrectionem 
vitce,  qui  vero  mala,  in  resurrectionem  judicii.  In 
his  verbis  quatuor  insinuantur  :  quorum  pri- 
mum  est  justorum  in  hac  vita  debita  perfectibi- 
Utas,  ibi  :  Bona  egeruit;  secundum  est  eorum- 
dem  in  f utura  vita  gloriosa  bonitas ,  ibi :  Pro- 
cedent  in  resurrectionem  vitce ;  terUum  est  repro- 
borum  inordinata  perversitas ,  ibi  :  Qui  rero 
mala ;  quartum  est  eorumdem  seterna  damnabi- 
Utas,  Lbi :  in  resurrectionem  judicii. 

Ait  ergo  :  Qui  lona  egerunt,  quales  sxmt  electi. 
Sed  ut  bona  agant,  sunt  quatuor  necessaria, 
quorum  primiim  est  agentium  honilEis:  «non 
enim  '^  potest  arbor  mala  bonos  fructus  facere. » 
'^  «  Respexit  enim  Deus  ad  Abel ..  ef  ad  munera 
ejus.  »  Super  quod  Gregorius  '"  :  «  Es  danUs 
corde,  id  quod  datur  accipimus  :  non  euim 
Abel  es  muneribus,  sed  es  Abel  munera  pla- 
cuerunt.  »  '*  «  Arbor  bona  bonos  fructus  facit, » 
Secundum  est  necessarium,  rei  operatae  [b)  aequi- 
tas;  in  Psalmo  " :  «  DecUna  a  malo,  et  fac  bo- 
num. »  Tertium  est  necessarium ,  perseveranUee 
indefectibilitas.  **  «  Sic  faciebat  Job  cuncUs  die- 

ubi  5up.,  n.  S.  —  '^  Joaii.,  xiv,  u.  —  "  Acl.,  xvn, 
28.  —  »s  iialOi.,  vii,  IS.  —  >'  Gen.,  iv,  4.  —  "  Greg., 
Sloral.,  lib.  XXII,  c.  viu,  al.  Xiv,  n.  28.  —  "  Matlli., 
Vll,  n.  —  "  Fsai.  XSXVl,  r9.  —  «•  Job,  l,  3. 

(a)  Ccet.  edit.repet.  Dei  ab  anima  el. —  {t)  A  l.  opeiaU. 


JN  CAP.  V  SANCTI  JOANNIS. 


551 


bus. »  Ibi  Gregorius ' :  «Incassum  bonum  agitur, 
si  ante  terminum  vitae  deseratur.  »  Qaartum  est 
necessarium,  scilicet  intentionis  ordinabilitas. 
Affectus  enim ,  scilicet  intentionis ,  omni  operi 
nomcn  imponit,  ut  dicitur,  de  Spiritu,  et  Anima-. 
'  «  Omnia  in  gloriam  Dei  facite.  »  Et  *  :«Nesciatsi- 
nistra  tna,  quid  faciat  (aj  dextera.  »Et  de  pruden- 
tibus  virginibus,  et  de  fatuis  ^  Sic  ageutes  debent 
facere  bonum  quoad  proximos  *  :  «  Operemur 
bonum  ad  omnes.  »  Item  debent  operari  bonum 
quoad  semetipsos;  in  Psalmo  ' :  «  Spera  in  Do- 
mino,  et  fac  bonitatem.»  Item  debent  operari 
bonum  quoad  Deum  * :  «Gloria  et  honor  et  pax 
in  resurreclionem  vitffi  omni  operanti  bonum.  » 
Et ' :  «  Adhaerentes  Deo ,  odientes  malum.  »  Item 
quoad  resurrectionem  corporis  '" :  «  Fulgebunt 
euim  justi  sicut  sol.  »  Et  "  :  «  Seminatur  in  cor- 
ruptione;  surget  in  incorruptione.  »  Et''^:  «Sal- 
vatorem  expectamus,  qui  reformabit  corpus 
humilitatis  nostrsB.  »  Brevis  ergo  et  modicus 
labor  preedictorum ;  magna  et  aeterna  praemia- 
tio.  Sed  suDt  male  agentes  ex  defectu  praedicto- 
rum  quatuor,  qui  nolunt  esse  boni,  nec  bona 
agere.  Et  de  aliis,  quorum  estmanifesta  fatuitas, 
ut  ait  Auguslinus  '* :  «Bona  vis  habere  omnia, 
inquit,  et  non  vis  esse  bonus.  Domus  tua  plena 
bonis,  et  te  habet  malum  dominum.  Kihil  vis 
habere  malum,  nec  etiam  tunicam  malam,  vel 
caligam,  et  tamen  malam  vis  habere  vitam.  » 
Hebc  ille.  Patet  ergo  talium  infamia,  vel  fatuitas. 
Supra  ''  :«Qui  male  agit,  odit  lucem.  » '^  «  Pedes 
eorum  ad  malum  currunt, »  "^  «  el  laetantur  cum 
male  fecerint.  »  Et  hi  odiunt  animas  suas  '^  : 
«Qui  diligit  iniquitatem,  odit  animam  suam,» 
ait  Propheta'*;«qui  ('j)  enimfaciunt  iniquitatem 
et  peccatum,  hostes  sunt  animae  sute.  »  Et  tales 
ibunt  in  resurrectionem  judicii,  scilicet  damna- 
tionis,  ut  ait  Augustinus  ".  Tales  enim  resurgent 
in  damnationem  '" :  «  Omnes  resurgemus,  sed 
non  omnes  immutabimur. »  Et  de  hoc  judicio 
damnationis,  Augustinus  ",  islud  exponens  ait : 
«  Male  egerunt ,  quia  male  vixerunt  :  male  au- 
tem  vixerunt,  quia  in  prima  animarum  resur- 

'  Greg.,  Moral.,  lib.  I,  c.  XX,  al.  xxxvii,  n.  55.  — 
-  De  Spir.  el  Anim.,  c.  IV,  apud  Augiisl.,  Append., 
lom.  VI.  —  '  I  Cor.,  X,  31.  —  *  Mattli.,  VI,  3.  — 
'  Aug.j  Enarr.  in  Psalm.  cXLVii,  n.  11.  —  •  Gal.,  vi, 
12.  —  '  Psal.  xxxvi,  3.  —  »  Rom.,  il,  10.  —  >  Rom., 
XII,  9.  —  "0  Matth.  xiil,  43.  -  "  I  Cor.,  xv,  12.  — 
'«  P/iillip.,  III,  20,  21. —  "  Aug.,  i/e  verlt.  Dom.,  senn. 
xil,  al.  Lxxii,  n.  5,  —  >*  Joan.,  iii,  20. —  "  Prov.,  i, 
16.  —  "  Ibid.,  II,  14.  —  "  Psal.  .\,  6.—  '8  Toh.,  xn, 
10. —  "  August.,  in  Joann.,  truct.  xix,  n.  18. —  *"  I  Cor.. 
XV,  51.—  "  Aug.,  de  Civd.  Dei ,  lib.  X.X,  c.  vi,  n.  2. 


rectione  non  resurrexerunt,  aut  non  in  linem 
usque  manserunt.  »  Et  tales  ibunt  in  resurrectio- 
nem  judicii ,  id  est,  damnationis.  Et  ibi  mullum 
de  hoc. 

CoUatio  vigesimanona ,  v,  3o. 

Ille  erat  lucerna  ardens  et  lucens.  In  his  verbis 
prfficonium  beati  Joannis  a  Salvatore,  in  quibus 
duo  insinuantur  :  quorum  primum  est  divini 
Spiritus,  vel  charitatis  in  Joanne  plenitudo,  ibi : 
Lucerna  ardens  ;  secundum  est  ccelestis  sapientias 
claritudo,  ibi  :  Lucens.  Unde  Glossa  :  «  Lucerna 
ardervs,  scilicetspiritu  charitatis,  eilucens,  lumine 
veritalis. »  Ait :  Liicerna  ardens.  Ut  enim  ait  Gre- 
gorius  *' :  « Lucerna  est  lux  (c)  in  testa. »  Talis 
fuit  beatus  Joannes  ccelesti  numine  plenus,  et 
splendore,  et  spiritus  fervore  in  carne  mortali. 
De  qua  lucerna  hic  Augustinus  -^  multum  : 
«  Joannes  perhibuit  teslimonium  tanquam  lu- 
cerna  :  miratus  es  (d)  lucernam ;  sed  iUa  dicit 
esse  solem,  scilicet  esse  venturum.  »  Et  ibi 
multum  de  hoc.  Et  supra  -*  :«ln  nocte  venit; 
Christus  lucernam  accendit.  »  «  Et  Hugo  : 
Joannes  prascessit  Christum,  lux  lucem,  lu- 
cerna  solem.  »  In  Psahno  -^  :  «  Paravi  lu- 
cernam  Christo  meo.  »  Et  ista  lucerna  fuit 
ardens  plenitudine  Spiritus  ferventis.  Joannes 
interpretatur  In  quo  gratia.  Sed  gratia  vel  spiri- 
tus  dicitur  ignis  "=  :  «  Ignem  veni  mittere  in 
terram,  id  est,  spiritum  inflammantem.  Unde  et 
in  linguis  igueis  Spiritus  (e)  descendit "  super 
discipulos,  quia  ferventes  eos  fecit ,  ait  Grego- 
rius  -^  istud  exponens.  Ignis  enim  est  velocis 
motus;  et  ejus  motus  est  sursum,  et  finit  omne, 
quod  non  est  sui  generis,  ut  ait  sapiens  ".  Et 
ideo  convenienter  signat  spiritum ,  qui  habet 
consimiles  effectus  spirituales.  Ut  enim  ait 
Chrysostomus  ^"m  Scriptura  vocat  gratiam  spi- 
ritus  sub  appellatione  ignis,  ut  erecfum,  et  cali- 
dum,  ut  peccatorum  consumptivum.  »  Isto  igne 
Joannes  fuit  lucerna  ardens,  et  deinde  lucens. 
Unde  Bernardus''quod  «exfervorefuit.splendor 
Joannis  [f),  non  fervor  prodiit  ex  splendore  :  » 
quia,inquit,«Iucerevanum,ardereparum,Iucere 


in  Joun.,  tract.  xxiii,  n.  2. —  ^*  Ibid.,  tract.  iv,  n.  3. 

—  25  Psnl.  cxxxi,  17.—  »«  Luc,  xii,  49.  —  "  Act.,  u, 
2.  —  '•  <Jreg.,  in  Evang.,  hom.  n.  x,  5.  —  ^'  Arislot., 
d'!  Ccel.  et  mund ,  lib.  III,  cont.  73.  —  '•  Chrysost.,  in 
Joan.,  hoin.  xxxi,  al.  xxxii,  n.  1.  —  "  Bern.,  in  Na- 
tiv.  S.  Joan.,  serin.  n.  5. 

(a)   Ccet.  edil.  faciat. —  (A)  quia.  —  (c)  Al.  lumeu. 

—  (d)  Coet.  edil.  est.—  (e)  in  Spiritu.  —  (/")  Joannes. 


552 


COLLATIONES  PRjEDICABILES 


et  ardere  perfectum. »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Unde 
ait,  quod  «  fuit  ardens  in  seipso  vehementi  aus- 
teritate  conversationis ,  erga  Christum  intimo 
fervore  devotionis,  erga  peccanles  conslantia 
liberfEincrepationis,»  ut  ibi  exeniplificat.  lit  isto 
ardore  fuit  hicens.  Fuit  enira  '  pliis  quam  pro- 
pheta.  Et  de  ista  lucerna  * :  «  Nemo  ponit  luccr- 
nara  sub  modio,  sed  super  candelabruni,  ut 
luceat  oranibus  qui  in  domo  sunt, »  id  est,  qui 
in  Ecclesia.  Undedeipso  Ecclesia  cantat  illud-': 
«  Dedi  te  in  lucem  gentium. »  Hic  enim  cst  ' 
« lampas  contempta  (a)  apud  cogitationes  divi- 
tura.»  Ad  hujus  imitationcra,  doctores  et  pr.e- 
dicatores  debent  esse  lucerniE  ardentes  et  lu- 
centes.  Ut  enim  ait  Augustinus  ^ :  «Et  prophetse 
et  apostoh  lucernse  fuerunt.  »  Unde  etde  sanctis 
aniraahbus  dicitur  "  :  «  Aspectus  eorum  quasi 
aspectus  carbonum  ignis  ardentiura ,  et  quasi 
aspectus  lampadarum.»  Quod  exponit  ibi  Gre- 
gorius  '  de  doctoribus.  Et  quoniam  istud  ver- 
bum  fuit  verificatum  in  sancto  Antonio  de 
ordine  fratrum  Minorum,  ut  ait  commentator, 
scilicet  Abbas;  ideo  sibi  possit  adaptari  conve- 
nienter.  Etenim  fcrvore  amoris,  et  ardore  devo- 
tionis ,  et  subhraitate  contemplationis  ipse  fuit 
ilhistratus,  et  illuminatus  in  divinis  theoriis,  et 
arcanis  Scripturarum  mysteriis,  prout  ait  Com- 
mentator  ibidem.  Et  sic  fuit  lucens  ahis.  De  ipso 
verificatur  illud':  «Surrexit  Hehas  quasi  ignis, 
et  verbura  illius  quasi  facula  ardebat.  » 

Collatio  trigesima ,  vi,  9. 

Est  hic  piier  unus,  (/ui  habet  quinque  panes 
horJeaceos,  et  duos  pisces.  Supposita  expositione 
beati  Augustini,  quae  patet  in  Glossis,  expo- 
ncndo  hcec  verba  de  doctore,  tria  insinuantur  : 
quorura  primum  est  doctoris  numerosa  virtuo- 
sitas,  ibi  :  Puer  unus;  secuudura  est  documen- 
torum  Scripturse  solida  veritas,  ibi  :  Quinque 
panes;  tertium  est  adimpletionis  doctrinae  per- 
fectibilitas,  ibi  :  Uabet. 

Ait  ergo  :  Puer  unus,  qualis  debet  esse  doctor 
spiritualis  :  puer  enim  est  mundus  sanctitate. 
Unde  dicitur  a  puritate,  ait  Isidorus  '.  Et  ut  ait 

'  .Matth.,  XI,  9.  —  '  Luc,  xr,  33.  —  ^  Isa.,  XLIX,  6. 

—  *  Jo6,  xu,  5.  —  5  Aug.,  ulji  sup.  prox.,  n.  3.  — 
"  Ezech.,  I,  13.  —  '  Greg.,  in  Ezech.,  lib.  I,  hom.  v, 
n.  (i.  —  '  Eccli.,  XLviii,  ).  —  9  Isid.,  Etijmol., 
lili.  XI,  c.  II.  —  '»  Clirysost.,  in  Mctth.,  lioiu.  Lix, 
ul.  LViii,  n.  2.  —  "  Ibiil.,  hom.  LXili,  al.  Lxu,  n.  1. 

—  '*  Hug.,  de  Xanit.  mundi,  llb.  II,  post  meil.  — 
'^  Joan.,  XXI,  j,  —  "  Malih..  xii,  18.  —  '»  Isa.,  \m. 


Chrysostomus  '" :  «  Puer  est  mundus  ab  invi- 
dia,  et  a  concupiscentia,  et  aliis  passionibus.  » 
Item  "  :«  Est  subjectus,  humihs,  obediens  (h,  pa- 
rentibus  specialiter,  sive  sint  inopes,  sive  non,  » 
ait  Ciirysostomns.  Uem  puer  esl  siraplex  vera 
innocentia.  Ludo  enira  simplici  etinnocenti  se 
esercet;  nec  est  sollicitus,  nec  inordinate  con- 
cupiscit,  loquendo  de  concupiscentia  peccati, 
ait  Hugo  '-.  Talis  debet  esse  praedicator,  vel  doc- 
tor  spirituahter.  Unde  infra  ait  Salvator  disci- 
pulis  '=  :  c(  Pueri,  numquid  pulmentariura  ha- 
betis?  »  et  ''  :  «  Ecce  puer  meus,  quera  elegi.  » 
Et  '^  :  «  Ecce  ego  et  pueri  mei.  »  Et  '"  :  «  Qui- 
cumque  hurailiaverit  se  sicut  parvulus  iste, »  etc. 
Talis  debet  habere  panes ,  scilicet  solida  docu- 
mcnta  Scripturfp ,  quse  dicuntur  panes  rahone 
fundamentahs  principalitatis  inter  alimcnta,  ra- 
tione  suae  appetibilitatis,  et  ratione  etflcacis  vir- 
tuUs  ad  alendum,  et  ratione  suae  utilitaUs  :  nki 
enim  greece,  dicitur  omne  latine.  Et  hoc  ideo, 
quia  cum  omni  cibo  ponitur,  vel  quia  omne 
animal  eum  appetit,  ait  Isidorus  ",  loquens  de 
pane.  Et  in  cfeteris  cibis  vincit  panis  utilitas, 
ait  Augustinus '*,  ideomcrito  in  panibus  signan- 
tur  sohda  documenta  Scripturae.  "  «  Comedite 
pancm  meum.  »  Et '"  :  «  Mitte  panem  super 
transeuntes  acjuas.  »  Et  haec  documenta  signan- 
tur  quinque  panibus,  quia  originaliter  derivan- 
tur  a  Veteri Testamento  -'  :«  Rota  enim  in  medio 
rotffi.  »  Et  de  his  in  figura  -^ :  «  Si  habes  ad 
manum  vel  quinque  panes.  »  Et  tales  dicuntur 
hordeacei,  quia  «  littera  legis  veshta  est  tegmi- 
nibus  carnalium  sacramentorum,  ad  meduUam 
hordci  vix  pervenitur,  »  ait  Augustinus  ".  Dici- 
tur  enim  hordeum  («),  quod  ejus  spicahabeat  or- 
dines ,  ait  Isidorus  ^.  Et  talis  panis  est  sanus  et 
virtuosus  ad  nutriendura.  Unde  in  figura"  :aVi- 
debatur  mihi  quasi  (rf)  subcinericeuspanis. »  Et 
se^juitur  :  «  Percussit  illud  atque  subvertit.  » 
Duo  pisces,  dicta  Prophetatum  et  Psalmoruni, 
qui  sunt  in  condimentum.  Ait  infra  '^  :  «  Non 
valebant  trahere  rete  pra»  multitudine  piscium, 
id  est,  raultimodorum  intellectuum  Scriptura. 
Multis  modis  aliis  potest  exponi  moraliter,  ut 

18  —  ^^  Matth.,  XVIII,  i.—  "  Isid.,  Etymol.,\\h.  W, 
c.  11.  —  "  August.,  ad  Protiam.  epist.  c\\\,  al.  csx.^, 
c.  VIII,  u.  16.  —  '"  Prov.,  IX,  5.  —  M  Eccle.,  .\i,  1. 
—  "  Ezech.,  1,  16.  —  "  1  Reg.,  xxi,  3.  —  •'  Aug., 
in  Joan.,  tract.  xxiv,  n.  5.  —  "  Isid.,  Etymol., 
lib.  XVII.  c.  III.  —  "  Judic,  VII,  i;f.  —  "  Joan., 
XXI,  6. 

(a)  Cwt.  edit.  conlenta.  —  (6)  Item  obedienlia.  — 
(c)  Al.  ordeum.  —  [d)  C(el.  edit.  q«i. 


IN  CAP.  VI  SANCTI  JOANNIS. 


5S3 


primus  panis  sit  refectio  prenitentife,  in  Psal- 
mo  ' :  «  Fuerunt  mihi  lacrym.ie  panes.  »  Secun- 
dus  panis  est  salutaris  doctrina^ :  «  Non  in  solo 
pane  vivit  homo ,  »  etc.  '  «  Cibavit  eum  pane 
vitffi.  »  Tertius  panis  est  justitia  delectans  *  : 
«  Beati  qui  esuriunt  justitiam.  »  ^  «  Qui  opera- 
tur  terrain  suam,  satiabitur  panibus.  »  Quartus 
panis  est  charitas  confortans  *  :  «  Quis  palrem 
petit  panem,  et  lapideni  dabit  ei?»  quod  expo- 
nit  Augustinus  '  de  charitate.  Quintus  panis  est 
cffilica  consolatio  socians  *  :  «  Panem  de  coelo 
prfBStitisti,  omne  delectamentum  habentem.  » 
De  his  panibus  debet  doctor  prffidicare  " :  «  Oc- 
currite  cum  panibus  fugienti.  »  Secundum  Ber- 
nardum  vero  qainque  panes  sunt  vilitas  ves- 
tium,  maturitas  sensuum,  temperantia  gulffi, 
custodia  linguffi,  labor  manuum.  Pisces  vero 
sunt  poenitentia  et  fides,  secundum  eumdem. 
Et  hos  panes  debet  doctor  habere.  Tunc  enim 
habet  dooumenta  qu*  prffidicat,  quando  ea 
opere  adimplet.  Unde  Seneca  '"  :  «  Omnia  quae 
dicunt,  quse  jactant,  turba  audiente,  aliena 
sunt  :  dixit  hoc  Plato,  dixit  hoc  Zeno,  ct  sic  de 
aliis.  Quomodo  autem  hoc  possunt  esse  sua, 
monstrabo  :  Faciant  quffi  dixerunt.  »  Hffic  ille. 
llle  ergo  doctor  habet  panes,  qui  illa,  quffi 
prffidicat,  facit  ;  adimplet,  quffi  docet  :  qui 
autem  non  adimplet  quffi  docet,  non  sunt  quffi 
prffidicat."«  Cujus  messem  famelicus  comedit.  » 
Et  post  :  «  Bibent  sitientes  divitias  cjus.  »  Quod 
exponit  Gregorius  ibi  '^  de  slulto  doctore. 

Collatio  trigesimaprima,  vi,  27. 

Operamini  non  cibum  qui  perit,sed  qui  permanet 
in  vitam  ceternam.  Dehorlatur  enim  operari  ci- 
bum  qui  perit,  et  hortatur  operari  cibum  qui 
non  perit.  In  his  verbis  tria  insinuantur  :  quo- 
rum  primum  est  cibi  materialis  defectibilitas, 
ibi  :  Cibum  qui  perit ;  secundum,  spirituaUs  cibi 
indeficiens  perpetuitas,  ibi :  Cibum  qui  permanet; 
tertium,  bene  agendi  hortabihtas,  ibi  :  Coopera- 
mini,  id  est,  operibus  mereamini,  ait  Glossa. 

Ait  ergo :  Cibum  qui  perit.  Et  talis  est  duplex  : 

1  Psal.  .\LI,  i.  —  '  Deut.,  Vlli,  .'!.  —  »  Eccli.,  xv, 
3.  —  '  Matlli.,  I.\-,  6.  —  '  Prou.,  x.xviii,  19.  —  «  Luc, 
XI,  H.  —  '  Aug.,  ad  Prob.,  iibi  siip.  —  »  Sap.,  xix, 
SO. —  '  Isa.,  XXI,  14.  —  "  Senec,  Epist.  cviii,  prope 
fin.  —  "  Job,  V,  'i.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  VI,  c.  v, 
al.  X,  n.  \i.  —  "  I  Cor.,  vi,  13.  —  i*  Senec,  epist.  cx, 
post  med.  —  "  Maith.,  vi,  25.  —  •»  Aug.,  de  senii. 
Dom.  in  monte ,  lib.  II,  c.  xvi,  n,  .")4.  —  "  Job,  xx, 
21.  —  "  Greg.,  Moral,,  lib.  XV,  c.  xii,  al.  xxi,  n.  2."). 


vel  cibus  corporalis  mortalem  vitam  sustinens, 
qui  peritratione  suffi  defectibilitatis,  etetiamra- 
tione  corruptibilitatis  cupienlis  ipsum  "  :«  Esca 
ventri,  et  venter  escis.  Deus  autem  has,  et  hunc 
destruet.  »  Et  Seneca,  loquens  de  ventre,  in- 
quit  "  :  «  in  ventrem  congerimus,  tanquam  re- 
cepta  servantem  :  sine  fastidio  implendus  est. 
Quid  ad  rem  pertinet  quid  accipiat,  perditurus 
quidquid  acceperit  ?  »  Hsc  ille.  Et  licet  iste  sit 
necessarius,  non  propter  ipsum  finaliter  est 
operandum  '^  :  «  Nolite  solliciti  esse  quid  man- 
duoetis.  »  Ibi  Augustinus  '^  :  «  Non  debemus 
evangelizare,  ut  manducemus;  sed  manducare, 
ut  evangelizemus.  »  Item  est  cibus,  scilicet  de- 
leclatio  voluptatis  carnalis.  "  «  Non  remansit 
de  cibis  ejus.  »  Ibi  Gregorius  '* :  «  Cibus  ejus, 
id  est,  animffi,  est  omne  quod  perverso  deside- 
rio  concupivit.  »  Sed  iste  cibus  non  est  homi- 
num,  sed  brutorum,  aitOrigenes":  cui  concor- 
dat  illud,  quod  ait  Plato,  quod  voliiptas  est 
esca  malorum,  quia  in  esca  capiunlur  ut  pisces, 
ut  ait  Tullius '"'.-'  «  Sicut  pisces  capiuntur  hamo, 
et  aves  laqueo  ;  sic  capiuntur  homines  tempore 
malo.  »  Item  Ambrosius  -^  qui  ait,  quod  «  escffi 
malorum  sunt  voluptates,  »  Itcm  est  cibus,  sci- 
licet  animffi,  erroneffi  doctrinffi,  sive  hffirelica 
perversitas.  "  «  Panis  in  utero  vertetur  in  fel 
aspidum.  »  Et  ^* :  «  Panis  mendacii  suavicr  :  » 
et  loquitur  de  perversa  doctrina  ^' : «  Ne  desi- 
deres  in  cibis  ejus,  in  quo  est  panis  mendacii.» 
Ilem  est  cibus  qui  perit,  scilicet  peccati  appa- 
rens  delectabilitas.  Ut  enim  ait  Cassianus  '•  : 
M  Habet  anima  suos  cibos  noxios ,  ut  esl  luxu- 
ria,  dctractio,  invidia,  quos  apponit  diaI)oIus 
in  mensa  sua.  »  "  «  Confundet  te  in  cibis  suis.  » 
Et  quilibet  cibus  prffidictus  perit;  sed  este  con- 
trario  cibusspiritualis,  quipermanet,  muUipIex  : 
vel  verbum  Dei,  ut  dicitur  hic,  secundum  sanc- 
tos  '*  :«  Cibavit  illum  pane  vitffi  et  intellectus. » 
Ut  enim  ait  Origenos'':«  Cibus  verus  animffi  ra- 
tionalis  est  sermo  Dei.»  Item  est  spiritualis  cibus 
aniniffi  sanctffi  interioris  poenilentiffi  sustentantis 
verifas  ■'"'  :  «  Antequam  comedam,  .suspiro.  »  Ibi 
Gregorius  "  :«Luctu  suo  anima  pascitur,  cum 
ad  superna  gaudia  flendo  sublevatur.  »  "  «  Ci- 

—  "  Orig  ,  >n  Num.,  hom.  xxvii.  —  '"  Cic,  de  Senecl., 
circ.  nietl.  —  "  Eccle.,  ix,  12.  —  '!  Ambros.,  de  Isaac 
tt  Amm.,  c.  VII,  n.  61.  —  "  Job,  xx,  14.  —  "  Prov., 
XX,  ]1.  —  "  Ibid.,  XXIII,  ;i.  —  s'  Cassian.,  dc  hislit. 
Ccenob.,  lib.  V,  c  XXI.  —  "  Eccli.,  xiii,  8.  —  "Eccli., 
XV,  3.  —  ■'»  Oiigen.,  ubi  sup.  —  '»  Joh,  iii,  24.  — 
»1  Gregor.,  Mnral.,  lib.  V,  c.  vii,  al.  viii,  n.  14.  — 
»1  Thren.,  lll,  16. 


554 


COLLATIONES  PR.^DICABILES 


bavit  me  cinere,  »  id  cst,  peccatorum  recogita- 
tione.  «Cinerem,  inquit  Proplieta  ' ,  tanquam 
pancm  manducabam.  »  llem  est  cibus  animfe, 
scilicet  justiti.E  aequitas  «  :  «  Beati  qui  esuriunt 
justitiam.  »  Praecepta  enim  disciplinte  sunt  ci- 
bus,  ait  Anselmus  ^  •'  «Meuscibus  cst,  ut  faciam 
voluntatem  Patris.  »  Item  cibus  spirilualis  cst 
divinae  conlemplalionis  rcfectio  '"  :  «  Inde  con- 
templatur  (u)  escam.  »  Ibi  Gregorius  « :  «  Sola 
ejus  visio  est  nostrn»  mentis  refectio.  »  Ob  mul- 
titudinem  istorum  ciborum  spiritualium  dicilur 
convenienter  '  :  «  Mulli  cibi  in  novalibus  pa- 
trum,  »  id  est,  in  conscientiarum  secretis.  Prop- 
ter  primoscibos  non  est  operandum,  quoniam 
omnes  tales  penmnt,  et  labor  est  niagnus  et  in- 
fructuosus.  Unde  de  laboranlibus  pro  t:diJ>us 
dlcitur  improperando  "  :  «  Dederunt  quaecum- 
que  pretiosa  pro  cibo.  »  Pro  vero  cibo  spiri- 
tuali ,  qui  non  perit,  est  laborandum,  quia  la- 
bor  est  modicus  et  brevis,  et  delectaljilis,  et  pa- 
nis  pretiosus ,  deliciosus  et  permaner.s  ^  :  «  Exi- 
guum  laborabis,  et  cito  edes  de  generationibus 
ejus.»  '"«Operamini  opus  vestrum,  et  dabit  vobis 
mercedem  vestram.  »  Et  ihidem  "  :  «  Modicum 
laboravi,  et  inveni  mihi  multam  requiem.  » 
Et  •-  :  «  Formicae  populus  infirmus ,  qui  praepa- 
rat  in  messe  cibum  sibi.  » 

CoUatio  trigesimasecmda ,  vi ,  33. 

Panis  enim  verus  {h)  est ,  qui  de  ccelo  descendit , 
et  dat  vitam  mundo.  In  liis  verbis  tria  signantur : 
primo,  Filii  Dei  ad  cibum  suslcntandum  apla 
idoneitas,  ibi  :  Venis  panis ;  secundo,  humani- 
tatis  suas  veritas,  ibi  :  De  coelo  descendit;  terlio  , 
potestaliva  virtuositas,  ibi  :  Dat  vitam  mundo. 

Ait  ergo  :  Verus  panis.  Ut  ait  Augustinus  "  ex- 
ponens  illud  "  :  Panem  angeAorum  manducavit 
homo  :  «  Quis  est  panis  angelorum  ?  In.  principio 
erat  Yerbxm.  Sed  quo  modo  manducat  homo  ? 
Verium  caro  factum  est.  Dicitur  ergo  Deus  pa- 
nis  per  similitudinem,  non  per  proprietatcm.  » 
Et  sequitur  '^  :  «  Deus  est  tibi  totum.  Si  esuris, 
panis  est  tibi  :  si  sitis ,  aqua  cst  tibi  :  si  in  te- 

1  Psal.  CI,  10.  —  =  Multh.,  V,  6.  —  »  Auseliu.,  de 
Similil,,  c.  -NLVI.  —  '  Joan.,  iv,  3i.  —  ^  Job.,  xxxix, 
22.  _  6  Gregor.,  Moral.,  lib.  XXXI,  c.  .'Six,  al.  XLIX, 
n.  29.  —  '  Prov.,  Xlil,  23.  —  8  Thren.,  I,  U.  — 
»  Eccli.,  VI,  20.  —  '0  Ibid.,  Ll,  38.  —  "  Ibid.,  35.  — 
12  Prov.,  XXX,  25.  —  '3  August.,  in  Joan.,  tract.  Mii, 
n.  4.  —  u  Psal.  Lxsvii,  25.  —  '^  Aug.,  ibiiL,  n.  1.  — 
1«  Prov.,  IX,  5.  —  "  Psal.  civ,  40.  —  "  Dan.,  X,  :<.  — 
"  Psal.  cui,  15.  —  ="  Joan.,  m,  13.  —  *'  Im.,  LXiv, 


nebris  es,  lux  est  libi  :  si  nudus  es,  vestis  est 
tibi.  Omnia  possunt  dici  de  Deo,  et  nihil  digne 
dicitur  de  Deo.  »  Haec  ille.  Merito  ergo  dicitur 
Filius  Dei  panis  ratione  fundamentalis  princi- 
palitatis ,  et  ratione  desiderabilis  appetibilitatis, 
el  ratione  potestativee  virtuositatis  ad  susten- 
tandum,  et  ratione  pro^cipuae  ulilitatis,  ut  ha- 
bitimi  est  in  praecedenti  Collatione  ,  ubi   de 
quinque  panibus.  Panis  cum  omni  cibo  appo- 
nitur,  et  omne  animal  panem  desiderat,  et  in 
caeteris  cibis  vincit  utiUtas  panis  [c].  Et  qoia 
priedicla  sunl  summe  in  Filio  Dei,  ideo  raerito 
dicitur  panis  ''  :«  Comedite  panem  meum.  »  Et 
in  Psalrno  "  :«  Pane  coeli  saturavit  eos.  »  "  «  Pa- 
nem  desidarabilem  non  comedi.  »  ''«  Paniscor 
hominis  conlirmet,  »  ait  Propheta.  Et  iste  panis 
descendit  de  coelo  ,  non  a  loco  egrediendo , 
nec  per  spatium  progrediendo ,  nec  ad  locum 
ubi  non  erat  accedendo,  nec  quod  erat  amit- 
tcndojsed  quod  non  erat,  scilicet  humanita- 
tem,  assumendo ,  et   verus  homo  existendo. 
Supra  ■" :  « JNemo  ascendit  in  coelum,  uisi  qui 
de  coelo  descendit.  »  Et  ibi  de  hoc.  "  «  Utinam 
dirumperes  coelos  ,  et   descenderes!  »  Et  de 
hoc  Auguslinus  *-  bene  :«  Factus  est  Filius  Dei, 
quod  non  erat,  non  amittens  quod  erat.  «  Et 
hic  panis  dat  vitam  mundo.  Supra  "  :  «  Sicut 
Paler  viviticat  mortuos ,  ita  et  F"ilius  :  »  ibi  de 
hoc.  Pr£edictus  enim  panis  dat  vitam  gratiae 
vivificantis.  Supra  "  :  «  Qui  audit,  et  credit  ia 
me,  habet  vitam  Eeternam.  «  "  «  Mortui  estis, 
et  vita  vestra  abscondita  est  cum  Christo.  » 
Itcm  dat  vitam  tetitiae  interius  jucundantis  '«  : 
«  Jucunditas  cordis,  hsec  est  vita  hominis.  »  Sed 
in  ipso  solo,  et  ab  ipso  est  vera  laetitia,  eo 
quod  laetitia  est  dififusio  animi,  quia  ditlunde- 
ris  cum  delectaris ,  ait  Augustinus  ''.  Diflfusio 
proprie  est  super  illud,  quod  majus  est :  sed 
anima  rationali  solus  Deus  est  major.''  «  Anima 
ejus  in  semetipso  lugebit.  »  Ibi  Gregorius  ^  : 
«  Quisquis  in  se  gaudere  appetit,  eo  ipso  in 
luctu  est,  quia  [d)  a  vera  laetitia  recessit.  Vera 
(e)  enim  [f)  Isetitia  mentis  est  ipse  Crealor.  » 
Haec  ille.  Ideo '" : «  In  Domino  gaudebo,  et  exul- 

1.  _  22  August.,  m  Joan.,  tract.  xxi,  n.  i  et  seq.  — 
2»  Joan.,  V,  21.  —  "  Ibid.,  24.  —  «'  Coloss.,  III,  3.  — 
2«  Eccli.,  XXX,  23.—  "  Aug.,  m  Psal.  cxvui,  serm.  x, 
n.  0,  quoad  sensum.  —  =*  Job,  xiv,  22.  —  "  Grcg., 
Moral.,  lib.  XIV,  c.  XII,  u.  al.  xxii,  n.  27.  — 
^»  llabac,  III,  18. 

(a)  Coet.  edit.  conlemplabitur.  —  (6)  Vul!;.  Dci.  — 
(c)  Ccet.  edit.  panes.  —  (rf)  Al.  quo.  —  (e)  Ccst.  edit. 
Uude.  —  if)  Al.  quippe. 


IN  CAP.  VI  SANCTI  JOANNIS. 


555 


tabo  in  Deo  Jesu  meo.  «  Item  dat  vitam  eeter- 
nam.  Infra  eodem  '  :  «  Si  quis  manducaverit 
ex  hoc  pane ,  vivet  in  aeternum.  »  Qui  ergo  vo- 
lunt  habere  vitam ,  debent  sumere  de  prffifato 
pane. 

Collatio  trigesimatertia ,  vi,  51-32. 

Ego  sum  panis  vims  qui  de  coelo  descendi  : 
si  quis  manducaverit  ex  hoc  pane ,  vivet  in  aiter- 
num.  Sicut  patet  hic  ab  Augustino-,  et  etiam 
a  Chrysostomo  ^ ,  Filius  Dei  vocat  su  panem 
secundum  divinam,  et  etiam  secundum  hu- 
manam  naturam.  Unde  intelligendo  istud 
verbum  de  Filio  Dei  secundum  naturam  di- 
vinam  ,  quatuor  insinuantur  :  quorum  pri- 
mum  est  Filii  Dei,  in  quantum  Verbum  teter- 
num,  ad  cibandum  et  sustentandum  humilis  (a) 
virtuositas,  ibi ;  Ego  sum  panis  vivus ;  secundum 
est  sua»  humilitatis  (t)  veritas,  ibi :  becalodescen- 
di;  tertium  est  modi  sumendi  istum  panem  de- 
bita  qualitas,  ibi  :  Si  quis  manducaverit ;  quar- 
tum  est  consequens  utilitas ,  ibi  :  Vivet  in  oeter- 
num.  De  primis  duobus,  ut  in  priori  Collatione. 
De  tertio  vero  notandum ,  quod  spirilualiter 
dicitur  manducari  Verbum  divinum,  ad  simili- 
tudinem  manducationis  corporalis.  Habet  enim 
anima  suum  os.  Est  enim  duplex  os,  sciUcet 
cordis ,  et  corporis ,  ait  Augustinus  *.  ^  «  Ape- 
riebant  os  suum  quasi  ad  imbrem  :  »  quod  ex- 
ponit  ibi  Gregorius  "  de  ore  cordis.  Item  habet 
anima  dentes  suos  '  :  «  Quare  lacero  carnes 
dentibus  meis  ?  »  Ibi  Gregorius  '  :  «  Dentes  di- 
cuntur  interni  sensus.  «  Item  habet  anima  ven- 
trem  suum  '  :  «  Lucerna  Domini  spiraculum 
hominis,  quae  investigat  omnia  secreta  ventris, » 
id  est,  mentis,  ait  Gregorius  '"  illud  exponens. 
llle  ergo  manducat  panem ,  qui  est  Filius  Dei , 
qui  sumit  ipsum  in  ore  cordis,  sccundum  il- 
lud  "  :  «  Prope  est  verbum  in  ore  tuo,  et  ia 
corde  tuo.  »  Et  dentibus  discretionis ,  sive  in- 
terni  intelleclus  consideralionibus  ,  ipsum  con- 
siderat,  quasi  masticando,  et  ad  intimumcordis 
inlromittit,  et  retinet."  «  Omnem  escam  man- 
ducabit  venter ,  et  est  cibus  cibo  melior,  »  sci- 
licet  istc  panis,  qui  est  melior  omni  cibo.  Vel 
dicitur  iste  panis  manducari,  quando  ipsa  sa- 

1  Joan.,  VI,  ,'j2.  —  ^  August.,  in  Joan.,  tract.  .\xvi, 
n.  ii.  —  »  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  XLv,  al.  XLVi, 
n.  2.  —  '  August.,  (le  Trinit.,  lib.  .\V,  c.  x,  n.  18.  — 
"  Job,  xxix,  2:j.  —  «  Grcgor.,  Moral.,  lib.  XX,  c.  ii, 
n.  5.  -  '  Jo/j,  XIII,  14.  —  «  Greg.,  iloral.,  lib.  XI, 
c;.  XV,  al.  xxxiii,  n.  45.  —  '  Prou.,  XX,  -21.  —  '« Greg., 


cra  Scriptura,  quae  est  de  ipso,  manducntur'»  : 
«  Fili  hoiuinis,  venter  tuus  comedet,  et  viscera 
tua  complebuntur  volumine  isto.  »  Ibi  Grego- 
rius  '^  :  '<  Per  ventrem  mens  signatur  :  viscera 
mentis  sunt  ejus  interna  ac  recta  intentio,  sanc- 
tum  desiderium,  humilis  voluntas  ad  Deum, 
pia  ad  prosimum.  »  Qufe  interna  debent  come- 
dere  verbum  Domini ,  vel  volumen  Scripturae , 
id  est,  pertraclare  et  intelligere,  prout  ibi  ex- 
ponit.  '°  «  Inventi  sunt  sermones  tui,  et  comedi 
illos.  »  Qui  sic  manducat,  vivet  in  aetarnum 
tam  vita  gratis,  quam  vita  glori*,  ut  dictum 
est  in  priori  Collatione.  '*  «  Lignum  enim  vitae 
est  his,  qui  apprehenderunt  (c)  eam, »  scilicet  sa- 
pientia  divina,  qute  est  Filius,  et  quee  est  panis 
prsedictus  :  qui  panis  tamen  non  sapit  habenti- 
bus  languidas  fauces,  et  morbidum  palatum": 
«  Abominabilis  fit  ei  in  vita  sua  panis.  »  Quod 
esponit  ibi  Gregorius  "  de  isto  pane,  dicens  , 
quod  «  in  pane  Dominus  siguatur,  qui  tamen 
haereticis  est  insipidus  et  abominabilis  ob  mor- 
bidum  defectum  eorum.  » 

Collatio  trigesimaquarta  ,  vi ,  S8. 

Qui  manducat  meam  carnem ,  et  bibit  meum  san- 
guinem  ,  habet  vitam  mternam.  Habito  in  priori 
Collatione  ae  cibo  salvifico,  quo  cibat  Filius 
Dei  electos  suos,  scilicet  seipso,  qui  est  panis 
vitoe  secundum  naturam  divinam ;  in  his  verbis 
figuratur  cibus  vivificus  qui  est  caro  et  sanguis 
Jesu  Christi ,  et  panis  vitse  secundum  naturam 
humanam.  Et  secundum  hoc ,  tria  in  his  verbis 
ligurantur  :  quoruin  primum  est  cibi  salvifici 
eminens  dignitas,  ibi  :  Carnem  et  sanguinem; 
secundum  est  modi  sumendi  perfectibilitas , 
ibi  :  Mandacat;  tertium,  ejus  cibi  efficax  virtuo- 
sitasin  sumente  dcbito  modo,  ibi  :Habctvitam. 

Ait  ergo  :  Qui  manducat  carnem  meam ,  et  san- 
guinem.  Et  in  hoc  patet  divinae  bonitatis  mirifl- 
centia,  quod  dignatus  est  seipsum  dare  in  ci- 
bum  homini.  Et  patet  etiam  cibi  supereminen- 
tia,  et  diguilatis  humanaj  apud  eum  excellentia, 
quod  in  tautum  reputavit  hominem,  ut  seip- 
sum  daret  ei  in  cibum.  Propter  quod  clamat 
Augustinus  "  :  «  0  sacramcntum  pietatis  !  o  si- 

Mornl.,  lib.  Vlll,  c.  xviii,  al.  xxx,  n.  49.  —  "  l\om., 
X  ,  8.  —  '>  Ecdi.,  XXXVI,  20.  —  "  Ezech.,  iii,  3.  — 
"  Greg.,  in  Ezech.,  lib.  I,  hom.  x,  n.  6.  —  "*  Jerem., 
XV,  16.  —  '8  Prov.,  III,  18.  —  "  Job,  XXXIII,  20.  — 
"  Greg.,  MoraL,  lib.  XXIII,  c.  xvii,  al.  xxv,  n.  49,— 
—  '9  Aug.,  in  Jonn.,  tract.  xxvi,  n.  \'\.  —  ('•()  Lcg.  si- 
iiiilis. —  (h)  humauitatis.—  (c)  upprehenderint. 


556 


COLLATIONES  PR^DICABILES 


gnum  unitatis  !  o  vinculum  charitatis  !  hoc  ta- 
men  fecit  Fihus  Dei  ostendens  communicativam 
bonilatem,  nutriens  et  efficiens  in  homine  genui- 
nam  (a)  nobililatem ,  inducens  firmam  spem.  » 
Unde  Chryscstomus  '  :  «  Ideo  Christus  hoc  ip- 
sum  facit ,  scilicet  carnem  suam  et  sanguinem 
dare  ,  in  amorem  nos  inducens  majorem , 
st  suam  dilectionem  oslendcns.  »  Et  sequitur  : 
«  Alii  qui  genuerunt,  multoties  nulrire  dant  aliis 
liberos  suos.  Ego  autem,  Filius  Dei  scilicet , 
non  ita  meipsum  vobis  appono,  omnes  vos 
nobiles  esse  volens,  et  benignam  vobis  de  fulu- 
ris  praetendens  spem.  Qui  enim  hic  vobis  dedi 
me  ipsum ,  multo  magis  in  futuro  volui  vester 
fieri.  »  Haec  ille.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  concor- 
dat  dictum  Chrysostomi  cum  dicto  Phavorini 
Philosophi,  dicentis,  quod  pueri  qui  nutriun- 
tur  et  educantur  lacte  matris,  vegetiores  sunt , 
et  vigorosiores ,  et  etiam  pulchriores  ,  quam  si 
nutrirentur  lacte  alieno ,  ut  ait  Gellius  -.  Et  ideo 
homo  accedens  ad  sacram  mensam,  scilicet  ad 
altare  ,  debet  proedicta  cogitare  '  :  «  Quando 
sederis  cum  principe  ut  comedas ,  diligenter 
attende  quas  apponuntur  libi.  »  Et  '  :  «  Probet 
se  homo,  et  sic  edat  de  pane  illo.  »  Quare  autem 
FiUus  dedit  carnem  et  sanguinem  in  cibum,  et 
quare  sub  specie  carnis  ef  vini?  Hugo  ^  :  «  Vo- 
luit,  inquit,  sapienfia  Dei  ostendere ,  quoniam 
ipsa  est  cibus  animarum ,  et  refcctio.  Et  prop- 
terea  carnem  assumpfam  in  edulium  proposuit, 
ut  per  cibum  carnis  ad  gustum  invitaret  divi- 
nitatis.  Sed  ne  rursus  homana  infirmifas  a  tactu 
carnis  horreret,  consueti  ef  principalis  edulii 
specie  illam  velavit,  et  sic  sumendam  illam 
proposuit.  »  Haec  ille.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Hunc 
salvificum  cibum  debet  homo  manducare ,  ut 
sicut  est  in  manducatione  avida  assumptio,  el 
jucunda  masticatio,  et  ad  infimum  cibi  intus 
missio,  et  ejusdem  retentio  et  incorporatio,  sic 
in  sumpfione  hujus  cibi  dcbet  esse  fervida  ap- 
petifio,  discreta  dijudicatio,  per  amorem  infi- 
ma  susceptio,  et  cibantis  in  ipsum  cibum  trans- 
mutatio.  Ut  enim  ait  Augusfinus,  loquens  in 
persona  Filii  Dei  "  :  «  Cibus  sum  grandium , 
nec  tu  me  in  fe  mutabis,  ut  cibum  carnis  tua» , 
sed  tu  mutaberis  in  me.  »  Ad  istam  manduca- 

•  Chrysost.,  in  Joan.,  liom.  xlv,  al.  XLVi,  n.  ;i.  — 
«  Aul.  GeU.,  Noct.  Att.,  lib.  XII,  c.  I.  -  '  Prov., 
xxill,  1.  —  '  I  Cor.,  XI,  28.  —  5  Hus.,  cle  Sacrani. 
fid.,  lib.  II,  part.  VIII,  c.  viii,  in  princ.  —  '  Aug., 
Conf.,  lib.  VII,  c.  X.  —  '  Eccle  ,  ix,  7.  —  *  Aug.,  in 
Joan.,  uhi  sup.,  n.  18.  —  '  Psal.  ci,  5.  —  '»  Psa/. 
cvi,  i8.  —  1'  Job,  VI,  5.  —  '*  Greg.,  Moral.,  Ub.  VII, 


tionem  invitandodicitur  ' :«  Vade  et  comede  in 
Ii>;fitia  panem  tuum  ,  et  bibe  cum  gaudio  vi- 
num  tuum.  »  Et  qui  manducat  istum  panem, 
sive  carnem  et  sanguinem ,  sub  specie  panis , 
recta  fide,  ordinata  charitate,  affecfuosa  devo- 
fione,  habet  vitam,  quia  semelipsum  ei,  qui 
est  vita,  incorporat  :  hoc  enim  est  manducare, 
in  Christo  manere,  ait  Auguslinus',  et  Christum 
in  sfipso  manere.  Et  e  contrario  defectu  istius 
manducationis,  deficit  vita.  In  Psalmo  ' :  «  Per- 
cussus  sum  ut  foenum,  et  aruit  cor  meum,  etc. » 
Et  alibi  '"  :  «Omnem  escam,  id  est,  perfectam, 
quae  est  in  corpore  et  sanguine  Domini ,  abo- 
minati  est  anima  eorum ,  et  appropinquave- 
runf  usquc  ad  portas  morfis.  »  "  «  Aut  mugiet 
bos,  cum  anfe  praesepe  plenum  steterit?  »  Ibi 
Gregorius  "  exponit  istud  :  «  Preesepe  natus 
Salvator  implevit,  qui  semetipsum  cibum  men- 
tibus  mortahum  praebuit  secundum  illud  :  Qui 
carnem  meam  manducat,  in  me  manet. 

CoUatio  trigesimaquinta ,  \i,  69. 

Domine,  ad  quem  ibimus?  verba  vitm  habes.  Ut 
ait  Chrysostomus  ",  «  verbum  hoc  est  amicitiae 
ostensivum,  quoniam  omnibuserat  eis  Christus 
honorabilior,  et  patribus,  et  matribus,  et  omni- 
bus.  Ideo  ad  alios  non  erat  refugere.  »  Hnec  ille. 
Et  secundiim  hoc  tria  insinuanfur,  scilicet  ma- 
jesfatis  Filii  Dei  professio,  ibi  :  Domine;  secun- 
dum  est  eundi  post  alium  abnegatio,  ibi :  Ad 
quem  ibitms^  quasi  diceret  :  Ad  nullum  alium; 
tertium,  causoe  ob  quam  non  est  abeundum 
post  alium,  sed  standum  cum  Christo,  subjunc- 
tio,  ibi  :  Verba  vitm  habes. 

Ait  ergo  :  Domine  ;  ipse  enim  est  verus  Do- 
minus.  Infra  '*  :  «  Vocatis  me  Magister,  et  Do- 
minc,  efbene  facitis(6),sum  etenim.»  Utenimait 
Augustinus,  «  verus  Dominus  est,  qui  non  eget 
servo.  »  Ut  enim  ait  Dionysius  "  :  «  Vera  domi- 
nafio  est  non  pejorum  excessus,  sed  omnis  et 
pulchrorum  et  bonorum  possessio,  et  cadere  non 
valens  forlitudo  (c).  »  Et  Commentator,  id  est, 
Episcopus  :  «  Vera  est  dominatio  servitute  pri- 
vata,  habitu  Iibera,nullo  modo  in  subjectosty- 
rannica,  dilectione  flebih(d),severa,  etc.  Etquia 

c.  IV,  al.  VII  ,  n.  7.  —  ''  Chrysost.,  m  Joan., 
bom.  XLv,  al.  xivi,  n.  3.  —  "  Joan.,  xiii,  \i.  — 
'S  Dion.,  de  Div.  Nom  ,  c.  xil,  §  2. 

(n)  Ca;t.  edil.  et  geminam.—  (6)  Leg.  dicili?.—  (c).t/. 
non  miDoruui  tautum,  excellenlia,  verum  etiam  om- 
niuin  decorum  et  honorum  complela  possessio,  et  vera 
et  iuconcussa  Uimitas.  —  (d)  Leg.  llebilis. 


IN  CAP.  VII  SANCTI  JOANNIS 

talis  est  dominatio  Dei,  ideo  verus  est  Doruinus      faciondi  similia 

superescellenti  sublimitato,  eo  quod  super  om- 

nes,  et  sub  nullo.  Ipse  enim  est '  Rex  regum,  et 

Dominus  dominantium,  et  solus  potens.  »  Item 

ipse  est  Dominus  incoarctabili  potestatis  exten- 

sione,  quia  '  «  Dominus  omnium.  »  Item  ipse 

est  Dominus  interininabili  potestate  '  :  «  Potes- 

tas  enim  ejus,  potestas  ceterna,  »  Et  '  :  «  Ipse 

enim  regnabit  in  aeternum,  et  ultra.  »    Et  »  : 

«  Dominus  nomen  illi ,  »  ait  Propheta.  Et  quia 

talis  Dominus,  post  nullum  alium  eundum  est, 

quia  hoc  est  ab  eo  aposlatare,  et  hoc  est  retro- 

cedere,  hoc  ad  vomitum  redire,  hoc  est  regnum 

amittere.  Ideo  ait  Petrus "  ;  «  Ecce  nos  reliqui- 

mus  omnia,  et  secuti  sumus  te.  »  Isti  enim  qui 

qua?runt  honorum  excellentiam,  vel  divitiarum 

affluentiam,  vel  voluptatum  lasciviam,  vel  re- 

rum  Eclentiam,  quee  omnia  plenius  et  verius  in- 

veniimtur  in  Deo,  quam  in  aliis,  prout  ostendit 

Augustinus  '  bene.  Ideo  in  figura  * :  «  In  te  uno 

omnia  simul  habentes,  non  debuimus  te  dimit- 

tere.  »  Et'  :  «  Ostendam  tibi  omne  bonum.  » 
Et '" :«  Venerunt  mihi  pariter  omnia  bona  cum 
illa.  »  Et  ideo  in  Psalmo  "  :  «  Mihi  adhaerere 
Deo  bonum  est.  »  Et  -  :  «  Quis  nos  separabit  a 
charitale  Christi?  »  Et  "  :  «  Tenui  eum,  et  non 
dim-ttam.  »  Ad  nullum  ergo  eundum,  nisi  ad 
Christum.  Et  hoc  merito,  quia  verba  vitae  habet, 
verba,  inquam,  vilae  originaliter  emanantia,  sci- 
licet  a  fonte  vitae  ''  : «  Fons  vitte  verbum  Dei  in 
excelsis.  »  Item  verba  vitae  realiter,  supra  eo- 
dem  :  «  Verba  qu£e  ego  loquor,  spiritus  et  vita 
sunt.  »  Item  verba  vitae  effectualiler  "  :  «  Prte- 
cepta  mea  custodiat  cor  tuum.  »  Et  sequitur  : 
«  Annos  vilffi  apponent  tibi.  »  Et  post  :  «  Cus- 
todi  legem  atque  consilium,  et  erit  vita  animae 
tuae.  »  Et  '*  :  «  Si  quis  sermonem  meum  serva- 
verit,  non  gustabit  mortem  in  aetcrnum.  »  Quia 
ergo  Dominus  est,  obediendum  est  ei  humili- 
ter.  Et  quia  talis  Dommus,  qui  est  omne  bo- 
num,  et  in  quo  omnia,  adhaerendum  est  ei  in- 
separabiliter.  Et  quia  vcrba  vitae  habet,  audien- 
dus  est  devote,  et  diligenter. 


557 


ut  enim  ait  Augustinus  ", 
«  Factum  Christi  est  nobis  verbum,  »  id  est,  do- 
cumentum  :  ideo  in  his  verbis  tria  signantur 
nobis  facienda  exempla  Christi,  quorum  pri- 
mum  est  virtuosa  vacatio  ad  colendum  Deum, 
ibi  :  Die  fe^to  mediante;  secundum  est  in  tali 
vacatione  ad  sacrum  locum  divino  cultui  dedi- 
catum  accessio,  ibi  :  Ascendit  in  templum ;  ter- 
tium  est  divinae  doctrinaj  ibidem  dispensatio, 
ibi :  Docebat  :  ut  ex  primo  excludantur  indebiti 
labores;  ex  secundo,  inutiles  vagationes;  ex 
lertio,  infructuosse  locutiones. 

Ait  ergo  :  Die  festo  mediante,  ad  litteram,  in 
medio  festi,  id  est,  in  media  die  septem  die- 
rum  festivalium,  id  est,  quarta  die,  ait  Glossa  : 
Ascendit  Christns  in  templum.   Et  hoc  iu  figura, 
quod  dies  festus  fidelium  debet  esse  virtuosus. 
Virtus  enim  est  in  medio,  ait  sapiens  '".  Unde 
Bernardus"  :«  Tene  medium,  si  non  vis  perdere 
medium.  »   Medium  enim   sedcs  modi   est.  Et 
ideo  dieitur  de  sapientia  '-"  :  «  Stans  in  mediis 
semitis.  »  Dies  ergo  festus  medius  est  ille,  qui 
est  virtuosus.  Unde  nota  quod  est  festivitas  sa- 
tanica,  in  qua  vacatur  operibus   peccatorum. 
Unde  Chrysoitonius  -'  :  «  Da^monum  nundinEe, 
et  non  hominum,  sunt  theatra,  quaj  foris  per- 
ficiuntur.  Idcirco  deprecor  satanicis  abstinere 
nundinis  :  nou  enim  fas  est  introire  festivila- 
tem  satanicam.  »  Hcec  ille.  Et  Augustinus  2*  : 
«  Judasi  serviliter  observanfsabbatum,  scilicet 
qui  ad  luxuriam,  et  ebrietatem  servant;  quanto 
melius  (inquit)  foeminoj  eorum  lanam  facerent, 
quam  in  neomeniis  saltarent!  »  -^  «  Feslivitates 
vestras  odivit  anima  mea.  »   Item  est  festivitas 
humana,  qua  indulgetur  comessationibus  super- 
fiuis,  et  vanis  ludis,  ct  otiis,  quae  licet  secun- 
dum  se  non  sunt  peccata  mortalia,  tamen  peri- 
culosa  fiunt,  et  ad  talia  disponunt.-'  «  Viderunt 
hostes,  et  deriserunt  sabbata  ejus.  »  Super  quod 
Gregorius  •''  :  «  Sabbata  hostes  derident,  cum 
maligni  spiritus  ipsa  vacationis   otia  (u)  ad  illi- 
citas  pertrahunt  cogitationes.  »   Exemplum  de 
natali  festivo  Herodis,  de  quo  postca  fuit  Joan- 
nes  decollatus.  Et  est  festivitas  angelica,  sive  di- 


Collatio  trigesimasexta ,  vii,  14. 

Die  festo  mediante  ascendit  Jesus  in  templum,  et 
docebat.  Cuni  facta  Fihi  Dei  sint  nobis  exempla 

'  jipoc,  XIX,  16;  I  Tim.,  vi,  15.  —  '  Gal.,  iv,  !.  — 
'  Dan.,  VII,  14.—  »  Exocl.,  xv,  18.  —  '  Psa/.  Lxvji,  5. 
—  «  Matlh.,  XIX,  21.—  '  Aujust.,  Conf.  lib.  II,  c.  vi, 
n.  12.  —  '  Tob.,  X,  5.  —  "  Exod.,  x.^.Mii,  19.  — 
'•  Sfl/;.,  VII,  11,  —  I'  Vsal.  LX.vil,  2S.  —  "  fiom.,  viil, 


33.—  '^Cunl.,  III,  4.—  "  Eccli.,  1,  I.—  '»  Prov.,  iii, 
),  2,  21.—  "  Joan.,  Vlli,  52.—  "  Aug.,  in  Joan.,  tract. 
xxiv,  u.  2.  —  '«Arist.  Ethic,  lib.  II,  c.  vi.  —  '»  Bern., 
de  Consid.,  lib.  I,  c.  x,  n.  19.  —  ^»  Prov.,  viii,  2.— 
2'  Cluysost.,  in  Malth.,  lioui.  xxxi,  al.  xxx,  n.  6.  — 
tracl.  III,  u.  19.—  '^  Isa.,  1,  13.  — 
■  *'  Gregor.,  Morul.,  lih.  V,  c.  xxii. 


Aug.,  !«  Joan.. 
'">  Tliren.. 
al.  XXXI, 


I,  /.  • 
n.  55. 


(a)  Cal.  edil.  uslia 


558 

vina,  in  qua  indulgetur  divino  cultui,  et  laudi- 
bus,  quiescendo  ab  operibus  servilibus,  et  pec- 
catis,  de  qua  in  Psalmo  '  :«  Diem  festum  agent 
libi.  »  Unde  Chrysoslomus  ■  :  «  Nihil  pernicio- 
sum  facere  est  diein  festum  agere.  »  Item  est 
feslivitas  crehca,  in  qua  vacatur  divinae  visioni, 
et  fruitioni.  Unde  Augustinus  hic  '  :  «  Dies  festus 
meus  est,  non  istis  diebus  percurrens,  sed  per- 
manens  in  oeternum.  Ipsa  erit(a)  festivitas,  gau- 
dium  sine  iine,  fjeternitas  sine  labe,  serenitas 
sine  nubc.  »  *  Celebra,  Juda,  festivitates  tuas.  » 
In  die  vero  festo  virtuoso  debet  fidelis  ascen- 
dere  ad  templum  maleriale,  ut  oret  Deum,  si 
possibile  est ;  vel  ad  spirituale,  id  est  tcmplum 
cordis.  In  Psalmo  '  :  «  Adorabo  ad  templum 
sanctum  tuum.  »  Et  praelatus  vel  doctor  debet 
docere  in  templo  Dei.  Et  de  utroque  Augusli- 
nus  '^  :  «  Ad  ecclesias  confluant  populi  casta  ce- 
lebritate,  honesta  utriusque  sexus  distinctione  : 
ubi  veri  Dei  aut  prajcepta  insinuantur,  aut  mi- 
racula  narrantur,  aut  dona  laudantur,  aut  be- 
neficia  postulantur.  »  Unde  et  in  templo  doce- 
bat  Dominus,  inlra  eodem  :  «  Clamabat  docens 
in  templo.  »  Et  supra  proximo  '  :  «  Eeec  dixit 
in  synagoga,  »  etc.  Qualiter  autem  est  orandum 
in  templo,  supra,  ubi  dicitur  ^  :  «  Veri  adora- 
tores,  »  etc.  Qualiter  autem  est  docendum,  alias 
dicendum. 

Collatio  Irigesimaseptima ,  vii,  23. 

Circumcisionem  accipit  homo  in  sahbato,  ut  non 
solvatur  lex  Moysi.  Spirilualiter  in  his  verbis 
tria  intelliguntur,  sive  figurantur  :  quorum  pri- 
mutii  a  peccatis  satisfactio ,  et  concupiscenlia- 
rum  abdicatio,ibi  :Acapj<  homo  circumcisionem ; 
secundum  est  Deo  et  divinis  quieta  vacatio, 
ibi :  In  sabbato ;  tertium  est  in  preedictis  a  trans- 
gressione  legali  liberatio,  ibi  :  Ut  non  solvatur 
kx  Moysi. 

Ait  ergo  :  Accipit  homo  circumcisionem  ,  id  est, 
spiritualem  ':  «  non  quiE  in  manifesto,  et  in 
carne  circumcisio.  »  Et  ideo  notandum,  quod 
est  circumcisio  cordis  triplex  :  una  est  scilicet 
ablalio  contumaciae  et  cervicositatis  '"  :  «  Cir- 

»  Psal.  Lxxv,  11.  —  2  Chrysost.,  de  .inna,  serui.  v, 
11.  i._  3  Aug.,  iiiJoan.,  tract.  xxviii,  n.  8.—  '  Na/u,  i, 
15.  —  5  Psal.  V,  8.  —  «  Aug.,  ile  Civit.  Dei,  lib.  II, 
c,  xxviii.  —  ■>  Joan.,  vi,  (iO.  —  '  Joaii.,  iv,  13.  — 
■■'  Kom.,  i\,  28.  —  ">  Deut.,  X,  16.  —  "  Jerem.,  iv,  4. 
—  "  Deut.,  XIX,  G.  —  "  Geii.,  svii,  14.  —  "  Bern., 
(le  Circumc.  Dom.,  scrm.  lil,  anle  med.  —  '»  Dcut., 
i!li     12.  —  '"  Aiisl.,  Ue  tsalw.  itnim..  lib.  Mi  et  xiv. 


COLLATIONES  PR^.DICABILES 


cumcidite  pr.eputium  cordis  vestri,  et  cervicem 
vestram  durissimam.  »  Item  debet  esse  circum- 
cisio  maligna?  cogitationis "  :  «  Circumcidimi- 
ni  (''),  et  auferle  prieputia  cordium,  »etc.  Item  de- 
bet  esse  circumcisio  inordinat;e  appetentiie,  sive 
cupiditatis  ■' :  «  Circumcidat  Dominus  cor  tuum, 
et  cor  seminis  tui.  »  Ut  prima  sit  in  vi  irasci- 
bili;  secunda  in  vi  rationabili;  tertia  in  vi  con- 
ciipiscibili.  Item  dcbet  esse  circumcisio  conver- 
sationis  stEcularis,  et  coloniie,  sive  operalionis 
in  iigura  " :  «  Mascuhis  cujus  prfeputii  caro  cir- 
cumcisa  non  fuerit,  delcbitur  anima  ejus,  »  etc. 
Ibi  in  Glossa  bene,  qualiter  omnia  membra  de- 
bent  esse  circumcisa.  Et  Bernardus  '*  et  bene 
multum  dc  hoc.  In  flgura  "  :  «  Si  quis  voluerit 
adducere  mulierem  de  captivis  in  uxorem ,  ra- 
det  cajsariem,  et  circumcidet  ungues,  deponat 
veslem. »  Caesaries,  quae  est  collectio  capillo- 
rum,  et  generatur  in  suprema  parte  cx  super- 
Huitate  humoris  et  caloris,  secundum  sapien- 
tem  ",  signat  superfluas  cogilationes  meutis; 
ungues,  qui  generantur  ex  superfluitate  lerres- 
Iri  dechnante  ad  partem  inferiorem,  secundum 
sapientem,  signant  carnales  operationes;  vestis 
vei'0  signat  mundanam  conversationem  :  quae 
omnia  sunt  auferenda  a  vita  christiana.  Et  de 
hac  circumcisione  hic  Augustinus  ",  qui  ait, 
quod  circumcisio,  quse  est  carnis  expohatio,  est 
in  signum  spoliationis  cupiditatum  carnalium 
a  corde.  Et  de  hoc  simiUter  Damascenus  '%  et 
Hugo  '^  Et  ha3c  circumcisio  spiritualis  debet 
esse  in  sabbato  virtuoso.  Sabbatum  enim  re- 
quies  dicitur,  ait  Augustinus  -".  Unde  nota  quod 
est  quadruplex  sabbatum  :  unum  legalis  caere- 
monioe -'  :  «  Sabbalum,  et  festivitates  vestras 
uon  feram.  »  Item  est  sabbatum  torporis  et  de- 
sidiiB  ^*  :  «  Viderunt  hostes,  et  deriserunt  sab- 
bata  ejus, »  quod  est  expositum  in  priori  colla- 
tione.  Item  est  sabbatum,  scilicet  ti-anquilla 
quies  conscientife  a  tumultu  et  strepitu  inordi- 
natorum  aflectuum^^  :«  Et  vocaberis  sabbatum 
dehcatum.  »  Et  in  isto  non  licet  -*  portare  pon- 
dera,  peccatorum  scilicet.  Et  Augustinus  -'  : 
«  Spirituahter  observat  sabbatum  abstinens  ab 
omniopere  servili,  »  id  est  peccato.  Et  de  Genesi 

—  "  Aug.,  in  Joan.,  ttact.  xxx,  u.  5.  —  "  Damasc, 
ile  Fiil.  Orthod..  lib.  IV,  c.  xxiv,  post  raed.—  "  Hug., 
de  Sacram.  fid.,  lib.  I,  iiart.  XII,  c.  iv.  —  -'  Aug., 
dc  Civit.  Uei,  lib.  XI,  c.  vm.  _  «i  Isa.,  l,  13.  — 
*■  ihren.,  I,  7.  —  ■'  Isa.,  LVlii,  13.  —  ''  Jtrem., 
.wii,  il.  —  •»  Augustiu.,  m  Joan.,  tracl.  iii, 
n.  ly. 

1«;  Cwi.  cdil.  erat.  —  \0)  Suii/il.  Douiino. 


IN  CAP.  VII  SANCTI  JOANNIS. 


5b9 


(a)  ad  litteram  '  :  «  Spirilualiter  observat  sab- 
batum ,  qui  spe  futurte  qaietis  operatur,  si 
quid  operatur.  »  Item  sabbatum  plena  tran- 
quillitas  glorice  ^  :  «  Et  erit  mensis  ex  mense , 
et  sabbatum  es  sabbato.  Super  quod  Grego- 
rius  '  :  «  Mensis  ex  meuse  est,  quia  qui  hic 
perfeete  vivunt,  illuc  ad  perfectionem  gloriae 
perducuntur.  Sabbatum  vero  ex  sabbato  est, 
quia  »  (6)  qui  sic  se  circumcidunt  a  vitiis  et 
voluptatibus ,  et  afTectibus  inordinatis,  et  Deo 
vacant,  et  in  fieo  qiiiescunt,  non  solvunt  legem 
transgrediendo,sed  adimplent  perficiendo.  Hoc 
enim  est  festum  agere,  nihil  perniciosum  agere, 
ut  dictum  est  in  priori  Collatione. 

Collatio  Irigesimaoctava ,  vii,  37. 

Si  quis  sitit,  veniat  ad  me,  et  tdbat.  la  his  ver- 
bis  tria  figuraatur,  quiE  debeat  esse  in  fidelibus : 
quorum  primum  est  fervida  appetitio  ,  ibi  :  Si- 
tit;  secundum  est  mentis  elevatse  ad  Deum 
progressio,  ibi  :  Veniat ;  tertium,  divinaruni  la- 
fluentiarum  avlda  susceptio,  et  ad  intima  intro- 
missio,  ibi :  Bibat. 

Ait  ergo  :  Si  quis  sitit ,  id  est,  ferventer  desi- 
derat.  Sitis  enim  est  desiderium  frigidi  et  hu- 
midi,  ut  dicitur  *.  Et  sic  sitire  implicat  rei  po- 
tabilis  appetibilitatem ,  ct  appetitus  fervorem. 
Unde  Chrysostomus  '  :  «  Qui  sitiunt,  cum  cali- 
cem  susceperint,  cum  multo  desiderio  eum  at- 
trahunt,  et  tunc  requiescunt.  »  Sic  debet  esse 
spiritualiter  in  sitiente  divinas  influentias.  Est 
enim  quadriiples  sitis  bona  :  una  est  audiendi 
documentum  rectum  fidei  purificantis  et  refri- 
gerantis  ^ :  «  Miltam  in  terram  non  famem  pa- 
nis,  neque  sitim  aqucE,  sed  sitim  audiendi  ver- 
bum  Dei.  »  Item  est  sitis  divinas  sapienliffi  clari- 
ficantis  et  illuraiaantis  '  :  «  Qui  ljil)unt  mc, 
adhuc  sitient.  »  Item  est  sitis  justitioe  '  :  «  Beati 
qui  esuriunt  et  sitiunt  justitiam.  »  Ipsa  enim  ci- 
bus  et  potus  est  delectans  ipsum  justum.  Ut 
ait  Augustinus  '  :  «  Cibum  mandueas,  ut  rcti- 
ciaris,  et  ille  deficit :  manduca  justitiam,  et  illa 
integra  perseverat.  »  Item  est  sitis  divince  glo- 
rim  satiantis,  de  qua  iu  Psalmo  '"  : «  Sitivit  ani- 

'  Aug.,  de  Oen.  ad  litl.,  lib.  IV,  c.  xiii,  u.  2i.  — 
'  ha.,  Lxvi,  23.  —  '  Greg.,  iiiEzech.,  lib.  I,  hum.  vi, 
n.18. —  "•  Arist.,  t/c /Inima,  lib.  ll,c.  vi.—  '  Cluysosl., 
in  Joan.,  bom.  L,  al.  n,  n.  1.  —  "  Amos.,  viii,  1. — 
'  Ecc/i.,  XXIV,  29.  —  8  Matth.,  V,  6.  —  «  Augiist.,  in 
Joan..  tract.  .Mil,  n.  5. —  "■  Psal.  xu,  3.—  "  lliiil.,  2. 
—  "  Aug.,  Enarr.  in  1'sul.  xu,  n.  2,in  sensu. —  "  lii  , 
in  Joan  ,  tracl.  xxxil,  u.  1.—  i*  1'sai.  l:u,  y. —  "  Isii., 


ma  mea  ad  Deum  fontem  vivum.  j>  Et  alibi  "  : 
«Sicutdesideratcervus  ad  fontes  aquarum.  »  Et 
ibi  Augustinus  i-bene  de  ista  siti  :«Sic  (c)sitieas 
debet  venire  ad  Filiuni  Dei. »  Unde  Augustiaus  i' : 
«  Si  sitiums,  adeamus,  et  non  pedibus,  sed  affec- 
tibus,  non  migrando,  sed  amando  veniamus.  » 
Et  sequilur  :  «  Migrat  corpore,  qui  rautat  lo- 
cum;  migrat  corde,  qui  rautat  affectum.  Si 
aliud  amas,  aliud  amabas,  non  ibi  es,  ubi 
eras.  »  Itoc  ille.  Sitiens  ergo  vcniat  iadistanter, 
non  differendo;  veniat  festinauter,  non  tar- 
dando,  vel  torpendo  ;  veaiat  perseveranter, 
non  deficiendo.  In  Psalmo  i'  :«  Cucurri  ia  siti.u 
Et  '^  :«Omaessitientes,  venite  ad  aquas.  «Et": 
«  Transile  ad  me,  et  a  geuerationibus  meis 
adimplemini.  »  "  Venite  ad  me,  omnes  qui  la- 
boratis,  et  reficiam  vos.  »  Sic  veniens  et  sitiens 
primo  modo,  debet  bibere  potum  fidei  refrige- 
rantis  aestum  cupiditatis,  prout  hic  hortatur.  Et 
supra  '* :«  Qui  biberit  ex  aqua  quain  dedero  ei, 
non  sitiet  iterum.  »  Sitieas  vero  sccundo  modo 
debet  bibere  potum  juslitiae  delectantis  "  :«  Bibe 
aquam  e  cisterna  tua,  »  id  est,  jucundilatem  de 
conscieatia  tua.  Et  in  Psalrao  -<>  :  «  De  torrente 
iu  via  bibet,  »  id  est,  iu  fortitudinem  justitiae. 
Quid  enim  fortius  desiderat  anima  quam  veri- 
tatem?  Et  oportet  ut  sit  sanum  palatum,  ut 
manducet  et  bibat  veritatem,  sapientiam,  jus- 
titiain,  ait  Augustinus'^'.  Item  sitiens  terlio  modo 
debtt  bibere  potum  sapienli;e  "  :  «  Aqua  sa- 
pientisB  potabit  illum.  »  Item  sifiens  quarto 
modo  dcbet  bibere  desiderabilem  potum  glo- 
rite  satiantis  '^^  ;  «  Bibite  et  inebriamini.  »  Et  in 
Psalmo  ■*  :«  Apud  te  est  fons  vitae.  »  '"  «  Dedu- 
cet  eos  ad  vitce  foutes  aquarum.  »  '"  «  Torrente 
enim  voluptatis  tu£e  potabis  eos, »  ait  Propheta. 
Mugna  ergo  muniricentia  Filii  Dei  invitanUs  ad 
bibendum,  et  mira  vehementia  dulcedinis  pra;- 
dictorum  potuum  ad  satiandum. 

Collatio  irigesimanona ,  vii,  38. 

Qai  credit  in  me,  jlumina  de  ventre  ejus  /luent 
aquce  vivce.  In  his  verbis  tria  figurantur  :  quo- 
rum  primum  est  fidei  perfectibililas,  ibi  :  Qui 

LV,  1.  —  1»  EccU.,  XXIV,  26.  —  "  Matth.,  xi,  28.  — 
"  Joan.,  IV,  13.  —  '»  Prov.,  v,  15.  —  "  Psal.  cx\,  7. 
—  ''  Aug.  in  Joan.,  tracU  xxvi,  u.  0.  —  *■  Kccli., 
XV,  3.  —  =»  Cant.,  V,  1.  —  »*  Psal.  .\x.\v,  10.  — 
"  Apor-.,  VII,  n.  —  26  p.ial.  XXXV,  U. 

(«)  C(et.  edit.  Et  supra.  —  (4)  Ajmd  Givg.  sequitur 
qui  bic  cessant  e  perverso  opere,  illic  quiescuul  in 
ccelfsti  retributioni.".  —  (c)  C(et.  edil.  Si. 


860 


COLLATIONES  PR^.DICABILES 


credit  in  me;  secundum  est  ejusdem  iuterior 
fcecunditas,  ibi  :  De  venlre  ejus ;  tertium  est  vir- 
tuosarum  cmanationum  affluens  copiositas,  ibi : 
Fluent  flumina  aquw  vivce. 

Ait  ergo :  Qui  credit  in  me.  Ut  enim  ait  Augus- 
tinus  5 :  «  Aliud  est  credcre  ei,  aliud  est  credere 
eimi.  Kl(a)daemoues  credunt.  In  eumest  credere, 
credendo  amare.  »  Htec  ille.  Supra  :  Qui  credit 
in  me.  Ibi  de  lioc.  Et  sic  credentis  cst  venter 
spiritualis.  Unde  Augustinus  ^  hic  :  «  Est  venter 
interior ,  quia  est  homo  iiiterior.  »  '  «  Venter 
tuus  comedet,  ct  viscera  tua  couiplebuntur  vo- 
lumine  isto. »  Ibi  Gregorius  '  exponens  illud  : 
«  Venlris  viscera  qnid  sunt,  nisi  menlis  interna, 
id  est,  recta  intentio,  sanctum  desiderium,  hu- 
milis  ad  L)eum,  pia  ad  proximum  voluntas?  » 
Hcec  ille.  Venter  crgo  sigQat  sanctm  animtB 
latam  affectionem ,  continentem  praedicta  ^  : 
«  Venter  meus  [b)  sicut  acervus  trilici.  »  Et  in 
Psalmo  *  :  i<  in  raedio  ventris  mei ,  »  etc.  Et  la- 
Hs  venter  est  foBCundus  :  '  «  Anima  eorum 
quasi  hortus  irriguus.  »  Et  *  idem.  Et  de  tali 
ventre  fluent  flumina  aquas  vivae,  id  est,  vir- 
tuosarum  cmanationum  fluenta,  Fiho  Dei  in- 
fundente,  «  de  cujus  plenitudine  acccpimus 
omnes,  »  supra  '.  Et  in  hoc  notatur  gratiarum 
affluens  copiositas,  quia  flumina;  et  virtuositas, 
et  indefectibilitas,  quia  flumina  aquse  vivae,  ut 
extrahitur  a  Chrysostomo  '",  ubi  ait  :  «  Flumina 
copiositatem  insinuant,  et  virlutem  agentem,  et 
indeficientiam, »  etc.  Et  ista  flumina  figuran- 
tur  bene  "  :  «  Non  videat  rivulos  fluminis  tor- 
rentis  mellis  et  butyri.  »  Ibi  Gregorius  ''-  expo- 
nens  istud  ait,  (juod  «  rivulus  fluminis  unus 
est  charitas,  alius  fides,  alius  spes,  »  et  sic  de 
aliis.  Unde  nota,  quod  est  flumen  quadruplex  : 
ununi  scilicet  gratiarum  aflQuentia,  ut  hic, 
prout  expositum  est,  elc,  et  supra  "  :  «  Fiet  in 
eo  fons  aquae  salientis  in  vitum  seternam.  » 
Item  est  flumen ,  scilicet  lacrymarum ,  et  devo- 
tionis profluvium,  vel  profluentia ;  in  Psalmo"; 
«  Flumen  Dei  rcpletum  cst  aquis,  »  id  est,  cor 
Uuens  in  lacrymas.  «  Magna  enim  '^  velut  mare 
contritio  tua.  »  Item  est  flumen  doctrinte  eflu- 
sio,  vel  derivatio  "  :  «  Ego  sapientia  efludi  flu- 

'  Augusl.,  iii  Joaii.,  liacl.  x,\i.\,  u.  6.  —  ^  Ibid., 
tract.  .\xxu,  u.  2.  —  '  lizec/i.,  iii,  3.  —  *  Greg.,  in 
Ezech.,  lib.  I,  lioiu.  X  ,  u.  6.  —  *  Cant.,  vii,  2.  — 
6  Psal.  XXI,  15.  —  '  Isa.,  lviii,  11.  —  •  Jerem.,  x\xi, 
12.  —  '  Joun.,  1,  16.  —  ">  Chrysost.,  in  Joaii.,  hom.  L, 
al.  Ll,  n.  1.  —  "  Job,  XX,  17.  —  '=  Greg.,  Morul., 
lib.  XV,  c.  X,  al.  XVI,  n.  20.  —  ''  Joan.,  iv,  14.  — 
'*  l'sal.  L\iv,  lU.  —  ">  T/iren.,  ii,  13.  —  '6  Hccli.,  x\iv. 


mina.  »  Et  de  isto  flumine  exponit  hoc  Augusti- 
nus"  :«Quidest  fluvius  qui  manat,  nisibenevo- 
lentia,  qua  vult  consulere  proximo?  »  "  «  De- 
riventur  fonles  tui  foras.  »  llem  est  Uumen 
mundantis  gloriic  '«  :  «  Declinabo  super  eam 
quasi  fluvium  pacis,  et  quasi  torrentem  inun- 
dantem  gloriam.  »  -"  o  Fluminis  enim  impetus 
laetificat  civitalem  Dei.  »  -'  «  Dabit  enim  pro 
terra  silicera,  et  pro  silice  torrentes  aureos.  » 
Per  terram,  suavitas  vitae;  per  silicem,  asperi- 
tas  pcenilentice;  per  lorrentes  aureos,  copiositas 
glori» ;  et  quodlibet  istorum  flumen  est  aquae 
vivije,  ad  dilferentiam  aquarum  peccati,  qu8B 
sunt  mortuac,  quaj  submerguut  ad  interitum, 
non  vivificant  ad  regnum.  «  Submersi  enim  " 
suiit  in  aquis  vehementibus.  »  De  quolibet  islo- 
rum  fluminum  polest  exponi  illud  "  :«  Ostendit 
mihi  Uuvium  aqu£e  vivae  splendidum,  »  etc. 

CoUatio  quadragesima ,  viii,  i. 

Jesus  perrexit  in  montem  Oliveli,  et  diluculo  ve- 
nit  in  templum,  et  sedens  docebat  eos.  Cum  sit  tri- 
plex  genus  vivendi,  scilicet  otiosum,  actuosum, 
etex  utroque  compositum,  ut  ait  Augustinus'*; 
in  his  verbis  ex  Salvatoris  e^cmplo  tria  nobis 
imilanda  insinuantur  :  quorum  primum  cst  per 
vitam  contemplativam  mcntis  elevabilitas,  ibi  : 
Perrexit  in  montem;  secundum  est  ad  dispensa- 
tioncm  divinae  praedicationis  aflectuosa  seduli- 
tas,  ibi  :  Diluculo  venit  in  templum ;  tertium  est 
in  docendo  authentica  moderabilitas,  ibi  :  Se- 
dens  docehat. 

Ait  ergo  :  Perrexit  in  inontem  :  per  quem 
signatur  sublimitas  contemplationis,  et  hoc  con- 
venienter.  Ut  enim  mons  generatur  ex  vehe- 
menti  terrfe  motu ,  vel  ex  ductu  aquae  elevantis 
terram  in  parte  una,  et  in  parte  alia  cavantis, 
vel  ex  aggregatione  luti  unctuo.si  (c)  diuturna 
desiccatione,  ut  patet  a  sapiente  "* ;  sic  spirituali- 
ter,  vel  ex  vehemenfi  timore,  vel  ex  ductu  coe- 
lesUsaquffi  elevantis,  vel  ex  desiccatione,  id  est, 
austeritate  vita;  concupiscentialiselovatur  anima 
in  contemplationera  Dei  :  *'  «  Circumspicit  {d) 
montes  pascuae  ejus  (e).  Gregorius  ait  -',  quod 

4U.  —  "  Aug.,  m  Joan.,  tract.  xxxii,  u.  4.  —  "  Proi., 
V,  16.  —  "  Isa.,  LXVI,  12.  —  =»  Psal.  XLV,  5.  —  ='  Job, 
XXII,  24.  —  22  Exod.,  XV,  10.  —  '3  Apoc,  xxii,  I.  — 
»•  Aug.,  de  Civit.  Dei ,  lih.  XIX,  c.  xix.  —  =»  Aiist., 
Meteor.,  lib.  IV.—  «  7o6,  xxxi.t,  8.  —  "  Cregor., 
Moral.,  lib.  XXX,  c.  xv,  al.  xix,  n.  64. 

(a)  Leg.  ei.  —  (6)  Vuty.  tuus.  —  (e)  Suppl.  et.  — 
((/)  Cail.  edit.  Se  cousiiicit. —  [e)  Vulg.  sua. 


IN  CAP.  VIII  SANCTI  JOANNIS. 


S61 


montes  sunt  altae  contemplationes.  Unde  supra 
in  figura  '  :  «  Jesus  abiit  in  montem,  et  ibi  se- 
debat  cum  discipulis.  »  Et  iste  mons  est  mons 
Oliveli,  scilicet  mons  fructuosus,  unguenti, 
mons  chrismatis,  id  est  unctionis,  ait  Augusti- 
nus  *.  3  «  Mons  enim  Dei  nions  pinguis,  »  ait 
Proplieta.  Per  oleum  enim  signatur  afiluenfia 
gratic-e  '  :  «  Desiderabilis  tliesaurus  oleum  in 
habitaculo  justi.  »  Vel  per  oleum  jucunditas 
conscientife,  de  qua  in  Psalmo  '  :  «  Unxit  te 
Deus  oleo  laetilife.  »  Vel  per  oleum  suavitas 
consolationis  divinse  '^  :  «  Oleum  effusum  no- 
men  tuum.  »  Et  hoc,  quia  lucel,  pascit,  et  un- 
git,  ait  ibi  Bernardus '.  Et  quodlibet  oleum  tale 
invenitur  in  monte  contemplationis '  :  «  Intro- 
ducet  te  in  terram  bonam ;  »  et  sequitur  : 
«  Terram  olei  et  mellis.  »  Et  quoniam,  ut  ait 
Augustinus  *,  «  uec  sic  debet  esse  quisque  otio- 
sus,  ut  in  eodem  otio  utiUtatem  non  cogitet 
proximi ,  nee  sic  actuosus,  ut  contemplationem 
non  requirat  Dei ;  »  idco  in  figura  Chrislus  de 
monte  descendit,  et  diluculo  venit  in  templum, 
ad  instructionem  doctorum,  ut  de  monle  con- 
templationis  descendant  ad  dispensationem  prse- 
dicationis.Unde  etChristus  dicbus  erat  '"docens 
in  templo,  et  in  noctibus  "  morabatur  in  monte. 
Et  de  hoc  bene  Gregorius,  qualiter  Christus  in 
monte  orabat,  et  in  civitatibus  miracula  facie- 
bat.  Et  in  hoc  exemplum  doctorum  et  praedica- 
torum.'^  «  Per  somnium  in  visione  nocturna.  » 
Ibi  Gregorius  '^  similiter  de  hoc,  Et  quoaiam 
Christus  docebat  ordinabiliter,  ideo  sequitur  : 
Sedens  docebat  eos,  scilicet  magistrali  aucforitate, 
judiciali  potestate.  «  Sedere  enim  est  judican- 
tis,  n  ait  Gregorius  "•.  Item  docebat  in  tranquilla 
quiete.  «  Sedere  enim  est  quiescentis,  »  ait  Gre- 
gorius.  '^  «  Cum  sedisset,  accesserunt  ad  eum 
discipuli  ejus.  »  Et  sedens  docebat  eos.  In  praedic- 
tis  vero  tribus  discipuli  Christi  debent  eum 
imitari. 

CoUatio  quadragesimaprima ,  viii,  12. 

Ego  sum  lux  mundi :  qui  sequitur  me ,  non  am- 
bulat  in  tenebris ,  sed  habebit  lumen  vitoe,  etc. 
Quoniam  Filius  Dei  venit  in  mundum,  ut  via 

'  Joan.,  VI,  3.  —  '  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxxi  l,  n.  3. 
—  '  Psal.  Lxvii,  16.  —  '  Prov.,  xxi,  20.  —  »  Psal. 
XLlv,  8.  —  «  Cant,,  l,  1.  —  '  Bern.,  in  Cant., 
serm.  xv,  post  nietl.  —  '  Deut.,  viii,  7,  8.  —  '  Aug., 
de  Civit.  Dei,  lib.  XIX,  c.  xix.  —  •<>  Luc,  .\ix,  47.  — 
"  Luc,  VI,  12.  —  "  Jii!»,  xxxiM,  l:i.  —  "  Greg., 
Moral.,  lib.  XXIIl,  c.  Xll,  al.  xx,  n.  38.  —  "  Greg., 

TOU.   XI. 


ad  deducendum  exules  et  devios,  et  ut  veritas 
ad  illuminandum  csecos,  et  ut  vita  ad  vivifi- 
candum  mortnos,  ideo  in  his  verbis  quatuor 
insinuantur  :  quorum  primum  est  Fiiii  Dei  ad 
proBdicta  complenda  potestativa  virtuositas,  ibi : 
Ego  sum  lux  mundi ;  secundum  est  imitandi  eum 
debita  forma  vel  qualitas,  ibi  :  Qwi  sequitur 
me ;  tertium  est  imitantis  fructuosa  commoditas 
ex  ablatione  mali,  ibi  :  Non  ambulat  in  tcnebris; 
quartum  est  ineffabilis  commoditas  ex  adep- 
tione  boni,  ibi  :  Sed  habebit  lumen  vitce. 

Ait  ergo  :  Ego  sum  hix  mundi,  scilicet  illumi- 
nans  in  inteUecta,  et  lux  reficiens  indefectibili- 
ter  in  afiectu,  et  lux  confortans  et  firmans  vir- 
tualiter  in  statu  et  actu  ;  «  Apud  te  enim  "  est 
fons  vitae,  et  in  lumine  tuo  videbimus  lumen.  » 
Super  quod  Augustinus  "  :  «  Quod  lumen  est, 
hoc  est  fons  :  qui  tibi  lucet  ut  videas,  ipse  tibi 
manat  ut  bibas.  »  "  «  Dulce  enim  lumen  et  de- 
lectabile  oculis  videre  solem.  »  Quia  ergo  lu- 
men,  illustrat  in  inteUectu;  et  quia  fons,  satiat 
in  affectu;  et  quia  fons  vitae,  roborat  et  firmat 
in  statu.  Et  de  hac  luce,  supra  "  :  «  Erat  lux 
vera.  »  Et  supra  ^"  :  «  Lux  venit  in  mundum.  » 
Istam  Iuccm  debet  quilibet  fidelis  sequi  imi- 
tando  :  «  sequi  enim  est  imitari,  »  ait  Augusti- 
nus  ^'.  Et  haec  est  summa  honorificentia  ^^  : 
«  Magna  gloria  sequi  Dominum.  »  Ule  enim 
sequitur  Christum  lucem,  qui  ab  eisdem  rece- 
dit,  a  quibus  Chrislus,  et  eisdem  viis  incedit 
cum  Christo,  et  ad  idem  accedit  ad  quod  Chris- 
tus.  ^^  «  Quis  est  homo  ut  sequatur  factorem 
suum  ?  »  ibi  Hugo  -'  :  «  Ille  sequitur  factorem, 
qiii  tendit  ad  quod  dirigitur;  qui  festinat  ve- 
nire,  quo  invitatur;  qiii  legibus  bene  prfesiden- 
tis  obtemperat;  qui  jubentis  imperio  ad  omnla 
spontanea  voluntate  se  inclinat.  »  Haec  ille. 
Infra  -'  :«  Qui  sequitur  me,  non  ambulat  in  te- 
nebris.  »  Ihi  de  hoc.  Et  sic  sequens  non  ambu- 
lat  in  tenebris.  Et  hoc  merito,  quia  "  :«  Ipse  est 
lux  vera,  quaj  illuminat  omnem  hominem,  » 
supra;  nec  in  lenebris,  inquam,  erroris,  ex- 
cfpcantis  intcllectum,  pro  quibus  expellendis 
orat  Propheta  in  Psalmo  '"  :  «  Deus  meus,  illu- 
mina  tenebras  meas.  »  Nec  in  tenebris  malae 
aflecfionis  deordinantis  affectum  ^' :  «  Tenebrae 

in  Evang.j  hom,  xxix ,  n.  7.  —  '»  Matth.,  v,  1.  — 
18  Psal.  XXXV,  10.  —  "  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xxxiv, 
n.  5.  —  "  Eccle.,  xi,  7.  —  "'  Joan.,  i,  9.  —  'o  Jnan., 
III,  19.  —  ^'  August.,  de  Virginit.  Sanct.,  n.  27.  — 
2s  Eccli.,  xxili,  3S.  —  «'  Ecde..  ij,  12.  —  "  Ilug.,  m 
Eccles.,  honi.  x,  post  ined.  —  ''  Joan.,  viii,  11.  — 
"«  Psul.  XVII,  32.—  "  1  Joan.,  II,  8. 

36 


562 


COLL.\TIONRS  PR^EDICABILRS 


Iransierunt,  »  etc.  Nec  in  tcnebiis  prav.-e  opera- 
tionis  pervertentis  in  statu  '  :  «  Abjiciamus 
opera  tenel)rarum,  »  etc.  Sed  habebit  lumen  vitce  : 
cujus  visione  plene  illuminatur  vis  aspectiva ; 
cujus  fruilione  satiutur  vis  afTcdiva;  cujus  ap- 
prehensione,  sive  tentione,  sublimabitur  vis 
polestativa.  -  «  Civitas  non  eget  sole  neque 
luna;  claritas  Dei  illuminabit  eam,  et  lucerna 
ejus  agnus  erit.  »  Ibi  enim  compleliitur  illud' : 
«  Apud  te  est  fons  vite,  et  in  lumine  tuo  vide- 
bimus  lumen.  »  Magna  ergo  honorificentia  est 
sequenlis  Dominum  in  pr.fsenti ,  ct  magna  mi- 
rificentia  est  prffimii  in  futuro. 

Collatio  quadragesimasecunda ,  vni,  34-33. 

Qui  facit  pcccatnm ,  servus  est  peccati  :  servus 

autcm  (a)  non  manet  in  domo  in  mtermm.  In  his 

verbis,  ad  ostensionem  miseriarum,  qufe  sunt 

in  peccato ,  tria  insinuantur  :  quorum  primum 

est  peccantis  praevaricativa  perversio ,  ihi  :  Qui 

facit  peccatinn:  secundum  est  sic  priEvaricanlis 

ignominiosa  captivalio,  ibi :  Servus  est  peccati; 

tertium  est  sic  captivati  a  regno  Dei  damnosa 

exclusio,  ibi :  Servus  non  manet  in  domo  in  ater- 

num.  Ait  ergo  :  Qui  facil  peccatum.  Et  in  hoc 

pr.-Evaricatio  etperversio,  quiafacere  peccatum 

est  divinte   majestati   repugnare.   Ut  enim  ait 

Augustinus* :  «Peccalum  est  dictum,  vel  factum, 

vcl  concupitum  conlra  Dei  voluntatem.  »  Prop- 

ler  quod  ait  Propheta»  :  «Tibi  soli  peccavi ,  et 

malum  coram  te  feci.  »  Item  facere  peccatum 

est  divinam  legem  transgredi.  Peccatum  enim 

est  pr.evaricatio  legis  divinfe,  et  coelestium  ino- 

bedientia   mandatorum ,   ait   Ambrosius   «,   et 

Damascenus  '.  Peccatum  est  man  lali  transgres- 

sio;  propter  quod  ait  (•ropheta  ^  :  «Dissipave- 

runt  Ugem  tuam.  »  Item  peccatum  facere  est 

Deum  dereUmiuere,  et  contenmere,  et  commu- 

tabile  uc  apparens  bonum  iucomniutabili  bono, 

quod  est  Deus,  prajponere.  lu  peccato  enim  est 

aversio  a  bouo  incommutabili,  et  conversio  ad 

commutabile,    secundum    Augustinum    ^   Est 

enim  peccatum  deserUo  meliorum,  non  appe- 

'    Rom.,  .^ni,   12.   —   =  Ajjoc.,  xxi,  23.  —  '  Psal. 
XXXV,  10.  —  *  Aug.,  cont.  Faust,,  lib.  XXII,  e.  xxvu. 

—  5  Psal.  L,  6.  —  '  Ambros.,  de  ParaiL,  c,  vui, 
n.  39.  —  ■>  Uamasc,  de  Fid.  Urtlioil,  lib,  IV,  c.  XXl. 

—  '  Psal.  cxviii,  126.  —  8  Aug.,  de  Lib.  Arli.,  lib.  I, 
c.  XVI,  a.  35.  —  '"  Id.,  de  Nat.  Boui ,  c.  xxxiv.  — 
"  Joan.,  Vlll,  11.  —  "  Prov.,  xiv,  34.  —  "  Rom., 
vni,  16.  —  '*  Boiit.,  de  Consot  Pliilos.,  lib.  V, 
pros.  2.  —  "  Seuec,  episl.  xLVii,  post  med.  — 
"  Bern.,  de  Consid.,  lib.  I,  ante  med.  —  "  II  Petr., 


tilio  iiaturaruui  malarum  {h),  ait  Augustinus  ". 
Ideo  prohibuit  Dominus  peccare,  supra  ":«Noli 
amplius  peccare.  »  Et  ibi  de  hoc.  Vere  enim  '» 
« ini^eros  facit  populos  peccatum.  »  Et  merilo, 
quia  qui  facit  peccaturn,  servus  estpcccati.''  «Servi 
eslis  ejus  cui  obedistis,  sive  peccali  in  mor- 
tem,»  etc.  QuiB  servitus  est  ignominiositate 
vilissima,  quia  nihil  est  vilius,  quam  servire 
vilitati  pcccati,  et  sub  jugo  daemoniali.  L't  enim 
ait  Boetius  '*  :  «  Extrema  servitus  est  servire 
vitiis.  »  Et  Seneca  "  :  «  NuUa  est  turpior  servi- 
tus,  quam  quffi  est  voluntaria. »  Et  ibidem 
Bernardus  '^,  quod  nulla  est  turpior  servitus, 
quam  illa  quM  est  vitiis.  "«Cuin  ipsi  servi  sint 
corruptionis  :  a  quo  enim  quis  superatus  est, 
hujus  et  servus  est.  »  Item  est  servitus  multitu- 
dine  numerosa,  et  servilute  onerosa.  Augus- 
tinus  '"  :  «  Malus  si  regnat  (r),  servus  tot  domi- 
norum,  quot  vitiorum.»''«  Servietis  diis  alienis, 
qui  non  dabunt  vobis  requiem  die  ac  nocte.  » 
-"«MigravitJudasproptcrafflictionem^etmultitu- 
dinem  servitutis.  »  Unde  Scneca  *' :  Multis  servit, 
qui  corpori  servit.  »  Item  est  servitus  percnni- 
tate  continua ,  quanlum  est  es  (d)  parte  diaboli 
captivantis ,  nisi  subveniat  clementia  Dei 
miserantis.  L't  enim  ait  Augustinus  --,  servitus 
daemonum  est  magis  timenda,  quffi  non  finitur, 
quiaservitus  hominum  aliquando  finitur.  Et  de 
hoc  hic  bene  Augustinus:  «0,  inquit,  miserabi- 
Us  servitus,  quia  servus  peccati,  cum  fugit, 
secum  trahit,  »  id  estpeccatum,  «quocumque 
iugerit.  Scrvus  auleui  hominis  aUquando  potest 
fugere  dominum  suum. »  -^  «  Jugum  ferreum 
posui  super  coUum  gentium,  ut  serviant  Nabu- 
chodonosor,  »  quas  servitus  fuit  figura  servitutis 
peccati.  "  «  Serviamus  ei  niultis  diebus.  »  Item 
est  servitus  stipendio  damnosa'*:  «Cumservi 
essetis  peccati ,  »  elc.  Et  sequitur  :  «  Stipendia 
peccati  mors.  »  Nil  ergo  miserabilius  quam 
peccalo  servire.  Et  ideo  sequitur :  Sirvus  non 
rnanet  in  domo  in  ceternum,  id  est,  in  Ecclesia,  ait 
Augustinus  ^^.  Non  enim  manet  talis,  nec  in 
Ecclesia  militante,  nec  in  triumphante,  sed  eji- 
cietur  a  consortio   sanctorum  '"  :  «  Eris  quasi 

11,  19.  —  "  Aug.,  de  Civit.  Dei,  lib.  iV,  c  ui,  prope 
fin.  —  ''i  Jereni.,  x.i,  13.  —  «o  Tiirtn.,  I,  3.  — 
^'  Senec,  epist.  xiv,  circa  priuc  —  "  Aug.,  in  Joan., 
tracl.  XLI,  4.  —  "  Jerem.,  xxviii,  14.  —  "  Bar.,  I, 

12.  —  "  Rom.,  VI,  20,  23.  —  "  Aug.,  ubi  sup.  prox., 
n.  S.  —  «'  />a.,  XIV,  19,20. 

(rt)  Cset.  edit.  enim.  —  (b)  Item  non  appetitio  ma- 
loiuiu.  —  (c)  iej.  eliamsi  regnet.  —  (rfj  Cat.  edit. 
deest  ex. 


IN  CA.P.  VTIl  SANCTI  JOANNIS. 


56.3 


cadaver  putridum ,  non  habebis  consortium.  » 
Et  noa  solum  hoc,  sed  projicietur '  «  in  ignem 
seternum.  »  Duae  sunt  pcenae ,  scihcet  a  regno 
excidere,  et  igne  comburi.  Et  ego,  inquit,  casum 
ilMus  glorise  multum  amariorem  poena  (a)  ge- 
hennae  aio.  Et  ibi  [h)  multum  de  hoc.  Propter 
hoc,  et  alia  mulla ,  nullus  mancat  sub  peccati 
servitute. 

Collatio  qmdragesimatertia ,  Tm,  36. 

Si  Filius  vos  liberaverit,  Uberi  eritis,  etc.  In  his 
verbis  tria  insinuantur,  quorum  primum  est 
liberatoris  majestativa  dignitas,  ibi  :  Filius; 
secundum,  ejusdem  ad  liberandum  condescen- 
siva  pietas ,  ibi :  Si  liberaverit ;  tertium  est  \\he- 
rationis  perfectibilitas,  ibi :  Liheri  eritis. 

Ait  ergo  :  Filius ;  in  quo  notatur  liberatoris 
majestas,  et  potestas,  et  ad  liberandum  con- 
gruitas.  Nullus  enim  potest  liberare  servum, 
nisi  qui  liber  est :  et  ille  juste  liberat,  qui  est 
consimilis  in  natura,  et  confrater  eorum  quos 
liberat ;  et  talis  est  Filius  Dei  incarnatus.  Et  de 
hoc  Augustinus  * :  «  Merito  liberat  ab  hac  servi- 
tute  ille  qui  ait  ^ :  FarJus  sum  infer  mortuos  liher. 
(Infra)  '  :  Princeps  mundi  mn  habet  in  me  quid- 
quam.  Liberat  ab  hac  servitute  solus  Dominus, 
qui  illam  non  habuit.  »  Haec  Augustinus ;  et  ibi 
multum,  et  bene  de  hoc.  Unde  et «  « ipse  libera- 
tor  atque  salvator.  »  Et  in  Psalmo  ' :  «  Suscep- 
tor  meus  et  hberator  meus.  »  Nec  mirum,  quia 
ipse  est  dator  Spiritus.  Supra  '^  :  «  De  plenitu- 
dine  ejus  accepimus.  »  Sed  '  «  ubi  Spiritus,  ibi 
libertas. »  Et  quia  talis  est  liberator,  quando 
vult,  liberat  a  multiplici  captivitate.  Liberdl  enim 
a  culpae  captivantis  calamitosa  servilitate,  ut 
hic,  et ' :  «  Liberati  a  peccato,  servi  facti  Deo. » 
Unde  Augustinus  '"  :  «  Prima  libertas  est  carere 
criminibus.n  Item  libcrat  a  veteris  legis  aggra- 
vantisonerositate"  :«Non  sumusancillae  fllii,  sed 
liberae,  qua  libertate  nos  Christus  liberavit. » Item 
liberat  a  timoris  servili  atfectione  '-  :«Non  acce- 
pistis  spiritum  servitutis  in  timore,  sed  spiritum 
adoptionis  fiUorum  Dei.»  Ut  enim  ait  Seneca: 
«  Libertas  est  non  homines  timere ,  non  deos, 

'  Malth.,  XXV,  4).  —  '  August.,  ubi  snp.,  n.  7.  — 
'  Psal.  L.xxxvii,  5,  C.  —  '  Joun.,  xiv,  30.  —  ''  Dati., 
VI,  27.  —  "  Psal.  cxLlil,  2.  —  '  Joan.,  i,  16.  — 
•  II  Cor.,  III,  17.  —  9  Rom.,  vi,  18.  —  '»  Aug.,  ubi 
sup.,  n.  9.  —  "  Gal.,  iv,  31.  —  •'  liom.,  viii ,  13.  — 
"  Hom.,  Tit,  24,  25.  —  '*  I  Cor.,  xv,  53.  —  <5  Aug., 
de  Lib.  Arbil.,  lib.  II,  c.  xili,  n.  37.  —  '«  Rom.,  vill, 
21.  —  "  Aug.,  ubi  sup.  prox.,  lib.  I,  c.  xv,  n.  31. 


nec  turpia  velle,  nec  nimia ,  in  seipsum  habere 
potestatem. »  Item  liberat  a  concupiscentiae  (c) 
pervertentis  et  suffocantis  corruptioiie  '^  :MQuis 
me   liberabit  de  corpore   mortis   hujus?»  Et 
sequitur  :  «  Gratia  Dei  per  Jesum  Christum.  »  Et 
haec  libertas  non  est  plena  in  vita  ista,  quamdiu 
est  lex  in  membris,  repugnans  legi  mentis.  Non 
ire  post  concupiscentias  naturae ,  in  servitute 
Dei  mente  servire  legi  Dei,  est  libertas  in  hac 
vita.   Plena  tamen    et    perfecfa   libertas    erit, 
quando  '*  corruptibile  hoc  induet  incorruptio- 
nem  (d),  prout  ait  Augustinus '» hic,  ubi  multum, 
et  bene  de  hoc.  "  «Ipsa  creatura  liberabitur  a 
servitute  corruptionis. »  Et  qui  sunt  sic  liberati, 
sunt  vere  liberi,  quia  libertas  est  subdi  veritati. 
Ait  Augustinus"  :(i  Nonest  vera  libertas  nisi  ad- 
haerentium  Deo.  »  Et  Boetius  '*  :«Summa  libertas 
est  agi  frenis  Dei ,  et  obtemperare  justitiffi.  »  Et 
Seneca  '^  :  «  Vera  libertas  est  nulli  rei  servire, 
nullis  necessatibus,  nullis  causis;  fortunam  in 
fequalitate  ducere.  »  Et  ideo  sic  (e)  vera  libertas, 
quia  sic  liberi  reguntur  lege  charitatis.  -"  «  Qui 
perspexeritinlegem  {f)  perfectce  libertatis,  »  etc. 
Et  "  :  «  Sicut  per  legem  libertatis ,  etc.  Et  haec 
libertasestbonum  hominis,  prout  ait  Seneca  ** : 
«  Bonum  hominis  liberi  animus  erectus,  alia  sibi 
subjiciens,  se  autem  nulli. »  Magna  ergo  libe-, 
ratoris  pote.^tas,  et  beneflca  liberationis  pietas, 
et  ingenua  liberatorum  nobilitas. 

Collatio  quadragesimaquarta ,  vru,  47. 

Qui  ex  Dio  est ,  verha  Dei  audit.  In  his  verbis 
tria  insinuantur  :  quorum  primum  est  cujus- 
libet  fidelis  ingenua  nobilitas,  ibi:  Qui  est  ex 
Deo  ,  secundum  est  ejusdem  ad  apprehenden- 
dum  disciplinalis  docibilitas ,  ibi  (g)  :  Audit ; 
tertium  est  documentorum  audiendorum  ve- 
ritas,  ibi :  Verba  Dei. 

Ait  ergo  :  Qui  ex  Deo  est.  Et  in  hoc  summa 
ingenuitas ;  supra  '^  :  «  Dedit  eis  potestatem  fi- 
lios  Dei  fieri.  »  Et  supra  '■'''  :  «  Quod  natum  est 
ex  Spiritu,  spirilus  est.  »  Quia  euim  sic  est  na- 
tus,  est  nobilitate  ingenuus,  quia  Dei  filius,  et 
sic  divinus.  In  Psalmo  *' :  «  Ego  dixi  :  Dii  estis, 

—  ">  Boet.,  de  Consol.  Philos.,  lib.  I,  pros.  5.  — 
"  Scnec,  Epist.  Li,  post  med.  —  *"  Jac,  i,  25.  — 
"  Ibitl.,  H,  12.  —  «  Senec,  Kpist.  cxxiv,  circa  med. 

—  "  Joan.,   I,  12.  —  "  Joan.,    iil,  (i.  —  "  Psal. 

LXXXI,  6. 

(«)  Cnt.  edil.  pcenam.  —  (4)  [tcm  idco.  —  (e)  Ilem 
concupiscentia.  —  [d)  Item  corruplioneiii.  —  (e)  Cat. 
edil.  sicut.  —  (/')  lege. —  (j)  ait. 


564 


COLLATIONKS  PR.-EDICABILES 


et  iilii  Excelsi  omnes.  »  Item  sic  natus  est  vero 

honore  sublimatus.  Unde  Gregorius  '  super  il- 

lud  :  Dedit  eis  potestalcm  filios  Dci  fieri :  «  Quid, 

inquit,  hac  potestate  altius?  quid  hac  altit:jdine 

sublimius  dici  polest,  in  qua  creatus  quisque 

eflicitur  lilius  Creatoris?  »  Si  enim  Judiei  glo- 

riabanlur  (  supra  eodem  ),  quia  (ilii  Abrahaa 

erant;  multo  magis  fideles,  quia  sunt  filii  Dei- : 

<i  Quoniam  eslis  filii  Dei,  misit  Deus  Spiritum 

suum.  »  Ideo  excitans  fideles  ad  consideratio- 

nem  tanlfe  dignitatis,  ait  '  :  «  Videte   qualem 

charitatem  dedit  Pater,  ut  filii  Dei  et  nomine- 

mur,  et  simus.  »  Item  sic  natus  est  oeterni  Hegis 

haereditarius,  et  Filii  Dei  aeterni  cohaereditarius  * ; 

«  Si  fihi ,  et  hasredes  :  hferedes  quidem  Dei , 

coh.eredes  autem  Christi.  »  Et  ^  :  uSifilius,  et 

hoeres  per  Deum.  »  Et  qui  sic  est  natus ,  audit 

maxime  verba  Dei  I^atris  :  nalurale  cnim  est 

quasi  cuilibet  animali,  deleetabiliter,  obedien- 

ler  et  jugiter  audire  vocem  paternam,  vel  ma- 

ternam,  sicut  agno  et  aliis  :  multo  magis  ct 

homo  rationalis  debet  audire  verba  Dei  Patris, 

et  intime  suscipere.  Unde  talis  audit  verba  Dei, 

et  intente ,  sive  singulariter,  aurem  cordis  aver- 

tendo  ab  aliis,  et  Deo  loquenti  intendendo  "  : 

«  Audi,  et  ego  loquar.  »  Ibi  Gregorius  '  :  «  Au- 

dire  nostrum  est  sono  aliunde  venienti  aurem 

commodare.   »  Sic  debet  esse  spiritualiter  in 

auditu  interiori,  scilicet  quod  auris  cordis  ab 

aliis  amovealur,  et  verbis  divinis  accommode- 

tur  *  :  <i  Ad  eloquia  mea  inclina  aurem  tuam.  » 

QuaUter  autem  est  audiendum  verbum  divi- 

num,  Gregorius  '  super  istud  :  «  Unusquisque 

si  verba  Dei  in  aure  {(i)cordis  percipit  ('/),  intel- 

liget  ((•),  unde  sit.  Ccelestem  patrem  dusiderare 

veritas  jubet  ,    carnis  desideria   coalemnere , 

mundi  gloriam  declinare,  aleua  non  appetere, 

propria  largiri.  Peuset  ergo  apud  se  unusquis- 

que  vestrum,  si  hojc  vox  Dei  in  cordis  ejus 

aure  convaluit.  Et  quia  si  jam  sit  ex  Deo,  agno- 

scit.  »  Haec  ille,  et  bene  de  his  qui  audiunt,  et 

qui  non  audiunt  verbum  Dei.  Sed  qu£e  sunt 

audienda  subdit  :  Verba  Dei.  Talia  enim  merito 

sunt  audienda,  quia  sunt  ut  vita  ad  vivifican- 

dum,  supra  '"  :  «  Domine,  verba  vitae  habes ;  >> 

et  sunt  ut  purgamenta  ad  mundandum ,  et  me- 

dicamenta  ad  sanandum,  infra  "  :«  Mundi  estis 

'  Greg.,  super  Ezech.,  lib.  1,  hom.  vi,  ii.  9.  — 
«  Gnl.,  IV,  6.  —  M  Joan.,  lu,  1.  —  '  liom.,  VJII,  17. 
—  5  G(i/.,  IV,  7.  -  «  Job,  XLii,  4.  —  '  Greg.,  Moral., 
lib.  XXXV,  c  III,  n.  4.  —  *  Prov.,  iv,  20.  —  "  Greg., 
m  Eiarig.,  liom.  .wiii,  n.  1.  —  i»  Joan.,  vi ,  69.  — 
"  Juan.,  XV,  3.  —  "  Psal.  cvi,  10.  —  "  Psal.  xxxil, 


propter  sermonem ,  quem  locutus  sum  vobis.  » 
Et  in  Psatmo  '*  :  «  Misit  verbum  suum,  et  sana- 
vit  cos,  »  Et  sunt  ut  firmamenta  ad  roboran- 
dum,  in  Psalmo  "  :  «  Verbo  Domini  coeli  fir- 
mati  sunt.  »  Et  "  :  «  Vacillantes  confirmavenint 
sermones  tui.  «  Et  sunt  ut  delectamenta  ad  sa- 
tiandum  et  delectandum  ''  :  «  Favus  distiUans 
verba  composita.  »  In  Psalmo  "  :  «  Quam  dulcia 
faucibus  meis  eloquia  tua !  »  Nasci  ergo  ex  Deo 
magna  ingenuitas.  Ad  audienda  divina  verba 
debet  esse  sedula  sludiositas,  et  audiendi  di- 
vina  verba  magna  utilitas. 

Collatio  quadragesimaquinta ,  ix  ,  7. 

Vade,  et  lava  iii  natatoria  Siloe.  In  his  verbis 
quatuor  figurantur  :  quorum  primum  est  pec- 
catoris  privativa  exca;catio  ,  quod  subintelligi- 
tur  in  supposito  hujus  verbi  :  Vade  :  loquitur 
enim  ad  ccecum  ;  secundum  est ,  recessus  a 
peccato  exhortatio  :  Vade ;  tertium  cst  poeni- 
tentialis  ablutionis  persuasio,  ibi  :  Lava;  quar- 
tum  est  ipsius  paenitentioe  competens  figuratio  , 
ibi  :  In  natatoria  Siloe. 

Ait  ergo  :  Vade.  Vade,  o  tu  qui  es  caecus  ; 
Cfficus  enim  est,  qui  quo  pergit  non  videt ,  ait 
Gregorius  "  super  illud  "  :  Oculus  fui  cceco.  Pec- 
cator  enim  est  caecus.  Ut  enim  caecitas  corpora- 
lis  oritur  ex  quatuor,  scilicet  ex  disjuuctione 
oculorum  a  sua  origine  :  ocuhis  enim  conti- 
nuatur  ad  interius  per  venas  tres  ,  ut  dicitur  in 
libro  De  Differentia  Spiritus  et  Animoe  ;  item  ori- 
tur  ex  componentium  oculos  deordinatione , 
quae  sunt  tunicffi  oculares,  et  humores,  de  qui- 
bus  libro  primo  Pcrspectixa ;  item  oritur  ex  vir- 
tutis  deieclione  ;  si  enim  senex  haberet  oculum 
juvenis,  videret  ut  juvenis;  item  oritur  ex  lae- 
sione  oculi,  vel  velatione  :  «  Tunc  est  oculus 
clarus ,  quando  non  est  in  eo  loesio,  »  ut  dici- 
tur  apud  Aristotelem  '",  et  quidem  «  tarde  vident 
propter  velamon,.  »  ut  dicitur  apud  eumdem  "  : 
sic  caecitas  spiritualis  oritur  consimihter  ex  dis- 
junctione  [d]  animie  et  suarum  considcratio- 
num  a  Deo,  et  perversa  deordinatione,  et  cor- 
ruptiva  leesione,  et  infectiva  velatione,  et  vir- 
tulis  defectione.  Ideo  in  Psatmo  "  :  «  Cor  meum 

6.  —  "  Job,  IV,  1.  —  »  Prov.,  V,  .1.  —  te  Psat.  civiil, 
103. —  "  Greg.,  Moral.,  lib.  Xl.\,  c.  XIV,  al.  xxiil, 
n.  o9.  —  '"  JuO,  XXIX,  15.  —  "  Arist.,  t/e  Ainma, 
lib.  III.  —  s»  Id.,  de  Animal.,  lib.  I ;  de  Anima,  lib.  JI. 
—  ^'  Psal.  x.vxvii,  11. 

(«)  Cael.  cdit.  aurem. —  (i)  Item  suscipit.—  [c)  Item 
intelligeret.  —  {dj  Item  distinctioue. 


IN  CAP.  IX  SANCTI  JOANNIS. 


S65 


conturbatum  est,  et  dereliquit  me  virtus  mea  , 
et  lumen  oculorum  meorum  non  est  mecum.  « 
Et '  ;  «  Declinaverunt  oculos  suos ,  ne  viderent 
coelum.  »  Et  2  :  «  Habentes  oculos  plenos  adul- 
terii.  »  Et '  :  «  Oculi  eorum  pleni  pulvere.  » 
Niliil  enim  conturbat  oculos  animae ,  ut  fumus 
concupiscentiarum,  ait  Chrysostomus*.  Et  ideo 
tales  dicuntur  caeci »  :  «  Excaecavit  eos  malitia 
eorum.  »  Et  ^  :  «  Quis  caecus  ,  nisi  servus 
meus  ?  »  Et '  :  «  Ambulaverunt  ut  casci ,  quia 
Domino  peccaverunt.  »  Talem  peccatorem  hor- 
tatur  Dominus,  ut  vadat  a  peccato  egrediendo  * : 
«  Egredimini  de  Babylone.  »  Et  ^ :  «  Vade ,  in- 
gredere  (a)  transmigrationem.  »  Et  '"  :  «  Vade, 
ostende  te  sacerdotibus.  «  Item  talis  debet  va- 
dere  per  vias  justitiee  incedendo  "  : «  Vadam 
ad  montem  myrrhae,  et  Ihuris.  »  Item  talis  de- 
bet  vadere  ad  conscienliam  redeundo  '^  :«  Vade 
in  domum  tuam,  »  id  est,  ad  conscientiam  re- 
vertere ,  ait  Gregorius  ''  exponens  illud.  Et  quo- 
niam  anima  peccatrix  fuit  infecta  sordibus 
peccali ,  ideo  lavatio  fuit  necessaria.  Propter 
quod  dicitur  hic  :  Lava,  et  hoc  intime  et  vera- 
citer  "  :«  Lava  a  malitia  cor  tuum.  »  Item  lava 
plenarie  et  totaliter,  in  homine  exteriori  et  in- 
teriori ,  in  atTectu  et  in  sensu ;  non  sicut  hypo- 
crytae  lavant  '^,  «  mundantes  quod  de  foris  est, 
sed  intus  sunt  pleni  immunditia.  »  Et  '*  :  «  La- 
vamini,  mundi  estote.  »  Infra  "  :  «  Si  noii  la- 
vero  te,  non  babebis  parlem  mecum.  »  Et  ibi 
de  hoc  amplius  Et  sequitur  :  «  Non  tantum 
pedes,  sed  et  manus,  et  caput.  »  Et  ibi  ampliiis 
de  hoc.  Item  lava  continue,  sive  jugiter,  prout 
dicitur  in  Psalmo  '' :  «  Lavabo  per  singulas  noc- 
tes  lectum  meum.  »  Et  haec  lotio  debet  esse 
in  natatoria  Siloe ,  quod  interpretatur  Missus  , 
prout  dicitur  in  littera,  per  quam  potest  figu- 
rari  vel  baptismus,  vel  doctrina  fidei,  secun- 
dum  Augustinum  ".  Et  de  hoc  in  Glossa.  Vel 
purgans  poenitenlia,  quam  Deus  miltit  anim<E 
poenitenti  ■" :«  Magna  velut  mare  contritio  tua.  » 
Unde  liguratur  per  Jordanem,  in  quo  infectus 
lepra  "  peccati  debet  se  lavare  septies.  Et  hoc 
debet  anima  poenitens  cum  tranquillitate  et  di- 
hgentia  :  aquae  enim  *'  Siloe  currunt  cum  silen- 

'  Dan.,  xni,  9.  —  '  II  Petr.,  w,  U.  —  «  Dar.,  vi, 
16.  —  *  Chrysost.,  in  Matth.,  hom.  Lxxi,  al.  Lxx, 
n.  5.  —  •  Sap.,  II,  21.  —  ^  Isa.,  xui,  19.  —  '  Soplion., 
I,  17.  —  '  Isa.,  XLViu,  29.  —  »  Ezec/i.,  iil,  11.— 
'»  Matth.,  VIII,  4.  —  "  Cant.,  IV,  6.  —  '=  Malth.,  ix, 
6.  —  "  Greg.,  Moral.  lib.  IV,  c.  xxviii,  al.  xxxi, 
n.  61.  —  1*  Jerem.,  iv,  14.  —  "  Matth.,  xxiii,  25.  — 
'"  Isa  ,  1,  16.—  "  Joan.,  xill,  8,  9.-  '»  Psal.  vi,  7.— 


tio.  Hic  est  notandum,  quod  caeco  ait,  ut  se  la- 
varet,  et  sic  illuminaretur  :  anima  enim  debet 
mundari  in  atfeclu,  ut  videat  in  aspectu  "  : 
«  Beati  mundo  corde ,  quoniam  ipsi  Deum  vi- 
debunt.  » 

Collatio  quadragesimasexta ,  ix,  13. 

Lutum  mihi  posuit  supei'  ocnlos,  et  lavi,  et  video. 
In  his  verbis  figuratur  modus  purgationis  ani- 
mae  peccatricis  et  excaecatae,  ut  sit  munda  in 
afTectu,  et  videat  in  intellectu;  et  figurantur 
tria  :  quorum  primum  est  fidei  verae  perfectibi- 
litas  (4)  de  Filii  Dei  humanitate,  ibi  :  Lutum  po- 
suit ;  secundum  est  a  peccatis  plena  purgabi- 
Utas ,  ibi  :  Et  lavi ;  tertium  est  intelligentiae  cla- 
ritaSj  ibi :  Et  video. 

Ait  ergo  :  Posuit  lutum  super  oculos.  Ut  enim 
ait  Hugo  ^* :«  Triplex  est  oculus,  scilicet  carnis, 
ralionis  et  contemplationis.  Sed  postquam  te- 
nebrae  peccati  intraverunt  in  animam  ,  oculus 
contemplationis  extinctus  est,  ut  nihil  videret; 
oculus  rationis  lippus  effectus,  ut  dubie  vide- 
ret ;  oculus  carnis  extrinsecus  permansit  in  sua 
claritate.  »  Haec  ille.  Et  idem  :  «  Super  istos 
oculos  debet  poni  lutum,  scilicet  fides  Christi 
incarnati.  »  Ut  enira  ait  Auguslinus  ■'  :  aVerbum 
caro  factum  est ,  et  inde  coUyrium  quo  genus 
humanum  illuminatum  est,  »  ut  diclum  est  in 
expositionelitteras.  Et  idem  Augusliuus '*:  «  Hic 
illuminamur  modo  habentes  collyrium  fidei  : 
Verhum  caro  factum  est.  Miscuit  salivam  cum 
terra  :  veritas  enim  •'  de  terra  orta  est,  qua  veri- 
tate  illuminamur.  "  «  CoIIyrio  inunge  oculos 
tuos,  ut  videas,  »  id  est,  veritate  fidei  incar- 
nationis  Jesu  Christi.''  «  Sumens  de  felle  piscis, 
linivit  oculos  patris.  »  Et  sequilur  :  «  Visum 
recepil.  »  Aliquando  vero  sanantur  pcenilentias 
collyrio  purgantis,  sive  justificantis,  ut  dictum 
est :  «  Collyrio  inunge  oculos  tuos,  ut  videas.  » 
«  CoIIyrium  enim  est  dolorum  salubrium,  »  ait 
Augustinus  ^».  Et  supra,  in  (c)  Joannem '' :  «  Si  ful- 
gore  ipso  oculi  reverberantur,  rcgate  medicum, 
utadhibeat  coIljTia  mordacia,  scilicet  praecepta 

"  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xliv,  u.  2.  —  ">  Jercm.,  ii, 
13.  —  "  IV  licg.,  V,  10.  —  "  Isa.,  Vlii,6.  —  '"  Matth., 
V,  8.  —  "  Hug.,  de  Sacram.  fid.,  lib.  I,  part.  X,  c.  il, 
circa  med.  —  "  Ang.,  i>i  Joan.,  tract.  li,  n.  16.  — 
"  Ibid.,  tract.  xxxiv,  n.  9.  —  "  l^sal.  Lxxxiv,  12. 
—  «'  Apoc,  III,  18.  —  "  Toh.,  XI,  13,  15.  —  '»  Au^., 
Conf,  lib.  VII,  c.  viii.  —  »'  Id.,  in  Joan.,  tract.  xviii, 
n.  11. 

(a)  Vulg.  adJ.  ad. — (6)  Edit.  Vcn.  vestrae. —  (c)  deest  in. 


566 


COLLATIONES  PPv^DlCABiLES 


justitiae,  »  etc.  Et  non  solum  sic  oculi  sunt 
inungendi  luto  prffiJicto ;  sed  ixnima  lavanda 
ia  fonte  Siloe,  quae  intcrpretatur  Missus,  id  est, 
in  Christo,  qui  est  fons  misericordiee.  De  quo 
fonte  ' :  «  In  die  illa  erit  fons  patens  domui  Da- 
vid,  in  aljlutionem  peccatoris  et  menstruatfe.  » 
Super  quod  Gregorius  -  :  «  Fons  misericordiae 
Redemptor  noster,  qui  incarnari  digaatus  est, 
ut  peccatorem  lavet  a  perverso  opere  ,  ct 
menstruatam  mentem  diluat  ab  immunda  co- 
gitatione.  Patet  igitur  (a)  fons;  curramus  cum 
lacrj-mis,  lavemur  in  hoc  fonte  pietatis.  » In 
hoc  fonte  David,  Magdalena,  Petrus,  latro ,  loti 
sunt,  ut  ihi  exempliiicat :  et  in  hoc  fonte  anima 
lavata  videt  oculis  cordis  mundatis  ea,  quse 
sibi  videnda  sunt.  Debet  enim  videre  culpam 
perpetratam  ' :  «  Leva  oculos  tuos  in  directum, 
et  vide,  ubi  nunc  prostrata  sis.  >>  Item  debet 
videre  justitiam  poeniteatiffi  debitam  * :  «  Leva- 
vi  oculos  meos,  et  ecce  vir,  et  ia  manu  ejusfu- 
niculus  mensorum,  »  per  quem  figuratur  oequi- 
tas  justitiae.  Item  debet  videre  et  considerare 
occasum  hujus  vilae'* :  «  Levavi  oculos  meos.  » 
Et  sequitur  de  deferentibus  (6)  amphoram  in 
terram  Sennaar  (c),  quod  interpri;tatur  foHor. 
Item  debet  vidcre  oeternitatem  glorife  ;  in 
Fsalmo  «  :  «  Levavi  oeulos  in  montes.  »  Et  do 
his'  :  «  Leva  oculos  tuos,  et  vide  ad  aquilo- 
nem ,  »  in  quo  signatur  transgressio  culpm  ; 
«  Et  ad  meridiem ,  »  in  quo  claritas  gloriie ; 
«  Et  ad  occasum,  »  in  quo  fervor  justiliffi; 
«  Et  ad  orientem ,  »  in  quo  mortalitas  hujus 
vitfe.  Ideo  dicitur  ' ,  quod  «  totum  corpus  ani- 
maliura  erat  plenum  oculis  :  »  de  quibus  ibi 
Gregorius  '  bene,  quod  '"  «  animalia  plena  ocu- 
lis.  »  Et  hoc  est  quod  ait  hic  :  Lutum  fecit,  etc. 

Collatio  quadragesimaseptima ,  ix,  ;h. 

St  quis  Dei  cultor  est,  et  voluntatem  ejus  facit, 
hunc  exaudit.  In  his  verbis  informatur  quihbet 
fidelis  volens  Deum  adorare,  ut  sedulo  se  prae- 
paret  ad  Deum  adorandum.  Et  insinuantur  tria, 
quorum  primum  est  humilis  et  subjecta  ordina- 
bilitas  sub  Deo  in  statu,  ibi  :  Si  quis  cultor;  se- 
cundum   est  virtuosi   operis  perfectibilitas  in 

'  Zacli.,  x:ii,  1.  —  '  Giegor.,  iit  Ezech.,  lib.  H, 
honi.  VIII,  n.  20.  —  3  Jereni.,  iii,  2.  —  *  Zacli.,  ii, 
l.  —  5  ILiid.,  V,  U.  —  »  psal.  cxx,  1.  —  '  Gen., 
XIII,  11.  —  '  Ezech.,  I,  18.  —  »  (iregor.,  in  Ezech., 
Ub.  I,  hoai.  VII,  u.  2.  —  '•  Apoc,  iv,  6.  —  "  Aiig., 
<le  Verb.  Dom.,  serm.  x.^.\v,  al.  cviii,  n.  6;  seriu.  lix, 
al.  Lxx.tvii,  n.   1.  —  ^^  Joan.,  xv,   i.  —  »3  Cic,  de 


actu,  ibi  :  Facit  votuntatem ;  tertium  est  talis 
apud  Deum  acceptibilitas  et  exaudibilitas,  et 
hoc  in  effectu  vel  fructu,  ibi :  flunc  exaudit. 

Ait  ergo  :  Si  quis  cultor.  L't  enim  ait  Augusti- 
nus  "  :  «  CoUmus  eum  adorando,  et  ipse  coUt 
nos  tanquam  agricola  agrum,  sciUcet  purgando 
et  exercendo.  »  Infra  '-  :«  Pater  meus  agricola 
est.  »  Nos  autem  colimus  Deum  perfecte  vi- 
vendo  :  fidelis  enim  efflcitur  cultor  Dei  recte 
credeudo.  Inde  Seneca  ait  :  «  Deum  colit,  qui 
novit.  »  Et  TuIIius  i' :«  Sanctitas  estscienUa  co- 
lendorum.  »  Et  sic  colentes  Deus  protegit,  et 
dat  eis  victoriam  "  :  «  Deus  eorum  pro  eis  pu- 
gnavit,  et  vicit.  »  Et  sequitur  :  «  Non  fuit  qui 
resisteret  populo  isti,  nisi  quando  recessitacul- 
tura  Domini  Dei  sui.  »  Item  fidelis  est  cultor 
Dei  firmiter  sperando,  et  sic  colentes  liberat  a 
tentationibus  ct  tribuIaUonibus.  ^  «  Iloc  pro 
certo  habet  omnis  qui  colit  te,  quia  vita  ejus, 
si  in  probatione  fuerit,  coronabitur.  »  Item  fide- 
lis  est  cultor  Dei  fervide  amando.  Unde  Hiero- 
nymus,  super  illud  Psalmi  :  iVon  erit  iltis  Deus 
recens :  «  lllud  colit  quisque,  quod  plus  diUgit.  » 
Et  Augustinus  '"  :  «  Quis  cultus  est  ejus,  nisi 
amor  ejus,  quo  nunc  desideramus  eum  videre, 
et  speramus  nos  esse  visuros?»  Talis  cultorerat 
Daniel,  de  quo  "  :  «  Dixit  Rex  Danieli  :  Deus 
tuus,  quem  colis  semper,  Uberabit  te.  »  Item 
fidelis  est  cultor  Dei,  recte  Deo  sacrificando. 
«  CoUtur  enim  Deus  sacriticio  laudis,  actionibus 
graUarum,  ut  non  in  seipso,  sed  in  Deo  glorie- 
tur, »  ait  Augustinus  '*.  Et  de  isto  cultu  Augusti- 
nus  1',  quod  servitus  qua  colitur  Deus,  dicitur 
latria;  et  quod  diUgere  Deum,  et  proximum, 
est  Dei  cultus,  ha3C  vera  religio,  haec  recta  pie- 
tas,  haec  tantum  Deo  debita  servitus.  Et  conse- 
quenter,  de  vero  sacrificio  quo  colitur  Deus  '"  : 
«  Cor  contritum  et  humiliatum  est  sacrificium 
Deo,  »  ut  ait  ibidem  •".  Et  talis  est  cultor  Dei , 
ut  hic.  Si  enim  philosophia  est  cultura  animi, 
ut  ait  TuUius  --,  multo  magis  reUgio  ChrisUana, 
de  qua  dictum  est.  Et  talis  cultor  debet  facere 
voluatatem  Dei  in  opere  et  actu  quadrupliciter  : 
primo  modo,  se  jugiter  sancUUcando  '"  :  «  Haec 
est  voluntas  Dei,  sanctiflcatio  vestra.  »  Item  de- 

Nul.  Deor.,\\\3.  I,  vers.  Dn.  —  '*  Judilli,   v,  16,   17. 

—  <*  Tob.,  ill,  21.  —  '«  August.,  de  Trinit.,  lib.  .XII, 
c.  XIV,  n.  22.  —  "  Dan.,  vi,  IG.  —  "  Aug.,  de  Civil. 
Dei,  lib.  X,  c.  v.  —  '■'  Ibid.,  c.  i.  —  "  Psal.  L,  18. 

—  ■'  August.,  ubi  sup.,  c.  v.  —  "  Cic,  Tusc.  qucest., 
lib.  II,  aiile  mea.  —  '"  I  Thess.,  iv,  3. 

[n)  Ctet.  edit.  sibi.   —   (A)   Item  dilferenUbu».  — 
(c)  Item  Semaar. 


IN  CAP.  X  SANCTI  JOANNIS. 


567 


bet  facere  voluntatem  Dei,  concupiscentias  mor- 
tificando,  et  seipsum  Deo  offerendo  '  :  «  Exlii- 
beatis  corpora  vestra  hostiam  viventem.  »  Et 
sequitur  :  «  Ut  probetis  quffi  sit  voluntas  Dei 
bona.  »  Item  debet  facere  voluntatem  Dei,  pro- 
priam  voluntatem  divinae  in  omnibus  confor- 
mando,  supra  -  :  «  Descendi  de  ccelo,  non  ut 
faciam  voluntatem  meam,  sed  voluntatem  Pa- 
tris  :  »  quod  ait  pro  se,  et  in  persona  membro- 
rum  suorum.  Item  debet  facerevoluntatem  Dei, 
opera  justitice  exercendo,  et  sic  fructiiieando  ■*  : 
«  Non  omnis  qui  dicit  :  Domine,  intrat  in  re- 
gnuin  coelorum ;  sed  qui  facit  voluntatem  Patris 
mei.  »  Et  tilem  merilo  exaudit  Dominus,  ut  di- 
cilur  hic.  Et  hoc  merito,  quia  est  immaculatus 
et  purus  sanctifate  *  :  «  Si  iniquitatem  quae  est 
in  manu  tua  abstuleris  a  te,  »  etc. ;  sequitur  : 
«  Tunc  levare  poteris  faciem  tuam.  »  Ibi  Gre- 
gorius  »,  quod  orationes  talium,  qui  sunt  puri 
sanctitate,  esaudit  Deus.  Item  talem  exaudit 
Deus,  quia  est  irreprehensibilis  conscientise  pu- 
ritate  ' : «  Si  cor  nostrum  non  reprehenderit  nos, 
iiduciam  habemus  ad  Deum,  et  (a)  quidquid 
petierimus,  accipiemus.  »  Item  talem  exaudit 
Deus,  quia  est  rectus  justiti;e  fequitate  ' :  «  Neque 
reprehendit  me  cor  meum  in  omni  vila  mea.  » 
Ibi  Gregorius*  :  «  Si  id  quod  praecipit  Deus,  fa- 
ciamus,  id  quod  petimus  accipiemus  (6).  »  Et 
ibi  bene  de  hoc.  ^  «  Levemus  corda  nostra  cum 
manibus.  »  Ibi  Gregorius  :  «  Corda  cum  mani- 
bus  levat,  qui  orationem  suam  operibus  robo- 
ral.  »  Merito  ergo  ait  :  Si  quis  est  cultor  Dei,  etc. 

Collatio  quadragesimaoctava ,  x,  9. 

Ego  sum  ostium ;  per  me  si  quis  introierit,  salva- 
bitur,  et  ingredie>ur,  et  egredietur,  et  puscua  in- 
veniet.  In  his  verbis  quatuor  insinuantur  :  quo- 
rum  primum  est  Filii  Dei  ad  introducendum  fi- 
deles  in  unitatem  corporis  suis  dignativa  boni- 
tas,  ibi  :  Ego  sum  ostium;  sccundum  est  inlran- 
tium  per  ipsum  salvabililas,  ibi  :  Si  quis  per  me 
introierit,  salvabitur;  tertium  est  modi  perve- 
niendi  ad  salutem  qualitas,  ibi  :  Ingredietur  et 
egredietur;  quartum  est  boni  promissi  salvantis 
affluens  deliciositas,  ibi  :  Pascua  inveniet. 

>  Rom.,  XII,  I.  —  '  Joan.,  vi,  38.  —  »  Mutth.,  vii, 
21.  —  *  Joh,  XI,  14,  tu.  —  s  Greg.,  Moral.,  lib.  X, 
c.  XI,  al.  XV,  n.  30,  quoad  sensum.  —  '  I  Joan.,  iii, 
21,  22.  —  '  Joh,  xxvii,  6.  —  '  Gregor.,  Moral., 
lib.  XVIIl,  c.  V,  n.  9.  —  9  T/iren.,  ili,  i\.  —  <«  Aug., 
in  Joan.,  tract.  XLVi ,  n.  3;  tract.  XLVil,  n.  S,  6.  — 
"  ha.,  XXII,  22.  —  "  Afjoc,  iii,  8.  —  "  Prov.,  vui. 


Ait  ergo  :  Ego  sum  ostium.  Ut  enim  ait  Augus- 
tinus  '",  Christus  dicitur  oslium  et  pastor,  sicut 
et  iapis  et  petra  per  similitudinem  :  nihil  enim 
horum  dicitur  (c).  Christus  ergo  ostium  ad  si- 
mllitudinem  ostii :  quia  sicut  per  ostium  fit  in- 
gressio  in  domum,  et  sic  eorum,  qufe  sunt  in 
domo,  patefactio;  sic  per  Christum  fit  spiritua- 
liter.  Unde  Christus  est  ostium,  per  quod  fit  in- 
gressio  in  unitatem  corporis  sui,  sive  Ecole- 
siae  "  :«  Dabo  clavem  domus  David  super  hu- 
meros  ejus,  et  aperiet, »  etc.'^«  Ecce  dedi  coram 
te  ostium  apertum,  quod  nemo  potest  clau- 
dere. »  Item  est  ostium  per  quod  lit  ingressus 
in  abdita  et  arcana  Scripturarum  "  :  «  Beatus 
homo  qui  audit  me  :  »  et  scquitur  :  «  Et  obser- 
vat  ad  postes  ostii  mei.  »  Ipse  enim  est  "  «  Leo 
qui  vicit  de  tribu  Juda,  et  aperuit  librum.  » 
'^«Vidi,  et  ecce  ostiumapertum. » Ingrediens  per 
primum  ostium  ,  fidei  gratia  justificatur ;  ingre- 
diens  per  ostium  secundo  modo  dictum,  verita- 
tis  sapientia  illustratur;  ingrediens  per  ostium 
tertio  modo  dictum,  glorite  affluentia  beatiflca- 
tur.  Sed  intrans  his  modis  debet  se  ostio  con- 
fomiare  et  cito  subjici.  Unde  Auguslinus  '"  : 
«  Humilis  est  enim  janua  Christus  Dominus  : 
qui  intrat  per  hanc  januam,  oportet  quod  hu- 
miliet  se,  ut  sano  capite  possit  intrare.  »  "«  Ego 
sum  mitis  et  humilis  corde,  »  et  sequitur  : 
«  Venite  ad  me,  »  scilicet  (rf)  humiliando,  et  sic 
per  me  intrando.  Et  omnis  sic  intrans  salvabi- 
tur,  quia  talis  est  in  manu  Filii ,  de  qua  nuUus 
rapiet ,  infra  eodem.  «  Salus  enim  "  anima3  est 
in  sancUtate  justitise.  »  Salvabitur,  inquam,  sa- 
lute  veloeitate  fesflna  i^  :  «  Juxta  est  salus  mea 
ut  nuntiet  (e).»  Et  ^" : « Salus mea  non  morabitur. » 
Item  salvabitur  salute  mulla  numerositate,  quia 
et  in  anima  et  in  corpore,  et  in  utriusque  sen- 
sibus  :  -'  «  Occupabit  salus  muros  tuos.  «  Quod 
enim  occupatur,  ab  alio  circumdatur.  Item  sal- 
vabitur  salute  jucundadeliciositate*' :«  Adducet 
vobis  (f)  sempiternam  jucunditatem  cum  salute 
vestra.  »  Ilem  salvabitur  salutc  pcrpctua  eeter- 
nitate  -^  :  «  Salvatus  est  Israel  in  Domino  saliite 
£Eterna.  »  '"'  «Tunc  erit  vox  salutis  et  exultationis 
(g)  in  tabernaculis  justorum.  »  Sed  intrans  modo 

34.  —  '*  Apoc,  V,  5.  —  "  Ibid  ,  iv,  \.  —  '*  Aug.,  in 
Joan.,  tract.  XLV,  n.  5.  —  *'  Matth.,  xi,  29,  i8.  — 
•»  Eccli.,  .XXX,  15.  —  "  Isa.,  Lvi,  1.  —  'o  Ibid.,  XLVi, 
13.  —  2'  Ibid.,  LX,  13.  —  »  Bar.,  iv,  29.  —  "  Isa., 
XLV,  17.  —  '"•  Psal.  cxvii,  15. 

(a)  Ceei.  edit.  add.  quod.  —  (6)  Al.  oblinebimus'.  — 
(c)  Suppl.  proprie.  —  (rf)  Suppt.  vos.  —  (e)  Vulg, 
veniat.  —  (/)  Vcel.  edit.  nobis.  —  {g)  exultabo. 


568 


COLLATIOISES  PILEDICABILES 


clic[o,  ut  salvetur,  tunc  debet  irigredi  ad  medi- 
tunda  quae  Dei  sunt,  qute  sunt  credenda,  qute 
amanda,  qure  appetenda,  et  quie  sunt  his  con- 
traria,  et  debet  cgredi  ad  mandata  Dei  adim- 
plenda.  Unde  Augustinus  '  :  «  Ingredi  interius 
dicimus,  quando  aliquid  cogilamus.  »  Kt^: 
«  Vade,  populus  meus,  intra  in  cubicula  (a) 
tua.  »  Et ' :  «  Praecurre  prior  in  domum  tuam.  » 
Et  sequitur  :  «  Conceptiones  tuas  age.  »  Item 
dicimur  egredi,  quando  aliquid  exterius  opcra- 
mur,  secundum  illud  Prophetaj  *  :  «  Exibit  ho- 
mo  ad  opus  suum,  »  Llt  ait  idem  Augustinus  ■''  : 
Sive  mente  excedimus,  Deo ;  sive  sobrii  sumus, 
nobis.  »  Et  ad  sic  ingrediendum  et  egredien- 
dum  debet  pastor  proBcedere.  "  «  Provideat 
Deus  hominera,  »  etc.  Et  sequitur  :  «  Qui  pos- 
set  (5)  exireet  intrare  ante  eos.  »  Et  talis  pnsi;ua 
inveniet,  scilicet  triplicia  :  quorum  prima  sunt, 
internae  conscientia;  gaudia  "^  :  «  Secura  cnim 
meus  quasi  juge  convivium.  »  De  quibus  in 
Psalmo  *  :  «  In  loco  pascuoe  ibi  me  collocavit. » 
Item  inveniet  pascua ,  scilicet  Scripturarum  de- 
lectabilia  documenta  et  mystei'ia,  et  sanctorum 
exempla."«Circumspiciet  montes  pascua3  sua? :  » 
per  quos  montes  possunt  intelligi  alta  mysteria 
Scripturarum.  Ut  enim  ait  Augustinus  '" :«  Sicut 
carnalibus  escis  alitur  caro ,  ita  ex  divinis  elo- 
quiis  et  orationibus  interior  homo  nutritur  et 
pascitur.  »  Item  sunt  pascua  ceternorum  gau- 
diorum.  Unde  Augustinus  "  hic  :«  Bona  pascua 
vita  oeterna  :  ibi  nulla  herba  arescit,  totum  vi- 
ret,  totum  viget.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  '-  «  Pas- 
cuis  uberrimis  pascam  eos.  »  Super  quod  Gre- 
gorius  "  :  «  Quse  sunt  pa?cua  ovium,  nisi  aeterna 
gaudia  virentis  paradisi?  »  Et  ibi  bene  de  hoc. 
'*  «  Pergunt  ad  pastum. »  Ibi  Gregorius  "*  expo- 
nens  ista  verba  :  «  Quod  pastum  Scriptura  vo- 
cat  viridilatis  a^ternfe  pabulum,  »  prout  hic  di- 
citur.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Prima  pascua  inve- 
niret  intrans  per  ostium  modo  primo  diclum ; 
secunda,  intrans  per  ostium  secundo  modo 
dictum ;  tertia  intrans  per  oslium  lertio  modo 
dictum.  Et  ideo  mcrito  dicuntur  "^ lideles  oves  pas- 
cum  Dei.  Et  quia  talia  pascua  non  quaerunt  pas- 
tores  ovil)us,  ideo  dicitur  "  :  «  Principes  ejus 

'  Aug.,  i'i  Joan.,  tracl.  xlv,  u.  15.  —  "  Isa.,  xxvi, 
20.  —  '  Eccli.,  xxxu,  m,  l(j.  —  '  Psul.  cill,  23.  — 
s  Imo  Apostoliis,  II  Cor.,  v,  13.  —  *■  Num.,  xxvii, 
IG,  n.  —  '  Prov.,  XV,  15.  —  »  Psal.  xxii,  1.  —  »  Joh, 
XXXIX,  S.  —  '"  Imo  auctor,  quisquis  ille  sit,  lib.  de 
Sidutar.  Docutn.  ad  quemd.  coniit..,  c.  .xxviii,  intei' 
Oper.  Aug.,  Append.  toiu.  VIII.  —  "  Aug.,  !«  Joun,, 
tract.  XLVlii,  n.  5,  —  "  Ezecli.,  xxxiv,  I4.  —  is  Greg., 


velut  arietes  non  invenientes  pascua.  »  Propter 
quod  clamunt  et  conqueruntur  oves  "  :  .Mugie- 
runt  (c)  greges  armenti,quianon  est  eispascua. » 

Collatio  quadragesimanona ,  x ,   II. 

Bonus  pastor  dat  animam  suam  pro  ovibus  suis. 
Quoniam  planum  est  es  textu  et  ex  sanctis, 
quoniam  Filius  Dei  fuit  bonus  pa.stor,  qui  dedit 
animam  suam  pro  oviljus  :  de  quo  pastore  "  : 
uSuscitabo  super  eos  pastorem  unum  :  »  '"  «  Si- 
cutpastorgregemsuum  pascit : » ideo  ista  verba 
exponuntur  mysterialiter  (rf)  de  vicario  Jesu 
Christi,  qui  ei  succedit  in  officio  pastorali.  Et 
secundum  hoc  quatuor  figurantur  :  quoruin 
primum  est  otTicii  prfielationis  specifica  conditio, 
ibi  :  Pastor;  secundum  est  adimpletionis  ofiicii 
debita  perfectio,  ibi :  Bonus;  tertiumest  ejusdem 
justa  obligatio,  ibi  :  Dat  animam;  quartum  est 
subditorum  humiUs  subjectio,  ibi  :  Ooibus  suis. 

Ait  ergc  :  Pastor.  Ut  enim  ait  Hugo  et  Papias  : 
«  Pastor  dicitur  a  pascendo,  quia  pastum  dat 
ovibus,  sive  quia  depascit  oves.  »  Sicut  Augus- 
tinus  ait  :  «  Textu  Scripturarum  et  maxime 
Evangelii  pascimur.  »  Ut  ait  idem  Augustinus  ; 
«  Ea,  quibus  pascimur,  sunt  mandata  Dei,  sive 
prcecepta  utriusque  Testameuti.  »  Ille  est  ergo 
paslor ,  qui  pascit  proedictis  pascuis  -'  :  «  Docet 
et  erudit  quasi  paslor  gregem  suum.»  Unde  Ber- 
uardus  -^ : «  Pastus  ovium  in  pascuis  Scriptura- 
rum  debct  esse.  »  Et  hoc  tripliciter,  ut  mandata 
duris  et  carnalibus  imponantur  dispensationum 
omnibus  pusillis ,  secundum  illud  Apostoli  "  : 
«  Qui  inliriiius  est,  olus  manducet.  »  Consilia 
solida  et  hortameuta  forlia  sauis ;  unde  iufra  " 
dictum  est  Petro  ter  :  «  Pasce  oves  meas.  »  Et 
ibi  de  hoc  "  :  «  Pascite  qui  in  vobis  est  gre- 
gem.  »  Vel  pastor  cst,  qui  pascit  praedictis  pas- 
cuis,  de  quibus  in  priori  Collatione,  scilicet, 
pastu  sacrse  eruditionis,  et  pastu  piae  consola- 
tionis ,  et  pastu  promissionis  de  coelestibus  ■'  : 
«  Dabo  vobis  pastores  juxta  cor  meum,  qui 
pascant  (e)  vos  scientia  et  doctrina.  »  Sed  ta- 
men  de  multis  verilicatur  istud,  de  quo  plangit 

in  Eoang.,  hom.  xiv,  n.  3.  —  "  Job ,  xxxix,  4.  — 
"  Gieg.,  iioral.,  lib.  XXX,  c.  xi,  al.  xiv,  u.  49.  — 
1«  Psut.  xciv,  7.  —  "  Then.,  I,  6.  —  '•  Joel.,  i,  18.  — 
"  Ezeclt.,  v,  23.  —  '0  Isu.,  xL,  11.  —  "'  Ezecli.,  xvill, 
13.  —  -^  Bern.,  super  Caut.,  serm.  Lxxvi,  post  med. 
—  -3  /iom.,  xiv,  2.  —  "  Joan.,  xxi,  17.  —  "  I  Petr., 
v,  2.  —  **  Jerein.,  Iil,  15. 

(«)  Cat.  edit.  labernacula.  -  (A)  Vttlg.  posiit.  — 
(c)  Edil.  Veii.  miseruut.  —  (rf)  Leg.  miuisterialiter.  — 
(c)  Vulg.  pascent. 


IN  CAP.  X  SANCTI  JOANNIS. 


569 


Dominus  '  :  «  Vae  pastoribus  qui  pascebant  se- 
metipsos.  »  Et  talis  est  bonus  pastor,  secundum 
regulam  Senecae  ;  lllud  est  bonum  in  omnibus 
et  in  singulis,  quando  unumquodque  facit  illud 
ad  quod  nascitur,  et  quod  est  ei  proprium  :  si- 
cut  homo  est  bonus,  quando  vivit  secundum 
rectam  rationem.  Sic  omnis  res,  quando  finem 
suum  impleverit,  laudabilis  est.  Et  sic  pastor 
est  bonus,  qui  perfecte  facit  opera  pastoris:  sed, 
ut  patet  in  littera,  opera  pastoris  sunt,  legitime 
ingredi  per  ostium,  quod  Christus  est,  et  vocare 
oves  nominatim,  id  est,  sigillalim  cognoscere 
eas,  ad  pascua  emittere,  et  ante  eas  egredi,  et 
ingredi  per  bona  esempla :  et  sic  de  aliis  operi- 
bus  pastoris ,  et  in  pascendo  oves  dicto  modo , 
et  in  fovendo  et  nutriendo,  et  protegendo,  sive 
defendendo.  -  «  Sicut  pastor  gregem  suum  pas- 
cit,  in  brachio  suo  congregavit  agnos.  »  Et  sic 
de  aliis.  Et  in  persona  talis  pastoris  '  :  «  Ego 
pasco  oves  meas.  »  Et  sequitur  :  «  Quod  perie- 
rat  requiram,  et  quod  abjectum  erat  reducam.» 
Sed  de  raultis  verificaturnunc  istud  Zacharice*: 
«  0  pastor  et  idolum,  derehnquens  gregem.  » 
Pastor,  inquam,  nomine,  idolum  re,  quia  non 
adimplet  opera  boni  pastoris.  ^  «  Grex  perditus 
est.  »  Et  sequitur  :  «  Pastores  seduxerunt  eos.» 
Et  talis  pastor  dat  animam,  scihcet  affligendo 
per  poenitentiam.  Item  dat  animam  exponendo 
se  morti  propter  salubrem  custodiam  ovium. 
Ut  enim  ait  Bernardus  ^ :  «  Dupliciter  est  por- 
tare  crucem  Domini,  vel  ponendo  animam  ut 
martyr,  vel  allligendo  ut  pcenitens.  » '  « llle  pro 
nobis  animam  suam  posuit,  et  nos  debemus 
pro  fratribus  animas  ponere.  »  Item  debet  po- 
nere  animam  periculis  obviando,  in  defendendo 
oves,  et  labores  sustinendo,  esemplo  Jacob, 
qui  ait  *  :  «  Die  noctuque  aestu  urebar  et  gelu, 
fugiebatque    somnus    ab    oculis    meis;    »    et 
e.xemplo  David ,  de  quo  ^ :   «  Pascebat  servus 
tuus  gregem,   et  veniebat  leo,  et  ursus,   et 
consurgebant   adversum    me.  »    Et  sequitur  : 
«  Interficiebam  eos.  »  Talis  erat   Aposlolus  '", 
qui  ait  :   «  Quotidic  morior  propter   vestram 
gloriam,  fratres.  »  Sed  qui  non  dant  animas, 
imo  fugiunt,  quia  (fc)  merccnarii   sunt,  prout 
prosequitur  Gregorius  "  bene  super  istud,  ubi 
multum  et  bene  de  hoc.  Et  sic  debet  animam 

'  Ezech.,  x.\xiv,  2.  — «  Isa.,  XL,  11.  —  »  Ezec/i., 
XXXIV,  l.'i,  Ifi.  —  *  Zuc/t.,  XI,  17.  —  »  Jerem.,  l,  6.  — 
'  Beraard.,  super  Cant.,  serm.  xxx,  post  med.  — 
'  I  Joan.,  111,  16.  —  '  Gen.,  xxxi,  40.  —  »  1  Reo-,  XMi, 
34,  33.  —  10  1  Cor.,  xv,  31.  — "  Greg.,  in  Evang., 
liom.   XIV,  n.   2,  sed  locus   corruptus.  —  "    Isld., 


dare  pro  ovibus,  id  est,  pro  salute  ovium  :  per 
oves  enim  fideles  signantur,  quia  o-vis  est  molle 
pecus  lanis,  corpore  inerme,  animo  placidum,  ab 
oblatione  dictum,  ut  ait  Isidorus '-.  Unde  ovis  est 
innocuum  et  simplex  animal.  Et  tamen  solers 
est  et  cauta,  in  tuendo  salulem,  in  declinando 
nociva,  et  eligendo  herbas  medicinales,  in  de- 
clinando  tela,  in  adimplendo  se  herbis  immi- 
nente  hieme  ;  tunc  enim  inexplebiliter  escam 
capit,  ut  ait  Ambrosius  ".  Ut  ergo  tales  sint 
spiritualiter  fideles  et  non  sint  lupi  per  ra- 
paeitatem ,  vel  ursi  per  voracitatem,  vel  leo- 
nes  per  crudelitatem,  et  sic  de  aliis,  debet 
pastor  dare  animam.  In  Psalmo  "  :«  Deduxisti 
sicut  oves  populum  tuum  in  manu  Moysi,  »  etc. 
Ut  de  talibus  verificetur  illud  "  :  «  Eratis 
sicut  oves  errantes,  sed  conversi  estis  ad  pasto- 
rem  et  episcopum  animariim  vestrarum.  »  Prae- 
latus  est  pastor  in  pascendo  dictis  modis ,  et 
episcopus  superintendendo  et  custodiendo. 

Collectio  quinquagesima ,  x,  18. 

Potestatem  liabeo  ponendi  animam  meam ,  et 
iterum  sumendi  eam.  In  his  verbis  Iria  insinuan- 
tur  :  quorum  primum  est  Filii  Dei  magnifica 
virtuositas,  ibi :  Potestatem  habeo;  secundum  est 
munifica  et  dignativa  bonitas ,  ibi  :  Ponendi 
animam  meam ;  terlium  est  ejusdem  invicla  vir- 
tuositas,  scilicet  in  resurgendo,  ibi  :  Potestatem 
habeo  ilerum  sumendi  cam. 

Ait  ergo  :  Potestatem  habeo,  id  est,  magnam  ('/) 
intensione  sive  virtute,  quia  omnia  potest,  et 
nihil  ei  resistit.  Et  '* :«  Videbitis  Filium  hominis 
venientem  cum  potestate  magna  et  majeslate.  » 
Item  habet  potestatem,  scilicet  latam  immensi- 
tate  "  :«  Data  est  mihi  omnis  potcsfas  in  cceIo'  et 
in  terra. »  Et  non  solum  habet  potestatem  super 
ea  quoe  sunt  entia;  imo  super  nihil,  quia 
potest  creare  de  nihilo  ,  et  super  mortem,  quia 
potest  de  morte  resuscitare  "  :  «  Qui  vitee  et 
mortis  habet  potestatem. »  Item  habet  potes- 
tatem  Filius  Dei  aeternitate  interminabilem  "  : 
«  Potestas  enim  ejus  potestas  sempiterna.  » 
Magnifica  ergo  sua  potestas  et  munifica  in  hoc, 
quod  posuit  animam  suam,  scilicet  spontanee 
et  voluntarie  in  inorte.    Ut  cnim  ait  Augusti- 

Elyrnot.,  lib.  XII,  c.  1. —  "  Ambros.,  in  Hexaem., 
lib.  VI,  c.  IV,  u.  20.  —  "-  Psal.  LXXVI,  21.—  'M  Petr., 
II,  23.  —  "  liic.,  XXI,  27.  —  "  Matt/i.,  xxvill,  18.  — 
"  Sap.,  XVI,  13.  —  '»  Dan.,  iv,  31. 

(fl)  Dele  quia.  —  (*)  Edit.  Ven.  magna. 


570 


rOLLATIONES  PIliEDlCABILES 


nus  ' :  « (a)  Christus  posuit  animam  ?  Quando 
Verbum  voluit  :  principatus  vero  in  Verbo 
erat,  et  ibi  polestas.  Ponere  animam  est  mori : 
caro  ponil  animani  et  sumil,  soilicet  potestate 
Verbi.  »  Htec  ille.  Animam,  inquam,  excellentia 
supereminentem,  atque  peccato  puram  et  in- 
nocentem,  unitate  divinitatis  deificatam,  etideo 
amabilitate  dilectam  (//).  Quoniam  tamen  posuit 
moriendo,  non  necessitate,  non  oblivione,  non 
commodi  proprii  acquisitione,  sed  pro  generis 
humani  redemptione.  Et  sic  posuit  animam  in 
morte,non  inmanibusamicorum,  sed(c)inmorte 
diuturnitate  prolixa,  amaritudine  dira,  ignomi- 
niositate  opprobriosa.  Propter  quod  in  tigura 
ejus  ^  :  «  Dilectam  dedi  animam  meam  in 
manusinimicorum  vestrorum  {d).  »^  «  Pro  impiis 
raortuus  est.  »  Et  sequitur  :  «  Commendat  Dcus 
charitatem  suam,  quoniam  cum  adhuc  peccato- 
res  essemus ,  pro  nobis  mortuus  est.  »  Et  ideo 
dicitur  '  :  Gratiam  fidejussoris  ne  obliviscaris  : 
dedit  animam  suam  pro  te.  n  Et  non  solum  fuit 
sua  bonitas  sic  ponendo  animam  in  morte,  sed 
fuit  sua  invicta  virluositas  sumendo  in  resur- 
rectione  :  fuit  enira  tunc  sua  potestas  manifes- 
tata  virlualiter,  sive  potenler,  quia  sua  virlule 
surrexit.  bifra  ait  *  :  «  Ego  sura  resurrectio, » 
scilicet  etrective  et  causaliter,  respectu  etiam 
omnium  resurgentium.  Etsi  enim  «  «  crucifixus 
est  ex  infirmitate ,  resurrexit  (e)  ex  virtute.  » 
Item  fuit  potestas  sua  manifestata  triumphaliter, 
quia  morte  destructa,  et  auctore  mortis  devic- 
to,  resurrexit,  ait  enira'  :  «  Ero  mors  tua ,  o 
mors,  »  etc.  Ideo  dicitur  '  :  «  Quem  Deus  susci- 
tavit  solutis  doloribus  inferni,  juxta  quod  im- 
possibile  erat  illum  detineri  ab  eo.  »  Item  ipse 
sumpsit  animam  in  resurrectione  glorianter, 
quia  cum  omni  gloria ,  et  ad  gloriam  resurre- 
xit  ^  :  «  Oportuit  Clnnstum  pati ,  et  rcsurgere  a 
mortuis,  et  ita  intrare  in  gloriam  suam.  »  Et  ob 
hujus  potestatis  magnitudinem,  infra  "*  :«  Con- 
fidite ,  quia  ego  vici  mundum.  »  "  «  Ecce  vicit 
leo  de  tribu  Juda.  »  Imitatores  ergo  Filii  Dei,  et 
elecli  sic  ponant  aniraas  suas  pro  Christo,  in- 
fra  '^ :  «  Qui  amat  animara  suam,  perdet  eara,  » 
ut  resurgat  {f)  cum  ipso  in  gloria,  quia  "  «si 
mortui  (g)  simus,  et  convivemus. » 

'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  xLvn,  d.  11,  13.  —  ^  Jerem., 
xn,  7.  —  5  Rom.,  v,  6,8.  —  »  Ecdi.,  xxix,  20.  — 
'  Joan.,  XI,  25.  —  «  II  Cor.,  xin,  4.  —  '  Ose.,  xiii, 
14.  —  '  Act.,  II,  24.  —  9  Luc,  XXIV,  26.  —  '»  Joan., 
XVI,  33.  —  "  Apoc,  V,  5.  —  12  Joan.,  xil,  25.  — 
"  II  Tim.,  II,  H.  —  i<  Aiig.,  in  Joan.,  tract.  xLix, 
n.   3.   —  1'  Ibid.,  n.  9.   -   i"  Arist.,  de  Somn.  et 


Collatio  quinquagesimaprima ,  xi,  H. 

Vado ,  ut  a  somno  excitem  eum ,  scilicet  Laza- 
rum.  In  tota  ista  serie  evangelica,  ut  patet  ab 
Augustino  'S  niors  Lazari  est  figura  mortis  ge- 
neris  humani,  et  suscitatio  ejus  figura  fuit  resus- 
citationis  a  morte  peccali.  Et  secundum  hoc  ia 
verbis  piVEmissis  tria  liguranlur  :  quorum  pri- 
mum  est  peccati  aggravantis  et  ligantis  congrua 
figuratio,  ibi :  A  somno;  secundum  est  animae 
sic  peccato  obligata  resuscitatio ,  ibi  :  Excitem 
eum;  tertium  est  resuscitantis  Christi  benefica 
dignatio,  ibi  :  Vado  ad  eum. 

Ail  ergo :  A  somno.  Per  somnum ,  sive  dor- 
milionem  ,  figuratur  mors,  quia  tanta  facilitale 
excitat  Dominus  de  sepulcro ,  quanta  lu  excitas 
dorraientem  de  lecto,  ait  Augustinus '^.  Unde 
convenienter  per  somnum  signatur  peccatum, 
quia  in  somno  est  sensuum  ligatio  ,  et  operum 
vigiliiB  privalio ,  et  hominis  immobiliatio,  ut 
patet  a  sapiente  '",  quia  somnus  est  privatio,  et 
iramobilitat  (h),  ut  dicitur  ibidem  ".  Item  in 
sorano  est  corporis  infrigidatio,  et  sic  dissolutio 
et  debilitatio,  maxime  si  fucrit  immoderalus. 
Unde  Auguslinus  '* :«  Somnus  est  frigidus  et  hu- 
midus,  et  sie  resolvit,  ut  patet  in  lethargicis  (i), » 
qui  dormiendo  moriuntur.  Item  in  somno  est 
vanorum  somniorum  multiplicalio,  et  inanis 
lietilicatio ,  et  sine  causa  contristatio.  Tunc 
enim  in  somno  contingunt  somuia,  secun- 
dum  sapientbm,  ut  supra  ".  Item  in  somno 
est  malorum  circumstantium  ignorantia , 
sive  inconsideratio ,  periculorura  immi- 
nentium  improvisio  ,  praeteritorum  imme- 
moratio,  ut  patet  ad  sensum.  Consimilia  autem 
sunt  in  somno  spiritualiter  :  quia  est  ibi  ligatio 
sensuum ,  ue  dirigantur  in  proprias  operatio- 
nes  :  quia  peccata  sunt  funes ,  sive  vincula, 
prout  ait  Propheta  '^  :«  Circuraplexi  sunt  me.  » 
Et  est  immobilitatio  peccatis  et  aggravatio  -"  : 
«  Iniquitates  mea;  aggravalffi  sunt  ( j)  super  me, » 
ait  Psalmista.  Item  est  inlima  infrigidatio  et 
dissolutio  ^'  :«  Frigidara  fecit  malitiam  suam.  » 
Et  est  raeditationum  et  afleclionura  vanarura  et 

Vigil.,  c.  I.  —  '"  ILiiil.,  c.  in  ,  post  uied.  —  "  Aug., 
de  Quant.  anim.,  c.  xxii,  n.  38,  quoad  seDSum. — 
"  Psal.  cxvill,  61.  —  "  Psal.  xxxvii,  5.  —  "  Jerem., 

VI,  7. 

(a)  Suppl.  Quando.  —  (6)  Ccet.  edit.  directam.  — 
(c)  et.  —  (d)  Vulg.  ejus. —  [e)  sed  vivit.  —  (/■)  Ler/.  re- 
surgaiit.  —  (g)  Vii/g.  coinmortui.  —  (/i)  Ccel.  edit. 
inlmobilitate. —  («i  liturgicis. —  (j)  Km/j.  supergresss. 


IN  CAP.  XI  SANCTI  JOANNIS. 


571 


phanfasticarum  simulatio.  Et  ex  his  aliquando 
lcBtitia  vana  et  inanis,  et  tristitia  irrationabilis  ' : 
«Sicut  somniat  esuriens,  »  etc.  Et  est  malorum 
et  periculorum  imminentium  iguorantia  et  in- 
consideratio  ^  :  «Usquequo,  piger,  dormis?»  Et 
sequitur  :  «  Veniet  tibi  quasi  viator  egestas.  » 
Merito  ergo  per  somnum  mors  peccati  signa- 
tur.  3  «  Quando  solet  sopor  occupare  homines.  » 
Ibi  Gregorius  ',  quod    «  per  somnum  torpor 
negligentiae  signatnr. »  '«Si  dormiero,  dico  (a) : 
Quando  surgam  ('/) : »  " «  Dormire  est  in  peccatis 
jacere. »  "^  «  Eris  sicut  dormiens  in  medio  mari,  et 
quasi  sopitus  gubernator,  »  etc.  Et  sequitur : 
« Verberaverunt  me ,  et  non  dolui. »  Sic  dor- 
mientem  lethaliter ,   vel  somniantem ,   excitat 
Dominus   infusione  gratice  suee,  clamore  suse 
doctrinae,  illustratione  sapientite  suse,  et  impulsu 
castigationis  suae.  Dormiens  solet  excitari  infusa 
vigoratione ,    et  sonoro   clamore ,  et  luminis 
subitatione,  et  ejusdem  impulsione,  sicut  patet 
ad  sensum  :  sic  spiritualiter  excitat  Dominus,  in- 
fusa  gratia  pcpnitenlife  (unde  supra  eodem  :  Qui 
credit  in  me,  si  mortuus  fuerit,  etc),  morientem, 
si  tamen  postea  credat  flde  operante  per  dilec- 
tionem  :  vivent  vilfe  (c)  grati;e.  Item  excitat  cla- 
more   suse   doctrinffi;  unde  supra  *  :  «  Stabat 
Jesus  et  clamabat.  »  Et' :  «Sapientia  foris  prae- 
dicat. »  Et  sequitur  :  «  In  capite  turbarum  cla- 
mitat. »  Et  sic  Christus  excitat  tam  per  se,  quam 
per  prophelas  '"  :  «  Expergiscimini,    ebrii,  et 
flete.  »  Et  per  Apostolum  "  :«  Hora  est  jam  nos 
desomno  surgere.  »  Et  '"^  :c(Evigilate,  jusli,»  etc. 
Item  excitat  luminis  illustratione  "  :  «  Omnia 
qu£B  arguuntur,  a  lumine  manifestantur. »    Et 
sequitur  :  « Surge  qui  dormis ,   et  exsurge   a 
mortuis.  »  Item  excitat  impulsione  castigationis 
paternae  **  :  «  Ipse  stat  ad  ostium  et  pulsat.  » 
Super  quod  Gregorius '^^«Pulsat  Dominus,  cum 
aegritudinismolestiismortem  vicinam  designat.» 
Unde  in  figura  bene  "  :  «  Percussoque  latere 
Petri,  excitat  eum,  et  ait  :   Surge  velociter. » 
Qui  non  excitantur  prfedictis  modis ,  sunt  simi- 
les  lethargicis  {d),  qui  dormiendo  moriuntur,  ut 
ait  Augustinus.  De  quorum  quolibet  "  :  «  Eris 
sicut  dormiens.  »  Et  sequitur  :  «  Traxerunt  me, 
et  non  sensi. »  Et  ad  tales  excitandos ,  venit 

'  Isa.,  XXIX,  8.  —  •  Prov.,  vi,  !),  1 1.  —  '  Job,  v,  13. 

—  *  Greg.,  Moral.,  lib.  V,  c.  xxii,  al.  xxxi,  u.  S4.  — 
s  Job,  VII,  4.—  «  Gref;.,  MornL,  lib.  VIII,  c.  vi,  al.  x, 
n.  20.  —  '  Prov.,  xxiir,  34,  35.  —  8  7on«.,  vii,  37.  — 
'  Sap.,  XX,  21.  —  '0  Joel.,  l,  5.  —  "  Roin.,  xill,   11. 

-  '^  I  Cor.,  XV,  34.  -  1'  Ephes.,  v,  13,  14.  —  '»  Apoc, 
III,  20.  —  '•  Gregor.  m  Evang.,  hom.  xiii,  n.  3.  — 


Dominus  ex  sua  misericordia  in  istummundum, 
sicut  in  vallem  miseriarum ,  sicut  prius  Res 
descendit  ad  vinctos  liberandos.  "  «  Spiritus 
Domini  super  me. »  Et  sequitur  :  «  Misit  me, 
ut  mederer  contritus  corde^  et  praedicarem  cap- 
tivis  indulgentiam.  »  Supra  "  :  «  Misit  Deus 
Filium  suum  in  muudum,  non  ut  judicet  mun- 
dum,  sed  ut  salvetur  mundus  per  eum.  »  Et  ibi 
de  hoc,  sciUcet  de  suo  adventu. 

CoUatio  quinquagesimasecunda ,  xi,  21. 

Domine ,  si  faisses  hic ,  frater  meus  non  fuisset 
mortuus.  In  his  verbis  exprimitur  affectuosa 
confessio  beataj  Marthse.  Unde  tria  hic  denotan- 
tur,  quorum  primum  est  professio  divinae  po- 
testatis,  ibi  :  Domine;  secundo,  professio  suae 
dignativae  bonilatis  ,  ibi  :  Si  fuisses  hic ;  tertio , 
professio  suae  potestativae  virtutis ,  ibi  :  Non 
fuisset  mortuus. 

Ait  ergo  :  Domine  :  et  in  hoc  profitebatur  do- 
minativam  et  potestativam  majestatem ,  ipse 
solus  est  Dominus.  De  hoc  habitum  est  supra  " : 
Domine,  ad  quem  ibimus.  Et  licet  sit  verus  Domi- 
nus  et  solus  Dominus,  tamen  dignatur  hic  esse 
nobiscum  summa  sua  et  dignativa  bonitate. 
Est  enim  hic  nobiscum,  consequenter  cum  om- 
nibus,  et  in  omnibus,  scilicet  per  essentiam,  et 
praesentiam ,  et  potentiam ,  sicut  ait  Augusti- 
nus  ^*.  Et  idem  :  «  Deus  divinitate,  bonitate  et 
virtute  usque  ad  finem  saeculi.  »  ^'  «  Ccelum  et 
terram  ego  impleo.  »-^ «  Excelsior  ccelo  est,  »  etc. 
Ibi  multum  de  hoc.  Item  est  hic  per  justifican- 
tem  gratiam ,  et  sic  cum  justis  specialiter,  in 
quibuspraestat  sicut  iu  temphs  suis^'  :«TempIum 
Dei  sanctum  est,  quod  estis  vos.  »  Et  ^*  :  «  Vos 
estis  templum  Dei.  »  Et  sequitur  :  «  Quoniam 
inhabitabo  in  illis, »  etc.  Item  Filius  Dei  est  no- 
biscum  ,  scilicet  per  actuahs  adjutorii  manifes- 
tam  evidentiam  *^  :  «  Quando  fuit  Omnipotens 
mecum.  »  Item  Filius  est  nobiscum  hic  per  as- 
sumptse  humanitatis  veritatem  '"  :  «  Vocabitur 
nomen  ejus  Emmanuel,  id  est,  nobiscum  Deus :  » 
et  hoc  jam  visibiliter,  quamdiu  vixit  in  carne , 
supra  "  :  «  Verbum  caro  factum  est ,  et  habi- 

"■  Act  ,  ,\ll,  7.  —  '  Isn.,  LXI,  1.  —  '8  Jouii.,  III,  17. 
—  "  Viil.  sup.,  Coltnt.  XXXV.  —  ™  Aug.,  nd  Dnrd., 
epiet.  LVli,  al.  cLXXXVii,  n.  14.  —  ^'  Jerem.,  xxiii, 
24.  —  "  Job,  XI,  8.  —  "  1  Cor.,  Ili,  17.  —  "•  II  Cor., 
VI,  16.  —  "  Job.,  XXIX,  5.  —  >"  Isu.,  VII,  14;  Matth., 
1,  23.  —  *'  Joati.,  \,  14. 

(o)  Vulq.   dicaui.  —  (i)  Cait.  edit.  consurgam.  — 
(r)  Leg.  vivet  vita.  —  (rf)  Ccet.  edit.  lilurgicis. 


S72 


COLLATIONKS  PR^DICABILES 


tavit  in  noliis;  »  vel  sacraraentaliter,  sicut  sub 
Sacramenlo  '  :  «  Vobiscum  sum  usque  ad  con- 
summationem  siPculi.  »  Primo  modo  est  nobis- 
cum,  ne  omnino  deficiamus  ab  omnimoda 
existentia  '  :  «  Ipse  est  virtus  porlans  omnia  :  » 
Et  '  ;  «  Ipse  solus  est:  »  Ibi  Gregorius  *  : 
«  Cuncta  quippe  es  nihilo  facta  sunt,  eorumque 
essentia  rursum  ad  nihilum  tenderet,  nisi  eam 
auctor  omnium  regiminis  manu  teneret  (a).  « 
Item  secundo  modo  est  nobiscum ,  ne  deficia- 
mus  a  gralia  et  justitia  *  :  «  Gratia  enim  Dei 
sum  id,  quod  sum.  »  Sine  qua  homo  nihil  est " : 
«  Si  charitatem  non  habuero ,  nihil  sura.  »  Ter- 
tio  modo  est  nobiscura,  ne  deficiamus  ab  operis 
efficacia,  et  adversantium  raalorum  victoria , 
infra  '  :  «  Sine  me  nihil  potestis  facere.  »  Et '  : 
0  Steraus  simul.  »  Et  sequitiir  :  «  Ecce  Dominus 
auxiliator  meus;  quis  est  quicondemnat(6)  me?  » 
Quarto  modo  est  nobiscum,  ne  deficiaraus  a 
gloria  :  ipse  enira  Filius  Dei  factus  fuit  homo 
«  «  Mediator  Dei  et  horainum,  »  iramolatus  pro 
genere  humano,  solvens  debitum  per  passio- 
nem  suam,  et  aperiens  regni  januam  '"  :  «  Qui 
eripuit  nos  de  potestate  tenebrarum,  et  Iranstu- 
lit  in  regnum  dilectionis  Filii  sui ,  »  etc.  Ubi 
autem  est  Christus  primo  modo,  non  est  defec- 
tibilitas  existentiffi;  ubi  autera  secundo  modo, 
non  est  mors  culpeE;  ubi  est  lertio  modo,  quara- 
diu  adjuvat  et  conservat,  non  est  mors  natune, 
sicutpatetde  Ezechia  ",  cui  superaddiditannos 
vitae;  ubi  esl  quarto  modo,  et  cum  quibus  est, 
non  erit  mors  poenfe.  Recte  ergo  ait  Martha  : 
Si  fuisses  hic ,  scilicet  volens  servare  vitara  fra- 
tris  mei  :  JVon  fuisset  mortuus ,  quia  potens  es , 
supra  '-  :  «  Sicut  Pater  suscitat  raortuos,  sic  et 
Fihus.  »  Et  per  hoc  signatur  quod  illi ,  ia  qui- 
bus  est  Christus  per  gratiam ,  non  moriuntur 
morte  culpaj  :  de  qna  morte  dictum  est  supra , 
ibi  "  :  Sicut  Pater  suscitai  mortuos.  Culpa  enim 
est  raors  damnabilis,  privat  enim  animam  Deo 
viviticante  :  est  tristabilis,  quia  spoliat  animam 
sua  vera  jucunditate  :  est  mors  horribilis  ,  quia 
implet  animam  quasi  daemonum  multitudine  : 
et  est  mors  opprobriosa  sive  ignobilis ,  quia 
subjicit  animara  sub  daemonum  servitute.  Et 
ideo  de  hac  morte  verificatur  proprie  illud  "  : 

1  Matllt.,  xxvm,  20.  -  «  Hebr.,  i,  3.  —^Job,  XXIII, 
13.  —  *  Gregor.,  Morat,,  lib.  XVI,  c.  xvi,  al.  xxxvii, 
n.  45.  —  '  I  Cor.,  XV,  10.  —  "  Ibid.,  .^lil,  3.  — 
'  Joan.,  XV,  5.  —  '  Isa.,  h,  8,  9. —  '  Tim.,  ii,  5. 
—  '«  Coloss.,  l,  13.—  "  IV  Reg.,  xx ,  6.  —  '=  Joan., 
V,  21.  —  "  Vid.  sup.,  Collat.  \\\ii.  —  "  Eccli.,  :<Li, 
1. —  "  Job,  XVIII,  13,—  "  Aug.,  m  Joan.,  Iracl.  \U\, 


«  0  mors ,  quam  amara  est  memoria  tua  omni 
injusto  !  »  '*  <c  Consurait  brachia  cjus  primoge- 
nita  mors.  »  Et  dicitur  primogenita  respectu 
mortis  poense.  Et  de  hac  morle  hic  Augustinus  " : 
«  Multum  pcccatum  mors  animae  est.  »  Si  mors 
corporis  est  cavenda  et  timenda,  et  pro  illa 
diflerenda  tantum  multi  laborant  homines; 
mullo  magis  pro  morte  culpffl  cavenda,  et  pro 
raorte  poenae  vilanda,  prout  ibi  ait  Augustimis  '■". 
"  «  Nolite  timere  eos  qui  occidunt  corpus;  sed 
potius  eum  tiraele,  qui  potest  animam  et  corpus 
perdere  in  gehennam.  » 

Collatio  quinquagesimatertia,  xi,  29. 

Domine,  jam  fcttet,  quatriduanus  est.  Secundum 
Augustinum  '^  :  «  Mors  Lazari  gerebat  typum 
raortis  generis  bumani ,  vel  cujuslibet  pecca- 
toris  manentis  in  peccato.  »  Unde  his  verbis 
tiia  insinuanlur,  quorum  primum  est  Filii  Dei 
eminens  subliraitas,  ibi :  Domine;  secundum  est 
quod  figuratur  peccatoris  morantis  in  peccato 
prolixa  diuturnitas,  ibi  :  Quatriduanus  est ;  ter- 
tiiira  est  ejusdem  putrida  corruptibilitas ,  ibi  : 
Fmtet. 

Ait  ergo  :  Lomine  :  in  quo  notatur  quod  so- 
lius  Filii  est  Dei  suscilare  mortuos  raorte  culpse. 
Quia,  ut  ait  Augustinus  -"  :«  Meliussuscitataest, 
scilicet  Maria,  quara  Lazarus,  quia  illa  de  raorte 
culpae.»  Ipse  enim  '-'  «vocat  ea,  quienonsunt.  » 
Et  de  dominatione  sua  habitum  est  supra  "  : 
Domine,  ad  quem  ibimus  ?  Lazarus  vero  quatri- 
duanus  flgura  peccatoris  oppressi  consuetudine 
peccati,  secundum  Augustinum  ^^  ubi  supra.  Et 
secundum  beatum  Gregorium  ''  super  istud  "^ : 
Cur  lactatus  uberibus?  Ait  enim  quod  «  Jesus  re- 
demptor  puellara  in  dorao  suscitavit;  juvenem 
extra  portam;  Lazarum  in  (c)  sepulchro,  »  ut 
hic  :  cujus  mors  signat  illum,  «  qui  in  perpe- 
tratioue  nequitiae,  usu  consuetudinis  (d)  grava- 
tur.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  idem  Augustinus 
hic.  Unde  Gregorius  :  «  Quatuor  modis  perpe- 
tratur  peccatura  in  corde ,  scilicet  suggestione , 
dclectatione ,  consensu ,  defensionis  audacia. 
Itera  quatuor  raodis  consummatur  in  opere  : 


n.  3.  —  "  Ibid.,  n.  2.-  "  Matth.,  x ,  28.  -  "  Au- 
SUsl.,inJoan.,  traet.  XLix,  n.  2.—  •'•  Ibid.—  "  Rom., 
VII,  17.  —  8=  Vid.  sup.,  Col/al.  .xxxv.  —  "  AugusU, 
ubi  sup.—  *>  Greg.,  Moral.  Ub.  IV,  c.  xxv,  al.  xxvii, 
n.  r,2.  —  '»  Job,  iii,  12. 

(a)  ^/.  relineret.  —  (6)  Fu/ff.  tondemual.  —  (c;  Cirl. 
cdil.   deest  in.  —  [d)  Suppl.  pressus. 


IN  CAP.  XI  SANCTI  JOANNIS. 


573 


primo  modo ,  cum  latens  culpa  agitur ;  post- 
modum,  cum  sine  confusione  reatus  aperitur; 
dehinc,  cum  in  consuetudinem  dominatur;  ad 
extremum,  cum  falsa^  spei  seductionibus  et 
obstinatione  desperationis  eniitritur.  »  Haec 
Gregorius.  Qualriduanus  est  peccator  manens  in 
peccato  :  primo  modo  in  homine  interiori;  se- 
cundo  modo  in  homine  exteriori  :  vel  quatuor 
dies  in  peccato  sunt  quatuor  gradus,  de  quibus 
Augustinus  ' ;  qui  gradus  sunt  titillatio  delecta- 
tionis,  consensio ,  faclum ,  consuetudo  :  quce 
quidem  consuetudo  ligat.  Et  ideo  dicitur  hic  de 
Lazaro,  quod  prodiit  hgatus  manus  et  pedes. 
Unde  Augustinus  '  loquens  de  se  :  «  Ligatus 
ercim  non  ferro  aUeno,  sed  mea  voluntate  : 
quippe  ex  voluntate  perversa  facta  est  libido ; 
et  dum  servitur  illi,  facta  est  consuetudo;  et 
dum  ilU  non  resistitur,  facla  est  necessitas. 
Quibus  quasi  quibusdam  ansuhs  me  tenebat.  » 
'  «  Stringit  quasi  cedrum  caudam  suam.  »  Ibi 
Gregorius  '  bene  de  hoc ,  [a)  gradibus  in  pec- 
cato,  quibus  stringit  diabolus  animam  pecca- 
tricem.  Et  de  his  diebus  ^  :  «  Dies  venerunt 
plagae  (6)  ejus.  »  His  diebus  fcetet  peecator :  nec 
mirum,  quia  putrefaclus  putrefactione  spiri- 
tuaU.  Propler  quod  ait  Propheta  in  persoua  ta- 
Uum  "  :  Putruerunt  et  corrupta^  sunt  cicatrices 
meae.  »  Et '  :  «  Computruerunt  jumenta  in  ster- 
coribus  suis  :  »  quod  est  homines  caruales  in 
foetore  luxuriae  vitam  finire.  Fcetet,  inquam  , 
tahs  horribiUter  et  multipliciter  '  :  «  Ascendet 
fcEtor  ejus  et  putredo  ejus.  »  Et  recte  ait  : 
Ascendet ,  quia  usque  in  coelum ,  et  ita  coram 
Deo,  et  etiam  coram  seipsis.  '  «  Ascendere  feci 
putredinem  castrorum  suorum  in  aras  vestras. » 
Inde  Anselmus  '"  :  «  Tolerabilius  cauis  putris 
foelet  hominibus,  quam  anima  peccalrix  Ueo  : 
quam  (t)  infelicius  ista  Deo ,  quam  hominibus 
iUe.  Heu,  non  hominem,  sed  opprobrium  ho- 
minum.  »  [d)  ViUus  peccatore,  pejus  cadavere? 
"  a  Sicut  eructant  prcecordia  foetenUum ,  sic  cor 
supcrborum.  »  Et  tales  suofcelore  alios  gravant 
et  iuliciunt.  Ergo  dicitur  '^  :  «  Ut  foetore  illius 
exercitus  gravarelur. »  Et  ideo  pro  talibus  resus- 
cilandis  rogandus  est  Dominus. 

'  Aug.,  de  vtrb.  Dom.,  serm.  xLiv,  al.  xcvni,  n.  6. 
—  '  Aug.,  Conf.,  lib.  VIII,  c.  X.  —  ^  Job,  .\L,  12.  — 
*  Grcg.,  MoraL.  lib.  X.\.\ll,  c.  xvi,  al.  xix,  n.  3J.  — 
'  Ose.,  IX,  7,  uut  uliud. —  '  Psal.  xxxvii,  6.  —  '  Joel., 
I,  17.  —  »  Ibid.,  II,  20.  —  9  Amos,  iv,  10.  — 
"■  Anselm.,  Medil.  -  "  Eccli.,  XI,  32.  —  "  II  Mac/i., 
IX,  9.  —  "  Aug.,  in  Joan.,  Iracl.  XLl.v,  n.  27.  — 
"  Joan.,  I,  14.  —   '»   Vid.  sup.,  Cotlul.    V.  —  i«  JoO , 


Collatio  quinquagesimaquarta,  xi,  30. 

Expedit  ut  umis  homo  moriatur  xiro  populo ,  ne 
tota  gens  pereat.  Sicut  patet  ex  textu,  et  ex  Au- 
gustmo  "  hic,  haso  verba  prolata  sunt  ex  pro- 
phetia.  Unde  et  illi  atlribuit  (e)  Evangclista  sa- 
cramento,  quando  ait :  Hoc  a  semetipso  non  dixit, 
cum  esset  pontifex  anni  lUius.  Ita  (f)  Augustinus. 
Et  insinuantur  quatuor  in  his  verbis  :  Primum 
est  humanitatis  Filii  Dei  indubitabilis  veritas  , 
ibi  :  Eomo;  secundum,  ejusdem  singularis  su- 
bhmitas  ,  ibi  :  Vnus;  tertium  ,  passionis  gravis 
acerbitas,  ibi  :  Moriatur;  quartum  est  hujus 
passionis  innumerabilis  utilitas,  ibi  :  Expedit. 

Ait  ergo  :  Homo,  scilicet  Filius  Dei  factus  ho- 
mo,  supra  '*  ■.Verbum  caro  factum  est.  Elibi  '^  de 
hoc.  Homo,  inquam,  sociaUtate  politicus,  beni- 
gnitate  benevolus,  largitate  munificus,  omni 
virtute  magnificus.  Talis  enim  est  homo  uatu- 
raliter,  et  ipse  multo  magis.  Ut  cnim  ait  Com- 
mentalor  :  «  Homo  est  animal  polilicum,  non 
solitarium ;  et  communicativum ;  item  magni- 
ficum  :  est  enim  homo  nobilissimus  et  altis.si- 
musanimalium.»  UtSapiens  '" :«  Quid  esthomo, 
quia  magnificas  eum?  »  Ibi  Gregorius  "  :«  Ho- 
minem  Deus  magnificat,  quia  largitate  rationis 
ditat,  infusione  gratiae  visitat,  honore  collatae 
virtutis  exaltat.  »  Sed  peramplius  et  perfectius 
Christus  fuit  proediolis  magnificatus :  ideo  homo, 
prout  ait  Propheta  '"  :«  Homo  natus  est  in  ea,  » 
id  est,  in  beata  Virgine.  Et  ideo  in  Evangeliis 
vocat  se  saspeFilium  hominis  '^ :«  FiUus  hominis 
non  habet,  ubi  caput  reclinet.  »  Et  -"  :  «  Vide- 
bunt  Filium  hominis  cum  virtute  magna  et  ma- 
jestate.  »  Infra  ^'  :  «  Ecce  homo,  »  scilicet  an- 
tonomastice.  Et  ideo  merito  bic  dicitur  unus 
super  alios  singularis  dignitate  et  omni  virtute. 
Unus  enim  dicit  diseretionem,  sive  singularita- 
tem  secundum  regulam  grammuticoruiu  :  qua- 
lis  fuit  Christus  super  alios  "  :  «  Unum  vocavi 
eum ,  et  benedixi  eum  (g),  »  sciUcct  Jesum 
Christum^' :«  Singulariter  sum  ego,  donec  tran- 
seam,  »  ait  Prophela  in  persouasua.  Et "  :«  Vi- 
rum  dc  mille  unum  reperi.  »  Et  ideo  in  figura 
bene,  ubi  dicitur  "  ;«  Quales  fuerunt  viri  quos 

VH,  17.  —  "  Gregor.,  Moral.,  iib.  VIII,  c.  xvi, 
al.  xxvm,  n.  47.  —  '•  fsal.  lxxxvi,  ;i.  —  '»  MailU., 
VIII,  20.  —  -"  Ibid.,  XXIV,  30.  —  21  Joan.,  xix,.5.  — 
"  /«(.,  Li,  2.  —  -'  fsal.  CXL,  10.  —  "  Eccle.,  vii,  29. 
—  '"^  Judic,  viu,  18. 

(a)  Suj/j>/.  agens  de.  —  (4)  Vu/g.  visilalionis.  — 
('■)  Leg.  tam.  —  {(l)  Hup/U.  Quid.  —  (e)  Leg.  illud  Iri- 
buit.  —  (/■(  C(cl.  edi.1.  Ut.  —  (<j)  Vulg.  ci. 


574 


COLLATIONES  PR^DICABILRS 


occidistis?  Qui  rcsponderunl  :  Similes  tui,  et 
unus  ex  eis  quasi  iilius  regis.  »  Per  viros  prae- 
dictos  occisos  martyres  possunt  signari;  sed 
unus,  scilicet  Jesus  Christus,  quasi  filius  regis  ; 
ut  haec  dictio  Quasi  noa  sit  similitudinis,  sed 
afErmationis,  sive  veritatis,  sicut  supra  '  :  «  Vi- 
dimus  gloriam  quasi  gloriam  unigeniti  a  Patre  : » 
ubi  ponitur  pro  veritate,  non  pro  similitudine, 
ut  ait  Gregorius  -.  Et  licet  esset  tantus  et  talis, 
tamen  mortuus  est  voluntarie  pro  genere  hu- 
mano,  supra  '  :  «  Potestatem  habeo  ponendi 
animam  meam.  »  Et  ibi  '  de  hoc.  Unde  in  hoc 
patet  sua  summa  bonitas,  sua  admiranda  cha- 
ritas,  sua  stupenda  asquitas,  et  suae  condescen- 
sionis  mirifica  humilitas  :  quam  admirans  et 
stupens  Apostolus  ait  ''  :  «  Qui  cum  in  forma 
Dei  esset,  »  etc,  tamen  «humiliavit  semetipsum, 
factus  obediens  usque  ad  mortem,  »  etc.  Et  in- 
fra  '  :  «  Majorem  charitatem  nemo  habet,  ut 
animam  suam  ponat  quis  pro  amicis,  »  etc. 
Non  enim  solum  dignatus  est  incarnari,  et  ge- 
nerahtates  humanas  suscipere,  sicut  esurire  et 
sitire,  etc,  sed  etiam  mori,  cum  tamen  mors 
sit  amarissimum  quid,  quia  terminus  passio- 
num.  Ideo  '^  :  «  Commendat  autem  charit.item 
suam.  »  Et  sequitur  :  «  Pro  uobis  mortuus  est. » 
Et  mortuus  morte  crucis,  quse  erat  mors  igno- 
miniositate  turpissima,  judicio  orucifigentiun), 
diuturnitate  prolixa,  aeerbitate  amara.  Augus- 
tinus  *  :  «  llla  morte  nihil  pejus  fuit  inter  ge- 
nera  mortium.  Mors  protendebalur,  ne  dolor 
citius  finiretur ,  »  etc.  Et  ibi  bene  de  hoc 
?  «  Morte  turpissima  condemuemus  eum.  »  Et 
sic  mori  pro  populo  fuit  expediens,  ne  pereat, 
et  vere  expediens  ad  ipsius  mortis  occisio- 
nem  "  :  «  Ero  mors  tua ,  mors.  »  Unde  Augus- 
tinu  s"  :  «  Vita  mortua  occidit  mortem.  Pleni- 
tudo  vitae  deglutivit  mortem,  absorpta  est  mors 
in  vicloria  patris  (a).  »  Item  sic  mori  fuit  expe- 
diens  ad  generis  humani  de  captivitate  satanica 
redemptionem  '* :«  Occisus  es,  et  redemisti  nos 
Ueo  in  sanguine  tuo.  »  "  «  Empti  estis  pretio 
magno.  »  Unde  Augustinus  '*  :«  Pretium  nostree 
redemptionis  est  sanguis  Christi. »  Item  sic  mori 
fuit  expediens  ad  omnem  sanctificationem  et 
lavationem  a  peccato  per  illam  sacram  obla- 
tionem,  qua  se  obtuHt  Christus  in  cruce  '»  : 

'  Jean.,  i,  1-4.  —  ^  Oreg.,  Moral.,  lib.  XXV,  c.  x, 
n.  25.  —  '  Joan.,  x,  18.  —  '  Vid.  sup.,  Collat.  L.  — 
»  Fliilip.,  II,  7,  8.  —  6  Joun.,  xv,  13.  —  '  Rom.,  v,  8, 
9.  —  *  Aug.,  in  Joim.,  tract.  xxxvi,  n.  4.  —  '  Siip., 
II,  20.  —  1"  Ose.,  .\i]|,  U.  —  "  August.,  in  Joan., 
tract.  XII,  u.  11.  —  "  Aiioc.  v,  9.  —  "1  Cor.,  vi,  20. 


«  Lavit  nos  a  peccatis  nostris  in  sanguine  suo.» 
"  «Tradidit  semetipsum  oblationem  et  hosliam 
pro  nobis.  »  Item  sic  mori  fuit  expediens  ad 
gencris  humani  reconciliationem  Oeo  Patri,  et 
ad  introduclionem  in  regnum  gloriae  "  :  »  Re- 
conciliali  enim  sumus  per  mortem  Filii  ejus. 
Et  "*  :«  Ipse  enim  est  pax  nostra,  qui  fecit  ulra- 
que  unum.  »  Et  ideo  dicitur  "  :  «  Per  sangui- 
nem  suum  semel  introivit  in  sancta.  » 

( Subdit  continue  : )  Ergo  sunt  meditanda :  Filii 
Dci  sublimitas,  suae  passionis  dira  acerbitas,  et 
ejusdem  passionismuItimodacommoditas,ut  sit 
in  nobis  ipsius  passionis  perfecta  imitabilitas. 

CoUatio  quinquagesimaquinta,  xii,  3. 

Maria  accepit  libram  unguenti  pistici  ■pretiosi, 
et  unxit  ■pedes  Jesu,  etc.  In  his  verbis  figuratur 
spiritualis  oblatio,  qua  debet  anima  fidelis  Fi- 
lium  Dei  honorare,  et  quam  ei  ollerre  debet  : 
in  quibus  quatuor  figurantur,  quorum  priraum 
est  personffi  offerentis  acceptata  Dei  ((-)  virtuosi  tas, 
ibi  :  Maria;  secundum  est  oblationis  perfecti- 
bilitas,  ibi  :  Accqnt  hbram  unguenti;  tertium  est 
inollerendo  sedula  obsequiositas,ibi :  Vnxit  pe- 
des;  quartum  ex  his  redolens  famositas,  ibi  : 
Domus  impleta  est  ex  odore  unguenti. 

Ait  ergo  :  Maria,  quae  erat  persona  accepta- 
bilis  Deo,  et  a  Deo  dilecta,  supra  -"  :«  Dihgebat 
Jesus  Martham,  et  sororem  ejus  Mariam.  »  Prius 
enim  debet  esse  persona  oflerens  acceptata,  ut 
gratanter  oflerat  -'  :  Prius  «  respexit  Deus  ad 
Abel,  et  »  postea  «  ad  munera  ejus.  »  Unde  Ma- 
ria  gerebat  personam  perfectae  pcenitentis  :  ia- 
terpretatur  enim  amarum  mare,  in  quo  signatur 
contritionis  veritas.  Item  interpretatur  stella,  in 
quo  signatur  immaculata  puritas.  Item  inter- 
pretatur  iux,  in  quo  signatur  inoffuscata  lumi- 
nositas.  Item  interpretatur  domina,  in  quo  si- 
gnatur  concupisoentiarum  disciplinata  castiga- 
bilitas :  quae  debenl  esse  in  auima  poenitente,  et 
fuerunt  in  Maria,  sicut  planum  est  ex  serie  vitae 
sme,  de  qua  dicitur '--,  quod  «  dilexit  multum,  » 
et  ideo  aDeo  dilecta  et  acceptata  ":«  Dihgentes 
enimme  dihgo.»  Per  libram  unguenti,  devotio- 
nis  perfectibilitas.  Ut  ait  liernardus  "  :  «  Triplex 

—  "  Aug.,  Enarr.  in  Psal.  xcv,  n.  5.  —  "  Apoc,  l,  5. 

—  "  Ephes.,  V,  2.  — -  "  Hom.,  v,  lU.  —  '•  Ep/ies.,  II, 
14.  _  1»  Hebr.,  IX,  12.  —  «»  Joan.,  XI,  o.  —  "  Gen., 
IV,  4.  —  -^  Luc,  VII,  47.  —  "  Prov.,  viii,  17.  — 
*'  Bern.,  super  Cant.,  serm.  x,  u.  4. 

(a)  Ley.  iu  Christi  coipore.  —  (6)  acceptatse  a  Deo. 


IN  CAP.  XII  SANCTI  JOANNIS. 


S75 


est  unguentum,  scilicet  confritionis,  devolionis, 
et  pietatis.  Primum  est  pungitivum  et  (lolorem 
faciens.  Secundum  est  temperativum  ('(),  dolo- 
rem  leniens.Tertium  est  sanativum,  morbum  ex- 
pellens.))  Et  ibi  mullumdehoc  et  bene.Primum 
signatur  spiritualiter  per  unguentum,  quo  unxit 
Maria  pedes  Jesu  ';  secundum  per  illud  qiio 
unxit  hic;  tertium  per  istud  quo  unxit  -  corpus 
Jesu  cum  ahis  Mariis  ^,  id  est,  cum  aliis  mulie- 
ribus.  Perfectio  vero  unguenti  devotionis  si- 
gnatur  ex  quarfa,  scilicet  ex  pura  sinceritate  ct 
iramixtione  aliis,  ibi  :  Preliosi.  Istud  est  prefio- 
sum  in  genere  suo,  quod  est  immixtum  rebus 
ignobilioribus,  sive  illud  est  pretiosum  quod  est 
rarum.  *  «  Prefiosior  erit  vir  auro.  »  Ibi  Hiero- 
n}'mus  ° :  «  Omne  rarum  est  pretiosum.  »  "  «  Me- 
liora  sunt  ubera  tua  vino,  fragrantia  unguentis 
opfimis.  »  Ifem  figuratur  perfectio  devotionis  ex 
humilitate  vera,  ibi  :  Nardi.  Nardus  enim  est 
herba  .';picata  (';),  id  est,  habens  spicas,  secun- 
dum  Isidorum  ~.  *  «  Nardus  meus  dedit  odorem 
suavitatis ;  )>  ibi  Glossa :  «  Nardus  est  herba  hu- 
mihs  et  naturm  calidae,  in  quo  signatur  amor 
vel  dilectio  cum  humihtafe.  »  Ifem  figuratur 
perfectio  devotionis  a  fidei  recfitudine,  ibi  : 
Pistici.  Pistis  '  enim  groece,  fides  latine.  Et  di- 
cifur  sic  a  loco,  .secundum  Auguslinum  '".  Hsec 
est  fides  quee  debet  dirigere  devofionem,  et  vi- 
vificare.  Haec  ille.  Ipsa  enim  est  "  «  subsfantia 
rerum  sperandarum.  )>  llem  ligurafur  perfcctlo 
devotionis  ex  justifiaeaequitate,  in  hocquod  ait  : 
Accepit  libram  unguenii.  Ut  enim  ait  Augusfi- 
nus'*  :«  Unguentum  illud  justifiafuit,  ideo  libra 
fuit.  »  Liiira  enim  est  perfecfa  mensura  sua,  et 
tunc  est  devotio  librafa,  quando  est  mufua.  Et 
talis  quanta,  et  quahs  debet  esse!  "  «  Libravit 
in  pondere  monfes.  »  Per  montes  figurantur 
anima;  confemplativre,  quas  librat  Deus  ciElica 
devotione  "  :«  Librabat  fonfes  aquarum.  »  Per 
quos  fontes  signanfur  animae  devotaB,  fundentes 
aquas  lacrymarum.  Infra  '*  :  «  Venit  Nicode- 
mus  faciens  mixturam  myrrha;  et  alocs,  quasi 
hbras  cenfum,  etc.  In  numero  vero  centenario 
perfectio  significatur,  secundum  Gregorium  '". 
Tale  unguentum  debet  anima  lidehs  sibi  com- 
ponere  "  : «  Kacies  th^^miama  compositum  opere 

'  Luc  ,  vii,  38.  —  '  Imo  voluit  UDgere.  —  '  Marc, 
XVI,  1.  —  •  ha.,  XIII,  12.  —  '  Hieron.,  Comment.  in 
Isa.,  lib.  VI,  c.  xin.  —  '  Cant.,  I,  l.  —  '  Isid., 
Eltjmol.,  lil).  XVII,  c.  IX.  —  8  Cant.,  i,  12.  —  »  lltaTi;. 

—  '"Auf».,  iii  Jonn.,  Iract.  L,  n.  C.  —  "  llebr.,  xi,  1. 

—  "   Aug.,   ul)i  sup.   prox.   —   "   lna.,   XL,   12.  — 
'*  Prov.,  VIII,  28.  —  '»  Joan.,  XIX,  39.  —  "  (ireg.,  in 


unguentarii.  »  Et "  :  «  Unguentarius  faciet  pi- 
gmenfum  suavifatis.  »  Isfo  unguento  prefioso 
debet  anima  devota  ungere  pedes  Jesu,  quod 
esf,  secundum  Augustinum  '^,  «  bene  vivendo  (c) 
dominica  vesfigia  sectari.  Et  illos  tergere,  est 
superflua  dare  pauperilms,  ut  ait  idem  Augus- 
finus.  Per  pedes  enim  figurantur  panperes  et 
humiles;  per  capillos  vero  figuranfur  superflua 
sive  temporaha,  secundum  illud  '^"  :«  Quod  uni 
ex  minimis  fecisfis,  mihi  fecistis.  »  Et  ex  odore 
prfedicti  unguenti  devotionis  repletur  domus, 
quia  tergendo  pedes  Chrisli  dicfo  modo  com- 
movemur  :  sed  unguenta  commota  redolenf,  ait 
Gregorius.  Item  sic  tergendo  pedes  Domini 
amore  fervescit  :  sed  unguenta  cum  buUiunt, 
odorem  reddunt  talis  animee  devotae  -'  :  «  In 
odorem  unguentorum  tuorum  curremus.  »  Et 
ibidem  ^^  ;  Nardus  mea  dedit  odorem  suum,  » 
id  est,  anima  humilis,  et  amore  devota.^'  « Aliis 
sumus  odor  vitae  in  vitam,  »  efc.  Ad  imitafio- 
nem  ergo  Marias  quilibet  fidclis  accipiat  librain 
ungucnti  praedicti,  et  ungat  pedes  Jesu  modo 
dicto. 

Collatio  guinquagesmasexta  ,  xii  ,  15. 

Ecce  rex  tuus  venit  sedens  super  pulhm  asince. 
In  his  verbis  exprimitur  admiranda  humilifas 
Filii  Dei ,  et  figuratur  ejus  excessiva  dignifas. 
Unde  his  verbis  figurantur  quafuor ,  quorum 
primum  est  Filii  Dei  supereminens  dignifas , 
ibi  :  Rex ;  secundo ,  ejusdem  communicativa 
bonitas,  ibi  :  Tims;  tertio,  dignativahumihtas, 
i];>i  :  Venit  sedens;  quarfo,  anim;e,  in  qua  re- 
quiescit  Deus,  congrua  flgurabilitas,  ibi  :  Put- 
lum  asincB. 

Ait  ergo  :  Ecce  rex.  Ut  per  adverbium  de- 
monstretur  sua  excessiva  majestas ,  et  singula- 
ris  dignitas,  et  incomparabihs  potcsfas,  ct  sui 
regiminis  et  regni  aeternitas  ;  ut  ait  Augusti- 
nus  ^*  :  «  Non  enim  rex  Israel  Christus  ad  exi- 
gendum  tril)ufum ,  sed  Rex  Israel,  quod  men- 
tes  regat ,  quod  in  ceternum  consulaf ,  quod 
in  regnum  coeloriim  credentes  ,  sperantes , 
amantesque  perducat.  »  Infra  "  :«  In  hoc  natus 
sum,  »  quod  sum  rex,  scilicet.  Et  ibidem  ^'  : 

Ezec/i.,  lib.  II.  lioin.  xviii,  al.  vi,  n.  IG.  —  "  Exod., 
xill,  25.  —  "  lifc/i.,  xxsvili,  7.  —  19  Aug.,  ubi  sup. 

—  =»  Malt/i ,  XXV,  40.  —  =1  Cant.,  \,  \.—  "  Ibid.,  16. 

—  "II  Cor.,  )i,  16.  —  "  Aug.,  in  Joan.,  tract.  L, 
B.  4.  _  H  Joan.,  XVIII ,  37.—  ««  Ibid.,  36. 

(ai  Cat.  edit.  temporativua).  —  (i)  Al.  spicosa.  — 
{c)  Caet.  edit.  vivendi. 


576 


COLLATIONES  PR^DFCABILES 


«  Regnum  mearu  non  est  de  hoc  mundo.  » 
Rex  enim  Jicitura  regendo,  (n)  Isidorus  '.  Item 
sapiens  '  :  «  Rex  est  qui  intendit  quod  est  utile 
subditorum.  Non  est  rex,  qui  non  est  de  se 
sufficiens  ,  et  onmibus  bonis  praecellens  :  et 
talis  nullo  indiget.  »  Hsec  ille.  Sed  hcec  per  se  , 
et  summe  in  ipso  Salvatore  :  ideo  rex  verus. 
'  «  Beatus  et  solus  potens  Rex  regum  et  Domi- 
nus  dominantium.  »  Item  *  :  «  Regi  saeculo- 
rum ,  »  etc.  Et  iste  rex  est  tuus ,  id  est ,  tibi  da- 
tus,  quasi  servus  ad  ministrandum  »  :  «  Servire 
me  fecisti  iniquitatibus  tuis  ,  »  etc.  Item  est 
tuus  sicut  pretium  ad  redimendum  '^  :  «  Empti 
enim  estis  pretio  magno.  »  In  Psalmo '  :  «  Con- 
scidisti  saecum  meum.  »  Ut  ait  ibi  Augustinus ' : 
«  Pretiura  nostrum  ferebat  in  sacco,  percussus 
est  lancea.  Fissus  est  saccus,  manavit  pretium 
orbis  terrarum.  »  Item  tuus  est  homo ,  sicut 
thesaurus  ad  ditandum  ' :  «  Quomodo  non  cum 
illo  omuia  nobis  donavit?  »  Et '" :«  In  omniljus 
divites  facti  eslis  cum  illo, »  etc.  Vel  aliter  tuus 
est ,  sicut  judex  propitius  ad  judicandum,  sicut 
legifer  ad  docendum,  sicut  rex  ad  gid^ernandum, 
et  protegendum  "  :«  Judex  noster,  legifer  nos- 
ter,  »  etc.  Et  licet  esset  rex  tantus  et  lalis ,  ta- 
men  venit  sedens  super  pullum ,  in  extrema 
pauperlate,  in  abjectissima  contemptibilitate , 
in  evidentissima  humilitate.  Supra  '-  :«  Sedens 
super  fontem.  »  Ibi  Chrj^sostomus  ",  quod  «  non 
subjugalibus  ,  id  est,  equis  ,  vel  equitaturis 
utitur.  B  Ideo  "  :  «  Ipse  pauper  et  ascendens 
super  asinum.  »  Non  ergo  cum  pompis ,  vel 
cum  equitaturis  illis  ,  cum  quadrigis  et  divitiis 
venit,  sed  modo  dicto.  '°  «  Ecce  Rex  tuus  venit 
tibi  mansuetus.  »  Et  hoc  super  pullum  asinfe , 
in  mysterium  et  figuram.  Asinus  enim  est  ani- 
mal  simplex  :  unde  in  asino  simplicitas  genti- 
lium,  ait  Gregorius  '*.  Item  asinus  cst  algore 
frigidus,  ut  ait  sapiens  ".  Et  est  animal  portan- 
dis  oneribus  deditum.  Item  videns  imaginem 
suam,  a  qua  abhorret  et  refugit,  ait  Isaac  :  et 
signat  animam  po?nitentera  simplicem ,  labo- 
riosam,  peccata  sua  deprehendentem  et  al^Iior- 
rentem  ".  «  Issachar  (6)  asinus  fortis,  accubans 

'  Isid.,  Elymol.,  lib.  IX,  c.  lii,  in  princ.  —  -  Arist., 
Ethic,  lib.  VIII,  c.  \,  anle  med. —  »  Apoc,  xix,  IG. 

—  »  I  Tim  ,  I,  n.  —  '  Isa.,  XUII,  23.  —  »  1  Cor.,  vi, 
20.  —  '  Psal.  XXIX,  12.  —  '  August.,  de  Tempore, 
serm.  2.iG,  al.  cccx.xxvi,  n.  4.  —  '  Rom.,  vni,  32.  — 
'<>  I  Cor.,  I,  5.  —  "  Isa  ,  xxxill,  22.  —  '»  Joan  ,  iv,  6. 

—  '^  Chrvsost.,  in  Joan.,  hom.  xxx,  al.  xxxi,  n.  3. 

—  'k  Zach.,  IX,  9;  Matl/,.,  xxi,  3.  —  "  Ibid.  — 
'8  Greg.,  Moral.,  lib.  I,  c.  vi,  al.  xvi,  n.  23.  — 
"  Arist.,  de  Generat.   Animal.,  Ub.  II,   c.    vi,  post 


inter  terminos,  »  etc.  "  «  Cognovit  asinus  pr»- 
sepe  Uomini  sui.  » •''  «  Erant  ei  quingentre  asi- 
nae.  »  Per  quas  *'  «  signantur  animse  fideles , 
laborantes  pro  aeterna  requie  :  »  in  numero 
enim  quinquagesimo  figuratur  quies  ,  ut  ait 
Gregorius,  ibi  super  illud.  «  Super  talem  (c) 
animam,  sive  in  tali  anima  quiescit  Dominus  :  » 
prout  hic  "  signat. 

Collatio  quinguagesimasepfima,  xii,  25. 

Si  mortuum  fuerit ,  scilicet  granum  frumenti , 
muUum  fructum  adferet  {d).  Qualiter  istud  ver- 
bum  exponit  Augustinus  "  de  Salvatore,  patet 
hic  et  Glossis.  Mysterialiter  (e)  autem  competit 
cuilibet  martjTi,  in  quibus  tria  (igurantur :  quo- 
riim  primum  est  vitoj  immaciilata  puritas,  ibi  : 
Granum  frumeiiti ;  secundum  est  passionis  dira 
acerbitas  ,  ibi  :  Morluum  fuerit;  tertium  praemii 
multimoda  fructuositas ,  ibi  :  Mullum  fructum 
adferet. 

Ait  ergo  :  Granum  frumenti,  per  quod  flgu- 
ratur  sancta  anima  :  granum  enim  frumenti 
in  genere  suo  est  nobilitate  eximium,  sinceri- 
talc  purum,  gustu  sapidum,  et  ad  nutriendam 
virtuosum.  Et  ideo  per  granum  frumenti  figu- 
ratur  anima  sancta  convenienter."  «Quid  enim 
pulchrum,  nisi  frumentum  electorum?  »  "«  Fru- 
mentum  enim  desiderat  nubcs,  id  est  coeles- 
tes  irrorationes.  -"  «  Implebuntur  areae  frumen- 
to,  »  etc.  Unde  justus  comparatur  grano  fru- 
menti  ratione  puritatis  et  nobilitatis  ,  ut  hic. 
Item  comparatur  grano  sinapis  ratione  vivaci- 
tatis  fldei  et  amaritudinis  pwnitentialis."  «  Si- 
mile  est  regnum  coelorum  grano  sinapis.  »  Unde 
«  frumenta  sunt  electi  Dei,  ait  Gregorius  ■'  super 
illud  -'  :  Frumenium  desiderat  nubes.  Unde  et  ca- 
vendum  est,  ne  istud  frumentum  degeneret, 
vel  ne  pro  isto  frumento  surgat  tribulus,  anima 
scilicet  infructuosa  et  aspera.  ^"  «  Si  abscondi 
quasi  homo  peccatum  meum.  »  Sequitur  :  «  Pro 
frumento  oriatur  mihi  tribulus,  »  scilicet  pro 
anima  pura  et  fructuosa,  anima  cupida  et  spi- 
nosa  ac  infructuosa.  Unde  Ambrosius  "  ad  sic 

med.  —  '"  Gen.,  XLlx,  U.  —  '»  Isa.,  I,  3.  —  '•  Job,  i, 
3.  —  21  Greg.,  Moral.,  lib.  I,  c.  vi,  al.  xvi,  n.  24.  — 
"Ibid.,  u.  20.  —  "  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  Li,  n.  9.  — 
'*  Zach.,  IX,  n.  —  "./oi,  xxxvil,  H.  —  ««  Joel.,  II, 
24.  —  "  Matlh..  XIII,  31.  —  «»  Gregor.,  Moral., 
lib.  .\XVI1,  c.  XIX,  al.  xxx,  u.  54.  —  "  Job,  xsxvi, 
II.  —  »»  Ibid.,  x.^sxi,  33,  40.  —  "  Ambros.,  Hexaem., 
lib.  III,  (■•  VII,  u.  31.—  (a)  Supp/.  ait.—  (i)  Ccet.  edit. 
Isacbar,  el  sic  deinceps.  —  (c)  Ilem  Supernaturalein. 
—  (rf)  Vulg.  a/fert.  —  (e)  Leg.  Minislerialiter. 


IN  GAP.  XII  SANCTI  JOANNIS. 


577 


degenerantem  :  «  Tritici  granum  sparsum  terr», 
generis  sui  gratiam  reddit,  et  tu  degeneras  ; 
fruges  non  adulterant  sinceritatem  sui  seminis, 
et  tu  adulteras  puritatem  animaj  tuce.  »  Et  ibi 
bene  de  hoc.  Et  istud  granum  benedictum  pro 
Christo  mortuum  est.  Et  iii  hoc  passionis  dira 
acerbitas,  prout  dictum  est  supra  :  «  Mors  enim 
terribilissimum  est,  quia  terminus  passionis,  » 
ut  ait  sapiens  '.  Et  tamen  sic  mori  voluerunt 
mart^Tes,  et  desideraverunt,  ne  a  vita,  quoe 
Christus  est,  separarentur,  prout  dicitur  -  :  «  In 
occisione  gladii  mortui  sunt.  »  Et  ad  martjris 
imitationem  debet  fidelis  quihbet  mori  morte 
quadruplici.  Prima  est  vitee  peccatorum,  sive 
iniquitalum  omnimoda  extinctio  ^  :  «  Si  mortui 
sumus  peccato,  quomodo  vivemus  in  illo  ?  » 
Mors  enim  non  est  substantias  consumptio ,  sed 
unitorum  discretio,  (a)  Dionysius  '.  Qui  ergo 
vere  se  separat  ab  iniquitatibus ,  eis  moritur. 
Item  secunda  mors  est  carualis  concupiscentiee 
mortificatio  et  crucifixio  in  cruce  poenitentiae  ^ : 
«  Qui  sunt  Christi,  carnem  suam  crucifixerunt 
cum  vitiis  et  eoncupiscentiis.  »  Et  ^^  :  «  Mortifi- 
cate  membra  vestra.  »  Tertia  mors,  mundialis 
cupiditatis  abdicatio  "  :  «  Mihi  mundus  cruci- 
fixus  est,  et  ego  mundo.  »  De  qua  morte  et 
crucifixione  Gregorius  ",  multum  super  illud 
Job  ^ :  M  Abscondita  est  ab  oculis  omnium  viven- 
tium.  »  Item  quarta  mors  est  in  contemplatione 
divina  et  dilectione  deiectari,  exemplo  Apos- 
loli  '"  :  «  Vivo  ego  jam  non  ego.  »  "  «  Suspen- 
dium  elegit  anima  mea,  et  mortem  ossa  mea.  » 
'*  «  Mortui  estis,  et  vita  vestra  abscondita  est 
cum  Christo.  »  Justus  sic  mortuus  multum  ad- 
fert  fructum.  Ad  litteram,  nisi  granum  resol- 
vatur ,  humectetur ,  algore  constringatur ,  et 
calore  vivificctur,  non  adfert  fructum  '^  :  «  lu- 
sipiens ,  tu  quod  seminas  non  vivificatur ,  nisi 
prius  moriatur.  »  Item  spiritualiter  est  ex  parte 
ista  :  sicut  granum  sic  mortuum  profert  fruc- 
tum,  sic  justus  spiritualiter  morluus,  fructum 
virtutum  hic,  et  prtemiorum  post,  qui  fructus 
est  sublimis  honorabilitate  ''  :  «  Flores  mei , 
fructus  honoris  et  honcstatis.  »  Item  fructus 
multus  numerositate  ,  ut  dicitur  hic  '■'  :  «  De 
fructu  oris  sui  unusquisque  replebitur  bonis.  » 

'  Arisl.,  Ethic,  lib.  111,  c.  vi.  —  '  IMr.,  .\i,  37.  — 
»  Rom.,  VI,  2.  —  *  Dion.,  de  Eccl.  Hier.,  c.  iv,  post 
metl.  —  '  Gal.,  v,  24.  —  "  Coloss.,  m,  •;.  —  '  Gal., 
VI,  14.  —  '  Gregor.,  Mora/.  lib.  .Wlll,  c.  x.tvin, 
al.  Liv,  n.  89.  —  "  Joh,  x.wiii,  21.  —  "  Gal.,  n,  20. 
-  '1  Job,  VII,  15.  —  '=  Coloss.,  111,  3.  —  13  I  Cor.,  xv, 
36.  —   "  Eccli.,  XXIV,   23.  —    i*  Prov.,    .\ii,    14.  — 

TOU.   XI. 


Item  crit  fructus  deliciosus  dulcedine  et  delec- 
tabilitate  '"  :«  Fructus  enim  justi  lignum  vifaj.  » 
Et  "  :  «  Initium  dulcoris  habet  fructus  illius.  » 
Item  erit  fructus  perennis  perpetuitate,  infra  "  ; 
«  Posui  vos  ut  eatis,  et  fructum  adferatis ,  et 
fructus  vester  maneat.  »  '^  «  Nec  aliquando  de- 
sinet  facere  fructum.  »  Fructus  enim  ^"  est  justo, 
EciUcet  "  «  Deus  judicans  in  terra,  »  scilicet  vi- 
ventium.  ait  Propheta  --.  Quilibet  ergo  ascendat 
in  crucem  pcenitentias  dicens  ^^  :«  Ascendam  in 
palmam,  et  apprehendam  fructus  ejus.  » 

CoUatio  quinquagesimaoctava,  xii,  26. 

Qui  mihi  ministrat,  me  sequatur,  et  uhi  ego  sum, 
illic  et  minister  meus  erit.  In  his  verbis  tria  insi- 
nuantur,  quorum  primum  est  animae  fidelis 
recta  et  debita  ordinabilitas,  ibi  :  Qui  mihi  mi- 
nistrat,  et  hoc  in  statu;  secundum  est  imitatio- 
nis  Filii  Dei,  et  hoc  in  actu  vel  affectu  perfecli- 
bilitas,  ibi  :  Me  sequatur ;  tertiume.st  magnitudo 
remunerationis  in  fructu ,  ibi  :  Et  ubi  ego 
sum,  etc. 

Ait  ergo  :  Qui  mihi  ministrat.  Et  in  hoc,  sicut 
tactum  est,  reotaordinabilitas  animaj  fidelis  sub 
Deo  :  quia  qui  ministrat,  est  alteri  subjectus  : 
proprie  ministerium  est  quod  dant  servi  do- 
miuo,  ut  ait  Seneca  ^*.  Debet  autem  fidelis  mi- 
nistrare  Deo  honorabiliter ,  sive  idonee,  exhi- 
bendo  se  talem,  et  faciendo  se  talem,  qualis 
debet  esse  minister  Dei.  Propter  quod  ait  Apos- 
tolus  ■'  :«Exhibeamusnos  sicutDei  ministros.  » 
Et  "^  :  «  Qui  fecit  nos  idoneos  ministros  novi 
Testamenti.  »  Item  debet  ministrare  Deo  humi- 
liter  (6)  et  obedienter ,  scilicet  voluntatem  Dei 
adimplendo,  et  se  sub  Deo  humihando  ,  prout 
ait  Propheta  -'  :  «  Ministri  ejus,  qui  facitis  vo- 
luntatem  ejus.  »  Et  '■'^ ;«  Ministri  Christi  sunt,  et 
ego.  »  Et ''  :  «  Sic  nos  existimet  homo  ut  Dei 
ministros.  »  Item  debet  ministrare  intelligenter 
sive  prudenter,  discernendo  quoe  sunt,  placita 
Deo,  et  quas  non;  quse  agenda,  et  quee  decli- 
nanda  ■"*  :  «  Acoeptus  cst  regi  minister  inlelli- 
gens.  »  Item  debet  ministrarc  Deo  alacritor  et 
ferventer;  in   Psalmo  "  :  «  Qui  facis  angelos 

"  1'rov  ,  XI,  30.  —  "  Eccli.,  .'il,  3.  —  "  Jonn..  xv,  16. 

—  1»  Jerem.,  xvii,  8.  —  ">  Isa..  Iii,  10.  —  «•  Psl.  lvu, 
12.  —  ■-'  Psal.  XXN I,  13.  —  "  Cant.,  vii,  8.  —  ■»  Senec, 
de  Benefic,  lib.  III,  c.  XXI.  —  «  II  Cor.,  vi,  4.  — 
«8  Ibid.,  III,  G.  —  '■'■'  Psiil.  cii,  21.  —  "  II  Cor.,  xi,  23. 

—  ■»  I  Cor.,  IV,  1.  —  30  prov.,  xiv,  35.  —  "  Psal. 
Clll,  4. 

(a)  Sup/il.  ait.  —  (/<)  Ca;l.  edit.  similiter. 

;i7 


578 


COLLATIONES  PI\.EUICAIJFLES 


spiritus,  et  minislros  tuos  ignem  urentem.  »  Et 
merito  debemus  ei  sic  rainistrare  :  ipse  enirn 
perfeclius  sine  comparotione  ministravit  nobis. 
Lt  enim  ait  Bernardus  :  «  Cliristus  luit  minister 
alacer,  charitate  fervens,pietatedevotus.'c(Ecce 
ego  in  medio  vestrum  sicut  qui  ministrat.  » 
Ut  infra  proximo  '  :  «  Surrexit  a  coena,  prajcin- 
xit  se  linteo.  »  Et  sic  de  aliis  qam  ibi  cnume- 
raiitur.  Et  sic  ministrans  debet  sequi  Filium  Dei 
imitando  :  m  sequi  enim  est  imitari,  »  ait  Au- 
gustinus  '.  Qualiter  aulem  sequcndus  sit  Filius 
Dei,  dictum  est  supra  ',  ibi  :  Qui  sequitur  me , 
71011  ambulat  in  tenetris.  Mliilominus ,  ut  ait 
Hugo  %  ibi  ^*  :  Quid  est  homo  ut  sequatur  facto- 
remsuum?  «llle,  inquit,  sequitur  faCoremsuum, 
qui  vivit,  ut  factus  est;  qui  incedit  ut  institutus 
est;  qui  servat  bonum,  quod  (a)  accepit;  qui , 
quod  natura  contulit,  impoUutum  cuslodit.  » 
Haec  ille.  Ad  sic  sequendum  ministrans  Deo  de- 
bet  studere ,  quia  ad  hoc  est  vocatus  ^'  :  «  Vo- 
cavit  eum,  ut  sequeretur  .se.  «  Et  debet  sic  sequi 
voluntarie  etlibenter,  quia,  utaitSeneca  :  «  Ma- 
lus  miles  est  qui  Imperatorem  gemenis  (h)  sequi- 
tur.  » *  «  Qui  vult  venire  post  me,  tollat  cruccm 
suam,  el  sequatur  me.  »  Item  debet  sequi  uni- 
versaliter,  totaliter ,  scilicet  ex  toto  corde  '  : 
«  Usquequo  claudicatis  in  duas  partes?  Si  Do- 
minus  est  Deus,  sequimini  eum,  »  etc;  quasi 
diceret :  Totaliter  illum  sequimini.  Itcm  debel 
sequi  universaliter,  id  est,  ad  omnia,  ad  pros- 
pera  et  adversa  sustinenda  '" :«  Sequar  te,  quo- 
cumque  ieris.  »  Et  "  :  «  Hi  sequuntur  agnum 
quocunque  ierit.  »  Item  debet  sequi  Doiuinum 
perenniter,  sive  indesinenter,  infra  '-  :«  Tu  me 
sequere ,  »  scilicet  in  crucis  passionem,  ait 
Glossa.  His  modis  sequi-Dominum  est  magna 
gloria  '^  :«  Magna  gloria  sequi  Dominum.  »  Sic 
sequenli  Dominum  est  magna  merces,  quae  est 
esse  cum  Christo.  Unde  Augustinus  ',  super  il- 
lud  :  «  Gratis  ametur,  et  operis  quo  ministratur 
illi  pretium  sit  esse  cum  illo  :  ubi  enim  bene 
erit  sine  illo,  aut  quando  male  esse  poterit  cum 
illo?  »  Hcec  ille.  Prujmium  ergo  eritsic  sequenti 
Filium  Dei  dignitale  honorabilissimum  ,  multi- 
tudine  numerosissimum,  delectabilitate  delicio- 
sissimum,  perennitate  aeternum  :  nihil  enim 
honorabilius  quam  esse  et  regnare  cum  Filio 

'  Luc,  XXII,  27.  —  ■  Joun.,  Xlii,  4.  —  '  Aag.,<le 
ianci.  Virginit.,  c.  xvvil.  —  *  Vid.  sup.,  Collat.  SLI. 
—  =  Hug.,  in  E'xle.,  liom.  x,  post  uied.  —  '  Eccle., 
II,  12.  —  ■"  Isa.,  XLi,  2.  —  "  Mutth.,  XVI,  24.  — 
»  III  Reg.,  XVIII,  21.  —  '»  Matl/i.,  viii,  19.  —  "  Apoc, 
.\iv,    1.  —  '*  Joan.,  XXI,  22.  —  ''  Eccli..  x.\iii,  a6.  — 


Dei.  Unde  sequitur  hic  :  Si  quis  mihi  rnimstra- 
verit,  honorificabit  eum  pater  meus.  Super  quod 
Augustinus,  ubi  supra  :  «  Quem  majorem  ho- 
norem  potuit  accipere  adoptivus ,  quam  ut  ibi 
sit,  ubi  est  unicus?  »  Item  ex  hoc,  cum  erit 
cum  Filio  Dei,  erit  omnis  sufficientia  et  laetitia  : 
«  Satiabor,  inquit  Prophela  ",  cum  apparuerit 
gloria  tua.  »  Infra  "■ :  «  Ostende  nobis  Patrem, 
et  sufiicit  nobis.  »  Et  erit  indeficientia  deside- 
rabilium,  quia  Filius  Dei  oeternus  "  :  «  Laetitia 
sempiterna  supcr  capita  eorum.  »  Et  "  :  «  Sic 
semper  cum  Domino  erimus,  »  elc.  Ex  quo  ergo 
Filii  Dei  est  ministerium,  et  eum  sequi  est  glo- 
riosum,  et  pra;mium  est  magniCcum,  merito 
debet  quilibet  ei  ministrare  obedienler,  et  cum 
sequi  perfectibiliter,  ut  cum  eo  regnet  feliciter 
et  perenniter. 

Collatio  quinquagesimanona,  xm,  8. 

Si  non  lavero  te ,  non  habebis  parttm  mecum.  In 
his  verbis  duo  insinuantur,  quoruin  primum 
est  necessilas  spiritualis  lotionis,  ibi  :  Si  non  la- 
vero  te;  secundum  est  ejusdem  consequens 
fructuositas ,  quod  insinuatur  per  contrarium , 
ibi  :  Non  habeUis  partem  mecum ,  quasi  diceret  : 
Si  lavero,  habebis  partem  mecum. 

Ait  ergo  :  Si  non  lavero  te,  etc .  Ut  enim  ait  Au- 
gustinus  1':  Homines  mundanturquadrupliciter, 
scilicet  :  per  verbum  veritatis,  iufra  -"  :«  Mundi 
estis  propter  sermonem  meum.  »  llem  sacrificio 
contriti  cordis,  prout  ait  Propheta  "  :«  Laveibo 
per  singulas  noctes  lectum  meuni.  »  Item  mun- 
dantur  eleemosynis  --  :«  Date  eleemosynam,  et 
omnia  munda  sunt  vobis.  »  Ilem  mundantur 
virtule  charitatis  -'  « operientis  multiludinem 
peccalorum,  »  scilicet  auferendo,  et  sic  mun- 
dando.  Quando  ergo  Dominus  dat  gratiam  ad 
ista,  ipse  laval.  Et  licet  istud  sit  dictum  aulhen- 
tice  et  bene,  nihilominus  aliter  possct  dici,  quod 
Deus  lavat  auimas  gratia  baptismali ,  abluendo 
a  peccato  originali  ■'  :  «  Utillam,  »  sciiicel  Ec- 
clesiam,  «  sanctiiicaret ,  mundans  eam  lavacro 
aquiE  in  verbo  vila;.  »  Et  '■''  :  «  Lavi  te  aqua ;  » 
sequitur  :  «  Unxi  te  oleo,  »  etc.  Item  ipselavat, 
gratiapcenitentiali,  a  commissa  culpa  actuali , 

'•  Aug.,  m  Joan.,  tracl.  Li,  n.  11.  —  "  I>sa/.  x\l,  15. 

—  "  Joan.,  XIV,  8.  —  "  ha.,  xxxv,  10.  —  "  1  T/iesi  , 
IV,  IG.  —  "  Aug.,  contr.  Crescon.  Grammal.,  lib.  II, 
c.  XII,  n.  15.  —  ■«  Joan.,  xv,  3.  —  "  P.ial.  vi,  7.  — 
«  Liic.  XI,  41.  —  "  I  Petr.,  iv,  8.  —  "  E/jhes.,  V,  26. 

-  "  Ezech.,  XVI,  !). 

(a)  Sup/jl.  crealus.  —  (6)  Cat.  edit.  generis. 


IN  CAP.  XIII  SANCTI  JOANNIS. 


579 


quando  dat  gratiam  conterendi  et  pcenitendi  ' : 
«  EfTundam  super  vos  aquam  muadam,  et  mun- 
dabimini  ab  omnibus  inquinamentis  vestris.  » 
Item  ipse  lavat  igne  mundanm  tribulationis  a 
voluptale  carnali  ^ ;  «  Si  abluerit  Dominus  filiam 
Sion,  et  sanguinem  Jerusalem,  et  laverit  de  me- 
dio  ejus  in  spiritu  jildicii,  »  etc.  Spiritus  enim 
judicii  est  tentatio  triljulationis.  Item  Dominus 
lavat,  superfusione  coslestis  spiritus  lavantis  et 
mundantis,  a  cupiditate  mundiali  '  :  «  Vos 
baptizabimini  Spiritu  sancto ,  non  post  multos 
hos  dies.  »  Baptizari  enim  est  lavari,  Spiritu 
iofuso  et  elevante ,  amundiali  cupiditate.  '• 
«  Remittuntur  ei  peccata  multa,  quoniam  dile- 
lit  multum.  »  Ibi  Gregorius  °  :  «  Tanto  namque 
amplius  peccati  rubigo  consumitur,  quanto 
peccatoris  cor  magno  charitatis  igne  concre- 
matur.  »  Ista  lotione  debeut  lavari  pedes ,  id 
est  interni  affectus  '^  :  n  Quando  lavabam  pedes 
meos  butyro,  »  id  est ,  pinguedine  devotionis, 
ait  ibi  Gregorius  '  exponens  illud,  ubi  bene  de 
hoc.  Item  ista  lotione  debet  lavari  caput,id 
est,  a  peccatis  mentis  :  caput  enim  signat  men- 
tem ,  quia  sicut  reguntur  membra  capite ,  sic 
cogitationes  mente,  ait  Gregorius  '.  '  «  Tu  cum 
jejunas,  unge  caput  tuum,  etfaciem  tuam  lava. » 
Item  ista  lotione  debent  lavari  manus,  prout 
ait  Propheta  '"  :  «  Lavabo  inter  innocentes  ma- 
nus  meas.  »  Unde  non  lavantibus  manus  im- 
properat '"  :  «  Manus  vestrffl  plenee  sunt  san- 
guine.  »  Qui  est  lotus  his  modis,  non  indiget 
nlsi  ut  pedes  lavet,  scilicet  affectiones  interiores, 
quae  sunt  labilcs  et  saepe  infectce,  ut  patet  ab 
Augustino'-hic"  :«Quoniamsidixcrimus,  quod 
peccatum  non  habemus,  nosmetipsos  seduci- 
mus. »  (a)  Etpropter  hoc  ait  sponsa  "  :«  Lavi  pe- 
des  meos;  quomodo  inquinabo  illos?  »  quasi  di- 
ceret  :  Ne  inquinentur  pcdesmei,  conaridebeo. 
Ideo  ait  Salvator  apostolis  '■>  :  «  Excutite  pulve- 
rem  de  pediljus  vestris.  »  E  contrario  de  non 
lavantibus  pedes  suos  sic  '"  :  o  Sordes  ejus  iu 
pedibus.  »  Ad  istam  lotionem  faciendam  et 
coiitinuandam,  et  conservandam ,  jugiler  est 
laborandum,  ut  etiam  '" «  qui  sanctus  est  sanc- 
tificetur  adhuc.  » 

'  Ezech.,  XXXVI,  25.  —  *  Isa.,  iv,  4.  —  '  Acl.,  i,  j. 

—  '  Luc,  VII,  47.  —  '  Greg.,  in  Evany.,  liom.  xxxiii, 
n.  4.  —  i'  Jol>,  XXIX,  6.  —  '  Grcg.,  MoruL,  lib.  XIX, 
c.  X,  al.  XIV,  u.  22.  —  '  Id.,  in  Evang.  hoiii.  i,  n.  'i. 

—  »  Matth.,  VI,  17.  —  '•  Psal.  xxv,  6.  —  "  ha.,  i,  lu. 

—  "  Aug.,  in  Joan.,  tract.  LV,  n.  4.  —  "1  Joan.,  i, 
8.  —  1«  Cant.,  V,  a.  —  "•  Mattk.,  x,  li.  —  "  TUren., 
I,  9.  —  "  Apoc,  XXII,  1 1.  —  '"  Viii.  sup.,  Collat.  xxxv. 


'  CoUatio  sexagesima ,  xin,  14. 


Si  eijo  lavi  pedes  vestros  Dominus  et  Magisler  , 
et  vos  dehetis  alter  alterius  lavare  pedes.  Filius  Del 
ffiternus  volens  discipulos  suos  informare  non 
solum  per  verit  itis  documenta,  neque  per  ope- 
rum  miracula,  sed  per  hiimilitatis  dignativa 
exempla,  in  his  verbis  hortatur  illos  ad  imi- 
tandum  ipsum  in  opere  extremae  humilitatis. 
Ait  :  S«  ego  lavi  pedes,  etc. :  in  quiljus  Iria  insi- 
nuantur,  quorum  priraum  est  suaj  dignitatis 
excessiva  sublimitas,  ibi  :  Ego  Domitms  ct  Ma- 
gister;  secundum  est  operis  extrema  humilitas, 
ibi  :  Lwi  pedes  vestros  ;  tertium  est  obligationis 
discipulorum  ad  consimile  opus  manifestabi- 
litas ,  ibi :  Vos  debetis  alter  alterius  lavare  pedes. 

Ait  ergo  :  Dominus  et  Magister.  Et  in  his  verbis 
exprimitur  sua  dignitas  in  duobus,  scilicet  i .  in 
sublimitate  eminentia»,  ibi :  Dominus;el  de  hoc 
supra  '«,  ibi  :  Domine,  ad  quem  ibimus  ?  Secundo 
(6)  exprimitur  dignitas  sua  in  plenitudine  sa- 
pientiee,'ibi  :  Magisler.  Et  vere  ipse  solus  est 
magister  '^ :  TJnus  est  magisler.  Ipse  enim  est  ma- 
gister,  et  solus  ratione  singularis  superexcel- 
leiitiae  :  quia  Magister  dicitur,  quod  Major  in 
statione  ,  ait  Papias.  Sed  ipse  supra  omnes , 
.supra  -"  :  «  Qui  de  ccelo  venit,  super  omnes 
est.  »  Item  Magister  dicitur  communiter,  in  quo 
cst  veiitas  et  plenitudo  sapientis  :  sed  in  ipso 
-'  «  omnes  thesauri  sapientiae  et  scientiae  Dei ;  » 
imo  ipse  est  ipsa  sapientia  ^-  :  «  Christum  Dei 
sapientiam  et  Dei  virtutem.  »  Item  Magister  di- 
citur  ratione  regiminis  vitas,  et  ideo,  ut  ait, 
Papias,  componilur  cum  multis,  sicut  dicilur 
Magister  mililum  :  sed  ipse  solus  rector  vita;, 
ipse  enim  Rex  verus,  ut  habitum  est  supra  ^^  : 
«  Venit  Rex  tuus  »  Item  Magister  dicitur  ra- 
tione  efBcacis  doctrinae  :  sed  ipse  Jesus  Chribtus 
solus  veraciter  et  efHcaciter  docet,  ut  ait  Au- 
gustinus  ''''  :  «  Christus  magister  intimus  ,  qui 
docet  iu  schola  pectoris.  »  Merito  ergo  ait  de 
su,  quod  erat  magister.*'  «  Ut  audiam  eum  quasi 
magislruiu.  »  Dixerunt  adversarii  '^  :«  Magistcr, 
scimus  quia  verax  es,  ot  viam  Dei  in  veritate 
doces.  »  Ipse  eiiim  venit  in  magisterium  veri- 

—  '»  Matth.,  xxill,  8.—  ="  Joan.,  iii,  31.  —  ='  Coloss., 
II,  3.  -  «  I  Cor.,  i,  21.  —  ~-3  Vid.  sup.,  Collat.  LVi. 

—  "'  Aug.,  de  Discipl.  Christ.,  n.  13,  et  alias  passim- 

—  •'  Isa.,  L,  4.  —  '"■  Malth.,  xxii,  10. 

(a)  Ibi  ciEt.  edit.  repet.  textiim  Joh,  xxix,  C,  ut  sup. 
prox.,  cuui  endem  citat.  Greg.  —  (h]  Cait.  edit.  Sed 
muudo. 


580 


CULLATIO.NES  PRiEDICABILES 


tatis,  ait  Augustinus.  Et  licet  esset  verus  Do- 
minus  omnibus  praesidens,  et  solus  magister 
omnes  crudiens,  dignatus  est  lavare  pedes 
discipulorum.  Ob  quam  humilitatem  stupuit 
Petrus,  considerans  majeslatem  lavuntis,  ope- 
ris  abjectam  et  contemptibilem  humilitatem  , 
et  ob  geslus  et  studii  ipsius  lavantis  diligentiam 
et  sedulitatem  :  quia  priccinxit  se  linteo  hic, 
misit  aquam  in  pelvim,  etc.  Item  olistupuit  ob 
illorum,  quorum  pedes  lavit,  servileni  inferio- 
rilatem,  quia  ipsi  erant  servi  et  discipuli.  Nec 
solum  lavit  (jedes  discipulorum  ,  sed  eliam 
proditoris,  et  ante  ipsum  se  inclinavit.  Et  ideo, 
haic  considerans,  merito  ait  Petrus  :  Ao«  lava- 
bis  mihi  pedcs  in  ceteruum  ,  scilicet  manibus 
quibus  oculoi  ceecI  aperuisti,  quibus  leprosos 
mundasli  ,  quibus  mortuos  suscitasti  ,  ut  ait 
Chrj'sostomus  '  hic,  ubi  bene  de  his.  Stupen- 
dum  ergo  opus  descriptas  humilitatis,  qua  (a) 
humilitate  dignatus  est  sic  lavare  pedes  disci- 
pulorum.  Considerando  tamen  immensam  hu- 
militatem,  qua  semetipsum  exinanivit,  et  mor- 
tem  crucis  sustinuit ,  istud  opus  fuit  minoris 
humihtatis.  «  Humiliavit  enim  *  semetipsum 
formam  servi  accipiens.  »  Lnde  notatur  quod 
lavavit  pedes  discipulorum  bic  visibiliter  lo- 
tione  corporali ;  item  lavit  et  lavat  pedes  om- 
nium  fidelium  invisibibter,  et  lotione  inleriori 
per  graliam,  ut  dictum  est  in  priori  Collatione; 
ilem  ipse  lavat  animas  omnium  fidelium  lo- 
tione  admirabili,  scilicet  sanguine  passionis, 
a  qua  omnia  sacramenta  habent  etiicaciam 
lavandi  ^  :  «  Dilexit  nos  et  lavit  in  sanguine 
suo.  »  Et  nisi  quis  fuerit  lotus  dicto  modo,  non 
habebit  partem  cum  Filio  Doi  *  :  «  Neque  enim 
fornicarii,  »  et  sic  de  ahis  peccatoribus,  «  re- 
gnum  Dei  possidebunt.  »  SoU  enim  sancti  et 
mundi  liabebunt  partem  cum  Fiho  Dei  in  regno 
gloriaj  '"  ■■  «  Non  enim  intrabit  iu  eam,  >>  scilicet 
civitatem,  «  aliquid  coinquinatum,  neque  fa- 
ciens  abominationem.  »  Suscipient  enim  "^  sancti 
regnum  Dei.  Nec  cst  timendum  habenti  partem 
ibi  cum  Filio  Dei,  quia  habendo  partem  habe- 
bit  totum  :  quia  habebit  Deum  ipsum,  et  ita 
omne  bonum'' :  «Ostendam  tibi  omne  bonum.  » 
Et  "  :  «  Dominus  pars  htcreditatis  meae ,  »  ait 
Propheta.  '  «  Pars  mea  Dommus,  dicit  anima 

•  Ctirysost.,  in  Joim.,  bom.  LXix,  al.  Lsx,  n.  2.  — 
■i  Plalip.,  II,  8.  —  '  .-li>oc.,  I,  5.  —  *  I  Cor.,  vi,  9, 
10  -  "  .•Jpoc,  XXI,  27.  -  »  Dan.,  vii,  22.  —  '  Exod., 
xxxni,  19.  —  '  P^al.  xv,  5.  —  »  Thren..  lu,  24.  — 
"  .ipoc.,  XX,  6.  —  "  CUrysosl.,  in  Joan.,  liom.  Lxx, 


mea.  »  '"  «  Beatus  sanclus  qui  habet  partem  in 
resurrectione  prima.  »  Et  ideo  merito  concludit 
hic  discipulis  :  Vos  debetis  aiter  alterius  lavare 
pedes,  scilicet  vos  conservi ,  ait  Chrysostomus  " 
ubi  supra.  A  majoribus  enim  rebus  accipit 
exempla,  ut  saltem  quod  minus  est  operemur. 
Et  de  hoc  Augustinus  "  bene  :  «  Discamus  Im- 
mihtatem  ab  Excelso,  faciamus  invicem  hu- 
miles  ,  quod  humililer  fecit  Excelsus.  Magna 
hic  commendatio  humihlatis.  Et  faciunt  sibi 
hoc  (i)  invicem  fratres,  cum  se  hospicio  in- 
vicem  suscipiunt.  Et  post,cum  ad  pedes  fratris 
inclinatur  corpus,  etiam  in  corde  ipso  vel  ex- 
cilatur,  vel  si  jam  eliam  inerat  [c) ,  conhrmatur 
humiUtas  aflectionis.  »  Haec  iUe.  Et  ibi  bene  de 
hoc.  Ad  hanc  (d)  exempU  FiUi  Dei  imitationem, 
et  ad  huraiUlatis  excitationem,  vel  contirma- 
tionem,  ad  mutui  obsequii  exhibitionem,  et  ad 
fraternam  venerationem,  fralrum  pedes  lave- 
mus  :  hoc  enim  fuit  mngnaj  reputatiouis  apud 
sanctos,  et  apud  anUquos.  Unde  ait  Aposlolus 
de  vidua  "  :«  Si  pedes  sanctorum  lavit.  »  Et  in 
Vitis  Patrum  dicitur,  quod  tres  res  eraut  hono- 
rabiles  apud  patres,  ad  quas  cum  honore  et 
timore  accedebant,  scilicet  sacrum  altare,  sci- 
Ucet  in  quo  communicabant,  mensa  fratrum , 
in  qua  comedebant ,  pelvis  in  quo  lavabant 
pedes  fratrum.  Ex  quo  ergo  Dominus  et  Magis- 
ter  lavit  pedes  discipulorum ,  elecU,  qui  sunt 
membra  ejus,  affectuaUter,  humiliter,  libeuter 
idem  facere  studeant  ex  aflectu. 

CoUatio  sexagesimaprima ,  xiii,  13. 

Exemplum  dedi  vobis  ,  ut  quemadmodum  feci 
vobis ,  ita  et  vos  faiiatis.  Cum  enim  religioois 
summa  sit  imitari  eum  quem  colimus,  ut  ait 
Augustinus  '*,  in  his  verbis  FiUus  Dei ,  volens 
nos  summam  religionis  adimplere ,  hortatur 
nos  ad  ipsum  imitandum.  In  quibus  quatuor  : 
quorum  primum  est  dantis  exemplum  majesta- 
tiva  dignitas,  quod  notatur  in  pronomine  sub- 
intellecto  in  hoc  verbo  :  Dedi;  secundum  est 
furm;e  imitandce,  sive  operis  virtuosi  exempla- 
ris  perfectibilitas,  ibi :  Exemplum  dedi ;  tcrtium 
est  imitationis  hortabilitas,  ibi :  Faciatis ;  quar- 

al.  Lxxi,  n.  1.  —  '^  Aug.,  in  Joan.,  tract.  Lvni,  u.  4. 
—  i^  I  Tim.,  V,  10.  —  '»  Aug.,  (Ic  Ciiit.  Dei,  lib.  VIII, 
c.  XVII,  n.  2 

(n)  Cat  edit.  quia.  —  (//)  Caet.  edit.  deest  lioc.  — 
(c)  Kdit.  Vdt.  iveial;  edit.  Ven.  ivelat.  —  (d)  Coet. 
edil.  lioc. 


IN  CAP.  XUI  SANCTi  JOANNIS. 


581 


tum  est  modi  faciendi  rectitudo  sive  aequalitas , 
ibi  :  Quemadmodum  ego  feci. 

Ait  ergo  :  Ego  dedi,  qui  sum  scilicet  Dominus 
et  Magister.  Et  de  hoc  in  priori  Coliatione.  Et 
exemplum  dedi  multiplex,  prout  ait  Augusti- 
nus.  Exemplum,  inquit,  dedi  sui.^um  videntibus 
Deum,  exemplura  deorsum  mirantibus  homi- 
nem,  exemplum  sanis  ad  permanendum,  exem- 
plum  infirmis  ad  convalesceudum ,  exemplum 
morituris  ad  non  tiraendum,  exemplum  mor- 
tuis  ad  resurgendum.  Haec  ille.  Et  licet  tot  mo- 
dis  exemplum  dederit,  niliilominus  exemplum 
dedit  fraternae  dilectionis ,  obsequiosee  admi- 
nistrationis,  et  mira;  humiliationis,  ut  de  om- 
nibus  patet,  quando  ait  :  Exemplum  dedi  vobis. 
Item  exemplum  dedit  laboriosas  operationis , 
quia  '  «  in  laboribus  a  juventute  »  sua  fuit. 
'  «  Adam  exemplum  meum  ab  adolescentia 
mea.  »  Adam  scilicet '  secundus,  de  ccelo  cce- 
lestis.  Item  dedit  exemplum  patientiaj  et  longa- 
nimitatis  in  sufferendis  contumeliis  '  :  «  AfQciam 
te  contumeliis,  et  ponam  te  in  exemplum.  » 
Et  ^  :  «  Exemplum  accipite,  fratres,  laboris  et 
patientiee;  »  et  sequitur  :  «  Finem  Domini  vi- 
distis ,  »  etc.  Item  exemplum  dedit  sustinendee 
mortis,  et  etiam  mortis  crucis  ^  : «  Christus  pas- 
sus  est  pro  nobis,  vobis  relinquens  exemplum.  » 
Et '  :  «  Exemplum  sum  coram  eis.  »  Ex  quo 
ergo  Jesus  Cluristus  fuit  exemplum  majestate 
authenticum,  inenarrabili  veritate  rectum,  in- 
tegritate  perfectum,  faciendum  est  ad  imitatio- 
nem  istius  exemplaris.  Ideo  ait  hic  :  Exemplum 
dedi  vobis ,  ut  faciatis  :  ut  non  solum  audiatis 
vel  dicatis,  vel  inspiciatis,  sed  unilatem  facia- 
tis. '  «  Fac  secundum  exemplar  quod  tibi  in 
monte  monstratum  est,  »  id  est,  in  Christo  :  et 
hoc,  vitam  nostram  vitae  suce  conformando  , 
vias  ejus  tenendo,  et  vestigia  ipsius  sequendo. 
'  «  Sicut  portavimus  imaginem  terreni,  porte- 
mus  et  imaginem  coelestis.  »  Imago  ccelestis 
hominis,  est  vita  Jesu  Christi  '" : «  Estole  imita- 
tores  Dei  ,  sicut  lilii  carissimi.  »  Aspicientes 
ergo  ad  tale  exemplar,  debemus  vitam  nos- 
tram  formare,  corrigere  et  rectificare,  vivendo 
ut  ille  vixit,  prout  possibile  est,  agendo  quse 
ipse  fecit,  sustinendo  quce  sustinuit,  detestando 
quae  prohibuit  "  :  «  Aspicientes  in  auctorem 

'  Psal.  LXSXVii,  16.  —  '  Zttc/i.,  XIII,  3.  —  3  1  Cor., 
XV,  47.  —  *  iVoA.,  IH,  6.  —  »  Jac.,  v,  10.  —  «  I  Petr., 
II,  21.  —  '  Jiib,  XVII,  6.  —  '  Exod.,  xxv,  40.  — 
"  I  Cor.,  XV,  49.  —  '"  Etihes.,  v,  1.  —  'i  Hebr.,  xii,  2. 
—  ''-Go'.,u,  20.—  '^Coloss.,  III,  3,  9,  10.  —  "-Joan., 
XV,  lo.  —  "  Bernuid.,  sup.  Cant.,  serm.  vii,  n.  2.  — 


fidei  et  consummatorem  Jesum  ,  »  elc.  Talis 
erat  Apostolus,  qui  ait  '^  :  «  Vivo  ergo  ,  jam 
non  ego.  »  Et  ad  hoc  hortatur  idem  ipse  "  : 
u  Mortui  estis,  et  vita  veslra  abscoudita  est 
cum  Cliristo.  »  Et  sequitur  :  «  Expoliantes  vos 
veterem  hominem,  et  induentes  novum,  »  etc. 

Collatio  sexagesimasecunda ,  xiii,  23. 

Erat  recimbens  unus  ex  discipidis  in  sinu  Jesu, 
quem  diligebat  Jesus.  In  his  verbis  insinuantur 
singulares  et  privilegiales  prsRrogativas  beati 
Joannis  tres  :  quarum  prima  est  excessiva  ho- 
norabilitas,  et  singularis,  inter  discipulos  Christi, 
ibi  :  Vnus  ex  discipulis ;  secunda  est  peculiaris 
familiaritas,  ibi  :  Recumbens  in  sinu  ejus;  tertia 
est  grata  acceptibilitas  ex  privilegialibus  virtu- 
tibus  ipsius  Filii  Dei,  ibi  :  Quem  diligebat. 

Ait  ergo  :  Unus  ex  discipulis.  Et  etiam  in  hoc 
eximius  honor  :  Si  enim  servi  Filii  Dei  sunt  ejus 
amici ,  prout  ait  infra  "  :  «  Jiim  non  dicam  vos 
servos,  »  multo  magis  discipuli  ejus  sunt  amici 
sui.  Discipulus  autem  Filii  Hei  est,  qui  est  doci- 
bilis  ejus  auditor.  Ut  enim  ait  Bernardus'^ :«  Dis- 
cipulus  est,  qui  aurem  parat  (a).»  Et  ideo'^:«Ac- 
cesserunt  ad  eum  discipuli  ejus ,  et  aperiens  os 
suum  docebat  eos.  »  Item  discipulus  Filii  Dei 
est  ejus  fervidus  amator  (v.  35)  :  In  hoc  cognos- 
cent  omnes  quod  discipuU  mei  estis,  si  dilectionem 
habueritis  inter  vos.  Sed  non  est  dilectio  fraterna 
vera  sine  dilectione  Dei,  ut  ait  Chrysostomus  " 
hic.  Itcm  discipulus  Christi,  qui  est  perfectus 
ejus  imitator  "  :«  SutEcit  discipulo,  si  sit  siciit 
magister  ejus.  »  Ut  enim  ait  Chrysostomus  '"  : 
«  Hoc  est  discipulum  Christi  esse,  scilicet  mitem 
et  mansuetum  esse.  » '"  «  Discite  a  me,  quia  mi- 
tis  sum  et  humiUs  corde.  »  Item  discipulus  est 
Christi,  qui  est  fructuosus  operator.  Unde  in- 
fra  "'  :  «  Posui  vos  ut  eatis,  et  fruclum  affera- 
tis.  »  Ibi  Chrysostomus  "  :  «  Qui  fructum  fert , 
ille  est  discipulus.  »  Et  quoniam  beatus  Joan- 
nes  fiiit  talis  excessive,  ideo  merito  dicitur  de 
ipso  hic,  quod  erat  unus  ex  discipulis,  ita  quod 
unus  dicat  discretionem  sive  eminentiam ,  ut  de 
ipso  verilicetur  illud  "  :  «  Uuus  ex  eis  quasi  fi- 
lius  rcgis.  »  Et  iste  beatus  Joanncs  recul^uit  in 

1«  Matlh.,  v,  1,2.—  "  Chrysost.,  in  Joan.,  hora.  lxxvi, 
al.  i.xxvii,  n.  1.  —  ••  Matlh.,  X,  25.  —  '»  Chrysost , 
in  Joan.,  honi.  Lix,  al.  Lx,  n.  ',.  —  '»  Mallli.,  xi,  29. 
—  ■■'  Joan.,  XV,  16.  —  "  Chrysost.,  in  Joan., 
honj.  Lxwi,  al.  Lxxvn,  n.  2.  —  '»  Judic,  viii,  18. 

(a)  Suppl.  magistro. 


S82 


roLLATIONES  PRADICABILES 


sinu  Domini.  lU  enim  ait  Augustinus  '  hic  : 
«  Per  sinum  quid  aliud  signatur,  quam  secre- 
tum?  »  et  sinus  pectoris  sapientice  secrctum 
est.  Idem  Augustinus.  In  hoc  ergo  quod  ait, 
quod  erat  recumhens  in  sinu  ipsius  Jesu,  sig- 
natur,  quod  Deus  illum  cibavit  secretis  sapien- 
tiee  suae  aflluenter  et  supersingulariter,  et  salu- 
briter,  et  utiliter,  ad  aliorum  omnium  ilhimina- 
tionem.  Unde  Augustinus",  quod  «  sicut  Pelrus 
primus  Apostolorum  claves  regni  ccelorum  ac- 
cepit,  nec  tamen  ipse  solus  hgat,  solvitque  pec- 
cata,  sed  universa  Ecclesia;  sic  beatus  Joannes 
super  quieUssimum  sinum  Christi  disculmit,  et 
de  fonte  dominici  pectoris  non  solus  bibit ;  sed 
in  ipso  Dominus  livangelium  suum  pro  sua 
cujusque  capacitate  omnibus  suis  bibendumter- 
rarum  toto  orbe  difllidit.  »  lltcc  ille,  et  ibi  bene 
de  hoc.  Ideo  de  ipso  verificatur  illud':  «  Cilia- 
vit  illum  pane  vitae  et  intellectus; »  et  sequilur  : 
"  In  medio  Ecclesiee  aperuit  os  ejus,  »  etc.  Et 
ideo  merito  ideo  diligebat  eum  Jesus,  eo  quod 
impleverat  eum  donis  gralifc  suae,  et  secretis 
sapientiae  sua;,  ct  fervore  dilectionis  sufe  :  «  Di- 
ligcntes  enim  *  me  diligam  (a),  »  ait  divina  sa- 
pientia.  Ipse  enim  ^  «  dilectus  Deo  et  homini- 
bus.  »  Et  merito  dilectus  a  Dco  ob  integritatem 
sacrae  virginitatis ;  ct  dilcotior  a  Deo  ob  pleni- 
tudinem  sapjentiae  coelestis;  et  dilectissimus  ob 
aflluentiam  divini  spiritusgratificantis.^«Aman- 
tissimus  Domini  habilabit  confidenter.  »  Ait 
autem  Glossa  '  hic,  quod  «  eum  diligebat  Jcsus 
non  plus  omnibus,  sed  familiarius»  (infra  ulti- 
mo.) ' « Suntqui  censuerunt  (6)  a  Christo  Joannem 
Apostolum  propterea  plus  amatum,  quod  ne- 
que  uxorem  duxerit,  et  ab  ineunte  aetate  castis- 
simus  fuerit.  Hoc  tamen  in  scripturis  canonicis 
non  evidenter  apparet.  »  Hoec  ille,  et  de  his  am- 
pUus.Magnm  ergo  et  mirfe  istae  pr.Trogativael^eati 
Joannis  in  (c)  alias  privilegiatas  praerogativas. 

CoUatio  sexagesimatertia ,  .\iv,  2. 

In  dotno  patris  mei  mayisiones  mullce  sunt.  In 
his  verbis  tria  figurantur,  quorum  primum  est 
aeterna}  beatitudinis  lionoriiica  sublimitas ,  ibi  : 

'  Aug.,  in  Joan.,  tract.  Lxi,  n.  ri.  —  ■  Aug.,  in  Joan., 
Iract.  cLxiv,  u.  C,  quoad  sonsum.  —  '  Ecdi.,  xv,  3,  5. 
—  *  1'rov.,  VIII,  n.  —  s  Ecdi.,  XLV,  1.  —  "  O'?»/., 
xxxiii,  t2.  — ■"  Gloss.  e.x  Augusliuo  de  Cons.  Evanrj., 
lib.  1,  u.  7.  —  "  Aug.,  in  Joan.,  tract.  cxxiv,  in  Joun., 
n.  7.  —  »  Bar.,  iil,  24.—  "  III  neg.,  x,  4.— 
"  Psal.  xx.w,  3.  —  <=  Pml.  XXVI,  4.  —  "  Isa.,  LX, 
7.  —  u  Jsa.,  Lvi,  5.  —  ">  Auf».,  in  Joan.,  tract.  Lxvii, 


In  domo  patris  mei;  secundum  est  gloriae  beato- 
rum  numerositas,  ibi  :  Multce  mansiones;  ler- 
tium  est  invariabilis  aeternitas,  ibi :  Mansiones. 
Ait  ergo  :  In  domo  pairis  :  per  quam  domum 
regnum  aeternum  signatur.  Et  in  hoc  figuratur 
plena  securitas,  quia  domus  est  cooperimentum 
prohibens  a  corruptione,  a  ventis,  imbribus 
et  terapestatibus,    ut   patel  a  sapiente.   Ilem 
in  hoc  apparet  regni  immensitas  '  :  «  Magna 
est  domus  Domini.  »  Item  in  hoc  apparet  bo- 
norum  omnium  copiositas,  et  honesta   ordi- 
nabilitas.  Unde  in  figura  '"  :  «  Videns  regina 
Saba  sapientiam  Salomonis,  et  domum  quam 
aedificavit,  et  cibos  mcnsae,  »  etc,  «  non  erat 
in  ea  spiritus   (d).  »  In  Psalmo  "  :  «  Inebria- 
buntur  ab  ubertate  domus  tuae.  »  Et  ideo  hano 
inhabitare  desidcrat  Propheta,  quando  ait  "  : 
"  Ut  inhabitem  in  domo  Domini.  »  "  «  Domum 
majeslatis  mcae  gloriticabo.  »  Et  "  :  «  Dabo  eis 
in  domo  mea,  et  in  muris  mels  nomen  me- 
llus,  »  etc.  Et  in  hac  domo  sunt  multaj  mansio- 
ncs,  sicut  et  patet  ab  Auguslino  hic  '*  :  «  Licet 
dcnarius  refributionis  sit  unus  omnium  beato- 
rum,  quia  nullus  illorum  alienabitur  ab  illa 
domo,  nec  est  diversa  in  aeternitale  mensura; 
tamen  diversas  mansiones  signant  diversas  me- 
ritorum  dignitates  :  Alia  enim  '^  ghria  {d)  solis, 
alia  lun(B,  alia  stellarum.  »  '^  «  Parvus  et  maguus 
ibi  sunt.  »  De  hoc  ibi  Grcgorius  benc  ".  Et  in 
hoc  gloriarum  numerositas;  ut  enim  ait  Augus- 
tinus  '«  :«  Quoniam  Deus  charitas  est,  per  cha- 
ritatem  tit,  ut  quod  habent  singuli,  commune 
sit  omnibus.  Sic  enim  quisque  etiam  ipse  habet, 
quia  amat  in  altero,  quod  ipse  non  hal)et.  » 
Hffic  ille.  Et  de  hoc  Anselmus  bene  -",  ubi  ait, 
quod  quilibet  gaudebit  de  alterius  beatitudine, 
sicut  de  sua.  Ista  sunt  tabernacula ,  de  quibus 
ait  Propheta  *'  :  «  Quam  dilecta  tabernacula 
tiia,  Domine  virtutum !  »  et  cellaria,  de  quibus'^ : 
«  Intioduxit  me  in  cellaria  sua.  »  Et  haj  sunt 
mansiones.  Et  in  hoc  notatur  aeternilas  :  mansio 
enim  dicit  stabilitatem  et  perennitatcm.  Propter 
quod  ait  Apostolus  -'  :«  Non  habemus  hic  ma- 
nentem  civitatem.  »  Sed  in  coehs  est  raansiva 
habitatio  absque  variabilitate  et  defeclibilitate  '*: 

u.  2.  —  'M  Cor.,  .\v,  41,  42.  —  "  Jod.  111,  19.  — 
"Greg.,  Moral.,  lib.  IV,  c.  xxxi,  al.  xxw,  u.  70.  — 
"  Aug.,  ubi  sup.  prox. —  *"  Anselm.,  Proslog.,  c.  xxv. 
—  ='  Psal.  Lxxxii;,  2.  —  "  Caytt.,  i,  3.  —  "  Ikbr., 
X!ll,  14.  —  "  II  Cor.,  V,  1. 

(rt)  Vulg.  diligo.  —  (i)  Edit.  Benrd.  Oper.  Aug.  Sen- 
serint.  —  (c)  Leg.  inter.  —  {d\  Vulg.  noii  babebat 
ultra  spiritum.  —  (e)  Vulg.  darilas. 


IN  CAP.  XIV  SANCTI  JOANNIS. 


383 


«  jEdificationetn  ex  Deo  habemus,  domum  non 
manu  faclam,  ajlernam  in  ccElis.  »  In  Psalmo  '  : 
«  Plantati  in  domo  Domini.  »  Nisi  enim  esset 
(Eternitas  mansionis,  non  esset  felicitas  completa 
beatiludinis.  Ideo  dicitur  -  :  «  Habitabit  popu- 
lus  meus  in  piilchriludine  pacis,  in  tabernaculis 
fiduciffi,  ct  in  requie  opulenta.  »  '  Beati  crgo 
qui  habitant  in  domo  tua!  iu  sojculum  sajculi 
laudabunt  le.  » 

CoUatio  sexagesimaquarta,  xiv,  23. 

Siquis  diligit  me,  sermonem  meum  servabit,  et 
pater  meics  diliget  eum,  et  adeum  veniemus ,  etc. 
la  his  verbis  siguantur  qualuor,  quns  debent 
esse  in  fidelibus  :  quorura  primum  est  divince 
dilectionis  perfectibilitas  in  a£fectu,ibi  :  Si  quis 
diligit  me;  secundum  est  divinorum  mandato- 
rum  adimpletio,  sive  observabilitas  in  eilectu, 
ibi  :  Sermonem  meum  servnbit;  tcrtium  est  sic 
diligenlis  et  observantis  mandata,  Deo  grata  ac- 
ceplibilitas,  ibi  :  Et  pater  meus  diliget  eum; 
quartum  est  retributionis  magnitudo,  sive  im- 
mensilas,  ibi  :  Ad  eum  veniemus. 

Ait  crgo  :  Pi  quis  diliyit  me,  scilicet  ut  sum 
diligendus  *  «  ex  toto  corde,  »  ubi  Glossa  de 
hoc  bene.  Et  Augustinus  ^ : «  Dilige  Deum  ex  toto 
corde ,  ut  omnes  cogititiones  tuas ,  omnem 
vitam,  et  omnem  intelleclum  in  illum  confe- 
ras,  a  quo  ha;c  habes.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Est 
enira  dihgendus  «  dulciter,  ne  illecti;  fortiter^ 
ne  oppressi ;  prudenter,  ne  decepti  ab  amore 
Domini  avertamurj»  ait  Bernardus  %  ubi  mul- 
tum  et  beue  de  hoc. '  «  De  omni  corde  laudavit 
Dominum,  et  dilexit  Dcum,  qui  fecit  illum.  »  Et 
sic  diligens  debet  scrvare  sermonem  Domini,  in 
memoria  (a)  illum  retinendo,  et  in  conversa- 
tione  ostendendo,  supra  eodem :  Qui  habet  man- 
data  mea,  etservatea,  itlo  est ,  qui  diligit  me.  Ibi 
Augustinus  ' :«  Qui  habet  mandata  in  memoria, 
et  servat  in  vita  ;  qui  habet  in  sormonibus,  et 
servat  in  moribus;  qui  habetaudiendo,  et  servat 
in  faciendo;  qui  habct  faciendo,  et  servat  per- 
severando,  ille  est  qui  diligit  me.  »  H<ec  ille.  Est 
ergo  sermo  divinus  servandus  in  memoria,  sive 
mandata  ejus. '  «Ne  obliviscaris  legis  meae,  et 
p^Ecepla  mea  custodiat  cor  tuum. »  item  est 

'  Psal.  xci,  14.  —  '  Isa.,  xxxii,  18.  —  ^  Psal.  Lxxxiii, 
5.  —  ♦  Matlh.,  XXI!,  37.  —  »  Aug.,  de  Doct.  Clirist., 
lib.  1,  c.  XXII,  n.  21.  —  '  Bern.,  super  Canl.,  serm.  xx, 
n.  4.  —  '  Eccli.,  .\Lvn,  10.  —  '  August.,  in  Joan., 
tract.  Lxxv,  n.  5.  —  »  Prov.,  ui,  1.  —  '»  I  Petr.,  iv, 
11.  —  "  Jac.,  i,  22.  —  "  Eccli.,  xi,  21.  —  '»  Greg.,  in 


sermo  divinus  ore  s*pe  proferendus,  et  rumi- 
nandus  '"  :  «  Si  quis  loquitur,  quasi  sermoncs 
Dei. »  Item  est  scrmo  divinus  opere  et  effectu 
iniplendus  "  :«Estote  factores  verbi.  »  Item  est 
sermo  divinus  conversatione  et  vita  oslen- 
dcndus,  et  estperseveranter  custodiendus  dictis 
modis.  '-  « In  opere  maiidatorura  tuorum  vete- 
rasce.  »  Et  de  observatione  ista  Gregorius  "  hic : 
«  De  dilectione  Conditoris  lingiia,  mens,  et  vita 
requiratur.  Nunquam  enim  est  Dei  amor  otio- 
sus.  Operatur  magna,  si  cst;  si  autem  renuit 
operari,  amor  non  est.»  Et  ibi  multum  de  hoc. 
Et  talem  diligit  Pater  :  nec  mirum,  quia  est 
membrum  Filii,  ct  sic  fllius  Patris,  et  confrater 
Filii,  et  colieres.  Supra  eodem  :  Qwidihgit  me,  di- 
ligelur  a  putre  meo.  Et  in  hoc  est  magnifica  ho- 
norabililas,  muniliva  securitas,  et  mirifica 
fructuositas,  tam  in  praesenti ,  quam  in  futuro. 
Deus  enini  diligit  eflectu ,  sive  dona  sua  confe- 
reudo,  ait  Bernardus.  '*  «  Charitate  perpctua  di- 
lexi  te.nEt  idco  sequitur:  Ad  eum  vcniemus,  sci- 
licet  Pater,  et  Filius,  et  Spiritus  sanctus,  ait  Glos- 
sa.  Non  solum  inpraesenli  gratificando  etjuslifi- 
cando ,  sed  etiam  in  futuro  beatificando.  Unde 
Glossa  :«Mansio  non  transilura,  sed  ffiterna.»  Et 
AugusUnus  '*,  quod  «  ista  mansio  est  spirilualis 
atque  intrinseca,  qua  in  teternum  beatificat  li- 
beratos,  secundum  quam  a  suis  dilectoribus 
non  rccedit.  »  Hmc  ille.  Vonit  enim  Deus  ad 
animam  in  ipsius  justilicationc ,  et  gratifica- 
tione,  supra  '^  :  «  Spiritus  ubi  vult  spirat,  et 
vocem  ejus  audis,  et  nescis  unde  veniat,  aut 
quo  vadat.  »  Et  "  :  «  Si  venerit  ad  me ,  non  vi- 
debo  eum.  »  "  «  Ipse  novit  locum  ejus.  »  Ibi 
Gregorius  "  exponens  istud  :  «  Quo  (6),  inquit, 
venit ,  qui  ubique  est  ?  »  Et  rcspondet :  Venire 
ejus  sapientia?,  est  per  illuminationem  mentis 
nostrse  iudicare  (<>)  praesentiam  majestatis  sua;.» 
Et  ibi  bcne  de  hoc.  Et  Bcrnardus ''"  exponens 
istud  ait  :  «  Venirc  ad  animam  Verbum,  est 
erudire  in  sapientia  :  Palrem  autem  venire, 
afficere  ad  ainorem  sapientia;.  Paler  ergo  enii- 
triens,  et  Verbum  erudiens,  mansionem  faciunt 
apud  animam  bene  compositam.  »  Et  ibi  mul- 
tum ,  et  bene  de  hoc.  Item  dicitur  Deus  venire 
et  manere  per  internse  consolationis  afiluen- 

Eoanrj.,  liom.  xxx,  n.  2.  —  '*  Jerem.,  xxxi,  3.  — 
">  AuR.,  in  Joan.,  tracl.  Lxxvii,  n.  1.  —  '»  Joan.,  iii, 
8.  —  "  Job,  IX,  11.  —  '  Job,  XXVIII,  23.  —  '»  Greg., 
Moral.,  lib.  .\IX,  c.  ili,  post  med.  —  ">  Uein.,  super 
Cant.,  serm.  i.xix,  n.  2,  6. 

(n)  CiBt.  edil.  meinoriam.  —  (i)  Cwl.  edit.  Itic  tidd. 
modo.  —  (c)  Cat.  edil.  judicare. 


584 


COLLATIONRS  PRiTlDlCABILES 


tiam,  vel  proesentera  subventionem,  sicut  dici- 
tur  derelinquere,  quando  subtrahit  consolatio- 
nem  ad  aniraee  humilitationem,  prout  ait  Ber- 
nardus  ',  quod  «  Spiritus  sanctus  allquando  ve- 
cedit,  ut  avidius  requiratur,  et  rursum  redit,  ut 
consoletur.  »  "  «  Quando  Oranipotens  erat  me- 
cum,»  etc.  Item  venit  ad  plenam  glorilicatio- 
nem  et  iraplelionem  animfB  sua  majcstativa 
gloria,  prout  exponit  Augustinus,  ut  dictum  est 
supra.  '  «  Ego  sto  ad  ostium ,  et  pulso  :  si  quis 
apcruerit  mihi ,  intrabo  ad  illum ,  ct  ccenabo 
cum  illo,  et  ille  mecum.  »  Super  quod  Grego- 
rius:  w  Venit  Domirus,  cum  ad  judicium  pro- 
perat.  »  Et  sequitur  :  «Cui  aperimus,  si  (a)  h\rac 
cum  amore  suscipimus.  »  Mira  ergo  et  ma- 
gna  dignatio  Dci,  quod  dignatur  sic  venire 
ad  animam  lidclcm :  et  solicita  ac  studiosa 
debet  esse  anima  ad  prseparandum  locum  ipsi 
venienti. 

Collatio  sexagesimaquinta ,  xis,  26. 

Paraditus  Spiritus  sanctus,  quem  miftet  Pater 
in  nominemeo,ille  vos  docebit  oiMiia.  Inhis  vcrbis 
tria  insinuantur:  quorum  primum  est  doni 
di^ini  excellens  pretiosilas,  ibi :  Spiritus  sanctus 
Paraditus;  secundum  est  modi  donationis  ordi- 
nabilitas,  ibi :  Quem  mittet  Pater  in  nominc  meo  ; 
tertium  estejusdem  doni  fructuosa  utilitas,  ibi : 
Docebit  vos  omnia. 

Ait  ergo  :  Paraditus  Spiritus  santtus ;  quia 
Spiritus ,  ideo  doni  impretiabilis  bonitas  '  : 
« Ipse  enim  Pater  dat  Spiritum  bonum  petcn- 
tibus  se.  »  Quia  samtus ,  ideo  ex  ipso  dono 
omnis  mali  exterminabilitas.  Quod  enim  sanc- 
tus  est,  a  malo  inquinante  et  deordinante  sanc- 
tificat :«  in  illa  (b)  cnim^  Spiritus  intelhgentiffi  (c), 
sanctus  ;  »"  «  Ut  implearis  Spiritu  sancto.  »Quia 
Paraclitus,  id  est  consolator,  omnis  boni  pleni- 
tudo  sivc  copiositas  :  non  enim  est  consolatio 
vera  nisi  in  Deo,  nec  plena,  quia  in  ipso ' «  omne 
bonum. »  Et  ideo  Sapientia  "  : «  0  quam  bonus 
et  suavis  ust  Spiritus  tuus  in  nobis,  Domine  !  » 
Bonus,  inquam,  quia  facit  de  malo  bonum  "  : 
«Omne  datum  optimum  et  omne  donum  per 

'  Beru.,  super  Cant.,  serm.  xvji,  u.  2,  quoad  sen- 
sum.  —  '  Job,  sxi.x,  5.  —  '  Apoc,  lU,  20.  —  '  luc, 
XI,  13.  —  »  Sttp.,  VII,  22.  —  6  Acl.,  IX,  17.  —  '  Exod., 
xxxiii,  19.  —  »  Sap  ,  XII,  1.  -  «  Jac,  1,  17.  — 
1«  Psa/.  xLiv,  8.  —  "  Catit.,  i,  1.  —  "  Bern.,  super 
Ctmt.,  serm.  xv,  n.  ;;.  —  <»  Joa».,  xv,  16.  —  "  Aug., 
ifi  Joan.,  tract.  ixxiii,  n.  3,  el  tract.  cii,  n.  1.  — 


fectum,  »  elc.  Suavis,  quia  facit  de  afDicto  con- 
solatum  :  et  ideo  Spirilus  comparatur  oleo 
Iffititiffl  inPsalmo '° :«  Unxit  te  Deus  oleo  Iselitiae.  » 
Et  "  :  «  Oleum  effusum  nomen  tuum.  »  Ibi  Ber- 
uardus  '-,  quod  «oleum  lenit,  pascit,  et  ungit.  » 
Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  de  ipso  Spiritu  et  ejus 
effectibus,  infra  proximo.  Et  istum  Spiritum 
dat  Pater  in  nomine  Filii.  Et  in  hoc  patet  dona- 
tionis  ordinabilitas,  et  per  ipsum  Filium  om- 
nium  bonorum  nobis  communicabililas ,  et 
illorum  salubritas,  quia  in  nomine  Filii,  scilicel 
Salvatoris,  non  datur ,  nisi  quod  est  remedium, 
vel  aljutorium  salutis.  Infra  proximo  '• : «  Si 
quid  petieritis  Patrem  in  nomine  meo,  dabit 
vobis.  »  Ibi  Augustinus  '*,  quod  «  non  petitur 
in  nomine  Salvatoris,  [d)  petitur  contra  ratio- 
nem  salutis  :  »  unde  in  isto  nomine  salvifico  fit 
gratuita  collalio  Spiritus  et  impetratio,  ut  hic 
dicitur.  Ilem  in  nomine  isto  estomnium  univer- 
salis  salvatio  "  :  «  Non  enim  est  aliud  nomen 
sub  coelo,  iu  quo  oporteat  nos  salvos  tieri.  » 
lit '°  :«  Justificati  estis  in  nomine  Domini  Jesu. » 
Item  in  nomine  isto  virtuoso  fit  omnium  po- 
testatum  adversantium  triumphahs  devictio ; 
ait  David  "  :  «  Venio  ad  te  in  nomine  Domini 
exerciluum,  »  etc.  Et  ideo  huic  nomini  est  sub- 
jiciendus  omnis  spiritus  '* :  «  Ut  in  nomine  Jesu 
omne  genu  flectatur. »  Istud  ergo  gloriosum  no- 
men  in  omnibus  invocandum  :  '^  «  Quicumque 
invocaverit  nomen  Domini,  salvus  eril.  »  Et  isle 
Spiritus  docebit  omnia,  et  hoc  virtualiter  et  ve- 
lociter,  [.rout  ait  Gregorius  hic  ^"  :  0  qualis  est 
arlifex  iste  Spiritus !  nulla  ad  discendum  mora 
agilur  id  (e)  omne  quod  voluerit.  Mox  enim 
ut  tetigerit  menlem,  docet  :  solum  teUgisse, 
docuisse  est.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Ibi  exempli- 
ficat  de  prophetis  et  apostoUs.  Et  ut  ait  ibidem  : 
«  Aniinum  humanum  subito  ut  illustrat,  immu- 
tat.  »  "  «  Spirilus  enim  Domini  replevit  orbem 
terrarum,  et  hoc  quod  continet  omnia,  scien- 
tiam  habel  vocis. »  Item  docet  dulciter  et  sua- 
viter  -^ :«  Benignus  est  spiritus  sapientife.  »  Et '' : 
«  Unctio  docebit  vos  de  omnibus.  »  Item  Spi- 
ritus  docct  inenarrabiliter,  infra  '  :  «  Docebit 
vos  omnem  veritatem.  »  Et  ibi  amplius  de  hoc. 

'5  Act.,  IV,  12.  —  «  1  Cor.,  VI,  11.—  "  I  liey.,  .wii,  li. 
_  "•Philip.,  II,  9.  —  '»  Rom.,  X,  13.  —  =»  Greg.,  in 
Erang.,  hom.  xxx,  n.  S. —  -'  Sap.,  i,  1. —  -•  Ibid.,  (i. 
—  •=  1  Joan.,  II,  27.  —  '■*  Joan.,  xvi,  3. 

(o)  Ccet.  edit.  sed.  —  (4)  Scilicet  sapieDliu.  — 
(c)  Catl.  edit.  inielligentia.  —  (rf)  Suppl.  quodcumque 
ic/  quiiJquii;!.  —  (<?)  C(el.  edit.  in. 


IN  CAP.  XV  SANCTI  JOANNIS. 


585 


CoUatio  sexagesimasexta ,  xiv,  27. 

Pacem  meam  do  vobis ,  paeem  relinquo  vobis. 
l't  enim  ait  Augustinus  ',  loquitur  de  bono  pacis, 
quod  I'  pax  est  testamentum  Filii  Dei ,  et  qui 
testamentum  noluerit  observare ,  non  potest 
concordiam  cum  Christo  habere,  nec  poterit  ad 
veritatem  Dei  pervenire.  "  Etquoniam,  secun- 
dum  Augustinum  ',  duplex  est  pax  :  una  in 
praesenti  saeculo ,  alia  in  futuro  :  ideo  duo  hic 
insinuantur :  quorum  primum  est  promissio 
dimissionis  primae  pacis  in  praesenti,  ibi :  Pacem 
relinquo  vobis;  secundum  {<i),  promissio  feternae 
pacis  in  futuro,  ibi :  Pacem  meam  do  vobis.  Unde 
Augustinus  '  :  «  Paeem  relinquit  nobis,  in  qua 
manentes  hostem  vincimus  :  pacem  suam  da- 
bit,  quando  sine  hoste  regnabimus.  Pacem  re- 
linquit ,  ut  invicem  diligamus  :  pacem  dabit , 
ubi  nunquam  dissentire  possimus.  »  Et  ibi 
bene  de  hoc.  Est  ergo  pax  in  praesenli ,  de  qua 
Augustinus  *  :  «  Tantum  est  pacis  bonum ,  ut  in 
rebus  terrenis  atque  mortalibus,  nihil  gratius 
soleat  audiri ,  nihil  desiderabilius  concupisci , 
nihil  melius  inveniri.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et 
consequenter  ,  de  multiplici  pace ,  ubi  inter 
alia  ait ' :  «  Pax  animse  rationalis  est  ordinata 
cogitationis  (6)  et  actionis  consensio.  Pax  ho- 
minis  morlalis  dicitur  ordinata  in  fide  sub 
aeterna  lege  obedientia.  Pax  hominum  est  or- 
dinata  concordia.  »  Et  ibi,  et  de  mulliplici  alia 
pace  bene.  Unde  est  pax  animfe  cum  suo  su- 
periori ,  scilicet  cum  Deo  *  :  «  Acquiesce  ,  et 
habebis  pacem.  »  Item  est  pax  hominis  in  suo 
interiori,  de  quo  supra  Auguslinus.  '  «  Pax  Dei 
quiE  exsuperat  omnem  sensum.  »  Item  est  pax 
hominis  cum  suo  inferiori,  scilicet  carne,  sub- 
jugando  eam  per  fraenum  abstineutife  et  conti- 
nentiae '  :  «  Bestiae  terrae  erunt  tibi  pacificfe.  » 
Et  '  :  «  Habitasses  in  pace  super  terram.  » 
'"  ■<  Utinam  attendisses  ad  mandata  mea ,  et 
fuissct  quasi  flumen  pax  tua.  »  Item  est  pax 
hominis  cum  suo  exteriori,  id  est  prosimo , 
de  qua  supra  similiter  Augustinus.  "  «  Cum 
placuerint  Deo  viae  hominis,  inimicos  ejus  con- 
vertet  ad  pacem.  »  .Magnum  ergo  donum  Dei , 

I  De  verb.  Dom.,  serm.  Lvn,  al.  -^cvii,  m  Append. 
tom.  VI,  Oper.  Aug.  —  '  Ang.,  in  Joan.,  tracl.  Lx.\vii, 
n.  :j.  —  '  Vcl  auclor  sermonis  LVil,  ubi  sup.  — 
»  Augusi.,  de  Civit.  Dei ,  lib.  XIX,  c.  xi.  —  «  Ibid., 
c.  XIII.  —  «  Job,  %ui,  21.—  '  Philip.,  IV,  1.—  »  Job, 
V,  23.  —  '  Bar.,  iir,  13.  —  ">  Isa.,  XLViii,  18,  — 
"  Prov.,  XVI,  ■/.  —  '^  Vel  auctor  eerm.  Lvii,  ubi  sup. 


quando  dat  talem  pacem.  Et  de  ista  paee  Au- 
gustinus'^  :«Pax  est  serenitas  mentis,  tranquil- 
litas  animi,  simplicitas  cordis ,  amoris  vincu- 
lum,  consortium  charitatis,  »  et  sic  de  aliis 
quae  ibi  enumerat.  Et  sequilur  :  «  Hanc  qui  ac- 
cipit,  teneat;  qui  perdidit,  repetat;  qui  amisit, 
exquirat :  quoniam  qui  in  ea  non  fuerit  inven- 
fus,  abdicatur  a  Patre,  exhfereditatur  a  Filio , 
a  Spiritu  sancto  efiicitur  alienus.  »  Haec  ille. 
"  «  Statuit  ei  testamentum  pacis.  »  Unde  et  ad 
pacem  faciendam  in  terris  ,  et  inter  nos  et 
Deum,  venit  Filius  de  coelis  "  :  «  Ipse  est  pax 
nostra,  qui  fecit  utraque  unum.  »  Et  in  sua  na- 
tivitate  pacem  nuntiaverunt  angeli  de  coelis  '' : 
«  In  terra  pax  hominibus  bonae  voluntatis.  » 
Hanc  pacem  promisit  discipulis,  infra '*  :  «  In 
me  pacem  habebitis.  »  Et  hanc  pacem  quasi 
testamentum  reliquit  hic  discipuUs.  Et  post  re- 
surrectionem  pacem  eis  annuntiavit ,  infra  ". 
Et  post  hanc  pacem  dabit  pacem  suam  in 
ccelis ,  sicut  ait  hic  :  Pacem  meam  do  vobis, 
«  quando  sine  hoste  regnabimus,  »  ait  Augus- 
tinus  "  superius  :  tunc  enim  veriflcatur  illud 
Prophetse  "  :  «  Qui  posuit  fines  luos  pacem.  » 
Ut  enim  ait  Anselmus  ^"  :«  Concordia  est  unum 
de  bonis  patriae,  quia  omnium  erit  una  volun- 
tas.  »  ■"  «In  laetitia  egrediemini ,  et  in  pace  de- 
ducemini.  »  Merito  ergo  prima  pax  est  tenenda 
perfectibiliter,  ut  ad  secundam  perveniatur  fe- 
liciter.-^  «  Servabis  pacem  :  pacem,  quia  in  te 
speravimus.  »  Et  ^^ : «  Annos  vitas  illius  in  pace 
implebit.  » 

CoUatio  sexagesimaseptima ,  xv,  1 . 

Ego  sum  vitis  vera,  et  pater  mcus  agricola  est  : 
qui  manet  in  me,  etc.  In  his  verbis  spiritualiter 
tria  insinuantur  :  quorum  primum  est  gratiae 
Christi  plenitudo,  sive  copiositas,  ibi  :  Ego  sum 
vitisvera;  secundum  est  deitatis  art  colendam 
Ecclesiam,  sive  membra  Jesu  Christi,  digna- 
tiva  studiositas,  ibi :  Pater  meus  agricota ;  tertium 
est  membris  (c)  Jesu  Christi  cum  ipso  indivisa 
unibilitas,  et  ab  ipso  vivificabilitas ,  ibi :  Qui 
manet  in  me. 

—  '»  Eccli ,  XLV,  20.  —  "  liphes.,  u,  U.  —  '«  Luc, 
II,  14.  —  '8  Joan.,  XVI,  33.  -  "  Joan.,  xx,  21,  2G.  — 
"  August.,  in  Joan.,  tract.  Lxxvii,  n.  3.  —  "  Psal. 
cxLVii,  14.  —  >>  Anseliu.,  vel  potius  Eadmerus,  de 
Bcatit.,  c.  x,  quoad  sensum.  —  -'  Isa.,  Lv,  12.  — 
"  Ibid.,  XXVI,  .i.  —  "  Eccli.,  xxvi,  2. 

(a)  Cait.  edit.  secundo.  —  (h)  Edii.  Ben.  O/icr.  Aug. 
cognitionis.  —  {c)  Leg.  membrorum. 


586 


COLLATIONES  PR.TIDICABILKS 


Ail  ergo  :  Ego  svm  vitis  vera.  Vitis  enim  dici- 
tur,  eo  «  quod  vim  habeat  cilius  radicandi ;  vel 
vites  dicuntur,  eo  quod  invicem  sc  (o)  innec- 
lant,  »  ail  Isidorus  '.  Unde  vitis  habet  velocis 
radieationis  virtuositaleni,  et  mutuie  connexio- 
nis  (6)  natani  habilitatem,  et  ad  crcscendum 
et  ad  multiplicandum  ramos  incljiam  virlu- 
tem  ,  et  fructus  sive  fertilitatis  fructuositatem. 
Ct  enim  ait  Seneca  -  :  «  Propria  virlus  in  vite 
est  fertilitas.  »  Et  quia  hoc  in  Christo  homine 
plenarie,  et  radicaliter,  et  efficienter  respectu 
suorum  membrorum,  ideo  ipse  est  vitis,  prout 
ait  .^uguslinus  ^ ,  quod  o  factus  est  homo ,  ut 
in  eo  esset  vitis  humana  natura.  »  Et  de  hac 
vite  fructifera  * :  «  Ego  qucisi  vitis  fructificavi.  » 
Et  in  figura  ^'  :  «  Vidi  coram  me  vitem,  in  qua 
vidi  Ires  propagines  crescere,  tulique  uvas  et 
expressi  in  calicem,  »  etc.  Vitis,  Jesus  Christus  : 
tres  propagines  signant  tres  naturas  in  Chri;-to, 
scilicet  naturam  divinam,  et  naturam  humu- 
nam  rationabilem,  scilicet  animam,  et  naturam 
corporalem  :  qute  signanlur  per  tria  sata,  qu<E 
miscuit  mulier  ^ ,  ut  exponit  Bernardus  ■"  super 
illud.  Ex  quibus  coUigens  homo  divinas  dulce- 
dines  et  coelestes  in  calice  pojnitentise,  inebria- 
tur,  id  est  evertitur  (c)  ab  omni  humana  con- 
solalione.  De  quo  calice  in  Psalmo  *  :  «  Calix 
meus  inebrians  quam  praeclarus  est  !  »  Istius 
vilis  palmites  sunt  fideles  Christo  inhferenles  , 
et  haurientes  humorem  gratiae  a  Cbristo.  «  Pal- 
mes  enim  vitis  est  materia  mollis ,  quia  per 
novella  brachia  emissus  (d)  affert  fructum,  »  se- 
cundum  Isidorum  '.  Palmites  ergo  signant  cre- 
dentes.  Unde  Augustinus  '"  hic  :  «  Palmites  ita 
sunt  invite,ut  viti  non  conferant,  sed  inde 
accipiant,  unde  vivant :  ita  vitis  est  in  palmi- 
tibus,  ut  vitale  alimentum  subministret  eis.  » 
Hfec  ille.  Sicut  ergo  palmites  ex  vite  procedunt 
et  indivisibiliter  adhierent,  et  ex  ea  hauriunt 
humorem  vitalem ,  et  inde  fructificant  :  sic  est 
de  credentibus  in  Christo,  quod  ex  eo  vivunt 
et  ei  adhserent,  et  ex  eo  huaiorem  graticE  hau- 
riunt,  et  inde  fructilicant  ''  :  «  Facta  e^t  vinea, 
et  fructificavit  in  palmites.  »  In  1'salmo'-  :«  Ex- 
tendit  palmites  suos  usque  ad  mare.  »  ^^ «  Abs- 

'  Isid.,  Etymol.,  lib.  XVII,  c.  v. —  2  «senec, 
Episf.  xu,  po3l  med.  —  ^  Aug.,  in  Joan..,  tract.  Lxx.x, 
n.  1 .  —  *  Ecc/i.,  XXIV,  23.  —  »  Gen.,  XL,  9.  —  '  Luc, 
xili,  21.  —  '  Bern.,  de  Consider.,  lib.  V,  c.  x,  n.  22. 

—  »  Psal.  XXI,  5.  —  9  Isid.,  Etymoi.,  lih.  .Wll,  c.  v. 

—  ">  Aug.,  in  Joan.,  tract.  Lxxxi,  11.  I.  —  "  Ezech., 
XVII,  6.  —  '=  Psal.  Lxxix,  12.  —  '»  tium.,  xiu,  24.  — 
"  .^ug.,  dc  veib.  Dom.,  seim.  Lix,  al.  Lxxxvii,  n.  I. 


ciderunt  palmitem  cum  uva  sua.  »  Quod  potest 
exponi,  vel  de  Chrislo  homine,  vel  de  quolibet 
membro  ejus.  Istorum  palmitum  agricola  est 
Deus  Pater.  Ct  enim  ait  Auguslinus  "  :  «  Nos 
colimus  Deum  adorando  ;  ipse  colit  nos ,  sicut 
agricola  agrum,»  scilicet  nociva  extirpando; 
de  rore  coeli,  id  est,  de  gratia  rigando ;  pal- 
miles  spirituales  mundando  et  purgando  ,  ut 
dicitur  hic,  superflua  putando  et  abscinden- 
do.  '5  «Ero  quasi  ros  Israel,  germinabit  sicut 
lilium.  »  Et  sequitur  :  «  Germinavit  quasi  vi- 
nea.  »  '*  «  Dei  agricultura  estis.  »  Et  sequitur  : 
«  .Neque  qui  plantat,  neque  qui  rigat,  est  ali- 
quid,  sed  qui  incrcmentum  dat  Deus.  »  Iste 
ergo  agricola  palmitum  est  arte  colendi  peri- 
tus,  est  poleslate  influendi  et  vivificandi  pal- 
mites  virtuosus,  est  ad  colendum  voluntarius 
et  scdulus.  In  figura  dixit  ad  cultorem  vinefe  "  : 
«  Ecce  tres  anni  sunt.  »  Et  sequitur  :  «  Dimitte 
hoc  anno,  usquedum  fodiam  et  mittam  sler- 
cora,  etc.  Super  quod  Augustinus  '"  :  «  Fossa, 
locus  humilitatis  (e)  :  cophinus  stercoris,  lacry- 
mae  pcenitentium  (f).  "  Fodile  (9)  parietem.  » 
^"  «  Rigabo  meum  hortum ,  »  etc.  Non  ergo 
mirum  si  praedicta  vitis  germinet  bonumvinum 
in  palmilibus  suis  -'  :«  Ligans  ad  vineam  pul- 
lum  suum,  et  ad  vitem  asinam  suam,  lavabit 
in  vino  stolam  suam,  »  etc.  Et  est  figura  de  Chri- 
sto ,  qui  ligavit  credentes  sibi  et  Ecclesiae. 

Collatio  sexagesimaoctava  ,  xv  ,  12. 

Hov  pr^Bceptum  meum,  ut  diligatis  imicem, 
sicut  dilexi  vos.  In  his  verbis  Iria  insinuantur , 
quorum  primum  est  priecepli  dikclionis  tteo 
appropriativa  singularitas,  ibi  :  Hoc  est  prcecep- 
tum  meum ;  secundum  est  rei  prasceptae  reeti- 
tudo,  sive  aequitas  ,  ibi  :  TJt  diligatis  invicem; 
lcrtium  est  modi  adiraplendi  praeceptum  per- 
fectibilitas ,  ibi  :  Sicul  dilexi  vos. 

Ait  ergo  :  Hoc  est  prceceptum  meum.  Unde  Gre- 
gorius  --  :«  Quid  est  quod  de  dilectione,  quasi 
de  singulari  mandato  Dominus  dicit  :  Hoc  est 
prceceptum  meum,  etc,  nisi  quia  omne  prajcep- 
tum  de  sola  dilectione  est?  »  Item  hoc  praecep- 

-  15  Ose.,  XIV,  6,  8.  -  '«  I  Cor.,  iii,  9,  7.  —  "  Luc, 
vii,  8.  —  "  Aug.,  de  verb  Dom ,  senn.  xxxi,  al.  cx, 
n.  1.—  "  Ezech.,  viii,  8.—  '»  Eccli.,  xsiv,  42.—  »'  Gen., 
XLix,  II.  —  "  Greg.,  in  Evatig.,  hom.  xxvii,  n.  1. 

(«)  Suppl.  vittis.  —  (4)  Lcg.  connexioui.  —  (c)  Leg. 
avertitur.  —  ((/)  C(el.  edil.  imniissus.  —  (<?)  Edit. 
Bened.  humilis  terra.  —  (/■)  Item  dolores  peccatori». 

—  {g}  Cfpt.  edit.  fodi. 


IN  CAP.  XV  SANCTI  JOANNIS. 


587 


tum  est  continentia  (a)  omnis  praacepti  perfec- 
tum;  unde  Gregorius  '  :«  Omnia  Ci^uaum  prse- 
ceptum  sunt.  »  Et  ponit  exemplum  de  radice 
arboris,  et  de  ramis  *  :  «  Plenitudo  enim  legis 
est  dilectio.  »  Item  hoc  praeceptum  est  digni- 
tate  magnum ;  ait  legis  doctor  '  :  «  Quod  est 
mandatum  maximum  et  primum  ?  »  Cui  res- 
pondit  Jesus  :  <i  Diliges  Dominum  Deum  tuum. 
Hoc  est  maximum  et  primum  praeceptum.  Se- 
cundum  vero  simile  huic  :  Diliges  proximum.  » 
Et  secundum  hoc  ,  illud  est  magnum  *  :  «  Qui 
enim  diligit  proximum,  legem  implevit.  »  Ilem 
hoc  preeceptum  est  efficacia  virtuosum ;  supra '" : 
«  Mandatum  novum  do  vobis.  »  Ibi.iugustinus" : 
«  Ideo  mandatum  novum,  quia  esuto  vetere  ho- 
mine,  induit  nos  novum  hominem  :  innoval(c) 
quippeaudientem,  vel polius  obedientem.  »  Meri- 
to  ergo  adimplendum  est  istud  praeceptum.  Unde 
Augustinus  "  hic  :  « Ibi  dictum  est  novum  manda- 
tum ,  ne  in  vetustate  nostra  perseveremus  :  hic 
dictum  est  :  Meum  prcsceptum ,  ne  contemnen- 
dum  putaremus.  »  Et  subditur  secundum  :  Vt 
diligatis  invicem ,  non  audiatis  detestando,  non 
contemnatis  negligendo  ,  nec  timeatis  solum 
formidando ,  sed  diligatis  bonum  optando  ,  et 
volendo  invicem.  Diligatis,  inquam,  ordinabi- 
liter,  diligendo  in  homine  [d)  quod  est  diligen- 
dum;  et  quod  est  diligendum,  scilicet  unde  est 
ad  imaginem  Dei  :  non  propter  voluptatem  , 
quam  es  eo  capit,  sicut  homo  diligit  avem 
garrulam ;  nec  proptcr  commoditatem  ,  sicut 
homo  diligit  jumentum;  nec  propter  carnalem 
cognationem  solam,  nec  propter  corporis  pul- 
chritudinem ;  sed  unde  est  homo  ad  Dei  imagi- 
nem  :  sic  enim  debet  homo  diligere  semet- 
ipsum ,  prout  ait  Augustinus.  '  «  Diliges  proxi- 
mum  tuum  sicut  teipsum.  »  Item  ut  diligatis 
invicem  salubriter  et  beneticienter ,  omne  ma- 
lum  a  proximo  amovendo ,  et  omne  bonum 
proprius  se  (e)  conferendo.  L't  enim  ait  Augus- 
tinus  :  «  Ad  dilectionem  proximi  pertinet  inno- 
centia,  qua  nuUi  nocemus  ;  et  benevolentia , 
qua  prosumus  ,  quibus  possumus.  »  Et  idco 
signanter  ait  supra  '  :  «  Praeceptum  {f)  novum 
do  vobis,  ut  diligatis  invicem.  »  Ibi  Augusti- 
nus  '  :  «  Medicus  enim  recte  dicitur  aegrotos 
diligere,  quia  non  diligit  in  eis,nisi  salutem 

'  Gieg.,  iii  Evang.,  hom.  xxvii,  n.  1.  —  '  Rom., 
XV,  14.  —  3  Muttli.,  \\n  ,  :!6-:!9.  —  »  Rom.,  MU,  8.  — 
»  Joan.,  XIII,  34.  —  *  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  Lxv,  n.  I. 

—  '  Ibid.,  tract.  l^.kxiii,  n.  2.  —  '  Matt/i.,  xxil,  ^8. 

—  '  Ang.,  in  Joan..  Iract.  Lxv.  n    2,  quoad  sensuni. 

—  '•  I  Joan.,  111,   18.  —  "  Hug.,  de  Sacram.  fid., 


quam  cupit  revocare,  et  odit  morbum  quem 
vult  expellere.  Sic  nos  debemus  invicem  dili- 
gere,  salutem  mutuam  diligendo,  et  malum 
odiendo ,  »  elc.  Hfec  ille.  Et  ibi  beue  de  hoc. 
Item  ut  diligatis  invicem  veraciter,  non  dolose 
vel  fallaciter  '"  :  «  Non  diligamus  verbo  neque 
lingua,  sed  opere  et  veritate.  »  Item  ut  diligalis 
ordinabiliter,  scilicet  diligendo  Deum  iu  pro- 
ximo  ,  et  crescendo  in  dilectione  Dei  ex  di- 
lectione  {g)  prosimi.  Ut  enim  ait  Hugo  "  :  «  Sic 
est  de  dilectione  Dei  et  proximi  ,  sicut  de 
dilectione  mellis  et  favi  :  quia  non  diligit 
homo  in  favo  nisi  mel;  sic  non  debet  homo 
diligere  in  homine  nisi  Deum.  Mel  enim  diligi- 
tur  propter  se  ,  favus  propter  mel.  »  Et  ibi 
bene  de  hoc.  '-  «  Si  diligamus  invicem ,  Deus 
in  nobis  manet.  Sic  Deus  dilexit  nos ,  »  scilicet 
recte  sive  rationabiliter,  ac  beneficienter ,  ve- 
raciter  et  ordinabiliter.  "  «  In  dilectione  et  in- 
dulgentia  sua  redemit  uos,  »  etc. '*  «  In  chari- 
tate  perpetua  dilexi  te.  »  '^  «  Ipse  prior  dilexit 
nos  ,  et  misit  lilium  suum.  »  Siipra  ( v.  9 )  : 
«  Sicut  dilexit  me  pater,  ita  et  dilexi  vos.  » 
Infra  eodem  ( v.  13 )  :  «  Majorem  charitatem 
nemo  habet,  »  etc.  Et  '^  :  «  Christus  dilexit  nos, 
et  tradidit  semetipsum  pro  nobis.  »  Prtecepti 
ergo  summa  auctoritas  ,  rei  praeceptae  justa 
aequitas ,  modi  adimplendi  praeceptum  perfec- 
tibilitas,  ad  imitationem  dignativfe  dilectionis, 
qua  Fihus  Dei  dilexit  nos. 

Collatio  sexagesimanona,  xv,  \i. 

Vos  amid  mei  estis ,  si  feceritis  qum  prcscipio 
vobis.  Quoniam,  ut  ait  sapiens,  honor  est  in  ho- 
norante,  scilicet  vanus,  felicitas  est  in  felicitate. 
Hoc  est  dictum  :  in  potestate  hominis  honoran- 
tis  est  honorare  quemlibet  pro  voluntate ;  sed 
felicitas  redditur  merito.  Et  quia  aniicitia  Dei  An,i„i,iji 
est  magna  felicitas,  ideo  praesupponit  meritum  oei  ma- 
in  amico.  Et  hffic  duo  in  his  verbis  insinuantur,  fJJ^j" '' 
quorum  primum  est  meriti  virtuosi  perfeclibi- 
Iilas,ibi  :  Si  feceritis  quce  prcecipio;  secundiim 
est  gloriosa  bonitas,  ibi  :  Amici  mei  eritis. 

Ait  ergo  :  Si  feceritis  quce  prcecipio  vobis,  sci- 
hcet  in  praemisso  praecepto  de  dileclione,  ia 

lii).  II,  part.  XIII,  c.  vi,  post  med.  —  "  I  Joan.,  iv, 
12,  H.  —  "  Isa.,  Lxv,  9.  —  "  Jercm.,  xxxi,  3.  — 
1»  I  Joan.,  IV,  10.  —  1«  Ephes.,  v,  2. 

(a)  Fortasse  leg.  summarium.  —  (4)  Ccct.  cdit. 
Omne  pra;eeptuni. —  (c)  vel  novat.  —  (</)  noiiiiiie.  — 
(")  Fortasse  legendum  pro  posse.  —  l^)  Vulg.  Man- 
daluiu.  —  (9)  Ccel.  edil.  dilectioiiem. 


S88 


r.OLLAl  lONES  PRiEDICABlLES 


quo  prnecepto  sunt  omnia  praecepta,  ut  ait  Gre- 
gorius  '  :  «  Praecepta,  inquit,  dominica  multa 
siint  per  diversitatem  operis,  et  unum  in  ra- 
dice  dilectionis.  »  Et  ibi  beue  et  miiltum  de 
hoc.  Unde  Auguslinus  ^  :  «  Breve  praeceptum 
tibi  praecipitur  :  Dilige,  et  quod  vis  fac.  Sive  ta- 
ceas,  dilectione  taceas;  sive  clames,  dilec- 
tione  clames;  sive  emendes,  dilectione  emen- 
des;  sive  parcas,  dilectione  parcas.  )i  Et  sic 
de  aliis,  quaa  ibi  enumcrat.  «  Radix  sit  intus 
dilectionis  :  non  polest  de  ista  radice  exire  nisi 
bonum  semen.  »  lliec  ille.  Et  ibi  bene  de  hoc. 
Vere  ergo  adimplens  hoc  prajceptum  de  dilec- 
tione,  «  legem  implevit.  »  Et  ibidem  '  :  «  Pleni- 
tudo  legis  est  dilectio.  »  Qualiter  autem  facien- 
dum  est  hoc  prfBceptum ,  dictum  est  in  priori 
Collatione.  Et  sic  adimplens  praecoptum  erit 
amicus  Dei. '  «  Annuntiat  de  eo  amico  suo.  » 
Ibi  Gregorius^^exponcnsistudait,  quod  «amicus 
veritatis  est  rectce  amator  actionis.  »  Sed  non 
est  recta  actio  (a),  nisi  exiens  de  radice  charita- 
tis,  et  informata  charitate,  et  ipsa  eadem  finali- 
ter  ordinata.'  «  Si  charilatem  non  habuero,  nihil 
sum.  »  Et  hujus  adimpletionis  mandatorum  est 
fructus,  assequi  amiciliam  Dei.  Unde  ait  :  Vos 
amici  mei,  etc,  s«  feceritis.  Ut  enim  ait  Grego- 
rius  '  :  «  Quanta  est  dignitas  hominum  esse 
amicos  Dei !  Servi  digni  nou  sumus,  et  amici 
vocamur.  »  Ut  enim  ait  TulUus  *  :  «  Masimum 
est  in  amicitia,  [h)  parem  esse  inferiori:  n  multo 
magis  summum  est  Deum  condescendere ,  ut 
sit  amicus  hominis  :  «  Amicitia  enim  ^  est  re- 
rum  humanarum  et  divinarum  cum  benevolen- 
tia  et  charitate  consensio,  »  ait  ibidem.  Et  Au- 
gustinus  idem.  «  Deus  enim  amicitiai  sequiparat 
seamico, »  ait  Bernardus.  Fiunt  autem  homines 
amici  Dei,  et  elliciuntur  (c)  immaculabili  sancti- 
monia.'"  «  Qui  dihgit  cordis  munditiam,  prop- 
ter  gratiam  labiorum  habebit  amicum  regem.  » 
Item  efficiuntur  amici  Dei  inenarrabili  sapien- 
tia  "  :«Amicos  Dei  etprophetas  constituit, »  sci- 
licet  sapientia.  Item  elliciuntur  amici  Dei  proe- 
ceptorum  perfecta  observantia,  prout  dicitur 
hic,  et  est  expositum.  Item  etficiuntur  amici  Dei 
tribulalionum  longanimi  sulTerentia ;  de  Abra- 
ham  '%  quod  «  per  multas  tribulaliones  proba- 

'  Cjreg.,  in  Evang.,  hom.  xxvii,  n.  1.  —  "  Au^'.,  i« 
Episl.  Joini.,  tract.  vii,  d.  8.  —  '  Rom.,  xni,  8,10. 
-  '  Job,  .\X.'ivi,  :i3.  —  »  Greg.,  Moral.,  lib.  XXVll, 
c.  viii,  al.  XV,  n.  2S.  —  '  1  Cor.,  xiii,  o.  —  "<  Greg., 
in  Evang.,  houi.  xxvii,  n.  4.  —  *  Cic,  de  Amicit., 
n.  19.  —  '  Ibid.,  n.  6.  —  ">  Prov.,  xxn,  H .  —  "  Sap., 
VII,  27.  —  "  Judilh,   VUI,    22.  —  "  Jac,  ii,  :;3.   - 


tus  Dei  amicus  effectus  est.  n  Et  idem  ".  Et  haec 
amicitia  est  honorificativa  et  exaltativa  eminen- 
ter  et  perenniler  "  :  «  In  amicitia  tua  decorati 
sunt.  »  ''  «  .\mice,  ascende  superius.  »  llem  est 
delectativa  et  consolativa  "  :  «  In  amicitia  illius 
delectitio  bona.  »  Item  haec  amicitia  est  in  fu- 
turo  beatificativa ,  quia  visionis  Dei  et  omnium 
bonorum  irapetrativa.  Unde  ait  hic  :  Vos  dixi 
amicos,  quia  omnia  nota  fen  vobis ,  id  est,  in  fu- 
turo  faciam,  prout  exponit  Augustinus.  Tunc 
enim  "  «  videbimus  eura  sicuti  est.  »  Magnus 
ergo  fructus  hujus  amiciliae,  et  modicus  labor 
ad  eam  impetrandam  '*  :«  Amicus  fidelis,  me- 
dicamentum  vitae,  »  qualis  est  Christus. 

Collatio  septuagesima ,  xv,  19. 

Quia  de  mundo  non  estis,  sed  ego  elegi  vos  de 
mundo,  propter  hoc  odit  vos  mundus.  In  his  verbis 
tria  figurantur,  sive  insinuantur  :  quorum  pri- 
mum  est  discipulorum  Christi  ingenua  nobilitas, 
ibi  :  Non  estis  de  mundo ;  secundo ,  eorumdem 
Deo  grata  acceptibilitas,  ibi  :  Sed  ego  elegi  vos  ; 
tertio ,  mundanorum  fn  detestando  discipulos 
Christi  perversilas,  ibi :  Propterea  odit  vosmundus. 

Ait  ergo  :  Non  estis  de  mundo  :  nec  secun- 
dum  spiritualem  originera,  quia  discipuli  Christi, 
etmembra  ejus  descenderunt  de  ccelo,  supra  ": 
«  Nemo  ascendit  in  coelum,  nisi  qui  de  ccelo 
descendit,  Filius  bominis,  qui  est  in  cceIo  :  » 
Christus  cum  membris  suis ,  secundum  Augusti- 
num,  ibi.*"  «  Vidi  civitatcm  sanclam  Hierusalem 
de  coelo  descendenlem,  »  etc,  id  e^t,  Ecclesiam. 
*'  «  Primus  homo  de  terra,  terrenus  :  secundus 
de  coelo,  ccelestis.  »  Item  chscipuli  Christi,  sive 
electi,  non  sunt  de  mundo  secundum  mansi- 
vam  dileclionem.  Ut  enira  ait  Augustinus  --  : 
«  Amando  habitamus  :  cjui  diligunt  mundum, 
corde  habitant  in  mundo  :  qui  non  (d),  carne  in 
mundo,  corde  versantur  inccelo.  »-'«Ubi  est  Ihe- 
saurus  tuus,  ibi  ct  cor  tuum.  »-'  «  In  arduis  po- 
net  nidum.  »  Ibi  Gregorius  -^  satis  de  hoc,  qua- 
liter  est  habitatio  sanctorum  sursum.  «  In  ar- 
duis,  inquit,  ponit  nidum ,  cjuia  in  superius  fi- 

i<  Eccli.,  XLvm,  II.  —  "  I.UC.,  xiv,  iO.  —  '«  Sap., 
VIII,  IS.  —  '■  I  Joan.,  111,  2.  —  "  Eccli.,  vi,  16.  — 
19  Joan.,  111,  13.  —  =»  Apoc,  xxi,  2.  —  "  1  Cor.,  xv, 
47.  —  22  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  Ii,  n.  11.  —  "  Matlh., 
VI,  21.  —  ■"  Job,  xxxix,  27.  —  «'  Greg.,  Moral., 
lib.  X.\XI,  c.  XIX,  al.  XLVii,  n.  95,  96. 

(a)  C(et.  edit.  comparatio. —  (4)  Suppt.  suppriorem. 
—  (c)  Ccet.  edit.  efficiunt.  —  (rf)  Suppl,  diligunt  mun- 
dum,  versantur. 


IN  CAP.  XVI  SANCTI  JOANNIS. 


.^89 


git  consiliiitn.  »  Et  de  hoc  Seneca  '  ber.e,  lo- 
quens  de  animo  sacro  :  «  Jlajore,  inquit,  sni 
parle  (a)  est,  unde  descendit.  «  Et  poait  exem- 
plum  :  c<  Quemadmodum  radii  solis  contingunt 
quidem  terram,  sed  ibi  sunt,  unde  mittuntur; 
sic  animus  magnus  et  sacer  hic  dimissus  (4) 
conversatur  quidem  nobiscum,  sed  hajret  ori- 
gini  suae  :  ilHc  (c)  pendet,  illic  (d)  spectat,  il- 
lic  (d)  nilitur.  »  Heec  ille.  Consimiliter  ait  Ber- 
nardus  quod  anima  est  verius  ubi  amat,  quam 
ubi  animat.  Item  elecli  Dei  non  sunt  de  mundo 
per  similem  conversationem  ipsis  mundanis  -  : 
«  Xostra  conversatio  est  in  coehs.  »  Et  '  :  «  Dii 
similes  homiuibus  descenderunt  ad  nos.  »  Unde 
in  persona  mundi ' :  «  Dissimilis  est  nobis  vita 
ejus.  »  Et  ideo  non  erunt  cum  mundo,  secun- 
dum  relributionem  ^  :  «  Dum  judicamur,  a  Do- 
mino  corripimur,  ne  cum  hoc  mundo  darane- 
mur.  »  Electis  enim  dicetur  ^  :  «  Venite ,  bene- 
dicli  palris  mei.  »  Reprobis  :  «  Ite  in  ignem 
ieternum.  »  Sed  hoc  non  debent  sibi  altribuere, 
scd  Deo.  Ideo  sequitur  :  Ego  vos  elegi ,  non  me- 
ritis  vestris,  quorum  nuUa  bona  praecesserunt, 
sed  gratia  :  non  ex  operibus,  ait  hic  Augusti- 
nus  '.  Ipse  enim  elegit  prfedestinalionis  elec- 
tione  '  :  «  Elegit  nos  ante  mundi  constitnlio- 
nem.  »  '  «Antequam  aliquid  boni  egissent,  aut 
mali,  ut  secundum  electionem  propositum  Dei 
maneret,  »  etc.  Item  elegit  temporaH  justifica- 
tione  '"  :  «  Quia  quos  pr;edeslinavit,  hos  et  vo- 
cavit.  »  "  «  Elegi  te,  non  abjeci  te. »  Item  ipse 
eligit  assumptione  ad  officii  dignitatem,  su- 
pra  "  :  «  Duodecim  vos  elegi.  »  Item  eligit  finali 
glorificalione,  ut  ait  Propheta  in  Psalmo  '^  : 
«  Beatus  quem  elegisli,  et  assumpsisti.  »  ''*  Ecce 
puer  meus  electus  quem  elegi. »  "  Et  in  electis 
meis  mitle  radices.  »  Et  licet  discipuli  Dei  sint 
tales,  et  grati  Deo,  tamen  mundus  eos  odit  ob 
suam  nialignitatem  et  pcrversitalem,  et  ob  dis- 
cipulorum  Christi  perfectibiUtatera ,  ut  dictum 
est  in  expositione  lilterse.  Et  tales  prius  sibi  no- 
cent,  quam  illis,  quos  odiunt.  Unde  Gregorius  " 
hic  :  (I  Si  odio  habere  cceperimus  iuimicum,  in- 
tus est  quod perdimus. » Et Augustinus  : '' « Odium 
tenereadversus  Iratrem,  est  lontem  charitatis  ob- 
durare. » Et  idem  " : « Odiens  hominem  plus  vas- 

1  Senec,  Episl.  \u,  circa  med.  —  »  Philip ,  m, 
20.  —  '  Act.,  XIV,  10.  —  »  Sa/j.,  II,  tu.  —  '  I  Cor., 
XI,  32.  —  •  Malth.,  XXV,  34,  41.  —  '  Auf;.,  in  Joa>i., 
tract.  Lxxxvii,  n.  a.  —  '  Ephes..  i,  4.  —  '  Rom.,  ix, 
M.  —  "  Roni.,  VIII,  iO.  —  "  Isa.,  XLi,  9.  —  "  Joan., 
VI,  71.  —  »  Psal.  LXIV,  3.  —  1»  Mutth.,  xii,  18.  - 
'*  Eccli.,  x-viv,  la.—  "  Greg.,  in  Ecang.,  liom.  xxvii. 


tat  se  iuimicando  (e),  quam alium  persequendo. » 
Sed  quia  ipsi  sunt  mali,  scilicet  amalores  mundi, 
odiunt  Dci  electos  arguentes  vilia  eorum.  Unde 
Hieronj'mus  '^  :  «  Veritas  amara  est,  et  qui  eam 
praedicant,  replentur  amariludine.  »  Supra  ^"  : 
«  Qui  male  agit,  odit  lucem. »  Ibi  de  hoc. 

Collatio  septuagesimaprima ,  xvi,  8. 

Cum  venerit  ille,  scilicet  Spiritus,  arguet  mun- 
dum  de  peccato,  etc.  In  his  verbis  tria  iusinuan- 
tur  :  quorum  primura  est  doni  Dei  evidens 
preliositas,  sive  bonilas,  ibi  :  Ille ,  scilicet  Spi- 
ritus;  secundum  est  donationis  ejusdem  mera 
giatiiitas,  ibi :  Venerit;  tertium  est  ipsius  con- 
stans  virtuositas,  ibi  :  Arguet  wundum. 

Ait  ergo  :  llle,  scilicet  Spiritus  dandus  et 
mittendus  a  Filio  Dei,  quod  est  unum  emincn- 
tia  ,  et  pretiositate  in  hac  vita  summum  ^'  :  «0 
cpiam  bonus ,  et  suavis  est  spirilus  tuus  in  no- 
bis,  Domine  !  »  Bonus ,  inquam,  auferens  ma- 
lum  culpae;  suavis,  scilicet  consolans  contra 
malum  pcenae ;  bonus ,  cjuia  facit  hominem 
bonum  etiam  de  malo;  suavis,  quia  facit  homi- 
nem  consolatum  inter  mnlos  et  mala.  Undo  et 
dicitur  Paraclitus ,  id  est  advocatus  vel  conso- 
lator,  secundum  Augustinum  '--.-'  «  Spiritum 
bonum  dabit  petentibus  se.  »  -'  «  Omne  datum 
optimum  ,  et  omne  donum  perfectum  desur- 
sum  est.  »  Est  enira  Spiritus  datura  bonum 
justificando  incipientes,  et  est  melius  amplius 
operando  in  proficientibus,  et  est  optimura  su- 
bliinando  ia  Deum ,  et  in  ipsis  perlectis,  sive 
perducendo  ad  gloriam,  prout  ait  Propheta  ^^  : 
«Spiritus  tuus  bonus  deducet  me  in  terram  rec- 
tam.  »  Et  iste  .spiritus  talis  venit,  scilicet  gratis  a 
Deo  missus,  gratanter  sive  ex  gratia,  non  ex  ope- 
ribus  debitus,  non  prctio  emptiis,  nec  studio 
acquisitus,  sed  pure  a  Deo  datus  et  missus. 
Supra^»  :  «Spiritus  ubi  vult  spirat,  et  vocem 
ejus  audis;  sed  nescis  unde  veniat,  aut  quo 
vadat.  »  ^  «  Si  venerit  ad  me,  non  videbo 
eura.  » ^*  «  A  quatuor  ventis  veni,  spiritus,  »  etc. 
Sic  veniens  arguit  mundum,  dans  scilicet  vir- 

n.  2.  —  "  ,\ug.,  Serm.  cccMi,  n.  7.  —  '»  Id.,  Conf., 
lil..  1,0.  xviii.—  "  Hieron.,  ad  Joviwan.,  lib.  II,  ver- 
siis  fin.  —  »»  Jonn.,  iii,  20.—  "  Sup.,  xii,  1.—  2=  Aiig., 
1«  Joan.,  tract.  Lxsiv,  n.  4.—  »'  Luc.,  xi,  13.—  "  Jac, 
I,  17.  '  "  Psal.  cxLil,  10.  —  "  Joan.,  iii,  8.  — 
"  Job,  IX,  11.  —  '8  Ezech.,  xxxvi,  9. 

(n)  Suppl.  Illic.  —  (4)  Senec,  et  in  lioc  demissus, 
ut  propiiis  diviua  nossemus.  —  (e)  Leg.  illinc.  — 
(d)  Leg.  illuc—  (e)  Ciet.  edit.  in  imitando. 


590 


COLLATIONES  PR^.DICABILES 


tutem  ,  et  constantiam  per  ipsum  ad  mundum 
argucndiim.  Lnde  Augustinus  '  hic  :  «  Per 
Spiriluni  sanctum  dillundenda  erat  charitas  in 
cordibus  discipulorum,  qure  foras  mittit  timo- 
rem,  quo  possent  impediri,  ne  auderent  mun- 
dum  arguere. »  Hoc  ille  regulariter.  Ut  ait  Au- 
gustinus  ',  «  quod  ipsi  erant  facturi  in  SpJritu 
sancto,  hoc  eumdem  Spiritum  dicit  esse  factu- 
rum.  »  Spiritiis  ergo  virtuosus,  qui  sic  roborat 
ad  arguendum.  Etsicarguentessuntlaudandi': 
«  Qui  arguunt,  laudabuntur.  »  lit  hoc  juste, 
quia  Spiritus  justc  arguit  de  tribus,  quffi  hic 
specificantur,  scilicet  de  peccato ,  quod  mun- 
dus  coramisit  non  credendo  in  Christum  :  et 
ideo  merito  arguendus  ,  et  ob  contemptum 
sunimaj  potestatis,  ob  injuriam  laesse  majestatis, 
ob  transgrcssionem  divinas  legis,  ob  abusio- 
nem  creatse  universitatis.  Haec  enim  sunt  in 
peccato,  ut  patet  consideranti.  ''  «Quid  nequius 
est,  quam  quod  cogiti.vit  caro ,  ct  sanguis?» 
Et  hoo  arguetur.  item  arguet  de  justitia  ,  quam 
mundus  noluit  apprchendere,  nec  imitari '  : 
«  Nou  secundum  auditum  aurium  arguet ,  sed 
judicabit  in  justilia  pauperes ,  et  arguet  in 
Eequitatc,»  etc.  Item  arguct  de  judic:o,  quod 
mundus  non  timuit,  nec  timuit  eum  qui  princi- 
pem  mundi  peccantem  damnavit  ^ :  «  Judica- 
bit  gentes,  et  arguet  multos.  »  Et  in  Psalmo  '  : 
«Arguam,  et  statuam  conlra  faciem  tuam.»  Et 
alibi  ^*:  «  Domine,  ne  in  furore  tuo  arguas  me.  » 
Et  de  his  Augustinus  '  :  «  Credant  homines,  ne 
arguanlur  de  peccato  :  transeant  in  numerum 
fidelium ,  ne  arguantur  de  justitia,  quam  no- 
hmt  imitari;  caveant(ti)  judicium.necum  prin- 
cipe  mundi  damnentur.  »  Htec  ille.  A  peccato 
retrahat  pudor  ob  suam  ignominiam  ;  ad  justi- 
tiain  alliciat  amor  ob  suam  decentiam ;  ad  ca- 
vendum  judicium  inducat  timor  ob  severam 
suam  sententiam.  Et  in  arguendo  proponit 
Dominus  contra  peccatores  peccalorum  com- 
missiones;  pro  minore,  assumit  poinitentife  et 
justitioe  negligentias;  in  conclusione,  judicando, 
iiitliget  damuationes  :  tunc  enim  '"  «  vanitatis 
arguuntur  preeterita. » 

CoUatio  scptuagesimasecunda,  xvi,  13. 

Cum  venerit  iUe  Spiritus  veritatis,  docebit  vos 

'  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  xcv,  u.  1.  —  '  lcl.,  tract.  c, 
u.  1.  —  '  Prov.,  XXIV,  JS.  —  *  Eccli.,  .xvii,  30.  — 
'  Isa.,  XI,  3.  —  «  Isa.,  il,  4.  —  '  Psul.  .\LIX,  21.  — 
*  Psal.  VI,  2. —  8  Aug.,  tract.  xcv,  n.  4.  —  '»  Eccle., 
XI,  8.  —  "  Sup.,  XIV,  6.  —  '2  Sap.,  !,  5.  —  15  Isaac, 


omiiem  veritalem.  Cum  ad  sufficientiam  doctrinaB 
tria  requirantur,  scilicet  docentis  inenarrabilis 
sapientia,  et  in  docendo  ellicacia ,  et  rei  qu8B 
docetur  jequitas,  sive  justitia;  in  his  verbis 
secundum  hoc  tria  insinuantur  :  quorum  pri- 
mum  est  docentis  inerrata  veritas,  ibi :  Spiritus 
verilatis;  secundum  est  in  docendo  virtuosa 
potestas,  iiji  :  Docebil ;  lerlium  est  rei,  quae 
docetur,  a;quit<is  et  utihtas,  ibi :  Omnem  verilatem. 
Ait  ergo  :  Spiritus  veritatis,  scilicet  origina- 
liter,  quia  missus  a  veritale ,  Filio  Dei ,  qui  est 
veritas  :  supra  "  :  «  Ego  sum  veritas.  »  Item 
spiritus  veritatis  essentiahter,  quia  id  quod  est 
spiritus,  vcritas  est,  sive  verum  est  absque 
simulatione  et  fictione  '-  :  «  Spiritus  disciplinoe 
effugiet  fictum.  »  Veritas  enim  est  id  quod 
est,  ait  Isaac  '^;  sive  veritas  est,  quce  ostendit 
id  quod  est,  ait  Augustinus  ".  Item  est  spi- 
rilus  veritatis  effectualiter ,  quia  docet  veri- 
tatem,  prout  dicitur  hic  "  :«  In  hoc  cognoscimus 
spiritum  veritatis,  elspiritum  erroris.»  Supra  "  : 
«  Dabit  vobis  spiritum  veritatis.»  Et  iste  Spirilus 
veritatis  docet,  veram  ejus  scientiam  infun- 
dendo :  doctrinatio  enim  cst  actio  scientis  in 
alio  ,  ait  sapiens.  Sed  Filius  Dei  suo  spiritu  in- 
fundit  scientiam  suam ,  prout  ail  Hugo  :  «  Illo 
intelligentiam  in  corde  ponit,  qui  intus  illumi- 
nat,  non  qui  foris  sonat.  Tu  foris  loqueris ,  sed 
intus  nou  ungis  :  alii  magistri  adhibent  minis- 
terium,  unus  est  qui  prccbet  sensum.  «Haec  ille." 
«  Omnium  artifex  docuit  me  sapientia  (6).  »  Do- 
cet,  inquam,  luculenter,  sive  perspicaciter  "  : 
«  Inspiratio  Dei  (c)  dat  intelligentiam.  »  "  «  In 
ipsa  est  spiritus  intelligentite.  »  Item  docet 
multiformiter,  quia  multiformem  sapientiam  -" : 
«  Multiformis  sapientiiB  Dei.  »  Item  "  :  «  Unctio 
docet  de  omnibus.  »  Item  docet  salubriter,  vel 
utiliter^^ :  «  Ego  Dominus  docens  te  utiha.  »  Ilem 
docet  cfficaciter,  sive  potenter  "  :  «  Solum  teti- 
gisse,  docuisse  est, »  ait  Gregorius.  In  Psalmo  -* : 
«  Beatus  homo,  quem  tu  erudieris,  Domine,  et 
de  lege  tua  docueris  eum.  »  Salvifica  ergo 
doctrina  spiritus,  et  artiticiosa  a  parte  modi 
docendi.  Sed  quid  docet  ?  Sequitur  :  Omnem 
veritatem.  Est  enim  veritas  vitre  -^  :  «  Quomodo 

de  Definiiionib.  —  "  Aug.,  de  ver.  Relig.,  c.  XXXVi, 
u.  66.  —  '5  I  Joan.,  iv,  6.  —  '«  Sup.,  xiv,  17.  — 
"  Sap-,  VII,  21.  —  '8  Job,  XXXII,  8.  —  '»  Sap.,  vn,  22. 
—  ■"  Ephes.,  III,  10.  —  "  I  Joan.,  II,  27.  —  "  Isa., 
XLviii,  17.  —  "  Greg.,  in  Evang.,  hom.  xxx,  n.  8. — 
"  Psal.  xciil,  12.  —  "  /«(.,  XXXVIII,  3. 

(a)  Ccet.  edit.  tamen.  —  (4)  sapieutiam. —  (c)  Yulg. 
Omnipoteutis. 


IN  CAP.  XVI  SANCTI  JOANNIS. 


591 


ambulaverira  coram  (e  in  veritate.  »  Et  est 
verilas  doctrinae  '  :  «  Viam  fiei  in  veritate  do- 
ces.  »  Item  est  veritas  justitite  '  :  «  Accipere 
personam  non  est  Ijonum,  ut  declines  a  veritate 
judicii.»  Et  has  omnes  veritates  docet  Spiritus, 
quia  non  est  doctor  veri,  nisi  solus  Deus,  ait 
Augustinus.  Supra  '  :  «  Docebit  vos  omnia.  » 
Vel  aliter  secundum  Ansebnum-'  :  «Quadruplcx 
est  veritas  ,  scilicet  enuntiationis ,  cogitalionis, 
voluntatis,  et  actionis.  »  Et  lias  omnes  docet 
Spiritus.  Docet  eoim  veritatem  enuntiationis  ^  : 
«  ISon  estis  ,  qui  loquimiui ,  sed  Spiritus,  »  etc. 
Item  docet  veritatem  rectae  cogitationis,  ut  ^ : 
«  Non  sumus  sullicientes  aliquid  ccgitare  cx 
noljis,  »  etc.  Item  docet  voluntatis  veritatem, 
quEe  tunc  est  vera,  quando  est  recla,  et  coufor- 
mis  divina;  voluniali  :  propter  quod  orat  Pro- 
pheta  ' :  «  Doce  me  facere  voluntatem  tuam.  » 
Item  docet  veritatem  actionis ,  quae  tunc  dicitur 
esse  vera,  quando  est  virtuosa  * :  «  Sobrietatem, 
et  sapientiam  docet ,  »  etc.  Sed  quos  et  quales 
docet  Spiritus?  Sciendum  quod  docet  rationa- 
les,  et  carnalitatum  domitores  :  «  docet  enim  ^ 
hominem  scitntiam.  »  '"  «  Quem  docebil  ?  »  Et 
sequitur  :  «  Ablactatum  a  lacte,  »  etc.  Et  ideo 
signanter  ait  hic  :  liocebit  vos. 

CoUatio  septuugesimaterda ,  xvi,  20. 

Mundus  vero  guudebit,  vos  vero  contrislabimini : 
sed  tristitia  vestra  vertetur  in  gaudium.  In  his 
verbis  tria  figurantur  :  (juorum  primum  est 
mundanorum  perversa  deornabilitas  ,  ibi  : 
Mundus;  secundum  est  illecebrosa  et  libidinosa 
voluptas,  ibi  :  Gaudebit ;  tertium  est  discipulo- 
rum  Christi,  sive  electorum  posniteutiee  desola- 
tiva  anxietas,  ibi  :  Tristitia  vestra  ;  quartum  est 
eorum  futura  jubilativa  bonitas  ,  ibi  :  Trislitia 
vestra  vertetur  in  gaudium. 

Ait  ergo  :  Mundus  gaudebit,  id  est  amalores 
mundi,  secundum  Augustinum  "  hrc,  qui  mun- 
dus  esl  diabolo  subjectus.  Supra  '- :  «  Princeps 
mundi.  »  Et  est  privatione  vcrae  cognitionis  ex- 
caecatus,  supra  '^ :«  Mundus  eum  non  cognovit. » 
Etest  Deo  et  eleclis  inimicus,  supra  proximo  "  : 
«  Odit  vos  mundus.»  Et  iufra  eodem  :  Inmundo 

'  Mutili.,  XXII,  16.  —  -  1'rov.,  \\u\,  0.  —  9  Sup., 
MV,  2U.  —  *  Anselm.,  dc  Verit.,  c.  li,  v.  —  »  Uallh., 
X,  20.  —  »  II  Cor.,  lu,  ;;.  —  '  l'sal.  cvLli,  10.  — 
»  Sap.,  VIII,  7—8  Psal.  xciil,  10.  —  ">  Isa.,  xxviil, 
9.  —  "  Aiigust.,  in  Joiin.,  Iract.  Lxxvii,  u.  S,  el  t(, 
D.  2.  —  >=  Sup.,  Mi,  31.  —  '^  Sup.,  I,  tO.  —  "  Sup., 
XV,  19.  —  ■'  I  Cor.,  XI,   32.  —  '«    I  Juan.,   v,  Cl.  — 


•pressurain  habebitis.  Item  et  est  fiiialiter  damnan- 
dus  '^  :"Necumraundodamneraur.»  Necmirum, 
quia '^«  lotus  in  maligno  positus  est.  »Hic,  inquam, 
mundus  gaudebit  gaudio  libidinoso,  et  perni- 
cioso,  et  hoc  ratione  fatuantis  sufe  stultitiffi  "  : 
«  Cor  enim  stultorum,  ubi  lcetitia.  »  Tales  enim 
gaudentes  sunt  siout  phrenetici ,  qui  plangunt 
et  rident,  quia  sensum  rafionis  non  hibent,  ait 
Gregoriu>.  Et  quasi  idem  "^  :  «  Risum  reputavi 
errorem,  et  gaudio  dixi  :  Quid  fru.^-tra  decipe- 
ris?  »  Item  sic  gaudet  mundiis  ratione  inexpe- 
rientiie  spiritualis  gaudii  ''  :«  Esse  sub  sentibus 
delicias  compulabant.  »   Ibi  Gregorius  "  :  «  Si 
studiose  cognoscere  quaererent,   quam  flenda 
e.s.scnt  gaudia,  quae  appetunt,  viderent.  »  Et  ibi 
bene  de  hoc.  Et  sapiens  :  «Quam  parvi  ingusta- 
biles  sincerae  delectationis,  ad  corporales  delec- 
tafiones   refugiunt.  »    Et  ponit  exemplum   de 
pueris,  quibus  sunt  pretiosa  et  delectabilia  ,  et 
qure  non  sunt  simpliciter  talia.  ='  «  Voluptates 
exittimant  diei  (a)  delicias.  »  Et  ideo  comparan- 
tur  absinthio  ",  prout  ait  Gregorius  ■">.  Item  sic 
gaudet   mundus  ratione   effraenataj   concupis- 
centiae,  et  diffidentias   de   futuro   gaudio   •'  : 
"  Exiguum  est  tempus  vit;^  nostrae  :  ubique  re- 
linquamus  signa  laetitiae,  quoniam  huic  est  pars 
nostra. »  Et  istud  gaudium  est  brevitate  punctale 
et  cito  defectivum,  et  trislitia  deductirum  ^^ : «  Gau- 
dium  hypocritae ad  instarpuncti.  »lbi Gregorius -' 
de  hoc ■'^ :  «Gaudent  ad  sonitum  organi. »  Et  sequi- 
tur.«  In  puncto  ad  inferna  descendunt.  »■'«  Ex- 
tremagaudiiluctus  occupat.  »'»oDefecit  gaudium 
cordis  nostri.  »  ^^  «  Risus  vester  in  luctum  ver- 
tctur,  et  gaudium  in  ma;rorera.  »  Sed  discipu- 
li  conlristabantur ,  et  adhuc  electi  Dei  in  hac 
vita  ^"  :  «  Cor  sapientum  ubi  tristitia.  »  Et  hoc 
vel  ex  cousiderafione  propriorum  peccatorum, 
et  memoratione  "'  :«Auima  qua3  tristis  est  super 
mali  magnitudine.  »   Item  tristantur  clecti   Dei 
pcr-nitentiah  lamentatione  pro  peccatis  seipsos 
affligendo  ^" :  «  Quse  secundum  Deum  tristitia, 
pcenitentiam   operatur.  »    Iteiu   Iristantur  prae 
compassione ,  ex   abdicationc  omnis  mundani 
gaudii,  prout  dictum  est  in  litterte  expositione. 
Secundum  Augustinum  ''  enim«  pia  est  Iristilia, 

'■J  liccle.,  VII,  o.  —  '8  liccie.,  ll,  2.  —  '»  Job ,  xxx,  7. 
—  '0  Greg.,  Aloral.,  lib.  XX,  c.  xvi,  al.  xv,  n.  ;i8.  — 
-'I  II  Pelr.,  II,  13.—  "  Thren.,  lil,  IS.—  -^  Snp.,  ii,  9.— 
'^Joh,  XX,  5.-25  Gie;;.,  Moral.,  lib.  XV,  c.  il,  al.  iil, 
n.  4.—  "  Job,  XXI,  13.—  "  Prov.,  xiv,  13.  —  '»  Tliren., 
V,  15.—  "Jac,  IV,  9.—  ^o  fccle.,  vii,  .■).—  »'  Uar.,  ii 
18.  —  "  II  Cor.,  VII,  10.—  8»  Aug.,  ad  Sebast.,  episl.' 
cxLv,  al.  cc.\Lviii ,  n.  1.  —  (a)  Cat.  edit.  Dei, 


592  COLLATIO.NES 

et  si  potest  rlici ,  beata  miseria  alienis  vitiis  tri- 
bulari,  non  implicari,»  etc.  I)e  qua  tristitia 
exponit  Gregorius  '  illud  *  :  «  Cor  sapienlum 
ubi  Iristitia.  »  Item  tristantur  electi  in  hac  vita 
ad  aliorum  correctionem ,  et  refreenationem  : 
3«  Per  tristitiam  vultus  corrigitur  animus  delin- 
quentis.  »  Et  *  :  «  Ventus  Aquilo  dissipat  plu- 
viam ,  et  facies  tristis  linguam  detrahentem.  » 
'  (c  Erudiens  eos  inslruit  disciplina.  »  Ibi  Grego- 
rius  "^  de  quatuor  plagis  (a),  sive  lamentis  com- 
punctionum,  quibus  animus  justi  afficitur,  quoe 
sunt  considerationes  malorum  commissorum  in 
praeterito,  divinorum  judiciorum  in  futuro,  vel 
malorum  mundi  in  praesenti ,  et  dilationis  bo- 
norum  gloriaj,  ut  ibi  esemplificat  bene. 
'«Plagffi  enim  in  secretioribus  ventris.  »'  «Beati 
qui  lugent,  »  etborum  tristitia  vertetur  in  gau- 
dium.  Et  ita  tristitia  talium  brevis  ^ :  «  Modicum 
nunc  si  oporteat  constristari.  »  Item  est  facilis 
sive  levis  ad  suslinendum,  quia  est  propter 
fflternum  gaudium  '" :  «  Quasi  tristes,  et  ecce  (6) 
gaudentes;  »  et  propter  constantiam  sustinentis 
virtuosi  "  :  «  Non  contristabit  justum  quidquid 
acciderit.  »  Et  merito,  e.x  considerationc  gaudli, 
quod  erit  magnitudine  plenum,  prout  subjun- 
gitur  hic  :  Ut  gaudium  veslrum  sit  plenum ,  scili- 
cet  spirituale  :  cui  nihil  addendum ,  ait  Augus- 
tinus  '-.  Item  erit  gaudium  eradicale  verum,  quia 
in  Deo,  et  de  Deo,  et  ad  Deum  '^  :  «  Gaudete  in 
Domino,  iterum  dico,  gaudete.  »  Gaudium  enim 
est  diffusio  animi ,  ut  ait  Commentator.  Et  ita 
non  est  verum ,  nisi  ex  Deo ,  quod  est  majus 
anima.  Ideo  "  :  «  Ego  autem  in  Domino  gau- 
debo.  »  Item  erit  gaudium  multitudine  nume- 
rosum  "  :  «  Intra  in  gaudium  Domini  tui.  » 
Item  crit  gaudium  indefectibilitate  ffiternum  "^  : 
«  Gaudium  et  leBtitiam  ol)tinebunt.  »  "  «  Addu- 
cam  super  vos  omne  gaudium  (c).  »  Quamvis 
ergo  electi  Dei  habeant  tristitiam  in  tempore, 
sunt  tamen  habituri  gaudium  in  aeternitate. 

Collatio  septuagesimaquarta ,  xvi,  .33. 
Confldite,  quia  (d)  vici  mundum.  Quoniam  ma- 

'  Greg.,  Moml.,  lib.  XVIIl,  c.  .\MV,  al.  XLi,  n.  66. 

—  2  Eccle.,  vu,  5.  —  '  ll)iJ.,  4.  —  '  Prov.,  x.w,  2:i. 

—  '  Job,  XXXIU,  16.  —  «  Greg.,  Moral.,  lib.  XXIII, 
c.  XIII,  al.  XXI,  n.  41.  —  '  Prov.,  xx,  30.  —  »  Mutlh., 
V,  5.  —  »  1  Petr.,  I,  6.  —  ">  11  Cor.,  vi,  lO.  — 
'»  Prov.,  XII,  21.  —  '•  Aiif!-,  '«  Joaii.,  tract.  cil,  n.  2. 

—  I»  Pliilip.,  IV,  i.  —  '•  HaUic,  III,  18.  —  "  Mdtt/i., 
XXV,  21.  —  "  Isa.,  xxxvi,  10.  —  "  Jerem.,  .\xxil, 
42.  —  '"  Ibid.,  xvii,  5.  —  >»  Bern.,  m   Vig.  Nativ. 


prLffDir..\BiLES 

giiilici  imperatoris  ,  sive  regis,  est  milites  suos 
imminenlibuo  bellis  confortare.  et  animare  ,  et 
victoriam  promittere ;  ideo  Salvator,  princeps 
regum  terrae ,  post  prsenuntiationem  suoe  pas- 
sionis  et  persecutionum  imminentium  discipulis, 
confortat  eos ,  suadens  eis  confidenliam ,  et 
recitans  suam  victoriam,  et  illam  cis  promit- 
tens.  Secundum  hoc  vero  duo  hic  insinuautur  : 
quorum  primum  est  ad  constantiam  et  fidu- 
ciam  eorum  oxhortatio ,  ibi  :  Confidite  ;  secun- 
dum  est  suiB  triumphalis  victoriae  recitatio,  ibi : 
Ego  vici  mundunt. 

Ait  ergo  :  Confidite,  non  in  vobis  ipsis,  nec  in 
humana  viriute  '"  :  «  Maledictus  vir  qui  confidit 
in  homine.  »  Bernardus  '"  :  «  Is  est  lidelis,  qui 
nec  sibi  credit,  nec  in  se  sperat.  »  Item  non  esl 
confidendum  in  humana  potestate  '" :  «  Quee  esl 
ista  fiducia,  qua  confidis  ?  »  Et  seqiiitur  :  «  Con- 
fidis(e)  super  baculiim  arundineum,  »  etc.  Item 
non  est  confidendum  in  humanoe  sapientioe  sa- 
gacitate  *'  :  «  Confidis  te  esse  ducem  caeco- 
rum, »  etc.  Talis  enim  confidit  in  sua  stultitia" : 
«  Expedit  magis  ursa3  occurrere  raptis  foetibus, 
quam  stulto  confidenti  sibi  in  stultitia  sua.  » 
Item  non  est  confidendum  in  divitiarum  multi- 
ludine;  in  Psalmo  ^'  :  «  Qui  confidunt  in  virtule 
sua,  et  in  multitudine  divitiarum  gloriantur.  » 
Oinnium  enim  talium  est  vacua  fiducia.  Et  de 
quolibet  talium  potest  verificari  illud  *'  :«Sicut 
tela  araneBB,  fiducia  ejus.  »  Ideo  "  :  «  Non  in 
carne  fiduciam  habenles;  »  sed  in  Domino  est 
confidendum,  ratione  invincibilis  suae  potesta- 
tis ,  prout  ait  Propheta  *'  :  «  Habe  fiduciam  in 
Domino.  »  Ideo  in  Psalmo  "  :  «  In  te  confidit 
anima  mea.  »  Item  in  ipso  est  confidendum 
ralionc  iufallibilis  veritafis  ac  fidehtafis,  prout 
ait  Propheta -'  :  « In  te  confido,  non  erubes- 
cam.  »  ^^  «  Non  est  confusio  confidentibus  in 
te.  »  Et  sic  confidens  est  invincibilis,  et  ad 
persecutiones  faciendas  aptus  '"  ;«  Justus  quasi 
leo  confidens.  «  Et  in  Psatmo  "  :«  Qui  confidit  {f) 
in  Domino ,  sicut  mons  Sion.  »  ''  «  Confide  in 
Domino,  et  mane  in  loco  tuo.  »  Et  sic  confi- 
dentes  vincunt  in  Christo ,  quoniam  ipse  vicit 

Dom.,  serm.  v,  n.  5.  —  "  Isa.,  xxxvi,  4,  6.  —  "  Rom., 

II,  19.  —  «*  Prov.,  XVII,  12.  —  »  Psal.  XLViu,  7.  — 
"  Job,  vin,  14.  —  "  Philip.,  III,  3.  —  '«  Prov.,  )il, 
5.  _  87  psal.  LVl,  2.  —  ^  Psal.  xxiv,  2.  —  '»  Dan.. 

III,  40.  —  >«  Prov.,  xxviii,  1.  —  "  Psal.  cxxiv,  1.  — 
"  Eccli.,  XI,  22. 

[a)  Suppt.  percussionum.  —  (6)  Vulg.  semper  au- 
tem.  —  (e)  Vuly.  bonum.  —  (rf)  Vulg.  ego.  —  (e)  Ccet. 
edit.  confide.  —  (/")  Vulg.  confidunt. 


IN  CAP.  XYII  SANCTI  JOANNIS. 


593 


munduin  ,  principem  ejus  ejiciendo  foras ,  su- 
pra  '.  Et  Yere  vicit  :  victoria  enim  est  «  subjec- 
tio  repugnantium,  »  ait  Augustinus  ^  Unde  ipse 
vicit  triumphaliter,  mundi  principem  ejiciendo 
foras,  ipsum  relegando,  et  captivos  liberando  : 
proprie  enim  fuit  fortis  ',  qui  intravit  domum 
fortis,  et  eripuit  vasa.  *  «  Apprehendit  draco- 
nem.  »  ^  «  Clangor  victorice  regis  in  illo.  »  Item 
ipse  vicit  ordinabiliter ,  sive  aequiter  :  non  po- 
tentia  solum,  sed  justitia,  secundum  Augusti- 
num  ^.  "  «  Agnus  vicit  (ri)  illos,  »  scilicet  in  sua 
passione.  Item  ipse  vicit  (6)  Eeternaliter ,  sive 
perenniter  ' :  «  Ecce  vicit  Leo  de  tribu  Juda.  » 
Item  ipse  vicit  (6)  multipliciter  tam  per  se, 
quam  per  suos  electos ,  quibus  dedit  virlutem 
vincendi '  :  «  Dedit  nobis  victoriam  per  Jesum 
Christum.  »  '°  «  Omne  quod  natum  est  ex  Deo, 
vincit  mundum.  »  Et  propler  hoc  ait  hic :  Vici 
mundum,  ut  ipsi  confiderent  se  vicluros  in  ipso, 
ut  patet  ex  Glossis. 

CoUatio  septuagesimaquinta ,  xvu ,  3. 

Hcec  est  vita  mtema,  ut  cognoscant  te,  et  quem 
misisti  Jesum  Christum.  In  bis  verbis  esprimun- 
tur  sive  insinuantur  quatuor  :  quorum  primum 
est  glorioe  veritas,  sive  sublimitas,  ibi  :  Ecec  est 
vita ,  etc.j  secundum  est  inalterabilis  aetcrnitas, 
ibi  :  Mterna;  tertium  est  indefectibilis  delicio- 
sitas,  sive  delectabilitas ,  ibi  :  Vt  cognoscant  te 
solum  Deum;  cfuarlum  est  hujus  deliciositatis 
extensibilitas ,  sive  numerositas ,  ibi  :  Et  quem 
misisti  Jesum  Christum. 

Ait  crgo  :  Hwc  est  vila ,  et  in  hoc  exclusio 
omnis  differentife  mortis  ,  quia  vita  prcesens 
non  est  vita  pura,  sed  mixta  morte,  sive  respersa 
morte,  vcl  corruptibilitate  :  etenim  (c)  mors 
viventium  ,  sive  vita  morientium ,  ut  ait  Augus- 
tinus  ".  Et  ibidem  :  «  lieatam  vilam  quasritis  in 
regione  mortis  ?  Non  est  illic.  Quomodo  enim 
beata  vita,  ubi  nec  vita  est  ?  »  Et  idem  Augus- 
tinus,  quod  «  haec  vita  non  est,  nisi  cursus  ad 
mortem.  »  Sed  in  regno  glorife  est  vita  :  ut 
enim  dicitur  in  libro  de  Molu  Cordis,  et  in  com- 

•  Sup.,  XII,  31.  —  2  Aug.,  de  Civit.  Dei .  lib.  XIX, 
c.  XII,  n.  1.  —  =  Mallh.,  xii,  29.  —  *  Apoc,  xx,  2.  — 
'  Num.,  X.XI1I,  21.  —  "  4ugu»t.,  de  Trinit.,  lib.  XIII, 
c.  xrii,  n.  n.  —  '  Apoc,  xvii,  U.  —  '  Ibid.,  v,  5. 
—  •  I  Cor.,  XV,  57.  —  '<>  1  Joan.,  v,  i.  —  ••  Aug., 
Conf.,  lib.  1,  c.  VI,  n.  7.  —  '*  Isa.,  Lxvi,  12.  — 
■»  Psal.  XXXV,  3.  —  "  Psal.  cxiv,  9.—  "  Col.,  iii,  3, 
4.  —  '«  Aug.,  ad  Prob.,  cpist.  c\xi,  ol.  cxxx,  c.  n, 
n.  3.  —  "  Psal.  rvi,  15.  —  '•  Psal.  xxvi,  4.  — 
"  Boet.  de  Consot.  Phtlos.,  lib.  V,  pros.  6,  aute  med. 

TOM.    XI.      • 


mento  libri  de  Causis :  «  Vita  est  processio  pro- 
cedens  ab  ente  quieto  et  sempiterno,  et  primus 
motus.  »  Et  quia  ipsa  gloria  procedit  ab  ipso 
Deo ,  et  ipsa  implentur  animoe  beatBe  '^  .•  „  oe- 
clinabo  super  eam  quasi  firmamentum  pacis, 
et  quasi  torrentem  mundantem  gloriam.  »  Et 
in  Psalmo  »  :  «  Torrente  voluptatis  tufe  potabis 
eos.  »  Et  ideo  illorum  est  vita ,  et  ipsi  sunt  vere 
vivi "  :«  Placebo  Domino  in  regione  vivorum.  » 
'^<Vita  vestra  abscondita  est  cumChi-isto. »  Etse- 
quilur  :  «  Cum  Christus  apparuerit  vita  vestra.  » 
Super  quod  Augustinus  '«  :  «  Haec  est  vera  vita, 
et  ibi  est  verum  solatium ;  »  quae  nunc  est  ap- 
petenda,  et  tum  erit  apprehensa,  ubi  implebi- 
tur  '^ : «  Satiabor,  cum  apparuerit  gloria  tua.  » 
Et  alibi  "  :  «  Unam  petii  a  te.  »  Et  heec  vita  est 
Beterna,  etc.  Ut  enim  ait  Boetius  "  :  «  ^terni- 
tas  est  interminabilis  vitce  possessio  ,  fota  si- 
mul  et  perfecta.  »  Unde  nisi  vita  esset  feterna , 
non  esset  beata,  ait  Augustinus  '">.  Ideo  prm- 
mium  plenum  est  vita  ceterna.  In  Psalmo  ="  : 
<(  Haereditas  eorum  in  seternum  erit.»^2„  jjjjt  jiomo 
in  domum  ajternitatis  suas.  »  ^s  <,  Qh[  elucidant 
me,  vitam  ajternam  habebunt.  »^''  «Quasi  stellfe 
in  perpetuas  teternitates.  »  Et  hasc  vita  asterna 
est  videre  Deum.  «  Beata  enim  vita  est  gaudium 
de  veritate, »  ait  Augustinus-5.  Etideo  deliciosis- 
sima  delectabilitas  ratione  charitatis,  et  delec- 
tabilitatis  ipsius  Dei  visibilis ,  ratione  immedia- 
tte  et  pleuce  visionis,  ratione  puritatis  et  virtutis 
bealae  animaj  videntis ,  ratione  immutationis 
ipsius  videntis  a  visibili  ^^ :  «  Videbit  faciem 
ejus  in  jubilo.  »  Ibi  Gregorius  ^^  bene  de  his. 
«  Tunc,  inquit,  resplendente  raplim  corusca- 
tione  incircumscripti  luminis  illustratur  ,  »  sci- 
licet  anima  beata,  «  quo  ulcumque  conspecto 
in  gaudio  cujusdam  securilatis  absorbetur.  » 
Haec  ille;  et  ibi  multum  de  hoc.  ^  «  Inde  con- 
templatur  escam.  »  Ibi  Gregorius  =»  :  «  Sola 
namque  ejus  visio  erit  nostrae  mentis  refectio.  » 
Et  ibi  de  hoc.  '»  «  Tunc  videbis  ct  afflues.  »  " 
«  Anima  ejus  videbit,  et  saturabitur.  »  Et  hfec 
visio  implicat  fruitionem  summaj  bonitatis  "  : 
(i  Ibi  vacabimus,  ct  vidcbimus,  et  amabimus, 

—  ■'»  Aug.,  de  Ciiil.  Dei,  lib.  X,  c.  iir ,  post  med.  — 
21  Psal.  XXXVI,  18.  -  s=  Eccle..  xii,  5.  —  =3  Eccli. 
XXIV,  31.  —  "  Dan.,  xii,  l.  —  "  Aufj;.,  Co>,/:,  lib.  X, 
c.  xxiri.  -  '«  Joli,  XXXIII,  26.  —  "  Greg.,  Moral., 
lib.  XXIV,  c.  V,  al.  vr,  ii.  ll.  —  =»  M,  xxxix,  29.  - 
2'  Gicg.,  MoruL,  lib.  XXXI,  c.  xrx,  al.  XLrx,  n.  99.  — 
=">  Isa.,  LX,  5.  —  31  Ibid.,  Lrii,  H.  —  »:  August.,  de 
CivU.  Dei,  lib.  XXII,  c.  xxx,  propo  Bn. 


(a)  Vulg.  vinceU  —  («)  Leg.  vincit 


■  (c)  est  eniui. 
38 


S94 


COLLATIONES  PR.flDICABlLES 


et  laudabimus,  »  etc.  Et  non  solum  eril  hoec 
beata  visio  ad  beatificationem  animaa  ex  visione 
divinitatis;  sed  crit  visio  humanitalis  glorifica- 
tffi  Jesu  Christi.  Propter  quod  ait  hic  :  Et  quem 
misisti  Jesum  Christum  :  ut  visio  divinitatis  sit 
ad  beatitudinem  animje  conlemplanlis  facie  ad 
faciem ;  ista  speculatio  ,  sive  visio  humanilatis 
Christi ,  ad  beatilicationem  sensus  exterioris , 
ut  sic  ingrediens  et  cgrediens  pascua  inveniat , 
prout  dicitiir  apud  Auguslinura  '.  «  In  ipsum 
enim  '  desiderant  angeli  prospicere.  »  Lucer- 
na  (a)  enim  '  ejus,  id  est,  civilatis  supernae, 
agnus  erit.  Multum  ergo  desideranda  fiitura 
gloria,  qu£e  est  vera  entitate,  secura  a'lernitate, 
deliciosadelectabilitate,multa  numcrositate.  Et 
multa  hic  sustinenda  sunt,  ut  de  Ista  vita,  quae 
est  mors,  ut  tactum  est,  transferamur  ad  illam 
vitam  :  propter  quod  dicitur  '  :  «  Non  sunt 
condignae  passiones  hujus  temporis  ad  fuluram 
gloriam.  » 

Collatio  septuagesimasexta ,  xvii,  14. 

Dedi  eis  sermonem  tuum,  et  mundus  eos  odio 
habuit.  Filius  Dei  oetcrnus,  ipsa  veritas ,  et  ipse 
solus  magister  ,  qui  ait  supra  ^  :  «  Doctrina 
mea  non  est  mea.  »  Filius  Dei  aeternus  ipsa  ve- 
ritas,  quam  dedit  diseipulis  suis,  quibus  etiam 
ostendit  mundi  malignitatem  ,  in  detestando 
eos  propter  doctrince  veritatem.  Unde  tria  in- 
sinuantur  hic  :  quorum  primum  est  salvificae 
doctrinae  sublimitas,  ibi  :  Sermonem  tuum ;  se- 
cundum  est  collationis  ejusdem  doctrinoe  ipsis 
discipulis  gratuitas,  ibi:  Ego  dedi  eis;  tertium 
est  mahtiosa  mundi  perversitas ,  ibi  :  Et  mun- 
dus  eos  odio  habuit. 

Ait  ergo  :  Sermonm  tuum ,  id  est,  doctrinae 
divinae  veritatem.  Infra  eodem  :  Sermo  tuus  ve- 
ritas  est.  Unde  non  dedit  ei  sermonem  munda- 
num ,  vel  humanum ,  vel  philosophicum  va- 
num;  sed  sermonem  divinum,  prout  ait  Paulus 
in  persona  apostolorum  ^  :  «  Sapientiam  lo- 
quimur  inter  perfectos.  Sapientiam  vero  non 
saeculi  hujus,  neque  principum,  »  elc.  Et  ibi- 
dem  :  «  Neque  sermo  meus,  neque  proedicalio 
mea  in  persuasibilibus  humana;  sapienliaj  ver- 
bis.  »  Unde  iste  sermo  est  origine  sublimis, 

i  De  Spirit.  i:t  Anim.,  c.  IX,  apud  Aug.,  append. 
tom.  VI.  —  '  U  Petr.,  !,  12.  —  '  Aijoc,  .\X1,  23.  — 
'  Rom.,  vin,  18.  —  ^  Sup.,  vii,  16.  —  «  1  Cor.,  ii,  6, 
7,  l.S.  —  '  Eccle.,  VIII,  -4.  —  '  Sap.,  XVI,  12.  — 
»  Sup.,  XV,  3.  —  '»  Job,  XVI,  5.  —  "  Prov.,  xil,  25. 
—  '»  Job,  IV,  4.  —  '»  Sup.,  VIII,  31.  —  1*  Jerem.,  XX, 


quia  divinus,  prout  ait  hic;  et  est  entitate  ve- 
rus,  quia  ipse  sermo  est  veritas,  ut  ait  infra  ; 
et  est  potestate  'virtuosus  ' :  «  Sermo  enim  ejus 
est  polestate  plenus.  »  Cujus  virtuositas  patet 
multipliciter  :  est  enim  eflicas  ad  sanandum  a 
niorbis  peccatorum  '  :  «  Neque  herba,  neque 
mnlagma  sanavit  eos,  sed  omnipotens  sermo 
tuus.  »  Item  est  efficax  ad  purificandum  a  sor- 
dibus  vitiorum,  supra  "  :  *  Mundi  estis  propter 
sermonem  meum.  »  llem  efficax  ad  consolaa- 
dum  a  tristitiis  interioribus  cordium  '"  :  «  Con- 
Eolarcr  vos  sermonibus  meis.  »  Et  "  :  «  Laetifi- 
cabitur  sermone  bono.  »  Item  est  efficax  ad 
confirmandum  '*  :«  Vacillantes  confirmaverunt 
sermones  tui.  »  Yel  aliter  sermo  Dci  est  virluo- 
sus,  et  cfficax  ad  illuminandum,  supra  "  ;  «  Si 
manseritis  iu  sermone  meo,  cognoscetis  verita- 
tem.  »  llem  est  efficax  ad  inflammandum  "  : 
«  Factus  est  in  corde  meo  quasi  ignis  asstuans. » 
Itcm  cfficax  est  ad  arguendum,  et  convincen- 
dum  "  :  «  Vivus  est  sermo  Dei,  et  penetrabilior 
oinni  gladio  ancipili.  »  Et  supra  '*  :  «  Sermo 
quem  locutus  sum,  judicabit  vos.  »  Item  est 
efficax  ad  dcfcndendum  a  supplicio  aeterno,  et 
introducendum  in  regnum,  supra  "  :  «  Si  quis 
sermonem  meum  servaverit ,  mortem  non  vi- 
debit  in  aetcrnum.  »  Et  istum  bcrmonem  dedit 
Christus ,  sicut  Magister  verus  discipulis  suis , 
supra  '*  :  «  Omnia  quae  audivi  a  Patre  meo, 
nota  feci  vobis.  »  '^  «  Dabo  vobis  os  et  sapien- 
tiam,  »  etc. '»  «  Quod  in  aure  auditis,  prsedicate 
super  teota.  »  Et  ibidem  :  «  Non  estis  qui  lo- 
quimini,  sed  Spiritus,  »  etc.  Iste  sermo  sic  a 
Deo  datus,  est  in  ore  animae  suscipiendus ,  et 
dentibus  discretionis  masticandus -'  :«  Inventi 
sunt  sermones  tui ,  et  comedi  illos. »  In  comes- 
Uone  est  comestibilis  susceptio  ,  masticafio ,  ad 
inUmum  transmissio ,  et  ejusdem  relentio  :  sic 
debet  esse  in  susceptione  divini  sermonis.  Item 
est  in  ventre  memoriae  servandus,  supra  ^-  :«Si 
nianscritis  in  sermone  meo,  discipuli  mei  eri- 
tis.  »  Et  supra  -' :  «  Si  quis  diligit  me,  sermo- 
nem  meum  servabit.  »  Item  est  operibus  im- 
plendus,  faciendo  ea  quae  praecipit,  et  cavendo 
ea  qute  dissuadet ,  supra  "  :  «  Si  sermonem 
meum  servavcrint ,  et  vestrum  servabunt.  » 
Item  est  induendus  ,  sive  assumendus  in  con- 

9.  —  '5  Hebr.,  IV,  12.  —  '«  Sup.,  xn,  48.  —  "  Sup., 
VIII,  32.  —  "  Sup.,  XV,  15.  —  "  Ltic,  x.\l,  15.  — 
=0  Mailh.,  X,  27,  20.  —  «'  Jerem.,  xv,  16.  —  "  Sup., 
VIII,  31.  —  "  Sup.,  XIV,  23.  —  >*  Sup.,  6. 

(a)  Ccet.  edit.  LucernsE. 


IN  CAP.  XVII  SANCTI  JOANNIS 

▼ersatione,  ut  undique  se  homo  defendat  ser- 
mone  divino  '  :  «  Omnis  sermo  Dei  ignitus 
clypeus  est.  »  '  «  Singulos  eorum  armavit , 
non  clvpei,  vel  liastce  munitione ,  sed  sermo- 
nibus  optimis,  »  etc.  Et  quamvis  talis  sit  sermo 
divinus,  tamen  mundus  odit  discipulos  propter 
talem  sermonem ,  id  est,  doctrinam  Jesu  Cliri- 
sti,  sieut  et  Chrislum  odit,  supra  '  :  «  Me  odit, » 
scilicet  mundus,  «  quia  testimonium  perhi])eo, 
quod  mala  sunt  opera  ejus.  »  *  «  Noli  arguere 
derisorem,  ne  oderit  te.  »  Et  de  isto  odio  supra  ^: 
«  Mundus  vos  odit.  » 


595 


Collatio  septuagesitnaseptima ,  xvii,  23. 

Ego  in  eis  et  tu  in  me,  ut  sint  consummati  in 
unum.  In  his  verbis  tria  insinuantur  :  quorum 
primum  est  Patris  et  Filii  indivisibilitas ,  ibi  : 
Tu  inme;  secundum,  ipsius  FiUi  cum  discipu- 
lis  dignativa  unitas,  ibi  :  Ego  in  eis;  tertium, 
per  hoc  discipulorum,  sive  membrorum  Jesu 
Christi  indivisa  unanimitas,  ibi :  Ut  sint  consum- 
tnati  in  unum. 

Ait  ergo  :  Tu,  scilicet  Pater,  inme,  quia  su- 
mus  unum,  supra  "  :  <c  In  principio  erat  Ver- 
bum.  »  Et  supra '  :  «  Pater  in  me  manens,  facit 
opera.  »  Et  sic  loquitur  Filius  de  se  in  quantum 
Verbum  seternum,  et  unigenitum  in  sinu  Patris. 
Et  quia  Verbum  factum  est  caro ,  supra ',  et  ita 
vitis,  supra ' : «  ut  in  ipso  esset  vitis  humana  na- 
tura,  »  ait  ibidem  Augustinus  '",  ideo  ait  hic, 
quod  ipse  erat  in  eis,  id  est,  in  discipulis  du- 
pliciter,  ait  Augustinus  "  :  et  sicut  Deus  in  tem- 
plo  suo  '"-  ;  «  Templuin  Dei  sanctum  est,  quod 
estis  vos;  »  et  sicut  caput  idem  cum  membris  : 
ipse  enim  factus  homo,  nos  vero  corpus  ejus, 
ait  Augustinus  •'.'*  «  Deus  enim  charitas  est;  et 
qui  manet  in  ea,  in  lieo  manet  et  Deus  in  eo.  » 
Supra  "■ :  «  Manete  in  me,  et  ego  in  vobis.  »  Et 
ibi  de  hoc.  Unde  discipuli  Dei  debent  providere 
corda  sua,  quae  sunt  lempla  Doi,  ut  sint  chari- 
tate  lata,  et  sint  stabilitate  firma,  et  sint  puritate 
munda,  ut  Filius  inhabitet.  Unde  Augustinus  '" 
loquens  ad  Deum,  ait  :  «  Angusta  est  domus 
anima;  meae,  dilatetur  abs  te  :  ruinosa  est,  re- 
fice  eam  :  habet,  quae  ollendunt  oculos  tuos, 
sed  tibi  clamabo  '^ :  Ab  occultis  meis  munda  me.» 

^Prov.,  .'5XX,  5.—  2  11  Macli.,  xv,  II.—  '  Sup.,  vii,  7. 
—  *  Prov.,  IX,  8.  —  »  Sup.,  XV,  19.  —  '■  Sup.,  1,  1.  — 
iSup.,  XIV,  10.— 'Sup.,l,  14.— 'Sup.,  XV,  I.—  '•  Au- 
gust.,  Iract.  LXxx,D.  1.—"  Id.,tract.  cx,n.  1. —  '^Cor., 
ui,  17.  —  "  Aug.,  tract.  cviii,  n.  5.  —  "I  Joan.,  iv, 
8.  —  "Sup.,  XV,  i.  —  "'  Aug.,  Conf.,  lib.  I,  c.  v.  — 


"  «  Ego  sto  ad  ostium,  et  pulso  :  si  quis  ape- 
ruerit  mihi,  intrabo  ad  illum. »  Quando  autem 
Christus  sic  est  in  electis,  tunc  sunt  consummati 
in  unum  per  ipsum  Filium  Dei  connectentem, 
et  unientem.  Et  de  hoc  benc  Augustinus  ",  et 
post  ubi  ait,  quia  «  caput  et  corpus,  unus  est 
Christus.  »  Ideo  ait :  «  nnum  sumus ,  in  suo  ge- 
nere,  hoc  est  in  ejusdem  naturce  consubstantiali 
parilitate;  vult  esse  suos  unum,  sed  in  ipso  : 
quia  in  seipsis  non  possent  dissociari  ab  invi- 
cem  per  diversas  voluptates,  et  cupiditales,  et 
immunditias   peccatorum    :    unde   mundantur 
per  Mediatorem,  ut  sint  in  illo  unum  :  non  tan- 
tum  per  eamdem  naturam,  qua  homines  ex 
hominibus  mortalibus  asquales  angelis  ftunt; 
sed  per  eamdem  charitatem,  in  eamdem  beati- 
tudinem  conspirantes  concordissima  voluntate, 
in  unum  spiritum  quodammodo  igne  charitatis 
conflatam.  »  Haec  ille;  et  ibi  bene  de  hoc,  et 
multum."-"  «  In  uno  Spiritu  omnes,  »  etc.  Et  -'  : 
«Multiunum  corpus  in  Christo.»-^«  Multitudinis 
credentium  erat  cor  unum  et  anima  una,  >>  etc. 
Et  haec  unitas  est  electis  Dei  in  remedium,  et  in 
actuum  (a)  adjutorium,  etfomentum.  De  quibus 
omnibus  =' : «  Melius  est  duos  esse,  quam  unum.» 
Et  scquitur  :  «  Si  unus  ceciderit,  ab  altero  ful- 
cietur.  »  Et  sic  de  aliis,  quaj  ibi  enumerat.  Item 
praedicta  charitativa  unitas  est  ad  multiplicatio- 
nem  multimodi  auxihi,  consihi,  juvamenti  et 
solatii,  prout  ait  Chrysostomus  ^"  bene  :  «  Vult, 
inquit,  ut  sint  unum  :  nihil  enim  consonantioe, 
nequeunanimitatispars  est.  Unus  enimmultiplex 
est.  Si  unanimes  fuerint  duo,  vel  decem,  non 
adhuc  unusest,qui  unus  est,  sed  decies  multipli- 
catusunusquisque  eorum  fit,et  invenies  in  decem 
unum,  et  in  uno  decem.  »  Et  sequitur  :  «  Unus- 
quisque  eorum,  scihcet  decem,  si  sunt  unum, 
habet  viginti  oculos,  et  viginti  manus,  et  viginti 
pedes  :  non  enim  suis  oculis  videt,  sed  alio- 
rum.  Et  siinimicurn  habuerint,  qui  uni  inimi- 
catur,  et  decem.  Vide  (6)  ergo  amoris  super- 
abundantia  (c)  qualiter  inespugnaljilcm  facit 
unum  et  multiplicem,  et  quod  natura  non  po- 
test,  amorpotest.  »  Hiccille;  et  ibi  multum  et 
bene  de  hoc."  «  Omnes  in  unum  corpus  bapti- 
zati  sumus.  »  Et  sequitur  :  «  Si  gloriatur  unum 

"  Psal.  xviii,  13.  —  '8  Apoc,  IH,  20.  —  "  Aug.,  de 
Trinit.,  lib.  IV,  c.  viii,  et  ix,  n.  12.  —  '<>  1  Cor.,  .xii, 
9.  —  "  Rom.,  XII,  5.  —  2»  Act.,  iv,  32.  —  ''  Eccle  , 
V,  9,  10.  —  '*  Chrysost.,  in  Joan.,  bom.  Lxxvii, 
al.  Lxxviii,  n.  3.  —  "  1  Cor.,  xii,  13,  26. 

(a)  Ciel.  edit.  tactum.  —  (i)  Itcm  Inde.  —  (c)  Ilem 
superabuudantiam . 


59G 


COLLATIONES  PR.^EDICABILES 


membrum ,  congaudent  et  caetera.  »  Et  de  ista 
charilate  sic  conjungcnte  in  unum  et  vivifican- 
te,  Augustinus  bene,  ubi  ait,  quod  «  Spirilus 
fuit  datus  discipulis  congregatis  in  unum.  »  Et 
sequilur  :  «  Accipimus  et  nos  Spiritum  sanctum, 
si  amamus  Ecclesiam ,  si  cbaritate  compagina- 
mur.  »  Et  post :  «  Livor  separat,  unitas  jungit  : 
si  amas  unitatem,  tibi  habet  quisquis  in  illa  ali- 
quid  habet.  »  Et  ibi  bcne  de  hoc.  '  «  Ch*aritate 
fraterni(atis  invicem  diligentes.  »  Ipsa  enim  est- 
«  vinculum  perfeclionis.  »  Et  de  ista  unitate 
consummata  Augustinus  :  «  Unius  corporis 
membra  sumus,  unum  habemus  caput,  una 
perfundimur  gratia;  una  carne  vivamus,  una 
incedamus  via,  eadem  habitemus  domo.  »  Et 
sequitur  :  «  Tam  in  spiritu  quam  in  corpore 
Iiomini  unum  sumus,  ne  uihil  simus,  si  ab  uno 
excidimus.  ^  «  Si  charitatem  non  habuero,  niliil 
sum.  »  Ideo  ait  Propheta  *  :  «  Ecce  quam  bo- 
num,  et  quam  jucundum  habitare  fratres  in 
unum. « 

Collatio  septuagesimaoctava ,  xvii,  24. 

Pater,  quos  dedisti  mihi,  volo  ut  ubi  erjo  sum,  et 
illi  sint  mecum,  ut  videant  daritatem  meam.  In 
his  verbis  patet  Salvatoris  immensa  charitas 
erga  discipulos,  et  diligentiEe  seduhtas  circa 
illos,  et  urbana  curialitas.  Et  insinuantur  tria  : 
quorum  primum  est  paterna  pietas  in  gratuila 
vocatione  discipulorum,  ibi  :  Quos  deditti  mihi ; 
secundum  est  glorite  ejusdem  postulatio,  sive 
acoeplibilitas  a  Filio,  ibi :  Volo  ut  ubi  ego  sum,  et 
illi  siiit;  tertium  est  gaudiosa  jucunditas,  sive 
finalis  bonitas,  ibi  :  l't  videant  claritatem  mcam. 

Ait  ergo  :  Quos  dedisti  mihi.  Patrem  dare  est 
ad  vitam  praedestinare,  et  gratuito  justificare, 
et  conservando  magnificare  *  :  «  Quos  prsedes- 
tinavit,  hos  et  vocavit,  »  etc.  Et  de  hac  datione, 
supra ' :  «  Omne  quod  dat  mihi  Pater,  ad  me 
veniet.  Et  post :  «  Nemo  potest  venire  ad  me, 
nisi  Pater  traxerit  eum.  »  Et  ibi  de  hoc.  Et  haec 
summa  bonitas  Dei^  et  pietas,  cum  omues  sint 
digni  eeterna  damnatione,  aliquos  tamen  sic 
prsBdestinare,  et  gratuito  justificare,  secundum 
Augustinum. '  «Miserebor,  cui  misereor,  et  mi- 
sericordiam  praestabo,  »  etc.  Pro  talibus  sic  da- 

'  Rom.,  xn,  10.  —  «  Co/.,  ni,  14.  —  '  I  Cor.,  xill, 
3.  _  »  psul.  cxxxii,  1.  —  »  Kom.,  viii,  30.—  '  Sup., 
VI,  37,  44.  —  ■"  Rnm.,  ix,  13.  —  '  Sup.,  XII,  26.  — 
»  August  ,  de  Ti-inil.,  lib.  XIV,  c.  xil ,  u.  16.  — 
"111  Ii''g.,  x,  8.  —  "  Apoc,  V,  4.  —  'I  I  T/tess.,  iv. 


tis  a  Patre,  et  justificatis,  rogat  Filius,  ut  sint 
secum  in  gloria.  Et  in  hoc  patet  ipsius  Filii  di- 
gnativa  curialitas  scrvis  suis  :  vult  enim  ut  sint 
cum  eo  in  gloria,  ct  cum  eo  jelernaliter.  Et  in 
hoc  bonorum  affluentia,  et  atfluentium  indefi- 
cientia,  et  fruentium  honorificentia ,  et  ho- 
norificatorum  plena  Iretitia,  supra  '  :  «  Qui 
mihi  ministrat,  me  sequatur,  et  ubi  ego  sum, 
illic  et  minister  meus  erit.  »  Ibi  de  hoc.  Si- 
cut  enim  miseria  hominis  est  non  esse  cum 
illo,  prout  ait  Augustinus '  :  .Magna  miscria  ho- 
niinis  est  non  es^^e  eum  illo,  sinc  quo  non  po- 
test  esse ;  »  ita  plena  beatitudo  esl  esse  cum  eo. 
In  figura  "  :  «  beati  servi  tui ,  qui  stant  coram 
tesemper.  »  "  «Ambulabant  mecum  in  albis.  » 
Et  '^  :  «  Et  sic  semper  cum  Domino  erimus.  » 
Nec  mirum,  si  in  hoc  sit  plena  bealitudo,  quia 
cum  illo  habentur  omnia.  In  figura  '^:«  Omnia 
simul  in  te  uno  habentes,  non  debuimus  te  di- 
mittere.  »  '*  «  Mecum  sunt  divitioe  ct  gloria.  » 
Et  "  :«Venerunt  mihi  omnia  pariter  cum  illa. » 
Unde  et  hujus  glorios  magnitudo  subditur  in 
hoc,  quod  sequitur  :  Ut  videant  claritatem  meam. 
De  qua  visione  supra  eodem  :  «  Hasc  est  vita 
ffiterna,  ut  cognoscant  te,  et  quem  misisti  Jesdh 
Christlm.  »  Visus  plures  differentias  rerum  os- 
tendit,  ait sapiens (cie  'iensuet  Sensato].  Ilem  visus 
est  sensus  excellentior,  et  intellectui  vicinior, 
secundum  Augustinum  '^;  et simul  comprehendit 
res,  quod  videre  sit  totum  simul.  Si  enim  ita 
est  de  sensu  visus  in  corpore,  multo  magis  de 
intellectu  glorificato  :  et  ita  notatur  intimilas 
glorias.  '~  «  Videbit  faciem  ejus  in  jubilo.  Ibi 
Gregorius  "  bene  de  hoc,  ubi  ait,  quod  « jubilus 
dicitur,  quando  ineffabile  gaudium  mente  con- 
cipitur,  ut  nec  abscondi  possit,  nec  sermonibus 
aperiri.  » '^  «  Oculi  tui  videbunt  Hierusalem  ha- 
bitationem  opulentam.  »  Et  -"  :  «  Videbis  et  af- 
flues.  »  "  «Videbitis  et  gaudebit  cor  vestrura.  » 
2^«  Ipse  erit  finis  desideriorum  nostrorum ,  qui 
sine  fine  videbitur,  et  sine  fastidio  amabitur, 
sine  fatigatione  laudabitur,  »  etc.  Incogitabihs 
ergo  gloria  erit,  videre  gloriam  Uei. 

CoUatio  septuagesimanona ,  xviii,  4. 
Egressxts  est  trans  torrentem  Cedron,  ubi  erat 

lU.  _  13  Tob.,  X,  5.  —  "  Prov.,  viii,  18.  —  "  Sap., 
VII,  11.  —  "  Aug.,  ad  Volusian..  epist.  Iii,  al.  cxxxvii, 
c.  II,  11.  .5.  —  "  Job,  xxxili,  26.  —  "  Greg.,  Mora/., 
lib.  IV,  c.  V,  al.  VI,  n.  10.  —  '■<  tsa..  xxxiii,  20.  — 
"  Isa.,  LX,  5.  —  "  Isa.,  Lxvi,  14.  —  =*  Aug.,  de  Civit. 
Dei,  Ub.  XXII,  c.  xxx,  n.  1. 


IN  CAP.  XVIII  SANCTI  JO.\JVNIS. 


597 


horlus,  in  quem  introivit.  In  his  verbis  figuratur 

passionis  Filii  Dei  acerbitas,  sive  gravitas,  et 

ejusdem  fructuosilas,tria  :  quorum  primum  est 

passionis  numerositas  et  intimitas,  ibi  :  Ton-en- 

tem;  secundo,  figuratur  Filii   Dei   in  passione 

victoriositas,  ibi :  Egressus  est ;  tcrlium  est  ipsius 

passionis  fructuosilas,  ibi  :  Introivit  in  hortum. 

Ait  ergo  :    Torrentem  Cedron.  Torrens  enim 

«  est  aqua  veniens  cum  impetu,  »  ut  ait  Isido- 

rus  '.  Ex  aquis  enim  pluvialibus  colligitur  se- 

eundum  Gregorium  -,  et  priorem  aquam  super- 

veniens  praecipitat,  ut  ait  Seneca.  Et  signat  nu- 

merositatem  passionis  Jesu  Christi,  et  intimita- 

tem,  et  diuturnitatem,  sive  passionum  succes- 

sionem,in  Psalmo  ' :  «  De  torrente  in  via  bibet.  « 

*  «  Fratres  mei  praeterierunt  me,  sicut  torrens, 

(jui  raptim  transit  in  convallibus  :  »  ut  per  fra- 

tres  possint  intelligi  passiones  assumptae  a  Filio 

Dei,  vel  Judtei  inferenles  passionem,  et  praecur- 

rentes  ad  illam  inferendam.  Unde  torrens  di- 

citur  multipliciter :  est  cnim  torrens  affligenlis 

passionis,  de  quo  dictum  est;  et  est  torrens 

fluentis  iniquitatis,  in  Psalmo  ^  :    «   Torrenles 

iniquitatis  conturbaverunt  me.  n  Et  est  torrens 

numerosae  contritionis  * ;  «  Deduc  quasi  torren- 

tem  lacrymas.  »  Et  est  torrens  gloriae  affluentis, 

in  Psalmo  ' :  «  Torrente  voluptatis  tute  potabis 

eos.  »  Istum  torrentem  egressuS  est  Jesus,  non 

a  passione  victus,  nec  a  morte;  sed  egressus, 

ipsam  mortem  vincens,  victurus  in  aeternum  : 

«  Etsi  enim  '  crucifisus  est  ex  infirmitale,  vivit 

tamen  es  virtute.  »  ^  «  Quem  Deus  suscitavit  so- 

lutis  doloribus  infcrni,  juxta  quod  impossibile 

erat  eum  ab  illo  detineri.  »  Et  de  hoc  in  figura 

bene  ait  Timotheus  '"  :  «  Si  Judas  et  exercitus 

ejus  approplDquaverit  ad  lorrentem,  et  transie- 

rit  ad  nos  prior,  non  poterimus  sustinere  im- 

petum  ejus.  »  Judas  fuit  flgura  Christi,  cujus 

exercitus  fuit  figura   martyrum   Christum  se- 

quentium,   qui  transivit   torrentem   passionis 

modo  dicto.  Timotheus  vero  Cgura  diaboli,  qui 

non  potuit  resistere  Christo,  sic  torrenteni  egre- 

dienti.  Similiter  dicitur  "  :  «  Transfretavit  tor- 

rentem  primus,  et  viderunt  eum  viri,  et  trans- 

fretaverurit  post  eum,  »  etc.  Sic  Christus  egre- 

diens  introivit  in  hortum,  per  qucm  signatur 

hortus  paradisi  sccundum  Glossam  :  «  Per  pas- 

1  Isid.,  Etymol.,  lib.  XIII,  c.  xxi.  — '  fjreg.,  Moral., 
lib.  VII ,  c.  X,  al.  XXV,  n.  30.  —  ^  Psul.  cix,  7.  — 
'  Job,  VI,  15.  —  '  Psal.  xvn,  5.  —  «  Thrm  ,  li,  18.  — 
'  Psal.  XXXV,  9.  —  "  II  Cor.,  Xlli,  i.  —  9  Act.,  ii,  24. 
-  '»  I  Mach.,  V,  42.  —  "  Ibid.,  xvi,  6.  —  "  Mallh., 
XI,  22.  —  "  Greg.,  in  Evanrj.,  hom.  xxvii,  n.  4.  — 


sionem  pervenitur  ad  delicias  paradisi.  »  Unde 
ait  Salvator  petenti  matri  filiis  gloriae  hono- 
rem  '"  :  «  Potestis  bibere  calicem  quem  ego  bi- 
bimrus  sum?  »  Super  quod  Gregorius  "  :  «  Per 
calicem  pervenitur  (a)  ad  majcstatem.  »  "  Opor- 
tuit  enim  Christum  pati ,  et  ita  intrare  in 
gloriam  suam.  »  Unde  est  hortus  gloriae,  cujus 
iste  hortus  fuit  figura,  ait  Glossa  hic,  in  quem 
intratur  per  passionem,  ut  dictum  est,  de  quo 
horto  possit  veriflcari  illud  '^  :  «  Sicut  hortus 
semen  suum  germinat,  sic  Dominus  germina- 
bit  justitiam  et  laudem  coram  universis  genti- 
bus.  »Vel  per  hortum  signatur  Ecclesia  fructifi- 
caus  per  passionem  Jesu  Christi,  qui  eam  riga- 
vit  sanguine  suo  '"^  :  «  Rigabo  hortum  plantatio- 
num  mearum.  "  «  Horlus  conclusus,  fons  si- 
gnatus.  »  Vel  per  hortum  signatur  anima  fruc- 
tifera,  quae  profert  fructum  suum  ex  fide,  et 
imitatione  passionis  Jesu  Christi,  et  mortifica- 
tione  cum  eo.  Supra  '*:«  Nisi  granum  frumenti 
mortuum  fuerit,  ipsum  solum  manet.  »  "  «  Erit 
anima  eorum  quasi  hoftus  irriguus.  »  Et 
idem  -"  :  «  Adducam  eos  per  torrentes  aqua- 
rum  in  via  recta,  »  etc.  Nullus  enim  fructus  in 
anima,  nec  in  Ecclesia,  nisi  (6)  per  fidem  et 
imitationem  Jesu  Christi,  qua  irrigantur.  »  Et 
ideo  ut  fructificent,  oportet  cum  Christo  tor- 
rentem  passionis  egredi. 

CoUatio  octogesima  (c),  xvui,  18. 

Stabant  servi  adprunas,  et  calefaciebant  se,  quia 
frigus  erat,  et  Petrus  cum  eis,  etc.  Ista  verba  ex- 
ponit  Gregorius  ^',  ubi  ait  :  «  A  qualitate  aeris 
res  subsequens  dcmonstatur  :  hinc  est,  quod 
de  [d)  negaturo  Petro  prsemittitur,  quia  fri- 
gtis  erat,  et  stans  ad  prunas  calefaciebat  se  :  jam 
namque  intus  (e)  a  charitatis  calore  torpue- 
rat,  et  ad  amorem  praesentis  vitse,  quasi  ad 
persecutorum  prunas,  inflrmitate  aestuante  re- 
calebat.  »  Haec  ille.  Et  secundum  hoc,  duo  in 
his  vcrbis  figurantur  :  primo,  peccantium,  et 
eliam  peccati  contaminativa  qualitas,  ibi  :  Sta- 
hant  ad  prunas.quia  frigus  erat;  secundo,  concu- 
piscentiie  ardens  appetibilitas,  ibi  :  Calefacie- 
barit  se. 

"  Luc,  XXIV,  25.  —  '*  Isci.,  L\-i,  II.  —  1«  Eccli.,  xxiv, 
42.  —  '^  Cant.,  IV ,  12.  —  "  Siip.,  Xll,  24.  — 
"  Jerem.,  xxxi,  12.  —  "  IbiJ.,  9.  —  »'  Oreg.,  iVonil., 
lib.  II,  0.  iij  ante  lued. 

(a)  Al.  perlingiliir.  —  (i)  Cal.  edit.  deesi  nisi.  — 
(c)  Cal.  ddit.  ocluugesium  ,  et  similiter  cleiiiceps.  — 
(rf)  Cait.  edit.  deest  de.  —  (e)  Ccet.  edit.  meritis. 


b98 


COLLATIONES  PRjEDICABILES 


Ait  ergo  :  Frigits  erat,  per  quod  culpa  signa- 
tur.  '  II  Quibus  non  est  operimentum  in  frigore.» 
Gregorius  '  :  «  Operimentum  ad  justitiam,  fri- 
gus  ad  culpam  perlinct  :  et  hoc  convcnienter. 
Frigus  causatur  es.  recessu  a  principio  fontano 
caloris;  vel  ex  interpositione  molis  inter  ipsum 
principium  caloris,  et  ipsum  calcfactibile;  vel 
ex  charitate(a)  ct  irretentibiUtate  caloris,  utpatet 
de  medio  in  tristilia  (b)  aeris,  quod  est  frigidura, 
quia  non  est  retentivum  caloris  solaris ;  vel  ex 
elongatione  ab  eo,  ad  quod  calor  solaris  reci- 
pitur.  Ut  enim  patet  a  sapiente  :  k  Aer  propin- 
quus  terrae  est  calidus  ob   calefactionem  terrae 
a  calorc  soUs.  Medium  vero  interstitium  aeris 
est  frigidum,  tum  quia  non   retinet  calorem 
solis,  tum  quia  elongatur  a  terra  calefacta.  Item 
frigus  est  privatio  magis  (c),  ait  sapiens  ^.  Item 
frigus  desiccat,  indurat,  el  constringit,  ut  patet 
a  sapiente;  et  ita  mortilicat,  et  urit,  ut  patet  ab 
eodem,  libro  quarto.  Item  torpere  facit ;  unde 
et  dicitur  frigus  pigrum,  quia  homines  pigros 
facit,  ait  Augustinus.  Talis  est  culpa,  sive  ne- 
quitia  :  spiritualiter  a  Deo,  cpii  '  est  ignis  con- 
sumens,  elongal,  vel  elongare  facit  (d),  et  a  sanc- 
tis  ejus,  quee  (e)  ejus  amore  inflammantur,  nec 
ejus  amorem  retinent.  Item  indurat,  et  consu- 
mit,  el  torpescere  facit,  ct  ideo  convenicnter  si- 
gnatur  per  frigus.  ^*  «  Sicut  frigidam  fecit  cis- 
terna    aquam ,    sic   frigidam    fecit    maUtlam 
suam.  »  *  «  Numquid  ingressus  es  [f)  thesauros 
nivis?  »  Ibi  Gregorius  '  :  «  In  frigore  nivis,  et 
in  duritia  graudinis  vita  pravorum  siguatur, 
quae  per  torporem  (g)  frigescit,  et  per  malitiae 
duritiam  percutit.  »  *  «  Tecta  perstillantia   in 
die  frigoris,  et  litigiosa  mulier  comparantur.  » 
Per  tecta  perstillantia,  signantur  animie  hau- 
rientes  vanas  concupiscenUas.  ^   «  Uefrigescet 
charitas  multorum.  »  Infrigidati  isto  frigore  ad 
ignem  extrinsecum  concupiscenUte  se  calefa- 
ciunt,  qui  est  ignis  obscurus,  et  ideo  per  prunas 
signatur.  '"  «  Non  splendebat  (/i)  tlamma  ignis 
ejus.  »  Ibi  Gregorius  "  :  «  Omnis  impius  habet 
flammam  ignis  proprii.  »  '-  «  Succensa  enim 
quasi  ignis  impietas.  »  "  «  Numquid  abscondere 

'  Job,  .xxiv,  1.  —  '■'  Greg.,  Mora/.,  lib.  XVI,  c.  x\ii, 
al.  L,  n.  03.  —  '  Arial.,  Meteor.,  lib.  IV,  c.  vii,  ante 
med.  —  *  Deut.,  iv,  24.  —  '  Jerem.,  vi,  7.  —  «  Job, 
XXXVIII,  22.  —  '  Gregor.,  Moral.,  lib.  XXIX,  c.  7.1, 
al.  XX,  D.  37.  —  8  Prov.,  xxvii,  15.  —  ^  Maltli.,  x.\iv, 
12.  —  1«  Job,  .wiii,  5.  —  "  Greg.,  Moral.,  lib,  XIV, 
c.  IV,  al.  vii,  D.  9.  —  "  Isa.,  ix,  18.  —  "  Prov.,  vi, 
27,  28.  —  '*  Job,  \u,  12.  —  '*  Gregor.,  MoraL, 
lib.  XXXIII,  c.  xwin,  al.  xxxvill,  n.  67.  —  '*  Eccli., 


potest  homo  ignem  in  sinu  suo?  »  Et  sequitur  : 
«  Aul  ambulare  super  prunas,  ut  non  combu- 
rantur  planta;  ejus?  »  Has  prunas,  id  est,  con- 
cupiscentias,  sufflat  diabolus  '*  :«  Halitus  ejus 
prunas  ardere  facit.  »  Halitus  diaboli  signat 
ejus  teutationem,  ut  patet  ibi  a  Gregorio  ".  Peo- 
cantes  ergo  et  amantes  terrena  sunt  frigidi  pri- 
vatione  divini  amoris,  et  ideo  inflammanl  se 
ardore  cupiditatis.  «  Secundum  enim  "  Ugna 
sylva!  ignis  exardescit.  »  Per  ligna  sylvoe  si- 
gnantur  ipsa  concupiscibilia ;  per  ignem,  ar- 
dor  cupiditaUs,  qui  non  extinguitur,  sed  au- 
getur  apposiUone  concupiscibilium. 

CoUatio  octogesimaprima,  xvin,  36. 

Regnum  meum  non  est  de  hoc  mundo.  In  his 
verbis  duo  signantur  :  quorum  primum  est 
FiUi  Dei  extensa  potestas,  ibi  :  Begitum  meum ; 
secundum  est,  regni  quod  est  in  sua  potestate 
nobilitas,  sive  subUmitas,  ibi  :  Non  est  de  hoc 
mundo. 

Ait  ergo  :  Regnum  meum,  ad  differenUam  alio- 
rum  regnorum.  Est  enim  regnum  satanicum, 
in  quo  regnat  diabolus.  Ubi  enim  regnat  pec- 
catum,  ibi  et  diabolus  "  :  «  Ipse  enim  est  rex 
super  omnes  filios  superbiffi.  »  Ibi  Gregorius  de 
Loc  regno.  "  Propter  quod  ait  Apostolus  "  : 
«  Non  regnet  peccatum  in  vcstro  mortali  cor- 
pore.  »  Item  est  regnum  mundanum ,  quod  est 
infimum  ordine ,  quia  de  hoc  mundo ,  quod 
est  modicum  in  quantitate  ,  et  est  imbecille 
potestate.    Unde   Chrysostomus  hic   exponens 
illud  -" :  Si  regnum  meum  esset  de  hoc  mundo,  minis- 
tri  mei  decertarent  :    «  In  hoc   enim  ostendit 
regni  nostri  imbecillitatem ,  quod  in  ministris 
habet  fortitudinem.  »  Item  est  breve  durabiU- 
tate  ='  :  «  Omnis  potentatus  brevis  vita.  »  Ft  de 
hoc  regno  '^ : «  Subvertam  regnum  eis.  »*^<  Omne 
regnum  in  se  divisum  desolabitur.  »    Et  est 
regnum  divinum,  quod  et  subUme  majestate, 
quia  regnum  ca4orum  ^'  :  «  Appropinquabit 
regnum  ccelorum.  »  Et  SapienUa  -^  :«  Ostendit 
illi  regnum  Dei.  »  Item  est  regnum  amplum 

.wviii,  12.  —  "  Job,  XLi,  25.  —   '  Giegor.,  Moral., 
lib.  XX\IV,  c.  XVII,  al.  XX,  n,  39.  —  "'  fiom.,  vi,  12. 

—  »»  Cbrvsost.,  hom.  Lxxxii,  al.  lxxxiii,  n.  4.  — 
s'  Eccli..,  X,  U .  —  =s  Agg.,  (i,  23.  —  "  Mattli.,  xil,  25. 

—  2*  Ibid.,  IV,  17.  —  "  Sap.,  x,  10. 
{a)Fortasse  legendumvavilaie.—  (i)  Let/.  interstitio.— 

(cj  caloris.—  {dj  Cat.  edit.  vel  elongare  facil :  Eloiigat. 

—  (e)  Leg.  qui.  —  (/')  C<^t.  eiiit.  esl.  —  (j)  quae  tor- 
poie.  —  (A)  Cu/jr.  nec  splendebit. 


IN  CAP.  XIX  SANCTl  JOANNIS. 


5dd 


latitudine.  In  Psalmo  '  :  «  Regnum  ipsius 
omnibus  dominabitur.  «  Et  est  regnum  firmum 
potestate ,  et  perpetumn  seternitate  ^  :  «  Susci- 
tabit  Dominus  coeli  regnum  quod  non  dissipa- 
bitur.  "  Et  '  :  «  Regnum  ejus  qnod  non  cor- 
rumpetur.  »  Item  est  regnum  magniflcum 
decore  * :  «  Accipient  regnum  decoris.  »  Item 
est  regnum  jucundum  delectabilitate ;  in  Psal- 
mo  '^  :  «  Gloriam  regni  tui  dicent.  »  Et  alibi  *  : 
nlnregno  [a)  ipsiusomnesdicentgloriam.  »  itcm 
est  regnum  ordinatum  regimine;  in  Psalmo  ' :  » 
«  Virga  directionis  virga  regni  tui.  »  Ut  enim 
ait  Auguslinus ' :«  Civitas  coelestis  est,  cujus  rex 
est  veritas,  cujus  lex  cliaritas,  cujus  modus 
eeternitas.  '  «  Ego  disponam  vobis  regnum.  » 
Magnificum  ergo  istud  regnum.  Unde  in  Psal- 
mo  '°  :  «  Gloriam  magnificentiae  regni  tui  di- 
cent.  »  Et  istud  regnum  non  est  de  hoc  mundo, 
scilicet  originaliter.  Ut  enim  ait  Augustinus  "  : 
«  Non  ait :  Regnum  meum  non  est  in  hoc  mundo : 
sed  ait  :  Non  est  de  hoc  mundo.  Credentes  enim 
sunt  regnum  ejus,  qui  non  sunt  de  hoc  mundo.  » 
Ipse  enim  de  coelo  venit,  supra  '-  :  »  Qui  de 
ccelo  venit,  super  omnes  est.  »  Etibi  est  regnum 
ejus,  et  ideo  istud  regnum  est  appetendum  et 
quaerendum  '':  «  Primum  quaerite  regnum  Oei.  » 
Ad  quod  regnum  est  via  per  justitiam  "  :«  Non 
est  regnum  Dei  esca  et  potus ,  sed  justitia  el 
pax.  »  Et  '° :  «  Non  in  sermone  est  regnum  (6) 
Dei,  sed  in  virtute, »  elc.  Et  ut  sit  rex  in  hoc  re- 
gno,  Filius  Dei  natus  est.  Et  de  hoc,  scilicet, 
qualis  rex  est  ipse,  habitiim  est  supra  "^. 

CoUatio  octogcsimasecmda,  xviu,  37. 

Ad  hoc  veni  in  mimdum,  ut  testimonium  perhi- 
beam  veritati.  In  his  verbis  duo^  insinuantur_. 
quorum  primum  est  dignativa  Filii  Dei  incar- 
natio  ,  ibi  :  Veni  in  mundum  ;  secundum  est 
ipsius  incarnati  perfecta  operatio,  ibl :  VI  testi- 
monium  perbibeam  veritati. 

Ait  ergo  :  Vcni  iti  mundum,  quod  non  fuit 
aliud  nisi  naturam  humanam  assumere ,  et  ve- 
rum  hominem  fieri,  supra  "  :  «  In  propria  ve- 
nit.  »   Et  de  isto    adventu  ibi.    Ut   enim   ait 

'  Pial.  cii,  19.  —  '  Dan.,  u,  44.  —  '  Dan.,  vii,  14. 
—  »  Sap.,  V,  17.  —  »  Psal.  cxLiv,  II.  —  »  Psal. 
XXVIII,  9.  —  '  Psal.  XLlv,  7.-8  Aug.,  ad  Marcdlin., 
epist.  V,  al.  cxxxviil,  n.  n.  —  »  Luc.,  XMi,  29.  — 
'0  Psal.  C!iLlv,  H.  —  •'  August.,  tract.  cxv,  n.  2.  — 
"  Sup.,  111,  31.  —  1»  Matlh.,  VI,  :«.  —  "  Rorn.,  xiv, 
n.  —  »  l  Cor.,  IV,  20.  —  >«  Vid.  Collat.  Lvi.  - 
"  Sup.,  i,  11.  —  "  Bern.,  de  Adu.  Dom.,  aerm.  iii. 


Bernardus  "  :  «Triplex  est  adventus  Filii  Dei  : 
unus  in  carnem,  in  Psalmo  "  :  Excita  potentiam 
tuam  et  veni  :  Alius  in  mentem ,  supra  '"  : 
Ad  eumveniemus.  Tertius  in  judicium  "  :«  Quem- 
admodum  vidistis  eum  euntcm  in  ccelum  ,  sic 
veniet.  In  primo  venit  in  carne  et  infirmitate  ;  in 
secundo  venit  in  spiritu  et  veritate ;  tertio  ,  ve- 
niet  in  gloria  et  majestate.  »  Et  ibi  bene  de  hoc 
Bernardus.  Et  sic  veniens,  venit  ut  verus  Salva- 
tor  ad  mundum  salvandum,  supra  '-  :  «  Non 
misit  Deus  Filiiimsuumutjudicetmundum,  sed 
ut  salvetur  mundus  per  eum.  Et  ^' : «  Non  veni  ut 
judicem  mundum ,  sed  ut  salvificem.  »  Item 
venit  in  mundum  ut  verus  magister  et  doctor 
ad  illuminandum,  supra  -'  :  «  Ego  lux  veni  in 
mundum.  »  Item  venit  in  mundum  ut  verus 
dominator,  ad  vinoendum  mundum ,  supra '" ; 
«  Ecce  Rex  tuus  venit  tibi.  »  Et  '*  :  «  Confi- 
dite ,  quia  vici  mundum.  »  Ut  enim  ait  Au- 
gustinus  ''^  hic  :  «  Superbum  mundum  non 
atrocitate  pugnandi ,  sed  patiendi  humilitate 
vincebat.  »  Item  venit  velut  judex,  sive  judica- 
tor,  ad  mundum  discernendum,  festimonium 
perhibendo  veritati ,  et  damnando  falsilatem, 
supra  ^*  :  « In  judicium  veni  in  mundum,  ut  non 
videntes  videant.  »  Et  supra  ^'  :«  Me  odit  mun- 
dus,  quia  testimonium  pcrhibeo  de  illo.  »  Per- 
hibuit  ergo  testimonium  veritati,  tam  sibi  ipsi, 
qui  est  veritas,  tam  doctrinse  ejus  ,  tam  vitae 
sanctorum,  qui  vivunt  in  veritate,  supra  '" : «  Si 
testimonium  perhibeo  de  me ,  testimonium 
meum  verum  est, »  elc.  Et  ideo  qui  est  ex  veri- 
tate,  scilicet  secundum  gratiam  et  fidem,  audit 
vocem  ejus.  Supra  ^'  :  «  Qui  ex  Deo  est,  verba 
Deiaudit.  »  Etibidehoc.'^  «Erigit  mihiaurem, 
ut  audiam  eum  quasi  magistrum,  etc. 

CoIIatio  ociogesimatertia  (r),  xix ,  6. 

Crucifigite  eum  vos,  non  invenio  in  eo  causam. 
In  his  verbis  duo  insinuantur  :  primum  generis 
ipsius  mortis,  quam  sustinuit  Deus,  designatio, 
ibi  :  Crucifigile;  secundum  est  innocenlife  ipsius 
professio  sive  ostentio,  ibi  :  Ego  non  invenio  in 
eo  causam.  Ait  ergo  :  Crucifigite.  IIoc  enim  ge- 

n.  4.  —  "  Psal.  LXXix,  3.  —  ">  Sup.,  xiv,  23.  — 
='  Act.,  i,  1 1 .  —  "  Sup.,  III ,  n.  -  =3  Sup.,  XII,  47. 
—  »  llHa.,  40.  —  "  Ibid.,  15.  —  '«  Sup.,  XVI,  33.  — 
«'  Aug.,  Iracl.  cxvi,  n.  1.  —  »"  Sup.,  ix,  39.  —  =»  Sup., 
VII,  7.  —  5»  Sup.,  VIII,  U.  —  »1  Ibid.,  47.  —  >'  Isa., 
L,  4. 

(«)  Vulg.  tetnplo.  —  (A)  Ccel.  edit.  verbum.  — 
(<•)  Item  Octuagesima  tertia. 


600 


COLLATIONES  PRiEDICABlLES 


nere  mortis  Christus  est  mortuus  propter  multas 
coDgruitates.  Primo  proptcr  correspondenliam 
(a)  ipsius  mortis  ad  peceatum  primi  homi- 
nis,  quod  delevit.  Unde  Damascenus  ' ,  quod 
«  per  lignum  mors  ,  et  oportebat  per  lignum 
vitam  dari.  »  ^  «  Benedictum  lignum  per  quod 
Ct  justitia.  »  Item  hoc  decuit  ob  triumphabs 
victorim  de  principibus  hujus  teris  evidentcm 
ostensionem.  Unde  Chrysostomus  :  '  vBajulans 
crucem,  eic.  Trophoeum,  inquit ',  scilicet  por- 
tans  cruccm  adversus  mortis  tyraunidem  cxi- 
vit.  Et  sicut  victorcs,  ita  et  ipse  in  humcrum 
portavit  victoria3  notam,  »  id  est  signum.  Su- 
pra  ^  :  «  Sicut  cxaltavit  Moyses  serpentem  in 
deserto.  »  Ibi  de  hoc.  Undc  Chrysostomus « ibi  : 
«  Sicut  aliquis  athleta  nobihs  cum  in  su- 
blime  (6)  rcbellem  levans  et  rescindens,  clario- 
rem  facit  victoriam  ;  ita  et  Christus,  orbe  lerra- 
rum  uuiverso  vidente,  oppositas  virtutes  sub- 
mitti  scilicct  voluit.  »  Hoec  ille. '  «  Palam  trium- 
phans  in  scmetipso.  »  Item  istud  genus  mortis 
sustinuit  Christus  ob  voluntariam  durioris  mortis 
perpessionem  ,  exemplique  sustinendi  diras 
mortes  martyribus  exhibitionem.  Ut  enim  ait 
Augustinus  "  :  «  Supplicium  cruois  ideo  durius 
erat,  quia  diutius  cruciabat :  cruciOxi  enim  lon- 
ga  morte  necabantur,  et  ideo  frangere  crura 
Chrisli  nolebanl.  »  Et  ^  :  «  llla  morte  nihil  pe- 
jus  fuit  intcr  genera  mortium  :  mors  protende- 
batur,  ne  dolor  citius  finiretur.  »  Et  sequitur  : 
«  Nihil  erat  tuncin  carne  iutolerabilius,  scilicet 
morte  crucis.  »  Uude  quia  inobedientia  Ada? 
fuit  arrogantissima,  ideo  Christus  voluit  mori 
opprobriosissima'  morle  '"  .  «  Factus  obediens 
usque  ad  mortem,  mortem  aulem  crucis.  » 
Unde  Augustinus  " ' :  »  Ignominiosissimum 
genus  morliscrucem  putabant :  crucifixus  est.  » 
Item  :  «  Sic  mori  decrevit  ad  manifestatio- 
nem  salvationis  tolius  mundi  per  eum.  »  Ut 
enim  ait  Augustinus  :  «  Partes  crucis  ad  quatuor 
partes  mundi  cxtenduntur.  »  Et  Damasce- 
nus  '-  :  «  Quemadmodum  quatuor  exlremilates 
crucis  per  medium  centrum  tenentur,  constrin- 
guntur,  ita  per  virtutem  Dei  et  lalitudo,  et  pro- 

'  Damasc,  ile  Fid.  Ortliod.,  lilj.  IV,  c.  .\ii,  post 
med.  —  2  Sap.,  xiv,  7.  —  '  Joan.,  xix,  17.  — 
*  Chrysost.,  hoin.  Lxxxv,  al.  Lx.xxiv.  n.  1.  —  ^Joan., 
Jli,  14.  — '  Chrysost.,  in  Joan.,  hom.  xxvil,  al.  xxvi, 
n.  2.  —  '^  Co/oss.,  II,  15.  —  '  Augut.,  tract.  xxxi, 
n.  6.  —  '  Id.,  tract.  xxxvi,  n.  4.  —  '•  Philip.,  ii,  8. 
—  "  August.,  in  Joan.,  tract.  xviii,  post  iiied.  — 
'^Damasc,  de  Fid.  Orthod.,  lib.  IV,  c  xil.  —  "  Isa., 
Lxv,  2.  —  "  Prov.,  \,  2^.  —  15  Joan.,  xil,  32.  — 


fundum,  et  longitudo,  et  altitudo  omnis  crea- 
turfe  continentur.  Cruce  co;lum  apertum  est, 
mundus  reparatus  est,  a  dexti-is  infernus,  id  est 
lymbus  spoliatus,  a  sinistris  diabolus  victus  in- 
ferius,  »  etc.  Et  in  hujus  flgura  Christus  expan- 
sis  manibus  mortuus  est  "  :  «  Expandi  manus 
meas,  »  etc.  Et "  :  «  Extendi  manum  meam.  » 
Ipse  enim  in  cruce  mortuus  mundum  traxit  ad 
seipsum  ">  :  «  Cum  exaltatus  fuero  a  terra.  » 
scihcet  in  cruce,  «  omnia  traham  ad  meipsum,  » 
etc.  De  laude  verocrucis  hujus  Chrjsostomus  '"; 
de  contumeliis  et  opprobriis  aggravantibus 
pamam  crucis,  liernardus '^  multum.  EtBernar- 
dus  super  illud  "  :  Fasciculus  myrrhce  dilectus 
mcus  mihi :  "  «  Per  fasciculum  myrrha? ,  aggre- 
gatio  passionum  Christi  ,  scilicet  infantilium 
necessitatum,  et  laborum,  et  vigiliarum,  convi- 
tiorum,  sputorum,  colaphorum  et  clavorum.  » 
Et  sic  de  aliis  quoe  ibi  enumerat.  Et  idem  : 
"  Intuere  i^annis  sordidum,  plagis  lividum,  illi- 
tum  sputis,  palhdum  morte. »  etc^"  •!  Desidera- 
bimus  eum  despectum  et  novissimum  virorum, 
virum  dolorum.  »  Et  heec  omnia  suslinuit  purus 
et  immunis  a  peccato.  Unde  ait  Pilatus  hic : 
Nullam  in  eo  causam  invenio.  -'  «  Qui  peccatum 
non  fecit.  »  Ipse  enim  fuit  «  agnus,  qui  tolUt 
peccata  mundi,  »  supra  *-.  Et  tamen  sustinuit 
crucem,  salisfaciens  pro  peccatis  nostris  ^' :  «  Qui 
peccatum  non  tecit;  »  et  sequitur  :  «  Qui  porta- 
vit  peccata  no.-tra  in  corpore  suo  super  lignum.  » 
Unde  et  propter  innocentiam  per  agnum  signa- 
tui",  supra  ** : «  Ecce  agnus  Dei.  »  Et  ibi  de  hoc. 

Collatio  octogesimaquarta  (c),  xix,  19. 

Erat  autem  scriptum,  Jesus  Nazarenus  rex  /u- 
dceorum,  hebraice,  graece  et  latine.  Ut  enim  ait 
Chrysostomus  ^^  hic  ^«Ostendens  scilicet  Pilatus, 
quoniam  proprio  regi  insurrexerunt ,  sicut  in 
IrophoBO  aliquo,  ita  litteras  imposuit  claram 
emittcntes  vocem,  et  victoriam  ostendentes,  et 
regnum  prapconis  annuntiantes.  »  Heec  ille.  Et 
per  ineflabilem  vim  divinae  operationis  in  cor- 
dibus  ignorantium,  Pilatus  hcec  scripsit,  secun- 

'"  Chrysost.,  CoiU.  Juil.  el  Gcii!.,  cjuud  Chrislus  sit 
Deus,  n.  10,  el  al.  passim.  —  "  Bern.,  de  l'uis..  fer.  4. 
hebdoiii.  poenos.,  n.  H.  —  "  Canl.,  i,  l2.  —  '»  Bern., 
in  Cant.,  serm.  SLill,  n.  3.  —  "  Isa.,  Llli,  2.  — 
"  1  Petr.,  II,  22.  —  "  Joan.^  i,  29.  —  ='  I  Petr.,  ii,  22, 
24.  —  -*  Sup.,  Collat.  viii,  pag.  535.  —  -^  Chrysost., 
in  Joan.,  hom.  Lxxxiv,  al.  Lxxxv,  n.  1. 

((/)  C(et.  edit.  eoruni  respondentiam.  —  (6)  Item 
sublimeni.  —  (c)  Item  Octuagesima  quarta. 


IN  CAR  XIX  SAJVCTI  JOANNIS. 


601 


dum  Augustinum  '.  Et  secundum  hoc  tria  in 
his  verbis  flgurantur,  quorum  primum  est  ma- 
jestativa  potestas  Filii  Dei,  ibi  :  Jesus  Nazarems 
Rex  JudfBorum;  secundum,  ejusdem  potestatis 
indelebilis  et  indefeetibilis  durabilitas,  ibi  : 
Scripsit  ;  tertium ,  ejusdem  universis  publica 
manifestabililas,  ibi  :  Eebraice,  grcece  et  latine. 

Ait  ergo  :  Jesus  Nazarenus  Rex  Judxorum;  et 
exprimitur  ejus  potestas  in  tribus  :  in  magnitu- 
dine  potestatis  et  bonitatis,  ibi :  Jesus;  iu  puri- 
tate  sanctitatis,  et  decore  venustatis,  ibi :  Naza- 
renus;  in  sublimitate  dignitatis,  ibi :  Rex  Judceo- 
Tum.  Erat  enim  genus  liumanum  morbo  peccati 
languidum,  imo  mortuum  ;  ideoque  venit  in 
mundum  Jesus,  scilicet  Salvator.  Item  erat  foe- 
dum  et  sordidum;  et  ideo  venit  Nazarenus,  id 
est,  floridus.  Item  erat  sub  mundi  principe  cap- 
tivum ;  et  ideo  venit  Rex  Judaeorum  ad  liberan- 
dum. 

Ait  ergo  :  Jesus,  qui  interpretatur  Salvator, 
ait  Augustinus  ^.  Ipse  enim  venit  Salvator  sal- 
vans,  afferensantidota  gratiarum  ad  salvandum 
omnes  '  :  «  Spiritus  Domini  super  me ; »  et  se- 
quitur  ;  «  Ut  mederer  contritis  corde ,  »  etc. 
*  «  Unguentarius  faciet  pigmentum  suavitatis.  » 
Supra  ^  :  «  Hic  est  Salvator  mundi.  »  Ibi  de 
hoc.  Ipse  enim  est  Salvator  liberalis,  qui  salvat 
gratanter  absque  (o)  pretii  inquisitione.  Et  Sal- 
vator  desiderabilis,  qui  salvat  snaviter  sine  do- 
loris  inflictione.  Item  est  Salvator  artificialis  et 
sapiens,  qui  salvat  sine  fictionissimulatione.  Et 
est  Salvator  virtuosus,  qui  salvat  sine  salutis 
defectione.  ^  «  Ecce  Salvator  meus.  »  Et  '  : 
« -Absque  me  non  est  Salvator.  »  Et '  :  «  Ape- 
riatur  terra,  et  germinet  Salvatorem.  »  '  «  Jus- 
tus  et  Salvator.  »  Et '"  :  ((  Salvatorem  expccta- 
mus.  »  Tali  Salvatori  indigebat  genus  huma- 
num  languidum  et  mortuum.  Et  iste  fuit  Naza- 
renus,  quod  interprelatur  floridus.  In  flore  enim 
sunt  tria:  spes,  et  species,  et  odor.aFlore  enim 
fructus  promittltur,  per  speciem  fulget,  per 
odorem  demulcet,  »  ait  Hugo  ".  Flos  eniui  est 
de  subtili  materia  :  unde  in  flore  est  sinceritas 
veritat  s,  venustas  decoris,  et  fragrantia  odoris, 
et  prsenuntiatio  fructus  consequentis ;  quaUa 
fuerunt  in  (^hristo  "'  :  «  Flores  mei  fructus  ho- 

'  Aug.,  tract.  cxvii,  n.  5.  —  '  Id.,  de  Civil.  Dei , 
lib.  XVII,  c.  xviii,  n.  2,  et  lib.  .XXll,  c.  .v.XH,  n.  4. 
—  '  Isa.,  Lxi,  1.  —  *  Eccli.,  .\xxviii,  7.  —  '  Sup.,  iv, 
42.  —  '  Isa.,  XII,  2.  —  '  Ibid.,  xliii,  II.  —  "  Ibid., 
XLV,  8.  —  '  Znch.,  IX,  9.  —  '•  Pkilip.,  iii,  20  — 
'1  Hu:;.,  de  Arcn  Xof,  lib.  III,  c.  xr.  —  ''  Ecc/i.,  xxiv, 
23.  —  "  Ge».,  xxvii,  27.  —  '»  Greg.,  in  Ezec/i.,  lib.  I, 


noris  et  honestatis.  »  Ipse  enim  fuit  floridus 
flore  olivae  per  suavitatem  misericordiae,  flori- 
bus  rosae  per  virtutem  patienti^ ,  floribus  lilii 
per  candorem  munditife,  floribus  vineae  per 
odorem  fam£e.  De  ipso  enim  in  figura  "  :  «  Ecce 
odor  fllii  mei,  sicut  odor  agri  pleni.  »  Quod 
esponit  Gregorius  '*  dicto  modo.  Ipse  enim 
'"'  «  flos  campi.  »  '"  «  Flos  de  radice  ejus  ascen- 
det.  »  In  Psalmo  "  :  «  Super  ipsum  efflorebit 
sanctificatio  mea.  »  Et  non  solum  hoc,  sed  ipse 
Rex  Judasorum,  id  est,  omnium  credenlium, 
sicut  exponit  Augustinus  "."  «  Non  qui  in  ma- 
nifesto  Judfeus  est,  »  etc.  «  la  hoc  enim  ipse 
est  natus, »  supraproximo  -".  Et  supra^'  :«Ecce 
Rex  tuus  venit  tibi.  »  Et  ibi  de  Rege,  et  de  Re- 
gis  proprietatibus.  Et  hcec  omnia  fuerunt  scripta 
divina  operatione  per  Pilatura ,  ut  dictum  est  ab 
Augustino.  Et  in  hoc  indelebilis  durabilitas  suffl 
(/')  potestatis  et  dignitatis  (c)  :  «  Regnum  illius 
regnum  omnium  saeculorum,  »  ait  Propheta  ". 
*^  «  Habet  scriptum  in  femore  suo  :  Rex  regum, 
et  Dominus  dominantium.  »  Et  hrec  scripta  sunt 
hebraice,  graece  et  latine,  ad  conligurandum 
quod  ipse  erat  auctor  omnis  sanctitalis  et  mun- 
(litiae,  quae  vigebat  apud  Hebraeos,  quibus  data 
est  lex  divina;  item,  quod  erat  auctor  omnis 
veritafis  et  sapientife,  quae  vigebat  apud  Grrn- 
cos ;  item  in  figura ,  quod  erat  auctor  omnis 
virtutis  et  poteutiaB,  quae  vigebat  apud  Lati- 
nos  :  «  Ipse  enim  **  est  nobis  factus  sapientia, 
justitia,  etredemptio,  et  sanctificatio.»  Et  hoc", 
«  ut  in  nomine  ejus  omne  genu  flectatur,  et 
omnis  lingua  confiteatur,  »  etc. 

Collatio  octogesimaquinta  (rf),  xis,  30. 

Consummatum  est.  Verbum  propositum  appa- 
ret  quantitate  parvum,  continentia  modicum, 
exteriori  superficie  planum,  interiori  intelligen- 
tia  parvum  :  et  tamen  est  quantitate  virtutis 
magnum,  amplitudine  mysteriorum  immensum, 
altitudine  profundum,  apprehensionc  intelli- 
gentiae  investigabile,  et  ad  plenum  investiga- 
tum.  Nec  mirum  si  sit  tale,  quia  propositum  a 
vcrbo  consummato,  et  abbreviato  ^" : «  Verbum 

hoiii.  VI,  ante  med.  —  "  Cant.,  ii,  1.  —  "■  Isu.,  xi, 
i.  —  1''  Psa/.  cxxxi,  18.  —  "  August.,  ubi  aup.  — 
19  Kom.,  II,  28.—  "  Joa«.,xvill,:t7.— "  Ibid.,  xii,  15. 

—  "  Psa/.  cxLiv,  13,  —  '■"  Apoc,  XIX,  Ifi.  —  "  I  Cor., 
I,  .30.  —  «  P/iilip.,  II,  10-11.  —  "  Bom.,  ix,  28. 

{'i)  Ccet.  edit.  ab  hoc,  sine  sensu.  —  (6)  Ilem  sive. 

—  (c)  Cwl.  edit.  add.  regnum.  —  (d)  (jffit.  edit.  Oc- 
taagesima  quinla. 


602 


COLLATIONES  PRjEDlCABlLES 


abbreviatum,  »  etc.  Et  recte  ait  :  Consummatim 
est.  Consummare  enim  est  idem,  quod  ad  (inem 
ducere,  ait  Papias.  «  Omnis  consummationis 
vidi  flnem,  »  ait  Propheta  ',  id  est,  perfecte  et 
vere  ia  salvifica  immolatione  Filii  Dei  fuit  con- 
summatio  gestorum  patiiarclialiuui,  hostiarum 
legalium,  marlyriorum  prophetalium,  et  mys- 
teriorum  Scripturarum.  l^rajdictis  enim,  scihcet 
factis  patriarchalibus,  ut  in  occisione  Abel ,  in 
ligatione  Isaac,  in  venditione  Joseph,  fuit  hos- 
tia,  quam  obtulit  Christus  in  passione,  figu- 
rata.  Similiter  in  hostiis  legalibus,  sicut  in  im- 
molatione  agni,  et  consequenter  in  aliis  immo- 
lationibus.  Similiter  dictis  jirophetalibus  ista 
salvifica  hoslia  prfenuntiabatur  -  :  «  Dabo  cla- 
vem  David  super  humerum.  »  Similiter  myste- 
riis  Scripturarum  praesignabatur.  Supra  '  : 
"  Scrutamini  Scripturas.  »  Merito  luit  consum- 
matio  omnium  talium  figuralium  in  veritate  im- 
molationis  Jesu  Christi  '  :  «  Ecce  dies  venient, 
dicit  Dominus,  et  consummabo  super  domum 
Israel.  »  Et  ^*  :  «  Et  consummabuntur  omnia 
qufe  scripta  sunt  de  Filio  hominis.  »  Item  in  hac 
salvitica  passione  luil  consummatio  omnis  pas- 
sionis,  eo  quod  sua  passio  major  omui  passione, 
tum  ratione  diuturnitafis,  quia  *  «  in  laboribus 
a  juventute,  »  tum  quia  «  supplicium  crucis 
ideo  durius  crat,  quia  diutius  cruciabat,  »  ut 
ait  Augustinus  '.  Item  passio  sua  fuit  major  ra- 
tione  universaMtatis,  quia  totus  in  cruce  exten- 
sus;  item  rafione  temperatfc  complexionis,  et 
asqualitatis  ipsius,  et  sanitatis,  ac  vigoris  ipsius 
patientis.  Proptcr  quod  potuit  dicere  illud  *  : 
«  Videte  si  est  dolor,  sicut  dolor  meus.  »  Item 
major  fuit  passio  ratione  multiplicis  contume- 
liositatis  antecedentis  ipsam  passionem,  et  con- 
comitantis,  ut  patet  consideranti  seriem  passio- 
nis.  ^  :  «  Decebat  aucforem  salutis  cousum- 
mare.  »  Item  in  hac  passione  f uit  consummatio, 
id  est,  perfectio  omnis  satisfactionis.  '»  «  Pru- 
dentia  sua  percussit  superbiuu.  »  Ibi  Grego- 
rius  ",  de  congruentia  ejus  sacrse  hostias  pro 
peccatoribus,  quod  «Filius  Dei  factus  est  homo, 
ut  exhiberet  corpus  suum  sacrificium  pro  pecca- 
toribus.  »  Et  ibi  bene  de  hoo.  '"  «  Dilexit  nos, 
et  tradidit  semetipsum  pro  nobis.  «'^  «  Una  obla- 
tione  consummavit  sanctificatos,  »  etc.  Item  in 

'  Psal.  cxvni,  9U.  —  *  Isu  ,  X.XII,  22.  —  3  Joan.,  v, 
39.  —  »  Hebr.,  VHi,  8.  —  =■  Luc,  xvill,  31.  —  «  Psal. 
LXX,'ivii,  16.  —  '  Aug.,  Iract.  xxxi,  n.  U.  —  »  Thren., 
I,  12.  —  »  Hebr.,  w,  10.  —  i«  Job ,  xxvi,  12.  — 
"  Greg.,  lilorul.,\\h.  .Wll,  c.  xviii,  al.  xxx.n.  46. 
—  '«  Eplies.,  V,  2.  —  "  Hebr.,  x,  14.  —  "  Joan.,  xvii. 


hac  passione  fuit  consummatio  dispensationum 
et  operum  Filii  Dei  in  terra,  in  docendo,  in  mi- 
racula  faciendo,  et  in  opere  rcdemptionis  com- 
plendo.  Supra  '*  :  «  Opus  consummavi,  quod 
dedisti  inihi.  »  Et  loqiiitur  ibi  poneado  praete- 
ritum  pro  futuro,  ut  e.KpObitum  est  ibi  ab  Au- 
guslino  '*,  ut  supra  "  :« llt  perficiam  opus  ejus, 
qui  misit  me.  »  Et  ideo  conveuienter  ait  Apos- 
tolus  "  :  «  Didicit  ex  eis,  qua;  passus  est,  obe- 
dientiam,  et  consummatus.  »  Vere  enim  ipse 
est "«  consummator  (a)  sermonum.»  Ad  hujus  sal- 
vifici  esemplaris  exemplum  nos  debemus  con- 
summare  cursum  vitoe  nostrae  in  voluntate  ip- 
sius,  agendo  quoe  ei  placent,  et  pro  eo  susti- 
nendo,  et  vilam  consummando  in  servitio  cjus, 
dicentes  quod  aitPauIus,  scilicet":  «  Cursum 
consummavi,  fidem  servavi.  »  Sed  de  quibus- 
dani  verificatur  illud '" :«  Cum  spirilu  coeperitis, 
carne  consummamini.  » 

CoUatio  octogesimasexta  (h) ,  xix,  40. 

Acceperunt  corpus  Jesu  ,  et  liyaverunt  linteis 
et  aromatibus,  etc.  Sicut  series  passionis  Jesu 
Christi  est  mysterium  et  sacramentum  nostrse 
crucifixionis  spiritualis,  et  resurrcctio  myste- 
rium  resurrectionis  -'  :  «  Si  complanlati  facti 
fuerimus  simiiiludini  mortis  ejus,  sic  et  resur- 
rectionis  erimus ;  »  ita  sepultura  potest  esse 
sacramentum  nostrae  sepulturae  spiritualis.  Et 
secuudum  hoc  siguantur  hic  spirituahter  qua- 
tuor ,  quJB  debent  esse  in  anima  consepulta 
cum  Christo  :  quorum  primum  est  purilas 
mundifiae,  quod  notatur  ibi  :  Linteis ,  quft!  sunt 
facta  ex  linis,  et  ducuntur  ad  candorem  per 
multas  tunsiones,  per  quas  signatur  candor 
munditiffi.  Unde  de  muliere  forti  dicitur  ''^  : 
«  Quaesivit  lanam  et  linum.  »  Unde  supra  "  : 
«  Cum  accepisset  linteum  prsecinxit  se ;  »  et 
sequitur  :  »  Coepit  lavare  pedes  discipulorum , 
el  extergere  linteo ,  »  etc,  in  figura  hujus  mun- 
dififfi,  sive  puritatis  a  Filio  Dei  faciendoe.  Se- 
cundo  figuratur  censura,  vel  custodia  disciph- 
nae,  ibi  :  Ligaverunt,  scilicet  procccptis  salviflcaB 
disciplinte  -'•  :  «Vincula  illius  quasi  ligatura  (c) 
salutaris.  »  Tertio  figuratur  mortificatio  carnis, 

4.  —  '"  Aug.,  Iract.  cv,  n.  4.  —  "  Joan.,  iv,  34.  — 
"  Hebr.,  v,  8-9.  —  "  Eccli.,  XLIU,  29.  —  '»  II  Tim., 
IV,  7.  —  "  Gal.,  III,  3.  —  "  /iom.,  vi,  5.  —  »  Prov., 
XXXI,  13.  —  ^^  Joan.,  XIII,  4,  S.  —  "  Eccli.,  vi,  31. 

(a)  Vulg.  consummaUo.  —  (4)  Ceet.  edit.  Ocluage- 
sima  sexta.  —  (c)  Vulg.  alligatura. 


IN  CAP.  XX  SANCTI  JOANNIS. 


603 


ibi :  Ferens  mixturam  myrrhm.  Mjrrha  enim  «  est 
arbor  Arabiae  quinque  cubitorum,  et  ejus  gutta 
amara  etviridis  :  unde»  etarcetputredines,  vul- 
nera  consolidat,  et  morticina  conservat,  secun- 
dum  Isidorum  (a)  '.  Et  dicitur  myrrha  pigmen- 
tum  et  unguentum,  ait  Papias,  et  signat  poeni- 
tentiam  ,  secundum  Gregorium  -  exponentem 
illud  '  :  Ex  aromatibus  myrrhae  et  thuris.  Quarto 
figuratur  suavitas ,  vel  odor  bonae  famae.  Ut 
enim  ait  Papias  :  «  Aloes  in  India  et  Arabia 
gignitur,  et  est  odoris  suavissimi  :  »  qualis  de- 
bet  esse  vitajusti,  scilicet  odorifera  * :  «  Aliis  (6) 
euim  sumus  odor  vitae  in  vilam.  »  Et  ^*  :  «  Cum 
myrrha  et  aloe.  »  Supra  *  :  «  Domus  impleta 
est  ex  odore  unguenti.  »  Et  de  his  debeut  esse 
centum  librm.  Per  libras  rectitudo  justitiee  signa- 
tur.  Supra  '  :  «  Accepit  libram  unguenti  :  >>  ibi 
secundum  Augustinum  ' ,  ut  habitum  est  ^  per 
Ubram  justitia  designatur.  Per  centum  enim  (c) 
spes  Eeternorum  "^  :  «  Centuplum  accipietis.  » 
His  virtutibus  condita  anima  sancta  debet  in- 
trare  sepulchrum  contemplationis  "  :  «  Ingre- 
dieris  in  abundantia  sepulchrum.  »  Ibi  Grego- 
rius  '-  :  «  Sepulchrum  menlis  est  contemplatio 
Conditoris,  quae  ab  hoc  mundo  mortuos  sepe- 
lit,  dum  a  terrenis  desideriis  susccplos  in  inti- 
mis  abscondit.  »  Et  ibi  bene  de  hoc.  Et  ''  : 
«  Gaudent  vehementer,  cum  invenerint  sepul- 
chrum.  »  Patet  ergo  de  spirituali  sepullura 
animae  contemplativae ,  et  de  virtutibus  cum 
quibus  debet  sepeliri  in  sepulchro  contempla- 
tionis.  Et  nota  quod  Christus  fuit  positus  in  loco 
tritici,  in  prtesepio ,  et  in  hoc  exemplum  humi- 
litatis  et  paupertatis  "  ;  «  Invenietis  infantem 
positum  in  praesepio.  »  Item  fuit  positus  in  pa- 
tibulo,  supra  eodem  "  :  Exivit  in  eum  locum  qui 
dicitur  Calvarim.  In  iigura  '"  :  «  Posuit  me  quasi 
signum  ad  sagittam.  »  Et  hoc  in  exemplum 
patientise,  et  sustinendce  passionis  pro  veritate. 
Item  fuit  positus  in  monumento  hic  :  et  hoc  in 
esemplum  elongationis  a  mundo,  et  mortifica- 
tionis  ipsi  mundo,  et  tranquilke  et  elevaUe  con- 
templationis,  quia  per  sepulchrum  contempla- 
tio  signatur,  ut  dictum  est  supra. 

'  Isid.,  Elymol.,  lib.  XVII,  c.  viii.  —  =  Greg.,  in 
Ezenh.,  lib.  II,  hom.  xxii,  al.  x,  n.  23.—  '  Cant.,  iii,  6. 

—  *  II  Cor.,  II,  IG —  s  Cant.,  iv,  H.  —  'Joan.,  xii,  3. 

—  '  Ibid.—  8  Augusl.,  tract.  L,  n.  6.—  '  Sup.,  p.  420.— 
'»  Mallh.,  xis,  29.-  "  JoO,  V,  26.—  "  Greg.,  Moral., 
lib.  VI,  c.  XVII.  —  "  Jo/j,  lil,  22.  —  '»  Luc,  II,  12.  — 
»  Joan.,  XIX,  17.  —  '•  Ihren.,  Ili,  12.  —  "  Joan.,  xix, 
6.  —  1»  Philip..  II,  8.  —  "  Rom.,  v,  8.  —  ■•>  Joan., 
XV,    ii.   —  "    li    Cor.,  XIII,   4.  —  »   Imo  auctor 


Collatio  oetogesimaseptima  {d),  xx,  19. 

Oportebat  eum  a  mortuis  resurgere.  Quoniam 
hic  traetatur  de  resurrectione,  ideo  istud  ver- 
bum  exponatur  de  Christi  resurrectione,  in  quo 
tria  signantur  :  quorum  primum  est  passionis 
praecedentis  magnitudo,  ibi  :  A  mortuis;  secun- 
dum  est  consequentis  resurreclionis  verilas  sive 
plenitudo,  ibi  :  Resurgere;  tertium  est  utrius- 
que  congrua  sive  debita  ratio  ,  ibi  :  Oportebat, 
sive  oportuerat. 

Ait  ergo  :  A  mortnis ;  et  in  hoc  passionis , 
quam  Christus  sustinuit,  magnitudo,  sive  in- 
tensio  :  non  solum  enim  Verbum  caro  factum 
est,  et  Filius  Dei  factus  homo,  nec  solum  la- 
bores  sustinuit ,  nec  passiones  corporales ;  sed 
etiam  mortem  perpessus  est,  quae  quidem  mors 
terribilissimum  est,  quia  terminus  passionum, 
ait  Sapiens.  Et  etiam  mori  dignatus  est  morte 
poenalitatibus  plena,  et  amarissima,  ut  habi- 
tum  est  supra,  proximo  "  :  «  Cruciflgite  eum.  » 
Et  ibi  de  hoc.  Ideo  admirando  suam  dignatio- 
tem,  ait  Apostolus  "  :  «  Humiliavit  semetipsum 
usque  ad  mortem.  »  Et  admiraudo  suam  im- 
mensam  charilatem,  ait  idem  ''  :  «  Commendat 
suam  charitatem,  quoniam  cumadhuc(e)pecca- 
tores  essemus,  pro  nobis  mortuus  est. »  Supra  -" : 
«  Majorem  nemo  charitatein  habuit,  ut  animam 
suam  ponat  qui  pro  amicis  suis.  »  Et  licet  fuerit 
mortuus  -',  «  crucifixus  ex  infirmitate,  vivit  ta- 
men  ex  virtute.  »  Ideo  ait  hic  :  Et  resurgere, 
scilicet  oportebat.  Ut  enim  ait  Augustinus  '"  : 
«  Mors  resurgentem  tenere  non  valuit,  quoniam 
victa  et  prostrata  est.  »  -'  «  Quem  Deus  suscita- 
vit ,  solutis  doloribus  inferni ,  justa  quod  im- 
possibile  erat  teneri  illum  ab  eo.  »  "  «  Fui 
mortuus,  et  ecce  sum  vivens.  »  Resurrexit,  in- 
quam,  potenter,  triumphahter,  scilicet  ex  sua 
virtute  iiiorte  occisa,  devicto  mortis  principe, 
liberata  captiva  plebe  ,  reserata  janua  vitae. 
-''  «  In  hoc  Clu^istus  mortuus  est  et  resurrexit , 
ut  mortuorum  et  vivorum  dominetur.  »  Item 
rcsurrexit  veraciter,  non  phantastice,  scihcet 
ad  veram  vitam  '°  :  «  Resurrexit  (/')  Dominus 

Hypomn.  seu  Hypognost.,  lib.  I,  n.  7,  inler  Opera 
S.  August.,  Append.  lom.  IX.  —  ^  Act.,  ii,  24.  — 
"  Apoc.,  I,  18.  —  "  Rom.,  xiv,  9.  —  *«  Luc,  sxiv,  34. 
(rt)  Ley.  gutta  viridis  atque  amara,  unde  et  nomen 
accepil  myrrba ,  »  secundum  Isidorum;  et  arcet... 
coDserval.  —  (4)  Cat.  edit.  Alii.  —  (c)  Leg.  etiam. 
{(l)  Cat.  edit.  ocluagesima  septima.  —  (e)  adhuc  cum. 
—  {/)  Vulg.  SuiTexit. 


604 


COLLATIONES  PRJIDICABILES 


vere.  »  Item  ipse  resiirrexit  acceleranter ,  sive 
festiaanter,  non  existens  in  sepulchro  ullra  tres 
dies,  eliam  diclos  per  synecdochen.  Supra  '  : 
«  Solvite  templum  hoc,  et  in  triduo  jedifica- 
bo  (a)  illud.  »  Et '  :  ■<  Oportebit  Christuai  pati, 
et  tertia  die  resurgere.  »  Item  resurrexit  vivens 
immortaliter ,  et  glorificabiliter  '  :  «  Christus 
resurgensa  mortuisjam  non  moritur.  »  *  «  Spe- 
cies  ejus,  quasi  species  seris.  »  Ibi  Gregorius  ^ , 
esponens  illud  de  Christo  post  resurrectionem, 
qui  «  formam  servi  accipiens  ,  fragilitatcm 
carnis  humanae  per  resurrectionis  gloriam  ver- 
tit  in  feternitalem  ;  usque  ad  mortem  crucis 
passus  est,  de  morte  cum  gloria  resurrexit.  » 
Haec  ille.  Et  quoniam  resurrectio  sua  fuit  causa 
nostroe  resurrectionis  ,  et  in  aaima,  et  in  cor- 
pore,  et  etiam  forma,  sive  exemplar,  ut  ait 
Auguslinus  :  quod  utrumque  mortuum  fuerat, 
scilicet  corpus  nostrum  ex  infirmitate  ,  anima 
ex  iniquitate  :  resurgit  anima  ex  iniquitate  per 
id  quod  est  Deus ;  rcsurgit  ex  corrupfioue  per 
id  quod  homo  est  °  :  «  Resurrexit  propter  jus- 
tificafionem  nostram.  »  Ideo  resurreclio  nostra 
spiritualis  debet  esse  imitative  et  spiritualiter 
talis,  qualis  fuit  resurrectio  Chrisli ,  scilicet 
virtuosa,  accelerata,  vera,  non  flcta,  irredibilis 
ad  mortem  peccali '  :  «  Si  complantati  facli 
sumus  similitudini  raortis  ejus,  similiter  et  re- 
surrectionis  erimus.  »  *  «Si  consurrexistis  cum 
Christo,  quae  sursum  sunt  quaerite.  »  Et  Chri- 
stum  sic  mori  et  resurgere  oportebat  :  mori , 
ad  peccatorum  nostrorum  deletionem;  resur- 
gere  ,  ad  noslram  justiticationem  ,  secundum 
illud  Apostoli,  ut  supra*  :  «  Traditus  est  prop- 
ter  delicta  nostra,  »  etc.  Et '"  :  «  Per  hominem 
mors,  et  per  hominem  resurrectio  mortuorum.  » 

Collatio  octogesimaoctava  (6),  xx,  H. 

Maria  autem  stabat  ad  monumentum  foris  plo- 
rans  ,  etc.  Secundum  Gregorium  ''  :  «  Maria 
flebat  inquirendo,  et  amoris  sui  igne  succensa 
ardebat  desiderio  ,  »  etc,  quia  perseverabat 
Dominum  quasrens.  Unde  moraliter  potest  istud 
verbum  exponi  de  anima  pcenitente ,  deside- 
rante  videre  Deum  :  in  qua  figurantur  quinque 

'  Joan.,  II,  19.  —  «  Luc,  x.tiv,  46.  —  3  Rom.,  vi,  9. 

—  »  Ezech.,  XL,  3.  —  '  Gregor.,  m  Ezech.,  lib.  II, 
hom.  xiii,  n.  9.  —  '  Rom.,  iv,  15.  —  '  Rom.,  vi,  j. 

—  '  Coloss.,  III,  1.  —  '  Roii:.,  IV,  25.  —  "  1  Cor.,  xv, 
21.  —  "  Greg.,  in  Evang.,  hoin.  x.vv,  ante  med.  — 
"  Sup.,  p.  574.  —  "  IV  Reg.,  iu,  11.  —  '»  Eiihes.,  vi, 
14.  —  »  IV  Reg.,  x\,  3.  —   "  isa.,  xxxviii,  i5.'— 


necessaria  ad  spiritualem  Dei  visionem,  quo- 
rum  primura  est  animte  poenitentis  multiplex 
virtuositas,  ibi :  Maria,  quae  interpretatur  Domi- 
na,  sive  liix,  sive  stella,  sive  amarum  mare  :  per 
quse  signantur  quatuor,  quae  debent  esse  in 
anima  pcenitente,  scilicet  ipsis  concupi.scenliis  (c) 
dominatio,  interna  illuminatio,  sincera  sancli- 
tudo,  ct  contritionis  amaritudo,  de  quibus  su- 
pra,  ibi  "  :  «  Maria  accepit  libram  uoguenti.  » 
Secundum  principale  quod  est  nccessarium, 
donorum  snpernoruai  fervida  petitio,  quod  no- 
tatur  ibi :  Stabat.  Ut  enim  ait  Gregorius  :  «  Ibi 
stamus,  ubi  oculos  mentis  figimus.  »  Ideo  ait 
Elisfflus  ''  :  «  Vivit  Dominus  in  cujus  conspectu 
sto.  »  Ibi  enim  stabat ,  ubi  fixerat  cor.  Anima 
ergo  poenitens ,  transitoria  calcans ,  ad  superna 
se  erigens,  stat  '* :  «  State  (d)  succincfi  lumbos 
vestros  in  veritate.  »  Tertium  est  necessarium  ex 
recogitatione  peccatorum  flebilis  amaritudo, 
quod  figuratur  ibi  :  Ad  monumentum  foris  plo- 
rans.  Monumentum  enim  dieitur,  eo  quod  mo- 
veat  mentem  admemoriam  defuncti,  secundum 
Papiam.  Per  monumentum  ergo  ,  quod  e.t 
receptivum  corporuiu  mortuorum,  signatur  me- 
moria  peccatorum,  et  status  animae  mortuae  in 
peccatis,  ex  qua  recogitatione  debet  anima  pce- 
nitens  jugiter  flere.  Unde  in  figura  '^  :  «  Conver- 
tit  Ezechias  faciem  suam  ad  parietem  et  flevit 
fletu  magno.  »  Idem,  ubi  et  sequitur  '^  :  «  Re- 
cogitabo  tibi  omnes  annos  meos  in  amaritudine 
animae  mea;.  »  Unde  talis  fuit  Maria  Magdalena, 
de  qua  ",  quod  « lacrymis  rigabat  pedes  Jesu.  » 
Similiter  talis  erat  Petrus ,  quando  "  «  flevit 
amare.  »  Ut  enim  ait  Augustinus  '^  :  «  Lacrymae 
sunt  acceptabile  sacrificium  Deo  .  »  Et  Chrysos- 
tomus  '"  :  «  Lacrymae  sunt  ab  igne  spirituali,  et 
nihil  unit  Deo  ut  lacrymae ;  purgant  a  peccatis,  et 
sicut  ccelum  purgatur  a  pluvia,  sic  lacrymis 
destruuntur  tenebrae  peccatorum.  »  Et  ibi  bene 
de  hoc.  Quartum  quod  est  necessarium  animae 
poenitenfi  volenti  videre  Deum,  est  vera  hu- 
miliatio  ex  peccatorum  consideratione  suorum. 
Unde  dicitur  hic  :  Inclinavit,  et  prospexit  in  mo- 
numentum.  Per  inclinationem  animae  humiliatio 
signatur  ='  :  «  Inclina  eor  meum  ad  cogoos- 
cendam  prudentiam.  »  El  in  Psalmo  "  :  «  Audi, 

'"  Luc,  VII  ,  38.  —  »•  Multh.,  .xxvi ,  75.  —  "  Aug., 
Conf.,  lib.  VIII,  c.  sil,  n.  28.  —  "  ChrysosL,  in 
ilatth.,  hom.  vi,  n.  5.  —  ^'  ProL\,  ii,  2.  —  "  Psal. 
XLIV,   H. 

(a)  Vuly.  excitabo. —  (4)  C(Bt.  edit.  octuagesima  oc- 
taua.  —  (e)  Leg.  super  concupiscenlias.  —  (rf)  Cat, 
edit.  Slatls. 


IN  CAP.  XXI  SANCTI  JOANNIS. 


603 


et  vide,  et  inclina  aurem  tuam.  »  Quintum,  quod 
esl  necessarium  ad  Deum  videndum,  est  plena 
conversio,  unde  sequitur  '  :  Conversa  est ,  et 
vidit  Dominum.  -  «Vivifica  virtus  replet,  et  con- 
vertit.  »  Ibi  Hugo  ^  :  «  Dissimilitudinc  sumiis 
aversi,  multitudine  diversi ,  pravilate  perversi ; 
sed  virtus  vivifica  convertit  nos  in  unitate.  » 
Haecille.  Unde  et  merito  in  Completorio  dici- 
tur  *  :  Converle  nos,  Deus,  salutaris  noster ,  scili- 
cet  ut  ipsum  vidcamus  :  sic  enim  anima  con- 
versa  ad  Deum  (o),  vidct  Deum.  Unde  Zachceus  "^ 
«  ascendit  in  arborem  sycomorum ,  ut  videret 
Jesum.  »  Zachaeiis  enim  jtislus  inlerpretatur  *, 
et  signat  animam  justam  avertentein  se  ab  infe- 
rioribus,  et  superius  aseendentem,  ut  videret 
Deum.  '  «  Vadam,  et  videbo  hanc  visionem.  » 
Qui  ergo  volunt  videre  Jesum  visione  spirituali 
in  hac  vita,  et  visione  desiderabili  in  fiitura, 
sint  imitatores  sanctcc  mulieris  in  prcedictis. 

Collatio  octogesimanona  (A),  xxf,  12. 

Venite  et  prandete,  de  pisce  scilicet  prunis 
superposito,  etpane,  ut  est  praemissum.  In  his 
verbis  spiritualiter  intellectis  tria  insinuantur. 
Nam  in  convivio  regio,  vel  imperiali,  tria  insi- 
nuantur  ,  cibi  appositi  preliositas  et  caritas, 
ipsius  regis  in  invitando  urbana  curialitas ,  ad 
convivium  advenientium  honorifica  honestas; 
et  secundum  hoc ,  ista  tria  hic  insinuantur  : 
primum  notatur  in  eo,  quod  prsemissum  est , 
piscem  scilicet  et  panem  ;  secundum,  ibi :  Pran- 
dele.  Per  piscem  ergo  prunis  superpositum ,  et 
per  panem,  signatur  Jesus  Christus ,  mediator 
Dei  et  hominum,  prout  ait  Gregorius  *.  «  Ipse, 
quasi  piscis ,  dignatus  est  latere  in  aquis  hu- 
mani  generis,  capi  voluit  laqueo  mortis  nostrfe, 
assatus  est  tribulatione  tempore  passionis,  »  se- 
cundum  Gregorium  '  et  secundum  Augus- 
tinum  '"  similiter.  Et  de  isto  benedicto  pisce  in 
figura  "  :  «  Exentcra  hunc  piscem,  et  cor  ejus, 
etfel,  etjecur  reponc  tibi ;  sunt  cnim  necessaria 
ad  medicamentum  utiliter.  »  In  pisce  Jesus 
Christus,  ut  diclum  est,  signatur;  in  corde,  (c) 
sui  amoris  ad  genus  humanum ;  in  felle,  ama- 
ritudo  passionis  ;  in  jecore ,  constantia  virtutis 

'  Joan.,  XX,  16.  —  '  Dion.  Areop.,  Ccel.  Hier.,  c.  i, 
prope  priiiC.  —  '  Hug.,  in  Ccel.  llier.,  lib.  II,  aate 
med.  —  *  In  inchoat  completor.,  e  Pstil.  lxxxiv,  .'5. 
—  "  Luc,  XIX,  4.  —  "  A  voce  hebrica  p'^V,  Tsaddir/, 
per  syncopen  litterae  Dalelh.  —  '  Exod.,  iii,  li.  — 
'  Greg.,  in  Evanrj.,  boiii.  x.\iv,  n  .'5.  —  "  Ibid.  — 
'•  Aug.,  in  Joan.,  Iract.  cxxill,  u.  2.  —   "   Tob,  vi. 


Jesu  Christi  :  quae  debet  quisque  reponere  in 
thesauro  suae  memoriae.  In  pane  vero  figuratur 
divinitas  Jcsu  Christi ,  prout  ait  Gregorius  '*.  Et 
dehoc  in  figura  bene  "  :  «  Partitus  est,  scilicet 
David,  collyridam  panis  unam ,  et  assaturam 
bubulce  carnis  unam  :  »  quod  hic  signatur  in 
assato  pisce,  idem  ibi  signatur  in  illa  assatura. 
Lucas  vero  idem  in  figura  '*  :  «  Obtulerunt  ei 
partcm  piscis  assi,  et  favum  mellis.  »  Per  partem 
piscis  assi,  Christus  homo  passus;  favus  mellis, 
Christi  divinitas.  Unde  Gregorius  i^ :  «  Favus  est 
mel  in  cera ;  mel  vero  in  cera  est  divinitas  in  hu- 
manitate. »  Magnificum  ergo  et  mirificum,  rarum 
et  mellificum,  ac  salvificum  prandiuiu,quod  ap- 
ponitDorainussuiseIectis,scilicetseipsum,verum 
hominem  etDeum.  Ideo  dicitur  '^  :«Quandose- 
derisutcomedascumprincipe,  diligenteraltende, 
quffi  sunt  apposita  ante  faciem  tuam,  »  etc.  Ad 
istud  prandium  urbaniter  et  etfectuahter  invitat 
Filius  Dei.  Unde  ait  hic  :  Prandete ,  prandium 
enim  dictum  a  paratum  ,  et  dicebatur  militum 
cibus  ante  pugnam,  ait  Papias.  Secundum  hoc 
vero  signat  spiritualem  refectioncm,  quod  (rf) 
apponit  Dominus  militibus  existentibus  in  stadio 
hujus  vitas.  Ccena  enim  signat  quietam  et  tran- 
quillam,  et  oeternam  refectionem  in  vita  fu- 
tjra  "  ;«  Beati  qui  ad  coenam  Agni  vocati  sunt.  » 
Et  de  hoc  prandio  in  figura  '*  :   «  Prandium 
meum  paratum  est ,  altilia  et  tauri  mei  occisi, 
et  omnia  parata.»  Ibi  Gregorius ",  quod  per  nup- 
tias,  de  quibus  loquitur  ibi,  Ecclesia  prtesens 
figuratur ;  per  tauros  occisos  et  altilia  ,  patres 
utriusque  Testamenli  signantur,  ut  ait  ibidem 
Gregorius.  Et  ibi  bene  de  hoc.  Unde  est  pran- 
dium  piae  subventionis  pauperibus  -"  :  «  Cum 
facis   prandium  ,  voca  pauperes.  »    Item   est 
prandium  carnalis   vel  mundauffi    delectatio- 
nis  "  :  «  Relinquens  prandium,  ut  veniret  ad 
corpus.;  »  etsequitur  :  «  Manducans  panem  cum 
luctu.  »  Et  signat  eos  qui  deserunt  delectatio- 
ncs  trauseuntes,  et  reficiuntur  prenitentiali  re- 
feclione.  Item  est  prandium  internfe  refectionis, 
reficientis  hominem  in  hac  vita,  ne  deficiat  '* : 
«  I'er  prandium  quod  habes  Danieli,  qui  est  in 
lacu  leonum.  »  Item  est  prandium  diviufe  satie- 
tatis,  quod  hic  figuratur,   ut  dictum  est,  ad 

5.  —  "  Greg.,  ubi  sup.  —  '3  II  Reg.,  vi,  19.  —  '»  Luc, 
XXIV,  42.  —  '5  Greg.,  ubi  sup.  —  '8  Prov.,  xxili,  1. 

—  "  Apoc,  XIX,  9.  —  '8  Matth.,  xxii,  4.  —  '»  Greg., 
i>i  Euimg.,  lioni.  xxxviii,  n.  :i  et  4.  —  "  Luc,  xiv,  12. 

—  "  Tob.,  II,  3,  b.—  "  Dan.,  xiv,  33.—  {a)  Ccet.  edit. 
ndil.  ut. —  (A)  Ca!t.  edit.  ociuagesinm  nona. —  (c)  Deest 
hic  uliquid,  ut,  v.  g.,  ardor.  —  (d)  Leg.  quam. 


606 


COLLATIONES  l»R^DICABILES 


quod  invitat  Filius  Dei.  In  figuia  '  :  «  Veni 
mecum  ut  prandeas,  et  dabo  tibi  munera.  » 
'«  Comedite  panem  meum.«'«  Comedile,  amici, » 
scilicet  de  prandio  prffidicto ,  sive  de  corpore 
Jesu  Cliristi  ;  «  et  biljite,  »  scilicet  de  sanguine; 
«  et  inebriamini,  »  alienando  vos  ab  omni  alia 
delectatione.  Ad  istud  prandium  non  debent 
venire,  nisi  qui  se  preeparaverunt  :  ideo  ait  : 
Venite,  scilicel  clevando  vos  ab  amoro  inferio- 
rum  ,  et  sublimando  ad  amorem  superioruni. 
Dt  enim  ait  Augustinus  *  :  «  Imus  in  Deum 
non  ambulando,  sed  amando ,  quia  ad  Deum 
itur  non  pediljus,  sed  moribus.  n  lUi  ergo  qui 
elongant  se  ab  amore  inferiorum,  et  elevant  ad 
amorem  supernorum ,  ut  reticiantur  divina  re- 
fectione  in  supradicto  prandio ,  veniunt  ad 
prandendum  cum  Chrislo.  '^  «  Venite  ad  me, 
omnes  qui  laboratis,  ct  ego  reficiam  vos.  »  Sic 
enim  venire  est  prfeparari,  ut  venientes  sint 
digni  tali  prandio  deifico  "  :  «  Beati  qui  ad 
coenam  nuptiarum  agni  vocali  sunf.  »  Et  ibi- 
dem  ^  :  «  Uxor  ejus  praeparavit  se  ,  »  id  cst 
Ecclesia.  Non  venienti  autem  sic  parato  dicetur 
illud  '  :  »  Quomodo  huc  intrasti  non  habens 
vestem  nuptialem  ?  »  Simililer  de  non  praspa- 
rantibus  sc  ut  veniant  sic  ^  :  »  Homo  quidam 
fecit  coenam  magnam.  »  Et  sequitur  ibi  de 
e.xcusantibus,  ne  venirent ;  de  quibus  ibi  Gre- 
gorius  '°  suflicienter.  Patet  ergo  prandii  deli- 
ciositas,  Filii  Dei  invitantis  curialitas,  venien- 
tiura  ad  prandium  debita  virtuositas. 

CoUatio  nonagesima j  xxi,  l.'),  f). 

Simon  Joannis,  diligis  me?  Pasce  agnos  meos. 
Quaeverbasupplet  Augustinus  »  :«Quasidiceret : 
Si  me  diligis,  non  te  pascere  cogita,  sed  oves 
meas.  »  Et  secundum  hoc  tria  hic  ,  cjuee  debent 
esse  ia  priElatis  :  quorum  primum  vitae  perfectio 
est,  et  virtutum  multitudo,  ibi:  Simon-Joamiis, 
et  hoc  in  statu ;  secundum  est  fervidi  amoris 
refectio ,  ibi  :  Diligis  me ,  et  hoc  in  affectu;  ter- 
tium    esl    animarum    commissarum    salubris 

1  III  Rry.,  Mlll,  7.  —  =  Prov.,  u,  5.  —  »  Cant.,  V,  1. 
— '  Ausust.,  ad  Maced.,  epist.  Lii,  al.  CLV,  n.  13.  — 
»  Matlh.,  .\i,  28.  —  6  Apoc,  Xix ,  9.  -  '  Ibid.,  7. 
—  8  Malt/i.,  XXII,  12.  —  '  Luc,  xiv,  16  et  seq.  — 
'»  Greg.,  in  Evamj.,  liom.  xxxvi,  n.  ;M.  —  "  Aug., 
tract.  cxxui,  u.  5.  —  "^  HcEc  iuterprelatio  uou  qua- 
dral  cum  Evaugelio  Joaunis,  iu  quo  legilur,  i,  42  : 
Tu  vocaLeris  Ceplias,  quod  interpretaliir  Petrus.  Porro 
Petrus  Don  capul,  sed  petram  signiiicat.  Diceudum 
igitur  superest  uomcu  Cepfias  oriri  a  voce  chald.  K33, 

Cephah  ,   scilicet  petra.  —  "  A  verbo  bebr.  yOtD, 


aflectio,  ibi :  Pasce  agnos  meos,  et  hoc  in  effectu. 

Per  Petrum  ergo  signatur  pralatus  in  statu 

perfectus  :   fuit  enim   Petrus  quadrinominis  : 

dicebatur  enim  Ccphas,  eo  quod  in  capite  Apos- 

folorum  fuerit  constilutus  :  xscaXTj caput  dicitur  '*. 

Item  dicebatur  Simon ,  quod  interpretatur  au- 

diens   "  vel  obediens.   Item  dicebatur  Petrus, 

quod  interpretatur  agnoscens  ".  Et  Sirnon  Bar- 

jona,  quod  idem  est  quod  fiHvs  columhm  '^ ;  vel 

idem  quod  Simon  Joannis  secundum  alios.  Et 

de  his  Isidorus  '«.  Et  per  istas  diflerentias  no- 

minispossunt  figurari  quatuor  qufe  debent  esse 

in  prffilatls,  scilicet  vita;  emincntia  :  ''  de  Saule, 

quod  «  Saul  altior  fuit  universo  populo.  »  Se- 

cundum  est  humihfas  obedientife  :  >'  «  Nonne 

cum  parvulus  esses,  factus  es  caput  in  tribubus 

Israel  ?  »   Tertium  est   claritas    intclligentia; ; 

unde  " :  «  Quia  tu  scientiam  repulisti,  repellam 

ego  te,  ne  sacerdofio  fungaris  mihi.  »  Quartum 

est  simplicitas  innocentiae ;   unde   dictum  est 

discipulis^" :«  Estote  simplices  sicut  columbne.  » 

Qui  enim  talis  est,  est  Petrus   spiritualiter,  et 

potest  esse  successor  :  et  talis  debet  diligere 

Deum ,  non  seipsum.  Unde  Augustinus  hic  -'  : 

«  Si  diligis  me ,  pasce  oves  meas ,  non  autem 

tuas;  gloriam  meam  qusere,  non  tuam ;  lucra 

mea,  non  tua.  »  Hoec  ille.  Dileclio  enim  mca  est 

voluntas  ad  fruendum  aliquid  appetens,  sive 

tenens.  Ait  Augustinus  -' :«  Amare  rem  est  eam 

propter  se  appetere.  »  Et  idem  Augustinus  "  : 

«  Aniare  Dcum  gratis,  est  aliapr.^ter  ipsum  non 

expectare  bona.  »  Qualiler  autem  Deus  diligen- 

dus,  supra  ''*  :  «Si  quis  diUgit  me,  sermonem 

meum  servabit. »  Ut  euim  ait  Dionysius  " : «  Est 

enim  ecstasin  faciens  divinus  amor,  non  dimit- 

tens  sui  ipsius  («)  amatores,  sed  amaforum. »  Et 

quia  sic  amantium  Deum,  sive  diligentium,  est 

pascere  oves  Domini ,  quas  redemit  sanguine 

suo  ;  ideo  sequifur  hic  :  Pasce  agnos  meos ,  sive 

oves ;  id  est :  Si  diligis  me,  pasce  illas  ,  sicut  ait 

Augustinushomiliadicta-^Et-'  :«Petruscum  se 

amare  respondisset,  audivit :  Si  diligis  me,  pasce 

Sc/iamah,  id  est,  audivit.  —  '*  .Minicue,  sed  pelra,  seu 
rupes.  —  '5  Ab  bebr.    sive    cbald.  ^3,  Bar,  id  est 

filius,  et  n3V,  lonah,  id  est  columba.  —  "  Isid., 
Etymol.,  liby  VII,  c.  i\.  —  "  I  Reg.,  x,  23.  — 
'8  I  Iteg.,  XV,  M.  —  ">  Ose.,  IV,  G.  —  -»  Mattli.,  X,  16. 
—  ■'  Aug.,  ubi  sup.  —  --  Aug.,  Soiiloq.,  lib.  I,  n.  22, 
quoad  seusum.  —  '■'  Id.,  de  verb.  Apost..  serm.  vii, 
al.  CLXv,  u.  4.  —  *'  Joan.,  xiv,  23.  —  ='  Dion.,  de 
Div.  Nom.,  c.  iv,  u.  13. —  •'  Aug.,  tract.  cxxiii,  n.  5. — 
■"  Conc.  Aquisgran.  an.  816,  lib.  I,  c.  xvn,  ex  Gregorio. 

(o)  Leg.  ipsoruni,  quiu  imo  consule  grcecam  lectionem. 


IN  CAP.  XXI  SANCTI  JOANNIS. 


607 


oves  meas.  Si  ergo  dilectionis  (a)  est  testimonium 
cura  pastionis  ,  quisqnis  virtutibus  pollens  re- 
nuit  pascere  gregem  Dei ,  summum  pastorem 
convincitur  non  amare.  «Hfec  Oregorius.  Quibus 
autem  sint  oves  pascendse,  et  qualiter,  Bernar- 
dus  '  bene  :  «  Trinitatis  sacramentum  de  pas- 
cendis  ovibus  est,  si  pascas  verbo,  pascas 
excmplo ,  pascas  et  sanctarum  fructibus  oralio- 
num.  Manent  itaque  tria  hsec  :  verbum ,  exem- 
plum,  oratio;  sed  major  his  est  oratio.  «  H;i=c 
ille.  Specialius  autem  quibus  sint  pascendae 
oves  spiritualiler,  idem  Bernardus  -  :  «  Pastus 
ovium  debet  esse  in  pascuis  Scripturarum, 
tanquam  in  hereditate  Domini.  Et  hoc  ut  man- 
data  duris  et  carnalibus  animis  imponantur, 
dispensationum  onera  pusillis,  consilia  solida 
et  hortamenta  fortia  sanis.  »  HfEc  ille ,  et  ibi 
multum  de  hoc.  Unde  et  pastor  dicitur  a  pas- 
cendo ,  quia  dat  pastum  ovibus,  ait  Hugo.  Et 
tales  pastores  promisit  Dominus^ :  «  Dabo  vobis 
pastores ,  qui  pascent  vos  scientia  et  doctrina.  » 
Ideo  in  figura  antiqui  patres  custodiebant  oves 
et  pascebant.  De  Jacob  * :  «  Pascam  ct  custo- 
diam  pecora  tua.  »  Et  de  Joseph  %  quod  «  pas- 
cebat  gregem  cum  fratribus  suis. »  Et  de  David  ^ : 
«  Reliquus  est  parvulus,  et  pascit  oves. »  Et  ideo 
de  Salvatore  supra' :  «Ego  sum  pastor  bonus, » 
scilicet  qui  pascebat  oves.  *  «  Pascite  qui  in 
vobis  est  gregem.  »  Sed  aliter  est  de  multis,  qui 
pascunt  seipsos  temporalibus  delectationibus, 
et  non  gregem,  et  carnalibus  voluptatibus ,  de 
quibus  conqueritur  Dominus  ^ :  «VfB  pastoribus 
qui  pascebant  semetipsos.  »  Ideo  '"  :«Fucti  sunt 
principes  ejus  velut  arietes,  non  invenientes 
pascua.  »  Propterea  merito  conquerentur  de  eis 
subditi  "  :  «  Mugierunt  greges  armcnti,  quia 
non  est  pascua  eis,  »  elc. 

Collatio  nonagesimaprima ,  xxi,  18. 

Thema  de  beato  Francisco. 

Cum  autem  senueris,  extendes  manus  tuas,  et 
alius  te  cinget,  et  ducet  quo  tu  non  vis.  Quamvis 
ista  verba  sint  dicta  de  beato  Petro,  proenun- 
tiando  ei  passionem  suam  in  cruce,  et  genus 
etiam  morlis,  scilicet  in  cruce,  et  vincula  quae 
passurus  erat,  ct  ipsam  mortem,  ut  est  exposi- 

•  Bem.,  ad Baldin.  Abhat.,  epist.  ccci,  versus  fin.  — 
'  Bern.,  in  Cant.,  scrm.  Lxxvi,  n.  9.  —  *  Jerem., 
in,  13.  —  •  Gen.,  xxx,  31.  —  '  Gin.,  xx.xvii,  2.  — 
«  I  Heg.,  XVI,  11.  —  7  Joan.,  x,  12.  —  '  1  Petr.,  v,  2. 
—  »  Ezech.,  XXXIV,  2.  —  '"  Thren.,  i,  6.  —  "  Jocl.,  i, 
lii.   —  "  Sap.,   IV,   8.  —  '=  Cic,  ile  Senect.,  n.  39 


tum  in  littera;  spiritualiter  possunt  intelligi  de 
beato  Francisco  ,  qui  spiritualiter  cinctus,  sive 
prfecinctus,  in  utroque  homine  fuit,  et  habuit 
manus  extensas  etiam  secundum  formam  habi- 
tus  su£B  sacrm  religionis.  Et  secundum  haec 
commendatur  hic  in  quatuor  :  primo,  in  vitae 
virtuosas  modesta  maturitate,  ibi :  Cum  senueris; 
secundo,  in  appetituum  carnalium,  sive  afTec- 
tuum  mentalium  disciplinali  cohibitione ,  ibi  : 
AHits  te  cinyet ;  tertio  ,  in  opermn ,  sive  oratio- 
num,  plena  perfectione  :  Extendes  manus  tuas; 
quarto,  in  humilis  obedientiae  promptitudine, 
ibi  :  Ducet  quo  tu  non  vis. 

.\it  ergo  :  Cum  senueris,  senectute  virtuali  sci- 
licet : «^Etas  enim '-  senectutis  vita  immaculata. » 
Sicut  enim  in  senibus  est  libidinum  et  volupta- 
tum  mitigatio,  sive  extinctio  :  ut  cnim  ait  Tul- 
lius  i'  :«  Prseclarum  munus  est  seuectutis,  quod 
aufert  voluptatem ,  scilicet  (t)  vitiosissimum  in 
adolescentia : »  item  est  in  seneclute  prudenlia» 
discretio.  Unde  TuUius  :  «  Prudentia  major  est 
in  seuc.  »  Unde  Ambrosius  ''  :  »  Senectus  in 
bonis  moribus  est  dulcior,  in  consiliis  utihor,  ad 
constantiam  subeundte  mortis  paratior,  ad  re- 
primendas  libidines  fortior.  »  Hsec  ille.  Ita  in 
virtuosis  sunt  consimiha  spiritualiter,  Et  ideo 
virtuosi  dicuntur  senes,  et  virtuositas  dicitur 
senectus  '^  :  «  Corona  dignitatis  seneclus,  quae 
in  viis  justitife  reperitur  »  "=  Corona  senum  multa 
peritia.  »  Et  quia  talis  fuit  beatus  Franciscus, 
ideo  merito  ipse  senuit  virtuali  senectute,  ut  de 
ipso  verificetur  illud  "  :«  Usqueinsenectiitem  (c) 
permansit  illi  virtus.  »  Et  in  Psalmo  >« :  «  Senec- 
tus  mea  in  misericordia  uberi.»  Etistud  almum 
Confessorem  sic  senem  cinxit  Dominus  cingulo 
regularis  disciplinae  cohibenlis  et  restringentis 
omnes  sensuales  appetitus,  et  etiam  menlales 
affectus.  Sibi  enim  competit  illud  "  :  «  Accinge 
sicut  vir  lumbos  tuos.  » Ibi  Gregorius  ^"  :«  Lum- 
bos  accingere,  est  luxuriam  in  opere  vel  in 
cogitatione  refrfenare. »  Ipse  enim  potest  signari 
per  similem  Filio  horainis  -'  prajcinctum  ad 
mammillas  zona  aurea.  Ipse  euim  fuit  similis 
Filio  hominis,  id  est,  Jesu  Christo,  in  medio 
candelabrorum  --,  id  est  praelalorum  Ecclesiae, 
prtecinctus  omni  castimonia  interiori :  fuit  enim 

—  "  Ambros.,  Hexaem.,  lib.  !,  c.  viii,  u.  31.  — 
"S  Prov.,  XVI,  31.  —  '•  Eccli.,  xxv,  8.  —  "  Ibid., 
XLvi,  11.  —  18  Psal.  xci,  11.  —  •■'  Jolj,  xxxvjii,  3.  — 
■'  Grefc.,  Moral.,  lib.  .\XVIII,  c.  iv,  al.  iii,  n.  12.  — 
""  Ajjoc,  i,  13.  —  «  Ibid. 

(a)  Ccet.  edit.  deest  dileclionia.  —  b)  Suppl.  id  quod 
est.  —  ((.)  Cat.  edil.  senectule. 


608 


COLLATIONES  PRjEDICABILES 


imitator  Helice,  de  quo  dicitur  ',  quod  erat 
«  zoiia  pcllicea  aceinctus  renibus  ;  »  et  imitator 
beati  Joannis,  de  qiio  Matthieus^  quod  «  lial)c- 
bat  zonampelliceam  circa  lumbos,  »  etc.  De  ipso 
enim  in  figura  '  :  «  Tobias  invenit  juvenem  (a) 
splendi(luni,stantempriBcinctum,»etc.  In  figura 
ipsius  potest  dici  ' :  »  Accinxit  foi  titudirie  lum- 
bos  suos.  »  Et  in  Psalmo  '  :  «  Praecinxit  me  vir- 
tute  ad  bellum.  »  De  cingulo  mulliplici,  quo 
debent  fidelcs  esse  pra?cincti ,  in  expositione 
littcrffi  ".  Iste  sanctus  sic  praecinctus  extcndit 
manus  suas  :  et  hoc  vel  in  cruce  poenitentiu!, 
quod  signat  zona;  vel  forma  habitus  sute  sacran 
religionis.  Unde  de  ipso  verilicatur  illud '  : 
«  Expandi  manus  meas  tota  die  ad  populura 
non  credentem  mihi.  »  Ycl  manus  suas  extendit 
ad  Deum  in  elevatione  orationis,  ut  de  ipso  ve- 
rificetur  illud  *  :  «  Manus  meas  extendi  in  al- 
tum.  »  Vel  extendit  manus  ad  exereitium  ope- 
rationum."  «Nemo  enim  mittensmanumad  ara- 
trum,  et  aspiciens  retro,  est  aptus  regno  Dei.  » 


'"«Levemus  corda  cum  manibus.  «  Super  quod 
Gregorius  "  :  «  Cor  cum  manibus  levat,  qui 
orationem  oijeribus  roborat.  »  Sibi  enim  com- 
petit  illud  "  :  «  Manum  suam  misit  ad  fortia.  » 
Et  sic  extendensmanussuas,  fuit  ductus  semper 
ab  alio,  quo  non  volebat  :  in  quo  figuratur 
obedientiie  pcrfcctio.  Lnde,  ut  dicitur  in  Yita 
sua,  semper  voluithabere  fratrem  supra  se,  cui 
obediret,  et  hoc  in  adversis  et  asperis,  quod 
non  volebat  sensualifas  vel  voluntas  natune : 
fuit  enim  imitator  Jesu  Christi,  de  quo  supra  ": 
«  Descendi ,  non  ut  faciam  voluntatem  meara, 
sed  voluntatem  cjus  qui  misit  me. »  Repugnante 
ergo  sensualitate ,  et  carne  repugnante  spiritui, 
castigabat  corpus,  et  in  servitutem  redigebat, 
exemplo  Pauli  ".  Et  fuit  in  omnibus  obediens 
Deo  et  vicariis  ejus,  ut  de  ipso  verificetur  illud  ": 
"  Vir  obediens  loquitur  victoriam  (6).  »  Verus 
ergo  imitator  beati  Petri  fuit  beatus  Franciscus 
in  praidictis,  et  ipsius  debent  esse  imitatores 
professores  s\ias  sacrte  rehgionis  in  eisdem. 


>  IV  Heg.,  I,  8.-  »  Mutlh.,u\,  4.  -  »  Tob.,  v,  5.  -  ^^-  XVIU,  c.  v,  u.  10.  -  '=Prw.,  xxxr,  19.- "yoan,, 

'  Prov.,  XXXI,  n.  —  »  Psa/.  xvii,  33.  -  «  Vid.  sup.,  ">>  ''"■-  "  '  <^'<"'->  "<•  ^^-  —  "  Prov..  xxi,  28. 

pag  525-326.  —  '  Isa.,  Lxv,  2.  —  »  Eccli.,  u,  2G.  —  (a)  C'J:t.  edit.  deest  juvenem.  —  [b)  Vulg.  loquetur 

"iuc-.,  IX,  02.—  ">  Thren.,  iil,  41. —  "  Greg.,  Moral.,  victorias. 


MNIS    TOMI    UNDECIMI. 


IXDEX  MATERIARUM  m  IN  TOMO  UNDECIMO 

OPERUM 

SANGTI  BONAVENTUR.^  GONTINENTUR 


Pr^fatioxis  loco,  ex  Prodromo  ad  Opera  om- 

nia  Sancti  Bouavealm^a;  excerpta  qusdam.  l 

EsPosiTio.MS  iN  EvANGELiu.M  S.  Luc^  sequen- 

tia.  In  caput  xv,  Erant  autem  approfinquan- 

tes,  etc.  1 

In  caput  XVI,  Dicebat  autem  ad discipulos  suos,  etc.  24 
In  caput  XVII,  Et  ait  ad  discipulos  suos,  etc.  49 

In  caput  XVIII,  Dicebat  autem  et  parabolum  ad 

illos,  etc.  72 

In   caput  XIX,  Et   ingressus  peramtulabat  Jeri- 

cho,  etc.  98 

lucaputxs,  Et  fuctum  est,  in  una  dierum,  etc.  130 
In  caput  sxi,  Respiciens  autem  vidit,  etc.  130 

In  caput  XXII,  Appropinquabat  autem  dies  festus 

Azymorum,  etc.  172 

In  caput  XXIII,  Et  surgens  omnis  multiludo  eo~ 

rum,  etc.  199 

In  caput  XXIV,  Una  autem   Sabbati  valde  dilu- 

culo,  etc.  221 

EXPOSITIO  IN  EVANGELIUSI  S.  JOANNIS  pOStilUs  et 

collatiouibus   distiucta.   Argumentum  ex  edi- 

tione  Vaticana.  240 . 

Prooemium.  242 

In  caput  I,  In  principio,  etc.  249 

In  capul  II,  Et  die  tertia  nu/jtiix  fuctoe  sunt,  etc.  283 
In  caput  III,  Erat  homo  ex  Pharisceis,  ctc.  294 

In  caput  IV,  Ut  ergo  cognovit  Jesus,  etc.  309 

In  caput  V,  Posi  hoec  erat  dies  fesius  Juilccorum,  etc.  32.'i 
In  caput  VI,  Post  licec  abiit  Jcsus  truns  mare  Gali- 

laeai,  etc.  339 

Id  caput  VII,  Post  licec  umbulabat  Jesus  in  Gali- 

lceam,  etc.  359 

lu  caput  VIII,   Jesus  autem  perrexit   in   inontem 

Oliveti,  etc.  371 

In  caput  IX,  Et  prceleriens  vidit  homincm  cmcum 

a  nativitate,  etc.  389 

la  caput  X,  Amen  d'co  vobis  :  Qui  non  inlrat  per 

ostium,  etc.  396 

In  caput  XI,  Erat  autem  quidam  languens  Laza- 

rus,  etc.  406 

lu  caput  XII,  Jesus  ergo  ante  sex  dies  Pasch(e,elc.  419 
lu  caput  XIII,  Ante  diem  festum  Piisclice,  etc.  433 

lu  caput  XIV,  Et  uit  discipulis  suis  :  Non  turbe- 

tur,  etc.  444 

In  caput  XV,  Ego  sum  vitis  vern,  etc.  455 

In  caput  XTi ,  scilicct  a  fme  capitis  xv,  Cum  au- 

tem  venerit  paraclclus,  etc.  403 

In  caput  XVII,  Hcec  locutus  est  Jesus :  et  sublevatis 

oculis,  etc.  474 

In  caput  xviii,  Hccc  cum  dixissel  Jesus,  egressus 

est  cum  discipulis,  etc.  483 

TOM.   XI. 


In  caput  XIX,  Tunc  ergo  apprehendit  Pilatus  Je- 
i-um,etc.  495 

In  caput  XX,  Una  autem  Sabbati  Maria  Mayda- 
lene,  etc.  508 

In  caput  XXI,  Postea  manifestavit  se  iterum  Je- 
sus,  etc.  519 

COLL.WIONES  Pn.EDICABILES  EX  TOTO  S.  JOANNIS 

EvANGELio.  CoLLATio  I.  lu  caput  1  :  In  prin- 
cipio  erat  Verbuin.  530 

Collatio  u,Luxin  lenebris  lucet,elc. —  Collatio  ill, 

Fuit  homo  missus  a  Deo,  etc.  331 

Collat.  IV,  Erat  lux  vera  ques  illuminat,  etc.  532 

Collat.  V,  Verbum  curo  factum  est,  etc. —  Collat.  VI, 

De  plenitudine  ejus,  etc.  533 

Collat.  \'U,  Ego  vox  clamantis  in  descrto,  etc.  534 

CoUat.  VIII,  Ecce  Agnus  Dei,  etc.  533 

Collat.  IX,  Ecce  vere  Israelita,  etc.  —  CoUat.  X, 

videbitis  calum  apertum,  etc.  536 

Collat.  XI,  iu  cap.  ii  :  Nuptice  factoe  sunt,  etc.  537 
Collat.  XII,  Omnis  liomo  primo  bonum  vinum,  etc.  538 
Collat.  XIII,  Tu  autem  servasti  bonum  vinum,  etc.  539 
Collat.  XIV,  Nolite  facere  domum  Patris  mei,  etc.  540 
CoUat.  XV,  in  cap.  III  :  Nisi  quis  fuerit  natus  de- 

nuo,  etc.  —  Collat.  xvi,  Neino  ascendit  in  cce- 

lum,  etc.  541 

Collat.  XV 11,  Sic  Deus   dilexit  mundum,  etc.  — 

CoUat.  xviil,  Atnicus  sponsi,  etc.  542 

Collat.  XIX ,   In   hoc  yaudium   meum   imp/etum 

est,  etc.  543 

Collat.    XX,   in  cap.  IV  :   Jesus  /atigatus  ex  iti- 

nere,  etc.  544 

CoUat.   XXI,    Qui   bibit  ex  hac  aqua  sitiet  ite- 

rum,  etc.  545 

CoUat.  XXII,  Veri  adoratores  adorabunt  in  spiritu 

et  veritate.  —  Collat.  xxiil,  Meus  cibus  est,  ut 

faciam  votuntalcm  Palris  mei.  546 

Collat  XXIV,  £;a/  quidam  regulus,cujus  filius,elc.  547 
CoUat.  XXV,  iu  cap.  V  :  roWe  grabatum  tuum,  et 

ainljula.  348 

Collat.  XXVI,  Ecce  salvus  factus  es ;  noli  aniplius 

peccure.  —  Collat.  xxvii,  Sicut  Pater  suscitat 

morluos,  et  vivificat ;  sic  et  Filius.  549 

Collat.  XXVIII,  Et  prmcedent  qui  bona  eyerunt,  etc.  530 
Collat.  XXIX,  llie  crat  lucerna  ardens  et  lucens.  551 
Collat.  XXX,  in  cap.  vi  :  Est  hic  puer  unus,  qui 

habet  quinquc  panes,  etc.  552 

Colhit.  XXXI,  Operamini  non  cibum  qui  perit,  ptc.  533 
Collat.  XXXII,  Panis  enim  verus  cst,  qui  de  calo 

descendit,  etc.  554 

CoUat.    XXX i!i,   Eyo   suin   panis    vivus,   etc.  — 

CoIIat.  xxxiv,  Qui  manducut  meam  carnem,  ctc.    555 

39 


610 

CoUat.  XXXV,  Domine,  ad  quem 

lce  habes. 
CoUat.  XXXVI,  in  cap.  vii  :  Die 

cendit  Jesus,  etc. 
Collat.  xxxvil,  Circumcisionei 

Sabbato,  elc. 
CoUat.  xxxviii,  Si  quis  siiit,  i 
CoUat.   XXXIX,  Qui  credtt 
ventre  ejus,  etc. 
CoUat.  XL,  in  cap.viii  :  Jesus^ 

Oliveti,  etc. 
CoUat.  XLi,  Ego  sum  lux  im 
CoUat.  XLil,  Qui  facit  pecca' 
CoUat.  XLili,  Si  Filius  vos 
tis,  etc.  —  CoUat.  XLiv, 
Dei  audit. 
CoUat,  XLV,  in  cap.  ix:  Va 

Siloe. 
CoUat.  XLVi,  lutum  mihi 

lavi,  et  video. 
CoUat.  XLVll,  Si  quis  De 
CoUat.  XLViii,  in  cap.  x 
CoUat.  xLix,  Sonus  past 

ovibus  suis, 
CoUat.    L,   Potestatem 

meam,  etc. 
CoUat.  Ll.incap.  xi:  Va 
CoUat.  Lll,  Domine,  si' 
CoUat.  Llll,  Domine, 
CoUat.  Liv,  Expedit 

populo,  etc. 
CoUat.  LV,  in  cap.  xi 

guenti,  etc. 
CoUat.  Lvi,  Ecce  Re: 

lum  asince. 
CoUat.  LVli,  Si  mor 
CoUat.  LViii,  Qui  t. 
CoUat.  Lix,  in  cap 
CoUat.  LX,  Si  ego 


i#r^ 


^^y^.:.^' 


"%•>»;■ 


v^fe 


V  ■■< 


jyi 


3onaventura,  Saint,  cardinal 
Opera  omnia 


P  ASE  DO  NOT  REMOVE 

S  )R  SLIPS  FROM  THiS  POCKET 


IVE5ITY  OF  TORONTO  LIBRARY 


V 


\\ 


*v: 


■C?' 


:•<. 


l^ 


^^„6^  <.'li 


w 


m 


.;-^t 


^^.-  .  >^ 


'':;"Y:Oi 


<^::^ 


^^.■•tei^::^^ 


5'i&'> 


.im-^j 


BX 

890 

B673 

186^ 

t.ll 


Bonaventura,  Saint,  cardinal 
Opera  omnia 


t>rai"*s» 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 


UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY 


.'f'^ 


'^■^ 


*^ 


■<.-^ 


..*»■ ,  .■- 


.ffr-'*^: 


M^^^^rM 


.fK 


r.^.:t§'^ 


*# .  V 


#.• 


■'■"■     ■    »■ 
-  ''.Ii!.^^i 

^Msm 

ib^i^fe 

S^^HWl 

^^^^-  -^  rio:^ 

£"■  ^^--^^?^'  -^4 

t     .•...^W^it# 

ffeJh 


:^^t^-^,