Skip to main content

Full text of "Opera philosophica quae latine scripsit omnia : in unum corpus nunc primum collecta studio et labore Gulielmi Molesworth"

See other formats


This  is  a  digital  copy  of  a  book  thai  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  before  it  was  carefuUy  scanned  by  Google  as  patt  of  a  project 
to  make  the  wor]d's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  Ihe  copyright  lo  expire  and  the  book  to  enter  Ihe  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  Ihat  was  never  subjecl 
to  copyright  or  whose  legal  copyiight  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  ihe  public  domain  may  vary  counliy  lo  countiy.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  pasl,  representing  a  weaith  of  history,  culture  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  olher  marginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  joumey  from  the 
publisherto  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive.  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  sleps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commeicial  iise  oftliefiles  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  thal  you  use  these  filcs  for 
personal.  non-commercial  purposes. 

+  Refmiti  froin  aiitoniated  ijiieiying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google"s  system:  If  you  areconducting  research  on  machine 
translation,  oplical  character  recognilion  or  olher  areas  where  access  lo  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  forthese  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  ■■walermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whalever  your  use,  remember  Ihal  you  are  responsible  for  ensuring  Ihal  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  usere  in  the  United  States.  that  ihe  work  is  also  in  Ihe  public  domain  for  usere  in  olher 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  countiy  to  countiy,  and  we  can'£  offer  guidance  on  whelher  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  Ihat  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world"s  information  and  lo  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  Ihe  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  text  of  this  book  on  the  web 


at  http  :  //bookB  .  qooqle  .  coin/ 


^^^TTTWT 


LE  VIATHAN. 


SIVE 


DE  MATERIA,  FORMA,  ET  POTESTATE 

CIVITATIS 

ECCLESIASTIC^  ET  CIVILIS. 


THOMA  HOBBES, 

MALMEABIHIENBI. 


)EX  CAPITUM. 


PAHS    PHIUA.      DK    IIOKIMK. 

Ititroductio •  I 

1.  De  Sensu              B 

9.  De  Iraiginatione '          •  7 

5.  Dc  Ci>iiai-<)ueiil!a  sive  Scric  Imaginalionum                               .  14> 

4.  Dft  StrmoBe 21 

£.  \ie.  ilalionc  ct  Scieiitiii.                 31 

6.  De  Prtnripii*  internis  Motus  VoliuKurii,  <|u«  vul|^  vocnnliir 

PauiioiiM             .S9 

7.  D«  DtMXirauuni  Animi  DotcrrniDnliouibiu              .         .         .  51 

8.  D«  VirtutibufllntRlIi^miii              54- 

g.  De  .Scie-ntiarum  DimibutioDe               66 

10.  De  l^oletitia.  Dignitate,  et  Hnoorc  , 68 

)!■  De  VuricUti' Murum 77 

IS.   Dc  Rcli^oiK:                  85 

13.  Do  Coniiitioiiv  {(«ncris  Humani,    i)oat«DUs  ad  Felicitatem 

Vituipnrscntisattinet             ...*•■  97 

14.  De  Duabufrprinii»  I>cgibiM  N«ltir«libu»         ....  103 

1 5.  De  LvgibuB  Nitur«!  «liis               111 

16.  De  PerKini»  H  AutliuHbus            1S3 


l-AKK    «lcrVMDA-       DK   CIVITATK. 

17-  De  Caun.  <j«tMr«t)OOC  eC  D«-finilion(-  Civitatia  .  •  197 
)S.  De  Jun?  liAbcntluni  SuiBniam  folcstaU-ni,  in  Civitate  p«r  tiw 

«tiiotioneiu 1 32 

19.  De  OcncTibuN  Ciritatum  per  IntfitutigiieiD,  et  <Ie  Sueceatictw 

dA  Suinmam  Polc«tJ>teT I4L 

30.  De  Doiuiuin  1'itlfiriia  el  Drapotico ISO 

21.  D«  Libarlatc  Civtttm              1A9 

23.  D«  SyEteinaiibui  Civium               170 

23.  Dc-  Potmaii»  Suinniu.'  .Miaistrii  Publicis  .  .181 

Si.  De  Civilaiin  l-'aculUilu  Nutnliva  rt  Grncrativn               .         .  IHS 

23.  De  Cuosilio lao 

D«  I^gibw  Civilibiu ,  ]<|6 


INDEX  CAP[TUM. 

27.  De  Criminibus,  ExcusattoDibiu,  et  Extcnuationibus               .  'ilo 

28.  De  Pcenis  et  PramiiB 2-2:! 

29.  De  iiB  RebuB  qum  Civitstem  labefactBnt        ....  230 

30.  De  Oflicio  Summi  Imperii                     24(1 

31.  De  Rcgno  Dei  aaturali 'i^i 

PAHS    TERTIA.       DE   CIVITATE   CIIHISTIANA. 

S2.  De  Politicte  Christiano!  Principiis 2Ct5 

35.  De  Numero,  Autiquitate,  Scopo,  Autlioritate,  et  liiterp-rtibus 

Librorum  Sacronim 270 

34.  De  SignificatioDe  quam  habent  in  SGripluris  Sacris  Vucabula 

Spiritus,  Angelus,  Inspiratio 280 

S5.  De  Significatione  in  Scripturis  Sacris  Vocabulorum,  Regnuni 

Dei,  Sanctum,  Sacrum,  et  Sacramentum  .    29 1 

36.  De  Verbo  Dei,  et  Prophetis 298 

37.  Dc  Miraculis,  et  eorum  uau 313 

38.  De  Significatione  quam  habent  in  Scriptuvis  Sacris  Vocabula 

Vita  ^terua,  lorernum,  Salvatio,  Mundus  Venturus,  et 
Redemptio  a20 

39.  De  Significatioue  quam  habet  in  ScriplurisSacris  Vocabuluni 

Ecclesia :!35 

40.  De  Jure  Regni  Del  in  Abrahamo,  Mose,  Summis  Sacerdoti- 

bus,  et  Regibus  JudiBEe ii.SS 

41.  De  Servatoris  nostri  benedicti  Ofiicio  ....  .'H9 

42.  De  Potestate  Ecclesiastica ;{." 

43.  De  iis  quce  ad  Receptionem  in  Regnitm  Calorum  sunt  iiuces- 

saria  431. 

PAR8   4UARTA.      DE    HF.GNO   TENBBRABUM. 

44.  De  Tenebris  Spiritualibus  a  non  recta  luterpretatione  Scrip- 

turarum ii9 

45.  De  Dtemonologia,  aliisque  Reliquiis  Religionum  Ethnicarum  \75 

46.  De  Tenebris  a  vaua  Philosophia,  et  Traditionibus  fabulosis    .  4-89 

47.  De  Lucro  ab  hujusmodi  Tenebris,  quid  sit  et  quibus  accrescat  r>D'', 

APPENDLX.      CONTINENS   TBIA   CAPITA. 

Primum,  De  Symbolo  Niccno 511 

Secuudum,  Dc  Hieresi 5'.i9 

Terttum,  De  quibusdam  Objectionibus  contra  Leviathan  55ii 


THOM.E    HOBBES 

MALMESBURIENSIS 

OPEKA  PHILOSOPHICA 

ClVM  LATINE  SCRIPSIT 

OMNIA 

IN  UNUM  CORPUS  NUNC  PRIMUM  COLLECTA 
STfDIO  ET  LABOitl'; 

GULIELMI  MOLESWORTH. 


VOL.  III. 


LONDINI: 

APUD  JOANNEM  BOHN, 
HENRIEITA  STREET.  COVENT  CAUDEN. 


MDCCCXLI. 


LIBRARY  OF  THE 
LELAND  8JANF0RD  JR.  UNfVERSITf, 

a.  SoC  ¥3 

uaoon: 

TTPIS    C.    mOflRI»,  »T.    IIIBTW"*    LISK. 

MAR  11  1901 


AD  ;(OBIlJ}iSIMrM  VIRUM 

IkOMINCM 

[ANCISCtlM  GODOLPIIINUM, 

EQUITEM  ORUIM!*  BALNRORllM. 


Fratbi  tuo  Sidneo  Godolphino,  nobilissime  Doniitie, 

quantum  plAcuenut  f^tudia  mea ;  qnaDtum  illc  autbo- 

ritate  judioit   sui  apud  virus  bonos   me   omaverit; 

quautu  dcnlquc  <turi$simis  temporibus  beneficio  me 

adjuverit,  ipse  nosti.     Commemorn  autem,  non  ut 

fevorem  amicorum  virtiitem  faciam  meam,  sed  quia 

virorum  fxcellentium,  qiiaiis  ille  fral.  dilector  testi- 

moniis.     Exc«lliiit  enim  vir  ille  virtute  omni  quam 

postulat  ant  rnltiL>;  diviniis,  ant  eommodnm  patrisei 

aut  Bocietas  civilis,  aut  nmicitia  sin^ularis ;  pius  cn^ 

Deam,  eruditns  ad  pacem,  fortis  ad  bellum,  in  con- 

gressibuti  jucuiidutt,  in  amicitiiti   lirmus.      Honoris 

igitur  ct  gratiludiiiis  cnitsa  erga  illuui  ct  dcvutionis 

erga  teipsnm,  tractatiim  hunc  de  Poiestate  Civili  et 

Kfx^lesiaaticji  huuiilitcr  tibi  offero  dedicoque.     I)e  il- 

lis,  qui  doctrinfe  quam  continet  favcre  \idebuutur,  ho- 

miues  uostri  quid  seusuri  siot,  ut  nunc  aunt  tempora, 

incertum  est.     !Vam  inter  miierones  pugnantium  de 

potestate  »ummu  non  facih:  est  incedere   sine   vnl- 

nere.     ('ausam  taraen  cur  pars  utravis  succenscret 

mibi,  nullam  video.     Uuid  cnlni  facio,  pnrtcrqnam 


VIU  DEDICATIO. 

quod  potestatem  cinlem,  quam  quicuuque  possideli 

^  maximam    esse  volet,   quautum  possum   masiiificc 

Xeque  de  jure  homiuum,  sed  de  jore  simpliciter  dii 

pato.    QupmxLdmodum   anseres   quondam  capitoUii 

ad  <>candentium  strepitum,  tantum  claugo.    Displice 

1  iMt  etiam  fortasse   non  paucis,   quod  loea  quEedaii 

r  Scriptnne  Sacrae  aliter  interpretari  ausus  sim,  quan 

1  ab  aliis  explicari  soleant.     Id  quod  non  modo,  in  or 

dine  ad  opus  institutum,  necessario  feci,  quia  loca  illi 

potestatem  cirilem   oppugnautia   quasi   inimicorau 

',  mcenibus  dvitatis,  quam   obsident,  admotie   turre 

sunt ;  sed  etiam  ne  quid  contra  doctriuam  ecclesii 

*  nostrae  pubticam  scriberem,  (dissentire  enim  a  sinei] 

.  laribus  licitum  est),  diligenter  cari.     Sin  neque  a 

haec   mitescant   repreheusores   mei.  teipsum    tame 

recte  et  facile  excusabis.    Dices  enim,  si  ris,  homi 

nem  esse   me,  qui   mea   amem  et  quicquid   dicai 

Terum  esse  putem,  quod  fratrem  tnum  coluerim  f 

te  colam,  eoque  fretus  infX)USuIto  te  subscripserim 

Servns  tuus  humilime  devotus 

THOMAS  HOBBES. 


) 


NTRODIJCTIO. 


Naturam,  id  est,  illam,  qim  mnndtim  Dcus  con- 
ilidit  et  guhcriiat,  <liviiiam  nrtcm,  eateiiti»  imitatur 
ars  humana,  ut  possit  inter  alia  producere  artifi- 
ciale  animal.  Cum  v.nm  vita  niliil  aliud  sit  quam 
ftftuum  motu3,  cujus  principium  <st  intemum  in 
parte  nliqua  coriioris  principali,  quid  ohstnt  quo 
miuus  (licamus  autumatn  omiiia,  sive  mudiiiias 
omnes  quie  ab  elastris  rotuUsque  intus  dispasitis 
motum  liabenl,  ut  horologia,  iu  scipsis,  habere 
etiam  ortificialem  ^atam  ?  tiuid  est  cor  nisi  elas- 
tnim,  quid  nervi  msi  ckordee,  quid  articuli  uisi 
totidem  rotulse  raotum,  qualcm  voluit  artifex,  toti 
cori)ori  impertieutes  ?  Neque  aiiimnl  tantuni  imi- 
tatur  uni,  scd  etiam  nobilissimum  aiiimaliimi,  ho- 
miui-in.  Magtius  ille  Leviattioii,  qua:  civitas 
appelktur,  opificiuin  artis  est  el  homo  artificialia, 
quouqaam  homiiie  iiaturali,  jiropter  cujus  pmtec- 
tionem  et  salutem  excogitatus  cst,  et  molc  ct  robore 
multo  major.  In  quo  is,  qui  summtnn  hubct  •pa-' 
tttiatem^  pro  amwa  ent,  corpus  totum  vivificaiitc 
et  moveiite ;  mdgiHtrutm  et  privfeHt,  artiriciales 
VOL.  V.  B 


INTnODUCTIO. 

artM:  pra-mia  et  p<ence  siimmie  potestoti  appensae, 
et  a  quibus  meuibra  ad  suuui  cujusqun  opus  perfi- 
ciendum  lucitantur,  ttervi  sont,  qui  idem  facitmt 
in  corpore  uaturali :  dirUia  sinf^rilariiim  hominam 
Bunt  pro  rohore  :  sahs  populi,  pro  negotio :  am' 
siliarii,  pcr  quos  ca  qu»  coguitu  ncc«!saria  illi 
suut  suggfnintur,  pro  mcmoria  snnt :  a-qtiitaJt 
iegesgue  pro  artificiali  ratione :  concordia  sanitas 
cst :  sefiitio,  marhm :  heiltitn  eirile,  morx.  Pos- 
tremo  pacta,  quibus  {Hirtes  corporis  hujns  politici 
conglutinantur,  imitanturdivinum  illud  verbiim^ni 
sive  faciamu.H  hominem,  a  Deo  prolatum  in  princi- 
pio  cum  crearet  mundum. 

Horainis  hujus  artificialis  naturam  dcscribens, 
cousiderabo : 

1.  Materiam  ejus  et  artificem,  id  est,  hominem: 

2.  Qxko  modo  et  quibus  pactis  factii»  est ;  qnas 
jura,  quffl  potestas  sive  authoritas  ejus  est ;  et  ia 
q«o  residct  potcxtas  summa : 

3.  Quid  est  ciritas  Christiatui : 

4.  Ooid  est  regnum  tenehrarum, 
Quod  nd  primum  attinet,  permulti  sunt  qui  sa- 

picntiam  dicuut  non.  lcKCudo  libros,  sed  legendo 
homines  acquiri;  et  sententiae  huic  eonsequenter 
illi,  qui  sapientiEe  suie  nullum  aliud  specimen  pro- 
ferre  possunt,  valdc  sibimetipsis  tunc  placent,  cum 
quantum  profccerint  inspieiendo,  censuris  in  prox- 
imos  contra  charitatem  patefecerint.    Estat  autem 


IKTRODUCTIO. 

prjpccptum  aliud  autiquius,  per  quotl  iiitelligere 

possent,  si  vellcnt,  homines  alioa  rectius  legere, 

iicmpe  nogee  teipsum.     tluotl  pra;cpptum  non  ita 

intelligendum  est,  ut  aouuulli  putant,  quasi  aut 

potRntionim  ei^  vulgus  fastui  barbarico,  ant  hu- 

mitium  erga  poteutiores  proeueitatl  iuciviti  indul- 

peret,  sed  ut  doccamur  cogitatioues  |Missionesque 

Itoiuinum  diversorum  adeo  similea  intcr  sc  csse,  ut 

quicunque  in  seipsuni  inspcxerit,  consideraveritque 

quid  faciat  ipse  et  qunre,  qnando  cogitat,  opinatur, 

ratiociuatur,  sperat,  timet,  etc.,  idem  ^mul  leget 

intelligetque  cogitationes  passionesqne  aliorum  om- 

nium  honiitium  a  similibus  causis  orientes  ;  simileSj 

inquam,  passiones,  non  similia  passionum  objecta, 

qiue  a  constitntione  et  educatioue  Iiominum  singu- 

larium  ita  vnriantur  et  abscouduutur,  ut  cordium 

suomm  characteres,  simnlntione,  dissimulatione, 

falsisque  opinionibus  sicribillati  et    confusi,  soli 

scmtatori  cordium  sint  legibiles.     Qunnquam  au- 

tem  consilia  buminum  cugno&ccrc  aliquaudo  pos- 

snmus  per  ea  qux  faciunt,  difficile  tamen  est  sine 

comparatione  cum  consiliis  propriis,  ct  sinc  diRtine- 

tione  circumstaiitianim  quae  eiTectus  singutos  ma- 

tare  suleut ;  tanquam  si  quis  literas  igiioto  charac- 

lere  legere  tentaret  siiie  scriptoris  alpUabeto.    Er- 

rabit  crgo  aut  simpHcitate  aut  ttuspicionc  uimia, 

pront  is,  qui  legit,  vir  pnjbus  est  vel  improbus. 

Verum  in  cognoscendis  hominibut)  singularibus, 

8  2 


4  INTBODUCTIO. 

ut  peritiBsimus  sit  quis,  solos  cognoscet  eos  quibus- 
cnm  vivit  familiariter,  qui  pauei  suut.  At  is,  qui 
gentem  aliquam  universam  rectunis  est,  ex  seipso 
cognoscere  debet  non  hunc  et  illum  hominem,  sed 
humanum  genus.  Quod  etsi  factu  diificile  sit, 
difficUius  quam  addiscere  novam  linguam  aut  sci- 
entiam  quamlibet  acquirere,  si  tamen  ea,  qus  ego 
de  hac  re  explorata  habeo,  recto  ordine  et  per- 
spicue  explicavero,  minuetur  difficxiltas  aliis,  quibus 
solus  incumbet  labor  examinandi,  an  ea  quse  dico 
ipsorum  co^tationibus  congruant.  Nam  harum 
rerum  alia  non  est  demonstratio. 


PARS  I. 


DE    HOMINE. 


CAPUT  I. 


ne  sENsu. 


* 


CouiTATioNEs  hoDiiiuim  primo  sigillatim,  deinde 
alias  ab  aliis  dependeiites  ut  iii  serie  coiisiderabo. 
IpsaruDi  unaqujeque  alicujus  qualitatis  vel  arci- 
deutis  in  coqwre  extemo,  quod  appellari  sok-t  ob- 
Jeciu/Jiy  est  ttpparitio  sive  reprexcaiatio.  Uuod  ob- 
jectiim,  ageiido  in  coi-poris  humaiii  or^ana,  nRinpe 
oculos»,  aures,  etc,  pro  diversitate  actiouis  diversas 
producit  uppariiioDea. 

Origo  omiiium  nomiimtur  seiuius.  Nulla  enira  est 
amnii  couceptio,  quie  uou  fucnit  aute  geuitji  iu  ali- 
quo  sensuum,  vel  tota  simul,  vel  per  partes.  Ab  his 
Autem  primis  conceptibusomncsposteaderivaiitur. 

Coguitio  causfle  sentiendi  naturalis,  prorscuti  iu- 
stituto  non  est  absolute  neceswirin  j  ctinin  alio  !om» 
de  illn  satis  ampUtcr  tractavimos.  Veruniameu, 
nt  jtrreseittU  methodi  parte»  inipleantur,  de  e;uleni 
re  iterum,  sed  breviter,  disseremus. 

Caiisa  xenxioniK  est  extennim  corpiw  pive  ohjer- 
tuut,  quod  premit  uniuscujusque  orgamim  pm- 
priuin;  vel  immediate,  ut  iu  sens»  tactttx  el  gn/itusr 
vel  mediate,  ut  in  rww,  atttlltn,  Qlfactu ;  ct  pre- 
meuilo,  mcdiniitibus  ncnis  ct  mcmbranis,  coii- 
linuum  cflicit  inotuin  introrsum  ad  wrebruni,  et 
iudc  ad  cor  :  uiide  nafbcitur  cordi»  re^istcntia,  et 


CAP.  I, 
D*  Ufuu. 


onfi  exdtiitj 
flownn.  ica  eCiuii  I 


,ec  praaa: 

,aed 

TKtm  m  colac»  iHj  ct  iooi  tn  ipeo  olijeclD 

■1»  3b  MB  poaaeot.  &ep«nuttiir  aQteai, 
eit  m  Rficnofubvs  via3»UniD  per 
ct  — BhiB«»  pcr  loca  ■wntaaii.  Scamtis 
cvtem  corpai,  qaod  TiifaBD&,  in  nno  ca&com  looo 
atd  aBvanatiaB  in  plarimK  QaaDqouD  mn~ 
I  in  fetMtiis  parris  ipenm  ol^ectnm 
Tideaiur  itna^ine  soM,  <"*«"p*^ 
aGod  Gt  objectTun,  aliod  objecti  im^Q. 
es]go  et  phintiroMi  orisinaie  omnino  idem 
*■**»  ot  ifixi,  pmaiooe  oetiH  vcl  alios  orguii 
ab  ofajecto  exterao. 

Pbiloioplu  aatan  scfaoUastici,  loeis  qnibusdam 
fireti  Ariatotcfis,  aliud  docent,  nempe,  ^mwV»,  ic 


DK  UOMINB. 


lest  npparitioDes,  risibiles,  emissas  ub  objecto  in 
ioculuni,  efficere  \isionem ;  item  ipecies,  id  est 
npparitiones,  audihHes,  eniissas  ab  objecto  in  au- 
I  rem,  cuusam  esse  aiiditionis ;  causam  deniqne  in- 
L  telligendi  etsse  quasdani  npecies,  id  est  apparitiones, 
^minleUigibiles,  emissas  a  rc  lutcllecta.  Nou  lioc 
Hdico  ut  scholaruin  philosophicarum  usum  impro- 
Hbans,  sed,  quia  de  earum  iu  civitate  usu  inferius 
^Blocuturus  .sum,  ostendere  etiam  quai  in  illis  emen- 
Hduri  debeiit,  quorum  unum  cst  sermu  iusigniJicans, 
I      non  putav-i  nc  obiter  qnidem  negiigendum  esse. 


CAPUT  II. 


¥ 


¥ 


DB  IMAGINATIONE. 

In,  quod  omnino  quiescit,  nisi  ah  alio  moveatur 
perpetuo  quieturum  esse,  nemini  puto  dubium  esse. 
Cwtenun  corpus,  si  moveatur,  tiisi  motu»  ejus  ab 
alio  extin^atur  semper  promotum  iri,  quanquam 
ratio  utrobique  e^idem  sit,  nempe  nihil  posse  movere 
8eip.sum,  non  tam  facile  concedi  solet.  Mensurant 
enim  homines  corpora  umnia  olia  per  sua,  viden- 
ue  setpsos  per  motuin  dolori  et  lassitudiui  ob- 
ios  esse,  idcm  judieaiit  de  aliis  mi)tls  omuibus  ; 
quasi  defcssa  cuperent  tandi-ni  sua  sponte  requics- 
cere ;  neque  considerant  nnnon  sit  motus  aliquis  in 
quo  consistit  quietis  desiderium.  Atque  hiuc  oritur 
doctriua  iila  scholarum,  (lcsccndrre  corpora  gra- 
via  propter  nppefitnm  f/uii'xrt'H(fi  et  cotiservandi 
mitnram  snnm  in  iis  locix  rjui  xibi  waxime  ronve- 
nimt  ;  appetitum  et  scienliam  boui  et  inali  sui,  qua 
homlnei<  plcrumqiic  carent,  rcbus  iDanimutis  impe- 
rite  a^cribentium. 


CAP.  1. 


Dt  MHM. 


s 


DK  HOMINB. 


°J 


c.ir.  II.  Simiil  ac  corptis  tnoretur,  movebihir,  nisi  alltul 
jj^j~r^[^  corpns  obstet.  in  (etemum.  Keque  id,  quod  obstat, 
moium  hunc  in  iiistante,  sed  in  tempore  et  gnula- 
tioi  extingtiit.  Sicut  in  mari  vidcmus  heri,  ut 
cessajite  vento  noD  statim  ce»Mint  fiuctutt,  ita  quo- 
que  in  motu  illo  coutingit,  qui  cst  in  partihus  in- 
teruis  buminis  tune  eum  vidct,  Mimuiut,  &c.  PtKtt- 
quam  cuim  objectum  remotum  est,  vel  (iculu^ 
clausui^,  imagiuem  tamen  rei  vUse  retiucmus,  quaQ< 
quam  aIiqu;iuto  obscuriorem.  Atque  ha;c  ejjtimagi; 
a  qua  facultatem  appellamus  imagittaiiontriu.  Phan-' 
taiiiam  Gncci  et  metius  vocant,  a  quocunque  setisu 
orifltur  ;  imago  autem  propria  est  rerum  ^Tsibiliura. 
Imaginatio  ergo  nihil  nliud  est  qunm  seusio  de- 
fidens  sive  {)hantasma  dilutum  et  evanidum,  et  est 
homiiiibus  cum  nnimalibus  raeteris  fere  omnibiu 
communis,  sive  vi|^laut  sive  dormiunt. 

Quod  umuto  objocto  phoutasma  fit  dilutit 
causa  non  est  debilitas  aliqua  motus  factl  iu  act 
sendeudi,  sed  pneoccupatio  organorum  ab  obj( 
atiia ;  quemadmodum  prfedominans  Mgor 
stellnrumlumen  obscurum  facit ;  quae  tameust 
virtutem  Uiaui,  quu  videri  se  fncimit,  nou  minus' 
de  die  cxerecnt  quam  noctu.  Verum,  quia  inter 
multos  et  varios  ictus,  qtios  oeuli,  aures,  et  csetera 
sensuum  orgona  nb  exteruis  a^eutibus  de  die  pa- 
tiuntur,  solus  ictus  pra^domiuans  est  sensibilis,  lux 
so\h  praedmninan.^i  rau.'ia  est,  quod  a  stcllani 
actioiiibns  minus  afhriamur.  Amoto  auteni  o\ 
jecto,  etsi  remaneat  qure  facta  fUerat  imprc^c 
succcdentibuR  lamcu  objeclis  et  operantibus,  prae? 
teriti  iinagiiiatio  diluilur  ct  obseuratur,  t-icut  vo^^ 
homiiiis  a  strepitu  tlicl.  Itaquc  quniito  a  Wsioitfl 
vel  sensione  nlirHJus  objccti  longius  est   tcrapus, 


tmi 


DK  IIUMINK. 


ito  dilutior  est  inutgiiuifio  sive  plntntaxma.  cap.ii. 
j^tiam  pontiuua  orgauorum  eorporis  inutatio  pro-  Djtai^Si«»«- 
fredient*  tempnre  partes  aliquot,  quaj  iu  seiisione 
'"■molK  erant,  destruit ;  atque  indecontingitfuudcm 
iu  uobis  ctrtxHiim  producere  distantiam  teujporis  ct 
(listantiam  loci.  Sicut  cnim  in  mogna  loci^dis- 
tantia  obscuriora  appareut,  qtuc  aspicimus*  el  sine 
miuutiorum  partium  diatiuctioue ;  et  voccs  dcbi- 
Uores   apporeut  et  iuarticulatfl; :  ita  qtinquc  post 

Iniaguam  temporis  distantiam  imaginatio  prsetfrili 
clcbilior  fit,  perdimuwjue,  cxcmpli  causa,  eanim 
qoas  vidimns  urbium  multas  platcas,  et  flctionum 
multas  circiimstantins.  Sensiotiis  f/Uniioiwm  lianc, 
rem  ipsani  indicaturi,  nempe  ipttum  phantaRma, 
nomiuamiLS,  ut  ante  <Uctum  est,  imagimtiojiem ; 
quando  autcm  sie;uificarc  volumus  dilutiomm,  ap- 
|»cllamus  «icmoriam  :  adco  ut  cadcm  sit  res  iiMagi- 
aatio  et  memoriay  sed  propter  diversas  considera- 

Ktiones  diver8i&  nominibus  significata. 

^     Memoria  nuiltanmi  rerum  e.rpericntia  dicitur. 

^  Porro,  cum  ima^iuatio  earum  rcrum  tautum  sit, 

B  quas  aulc,  vel  simul  vel  per  partes,  hciisu  perco- 

periroas ;   ima^nntio  illa,  quie  est  simul  totius 

objecti,  imttfriiiutio  itiMplex  est,  ut  quando  quis 

iuiagiuatur  liouiiiiem  vcl  equum,  quem  aiitc  vide- 

rat;  imaginatio  autem,  qu»  oritur  ex  seiisione 

I  plurium  partium,  ut  quando  a  visione  hominitt  uuo 

tcmpore,  et  a  visionc  cqui  alio  tempore.  concipimus 

animo  centaurum,  rompasita  dicitur.     lUique  quo- 

ties  quis  componit  phautaema  suie  ipsius  persoua: 

I  cum  phautasmate  actionum  altcrios  homiuis,  ut 

faclt  is  qui  w.Mi)suni  imaginatiir  esse  Herculem  aut 

Alexaudnim,   id  quod    illis  aliquaudo  uccidit   qui 

Imultum  versautur  iu  lectione  actiouuui  heruicarum, 


10 


nE  noMiNR. 


P»  TTfirHflnM'i'-'fv 


CAP.  II.    imaghtttio  illa  composita  est;  et  nihil  aliud  ea 
prEcter  tigmeutum  tmimi.     Mtiltse  etiain  aJiie  ima- 
^iiatioiics  iii  liominibu5,  etiaui  viptaiitibus,  oriuQ- 
tiu*  a  magiia  impreBsiuue  facta  sculicutlo.     Nam 
ab  intcuto  aspectu  in  solem  reliaquituranteoculos 
longo  post  tempore  imagiineula  solia,  quasi  macnla; 
et  a  loriga  et  veliemeute  attentione  nd  figuras  peo- 
metricas  apparebunt,  etiam  iu  tenebris  et  vigilan- 
tibus,  onte  oeulos  linca;  niigulique.     Quod  genus 
phantastH!  au  nomen  proprium  babeat  ncenc,  nes-    | 
cio;  cmnsit  resdequahomiues  iion  sepe  dissemnt. 
Imaginationes  dormieutium  suut  sonmta.    Atque 
hffic  quoque,  sicut  imagiuatioues  ciEtene,  ante  cx-    , 
titerunt,  vel  intcgrBe  vel  per  partea,  in  sensu.     Etfl 
quoniam  in  somno  cerebrum  et  nervi,  qase  sunt 
Bcusionis  organa  necessariar  ita  stupefinnt,  ut  ab 
actione  extemorum  objectorum  moveri  faeile  ngiij 
possint,  dormieutibus  contingere  imagtiiatio  null 
potest,  adcoque  somnium  nuUum,  nisi  quod  pro-' 
cedat  ab  agitatiout;  partium  iutornarura  corporis 
sentientis ;  qua?  partes  interuje,  propter  couuexio- 
nem  cum  cerebro  aliisque  orgauis,  iutemperie  sus 
aliquaiulo  conunovent  orgaiia,  faciuutque  ut  phan-1 
tasmata  ante  facta  appareaut  tanquara  vigilanti. 
Sed  quoniam  ur^ua  sensuum  occlusa  nunc  in' 
&omno  supponuntur,  ita  ut  objectum  aliud  novum 
nou  sit  quod  ea  offiiseare  posset,  neccssc  c$t  utf 
sowHiHnt  clarius  sit  in  hoc  sensuum  silcntio,  quain' 
8unt  imaginationes  vigilautium.     Atque  hinc  est^ 
quod  diffieilc  sit,  et  multis  vidcatur  impossibile,^ 
inter  sensum  ct  somnium  distinguere  accuratCi 
Kgo,  quoties  considero  quod  iu  .iiomniis  neque  sa;pc 
ueque  constauter  cadem  objecta,  Uiea,  personasj 
actionesque  imagiuor,  quie  vigilans ;  ncque  tam 


DK  IIOMINB. 


II 


D*iuli(ilMlUIM. 


* 


longam  Reriem  co^tiitionum  coliarentinm  remi-  cat.u. 
niscor  somnian»,  ()iiam  alias;  et  qiioiiiaiu  vigilans 
absni-ditatem  somnioriim  meoruui  sarpe  video, 
somniaiis  nutem  cogitutiouum  mi-»rum  vigilautis 
absurditiLtcs  uon  viUeo ;  taua  jKirsuafiUs  sum  vigi- 
lantem  me  scire  qaod  non  somitiem,  quanquam 
somnians  videor  mihi  vie;Uare. 

Uaouiam  antem  somnia  pro  causa  liabeut  ali- 
quarum  partium  corporis  iutemanun  intemperiem, 
ueoesse  est  ut  variai  intcmperies  varia  efficiant 
somnla.  Atquc  hinc  est  quod  ssepe  accidit,  ut  illi, 
qui  cubmites  algent,  ssepissime  iii  somuiis  timeaut, 
vidcanturque  sibi  imaginos  videre  terrificas ;  motuij 
enim  a  cerebro  ad  partes  alias  corporia  interaajn,  et 
ab  iUis  ad  cerebrum,  est  reciprocus.  Hinc  etiam 
acctdit,  quod,  «icut  ira  cnlorem  efficit  in  partibus 
oliquibus  coqioris,  dum  vi^ilamus ;  Ita  etiam  dum 
dormimus,  nimluK  earundem  partium  calor  efficiat 
iram,  excitetque  in  cerebru  phautaKma  olicujus 
hostis.  Kodcm  modo,  ut  amor  lii  vigilaiitilius 
amorem  eflicit,  et  calorem  in  partibns  corporis 
filiqaibns  interuis;  ita  etiam  earuudem  partium 
cator  iu  donnieutibus  imagiuem  efficit  amoris. 
Somnia  dcni(iue  et  vigilautium  phautasmata  altcra 
alterius  suut  invenia ;  nimlrum,  motu  incipiente 
dnm  rigilamus  ab  uno  termiuo,  et  ab  altero  dum 
gomniaraua. 

luter  soranium  ct  cog-itationes  vi^lnntium  dis- 
tiiigiicrf  liiflieilimum  tune  est,  quaiidu  c:isu  uliquo 
!&ctum  est  ut  minime  animadvertamus  nos  dor- 
miisse;  id  quod  facile  coutingit  ilh,  qui  facinoris 
alicujus  facti  vel  faciendi  conscius  et  sollicitus  dor- 
mit  sine  circumstantiis  esuendi  vestes,  et  eundi 
cubitum ;  ttt  qui  in  caChedra  dormtt  sedcus  vul 


DE  nOMINB. 


CAP.  II.    recliiiatus.     tiui  cuim  ad  dormiendttm  se 
iJimiuiin^o.  ?*'*''*»  **'  (otm  phantasma  aliquod  iusolitum  ai 
miraiiduin  vidrri  coutiugat,  nou  aliud  illi  viilc 
potest  quam  somnium.     Marcum  Bnttum  If^mu 
qtii  cum  amieus  fuisset  Jiilii  Csesaris,  et  ab 
vitam  condunatam  accepisset,  illum  tameii  iugrat 
occiderat,  nocte  illa,  quai  praeccssit  diem  in  quii 
pugnatum  est  contra  Augustiun  Cpesareni  nj>B 
Philipjios,  pbaiitasnia  habuis^ie  horribile ;  quod 
historieU  vuIro  narratur  ut  visio  vcra;  scd  ab 
co,  qui  considcraverit  singTihis  ejns  cireuinstautias, 
nou  visioucm  sed  .somaium  fuisse  brevc  jmlicabitur. 
Sedenti  ciiim  in  tentorio,  et  propter  horrorcm  facU 
sui  temerarii  tristi  et  cogitabuudo,  nec  bene  sopit 
sed  (lormitnnti  taiitum  projjter  ai'rein  non  sat 
calidum,   tiomiiiare   fuciliinum  erat  do  ca  re  qu 
maximc  terrebatur;  et  propter  eundem  terrorei 
paiilatim  rursus  evigilare,  et  aimul  existimare  sjwc 
trum  illud,  quod  apjianicnit,  paulatim  evauesoere," 
ct,  quiu  dormiisse  se  ucseiebat,    neseire   etiam 
fuisse  somutum,  aut  aliud  quicquain  pneter  rem 
visam.    Nequc  suut  hujusmodi  accideuUa  velc 
rara ;  nam  eliam  qui  perfectc  vigiJant,  si  metic 
losi,  auperstitiosi,  fabtili»  rerum  terribilium  occt 
pati,  et   lii   tencbris  soli  sint.  ejusdem  gener 
imaginatioiiibus  obnoxii  suut,  creduutque  se  ui 
bras  et  raortuorum  spiritus  ombulaiites  viderc  in" 
cocmclcriis;  cum  tamcnrcveranihiUideant  pneter 
mera  phanta-smnta,  vel  deceptn  sint  ah  homiulbus 
improbis,  qui  timore  eorum  superatitioso  abutun- 
tur,  eo  hue  ut  possint  ipsi,  amicti  vestibus  defiiiio^ 
torum,  noctu  per  cremeteria  aliaque  loca  couseerati^ 
ad  loca  transirc,  qua:  uinuuui  a  se  frequcitter 
vidcrctur  inhonestum. 


DR  HOMINB. 


13 


^ 


Ab  tgnoratione  hac  distinctionw  sommonim  cap.  ri. 
aliorumqoe  phantasmatum  vindornm  a  visiooe  et  i,„^,  '„a„ 
scnsione,  maxima  ex  porte  orta  est  antiquorum 
Gentiliam  religio,  satyras,  faiiuos^  nymphos,  et 
simiiia  colentium  s|M-etra ;  hotlicqno  opiiiio,  rjuQra 
habent  popnli  mdes,  de  lamiis  ct  lemuribns,  ct  rtc 
potentia  sorcilt^orum.  Nam  etsi  sorcilegiam  po- 
tentiam  aliqimm  realem  esHe  nou  putem,  puto 
tamen  sorcllegos  puuiri  jure  jHisse,  cum  tnala  fiici- 
nora  ct  facere  posse  crc<Uiut,  et  conentur  quantum 
possnnt.  Sed  ipsum  aorcile^um  ego  non  tam 
potentiam  reram  esse  credo,  nur  artem,  aut  scien- 
tiam,  quam  reli^ionem  ipsis  peculinreni.  Uuod 
autera  ad  lemure*  et  spiriliii-  auibulaules  attinet, 
opinio,  qun>  de  illis  ImctemLs  vahiit,  cte  industria, 
puto,  tradita  fuit  vel  nnn  coufntata  ad  usum  exor- 
cismonim,  ct  sisrnationum  Kiji^no  enicis,  et  aqua; 
bene<Iiclie,  aliarumque  similiuui  inventionum  ho- 
minum  S])iritualium  sustiuenduni.  Uubium  tamen 
nuu  est,  quiu  phautasmata  superuaturalia  tieri  im)s> 
sint  a  Deo  ;  qund  tamen  id  ita  sape  facit,  ut 
timenda  siut  maffi.s  quara  cessatio  mutatiovc  na- 
tufBe,  ([uam  Dcus  etiani  aiRtej*e  vel  mutare  potest, 
fidei  Cliristianie  articulus  non  est;  sed  homines 
improbi,  ex  eo  quod  Deus  potest  onmia,  ctinm 
«imnia  diccre  audcnt  qiia'  sibi  utilia  fore  ducurit, 
ctM  falsa  e«se  putent.  Sapicntis  autem  est  non 
ulterins  illi.s  credere,  quam  rccta  ratio  ea,  qnse 
dieunt,  facit  vidcri  eredibilia.  Si  metus  hic  speo- 
trurura  sublutus  es&vt,  simulque  pruguostica  a 
finmniis,  aliaque  multa,  quse  inde  depeiident  et 
qnihns  homines  ambitiofli  astutique  populo  simplici 
abutunlnr,  cives  in  nmni  rivitate  nd  obedientiam 
xnulti>  magis  eruditi  essciit,  quam  nunc  snnt. 


u 


ini  nouiVH. 


CAP.  III. 


Est  autem  hoc  scliotanim  opus,  qiwe  tamen 
liuju:$modi  «itjctruias  sa;)>ius  promoTcnt,  qnajn  con- 
liitant.  Nescientfs  cnim  ima§:imtiotii$  et  sciisiotiis 
naturam,  docent  quie  didicerunt,  alii  imajrinationes 
oriri  a  s^iiieis,  id  t*t  sine  eansa,  alii  oriri  pleruin- 
qne  a  voluntate ;  cofritadonesquc  bonas  iaspiran 
iii  liominem  a  Oeo,  et  malas  a  Diabolo  ;  vel  cogita- 
tiones  hona?  infundi  in  hominem  a  Dco,  malas  a 
IHabolo.  l>icuiit  alii,  sen^^us,  cum  rvcipiaut  remn» 
S]>ecie3,  eas  commmii  sensui  tradere,  communem 
»etisum  phantasi^p,  pbantasiam  memorise,  inemo- 
rinm  judieio ;  multis  verbU  nihil  intellieri  facientes. 

Intaginntio,  quie  in  homine  alio^i^  animali  a  ser- 
mone  vel  aliis  signb  volantariis  nascitur.  appellator 
iMtellectMt :  communi^que  est  hominibus  cum 
bestii^.  Caiiis  cuim,  consuetudine  doctui^  vocari 
se  vel  abip;i  a  domino  intelliget ;  quod  facieut 
etlam  alia  multa  ouimalia.  ImieUeetm^  qui  homtiii 
peenliari*  esl,  e^  iutglleetm*  nou  solum  votuntatis, 
swl  ettam  conceptuum  et  cogitationum  aliorum 
hominum,  per  sequelas  et  eoutexium  appellationum 
i^rum  in  afiinuatioucs,  neEratione$.  alia&que  formu- 
las  loqucndi.  cxmerptia.  Atque  de  hoc  genere 
imteliectui  diccmus  iufra. 


CAPUT  m, 

DE  COSSEQUENTU  SITE  SERIE  UUGtKATIOS-OHT 

PRR  geriem  ima^ationum  iutclligo  succes,*ionem 

nnius  cogitationis  ad  aliam ;  quam,  m  distinguatur 

4  discursu  verboram,  appello  dUemrrum  mtnUtUcm. 

Qoandoaliquisde  requacunqtie  cogitat,  proxin» 


DK  UOMINE. 


15 


I 


^QS  cogitatio  non  tam  furtuitn  est,  qnam  vidctur  cap.  iii. 
e8$e;  neqne  ouiiii  eogitaticiii  omiiis  cc^tatio  pari-  ^J^^^^ 
ter  snecedit.  Sed  ut  iiulliim  habemus  imoKina-!'"*^'»** 
tuiucm,  qiias  non  ante  mit  in  scnstone  tcI  tota  vel 
perpartes,  itanulla  eat  transitio  ab  una  ci^tatione 
ad  aliaDi  ciijiis  similis  uon  extilernt  ante  in  sen- 
eioue.  Cujus  rci  «lusa  haic  est.  Pliantosinata 
omnia  motus  suut  intcrui,  neinpe  mutuum  in  seii- 
sioue  factoruin  rcliquiie.  Moius  iiutein,  qui  alii 
aliis  sttcceduiit  in  sensione  immediatc,  remancnt 
etiam  simul,  ctiara  post  seusionem.  Adeo  ut,  quo- 
ties  redit  cojritatio  prior  prredomiuatnrque,  seqna- 
tar  posterior  propter  cohtesionem  materiie  mota, 
qaemadmodum  aqua  super  tabulam  plauHm  et 
levcm  trahitiir  per  viam  qna  ducit  digitus.  Sed 
qnoniam  eidem  rei  concepta:  scquitnr  modo  una, 
iiiodo  alia  re»,  past  multa  cogitaia  fit  ut  incertnm 
sit  qon:  cogitatio  cut  cogitatioui  successura  sit. 
Hoc  tantom  certum  est,  succcssuram  csse  aliquam 
earum,  qure  aiite  suecesserant  alitiuando. 

Series  cogitationum  sive  discursus  mentalis  du- 
plex  esi,  altera  irre^ularis,  sine  ullo  fine  propo- 
sito,  adeoque  incoustmis,  ut  in  qua  iiulla  est  possio 
quiB  gubeniet  et  dirigat  cogitntioues  erEtera.s  ad 
finem  desideratam.  Tunc  antem  vagari  dicuntur, 
et  «deri  ali»  ad  alias  non  pertinere,  ut  in  somaio. 
Talcs  plenimque  siiut  coniin  cogitntioues,  qm  sunt 
Dou  mXwm  siuc  coiuitatu,  scd  etiam  siue  omiiinm 
rerumsollicitudiuc  ;  quanquam  etiam  tuuc  uou  ccs- 
sant  cogitationt»,  sed  sine  harmonia  sunt,  qtialcs 
sunt  pulsus  lyrfe  homini  iinperito.  Venintamen 
iti  hac  vagntione  animi  nuimadvertere  aliqiiando 
possumus  methodum  quandam,  et  quo  modo  una 
cogitatio  ob  allera  oriatur.    Etenim  in  coUoquio 


16 


DR  IIOM1N6. 


CAP.  Ilf. 
^       f       ' 

lia  litm  tr«l« 
kMiiurifaiiiiu 


quodam  circn  bellum  nostnim  civile,  qiiid  iinpCTti- 
iientius  viiieri  potcrnt  q«am  interrogare,  ut  iiitci 
rr^tum  Grnt,  rlonarii  Romani  quantUB  vnlor  essel  r 
'  ColiFRsio  tamrn  illa  satis  milii  mniiifesta  vidpbntur. 
Nam  a  coKitatioiit'  belli  iulroducta  est  pogitalio  de 
rcgc  a  subditis  suis  tradito  bostibus ;  coKitntio  ilta 
cogitatioucra  Kcnuit  de  proditione  Jesu  Christi  ad 
Judfcos  i  illa  rursus  peperit  cositatiouem  de  tri- 
ginta  denariis,  proditionis  illiu»  pretio ;  inde  deiiique 
fncile  sequuta  est  pnedicta  interrogatio.  Atqne 
hsc  omnia,  propter  oeleritatcm  cogitationis,  in 
momeiito  fere  teinporis. 

Secunda  constantior  est,  ut  qure  ab  aliquo  fine 
desiderato  rpffiihta  rst.    Nam  imprcssio  facta  ab 
iis  rebus,  quas  cupimus  vel  mctnimus,  vivida  est  «t 
permaiieiis.  vel,  si  ]i.iiiluiri  forte  cesset,  cilo  redit; 
adeoque  est  aliquando  furtis,  ut  somnum  non  moda_ 
iinpcdiut,  sed  ctiam  abrumjMt.    A  desiderio  oritud| 
cogitatio  medii  ud  rem  desideratam  obtiiieiidtuii,    ' 
quale  medium  videramus   aute   slmilem  cffectum 
produxisse.    Eodem  modo  cogitatio  medii  ad  iineia_ 
produclt  cogitationem  medii  ad  illud  medium,  elj| 
sic  deinceps,  douec  veniatur  ad  ]}rincipium  aliquod 
in  potestate  nostrn.    Quoninm  autem  finls,  proptcr 
magnitudiuem  iniprcssinnis,  saipe  et  faeile  recurrit 
aiiimo,  81  cffiperint  forte  cogitationes  evngari,  facile 
rursus  iu  viam  rcdueuutur.    Cuju.s  rei  obAervatiafl 
fecit,  ut  scptcm  sapientium  eclebrinm  nnus  prec- 
ccptum  darel,  quod  hodie  tritnm  est,  respiceJiHem ; 
pcr  quod,  in  omnibus  actiunibut?  «cpius  rcspcctati- 
dum  esse  monet  ad  finem,  ut  ad  id  quod  cogitationes 
omnes  iu  \ia  ad  Hnem  obtinendum  dirigit.  H 

Series  cc^itationum  ref^ulata  etiam  duplex  est." 
Attera,  quando  alicujus  cfleclut;  cuiicepti  causas  et 


DB  nOMTNB. 


17 


I 


> 


ilia  qu!enmu.s,  quibus  producitttr.     Atque  bfec    c.M'.  iit. 
homiiiibus  cum  cjeteris  auimalibua  commuiiis  est.  „^      ■     ', 
Altera  est,  quaudo,  imoginati  rcm  qtuuncuuque^  Arr  m^o  im»M 

f>nectus  omncs  quiEnmu^t  potisibilcs  qui  mue  pro-  1 

duci  possunt ;  id  est,  usum  ejup  qufflrimus,  quis  ^J 

esse  po^it.     Hujus  geiieris  cogitationis  »igiium,  ^H 

pnetcrquam  in  bomiiie,  uunquani  vidi ;  curiositas  ^H 

entm  hivc  iu  nnturam  Incidvre  vix  potcst  miinmlis,  ^H 

cut  nulls  insuut  imssioucs  pra^ter  sensiialrs,  qunles  ^H 

Runt  fames,  sitis,  amor,  et  ira.     Diiicursus  denique  ^H 

onimi,  quando  a  desiguato  fine  aliquo  regitur,  nihil  ^^| 

aliud  est  pneter  iavei^fif^athnem,  sive  facultateiti  ^^^H 

inreniendi,    quae     sagacita»    quoque    et    aolerlia  ^^^^| 

appellatur,  et  est  quasi  venatio  quredam  per  sua  ^^| 

vestigia  alicujus  eausa;  vel  effeetus  pr»senti:«  aut  ^H 

pneteriti.     Investigat   aliquis   id    quod   perdidit  ?  ^H 

Ab  eo  loco  et  temiwre,  ubi  id  ■m  perdidiitse  ani-  ^H 

madvertit,  recurrit  auimo  a  loco  ad  lucunt  et  a  ^H 

tempure  ad  tempus,  ut  reperiat  ubi  ct  quaudo  rem  ^H 

perditam  habuerat,  id  est,  ut  tcmpu!i  atiquod  et  ^H 

locum  certum  et  definitum  reperiat»  ubi  iiive^^tigu-  ^^| 

tiouis  statuere  iuitium  possit.     lude,  rursus,  co^i-  ^H 

tationc  per  (^adcm  loca  et  tempora  revertitur.  ut  ^^| 

actioncm  aliquam  vel  occasiunem  aliani  iiivetiiHt,  ^^| 

qn?e  C-ausa  esse  poterat  ut  rem  qiisesitam  perdiderit.  ^H 

Atque  btec  est  faciUtas  illa  animi  quse  vocatur  ^H 

reminiaeentia,  ^^| 

Accidit  atiqiiando,  ut  quis  loeum  defiuitum  lia-  ^H 

beat  iiitraquem  investi^tin  instituendaest.    Tunc  ^H 

AUteni  ^(^itatioucs   rjus  pnrtes  omnes  illiiu  loci  ^H 

detennitiati  percurruut,  eo  modo  ut  si  qui.s  cubicn-  ^H 

lum  evcrrerct,  ttt  pcrditam  iuveuirct  ^eminam  ;  vcl  ^H 

qucmadmoduin  cunis  vcnaticus  carapum  perva^u-  ^H 

tur,  doiiec  fer^  alicujus  odorem  setitiat  -,   vel  ut  qui  ^H 

VOL.  II).                                                                C  ^H 


DB  H0MIN1B. 


CAP.  III.   pcrcurrit  aniino  alphabetum,  ut  syllabam  fina 

„'      ■     *    inveniat  homopbonam. 

■«  «i.  imigi.  Scire  qius  cupit  octiouis  alicujus  futurura  ere 
""'  tum  r  Cogitat  ille  prjeteriUc  actionis  similcsev 
tus,  ordine  qun  iltos  antc  vitkrati  quia  Bimil 
actiones  eimiles  evcntus  plerumque  cousequuiitan^ 
Ut  qui  Rcire  vult  quid  reo  criminis  eapitalis  er( 
turum  est,  remiuiscitur  ea  qua;  eousecuta  suiit  ant 
in  pari  crimine,  tali  ordine  cogitatiouum,  crime 
minLster,  carcer,  judex,  patibulum.  G«nus  hoc 
copilationum  prcevhio  dicitur,  et  prudentut,  et 
providcntia,  ct  qnaudoque  mpienliu ;  quaiiquanL 
conjeciura  tautuin  sit,  et,  propter  difficiUtatcin  cir- 
cumstaiitias  omucs  ubservaudi,  satis  fallax.  Hid 
tanien  dubinm  uon  cst,  quin,  quanto  alius  alia 
majorem  liabet  rerum  pratcritanim  experieutiam, 
tanto  magis  sit  prudeus,  et  ab  e\]>ectatio{ie  sua 
rarius  dccipiatur.  Pra-Jietttia  tantum  exi^tunt  idj 
rcrum  natura;  prepterita  in  memoria  sola;  sed 
Jutura  omuiuo  non  existuut,  nt  quffi  nihil  aliutl 
sunt,  przeter  figmenta  animi,  consequeutias  actiuuis 
prEBtcritae  ad  actionem  pra-sentcnt  applicaiitia :  id 
quod  fit  maxima  certitudiue  ab  eo,  cujua  maxima 
e.st  experientia,  quanquam  certitudine  non  pleua. 
Etsi  autcm,  quotles  expectatioui  respondent  cven- 
tu»,  vocetur  prudeniia  ;  revera  tatneu  pmsumptio 
tautum  est.  PnBvisio  enim  rt^rum  futurarum,  quie 
est  providentia,  ad  illum  solum  pertinet,  cujus 
consilio  fiitura;  sunt.  Et  ab  illo  solo,  et  8U|M?ru»- 
turaliter,  proficiscitur  prophetia.  Alioqui  optimus 
conjcctor,  optimus  est  propheta;  optimus  autem 
conjector  is  esl,  qni  inaxime  versalus  est  iu  illis 
rebus,  de  quibus  coujecluraui  fucit ;  is  euim  plur^ 
habet  conjicicnda  sigua. 


DE  HOMINB. 


19 


^B    SignHm  cst  antecedenti  mentui  ewntus  coase-    cap.  iii. 
quewt,  et  contra,  comequenti  antecedensy  quaudo  ^     '^.u 
siniiles  conseqiietitiae  obsen"atie  ante  fiierint :    et  •'«  -»<*  »<n«gi- 
quanto  sjepius  observatum  est,  tanto  stgnum  nnnus 
est  incertuin.     Itaque  is,  qoi  in  quolibet  geuere 
nogotii     maximam    haliet    cxpericntLam.,    plurima 
habpt  signa  quibus  possit  de  futiiro  tpmpore  conjec- 
turaan  facere,  et  perconsequens  est  pnidentissimus; 
et  tanto  prudentior  est,  quam  qui  ad  negotium 
idem  noTus  accedit,  ut  nulla  iiaturalis  et  extempo- 

^Barii  inj^nii  ope  hic  illi  fequari  possit ;  quanquam 

HEorte  nmlti  »int  juvenes  qui  hoc  coucessuri  nou  sint. 

B  Quod  autem  intcr  honiinem  et  brutum  differen- 
tiani  focit  csscntialem,  prudentia  non  est.  Sunt 
«niiu  animaljn  alia  qu»  earum  rerum,  qu<e  ad 
6ncm  suum  coiiducuut,  plura  observant  ct  pnidvn- 

,     tius  pers«quuutur,  uuicum  aimuni  nata,  quam  puer 

Hilecenim. 

H    Sicut  prudentta  est  prfesuraptto  futuri,  contraeta  i 

"a  pra^teriti  temporis  cxperifutia :  ita  etiam  alia  est 
prxsumptio  qujEtlam  rerum  pra;teritarum,  sumpta  a 
rebus  aliis,  non  fiitaris,  sed  praeteritis.  Nam  qui 
vidit  quibus  moribus  et  gradibus  civita.s  aliqua  in- 
ciderit  in  bellum  civile*  et  quomodo  inde  proflignta 
iuerit ;    81   viderit   alterius   cujuscuuque   civitatis  j 

ruinas,  coujecturam  factet  similes  mores  et  belluia  ■ 

eiiaile  ilHc  qunque  pra:(H.'Si>isiie.  Scd  eonjcctura 
hicc  eandem  habct  incertitudiuem,  quamctinjectimi 
_t«-'mporis  fiituri. 

Humani  auimi  actiis  alius  nullus  esl,  quod  sciam, 

"riatumlitcr  insitus,  talis  ut  ad  exercilium  ejus  nuUa 

alin.  rc  indigeat,  pratCerquam  nasci   hominem,  et 

uiiuiu  hal>ere  quiiique  ejus  sensuum.     l-^attiltatPS 

ilkci  de  quihus   pnulo  post  sermo  erit>  quicque 

■  C  i 


20 


DB  HOMINS. 


CAP.  III.  homiuis  videtttur  propriie,  acquisitie  suut,  ct  studio 
,_■  '  '.,  iiidustriaque  auctffi,  habentea  initium  iii  instruc- 
hh.  *rrfp  imagi.  tiiiijp,  pi  disciplitm,  procedenteaqiic  ab  invetitJDne 
rocabulorum  et  sermouis.  Natn  pneter  sensum  et 
imngiiiationcm  et  cogitatiomim  8ericm,  humano 
miimo  iiulhis  alius  iuest  motus;  quniicjuam  ser- 
monis  et  nrdinis  beneficio  eiedem  facultates  pro- 
moveri  in  tiintum  possunt,  itt  per  eaa  homo  a 
CJEteris  animalibus  omnibus  dii^tingui  pos^it. 

Ouiequid  imagiuamur,  Jinitum  est.  NuUa  ergo 
est  idea  neque  couceptus  qui  oriri  potest  a  vtice 
hac,  infinittaa.  Animus  humanus  ima^inem  infi- 
nitie  magnitndiuis  capere  uon  pote»t ;  neque  con- 
cipere  iufinitam  velocitatem,  iniinitam  vitn,  infiui- 
tum  tempus,  aut  infinitam  potcntiam.  Quaiido 
dicimus  rem  aliquam  esse  infinitam,  hoc  tautum 
significamus,  non  posse  nos  illius  rei  tenninos  et 
liinitcs  concipere,  neque  aliud  concipere  prteter 
nostram  impotcntiam  propriam.  Itaque  nomen 
Dei  non  usuriiatur,  ut  illum  conclpiamus;  est  enim 
incompreheiisibilis,  et  inagnitudo  potentiaque  ejus 
incouceptibilis  ;  sed  ut  honoremus.  Et  qitouiam  ■ 
quicquid,  ut  dixi  supra,  concipimQs,  petceptum  est 
ante  in  sensione,  nuUa  inesse  homini  potest  imagi- 
natio  rei,  quae  nnn  sit  percipienda  sensihus.  Nemo 
itaque  coacipere  oliquid  potest,  uisi  ut  in  loco»  et 
6mta  altqua  moguitudine  pncditum,  et  divt&ibilo 
in  parteR",  neqiic  aliquid  esse  totum  in  nno  loco  et 
totum  in  altero,  tfinpore  eodera ;  neque  duas  vel 
plures  res  eodem  tempore  esse  posse  in  eodem  loco. 
Nihil  enim  honim  fuit  aut  e^sse  potuit  in  sensione ;  i 
sed  suut  orationes  insigniticantcs,  admissa;  propter 
authoritatem  quoruudam  philosophorum  eiTaiitiiiui« 
¥el  Bcholasticorum  fallentium. 


DK  llOMtNE. 


.21 


CAPUT  IV. 


I 


DB  8b;R>IOKB. 

Invkntio  arth  fypographica,  quaiiquam  inj^e-  cap.  iv 
□tosa,  collata  tamen  cum  invenuone  Uterarum  non  ^ 
maf:na  rps  cst.  Litenui  autem  quis  inveuit  i^o- 
rator.  Q.ni  primus  illas  intuHt  in  Graeciam,  Cad- 
muin  esse  ferunt,  filium  Agenoris  regis  Phtenicia;. 
Excogitatum  ad  perpetnatiouem  memoriffi  ^empo- 
ria  pneteritJ  cl  ad  conjinictiouem  geuerisjlmmani, 
in  tot  Pt  tam  distautes  orbis  tcrrarum  refnoncs 
disperrti,  utiliEAimum ;  Idemque  simulMifBcilllmiim, 
utpote  profectum  ab  obserA-atione  diligentissima 
motuum  liugiuc,  palati,  labromra,  aliorumque  lo- 
(|iiendi  organorum,  ita  ut  totidem  essent  cliarac- 
tcrum  dilfereiitiae,  qnibus  distinguert-ntur.  Nobi- 
tissima  autem  et  omnium  utilissima  fuit  invcntio 
termonist  ex  nominibm  sive  appeUationihtut  et 
eorum  conuexioue  cousistentis,  quibus  cojcitata 
liominum  conscribi,  revorari  in  menioriara,  et  ab 
uno  ad  nlium  patefieri  possimt,  ad  corum  couver- 
sationem  et  utilitatem  mtituaiu.  Nam  absque  eo 
non  fuissct  inter  b(uuinc::i  iicque  respublica,  neque 
societas,  neque  pactum,  neque  pax,  mafps  qiiam 
inter  leones,  ursos,  et  lupos.  SermmU  author 
primus  fiiit  Adam,  qui  creaturaK,  quas  ad  con- 
spectura  ejns  adduxit  Deus,  nnmiaavii.  Hactenus 
tantum  de  ea  re  Srriptura  Sacra  ;  sed  sufficiebat 
hoc  pro  illo  temporo.  Nam  eodem  modo  rebus 
aliis  alia  uomina  imponere,  prout  expcrientia  et 
crealurarum  usils  postularpt,  potuit,  eaque  paulatim 
ita  connectf  re,  ut  intelligeretur ;  atque  hoc  modu 


i 


23 


DE  IIOMINE. 


itticnuaar- 


CAP.  IV.    succedente  tempore  tanta  aertitoai.t  copia  acrqtiiri 
{wtuit,    quauta  iiidigcrct;   quanqiiam  non   tanta, 
quanta  oratori  vel  philosopho  opus  esset.     Noa^ 
enim  invenio  in  Seripturis  Sacris  ex  quo  directej 
vet  per  consetiucntiani  colligi  potest  imposuissf 
Adamuin  varictati  omni  figararum,  numerontm^ ! 
mcnsurarum,  colorum,  .sonorum.  cogitatioDum,  r^ 
latinnum  nomina;  mnlto  niinus  impoi^uisse  illum 
uomiua  uominibiis  et  orationibus,  qualia  suut  f^ait- 
rale,  «peciale,  affirmativum.,  negaihami  in/crrft-l 
gatirmn,  ojjfatirum,  iiijiniiivtintj  quce  omnia  sant 
utilia  ;  minime  autem  omnium  entitatfim.  intentio- 
miittttem,  qnidriitatem,  aliaquc  verba  soholastica 
insignifioantia. 

Veruutameti  eopia  hsec  omuis,  sive  acquistta  sive 
aucta  ab  Adamo  et  posteris  ejus,  interiit  peuituB  ad' 
turrem  Babel,  quo  temporcDcus  omnem  homxneni| 
senuonis  sut,  propter  reheUionem,  oblivione  per- 
cussit.     Itaque  dtspergere  se  coactis  tn  diversos] 
mundi  |>artes,  necessariuiu  erat,  ut  Unguarum  va- 
rieta*!,  quse  nunc  est,  gradatim  ab  ilUs  processerit, 
prout  necessitas,  inventionum  omitiuin  mater,  iUos 
docuorat ;  itaque  tractu  teraporis  Ungna  tmaquaequ« 
in  majorem  copiam  verbornm  aucta  est. 

Sermonis  usus  generaUssimus,  est  conversio 
cursus  meutalis  in  verbalcm,  sive  seriei  cogitatit 
num  nostrarum  iti  seriem  verborum :  idque  ad( 
duos  fines :  quorum  alter  est  couscriptio  eogitato- 
rum;  quie  cum  e  mcmoria  elabi  aptai  sint,  pera 
verba  illa,  quibus  conscribuntur,  revocari  |>ossint.fl 
Primus  crgo  usns  nomiuum  est,  ue  sint  pro  noti» 
ad  meinoriam.     Alter  est,  ]>ostquain  inulti  eundeni 
callucrint  scnnoncm,  ut  ordiue  et  connexioue  sua 


DB  HOMINB. 


33 


UtMnDuob 


poRBint  alter  altcri  quid  coneipiant  et  de  uDn-  cap.iv. 
qunque  re  cugitant,  quidque  etiain  cupiuiit,  me- 
tuunt,  &c.,  sigiiifiaire.  Propter  huuc  usum  vocantur 
«igaa.  Usus  scrmutiis  spucialcs  iiunt  hi,  primo, 
quas  cogitando  rerum  prjeteritarum  vel  prEsentium 
cau.sas  esse  re])erimus,  vel  qufc  a  rebus  pnesentibus 
iTel  praeteritiii  produci  possunt,  couscribere ;  nam- 
que  liinc  oriimtur  ortes.  Secuudo,  ul  ostcudamus 
aliis  M:i(;ntia]n  a  nobis  acquisitjim,  fxmsulcudu  ct 
idocendo.  Tcrtio,  ut  patefociamus  alii  alii-s  consilia 
et  vo]untntc-s  nostras,  quo  mutuo  possimus  alius  alii 
auxiliari.  Qiiarto,  sermone  aliquando  uti  possu- 
nius  ad  delectationcm  vel  ornamentum  iniincentcr. 
His  usibus  respondcnt  totidem  almsus.  Primus 
leat,  quando  homines  cogitationes  suas,  propter 
inconstantiain  .signiticatiuuis  vcrborum  suorum, 
pcrpcram  conscribunt ;  ut  quando  pro  cogitato 
ponunt  id  quod  nou  cogitant ;  atqne  ita  seipsos 
ifallunt.  Secimdus  est,  quaudo  verbis  uttmtur  me- 
taphoricis,  id  est,  alio  seiisu  quain  ad  queui  ordiuata 
^sunt;  atquc  ita  decipiuut  alios.  Tertiuii,  quaudo 
Hvoluntatem  suam  cam  cstic  dcclaraut  verbis,  quoe 
Hrevcra  non  cst.  Qnartus,  qnando  scrmone  utuntur 
^ad  hedftiduui  proxiiuum.  Cffiteraanimnliaarmavit 
natura  alia  dcutibus,  utia  eomibus ;  homiucm 
I  autem  manibus,  ut  quaudo  opus  est  kedant  hostem. 
Bt^ed  lingua  Isedcrc  sennonis  abusus  cst^nisi  quando 
"aliqnem  regere  obligamur.  Id  vero  i<cdere  non 
^est,  sed  corrigere  et  eniendare. 
H  Modus  quu  scrnio  iiiiicrvit  mcmoria:  eousequca- 
tianim,  consistit  in  nomlnum  impositione  et  con- 
nexione. 

SotniHtttH  alia  smit  propria,  sigiiificantia  rem 


I 
I 


24 


DK  IIOMINK. 


Da 


CAf.  IV.  uiiam  tiiiifj^ularem  ;  ut  Petru.i,JohaMnes,/iir  homo, 
ktPC  arlHtr.  Alia  autem  multis  rebus  Runt  rontmu- 
nin  ;  nt  homo,  eguux,  arltor :  iiam  unumquodque 
eorum,  ctsi  uuicuin  sit,  multarum  tumcii  rc-rum 
particulBrinin  nomcn  est.  RcK|>ectu  autem  omniuin 
iltonim  ]iarticutariuni,  vocatur  umrermU.  NihQ 
enim  in  rerum  natura  universulc  est  prBeter  rerum 
vucabuta ;  uain  res  tiuminatte  tsuiit  omnes  individuie 
et  tiing^ilares. 

Pluribua  rebus  nomen  ■uuiversiUe  imposituin 
unicum  est,  propter  alieujus  qualitatiB  vel  acci- 
dciitis  (iimilitudincm.  Itaque,  ut  itomcu  propriura 
revocat  ad  iniimum  reiu  nimm  certam,  noinen  uiii- 
vcrsale  revocat  rem  ex  muttis  uiiani  qiiamcunque. 

Noiniiiuin  aiitcm  universalium,  alia  umplioris, 
alia  Ktrictioris  si(;niticatiuiiis  »unt,  ita  ut  nometi 
amplius  numcu  »tricliu»  coutiticat.  AUu,  rursus, 
8uut  amplitudiiiis  iequalis,  et  comprebenduiit  so 
mutuo.  Kxempli  caiisa,  noraen  vorptu  compre- 
hcndit  nomcn  hominrni.  et  prietcrea  aliquid ;  no- 
intua  auteui  honio  vt  rationale  H.'qna1ia  simt, 
comprehendcntia  se  mutuo.  Sed  notaudum  hia 
ojiit,  quod  per  nomeii  non  Remper  intetligimus  voca- 
buliiin  unicnm,  ut  p^rammatici,  sed  aliquundo  per 
circnmlocutionein  multis  vocabutis  uumeaunum; 
ut  verba  becc,  qtii  considta  patrum,  qui  lege* 
juraqtte  servat,  uuicum  iiomen  ent,  et  nomini^K*/o 
icquivalens. 

Per  iinpoiiitiuucm  hanc  uomiuum  amplioris  et 
strictioris  significationia,  computatiouem  conse- 
quentiarum  iu  cogitationibus  couvertimus  iii  com- 
pntatioiiein  consequentiarum  in  nominibus.  Kx- 
einpli  caufui,  i^  (|ui  omiii  scrmouis  usu  oaret,  qualis 
e^t  qui  mutus  et  surdus  natus  est,  si  posituui  ante 


« 


4 


I 


DB  IIOMINB. 


95 


DeKnfMM. 


oculos  trianguluia  vuleritj  et  juxta  triaiiguluin  duos   cap.  iv. 

Hitgulus  rectoft,  tjunlcs  »uut  aiigiili  figiira:  quadrats, 

jtest  tamen,  meditationc  conterapla»<lo  compa- 

'^randoque,  iiivenire  tres  illius  trlanguli  aiigiilos 

sequales  esse  duubus  iliis  angulis  rectis  juxtu  po- 

ntis.     lUe  autem,  qui  sermoue  prseditua  est,  cum 

animadverteric  eequatitatem  illam  consequentem 

essp,  non  lonpitudini  laterum  neque  cuiqunm  rci 

speciali  iii  trian^ulu,  scd  buic  tautum,  quod  latcra 

suut  rccta,  ct  aug\Ui  trcs,  proptcr  quod  figune 

ttomcn    iiulitum   est   triariguli,    univerHaliter    au- 

dactcrque   proiiuntiabit,   triaHguU    a»guIos   tres 

atfuales  esse  ^lnohus   reeth.     Atcjue    lioc   modo 

conse-quentia  inventa  in  re  singuiari  conscribitur 

hA  memoriam  tit  regula  universalis,  computatio- 

nemque  mentalera  omni  loci  et  temporis  conside- 

ratione   exonerat ;    atque    animum    omni   labore 

liberat  pra;tcr  primum ;  facitque  ut  quod  verum 

iuvcnlum  csc  hic  ct  nimc,  pro  vcro  onmi  alio  tem- 

"^pore  et  loco  agiioscatur. 

^     Verborum  autem  usu.s  in  cogitationibus  conscri- 

Bbeudis  nusquam  ita  maiiifesCus  est,  ut  iu  numeris. 

HStuhuR  enim  naturalis,  qui  ordiuem  verborum  iiu- 

~  nioraliutii,  «»utn,  iluo,  tria,  etc,  memoriter  proiiun- 

tiare  non  potest,  observare  tamcn  potest  singiilos 

ordiue  ictns  horologii,  et  annuens  dicere,  ujtum, 

Kffttm,   unuiH :  sed  quota  hora  souuit  scire  non 

potest.     Videtur  autem  fuisae  aliquando  tempus 

in  quo  nomina  numeralia  pauca  extabant,  coge- 

bantnrque  hnmine»,  qnando  numerareiit,  numerata 

digitii).  primo  nnins  mnims.deindcnmbanim  nppli- 

^bare ;  atquc  inde  nntum  e8se,  ut  verba  numcralia 

^^n  omiii  fcre  geute  noii  exccdcreut  dcnarium  ;  ct 

in  aliquibui^  plura  non  ei>»eut  quam  quinquc,  et  a 


ft: 


as 


DE  UOMINE. 


CAP.  IV. 


l)c  *Vf>UUIIO. 


qiiinto  eadcMn  rcpeterent.     Ktiam  is,  qul  decem 
verba  habet  ininieralia,  nisi  ordiufi  ea  recitet,  nu- 
nierare  iisqiie  ad  decem  non  potest ;  multo  miDus^ 
addere,  »ubstrahvref  et  cicteras  perficere  opera- 
tiones  &rittkmeticas.     Itaquc  abti<)uc  vcrbomm  usu     ■ 
numerorum  computatiu  est  impossibiUs ;   multofl 
ma^s  magnitudiuum,  gmduum  velocita^s,  viriumt 
aliarumque  rerum,  quaniui  computationes  ad  gc>      i 
ueris  humaui  uecessitateu)  vel  a<ljumentum  neces-      i 
sariee  &uut.  ^| 

Oiumdo  duo  nomina  conjunguntur  nt  fiat  affir-  , 
matio  vel  consequentia.  ut  cnm  dicimus,  hamo  esl  ^ 
ttttimil,  vel  sie,  «i  eKt  homo  tum  est  aniimt/,  et  H 
nomen  poKterius  animal  significat  omnia  qua;  sig-  i 
nificat  prius  nomen  homo,  aflirmatio  illa  Rive  con-;fl 
sequputia  rera  est,  alioqiii  falm.  Nam  verHm  ct^ 
Jalsum  attributa  sunt  non  renim  scd  oratiouis. 
Ubi  autcm  oratio  non  est,  ibi  ncquc  vcrum  est  neque 
falsum ;  quauquam  error  esse  potest,  ut  quaudc 
expectamus  id  quod  non  erit,  vel  suspicamur  <|UodJ 
non  fuit ;  sed  folsi  accusari  uou  potest. 

Quouiam  ergo  iu  ortliuatione  recta  nomiimm, 
quando  aliquid  affinnamus,  consistit  veritas,  is  qi 
veritatem  accuratam  qujerit,  memiiiissedebet.quid 
in   quoque  loco   uuumquodque   uomeu    valet,    et 
nomina,  quibua  utitur,  recte  collocare.    Alioqui 
enim  impeditum  ae  inveniet  verborum  tricis,  »cut4 
avicula  inviscata,  qute  qimnto  magis  liherare  sej 
certat,    tauto   roa^s   inviscatur.     Itnque  in  geo-i 
mctria,  quee  sola  fcre  esc  scieutia  accurata,  iuciperej 
magistri  solcnt  a  coustitutiouc  siguificationum  no-J 
minum  quihus  usuri  suut,  id  est,  a  definitionibus,^ 
et  in  principio  operis  illas  coltocare. 

Atque  hinc  apparet,  quam  sit  illi  opus,  qui  adj 


DB  riOMINB. 


97 


Dti 


?icntiam  vcram  tendit,  autliorum  antiquioram  de-   cap.iv. 

Jiniliones  examiuarc^,  iicj^li^cntiusqae  srripta.s  cor- 

Hrigere,  vel  sibi  ijiM  novns  constitaere.     Prout  enim 

^iii  unaqimf|ue  srientia  procedit  computatio,  multi- 

plicaiitur  etiam  qui  iii  dtifiuitionibus  sunt  errores ; 

I    undp  paulatim  ducuutur  lectores  in  condusiones 

Htbsurdas ;  qaas  etsi  tandem  videant,  extricare  ta- 

^tnen  se  non  possunt,  nisi  denuo  ab  initioroniputare 

iucipiant,  i«  qiio  iuitio  eorum  errores  ftmdnti  ernnl. 

nti  er^n,  qul  authoribus  aliis  nimtum  creduitt,  idcia 

faciunt,  quod  qui  multati  suminas  minorcs  in  ma- 

jorem  colHgiint,  summulis  illis  non  ante  rccte  exa- 

minatis,  et  ]Kfrspecto  tandem  errore,  nec  sitspectis 

magistrorum  principiis,  expedire  se  non  possunt ; 

^ked  tempns  consumuut  libronim  folia  motitantes* 

queinadmodum  faciuut  aviculEc,  quK  postquam  ia 

cubirulum   aliquod   intravcrint  per  caminum,  in- 

I     clusasqne  se  viderint,  ad  fenestrs  vitrese  lumeu 

Hfolsum  motitando  alas,  oblitse  qiia  via  ingressae  siut, 

^laborant  frnstra.     Primus  ergo  sermonis  usos,  qu^e 

acquisitio  est  scientiamm^conaistit  in  rectanominum 

«letinitione,  primusque  aliusus  in  definitione  fn]«a 

^pel  iitiUa;  atque  indc  proccdunt  falsa;  et  absurda; 

"philosophorum  opinioncs,  qua;  illos,  qui  iiistructio- 

nem  non  a  propria  meditatione  t;<td  a1i  autboritatc 

bbrorum    accipiunt,  tanto    hominum  ignurantium 

conditione  inferiorea  reddunt..  quanto  homines,  vcra 

gcientia  pnediti,  eadem  couditione  supcriores  simt. 

Nam  inter  vcrara  scientiam  vx  doctrinam  erroueam, 

ignorantiain  medio  est.     Sensus  et  iiuaginatio  na- 

tarales  absurditatibus  obnoxiae  non  sunt.     Natnra 

ipsa  errare  uou  potest.    Quauto  autem  quis  ser- 

monis  ropia  abiindat  maps,  tanto  aut  sapieutior 

vfl  fitultiur  c&t  quain  vulgmj.     Ncque  siue  Utvris 


28 


DK  HOMINB. 


tAP.  ]V. 


livKniHHU- 


fieri  Bolent  homines  insigiiiter  ^pivntci^,  iicquc,  nisi 
cui  forte  morbo  vel  prava  constitutione  organonini 
ammus  Iksus  sit,  insigniter  stulti.  Vucabula  enitn 
sapientium  qiiidem  calculi  simt  quihus  computant ; 
Btultorum  autem  tiummi,  sstimati  impressione  ali- 
cnjus  nomine  celBhri,  ut  Aristotelis  vel  Ciccronis  vdj 
Aquiuatis.  aliusve  (locturis  cujusciuique  humaui. 

Re«  noimHata  est,  quarcunque  cogitari  vcl  in  nr' 
tiociuatioiie  considerari  poU^st,  sive  altcri  addi  ad 
conticiendam  summam,  vel  atteri  substrahi.     Latini 
rationcs  vocant  Ubellos  pecmiiee  computatse,  et^ 
coin]>utiitionrm  i[>sain  ratiorimtiionem,  et  id,  quod 
uos  iu  rationibus  appellamiiti  item,  illi  nomen  vocaot. 
Atque  inde  vox  ratio  extensa  csl  ad  facultatem 
computandi  in  rehus  cjeteris.    Gnecis  vocabulnmfl 
unum  Aoyflc  significal  et  sermonem  et  rationem; 
non  eo,  quod  putarent  nulluni  essc  semionem  siue 
ratioue,  sed  uullam  rationem  siue  sermoue.    Actum 
autem  ratiociimudi  dixerunt  syllogismum,  quEe  voxA 
si^mficat  consequentiae  dicti  unius  ad  alterum  con- 
juiictionem,     Sed  quia  eaedem  res  in  ratioues  iii-  ■ 
feruntur  proptcr  diversa  accidentia,  earum  numina,  1 
ad  diversitatcm  illain  sig^nificaiidam,  divcrsimodo 
variari  et  torqueri  solent. 

Diversitas  autem  nominum  ad  qnatoor  capita 
generalia  reduci  potest. 

Primo,  res  aliqua  iu  ratioues  ingredi  potest  ut^ 
materia  sive  corpus,  sub  uomine  viveutis,  sensibiUs, 
rationalix,  calidi,frif^idi,  ntoti,  qttiexcentis ;  quie 
nomina  .sigiiificant  materiam  sive  corpus. 

Sccundo,  res  aliqua  intrare  in  rationes  potest 
propter  accidens  vel  qunlitatera,  quum  illi  rci  inesse 
cogitaums;  ut  quia  movet«r,  vel  qNantitatem  habet^ 
vel  quia  calet,  ctc.     Tum  vero  nomen  ipsius  rei 


DR  HOMINS. 


20 


l>i«nBra 


mutatmis  nliquaiitulum.  et  loco  viventis  poninuis   cap.  rv. 
ritartt  :  loco  moti  eorporis  ponimus  motum  ;  loco 
calidi,  eahrem ;  loro  longiy  ionjritiitlittfja  ;  et  si- 
militer  in  cseteriif.    Uuo  facto,  nomina  illa  nnn  suiit 

Siwmina  materife  sive  corporis,  sed  acoidentium  et 
broprictatum  quibus  corpus  a  corpore  distiiiguitur. 
Kpjwllaiitur  autt!m  huju.smo<Ii  uoiuina   ahstracta, 
tion  quod  abstrahaiitiir  a  materia,  sed  a  materio! 
computatione. 
I   Tertto,  in  rattones  inferimus  proprietates  illns 
quibus  ipsi  res  di^tinguimus :  sicut  quando  rif/e- 
iw  aliquid,  tion  computamus  semper  rem  risam, 
d   vixioHem,  coIore/Uy   sive  ideam  sive  rei  visje 
hantasma :  similiter  quando  audimus,  pi^  re  ipsa, 
[\ise  Ronum  fncit,  soiwm  sive  anditionem  tantum 
coi)»ideniiuuft.    F-t  aic  de  «eterls  phantasinatibus. 

Quarto,  iu  rationesinferimusquanduquc  nomina 

ipsoniin  nominum  et  sennonum,  dicuiitcs,  geuera/e, 

unirerxale,    xpecitde,  univocHm,  rrguimcKM,    cjuie 

BWit  nominii  nominum.     Item   riffirntationem,  in- 

^^terrogationem,  prtrceptum,    narrationem,  syllo- 

Bp/fM»!»,  orationotn,  aliaque  ejustnodi  multa,  quee 

sunt  nomina  orationum.    Atque  htec  varietas  omnia 

eat  nominum  positirorum    significantium  aliquid 

eorum  quie  sunt  in  natuia  rennn,  vel  eorum  qiwe 

animo  possunt  lingi,  ut  corpora  quse  snnt  vel  esse 

rideri  possuut,  vel  ut  proprietatcs  corponmi  quse 

Bunt  vel  c«se  videri  possunt;  vel  verba  et  sermones. 

Sunt  ct  alia  iiomiiia  negativa,  qua  signiticant 

nomen   aliquod   nomen   r^  propositEe   non  esse ; 

qualia  sunt  nifiil,  netno,  itifinitum,  imlocile,  tria 

minti»  quatuor,  et  similia ;  qua;  taincii  in  rationi- 

bus  usum  suura  habcnt,  vel  in  corrigcndo  vel  revo- 

do;  quia  fojciunt  ut  nomiua  non  recte  impouta 

el  usurpata  recuseinus. 


DE  nOMINB. 


tt* 


CAP.  iT.        Csctcra  uomiua  onmia  soni  sunt  sine  aignifica- 
tlouc ;  ct  duorum  generum ;  altenim,  qnee  nora 
sunt,  nec  tameQ  definitione  explicnta ;   qualia  & 
laborantibus  pbilosophi»  ct  scbolasticis  cxco^^itata 
sont ;  alterum  est,  quaiido  uomcn  aliquod  a  duobus 
nominibus  componitur,  quorum  si^iificationes  sont 
innonawtpnteR ;  ut  noTnen  boc,  corpttJt  ineorjioreuta, 
vel  quo<i  idem  est,  substaHfia  incorporea  ;  abaqne 
simiba.   Quaiidocuiique  euim  affirmatio  aliqua  fnlsa 
est,  ex  duobus  iiomiuibus,  quibus  conatat,  si  fiat 
nomen  utium,  illud  erit  imiguificaiiit:  exempli  cangfl^B 
si  fidsum  sit  dicere,  quadratam  e«l  rotntidim,  no*" 
mcu  illud,  quadratum  rotuadumt  sonua  merus  est, 
nibil  sij^ificnnR.     Similiter,  »i  fnlsum  sit  dici*j« 
virtutem  Jmuii  vel  Jlari  posse,  ^'erba  bice  hifu$a 
virtu»,  it^ata  virtus,  numuia  suiit  inKi^nificantia. 
Itaquc  in  vcrbum  idimirdum  et  iuijigniticans  uon 
faciie  incifUtur,  quod  nou  compo^itum  sit  a  nomi^ 
nibus  qute  intelllgi  a  vulgo  hominum  uon  pot;5unt. 
Cluaiido  cogitatio  alicujus  rei  oritur  a  sermonc 
audito  et,  ut  oportuit,  ortUnato,  tunc  qui  audit 
vcrba  illa  dicitur  infeiJiffere :  intellectua  enim  aliud 
non  est  pneter  conceptum  natum  a  sennone.    Ita- 
que  si  sermo  homini  pecuUaris  sit,  ut  videtur  esse, 
etiam  homiui  soli  proprius  iutellectus  est.     Unde 
scquitur  affiriuatioues  falsas,  casdcmque  micer- 
jtaie/i,  intelligi  iiou  posse ;  quanc|uam  iioununi  sunt 
qiii  putant  »c  intctligere  tunc  quando  verba  audit&^ 
tacite  apud  se  animo  recitant.  ^M 

QtuB  oratiouum  genera  signiiicant  appetitum, 
aversionem,  cajlerasquc  animi  Immani  puisiones, 
quisque  sit  eorum  usus  et  abusus,  tunc  dieam, 
quando  dicam  dc  piuisiauibus. 

Noroina  rerum  qux  placent,  quia  non  omnibus 


DE  HOMINB. 


31 


l^  «■remm. 


iiniiliter  placent  res  eacdem,  neque  eidem  homini    cap.  iv. 

idem  omui  teraiiore,  iiiconst&ntis  sunt  »gnifica- 

tiunis.     Cum   enim   nomina  omnia  ad  conLfptus 

sigaificaQjos  imposita  fuerint,  necesse  est  cum 

,     uasdem  res  non  similiter  sentiamus,  ut  easdem 

Ketiam  ssepenamero  dissimiliter  nominemus.     Etsi 

I     t^i  coiiceptfe  natxira  non  mutetur,  diversitas  tamen 

receptionis,  orta  a  diversitate   naturarum  indivi- 

duarum  et  a  pratjudiciis  opinionum,  facit  ut  unus- 

quisque  nomina  iilit;  impnnat  propria  gua  affecticme 

aliquatenuR  tincta.     Qimuiohrem  in  nmni  ratinri- 

naUooe  cautela  opus  est,  ne  prteter  significationem 

ipsiua  rei  aduiittamus  etiam  aliqiiid  de  natura^  in- 

Bgunio,  ct  affcctibus  liominis  qui  loquitur.    Nomina 

autem    bujusmudi    plerumquu    eiuut   virtutum    ct 

vitiomm  noniiua.     Nam  quam  alius  prutlenliam, 

alius  vocat  metum  ;  qiiam  alius  crudeUtalenit  alius 

vocat  juxtitiam  ;  quam  liic  proluriumy  ille  mfiffiti- 

fiemtttm  appeUal ;  qua;  huic  gravitas,  alteri  vide- 

tur  atupor,  etc.     Itaquc  ex  hujusmodi  nominibus 

prineipia  ratiooinandi  constitui  non  possnnt.     Ne- 

■que  ex  metaphoris,  aliisque  orationis  tropis.     Sed 

miuu£  sunt  ha:c  pcriculosa,  quia  iucotistautiam 

siuun  profiteutur. 


CAPUT  V. 


PR    RATmNK    BT   SCIRNTIA. 


■  Q.v\  rtitiocim/ur,  vcl  totnm  qunerit  additione  par- 

tinm  ;  vel  rt^duum,  subtractione  partis  a  parte ;  id 

|quod.  si  vcrbis  fiat,  nihil  aliud  ei^t.  pncter  eonecp- 

Itionem  eonsequentiEe   nominiiis  partis  nd  nomcn 


32 


DR  HOMINR. 


Drntlo» 

tl  MlMltllL 


CAr.  V.    totiiis,  vel  nominura  totius  et  partis  ad  nomcu  par- 

(IK  reliqu»!.   Qiianqunni  antcin  in  rehiis  quibusdara, 

ui  in  nnnieris,  aliae  sint  oiwrationes  jira-ter  adrti- 

tionem  et  sulitractioneni,  nt  multiplicatto  el  divi»io, 

iu  ideni  tauien   recidunt ;   nuui  multiplicatio  est 

Eequalium  inter  sc  lulditio,  et  divi^io  aliud  non  ai 

quam  ejusdem  rei,  quoties  pos»unius,  subtractio. 

Neque  numeris  solis  operationes  illie  eonveniunt, 

sed  omni  rerum  generi,  quarum  una  oiteri  nddi  vel 

aufenri  potest.     Sicut  euim  arithmetici  addere  et 

subtrahere  solent  in  numeris  i  ita  goometree  faeere 

idem  docetit  in  ii»efs,  ^fi^tirh,  anguiiti,  propor- 

tionibnii,  lemporihns,  ^radibuJi  re/ontalis,  ririum, 

potentia,  et  cjeteris.     Idem  etiam  lugici  faciunt  in 

coaiegueniiis  rerborum,  addentes  duo  nomina  ad 

fiiciendam  propositionera,  et  duas  propositiones  ad 

faciendum  syllogismum,  et  plures  syllogismos  ad 

flEUiiendam  demonstrationem ;  et  a  summa  stvc  cou- 

clusione  syllogismi  subtrahunt  unam  propositionem 

ad  inveniendaro  alteram.    Etiam  scriptores  politici 

addunt  simul  plura  pacta  ad  iDveniendum  hominis 

officium ;  et  jurisconsulti  addunt  simul  leges  et 

ftcta  ad  inveniendum  quid  sit  in  Bctionibus  homi- 

nnm  privatorum  jus  et  injuria.     Ubiounque  locui? 

est  additioni  et  suhtTactioni,  ihi  etiam  locus  est 

raCioni ;  et  ubi  illis  locus  non  est,  ibi  neque  rationi 

locus  est.  Jk 

Ex  iis,  quec  diota  suiit,  raiionem  definire,  id  ^ 

vocis  ejus,  quateuus  sumitur  pro  facultate  aiiimi, 

significationem    deteiTniuarc    possumus.       Ilatio 

euim,  hoc  seusu,  nihil  aliud  est  prster  rompnia- 

tionetn  sivc  udditioiiem  et  subtracttonem  nominum 

generalium,  qusc  ad  notationem  sive  significationem 

cogitatiorum  nostramm  recipiuntur.    Notaiionem^ 


DR  HOMINK. 


»9 


n*  niiiina 
MMtaidft. 


qnanij  quando  cotnpHtnmns  Roli;  siffmfieationem,    cw,  v. 
qiiando    'alUs    computationeni    nostram    demon- 
strnmiis. 

Siput  autem  in  arithmptica  imperiti  sfcpc  profes- 
soreH  aliqtiaiido  fal^o  computaiit ;  ita  etiam  iii 
rationihiis  alianim  renim,  peritissimi  versatissimi 
attentissimique  falli  jjossunt,  et  falsas  inferre  con- 
elusioiics ;  non  quod  ratio  noii  sit  ipsa  semiier  reeta 
ratio,  a;que  ut  arithmetica  certa  cst  ars ;  sed  quod 

iniilUus  unius  ratio,  neque  vero  plnrium,  faciat  cer- 
litudinemt  magis  quom  computatio  aliqua  recta 
nnmeromm  recte  faeta  est.  ideo  quia  consensu 
inaltorum  est  approbata.  Ciuoties  igitur  in  com- 
putatione  sive  ratiociuatione  oritur  controversia, 
nii,  (]nibnR  controvenua  est,  pro  recta  ratione  arbi- 
tri  alirujn.»»  vel  jiidins  rationem  eonstitiiere  debent 
volnntarie,  qita  uterque  obligaudns  sit;  alioqui 
coiilroveniiu  eortun  aut  non  omuiuo,  aut  arrois 
dijudicaiida  ct^t,  defcctu  rectcc  rationis  a  natura 
constituta*.  Idem  conlingit  in  «mni  penere  certa- 
miiiiH.  Qtiaiido  enim  boinines  arrogniites  saplen- 
tiores  se  cEeteris  omuibus  esse  crednnt,elamantesque 
pro  judice  r<rctara  ratloucm  [>ostulant,  nibi)  uliud 
qiucrunt,  quam  ut  rcs  sua  ipsorum  ratione  judicctur; 
id  quod  in  sncietate  bumaua  intolerabile  aique  est, 
ac  81  qui.«,  Indens  cartis,  pro  earta  dominante  uti 
vellet  ea,  cnjus  haberet  ipse  maximum  numenim. 
Uuid  enim  atiud  faciunt,  qui  sun»  quasque  domi- 
nantcs  put>siones  pru  recta  ratione  valerc  rmant. 
etiam  in  suis  ipfwrum  litibus,  defcctum  recta: 
FBtionis  ipsa  po^tulatione  osteudeutes  ? 

Ubus  scopusqne  rationis  nou  est  unius  ve!  pau- 
carum  consequentiamm,  a  primis  uominum  deii- 
uitioiiibuft  remotarum,  invcutio.     Ratio  a  primis 

VOL.  III.  0 


94 


DR  HOMINB. 


CAP.  V,  incipit  definitiombm,  indc  ad  pltiriam  defiiiitionum 
conBcqncntinm  altquam  proccdit,  et  inde  ad  aliam. 
Nam  conclusionis  tdtimse  certitudo  nulla  cst  siite 
certitudine  aBirmationum  et  negfitionum  a  quibus 
composita  et  iilata  est.  Sicut  euim  paterfamilias 
villici  sui  rationes  inspicieas,  mmmularam  siugu- 
lornm  generum  summas  in  nimni  totalem  collipt, 
iiec  an  illa:  summula!  rccte  confecte  ab  iis  siur,  qai 
ratioucm  rcddituri  sunt,  exannnat,  nihilo  plu.s  pro- 
jicit,  quam  si  peritife  probitatiquc  villici  sm  fidens, 
rationes  omnino  non  requireret :  eodcm  modo,  in 
rationibus  quarumcunque  remm,  qni  illas  admittit 
authomm  aliorum  fide,  nec  a  iiominibus  singuli» 
ipse  deducit,  ille  opcram  ludit,  nil  Jtciens,  sed 
tantum  crfidenjt. 

Quaudo  aliquis  ratiocinatur  sine  usu  verb^ 
rum.  quml  fieri  ]H>test  In  nomiuibus  individnis  ■  nt 
quando  rcm  aliquam  vidcntcs  conjicimus  qnid 
prsecessissu  vel  sccuturam  essc  vcrisimile  sit ;  si  id 
quod  verisimile  eat  neque  prfecessit  ncquc  strquitnr, 
id  iu  ratiociuante  appellatur  error.  Errori  autein 
obnoxii  suut  liomiues  ctiam  prudentiBsimi.  Sed 
quando  in  verbis  ratiocinamur  uuiversalibus,  n 
incidamus  in  conclusioncm  universalem  eamque 
falsam,  etei  mlgo  ficror  appcllctur,  revera  tamcn 
est  absurdifas,  id  est  oratio  insi^iificans.  Est 
enim  error  deceptio  prsesumentis  tantum  dc  pro> 
terito  vel  futuro,  quK  etsi  vera  non  erat,  non 
tamen  visa  est  impossibilis.  Verum  quando  con- 
clusio  imiversali.s  est,  nlsi  et  vera  sit,  couceptibilis 
non  est.  Verbn  autem,  quibas  nihil  concipimus 
prajtcr  sonum,  iusignificantia  dici  solent  et  ab- 
surda ;  qmilia  suut,  qttadratHm  e-xf  rotnndum ; 
mhttanli^  *mU  immateriafeJi :  xuhditus  ext 


DS  UOMfNE. 


ftS 


<lui>d  si  qnem  ita  loquentein  sentirem,  non  iltum 
<  erratne,  sed  abaurde  loctitum  esse  ilicerem. 

Hominem  cteteris  animalibus  prfestare  (Uxi  ante, 
eo  quod  cum  de  re  quacunque  (^o^itaverit,  in  ejus 
rei  consequentias  inquirere  et  quomodo  pa  re  uti 
poteKt,  aptHK  natus  sit.  EjuMlem  pnestantiie 
gmduni  alium  hic  addo,  quod  per  conscquentias 
verbonim  rcperirc  potest  rcgiilrui  peiitniles,  qua 
Iheorcmata  ct  aphorismi  \oeari  solent ;  id  c-st, 
computarc  potcst  non  solum  in  numeris,  sed  etiam 
in  rebusaliis  omnibus,  quarum  nna  alteri  addl  vel 
anferri  potest. 

Sed  priWlegium  faoc  ab  alio  quodnm  temperattnr. 
Solius  enim  homini»  pri\-ilefrium  est  ahaurditai, 
cni  alta  cretitura  nulla  ost  ohnoxia.  Homiiuim 
autem  nifLximc  nhnoxii  sunt  illi  qiii  vocari  soicnt 
pliilosoplii.  Id  enim  diclum  cst  a  Cicerone  veris- 
gime,  niliil  tam  vmc  pos»w>  absurdum,  quiu  iiivcuiri 
possit  iu  libris  philosuphorum.  Cujus  rct  ratio 
manifesta  est.  Eorum  euim  nemo  est,  qui  ratio- 
cinatioues  suas  a  definltionibus  onliatur,  sive  expli- 
cationibus  nomiuum  quibus  usuri  sunt.  Metbodus 
enim  lucc  geomctrarum  peculiaris  est. 

C<niclusionura  ahsurditn*  iu  ca^teris  scieutiin  de- 
fcctni  mcthodi  imputanda  cst ;  proptcrca  quod 
rottueinationcs  !>iiils  non  incipiunt  n  definitionibus 
noniiuum.  Quasi  numerare  vellcnt,  nntcijuani 
nuinenUium  numiuuui  valorera  inteilif^ercnt.  Atque 
hse  causa  «eueralis  cst.  Uuoniam  autem  eori>ora 
in  rationes  propter  varias  consideratlones,  siiMit  in 
prEecedente  capite  dictum  est,  infemntnr ;  mult4c 
ahaurditates  pracedunt  a  defectu  distinctionis  intcr 
con.sIderatiouc«  iUu^ ;  uudc  fit  ut  nuniiuu  iu  pro- 
positiouc»  perpurain  conuectantur. 

D  9 


CAP.  V. 
Dwrtflia* 


Ut  prinao,  cum  nomiria  corporam  indunt  ae> 
cideiitibiu,  vel  nomina  acaiientiiim  corporibiw; 
quemadmo<lum  fnciuiit  qtii  dicunt^^f^M  egat  m* 
Jujiam,  vel  itmpiratam :  cum  nihil  neque  ^«*//p 
sit  neque  spirabtle  pru-ter  corput :  et  quemad- 
modum  faeiunt  illi  qui  extensionem  dicunt  esse 
corpus,  et  phaniatma  esse  »pifitNm,  etc. 

Secuiido,  quando  nomina  aecidentium  quie  sunt 
in  corj)oribu3  extra  «os,  accidentibus  tribuuul 
corporam  nostrorum.  Quod  faciuut  qm  dicuiit 
eolorem  e»te  in  ohjecto  ;  so«am  e*ae  in  aere,  etc. 

Tertio,  oum  cnr|>4>ruin  nomiiia  nomiNibus  tri- 
buunt  vel  orattoaibua ;  ut  qui  diciint  esse  ra 
mirertaU*,  vel  animal  eate  gemts. 

Qunrto,  cum  nomina  accidentium  imponuit 
Komittibu»  et  oradonibus  ;  ut  qui  dicuut  dfjinitio- 
nem  esse  rei  naturam,  vel  mandatum  cujusjiiam 
ipsiu»  eatc  tolun/aiem. 

Q.niDto,  qtiando  utuutur  lora  verboram  prtt- 
priorum,  meuiplmris,  aliisque  tropis  oratiotiis. 
Quanquam  enim  liceat,  exempli  causa,  cum  vulgo 
dicere,  via  httc  vcl  iHnc  tendit  vel  dttcii ;  prorer- 
bium  koe  vel  iflud  didt ;  iuter  ratiociuandum 
tamen  liujttsmodi  orationcs,  nb  iig  qui  veritiiti  stu- 
dent,  admittendfe  non  iWoX. 

Sexto,  quando  nomiuibus  temere  reecpti.s  nec 
quiequam  signitieantibus  utuntur,  qualesgunt  tran- 
substatttiatio,  consubstantiatio,  anttc  slantf  simi- 
lesque  voces  Bcholasticomm, 

Qui  m^opuloi*  vitare  hos  potest,  haud  facile  inci- 
det  in  absurdum,  nisi  forte  in  ratiocinatione  longa. 
Oblivisci  eniin  pote.*t  aliciijus  propositionis  quam 
pracmiseral.  Naturaliter  enim  homines  beue  et 
Kimiliterratioeiaantur,  si  avcris  et  perspicuiii  prin- 


OB  HOMINE. 


V7 


■•I  iHiMilia. 


^piis  ordiantur.    Vix  enim  invenies  hominem  adeo    cap.  v. 
tupidom,  quin  si  iu  gcomctria  errnverit  errorem- 
qtie  ejuB  ipsi  ostendt>rit  alius,  errorem  suum  illico 
a^osoet. 

Apparet  hinc  rfttionem  non  essc,  sicat  acnsus  et 
memnria,  nobisoum  iiatam ;  nequc  sola,  ut  pru- 
dentia,  experieiitia  ooquisitam,  sed  industria ;  sci- 
licet  npta  iu  primis  impositione  nomiuum  ;  deiude 
nifthodo  recta  procedcndo  a  nomiifibusad  pniposi- 
tioue^,  et  a  propositionibus  ad  syllogismos,  donec 
vcniatur  ad  cognitionem  con»equentarium  nominum 
omnium  qu^  ad  scieutiam  pertiuent.  Sensus  et 
memoria,  facti  tantuiii  co^iitio  est ;  xeieatia  au- 
tem  cogaitio  est  coiisequentiarum  uoiua  facti  ad 
alterum.  Per  eain  autom  aliqui»,  ex  co  quod  nuuc 
faccrc  potcst,  docetur  aliqnid  aliud  simile  facerc,  pi 
velit,  fllio  tempore.  Quia  quoties  videmiis  effec- 
inum  ortura  et  oausas,  et  quomodo  generantur, 
docemur,  quoties  in  nostra  pote^tate  suut,  causas 
similes  similes  produccrc  cffectus. 

Infantfs  igitur  actum  rationis,  antcquam  sermo- 
nis  usum  arquisierint,  non  habent ;  vocantur  autem 
auimaUa  ratioualia  propter  potestatem  tantuni. 
Plcriquc  autcm  homincs,  etsi  aliquousque  ratio- 
ciuari  po^siiut,  ut  forte  iii  numeris ;  non  tameu 
inultum  iiidc  adjumcuti  accipiuiit  ad  vitam  com- 
manem;  in  qua  scipsos  rc^nuit  alii  melios,  alii 
pejus,  prout  expericiitia  memoria  vel  appetitu  inter 
se  differunt  ;  maxiine  autem  fortuna  bonn  vel 
adver^  ct  unus  altcrius  erroribus  gubvnumtur. 
Quod  enim  ad  scienliam  attinet  ct  aclionum  sua- 
rom  rc^ilas  certas,  ita  ab  ea  longc  absunt,  ut  quid 
ftit  prteter  suas  ipsorum  cupiditatcs  vitse  reaiula. 
uou  iatelligaut.     Ocomctriaiu  aliqtti  pro  arte  ma< 


;ap.  V. 


gira  haliueruiit.     Qiiod  autt-m  nttinct  ad  scien 
alias,  illl   q»i   oon  (ti<licerunt  prlncipia  ejus,  nec^ 
tantutn  in  tlliit  progressum  fecerant,  ut  viderinfc) 
qtiomodo  gcueratse  et  acquisit^  fuerint,  itu  ad  easr 
se  liabent  ut  pueri  ad  L-ognitiouem  geueratioiiis  5 
qui  fratres  suos  et  &orores  non  natos,  sed  in  horto 
repertos  ease,  credunt  miilieribus. 

Veruntamen,  qui  siue  omni  sunt  acientia,  »oln 
prudeutin  )mturn]i  nobiliore  couditJoue  suut,  quam 
illi  qui  raUocinando  mule,  vel  uale  ratiocinautibuf 
credeiido,  incidunt  in  r^^olas  generales  fa]sa8  et 
absurdas.  Cnusarum  enim  et  re^ularum  igiioratio 
uou  tautos  errorea  generat,  quantos  regiUjE  et 
causa;  (oXsse. 

Animi  humani  lux  est  orado  pentpicua,  justi^ 
dpfinitionibns  antc  rmunota,  ambiguitatibusque 
purjipita.  Ratio  est  grfsxux ;  niPtliodus  ad  xrien- 
tiam  tia  est ;  scicntia;  autcm  tiiiis,  bomim  kuaia- 
num.  Mctaphora'  autem  et  verba  nihil  siguificaiitia 
aut  ambigiia,  sunt  ii^Hen  fatui ;  in  quibus  qui  ver- 
satur,  iuter  absurditates  inuumerabiles  va^tiir,  qua: 
termiuautur  taudem  in  coutentioue,  vel  scdltiuuc, 
vol  coutemptu. 

Steut  exprnoiitia  multa  Jit  prtuienita  ;  ita  scieii- 
tia  multa  itapientia  wt.  Venim  ut  difterentia  quae 
iuter  illas  e$t,  inunifestius  appareat,  suppuuamus 
homiucm  aLiqiiem  qui  habeat  dexteritatem  arma 
sua  Iractandi  natunditer  excellentem ;  alterum 
nutem  {jui  dexteritatem  t]uidem  a;qualem,  sed  ba- 
bcat  pncterea  armonim  sricntiam  acquisitam,  qua 
quo  raodo  et  qua  parte  corporia,  in  qnacunque 
positioue,  bostcoi  ofrciidcre  vel  ab  eo  offendi  pos- 
sit,  |>erfcetc  tUdlcit.  lloruui  duorum  facultiites  ita 
nd  se  invteem  haheiil,  siciit  prudeiitia  et  sapleutia  i 


DB  HOMINE. 


39 


qi 


utrnqiie  utilis,  postenor  autcm  iiifalUbilis.  Ille 
auteni,  qui  coiifideiis  soli  Ubrorum  authoritati,  cffico» 
ce  sequitur,  slrailis  iUi  est,  qoi  fidens  lanista; 
ijus  n^ilis  faUis,  hostem  peritum  a^g-resgu», 
interficitnr  vei  flnuis  exuitur. 
Scieutiie  sigua  suut  alia  ecrta  ct  infnllibiUfl ;  Alia 
incertn.  Certa  sunt,  qoando  qui  scira  ge  dicit, 
idem  alterum  docero  et  vcritatcm  perspicne  demou- 
«trare  potest.  Ittcertay  qiiando  in  quibnsdain 
tajitum  rebus  id  quod  dicit  verum  cst,  scd  ia 

ultis  aUis  nou  ttem.  Itnquc  &igiia  prudentJEe 
Uicerta  omnia  suut.  Nenio  euim  rerum  omnium, 
quas  expertus  est,  circumBtautias  eventui  essen- 
tiales  vitUsse  potest,  aut  visanim  meminisse.     Cae- 

Tum  in  onmi  n^otio,  cujus  niiUa  est  scientia 
iiifallibilis,  proprio  judicio  diffidere,  sententiisque 
Ubrornm  duceudum  se  permittere,  imprudcntia  cst. 
Ktiam  illorum  hominum,  qui  in  concUiis  remmpub- 
licarum  quid  in  poUticis  et  historiis  et  quantmn 
profecerint  osteutare  amant,  pauci  tamen,  ubi  suae 
ipsorum  res  donicstica;  ajfuntur,  id  faciunt ;  cnm 
iu  sua  i|}siiis  rc  uuiuiquisque  sutis  prii<Iens  cst.  Iit 
pahlico  autcm  negotio  uia^  proprii  iugcuii  existi- 
mationi  student  quam  nt^tio  publico. 


CAP.  V. 


CAPUT  VT. 


I^DK  PRISCIPIIS  INTERNIS  MOTUS  VOLUNTARII,  W^  VUUrO 
n  PASSIONES  APPELLANTtlR:   ET  PE  oaATIOSIBUS 

^^  aUIBDS  DF.CLARANTtJB. 

Duo  sunt  motunm  in  auiuialibiis  gcnera  ipsis  pro- 
pria.  Quontm  iiiuis  est  riifi/ijf,  in  g^cneratiouc 
'  uccptus,  et  tiuie  iuterrnptioiic  pcr  totani  vitam 


40 


DR  nOMINB. 


CAP.  VI.  coDtmUQtus;  quali?  cst  moius  sangttinu,  pttltm*, 
p^  , "  "  «pirutionhy  concociioniity  tttttritioniM,  excretioni»; 
iai.mi>  innu»  qui  imaEtuatioiiis  auxiliu  non  indi^ut.  Alter 
Tuip.pu.1™.  dicitur  ««iwrt/i*  i't  volttHiartm :  quahs  t'&t  fn**?*- 
^StaSil»''"^*"'*»  ioeulio,  et  artuum  motus,  qualcm  prios  nmtno 
fcM  *ci«te.(jpgitaverinius.  Seiisuin  niotum  esne  in  oi^anis 
et  partibus  iuteniis  corporis  liumani,  factum  ab 
objectis  ci«i>,  aitditis,  etc.;  pliautasiam  autem  esse 
ejusdem  motus  post  sensiouem  rcliquiat ;  tUctum 
ante  est  (in  cap.  i.  et  it).  Uuoniam  autcm  incet- 
mtti  loqucla,  et  similea  motus  voluutarii,  sempcr 
dcpeudeut  ab  -oliqua  ]}r£ecedente  cc^tatione,  quo, 
qttu  via,  et  fjuit/,  mouifestura  est  phantasiam  mo- 
tutim  otnDiitm  vnluntariorum  priiicipium  interniun 
primum  esse.  Btsi  autem  ttint  qui  motum  omuiuo 
nllom  esse  negant,  ubi  res  mota  iuvisibilis,  aut 
spatium,  iu  quo  movetur,  propter  brevitatem  iii- 
seusibile  est,  illud  tauien  uou  impedit,  quo  mitms 
hujusmodi  motus  siut.  Uuaiitulumcuuqne  enim 
spatium  sit,  id  quod  movetur  per  spatium  majus, 
cujus  parvum  illud  spatiura  pars  cst,  per  illud 
etinm  uect-^itario  movebitur.  Principia  lt£c  motas 
parva,  lutra  bumanum  corpus  sita,  autequam  ince- 
dfHiio,  loquem/o,  percNiientio,  cieterisque  actioui- 
bus  visibilibus  appareaut,  vocautur  cotiatus. 

Conatnt  bic,  quando  fit  versus  causam  suam, 
vocatur  appeiiltis  vel  cupido ;  quarum  vox  prima 
geiieralis  est ;  altera  sape  restringitur  nd  sipiiiti- 
caudum  appetitum  aliquem  particnlarem,  ut  fftiiicm 
Tcl  sitim.  Quando  autent  auiatus  est  rccedciidi  a 
re  nliqua,  tniic  vocatur  aversio.  Ilas  duas  voces, 
apfH-titum  el  avcrtiioaem,  Gra;ci  siguificaiit  per 
«jj/uif  et  n^p/j>ir.  Natura  cnim  bominea  ad  veri- 
tateiii  aliqiiaiido  ipsa  uiget,  iu  quam  oflVuduiit 


CmuLllu. 


DE  UOMINE. 


41 


* 

n 


npe  illi  qui  ultra  iiiittiratn  docti  esse  mpiunt.   cap.  vt. 
I&ehulit:  euim  iii  appt-titu  niotuiii   iiulluni  omniuOuJ"^JT^ 
Ifce  ccnscnt;  et  qnia  motus  aliqulB  nctMawario'"»™""'''"» 
aanuttfnuus  est,  appetitum  motum  esse  cucunt.uii.'!"!»!"!'» 
metaphoricum  ;  id  quod  est  absurdum,  cnm,  etsi^SrX"'^.^ 
verba  possiiil,  curjmru  iiiotiiMjiic  mctapborica  esse***''"*'"'^'"'- 
uou  posaint. 

Qusc  rupliiiit  homines,  eadera  et  ttmare  dicuntur ; 
adiof/nr  hahcre  ca  qnie  fu)?iunt.  Itnque  nipere 
et  amnre  idem  sunt.  uisi  quod  iu  cnpifllnr  ohjcc- 
tum  semper  ahestie  iuttiUigitur;  iu/T;M«rt^plenimque 
et  propric  adessc  dicitur.  Similitcr,  jwr  aver- 
sioiicin.  aljscntiam ;  per  odium,  praseuliam,  objeeti 
siguiticamus. 

Appetituum  et  aversionum,  aliee  nobiscum  uatce 
aunt;  ut  appetitus  edendi,  exceruendi,  et  exoue- 
randi ;  qu%  aventioncs  ctinm  alio  respectu  dici 
possunt,  qnia  fugte  suut  alicujus  mali  in  corpore 
pleno  et  onerato.  Appetitus  cacteri  remm  parti- 
cularium  oriuutur  ab  experientia  effectuum  quoe 
in  nobis  vel  aliis  hominibus  produxerunt.  Rerum 
euim,  quas  non  oiunino  coguoscimus  vel  quas 
nou  credimus  existcrc,  ap])etitum  alium  liabere 
linvtcrquom  cxperiendi  impo8«ibile  cst,  Aversio- 
Ufui  autem  habemus  etinm  ab  iis  rebus,  nou  solum 
quas  cogiiovimus  nos  lsesis.se,  scd  etiam  ub  lis 
rebus,  quK  an  Iwsurse  siut  oeene,  nescimus, 

QuGC  ncque  cupimus  iieque  odiinus,  ca  dicimur  cmmoiH-it. 
eoM/rntnere.  Contctttptu»  eniin  niliil  aliud  est 
qnnm  eordis,  aotiouibus  quarundcm  remm  rcsls- 
tcutis,  immobilitas  qusedam  sive  contumacia.  orta 
ab  eo  quod  cor  nb  aliis  objectis  fortiorihus  occu- 
pntum  C8t ;  vcl  ab  eo  quod  quolia  siDt  ea,  quic 
coutcuinimus,  ex|>erti  uon  sumus. 


42 


DB  HOUIN8. 


CAF.VI. 

iMmtoMM 


rnlelinim. 


Bt   quouiam   ia    perpctua    mutataoQe    versatdr. 
humani  corporis  coiisiKtcutia,  impossibtle    est 
eadvm  tc^  profluccrcnt  eosdem  Bcmpcr  appctitns  i 
avcri^iiineii ;  miilto  miiiu!>  poterunt  omncR  homii 
couseutire  iu  appetitu  uiuus  et  cjosdem  objecti. 

Quicquid  autem  appetitos  iu  homiue  quoconqat 
objectum  est,  eidem  illud  est  quod  ab  ipso  appel- 
latur  bonum.  Similiter  id,  quod  aversionis  in  ipso 
et  odii  causa  est,  ab  iiisi)  noiniuatur  maluat ;  atque 
id  vUe  appellat,  quod  ipse  contemiut.  Voces  eaim 
honum,  malum,  vUe,  intelli^ntur  semper  cum  re- 
lattone  ad  pcrsoiiam  quie  illis  utitnr ;  cum  nihil 
sit  simpliciter  ita  ;  neque  ulla  boni,  mali,  et  vili*,— 
commanis  rcguln  ab  ip<;onim  objectonim  natnritl 
derivata,  seda  natura  (ubi  civitas  non  est)  persons 
loquentiii,  vel  (si  est)  personse  civitatem  repraeseD<^ 
tauti-s  vel  ab  arbitro  vcl  jndicc  constituto. 

Ptdckram  et  turpe  prope  quidcm  idem  signifi-J 
cant,  qu«l  bonum  ct  malum,  scd  non  adaequa 
PnMirtim  cuim  id  sipiiticat  quod  signis  apimren- 
tibns  honum  promittit,  sicut  et  turpe  id  quod 
jua/uiH  promitiit.  UtriuiMiue  autem  sunt  diversie 
specics,  ut  ^formoHum,  huncalum,  tleeorum,  jucuu- 
dttm,  sunt  species  pulekri ;  ttcfonuc,  inhoncstum, 
vMlrttum,  gpecies  turpis.  Quie  omnia  vocahula 
niliil  uliud  sigui6cant  prseter  promissinnem  quau- 
dam  vel  boni  vel  malj.  Itaque  buui  trea  sont 
BpccieR ;  altera  in  promissione  qua:  pulchritudo ; 
altcra  in  re,  et  dicitur  lionitas  ;  tertia  in  tine,  qtue 
est  jucunditas.  lYajtcre^,  /toaum  qnod  in  fine^M- 
amdum  dicitur,  iu  mcdio  vocatur  utUe,  Similiter, 
maUim  iit  promissum, //tr/K^;  ut  in  fine,  moleatiOiiMi 
appellatur.  ^ 

Utin  seusiouc,idquodiutracurpuiiest,uilula]iud 


DK  nOMINB. 


43 


?t  prseter  motum  ortum  ftb  actione  objectonim,  qui   cap.  vi. 

len  ad  vLsmu,/Mz  et  cohr :  ad  auditum,  «ohhj.-  '   . ', .  ' 

Di  pmiinpiu 

olfactum,  otlor,  etc. :  ita  objecti  actio,  continuata ""m"»  ""*" 

uculos,  aures,  aliaque  sensuum  orgaiia,  iiibil  aliud 

pneter  motttm  vel  couaium,   consisteut^^m   iu 

Httu  vel  Aiga  objecti.    Appariuu  Uimcu  lllius 

lotud  illu  est  qua;  vocatur  aut  volapta^i  aut  irq- 

fstia  ftnimi. 

Quoiiiam  autcm  motus  hic,  propter  voluptntcm, 
vidctnr  esse  motus  vitalis  adjutor ;  ea  qure  motum 
hmic  efliciunt  vocari  solent,  nec  improprie,  niminim 
a  juvando,  jnennda  ;  et  eorum  contraria,  mofesia. 
.hicuniium  er^  est  appareus  twuum  :  et  molestum 
apparenx  raalum.  itatiuc  appctitus  omnis  amorquc 
conjunctus  csX  cum  vuluptatc  aliqua;  et  odium  et 
fu^.  cum  molestia  aliqua. 

^'oluptatum  aliar  ab  objecti  prsesentis  sensione 
onuntur,  (]ua:  vocari  possuut  voiuptatcs  seHSuaUa^m.n^^n-t.i 
qiue  vox,  nntef|imm  It-ge  condt;muentur,  iiihil  cul-  "'" 
pahile  consigniiicAt.      Hujus  gcneris  sont  onera- 
tiones  et  exonerationes  corporis ;  quicquid  item  ad 
\-isum,  auditum,  olfactum,  gustum,  vel  tactum  ju- 
ruridum  cst.     jViite  ab  espectatione  oriuntur,  id  est, 
a  pnevJMone  finium  vel  consequeutiarum  renim, 
<tive  illa  ad  sensum  jucuuda  sire  injucuufia  sint. 
Atquc  animi  voiuptates  hje  sunt  ini.s,  qui  conse- 
qucntias  ilioaprarvident;  vocanturque  uno  nomine,(),iiiiiu« 
gani/iam.     Siniilitcr,  molestiarum  ali»  in  seusu 
Huni,  vocantuniue  riolore/t  corporis ;  alia;  in   cx- 
pectiitione,  et  appeUaiitur  dolorefi  animi. 

Passiolics  auteia  isUe  siinpl  ices,  appetittui,  ctipido, 
,  ftrersio,  odium,  gattdium,  et  dolor,  a  diversis 
ennsideratiiitiibus  quauduque  variaiitur  etiam  uomi- 
nibus.     Ut  primo,  prout  vidcutur  alia>  aUis  bucccs- 


,  Pll! 


44 


DB  HOMINE. 


CAP.  VI. 

■iHanik  notw 
ntoulvil.  ((r. 

Haliu. 


Fmlituiji»- 
Kiilnrlk. 


aiute.  Secundo,  prout  objectnm  appptimns,  ant 
fugiinus.  Tertio,  prout  multffi  siniul  coiisidemntur. 
Postremo,  pro  nioclo  succeswioDis  uuius  ad  altenuD. 
ApppCttnx  enim,  si  conjunctus  sit  cum  opinione 
oblineiuli,  xpes  dicitur.  Idem  siue  opiuioue  olili-^ 
uendi,  de»pcralio. 

Avtrsio  cum  opiuioiie  rlnmni  secuturi,  metia. 

Eadcm  cum  spe  damui  per  rcKisteutiam  su))eraDdi, 

fwtitaih. 

Subita  fortitudo  est  ira, 

Spes  in  propria  virtute,  si  coiistans  sit,  Jidncia  ; 


Airil^ 


Aniuu  .JdMHu.  des|ieratio  continuata,  ammi  ahjt^rtio. 
ludiKutin.  Ira  ex  liesioue  alterius  iuju.stfl,  indignatio. 

cuitM.  ^ijj  ijonujn  cupere,  henerolentia  vel  caritas. 

Cupido  divitiarum,  maritia.     QuEe  vox,  quia  de 
divitils  ccrtare  iiomincs  inter  se  solent,  accipitnr 
sempcr  fere  iii  malii  sensu,  etsi  cupido  ipsa  ant  cul-    i 
paufla  ant  prohamla  sit,  prout  media  suut,  quibtta 
quieruutur  divitia;,  buua  vel  malu.     Cupido  digni-    I 
tatum  publicarum,   ambitio.      \ox  hcec   quoque, 
propter  couteutionem  hominum,in  deterius  saipi»^ 
sime  accipitur.  ^M 

Cupido  rerum  purum  ad  iustitutum  uostrum  cou- 
duceutium,  item  uictus  renim  iuRtitutum  nostrum 
[Kirum  iui)iedicutium,  ^/m7/0ff//jUfVaji. 

Adjumentorum  ct  impedimcntorura  exiguofum    „ 

MDR&uumibu,  coutemi>tus,  maguanimitfig.  ^| 

MHiTDauimitas  iu  jicriculo  mortis  violeutse  aii^< 

viM,i.  uaii.-4.  vulncrum,  vtrtus  beiHca. 

liwcniii».  Maguauimitas  iu  di^-itiarum  usu,  liberalita*. 

T«.«ita»,  Pusiilaiumitas  in  usu  earuudem,  tcnacitas. 

vii,dim*  Cnpido  Ifedcudi  aliquem,  eo  filie,  ut  factum  alv 

quml  suum  coiidemuet,  vindicta. 

Cu)>ido  scicudi  quid  et   (|Uomodo,  cHriositat 
qnee  pu^io  soti  incst  homini.     Uistinguitur  ergo  a 


PiuHknlniili 


LUI       < 

I 


CaiiDuUa- 


DR  IIOMINB. 


45 


ia  onimalibus  homoy  non  solum  rtitione^  sed 

,m  [HLssioiie  bac,  qunm  voro  curioHitatem.     Cfie- 

raenim  animalin,  in  quibus  appetitns  cibi  aliAsque 

ohiptntes  sensuales  priBdominantur.  causnrum  coa;- 

ospeiidarum  cura  careut,quffi  aiiimi  coiicupis<!e]itia 

Qajdnm  est,  coiijuneta  cum  voluptate  perp^tua  et 

atlgahili  geueratiouis  scientianim,  vcheitK^^ntiam 

voluptatum  sciisualium  brcvcm  loiige  superaiis. 

Metu?  potentianmi  invisibilium,  sivc  fictcu  illse 
siiit,  sive  ab  historiis  acceptic  sint  publice,  relif^io 
t;  si  publice  accfptse  non  sint,  SHperstitio. 
Quaiid»  antem  pntciitiFC  illa:  revcra  tales  suut  quales 
accepimus,  vera  religio. 

Metus  sine  conceptione  pcricuti  unde  ct  qnnle 
&\t.  terror  paHicu* ;  ita  vocatus  a  Panc,  qucm  talium 
metuum  authorem  fnciutit  fabulse.  Revera  tamcii, 
qui  primus  meuiit,  metuentli  causam  vidit  aliqnam; 
cieteri  autem  illius  primi  excmplo  fugiunt,  crc- 
lcntes  causam  fugiendi  ftigicntibus  cajtcris  satis 
cognitam.  Nam  pa^sio  hiec,  nisi  in  coacta 
moltitudine,  nuaquam  accidit. 

Gaudium  a  cognitione  nova,  atlntiralio  ;  et  ho- 
mini  propria  est,  qula  excitat  appetitum  seiendi 
causaiu. 

Gaudiiun,  quod  in  homine  oritur  ab  ima^inatione 
potcntix  aut  nrtiitis  propriie,  aoiini  Gsultatio  quse- 
est,  quara  vocant  glorinm:  qoie  si  fundetur 
in  experientia  actionum  snarum,  eadem  est  cum 
liducia :  siu  fundata  sit  in  ndulationc  hominnm, 
rel  a  seipso  ficta  proptcr  voIupUitcm  qua*  mBsna.s 
artiones  solet  consequi,  gloria  inaHis  vcl  raiia 
dicitur.  Fiducia  enim  gi&ruit  ag^essum  ;  id  qnod 
inanis  ploria  producere  non  potest. 

Dalor  iiatus  a  propriae  impotentise  opinioue,  de- 
mixjiio  animi  dinitur. 


CAP.  VI. 

IV  pnnn|iiia 
iulfTiiik  iih4ii> 
lolioiMiii,  Mc 


SaptnOU* 
Vim  nligu. 
TirmiT  pMilcu. 


I     cieti 


A<liiii>«(i<>. 


Gliwti. 


,     pote 

■         tn     ji 


Qlori*  iiiaia 


Ot^ttta  I 


■46 


DR   IIOMINK. 


Haia. 


CAP.  VI.        Ittftnix  frforia,  qna:  consistit  in  ficta  suppoeitic 
■      '    "    virtutum  quas  nobis  scimus  uon  inesse,  nropr 
ioi-int.  rrrrtui  fere  cst  juvennin,  alitnrque  a  rcrnin  inaitiiarum 
toiiiiiMu.oir.  lugtoriisvcl  anarratioiiibiisfictis;  corrigitur  aut 
magua  cx  partc  state  et  ncgotiis. 

Gloriatio  subita  passio  illa  est,  quie  producit 
ristitn  ;  habet  autem  pro  causa  vel  subitam  aliquani 
actionem  propriam  in  qua,  qui  eam  fecit, 
placet,  vel  eoueeptum  turpitudittis  vei  facti  ali 
indecori,  comparattone  cujus  subito  sibimct  ipsi 
commendatur.  Contingit  autom  bnc  illit;  mauroe, 
qui  cum  virtutiim  pauclssimarum  conscii  sibi  siui 
bonam  de  seipsis  opiuioucm  cou.sc'rvarc  noii 
Runt,  nisi  infinnitatcs  aliorum  hominum  observaudo. 
Itaque  multiw  risus  signum  est  pusillauimitatis. 
Aninii  enim  magni  opus  proprium  est  auxiliari  et  a 
rontcm])tu  alios  liberare ;  seipsos  autem  cum  mtui^ 
mis  homiriibus  soUs  comparare. 

Coutra,  tlemissio  attimi  suhita  passio  e«t  q 
pTodHcit  JletHin  ;  cujus  causa  sunt  acnidentia  'i 
quae  magTiam  spem  nliquam  vcl  potcntia;  susb  B' 
tumeu  nliquod  subito  destniit.  Fletni  autem  sub- 
jecti  sunt  iUi  qui  auxiliis  exteruis  maxime  indigent, 
qnales  sunt  fceiniiiae  et  pueri.  Alii  itaque  jacturam 
deflenl  amicorum;  alii  ingratitudinem ;  aJii  etiam 
flent  qiiando  cum  ilUs  conciliantur,  propterea  quod 
inde  oritur  vindictffi  speratfe  obstructio  subita. 
Sempcr  autem  tum  risus,  tum  fletus  motus  sunt 
subiti ;  ct  cou^uctudine  minuuntur.  Ncmo  «nim 
ant  veteres  jocos  ridet,  aut  calamitates  deflet 
veteres. 

Dolor  ille  qui  oritur  ab  eo,  quod  inderonuitt  ali- 
quod  nostrura  admissum  putamus,  ptulor  dicitur ; 
ostcnditurque  pcr  erubcscentiiun.     Fassio  Hegc  ia 


rirtiB. 


DE  HOMINR. 


47 


ntlolescentibus  laadatur,  ut  Biguiim  cupleDtls  nibil    cap.  vi. 
facere,  iiisi  quod  sit   laudabUc.     Iti   seuibus  uou 


...''*  prindph» 

laudatur,  nropterea  quod  minus  venia  digiu  sunt  «'«"i' ™"» 
scnes. 


^. 


co 

I 


Coiitemptus  bonae  exisUmationis  appellatur  im-  i...|™,in.d., 
udfntia. 

Dolor  ob  calamitatem  Jilienam,  dicitur  miseri-  Mi-n<Bn«ft 
eordia,  oriturque  a  coiisideratlone,  qitod  sihimet 
\\m  contingere  potest  eataniiui.s  similis;  et  oh  eam 
rcm  vocari  etiam  solet  compatjfio.  Culamitos  ita- 
quc  alicua,  si  a  niapio  oriatur  ipsius,  cui  contiugit, 
scelere,  tanto  minus  producit  miserir.ordiam.  Item 
in  eadem  calamitate  miuup  misericordes  sunt  illi, 
qui  calaniitati  simili  miuime  obuoxios  se  esse  ju- 
dicant. 

Alience  calamitatis  contcmptus,  nominatur  em-  cnAOim. 
delita»,  proceditque  a  propria;  sccnritatiR  opinione. 
Nam  ut  aliquis  sibi  plaecat  lu  malis  alienis,  sine 
alio  fine,  videtur  milii  impo^ibile. 

Dolor  ob  .successimi  comjietitoris  alicujos  circa 
honorem  aut  diviiias  aut  aliud  bonum,  si  conjunctiis 
sit   cum    couatu    diligentiam    proprium   uii|;^Tidi, 
trmHlaiio  dicitur;  sin  conjmigatur  cum  couatu  «o...hUih 
competitorcm  fallendi  vel  impedicudJ,  inpidia  est,  lon** 

Quando  iu  animo    humano    nppntitus,  avcrsio, 
pes,  metus,  circa  rem  eandem  oriuntHr  alt*^rnatim, 

niuntquc  in  aiiimum  faciendi  omittendique  boDae 
malffique  conseqncntiae  suecessive ;  adeo  ut  inter- 
diun   nppetamus,   interdiim   ftigiamiu: :    interdtim 

LTemui^,  interdum  metuamus;  tnnc  totum  illnd 
ionum  aggregatum,  eatenus  dnraus  dum  res 

erta  sit  vel  rejecta,  vocatur  deUberatio.  DcHbmda. 

Itaqae  de  rebns  praeteritis  deliheratio  nulla  est, 


48 


DB  ROMIKB. 


CAP.  n.  qiua  pneteritum  immutabile  cst ;  ueque  rei 
ftipnotiiwi  ^"^^  scimiw  vel  putamus  esse  imj^ossibiles,  quia 
hnMiKiMitui  taliiim  dfiliherntto  vana  est.  ImpossibiHum  an- 
tem,  quac  possibilia  esse  arbitraranr,  tlc/iher/ifio 
datiir,  ut  quam  vaiiaiii  esse  nesLmiis.  Deliberfido 
autem  ideo  diritur,  quia  libertaii*,  quam  babeuus 
faciendi  omittendive,  finis  esL  AUenia  hscc  snc- 
cessio  appetitus,  aversionis,  etc.,  communis  est 
bomini  cum  animalibus  caeteris.  Nam  deUbcrant 
etlam  bestiee. 

De]i1>eratio  finiri  ttiiic  dicltur,  quando  id,  de  quo 
deliberatum  est,  factum  est  vel  reiiditum  impos- 
sibile  ;  proptcrea  quml  <^atenus  libcrtatem  facieudi 
vel  non  faclendi  pro  arbitrio  retinemus. 
vjuni».,  In  deliberatione,  apitetitiis  ultimus  vel  aversio 

actioni,  de  qua  detiberatum  est,  immediate  adbip- 
reus,  eiit  roitrutas :  actu^,  ijiquam,  nou  [Ktteritia, 
toietidi.  Unde  sequitur  bestia.t,  quia  deliberant, 
etiam  voluntnte  pr!edita.<4  esse.  Definitto  voluutatts 
scbolnstica,  nemi>e  to/tnifatem  appetitum  esse  ra- 
tiotutlem,  legitinia  uon  est.  Nam  .si  esset,  nulla 
omnino  esse  posset  actiovoluntaria  contra  rationem. 
Actio  euim  voluntaria  est  ea,  qua  a  voluntate  pro- 
ficiscitnr,  nee  uUa  aHa.  tluod  gi  pro  uppetitu 
rationaH  dicamus  appetitum  qui  oritur  a  deHbera- 
tione  aiiteecdeute,  tunc  dcfinitio  eadem  eftt  quam 
dixi,  nemiK  ultimuii  in  deUberando  appetitus. 
QuanquaDi  autem  vnlgo  sffipLssime  dicamus  babu- 
isse  aliquem  voluntatem  faciemU  Id,  quod  facere 
postca  uoluit ;  id  tameu  ndn  voluntas  proprie  est, 
sed  iucHuatio,  quas  actionem  non  facit  ut  sit  volua- 
laria,  qua;  depeudere  debet  nou  ab  omui,  sed  ab 
ultimo  appetitu.     Intervenieutcs  cnim   appetitiis 


DK  HOMINB. 


40 


sive  inclinationes  non  suut  voluntates;  ^  ciiiin  cap.ti. 
eaHent,  onines  actiones  simul  essent  et  voluntariie  „  '~~~' 
et  involuutaria;.  inu.mi.  moui» 

Maiiifcstum  hinc  est  voluntarias    actiones  esse 

Inon  modo  eas,  quBe  incipiunt  ab  appetitu  alicujua 
tei,  sed  etiam  illaa,  quie  profidsciintur  ab  aversione 
rel  a  metu  eventuum  qui  consequuntur  facti  ali- 
bajus  omissioaem. 
f    Formulte  sermnuiti,  <piil)uK  pnAsioues  deolaraiitur, 
portim  e^edem  sunt  quibus  alias  signiticamus  cof^- 
tatioues.      Et   primo  generatim  passiones   oinnes 
proferri  possunt  indieatife :  ut  amo,  metuo,  gau- 
^ieo,  delibero,  volo,  etc.     Sunc  auteio  aliijufe  qme 
^puax  habent  prolationes  sibi  proprias  ;  quie  tamen 
aflirroatioiies  iion  sunt,  nisi  qaando  inserviuiit  illa- 
tionibus.     Delibcmtio  profertiir  sHbjimciire,  qui 
modus  propriiis  e«it  suppositionuiu  a  quibus  ducimus 
consequentias  ;  ut,  «i  hocjiat,  Ihhc  xefjuetur  illnd ; 
uec  differt  a  sermoue  ratiociuandi,  ui»i  quod  iu 
rutiocinattouc  uominibus  utiiaur  uuiver^ulibus  ;  iu 
deliberntionc,  plerumquc  siiigidnribus.     Sermo  cu- 
piditatis  et  aversionis  est  imperativus  ;  ut,  hoefac, 
ab  hoc  ahstine ;  quae  verba  ad  illum  qui  ad  facien- 
^■lom  vol  abstiuendum  obligatur,  mandatum  dieitur ; 
P^ioqui,  prceatio  vel  consilium.    Sermo  vana!  giorise, 
item  indignationisetmisericordiiealiarumque  mul- 
tanmi  cupiditatum,sernioest  oplativux.  Cupiditatis 
aiitem  cognoscendi  sermo  pecidiaris  cst  infcrruga- 
lirtts :  ut    Quifi  est?     QuaHdo  crit?     Quomotlo 
Jactum  est  ?  Quid  tta  ?  Pasaionum  sermonca  alios 
non  re{>erio.     Jurationes  enim  maledictione^que 
ct  convitia  pa«$ioues  non  significant  ut  verba,  sed 
t  aetioiics  male  moratje  liiigua:. 
Formulie    hte  signtticationes   quidem  sunt  pas- 
VOL.  III.  B 


00 


IIR  HOMINR. 


CAP.vi.  «ionum  voluntaris ;  signa  mitem  certa  nou  sunt: 
«."""i^TT  •''l"^»  *I^'*  voluntaria  sunt.  Possiouis  prajsentiB 
iDunii*  laotm  cf  rtLfsiuia  signa  sunt  illa,  quae  a  ^"ultu,  gestn,  ac- 
tionibua,  finibus,  negotiisque  hominum  capiuntor. 

Q,uouiam  in  dcliberutioi]r,ap|>etituset  aversioiif 
a  pros)>ectu  bonurum  ct  malurum  cousequeutium 
actionem,  de  qua  delibcramus,  altcniic  iiiuiit,  et 
catcnam  longam  faciunt  consequeutiarutn,  rujus 
finem  ssppenumero  uon  videmus ;  si  in  catena  llla 
visa  sint  consequentia  plura  bona  quam  mala,  totnm 
aggregatum  Iwnum  est  apparetis ;  si  plura  mala 
qimm  bona,  tunc  totum  ma/am  npparea»  est.  Is  igi- 
tnr,  qui  ralioeiuatione  vel  oxperieiitia  loitgiissimuai 
sibi  consequeutiarum  proiipectum  acquisivit,  optime 
delibcrat,  ct  optimus  aliis  cousiliariu»  esse  potest. 

Peqietuus  in  rcbus  cupitis  bonus  succcssua,  illud 
ipsum  est  quod  vocari  solet  jHicidis.  Felieitatem 
intelligo  prsesentis  vitae.  Nulla  enim  e&t  animi 
dum  vivimus  i>erpetua  tranquillitas ;  quia  vita  ipsa 
motuH  est,  uf<pie  sine  cupidltate,  metuque,  alii»que 
passionibus  vivere  homo  potest,  magis  quam  ^e 
sensti. 

Formula  sermontR,  qna  qnis  opinioncm  suain  sig- 
nificat  de  alleujus  rei  bonitote^  laita  est.  Forraula, 
qua  significat  jmlentiim  et  magttitudittem  rei,  est 
magttificatio,  Formula,  qiia  significat  opiuiuuem 
quam  hahet  dealicujusy('/iC/Va/e,a  Gracis  vocatur 

Atque  hfcc  de  passiQnibus,  <|uateau8  ad  iostltti- 
tum  pra^cus,  dicta  sufliciant. 


UK  UOMINR. 


51 


CAPllT  VII. 


OE  PtftCOIWIUUM  DP.TKRMINATIONIIIUS. 


Omnis  discursus,  si  a  cupiditate  coguitiouis  guber-  cap.  vu. 
uetur,  vcl  iu  luk-ptiom:  tcnuiiiatur  vcl  in  rcjcctione.  11,4^,^™!™ 
Quod  si  cogilatioumn  serica  pro  tempore  tantum  ^^^-^ 
iutL-rrumpatur,  uon  ideo  dcterminata  diceuda  est. 

Si  di»:ursus  in  solis  fiat  cogitationibus,  tunc  cou- 
sistit  iu  cogitatiouibns,  qaod  ftet  vel  qnod  nonjietf 
vel  qaad  JhU  ve!  qnod  non  fuit^  altemis.  Itaquc 
ubicunque  di.scursus  dcKinit,  rcliiiquitnr  prscsumptio 
quod  erit  vel  «0«  erit,  vel  fmt  vel  nonfttii.  Qu» 
delenninotio  apjiellatur  opinio.  Atque  id  quod  iu 
deliberaiido  de  bouo  et  malo,  appetitus  est  alteruus, 
in  tuqui^iitiuue  vcritatis  facti  prffitcriti  vel  futuri, 
est  altc.rna  opinio.  Sicut  autcm  in  delibcratione, 
appetitus  ultinius  est  eoluntas ;  ita  in  quaestiooe 
pfffiteriti  vel  futuri,  optnio  nltima  sRt  jndicinm  sive 
genteittiti  Jitialis.  Et  sicut  tota  series  appclituum 
alternorum  in  (piic^^ioue  boni  vul  inali,  deliheratio 
(licitur;  ita  iii  quarstioiic  veri  vcl  falsi  wries  tota 
opintonum  alteniarum  dicitur  dubitatio. 

Kscursus  nuUus  in  cognltione  perfecta  prxteriti 
vel  futnri  tcnninare  potest.  Natu  coguitio  facti 
origiualiter  seiisio  est,  et  deinde  memoria.  Et  cog- 
nitio  eousequentiarum,  qu»,  ut  ante  dixi,  scieutia 
appellatur,  scicntia  ahsolnta  non  est,  sed  tantum 
conditionalis.  Nemo  pcr  diseursdin  scirc  poteat 
koc  cct  illud  e«ney  fuisse,  ccl  futurum  fvte ;  id 
quod  est  [K*rfcctc  Hciru :  scd  tautum,  «i  koc  »itj 
tnm  illud  fst ;  ni  Aoc  fuit,  tutn  fvit  tl/ud ;  «i  hoe 
erit,  ium  iVnd  erit ;  id  quod  est  scirc  conditioim- 

B3 


sst 


DR   HOMINR. 


CAP,  VII. 


D*Akvmiw 


liter ;  et  scire  nou  rei  ad  rem,  sed  nominis  ad  aomen 
coDs«quentiam.  Si  disctirsas  ergo  sit  in  verbis, 
incipiatque  a  definilionibus  vtTborviin,  prooedatque 
per  connectionem  eorumin  proposilioiies,  et  rursus 
propositionum  in  gyllogismos,  dtrtcrminabitur  in 
aliqua  concluiiione,  qnee  samma  est  omnium  aute- 
cedeotium  propositionnm.  .\tque  h»e  xcteHlia  ert, 
sive  cognitio  consequentiarum  unius  rerbi  ad  alitid. 
Verum  wi  discursu.^  iion  iucipiat  a  definitionibns, 
vel  si  definitioncs  illie  non  rccte  conneetautur  ia 
syllopnsmos,  tnnc  rur8u.=i  discursus  terminatur  in 
opinione  tautum  veritatis  eondu.Moni8,  utcuuque 
absurdse  et  insignificantii).  Quando  dno  vel  plnres 
idem  simul  sciunt,  consdi  dicuuciir ;  et  quia  illi 
factorum  suorum  mutuo  testes  maxime  idonei  sunt, 
maxima  semper  fuit  et  erit  existimata  iinprobitas 
testimonium  contra  conscientiam  dicere,  vel  aUum 
atdicat  inducere.  IJsurpatur  autem  vox  conad- 
etitia  s^piKsime  pro  sua  cujusque  facti  vel  ct^tati 
secreta  eognitioue.  Sunt  etiam  qui  proprias  opi- 
niones  suas  privntas  novasque,  projiter  amorem 
ingenii  proprii,  etsi  aliqnando  absurdissimas^obsti- 
natesustiuent  sub  nomine  illo  couseientiEefavorabili  • 
tamquam  illas  mutare  peccatum  maximum  esset. 
Itaquc  vi-ritatem  iUarum  ^cire  se  videri  voluut, 
quando  nibil  sciunt  uisi  quod  ipsi  ita  opinantur. 

Quando  discursus  non  incipit  a  defiiiitioue,  ter- 
minatur  ^mper  in  opinione.  Uuod  si  incipit  ab 
alicujus  alterius  homiois  affirmatione,  de  cojus 
hominis  neque  cognitione  ueque  vcracitate  dubita- 
mus,  quia  qusstio  est  non  tam  de  re^  quam  de 
peraontt  ;  tunc  detcrminatur  in  ereditione  ct  Jide ; 
Jide,  inquain,  homini  habita;  creditione  rei.  Cre- 
dere  in.  hominein,  et  credere  homini,  idem  plernm- 


DE  HOHINE. 


5S 


^ 


I 
I 


* 


Nignificant,  uempe,  opiuioiiein  de  veracitate  cap.vii, 
ejus ;  sed  oredere  aliquod  dictuin,  siguificat  opi-  p,,|,.,;^„ 
aionem  tantum  veritatis  ipsius  dicti.    Notauduin  ««»«*»*•««'• 
antem  e.st  dictionem  hanc  cretlo  /«.  ut  et  GrEecam 
wiariwi  tic,  rari&^iuic  usurpari  pra'tcrquam  in  Ubris 
tbeulo^cis.    Scriptores  caeteri  dicunt  credo  illu 
conjido  iUi,  Jtdem  illi  kabco, 

Sed  credere  in,  m  sjTiiboIo  6dei  Christianae,  non 
proprie  significat  fidem  ciufc  babetur  personw,  sed 
doctrinfc  plurihus  articulis  propo«itffi  agnitionem 
sive  confessioncm.  Etenim  non  Chnstiaui  soli» 
scd  etiam  homiiies  omnes  ita  in  Deum  crcdmit,  ut 
qiiicqnid  dixerit  vel  dietiirus  «t  pro  vem  iiguos- 
cant ;  idque  sive  intelligaut,  sive  uou  iutelligaut: 
qna  fide  major  csse  nulla  potest.  Doctriuam  autem 
symboli  non  omnes  credunt,  sed  soii  Christiani. 

Maiiife^tum  hinc  est,  quod  qui  verum  atiquid 
csse  putat  uou  proptcr  arguuicuta  sumpta  ex  ipsa 
rc  aut  ex  principiis  rationis  naturalis,  sed  ab  autbo- 
ritate  et  ab  cxistimationc  bona  persona;  loquentis, 
fidei  tgiis  ot^jcctum  principaliter  et  proprie  esse 
pcrsonain  Loqneutem.  Itaque  quando  credlmus 
Scripturag  Sacras  esse  verbum  Dei,  fides  nostra, 
nisi  specialem  aliquam  Iiabeamus  revelalionem, 
termiiiatur  in  ecclesia,  in  cujus  authoritate  acquie- 
vimus.  Etiam  iUi,  qui  credunt  id  quod  narratar 
Dei  nomine  a  propheta,  fidem  proplieta:  habere» 
illumque  honorare,  illi  credere  et  fidere  diceudi 
8uut.  sivc  Ycrus  sive  fidsus  sit  propheta.  Gtiam 
circa  cseteras  bistorias  eodem  modo  se  res  habet. 
Naro  si  omiiia  ea,  qute  de  Wrtutibus  dicta  sunt 
AJexandri  aot  Ciesaris,  credere  recusarein,  non  puto 
illos  merito  mihi  succeiisuros  csse,  aut  alium 
qucmlibct  praitcr  historise  conscriptorem.   Si  Livio 


CAP.  VII.  non  eredamus  loctitam  esse  bovem,  nou  Deo  sed 
livio  difiidimu^.  Perspicuam  ergo  ert,  si  quid 
credamus  nullo  alio  arfEumeuIo.quam  quod  Jucitur 
ab  anthorilatc  humaua,  fidem  nostram  non  t>eo, 
sed  iii  homiue  tauitum  dLatrruiiaari. 


CAPUT  MII. 

DK  VmTUTIBtJS  ISTELLECTrAUBfS  ;    DerKCTl»UM)lIE 

opposrns. 

ViRTis  in  omni  rcaliquid  est  propter  emineiitiam 
spectabile,  cousistitque  in  comparatione.  !\am  si 
omuia  omuibus  lequaliter  adesscnt,  nihil  esset  quod 
haberetiu-  pro  eximio.  Per  virtutes  iutcUectuales 
iutdliguiitur  farultate?  auimi  \\\x,  q»i»*  laudare, 
mi^liuftccn.'.  et  sibimet  i|Ksui  iiicsse  cupere  homilies 
mloit :  et  vulgo  Domiue  iemi  imgemii  comprehcn- 
duutur :  quanqunm  im^tmimmt  significet  idiqnaiido 
etiam  factiltateui  ceriiim  a  cajteris  distinctam. 

Virtuti-s  autem  lue  duorum  sunt  generum  ;  na- 
tmralft  et  aeijuiaittt.  Per  ingemum  naturale  non 
mtdhg:o  iUud  tantum  quod  cnm  homine  nascitur^ 
quod  aliud  non  est  quam  j^usus,  in  quo  unus  bomo 
alii  i»u  multo  ma^  prarstat  quam  bestis ;  sed 
tnteiti^  ingeninm.  qood  usu  solo  et  experientia, 
!^ne  methodo  eiiltu  \-el  doctrina,  accedit  bominibus 
•rtmtc.  Cousbtit  nuiem  in  duabus  rt- bus ;  cef^iiote 
i^ffimamtii.  id  i-st.  unius  i>o^tatJoms  ad  aliam  suc- 
ewsioue  fiMnli.  ei  jirtutrmiiomr  nmstamii  finis  aU- 
cuju*  pmiHwiti.  Comra,,*«oy;»a/M>/ffr(/adefrctmn 
ilhtm  fiuit.  «|ui  tmrdittu  vocari  solet  vel 


amui 


DB   IIOMINK. 


5fi 


I 
I 
I 

I 


^   nlsi 


Mtupor,  aXmve  uomitiibiu  quibiu  »igmficari  eolet  tap.  vu 
inotus  tanlus.  ^\',^  " 

Diftereiitia  autera  celeritatis  a  difFerentibnB  ori-  iMW!«««iiiii'u.i 
tur  bomiDum  ])assiouibas,  quorum  uhi  aliuU  amaut  oppniiii. 
et  fugiunt ;  uude  cogitatioufs  divcrsonim  bominum 
diverse  procedunt,  et  (Uversimode  rebus  applican- 
tur.  Cum  autem  iu  auccessione  cogritationum  nihil 
obKcr^ari  solet,  nisi  simiUtudo  vt-l  dixnimiHtudoy 
vel  cui  rei  inservire  et  tjuomodo  posaunt ;  illi,  (|iu 
timilituttinea  niaxime  animadvertunt  aliiH  raro 
animndversaj!,  honmn  dicuntur  linbrrc  ingt^ittm,  id 
esl,  bonam  ph/mtimitim.  Illi  vero.  qui  rerum  cog^i- 
tetarutn  difFereutias  dissimiUtudinescjue  maxime 
obeervant ;  id  est,  qui  inter  rem  ct  rem  bene 
dittiug-uuvt,  discernuut,  et  dijmticant :  nisi  dija- 
dicatto  illa  fncilis  sit,  habere  dicuntnr  bonum  jutii- 
cium.  Specintim  autem  in  conversationc  civlli 
negotiisqae  agcndis,  ubi  tcmpora,  tuca,  et  persouse 
di&cemenda  suut,  virtos  heec  commuulter  divcreth 
appellatur.  Pliantasia  sine  judicio  taudari  raro 
solet ;  sed  judicium  sive  diacretio  laudatur  pt-r  sc 
idDe  ope  pbantasife.  Precter  discretioucm  tempo- 
ntm,  locorum,  et  personarum  qnec  laudari  faciant 
pbantasiam,  requiritur  etinm  eogitationum  ad  fiuem 
6uum  frequens  appliratio ;  ita  enim  ocnurrerit  simi- 
Litndine»,  non  solum  illu.stratura?,  scd  ctiam  novis 
et  aptii<  mctapboris  oniuturEc  sermoncm,  atque  in- 
itu|>er  rariiat*;  invciitioiiis  placiturK.  Csetenim, 
nlsi  constaus  adsit  cuptutiouum  ad  oliquem  fiaem 
regiilutio,  pbaiitasia  majcaa  species  qua.>dam  est  iu- 

ias;  quaUs  est  ilIorum,qui,cum  dicere  inceperiiit, 
nTl  ana(|uaque  fere  coj^itationo  uHeua  a  pmposito 
fine  in  tot  et  tantas  dig^ressiones  et  parcuthfses 
abripiuntur,  ut  reverti  non  possint.    Causa  cujus 


DK  HOMIXK. 


[cAP.  VIII.  rei  aUqimudo  est,  quod  cx]>erientia  careant  ita,  at 
itiuinwJ    videtttiir  sibi  uovum  ot  dipium  dietu,  id  quod  aliis 
i>UKtiuUbiu ;  vilesclt ;    vel  mairiniin   sibi,   quod  aliis  noii    item, 
Nam  qnicqiiid  novum,  maguum,  et  dletu  dignum 
eet.  seducere  honiines  ab  iniitituca  sermonis  serie 
sfepe  solet. 

Poelis  in  unoquoque  frenere  operis  tum  judicium 
tum  phautasia  requiritur ;  eininere  tameii  debet 
phantasia,  quia  plaeent  poemata  praecipue  propter 
novitatem  ;  displicere  autem  non  debent  per  indis- 
cretionem. 

la  hiKtoria  legitima  emiuere  judiciom  debet;| 
qula  virtus  htstoria;  iu  mcthodo,  in  veritate,  iaj 
eleetiouc  narraiidorum  fMUsistit;  ncque  locus  hic 
est  phantasife,  prfeterquam  in  onian<la  narratione. 

In  laudationibu3  et  in    invectivis   prwdominari 
debet  phantasia;  quia  pro  fiDe  habent  non  vcritiu 
tem,  sed  laudem  vel  vituperiiim ;  quas  perficiuiitur  • 
coniparationibus  illustribus  vel  viUbus  vel  ridiculis. 
Judiciiim  circumstantias  tautum  suggerit,  quibi 
actio  laudabiliB  vel  tllaudabilis  efficitur. 

lu  hortativis  ct  causarum  dictionibus,  prout  veri- 
tas  vel  i^imulatio  maximc  in^en^it  rei  qu;e  agitar,! 
ita  judinurn  vcl  phantai^in  maxime  postidatur. 

lu  demoustratione,  in  constlio,  et  in  omni  veri- 
latift  investigatinne  severa,  solum  requiritur  jadi- 
ciam ;  ni.si  forte  aliquando  simihtudine  aliqua  apta 
opuB  sit,  ut  ii,  qui  audiunt  vel  lejpint,  doeilioreB, 
fiant.  Quod  antem  nd  metaphoras  attinet,  exclu- 
dcudBe  prorsns  aunt.  Pallaciam  euim  aperte  profi- 
teulur.  Illas  ergo  iu  consilio  vel  ratiociuationi 
severa  admitterc,  stultitia  est  manifcsta, 

Iii  discursu  qtiocunque,  si  diM^retionis  dffw:h« 
manifeste  appareat,  quantunieunque  placere  possi< 


DK  HOMIMB. 


67 


phanlfljiia,  Hesideral>itur  iugeijium.     Quod  si  judi-  cap.  viri. 
BiTim  manifestutn  Bit,  etsl  vulgari»  sit  phantasia,  ^^^^^ 
landabitur  tamen  ineonium.  inwBMiuiiib»; 

Lo^tatio  nominiB  seorntii  \)er  omnia  riiscumt,  o(.p«i(i.. 

|8ac-ra,  prophaiia,  muiuia,  immuiida,  gravia,  le\ia, 

Lmne  pudore  et  sine  culpa;  id  quod  sermoni  iion 

ulterius  licet,  qnam  a  judicio  (Hrca  tt^mpora,  loca,  ct 

|M*rsoiin.s  permisjium  sit.     Medico,  anatomijita;,  de 

ri-bu»  obscuenia  dicere  vel  scribcrc  quicquid  vide- 

bitur  licet,  ut  cm  finis  est  non  placere,  sed  pro- 

fdesse;  aliis  autem  uoii  licet,  quia  non  est  opu8. 

Iteui  iu  remissloue  aiiimi  et  c-oiivcrs«tioiie  fainiliari, 

si  quis  cx  vorhonim  sonis  et  signiHcationibus  ladum 

[faciat,  id  quod  ahquando  non  injucunde  fieri  solet, 

I  iudecorum  non  est.     Sed  iu  concioue,  vel  coram 

penionis  iiicog^nitis  vel  alioqui  reTvrendi!;,  umnis 

verborum  hisus  stultitia  videbitur.     Id,  quod  dif- 

fcrentiam  facit,  disrretio  sive  judicium  est.   Itaque» 

ubi  ingfniiim  decst,  non  phaiitasia  .scd  judicium 

deest.     ftnque  judicium  .siiie  plianta:$ia  in^nium 

^est;  phautasia  autcm  siue  judicio  uon  itcm. 

Quando   quis   cogitationc  nmltitudiuem  rcrum 

percurrfiip,  cum   fine  aliquo  sihi  proposito,  quo- 

modo  ese  res  ad  finem  suum  coiiduraut  vel  cui  fini 

insen-irc  possint  celeriter  niiimadvertit,  injfcnium 

ejns  honum  dicitur ;  dcpendetque  ab  cxpcrientiu  et 

|mcmoria  rerum  multnrura  similium  mim  similibus 

|eonReqnentiia.      fii  hoc  autera  homines   inter  se 

liioii  lantnm  diffenmt.  qunutum  judicio  et  phan- 

'  tAsia :  quia  hominuiii  a^tate  H^qualiuin  cxpeiricutia 

Bon  ciit  valde  ina^qualis,  quoad  quantitjitcm,  sed 

remm,  in  quibus  versantur,  specie  variantnr,  cum 

cuique   sua   sint   ne^tia   propria.     Familiam   an 

regiium  quis  recte  gubernet,  iiihil  interest,  qua- 


68 


I>B   IIOMINK. 


CAP.  viii.  tenus  ml  prudcutiae  g^radam  -.  multuni  tamcn  quod 
itortM^bu.  attinet  ad  iiegotii  speciem :  quemadmodum  in  parra 
iMaRiinUx*;  aut  mnsriia  tihula  hriie  pineeTe  nnii  distinsruit  arri» 
(fPMttu  snulum,  s(;(l  speciem ;  el  nffricola  nidis  ni  re  sua  pru- 
dcntt(;r  e»t  ptcruinque,  quam  pUilusophus  ia  alieoa. 

Ad  prudentiam  si  addatur  medionim  injiistorum 
vv\  ii)linn<wt(irum  usiiti,  quaiia  saipu  suggerit  metiis 
vel  inopia,  tit  pmdetitia  illa  sinintra,  qu<c  appel- 
latur  ttfitutia ;  quffi  sigiium  plerumque  est  pusilla- 
nimitatis.  Auxilia  eiilm  iujusta  et  iulioiiesia  animus 
magiULS  iiKpernatur.  ^t  etiain  alia  quasi  iiKtuiis 
species,  quae  vocatnr  vermtia ;  qu»  est  periculi  vd 
iucommodi,  incurrendo  in  pejus,  ad  parvum  tempns 
dilatio ;  videturque  dici  a  tcrtura,  qiiK  ^^iiificat 
mutui  sumptionem  nd  mntui  wlutionem. 

iTtgenittm  acgnrsttum,  ucmpc  mcthodo  ct  doc- 
triiia,  iiullum  est  prBeter  rationem ;  qua;  orto  a 
recto  ttcrmonis  usu  producit  scientias.  Sed  de  ra- 
tione  et  scieutia  dictuni  est  supra  (cap.  v.  et  vi.). 

Ingenionim  diiferentia  oritur  q  pnssionibus ;  diffe- 
reutia  autein  iwissionum  pnrtim  a  diversa  corporum 
constttutionc,  partim  a  diversitate  consuetudinum 
et  educationis. 

Pafi.sionfs  illie,  qme  ingreninrnm  differentias  maxi- 
mas  faciunt,  sitnt  pleruuique  major  vel  minor  cu- 
piditas  putcutiEC,  divittanun,  scientiae,  digiutatts; 
quse  omnes  rcduci  possunt  ad  potcutiam  ;  iiain  di- 
vitiae,  scientia,  dignitas,  sunt  potentiie  species. 

Itaque,  sl  quis  ea  uon  magnifacit,  etsi  vir  bonus 
esse  possit,  nunquam  tamen  videbitur  bonum  bft- 
berc  ingenium.  Copptationes  enim  cupiditatnm 
sunt  tanquam  exploratores,  emissi  nd  explorandas 
vias,  quibus  ad  eupita  ferinuir,  qua;  uiotibus  anlmi 
(um  regulam  tum  celeritatem  tribuuiit.     Sieut  uihil 


DS  nOMINR. 


50 


^ci 


desulerare,  murtui  est ;  ita  panim  vehemcnter  de-  caf-  viii. 

«derare,  tnrdi  est;  etmulta  simul  cnpere,  tevitatls  ,^7^„Ju^,„ 
:  habere  autem  nassioaes  multo  fortiores  ve-  .i>"»ii«tu»iibii.; 
cmentmreMjuG  quam  m  PseteriB  homimbus  viden  oi.p«i.«, 

solcat,  iHud  pst  quod  nomiaatur  iiuania. 

losaiiiie  autem  totsnnt  fere  quotsunt  ))assioaum 

ipKaniin  species;  procedit  taiiien  aliqnniido  ab  or^> 

uoruin  prava  roiistitulione  vcl  Itcsione.    Aliquaiido 

ftiam  a  pa&sioiiiti  vc-licinciittu  ve)  duratione  lon^a  l£e- 
,  duDtur  orff^uua.  Utrobiquc  tameii  ejusdem  geuciis 
^bBt  insania. 

^M  Pa-SKio  fnju!^  viulentia  vel  duratin  facit  in^aniam, 
PViut  g/oria  vana  cst,  qute  et  auperbia  dicitur :  aut 
I    aniroi  (itmissio  maf!;ua. 

^b  Superbia  faeit  iraeuudum.  Ine  autem  excesgus 
^iusania!  species  cst,  qme  appel  latur. /?/ror.     Itaque 

vindictffi  cupido  iugens,  si  diutnnia  sit,  orgaaa  cor- 

pori»  la:dit,  ct  tit  furor.  Ideni  facit  amor  vehcmens, 
,    pnesertim  si  comitctur  zelotypia.     Magiia  item  sui 

ipsiuii  tEHlimatio  proptcr  Hapientiam.  emditioncm, 
I  fonoam,  et  siiuilia,  etiam  proptcr  quam  putat  quia 
I  iabo  se  babere  inspiratiouem,  tcndit  ad  insauiam. 
^ft  DG[ni.%io  auimi  obuoxium  facit  metui,  ubi  metus 
^Kausa  fiulla  cst :  qiia;  iusauia  est  «ppellari  solita 
^fneianehotia,  apparens  diversimnde,  ut  in  iie  qui 

frequeiitnnt  solitudines,  in  superstitjosis,  et  in  ti- 

h'  tneutibus  qua;  cseteri  non  timent.  Pa.ssloucs  deniqiic 
pmues,  qna*  actiones  insolitas  exorbitantesque  pro- 
flnctmt,  nominc  insiguiuntur  insanife.  ISiquidera 
autem  pa.«siomun  cxcessus  insania  .suut,  dubitari 
iioii  potest  quin  pa.ssioncs  ipsie,  soltem  si  ad  malum 
lcndaut,  sint  ejnsdem  ^dus.  £xempli  raiiita : 
quando  aiiqui  faK^  pntant  inxpiratog  m  e«sc,  ui- 
iliiiffi  fffectufe  non  est  iu  wio  homine  pt:r 


IIII 


UK  HOMtNB. 


CAP.viii.  actiouem  atiquatn,  qux  ab  illa  opinioue  procedit, 
■ — • —  exorbitanteni  viaibiljii ;  quando  tamen  multi  eornin 
inMiiMiuiii.n*:  couspiraut,  Biror  totin»  ninltitnduuR  satis  maiit- 
fjIJ^S^'"  festiw  est.  Uuodimm  enim  insajiiae  ai-gumentum 
majus  ii»^c  poKiit  quum  clamare,  ferire,  ct  lapides 
iu  amicus  jacerc  }  Miuus  taincn  est  aliquauto  lioc, 
quam  qnod  huju.<imDdi  multituciim^s  ali([uaiido  fa- 
citint.  \am  occlamaut,  oppuguant,  et  interticiunt 
illos,  per  quos  omui  ante-actfe  vitae  tempore  pro- 
tecti  et  defeusi  ab  injuriis  fucrant.  Jam  si  insania 
hfec  sit  in  multitudine,  inAauia  qunque  rst  in  ho- 
minibu»  sin^lis.  Quemadmodnni  enim  io  uiedio 
Diari,  quanquam  sonum  ab  aqua  sibi  proxima  nemo 
percipiat,  scit  t&mcD  partcm  illam  aquu;  proximse 
fremitui  maris  nou  miuus  conlribucre,  qnam  alia 
pars  quxcunque  cjusdcm  magnitudiniA:  ita  etiam, 
quouquam  in  uno  vcl  paucis  hominibus  non  mo^- 
nam  vide»mus  inquietudinem,  certi  tamen  esse 
possumus  passiones  illius  uuius  vel  paucorum  partcn 
esse  fremitus  seditiosi  commotse  civitatis.  Etsi 
nihil  Citflet  aliud  quod  iiisaniam  hujus  gcncris  indi- 
caret,  mihi  tainen  ipsa  inspirationis  divinee  arrogatio 
iusaiiite  ipsonim  niaguum  indicium  est.  (luiscDim, 
in  Morocoraio  diccns  Deum  sc  essc  vel  Cbristum, 
cur  illic  couclusus  sit  ucsciat }  Quod  outem  pri- 
vatum  gpiritum  suum  tanti  faciant  aliqui,  ut  se 
dirinitUfi  inspirari  putcut,  sKpenumero  oritur  ab 
erroris  alicuius  in  theologia  vulgo  reccpti  felici  de- 
tectione  ;  uescientes  eniiii  vel  obliti  quo  ductu  ra- 
tionis  iu  tam  singularem  veritatem,  etsi  intt;rdura 
veritas  non  git,  inciderint,  scmetipsos,  ut  quibt 
Dcus  ipse  speciali  gmtia  dnctrinam  illam  stipema-^ 
turaliter  Spiritu  Saucto  rcvelaverit,  admirautur. 
,£luod  iiisauia  uihil  aUud  sit  preeter  iugentem 


* 


DB  nOMIN*B. 


61 


I 


» 
¥ 


[«normeinque  passioneio,  intelligi  potest  ab  effec-  cAr.  vm. 
Itibus  ntmii  vini,  qtiod  similem  producit  organonmi    ''~  ^. ' 
[intemperiem.    Varietas  enim  bominiim,  qui  nimium  ■Mi^ri.MHbu.i 
oibenint.  eadem  est  in  monnus,  qui^  cemitiir  ui  m-  „p,i«iti,. 
sauis  :  quunim  aliqiii  furiuiit,  ulii  uniant,  alii  riilent, 
omiies  modu  in^olito,  sed  m«  cujusque  passioni 
congnxo.    Nam  etiam  bomiuL-s  sobrios  puto,  quando 
absque  omue  auinii  cura  et  occ»ipatione  soli  iuce- 
dunt,  non  libenter  vellc  rt^itationum  suarum  va- 
nitotem   atque  exorbitantiara  eo  tempore  publice 
apparere  ;  id  quod  confesiiio  manlfetjta  est  pa^iones 
irre^larcR  plcriinnjuc  insaiiiam  meram  esse. 

Opiniones  boniiuum  circa  iniiauise  c-ausam,  tum 
■veterum  tum  recentiorum,  duje  sunt.  AJii  enim 
eam  a  passionibus ;  alii  a  d^monibus,  sive  spiriti- 
bufi  derivaiit,  bunis  vel  malis,  quos  iutrare  ia 
faominem  posse  eosque  possidere  putavenmt,  atque 
corporis  ejus  organa  insolito  ciere  motu,  qimlem 
animadvertimus  in  insanis.  Alii  ergo  iusaiios  ap- 
pellaveniut,  quos  alii  cuurgumfnos  :  hodicque  cos- 
flem  bomines  Itali  vocant  pazsi  ct  xpirilati. 

Magnus  erat  quondam  in  urbe  Abderensium  eon- 
fluxus  populi  ad  theatrum,  cum  ageretur  fabula 
Andromeda;,  testivo  et  fer\'ente  die ;  onde  specm- 
taruin  mag^na  multitndo  partim  a  calorc  partim  ab 
ipsa  trng<i:dia  iu  frbrcm  inoidcntos,  aliud  nihil 
diccre  potuerant  prceter  iambos,  quoK  ab  actnribuR 
in  trapnidia  audicront  rtfcitatos ;  ab  hac  autem 
insania  su|>erveniente  byeme  li)>entti  sunt ;  et 
proinde  visa  est  proce^isse  ab  illa  passione  quam 
&ninii!4  spectatorura  impresserat  tragccdia.  Etiam 
in  civitate  atia  Gr£ca  insanis  .speciejs  alia  qusdam 
orta  cst,  qune  in  ndoleftccntuIa.i  incidens  feril  ut 
caruin  muha;  sc  suspeudcriut.     Huc  autem  a  plu- 


62 


DR  HOMINR. 


CAP.  VIII.  nmiit  n  DinUtlo  prufiTtum  vsfic  exlKtiinnlmtar ;  untu 

»<■  nriutiiNu  *"''*'**  crat,  qui  ipsanim  contemi^ttim  hmic  vita 

iMflMtMHhn.  oriti  ab  animi  aliqtm  paftsione  snspicaCns  est ;  pu- 

enmi*^  tniiKque  illns  non  ttt  vitnn),sir  hoiiorein  etiom  coii- 

tcmpsissc,  mn^Rtratibua  conKillum  dedit,  nt  qme  se 

suspetiderint  nudse  penderent.    Qtiod  cum  factnm 

^^ft  esset,  insania  ilta  desiit.    lidem  nntem  Gneci  Insui- 

^^H  niam  pleriimque  Eum*.-niduui  sive  riinHrnm  opera- 

^^H  tionibus,  vel  Cereris,  vel  Phoebi,  alionimquc  Dconun 

^^B  attribuenmt.    Tantum  enim  phaiitasmatiba»  attri- 

^V^  buebatiir  realitatis,  nt  animalia  aerca  putarentur 

^^H  vocarenturijuc.   Homani  etiam,  et  Judseonim  multi, 

^^H  de  hac  rc  ouin  Griccis  consen3«runt :  Jud^ei  cnim 

^^m  insaiioft  ant  prophctas  csse,  aut,  prout  spirituft  illos 

^H  vel  bouos  vel  malos  cs$e  putavcrunt,  dtemoiiiacos : 

^^H  aliqui  etiam  eurum  euii<h>m  hoiniiiem  ct  dieniunia- 

^^M  cum  et  praphetam.     I  loc  tamen  in  geutibus  miran- 

^^M  dum  non  est;  qaia  morbi  et  sanitas,  vitia  et  virtutes, 

^^H  atque  accidcntia  natnralia,  ab  illis  et  vncabantur  et 

^^B  colelwmtur  ul  dremones :  ndeo  iit  per  flfrmonrm 

^^M  iutelligenda  erat  conim  eermouc  non  miuus  ali- 

^^H  quando  fcbrls,  quam  diabolus.     Ut  autem  ita  sen- 

^^H  tirent  Jmhci,  magitit  mirandum  est.     Neque  enlm 

^^H  Moses  neque  Abrnhamus  prophettis  suis  prscten- 

^^M  <lebat  spiritum,  sed  vocem  Dei,  vel  visionem,  vel 

^^H  somnium.      Nequc    iu    le^   Mo&aica   morali   vel 

^^M  ceremoniali  quicquam  extat  fnciens  ad  enthii^iafl- 

^^M  mum.     Uuaiido   (Num.  xi.  2.'>)   a  spirilu,  qni  in 

^^H  Mose  erut,  sustulii^se  dicitnr  Ueus,  et  dedisse  sep- 

^^M  tuoginta  seiiiQribus,  per  8piritum  Dei  nou  intelli- 

^^H  gltnr  eo  loco  snbstnntia  Bei ;  nam  ea  indivhtibilis 

^^K  est.     Per  Spiritum  Dei,  Snripturfe  saepciumiero 

^^H  signifirant  Kplritum  hoininis  Deo  scrvicntis.     Ubi 

^^H  euiu  dtcitur  (Exod.  xxviii.  3),  qttem  impl^vi  spi- 


DR  ilOMlNR. 


63 


ritu  mpieNtiee  ad  Jaciendam  testimenta  Aaroni :  t-AP.  viii. 
non  iutelligenclus  est  peritu»  Taciendi  vestimeiita  „J~rtilhhIir 
spiritiiM  infusm,  8cd  sapientia  ipsonjm  hominnro  •nidwi.Miibu.; 
in  eo  pcnere  operis.     Similiter  spiritti?  hominis,  si  up^u*. 
pradueat  nctioneB  immundiis,  appellatur  in  Serip- 
taris  gpiritns  immundM^.     Rtiam  in    aliis  locis 

I  virtWR  vel  vitium.  bi  egregium  sit  et  emiiiens,  appel-  | 

latnr  spirltus.  Neque  post  Mosem  propheta  Vete- 
ris  're.stAmenti  ei)thu!>iasmum  prarteuderuiit ;  iiec|ue 
in,  SL'd  ad  m  tocutum  esse  Oeum,  iieinpe,  per 

I  vi&ioiiem  vel  somnium.  Neque  illud  onns  Domint 
ptMUipjiJiio  erat,  sed  jus.tio.  Quomodo  ertfo  iit 
opinionem  hanc  enthusiasmi  incidere  potuemnt 
Judjei  r     Xescio,   nisi  quod  plerisque    hominibos 

I  commime  cst,  non  uimium  iuquircre  in  causas 
naturales;  felieitatemquc  eolloeare  in  voluptatilius 
sensuum,  et  rebus  illis  qu»  inaxime  istiie  tcnduut. 
Uui  enim  in>iuLitJim  virtutemvel  defectiim  iiisolltum 

i  videut,  uisi  simul  videaut  unde  probabiliter  proce- 
dere  potuit,  uon  facile  putaot  essc  uuturulcm. 
Qaod  si  uoti  naturalem,  uecestiArio  supeniaturalcm 
edse  putant.  Quffinam  antem  es-^ie  jHitest  res  illu 
prscter  Deum  aut  dsmonem  qui  in  hominem  intra- 
verit?  Itaque  cum  Servator  noster  (Marc.  iii.  21) 
a  multitudiiie  cingcrctur,  illi,  qui  in  domo  ernnt, 
fiirere  eum  *'xi.stimaverunt,  exieruutque  domo  ut 
cohiberent.  Scribfe  autem  dixerunt,  quod  haberet 
rf/rmonfw,nempe  Beelzebub,per  quemejecisse  illuin 
diemouia  dixenint.  Hinc  etinm  erut  quud  quidam 
dixemnt  (.lolian.  x.  20),  drptnonium  iiabet  et  insaniut 
eit:  quando  alii,  qui  illuni  pro  propheta  habuemnt, 
dixemnt,  «on  *««/  har  ri-rha  ejm,  f/ni  habet  dfrmo- 
Htum.  Itcm  iii  Tcstamcntn  Veteri  (i  Rpr.  ix.  1 1 ),  Is 
qui  uis^us  l'uic  ud  ungeiidum  regcm  Jchu,  prophcta 


64 


DB  IIUMINK. 


CAP.viii.  erat;  eonimtainen,qiucum  Jeliu  erant,allqiu  ipsom 
P^^^^  interrogarunt,  quamohreiH  ilie  renH  hisanus  ?  ^fa- 
^[*f»^*— i  nifesttim  erKO  est  illum,  qui  insnlito  modo  et  ab 
iiii.idfc  aliorimi  inure  multum  diffcrcute  »e  gerat,  videri 
JuO^iti  pusses^um  csse  bonu  altquo  vel  malo  spirita. 
Excipio  tanieri  Saddncteos,  qui  vx  nltera  parte  a 
veritate  tantum  abierunt,  nt  spiritus  oniiiino  csse 
Qou  credideriut ;  id  quod  prope  accedit  ad  atheis- 
mum.  Fortasso  autem  tauto  potius  diemoniacos 
vocabant  PhnrisKi  inMinos,  quaiito  magis  a  Saddu- 
cieis  cirea  opinlonem  de  spiritibus  disnropabant. 

Si  hoo  ita  sit,  ciir  Minat  illos  Servalor  noster,  nmi 
ut  Insaiiuii,  sed  ut  da;moiiiaeu8  ?  Re^iijoudeo,  ar- 
g;umcuta,  quse  a  formuln  dictionis  sumuntur,  firma 
non  esse.  (iuoties  enim  loquitur  Seriptura  Sacra 
de  terra  ut  immnbili,  quam  tamen  philosoph)  hodie 
fere  omnes  moveri  ceiisent  siguis  evidentissimis  ? 
Scriptura  scripta  est  a  prophetis  et  apostolis  ad 
docendam,  non  philoKophiain,  qnam  ad  exercitium 
ratioiiis  natunilis  contcmplationibus  disputationi- 
busque  hominum  reliquit  Deiis,  sed  pietatem  et 
salutis  (etenue  viam.  Sive  enim  terrBB,  sive  solis 
motus  diem  et  noctcm  faciat;  sive  humanarum 
actionum  exorbitatio  a  passionibus,  sive  a  Diabulo 
oriatur;  ad  pietatera  et  sjdntein  nihil  refert.  Ko- 
rum,  qui  per  verba  sola  morbos  curaut,  ut  fecil 
Christus,  et  facere  se  fal&o  jactitaut  iucantatorea, 
dictio  propria  cst,  ejci,  et  jus&ioues  miuileR.  Nonne 
Christus  (Mait.  viii.  26)  objurgavit  ventos,  et 
(Luc.  iv.  39)  objurgarit  febrem  ?  Non  tameu  argui 
hinc  potest,  febrem  esse  Diabolum.  Pncterea  ea- 
dem  phrasis  non  ubiqne  Soripturarnm  idem  signi- 
fieat.  In  jjriticipio  eral  terbum,  sif!;nitic-at  verbi 
BBternitatem.     /«  priueipio  creacit  Deu*  calum  et 


DR  nOMINB. 


e» 


W' 


t^rram  non  Hignificnt  fuisse  ctelum  et  terram  ab  cap.  vtii. 
ffiterno.     Ubi  Servator  noster  (Matth.  xii.  43)  lo-    ' — '     ' 
qiiitiir  ue  spiritu  nnmuudo,  qui  cum  exisset  ex  inb-iwiiuiftwii 
homine  vaicatus  est  per  loca  arida,  quierens  reqniem  «^^"^ 
ui'C  inveiiiens,  et  iu  eundeni  homiuem  postea  re- 
versus  est  eura  aliis  septem  spiritibus  se  pejoribu.s, 
parabolica  locutio  est,  alludens  ad  liominem  qui, 
post  conatum  cupiditnte.s  snas  reiinqucudi  dcbikm 
,victus,  septicii  pcjur  qwuu  aiitc  erat.     Noti  sunt 

Scriptura  in  Hen.sii  verborum  rigido  semper 
ftccipiendie  ;  neque  ex  illis  necessario  eviiici  potest 
d<i-aoniacoa  iilios  ftusse  quam  imanoSf  jMrioAOf, 
vcl  modo  aliquo  mcute  Ixma. 

Inter  insanifc  signa  Qumernri  etiam  possunt  quo- 
nmdam  liominum  semioues  absurdi  sive  iusigtiifi- 
cantes ;  de  qnibus  dirtum  est  eapite  quinto.  Atquc 
hoc  gCDUs  iui^aniie  illorum  hominum  fere  proprium 
•t,  qui  loqui  vcl  scribere  dc  iis  rcbns  audent,  quas 
sunt  iucomprchcnsibilc»;  i<l  quud  soU  faciuut  scho- 
kstici  et  phibsophi.  Nam  vulgus  homiuum  raro 
ita  loquuutnr,  ut  tion  pO!>siut  intelligi ;  ct  ob  cam 

ab  istis  aliis  egregiis  hominibus  habentur 
spcmuuturque  pro  idiotis.  Ut  sciamus  autem  qua- 
lis  sit  scholasticonim  et  philosophorum  de  rebus 
diflicilibns  oratio,  interpretetur  nobis  verha  aliquis, 
qiiee  tituUim  fnciunt  capitis  sexti  Ubri  primi  Suaris, 
'e  concurxa,  motH,  et  auxilio  Dei.  Verba  autem 
TlJEC  suut :  Priwa  ratmt  no»  injlai/  necfxmrio  ali- 
qvid  i/t  aecmuiam  rirtufc  .suliordiiuUiuttiA  r«si'H- 
tiali»  cattsarum  secuMdarui»,  (fn»  illam  adjucet 
operari.  Clui  »imiliorationetota  implent  volumina, 
nonuc  insaniunt,  vel  aUos  insanire  volunt?  In 
qtia;Htioue  de  traasubstaHtiaiione,  ubi  dicuut,  post 
certa  quafdam  prolatn  verba,  all)C<UtiL-m,  rotundita- 

VOL.  Ml.  P 


^rictu 

I 

su 

^ita  h 


66 


DR  HOMINE. 


CAP.  Tiii.  tem,  iniLgnitndinem,  qnnlitfttcm,  etc.  qufc  oinii 

DfTtftaBinia    ^^*  incorporen,  migrare  p  pnnc,  pt  intrare  in  « 

iMytMiiHiua;  pns  Servatoris  uo^tri  Jesu  Cliristi ;  nonne  facio 

..««-£1^''*    ex  illis  accidentibns  totidem  sjtiritus?     Xnm 

spiritus  iidein  iiicorporeos  essc  pntant,  etiamsi  t 

a  loco  ad  locum  moveri  confiteantur.  Itaqnc  gen 

hoc  locutionis  absurdiB  numerari  inter  iiisaa 

species  inultas  recte  potest.    Tcmiwrn  nnte.in, 

bus  ooKitutiones  eorundem  insaiiorum  gubernal 

a  cupiditatibns   mnndanis  perspicue  explican' 

alia  noD  suut  quam  lucida  intervatln. 

Atqne  hiec  de  virtutlbua  et  vitiis  intellectiiaU 
dicta  sufliciant. 


CAPUT  IX. 

DC  SCIRNTIARUM  DltiTltlltUTIOKE. 

CoGNiTioNis  duffi  sunt  species.    Altera  facti;' 
e»t  cognitio  propria  testinm,  ciijus  coiiscriptio 
hijttoria.  Dividilnr  autem  in  naturalcm  et  rir/7 
qnnrum  ncutra  pertinct  ad  iiistitutum   nost 
Altcra  cst  consi*qnentiarum,  vucaturquc  scieiit 
conscriptio  axitem  ejns  appellari  solct  phihsopM 
Quoniam  autem  subjecta  scientianim  sunt  corpc 
distribuenda  est  in  speciea,  eodem  mo<lo  qno 
tribunntnr  in  sims  species  coq>ora  tpsa,  id  cst, 
ut  nniverBaliora  minus  universalibnB  antecedt 
UniverBalia  enim  specialibn.n  essentialia  sunt.et 
inde  nniversalium  scientia  essenlialis  esi  scienl 
speciernm,  adeo  nt  haec,  uisi  pcr  Ulorum  l^ 
percipi  uon  possiiit. 

Gcneralissimum  antem  subjectorum  sdentirn' 
corpus,  cnjus  accidcntia  duo  simt,  nia^nifudo^ 
tRotuK.     Illud  ergo,  quod  qu?eritur  primo  n  pl 


UB  IIOMINR. 


67 


snpho  circft  hoc  snhjectum,  est,  quid  sit  moiun  et  cap.  ix. 
qnid  miffnitnfh.  Et  philosophiae  pars  haec  appcl-  ,J~~|ZZ!' 
liLri  solet  philosophia  prima.  dWiibuiiMH. 

Uursus,  mngnitmio  dcfinita,  qiue  Pt  quantitas  dici- 
tur,  xeljigi/ra  vel  mmfnro  detinitur.  Itarjue  coqjus, 
tijE^ira  deflnitiini.subjectura  e«t  partis  ilHus  pliUoso- 
ip\\\K,^\\2e geQwetriaf\\i:\t\xv.  Partfsautem corporis» 
mimero  detcrminata',  scleutia  cst  dicta  arithmeiica. 

Motus  autem  vel  cisibilet  sunt,  vel  tHvifibiies, 
uimiruii)  in  coqiorura  minutissimis  partibus.  Mo- 
tnum  autem  liBibilium  scientia  eonun  est,  qui 
muchiuanim,  fedificionim  secreta  contemjilati  miit, 

MotuB  autem  inrisibles  interuanim  eorporiB  par- 
tium,  qiii  proptcr  Rffcctus  in  scnsus  nostros  dicun- 
lur  9fffl///rt/r*,  RHbjpctimicst7>/py*(>/r  sirp  pAZ/ojio- 
phifp  Ha/Mrnlix  :  cuju^  quot  sunt  homini  sensus, 
tot  ]K»tsuut  essc  scicntiie  speciales;  quarum  iina 
est  qutc  vocatur  oplica,  alia  mnsiea. 

Deiude  si  corpus  Uaiversi  conwderetur  per  pnrtes 
ejus,  ut  astru  ct  subluuaria ;  ex  contcmplattuue 
astronnn  motonira,  quatenus  motorum,  ortctur 
scietitia  quie  dicitur  a^troHomiu. 

Et  quouiam  partes  Uoiversi  qua.'dam  iion  ptirma^ 
nent,  scd  in  interstitiis  ma^orum  oorponim  modo 
apparent,  inodo  evanescunt,  contcmplatio  niotus 
illonim  ^igiiit  scieiitiam  taeteorologicam. 

Item  a  cDiitemplattoue  partium  telluris,  qoalia 
sunt  miveralia,  regeffihilin,  el  animalia,  totidera 
oriuntur  scientiie  particulares. 

\L\  coutcmplntinnc  deniquc  hominis  et  facuttatum 
ejufi  oriuutur  scientiffi  ethtctty  logica^  rfwlorica,  et 
tandera  potifica  sive  philosophia  cicili^. 

Scd  ex  subilivisione  singulonim  subjcctonim  in- 
nnmerffi  alije  scientiie  uasci  possunt,  quas  euumerare 
oeque  fucilc  net|ue  necessarium  est.  P  9 


6B 


DB  HOMINR. 


CAPUT   X. 
DE  POTENTrA,  DIGNITATE,  ET  HONOttE. 

CAP.x.     PoTENTiA  cujusque,  uuiversaliteT  siimpta,  est 
•fftiirtmf-  ■"   "^**"""  omniura,  quffi   Iiabet   a*l  hoiium   aliquod 
^id*«i»«»rfcfuturum  apparens  adipiscondum,  aggrcgatum.   Est 
autcm  vel  natumlis  vel  inntrnmpntnlis. 

Poteutia  nntuntlis  est  excellentia  faruItJitum  cor- 
poris  vel  animi ;  ut  robur,  forma,  prudentia,  ars, 
cloqucutia,  liberalitns.  nobilitas.  Instrnmru/nfes 
sunt,  qua:  pcr  mturalfn  vel  fortunam  acquisitse, 
media  et  iuiitrumeuta  sunt  ail  poteutiam  augeudam : 
ut  divjtire,  existimatio,  araici,  et  operatio  imptTccpta 
Dei,  quam  homines  plerumque  appellant  fortunam. 
Potentiie  enim  natura  hac  iu  re  famse  similis  est,{ 
eundo  crescens;  vel  corporum  granum  desceosui, 
qua?  proeedendo  acceleraTitur. 

Humanarum  poteutiarum  maxima  est  ilta,  qus 
ex  plurimonim  homiuum  potentiis  in  uuam  per- 
sonam  consensu  sinpilorum  unitorum  tst  compo- 
eita;  sive  illa  pcrsona  uaturalis  sit,  ut  bomo,  sive 
artitictalts,  ut  civilas,  a  cujus  voluntate  depeudent 
potentice  omiiium.  Proxima  huic  potentia  est,  qu« 
dcpendet  avoluutate  muIutudinit<nou  miitic;  qualis 
est  potentia  factionis  vel  factiouura  ftederatarum. 

Itaque,  multos  habere  ser\'os.  potentia  e&i  ;  item 
multos  babere  amicos.     Sunt  enim  vires  unita;. 

Etiam  divitiae  coiijunct»  cum  liberalitate,  poten 
tia  est ;  quia  sen'os  et  amicos  parant :  absque  libe- 
ralitau-,  non  item ;  quia  noii  dcfcudunt,  sed  iiividiEC. 
exponuut. 


i 


DR  HOMINR. 


69 


Potentia!  existimatto,  potcntU  est;  quiaadluerere    c.^p.  K. 
gibi  facit  eos  ciiii  dtWeiisioiie  indigent.  ^  i>.7i;;;;;;ntg. 

Etiam  existimatio  boni  civis  et  patriam  amantifl,  wt«u>.oi *■"««••<- 
qua?   voofltiir   pcpularitas,   potentia  est ;   propter 
cansam  pruxime  supra  dictam. 

Universira,  quft!ita.<!  quaceunque,  si  gignat  vel 
amorem  vet  mettim  multorum  bominam,  et  huja&- 
raodi  qualitati.i  opiiiio.  potentia  est;  quia  medium 
est  ad  nuxilia  et  officia  multorum. 

Succegsus  fclix,  potcntia  e&t ;  quia  gi^iit  pru- 
dentio;  vel  buna:  fortuns  opinionem:  uam  facit  ut 
illum  metuaut  aut  in  illum  confidant  niulti. 

.'Vffabilitas  potentinm,  est  potentiae  majoris  ac- 
quisitio ;  quia  gignit  amicitiam. 

Esistimatio  prudciitiie  in  rebus  gereudis,  sive 
pmris  sive  belli,  potcntia  est ;  quia  prudentibus 
ree:endos  nos  pennittimus  libcntius  quam  aliis. 

Nobilitas  est  potentia,  non  ubique,  sed  iu  civita- 
tibas,  iibi  nobilibus  iudulgeutur  privilegia;  quia  in 
his  illonim  cousistit  poteutia. 

Eloquentia  poteutia  est,  quia  prudeutia  apparens. 

Forma  potcntia  est ;  est  enim  boni  promisaio, 
ideoque  coDimendat  liominem  homiDibus  ignotis. 

Scientia  poteutia  est;  scd  par*'a;  quia  scientia 
egregia  rara  est,  nec  pnunde  appareiis  nisi  paucis- 
fimis,  ct  in  paucis  rebus.  Srientia^  cnim  ca  natura 
est,  ut  esse  intelhgi  non  possit,  nisi  ab  iltis  qui  sunt 
scientia  prfediti. 

/Vrtes,  qiijp  conducunt  multum  ad  utilitatem  pub- 
licam,  iMJtentia  sunt ;  ut  artes  muniendi,  macbiuas 
Rliaque  instrumenta  belli  fabricandi;  quiaad  defen- 
sionem  et  victuriam  plurimnm  conferunl. 

PigTiitJis  ri^ificat  interdum  valovem  sive  pre- 
tium  liomim»,  ucuih;  tautum,  quauti  poteuti»  ejua 


70 


DK  HOMINB. 


CAP.  X.  mtim  aljqnis  emere  vellet.  Mojor  ergo  vel  tniiior 
Or  piJotii,.  dig-  ***''  proiit  ab  aliis  wstimatur.  Dux  tnilituin  egre- 
idtair.  ri  hodon.  giug^  pncsente  rel  immiiicntc  hcUo,  niagiii  pn-tii 
tst;  iu  pace  iion  tmiti.  Jutlc\  poritus  et  iiitp^*ir 
pretii  iii  puce  miigni  et^t ;  non  item  in  beUo.  Noni 
nt  in  rebus  rjfiteris,  ita  etiam  iii  hominibns,  non  ex 
vendentis,  aed  ex  ementis  arbitrio  constituitur  pre- 
tiiun.  Q.iiniitioiiiique  quis  scipsum  a'Stimet,  taiiti 
tamcii  est,  ([iiaiiti  u.-titimatur  ub  alii». 

Muuife&tum  fac-ere  quanti  aliquem  ie^timemuB,  id 
ipsum  est  quod  honorare  et  inhonorttre ;  nempe, 
magiii  lestiraare  est  /lonorari- ;  parvi,  mhoHorare. 

Di^nitaK  autem  pkTUiiiqur  sigiiifieat,  nnii  »!sti- 
matiouem  (pia  bomo,  scd  quacivit^is  aliqutno  mapii 
sestimat,  quando  in  illum  vel  imperium  vel  ma^is- 
tratum.  vel  iiegotium  publicuni  quodcmique,  vel 
etiam  tiomeii  vcl  titulum  honoriii  oausa  eonfert. 

Opem  poscerc,  bouorare  est :  quia  poteutiam  ag- 
noscimu». 

Obedire  cst  bonorarc;  quia  non  parcmus  niai  illis 
qui  possnntprodesaevel  offiMre.  Dona  alicui  durc 
magna,  Ciit  honorare  ;  quia  potentia;  agiutto  est ; 
et  defensionis  quavlam  emptio.  Sed  par^-a  dare, 
inhonorare  est ;  quia  similis  elcemosynte  v^\,  »ignifi- 
catquc  eum,  qui  dat,  illum  existimare,  cui  datur, 
etiam  parvis  itidigere.  In  promovendo  bono  alieuo 
sedulum  V9&c,  etimii  adulari,  honorare  est ;  quin 
sigiium  cst  quod  protectioue  vel  auxilio  iiidigcmus. 

Loco  cedere  in  re  quacunquc  cupita,  honorare 
est:  quia  coiife.ssio  potcntije  mnjoris. 

Amoris  vel  metus  indicia  patefaoere,  honorarc  est. 
In  utroque  enim  cst  confessio  potcntiEC. 

Ijaudare,  magnificare,  bcatum  dieere,  cst  hono- 
rare ;   quia  bonita*,  iKjtcntia,  ei.  relicita.-*  maxime 


DH   IIOMINB. 


71 


iestimautur.    Comra,  convitiari,  irridere,  miseres-    cai*.  x. 
cere,  iuiionorare  est.  '     ■ ..  " 

Quem  nllnquimur  cojisidernte,  quem  adimus  de-"^t«i*rti««wr». 
core  liuuiiliter(|uc,  liouuramus ;  uam  sigim  ba'c  b-uut 
noleutU  dispUccre.    Coutra,  temcre  alloqui,  ctiam 
tmjiudeiitcr  vul  turpiter  coram  agere,iuhonorare  est. 

CrwlKn^,  fidere,  liouorantis  est ;  signum  eaim  est 
poteutiam  attrikueutts. 

Cousilium  alicujns  vel  sermonem  qucmcunque 
auscultare,  hunoraiitiK  cst:  Hignum  cnim  cst  pru- 
dentiamvel  iugeniiimvel  cloqueiitiain  nttril)uenti.s. 
liiterea  dormire,  e\ire,  iuterlot|ui,  contrariura. 

Ka  facerc  alicui  quK  pro  signis  honoris  ipsc  accl< 
pic,  vel  ea  qiia:  lex  aut  cousuctudo  honoriH  sigua 
Btatuit,  honorantis  est ;  quia  houurem  ah  aliis  iUi 
habitum  coufirmat. 

lu  opioiotiibus  conseutire,  honorantis  est;  ut  ju- 
dicium  et  sapieutiam  ejus  comprobantiit.  Dissentire, 
coiitrarium  est ;  utpote  erroris,  vel  si  (Usstnitio  sit 
in  inultis  rcbus,  stultitia;  exprobratio. 

Imitari,  honorantii;  est ;  ut  quGe  eitt  apprubatio 
vehemeus. 

Ilouorare  quos  quts  honorat,  bonurare  ipsuw  est; 
iiempe  judicii  cjus  approbatiu. 

Opera  aUcujus  uti,  iu  capieudo  cousibo  vel  iu 
rcbiLt  nrduis,  honorantis  e^t ;  ut  sapieutiie  vel  po- 
tentiie  cjus  agnitio. 

Atque  ha;c  honoris  signa,  tum  in  civitatibus  tum 
cxtra,  juitiirulia  smit.  Iii  civitatibus  autcm,  ubi  is 
rel  iijqui  hfibeutauthoritutemsignahonuriscoiisti- 
toeodi  quseeunque  volunt,  alii  sunt  honorandi  modi. 

Civita.s  eivem  honorat  impertiendo  titulum  vel 
pro^-inciam  vel  uegotium  quodeuiique,  sl  iUud  lio- 
uoris  signum  esi;e  coustituerit.    MarducbiEum  rex 


n 


OR  HOMIXK. 


CAV.  X.  Persia  tunc  hoijoravit,  quaudu  per  urbem  regioi 
iH  poiaiiu.  aiit  '""''i'"  circumiluci  ilhiui  jussit  a  viro  priticipe  pro- 
niuw.rtiiimofr.  flamaute,  Sic  Jiet  illi,  qtwm  rex  htmore  afficiet. 
Contra.  quod  fieri  jubel  civitas  coutumelia-  causa, 
coutMiHvHa  e«f :  ut  qumido  idem  rex  Pcrsitc  cuidHm, 
qui  rei  alicujus  ttCTic  gcRtJC  ](rffimium  petiit  vcstc 
regia  amictum  iiiccderc,  quod  rogavitconcessit,  ad- 
dendo  quod  vestem  itbm  geiieret  ut  regis  scurra. 
Fons  euira  honoris  civilia  est  persona  ci^itatis,  de- 
pcndctque  a  voUiutAte  cjus,  qui  suromam  habet  in 
clvitate  potestatom.  Itaqne  honor  civiHs  tcmpo- 
rarius  cst,  ut  magi.stratus,  minlsterium  piiblicum, 
tituhis;  eC  ahquibus  iu  locis  tuuicfc  et  iM^uta  picta: 
qui  auteui  his  oruautur,  konorabiles  sunt>  atque 
habentes  gratise  publicEe  totidem  signa  ;  gratia  au- 
tem  pubHca  putentia  est. 

Honorabilc  eat,  ]>os?essio,  actio,  vel  qvuUitas  qus- 
cuuque,  si  argumcDtam  sit  poteutiee. 

Itaquc  honorari,  amari,  vel  mctui  a  mnltis,  hono- 
rabile  cst ;  ut  nif^ium  potcutise. 

Rcs  prospenc,  dum  durantj  lionorabiles  sunt;  ut 
sigiuim  favoris  divini.  Contra  adversitas,  contemp- 
tibtlis.  Divitiffi  sunt  honorabilrg ;  sunt  euim  siguum 
|H)tentiaJ.  Magnanimitas,  UberaUtas,  spes,  forti- 
tudo,  fiducia,  honorabiles  sunt ;  oriuntur  enim  a 
potcntiEe  conscientia. 

Id  quod  faciendum  est,  opportune,  id  est  nec  nimis 
citn  nee  sero,  deteriniimre,  honorabiUi  est ;  quia 
natum  a  coutcra|)tu  difiicultatum  et  pcrictUarum  uou 
magnorura. 

Actiones  ounes  scrmonesquc,  qui  naseunturvel 
Vtdeiitiir  nasirx  a  multa  experientia,  ycientia,  judicio, 
vel  ingeiiio,  honorabiles  suut.    Suntenim  potcntifc. 

Gra^itas,  {|uatcuu8  oritur  vel  videtur  ortn  ab 


DB  HOMINK. 


-3 


BDimo  negotiis  (KTciipnto,  honortibilis  RSt ;  qnia  res    cap.  x. 
gcrere  potentiu  est.    Sin  proccdat  ab  ipsius  gravi-  ]>,     ".j,  ^. 
tatis  affectatione,  turpis  esl.     Gravitas  enim  iUa"'»^."»*'™^ 
prior  siutilis  cst  tarclitati  navis,  quie  lionarum  mer- 
cium  onere  tardc  proocdit.     8ed  gravitas  illa  po»- 
terlor  .similis  es^t  motui  navis  sola  onastie  sabnrra, 
ne  evertatur. 

Ctarum  esse,  id  est  multis  TOgnituin  esse.propter 
opes,  ac-tiones,  vel  bonum  quodL-mique,  bonorabile 
est ;  ut  signura  potentiie  propter  quain  cognoscitur. 

Clari.s  parentibus  ortum  ease,  honorabile  est ; 
quia  hujusmodi  homines  auxilia  et  amicos  iiiajorum 
suorum  ad  se  faeile  trnnsfennit. 

Actiones,  quu-  oriuntur  ab  Eequitate,si  cum  damno 
fi&ut,  honorabtles  suiit;  ut  tiigiia  aniini  tnagni. 

Cupiditates  divitianim  ingentium  et  honorum 
magiiornm;  honorabiles  snnt ;  ut  qufe  si^a  ±;unt 
potentiie,  quam  is  qui  capic  videtur  sibi  ea  adipi»- 
cendi  possidere.  Cupiditascoutrarerumexiguarum, 
iUT|)i!t  est. 

Quo<i  ad  actionis  bonorem  attiuet,  mo<lo  actio 
magna  et  ardua  sit,  et  proinde  magua:  potentiie 
argumentum,  utrum  jmta  an  injusta  sit  panim 
refert.  Cou&iatit  eniua  bouor  iu  solius  potentiie 
eustimatione.  Itaque  ethnici  autiqiii,  qui  Oeos  in 
Trnubus  aiiis  adiilteria,  ciedes,  aUasque  omgnas  qni- 
dem  se<l  injustos  vel  immunda.t  actiones  eoinmisisse 
fnciunt,  nnn  illott,  ut  exuitimnvere,  dehonestabant, 
«cd  valde  bonnrabant.  Rt  propterea  uibil  in  Jove 
magis  eelebrabant  quam  ejus  adulteria :  neque  in 
T^lercurio  quam  furta  et  fraudes;  iu  cujus  laudibus 
ab  Horaero  ponitur  boc — 

"  \alii«  inaiii^,  <IU'  mcdio  Tmcto»  dthanrdiu, 
AriBCntuni  rhiEbt  fur  itspeninuB  abcgil.'' 


74 


DK  HOHINE. 


CAP.x.  Autequam  magito!  extitmnt  civitates,  iguominia 
'•pfpwfirtt.-tit  "^*'^  erat,  sed  potius  honorifieum  et  negotii  genus 
lOiMt.rtiMMw.lppitiiiium,  81  qnis  lerra  vel  mari  jtriedoerat ;  ut  ex 
liistoriis  nutiquis  manifestum  cst,  prscsertimGnccis. 
Etiam  hodic  in  hac  nostra  partc  orbis  terr»rum, 
pugna  &iu^i]ariij  privatorum,  quanquam  illicita, 
honorifica  taraen  est;  ct  erit,  doncc  excogitatae 
(Vierint  leges,  quarum  virtute  fieri  potest,  ut  qui  ad 
pufTuam  ]»rovocat,  viUfi,  qui  provocationi  iiou  re- 
gpondet,  honorandus  videatur.  Claod  qui  fieri 
possit  non  video.  Nam  promptitudo  nd  pugnam 
fortitudinisi  signnm  semper  est,  qua?  in  statu  homi- 
nuni  naturali  virtus  maxima,  si  nonunica  esl ;  pug- 
iiam  autem  recusare  uon  natura  sed  le^hus  virtus 
fit,  ct  legibus  uatnra  fortior  est. 

Tuuicae  ct  scuta  incta  ha^rcditaria,  ubi  adjuncta 
hahent  privilegia  houorabilia  ^iunt ;  absque  illits  non 
item.  Potenriie  eoim  insignium  talium  cousistuut 
in  pririlegits,  vel  iii  divitiis,  atiave  re  qu«e  in  c^eri^ 
hominibus  irque  honoratur.  Geuus  lioc  bonoris 
vulgo  dicta  mbiHtas  getithy  ab  antiquis  (Jenuanis 
videtur  derivatn.  Rcs  cnim  omnibus  incognita  est, 
nisi  quibus  cogniti  sunt  mores  Germnnorum.  Xe- 
que  usqunm  bodie  in  consuetudine  sunt,  nhi  illi  non 
aliquundo  habitavcnint.  Griccornm  vcterum  duces 
ad  bcUum  cveuntcs  scutu  quidera  picta,  sed  mio 
quisque  arbitrio  gcstarc  cousucverunt ;  pauperis  et 
gregarii  militis  erat  scutura  purum.  Sed  ad  filios 
uou  transienuit  scuta  ut  pars  Useredltatis.  Ronia- 
Dorum  famihis  iusignia  quidem  erant  sua,  qufe  ad 
|)08teros  suoa  desceuderunt;  uec  tameii  scuta,  sed 
iniagincs  mnjonim  siioruni.  In  Asin,  AJrica,  et 
Amcrica  tale  nihil  est.  Proprium  erat  hoc  ficr- 
mauorum;  a  quibus  iu  Augliom,  Galliam,  Ilispa- 


OE  BOMINB. 


75 


niam,  ot  ItaJiam  manavit,  quo  terapore  magno  nu-    cap.x. 
roirro  iiut  Romanis  aut  stbimet  ipsiM  iu  his  partibui!  „      T~'„ 
muiicli  occiaeutaubua  muitavcnuit.  «it^  <t  i»*»». 

G(5rmaiiia  eiiim  cum  essot  antiquitus,  sicut  csb- 
teraj  gentes,  dlvi!!a  inter  ntimerum  iugentem  regu- 
lonim  exiguontm,  sive  potius  patrum  raognamm 
fiuniliaruru,  peqK-tuo  inter  se  beliantium,  reguli  illi 
iniLxime,  ut  cooperti  armiK  a  militibus  suis  dipios- 
cerentur,  partim  etiam  oniamcnti  cautta.  amia  sna 
aut  scuta  aut  tuuicam  iraagine  ornabaut  abcujus 
bf^tiffivelaliusrei;  etiam  visibilem  notamaliquam 
cassidi  imiK>sueniut.  Qufe  omamcuta  riivc  insi^nia 
armoram  acl  filios  Buot!  dfscendebant ;  et  quidem 
ad  Tiatu  maximuni,  sicut  erant  a  patre  ^estata  ;  ad 
Cfcteroa  autem  cum  Dota  aliqua  distiuctionis,  qua- 

j-lem  priueeps  familiie,  id  est  Gennanicc,  heraft, 
constituelMit.  Scd  qnando  liujusmodi  familim  eon- 
juuctce  fuemnt,  ita  ut  raagna  jam  monarcliia  facta 
st,oft\cium  hoc  priticipis  faniilite,  scuta  sive  in- 
^gnia  oonstituendi,  alii  deuiandatum  est.  quem 
nunc  api>cliniit  hcriildum.    Atquc  cx  illonim  regu- 

Florom  sobolc*  orta  est  maxiuia  et  antiquissima,  qua; 
umtc  est,  in  hac  parte  orbis  nobilitas.  Ge^tant 
autem  aut  auimalia  rapina  et  fortitudiue  nota,  uut 
ciistra,  vulla,  tcla,  ct  cjusuiodi  notas  bcUi.  Niliil 
enim  illis  t»!m]»cmlius  in  prctio  tanto  erat  qmmtum 
virtUK  bellica.  Postt^a  autem  non  solum  rcgeSj  sed 
«tinm  civitates  populares  exeuutibns  in  bellum  vel 
A  helln  redeuntibus,  provocanda?  vel  remunerandre 
virtutis  causa,  wnita  diversimodo  pirta  conccssc- 
runt.  UuiK  omnia  in  historiis  antiquis,  tum  Grascis 
tum  Latiuis,  ubi  de  Oennauomni  gente  et  moribus 
vrrba  far-iutit,  invcniri  jKJssunt. 

Honoris  tituli,  quale:>  suut  dux,  comes,  marcluu. 


76 


DE  HOMINE. 


c\p.  X.     baro,  honorabiles  sunt,  iit  qui  signi6caiit  qaiuitiim 
"■■^"  ~"    eos  sestimet  is  vel  ilU,  qui  civitatis  stiinmam  hnbent 
niuta.Mhonim..  [wtestatem.    Tituli  autcra  illi  fuemnt  oiim  minis-i 
terii  pnblici,  et  dprivati  partim  n  Romanis,  partinii 
a  (lennaais  et  GalliK.     Dures  enim  eraiit,  qui  Ro-i 
manonim  exercitus  dnxernnt :  Corailes,  qui  comi-^ 
tabantur  duces ;  quibus  etiom  loca  capta  et  pacata, 
a  redeinitibn^  tfnciltuji  re^enda  et  tutanda  relinque- 
bantur ;  Afarc/uonct  eomites  eraiit,  qui  regebant 
bnperii  liiuite^.     Atque  tituli  f/ux,  comes,  marchiOf  j 
iu  iinpcriiiin  Romaiium  introducti  suut  a  cousuetu-j 
dine  mibtire  Gernianica!  oirca  terapora  Constantini 
Magni.   At  baro  Galiorum  tituhis  videtur  csse,  sig- 
Difieatque  magnum  hominem,  vel  magnatem,  qno-l 
rum  in  negotii^  bellicis  opera  maxime  utebauturj 
reges.     Dedueta  autem  videtur  vox  a  Latiiia  prr, 
imde  facilis  est  lapsus  ad  ber,  et  bar,  quie  Uiigim 
Galloram  idem  signiticabat  quod  lAtine  vir ;  tnde 
facilis  erat  trausitus  ad  bero  et  haro ;  et  inde  fiebat 
Oceroni  vo.\  Lntina  bcroncx,  ct  postea  Gallica  ha- 
rones,  vx  IIis[>anica  raronex.     lltec  et  alia  multa 
dc  his  scripta  invcnics  a  Johaime  Seldeno  iu  libroj 
de  Tituli*  Honoris.  Progrediente  tempore,  propter  ] 
quonmdam  borainnm  potentiatii  in  regno  .IngUfe 
reipublicie   ineouimodani,  eessaiitibus  aut   nblatis 
titulatorum  horuin  potenttis,  tituU  tandem  in  divites ' 
vel  benc  meritos  ad  uuUam  oliam  rem  collati  sunt> 
quam  nd  dir^tinGrucndos  civium  ordines :  fartique 
Buut  duccs,  comites,  marchiones,  et  barones  loco- 
rum,  ubi  nec  impcTium  uUum  ueque  agros  habucrc. 
Digiiitas  etiam  accipitur  aliqtiaudo  pro  aptitu- 
dine:  ut  dljrnus  sil  '\a  imj>erio  Vi-1  magi.«ftratu  qui 
idoneu»  est,  id  cst.  qui  qualitatibns  iltU  maxime 
pneditus  est,  qiue  ad  imperium  ct  nia^stratum  ad- 


UB  IIOMINR. 


77 


muMstrauduni  sunt  necessaria;  item  digmis  diviUis,    cap.  x. 
qui  scit  ilUif  bene  uti.  „'     T~~t, 

Dignu.4  ctiam  dicitur  unusquisque  ejus  rei  quam  iin»tr,#i  bmum. 
meretur.     Mpritum  autem  digintos  nunquara  dici- 
tur  j  nam  distinguuntur  eo  quod  raeritum  praesap- 
pouit  jus  ex  promisso;  dignita-s  nou  praesupponit 
jas. 


CAPUT  XI. 


D£  VARIETj\TE  MORUM. 

Per  nioreit  iiitelligo  hoc  loco,  non  comedendi,  ves- 
tiendi,  salutandi  ritus,  aliaque  moralia  parva,  quee 
doceutur  pueri ;  sed  Lumaui  generis  qualitate»  illas, 
quibu»  pax  cousenatur  et  civitatis  statua  confir- 
matur. 

Sciendum  autem  est  vitse  prffisentis  felicitntem 
non  consistere  lu  tnLuquilUtate  sive  requie  nnirai. 
Fitth  enim  ultimns  et  ituvaHHM  bonutn,  de  quibus 
loquuDtur  etliici  vctcrvs,  loeum  iu  pneseiitc  vita 
nullum  habent.  Ncque  is,  cujus  cupiditatc^  ad  linem 
pen-encrunt,  vivcre  i>oiest,  maj^is  quani  is  nujua 
sensus  et  niemoria  iwrlerunt.  FeHeitaM  progressus 
perpetuus  est  ab  una  ctipiditatc  ad  alteram ;  et 
adeptio  priuris  cupitl  ad  adeptionem  posteriuris  via 
eiit.  Causa  hujus  rei  ettt,  quoil  ohjectum  cupiditatis 
humaiiEe  non  est  ut  eo  semel  ct  quasi  ad  momcutum 
temporis  fniatur  homo,  sed  ut  frititionem  suam 
sccuram  in  futurum  reddat.  Itaque  actionea  volun- 
tarite  nou  solum  eo  tendunt,  ut  bonum  procurent, 
scd  etiam  ut  certum  sibi  in  perpetuum  faciaut.  Sed 
non  eadi^m  via  umiiium  pr<K!edunt  actioucs,  propter 


78 


UE  IIOMINR. 


iiMTiiin, 


CAP.  XI.  diTersorum  homiimm  diversas  passtionee;  partim 
etiam  propter  diiferentiam  opiniontun,  quas  habent 
diversi  honiineR  circa  caii.satt,  a  quibuft  res  cnpita 
sit  producenda. 

^imo  ci^  loco  pono,  morcm  omninm  hominum  i 
esse,  ut  perpctuD  atquc  indesiucnter  iiotcntJauifl 
unam  post  aliam  per  omuem  vitam  perscquitutnr ;  ~ 
non  quod  quis  majorem  sive  intensiorem  semper 
speret,  quam  qna  jam  fruitnr,  neque  quod  modica 
potentia  coutentus  esse  non  posslt ;  sed  quod  po- 
tcntiam  et  bcnc  vivendi  fecultates  prftsentes  con-i 
ser\'arc  non  possit,  nisi  acquirendo  plura.  Atque 
hiuc  est,  quod  r^yes.  quonnn  potcntia  cst  maxima, 
ad  eam  tum  domi  legibus,  tuni  furis  armis  tutaiidam 
se  convertaot.  Etiam  quando  hoc  quoqiie  recte^ 
aurcessit,  cupiditas  oritur  alia  uova,  aut  fanue  auf 
vohiptatum  novanim. 

Divitiarum,  houorum,  imperii,  vel  potentiffi  cujus-j 
cnnque  cupiditas  disponit  hominem  ad  coutcutio- 
ncm,  inimicitia^,   et  bellum  ;    comjietitorem  enim 
iiiterfirerf,  vincerc,  et  quomodoeunqiie   r(r|>irl!irre, 
competitori  alteri  ab  obtinendum  {[uod  cupit  \\a  est.| 

Laadis  competitio  venerationem  pnxlucit  anti- 
quitatis.  Nam  qui  vivunt,  cum  vivcntibuB  non 
cum  mortnis  eontendunt,  et  his  plus  justo  tribuunt, 
nt  ab  iltis  demant. 

Cupiditas  otii  et  voluptatia  disponit  hominesad| 
parfudum  ])otenti{e  alicui  comniuni :  quia  propter 
cupidttates  illas,  homines  poteutiam,  quaiu  a  isua 
ipBorum  industria  sperare  poterant,  (lcrcliii(|utint. 
Metus  mortis  violentee  et  vulucrum  dtspoiiit 
idcm,  et  propter  causam  eandem.  Ilominos  indigi 
iidemquc  fortes,  nen  sorte  sun  conlenti,  etiam  hoiio- 
t\s  miUtaris  ambitiosi,  dLspoauntur  ud  t^ella  el  sedi- , 


t)R  HOMINR. 


79 


^ 


cxcitaiut&s,   <^t  ad  caatta»  eornm  aleudos;    cap.  xi. 
quia  nme  liis  inilitariH  gloria  nuUa  est.  ita««taw« 

Cupiditas  scientinnini  jfflcisque  artium  disjwniti 
ftd  parendiiin  poteiitiie  coniuiuiii;   eontinet  eiiini 
fupiditatem  otii,  quod  siue  potentjse  aiienae  protec- 
tionc  halieri  non  potest. 

Amor  laudis  disponit  ad  actiones  Iaudal)iles, 
qunlesplaritiine  illis  siint.  qiinnim  jndiriuni  mapni- 
facimiifi ;  qnonim  aiitcm  jicrsonas,  eonim  etiiim 
laQdei!  gperoimus.  Cupido  fuma3  post  mortem,  idein 
facit.  Qufinquain  enim  pont  mortt^m  laudt^s  liomi- 
num  noii  scntimiis,  ut  qiia^  gaudia  snrit  ah  incfFa- 
bilibus  gandiis  absoqjta,  vel  ab  indieibilibus  dolori- 
bus  extincta ;  vana  tamen  non  est,  quia  ^uua  pree- 
risa  per  se  placet,  atque  etiam  insuper  propter 
bonum  ad  iMwteritatera  inde  redundaturum.  Nam 
etai  hoc  uesciant,  imaginantur  tamen  ;  quod  autem 
in  sentiendo  plaeet,  placet  etiam  in  inirt^inatione. 

Majnraa  paribnsbonnacccpiase,  quamsperamus 
po8«e  retribuere,  disponit  ad  odium  sccretum,  si- 
mulqneamorem  fictum;  facit<iuehomiucm  sJmilem 
debit«ris,  qui  non  est  solvcndo  ;  nam  talis  prascii- 
tiam  creditoris  odit,  optatque  illum  tacitiui  ibi  esse, 
ubi  videri  ampliiLs  uon  possit.  Benetieia  enim  obU- 
gant :  obligatio  autem  ser^itudo  est ;  et  obligatio 
iiitiolubilis  ser^-itudo  perpetua.  Servirc  autem  pari 
odiosum  est.  Benefieia  autein  accepta  ab  eo,  qiieni 
ogiiowimmsuperiorem.  dispoiiit  ad  amorem  ;  qitia 
obligatio  hiec  depressio  nova  non  est :  etiam  ac- 
ceptatlo  grata»  quie  oblignntem  semper  obligat, 
hahetur  ubiqne  pro  retributione,  Beneficia  acce- 
pis.se  ab  sequali  vel  etiam  ab  inferiore,  dum  si^es  est 
retribuendi,  disponit  a*l  amorem.  Obligatio  euim 
mt  honi  lUuCui;  unde  oritur  aliqmmdoiu  beuefaci- 


80 


DB  HOMINK. 


CAP.  XI. 

mottita- 


eado  «tmidatiOy  et  certamea  oumiam  utilisairaum 
et  nobilissiinum,  cum  quis  oltcrum  bcaefacieiida] 
auperabit,  ubi  victori  sua  placet  victoria,  et  victo 
ipsuiB  certasse  ultio  est. 

Lfesisse  alium  plus  quam  potest  aut  vult  reparare,  1 
disponit  eum,  qui  leesit,  ad  odium  Ifesi.     Nam  autj 
ultionem  cxpeotat  vol  veninm,  quanim  utraque  est 
odiosa. 

Dainni  ab  alio  mettis  dispouit  ad  antieipationem 
vel  ad  paraiidus  socios.  Nam  ut  quis  vitse  et  liher' 
tatis  securus  sit,  via  alia  nulla  ust. 

Uui  ingeniLs  propriia  diffidunt,  melius  disponun-] 
tur  in  seditionihus  ad  rictoriam,  quam  ilti,  qui  sel 
sapientes  vel  aatutos  esse  putant.  Nara  hi  consiilere^l 
illi,  metuciitcs  dectpi,  ferirc  priores  amant.     Quia 
autem  iit  seditiimibus,  bomiues  quasi  in  proeinctu 
prfelii  semper  sunt,  bene  iiiterse  consentircct  viri- 
bns,  quotiescunque  possunt,  uti,  stmtagema  melit 
esit,  quam  quod  facile  a  subtilitete  ingenii  nasc 
potest. 

Iu.iuis  gloria,  quac,  nuUo  innixa  fundamento, 
virtutum  alieuarum  quasi  suanim  iictio  mera  est 
quos  possidet,  ad  ostentationem,  iion  ad  aggrcssic 
nem  urg^t ;  quia,  cum  ad  vera  pericula  vciitum  est,"^ 
iiihil  expectaut,  pra:terquau  ut  vanitas  ipuorum 
detegatur.  ^H 

Inaubi  gloria,  qiia'  pn»  fundamento  habet  vel 
adulatiouem  olionim,  vel  actionem  aliquam  prsece- 
dentem,  prosperam  quidem  sed  fortuilam,  eos  quos 
possidet,  ad  inceptum  quidem  ocuit,  in  mcdiis  au^| 
tem  periculis  deserit.  Itaque  pallent,  tremunt," 
fugiuntque,  rita,  quie  reparari  nou  potest,  prospiei- 
eutcs  potius,  quam  honori,  quem  resarciri  aliqiu^ 
modo»  mendacin  fnrte,  pos.se  spemnl. 


lo,     , 

m 


DR  HOMINR. 


81 


Qoi  vftlde  sibi  vitlpntnr  ppriti  rpnim  politicoruin,   cap.  xi. 
dBnxwiti  ad  ambitionem  sunt.     Quia  huiusmodi    " — '    ' 
p<>riti%,  UIS1  lu  uo^otus  puuiieis,  houor  ptirit.    Ita-  ■<»riia>. 
qne  oratores  eloqueutes  fiicile  ambitiosifiimt ;  nam 
elonuentia,  tum  sibimet  ipsls,  tuui  aliiii  Iwhetnr  pro 
sapientia. 

Pusillanimitas  cunctatorem  fnnit,  qui  rerum  ge- 
raud.inuu  tempora  plerumcjue  perdit;  qmindo  enim 
dt-Ubcratuffl  cst  quautum  pi-rmittit  gerendffi  rei 
necessitiLS  si  quid  facitn  optiinum  est  noii  appareat, 
certum  etit  non  multum  interesse  utrum  hoc,  an  illo 
modo  feceris ;  el  per  eoiise<|uens  renim  maguarum 
occasiones,  pensitaudu  nugas,  araittuntur. 

Frugalitag,  quuuquain  iu  homine  privato  virtus, 
iUis,  qnibuii  ea  ^reuda  suut  quae  mnltonun  homi- 
Dum  vire»  simul  poiiitulant,  aptitudlnem  adimit. 
Cuuatum  euim  debilitat,  qui  nutriri  et  cousenari 
pncmio  debet. 

Eloqucntia  cum  blandiloquentia  amicos  acquirit 
qiubus  confidatur ;  quia  illa  ut  sapientia  apparet, 
bttx',  ut  amor.  IlHs  ^i  adjuugatur  exi^timatiu  mili- 
tari»,  obcdicntiiim  acquirit.  Nam  qualltate.s  \Wm 
dose  priore»  contni  pericuhira  nb  ipso,  posterior 
contra  periculum  ab  aliis  cautio  est. 

I^oratio  ctmi^arum  diupouit,  vel  [Wtius  cogit  ad 
consilium  scquendum  et  authoritatcm  aliurum. 
Omne»  euim,  quorum  interejtl  veritatem  scire,  si 
propriifi  consiliis  non  acquiescant,  alionmi,  quos  se 
(wpicntiores  esse  putant  nec  cur  tallerent  videiit, 
consilia  scquuntur  ncccssario. 

Iguorarc  quid  verba  proprie  significent,  sive  quod 
idem  est,  non  powe  recte  intellipere,  facit  ut  veri- 
tatem  et  falH^itatem  atquc  ctiam  verba  iiibil  signiii- 
cautia  ab  aliena  ^umanius  uutlioritate.  Neipie  eiiim 

VOL.  Itl.  (i 


8S 


ne  iiOMiNB. 


CAP.  XI. 

- 

D*  TnrirlAtD 

ninnini 


error,  iieqiie  coDtradictio  verborum  fiine  perfecto 
intellectu  potest  detcgi. 

Ab  eadem  causa  proficiseitur,  ut  sine  studio  et 
intcUectu  claro,  distiiigui  non  possit  inter  uuam 
actionein  muUnnim  hominiini,  et  pliires  actiones 
uniQs  multitudini».  Bxempli  eausa,  diirercntia 
mngna  est  intcr  actionem  senatorum  Romaiionira 
omnium  unam.cum  InterficerciitCatilinam.et  plurcs 
Qftiones  scnatorum  illorum,  qui  interfccenmt  Cae- 
sarem.  Itaque  qui  parum  intelligunt  verba,  pro 
actione  popuU  ssepenumero  accipiunt  octiones,  cjubb 
fiunt  ab  bouimum  muLtitudinc,  quanquam  ab  unius 
fortc  instigationc  iiatie. 

Igrnoratlo  causarum  et  constitutionis  primae  juris, 
squitatis,  legis,  et  justitiie,  fiicit  ut  liumines  pro  sua- 
rum  actionum  rt^la  sequantur  consuetudinem  et 
exempla  temporis  praeteriti,  putentque  iiijiistnm 
nihil  aliud  esse, quam  quod  puniri  consuevit,  justura- 
que  essc  qnod  allquando  impune  ftiit;  qiinsi  pneri, 
qui  boui  et  mali  moris  aliam  regulain  uullani  ba- 
beul,  proetcr  parentum  ct  uiagistrorum  corrcctiones. 
Pucri  tainun  sua  rcgula  cunst^inter  scmper  usi  sunt; 
homines  autem  adultt  a  consnettidine  ad  rationem, 
et  rursus  a  ratione  ad  consuetudinem,  qnotles  vo- 
bint,  per  eontumaciam  provocant,  rationemque  op- 
pugnant,  quotles  ipsorum  commoda  nppugnat  ratio. 
Doctrina  ergo  jiisti  et  injusti  perpetuo  disputatur 
tum  scriptis  tum  armis ;  doctrina  autem  lineamm 
et  fignranira  non  disputatnr.  Quarc  ?  Quia  in 
doctriiia  hac,  qua;nam  ait  veritas,  quia  nnllius  am- 
bitioncm,  lucrum,  aut  cupidiuem  impedit,  pauci 
curant.  Xam  si  propositio  lirec  Euclidis,  tTcs  an- 
gnfi  triangu/i  tequaleJt  mnt  duohuH  rectis,  ntilitati 
eorum,  qui  domiuabantur,  contraria  fbisset,  non 


IIK  nOMINR. 


8S 


riubito  quin  illa,  ni  iioii  di^piuata,  i)Up|)re8sa  Uunen   cap,  xi. 
fiiisset. 


Ab  ignoratione  cfiiisanim  remotarum,  fit  iit  eveii-  mnnim. 
tus  oiniics  imputeut  homines  rausis  immetliatis  et 
inAtrumf^utalil)ut4 ;  cauKas  enim  aliafl  nulha  ^ideiit. 
Itaque  qoaudocunque  onerautur  sere  publico,  iras 
exoueranl  in  ptiblicauos,  Id  (--st  ooiiduetore:^,  exac- 
torcs,  aiiosquc  rt-ditnum  piiljlicorum  ministros ; 
iidemquer(;preheii.soribuspuhlici  rcgiminis  seseag- 
gregant ;  cumque  crimini  se  immerserint,  una  cum 
iUis  authoritott-m  iptiam  supremum  oppugnant,  Tel 
metu  supplicii,  vel  quia  ignosi-i  pudet. 

Iguoratio  eausarum  physicarum  credulitatem  gig- 
nit,  en  uitque  aliquando,  ut  ea  credautur  qu%  ttuut 
impossibilia.  Nain  qua;  suiit,  et  qun:  dou  suiit  ioi- 
possibilia,  uou  omucs  uonnit.  Credulitas  autcm, 
quia  maxima  pars  bominum  in  cougres^^ibus  au^ul- 
tari  sibi  amat,  credulum  meudacem  plerumque  facit. 
Itaque  ignorantia  ipsa  sine  alia  pra\itate  hominem 
non  sohuii  ad  mcndncia  orcdenda,  sed  ctinm  ad 
narranda,  ot  quaiidoquc  ctiain  ad  c\cogibui(ht  ap- 
tnm  reddit. 

Futuri  temporls  snlicitudo  ad  caunarum  invpsti- 
gationem  lioniines  adijrit ;  quia  causaruni  cognitio 
renim  pra:tcritarum  rcbus  prarscutibus  lucem  prsB- 
ferre  solet. 

Camias  cognoscendi  amor  hominem  ab  cffectus 
cousideratione  ad  qnjereudam  causam  acuit,  et  nir- 
Bos  eausamcaus!c,etsicdeincep8,dDuec  adcogitati- 
ouem  hane  veuiatur,raM*flw  ttliquam  esscaternam, 
sive  (]ua  prior  utilla  e&se  potuit.  Adeo  ut,  qui  pro- 
fundc  iu  rerum  natiiralium  contemplationcm  se 
tmmerserit,  impossibile  sit  quin  indc  disponatur  ad 
credeiidum  unum  CBse  Deum  et  «eternum,  quanquam 

G  t 


84 


DE  II0M1NB. 


CAP.  XI. 


ideam  naturie  cliWnse  aniino  concipere  non  ])nssit. 
Sicut  enim  homo,  qui  coecus  nalus  est,  clsi  audierit 
dicciites  nlios  se  ail  ignem  oftlefieri,  dnpaturque  ad 
eundcm  iguem  ut  ct  ii»se  calefiat ;  facile  cosnoscet 
esse  aliqnid  co  loco,  a  qtio  i[}sti  rnlefit,  qucmque 
homines  igTiem  vocant ;  cni  autem  rei  similis  sit 
ima^nari,  aat  ideam  iprnis,  qnaleni  videntes  habeiit, 
haliere  non  poiest :  ita  homo,  a  contemplatione 
ordinis  rcrum  visihilium,  earundem  causam  aliquam 
esse,  qnem  Dcum  nppellant,  ccrtns  est ;  nee  tamea 
iinaf^nem  aut  phnnl.'u>:nia  ejus  inde  aliqiiod  aiiimo 
concipere  potest, 

Etiam,  qui  dc  renim  iinturalium  cnusi»  parum  aut 
nihil  solHeiti  sunt,  iUis  tamen  metu»  quidcm  inest 
ortus  ah  eo  ipso,  quod  an  sit  potentia  aliqua  ueciiej' 
qua  juvari  aut  Isedi  possunt,  ignorant ;  atque  ab  eol 
metu  proclives  sunt  ad  suppositionem  et  fictioiicini 
variavum  poteutiarum  invisiblHuni,  metuiintque  sxi 
ipfiornm  pliantasmata,  invoeantque  in  rebus  adver-] 
sis,  laudantqiie  in  prosperis,  et  facinnt  denique  l)eo3. 
Atque  inde  faetum  est  ut  homines  a  phant:ismatihus 
Huis  innumerabiUbns  innumerahiles  creaverint  sibi 
Deos.  MetUB  autem  hie  in\'isibiHnm  semen  ef 
eju3,  qnam  quisque  iii  nfvpm  rcligioNi'iii,w  illis  au- 
tem  qni  diverse  metuunt  colunlque,«tf/«7'ii^//itf««» 
vocaiit. 

Rcligionis  semen  hoc,  cum  a  pluribus  animad- 
versum  fuerit,  a  qiiibusdam  eultum  et  iii  leges  for- 
matum  est,  opinionesque  de  i^usis  renim  futurarum 
varise  adinveQtte  sunt,  quihus  putahant  optiine  fieri 
pos:je,  ut  alii  ser\-ire  sihi  inducerentnr. 


4 


DB  HOMIN£. 


85 


CAPUT  XII. 

DB  KELIGIONE. 

CuM  neqne  signum  nequn  fnicCtis  rcligionis  nisi  in 
solo  horaino  nnimadversum  sit,  iionest  duhitandum 
quin  religioi)i.s  spmen  in  liumiue  solo  sit,  cousistat- 
qne  in  aliqua  qualitntc,  aut  saUcm  iu  tUlquu  ejus 
gfrndu,  homiui  propria. 

Primo  auteoi,  uaturie  humanEe  propriura  est 
eauBas  iuvestig^are  eveutuum  quos  videut,  alii  magis, 
alii  minus,  sed  omncs,  quatenus  possuut,  caugas  iu- 
vestigant  propriie  fortuucc  sive  bonee  sive  malte. 

Secundo,  homincs  omnes,  si  alicujus  rei  princi- 
pinm  \idcrini,  concludunt  statim  oandcm  rom  cau- 
sam  liabuisse,  qua;  eflecit  ut  iuciperet  eo  temjiore 
potius  quam  alio. 

Tertio,brutorumanimantiumfeUcitasin  fruitioue 
consistit  voluptatum  sensualium,  ut  qu!c  propter 
tm"(iiiatera  ingcnii  cousequentiaruui  depeiidentia- 
rumqiie  ordinem  nonob8er\'ant:  homo  autem  quie 
causa  quem  cfTectum  producit  animadvertit,  et  qus 
rc8  autcccstit,  et  quie  cuusecuta  ct>t,  meuioria 
teuet ;  etiain  quando  {uiusanim  verarnm  iiitncius 
est,  cauAas  supponit,  qiias  ipse  imaj^iimtur  vel  sng- 
gmint  alii,  quos  seipso  sapieatiores  esse  arbitratur. 

Ah  liis  natiir^  humaiue  proprietatibus  nascitnr 
FanKieias.  Rerum  entm  omnium,  quic  hacicnus  con- 
tigerunt  aut  postea  contingent,  caiiMu:  csse  bomlncs 
certo  sciunt,  conautihutique  mala  qu%  nietuunt 
nreere,  ct  bona  (|ua!  cupiuiit  procuraru.  tcmporis 
Aituri  goUicitudiufm  perpetuom  cvitarc  impo^.sibile 


CAP.  \u. 


86 


DB  HOMINB. 


CAP.  XII. 


IV  r"ligionf. 


est.  Uuusquitique  ergo,  maximc  vcro  is  qui  iu 
futurum  tempus  maxime  prospicit,  similem  Prome- 
theo  vitam  agit.  Nam  ut  Prometlieus,  id  est,  Pro-: 
videutia  e\eeUeiis.  Monti  Cauca.so,  unde  satis  longe 
prospicerc  erat,  affixus,  quotidie  cor  devorandum 
aquihc  pra^buit,  ita  ut  ([uantum  noctibus  reficie- 
batur,  tnntundem  iuterdin  eonsumeretur  ;  ita  cor 
hominis  in  longitudinem  nLtiiium  pro^picientis,  a 
metu  mortis,  vel  ogestatis,  vcl  calamitatum,  vel 
curis  aliis  mordacibus  siue  intermissiouc,  praetcr- 
qtmm  in  somiio,  roditur. 

Metus  hic  perpetuus,  qui  genus  humauum  in 
causarum  ipuorautia  quasi  in  teuebris  comitatur, 
objeotuni  habft  ucpcssario  nliquod.    Cluia  ergo  fo 
tunanim  suarum  cansam  aliam  bomiucsnoii  vident, 
nihil  est  quod  acensare  possunt  prseter  poteiitiam 
aliquam  et  ugeHtem  invisibUem.     Atque  hiuc  for- 
tasiie  erut,  quod  Teterum  poetamm  aliquis  Deos 
primox  a  timore  factos  esse  dixerit.     Id  quod  de 
diis,  id  eat,  de  multis  Pthnicorum  diis,  vernm  est. 
Ag:nilin  vero  ituiri,  aterni,  injinifi,  nmnipolenti», 
Dei  nb  iuvestigatioui;  causarum,  virtutum,  opcra-     i 
tioiiumque  corponim  naturaltum,   quam  a  curftH 
futuri  temporis,  facilius  derivari  poluit.     Nam  qui 
ab  effectu  quocnnque,  quem  viderit,  ad  causam  ejus 
proximam  ratiocinaretur,et  iudc  ad  illius  causaecau- 
sam  proximam  pniccdiTot,  et  in  causarum  deincc' 
ordinem  profundc  se  immer^eret,  inveniret  tandem, 
pum  vetcnnn   philosopbonim  saniorlbns,  uiucum 
ense  priinum  motorem,  id  est.  unieam  et  »teniniii 
renim  onmiQm  causam,  quam   appellant  omn 
Demn ;  atquc  hoc  sine  omid  fortunarum  suaru 
cogitatione,  qiianim  sollicitudo  et  mctum  gifiniit 
ub  inquisLtione  cnusnrum  uaturalinm  animum  aver- 


i 

m,H 

im" 
.111  j 


DE  HOMINE. 


87 


Pb  fsLiguaie. 


tit,  simulque  tot  Deonim  tiiigeiidorum  occasionem  cap.xii. 
preebet,  fiuot  suut  fere  qui  eos  (inguat. 

Quod  fid  Deoruin  matcriam  sive  aubstantiam 
attiiiet,  cogitare  aliam  vix  |>otuere  qunin  quoJem 
putaveniut  esse  suht^taiitiam  aiiimie  tiumauec.  Aiii- 
meeautem  bumausesubstautiaiu  talcm  csse  arbitrati 
sunt,  qualia  est  liomiuis  vel  allorum  cur|)oruin  iii 
soinni»  vel  spcculo  appari-iitiutn  species  j  ([uam  iiihil 
es8«  aiiud  pra:ter  phaiita.sraa  nescieutes,  substau- 
tiam  realem  esse  crediderunt,  sed  tenuem  et  prop- 
lerefl  eain  spiritum  vocabaiit.  Sunt  autem  ^piritus 
eorponi  teiuiissima.  Talcs  fticre  etbuicorumflj^*7i/f« 
invisihiles,  ulmirum  Dii  et  Dxmones.  Sed  quia 
modo  ap])arere  modo  evaneacere  .solebaut  more 
pfaaiitn.smatum,  .sperrra  et  umbras  quam  spiritus  et 
gubstautiJLs  nominare  raaluerunt ;  eorpora  tamen 
easu  piitubaut.  Quud  uutem  res  cadem  et  «piritM 
sit  et  iacorpurra,  intelli^i  iion  potest;  spirituii  viiim 
loco  et  iigura,  id  est,  tcnniuis  et  magnitudine  Kua 
aliqna  determinatur  ;  et  proindc  corpus  est,  utcun- 
que  tenue  et  insensile :  illi  igitur,  qui  mcditJitione 
propria  iu  cuguitioucm  veuerunt  uiiius  infiuiti  om- 
uipotButis  et  eetcnii  Dci,  malucruut  illum  supra 
intellpctiim  nostnun  incoinpreben.sibilpmque  esse 
confiteri,  quain  uaturani  eJH.s  per  Kpiritam  iuror- 
poreum,  pra:tcr  Scripturs  autboritatem,  definire, 
et  dciude  coutiteri  dcfinitionem  iUam  non  essc  in- 
tclliifibilem.  Scd  Deum  es.se  spiritum  iueorporcum 
dix,t:-runt  fortasse  uon  dogmatice,  ut  naturam  divi- 
nam  per  ea  verba  compreheudereut,  aed  ex  inten- 
tioue  pia  Deum  aitribut»  alicjuo  konorandi,  quod 
(sirporimi  vi^jibitium  crasttitudiucm  oinaem  a  Deo 
reiuovcret. 

Odnde,  qua  via  iiivisibilia  iiJa  agentia  efiecius 


ftS 


OU  IIOMINE. 


CAP.XII. 


8UOS  produxenint,  id  est,  quibiis  causis  secundis 
utctxkiitur,  ii,  qui  quitl  sit  ratitam  exse  uesoiuut,  id 
cst.  mfucima  pars  hominum,  pcnitus  ignombant; 
neque  aliter  eonjieere  iHituerunt  qunm  ex  olwerva- 
tioue  et  memoria  ordiuis,  quo  tempon*  prieterito 
una  res  aliam  anteeessit  vel  consequuta  cst,  quan- 
quam  nullam  inter  antecedentia  ct  subsequentia 
connectioneni  viderint.  Itaque  a  similibua  praete- 
ritis  similia  expectabant  futura.fiperabamque  bouam 
aut  malam  fortuiiam  ab  illis  rebus  quse  uihil  omnino 
speratLs  coutribucbaiit.  Sic  AtbcTiicnses,  propter 
ri's  ad  Naupactiim  a  Phorinioiic  contm  Lncedee- 
monios  bene  gestas,  illo  mortuo,  alium  clcgerunt 
Phormionem  ;  item  Komani,  propter  res  in  Africa 
contra  Auiiibalem  felieiler  gestas  a  Sci])io»c,  in 
eadem  .\frica  imperaloreni  elegenint  contra  Cse- 
sarem  alium  Scipionem  :  ambo  iufeliciter.  Idcm 
aliis  locis  et  temporibus  factitatum  cst.  Fortuuam 
siiam  alii,  post  duos  vel  tres  rasus  similes,  personie 
alicui  astanti  vcl  fortunato  iiifortiiniitavc  loco  Iri- 
bueruut.  .\Iii  verbis  quibut-dam  prolatis,  quas  iu- 
eantationcs  voraiit,  tantani  virtutem  ascribunt,  ut 
paiiem  iii  hominem,  quidlibet  in  quodUbet  mutari 
possp  putent. 

Tertio,  culh^is,  qui  potentiis  invisibilibus,  dictante 
sola  luitura,  exhiberi  pntest,  nlius  non  est  quam  quo 
homines  superiores  suos  colere  coiisnevenmt ; 
nempe  sis:na  honnris  et  reverentije,  iit  dona,  preces, 
gratiae,  submissio,  aUoquia  ct  gestus  dct-ori,  ct  hu- 
jusmodi  alia.  Nara  saciificia  cnicnta  lUctameu 
natariu  uon  sunt,  ut  quie  ab  iuitio  ad  sacriticaton» 
aleiutos  a  civitatibus  iustituta  craut.  Neque  cuUos 
uatundis  vidi-tiir  i-sse  jui-jiirandum,  quia  extra  sta- 
tuin  civilcm  juramento  uon  est  locus.     Uatio  natu- 


DE  HOMINE. 


89 


UcwUgMSA 


raii»  caltus  alios  qiiam  quos  dixi  noii  su^erit,  fed   cap.  xii. 
(iuicquifl  ultra   est,   legibus   reUnquit  singularoin 
civitjitiim. 

Pofitrcmn,  qiiod  ad  modum  attinct,  quo  agpntia 
hiec  invisihilia  liomiiiihus  pneterita,  futur»,  pros- 
peraet  adversa  itidleaut,  uatura  nihil  dictat.  Itaque 
futura  ex  prait^ritis  conjideutes,  siniile  ejus,  quod 
eflfectum  aliqufin  aliquotifs  aiitcvLTtit,  pro  prog- 
nostieo  halH-ut  effectus  similis  scquuturi. 

In  bi&  autem  quatuor  rebus,  metu  spiritaum» 
i^orautia  causarum  secuudarum,  cultu  corum  quee 
timent.  et  sumptioue  fortuitoruni  pro  proguosticis, 
ooiisistit  rL-hgiuiiis  semvii  naturalc,  quod  per  homi- 
uum|>haiitasiait,judicia,passionesctconsiUadiversa, 
adeo  divcrsas  pro^tuxit  ceremoniaR,  ut  qus  lege  in 
uua  civitale  couiprobaiitur,  iii  alia  deridpantur. 

8einiua  autein  hxc  a  duobushoiniiuim  generibus 
culturam  uacta  sunt.  IVimum  ^uus  c-st  eurum, 
qui  sLTuiidum  suas  ipsurum  phautasias  religionum 
anthores  cxtitcruut.  Alterum  eorum,  quibus  ab 
ipsMi  Deo  prfficepta  et  priescripta  religio  fuit.  lltro- 
ruinquc  autcm  cousUium  erat  iuitiutus  suos  sibi 
re<hk>rc  obediciitiores.  Illonim  rcli^o  pars  poU- 
tiear;  horum  politira  par»  religionis  c»l,  et  pro^cepta 
coiitinct,  qualia  illis  couvcniunt  qwi  iti  civitatcm 
Oei  adintttuntur.  lllonim  religionp&  a  legislatoribus 
g-eutiuin,  horum  religio  ab  Ahraliamo,  Mose,  et 
jeiiu  Christo,  qui  regtii  ctelorura  leges  uoe  docae- 
niiit,  instituta  est. 

UiKid  ad  ageutium  invit<lhiUiim  noiniua  attinet, 
Dtfail  fiSty  »\  mudo  iiomen  habcat,  quod  ab  ethnicis 
aliquihus  pru  deo  aut  (heinouc  hubitum  non  sit ; 
ueque  rcs  aut  hjcus,  quem  iion  ab  aUquo  spiritu 
aiilumtum,  Imbitatuio,  sive  occupatimi  tin\eriut 
aliqui. 


90 


UE  HOMINE. 


CAP.  XII. 


])«  MiligiMia- 


Mundi  matcria  infomm  deus  habcbatnr,  dictus 
ChaoR.  (IcBlum,  teira,  ooranus,  planeta;,  iguis,  venti, 
totidem  dii.  Viri,  fitinina>,  avos,  crooodilus,  vitulng,] 
caiiLS,  ancriiip,  pomirn,  CEejJC,  deificata.  Omnia  fer€ 
loca  daemunibus  pleiia  eraut;  campc*8tria  Pauibas 
Paniscis;  silvae  Faunis  ct  Kyinphis.  Omjiis  fluvii 
et  fons  deemoncm  habebat  co^omeu  ;  unaqusque 
domua  siium  larem  ;  unusquisque  homo  suum  ge- 
nium.  Plcuum  crat  diemouibus  iuferuum  ;  larv^f , 
lcmures,  umbne  mortuorum  omuibus  fere  locia.^ 
Tltiam  aocidciitibus  divinitatem  attribuerunt,  tcir 
pla  aedificarunt,  nt  ti^mpori,  dici,  nocti,  paci,  con-^ 
cordise,  amori,  coutentioni,  victorise,  virtxiti,  honori, 
Banitati.  rubigiui,  febri ;  qua;,  cum  optareut  aut 
metuerent,  invocabant  quasi  impcndentes  capitibus  | 
deos,  Etiam  ingenia  propria  invocabant,  nomine 
Musanim;  ignorantiam  propriam,  nomine  Fortume; 
luxurinm  propriam,  notuiue  Cupidiuis;  iram  pro-  [ 
priam,  iiomiuc  Furiaruui;  piidenda  pnipria,  uomine 
Priapi ;  proprias  denique  poUutioues  incubis  et  suc- 
cubis  imputaverunt.  Adeo  nt  nihil  esset,  de  quo 
ut  dc>  persf^na  poetn  loqui  potuit,  quod  ab  Ulis  aut 
deus  aut  daemon  non  crederetur.  ^M 

lidem  religionis  geutium  authores,  cum  religionig 
fundnmciituin  nninmdvertissent  csse  can&arum  igna-_ 
rationem,  et  inde  inuatum  hominibns  morein  fur-S 
tunas  Kuas  causis  adscribendi  niliil  ad  effectum  atti- 
ncutibus,  obtrudere  ignonuitibus  uusi  suut  pro 
causis  sccuudii^  secuudos  quosdimi  ct  ministrantes 
deos,  fccuuditatcmVeueri,  artes  ApolHm,  ingeninm 
Mercurio,  veutos  jiiolo,  aliosque  eifectus  diis  alii 
ascribentcs.  Adeo  ut  quot  sunt  rerum  ageudarui 
geuera,  tot  ferc  veteres  etlmici  habucn^  dcos. 

Etiam  ad  cultum  divinum  quem  natiira  dictat 


DE  HOMINE. 


9\ 


t>v  nlv^iotm. 


Dcinpv  oblationes,  preces.  jfratiarum  actiones,  cjctc-  cap.  xii. 
rasque  antedictos,  iideni  authores  imaginum  tum 
pictarum  et  sculptarum,  tum  fugarum  adorationes 
addidere,  co  iiiu-  ut  pnpulut!,  id  cst,  iguoraiitium 
luLtitudo,  dvvH  ipso»  in  istis  imaginilinH  habitarc 
dstimarct,  et  agris,  teniplis,  rcditibus  et  sacerdo- 
tibtis  doiiaret ;  qu^  omuia  saoni  habebantur,  id  est, 
solius  sflperdotis  commodo  dci^tinata,  ut  caveruje, 
loci,  sylvie,  montes,  insula;  integne  qure  illis  conse- 
cmtie  erant.  Diis  nutero  uttis  non  modo  vnrias 
formas,  ut  hominum,  bestiamni,  monstronmi,  sed 
etiam  oinne  ^uus  passionum  ct  fncnltatum  carna- 
lium,  ut  scxum,  sfrmoucm.  cupidinem,gcuerationem 
(gencratiouum  nou  luodo  mixtioue  inter  se  deo- 
mm,  unde  dii,  sed  etiam  mixtione  deoruu)  cura 
homiuibus,  tmde  hybridfe  orti,  ut  Hercules  et  Bac- 
chus)  iittribuerunt.  Etiam  eosdem  deos  adultcros, 
fraiidulcntos,  ftircs,  omnibnsquc  aliis  vitiis  conspur- 
catos  facicbant,  natis  a  potentia  et  qufle  leges  huma- 
nas  (Mtius  quam  lionorem  videntur  violare. 

Postreino,  ad  prognosiica  futuri,  quie  pneter  ex- 
perientiam  prteteriti  uaturaliter  nulla  sunt,  neque 
supematuraUter  praeter  revelationem  divinam,  iidem 
aiitliores  reli^^ionnm  ethnirarnui,  fabulas  excogi- 
tante»  ct  rulloquia  ciini  diis  i^itniilantc^,  innuuiera 
addideruntgcueradiviuatiunum,homiuibu&qucper- 
wia-scnmt  pnccognituros  se  fortuiias  suas  ex  respoii- 
8ipal>snrdisvel  nmbiguis  sacerdotumin  Delphis.Dclo, 
tdii^fue  locis  propter  oraoula  eelebribus;  responsis, 
qua;  ad  eventus  coutrarios  accommodarj  possent 
propter  nmbiguitatem,  vel  propter  mentctn  vatis 
a  rajKiribus  pertiu-batani  (id  quod  in  locis  caver- 
iinHis  mimbile  non  e>t)  absurdls ;  vel  cx  foliis  Sybi|. 
larum.  qtianim  libri  aliquot  a  eivitntc   ilomaiui, 


»2 


UR  UOMINB. 


rAP.sit.  quauquain  libri,qui  eo  nomtne  nunc  extant,  viden- 
Diiduinw!  *"'"  suljsequetitttira  tetiipontm  figmpntum  cssd,  |>i^ 
vatieiniis  habiti  suiit ;  vel  cx  hominnm  mente  cap- 
tonim  dcliriis,  qui  dicebalur  euthusiasinus.  Haec 
omnia  thcotiiautiu  dici  pos^suut.  Dciodc,  futura  \>t«- 
dicebant  ex  aspeotibus  stellanim,  qua;  honiseopia 
erat ;  vel  ex  suu  cujuKquo  metu  vel  spe,  quod 
pra-sagium  et  tUumomautia  appellaljatnr ;  vel  es 
pnsdictionibus  sagaruni,  quam  propter  ticta  cuni 
mortuis  coioquia,  necromantiam  dicebaut ;  rel  ex 
volatu  aut  pastu  avimn,  quod  erat  augurium  ;  vel  ex 
animalium  paisorum  extis,  quic  amspicina  erat ; 
etiani  ex  qnolibet  somiiio,  ex  croeitatioiie  corvorum, 
ex  lineaiueuti!;  vultus  et  maiiuum,  ex  qualibet  voce 
fortuita,  ex  (|Uolibet  iiisolito  aecideule.  Adeo  faeile 
est,  cujus  ij^^iorantiain  molliter  tractare  didiceris, 
quoeuiiquu  velis  ducerc. 

E\iiidalores  ergo  cintatiim  et  It^islatores  gentium 
primi,  quibus  populum  in  obeflientia  eontinere  con- 
tjilium  eratj  sedulo  providennit,  primo,  ut  pnecepta 
religiouis  uou  ab  ipsorum  ingeuio,  sed  ab  ulicujus 
dei  vel  deemonis  dietamiiie  populus  profceta  essc  erc- 
deret,Tcl  scipsos  mcliori!;  natnra;  homiiics  pfisc  quam 
cicteros,  eo  line  ut  leges  suas  libcntiiis  acciperent, 
Sic  Niima  Pompilius  religionis  llomauie  oerenioiuu& 
nymph^  Egerije,  Mahometes  religiouem  suam  Spi- 
rituiSancto  apparenti  iu  forma  oolumbje,  impntavit. 
Sic  PeruviK  rex  primus  se  et  uxorem  suam  a  sole 
geuitoaessejactitavit.  ttecundo,  nt  crederent,  qase 
legibus  vetita  erant,  eadem  omuia  diis  sais  displi- 
citura  esse.  Tertio,  ut  cereraoniis  rite  accurateque 
])eractis  plftcari  deos,  neglectis  irritari  crederciiti 
adcmpie  belloniin  ea«us  Hdverso*',  pcyteji,  terrajrao- 
tus,  singulariuinquc  calamitates  cultui  ucglecto  aut 


nn  HOMINK. 


93 


ceremomfB  alicui  prsetermissffi  imputareiit.    Quam-  cap.  xii. 
qiiam  autem  npnd  Roraanos  veteres  eanegarfc,  quffi  ,^7^^^^* 
de  ^udiLs  et  pwnis  post  hane  vitam  a  poetis  scripta 
eraiit,  uou  proliiberenir,  et  multi  magni  gravissi- 
miquo  virl  ea  piibliee  dffidcreiit,  fides  tftmeii  illa 
roagis  quam  coiitraria  scinpiT  alebatur. 

Pcr  haK  .'iimilei^que  iii!>t)tntiones,  ad  fincin  suuin, 
nenipe  iracem  ciritjitis,  hoc  saltera  obtinnemnt,  ut 
populu»  calamitates  suas  errori  alicui  vel  neglectui 
in  af^dis  sacris,  vel  propriis  lc^ura  transgressioni- 
bus  Httribueus,  niiuus  (•ontra  rectores  suos  iucita- 
retur,  ludis  pompisqiie  diemm  festomm  oontetitus. 
Itaque,  nc  statnin  conturlmret,  nuUa  re  pnctcr  dies 
festos  et  ])anem  indigcbant.  Oiunem  igitur  religio- 
nem  Komaui,  tenraniin  fere  omuiura  doinini,  qufe 
non  habcbat  ntiquid  iu  sc  regimiin  civili  contrarium, 
lacile  tolerabant ;  ne<pie  ullius  gentis  ivUfriouem 
Romaevetitam  esse  le^ninsprajterquamJudieomm, 
qui,  cum  essent  jamdudtmt  sub  rcgmim  l)ei,  mor- 
Litali  regt  obedireillicitum  essc  credideninl.  Piitet 
ergo  religiouem  apud  ethuicos  polltioe  sua:  partem 
ftiisse. 

Ubi  vero  per  revelationem  superaaturalem  plan- 
tavit  relijrtnnem  Deus,  ibi  etiani  rcfrnum  sibi  con- 
didit  peculiare ;  subditisqne  suis  leges  dedit,  non 
modo  circa  ofiicia  eonnn  erga  seipsum,  sed  etiam 
erga  se  invicem.  Manifcstum  crgo  c«t  in  reguo 
Dei  politiam  et  lcj^iti  civiles  omnes  reliifionis  |>aitem 
esse ;  ideoquc  distinctioncm  dominii  temporalis  et 
8pirituali!<  in  reguo  l)ei  nxdlam  fuisse.  Deus  ter- 
rarum  qnidem  orauium  rex  est ;  nil  tamen  prohibet 
quiu  geutis  alicnjus  pecnliari  modo  rex  esse  possit ; 
nulla  eiiim  istic  inconp;mitas  cst.  Totius  exercitus 
imi*rator,  pcculiarem  tamcn  sihi  habcre  potcst  co- 


94 


IIK  nOMINK. 


'CAP.  XII 

*  •         ■ 

Ot 


hortem  aut  centuriam.     Sed  de  regno  Dei  tum  per 
pactum,  tum  p«r  naturam  fusius  dicetur  infra. 

A  conntitutione  relipionum  apparet  etiam  mo- 
dus,  quo  rumis  in  principia  sua  prima  resoU^untur, 
nem|)e  in  agnitiotu-m  divinJtntis  si^-e  potenti%  su- 
penittturalis  simplicitcr ;  i\us:  a^iitio  iiunquam  ita 
aboleri  potest,  qujn  inde  novtc  religioucs,  si  cultores 
accesserint  idonei,  genninatura*  siut. 

Cum  euim  religio  omnis  Ibrmata  ab  initio  fiindata 
sit  in  fidequam  habet  uni  alicui  persons  multitudo 
hominuin,  quain  ptrsonam  nou  modo  virum  sapi- 
entem  esse  et  benfirolui»,  scd  ctiam  muctum,  et  eui 
Dcus  votuutatem  suain  t^uperiiaturali  modo  dignatus 
sit  reretare :  ueeessario  sequitur,  tunc  t|aaDdo  aii- 
tistitum  rcUgionis  aut  saptentta  aut  henetohntia 
aut  sanctitax  suspecta  sit,  aut  reve/ationis  indici  um 
omne  deest,  ut  rcligio,  quam  sustentatam  vcHent, 
ni.si  gLidius  civili»  proliibeat,  rejiciatar. 

Exiatimatio  mpientite  \\\  doctorlbus  tollitur  quo- 
ties  credi  jubent  coiitnidictorio.  Sciuiit  ciiim  om- 
nes,  etiam  indocti  qiii  qiiiil  sit  contnidiotio  ucseiuut, 
in  contradictoriis  alterum  esse  fklsum.  Itaque 
utrumque  credi  vclle  indicium  est  ignoranti?e,  om- 
nemque  eorum  doetrinam  suspectara  reddit.  Cluan- 
quam  cuim  vera  esse  possunt  (juie  suut  supra 
rationem  naturalem,  lerumtamen  eontra  rationem 
nihil  esi. 

Exi.stimatin  »anetitatis  tollitur  fariendo  dicendo- 
vpca  qujB  doctorem,  quie  riocet,  ipsuui  non  credere 
mdicaut.  Atque  facta  et  dicta  tulia,  quia  pro- 
cedcutes  iu  via  religionis  procidcrc  aut  titubare 
cogunt,  Rcantiala  dicuntur,  qualia  sunt  injustitia, 
orudelitas,  hypocrisia,  avaritia,  luxuria,  etc.  Si  quis 
cnim  ea  quotidie  faciat,  qme  ab  his  exui^imt  radi- 


DR  MOMINK. 


96 


DtMUttfanc* 


cibus,  quis  potentias  invisibiles  illns  metuendas  esse   cap.  xii.j 
credet,  quibus  ille  alios  terrere  vellet? 

Rxistimatio  henerolenthc  tollitur,  quaiido  nou 
gregis,  scd  sna  bona  qna-nint,  id  cst,  qufuido  cro- 
deiida  pra'dicaiit  qiue  credi  sibi,  soUb  vcI  maxime, 
utilici  suDt  ad  potestatem  vel  divitias  comparandas. 
A  quibus  eaim  rebus  cuique  bonum  nascitur,  eas  res 
njrere  cemebitur  non  alionim,  sed  sui  ip>^ius  causu. 

Postrcmo,  quia  unicum  est  revelationis  di^inje 
testimouiuu  opcratio  miracidonmi,  si  quis,  pricter 
reltgiouis  receptse  articulos,  articulos  novos  iatro- 
ducere  conabitnr  sine  miniculo  edito,  fides  illi,  prae- 
ter  eam  quam  faciunt  civitalls  Icf^s  et  coiisuetudi- 
nes  vel  sanetitAs  fere  miraculosa,  iiulla  habebttur. 
Sicut  enim  in  rcbns  naturalibus  vir  pnidens  ai^- 
meiita  naturalia,  ita  in  superrmturalibus  signa 
supeniaturaJia  jmstulat. 

Dcficientis  fidei  causie  modo  dictx  in  sequenti- 
hv»  exemplis  perspicue  apparebuut.  Moses,  qui 
populura  isracliticum  eduxerat  ex  vtlaypto,  dies 
tantum  quadrn^inta  aberat,  cum  populuK  ille  pcr 
seditionem,  rcHcto  vero  Deo  qui  paulo  autc  ip^js  a 
Her\'itutc  cxemerat,  fabricatoquc  vitulo  aureo,  in 
idololatriain  i^Egvptiorum  rclaluTcritar.  Rursus 
postquam  Moses,  Aaron,  et  gencratio  illa,  qute  mag- 
nalia  Dei  liderat  in  deserto,  mortni  essent,  surrexit 
(Jud.  ii.  II)  generatio  nova  quic  scnnvit  Raal. 
Itaqnc  miraculis  dRficicntihus,  defecit  fides. 

Sainuelis  filii  a  |wtre  judiees  iu  Uersabe  consti- 
tuti  (1  i^ain.  viii.),  quia  iujnste  judicavenuit  et  do- 
tia  accepcruDt.  populu»  Israeliticus,  rejeeto  regno 
Dei,  n-gem  more  ^ntium  poposrenint.  lUique 
defieicnte  rectorum  sanrtitate,  una  defecit  fides 
{lopuli.     Etiam  quod  ad  Evaugelii  pr»di«itioueui 


9G 


DB  JIOMINR. 


rcAP.xii.  primam  oracula  \wt  impcrium  Romftiium  omuia 
sUuerunt,  numerusque  Christianomm  quotidie  et 
mirabiliter  iiugcretur,  masma  e\  parte  tribui  potest 
sncerdotum  nvaritiie,  spurcitiei,  ficti?que  vaticiniU, 
vel  ad  promcreudtB  reges,  vel  nc  nihil  praiUicere 
vitlen>iitur,  ainbis^is.  Nec  niultum  disiiiinili  de 
rausa  (^cdesice  Romatiffi  apuJ  Ai)gloR  nonnuIloHque 
alios  popiilos  eiionuis  poiestas  tandem  suppressa 
est ;  cepsante  scilicet  pastornm  sanctitate,  popnli 
ceasavit  fides. 

Radem  eeclesia,  introdncta  in  religionem  philn- 
sophlu  Aristotelis,  iiinumeras  inde  contexuenmt 
Scholastiei  doctrinas  sibi  iiivicem  repugiianti^s  ct 
eontradictorias,  clericonim  uon  uiodo  iguornutiam, 
sed  etiam  fraudulentiam  rietegeiites.  Quec  causa 
altcra  erut,  quare  popuhis  illorum  jiipum  excuteret, 
priiicipibuii  partim  vuleutibus,  ut  iii  Anglia,  parlini 
prohibere  non  valentiUus,  ut  in  Gallia. 

Postremo,  inter  articulos  fidt!!,  «{uos  ad  salutem 
necessarios  deelamvlt  ecclesia  Roniana,  adeo  multi 
ad  Pftpre  et  snorum  in  dominiis  alionim  principuia 
hahitantium  sulKlitorum  Rpiritualium  emolumentum 
niauifestc  tendunt.  ut  nisi  illonim  mutua  obstaret 
lemulatio,  uou  ininus  farlle  esset  principibus  qni- 
buseuuquepotestatem  illam  etiam  siiie  bello  ejieere, 
quam  cx  AngUa  ejtHita  fnit.  Quis  enim,  cnjus 
bono  creditur  regis  authoritatcm,  iiisi  ab  cpiscopo 
coronatiia  sit,  a  ChriHto  non  esse,  (causain  ccre- 
mouise  illius  in  coronandis  re^ibus),  nou  auimad- 
vertit  ?  Regi,  si  sacerdos  fiat,  uxorem  ducere  non 
licere  r  Utrum  rex  in  legitimo  matrimonio  natus 
sit,  judieaudum  esse  a  cnria  Ilomflnn  ;  subditos 
regis  Christiani  ab  ohodientia  civili  absolvi  possse, 
si  hiercticas  sit  rex  ?   Rrgem  (ut  Chilpcricus  rex 


DB  noMlNK. 


97 


1>K  nJlinnnii. 


Galliae)  re^oprivari  posBu?   Gericos  et  regulares   cap.  xii. 

ii)  cnusa  criminis  a  coguitiouc  civili  cxemptos  esse  ? 
lndiilseiitiw,  missie  privatw,  alinqiu;  multa  populo 
Sud  salutcu)  uou  necessaria,  quo  teudaut,  ct  quan- 
lam  tu\  extiuguciidam  fidem,  etiam  vivacissimaiu, 
vim  liabeant,  nisi  a  potefftate  civili  et  conBuetu- 
dine  foveretur,  ucmo  eKt  qui  non  intelligit.  Itaque 
mutatiouurn  in  religinuibus  unam  videor  mihi  cau- 
satn  ast^iguare  \Mys»e,  ingratos  sacerdotes. 


CAPUT  XIII. 

DE  COSDITIONE   OBNERIS  (tl!MANt,  QUANTtlSr  ATTtNET 
AD  PELIClT.»TIi.M  PB.TiSENTIS  VITJC. 

TuM  corporis  timi  auiiu»  facultatibus  adeo  aequales 
tnter  »e  produxit  uatura  homtDcs,  ut  quamvis  alil 
aliiti  viribus  aut  ingcuio  prce^tcnt,  si  tamen  omnia 
simul  considcrcutur,difi{:rciitia  tanta  nou  est  «t  pro- 
mittere  sibi  commudi  quicquam  poi^sit  uuus,  quod 
oUus  sperarc  ;eque  uon  potest.  tiuod  attitiet  ad 
vim  curiK>reau,  raro  iuveuias  homiuem  ita  iml)ceil- 
lum,  ut  forti.ssimum  uou  possit  intcrBrere  vel  dolo, 
vel  eoujttuctione  cum  aliis  quibus  periculum  est 
commune.  Quod  autem  attinet  ad  facultates  animi, 
(Terborum  artibus,  id  est,  scienttarum  regulis  gcne- 
rniibiis  exceptis,  quas  pauci  et  in  rebus  paucissirais 
possident,  «t  quje  nec  uohlscura  nata"  sint,  iiec  a 
prudciitia  sinc  studio  acquisitte),  inajorcm  adhuc 
invciiio  acqualitatem.  Prudcutia  cuim  omnis  ab 
experientia  cst,  ct  omnihus  aequali  tem]M)re  in  iis 
rebu.",  quibus  nnimum  lequaliter  applicaut,  pcqua- 
liter  tribuitur  a  uatura.  Id  vero,  qiiod  Kqualitatcm 
TOL.  iti.  a 


98 


DR  HOMINK. 


'cAP.  xiii.  hujusinodi  dubiam  videri  facit,  opitiio  tatituin  est 
^  r~'  corum  «ui  plas  iusto  se  festiinaut.  Nara  fere  uuus- 
iRin»hium>i.  qui.sque  sapieiitiorem  se  csse  credit  multo  quani  est 
«diciiriiiUMi  quilibct  e  vulgo,  id  est,  quam  est  allus  quit:aiique 
prMMii.  nt».  ppjgtjjr  pau(;os  t|uns  prtipter  faniani  vel  propter  con- 
sensum  cum  ipso  solet  admirari.  Ea  cuim  est  d&- 
tura  homiuis,  ut  quauquam  uUum  aliquem  seipso 
eloquentiorem  vel  eruditiorcni  cs^t.-  <!onfitcatur,  pru- 
dfntiorein  taineii  esse  qucmquam  noii  conccdct. 
Ingenium  enim  proprium  a  propinquo,  alienom  a 
lotigiuquu  qui&que  spectat.  Ingeniorum  atttetn 
tet|ualitati!t  argumentum,  quantuni  ad  prfesens  lii- 
stitutum  attiuet,  maximum  et>tj  quod  uuusquiisquc 
Ruo  contentus  est. 

Ab  ffiqualitnte  iiatnrBe,  oritur  unicnique  ea,  quie 
cupit,  acquirendi  spes.  Quoties  ergo  duo  idem 
cupiunt,  quo  frui  ambo  non  poi^&uut,  altcr  attcriuii 
hosti»  Jit,  ct  ad  fiiiem  sibi  propositum,  quie  est  coo- 
servatio  propria,  alter  alterum  conatur  subju^re 
vel  interficere.  Itaque  cni  animus  estvicinum  ag- 
^redientii,  si  nihil  sit  quo  deterreatur  prseter  vim 
unius  hominis,  quoties  umis  aliquis  agrum  paulo 
commodiorem  possldcrit,  conseverit,  plnntaverit,vel 
inre(Ufieaveril,  expectaudi  sunt  alii  viribus  ooujuuc- 
tis  parati,  non  modo  laboris  ejus  omnem  fructum, 
sed  ctiam  vitam  Tel  Ubertatem  subhituri,  idem  rur- 
5U8  pa.^ssuri  ipsi  a  se  fortioribas. 

!n  tanto  et  mutuo  hoininnm  metu,  secnritatis 
viam  meliorem  habet  neino  anticipatioue ;  nempc 
ut  unu.squisque  vi  ct  dolo  eetero.s  omnes  taradiu 
subiicere  sibi  conetur,  quamdin  nlios  esse,  a  quibus 
sibi  cavendum  esset,  viderit.  Neque  hoc  majus  est 
quam  et  con.^r\''atio  sua  postulat,  et  ab  omnibus 
eonccdi  solct     Quoni&m  enim  sunt  qui  animi  et 


• 


DS  HOMINR. 


99 


glorias  causa  universum  terrarum  orbem  superare  cap.  xiii. 
velleiit,  nisi  alii,  alioriui  modieis  contenti  fiiiibus,  po-    "      '     ' 
tentiaiu  suam  alios  luvadeudo  aup!rcnt,  sed  taiitum-  wnch.  bumuii. 
mo4o  se  et  sua  (U-feudcrc  couarcutur,  subsistcre  diu  Khiiucbi  ' 
nonpoftsent.    Ituquedominiincquisitioper  vim  uni-'"**™'"'*'* 
cuique,  ut  ad  cous<*rvationem  propriam  necessaria, 
coQCcdi  debet. 

Pfffiterea,  in  con^ressibus,  ubi  potentin  nulla  eat 
qoae  omncs  coereere  possit,  voluptas  nulla,  scd  con- 
Ira  molestia  per  Jiatumni  esset.  tlniLsqHifique  enim 
tanti  a  cffiteris  fieri  vellet,  quanti  ipse  sese  sestimat, 
et  ad  ai^um  omne  neglectiouis  couatiir,  qtiantum 
audet,  id  eitt,  ubi  nulla  extat  potentia  communts, 
qiiautum  ud  mutuas  «edcs  sufficit,  ulcisci ;  scilicet, 
ut  alteri  ab  altcns  majorem  sut  lestimutioDem  a 
spectantibus  exemplo  idtionis  estorqueant. 

Itaque  in  natura  bumaiiQ  siniultatum  inveniiuitur 
tres  pnecipuie  causa;,  compelitio,  HefeHsio,gloria  : 
quamm  prima  ad  duminium,  sccunda  ad  seirnrita- 
tem,  tcrtia  ad  famam  spectat.  A  primaest,  qnod  de 
lucro;  a  secnnda,  quod  de  salute;  a  tertia,  quod 
tle  nugis  pugnttur,  nimirum,  de  verbo,  de  risu,  de 
opinioue,  de  omni  signo  parvipendii  sive  ipsorum, 
«ve  cognatonim,  amicorum,  patriae,  professionis, 
vel  nomiiiis. 

Manifestum  igitur  est,  quamdiu  nulla  est  potentia 
cwrclva,  tamdin  conditiouem  boininum  eutn  esse 
qnam  dixi  belhim  essc  uniuscujusquc  rontraunum- 
..qveinque.  Oonsistit  eniin  imtuni  belli,  non  in  pugna, 
Ised  in  tractu  aliquo  temporis,  quo  durnnte  volnntaa 
ormis  decertandi  est  manifesta.  Itaque  in  natura 
^IU,  sicut  in  natura  tempestatum,  considerandum 
cst  tempus.  Nam  ut  unus  iniber  non  denominnt 
tempestatem  humidam  ;  itt  neque  pagna  quaelibet 

B  s 


100 


DB  HOMINR. 


■  CAP.  XIII.  dcnominat  beUum.    Tempus  aut«m  bello  vacuum, 

"""r    ■   pax  est. 

d>b'>in«ii,      Quicquid  erjro  bello  omnium  contra  onmes  na- 

'mii  wiriwim.    turalitcr  adhacret,  idem  conditionein  houiinuin,  sinc 

pr-<r>iti>  «t>    ^jj^  .secHritatt^  qiium  qua:  a  cujusquc  roborc  ct  iu- 

genio  expcctari  potest,  necessario  comitatur.     lu 

conditloue  autcm  tali  locus  industriae  nuUus  est,  quia 

nuIiuK  fructus.    NuUus  ergo  terrae  c\ittiis,  uuUa  na- 

vigiitio,  lediHcia  couimoda  iiulla,  instrumeuta  quibus 

quse  majoribus  iudigeut  viribus  moveantur  uuUa, 

faciei  tcUuris  cognitio  nuUa,  temponim  computatio 

uuUa,  uuUie  artes  nequc  socictas ;  sed  quod  gravis- 

simum  est,  mortis  violciitie  metus  et  perieulum  per- 

petunm,  vitaque  liominum  solitaria,  iudiga,  briita, 

ct  brevis. 

lUis,  qui  IiEec  non  pcnKitaverunt,  mirum  fortaasc 
■  videbitur,  naturam  honiiues  dissociavisse  et  ad  inu- 
tuaiii  ca^dem  aptos  produxlsse  ;  et  tameu  hoc  per- 
spictic  illatum  est  ex  uatura  pHSsiouum,  ut  pneterea 
cxperii-ntiffi  conscntam-um.  Co^ta  enira,  quando 
iter  ingrederis,  cur  comitcs  quaeris,  arma  gestas? 
Quando  dormitum  is,  fores  claudis,  arcas  obseras, 
idque  legibu8  et  nunistris  annatis  ad  orauem  vio- 
lcntiam  ulciscendam  paratis,  qualem  habeas  opini- 
oiiem  de  concinbus,  de  vicinis,  et  de  domesticis  ? 
Nonne  cnutcla  i-^^tn  tua  ^nus  humannm  «Tque  accu- 
sas  atque  ego  f  Neutri  uaturam  accusaraus.  Pa.s- 
Kioues  buminum  peccata  non  .suut,  neque  quic  iiidc 
oriuntur  actiuuc:!,  quamdiu  qua:  iUatj  proUibcat 
potestatem  miUam,  qui  faciuiit,  vident ;  iieque  enim 
lex  cognosci  potest,  quse  non  sit  lata;  ueque  ferri, 
quamdiu  in  le^islatorem  coii.'^nsiun  non  sit.  Sed 
quid  hominibus  rtoctis  conamur  demonstrare  id 
quod  ne  canes  quidcm  ignorant,  qui  accedentibus 


DB  HOMINE. 


101 


oblatrant,  interdiu  <)uidem  iguotis,  iioctu  autem  cAP..\ni. 
tomiubus  ?  -'     r~' 

Dp  oaniLUniM 

Sed  oranium  in  omues,  inquiet  aliquis,  bellurn  ii-n*r»imnin«, 

...  .  .11  ■iiiauluio  sltilLSt 

nnnc|imm  erat.  Umcl,  nonne  fratrem  siium  Abelera  ..i  r-Krii.ifrm 
invidia  interferit  Cain,  tantum  facinns  non  ausnrus,  p"™"*""- 
sa  commnnis  potcntia,  qnae  vinrticare  potuisset,  tnnc 
extitisset  i  Nouuc  botUe  multis  iu  lociii  ita  vivittir  ? 
Americaiii,  excepto  quod  pcrfaniilias  pan^as  It^ibus 
patcrni!;  sub^ti  suut,  quarum  familiiirum  coucordia 
similitudine  sola  cupiditatum  sustinetur,  ita  vivunt. 
dualis  etiam  vita  hominum  esset  nulU  potentise 
communi  subditomm,  ex  vita  eorum  coguosei  [w- 
ttst,  quibiLs  bcllum  est  cinle. 

Quamqiiam  autem  tempus  nunqiiam  fiierit,  in  quo 
unusquisque  aniuscujusque  hostis  erat,  reges  tameu 
et  person.-e  suiumani  habentes  potestaleni  omni 
tempori  iiostes  iuter  se  suut.  Sciupcr  eiiim  alii 
aliis  suspecti  sunt,  more  stantes  gladiatorio,  armis 
oculisque  intenti.t,  id  est,  cafltellis  et  pnesidiis  ad 
i-onfiuiacx>nocntis,etexploratoribus  in  hostico  latl- 
tantibus,  quse  cst  couditio  belii.  Sed  quia  subdi- 
tonim  saluti  providcri  aliter  non  |>otest,  iion  sequi- 
tur  inde  mi.t4>riA  illa  qusc  privatorum  hominum 
fibertatem  plcnam  sequntura  cssct. 

Pra!terea,  bello  omniuui  eontra  omues  consequens 

est,  ut  iiihil  dicendum  sit  injustuin.     Nomina  justi 

ct  injiiKti  locum  in  hac  conditione  non  habent.    Vis 

let  dolus  in  belln  virtutes  cardlnales  sunt.     Neqne 

'sont  justitia  ct  injustitia  corjioris  aut  anima;  fncul- 

tates;  iiam  si  essent,  horaini  inc&sc  |>o»^ut  qui  in 

miuido  solltarius  csset  et  unicus.     Qualitates  qui- 

dem  homiuis  tiuut,  iiou  autcm  quatenus  hominis, 

rsed  qnntonus  civis.     Kidem  conditioni  hominum 

[ccnsequens  est,  ut  nulium  sit  dominium,  nulla  j>ru- 


102 


I)K  HOMINR. 


cAP.  XIII.  pri{!tas,  nulluin  mcuiu  aut  tuum,  sed  ut  illud  uniu»- 
cujusque  sit,  quod  acqubiiAit,  et  qiiaradiu  conserrare 


:  l>a  cnii(l9li»ii(! 

'  |mnU  humuil.  pUtCSt. 

'  qDMCum  ■Hiliet 

pmKiliaTilB. 


Atque  hmc  suflicinnt  dicta  deoonditiotic  bumaua 
mere  naturali ;  a  qua  tameu  partim  a  rationc,  par- 
tlm  etiam  a  pa^iouibui;  libcrari  potuic. 

PassioQes  quibus  homii»^  ad  paccm  perducipcs- 
Buut,  sunt  metus,  prEcsertim  vero  metus  mortis 
vioU;i»ta;,  et  cupiditas  rerum  ad  beue  viveudum  ne- 
cessariarum,  et  spes  per  industriatn  illo!;  obtineudi. 
Paeis  autcm  articulos  quosdam  sng^rit  ratio,  quse 
leges  sunt  naturales ;  de  quihus  fugius  dicemus  i& 
duobus  capitibus  proxime  sequeutibus. 


CAPUT  XIV. 

D6  OUABUS  PRIMIS  I.EOIBUS  N.^TURAt.lBU.S,  ET  DE 
CONTKACTIHUS. 

Jus  iiaturalc  cst  libcrtas,  qaam  babet  uuusquisque 
potentia  sua  ad  iiaturm  siia:  oonscrvRtionem  suoar- 
bitrlo  utendi,  et  per  con^quens  iUa  onmia,  quse  eo 
^debimtur  tendere,  faciendi. 

Per  Ubertatem  intelHgo  (id  quod  ea  vox  proprie 
significat)  cxteraorum  impedimentomm  absentiam. 

At  lex  naturalis  prjeceptum  est  sive  regulagene- 
ralis  ratione  excogitata,  qna  unusqnisque  id,  quod 
ad  damunm  suum  sibi  tendere  videbitur,  faccre  pro- 
hibetur.  Etsi  autem  vocabulis,/»*  ct  fex  promiscue 
saepenumero  utantur  scriptores,  distingui  tamen  de- 
bent.  Consistit  enim  jug  in  faciendi  vel  nou  foci- 
endi  libertate ;  sed  hx  ad  faciendum  obligat  vcl  ad 
non  faciendum.  Ilaque  jus  et  lex  differunt  ut  li- 
bertas  ct  obUgatio,  quse  circa  eandcm  rem  sunt  in 
consistentes. 


UEC   HOMINB. 


103 


Qiiontani  autt;in  conditio  hominum  (ut  prtece-  cap.  xiv, 
dente  canite  ostenstim  estiesft  conclJtio  belli  omnium  ,/",  :   ~^ 
contra  omnes,  et  propterea  unusquisqoe  sua  ipsius  "■'•  '•b""«  «* 
ratinue  f^il^ernntiir  :  e-t  quia  nihit  est,  qnod  in  vita  aMnctii.u^ 
contra  hostfoi  detendeiuia  utile  ei  aliquando  esae 
non  po.tsit:  spquitiir  iu  conditionc  hnminum  naturali 
omnium  in  omnia  jus  esse,  ipsis  homimim  cor])ori- 
bus  uon  exceptis.     Uuamdiu  erKO  jus  illud  retine- 

rbitur,  nulla  ouiquam,  etsi  fortissimus  sit,  securttas 

fesse  potcrit.     Katioiilscrgo  prawreptum  sive  regula 
gencmlis  est,  paccm  quideia,  dum  ejus  obtinemit 
>es  c*/,  qHiFrendam  exne  ;  qnando  uutem  haberi 

'tum  poteit,  auxilifi  undecunque  *ftuerere,  H  illit 
ttti  ticitum  esse.  Re^ulse  hujus  pars  prima  cooti- 
nel  legcm  naturjc  primam,  paeem  qntere  et  perte- 
quere ;  secmnda  eat  juris  naturalis  surania,  omnihun 

iviis  ff/  modis  seipsuui  defendendi  jus  unicuique 
f*e. 

A  lege  uatune  prima  oritur  secunda,  oportere 
unumquemquc,  quotica  paci  et  defemioni  propri/r 
pronimm  erit,  a  Jure  suo  in  omuia,  ctetcris  idem 

Jacere  paratis,  dccedere,  routentuMf/uc  essc  eadem 
iihertate  quam  ctetcris  concedi  vellet.  Quoiudiu 
cnim  fucieudi  omnia,  quee  ^idt,  jus  retiiiet,  tamdiu 
bcllum  nianct.  Verum  si  cacteri  jura  sua  iu  onuiia 
deponerc  rccusent,  neque  ille  suum  dcponcre  obU- 
gatnr.  Alioqui  cietcrls  in  prscdnm  pottus  »e  expo- 
Dere,  quod  natura  noit  postulat,  quam  pacem 
pcTRequi  putaretur.  Atque  hiec  lex  eadem  est  cum 
ijla  Bvangelii,  quicquid  robisjieri  vultis,  idjacite 
alii*  :  et  cum  illa  omuium  gentium,  quod  tibijieri 
noa  vis,  altcri  nejcccris. 

In  rein  nliquani  jus  sunm  dcpoait,  qui  iibertate 
iiia  se  privnf,qnam  Iwhefy  eatervs  impcdiendi  quo 


104 


DE  UOMINE. 


tunlibiu.  ri  ili 
■wntwlibiu. 


CAP.  XIV.  wi»«*  fjuilibet  eorum  Jure  *w«  utatur  in  rem  eatt- 
'  •  '  dem.  Nam  qui  juri  suo  reuuDtiat  vel  jus  suum 
rau  irc>i>i»  un-  TraiLsfeit,  jus  uovum,  quuu  per  uatumin  nnii  ante 
habuit,  netaini  tribuit ;  quia  omuibu^  iu  omiiia  jns 
erat ;  sed  cedit  ei  tantum,  eo  fine  ut  jus,  c|uodaute 
liabuit,  sine  impedimento  a  sc  orto  libcre  fruatur ; 
a  se,  iuquaui.  orto,  nou  ab  alio.  Itaque  quod  alteri 
aeeedit  ex  jure  alieiio  in  se  translato,  uihil  aliud  est 
quam  ^ublatio  impedimentorum  a  parte  solius  trons- 
ferentis. 

Deponitur  jus  vel  simplici  rentintintione,  vel 
traHxUilione  ad  aliuni.  Simpliciter  rcnuutiat,  qui 
in  medium  ubjicit,  nemim  tribucns.  Traiisfert,  qui 
certo  olicui  concedit.  Utrovis  autem  modo  faciat, 
jus  liabentem,  quin  re  utatur,  impedire  non  debet ; 
c&set  eium  Iioc  suum  ipsius  actum  irritum  facere. 
Iiijustitia  euim  injuria  ctiam  dicitur  ex  eo,  quod, 
deposito  ante  jure,  absquc  jure  impe<iimeutum  fit. 
Est  euim  in  controversiis  lioniinum  injustitia  similia 
ejus,  quaiu  iii  Scliolis  abaurditatcm  vocant.  Sicut 
euim  iis,  quse  iuitio  suppusita  crant,  cuntradicere 
ahsurdum :  ila  quod  facieudum  voluntarie  susce- 
peris,  irritum  facere,  injttstnm  appellatur.  Modus 
autem,  (juo  qnis  jnri  suo  renuntiat  vel  jus  suum 
transfert,  tolis  est;  signo  vel  signis  idoueis  volun- 
tarie  declarat,  tnli  juri  sc  renuntiare  vel  renunti- 
ajjse ;  vul  ad  huuc  jus  suum  se  trausfurrc  vcl  traus- 
tulisse.  Suut  autem  signa  iUa  vel  verba,  vcl  facta, 
vel,  ut  plenimque  fit,  utraque.  Atque  hsec  sunt 
nncula  illa  quse,  non  a  sua  natura,  sed  a  metu  damui 
a  promissi  vioiatione  robur  habent. 

(luotie.*5f!unqnc  jns  fimnu  derclinquit  quis  vel 
transfert,  ca  causa  id  facere  iutelligitur,  ut  sibi  re- 
ciproce  ab  eo,  cui  translatura  est,  ju«  aliquod  vel 


• 


DB  IIOMINR. 


105 


aliad  bouum  accipiat.     Nam  qui  prior  traostalit,  cat.  xi?. 
voluiitaric!   id   fecit ;    voluntatiB  autem  objectiim  ^«"'^J^ilJliJTnri. 
•emper  boniim  ost  alinuod  volcuti.   Smit  autem  res  ™'  ^*"»  »* 
aliqufp,  qute  neque  vcrbis  neque  nlus  sipnis  traus- oiqinotuw» 
ferri  aut  reliiiqui  possuiit ;  quia  cui  bono  id  feeerit, 
itttelligi  non  potest.     Idem  de  \TUneribu8  et  inear- 
ceratione  diceiidum  eat.    Secando,  jus  c«ntra  v\m. 
fe  defendendi  nccessario  retinetnr  ;  iiani  qui  se  de- 
fendit,  quou.sque  vis  ]>rogre.ssum  est  i^norat,    Tcr- 
tio,  fiuis,  propter  quein  relictio  vcl  translatio  juris 
introducta  ci?l,  alius  uon  cst,  quam  vitse  et  medio- 
rum   ad  viuim   conwrvatio.     Si  quis  ergo  verbis 
«gnisve  aliis  spoliare  se  fiue  videatur,  propter  quem 
ilUs  usus  esse  intelligitur,  id  fecisse  volnutarie  ex- 
iitiniandus  non  est,  sed  per  ignorantiam,  verborum 
et  .sigiiorum  itlnnim  vira  nnn  intelligons. 

Translatio  juris  niutna  eoHtrartus  dicitur.  Dif- 
feniut  autcm  inter  se  jm  transferre,  et  rem  (ram- 
Jerre  sive  tradere.  Traditur  res  eudem  tempore 
aliquaudo  quo  trausfcrlur  jus,  ut  fit  in  emptione  et 
Teuditione,  quando  alter  pecuniam,  alter  mercera, 
simul  cum  jure  transfert ;  aliquando  etiam  trauii- 
fertur  jus,  antequam  tradatur  res. 

Pra^terea,  alter  coutraheutium  ad  tradeudam  rem 
vel  ad  contractum  excquciidum  altcro  prior  esse 
potcst :  tuiic  posteriori  credi  sivc  Jide«  haheri 
dicitur;  et  promi3.sio  ejus  pactum  dicitur;  et  non 
pnestitisse,  riolathjidei. 

Qiinndo  translalio  juris  mutua  iion  est,  contrn- 
heiitiiim  auteni  alter  jus  vel  rem  transfert  spe 
amicitiae  vel  oflScii  ab  eo  cui  transfert,  vel  existima- 
tionis  causn  npud  alios,  vel  cx  charitate,  talis 
tran.-ihitio  donatio  et  grntia  appellatur. 

Contractuuni  si^ia  e:iipregAa  sunt  verba ;  debent 


10« 


DB  HOMIHB. 


CAP.  XIV.  autem  prolata  esse  <le  teinpore  pnesente  vel  prs- 

ldD.iiu.pri  terito,  nl  do,  ifedt,  concedo,  coneesgi.     Nam  si  de 

>b«u>ii>  «m-  futiirn  sunt,  ut  dabo,  coacedam,  continent  ouidem 

DDincubi»     trauslcreudi  jiiris  pronii.s.sionein,  scd  noiinum  quic- 

quain  transferunt. 

Coutractus  signa,  per  conseqnens  Lntcrdmn  suiit 
consequentia:  verbonim,  iuterdum  conscqiientise 
sileutii,  iuterdum  conscquentia  actionum,  interdum 
ctiam  cons(?quentise  omissionum.  [n  universum 
autcm  signum  contractus  per  conseqnens,  est  quic- 
quid  contrahentis  voltmtatem  contrahendi  satis 
indicat. 

Verba  sola,  si  de  liituro  sunt,  donationis  signum 
idoiieum  non  snnt.  Nam  verba  heec,  cras  daho, 
.signilicant  iiondum  dedisse,  et  proinde  jus  noudum 
translatum  esse,  scd  nmnerc.  Sin  dc  prEescnti  vcl 
prtctcritu  sint,  ut  do  vcl  dedi  hahendum  cras,  tunc 
jus  crastinum  rectc;  transfurtur,  idque  vi  vcrl^orum, 
et'^]  volnntatis  signum  aliud  nullum  sit.  Magna 
enim  differentia  est  inter  vofo  fioc  tunm  esse  cras, 
et  cras  tibi  hoc  dabo.  Nam  ilHc  vofo,  prfesentem 
et  cert&m  voluntatem;  hic  fiituram.  id  est  iiiccr- 
tam,  id  est  nuUam,  indicat ;  quia  voluntatis  sute 
crastin»  dominns  nerao  est.  Illic  ergo  jus  de 
pra-scntc  debct  intclligi. 

Athlotheta,  iu  certaininc  cursiis,  pervenienti  ad 
ntetam  primo  pnemium  promittit  verbis  de  futuru ; 
debitum  tamen  itli  prfemiura  est,  quamqiiam  gratis 
datum,  quia,  nisi  id  voluisset  athlotheta,  illos  ad 
oertamen  ii<m  iavitasset. 

In  contractibus  i^tiain  jua  traustt  per  verba  de 
fiituro,  nempe  nbi  traiiBlatio  jurifi  mutua  est.  Nam 
qui  promisit,  ideo  transferre  jiis  suum  vclle  intelli- 
gitur,  quia  bonum,  propler  quod  promisit,  jam  ac- 


DB  HOMIKE. 


107 


^cepit.     Alioqui  is,  qai  promisit,  priestiturtis  non   cap.  .\iv. 
3t.    lu  emptionc  ergo  ct  venditione  aliiaque  con-  t>r7""«b"«  ^n- 
tractibus,  promissio  taiitum  valetquantum  pactum.  "■"^•■u»  «^ 

Qui  in  coiitraotn  prior  prtestat,  prsrstationem  ™a«iii™fc 
altcriufi  facit  debiljun.  Sic  in  fprtatniue,  vcl  quan- 
do  projiciuntur  nummi  pr^ripieuti  babeiuli,  prse- 
miuin  illud  virtori  vel  praeripienti  jure  proprium 
esL  Nam  in  ipsa  certamiuis  indictione  jus  traus- 
fcrtur. 

Verum,  »i  contractua  fiat,  (pio  neuter  contrahen- 

jtinm  stntim  prsestare  obli^tur,  sed  ad  diem  certum 
filtunim,  jKictutn  illud  iu  oiera  conditioue  natune, 
id  est  iu  bcllu,  81  quiL^^^unque  interveuiat  ^iuspicio 
de  pncAtando,  invaiidum  ciit :  in  civitate  nou  item. 

tKam  qui  prior  pnestat,  iu  casu  priore  incertus  est 
an  prffistiturus  sit  alter  ;  iu  civitate  eertus  est,  quia 
est  qui  cogat.  Itaquc  nisi  poteutiacommunis  aliqua 
§it  coerciva,  is  qui  prior  prsestat  seipsum  liosti 
prodit,  prxter  jns  naturale  se  et  siia  defendendi. 

Snspicionis  autem,  qme  pactum  invaHdtim  red- 
dere  pobsit,  caiuia  dcbct  csse  atiquid  quod  pactum 
scqtiitur,  »iguumquc  sit  voluutntis  nou  pra'i>tandt; 
aUo<[ui  pactum  irritum  fucere  iiou  potest.     Quod 

lenim  impedire  non  potuit  qutn  promiseris,  impedire 

'ftou  debet  quiu  promiwura  prjestes. 

Qui  jus  aliquod  transiert,  etiam  usum  rei,  quan- 
tum  in  8C  cst,  una  transfert.  Ut  qui  agrum  vcndit, 
hcrham  et  quodcuiiqne  agro  innascitur  vcl  iniedi- 
ficatur  simu)  vendit :  et  qui  molendinum  vcndit, 
aqiiam.  qua  ajCclHitur,  avcrtcrc  iiou  debet,  Et  qui 
rc^ndi  summam  potcstatem  alicui  transferunt,  ia- 
telli^untnr  iidem  jus  dedlsse  e^ipendi  pecunia.s  ad 
lilites  a]eiidos,et  creandi  ma^i.stratiis  et  ministros 
lablicos. 


108 


DK  UOMINE. 


Do  ilunLua  pn- 

tunlll-iu.  rt  ili^ 
nclibiu. 


CAp.xiv.  Pacisci  eum  brutis,  quia  eenuoiie  carent  quo 
voluiitates  «iguificare  pusHuut,  inipossible  f»t. 

PacJHci  cum  Deo,  iilsi  mediaiite  nliquo,  qnem 
Deus  alloqnatur,  vel  qui  locum  Dei  teuent.impoft^i- 
bile  est ;  nliter  eiiim,  aii  Deus  etiam  pnctus  sit  iiec 
ne,  ignoramus.  Itaqne  qni  vovet  Deo  aliquid,  quod 
coiitra  lejB^cm  naturalem  sit,  frustra  vovct,  <|uia  illi- 
vituiD  est:  siu  legc  iialurali  maudatum  tiit,  frustra 
est,  quia  vovens,  non  voto  «uo,  seil  natune  l^fe 
obligatur. 

Materia  sive  objectum  pactonim  semper  aliquid 
est,  de  quo  dcliberari  potest,  propterea  quod  deli- 
bcratio,  qu»  est  actus  voluntatis,  iutelligitursemper 
de  futuro,  et  de  eo  quod  a  paciseente  fieri  possibile 
exisdmatur. 

Itaque  promitterc  ca,  qua;  impossibilia  esse  sci- 
mus,  pacisci  non  est.  At  si  coniiugat  post  impos- 
sibile  esse,  quod  credebatur  possibile,  paclum  vali- 
dum  est,  obligatque  ad  prsestandum,  non  rem 
promisgani,  sed  tauttmdem  ;  sin  boo  quoque  sit 
impossibile,  ad  conatum  prjestandi  quantum  potest. 

F&ctis  iiberamar  duobus  modia,  si  proestiterimtis 
vel  si  condonattim  stt.  Est  enim  pr^tatio  omnis 
pacti  terminus  natnralii; ;  condoimtio  autem  cst 
libertatis  restitutio>  sive  reraissio  juris  obligatiouem 
constitueutis. 

Factum  etiamsi  mctu  extortum  slt,  in  couditione 
tAmen  hominum  naturali  validum  est ;  ut  si  pacis- 
car  cum  hoste  sen-aud»  vitie  cansa  pecuniam  dare, 
prsestare  leneor.  Contractua  euim  est,  in  quo  altcr 
jus  in  vitaiM,  alter  iu  pecuniam  transfert.  Itaque 
ubl  nuUa  lex  alia  sit,  ut  iu  couditioue  uuturali,  qus 
prrestatiouem  proliilK-at,  puctuin  validum  est.  Sic 
beilo  captua,  si  libertatem  ea  conditione  acceperit 


DB  HOMINE. 


109 


ut  pretiuni  redemptioms  post  solvat,  solvere  obli-  caf.  xiv. 
gntur.     Etiain  princeps  cuni   principe  fortiore  sinTTZ    '. 
pac^m  incomniodara  metu  fecerit,  obscr\'are  clel>et,  ni.  u^b-n  u- 
nisi,  ut  supradictum  est,  causa  aliqua  nova  et  josta  pn>encbfai». 
oriatur,  qiiie  excuset.    Item  in  oivitate,  si  a  latrone 
ritnm  redimere  pronii.sRa  pecunin  coactus  fuero, 
pr<estanda  pecunia  est,  nisi  \ex  civilis  prahibeat. 
Qiiirquid  enim  tacere  licitum  est  non  obligato,  idem 
licite  paci.sri  possum  propter  nietHm.   Qund  autem 
licilum  cst  pacisci,  illicitum  est  nou  pr%stare. 

Pactum  prius  po&tcrius  invaltdum  rcddit.    Jure 
enim,  quod  qui.s  traustulit  hodle,  cras  carebit. 

Si  quis  se  seipsum  oon  defensurum  esse  contra 
vim  paciscatur,  pactum  invalidum  est.  Nam,  ut 
ante  ostensum  est,  jus  sc  defendendi  coutra  mortem 
intentatani,  vulnera,  incareerationein,  qnnnim  fiigi- 
endorum  causn  jus  in  omnia  naturale  dcposituui  est, 
deponere  uemo  potest.  Nam  etsi  aliquis  recte  pa- 
ciiwi  possit  sic,  wwi  /loc  tel  iUud  Jccero,  oceide ; 
pocisci  tamen  nou  potcst  sic,  nisi  hoe  vel  iliudfe- 
cero,  occisuro  noit  rcsistam.  Ehgit  enlm  homo 
u&turalitcr  raiuui*  malnm,  id  est  perieulum  n  resis- 
tentia,  potius  quam  malum  majus,  nempe  mortcm 
certam.  Ati|ue  \\ax  norunt  onmes  <|ui  condcmna- 
>8  «ive  nd  carccrem  Kive  ad  mortem  annati  ductuit. 

Si  quis  paciscatur  seipsnm  accusare,  nisi  certus 
venis  fiat,  pactum  invalidum  est.  Nam  iu  condi- 
tione  uatura;  iihi  non  sunt  judicia,  nullus  cst  aecu- 
satinnibus  hieus.  lu  statu  autcm  rivili,aecu.sationem 
seqnitnr  snpplicium ;  cui,  cum  sit  vis,  nemo  obliga- 
tur  non  resistere.  Idem  verum  est  de  accusatione 
eoram  quorum  condcmuatione  conjicimur  in  mise- 
n,  quales  sunt  pater,  uxor,  aliique  necessarii; 

Btimomum  euim  eorum,  ntpote  iuntis  dictumf  a 


no 


DB  IIOMINR. 


CAP.  XIV.  natura  ipsa  corrumpi  pWBSumeiidum  est,  neque  ergo 
^  '^^' .  recipiendum.  Neque  accuRatloiies  cxpressa; per  tor- 
tni.  tiKibo.  m.  nienta  pro  testimoniis  hnbendie  sunt.  Tormenta 
^^[lUcTw  enim  explorntiaui  tantum  iuservinnt ;  ct  quicquid 
tortus  confitetur,  ad  rclaxatioueui  cmciatuura  spce- 
tat,  non  ad  torquentium  inslructioncm.  Sive  enim 
vera  sive  falsa  rnnfc3sione.se  expedtat,  jure  id  facit, 
jure  inquam  vitam  propriam  conservandi. 

Verl>a  per  se,  ut  aiite  dixi,  homines  ad  pactorum 
pra^tatiouem  conatringeudi  vim  nou  habent.  Dno 
autcm  ei  rci  auxiUa  tanlum  suut,  nimirum,  mctus 
damni  a  violatione  pacti,  vel  quia  fallere,  ut  signum 
impoteutiEe,  dedigneiitiir.  Posterior  ha;c  cauBa  ge- 
nerositas  adeo  rara  est,  ut  in  rationes  veuire  nou 
debcat.  Solus  metus  conitiderandus  est,  isque  duo- 
nim  Rcnerum,  quonim  nlter  est  metus  potentiamm 
iuvisibilium,  altcr  nictus  imtentiie  humniiK ;  et  prior 
quidem  metusestmajorispotentiffi;  posterior  autem 
major  metus.  Metus  prior  a  sua  eujusque  reli^oue 
est,  iueratque  huitiiuibuts  nutc  omucm  socictatem 
civilem.  Posterior  intrtus  cum  civitatibus  natus  est ; 
sed  ad  cogendos  homines  ad  pactorum  pncstationem 
non  sttfficit.  lu  conditioue  enim  naturae  differentia 
potcntiarura  non  disoemitur,  njsi  pcreventnm  belli. 
Itaque  ante  soeietatcm  civilem,  et  quoties  socictas 
civilis  per  bellum  intemimpitur,  iiihil  est,  quo  paeta 
confirmari  coutra  cupiditates  hominum  meUus  po»- 
sunt,  quam  mctus  agentis  invisibilis,  quem  voeaut 
omnes  Deum,  diversis  ritibus  adomites.  Ad  fir- 
manda  ergo  pacta  paeiscentibus  necc8.sarium  visum 
est,  ut  per  deum,  quem  metuebant,  pacta  sua  se 
prawtiiuros  esse  jurareut.  Juramcututu  autem  est 
promi.txioiiJ  af/jutfr/a  formitla  oratumi»,  qua  qui 
promitiilj  iiiti  promigsum  prtejttit^ii,  deam  u/io- 


DB  HOMINR. 


111 


rent  inrocat.     Forinula  apud  Romaiios  hajusmcMli  caf.  xiv. 
erat,  maeiet  tne  Jupitvr^  sictd  ef;o  macto  hanc  be«-  ,,„7ii»h.i.^ 
iiam  ;  et  apud  nos,  /toc  fficiaaiy  ita  me  juvet  DetM. »-  '•«■fc"  •^ 
Atqne  haBn   faoiehant  ciim   coretnoniia  ntibusqiie  «rt™.tibuiu 
unti.t^uisque  religiouis  propriiP,  ut  tonto  magia  a 
jurameuti  violatioDe  deterreretur. 

Constat  Uinc  junuuoutum  alia  fonna  juratum, 
quam  quK  est  aecundum  reiigionem  juraiitis,  iu- 
firmum  esse.  Coustat  item  juranieutum  non  e.sse 
nisi  per  deum  jurantis.  QuanK|uam  enim  etbiii- 
corum  alitjui  per  rege:^  suos  jurare  soliu  suut,  tiimul 
tamen  intelligi  diviimm  illis  Iionorem  a  se  tribui 
voluenmt.  Juramenta  autein  illa  imn  requi.sita, 
sed  votuntaria.  frequeiiter  jurata,  juramenta  pro- 
prie  dtcta  non  sunt,  sed  nominis  divini  abusio,  nnta 
ex  prava  consuetudiue  omnia  njmium  vehemenler 
asserentinm. 

Con.stat  denique,  quod  obligationi  a  juramento 
nihil  additur.  Pactiim  euim,  »\  licitum  »it,  obligat 
per  vim  Ibjeis  uaturalts  siue  jurejuraudo  -.  sin  illi- 
citum  sit,  ne  additu  quidem  jurejurando  obligare 
potest. 


CAPUT  XV. 

Di:  LBOIBUS  KATUILf:  ALUS. 

A  LEOR  natnrae,  quES  impedicntia  pacera  humanam 
jtini  relinqui  jubet,  sequitur  lex  natune  tertia,  prar- 
Mtamla  exne  pacta.  Niim  nbsque  eo  ju.i  in  oninia 
iTUBtra  deiHiuitur,  mauetque  omniuin  contra  omnes 
bellum. 

Atque  in  hnc  lege  consistit  natura  jvistitiac.  L!bi 
enim  non  priecessit  pactum,  ibi  jiis  iiullum  est 
traoiilitlum,  sed  umuiu  umniuu  sunt.     Nihit  ergo 


119 


DE  nOMINE. 


^ 


CAP.xv.    est  injustam,     Majiifesta  hinc  est  injustitiK  defi- 
1,^,^1,,,^"    nitio,  injustitia  est  pactorma  non  pr<estatio,  aive, 
mtunrain..   quod  idem  cst.^rfW  ihttF  viotatio.    Justum  autem 
est,  quod  injustnm  non  est. 

Quoniaui  aiit«m  pacla.  fidei  mutuie,  nt  ante  oi 
tensum  est,  propter  metum  unius  ne  alter  fallat, 
iuvalida  suut,  etsi  origo  justUia;  sit  pactum,  pactrnn 
tamen  uou  pneslare,  nbi  (muaa  metiis  snblata  non 
est,  noii  est  injustitia.     Sublata  autem  non  est,  mn- 
neute  jure  omnium  in  omuia.  Vocabula  ergfo  jmtuM 
et  inJustuHt  ante  putciitintii  civilem,  quK  violationem     J 
pnctonim  ulcisri  possct  et  cniciue  proprietatem  Kunm     ' 
pactis  acquisitam  stabilire,  usurpata  non  fuentnt^j 
Idem  iDteUigitur  ex  recepta  in  Scholis  justitife  defii^^ 
ULtioue,^u«/r7/«  est  voluntas  canstans  xuNm  cniffue 
tribHemli.     Nam  ubi  swm  iitm  est,  id  est,  ubi  pro- 
prium  non  est,  ihi  injuslnm  uihil  est ;  et  ubi  tivitas 
iiou  cst,  uihil  est  jtrojirium.    Justitia;  autem  essen- 
tia  cousistit  in  prtestatiouc  pactorum,  qua;  tuuc 
valida  e!>se  incipiuut,  quando  constituta  cst  eivitas ; 
itaque  civitas,  proprieta^i  bonorum,  ct  justitia  simul  j 
nata  sunt.  fl 

Dixit  iusipiens,  "  Nou  est  justitia ;  conservationis 
suie  singuli  et  soU  curam  gernnt ;  rationis  ergo  est 
ut  faciant  singuU  quioquid  eo  conducere  sibimet 
ipsis  vidcbitur,  id  cst,  pacta  facere  vel  non  faccre,     ■ 
custodire  ve)  non  custodirc  arbitrio  suo."     Pacti^| 


facere  Ueitum  esse  uoii  negat,  nec  observatiouem 
eomrojustitiam  vocari,violationcmiujustitiam.  Sed 
injustitiam,  snblato  timore  Dei,consistere  aliqnando 
posse  dicit  crnn  rerta  ratione.  "  Regnum,"  inqui 
*'  Dei  acquiricur  violeutia.  Quid  si  ab  homiue 
quiri  po^sit  per  violcntiam  injustam,  aune  cuutra 
rectam  rationem  eeset,  oum  im|>o$sibile  esset  ut  inde 


ido 
itra™ 


t)B  IIOMINB. 


113 


llr  kK^il» 

PoUuwklih 


ullutn  sibi  malum,  sed  summum  boimm  sequerctur?  r\p.  xv 
Si  contra  ratioiiem  non  est,  quomodo  poutra  justi- 
tiara  est  r"  At  htijusuiodi  ratiocinatione  ortum  eat 
utabnliquibus  scdfra  pro^pera  virtutc-s  fvistiuiatffi 
sint ;  ut()UL-  tidus,  rcgiiandi  sfdtem  cauiia,  violanda 
esset.  Credideruiit  ethtiici  Satunium  ctclo  expulsum 
a  Jove  e8sc,qui  Jovem  tamen  injustitiie  ultorem  exis- 
timaverunt:  etiam jurisprudentium  iiostrorum  allqu! 
fa^redem  regui,  etsi  proditor  sit,  statim  ac  moritur 
rex,  in  reguum  succedere  debere.  "  Hujusmodi  fa- 
cinora  quorunquo  nomitic  appellata  eontra  ratio- 
ncm,  iiiquit,  non  sunt ;  quia  omiiCb  cmiuium  nctiones 
voluutariu!  tenihiiit  naturaliter  ad  bonum  sibimet 
ipsis,  et  inaxime  ratiouales  suiit,  quae  eo  maxime 
tenduut."  Verumtamcn  ratiociuatio  ha;c,  utcunque 
apeciwvi,  fnlsa  c^t. 

Qutcatiu  t-niio  iion  eRt  de  promissis  uiutuis  iu  coii- 
ditiouc  honiiuuiu  iiaturuli,  ubi  uulln  est  potentia 
cogenB;  nam  nc  promissa  illu  paeta  uou  esseut. 
Sed  existeiite  potentia  qmo  coKat,  et  si  alter  pro- 
missum  pr:estiterit,  ibi  qmestio  i-st,  an  is,  (jiii  falHt, 
cum  ratioue  et  ad  bonum  proprium  congmenter 
fdlat.  Ego  vero  contra  rationem,  et  imprudenter 
fiucrc  dieo.  Primo  eniin  in  civitnte,  si  quis  id 
faciat,  quod,  quantum  prospici  et  ratiuue  intelligi 
poteitt,  ad  .suam  iiutiu»  tcndit  destructionem,  quau* 
qiiam  improvisnm  aliquod  accidat  qnod  eventiim 
fertcfui  cfficiat,  factum  nihilonnnus  fuissp  impru- 
dentcr.qma  improvisum.  In  couditionc  autcin  uu- 
torali,  ubi  unus()uisquc  uuiuscujus()uc  boistis  cst, 
sioe  ope  socionim  secure  vivere  nemo  potest.  Ho- 
miuem  aiitem,  qui  ])&cta  fallere  rationis  esse  putat, 
in  societatem,  qua?  mutuis  paetis  ad  sinfrulorum  de- 
feQsioiicm  initur,  quis  nisi  per  inscitiam  admittet, 
voL.  ni.  I 


114 


DE  KOMINK. 


natiitDi  alU* 


CAp.  XV.  aut  admisHiiin  retinrbit  ?  Uuart'  aut  ejectiis  pcribit, 
nut  quod  ejectus  nou  slt,  alietue  debebit  intKitia;, 
quod  cst  coiitra  rcftam  rationem.  Rtiam  ipsa  ri.'gni 
cuelcstjs  per  injustitiam  acquisiti  suppusitio  ridicula 
est;  per  solaui  enim  juRtitiain  ncquiri  potest. 

Praeterea,  supposito  quod  regimm  acquisitum  sit 
per  rftbcllioncm,  ctiam  nic  coiitra  rertani  rationem 
acquisitum  erit ;  tum  quia  siicccsaus  tales  ad  initio 
inccrti  sunt,  tum  quia  exemplo  suo  doceiitur  alii 
tautundem  audere  contrn  ipsos.  Pactorum  ergo  ob- 
scni-atio  rationis  prjcceptum  est,  id  est,  lex  naturalis. 

Sunt  alii  qui  priecepta,  qure  ad  conscrvandam 
vitam  pra^sentem  conducunt,  leges  uaturffi  essc  ne- 
^nt,8ed  illa  quic  ducunt  ad  felicitateni  \iUe  feterna;; 
ad  quam  conducere  aliquando  dicunt  pact.orum  ^io- 
lationem,  quie  violatio  propterea  justa  est.  Atque 
hi  sunt,  qui  pietatis  opus  ease  dicuut,  reges  suos 
pnEtcxtn  religionis  bello  perBcqui,  dcponere,  et  iu- 
terfieere.  Setl  qnoninm  statiu;  liumaui  post  mortem 
scieutia  nulla  est,  sed  tautumniodo  lides  Iiominibus 
certis  hubita,  dicentibus  se  id  scire  supeniaturoUter 
vel  accepisse  ab  aliis  supeniaturaliter  scien,tibus,  et 
9ic  alii  ab  aliis  asccndcndo  ;  violatio  pactnrum  juxta 
illonim  sententiam  uon  legis  natnrnlis,  sed  supcr- 
uaturolis  vlulatto  cst.  Legcm  autcm  su))ernaturalcm 
habemus  uullam  proiter  Scripturam  sacrain.  Ea 
autem  obe<Uentinin  regibus  praistare,  et  pacta  ob- 
servare  passim  prtEcipit. 

AHi,  rursus,  pacta  obsen-anda  esse  eoncedunt, 
pra?terquam  cum  hfereticis.  Sed  hoc  quoque  ini- 
quum  esl.  Nam  si  vitium  persona;  satis  eausie  slt 
paeti  violandi,  satis  etiam  caus»  debebat  esse  non 
paciscendi. 

Justum  et  injuslum  voeabnla,  aliud  fto/iiini//ns. 


DB  nOMINB. 


113 


aliwd  actionihus  attributa  sigiiificant.  Homiiiibus 
attributamorein  vel  habitmn  stgnifipant,utvirtHtem 
aut  vitiiim.  Sic  bomo,  cui  coiistaus  est  voluutas 
jusi^uam  uiiicuiquc  tribuundi,  etsiactioncs  i-jus  ali- 
quiimlo  iiijustfE  fuerint,  ipse  tameu  justus  est,  modo 
jut>titi;un  amet,  vel  quod  injuste  fecei^at,  etiamsi 
rlam  sit,  ipse  daniuet,  factum  liolit,  dnuinum,  si 
quod  tactum  sit,  resnrciat  qunntuni  potest.  IiijusLus 
coutra  est,  qui  jusiitiani  negligit,  etsi  metu  vel  alia 
cansa  sinistra  u<^mini  unquam  injunam  fecisset.  Id 
quod  justitiam  veram  et  facere  et  condire  solet.  est 
aninii  seHprositas  quicdain.  quicquain  fraudi  et  per- 
M\;k  dcberi  dcdignaiititi.  Justilix  autcm  aetiones 
dcnominant  hominem,  iiou  jwsium,  sed  imontem  : 
ut  coutra  injustiti.-e  actiones,  id  est  injnrise,  non  rit- 
jtutiiin,  sed  sotttcm. 

Pi-^etcrea,  iujustitia  hominis  est  animi  ad  iujuriani 
facieudam  babitu.s,injustuin  faciens  ctiamontc  qunm 
facta  sit  injuria  pn^ptcr  voluntntem  faricndi.  Sed 
injiistitin  aotionis  pcrsonam  aliquam  aftectam  iu- 
juria  supponit,  nempe  illum,  quicum  pactura  est. 
Itaque  contingit  aliquaudo  injuriam  alius,  dauinum 
quod  ab  injuria  est,  alius  facit :  ut  quando  doiniuus 
dcbitani  alicui  solvere  pecuniam  semim  jusserit,  si 
serrus  non  fecerit,  injuria  qua;  rrcditori  fit  a  domino 
est,  quffi  domino  fit  a  serro  est ;  non  enim  servus, 
ed  dominus  cuni  creditore  pactiLS  est.    Simititer, 

stotu  civili,  debita  sibi  remittere  bomincs  privati 
possmit ;  scd  latrocinia  non  itcm,  quia  suiit  quasi 
dcbita  publica,  ita  ut  injnri^  factrc  sint  civitati. 

Uuod  volenti  fit,  injuria  nouest.  Nam  nisi  pac- 
tum  sit  ut  uou  faceret.  injuria  essc  non  potest ;  si 
pactum  sit,  toUitur  obligatio  ]>er  voluutatem  obli- 
guutis,  id  est  cjus,  quicum  paetum  est. 

I  % 


CKV.  XV. 

- 

I)r  tqlibill 


Ufi 


DB  nnMINR. 


CAP.  XV.  Justitia  a<>ticmum  (Uvtdittir  a  .wriptoribus  iu  com- 
■""■^  matativam  et  distributivani;  quariim  prjorem  dipunt 
Duunijiii.  in  proportione  arithmeiica,  posteriorem  iii  geome- 
triea  ponsLstere ;  ita  ut  eommutativam  in  rerum  oom- 
miilniidarum  aiqualitate  quoad  pretium,  distribu- 
tivam  iu  beneficiorum  wqualiter  merentibus  sequali 
distrihutione  oonsisteredicaut;  quasi  plurisveiulerc 
quani  emimus  injustum  easet.  Pi-elium  omnium  re- 
nim  cuutrabcntiuiu  appctitii  wstimfitur;  pretiumque 
juFitum  est  iu  quod  ambo  cmptor  ct  vcuditor  con- 
scutiuDt.  Merituiii  autein,  pra;tcr(|uam  qiio<I  in 
contractibus  qui  prior  prwstat,  ut  alti-r  quuquc 
prtestet  post,  mereri  dici  possit,  non  ex  jnre,  sed 
ex  gratia  est.  Distinctio  ergo  llla,  illo  quo  exponi 
solet  sensu,  bona  non  est.  Justitia  eomumtutiva 
proprie  est  justitia  eontniheutium,  id  est,  eonser- 
vaiio  pactoruin  de  venditione  et  emptione,  de  mutno 
datione  et nceeptione,  de  conductione,  de  comniuta- 
tiouibus  aliisquc  artil)us  cont.ralientiimi, 

Ju:<titia  nutcm  di^lributivaest  jnslitiaarbitri,  qui 
quia  fides  ei  adhibctur,  si  fitlcm  ticrvat,  utriquc  parti 
quod  suum  est  distribuit;  et  alia  non  est  quam 
feqnitas. 

Ut  ab  antecedente  paeto  justitia,  ita  ab  nntece- 
dente  gratia  dependet  gratitudo,  qua;  est  lex  natura- 
lis  quarta,  et  comprehendi  potest  bac  formtila :  qui 
he7ipfiv.ium  grnlh  dti/itm  acripit,  ronnri  dehet  ne 
danti  jfula  vuuxa  »it  hciirJicH  thti  pwrntemli.  Ne- 
mo  enim  dat  nisi  respicicns  ad  botium  sibi,  proptcrca 
qaadomnis  actioois  voluutarifc  fiuis  boimm  volenti 
est ;  quod  bonum  si  finistra  expectanduin  esse  lio- 
mines  scierint,  uullum  erit  heuefacieudi  initium, 
neque  confidetitia;  mutUK,neque  mutui  auxilii.ncque 
reconcilintiouis  iiitcr  ininiicos.     Mancbunt  crgo  in 


DE  nOMINK. 


117 


conditione  belli:   ()iiod  est  contra  legem  tiatura;  cap.xv. 
Itriiniirii,  quie  pacem  quffireiidam  es-se  diclat. 

Lex  naturK  qninta  est,  ut  «Mtf«(/«M(/ue  je  com- 
Kodum  c/etcris  pritstrl.  Q.iiod  ut  intelligatur, 
fuiii^iderandum  e»t,  esse  in  liominuui  ad  societatem 
aptitudiiiP  iiigcniorum  diversilHtem,  ti  djvcrsitutc 
pnssionuid  ortam,  iion  dissimilcm  cjtL^  quain  vide- 
mus  in  eongottiKad  domum  tcdilimndam  Inpidihiis. 
Sicut  Piiim  Inpis.  qui  propter  asperitatem  et  figurre 
irregularitutein  ptus  loci  proximisudiniit  quaiu  ipse 
implet,  neque  propter  durilJem  oomplanari  potesl, 
ab  xdificantibtis  ut  iuutilis  et  moleiita  abjicitur : 
ita  etiam  Iionio,  qiii  propter  asperitntem  iiigcnii  de 
rcbus  contpudit,  sibi  qnidem  supcrfluis,  vicino  au- 
lcm  uecessariis,  nec  propter  affectuum  contuma- 
ciam  corrigi  potcst,  e  societate  ejicieiidus  est.  Cum 
cnim  URusqulsqui^  natiirtc  nou  modo  Icgi-,  scd  etiam 
necessitate,  conservationem  propriani,  et  quie  ad 
cam  necessaria  sunt  connri  iutelligitur ;  is,  qui  ob 
snperfiua  repug^nat,  belU  sequutnri  reus  e-st,  fiicit- 
que  contra  legeni  natura;  ]irimam. 

Le\  naturje  sexta  est,  ut  miisqMisque,  accepta 
temporixfiUuri  cmtione,  prieterHas  iajurius  pce- 
nttcttdhiis  ei  pt'tentf/ju.s  coutioNcf.  Nmn  condonare 
alicui  iiijuriam  nihil  aliud  rst  quam  paceiu  petenti- 
bu$  pax  cuncessa;  quse  tameu  persevcrantibiiis  in 
iiiimicitia  uou  cst  pax,  sed  metus.  Poeuitentibus 
autem  non  coiices.sa,  signuin  e^t  animi  a  pace  alieni, 
ct  proinde  contra  le^cm  natiu-je. 

Sieptimaest,  in  iiltionibnsnoHfespieiendujaeme 
atl  inngHiltntincm  ma/i  prtcterHi,  *e(l  ftd  magnitu- 
liinftn  Imni  miicitttri .  Lcgc  linc  vetitum  est  ^«1!- 
nam  nlio  cnnsilin  infligcrp,  qnam  ut  qui  pecem'it 
empndetiir,  vel  moneantur.  qiii  videiit,  ut  caveanl. 


IIB 


DE  HOAIINR. 


CAV.  XV.   Sequitur  enim  lex  hucc  e.\  prcccedeutc,  qua;,  quando 

u."iriiiu.^    cautum  est  de  liituro,  pra-tcriti  vcuiam  dare  jubet. 

nDiu»*Ui»  Ulclftci  cniin,  iiisi  ad  futurum  Ixinum  dirigatur, 
tvi-j^atftKaKia  csl,  id  ost,  dc  malo  nlieuo  vamis  et  in- 
iitilis  triumphus  ;  et  proinde  coutra  mtiouem,  et 
legem  naturic  qua;  de  vauiset  superfluis  contendere 
proliibet.  \' iolatio  le^s  Inijus  crndeiitait  ajipcllatur. 
Uuoniam  autcm  ndii  et  contemptus  sigua  omnia 
ad  pUKiiam  aocendunt,  octavo  loco  pro  lege  natu- 
ndi  ponimns,  nc  quit  aliamfacto,  vcrbo,  vuttti,  aut 
gfisiu  odixfie  vrl  detipicere  se  signijicel.  Lege  hac 
]>rohibetur  coutumcUa. 

Quastio  de  ordiue  intcr  homiucs  in  conditioue 
naturali  nuUa  est.  Distiuctio  illa  introducta  est  a 
lege  civili.  Scio  Aristotelem  (LJb.  i.  Politicorum) 
quasi  prinoipio  nti,  esse  alios  a  natura  factos  ad 
impcrium,  nimirum,  sapientes,  id  est,  ut  innuere 
volult,  philosophos  qualis  ipse  erat:  alios  ad  scrvi- 
endum,  iienipe  homines  coiimribns  et  iiigenio  duris; 
quasi  dotniniutQ  et  8er\'itus  non  a  consensu  homi- 
nuin,  sed  a  difffrcntm  ing;eniorum  orig:lnem  habuc- 
riut ;  id  quod  uon  uiodo  contra  ratioucm,  sed  ctiiim 
contra  cxpericntiam  cst.  Quiseuim  ita  stultus  est, 
ut  sibi  ab  aliis  imperari  mallct,  quam  a  seipso  ? 
Etiam  quniido  vi  conteuditur  inter  illos  qiii  haben* 
tur  wipientes,  ct  illos  qui  sunt  robusti,  priores  iUi 
raro  aut,  nunqaam  victoria  potiuntur.  Si  crgo  ho- 
inincs  naturn  aHjualcs  fecit,  n^osrcnda  est  ffiquali- 
tas  :  sed  si  inBcqunlcs  feeit,  quia  tainen  unusquis- 
que  unicuiqiie  ieqnalem  ^  esse  putat,  pax  nisi 
lequalibus  couditiouibus  non  habebitur.  Admit- 
teuda  ergn  est  a.^qualitas,  et  lcx  natune  nona  est 
homines  omueK  inter  se  natara  erijuafrs  esse. 
Hiijus  legia  violatio  snperhia  est. 


DE  HOMINE. 


119 


MMBiwaHbi 


Ex  bac  lege  sequitar  (lccimH,  ut  ht  pace  tHemda  c\v.  xv, 
Mmo  rcscrvari  sibi  poacat  jus  aliquod,  quod  cm- 
qHam  c^tt-rornm  reserratM»  nolit.  Cum  cuim  vite 
Conservaiul^  cnusa,  sicut  defioui  jura  qiiredam  iia- 
tumlia,  ita  retiiieri  quoedam  uecessarium  esset, 
Dempe  jus  proprii  corporii!  curandi,  igne,  aqua, 
aere  fruondi,  cEet^risque  sine  quibus  homo  Wvere 
non  pntest;  si  jam  plus  retinere  jiiris  postulat 
aliquls,  qiiam  aliis  lihenter  concessum  vellet,  facit 
iile  contra  legem  praHMxlentem.  I  lujus  Ic^is  viola- 
tionem  (jro^ci  v^tofi&ai-jLatini  arroganttam  dicuut. 

Si  in  controversia  jiiriii  scntcntla  alicujus  arbitri 
fidei  permittatur,  Icx  uatuni;  est  uudccima,  ut  in 
ntmtmftte  partem  tetfuun  xlt.  Namabsque  eo  liniri 
lites  nou  possunt.  Uui  ergo  cequns  non  est,  liti- 
gaiitibus,  quantum  in  eo  est,  arbitria  et  judicia,  et 
pcr  eonsoquens  paccm  ip&am  tollit,  contra  legcm 
naturffi  priiitnra. 

Ex  bac  lege  sequitur  duodecima,  gva  dieidi  non 

pMsunt,  corum  usum  commttncm  esse ;  idfjuc,  si 

Jieri  possit  et  f/uaHtitas  rei  patiatur,  sine  restric- 

tioue  ;  afiogui,  nuiuero  utentium  proportionaiiter. 

Distributio  enim  aeqnali»  atiter  esse  non  potest. 

Sunt  autem  quicdam  res,  quarum  neque  divisio 
nequc  \isus  coramuni»  esse  [lotest.  Dc  liis  lex  na- 
lunc  statuit  dccniiui  tcrtia,  ut  Jux  intrgram,  rel,  si 
iisuiii  altemus  placet,  possessio  prima  sorte  tleter- 
minefur. 

Sortium  duo  sunt  genera,  arhitrarium  et  natu- 
rtde.  iVrbitrarium,  in  quod  couseutiunt  jrartes. 
Nntiiralc  est,  aut  primogeuitura,  aut  prima  occu- 
I*atio. 

Itaque  ifUiirum  rvriim  netpie  tHriJtio  est  nrqur 
Httau  ronniiunis,  cie  rcs  vr/  primi  occupautis,  vcl 


T20 


»E  HOMINE. 


CAP.  XV.   prhmgeniti  sntif,  tel  sorle  ncquixitee .-  quae  cst  lex 
naturie  decima  quarta. 

Ijpx  imlur:*:  deciina  quinta  est,  wJ  paci*  medin- 
toj-ibiiJt  ire  et  redirc  tuto  liccat.  \a-\  euim,  quae 
Oictat  puccm  quieretiduiu  v!asv,  ut  fiucui,  diclut  quo- 
que  inediatDrum  protectianem,  ut  viam. 

Quoniiim  nutem  inter  oos,  qui  leges  naturales  ob 
ser\'ant,  qufestioiies  nasci  possunt,  primo,  an  factnm 
sit ;  secundo,  si  factum  est,  utrum  iure  an  itijuria : 
quarura  prima  dicitur  oontrovcrsifl  facti,  secunda 
controversia  juri<4 :  itisi  litignntes  in  sententia  ali- 
rujus  tertii  aequiesceri'  inutuo  paciscantur,  bellum 
nianet.  Tertius  autem  urhiter  dicitur.  Itaque  lex 
natura'  deoima  sexta  cst  in  tentcntia  arbttri  acqu> 
escere. 

Quoninm  autem  unusqnisqne  in  cmni  actione 
sua  respicere  solet  ad  bonum  sibi,  arbiter  idonevs 
in  caum  propria  »emo  c»i.  ttua;  est  lex  uatura: 
deeiina  itcptimu. 

Projiter  eatulcm  eaiisain.  pro  arlnfro  recipiendtrs 
nemo  est  in  coairoFer»ia  quactinque,  em  iHcrutu, 
dif^itaSy  vel  rohptas  a  victoria  partis  uttcrutriug 
mnmfesle  orifnra  cst.    LVirrumpitur  euini  talis  ar 
hiter  a  natura  humana.     Qux  est  lex  naturaa  deel 
in»  Qct-avn. 

Decimn  nona  lex  natura!  est,  in  tpifcstione  facti 
judieuHdum   e/ixe   secundum  testes.     IJtigantiu 
tnim  tuii  credere  potitis  qimm  alteri,  contra  tequi 
tatem  est,  ncmpe  legem  iiatune  uiideciinam. 

Atquo  liBC  uaturEC  leges  Runt,  quoc  condueunt 


I 

ii 


fld  multitndinem  hominum  in  pacc  consen'andain.^ri 
Alia"  autem  res  .sunt,  quic  ad  sin^ilorum  destrmv^ 
tionein  teudunt,  ut  oinue  j^nus  intemperantiu'.  Scd 
quia  naturam  indinduam  speetuut,  nec  ad  iustitu- 
tam  dortrinam  pertinent,  omittantur. 


IIR  nOMINK. 


121 


Est  hffc,  dicet  aliqnis,  lcgiim  iintiiraUum  deductio  cap.  xv 
aubtilior  quam  ut  iiitfllijii  ob  oniuibus  possit,  quo- 
runi  mnxima  i>ars  alimcutis  studct  aut  volnptatibus. 
Ne  tumcu  etiam  tardissimiti  Erxcusntiouis  locus  re- 
UntpmMir,  coiitraxit  cas  Scriptura  Siicra  iu  unam, 
oamnuc  brevem  et  pcrspirHnm,  scntcntiaiu,y«rtTj(«- 
qHfi  vuftiti  facere  pobis  homines,  id  fftcite  ilHs  1 
et  pliilosophi,  qiwrl  fibt  Jitri  nou  rj*,  alteri  ne  fe- 
ceris.  Uunre  nd  totam  tegcm  uaturnlein  pcrdis- 
ceiidam,  atia  re  opiis  uon  est,  (luara  ut  actioiies 
alicDas  cum  un«;tris  pensitantes,  in  alteram  lancem 
tran.sferamus,  ne  passioues  propriie  ponderi  forte 
aliqnid  addideriut. 

I^ges  unturalcg  obligaut  itiforo  interno,  id  cst, 
canim  transi^cssio,  uou  crimcu  propric,  sed  vitium 
(litrfntlum  esi.  Sed  iu  foro  externo  non  semper 
obligant.  Nam  qui  illas  observaret  tnnc,  quando  a 
cicteris  contemnuntur,  cieteris  pneda  esset,  contra 
Aindamentiun  omuium  tegum  naturalium,  uempe 
uaturEC  conserrationcm.  Attamen,  quando  de  ea- 
mndem  oliservatione  a  eanieris  eautum  ost,  tune  is, 
qiii  eas  nou  oliservat,  bellum,  noii  parera  quaerit. 

Legcm  onuicm,  iii  foro  intcrno  obligantem,  fac- 
Inm  violat  nou  modo  legi  contrarinm,  setl  etiain 
congruum,  m  contnLriuiu  putct  h  qui  fncit.  Quoti- 
quam  ciiim  actio  ipsa  fucrit  secuudum  lcgein,  vo- 
luntas  cootra  crat.  Xam  in  forointerno  solusani- 
mns  reus  fit. 

Gn;[k'm  leges.  quia  ad  velte  tnntum  obligant, 
vollo,  inqnnro,  constanter  et  siiicere,  faciloa  obser- 
vAtu  siint ;  f^nlus  ronntus  sufficit.  Qui  illas  obsor- 
vari*  quantnin  potcst  eouatus  est,  obsen^avit  et  jus- 
Iiiit  est. 

Leeum  naturalium  scicntia  vcra  ct  soUt  ctbica 


122 


DE  KOMINE. 


nitiim  tiiik. 


CAP.  .XV.  t;st.  Ethica  autem  alia  noii  est,  preeter  scientiam 
earum  rerum  quoe  in  con^ressibus  et  socielate  ha- 
miuum  bonsc  vel  malce  sunt.  Bona;  autera  et  mais 
dicuntnr  ea;deni  res  a  diversis  honiinibuR,  proi»ter 
homiiuim  aj^iietitus,  averstones,  eoiisiietudiiies,  et 
doetriuas  divcrsas  diverse ;  etqiiatidoque  ab  eodem 
honiiue,  propter  mutatiouem  voluutatis,  cadem 
inodo  bona  raodo  mala  appellatiir. 

ludcautem  oriuntur  disputationes,  controversiie, 
et  tandem  bellum.  Quamdiu  ergo  hominea  privati 
boui  et  mali  mensuram  faciunt,  tamdiu  bomineBH 
Bunt  in  cotiditione  belli  onuiium  contraomnes.  Pa-^ 
cem  ei^o  bouam  csse  cotifitentur,  quajruntque  om- 
nes.  Itaque  media  ad  jvacem  necessaina  botin  esse 
ni^ri  nun  potest.  Suiit  antem  illa,  justttia,  grati-  | 
tudo,  modestia,  wquitiis,  et  cieterEe  leges  naturae. 
Bona  igitur  moralia  suut,  id  est,  virtutes ;  et  his 
contraria  mnla,  id  eat,  vitia.  Scientia  autem  vir- 
tutum  et  vitionmt  est  pbilosophia  moraliH.  Doctrina 
erg^o  de  Ipsfibus  naturievera  est  ethica.  Scriptores 
ethici,  ettii  castk-ui  uguoscaiit  virlutes  atque  eadem 
vitia,  in  quo  tamen  coiisiHtit  bonitas  virtutis  et 
quare  laudabilis  sit  non  videute-s,  virtutcs  alias  non 
agiioverunt  quam  pas«iones,  sed  inediocres;  qunsi 
tbrtitudo,  non  eausa  sed  gradus  audondi :  et  libera- 
Utas,  non  causa  sed  quautitas  dati  esset. 

Dictamina  hsec  rationis  nomeu  quidem  obtinue- 
ruiit  legum,  sed  improprie  dictarum.  Snnl  enim 
de  'm  rehu.*;,  qiue  ad  conservationem  hominum  con- 
ducunt,  tantum  theoremata.  Lex  autem,  proprie 
dicta,  etit  vox  imperantjs,  vel  prolata  vel  scripto, 
ita  nt  omnes,  qm  obedire  teitentur,  sciont  vocem 
ejus  esse. 


DK  nOMINR. 


123 


CAPUT  XVI. 

DR  reitSOMS  ET  AUTilORrBUS. 

Persona  est  t«  qtiiMHo  velaUeuo  Nomtneres  agit:  CAr.xvt. 
Ki  8UO,  pcrsonay^ro/w/rt,  sive  uaturalis  est ;  si  alieno,  ^  «^,„1. 
persona  esttjuB,cujus  iiomiiM'  agit,  rfpnesfntatira.  ««uurotu^' 
Perscnam  Gmci  vowmt  ^fiitruTor,  quod  sigiiificat  fa- 
dem  homiuis  uatumlem.  Sed  a  Latinis  pcrsoiia 
(requeutissime  suiiiitur  pro  facie  fietitia,  quae  et 
iarca  dicitur,  quali  utebautur  in  theatris  histrioucs. 
A  iheatro  autera  iu  forum  translatn  cst,  ctiam  sinc 
larva ;  adeo  ut  persftna,  tuiu  in  tiieatro  tum  in 
foro,  idcia  siguiticaret  quod  actor ;  et  peraonam 
aJicujut)  gcrcrc  auc  sustiuerc  diccrctur  ille,  qui  uo- 
mine  cujuscunque,  ct-si  sinc  larva,  partcs  agcret. 
Atque  eo  sensu  utitur  vocabulo  persotta  Cicero  ad 
Atticum,  ubi  dicit,  «««*  susfineo  Ires  pcrxonaSf  mei^ 
judieiSt  et  ativermrii.  Itaque  deputati,  procura- 
tore»,  prorcges,  aliiqiie  qui  aliuruui  iiegutia  faciuut, 
eornm  peniona;  sunt  rcprtesentativffi. 

Verba  et  fac^ta  repraisentantium  ab  iis,  quos  re- 
pm^seutant,  aliquando  pro  suis  agnoscimtur ;  tuuc 
autcui  rcpricsentans  actor,  rcpra;sciitatus  nuthor 
dicitur^  ut  cujus  nuthoritate  actor  a^it.  Qui  autcm 
iu  quEcstiuuc  dc  boiiiti  ct  pot>M;trsiouibu&,  dominus, 
ui  qusestionc  de  verbis  et  actiouihus,  author  appel- 
Intur:  et  ut  jus  habendi  dominium,  itu  jus  ngendi 
nutboritas  dioitur. 

Si  ergo  netx)r  paciscatur  per  authontatcm  sibi 
fUtam,  authoreni  ohU^t  et  pncti  consequcntiis  om- 
tiibus  suhjicit.  tanqunm  si  in  persona  sua  proprin 
pactuficsiict.    Omnia  ergo,  qua^  dc  natura  jtactorum 


124 


UE  IIOMINB. 


'■4 


cAi'..\vi.  (cap.xiv.xv.)  dicta  suiit,  ^-cra etiam smit ubi pacta 
,^~  ■  i~  fiunt  per  personai*  rfpriesciitativas,  scd  sccuudura. 
ti«uih«ri!nit   authoritates  sibl  coucessas. 

Itaque  qui  oum  artorf^  pariscitiir,  ciijus  ftuthorl- 
tatcm  iiescit,  proprio  'n\  facit  periculo.  Ncmo  onim 
pacto  obligatur,  cujus  ipsc  iiot  sit  author.  Uuaiido 
ergo  aliquod  coutra  legem  natura;  authoritate  aliena 
facit  actor,  noii  actor  sed  author  legem  violat.  Actio 
quirtem  cnntra  lcgem  est,  sed  uou  actoris  sed  au- 
thoris  actio  e«t ;  quia  te^eni  violassct  actor  si  noti 
fcciriset,  cum  facere  pactus  esset. 

(luieumactorc,  auihoritatis  illi  roiicessEeinscius, 
verho  cjus  crwUms  pnciscitur,  iiisi  authoritatcm 
actor  rogatuK  ostendat,  iion  est  ulteriits  obligatus. 
Pactnm  enim  sine  nuthoritate  invalidum  est.  Sin 
qui  pactus  sit,  Altani  cautiouein  non  expeotabat 
pnetcr  actoris  verbum  tum  cum  paciscebatur,  pac- 
tum  coiitra  actorem  valet,  quia  se  authorem  feeit.  1 
Et  sic,  ubi  authoritas  mauifesta  est,  author ;  ubi 
ficta  est,  actor  obligatur.  ^ 

Paucie  res  sunt,  qunrum  nnn  poHsunt  esse  ptTsoure." 
Cluanutunm  cnim  persnim  sit  per  natumm  idiquid 
quod  intelligit,  id  tameu,  cujus  persona  geritur,  aon 
se»i|M;r  ncccssario  ita  est.  Itaque  rei  inanimatw, 
ut  occlesla:,  nosocomii,  poutis,  pcrsona  fferi  potest  a 
rcctore  vcl  cnratoro  aliquo.  Authores  nutcm  rcs 
inanimata>  essc  non  possiint ;  verum  rectorcs 
curatores,  qui  gerunt  personam  rerum  inanimata-' 
rum,  ageut  |wr  authoriutem  eorum,  quorum  es 
dominium  illarum.  Persona'  ergo  ejusmodi  exti 
slntum  civilcm  uou  existuut. 

Infantis,  et  ejusqui  metitis  curaposnon  est,  pcr- 
sona  geri  potest  per  tutorem;  qui  tameii,  dtim  infai 
inentis  impos  e«t,  author  iion  cst  nisi  per  conccs 


DK  nOMINH. 


126 


rt  outluillbU*' 


sionem    civitatis.     Authoritas  eiiim  tutoribus  et  cap.xvi. 
curdtoribus  dari  nou  potest  uisj  jure  eiviU. 

Idoli,  iti  est  mcri  6gnifuti,  quales  eraiit  dii  gcn* 
tiuin,  persona;  fuere  coustituta;,  qua;  buuu  mobilia 
€t  immnbill»  et  jura  tenuerunt  idolis  cousLXTata. 
Idotum  autem,  cum  sit  uihil,  nullius  rei  author  esse 
potuit.     Autboritatciii  dederuut  civitates, 

Etirun  Dci  vcri  pcrsiiiia  geritur  et  gesta  est. 
Muiulum  cuim  iii  propria  jiersoiia  crcavit :  iti  rcdi- 
mcndo  gcncrc  humano  personam  Dei  gessit  Jcsus 
Christus:  in  electissauetifieandis  ejusdem  l)ei  per- 
sonau)  geniiit  Spiritui;  Sauctus :  id  quod  ducemur 
in  catcchismu  publicu,  uempe,  credere  ia  Deuiu 
Patrem,  gai  creavit  nte  et  fotum  mitnUum ;  et  in 
Denm  /■'ilium,  qut  rrilemit  me  et  totam  genm  hti- 
mansm  :  et  i»  Spiritiim  Satictnm,  qui  mnctyicavit 
me  et  onmem  electiim  popuhim  Dei. 

Btiam  plurium  hominum  tit  uua  persoua,  quando 
rcpraisentatur  ab  uno  qui  habet  a  aiuguUs  authori- 
lattm.  Nou  enira  repncsentati,  sed  rcpratwntantis 
uuitns  est,  qua;  personani  facit  cBse  unam  ;  neque 
unitas  alio  niodo  in  multitudiue  iutcUigt  jMtest. 

Uuoniaui  autem  multitudo  natuniliter  iion  uuum 
aUquud,  sei)  multi  suut ;  uou  unu^^  scd  multi,  uempe 
siugruh,  authorc^  8uut  eorum  quffi  dicit  vel  facit 
actor,  qui  est  persoua  ipsos  repraesenlans.  Unus- 
qui.sque  euim  eorum  commuui  actnri  suo  autliori- 
tatem  tribuit  suam.  Sin  authoritas  finita  sit  qua; 
tribuitur,  nuthor  quisque  est  illarum  solummodo 
actiouum  quffi  iu  mandutts  contiiieutur. 

St  actor  seu  persona  non  sit  nnus  homo,  sed  ccetus 
hominum,  tunc  vox  pnrtis  majoris  accipieuda  est 
pro  voce  personpc.  Nani  si  pars  mitior  prouuntiet, 
exempli  causa,  affinuative,  major  oegativej  voces 


Di:  noMiKB. 


•I  HBllKlribll» 


CAP.  XVI.  negativie  nbuiKlai)tcs,  ut  quibus  nori  coiitradicitur, 
pef^on»,  id  est,  onmiumTox  cst ;  nam  alioqui,  con- 
tra  natiiram,  persona  muta  esset. 

Si  pei^soDa  reprjescutaiis  ex  pluribiis  coustet 
niunero  paribus,  praescrtim  parvo,  coutinget  swptv 
numcro,  no^tionibuB  ct  aflirmRtioiiibut;  sc  mutiio 
extin^ucntibus,  pcrsonam  ficri  mutam,  et  proinde 
iuutilcni  et  ngendi  incapjicem.  Potcst  tameu  tieri 
utvocescontradictori^.ejedemqueaequalesnumero, 
quiBstioncm  detcrmincnt ;  ut  in  accusationibn»,  eo 
ipso  reum  absol^Tint,  qnod  condemnare  euni  proi)ter 
voces  EEquales  non  possnnt ;  at  cnntra,  uon  ab.sol  vere 
non  est  condemuare.  Idem  coutiugeret  delJberau- 
dbus  utrum  aliquid  statim  lacicudum  sit,  an  in  aliud 
tempus  differeiidum.  Eo  cnii»  qund  pricscntcni 
exceutioucm  non  dceernuut,  deceniunt  dilatiuuem. 

Porro,  si  nuraerus  impar  sit,  «t  tres  vel  piures  ; 
siqnidcra  vox  iniius  tollcret  voces  reliquornm  con- 
tradictoriiis,  uumcnis  ille  [jersoua  uou  csset,  jjropter 
diversitatem  opiuiouum  et  appetituuui  iu  rebus  mul- 
tis  et  maximi  momenti.  Mnta  cuim  cssct  et  ad 
agendum  inepta. 

Authorumduosuntgcnera.  Suntenim  alii  sim- 
plicitcr  autliores ;  de  quibus  modo  dictum  est :  alii 
coiiditioualiter  tantum  ;  nt  qui  pactum  pnestare  in 
se  rccipit,  si  is,  qui  pactus  eat,  aute  eonstitutuQ] 
diem  nou  prff^stiterit.  .\tfiue  bi,  quamquam  fidci 
habendae  authores  sunt.aliis  tamcn  nominibus  pro 
variis  acliouum  generibus  vocitautur,  ut  fidejus- 
sores,  spousores,  praedes,  vades. 


DE  CIVITATE  SIVE  REPUBLICA. 


CAPUT  XVII. 

DR  CAUSA}  CESF.RATIOSE,  ET  DEPINITIONE  CIVITATrS. 

Quou  homiucs,  libertatis  ct  dominii  per  naturam  cap.  xvir7 
amiitnros,  ex  prascripto,  ut  tit  in  statu  civili,  vivere  „,„,„,  ,^. 
vohierHUt,  fiais  et  causa  fuit  cura  conscrvationis  suie  '";""'• '','''?- 
vitjeqiie  commodioris,  iu  est,  ut  e  couditione  misera 
hclli  oninium  contra  oranes  exirent ;  qme  conditio 
libertati  imturaU,  propter  passiones  humanasj  ne- 
cessario  tunc  adhieret,  quaudo  nulla  cxtat  potentia 
mibili.s  qux  )>as.siones  illaH  terrore  poenarura  t«m- 
perare  possit,  legesque  naturales  et  jtficta  observari 
faciat.     IjCges  cnim   iiatura;,  ut  justitin,  a>quLtas, 
etc,  ct  uiio  verbo, yacere  a/jw  quodfieri  Kelfemns 
ttobix,  absquc  mctu  poteutiEe  coactivce,  paasionibiia 
iiatnralibus,  qualeR  sunt  ira,  superbia,  cupiditasqne 
oinnis.  contrarise  snnt. 

Exitum  ftutem  c  conditione  belli  omnium  contra 
omnes  leges  et  pacta  per  se  pnestare  non  paisunt. 
Verha  euim  giuit,  dnmque  verba  tantum  sunt,  non 
timeiitur,  idcmiue  ad  seeuritatem  hoiniuum  per  se 
siiie  anuis  inutiha  suut.  itaque  leges,  qna8  qui 
observarc  aJiis  ohservantibus  couatus  est,  obser^-avit, 
quotics  potentiae  cogeutis  metns  abest  uou  oblig;ant, 
neque  impedinnt  quin  securitatem  snnm  a  virihus 
et  anihu.s  propriis  petere  uDicutque  licitum  sit. 
Ideni  ctiaui  docent  hialorix  veteris  Gra;cia:,  ubi  cum 
nulla  essent  proiter  paterna  iroperia,  latrocinium 


DE  CIVITATE. 


CAP,  XVII.  uiari  tcrrnquc  qii£.stns  iioii  modo  licitiis,  seA  etlani, 
ihMiM»»^  a  crudelitate  et  ab  affri  coleiidi  iiistrumeiitis  nbsti- 


'reanM.ftJdt  neutibu5,  hoDorificus  erat. 


Quoti  atitera  feceruut 
tuiic  fnmilifc  parva^  id  iiunc  fuciuiit  civitAtes,  id  est 
ramilise  ma^a!,  domiiiia  sna  securitatis  eausa  adl 
omnem  periculi  vcl  invaslotiiR  hoRtilis  sut^picioiiem 
atigentes ;  et  tum  hostes,  tura  eos  qui  hcstihus  auxi- 
liaturi  videiitur,  quaiiluiii  jwssuiit  vi  et  astu  (lebel- 
laat  awt  dcbilitaut;  idquc,  quia  aUtcr  sccuri  esse 
non  possunt,  juste, 

Neque  sccuritatem,  qiiam  quiETunt,  prffislare  po--| 
test  paucorum  hoinitmui  ititer  se  conspiratio,  quit 
tn  parvis  niimeris  parva  sociorum  accessio  ad  certaia^ 
sufficit  victoriam,  aiiimosque  addit  Pirgressoribiis. 
Multitudo  aiitem,  qua;  sceuritatis  sua;  spem  pras- 
stare  potest,  inimero   noii  certo,  scd  eum  viribus 
hostium  coniparato  deterniinatur,  ut  majorsit  quam 
ut  excessus  tauti  et  tam  couspicui  momeDti  adj 
belhim  fiiiicndum  sit,  ut  hostis  ad  aggredieudura 
provocctur. 

Sit  autcm  inultitudo  quaiitacuiique,  !u  tamcn  ac< 
tiones  eorum  judiciis  et  arbitriis  muharum  guber- 
ueiitur,  nutlam  iude  cxpccture  possunt  3ecuritatem,j 
neque  contra  commuuem  hostem,  iieque  coutra  in-j 
juriasaiter  alterius.     Dissentientes  enim  inter 
de  viriiim  usn  non  sibi  mutno  nuxiliaturi  »uiit,  scd 
oppositis  coimliis  vires  ad  nihilum  rcdurturi.  Uride 
non  modo  a  comrauiii  hostc  facile  superantur,  sedj 
etiam  de  commodis  propriis  inter  »e  bello  certaturij 
sunt.     Siquidem  enim  homiuum  iinmerus  magiiii&| 
sinc  potciitia  comiuuni,  qiue  posset  omiics  cogerej 
in  x>quitatcm  cu:terasquc  legcs  natura:  obsurvaudaa^ 
coiisentire  supponeretur,  idem  ctiiiin  dc  toto  generE)' 
humano  supponeudum  esset ;  itaqiic  regiminc  civili 


DB  CIVITATB. 


129 


omnino  opus  non  CRset,  victnris  scilicet  iiominibus  cap.  xtii. 
in  pace  et  sine  domini».  i^^ZZ^ 

Nt-qiie  ad  sccuritiitera,  qnam  pen^etnam  esse  vo-  """"'.« ■>'« 
luut,  sutjbcit  ut  ^burni^utur  pru  ccrto  taiitum  et 
deterrainnto  tempore,  ut  in  nnoprfelio  vel  bcUo  uno. 
Etsi  enim  per  conatum  uuaniraem  bostem  vincaut, 
postea  tamen,  81  communem  hostem  nou  tiabenut, 
ve!  si  alii  hostem,alii  amicum,  eundem  puteut,  so- 
cietas  necessario  distioivetur,  et  proptcr  voluntatuui 
ditfrrentias  inter  sciptws  bellnra  renovabitur. 

Sed  sunt,  inquiet  alitgiiis,  aniinalia  quanlam  brnta. 
ut  ape*  et  formiea?,  qmo  pacitiee  in  eodem  alveari 
ct  iu  eadem  fonnicnria  ii  iter  se  vivunt,  habenturque 
ab  Aristotele  prn  aniraalibus  politicis,  regunturqne 
sno  niiuniquodque  judieio  etnppetitu;  idqne  sine 
usn  sermoiits,  quo  signitieare  nlius  alii  possit  qiiid 
nd  uiilitatcm  eommuncm  coiiduciTC  vcl  iion  coiidu- 
cere  existiniant.  Quid  ergo  impedit  quo  mimus 
homines  idem  faciant  ? 

Ad  hoc  respondeo.  Primo,  quod  bomiues  inter 
«e  de  honoribus  et  dignitate  per]>etuo  conteudiint; 
nnimalia  illa  nnn  itcm.  Itaque  inter  homines 
invidia,  odinm,  hpllmn,  jiroptpr  cam,  intcr  nlia*, 
cnusam  srepe  nascitur ;  iiiter  illa  rarissime. 

Secundo,  iuter  animalia  illa  buuuin  iniblicuiu  ct 
priTatum  idem  est.  Krgoad  boiiiiin  privatom  dtim 
nfltiimliter  feruntur,  simul  procurant  iMmum  com- 
mnne.  Homini  autem  in  boni.s  propriis  nihil  tam 
jucundum  est,  quam  quod  alienis  sunt  majora. 

Tcrtio,  animalia  illn,  quia  carcnt  ratione,  in 
rurum  suanim.  comiauiiiuin  admitii.stratione  nihil 
vident.  aut  videre  sihi  videntnr,  quod  cul]>ent ;  in- 
tcr  Lumines  autem  permnlti  suut,  (|ui  se  cffitcna 
sapicntiorc.4  ct  rcgcnds  civitatift  capociores  esse 

VOL.  III.  K 


180 


PE  CIVITATE. 


CAP.  XVII.  putant,  (juique,  diim  suo  qwsque  modo  refoTmanj 
,^  '  '  voluut,  disfiideut  inlcr  se  el  IjcUi  causa  sunt. 
I  «ik«i-..trfrji-  Quarto,  atiimalia  illa,  ctsi  ad  cuniditatea  suas 
signiticaudas  inler  se  vocis  usum  uabeant  quanto 
egent,  verbomm  tamen  arte  illa  carent,  qua  homiuea  | 
alii  atiis  videri  faciunt  bonum  malum,  et  malum 
bontim  ;  maipium  parvum,  ct  parvum  majs^um  ;  et 
alter  attetixis  actiones  ita  rcprcticndit,  ut  iude  turbs 
orinutur. 

Uuiuto,  auimalia  bruta  inter  injuriam  et  dam- 
num  non  distinguuiil.  Ilaque  quamdiii  beue  «ibi 
est,  caeteria  noninvidcnt.  Homoautcm  tunc  max- 
inie  molestus  est,  quando  otio  opibusque  tnaxime 
abundat.  Tunc  enim  sapientiam  suara  in  r^eudum 
actiouibus  reprebendendis  ostentare  amat. 

PuKtreino,  auiwalium  illorum  cunseusio  a  natura 
est ;  conHcnsio  auti-m  homitium  a  jwctis  est,  et  artifi- 
ciale.  Mirum  er^o  non  est,  si  ad  firmitatem  et 
durationem  ejiis  atiud  prteter  pactum  re<juiratur^ 
nempe  potcutia  commuuis  quam  «inguli  metuaut, 
et  quae  omnium  actiuues  ad  bouum  commune  or- 
dinet. 

Commnnem  autem  potentiam  constituendi.quar 
hoiniues  tum  ab  invasioue  exlcrorum  tum  ab  inju- 
riis  mutuis  tueri  possit,  ita  ut  propriie  iuduatrije  et 
telluris  fructu  couteuti  vivaut  ut  alantur,  unica  via 
htec  est ;  ut  potentiam  ct  vim  suam  omnem  in  hom- 
inem  vel  homtnum  coetum  unum  unusquisque  trans- 
ferat,  mide  volunlates  omnium  ad  unicam  reducau- 
tur  ;  id  est,  ut  imus  homo  vel  coetus  unus  personam 
gcrat  niiiuscujusque  hominis  singiilarit;,  utquc  uiius- 
quisqiie  authorem  se  esse  fateatur  actiunum  ora- 
uiuiu  quas  egerit  persoua  illa,  ejusque  voluutati  et 
judicio  votuntatein  suam  submittat.   Est  autem  hoe 


DE  CIVITATE. 


]3I 


ftliquitl  amplinaqnaraeonsensionutconcordia.  E«t  c.m*.  xvii. 
eoim  in  personam  uuam  vera  omnium  nnio  :  quod  „'     '     ' 

_  .  .  *  tV  iNltmi.  (tpnn- 

ntper  pactum  uinus;cujusqne  eum  nnoquoqiie  ;  tan-  niti.in»,  m  d,.fi. 
^qnam  si  nnicuique  uniLsquisque  dicpret.  Ego  /,„/p  ■"'""'"  ""''"^ 
tomini,  vel  huic  cartni,  aulboritatem  et  jm  meuM 
regcndi  meipsum  coHcedo,  ea  cotulitione,  nl  (u 
qmejue  tuam  authorittttem  ct  jas  tuum  tut  regenUi 
ia  eu»dfm  tramferm.     Quo  fticto,  multitudo  illa 
una  persona  cst,  ft  vocatur  Clmtas  ct  Reipuhlica. 
Atqtte  hffic  ejit  generatio  maf^i  illitts  LevialJian, 
vel,  utdigiiius  loqnar,  W6r/(///«  Dei  ;  cuipaeemet 
protectionem  sub  Ueo  immortali  debemus  omnem. 
Authoritate  euim  tantii  ab  omnibug  et  siugulis  col- 
lata,  tatitam  potentiam  et  tantarum  virium  nsum  ha- 
bel,  m  terrore  eamm  volnntates  omnium  ad  pacem 
inter  se  et  ad  conjunctionem  rontra  hostes  confor- 
marc  possit.   In  quo  consistit  esscntia  civitatis,  qute 
sic  dcfinitur ;  Chitus persona  una  e*t,  cujtat  actiou- 
Hin  homiueit  migno  numcro,per pacta  mutua  unius- 
eujitxque   cuiii   imoqiroffitr,  Jererunt  se  authoreit ; 
rofnt;  itt  poteiitist  omtiium  arhitria  stio  ail  paccm 
W  eommumm  d^emtionem  uteretur.    U  antem,  qm 
dvitatia  i>erMjnam  irerit,  mmmam  kabere  dieitur 
poieaiatem.     Cateri  omiies  subditi  et  ciFes  appel- 
lantm*.     Potestas  auteni  summa  duobu.s  niodis  ha- 
betur ;  quarum  una  est  via ;  ut  com  pater  filios 
suox  sibj  ol>cdire  cogit ;  vitam  enim  iltia  non  alendo 
ftufcrrc  potest ;  vcl  ut  qui  victis  liostibus  ca  con- 
ditionc  vitam  cundonat,  ut  impcrata  faciaut.    Altcr 
modos  CBt,  quando  hominc»  spoute  summam  potes- 
tatem  in  itnum  hominem  vel  ccetum  spe  protectionis 
coiiferunt.   Atque  hiec  civitatis  institntio ;  illa  civi- 
tatis  ncquisitio  cst.     Dicain  autem  primo  dc  civi- 
tatc  iustituta. 

K  S 


133 


DECIVITATE. 


CAPUT  XVIII. 

DE  JURE  HABBKTIUM   POTESTATEM  SUMMAM  IN  CIVITATB 

PBR  l^$TITin-IOS'KM. 

cAP.xvui.  Instituitur  civitasquando  homines,  sponte  sua 
coiiveuJentrs,  siuguU  cura  singulis  paciscuntur,  ut, 
cuicunr|ue  homini  vel  ca-tui  jwrs  niajor  sufFragiis 


iiuiii(iUon«i>. 


tl'  Jiini  li(b 

bfiiiil<ui>  poirt- 

•«■iffHi  hiMnniAm  ^ 

in  rivitau.  1«  sujs  personam  omuium  piTemli  jus  contrihuit,  IUi 
omncsobcilirMit.  Obligatur  i-rgo  unustjuistpie  eo- 
Tum,  sivp  Kiiffni^inni  snuni  in  illmii  contnlcrit  sive 
non  contulfrit,  illi  quern  major  pars  elegerit  obertire, 
et  pro  uuthore  aetiununi  illius  oinnium  hnbendus 
est,  Nnmnisi  in  parte  suffraglorum  majoreintelli- 
gantur  oomprehensa  suflragiaomnium,fnistra  con- 
ventnra  eat,  et  contrn  finem  nb  unoquoque  sibi  pro- 
positum,  ncrape,  paccm  et  prolectionem  omuium. 

A  fonnu  ius^tutionis,  tuiu  potestos  oui[ii&  ct  jura 
omnia  summam  habeutls  potcstutem,  tum  civium 
omiiium  oflicia  (lerlvantur. 

Primo,  ex  eo  quod  pacti  sunt  intelligitnr,  quod 
nullls  pactis  prioribus  obUgati  eraut  ad  id  quod 
pnctn  prtescnti  contrarium  est.  Itaque  qui  civita- 
tis  alicuju.^  jam  cives  sunt,  pactum  novum  inire  non 
possuiit,  quo  personam  simm  in  alium  transferre  vel 
cuiqunin  alii,  uon  permitteute  qui  summam  habet 
potestatcm,  iii  rc  quncuuqne  obedire  obligentur  i  et 
per  consci|ueiis,  qui  sub  monarch»  civcs  smit,  neqne 
nionarchiam  rcjicere  ncque  nd  Ubcrtatem  naturffi 
rclabi,  sl  noluerit  qui  habct  summam  potestatem 
Tcl  quilibet  aUus  civium,  jure  possunt.  Violarcnt 
eiiim  pactum  initum  cum  sin^uUs ;  et  potcstatcm 
Bummam,  jurc  jatn  hnbentidatam,  contra  ju»  erlpe- 
rent.     Preeterea,  si  qui  cam  crlperc  conarctur,  in- 


DB  CIVITATB. 


133 


terfertiis  aut  qiinciinque  supplicio  afFectiis  fiierit,  cAr.  xvtn. 
suiiplicii  proprii  mitlior esset ;  et  quia  injustum  est,  n^„„',,^'' 

Quod  fncientis  ipsius  nuthoritntc  puniri  potest,  eo '-■■" i-"«- 

(pLoquf  noiiiina  it)jii!<tas.  Uuod  HUteni  civea  quidam  i»  .:i>i>.>i<-  \ui 
coiituinaciw  pnctum  prEetendcruiit  uovum,  uou  cum  '»""''^"""™- 
hominibus  sed  cum  Deo  initum,  id  quoque  injustum 
erat.  Piictiim  eiiim  cuua  Deo  iuiri  non  pot«st,  nisi 
medinute  aliquoqui  Deum  reprteiwutat ;  id  quod  m- 
\w  fneit  is,  qui  summnm  sul)  Deo  habel  potestatem. 
Sed  pratcnsio  iUa  pacti  cum  Deo,  manifestum  men- 
darium  cmt,  ueque  injustum  tantum,  sed  vitissimum 
factum  es»e  oogiioverunt  ipsi  prBetendentes. 

Stcundo.summapotc*ta.s  propler  malam  reipub- 
lica:  admiuit-tratioucm  habctiti  tulli  uou  putcst ; 
prlino,  tpiia,  cum  totius  civitatis  pcrsoiiaiu  gcrat, 
quse  Dt  actor  facit  ille,  ut  author  facit  civitas.  Quis 
autem  est.  qui  civitatem  ream  faeiet ':  Deiude  is, 
iu  quera  eonfertur  potestxis  summn,  cum  nemine 
paciscitur  eoufercntium  ;  ct  proinde  nemiui  eorum 
injuriam  pntest  facere  propter  quam  potfstate  sua 
privarctur.  Aut  cuim  pactus  eitt  ciitn  tuta  mnlti- 
tudiuc  quasi  cum  nna  ]>cr.'iona;  quod  noti  [wituii 
ficri  nutcquani  eligeretur,  quin  inultittido  illa  una 
persuua  noiidum  crat :  aut  cum  siuguUs  scor^iim,  et 
t>ic,  Mmul  atque  clectus  e^t,  uuusqui^que  mal»:  ad- 
iniliistratinnis,  cujusreum  faciuut  illum,auth<)r  i|JHe 
eBt  et  aceusat  seipsum.  Velle  ergo  pactis  illum 
obligare,  qui  summam  Iiflbet  potestatem,  est  ipsam 
civilatcm  oblig^arc  velle.  Veram  si  coucedamus 
illum,  qui  summam  habct  potestatem,  ])acta  cum 
rivitate  et  inire  et  vioiare  poRse,  is  autem  cum  vio. 
Inverit  violasse  negaveril,  quis  litem  hauc  determi- 
niibit  r  Nifti  aulem  dctcruiiuelur.  reditur  ad  niiar- 
chiam,  Dcc  civitas  ainplius  cat.     bi  detcrmiuctur  u 


134 


DE  CIVITATB. 


IP.  XVIII.  civitate.  ab  ipso  determiimtur,  qui  personara  civita- 

^t„^f^      tis  gerit,  id  est,  a  potcstntem  Kuminainiam habcnte. 

iimti<uii  rciM.  Quem  uui  paetis  obliimri  existlmant,  eo  videntur 

tMmi  ■iiiiiaign    ,  .  '  i  ..      -  .  ■  r- 

ii.  rt.H4.i.  ,..r  dcnepti  QRiC,   quod  non  «istmguant  inter  o6/;^a- 
u»«iuhm>n>i.   ff^jj^.^^  qyjg  gjjy(  ppj.  v(.rjja^  ^^  /jgationes.  quaj 

fiuiit  per  enpislni:  iiec  oogitant  verba  per  se  infir- 
ma  e&se.  Fostquam  nntem  summapotestas  eunsti* 
tuta  p-t  nrTnata  est,  tum  dennim  vi  taiitK  potestatis 
etiaiii  verba  capislra  fiunt.  l*artim  ctiain  eo  decepti 
suut,  quod  multitudiuem  hominuiii  iii  uniim  lonum 
eonvcnientium,  etiam  Bnte(|uiim  dc  Kuuiina  potes- 
tate  consciiseriut,  non  modo  personas  Jjfd  pt^rsonara 
esse,  et  seorslm  a  sinfpilnribus  loqui  et  agerv  iniu- 
ginati  slut.  Unando  vero  iu  eeetu  populari  potcs- 
tas  sumina  collocata  est,  pactum  tale  inten*enisse 
nemn  dieit.  Quis  enim  ndeo  hebes  est.ut  populum, 
exempli  eauAa,Rnmauum,quiimi)erium  Komscttum- 
mum  habuit  quoudam,  summam  illam  potestatem 
teiiiusse  per  pactum  cum  Romanis.  et  prninde  po* 
putuut  Romauuin  a  Ilouuiiiis,  uisi  beuc  rt^iiLsset.dc- 
poni  potuisse  dicat  ?  Quod  autem  in  moiiarchia  et 
statu  popubiri  qu.Tstionem  hane  eandem  esse  non 
omncs  vldeant,  causa  est  ipaorum  ambitio,  ccetui 
potius  qunm  nui  liomini  fnvcutium ;  quia  sub  uuo 
honiiiie  vulgus  sunt,  M.-A  sub  ctctu  regnautis  pars 

BUIlt. 

Tertio,  si  consensu  partis  majori.s  surama  potes- 
tas  seinel  eongtitnta  sit,  nemiiii  eorum,  eui  faetum 
displieet,  suiFragii  sui  iii  euntrurium  testes  poscere, 
vel  meinoriam  rei  cxtare  postiilai-e  licitum  est. 
Postnlatio  enim  taliafactum  mutare  voleiitis  eat,  et 
per  eoiisequeiis,  paci  facrse  renuntiaiitia,  et  hellum 
cnntra  cfctcros  deni]ntiauti.s,  et  iii  couditioncm  na- 
turn.'  quain  fugiclml,  ixmlra  fiuciu  quem  Uabuit 
qusuutocum  ca;lerisiii  comcutum  vcnit,  icdcnQtis. 


DB  CIVITATE. 


136 


Qunrto.qnoniatn  per  mstitntionem  ipsain  onuiium  c.m>.  .wiii. 
aciiniuun  illivts,  iii  quein  snmiimm  contulerunt  po-  ^J^^'"^^" 
ltr:«uitem,  uutbor  est  confcreulium  uuusquisque  ;>*'^'"«r'« 
iiiuinitftitum  est,  (jiiou  ab  habcnte  Kummam  pot^s-indiitetrpii 
tntem  nemini  confereutium  fiL-ri  possa  injnriam.  "^™^'™»'- 
Nam  factum  autboris,  id  eat,  «niusnujusqup,  est 
qutoquid  ille  fecerit.  Sibi  ipsi  auteni  injuriam  fa- 
cere  ncrao  potest.  tiuin  is,  qui  summara  habet 
]ioteslatcm,  facere  inique  possit,  nou  uegaverim. 
Iniquiim  etiim  qund  contralegem  nntune,  iiiju^ttum 
qnod  contra  legem  civilem  factum  est,  appellatur. 
Nam  justum  aut  injustum  ante  civitatem  constitu- 
tam  nihil  erat. 

(luinto,non  potest  qui  summam  habct  potcstatem 
a  civibus  occidi,  aut  quomodocunque  jure  puiiiri. 
Nam  qui  iujuriam  facere  nou  poicst,  ne  reus  quidem 
fieri,  muUo  miuns  coiulemuart  [tntest,  Ctuicquid 
euim  fecit,  facti  author  est  civium  unusqniBque, 

S«xto,  qtiia  ci\itatis  instituendxe  finis  pax  cst  et 
defensio,  et  quicunque  in  finem  jus  habet,  jns 
etiam  in  mcdia  babet ;  st^quitur,  ut  cuicuuque,  sive 
hmnini  sive  cretui,  tribuitur  potesta-s  sumnia,eidem 
ctiam  de  mediis  ad  pncem  ct  defen.sionem  judicatio 
tributa  sit,  et  ut  tiirn  in  i|iso  periculo  tum  pneven- 
tionii^  cau»a  aute  pericuhim,  judicct  quid  factu 
neccssari'am  sit,  tum  ad  paccm  civium  intcr  »e  et 
secoritatem  contra  hostes  con3ervanda.m,  tmu  ad 
dnmna  civitatis  resarcicndn. 

Scptirao,  MUfiimne  notestati  adhreret  qiiie  ad  con- 
servationcm  vel  violationem  pncis  tendunt  decer- 
nere,  et  cinaudo,  quatenus,  quibiis  apud  multitu- 
dinem  conciouari  permittcndum  sit,  et  qui  libri 
ptiblirnndl  et  a  quibuin  exaniinandi  sint.  Actiones 
eiiiui  al)  opinioiubuK  ortum  habent :  in  barum  crgo 


136 


DE  CIVITATB. 


FcAP.  xvin,  rcgulfltione  ronsistit  re^ilatio  civinm,  nndc  oritur 

it<iuw"hu.       P*^  ^^  eoncordin.    tiuauquam  auteni  {loetrinflrum 

lUuum,  p-ii-v   \-erluis  sola  sconus sit,  paoi  tnmen,  si  vera'  sunt,  non 

Miiii.iii.u- 1«    reimffuaut.     Doctrinse  enini  paci  contrari:e  verse 

lituUllUOBL  ...  ,. 

esse  non  pos.iunt,  nisi  etiaiu  pax  et  coneorriia  cou- 
trariie  dicnntnr  l^bus  uaturnlibus,  In  civitatibus 
quidein,  rectoruin  doctorumque  uegligeutia  aut  im- 
peritia,  errorcs  progjv^^u  leuiporis  uuiversaliter 
pro  veris  recipi,  et  vuritntcs  displicere  i)0ssuiit ; 
veritatis  tamen  novx  utcunque  mibita:  ap{Kiritio, 
et^i  sopitum  bellum  oliquando  excitare  pos!<it,  paeem 
tameu  uuuquam  violat.  Cliii  enim  adeo  remi^e 
regnatur,  nt  opinitmis  nnva;  introdueenda;  causa 
eapere  arma  audeat,  etiam  tTinc  aniinum  rcbellandi 
hflbuit.  Quod  autcm  non  aggressus  sit,  a  mctu 
est,  viveutis  uempe  quasi  iu  procinetu  prieiii.  Ad 
sumniam  ergo  potestatem  attinet  opiuionum  et  doc- 
trinarum  omuinm  judieatio,  ut  qvue  dLscordiarum 
bellique  civilis  sjepissime  eausa  et  origo  esse  anlent. 
Octavo,  ejusdem  sunmia;  potestalisjus  est,  re^- 
las  pra.>scribere,  quibns,  quid  :?it  tiuam  unusquisque 
seiat  ct  fruutur  sine  molestia  aconcivibus;  et  quid 
Oj^re  lieite  possit,  et  quid  licite  uon  possit ;  id  est, 
regulas  priescribere  circa  rcrnm  proprietatem.  Nam 
flute  summam  potcstatem  constitutam  juserat  om- 
uibus  iii  omnln,  quod  erat  eausabelli.  Uc^ieergo, 
quibus  defiuiuntur  meim  et  fuiim,  et  in  actionibug 
homm,  mtiliim,  licitiim,  iilicitnin,  a  quibus  depen- 
det  pax  civium,  ab  habcute  potestatcm  summam 
pra-scribcnda:  sunt.  ^^ocantur  autem  reguiie  illffi 
ief;es  civilea,  sive  ciritati.s  illiu.s  Icges,  cujus  ci- 
vibus  pnescribuutur;  quanquam  nomen  illnd  iex 
cirilis  restringalur  hodie  ad  significandum  legcs 
Romauas  autiquas,  quia  civitatis  Uumatiie,  propter 


DE  CIVITATB. 


137 


imperimn  Romanum  late  espansum,  nos  etiam  olim  cap.  xrif 
uars  luimus.  ..^^.     ' 

Nono,  suminffi  potesUitis  etiaraestius_/Kr//frtHf/i,  f™ti"iniwt«. 
la  est,  c&u»a.s  omnes  tiim  juns  tuni  facti  c:ognoscen-  in  cm^Mi.-  prr 
di,  et  roiitroversias  omnes  clL-L-idfiidi.  Nnm  alioqui""""*'""^ 
civibus  ub  iiijurils  mutuis  prutcetio  uuUu  cssec,  et 
lege«  dc  Ptro  et  tHo  frustra  essuut,  mauercutque 
bomities  in  cunditioiie  belli  omnium  eoiitm  omnets. 

Pcrinio,  rjuMlein  summ«  potcstitis  est  riim  aliis 
civitatibus  belium  et  pacem  facere  suo  arbitrio,  id 
est,  judieare  ntrum  bono  un  malo  civitatis  bellum 
futiirum  sit  necne,  quautaeque  oopise  eomparaiidre, 
et  quoniodo  a  civibus  alendie  sint.  CiAium  enim 
tutfla  ab  exercitibus  depeiidet,  exercituum  robur  a 
civitntis  uiiitate,  civitatis  nuitas  ab  uniea  !«ummani 
habentis  potc8t«tem  pcrsoua.  Etiam  mililiic  jus, 
ctiain  soluin,  summa  est  potestas ;  quia  jus  iii 
milites  estjiu)  in  potcntiam  totius  civitatii}. 

Undecimo,  ejnsdem  potestatis  est  consiliario», 
roa^stratu»,  ministrosque  omnes  tam  pacis  quam 
bclli  eligendt  jus.  Cui  enim  paois  et  defensionis 
prueurandie  imponitur  onus,  eidem  jus  conijcditur 
roediii),  quibus  sc  c\onerct,  pro  arbitrio  kuo  utcndi. 

Puodecimo,  ejusdem  polestatis  jus  est  pracmia, 
ut  divitias  hoiioresque,  beue  merentibux  tribucndi, 
ct  traiisgressoribus  pwnas  leg^ibus  pra-tiuitas  in- 
flif^eudi;  vel  si  ptcna  Ic^  statutJi  uon  sit,  facieudi 
leges  jHCualcs,  quie  sibi  ad  excitaudos  et  terrendos 
imjtroboa  vidcbuntur  commodissimse. 

Pnstremo,  si  cogitcmus  C|iiuuti  unusquisque  se 
af.<(timat  quantumquc  ab  aliitt  sibi  honnris  (lcfcrri 
ciipit,  quibus  ipsc  tantundem  tribucrc  indignum 
putat^  unde  simuttntes,  factioneR,  ct  bcllum  denique 
uaiWii  solct :  fatebiniur  ad  civitiiUg  dissolutionem 


138 


DE  CIVITATE. 


lcAP.  xviii.  teudere  etiam  coiitroversias  de  Iionore  et  ordine 
civium,  et  potcstatis  suminm  coereionc    iiidigere. 


t  l>n  jar»  lii- 


P  tnttf  t^itfi  iiri  i>  I 


Ikaiuuii  pou»^   Nccessariic  ergo  sunt  lcges,qujbus  qtiis  cuique  hoiior 
^hdnuaii-i  tribuendiu;  sil  in  coiipressilms  et  alloquiis,  defini- 
atur.  Itaque  coufereudi  titulos,  ordiiieaque  eivium 
dlstingueiidi,  ejusdem  suium%  potestatis  jus  est. 

Atquc  lucc  suiit  jtira  suinmum  hubentis  putcsta- 
tem  priucipiilia  ;  ut  ainplitcr  hic  demoustnitum  cst, 
et  brevius  demonstrari  potuitunico  hoc  argumento. 
Jara  enim  htnec  omnin  quin  civitatis  sint,  negahit 
ueuio.  Civitos  autem  uisi  per  persou&m  suam, 
ncmpe,  eum  qui  summam  habet  potestatem,  ueque 
loqui  iieque  agerc  potest.  Suiit  ergo  jura  hax; 
omuia  illias,  qui  %n  civitate  summaui  haliet  potes- 
totem,  sive  is  homo  sit,  sive  ccetus  hominum.  Sunt 
autcm  et  alia  jura  cjusdem,  sed  ininora,  et  iu  di- 
versis  eivitatibus  diversa,  quibus  tameu  amissis 
cives  protegeudi  potentia  uon  amittitur,  et  qu» 
transferri  possunt  ad  cives  privatos.  Sed  illa,  quae 
euumeravimus,  jura  mujora  transferri  uon  possunt. 
Jurc  cuim  militiic  ami!i»u,  jiui  judicaudi  propter 
defectum  potcntijc  frustia  erit.  Jure  cxigcudi  pe- 
cuuiam  amisso,  milites  nulli  erunt.  Jure  regulandi 
doctrinas  amisso,auimabuntur  cives  superstitiosi  ad 
rebellionem  a  suis  ijisorum  phantasiis.  Summatim, 
si  jurium  dictonim  qiiodlibet  uuum  desit,  ca;tera 
cessahiint  omnia,  fietque  divtsio  de  qua  Diristus 
ipse  loquens  dixit,  regnvTn  tlivistm  in  teijMo  stnre 
non  potest.  Nisi  enim  jurium  horum  divisio  ante- 
cedat,  divisio  populi  in  exercitus  oppositos  uuUa 
erit.  Opinio  docentium  jura  regni  Anghcani  divisa 
esseintcr  regem,  proceres,  et  coetum  communium, 
causa  fuit  bclli  quod  scquutum  e^t  civilis;  etiam 
(hitputatioui:&  de  qua:stiuiubus  polittciti  ct  tbcolu- 


DE  CIVITATE. 


139 


gicis,  q«ib»X3  tamen  populua  ita  nunc  dejurercgiocAP.  .wiii. 
cruditus  est,  ut  in  Anglia  pauci,  puto,  nuiic  sint  qui  |^^7^'     '" 
jura  praedtcta  iiiseparabilia  esse  non  viileaiit ;  et  >-• "■^' i«''— 
puDiice  ngnitun  siut,  simul  atque  reuient  pa\,  eti.i«irii««  pgr 
qnamdiu  calamitritum  prateritarum   memiuerint  j''"*"""™'" 
sed  nou  diutius,  nisi  melius  cnulintur  populus. 

Quoninni  nntem  jura  hsec  summa;  potfstati  e»- 
seutinlia  et  insejiarabilia  sunt,  soquitur,  ut  quibus- 
cunquc  verbis  scparari  ct  aUis  couctrdi  vidcantur, 
nisi  potesiati  summie  simu!  el  expressia  vcrbis  re- 
nancintum  ^t,  concessionem  nultani  es»e ;  sed  con- 
cessa  omnia,  sunima  ])ot(>i«tate,  id  est,  persona  civi- 
tfttis  retenta,  iuscpanibiliter  redire. 

Cum  ergo  autboritas  baic  iugcns  indivisibilis  sit, 
et  bnbcuti  suminain  potestateni  inscparnbilitcr  ad- 
hiereat,  quis  color  inveniri  potest  opiuioui  illorum, 
qui  dicuiit de  reffibus  civitatis  persouam  gerentibiis, 
qnod  etsi  ginffuJig  majores,  miirersis  tamen  mino- 
res  sHni  9  Nam  si  per  uaiversos  intelligunt  civi- 
tatia  personam,  ipsum  intelligunt  regeni.  Itaqne 
rex  seipso  niinor  erit ;  qiiod  est  absnrdum.  Sin 
per  univcrsos  multitudincm  iiitelligunt  solutam, 
singulus  intelligunt.  Itaque  rex,  qui  major  siu- 
gulis  tfst,  major  quo(|ue  erit  univcrsis ;  quod  itcrum 
est  absurdum.  lu  civitate  nutem,  ubi  s-umma  po- 
t£Stas  est  in  ccetu  populnri,  absurda  bsec  esse  satis 
vident ;  in  monnrcbia  nou  ndent,  qunnquam  potes- 
tas  »umma,  ubicunque  eolloeatur,  eadem  est. 

Sicut  autem  potestas  summn  eiH«  rujuscunque 
potestate  major  est ,  ita  et  bonor  ipsi  debitus  honore, 
qoi  debetur  cnicunqup  et  quotcunque  civibus,  major 
est.  Q,\a  potcstatem  habot  suminum,  houorum  et 
digiiitatum  omnium  fou!-  cst :  et  sicut  curani  du- 
uunu  lamilise  ser%i  tiliique  omnes  iuter  »:  tequalcf, 


140 


DK  CIVITATB. 


CAP.  xviii.  et  sine  honore  snnt ;  ita  et  cives  coram  eo  qui  gcrit 
Dejuwhfc"  personom  civitatis,  omnes  inter  se  eequales  sunt, 
(«Diiiin.  jni»    quanquam  estra  nrcesentiam  illiufi  alii  aliis  maKi.s 

Mnn  ■uiuniB»      "  '  *  .•  i  , 

■n  ci<ii.i.'  1»»  splendeant :  nam  (^oram  illo  non  ampiius  splendent 
quam  stellic  pra^sciite  sole. 

Dicet  forta.>iRe  nliquis  couditiunem  civium  esse 
mi.seram,  ut  qui  libidini  ct  passionibus  regeutium 
siint  obnuxii.  Id  autem  qui  sub  monarchiam  \i 
vunt,  monarchiffi,  qui  sub  ccetura  plurium  ^i^nt 
illi  refpmiuis  formx  imputarc  solent ;  quamquam 
in  omoi  forma,  quse  protegere  eos  possit,  potestas 
sequalia  eit.  Non  eniin  cositant  quod  rcit  huuiaiia) 
sinc  incommodi)  csse  non  poi^suut ;  m'C  fjuad  iiicom- 
moda  qune  in  «(uaHbet  civitatis  formaaccidere  pos- 
sunt  maxima,  prte  belU  calnmitatibus,  et  qnie  iti 
couditione  homiuum  iiaturali,  sine  domino,  siue 
lege,  ex  rapto  viveutLum  cotitinji^unt,  vU  seusibilia 
smit;  nec  dcuique  quod  gravisHima  oucra,  qme  ab 
habentibuspotcstatcm  summam  impouuntur,  non  ab 
co,  quod  illos  aut  pauperes  aut  debiics  ficri  cupiaut, 
proficiscuntiu',  quibus  divites  et  fortcs  eos  essc  re- 
gcutium  comoiodo  maxime  expedit,  sed  ab  ipsorum 
civiuin  tenacitutc,  ca  contribuere,  quteadpaccm  et 
diffcusionem  .•«unm  ncccssm'ia  sutil,  recuKaiitium. 
Inde  autem  regentibns  plcnunque  nascitur,  diim 
pax  est,  pecuniam  exigcndi  qimiitam  possunt  neces- 
sitas,  ut  qu£e  opus  sunt  ad  bcllum,  |>arala  habeant. 
Sed  civibus  data  suut  a  ualura  (luasi  vitra,  quie  ob- 
jecta  majora  qoara  smit  vidcri  faciunt ;  pcr  qufe  si 
tributum  vidcant  quantuluiucuuque,  magiiam  pu- 
tant  esse  oppressiouem.  Telescopii^  carent»  uempe 
scicntiis  quibus  a  longinqno  prospiccre  possent 
miserias  illas  impeudcutc::,  quse  siue  pecuuiarum 
cuutributiouibus  &UMt  iucviubiles. 


:l        I 


DE  CIVITATE, 


HI 


CAPUT  XIX. 

DB   CENEBIBUS    CiVtTATUM    PER  INSTITUTIONEM,  CT  &B 
SUCCESSIONE  AD  SUMBIAM  POTRSTATIiM. 

DiSTiNCTio   civitatum  a  distinctione  oritur  per-  cap.  xix. 
soiiee  sumQiaiii  liabeiitis  potestateni.  Uiioniam  er^o  jv^Z^,,,,," 
surania  iwtestas  uiiius  hominis  est,  vel  plurium ;  et  '■"''«""•  !«"■ 

•  '  IfrtlililtMinrlD, 

siqaidcm  phmum,  nut  ommtim,  (itii  ut  m  curiuni  •«  a..  .i.rr,.,- 
convenieiidi  unicuuinejiis  sit),  aut  certorum  uonii-  „.^„^u^m„„. 
num  a  «eteris  distiiictonim  :  triataiituin  esse  ])08- 
KUQt  civitutum  genura,  ncmiic  monarchia,  ubisum- 
ma  potesta^  Lu  uuo  hominc  est;  dcmocratio,  ubi 
summa  potestas  in  cutu  homiuum  e«t,  in  qucm 
c<£tum  quUibi^t  civia  admittitur ;  et  ariiitocratia,  ubi 
summn  potestas  iii  ccetu  civium  est  qui  optimates 
dicuiitur.  Alia  civitotis  species  nulla  est ;  cura 
nercssariuni  sit  ut  siiiDmum  potestatem  liabcat  vel 
UQOS  horao,  vel  plnres,  vcl  omnes. 

Alia  quidem  eivitatum  iii  historiis  librisque  poli- 
ticorum  oceurrtiiit  uoinina,  ut  tyratinis,  et  olignr- 
chio,  Ked  non  sunt  propria  ;  signiticant  enim  aiFec- 
tum,  non  conccptum  cjus,  qui  illis  utitur.  Nara 
qui  mniiarchie  irati  sunt,  tyraunum  appeliant ;  qui 
optimates  oderuiit,  statum  eorum  olii^irchiam  di- 
cont;  et  qui  demai^ogos  non  amant,  statum  demo- 
craticum  auarchiam  voeaiit ;  nec  tamcii  indc  sc- 
quitur  speciem  aliquam  re^imiiii.t  es.sc  anarchiam. 

Quml  multitiulo,  aiite<}uam  in  nnam  civitatem 
coaluerint,  potuit,  si  voluisset,  potestatem  summam 
in  uimm  liominem,  non  minore  jure  qimm  in  coe- 
lum  coiindisse  id  est,  uioaarehfc  se  subjecisse  non 
miuus  absulute  quam  (frtiii,  manifestum  est.  Ubi 
ergo  mouarcbia  semel  instituta  est,  alia  persoua  ad 


142 


DBCIVITATE. 


CAP.  XIX.  imiltitiidincm  reprfesemaiulani  jure  elip  non  putest, 
D^lU^^b...    "'*'  ^*  """^  *-**  *  monarcha  tiefiuita  nc^otia,  nequc 
driuiumpn     iioc  mouarcbae  injussu.    Alionui  enim  sumniam  no- 
«I  a,  I.UL-I».     tcstatem  naberent  au!e  giiuuL  aut  plures  persunse  in 
luirapiK^im  eadem  civitate,  quae  imle  in  condLiiouem  belli  om- 
nium  contra  omncs  rcducerctur,  contra  fiiieiu  ia- 
KtitutioniK.     Rirut  autt^m  iu  ctetu  populi  Rumniam 
lialjente  poteslatem,  qui  civc5  sibi  sulMiitOR  per  ho- 
mines  deputatos  conventre  juberet  ad  ncj^otia  a 
eoitu  dcfiuita,  pula  ad  cousilium  iu  rcbus  arduis  ira- 
pertiendum,  vel  ad  nocumeuta  tolleuda,  insanus 
tiubprctur,  qui  homines  ita  convoratos  summam 
potestatem  habere,  et  totius  civitatis  muUitudinem 
reprscscDtarc,  et  personara  civltalisgerercarbilrare- 
tnr ;  ita  ctiam  iusanus  halieri  debet  qui,  si  de  iis- 
dem  negotiis  in  mouarchia  monarchse  jussu  conve- 
nerint,  couveuientes  putaret  g-crerc  persoiuim  civi- 
tatis.     Atque  hoc  ita  mauifestum  est,  ut  mirum  sit 
non  aiiimadversum  esse  ah  iis,  qui  ret^cm  suum  |>ost 
sexccntornm  annomm  succcssionciH,  sine  coutra- 
dictione  legitimum,  qncm  et  regrem  agnoveniiit  et 
cui  majestatem  &ttribuerunt,  non  tamen  utcivitatis 
personam  couKideraverunt,  sibimet  ipsis  totios  oi- 
Titatis  Angticanae   repr^entatiouem  assumentes. 
MoneantUT  binc  qui  summam  babcut  in  qmxriinque 
ci\itatis  genere  potestatem,  cives  suos  officii  tanti 
jura  edocere,  sed  eadem  jura  ipsi  prius  doceri,  a 
potestatem  summam  retinere  cupiauc. 

DifFcreutia  iiiter  tria  liaic  civitatum  genera  nou 
consistit  in  diversitate  polestatis,  scd  in  diversitate 
aptitudinis  civium  ad  finera  sunm,  nempe  pacem 
defensionem.  In  comparatione  autem  monarchis 
cum  duabus  reliquis,  notaudura  est,  eum  qui  per- 
sonam  eivitatis  gerit,  vel.  ^  ccetus  sit,  quemlibet 


UR  CIVITATK. 


143 


ex  cretu,  persnnam  nahiralem  esse  ;  et  ([uanquam  cap.  xix. 

in  persona  sua  poHtiea  civitati  studeat,  non  tamen  ^,-^,,'^' 

ideo  ad  rem  familiarem  suam,  et  coeuatorum,  et  ^'"««kWD.  p« 

amicorum  mmns  rcspicere;  et  siepissimc,  si  contin-  «t  d»  «icw» 

^t  bonum  publicnm  cum  privato  non  congruere,  2»^I1Sib. 

privatum  publico  anteferre.     Nam  passiones  homi- 

num  ratione  plcrumqne  forliores  suut.     tiuando 

ergo  Itonum  publicum  et  privatum  arctissimt;  uui- 

untur,  tuno  uiaxime  proouratur  bonum  publicum. 

In  monarchla  autem  bonum  publicum  et  privatum 

idem  est.     Regis  enim  divitiie,  potentia,  et  honor 

a  viribus  et  existimutione  civium  proficiscuntur. 

Nam  rex,  cujus  subditi  paupcres,  dcbiles,  aut  riles 

sunt,  neque  djvea,  neque  magnus,  nequc  sccurus 

esse  potest     In  democratia  autem  bonum  publi- 

cum  minus  aliquando  hominis  improbi,  avari,  vel 

ombitiosi  boiio  privato  expedit,  quam  coasiliuin 

pcrfiduin,  actio  proditoria,  vel  bellum  civile. 

Secnndo,  monnrcha  quem,  quando,  ubi  vult  con- 
sulit.  Itaque  eoruin,  qni  in  re  de  qua  deliberat  ver- 
satissimi  sunt,  quallscunque  sint  ordinis,  sine  fiico 
oratorio,  ante  exequeudi  tempu!;,  quantum  vult,  et 
secreto  oonsilia  audire  potest.  Cfrtu  sautem,  ubi 
consilio  opns  est,  consilinrioa  nullos  extra  corpus 
sunin  liabcre  poteat,  quorum  maxima  pars  rerum 
civilium  imperiti  snnt ;  CBeteri,  cum  oratores  sint, 
oratiouibus  aut  fucosis  aut  Incptc  doctis  seotentias 
diceiite:>,  civitatcm  aut  turbant  ant  nibit  juvanC. 
Neque  omnino  ecctui  hominum  consilii,  quod  taci- 
tura  esse  expedit,  capiendi,  propter  multitudiuem 
tempus  aut  locus  est. 

Tertio,  monarcharum  decrctatnconstanttam  nul- 
lam  habent  pra?tcr  cam,  quic  iiaturam  sequitur 
huinauam ;  sed  in  ccetibus  accedit  incuustantia  alia 


144 


DB  CIVITATB. 


Cap.  xi;c.  aI)  ipso  tiumcro  homiiium.      Nam  paucis  eonim, 
(jm  (letsretnm  fecerant,  abseatibus,  quod  decretum 
ucfn     est  hodie  cras  resciiiditur. 

InAtiiiimMii,  .....  .    . 

-t  j«  .upo».  Uuarto,  monm-eha  a  seipso  mvi(Ua  aut  avantia 
^Ijlit.lute(o.  dissentire  nequit.  Coetus  autem  dissensionem  in 
seipso  habere  potcst,  eamquc  tantam,  ut  prodiieat 
bellum  civile. 

Qiiiuto,  in  monarchia  incomraodum  qiiidcm  e»t, 
ut  possit  raonarcbn  ad  ditnudum  amicum  nliquetu 
fortuuis  oinnibus  bouum  civum,  quud  tuuicii  uuu- 
qunm  factum  legimus,  spoliare.  Scd  idcm  contin- 
git  Qou  raro,  ubi  summa  potcstas  in  cu^tu  est. 
Eadem  enim  est  utrobique  poteutia,  utrique  errare 
possunt ;  iicc  miims  fueile  dccipi  potest  ctetus  a 
rhctonhus  ct  oratoribus  hlaTult<;  quam  moiiarcha  a 
blanditiis  auUcoruin,  scd  faciliiis;  nam  iii  cmttt 
alter  alterius  avanttie  et  ambitioni  ^icissim  inser- 
vit.  Suut  autem  monarchre,  ut  nuius  bominis,  cog- 
iiati  ctamiciquos  ditarcveUt,  pauci.  Qui  vcro  gra- 
lia  apud  ecctum  valf nt,  propter  necessitudinem  fac- 
tionis  cognati  et  amici  multi  sunt.  Is,  cai  monar* 
cha  favet,  amicis  ieque  prodesse,  et  inimicis  obesse 
potest ;  at  oratorcs,  id  cst,  quibus  favetccetus.po- 
tcstatis  noccndi  plusquam  satis,  juvaudi  parum  ha- 
bcDt.  Accusatio  cnim,  nt  est  natura  bominum, 
minore  doquentia  indiget  qnam  defcusio,  majo- 
remque  babct  oum  justitta  similitudincm  condem- 
natio  quam  absolutio. 

In  monarchia  incommodum  est,  quod  summa 
polestas  desceiidere  ad  infaiitem  polcst,  vel  ad  vi- 
rum  qni  inter  bouum  ct  malum  discfrncrc  ueaciat ; 
undc  potestatis  n.sus  in  aho  erit,  puta  curatore  nut 
proteclore.  Sed  incoramodum  in  eo  consistit,  quod 
proptcr  tautam  diguiCatcui  et  ofiicium  tam  lucrosuiu 


DB  CIVITATR. 


UTt 


nascetur  inter  potentiorts  cives  competitio,  et  ex  cap.  xix. 
eoaipetitlone  bellum.  Verum  quod  mcomniodum  ,^"  ,^i„„ 
boc  iionaforma  iTtriininis  monarehici  oritur,  arj2:u-'«'i"™"'p«-' 
mento  est,  quoti  mouarcba  pr.Te*xIens,  tutelam  suc-  ,i  ,1«  ncta- 
ccssuri  infautis  qms  habitnrus  sit,  declaravit ;  idque  J^JI^JXin 
Tcl  cxpressc  per  testameiitum,  vel  tacite,  ncmpe 
consuetudiiti  ciroaqiijestionessimilesnon  contradi- 
cendo  ;  tuuc  autem  si  competitio  veL  bellum  stibse- 
quiitur,  formu  regiminis  munarcbici  culpa  uuu  est, 
sed  iujustoruu)  et  aml)itio><urum  civium.  Etsi  autem 
monarcba  pra^cedeus  tutelam  nemini  commisserit, 
iucomuiodo  tamen  huic  satis  provisum  est  a  jure 
natunili,  nimirum,  ut  tutela  illi  committatur,  eiijua 
per  imturam  maxime  iuterest  infantis  jiira  et  per- 
«ouam  eouFicr^ari,  et  cui  miuimum  a  morte  vel  a 
diminutione  cjus  accessurum  est  emolumentum. 
Cum  euim  omnes  bonum  sibi  quserant,  si  tutela  in- 
fantis  bomini  committeretur,  qui  se  per  illius  mor- 
tem  promovere  posset,  tutela  no»  esset  sed  proditio, 
tanquam  si  quis  tutelara  agni  committeret  impnuiso 
Iiipo,  Itaqne,  cum  provisum  sit  ne  eontentionis 
de  infanti»  tatela  causa  justa  esm  post<it,  non  est, 
81  pai  turbetnr.formai  rcsiminis  monarchiri,  sed  am- 
bitiosis  ct  injustis  civilms  officia  sua  i^iorantibus 
attribucndum.  Coutra  autem,  ctvitas  magna,  in  qua 
summam  pot«statem  habct  cvctus,  vi\  uUa  e^t  qme 
curatore  tauquam  infans  aliquandn  noii  indigeat. 
Nam  ut  iiifans  a  consiho  curatoris  diswmtir»'  propter 
inscitiam  nou  potest:  ita  cu;tui  a  sententia  majoris 
partis  dissentire  non  est  Uberum.  Et  ut  iiifantibus 
dantur  tutores;  ita  ctrtibus  iti  rebus  arduis  dic- 
iatorex,  cmfodes  fi/jeriaiis,  proteclores  dari  iuso- 
litum  uon  rst ;  quorum  rcgimen  pro  tempure  est 
monarchicum ;  et  a  quibtis  s.Tpius  CGCtibns  sublata 

VOL.  III.  L 


146 


DB  CIVITATE. 


CAP.xrx.  «st  potestas  summa,  quam  moiiarchis  iufauUbos  a 
_      '""'    curntoribus  sais. 

Dcgmctiliua 

riiiubiDi  p»r        ttuaiiquam  dvitatnm  frenera,  ut  dixi,  tria  tautnm 

luMllutkDnii.       .  ...  -  .  ■ 

ti  ir  riMo-  sint,  Tiionarclua,  ciemocratia,  et  nnstocratia ;  con- 
m^i^  ^i^ilXmi.  *'''l*^''*"'tibus  tamen  civitatcs  singularcs  qvisc  nunc 
sunt,  ct  quffi  pcr  tcrrarum  orbcm  olim  fucrc,  plum 
fortassc  videljimtur.  Excmpli  cau»u,  rejEmim  quod 
vocaturelecti\iim,ubiaummampotestateraprocerto 
aiiquo  tempore  habet  rex  ;  vel,  qui  potestatem  sum- 
mam  hiereditariam  quidem  habet,  a  civibus  autem 
Umitatam ;  qme  formre  regiminis  a  plerisque  mo- 
narehiiB  appellautur :  item,  civitaii  democraticc  vcl 
aristocratioe  g^iheruata,  81  eivitatem  aliam  belio 
victam  sibi  ohcdire  cogat,  et  per  prsfectmn  aUumve 
rainistrum  rt^t,  vldcri  fortc  potest,  proptcr  ccrtum 
regentem,rcgimcndemocraticumveIariHtocraticum 
esse.  Sed  non  est  ita.  Ncque  enim  reges  tcmpo- 
rarii,  neque  reges,  qoibus  potestas  circmascripto 
est,  summi  suut,  sed  summorum  uiinistri.  Neque 
provliicia,  qua;  demooratjfe  nut  optimatihiis  suhjcota 
est,  regitur  a  eivitato  dominaute  democraticc  aut 
aristoeratice,  sed  monarchice. 

Primo  autem  rex,  cnjus  potestas  cmB  vita  termi- 
natnr,  quales  noinnJli  hodie  suiit  In  orhe  C^ristinno; 
aut  is  qiii  summam  quidem  habet  potestatem,  sed 
post  tempus  certum  vel  ad  alicuju»  alterius  rolun- 
tatem  dcponendam,  qimlis  erat  quondam  RomEe 
dictator ;  sl  successoris  cligeudi  potestatem  Imbeat, 
non  est  amplius  moimrcha  tempurariu^,  »ed  impe- 
rium  habet  sibi  et  hieredihus  suis.  Sin  potestate 
illa  eareat,  alter  est  vel  homo  vel  ctctus,  <iui  post 
iliiiis  obitum  regem  novum  elie^re  potest.  Sed  is, 
qui  hon  potest,  summam  poteatatem  ante  habnit. 
I)are  cuim  altcri,  quod  ipse  non  habet,  nemo  potest. 


DB  CIVITATE. 


147 


Quod  si  siicc€ssionem  dare  potest  alius  nemo,  is,  cap.xix. 
(jni  i)0tei*tat4^m  aiite  Imbnit,  retinere  et  sncecssorem    -    ^7~' 
8uum  pligere  potest,  immo  debet,  ne,  coutra  legem  rirfutn»  j.« 
natnra,  rives  fiflfi  suBe  commisscs  deserta  potestate  r.i,'"^*^ 
summa  iu  couditiouem  ualura  relalwntes  perire  ;^"  ^^^^^. 
patiatur. 

Secundo,  rex  electus  ud  potestatem  pncscriptam» 
priEscriheute,sive  is  borao  sit  sive  cictus,  minor  est ; 
et  proiude  non  e»t  summus.  Putestatem  ergo  sum- 
mam  habcnti  jus  succe&soris  eligendi  semper  hceret. 
Reg^minis  autem  ejus  forma  uon  proprie  monarchia, 
sed  vcl  <lemocratia  vel  aristocratia  est. 

Populus  Ilomamis  victam  Pompcio  docc  Judtcaro 
rexit.  Regiminis  ei-go  Judfcorumformasub  populo 
Rouianu,  quo  nouune  appclkbitur  ?  Democratia 
non  erat,  neciue  aristocratia,  quia  uon  regebatur  a 
ccEtu  homiumn  Jud^orum.  Uuid  ergo.au  munar- 
chin  erat,  cum  sunima  potestas  non  in  homine  uno, 
sed  iu  c(£ta  Romano  resideret  ?  Quidnl }  Popnli 
Ronmni  quuDquam  summa  potestn.s  in  civesRoma- 
nos  aristocratia  erat  vel  democratia,  in  JudBX)s 
taraeu  mouorehiB  erat.  Tam  enim  civitatis  unius 
iii  civitates  plures,  quam  uiiius  homiius  in  plures 
homines  imperium  mouarchia  est. 

Qufccnnqnc  civitatLs  forma  est,  matcria,  id  est, 
honniics,  mortalis  cst.  Nam  homines,  tum  siu^uli 
tnm  costu»  integri,  morti  subjeuti  sunt.  Itaque, 
qucmadmotium  ad  dvitatis  coustitutionem  neces- 
s&nm emt  artificialu  homo,  itaetiam  ad  consena- 
tjonem  cintatis  necessaria  erat  artiJiciaJis  tilay  sine 
qoa  post  stntem  anam  moriente  monarclia  civitas 
omuis  interiret.  Vita  autem  haec  artificialis  ea  est, 
quam  vocaut  jus  successionis. 

Pftrfecta  ctvitatis  foriua  ema  non  pot«st,  ubi  suc- 

L3 


148 


DK  CIVITATE. 


CAP.  XIX.  cessorem  eligendi  jns  non  8it  in  antecessore.    Nam 

i><.(irutribui    ^*  ^^  '^'*^  ''""  ^^^>  '"  subdito  est;  ideoque  ab  eo, 
ewiwiiniprr    Qui  summani  habet  potestatem,  assumi  sibi  potest. 

lu»ti(ulion™,        '  *  ...  .-        1    . 

vt  .tH  »ii'in.     lUiiis  ergo,  nut  uulhus  eiit :  et  sic  cmtas  oiKioLvitur, 

mwn  pMouotciu.  coutm  lustitHcutmiu  intentionem. 

In  deniocratia,  coEtns  totus  deficere,  nisi  defi- 
cientibos  clvibus,  uon  potest.  Qua:8tioues  iglturde 
jure  snccessiouis  nd  democratiam  uon  pertiueut. 

In  aristocratiis  autcTn,  si  (niis  l-x  ccelii  summo 
monatur,  altcruin  in  ilHus  locum  a  ca;tu  ij)so  vel 
ipsius  nuthoTitate  suhf^itncndum  vssc,  proptcr  eam 
quam  habet  potestatem  snmmam,  mauifestum  esL 

Dlfticultas  de  jure  successiouis  maxiua  iu  mouar- 
chiis  est.  Circa  quaiu  du%  qu»stiuues  esse  possuiit ; 
altera,  an  monarchaj  prffiscuti  jus  sit  quem  vult 
eli^cndi ;  altera,  quis  sit  qucm  vult.  Ad  primara 
auteni,  con.siderandum  est,  aut  jus  illud  monnrchie 
pnescutis  esae,  vel  multitudiuis  solutse.  Ni  nionar- 
chae  sit  prffisentis,  moriente  illo  civitas  dissolvitur, 
quia  uuUus  est,  qui  jus  illud  postulare  sibi  potest, 
homo  siiigulari.s ;  multitudo  autem  neque  agere 
quicquam  aut  loqui  pote^t,  ut  quie  persnua  amplius 
non  est.  Redeunt  crgo  omuia  ad  couditionem 
belli;  et,  per  consequens,  successorisconstitutionera 
ad  mouarchara  prsesenlem  pertinere,  cx  ipsa  civita-  ^J 
tis  institutione  uuLidfcstum  cst.  ^| 

Quaeatio  autem,  quis  ille  sit,  qucm  monarcha 
successorem  sive  haeredem  sibi  esse  voluit,  aut  per 
ipsius  testamentum  aut  per  alia  sigua  idouea  judi- 
candum  cst 

Per  testamentum,  si  viva  voce  successorem  de- 
claraverit,  utfeceniiit  imperatoresRomnnorumpri- 
mi  hferedibus  norainatis.  Vox  cnim  hares  non 
aemper  filium  aut  cognatum  significat,  sed  quem- 


DR  CIVITATE. 


149 


■nampalaU 


cnnque  quisque  pqtestatis  siuc  successorem  esse  cap.  xix. 
velit.     St  erao  moimrcha  swcctsworcm  suum  dii»crte    ' — t" 
iiomiimvent,  summa  potestas,  simul  atque  mortuus  ri'-u<»<°  r<" 
est  anteces^or,  m  iiomnmto  est.  „  .i^ .««» 

Ubi  vero  testamentum  et  verba  aperta  desunt,^^"'"'^"""'' 
ibi  vuluntatis  ejus  alia  signa  natnralia  obscrvanda 
sunt.  Quonmi  sii^norua)  unnm  est  consuetndo 
loci.  Ul>i  ereco  succedere  con.'*uevit  is,  qui  genere 
efit  proximn^,  illius  r»t  )>otestas  snmma,  ontece.ssore 
mortuo ;  quia  si  aliuni  succedere  sibi  voluissct, 
facUe  illiuii  vivens  uominare  potuisseU  Eadum 
autem  rej^nla  est,  kivc  proximltas  illa  maris  fucrit 
sive  (a-miiix'.  Consuctudo  enim,  qua;  principis 
vcrbo  tollt  facile  potuit  uec  tollitur,  &ig;tuun  est 
sublatam  esse  nolentis. 

llbi  vero  neque  testamentum  neque  consuetudo 
auteivit,  ibi  intelUgenduni  ust,  primo,  regiineu  ma- 
nere  munarchicum ;  quia  formom  illam  rc^audo 
commendaverat,  necine  verbo  improbavcrat.  Se- 
cuudo,  Uberos  suos  i>otius  qnam  alios  ad  tantam 
digiiitateiii  protnovere  voluisse;  et  ex  liberis,  marem 
quiim  ftcmitmm,  ut  pcr  naturam  ad  sustiueuda 
pi-ricula  uptiorcm.  Tertio,  si  prole  careat,  fratrem 
qnain  altum,  atque  ita  semper  propinquiorem  quam 
remotiorem.  Pnesumitur  cnim  sanguiue  propin- 
quiorem,  amore  quoque,  csteris  paribus,  potiorem 
esse. 

Vernm  si  monarcbfe,  per  testamentum  aut  cou- 

^troctum,  successorem  con.siituere  quem  vcUt  liccat, 

lum  iude  vidctur  oriri  posse  civitati  iucom- 

mudum.     Naui  t>otcstatcm  summam  in  hominem 

alieni^cimiu  traiinferre  poterit ;  id  quod  (quia  alie- 

.  ntgcim:  ucquc  ctdcin  fortc  rcgimiuis  formrc  assueti 

Buut,  ueque  eodcm  utentes  scrmonc  sc  mutuo  con- 


150 


DB  CIVITATE. 


NOl  )HfU3lj|lit7a. 


CAP.xix.  tcmptui  autO(lioIiabeiit)iii  civitatis  opppressioncm 
-  '■"■  lendere  Terisimile  est.  Sed  incommodum  hoc  non 
rivii.iun>  {.r  ab  eo  nascitnr,  quod  suramam  potestatem  habe&t 
'nr^lTtZ"'  alienigena,  sed  velab  iinperitin  regeutis,  vel n  coutu- 
'^"^  *■'"■""  macia  civium  quomni  alteri  alteromm  mores,  ut 
aquuOT  est,  ferre  noluut.  ttuod  incommodum  Ko- 
mani  olim  ex  ci^itatibus,  quas  sibi  subjeceraut,  tm- 
pcrtiendo  alieuigMiis  multis,  et  interdum  totis  civi- 
tatibu»t  jm  civiuni  Romauorura,  su»tulerunc.  Idem 
etiam  conatns  est,  sed  irustra,  per  regnorum  Anglise 
etScotiaeunionemrexnostersapieutissinmsJacobua. 
Quotl  /i  perfecisset,  bellum  civilc,  cjuod  utramque 
gentem  miBcram  fneit,  nasci  potuisse  non  vidctur. 
Ctvibus  ci^o,  si  monnrcha  successorem  alienigenam 
constituat,  iujuriam  nullam  facit,  qumiquam  ciJpa 
regentium  vel  ipsorum  civium  incommoduni  inde 
aUquaudo  oriatur.  Idem  etiam  ex  eo  manifestum 
est,  quod  regna  in  alienigenas  per  cognntionem 
dcsccndentta,  qiijiuquam  eadcm  sequutura  sint  in- 
commoda,  pro  licite  acquisitis  sine  contradictione 
habcri  solent. 


CAPUT  XX. 

DE   DOMIMO    rAT£aNO    ET    DGSrOTlCO. 

CiviTATKM  per  acquisitionem  voco,  ubi  summa 
potestas  acquisita  cst  per  vim,  ita  nt,  mortis  vel 
vincnlorum  metu,  imperata  facere  unius  personte 
sive  singuli  aive  phiralitate  suffragiorum  cuncti  se 
obligavcrunt. 

Atquc  bof  dominii  ?ive  .summa?  pote.statis  genus 
ab  eo  quod  iit  pcr  iustitutiout-m,  tn  lioc  taiitum 


DE  CIVITATE. 


151 


differt,  quod  bic  iiietu  mutuo,  ibi  inetu  uuius  cives  cav,  xx. 
imperium  jn  sc  mlmittunt.     Utrique  tamen  id  fa-    y,  j^,t| 
ciuiit  motu.     Id  quod  ab  iis  qul  pacta  proptcr   ?<i«nu.t 
metum  inita  irrita  esse  univerealiter  prouuntiare  '"' 

solent,  notaudum  est. 

Id  enim  »1  verum  esset,  civitatis  forma  nnlla 
essetf  in  qua  obedientiam  civium  civita.s  exigcrc 
jui*  posset.  In  civitatc  quideni,  ubi  vis  prohibetiur 
et  latrociuia  iudioare  jubcnt  lcgc8,  promifisa  tcrrore 
extorta  irrita  sunt;  iion  autem  cx  uatura  pactorum 
inita  sunt.  Etiam  ubi  promissa  metu  facta  inva- 
lida  sunt,  promissorera  absolvit  uon  pacti  invalidi- 
(as,  sed  sententia  summie  potestatis.  Aiioqui  uni- 
versnliter  verom  est  promissum  licitum  illicite 
violari. 

Jura  antem  summa?  potestalis,  sive  institntic  sive 
vi  acqubiitffi,  eadem  sunt,  neque  sine  habentis  cou- 
sensu  auferri  vel  tranaferri  possunt.  Ttaquc  qui  ea 
tpossidct  ueque  puniri  neque  reus  tieri  jurc  potest. 
Dc  ]Mice  ct  bello,  et  de  doclrinis  publice  doccndis, 
ct  de  controversiis  omnibus judicat.  Magistratuum, 
consiliariorum  in  pacc,  ducum  in  bello,  miuistro- 
rmnque  publicorum  constitutor  solusest.  Premio- 
rom,  iKEnarum,  honoris,  et  ordinis  arbiter :  legum 
denique  omnium  autbor  latorque  est,  propter  ra- 
tiones  (^apite  prajcedeute  allegatas. 

Est  etiau  dominii  acquisiti  genus  aliud  pcr  ^ne- 
rfttionem,  quod  patemum  dicitur :  cujus  jus  patris 
est,  nou  qnia  filium  fsenuit,  sed  qnia  cuiisensit  lilius, 
vcl  propteralia  aliqua arg^umcuta.  In  tmiuscujusque 
emm  filii  vel  fdisB  gcucratione,  duo  concurrunt 
bf^nerantcs.  Si  crgo  duminii  jus  sola  generatinne 
'definiretnr,duo  cwient  domiiii,  quibus  nmbobus  obc- 
dire  impossibile  est.  Quod  autem  scri|>8erunt  uliqui, 


152 


DE  CIVITATE. 


CAP.  XX. 


(lominiiim  patris  esse  propter  pnestaiitiain  sexus, 
iioii  rccte  dlcitnr.  Nequeenini  mas  fccminie  tanlum 
aut  viribus  aul  pnidentia  Remper  pncstat,  ut  domi- 
nium  dctcruiiuare  ])osstt  siiie  bello.  lu  civitatibus 
obtiuct  jus  civile.  Itaquc  ubi  inns  rcguat,  ibi  mari, 
ubi  fnemino,  ibi  fcemina:  domiuiuro  tribuituriu  filios 
regios.  Sed  qurestio  uuuc  est  de  jure  doiniiiii  in 
couditioue  naturali,  ubi  leges  matrtmoniale»  nullie 
auut  praeter  aexuum  amorem  mutuum  et  prolis  cu- 
ram  naturaliter  iuBttam,  ubi  pater  et  mater  de  do- 
minio  in  infantcm  ant  pacto  disponnnt,  aut  omnino 
nou  disponunt.  Si  erjjo  dis]>onunt,  pcr  paotum  id 
faciunt,  et  dominium  cujus  sit  u  pacto  indicatur. 
Sic  Ainazones  cum  maribus  viciuorum  pacti  sunt, 
Dt  gcniti  pueri  ad  illos  remittercutur,  puclla;  apud 
matres  remancrent. 

Sin  pactum  nullum  interveniat,  dominium  inatria 
est.  In  couditione  enim  iiaturali,  ubi  leges  matrl-  ] 
mouiales  nullce  extaot,  quis  pater  eist  igiioratur,  1 
nisi  indicante  iimtre.  A  matris  ergo  arbitrio  de-  3 
pendet  dominiuin  ;  ijisiusergo  <st.  Ilnrsus,  iufaus  ] 
in  potestate  matris  nasnitur,  ita  ut  penes  illam  sit  1 
But  edneare  aut  e\pone-re  vel  inter6eere.  Si  ergo  ] 
alat,  nmtri  vitam  debi't  iiifaus,  et  ])roi>terea  illi  iir»  | 
omiiibus  aliis  obcdire  oblig-:itur.     Dominium  crgo      J 

matris  cst.    Siu  cxpouat  illiira  mater,  alius  autcm J 

repcrtum  servet  alatque,  alentis  dominiam  est. 
Sei-vati  cnim  st^mj^er  dominus  est  senator;  qnia 
fiiiis,  proptcr  quem  alteri  alteris  se  subjlciuut,  cou- 
servatio  est. 

Si  pater  matris  dominus  sit,  ctiam  infantis  do- 
minus  est.  Sin  mater  jmtris  sit  domiua,  ut  fit 
quando  re^ua,  sunimam  hal}cns  potestatcm,  subdito 
8U0  nubit,  dorainu8  iufautis  mater  est,  ut  qu» 
doniina  est  uiariti  sui. 


j 


OB  CIVITATE. 


153 


Si  viret  uxor,  potestatem  in  diversis  civitatibus  cap.  xx. 

sumiuam  lial>i:utes,  filium  liabcaut,  cl  tle  domiuio  in    '"  '  ' ',  ,"" 
Ulum  contrahant,  dominium  dependeta  contrnctu.    f^"»" 
Si  non  contraliant,  dominus  vel  domina  est   cui 
domiitiuQ)  re^iii  est,  in  quo  iiascitur  filius  ;  quia  is, 
qui  civitatts  domiuium  habet,  civiura  omnium  iu 
ea  uBtorum  dominus  est. 

Uui  dominiLs  lUii  est,doroiuus  quoquc  est  filiorum 
filii :  <|uia  qui  jus  in  persouam  habet,  jus  quoque 
babetia  cu  quie  suut  pcrsunx. 

Jus  snccessiouiii  ad  domiuium  putcruum  codeni 
modo  proccdit,  quo  in  munarchia  pcr  institutionem, 
de  qua  dictum  est  in  capite  prcecedente. 

Dominium  per  victoriam  in  bello  acquisitum  ab 
aliquibus  scriptoribns  despoticum  appellatur,  quod 
cst  domiuium  herile  in  scrvos.  Per  victoriam  au- 
tem  acqnisitum  tune  cst,quandovicti  vitaiidaemor- 
tis  immiucutis  causa  taoturos  se  paciscuulur,  pro 
vita  et  libertate  corporis  coueessa,quicquid  a  victore 
impembiiur.  Post  pactum  illud  victus  victoris 
servus  est.  Quod  nomeu  utrum  an  a  senare  an  a 
servire  derivetur,  disputent  grammatici.  Significat 
autcm  non  captum  llum  qui  carcere  couctuditur 
aul  catenis  constrinptur,  sed  captum  illum  qui  (mc- 
to  ser>-irc  oWigatur.  Vinctus  enim  vel  incarcera- 
tuti,  ut  qui  cum  victorc  iiibil  pactus  est,  nnllo  jurc 
teneri  potwt  quin  carcerem,  si  potest,  efFringerc, 
viucula  dirurapcre,  victorem  iuter^cere,  aut  in  ser- 
vitutem  vicissim  adducere  jure  possit.  Captus 
antcm  qui  pro  libertate  corporea  fideliter  aervire 
pactus  est,  idem  faeere  sine  pacti  violatioue,  id  est, 
sine  injuria  no»  polest. 

Non  ergo  a  victorift  jus  dominii,  swl  a  victi  pacto 
luuicitur ;  ueque  eo  obligatur,  quud  captus  esC,  sed 


154 


DE  CIVITATB. 


D«i)gnilliio 
itnnputlM 


CAP.  XX.  ciuod  voluntati  capientis  se  submisit.  Ncque  ob 
subraissionem  ejas  obiigatur  victor  vitam  ei  coado- 
nare,  nwi  ante  id  promiserit. 

Quod  soleaiit  homines  vitam  ab  instante  linste 
I>etcrc,  ideo  facinnt,  ut  declinata  morte  qnre  ab 
iratt)  faoste  fitatim  expcctatur,  possiut  postea  aut 
pccunia  aut  servitutc  vitiun  rcdimerc ;  uon  quod 
victor  rcdcmptiouis  pretium  accipere  teueatur. 
Tunc  demum  scrviis  vitje  secunis  cst,  quando  corpua 
suum  sibi  creditur.  Sin  opua  faciat  aut  quomodo- 
cunque  sine  pacto  serviat,  non  id  vi  juris,  sed  metu 
mortis  facit. 

Dominussen'i,  omnium  bouorum  quse  habetser- 
vns  dominus  est,  et  domino  acquiritur  quicquid 
acquirit  servns.  Continetur  enim  hoc  in  natura 
servitutis. 

Jura  dcnique  oninia  dominii  pntcmi  tum  desjio- 

tici  ^ivc  hcrilis  eadem  suut  qua:  summiB  potcstatis 

in  civitatc  per  iuscitutionem ;  et  proptcr  rationes 

easdcm  ;  quie  rationes  in  capite  pneci-deTite  satia 

explicata;  sunt.     Itaque  uioDarcha^  qui  duarumaut 

plurium  civitatum  summam  habet  potestatem,  in 

una  per  in.^titutioncraj  in  altera  per  acquisitionem, 

si,  pr.'«tpxtu  victoriffi,  uni  qimm  alteri  duriorem  se 

prabeat.  aut  per  iniquitatem  autper  juris  naturalis 

iguorautiam  id  facit.    Coustat  hinc  famiHani  mag- 

nam,  nisi  civitatis  alicujus  pars  sit,  quautum  nd  jura 

attinet,  civitatcm  essc  par\am,  sivc  illa  familia  ex 

patre  et  filib,  sive  ex  domuio  et  servis,  vclexpatre 

et  £liis  et  servis  constet ;  et  in  ea  familia  monar- 

cfaam  domiuura  patremque  esse.     Familia  taraen 

proprie  civltas  noii  est,  uisi  tanta;  sit  poteiitiEe   vel 

per  nuraerum  smun  vel  ptr  alias  opportuuitates,  ut 

subjici  siue  bello  uou  possit.     Ubi  cnim  liomines 


DE  CIVITATE. 


m 


jinri^rTit*  ri 


manifcsW!  dcbiliores  sunt  quain  xxt  tueri  sc  possint  cap.  xx. 
luiiti,  mmsquisque  eonim,  periculo  imminente,  ad 
vitfE  suie  conHerrationem  sive  fnga  sive  deditione 
potest  pro  suo  arbltrio  jure  uti ;  qaemadmodum 
faciuut  milites  mnguo  exercitu  circumventi,  si  ipsi 
jmuci  sint,  arma  dejionere,  vitam  iwtere,  vcl  fugerc 
potitisRolentqnamab  hostibus  occidi.  Atf)ue  hfcc 
de  jurihuseorum.  qui  mmmam  habent  potestatem, 
sufiiciant  ex  rei  naturadeilucta.     • 

Videamiisjam  de  e.odemre  quid  docent  Scripturffi 
Sacrw.  Ad  Mosem  populus  Israeliticus  (Exod.  xx. 
19),  sic  loquitur:  Loquere  tn  nohiscrim,  et  audic^ 
vtus  ;  «cd  nohiscum  rie  hqiiatrir  Dens,  nc  tHoriamttr. 
Debebatur  ergo  Mo!'i  a  populo  Israelitico  pleuissima 
ct  absoluta  obedieDtia.  De  jurc  rt^m  Deus  ipse 
(1  Sam.  viii.  11 — 17),  per  Samuclem  dicit :  lletc 
erii  ratio  ipsaregis  qtii  reguabit  super  rojt;Jilio8 
teatro*  accrpifit,  tit  xihi  dijiponaf  in  cttrribns  saia 
et  1«  equitihun  #«m,  et  ut  cnrrant  ante  currum 
jtuum :  et  ttd  di^wnendNtH  sibi  ehiliarehos,  ei 
fiffectos  guinquaizeitia :  et  nd tiraMdum  urva  xnu, 
^et  ad  metintdum  viexsem  suam,  et  ad  Jaciendim 
hutrutaejUa  bedica  sua,  et  in.itruuteNta  curruum 
stwrurn;  siirtiliter  Jilias vestras accipiet  in  Hiigaen- 
tariaxy  lu  r.oquas,  et  in  pistrtces :  etlam  agro* 
testrusy  ct  rincas  vestras,  ac  oliceta  restra  optitnn 
aecipieiy  et  dahtt  serpi»  swJs  ;  servosque  restros^  et 
ancilitts  veslras,  ac  jm:eneti  prtestaiitissitnoa,  et 
asinW  v-estros  aceipiet,adhibchit(fue  ad  opm  «nuvt: 
greges  vestros  decimabit ;  denique  ros  eritis  ei 
aervi.  Potentia  hac  absoluta  est,  ncmpe,  eicea 
otMnei  regis  serei  sant.  Rursns,  andita  ratione  tv^ 
Rui  popnlus  aswuslt  tamen  diceiis  (verx  19 — 20); 
«ed  rrx  pneerit  tiobix,  «/  simitii  aos  qitoqne  sicnt 


156 


DR  CIVITATB. 


CAP.  XX.    onmeM  i.*ta  gentes  ;  et  rintiicetnos  rex  «ofter,  et 
'     •  ,  .'    nrocedem aute nos  ffcrat  hella noslra.    Confirmata 

Ilu  ilDnuuiQ  '  " 

hicsunt  \\%  quc  habtmt  sumrDam  potcstatem.jura 
omuia  tum  militiie  tum  judirioriim ;  quEC  adeo 
absoluta  est  poteutiu,  ut  honio  ad  liomineni  poten- 
tiara  majorem  transferre  non  possit.  Praeterea, 
iwtcntia,  quam  a  Deo  petivit  Salomon,  hffic  crat 
( I  Reg.  iii.  9) ;  He»  servo  tno  ammKiii  intellif^entem 
ufl  judicandim  populum  tiiuiit  dtscernendo  ittter 
bomm  et  malum.  Quamobrem  jus  judiciorum  et 
jiis  priescribendi  regulas  boni  et  mali,  id  est,  jua  le- 
gum  frrendaniDi,  pertineiit  ad  illum  c|iii  suMimtu» 
iiabet  potestatem  civilcm.  Uupesivit  Davidem  Sau- 
lusuteum  occideret;  cum  tamen  Saulum  occidere 
potuit  Dnvid,  et  ut  faeeret  hortati  suut  eum  sen-i 
ejus,  vetuit  eos  David  dieeiis,  (1  Sam.  xxiv.  7) : 
Absit  iitjacerem  remhtinc  domino  meo,  unctotfe~ 
fiovte,  extendendo  iitanum  mcaiu  contra  cum  ;  nam 
iiHctm  Jefiovo'  est.  Coutirmatur  hic  regum  impo- 
uitas.  De  Bcn-orum  obedientin  dicit  Sanctus  Pau- 
ius,  (Col.  iii.  22)  :  Servi  obetiitc  dominis  vestri*  in 
omnibus.  De  obedientia  tilionun  dicit  (Col.  iii.  'iO), 
Filii  ohedite  parentibm  in  omnibus.  Debitaei^a 
filiis  et  aervis  patribu»  suis  et  domiiiis  est  obedien- 
tiasimplex.  Porro(Matth.ssiii.2,.3)  dicit  Christus, 
In  catlicdra  Mosis  setlent  ScrififB  et  Pharisiei ;  om- 
nia  ergogiio'  dixeriat  vohts  iit  scrvetix,  sercate  et 
Jacite.  Ecce  nu-sus  obedientiam  simplicem.  Etiam 
Sanctus  Paulus,  (Tit.  iii.  I }  Ipsis  sitggere  ut  scse 
stdijiciant  principihusac  potestatibtis  obtempereni. 
Obedientia  hiec  siniplex  est.  Postrcmo  Servator 
uostcr  i|>se  docet  (Muttb.  sxli.  21)  tributa  impo- 
sita  a  summa  potestate  civili  sotveuda  «sse,  ipsc  sol- 
vens  et  tlate,  inqiiitus,  Ctesari  eaqucc  C<csttris  «unt. 
Itom,  quod  quicquid  is,  qui  summam  habet  potes- 


DE  C1V1TATB. 


167 


tatem,  exegerit  n  subdito  suo,  recte  evigitur  quandu 
opuserit,  etquod  utruu  opus  sit  uecHeiiwejudiea- 
bit,  ostendi  potest  ex  verbis  Christi  (Matth.  xxi. 
2,  3)  discipulis  suis  mnndaiiti^i,  fie  m  vicnm  qni 
tchia  esf.  ex  adverso,  et  statim  invemetis  asiaam 
Ugatam  et  piiiJum  cum  ca ;  solventcs  cos  adducite 
ad  me :  el  si  qnis  cohis  aliqnid  dixeril,  dicite, 
Domino  his  opus  est ;  statim  autetn  tniftrt  eos.  Non 
intemigaljunt  ulrum  necessitas  tUa  sive  opus  jus  eos 
capicudi  dotniuo  trlbuat,  uequc  utrum  domiuus 
nectfssitatis  Hlius  judex  sit;  sed  iu  voluntatc  Dci 
acqniesrrnt. 

His  locis  addi  etiam  potest  qnod  dicittir  (Gen. 
iu.  5),  Eritis  sicut  dti,  seietttes  bont  et  mali:  et 
(vers.  1 1 )  quis  indicatit  tihi  nudum  esse  te  ?  Ah 
de  fractu  ilVnts  arboris,  de  quo  interdixcram  fibi 
ne  comedas  ex  eo,  commederis  ?  Cognitio,  id  est, 
judicatio  boni  et  mali,  vetabatnr  sub  nomtne  fruc- 
tns  arboris  scientise  boni  et  mali,  in  experimentum 
obedicntiie  \dami.  Diabobts  autctn,  ut  ambltionem 
fcmiiiw,  cut  fructus  iUe  pulcber  jara  visus  crat,  in- 
ce&dcrct,  dixit  ilH  fore  tUos  quasi  deos,  seientc.s  boni 
et  mali.  Cum  igitur  coinedt&scnt  ainbo,  nrrogarunt 
quidem  officium  quod  Dei  solius  erat,  nompo  judiea- 
tionem  boni  et  mali,  sibimet  ipsis  ;  qnanquain  faeu!- 
tatetn  uovam  disceruendi  inter  boiitim  et  inalum 
nnUam  acquisierant,  Quod  dicitur  autem,  quotl 
cum  comedb*sent,  viderunt  se  nudos  esse,  nemo  lo- 
cum  iUum  ita  interprctatus  &%  quasi  cceci  ante 
fuerint  neque  siias  ipsonim  eutesviderint.  Sensiis 
antcm  manifesttis  e«t,  quod  co  primum  tcmporc  nu- 
ditatcm  suam,  iu  qua  Dcw  viijiim  c»t  illos  crcare»  in- 
decoram  esse  judicarunt,  i't  pudore  suo  Dci  opus 
tacite  coudemiiarunt.  Interro^t  ergo  Adamuin 
Deus,  cotnmedisii,  etc.  tanquani  si  dixisset,  tu,  qui 


CAP.XX. 

\}r  iloRitnln 

pau^mo  Ft 
dn|iuti<'ii. 


l&R 


DB  CIVTTATB. 


dnpoUcD. 


CAP.  XX.  obedientlam  mihi  debcs,  arrogasti  tiM  potestatcm 
de  actionibits  raeis  judicaudi  ?  Unde  pcrepicue, 
quanquain  allcj^orice,  significatur,  facta  eorura, 
quibus  sununa  est  pctcstas,  a  subditis  suis  uon  esse 
reprehendenda  nec  disputanda. 

Itaque  maiilfeste,  quantum  ego  iuteUigo,  non 
modo  ex  rntioiiej  sed  etiam  es  Seriptura  Sacra, 
summam  potciitatemf  sivc  ca  iu  uiio  liomine,  ut  iu 
moiiarchiis,  sivc  ia  uno  ccetu,  ut  in  democratiis  et 
aristocratiis,  collocata  stt,  tantam  esse  appnret 
quantam  facere  eam  possunt  homiues.  Cluauiiuam 
autcm  de  potcstate  indetinita  multa  iucoimiioda 
homiues  ima^uari  sibi  possimt,  iucommoda  tamea 
quiB  polCBtatem  limitatam  comitautur,  nempc  bel- 
lum  uniuscujusque  contra  ^iciuum  m\km,  multo  ?unt 
majura.  Conditio  hominum  in  hac  vita  siue  iu- 
couimodis  nunqnam  erit.  Neque  est  in  civitatc 
quacuiKjuc  incommodtim  raagnuin,  uisi  quod  plc- 
rumqiie  a  civium  ipsomm  contumaoia  et  a  viola- 
tione  pactorum  illorum,  in  qnibus  csscntia  civitatls 
consistit,  ortum  sit.  Quicunquc  autem  potestatem 
snmmam,  nimiam  esse  putaus,  dimiuuere  couabitur, 
subjiciet  se  potestati  majori  qu£e  iiummam  Umitare 
posse  videbitur. 

Muxima  contra  potestatem  absolutam  objectio 
dcsumittir  ab  eo  quod  fieri  solet,  et  eorum  est  qui 
iutcrrogaut  ul>i  et  qnamh  potcstas  absoluta  a  sub- 
ditis  ag7iitfi  fuerit.  Sud  vicissim  ego  illos  iuterrogo 
ubi  et  fjnamlo  litiera  n  seditioue  et  bello  civili  exli- 
tit  civitas,  nhi  potestas  absolnta  non  fuerit.  In  gen- 
tibus  illis  ubi  civitates  (hu  duraverunt  nec  nisi 
bello  csteruo  perierunt,  subditi  de  potentia  summa 
suorum  principum  nmiquam  disputavenuit.  Ar- 
gumentura  autem  a  consuetudiue  honiinum  sump- 


DB  CIVITATB. 


15!) 


■taajHiUeo. 


ttim,  qui  iu  causas  et  natnrain  renim  civiUum  uun-  cAr.  xx 
quam  profmide  iuspexcruiit,  invalidum  est.  Etsi 
enim  homiues  fuudameuta  domorum  suarum  supcr 
arfnam  ^-ollorarent,  nou  tamcn  inde  iuferri  potest 
ut  ita.  fieri  debcAl.  Scientia  constituendi  couser- 
vauditiue  civitates,  re^ilas  certos  habet  et  infalllbi- 
les  noD  minui;  quaui  arithmetica  et  geometria ;  ne- 
que  ab  usu  tantum  dependet.  Quas  re^las  ex- 
cogitnndi  otium  neque  habuenint  pauperes,  neque 
qni  otium  et  vohmtatem  habuere,  qua  mcthodo  id 
facicudiun  crat  iutclicxcruut. 


CAPUT  XXI. 

DE  LIBERTATB  CIVIUM. 

Lihertas  sigiiificat  proprie  ahsentiam  impedimen- 
toram  motud  exteruorum ;  et  dieilnr  non  minud 
de  rebusirrationalibuset  inaaimatis,  quamrationa- 
libus.  Quicquid  enim  tta  ligatur  vel  concluditnr, 
ut  nisi  iu  spatio  ab  extemis  corjioribns  lietermi- 

,  nato  moveri  ueqneal,  id  ultcrius  progrcdieudi  liber- 
te  carere  dicimus.     Itaquc  auimalia  dum  mtu-is 
iucluduntur  vcl  catcnis  ad  locum  certum  alligautur, 

jeuudi  quo  alioqui   itura   essent  liberiate  carcnt. 

luaiido  vero  impedimentujn  in  ipsn  est  natura  rei, 

lon  libertate  sed  potetttia  carere  dicitur ;  sic  ho- 

Tiio,  qui  morbo  aflixus  lccto  ettt,  eundi  poteulia, 

non  Ubertate,  privari  dieitnr. 

Juxta  Iianc  propriam  et  receptam  vocis  significa- 
tionem,  liber  dicitur  is  (|ui  ex  iis,  qu!R  \iriba8  et 
arte  propria  facere  potest,  quin  faciat  quicqtiid  vult 
non  impeditur.  Sed  voces  liher  et  (ihcrtas  qui  ad 
alias  res  pneter  corpora  applicant,  abutuntur.  Quod 


160 


DB  CIVITATF. 


DtUWrtM* 


0*1".  XXI.  cnim  motui  subjcctum  noii  est,  non  est  obnoxiura 
impedimeato.  dnoties  ergo  diciint,  exempH  cauNO, 
cia  libera  est,  non  sienifieatur  libertas  tvV,  sec!  vm- 
toris.  Itera,  quando  dicinms  donnm  Uhcrnm  est, 
non  rci  tlatfe  Mtd  daloris  libfrtntum  intclligiuius. 
Etiain  qviantlo  qiiis  lihere  loqni  dicitur,  non  seraio- 
nijt,  scd  io(jiit^tii!  libcrtas  est.  I.ihernm  donique 
orbitrium,  noii  voliuitatis  libertas  sed  volcntis  est. 

Metns  et  tibertn»  simul  consistere  in  eadem  ac- 
tioue  possDnt,  ut  quaudu  nliquis  metu  nautnigii 
b(ma  sua  iu  mare  projicit:  imm  libenter  id  facit, 
potuitque,  si  noluissct,  non  facere ;  libere  ergo 
fecit.  Sic  iUe  qui  metu  carceris  debitum  soUit, 
libere  solvit,  quia  liherum  illi  erat  vel  solrere  vel 
Don  solvcrc.  Siiniliter  nctiones  civium  omncs, 
quas  mctu  tcgum  faciunt,  si  non  faccrc  potuerunt, 
liljcra>  erant. 

£tiam  lihertait  rt  neceJ!.ntas  consistere  amul 
possunt.  Nam  aqua  per  fluminis  alveum  tum  li- 
bcre  tum  nccessitate  naturie  versus  deciivin  move- 
tur.  Item  actiones  omnes  voluutarise,  qufe  sua  na- 
tura  libero'  sunt,  quia  tamcn  causaa  babent.et  causffi 
iUie  alias  causas,  et  sic  perpetuausque  ad  causarum 
omnimn  causam  primam,  nempe  diviuam  volunta- 
tem,  uecessarise  suut ;  adeo  ut  illis,  qui  causarum  om- 
nium  connexionera  videreut,  actioiium  omnium  etiam 
voluntariarum  necessitas  mauifeate  esset.  Dcus  er- 
go,  qui  videt  et  disponit  omnia,  neccssitatcm  videt 
omnium  nctionum  a  sua  ipsius  voliiutate  proficis- 
centium.  Homines  enim,  quanquam  multa  faciant 
contralegct;  divinas,  idest,  multaquonmi  Deus  non 
est  author,  uullam  t:imeu  passionem,  voluntatem,  aut 
appetitum  habcnt,  cnjus  causa  prima  et  plena  non 
sitavoluntateDci.  Nisi enim  voluntasDei  nccessita- 


DE  CIVITATB. 


161 


O^KIiwUita 


tem  voluntati  hnmanfe  impoiieret.etper  conse(|uetis  cAr.xxi. 
actionibus  omnibus  ab  ea  de|>endentibu3;  libertns 
voluntatis  huumuie  omnipotentiam  et  omniseientirim 
et  libertatem  l)ei  tolleret.  Atque  hiee,  quatenus  ad 
institutam  prxseus,  de  naturoli  et  proprie  dicla  li- 
beriate  dispntata  aufRciant. 

Quemadmodum  autera  homines  pacls  ct  coDscr- 
vaUonis  guac  causa  hominem  feccrunt  ar/ificialem, 
qucm  vocant  civitntein,  ita  ctiaiu  viucula  cxcogita- 
nint  artificialia,  quse  vocautur  lcgcs  civiles ;  quse 
vincula  i{)si  mutuis  iiiter  se  pacti»  ab  una  parte  ad 
illius,  cui  aummam  dedernnt  potestatem,  labra,  ab 
altera  paite  ad  suas  ipsorum  aures  alli^-anint.  Vin- 
cula  autem  hsee,  et^i  natura  sua  fragilJu,  satis  tamcn 
tenncia  sunt,  non  a  diSieultate  sed  u  periculo  qno 
franeantur. 

Vincula  haec  ariijtcialia  ea  snnt,  qusc  opponi  in- 
tclligo  lihertati  civium.  Cum  enim  actionibuii  teges 
pncscrtbere  omiiibus  impo.ssibile  «it ;  Vtbertatem 
huberc  civiit  dicitur  ad  iUos  actiuues,  dc  quibus  iu 
legibns  nihil  dcBnitur,  etad  eiis  solas.  In  his  ergo 
tmicuique  id,  quod  sibi  maxime  videbitur  expedtre, 
facere  libcnim  est.  Siu  de  libertate  corporia  a  car- 
ccre  et  cateuis  Ulwrtas  civilis  intelligerctur,  absur- 
disaime  conqnerereutur  libcrtutcmque  fla^tareut 
hodie  rebelles  nostri,  qui  oa  manifestissimc  fruentes 
rebellaverunt.  Libertas  igitur  civium  in  iis  tautum 
rebus  consistit,  quas  in  I^bus  fercudls  legislator 
prjEtermisit. 

Lihertas  tamen  ha:c  civilis,  ({uin  is,  qui  summam 
habet  poteetatem,  vitie  ct  necis  civium  arbiter  sit 
impedimeuto  non  est.  Ostensum  enini  est  civjbu» 
ab  eo,  qui  sumraam  habet  potestatem,  id  est  civi- 
tate,  injuriam  fieri  nou  posse  ;  t\&\  per  iuiquitatem 
VOL.  Tll.  M 


162 


DE  CIVITATE. 


CAP.  xxt.  injurius  cssc  in  Dcuni  possit.  Contingere  ei^o  po- 
n,i>uriuto  test,  et  contingit  siepe  in  civitatibus,  jussu  sura- 
wbmx.  uiAm  habentis  potestatem,  iunoceutem  etiam  siue 
iujuria  iuttrfici ;  ut  quando  filiam  suam  occidi 
jussit  Jcphtha.  Etiam  iu  occisione  Uri£e,  ctsi  rex 
David  inique  fecit,  et  contra  Deum  graviter  pec- 
ca^Tt,  contra  Uriam  tameu  non  peccavit,  qui  facti 
iUius  autborem  se  fecerat.  Tihi  soit  pcccavi,  sunt 
(Ps.  iv.  fi)  verba  ipsius  ad  Deum  Davidis.  Deo  eiiim 
solo  ohligari  potuit  rex.  Etiam  populus  Alheniensis, 
eum  civcm  per  ostracismum  in  exilium  mittcret, 
non  illura  erimiuis  uccusabat,  sed  quemeunqne  ex- 
ulare  voluit  numerus  conciviummaximus,  is  exula- 
bat ;  non  quia  violator  legiini  er»t,  sed  quia  i>ropter 
nimiam  potcntiam  violarc  Icges  impuuc  posse  vide- 
hatur.  Itaque  Aristidcui,  cui  cognomcn  justi  ipsi 
ante  dcdcraut,  civitatc  cxpulcnmt.  Expulcrunt  item 
Hyperbolum  imi  ordinis  hominem  scorram,  quem 
nerao  metuebat  quia  votuerunt;  joculariter  forte, 
non  autem  injuste,  cum  id  jm-e  fecerint  civitatis. 

Libertas  illa,  de  qua  in  Graecorum  Uomanorum- 
que  vetcrura  libris  historicis  et  politicis,  hodieque 
in  sermoue  et  scriptis  eorum  qui  GrBeeam  et  Roma- 
uam  potiticam  suam  faciunt,  tum  mn^uifica  fit 
mcntio,  non  cirium  siugularium,  scd  civitatis  liber- 
tas  est ;  eademquc  quie  houiinum  singularium  fuis- 
set,  nisi  constitutse  civitates  et  leges  fuisscut  Sicut 
enim  inte.r  homines,  sine  lege,  sineimperio,  belhim 
uuicuique  coutra  nciuum  est,  nuUa  autem  hsercdi- 
tas  filiis  trausmittenda,  uuMa  proprietas  bonomra, 
nutln  securitatt,  sctl  libcrtas  unicuiquc  plena  et  ab-  i 
soluta:  ita  intcr  civitat.cs,  (jnarvim  una  alt('ri  non 
subjicitur.  uiiicuiquo  civitati  libertas  faciendi  quic- 
quid  sibi  commodum  videbitur  absoluta  est.    Sed 


DE  CIVITATB. 


1«3 


DcIiWrUita 


tamen  ita  ^nmnt  perpetuo  ac  si  hellum  esset,  pa-  cap.  xxi, 
rati  ad  pugiiaoi,  torinenus  bellicis  coiitra  vicinos  '  '  ' 
undc<{uaque  coltocatls.  Itaque  uequc  Atlienicasis 
Dequc  Rouiiuius  quisquam  liher  a  legibus  crat,  scd 
civitates  eorum.  In  portis  murisquc  urliis  Luccae 
etsi  inscribatur  magnis  characteribus  LIBERTAS, 
Luccensis  tamen  ucmo  majore  libertate  fruiturquam 
Coustautinopolitnnus^  utrobiquc  cnim  lcgibus  civi- 
libufi  nnciuntur. 

Dulci  antem  nomine  lihertatis  facile  deoipiuntur 
hominra,  quidistiuguerenescientes,  id  quodci\ita- 
tis  solius  jus  est  pro  sua  cujusque  hxredltate 
privata  tiibi  arro^iut.  Qui  crror  quoties  authoritate 
eorum,  qui  proptcr  ca  qus  scripscrunt  politica 
cielebrcs  sunt,  confirmatur,  miraiidum  non  cst  si 
seditiouera  et  status  mutationem  pariat.  In  parti- 
bu3  orbis  terrarum  occiduis  opiniones  nostras  de 
iiistitutione  et  juribus  ciritatum  accepimus  ab 
Artslotele,  Cicerone,  aliisque  Grfficia  et  Romanis ; 
qui  enm  dcgcrcnt  in  cintatibus  democraticis  ct  aris- 
locralicis,  jura  illa  non  a principii.'*  natura"  drduxe- 
nint,  sed  usum  et  con.suetudincm  cii-itatum  suarum 
in  libros  suos  politicos  transcnpsemnt,  nou  aliter 
quam  rc^as  loqucudl  cx  usu  tempori&  sui  dcscri- 
bere  solent  grammat  ici .  Quoniam  ergo  A  tbenienscs, 
ne  statam  mutare  cuperent,  libL-ros  solos  es.-*  cos 
qui  in  civitate  viverent  populari,  servosque  esse 
qui  sub  monarcha  essent,  docebantur  ;  ideo  Aristo- 
tclrs  (in  Polit.  Lib.  vi,  cap.  2)  libcrtatem  supponi  in 
dcmocratia  scrlj^sit,  nemiuemquc  in  alia  civitatis 
forma  esse  liberom,  Sicut  autem  Aristoteles,  ita 
qnoque  Cicero  aliique  scriptores  politicam  doctri- 
nam  suamsuper  Ronianonim  consuctudiiicm  funda- 
verunt ;  qui  Romaui  monarchiam  odissc  didiccrant 

M  t 


164 


DB  CIVITATE. 


olTiim. 


CAP.  X1CI.  ab  illis  primis,  qui  cum  summum  imperantem, 
nempe  regera  suuin,  deposuisseut,  summam  Roma; 
potestatem  iuter  se  diviseraut.  Lectioue  autem 
libroram  horum  a  Graecis  et  Latinis  scriptonim 
fnctum  est,  nt  homines  iiostri,  ab  infantia  opinion- 
ibus  UHs  innutriti.sub  libertatisfa.ha  sperie  hnbitum 
tandem  contraxerint  tumultibus  faveudi,  actioncs 
eorum  qui  isumm&m  habent  potestatcm  repreben- 
deudi,  et  rursus  reprcliendendi  rcprchensorcs  illos ; 
idquc  cum  tauti  sangainis  effusione,  ut  vere  possim, 
puto,  afiirmare  nunquam  quicquam  tam  care  emp- 
tum  esse,  quam  Grrecorum  Latinorumque  linguas 
emeruut  partes  ha;  mundi  oecidentales. 

Ut  veniamus  jam  ad  ea  iu  quibus  libertas  ciwiura 
vera  consiatit,  id  est,ut  dicamus  qusuam  illa;  ac- 
tiones  sunt  quffi,  jussre  ab  eo  qui  summam  habet 
potestatem,  possunt  tnmen  sine  iujiistiliu  prfftcr- 
mitti ;  cousiderandum  cst,  qua>nnm  jura  illa  siut, 
quec  tu  civitate  institueuda  deponimus,  sive,  quod 
idcm  cst,  quas  libertatcs  nobiKmut  ipsis  denee;emu8 
tunc,  quando  omnium  actionum  simpliciter  liominis 
ve\  ccctus  qnem  summum  facimus,  authores  nos 
facimus  siuguli.  lu  ipsasubmissioueconsistittum 
obOgalio,  tum  liberfas.  Itaque  ex  eadem  submis- 
sione  obJigatiouis  et  libertatis  argumenta  sumi 
debent.  Nulla  enim  teuetur  obligatione  quisquam, 
qnse  a  sni  ipsius  actione  non  procedat ;  eum  per 
naturam  homines  libertatem  jeqnalem  omnes  lia- 
beut.  Quoniam  autem  argumeuta  ilta  vel  ab  ipsis 
verbis,  nempe,  actionum  07»niam  ejtis  kominix,  cui 
«umiitam  trihuimtts  potvatatfm,  uuthorem  mej^acto, 
vel  ab  intentione  ejus  qui  potcstati  summie  se 
submittit,  quse  intentio  intclligitur  a  fine  propter 
quem  se  submittit,  sumenda  stmt ;  obligatio  et  lib- 


DB  CIVITAT8. 


195 


eirium. 


crtae  civium  singulorum  ab  illis  verbis  vel  ab  illa  cap.  xxi 
intent.ione  deinotistran(kc  sunt.     Finisantem  insti- 
tntionis  civilis  cst  pnx  eiviuni  intcr  sc  ct  dcfensio 
coiitra  hostem  piiblicnm. 

Prinio  ergo,  quia  institutio  civitatis  fit  per  pacta 
unitisctijuii>que  cum  unoquoqne,  uanifestum  est 
libcrtutem  civi  mancre  circa  rcs  illas  omnes,  quarum 
jns  pcr  pactum  transfcrrivclabjici  uonpotcst,  Hed 
ostensum  cst  (cap.  xiv.)  ]>HCtum  dc  scipso  contra 
vim  non  clefendcndo  invalidum  i;ssc.  Ei^o  si  sam- 
mam  habens  potestatem,  civem,  quanquam  jnre 
morti  coudemnatum,  seipsum  interficcre,  mutilare, 
vel  valnerare  j  aut  vi  persoimni  ejus  invadenti  non 
resiKtcrc ;  aut  ab  alimciitis,  medicina,  aere,  vel  alia 
re  sine  qrni  vivere  non  potcst,  se  abfidnere  jusscrit ; 
habetcivis  ille  recu.^andi  libortatem. 

Si  quis  civis  iutcrrogetur  a  summam  habente 
potestatcm,  vel  per  authoritatcn)  ejus,  dc  crimiue 
quod  ipsc  civis  commisit,  falcri  crimcn,  nisi  facti 
venia  dati,  non  obligatur ;  quia  nemo,  ut  ostensum 
eal  supni,  obligari  pacto  potest  seipf^um  accui^are. 
Pncterea,  submi3t.io  civia  continetur  his  verbls, 
autkor  sum  omnium  aciioitum  ejtta  cui  autnmam 
trihuimu-a potrstatei».  Scd  in  lija  verbis  libertatis 
naturalis  re^itrictio  nulla  cst.  Etsi  cnim  ut  me 
occidat  eoncedam,  non  obligorut  jussu  cjusoecidam 
mei|)sum.  Aliud  enim  ettt  dicerc,  occide  me  vel 
coucivem  nicum,  si  vis  ;  aliud  autem  dicere,  occidam 
me  aut  concivcm  meum.  Scquitur  ergo  nemincm  aut 
ad  occidendum  seipsum  aut  concivera  ex  iiteis  verbis 
obligari.  Itaque  obligatio,  quam  quis  habere  inter- 
dura  possit,ju3.susnmmiepote8tatis  faciendi  action- 
em  aliquam  periculo&nm  autiudignam.nonaverbis 
depeudet  expressi^  quibus  se  subuiisit,  sed  ab  inten- 


lf.6 


DK  CIVITATE. 


SAP.  XXI. 

dilaiD. 


tioue  qme  iatolIigLtur  ex  fiiie  inatitutionis  civilis. 
Quniido  er^o  ncgatio  obetlientijefincm  iiifitittUioiiis 
av-itfltJB  fhiBtJineRin  facit,  Itbcrtns  rcnusandi  nulla 
est ;  alioqui  lihertate  sua  nnturali  uti  potost. 

Itaque,  $i  quis  jubeatur  cuutra  liostem  publicum 
pugTiarc,  c|uaiiquam,  si  recusct,  potestati  suramse 
puniendi  cum  nondesitjus,  potcst  tanicn  aliquando 
sinc  injustitia  recusare;  ut  quando  alium  uiilitem 
non  minus  iduneum  sub&tituit ;  tunc  enim  civitatcm 
Don  deserit.  Prseterea,  a  summo  jure  detnihendum 
est  aliquid  propter  quoniiidam  homiiium  tiraidita- 
tem  naturalem,  iioii  solum  fi-iniiianim,  a  quibus 
officia  tanti  pcriculi  niinquam  expectantur,  sed 
etiam  rironim  quibus  animus  femiiiinus  est.  ftuan- 
do  prtelium  committitur,  fuga  taudem  fit  ab  nna 
vel  altera  parte;  si  tame»  non  a  pertidia,  sed  a 
metu  fuga  oritur,  non  injnste  fugere  dicuiitur,  sed 
turpiter  vel  inhoneste.  Propter  eandem  ratiouem, 
si  quis  prseliiim  conctur  evitare,  injustitia  nou  est, 
sed  igiiavia.  Yeruntaineiiquirailitem  se  conseribi 
iubct,timiditutisuaturaIisexcusationemperdit,obli- 
gaturque  non  modo  prtelium  inire,  scd  etiam  invito 
ductorc  sno  ntm  fugere.  Quando  autem  defcusio 
civitatis  civium  simul  omniura  uno  et  eodcm  tcm- 
pore  auxilium  postulat,  unnsquisque,  qni  vel  arma 
gestare  potest  velad  victoriain  aliquid  quautulum- 
cunque  coutribuere,  ad  railitiam  obligalur ;  quia 
alioqui,  institutio  civitatis,  quam  couservare  cives 
nolunt  vel  non  audent,  vana  esset. 

Contra  arma  civitatis,  defendendi  alterius  cansn 
sive  nocentis  sive  innocentis,  arma  sumere,  liberum 
ncmini  cst ;  qxua  libertns  talis  summam  Labcnti 
potcstatem  mcdia  ad  defeiisiouem  civium  aufert, 
ipsamque  civitatts  essentiam  destruit.    Cliiid  autem. 


DE  CIVITATB. 


Ifi7 


81  multt  simul  coiitra  civitatis  {wtestatcm  suinumm  cxr.  ssi. 
crimcn  altquml  commiseriut  capitale,  propter  quo<1, 
nUi  sc  defendant,  expectant  morCcm,  qtiferet  aliquis 
utnim  tibertateui  illi  conjunetis  viribus  se  mutuo 
defendendi  Iiabcant?  Habeiit  certe.  Kam  vilas 
suas  defendunt  taiitutn  ;  id  qood  et  innocenti  et 
nocenti  icqiie  licet.  Injustitia  quidem  erat  officii 
vinlatio  prima ;  scd  quod  arma  postea  ad  st-  deft-n- 
dendos  sumpscrint.crimcnnovum  uon  cst.  Kxcu- 
satio  autem  sui  defensionia  oblata  venia  toUitur ; 
facitque  ut,  si  assistere  caiteris  perseverent,  iiijusti 
siiit. 

Rcliquu  civinm  libertas  depeiidet  a  legura  silentio. 
Ubi  euim  uon  de6nit  lex,  uuicuique  faciemli  tcI  nou 
faciendi  Ubertas  est ;  eaquepro  arbitrio  summfe  po- 
te^taUs  aliquando  nmjor,  aliquando  nunor  eitt.  Si 
intcr  civcm  et  cum  qui  sunimam  habet  potcstatem, 
controversia  sit  de  jure  agros  vel  bona  pofisidendi, 
vel  de  debita  |iecunia  vel  opera,  vel  de  pwiia  corpo- 
rca  vel  pccuniaria,  qua;  in  lege  aliqua  prxcedcnte 
fundata  sit,  libertos  c\\\  legc  agentU  est  contra  eum 
qui  !^ummamIiabetpoteatatem,eademqnamlmbercC 
contra  coucivem ;  coutroversia:  autem  ilUus  judex 
erit  is,  qui  sumraaiii  habct  potestatein.  tiuouiara 
enim,  qui  summum  halict  pntcstntcm,  virlute  pctit 
legis  pnecedeutis,  non  ^nrtute  potcstatis  smuma!, 
Don  amplius  petere  velle  inteUigitur  quam  quod 
legc  illa  debitum  Osse  apparebit.  Nihil  ergo  facit 
civis.a  quo  petitur,  coutra  voluntatem  ejus  qui  habet 
summam  potestatem.  Sed  si,  qui  habet  summam 
potestatem,  virtute  potestatis  peteret,  agere  con- 
tra  illum  legc  civis  non  potesC.  Quicquid  enim 
virtute  potcstatis  summai  petit,  authorilatc  petit 
ipsius  civis,  et  proindc,  qui  ag^it  coutra  summam 
pote!)tatem>  contra  scipsum  agit. 


168 


DE  CIVITATB. 


Dalitnrut» 
«Mutn. 


CAP.  xxt.  Si  inonarcba  vel  summam  habens  potcstatem 
ccBtus  uni  vel  pluribus  ei\'ibus  privilegium,  id  est, 
jus  sive  libertjitem  privatam  coiicedal,  c)ua  con- 
cessa  snbitem  populi  procurnrc  iian  potest,  t-onccs- 
sio  illa  inralida  est,  iii»i  siinul  npcrtis  vcrbis  summffi 
pote&tati  renuncict,  vel  iu  nltcrum  cara  trausferat. 
Eo  euim  quod  potuit,  si  voluisset,  suramie  pote^tati 
verbis  perspicuis  reuuneiasse,  vel  eam  iu  aliiim 
transtulisse,  iiec  fecit,  intelUgeiidum  est  neque 
renunoiare  neqHe  transferre  volnisse ;  et  proindc 
coneessionem  illam  ab  ignorantia  profectam  ca.se 
repugnantifle  inter  enncessum  privilcgiuui  et  potcs- 
tatem  summam.  Rctinetur  ei-go  potcstas  summa^ 
et  per  cunsequens  jura  omnia  retineutur  qus  ad 
excrcitium  ejus  suut  nccessaria ;  qualia  sunt  potes- 
tas  belli  et  pttcis,  judiclorum,  magistratuum  et 
ministronnn  constitutio,  et  csetern  qute  capite  de- 
cimo  octavo  emimerantQr. 

Obligatio,  quam  cives  Imbent  erga  eum  qni  sum- 
mam  liabct  patestatcrn,  tam  diu  nec  diutius  pcrma- 
nere  iutclligitur,  ([uam  manct  potcntia  civts  prote- 
gendi.  Jus  enim  hominiim  seipsos  protegendi  na- 
turalc,  quando  a  nemioe  aljo  protegi  possuul,  niillo 
pacto  extin^ii  potest.  Is  enim,  qm  suminam  ha1>et 
potestatem,  civitati.s  anima  est,  qua  siinul  atque  a 
eorpore  separata  e.st»  niembra  motum  ab  illa  ampUua 
non  accipiuut.  ObedientiBe  finis  est  protectio; 
quam  ubicuuque  quls  viderit,  sive  in  sc  sive  in  alio, 
ad  illam  obedientiam  ejus  ct  coiiatura  ad  illara 
conservaudam  applicat  natura.  Quanquam  autem 
potestas  summa  exiutentioneinstituentium  iramor- 
talis  sit,  sua  t-ameii  untura  iion  soluni  morti  violentar 
a  bello  externo  suhjecta  est,  sed  etiam  propter 
ignorantiam  et  passiones  hominum  babet  iu  se,  ab 


DE  CIVITATE. 


160 


Dc  libntMa 


ipsa  institutionc,  semina  miilta  mortalitatis  a  dis-  cxr.  xxr 
cordits  civium  ipsorum. 

Si  civis  bcUo  captus  sjt,  vcl  pcrsoua:  iiut  vit«  ejos 
necessaria  intra  pnesidia  lnjstium  sint ;  liostcs  au- 
tem  vitara  et  corporis  libertatem  iUi  permittaiit,  ea 
couditione  ut  victoi-i  subditus  sit;  civis  iUe  eoiidi- 
tionem  aocipiendi  Ubertatem  liabct ;  et  cmn  accep- 
taverit,  netoris  subditus  esi :  nam  alia  ratioue 
pouMTvare  se  non  potuit.  Si  quis  autem  ab  hoste 
in  carcere  aut  vincuUs  detineatur,  nec  credatur  sibi 
corpus  suum,  piicto  viuctns  non  iutctUgitur,  ideo- 
que  anfugere  vel  servare  se  quocmiquc  modo  jure 
potest.     - 

fii  mouarcba  suramae  potestati  pro  se  et  haTcdi- 
bus  suis  rcntiDtict,  redeunt  cives  ad  Ubertatem 
natunc  absolutnm.  Quanquam  enim  quis  iUi  fiUus 
sit  vel  rogiiationc  proxiinus  indicot  uatura;  quia 
tamen  iUi  hteros  sit  dcj>endct,  ut  osteusum  est 
capite  prfecedente,  a  sna  ipsius  volnntate.  Itnque 
sihEeredem  Imbere  nolit,  siimma  potestas  et  subjec- 
tio  perit.  Idem  continicit,  ^i  moriatur  siue  cognatis 
coguitis  ct  sine  haTcdis  dcdaratione.  Tnnc  enim 
nuUa  culquam  debetur  obcdieutio,  cum  cui  piicstau- 
da  sit  ignorctur. 

Si  potcstatem  habcns  &ummam  subdituin  iii  exi- 
Uum  niittat ;  maneute  e\iUo  subditus  ei  iion  est. 
Sed  qui  in  civitatem  aiienam  raittitm'  de  negotio 
aliquo,  vel  is  cui  peregrinori  penuittitur,  civis  et 
snbditus  manet.  Sed  hoc  pcr  contractnm  inter  ci- 
vitatCR  vel  jurc  gcntiuni  fit ;  non  vi  jwcti  aUcujus. 
Quicunqne  enim  iutra  tines  nUente  civitatis  intra- 
verit,  iUiiia  civitatis  legihus  subjectus  est,  nisi  jus 
habcat  ab  amicitia  intcr  se  nmbarmn  civitatum. 

&i  nionarcha  bcUo  superatus  subditum  se  victori 


170 


DR  CIVITATE. 


DvJilwnaU 


j  CA  p.  XXI.  fapiat,  priore  obligatione  cives  llberantiir,  debeutque 
victori  obfdipntiam.  Verum  si  captus  detiueatur, 
potvstatem  qnam  Iialwbat  in  civitale  sua  sutnmam, 
pcrdicU.i.senoii  intcUigitur.  ttuare  subditi  cjus  obli- 
gantur  obedientiam  magistratibus  ab  eo  aute  con- 
stitutis  et  nomine  ejus,  quauquam  in  captintate 
existeutis,  solitam  pra^stare.  Manente  enim  jure 
ejus,  qiiiestio  de  sola  aduunistratioue  est,  id  est,  de 
magistratibus  et  ministris  ;  quos  quia  ipse  consti- 
tuere  suo  arbitrio  nou  poteal,  illos,  quos  ipse  ante 
eonstituerat,  probare  intclligitur. 


C.\PUT  XXII. 

DE  SYSTEMATIBUS  CIVIUM. 

Dk  generatioue,  fonna,  et  potestate  eivitatis  dictum 
est.  Dicendum  nnne  est  de  paitibus  ejus.  Per 
9\jstcma  iutellig;o  numermn  quemcmque  liominum 
in  rem  ijHorum  commuttcm  congredieniittm.  tiuo- 
rum  alia  reguieiria,  alia  invgufaria  suut.  Regit- 
laria  quidem  ea  suiit,  in  quibus  liomo  vel  ccctus 
unus  periu^nam  gerit  omiiium.  Csetera  autem  om- 
«ia  saut  irregularia. 

Regularium  alia  absolttta  sunt,  sive  independen- 
tia,  id  eat,  nemini  subdita  prieterquam  suje  jjroprias 
personse  repraesentativae ;  quales  sunt  civitates,  et 
quidem  sola;.  De  qnibus  dictum  jam  est  in  quin- 
que  proxime  supcrioribus  capitibns.  Alia  sunt  suh- 
ordinata^  nempe,  summu:  potcstatl  civitatis,  cui  tum 
sin^uli,  tum  etiam  qui  ipsorum  pcrsonam  gcrit, 
subjiciuntur. 

De  sy^stematibus  subordinatis  alia  poUiica  sunt, 
alia  prieaia.  Poliiica,  qme  vocari  etiara  solent 
eorpora  poHiica,  ea  sunt,  quoc  ab  authorltate  som- 


I 


DE  CIVITATE. 


171 


mjc  potcstatis  civilis  constJtutn  sant.     Prwala  cu  cai*.  xxii. 
«unt,  quffi  coiistituuntur  ab  ipsis  civibus  vel  aotho-  n!.i— i«»i! 
ritatc  oliqua  extranea;  quae  authoritas,  quia  a  po-  tbu.eMu«. 
tecitate  extraiiea  derivatur,^«W/«/  non  est. 

Sy.stcmatum  privatorum  alia  Uctta  suiit,  alia 
ilficita.  Licita  ea  suut  qure  probautur  a  civitale  t 
cietera  illicita. 

Systemata  irregularia  smit  qure  aim  personam 
Qon  babcant,  coii5i5nint  in  concm^su  tantum  po- 
pnli ;  qns,  si  lege  civiti  noa  sint  vetita  et  sine  xoxAa 
iDtentioue  fiaut^  qualls  est  confluxus  populi  ad  fo- 
nmi,  vel  pouipam,  vel  alimn  fineiii  iiinoxiuin,  licrita 
sunt.  Qiiando  autein  consilio  inalo  confluuiit,  vel, 
ii  muUitudo  inagiia  sit,  incognito,  illicita  sunt. 

In  systematibus  subordinatis,  potestas  personse 
eomiu  semper  lerminatnr  a  potestate  civiii  summa; 
alioqui  systcma  subordinatum  uou  esset,  sed  civit;ts» 
cujus  persona  civiiun  cunctonim  i)cri(ona  est ;  et 
proinde  pars  civium  nulla  repraescutari  ab  alio  po- 
test,  nisi  quatcnus  pcrsome  civitatis  visum  erit. 
Pcrmitterc  enim  ut  syslema  civium  subordinatuia 
partcm  populi  in  rebus  omuibus  repraescntaret,  de- 
aerere  esset  civitatis,  quatcuns  ad  partem  civium, 
regimen,  et  dominium  di%-idere,  contra  pacera  et  sa- 
lutem  po]mli,  id  quod  is,  qui  summam  habet  potes- 
tMtem,  nulla  coueessione  facere  intelligitur,  qua  non 
pmpieuis  vcrbi.>;  suhJGctione  sua  cives  exonerat. 
Verbonmi  enim  consequcntiie  voluntati.*!  signa  non 
suut,  ubi  con.tequentije  alias  signa  sunt  in  contra- 
riam;  sed  erroris  potius  ct  fatsa;  ratiocinationis, 
quibus  humana  natura  subjicitur,  signa  sunt. 

Potestatis,  quam  habet  sjstema  subordinatum, 
limites  cognoscuntur  duabus  rebu.»!,  nempc  Uteris  ab 
to  qoi  suumiam  Imbet  potestatem,  ct  lege  civitatis. 


173 


UH  CIVITATE. 


CAP.  xxii.  Quanquara  eDim  iu  civitatis  iiistitutione  vel  ac- 
quisilioiie  literls  scriptis  opusnon  sit ;  quia  potestaa 
ibi  suuima,  ut  diximus,  limites  nullos  habet  prster 
natune  legera  non  scriptam ;  in  systematibos  tamen 
subordinatis,  tot  limitationes  circaagenda,  tempora, 
et  loca  uecessarise  sunt,  et  aeque  sinc  Uteris  scrip- 
tis  roemoria  i-etineri,  neque,  nisi  litene  illae  j>ateu- 
tes  sint  et  summo:  autlioritatis  sigais  ^gnata^,  eog- 
nosei  possiut. 

Et  (pioniam  limitationes  non  semper  facilo,  out 
fortasse  omnino  describi  literis  posisunt;  delermi- 
natio,  quid  systemati  licitum  vel  illieitmn  factu  erit, 
ad  Icges  civiles,  ubi  IJtera;  ipsai  silent,  necessario 
pcrtinct. 

Ubi  in  pystemate  subordinato  persona  est  unus 
homo,  quirquid  ille  facit  in  persona  systematis 
absque  literainim  suarum  et  legum  clvilium  autbo- 
ritate,  suum  ipsius,  non  systemutis,  ueque  alieu- 
jus  ejusmembri  pra;terquara  sui  ipsius,  factum  cst; 
proptcrca  quod  ultra  limitcs  literis  et  legibus  prie- 
scriptos  ncminis  prteterquam  suam  ipsius  personam 
Iiabet.  Quicquiduulenijuxtaleges  et  Uteras  facit, 
factum  est  uniuscujusque  homiuis  eorum  qui  sys- 
tema  constituunt ;  quod  enim  a  summa  potestatc  fit, 
ipsum  facientem  autborem  habet;  quia  factum,  quod 
a  literis  et  legibus  summae  potestatis  non  recedit, 
ipsius  summ^  potestatls  factum  est ;  et  proinde, 
siugulasystcmatis  membraaiithores  1ial>et. 

At  si  pcrsoiia  systi-matis  ccetus  sit,  quicquid  illc 
coetus  pneter  le^um  et  literarum  suarum  autliori- 
tatem  fecerit  vel  decreverit,  factum  est  totius  sys- 
tematis,  et  prxterea  unii^cujusque  eorum  quorum 
suffragiis  decretum  fuerit ;  sed  neque  bominis,  eon- 
tra  cujus  suffragium  factum  aut  decretum  erat,  ne- 


• 


DE  CIVITATE. 


que  hominis  absenlis  factum  est.     Coetws  enim  ip-  cap.  x.\ii. 
siua  ideo  factuin  est,  (juia  inajoris  parti»  est ;  et  »i-  p^~_j^y 
quidcm  crimcn  sit,  pimiendus  coctus  est,  quatenxis  «t«-ei'i™- 
poeuie  capax  est :  cxrmpli  causii,  pcr  clisjiolutidnem 
systematis,  quse  qtudem  cjusmotli  coriwribus  fieti- 
tiis  capitalis  est,  vei,  si  laodo  nerariQm  commune 
hnheat  ccctus,  per  mulctampecnniariam.   Nam  hu- 
jusmodi  systemata  a  poauis  corporeis  ipsa  exemit 
uattu-a.    Qui  autem  crimini  a  systemate  deereto 
suffragium  snum  non  dederunt>  innocentes  sunt ; 
et  quia  ccetuit,  per  literas  suas,  neminem  in  illicitLs 
reprxscutarc  potest,  innocentes  ilU  in  suffragiis 
nocentium  uou  comi^n^hcuduntur. 

Si  persoua  syiitcniatis  sit  in  homiae  uno,  ct  is  pe- 
cuuiam  mutuam  Bumpscrit  ah  cxtraneo,  id  est,  nb 
eo  qui  membrum  systematis  ejus  non  est ;  debitor 
est  is,  qui  habet  persouam  systematis,  neque  ad 
solutionem  lenetur  alius  quicuuque.  /Vlioqui,  Ute- 
rarum  suurum  authoritate  facere  posset,  ut  quic- 
quid  ipse  mutuum  sumerit  alii  solverent.  Syste- 
matis  ergo  subordiuati  mcmbrum  ad  solutionem 
pecuniie,  quam  persona  systematis  (quoties  bomo 
est)  mutuam  sumjiserit,  tcneri  non  i»otest.  Qui 
pecuniam  mutuam  dat,  cum  systemati  c\traucus 
sit,  pro  debitoribug  habet  eos  solos  qui  solvcre 
prumiiierant ;  personam  euim  mutuum  acoipicntis 
nullam,  prBeter  ipsius  liominis  naturam,  cognoscit. 
Solus  ergo  debitor  is  est,  ct  solven;  debct  vel  ex 
commuui  thesauro,  vel  e\  pecunia  propria.  Idem 
diceudum  est  de  mulcta,si  contiuf^t  persouam  sys- 
tematis  subordinati,  quam  gcrit  homo  unus,  a  per- 
ftona  eivitatis  pecunia  mulctari. 

Quando  autem  persona  systematis  in  ccetn  est, 
dcbeturquepecuniaextrEuieo,tenenturadsoIutiouem 


174 


DE  CIVITATE. 


CAP.  xxn.  UU  omnes  et  soli,  quorum  suQragns  peciinia  mutuo 
n^  mim*    sumpta  est.      Unu:)qu)iM)ue  enim  eorum,  eo  ipso 

ubu.  riri.™.  qtiod  uiutuum  sumi  suffrairiis  suis  volnerunt,  nd  so- 
lutiouem  obligautm'  ctium  totius  debiti,  quod  cum 
quilibet  uaus  solverit  omnes  liberautur. 

Quod  si  pecunia  uui  alicui  ex  ipso  coetu  dcbea- 
tur,  tkd  Bolutionem  teuetur  solus  coctus  ii>se,  id  eat, 
ipsnm  systema.  Is  enim,  cui  debctur,  si  pecimiam 
iilnm  mtituam  dari  prtesens  siiffra^o  suo  voluit, 
ctiam  sohi  voluit ;  sin  suffra^o  suo  mutuam  dori 
Doluit,  vel  si  absens  liierit,  quia  tAmen  mutuam 
daudo  mutuam  dnri  voluit,  solvi  voluit :  idem  er^o 
mutuam  sumit  ct  dat;  et  proindc  dcbitum  suuma 
nemine  poscerc  praitcrquam  a  systcmate  ipso  jurc 
protcst.  Itaque  si  systema  ex  thesauro  comumni 
solvendo  uon  est,  remedium  habet  uullum  ;  ucque 
potest  uisi  de  seipso  conqueri,  qui  spoute  sua  im- 
prudentcr  pecuuiam  suam  niutuum  dcdit. 

Manifestnm  hinc  cst,  iu  systematibns  subordina- 
tis  subditisque  potcstnli  civitatis.  interdum  privato 
bomini  systemntis  mcmbro  contra  decretum  cuetus 
protestari,  nliquandodissentire,  et  dissentionis  suae 
coiiser\'ari  memoriam  postulare,  non  modo  licitmn 
esse,  sed  etiain  expedire,  nc  nlinqui  debita  ab  aliis 
contracta  ipse  aolvere  obligetur.  Sed  iu  ccetu 
summam  liabente  civitatis  potentiam  protestationes 
bujusmodi  licita;  non  suut,  proptcrca  quodpotesta- 
tis  summa  totitiem  sout  negaiioues  ;  etiam  quia 
quicquid  fit  u  suunna  potestate,  authoribus  fit  ci- 
vibus  omnibus  et  siugulls. 

Systemntum  subordinatorum  infinita  fere  est  va- 
ricta-s.  Distiug^uutiturenim  non  solum  ab  agendis, 
propterqua;  coustituuutur  et  qu»  multorum  gene- 
nini  sunt,  scd  ctiam  a  temporibus,  locis,  et  aumeris. 


DB  CIVITATE. 


176 


quse  otnnia  definiri  debent.  Constituuntur  enim  CAr.  xxii, 
aliquando  ad  regeudam  provinciam  cam  potestate  iJ^^ZJjj^ 
literis  civitatis  terrainata.  Scd  provinciarum  qun»  sbwri»»»». 
a  cretibns  in  ipsa  provincia  rpsidentihiiR  guhcman- 
tur,  i>flun»  snnt  exempla.  Romani  provincins  suas 
prcesidibus,  prxtoribus,  vel  procuratoribasadminis- 
traveruiit:  uou  caetibm»,  sicntadmiuii^trabatur  Ips» 
Roma.  Similitcr  emissa  ad  Virginiam  et  Bermudam 
colonice,  quiuicjuam  summa  pnte^tas  in  \l\as  com- 
missa  esset  coetui  LQndinen.siura,  ccetus  tamen  ille 
colouios  iUas  per  pnefectos  admiuistra\it,  Uuan- 
quam  cuim  unusquisque  regiminis  partem  exerccrc 
cupiat,  ubi  adesse  ipse  potest ;  ubi  tamcn  adesse  non 
pote:>t,  rem  commuuem  monorcliice  quam  vcl  ari&to- 
craticc  vel  democratice  administrari  mavult  natu- 
raliter.  Quod  manifestum  etiam  est  In  privatis 
homiuibu.s  qui  multas  habent  {wssessioues ;  qui,  la- 
bore  administraudi  ncgotia  propria  levari  cupientes, 
amicum  vcl  fnmulum  uuum  potius  elipint,  cui  po»- 
sessionum  suorum  curam  committiiit,  quam  anii- 
conim  vel  faiuulorum  plurinm  systeiuali.  Potest 
tameu  pro\iuciie  vel  colouiffi  cura  ctiam  cu:tul  com- 
mitti.  Quaudo  autem  id  fit,  quodcunque  ab  eo 
cnrtu  debitum  contractum  fucrit ;  et  quodcunquo 
dccretum  ab  eo  coctu  illicitura  fuerit,  factum  est 
illorum  tantum  qui  per  siiffragia  sua  assenserunt, 
non  antem  ejus  qiii  disscusit  vel  abfult,  propter  ra- 
tiones  supra  adductas.  Cujtus  extra  fiues  coloniie, 
quam  adnilnistrat.  potestatem  in  personas  vel  bona 
colonifc  nuti  hal>ct,  qua  bona  coruiu  in  loco  qnocun- 
que  extra  ip^am  culouiam  propter  debitam  pecuniam 
exigere  jure  polest ;  quia  extra  coloniam  Ipsam  ju- 
risdictionem  nullam  habet.  Idem  ca-tus,  quan- 
quam  mulctaudi  membra  siugularia  jus  habeat,  sl 


DE  CIVITATE. 


CAP.  xxir.  leges  suas  fregermt ;  mulctam  tanicn  Ulam  excqui 

1^^^^    extra  coloniam  ipsam  jure  nou  potest.   Quod  au- 

ubiuci^riuuL    ttrm  hic  dicliim  est  de  administratione  provincia; 

vel  colouiae,  diceudum  quoque  est  de  regimiue  op- 

pidi,  Tel  uiiiversitatis,  vel  collegii,  vel  ccclcsia:. 

Id  omnibus  systematibus  subnrdinatis,  si  quifl  cx 
systcmate  causam  habcat  coutra  systcma  ipsum, 
co^itio  causa;  pertinet  ad  judiccTii  civilein,  qui  a 
summa  potestate  civitatis  ordiiiatur,  uon  ad  ipsum 
systcma,  quod  membro  suo  concivis  ciit.  lu  coetu 
suramam  babente  potestatem  civitatis,  aliter  res  se 
habet ;  ibi  euim  is,  qui  summam  habet  potestatem, 
etiam  in  sua  ipsius  causa  judex  erit ;  aut  judex  erit 
omnino  nullus. 

Systcmatis  subordiuati,  ad  regulanda  negotia 
wiercatorum  constituti,  persona  commodissima  cii;- 
tos  est  j  ccetns,  inquom,  comm  omnium  qnomm 
liegotia  regulanda  snnt;  in  quem  couvpnire,  suf- 
fraffiii  habere,  uuusquisque  eonmi.qui  peounias  suos , 
coufenint,  si  velit,  possit.  Mercator,  qui  uavem 
emere  et  mercibus  onerarc  potest,  rarus  est.  Opus 
ergo  habent,  ut  in  unum  systema  plures  conjungan- 
tur.  Finia  autem  systematis  mercatorii  is  est,  ut 
possiiit  ct  facUius  et  utilius  ne^ouari,  juxta  regulas 
a  se  quidcm  excogitatas,  sed  a  summa  potestntc 
literis  confirmatas.  Quibus  literis  si  coiiccKSum  sit, 
ut  possint  ea,  quse  a  dominio  civitatis  exportari  es- 
pedit,  soli  emere,  et  qiiae  in  civitatis  dominiuni  im- 
portari,  soU  vendere,  juxta  systematis  sui  regiUas ; 
duplum  habebunt  monopolium.  Quorum  utrumquc 
ipsis  niercatoribus  Incrosum  est,  sed  civibns  cjeteris 
ex  parte  noxium.  Quoniamenimsoli  bonn  civium 
domi  cmuut,  vilius  emuut;  id  quod  sibimctipsis 
lucro,  retiquis  autem  civibus  damuo  est.     Similiter, 


DE  CIVITATR. 


177 


quia  iu  dominiis  extemis  soli  vendnnt,  cariiis  vpn-  cap.  xxii. 
dunt;  id  quod  fiibiniet  ipsis  rursns  lucro,  exteris  ,^,~  ,^^ 
danmoeat.  Tcrtio,  quiiimerce«extemassoliemunt,  iiii^Airiin. 
Tilius  emuiit ;  id  quod  sihi  quidcm  utile,  oxtemis 
autem  iioxinm  est.  Quarto,  qiiia  merces  cxtcrnas 
soli  vetidiiDt  domi,  rarius  vendunt;  id  quod  sibi 
adhuc  Iticrosum,  sed  ooiicivibus  snis  damiiO!ium  est. 
Bono  crgo  civitatiscssct,  si  literis  conccssum  csset, 
ut  aoli  foris  civitatls  sme  raerces  veuderent  et  mer- 
ces  cxtcmas  soU  emerent ;  sed  at  domi  arbitrio  guo, 
quo  vclint  pretio,  imiiortata  venderent,  civibus  ma- 
lum  cssot.  ExjMidit  autem  sinp;ulis  hujnsoiodi  sys- 
teinatis  mcmliris,  ut  (jui  pcciiuius  suas  contulerunt, 
et  expectant  lucrum  singuli  pecunije  sux  coUatie 
proportionalc,  cousultationibus  systematis  adesse, 
libro^ue  rationum  suarum  inspioere ;  id  est,  ut 
persona  syiiteniatis  sit  iu  ipso  cietu  seu  curia,  ad 
formam  dcinocratiaj. 

Si  systema  mercatorum  homini,  qui  systematis 
mcmbrum  nnn  sit  sed  extraneus,  |)ecuuiam  debcat, 
uuum(iuodqne  membromm  seorsim  obli^tur  ad 
sulutiuuem  tutlus  debiti.  Is  cnim,  qui  sy&tematis 
mcmbrum  non  est,  pcrsonie  artificialis  notitiam  nuU 
lam  habet,  scd  personas  uatnrales  eomm  omues 
obligari  sibi  snpponit.  Verum  si  creditor  sit  sys- 
tematis  membrum,  debitor  quuque  idem  est,  nequc 
debltum  suum  nisi  a  systematc  ip.so,  id  cst,  a  com- 
mnni  pccnnia,  si  qnani  habet,pnstulare  jiire  pote&t. 
Si  civitas  a  systemate  virtutc  ]>otestatis  summsc 
pccnniani  cxifrat,  solvcitda  a  mcmbris  est,  collatis 
a  singulisud  mercaturam  pecnniisproportionRtitcr. 
Nam  cummuncm  pecuniam  nuUam  habet  systema 
mcrcaturium,  Disi  qtue  a  singulis  ad  niercaturam 
^CoUata  est 

VOL.  III.  N 


178 


DE  CIVITATB. 


CAf.xxii.  Eid(!m  systemnti  si  impoimtnr  ol>  crimeii  Qliquod 
inulcta  peciiiiiaria,  illi  soU  ad  solutioucm  tcDcutur, 
quoruui  suffnijariis  ficrl  crimeu  dccretum  crat,  vel 
(juonun  atixilio  coiiunis.sum  crat.  lo  cstcris  cnim 
crimeu  non  erat,  niKi  crimcn  sit  quod  membra  es- 
sent  systematis  peccantis.  Id  autem  crimeu  non  est, 
quia  syotema  ipsum  civitatis  authoritate  constitu- 
tum  est. 

Si  unus  ex  membris  pecuniam  systemati  debeat 
nec  aolvat,  systema  contra  iHum  lege  civili  agere 
dehet,  Neque  euim  bona  ejus  capi,  nec  persona 
ejus  in  carcerem  coujici  ipsius  systemalis,  sed  civi- 
tatis  solius  autlioritate  potest.  Coucives  enim  suut 
systcma  ct  mcuibrum  ejus. 

Systrmata  subordiuitta  etiam  pn)  tcmporc  prie- 
ftaito  constitui  pc)S»;unt.  Kxcmpli  causji,  si  mo- 
narchre  domtuii  sui  partibus  singulis,  ut  provinciis 
et  oppidis,  maiidare  visuiii  fuerit  per  deputatos  suos 
convenire,  ut  illum  de  couditione  domiuii  sui  eer- 
tiorem  faciaut.et  ei  cirea  iegum  uovarum  constitu- 
tionem  cousilium  suum  impcrtiaut,vcl  propter  aliam 
caitftani  qunmcumque,  colloquaturque  cum  illis  tan- 
quam  cum  nna  peraona  cives  omues  reprffsentatura; 
dcputati  illi  simul  uc  loco  et  tempore  a  summa  po- 
testate  constituto  couveneriiit,  ibi  ct  tunc  systema 
8Unt  regolare ;  et  perHonam  gerit  systema  totius 
dominii  civium,  qnantum  attiiiet  nd  ea  quie  a  mo- 
narcha,  summam  babente  potestatem,  tractanda 
proponcntnr ;  ad  alia  autem  non  item.  Etiam 
quaudo  nihil  aniplius  tractandum  esae  a  monarcha 
declarabitur,  systema  illud  dissolvitur.  Si  eulm 
civium  omuiuin  et  quoad  ncgotia  omuia  persouam 
gereret,  imtcstas  systematis  summa  esset,  essentque 
in  eodeu)  populo  summte  potestates  duac  ;  id  quod 


: 


DE  CIVITATE. 


179 


cum  pnce  et  sahite  populi  fieri  iion  potest.     Qntc  cap.  xxii. 
autcm  triictaiula  sunt  iii  systeuiate  tali,  priefiiiita  ^^^ 
suntiu  ipsLs  literis  quibus  courocautur.     Popului»  ufc-w^-t™ 
enini  deputatos  suos  eligere  ad  alium  fiaem  non  pos- 
sunt,  qunm  qui  in  iptiis  monarchie  literis  coDtiuetur. 

Systema  privatum  regulare,  idemque  Ucitura, 
illad  est,  qnod  stnc  Uteris  ant  mandato  snmmtc 
potc-stati.'!,  pnrterquam  lcgibus  omniiim  ci^-ium 
enmmunibns,  cnm^ituitur.  Quod  cum  una  personn 
fi)ctnin  sil,  regnlare  est.  Qnalisest  familia,  in  qna 
paterfainilias,  quatcuus  legcs  civilcs  nou  prohibcnt, 
piTsonaui  gcrit  totius  fnmihffi  ;  et  ilh  fiUi  serviquc 
obedirc  in  omnibus  rebus.  quar  non  sunt  contra 
leges  civiles,  obhgantur.  Nam  ante  institutionem 
civitatura,  jmtris  erat  iu  filios  et  servos  pote^tas 
summa,  ueque  potestatis  ejus  partem  utlam  amise- 
ruut  patresjuisi  quam  sustulcrunt  ipaorum  conscnsu 
leges  eivilcs. 

Systemata  regularia  qmdera,sed  illicita,  ca  sunt, 
quse  fiunt  ab  homiuibus  iu  uuam  personani  coeuuti- 
bus  !;ine  omui  authoritate  publien.  Uualia  sunt 
systcmata  meudicorum  et  fumm,  eo  fine  nt  mcndi- 
cent  fhrentnrque  commodins.  Etiam  privata  et 
itlicita  sont  systenmta  ea  sive  fratemitates  authori- 
tate  externn  constituta!  nd  propna;atifinem  doctrina- 
rum,  ^el  ad  factiouem,  coutra  civitatis  potesCatem 
snmmam. 

Systeinata  irregulana,  quac  $ua  natura  ficdera 
tflntnm  sunt,  et  interdum  conenrsuRtantum  popiUi, 
.sine  wrto  consitiu,  et  siue  obligatione  mntufl,  pro- 
cedciitia  a  sola  votuntatura  morumque  simihtudine, 
ticita  aut  illicita  suut  prout  singulorumconsilia  heita 
punt  vel  illicita.  Consilinm  autem  cujuijque  quale 
sit,  ab  occa.iione  intelligendum  cst. 

N  3 


m 


DK  CIVITATE. 


p.  XXII.  Fcedera  civium,  quoniam  propter  mutuain  defen- 
sionem  fieri  ftcdera  solent,  in  civitate,  quse  civiuin 
omnium  fuedus  commuue  est,  necessaria  non  sunt ; 
sed  suspecta  aunt  consilii  contra  civitatcminiti ;  et 
propterea  sunt  illicita,  vocanturque  vulgo  conjura- 
tioues  et  factioiics ;  quotics  autcm  civium  vires 
suas  conjuii2;eutiuin  consilimn  incogiiitum  est,  nt  ci- 
vitatipc-riculosnm,  injustum  et  injuste  celatum  eat. 

Si  pote»tas  summa  ia  ecetu  magno  sit,  par»(|UC 
illius,  «Eteris  insuUs,  consilium  seorsim  capiant  quo- 
modo  C£Etum  totum  nd  arhitrium  suum  gubernent, 
factio  est  et  coiivciitus  illiciliis  hominum  por  frau- 
dem  ad  seditiouem,  aiubitiuuis  propriie  causa,  deci- 
perecupientiuni. 

In  civitatibus  omuibus,  si  quis  civis  pliires  hnbeat 
femulos  et  scrvos  quam  conditio  cjus  ct  res  iigciidEe 
postulaut,  factiu  est  ilUcita.  Cum  cuim  protec- 
tioncm  habeat  civitatis,  defeusionis  causa  vi  privata 
non  iudiget. 

Concursus  populi  systema  cst ;  sed  irre^dare, 
quia  siue  personai  unitate.  Licitum  autcm  vcl 
illicitum  e^t,  prout  caosa  eoncurreudi  licita,  vel 
coueurrentium  nuinerus  civitati  periculosus  est.  Si 
causajusta  et  cogiiita  sit,  eoncursus  licitus  est ; 
quali^i  cst  coucursus  lioiuinum  ad  pompas  ct  ad 
theatrum  uuincro  uou  insoHto.  Nam  si  niimerus 
solito  insigniter  major  sit,  is,  qui  causam  legitimam, 
quare  multitudini  tautge  intiirfuit,  rcdderc  non 
potest,  cousilii  seditiosi  conscius  judicabltur.  Ut, 
cmn  mille  homines  maj^stratui  vel  judici  supplica- 
tioiiem  offerant,  lex  fortasse  civjlis  nulla  prohibet; 
coticursus  tameu  illc  tumultus  e-tt  seditiosiis,  quia 
per  uuum  vcl  duos  homines  idem  fieri  potuit.  .^lul- 
titudo  autem,  qase  concursum  illicitnm  rcddit,  non 


• 


DE  CIVITATE. 


IBl 


numero  certo  definitnr,  sed  tanta  videri  debet,  quan-  cap.  xm. 
tatn,  si  opus  est,  nublici  uiinistri  consueti  superare  ' — ' — ' 
suic  pmculo  uou  possunt.  StDuIiter,  si  numerus  libiarttiuni. 
hominum  insoUtus  ad  trihunal  concurrunt  alicujus 
liominis  accu.ian(li  rau?a,  (■oncursna  ille  illicitu.s  cst ; 
quia  paucis  vel  unico  bomiue  accusore  illum  ))otuc- 
runt.  Talis  (Act.  xis.  34-40)  iu  Kphcso  enit  eon- 
cursu»  coiitra  discipiiloK  iiifidcHum  elamantitim, 
Mnf^na  eiil  Dtfirta  Ephcxiornm:  iibi  catisa,  consi- 
deratis  civitatis  ilHus  legibuii,  justa  crat ;  concursua 
tamen  illegitimns  fuit  et  a  magistratu  reprehensus: 
Quotl  ni  Demetrittx  et  qni  cnm  eo  sanf  arti^ces, 
nefiotrHM  fuilient  cum  afit/uo,  agilurjiirum,  el  jyro- 
,  conxules  adsunt ;  afii  afiox  poxtuUiTtlo.  Si  quid 
fatUem  de  rehiin  afiis  reqmriiin,  in  legitima  concione 
expiicahitar.  Na//i  ptricnlnra  ett  ne  postulemHr 
«editionis  propter  diem  /wdiertiiim,  qntim  mtfla 
stifisit  causa  ob  qnam  possimus  reddcre  ratioaeot 
eoneuraus  istitts. 

Ilactcnus  de  systematibus  dictnm  est,  quse  parti- 
Ijus  humani  corporis  similaribus  comparari  [lossiint; 
nempe  ea,  (|U(e  learitinm  snnt,  muiTOuli.4  ;  qua?  lcgi- 
tima  uou  suut.  apostematibu.t,  tuberibus,  tumori- 
busque  a  confluxu  humorum  noxionim  geueratis. 


CAPUT   XXIII. 

DB  POTBSTATIS  SU.MM.E  MINlSTJtlS  PUBLICIS. 

MiMSTRR  publieus  ts  est  qui  iu  rcbus,  quie  ad 
civitiitcm  ]H;rtiiu;nt,  per  nuthoritatem  summam  ha- 
bentis  potcstntem  civitatis  personom  repneseut^it. 
Quotiiam  autem  qui  summo  loco  iuijtcrat,  pcrsouos 
dnns  gerit,  sive,  ot  loquuntur  multi,  duas  habet 
capacitates,  aliam  natnnUem,  nliam  politicam ;  iUe, 


182 


DB  CIVITATS. 


CAP.  xxiii.  qui  i;unimam  habeiiti  pote^tutem  miuiitter  pst  ut 
_  ^^  "  perscnte  jiuturali,  iniuister  publicus  nuu  est.  Uui 
u»«>iainBnii  yero  ininister  ejusdem  est  in  ailmiuistratione  rei 
publicie,  ille  mmistcr  publicusest.  Janitores  ergo, 
nuntii,  nliique  minisiri  qui  inseniunt  ccetui  summo 
propter  nihil  aliud  prEeter  commndiiatem  ipsorum 
qui  cougregati  sunl,  ministrl  pubUci  nou  sunt.  Idcm 
de  servis  ct  famulis  ilumcsticis  mouarclia;,  lu  per- 
sona  natvirali  considiTati,  dicendum  est. 

Ministromm  publiconim  aliquibus  totios  domiuii 
administrundi  cura  committitur  ;  ut  quando  pro- 
tcctori  mfmarchac  infantis  ab  antecessore  suo  com- 
mittitur  tutela  cum  tota  reg:ni  administratione. 
Q,uando  id  fit,  civu>  unusquisque  illiobedire  obliga- 
tur,  et  imperata  ejns  facere,  quatenus  iti  resis  in- 
fantis  nooiine  impcrabitur,  et  quatcnus  impcrata 
tpsa  potcstati  summo:  infautis  uuu  repu^uabuat. 
Ministris  aliquibus  proviucla:  tantum  commitlitur 
administratio  ;  ut  quaudo  monarcha  vel  coetos 
summus  provinciw  alicujus  prjefectum,  locum  te- 
nentem,  vel  pro-regcm  facit.  (iuod  cum  fit,  unus- 
quisque  provincialium  tenetur  ilU  obedire  in  omui- 
bu8,  qwe  monarchK  vel  summi  ccctus  nomiiie 
impcrabuntur,  nec  potestati  summie  contraria  sunt. 
Ejtismodi  enim  mini-itri  ju.s  nullum  baljent,  quod 
non  dependet  a  voluntate  summse  potestatis.  Hu- 
jusmudi  Butem  ministri  publici  ncrvis  tendinibmtque, 
quibus  corporis  humani  moventur  artus,  comparari 
poas\mt. 

Admiuistratiouem  habeiit  alii  ncgutionim  certo- 
rum  domi,  alii  foris.  Domi  miuister  publicus  est 
«d  reconomiain  civitatis,  thesaurarin^,  cu\  civitatis 
reditus  recipiendi,  ser\'andi,  erogandi,  anthoritas 
eet  data  a  summa  potestate,  et  cui  redituuui   ra- 


DE  CIVITAT». 


183 


tiones  reddendi  onii»  incumbit.     Ministcr  autem  cap.xkih. 
publiRUs  eo  est,  quia  summa;  potestiiti  servit,  «t  ^  — ■ — ' 
personK  civitatis.  (>i  nDimii>  mj- 

Secundo,  quibus  amionim,  castronim,  portuum  *"*"" '"''''"^'' 
■  vommissa  est  custodia;  quibus  milites  coiiscribcre» 
Mucere,  salarium  solvere,  autboritas  data  est,  vet 
necessarla  ad  bettum  sive  terra  sive  mari  procurare  j 
luinistri  pubtiei  sunt.  Miles  autcm,  etsi  pro  ein- 
tate  pugiiet,  personam  civitatis  coram  neniiiie  re- 
prfesentat ;  neijue  ergo  miuister  publicus  est.  Sed 
dox,  quia  imperium  liabct,  persouam  civitatis  re- 
prac»cntat  coram  mititibus  quibus  imperat,  et  min- 
istcr  publicus  est. 

Etiam  quibiLs  populum  dnceudi  auUioritas  con- 
ssa  est,  ministri  publici  suot ;  quia  negotium  pub- 
licum  est,  et  nuthoritate  publica  adiuimstrandum. 
?opulum  cnim  doeeiidi  monarchis  sotis  et  ccetibus 
Fsummis  authoritas  a  I)eo  iminetiiate  concessa  cst, 
nt  qui  soli  dicantur  simpticitcr  J)ei  gratia  docere  et 
iini»erare.  Minister  autem  doccndi  potestatcm  im- 
medi:tteasumiuapote§tate,  quauquam  etiam  medi- 
ate  a  Deo,  accipit.  Itaquepotestatemhabet  suain, 
Dei  et  regi/i  ffratia,  vel  providcHtia  diriita  et  vo- 
inntate  regis  vel  ciritatis. 

Item  illi.quibus  jurisdictio  a  clvitnte  data  v»t, 
id  est,  potestas  causas  ct^o^ceudi,  miuistri  publici 
sunt.  Persouam  enim  summam  habeutis  potesta- 
tem,  in  Cribunalibus  suis  sedentes,  repr^sentant ;  et 
seutcutiie  eorum  sentcntise  sunt  civitatis,  id  est. 
summain  bAbeiitii^  in  oivitatepotestatem,cui  causas 
eognoscendi  jus  adhffirere  supra  ostensnm  (■.'it.  Sunt 
ergo  ministri  publici.  Quouiam  autein  judicia  duo- 
nim  g^enerum  sunt,  facti  et  juris;  tam  facti  quaia 
juris  judex  minister  pubticus  est. 

Eiiam  ministri  pubUci  iUl  sunt,  quibus  a  summa 


184 


DB  CIVITATE. 


ip.  xxtii.  potestate  curn  imiMmitur  judicia  exequendi,  jusm 
[pr|»ta.i.  8uniina?patestatispublicandi,tumultURi;uppntnendif 
E«iwi»ii>i.  jnalefactores  rapiendi,  et  incarcerandi ;  aliaruniqiie 


I  puMiiU 


rerum  ad  couservationem  pacis  pertineDtium.  llu- 
jusmodi  enim  actioues  clvitatis  actioues  snncipsiquc 
minl&tri  liuju&modt  corpun^  bumuui  manibujs  com- 
parandi  sunt. 

Foris  ministri  publici  sunt  illi,  qui  personos  mo- 
nai*chanim  suorum  vel  summorum  CKetuum  reprBC- 
seutant  ad  civitatcs  cxtcrnait;  qualcs  sunt  legati, 
iiuntii,  ageiitcs,  ct  lioraldi,  autlioritJitc  pubtica  dc 
negotio  pnblico  missi.  Uui  autcm  ad  civiiates 
exterim.s  a  uivitatis  y\m,  scditiuiie  laburautis,  fac- 
tione  aliqua  legaiitur,  quanquumreccpti  sint,  ueque 
uiiuistri  publici  ueque  privati  suut ;  quia  civitate 
missi  noD  suut.  Etiam  Icgatus  a  prinripe  ad  princi- 
pem,  cougratulandi  vcl  rondolendi  vel  in  festivitate 
aliqua  assisteudi  cau»a  misaus,  etsi  autboritatem 
habeat  publicaiu,  quia  tamcu  uegoiium  prlvatum 
est,  uiiuister  publicus  non  c^t.  Nequc  minister 
publicTUji  is  cst,  qui  ad  irxtcnias  civitatcs  mittitxur 
consilia  eoriim  cxplorandi  causa.  Quunquam  enim 
tum  authoritas  tum  negotium  publicum  sit,  quia 
tnineu  persoiiaui  civitalis  nou  gerit,  miiiister  priva- 
tus  est ;  et  eorporis  humani  oculo  comparari  potest. 
Consilinriu.<i  autera,  si  sine  imperio  et  jurigdictioue 
de  rebus  arduis  et  publicia  liQbeuti  potestatcm 
sumTunm  pon^tliuiutaiituuidaudi  jus  liabeut,  miniti- 
tcr  publicus  iiou  ciii;  uequc  vcru  eun^iltariurum 
ciEtus  ipse.  Consiliiim  ciiim  imperanti  summo  co- 
ram  ipsu  datur  ;  pcriouam  autem  ejiis  coram  ipso 
repricseutare  nemo  potest.  Neque  in  ccetu  ipso 
sumuiam  habeute  potestatcm,uliusbumo&iug:ulari8 
cst  miuister  puhlicus;  quia  nemo  eorum  ecctus 
i]»ius  pcrsonam  iu  ccetu  ijiso  reprsesentarc  potest. 


DC  CIVITATE. 


Itf5 


«illal»  iiiiuilfia 
>4  g(ncniii«a. 


CAPUT  XXIV. 

DR  CIVITATIS    PACULTATE  UUTRmVA    ET  nENERATIVA. 

CiviTATis  niuritio  acapia  et  dhiTtbHtione  rerum  cap.  xxiv, 
od  Aitaiu  uwressttriurum  (lepcDdel,  ct  ab  earum/;r(r-  ^  ;;^,  ,|[. 
\paratione  et  appliratioHe  ad  usiim  publicum. 

Quanun  renun  ropla,  iiempe  nutritionis  nmterift, 
temiinataab  ipsa  uatura  est;  coustjitqueex  fruoti- 
busquos,  a  eoinmunis  matris  nostrm  uberibusterra 
et  mari  proeedeutes,  bnmano  generi  aut  libere  do- 
rat  aut  solo  labore  vendit  Deus.  Sunt  autem 
animalia,  vcgetabilia,  et  mineralia,  quae  munia  non 
longc  collocavit  Deus  a  ?uperficie  telturis  ;  ndeo  ut 
nd  ea  babenda  alia  re  opus  uon  est  quam  nt  accipere 
vdiums.  Dependet  ergo  rernm  nccessariarum  copia 
a  sola,  post  benevolentiani  divinain,  indutitria  et 
labore  bominum. 

Materia  luec,  id  e-sl,  ea  qure  proveuiunt  a  terra, 
mari,  et  eonim  cuitura  bona,  pnrtim  ttalita  civita- 
tibu»  singulis  sunt,  pjirtim  extenta  in  civitates 
siugulas  iiuportata.  Quoniam  autem  terra  nulla 
8ub  nuius  civitati«i  dominio,  utsi  valde  maj^ia  sit, 
necessaria  omnia  ad  alimeuta  et  motum  civitatis 
produeit :  neque  rursus,  ulla,  qua;  non  aliqua  prodn- 
wit  superflua  ;  bona  ilUi  superrtua,  qna;  «altta  suut, 
supcrflua  nmplius  nou  suut,  sed  cummutatioue,  vel 
bcllo,  vcl  labon'  (nam  ctiain  labores  hominum,  non 
minui*  quam  res  olia;,  cumbonisnliisquibuscunque 
commutabiles  sunt)  bonoruui  natitoram  dcfcctum 
suppleut. 

lionomm  autcm  dLstributio,  c«t  ineiy  tui^  »ui 
constitntio  ;  voratnrqne  proprietaa.     Proprielatt 


186 


DE  CIVITATE. 


CAP.xxiv.  autem  in  ouim  geiiere  eivitatis  originem  habuit  a 
.„      '    '   auinma  potestate.     Tbi  enim  civitas  non  est,  ibi 

inuutriiMHHtft  omnia  omnium  sunt,  et  t>ellnm  pcrjietuum  est ;  et 
^*"*'^"^  bonum  unumqnodque  illiu.1  est,  a  quo  rapitur  et 
arrais  cnnservatur ;  quotl  neque  proprietas  neque 
communitas  est,  aed  conccrtatio.  Id  quod  ita 
mauifcstum  cst,  ut  etiam  ipse  Cicero,  Ubertatis 
defcusor  vehementissimus,  proprietatem  omnem, 
attribuat  lcgibus  civilibus,  quibus  sublatisvel  negli-  ' 
genter  custoditis,  niJiil  esse  dicit  quod  quis  aut  a 
majoribus  accipere  aut  fAVm  relinquere  pro  certo 
possit.  Et  rursus,  tolle,  inquit,  ieg^ei  eivilea ;  fjuid 
auuitt,  yuifl  ntiemnt  «it,  snet  nemo,  Quoninm 
orgo  constitutio  proprietatis  civitatls  opns  est;  illius 
opus  est,  qui  suinmam  in  civitate  Imbet  potestatem. 
Dependeteriim  proprictas  a  legibuscivilibus;  et  is, 
qut  suuimam  hubet  potestutcm,  in  umni  civitatc 
legislator  est.  Id  quod  obBcrvassc  videntur  Uli 
Gneci  veteres,  qui  legem  nomiuavcruut  vv/iu»',  id 
e8t,  distribttttonent,  et  justitiam,  consequeuter,  esse 
coique  distributionem  *«*' definiverunt. 

Itaque  ei  civitos  tcn-am  vaeuam  aut  beilo  supcra- 
tam  aequisicrit,  distrihutio  tcrra  illius  inter  cives 
dcpendet  ab  eo  qui  snmmam  hahet  Jn  civitate 
potestntem ;  babebuiitque  porliones  suas,  non  ut 
cuiquam  civiaut  uumero  civium  sequum  esse  velad 
bonum  publicum  conduccrcvidcbitur,sed  ut  videbi- 
tur  summam  habenti  potestatcm.  Populus  Isrncli- 
ticus,  cum  in  deserto  easet,  civitas  crat ;  promissas 
autem  tcrrs  douiinus  uondum  erat.  Postea  tanien, 
cuui  illam  acquisissent,  non  suo,  sed  Eleazari  sacer- 
dutis,  et  ducis  Jusute  arbitrio  distribiitam  ])OsseiIe- 
runt.  Ex  quointelligi  potest  proprietatcm  t»;rrarum, 
quam  habet  civis,  iu  eo  consistcre,  ut  ah  illarum 


DK  CIVITATE. 


187 


■1  gmclnlitil. 


usuconcivessuos  oiimes  prahiberejiirepossit ;  non  cap.  xxn*. 
uutem  ut  eum  exeludat,  qui  summau»  hubet  potes-  p~~j^IJ7h. 
tatem,  sive  is  ctttas  sit,  sive  homo  unus.     Mabet  "''■«•""*"''"• 
enim  is  poteatateni  totius  eivitalis,  et  terras  distri- ' 
bnisse,  ut  et  nlia  omnia  fccisse,  in  ordine  ad  ]>ncem 
et  bonura  ciritatis  inCeUtgendas  est.     Quin  monar- 
cha  vel  coetus  summus  facerc  multa  possit  contra 
bouum  suum  ;  etium  coutra  suam  ipsius  conscien- 
tiam,  coutra  iidem  dntam,  vt  cviitra  Ivgcs  uaturidcs ; 
aon  ncgaverim  :  sed  ut  ob  eam  causam  <!ivcs  arnrn 
contra  eum  sumere,  aut  reum  facere,  aut  quocnnqne 
modo  male  de  eo  dicere  possuut,  negandnm  est ; 
propU^rea    quod   omuium,   quu^   feeerit,   autliures 
siuguti  fecenint  seipsos. 

In  distributjone  terranim,  partem  sdbi  ipsi,  qoam 
velit,  reservarc  potcst  et  colerequisummeimperat, 
sicut  unus  i-x  civibus.  ttuauta  autem  cuuque  portio 
illa  sit,  ad  onera  civitatis  omnia  sustinenda  et  ad 
cjusdem  defensiouem  sufficere  uon  tenebitur.  Talis 
euim  est  natura  hominum,  ut  certorum  agrorum  vel 
certorum  rctiituum  possessio  iuutilis  esset,  teuderet- 
que  ad  dissolutiouem  civitatis.  Simul  cntm  ac  potes- 
tas  summa  in  manus  venirct  vcl  monarchecTelccctos, 
qui  peeuuiam  publicam  iiegligentiusnustodiret,flut 
qui  eivitatem  teiiiere  iu  nimis  longum  aiit  nimis 
sumptuosum  bellum  conjiceret,  civitas  |)eriret.  Di£B- 
tam  nonpatluntur  civitates.  Cum  enim  sumptus  pub- 
licus  non  ah  ipsonim  voluntate,  aed  ab  exteniis  acci- 
deutibtis  et  vnluntate  vicinonim  terutinutus  i^ii,  ab 
iisdem  etiam  dcfiuiri  dcWnt  divitiic  publica:.  Itaquc 
civitati  divittas  certas  assignare,  quas  qui  suuimain 
habet  potestatem  vendere  vel  douo  dare  possit,  et 
vendit  donatque  aliquaudo,  frustra  est. 

Ad  CHtidcm  sumnmm  potei>tatein  pertinet  qu» 


1B8 


DK  CIVITATE. 


CAP.  xsiv.  bona,  et  iii  quas  terras,  ci^Hs  vel  ctvium  Diimerus 

^VV^    quicunque  exportabit,  et  quje  importabit,  definire. 

caiitfvautoKi..  Nam  s\  unicuique  in  bac  re  suo  ipsius  arbitrio  uti 

MfaumitL    pemiitteretur,  nou  deesseut  qui  lucri  sui  causa 

bostibus  ea  vendereut,  quibus  clvitati  iiocere  pos- 

sent,  eaque  importarent  qux  civibus  fortasse  grata,^ 

sed  noxia  vel  saltem  inutilia  essent.     Ad  summam 

crgo  pote.suitem  pertinet  tum   de  lo^is  tum  de 

matcria  iiegotiandi  coiistituere. 

Pncterca,  cuiu  civibus  satis  noii  sit  proprioii  sibl 
habcrc  agrus  ct  ccrtu  bona,  ni.si  et  ca  ttabeaiit  quse 
per  mutuos  contractus  commutent,  prout  KinguHs 
ad  beiie  viveudum  necessarium  videbitur ;  hoc 
quocjuc  in  fiummK:  potc?ttati&  orbitrio  est,  quo  modo 
et  forma  coiitrabere  d<;beaut  cives  quando  vendunt, 
emuut,  inntmit,  mutuo  accipiunt  et  dant,  locant, 
ctlocatiduiu  sumuiit,  ut  qufe  faciunt  validasiut. 

Atquc  liiec  de  materin  et  distributioiic  atimcnto- 
rum  publieoruu,  pru  iustituti  operis  mudulo,  dicta 
sufficiant. 

Fer  concoctionem  intelligo  bononim  omnium, 
quee  uou  ilUco  cousumcuda  sunt  sed  couser^'aada, 
ad  alimeiitum  futurum,  reductiouem  ad  aUquid 
quml,  cmn  tanti  ([uidein  sit,  fneiliua  u.  loco  ad  locui 
trausferri  possit ;  nc  civium  motus  neccssariarm 
rerum  pondere  impediatur,  utquc  in  omui  loca^ 
alimenta  civis  unusquisque  liabeat  de  suo.  Hoc 
autem  pr^tare  uihil  pote«t,  prEeter  ex  auro 
argento  mouetaui.  Coutingit  cuim  pcr  totum  fere"' 
terrarum  orbcm,  duo  lia-c,  aurum  et  argcntum,  non 
modo  sumoie  testimari  propter  materiam  ipsam,  sed 
esse  etiam  bonomm  CEeteronim  omuium  mensuram 
commodis^imam.  Iiitra  ipsnm  quidem  civitatem 
moueta  cujusouuque  materia;,  inodo  siguo  publica 


DE  CIVITATB. 


1S9 


I 


ugnetar,  raensura  rerum  commutaudarum  satis  ido-  cap.  xxiv. 
nea  est;  sed  aurea  et  areentea  Bbtque  valet;  ci-  _      • — 
viiatem  permpjtt;  smirulis  cmbus  perraeando  par- cdt-u  mtritir. 
tcm  sui,  quu  alcndi  sJiit,  impcrtit,  et  cst  quasi  civita-  '^"^"''"^ 
tis  Kaiiguifi.     SuDguiii  cnim  ctiam  ex  terrce  fructibus 
nascitur  in  homiiie  naturali ;  et  per  membra  ejus 
siiifpita   circulando   pervadtt,   singula   obiter    uu- 
triens. 

Pecunia  aurea  el  argentea,  quia  propter  ipsam 
materiam  eestimantur,  eximium  hoehabet,ut  penes 
unam  aut  paucas  civitates  nnn  »it  pretinm  ejus  aut 
augere  aut  minuere.  Permiia  auteni  ex  materia 
viliore  factn  facile  quoud  pretimu  elevatur  et  depri- 
mitur ;  ncque  efficerc  potcst  ut  cintabis  vire8,  si 
opus  crit,  iu  c^teruus  eivitatcs  cxtcuduutur,  o\er- 
cituiicpic  funs  alat  armcttpic,  sicut  potcst  uurea  ct 
argentea;suldomi  maiictiXElimutationisimpatiens, 
modo  cum  majore,  modo  cum  minore  a^stimatioue, 
ad  domnum  nliqunndo  poffsideutium. 

Publici  hujus  sauEnunis  ductus  duplcv  est,  alter 
ad  exteriora,  aiter  versus  interiora,  id  est,  exitus  et 
reditiu*.  Keditn.s  fit  per  collectores,  receptore»,  ad 
tliesaurarios ;  exitus  tit  pcr  tbc^aurarios  ad  miui.s- 
tms  illos,  qui  pccmiiam  publicam  erogaut,  ct  ab  illis 
ad  cives  privatos.  Atque  iii  hoe  quoque  homiuis 
arti6ciali3  appurct  similitudo  cumnaturali;  cujus 
vense,  sangruiiiem  a  partibus  corporis  exterioribus 
recipieutcs,  femnt  ad  cor ;  unde  rursus  per  arte- 
rias  fertur,  membra  vivificaiis,  et  siugulis  motum 
tribuens. 

Civitatis  denique  prolcs  eofoni^  sunt,  sive  qua» 
vocamu.s  plantatioues,  nimirum,  missi  a  civitate 
civtum  nuTucri  sub  couductore  vel  rectore,  terram 
exteruaiu  habitaturi  cullurique.    Hujusuiudi  autciu 


I)B  CIVITATR. 


CAP.  XXIV.  cn/onia  aut  civitaa  est ;  iit  quando  a  civitate,  nnde 
1 11«  dniwi,  ta-  *ii'*^  *^*i  emaiicipatur ;  qxiod  ciim  fit,  civilas,  unde 
oniuu  n..iritir.  uussa  cst,  metrt^ftofk  colonia;  dici  solet  i  neque 
arapUus  a  colonia  pustulat,  quam  a  fiUis  cuiaucipatis 
pQt<tulare  solent  patrcs,  ucmpc  tionorem  et  amici- 
tiam :  aat  civitatis,  und«  mittitur,  pars  est,  »ve 
provincia.  Colonianim  ergo  jas  dependet  a  literis 
pubticis  earum,  a  quibus  liuntconclitse,  civitatum. 


CAPUT  XXV. 


DE  CONSILIO. 

De  natura  rcrum  cx  loquoudi  consuctudiuc  jadi' 
care,  qunm  sit  fallax,  nusquam  magis  apparet  quam 
in  vocil}US  conxilium  ct  tmperatum  ;  quorum  utnim- 
quc  sigiiificatur  dicciido,  koc  J'ac  ;  quie  vox  non 
raodo  imperantis,  sed  etiamconsnlentisethortantis 
est.  Pauci  tamen  sunt,  qvi  diversa  esse  imperatum 
et  consultum  uou  satis  sciant,  vel  (quoties  quis  et  ad 
quemloquitnrcognoscunt)  nonsatis  intcr  ea  possint 
disoemere.  Sed  iu  seriptoribus  voces  illas  negligea- 
tcr  praetereuntcs,  multi  pra-ccptum  illius,  qui  con- 
silium  dat,  et  praiceptum  illius,  qui  impcrat,  idcm 
ease  putant.  Ut  ergo  recte  intclligatur  quid  sit 
mperarr,  quid  ait  comilium  dare,  et  quid  hortari, 
voces  illas  sic  defiuio. 

Impcrare  dicitur,  qui  dicit  hocfac  vel  «o»  fac^ 
ad  illuin  cpii  rationem  dicti  iu  votuutate  dicentls 
sitam  csse  scit.  Sequitur  hinc  eum,  qui  impcrat, 
sui  ipsinsboni  eansa  id  facerc,  cum  voluntatcm  pro- 
priam  pro  ratioue  baberi  postulat.  Objectum  autem 
voluntutis  seoiper  aliquod  volenti  bonum  est. 


DE  CIVITATB. 


191 


Oo 


iLo. 


I 


» 


Cotuilium  dare  ^citar,  quando  quis  dicit  hoe  cap.xxv, 
Jac  vel  noH  fuc,  conailii  rationeni  nb  eo  duceus, 
quod  honum  ci  !<it,  ctii  cousilium  datur.      Uude 
manifestum  cst,  conHilium  dantcm  bouum  prietea- 
dere  solinsaccipietitis. 

Itaque  iuter  eonsilium  et  imperiHm  differeutia 
una  mogna  est,  quod  hoc  ad  proprium,  illud  nd 
nlientim  bonum  tendere  intelligitur.  A.tque  hinc 
differentia  oritur  alia,  quod  is.  ciii  imi^eratur,  ad 
obcdientiam  obligari  possit,  neinpe  si  ohcdire  pac- 
tus  fnerit :  sed  is,  cui  consilium  dntum  est,  ut  juxta 
consiliuui  dututn  agat  obligari  uon  [wte^t ;  si  eaim 
obligarctur  pacto,  non  ainpliuscunsitium!>cd  impc- 
rium  essct.  Tertia  intcrt^dem  differcntia  cst,  qiiod 
jus  consilii  dandi  postulare  nemo  potest;  quia  bo- 
uum  sibi  ex  consiiio  posttilare  sc  negat. 

Ad  naturam  consilii  pertiuct  etiam  hoc,  quod 
dantom  is,  qni  petit,  ncquc  puniro  neque  accusare 
jure  potest.  Nam  qui  pctit  consilium,  arbitrio  dan- 
tis  dari  voluit.  Itaque  qui  monarchs  vel  ccetui 
consilium  dat  petenti,  sivc  placeat  sive  displiccnt, 
puuiri  nun  putest,  Ut  quod  vuleutibus  tlatum  est. 
Cxterum  si  civis  ciri  cousiliiun  det  faciendi  altquid 
quod  l^  prohibitum  est,  sive  consilium  illud  a 
prava  intentioue  stve  ab  ignorautia  tantuniprorcdat, 
puuiri  acivitate  potest :  quia  ignorautiuiegis  illumj 
qni  lcgis  notitiom  liaberc  dcbuit,  non  excusat. 

liortaiio  et  dekorlatio  oonsilium  quidem  est,  sed 
Dt  fiat  quod  fieri  consulit,  vebemeuter  cupientis. 
Nbiu  qui  liortatur,  severitate  ratiocinatiouis  non 
tttitur,  scd  <iuibuscaufiue  potest  orgumentis  ad  ac- 
tioncm  incitat.  Itaque  in  hortadnnibua,  a  passio- 
nibtis  et  opinionibu.s  nommunibns  argumenta  du- 
cuut,  utunturque  persuadeiidi  cuu£a  similitudinibus. 


192 


DB  CIVITATR. 


OagpHtbo, 


CAP.  XXV.  exemplis,  metaphoris,  aliisque  artis  oratoriic  uten- 
silibus. 

Constat  ergo  hortntiones  ct  (lehortatioiies  ad  lior-' 
tautis  L-l  deUortauti&  buuum  iiouQihil  rcspiciTC,  cum 
homines  in  suis  |jlerunique  rcbus  vehcmcntiores 
sint,  quam  !n  alienis. 

Hortatioucs  et  dehortatioues  tu  mnltitudiue  tan- 
tum  cfficaces  sunt.  Ubi  enim  hominem  singularem 
oUoquitur  aliquis,  sciienumero  iuterrumpitur ;  ex 
oratione  perputuu  fit  diahigiis ;  rationes  rigidius 
pensitantur  quam  in  ecetu. 

Peteuti  cousilium  is  qui  hortntionem  offert,  con- 
siliariuB  bouus  iion  c&t.  Corrumpitur  cuim  n  cu- 
piditatc  illa,  qiuecunque  ca  fuit,  quw  vehemcutiam 
et  artificlum  in  orattonem  iutulit ;  quibus  factum 
e-st,  ut  quanquam  consilium  bonum  fiierit,  ipse 
tamen  bouus  cou&iliarius  non  sit,  niai  etiamqui  ac- 
cepto  douojuste  judicaveritjbonussit  judex.  lUius 
autem,  qui  jure  impcrat,  ut  in  familia  paterfamilias, 
in  e\ereitu  dux,  hortationes  aliquandn  nnn  modo 
laudahiles,  sed  etiam  necessaria;  sunt ;  mmirum,  si 
labor  imperetur  durus,  iuterdum  uecessitas,  huma- 
nitas  semper  requirit,  ut  cousideutium  dulci  emol- 
liatur,  potius  quara  aspero  imperii  stilo  fiat  durior. 

DifferentiiB  iuter  imperatum  vX  comiliiim  esem- 
pla  e  sacri»  Scripturis  sumi  possunt.  Ne  hahrue 
ali09  Dcos  coram  me :  nefueilo  til/i  sculpdle,  etc  : 
ite  mxumifo  nomen  Dei  tiii  iit  raaum  ;  sanctifiea 
Sabhalum  :  honora  putrem  tuiim  :  ne  occitlito  : 
ne  scorlator :  ne  Jnrator,  cto  t  impcrati  sunl ; 
quia  ratio  obedieutise  a  volnnrate  ducitur  Dei,  ciu 
obedire  ohligumur.  Sed  verba  ha;c,  Vende  onmia 
qiue  haheSj  da  paiiperibus,  et  xetjuere  tite,  eonsi- 
lium  est ;  propterea  quod  ratio,  propler  quam  ita 


DB  CIVITATE. 


193 


llr  >-.'niilia 


h 


cien<)uni  est,  a  bono  nostro  derivatur,  nctnpe.  ut  cAr.xxv. 

e^urum  iu  coilis  habearaus.  Sed  verba  lisec 
Cliristi  (Matth.  xxi.  2)  :  Ite  in  ricum  qui  rohis  ex 
mh'pr*o  ett,  H  inremeiiit  atiHom  &I  pn/Ittm  CNm  ea  ; 
solvitc  <?/  adtiucite,  pro  imperio  difuntur,  quia  do- 
mini  sunt.  Verba  aiiteni  hiec,  recipisciie  et  hap- 
tizamini  in  nomine  JenH,  ronsilium  est ;  qaia  non 
ad  iMimini  aiiquod  quod  ad  Deuni  perveniat,  quj, 
quantumcnnque  roiitumacfts  sumns,  aeniper  rcg^a- 
bit ;  sed  ad  boniim  noslrum.  qui  pa;nam  propter 
peccata  nostra  tilia  via  cffug;cre  nou  possunius. 

Differeutia  iiiti-r  ronKiliarios  idoncos  ct  iiicptos, 

(lifferentia  di-peudi-t  intcr  virtutes  et  dcfectus,  de 
quibus  ante  locuti  sumu.^,  intellcctnales :  itli  cnim, 
qni  sumroam  habet  potestatem.  pro  memorin  et  in- 
teUeciu  sunt-  Sed  cum  sirnilitudine  hac  intcr  n\\- 
tateiu  et  homiiiem,  di}>siniititndo  qnaedam  magni 
momenti  coujuncta  est.  Memoriam  cuim  ct  iiitcl- 
lectum  habet  homo  ab  ipsis  rebus  qua;  senmum 
objccta  suot ;  quje  objecta  illura,  sine  omui  pas- 
sione  ct  boni  sui  rcapcctu,  quid  agendnm  sit  do- 
cent,  nec  aliter  docere  possunt ;  sed  qui  civitnti 
consilium  dat,  habere  potcst^  et  SJCpissime  habet 
scopuiu  proprium,  uec  semper  cum  !<copo  civitatis 
conpmpntem.  Itaquepro  virtuteprima  consiliarii 
boni  habendam  eenseo,  ut  finesejus  et  bonum  pro- 
prium  non  siiit  finibus  ct  bono  publico  repngnnntes. 

Seeuiidn,  quiaqnoties  de  actione  aliqua  agenda 
dcliberatur,  consiliitrii  boni  officium  est  nntionis 
consequentias,  sive  ea  qufe  actionem  verisimilitcr 
uutura  sunt,  ita  deelarare,  ut  is,  cui  datur  con- 
silium,  ea  pcrfecte  intelligat ;  consilium  suuin  forma 
orationis  tali  explicare  dcbet,  qnalis  veritati  ct  per- 
£j)icuitnti  maxime  consentapea  ait,  id  est,  perspi- 

VOL.  II!.  O 


1      COIl 

"silii 


194 


DR  CIVITATE. 


EhcMHilifc 


CAP.xxv.  CDe  toqiii  ct  firme  mtinoinari.  Itaque  illationes 
temerariic,  (|iiales  siint  illationes  ab  authoritntc  li- 
bronim,  obscvira  et  anibiguie ;  itein  <lictioiies  meta- 
phortca>,  ct  quK  pa.ssiuiics  homiuum  cxcitare  so- 
lent;  cum  officio  coiisiliurii  boni  cousistere  non 
|K>ssunt. 

Tcrtio,  quoniam,  ut  quis  consilium  civitati  rectura 
dare  possit-,  nou  modo  expcrientJa  multa,  sedetiam 
nieditatioae  longa  opus  est ;  nec  quie  ad  adiniuis- 
tratiouem  publicam  necessaria  sunt,  omnia  scire 
quisquam  praisumi  debet;  consiliarium  bouum,  nisi 
cirea  res  in  quibus  diu  vcrsatus  fucrit  ct  dc  quibus 
diu  cogitaverit,  nemineni  esse  prffisumenduin  est. 
Ad  admiuistratiouem  autem  publicam  »citu  neces- 
saria  sunt,  homiuum,  id  cst,  matcriff;  cx  qun  civitas 
coustituitur^  iiije^^uium,  jura  suinmtc  potestatis, 
atquuui,  justum,  honcstuui,  ctcorum  ctMitrnria,  quid 
sint ;  qu%  multain  postulant,  ut  recte  cognoscautur, 
experientiam :  ttcm,  (]un  sint  tam  suoe,  quam  vtct- 
imrum  civitatum  vireiv,  opes,  prwsidia,  clnsscs,  et 
opportunitatcs  ;  etiam,  qui  socii,  qui  adltus,  qui 
Bffectus,  quai  factioncs,  et  qua;  agitcnt  consilia. 
Qu.irum  rcrum  einc  multorum  simul  hominum  ol>- 
ser^*ationibu8  copnitio  haberi  nou  potest.  I>cnique 
cognita  bsec  onmia,  nii^i  rectn  adhibeattir  ratiociua- 
tio,  iuutilia  sunt.  Utile  eoim  nesciciiti  rectc  ati, 
iiihil  est. 

Quarto,  ut  quis  in  rcbtis  maximi  momcnti  civitat) 
consulat,  ^idisse  debet  civltatis  archiva,  foederum 
viciiiarum  civitatnm  exemplaria,  ministrorumque 
ad  civitatcs  vicinas  ad  earum  consilia  explonm- 
da  cmissorum  literas.  Uua*  nemini  pnetcr  eos, 
qnos  vult  is  qui  summam  habct  jiotestatcm,  vi- 
dere  permissum  est ;  ita  ut,  nisi  qoi  ad  consilinm 


OB  CrVITATB. 


195 


D*< 


vocari  consocvit,  cousiliuin  rcctum  ne  sapiens  qui-  cap.  xxv. 
dem  dare  possit. 

Quinto,  iTionarchie,  cui  consiliarii  suut,  Hudin; 
illus  satius  est  seorsim  uaumquemque,  quani  in 
ccetu  cuuetos.  Natu  seorsim  sin^los  audientto, 
consilium  multorum  habct;  ccetum  autem  audiendo, 
uuins  tnutam.  Ctetiui  cnira  porsnna  unaest,  cujus 
membra  noii  cx  suo  ii^sorum  sensu,  scd  ex  alionim 
eloquentia,  vel  poteiitia,  vel  amicitia  aententiam  di- 
cnnt,  eani  aliquando,  ne  ingcuii  tardi  e^e  videan- 
tur,  qnam  (lou  intcUiguut.  rhirimi  etiam  corum 
commudo  suo  publicum  postponuut.  Quod,  si  scu- 
tcntimi  scorsim  sinc  te.stibus  dicaut,  miuuts  noxium 
e«t  PasRiones  enira  hominnm  singularium  mode- 
ratiorc.i  suiit  pcr  se,  quam  in  ccetn,  (non  alitcr  quam 
torresigniti  disjunotj  quam  conferti  minus  ardent), 
ubi  se  noununquam  flatu  rbeturico  ad  inceudium 
ci\itatis  mutuo  iuflammaut.  Praeterea  seuteutia- 
rum,  quas  «licunt  seorsim,  ratioiics  facilius  exami- 
nantur,  quam  in  ccetu,  ubi  multitudo  et  varietas 
orationum  auditore»  stupere  potiu.«i  qoam  intdligere 
funant.  Nonnulli  etiam  sunt,  qui,  cum  convocantur 
ad  cousilium,  doctniHc  aut  eloqucntife  famam  eap- 
tantes,ad  ea  qua;  delil>erautur  impertiuenter  dicunt ; 
quod  in  consilio  uuius  ad  uuum  lieri  non  potest.  In 
delibcrationibus  dcnique  qiue  tacenda  sant,  com  in 
eretu  sGntcntia;  dicuntur  palam,  pcrieulum  est  ne 
liostibus  patefiaut. 

PostnTOO,  nerao  est  qni  in  rebus  snis  privatis 
consiliariorum  coctu  libenter  uti  vellet,  qnaiiquaiu 
id  faciJe  posset.  Si  dubitaret  piiterfainilias  cui  viro 
filiaui  daret,  quam  uxorcm  filio  suuicn^,  quibas  ct 
quanli  locaret  agros>  quemcecouomum,  quem  vilti^ 
cum  sibi  faceret«  a  consiliariorum  coetu  uunquam 

03 


196 


DB  CIVITATB. 


CAP.  XXV.  qnffirerel,  pnesenim  si  in  coctu  cssc  crederet  qui 
(^^j^  ipsi  malum  optamit.  Etsi  ergo  muitorum  consi- 
limu  coiisilio  pauranim  aiitefereudum  sit,  tunc  ta- 
men  tautum  antefereudum  est,  quando  cousilia  tuii- 
guli  »ua  seorsim  explicant.  In  deliberatiouibm 
cnim  similc  nliquid  vidco  ujus  quod  fit  in  ludo 
pilfc;  ubi  optimc  factt,  qtti  secuudis  utitur  pruprtiui 
babcutibus  :<tatione»i  deinde,  qui  propriie  coDfi- 
dcns  peritiK,  soliis  siuesecundia  ludit,  Sed  is,qni 
in  n.'liu.'4  propriis  agendis  a  formato  coii.siliariorum 
cc£tu  circumfertur,  ubi  |KLrtes  disseutieutea  mutuo 
ee  inipediuut,  pessime  omnium  facit ;  similisque  est 
lusori,  qui  iu  maehina  oliquarotuIiHimpositu,  ^avi 
quidcm  Ipsa,  tardiore  autcm  propter  judicla  eorum, 
qui  illam  huc  et  illuc  movcut,  di:«ci-ei>autia,  ad  pilam 
admovctur. 


CAPUT  XXVI. 


DE  I,F.0IBUSCIVII.IBC.>1. 


SicuT  leges  nafurar  illfic  sunt,  quibus  obedire 
nemur  qualenus  homiiies ;  ita  hges  citiles  eac  sunt 
quibus  tenemi-r  obedire  quateuus  eives.    De  qui- 
bus,  non  queenam  illie  sint  in  hac  vel  illa  civitatei 
scd  lex  civilisquid  sit  con^iideraudnm  est.    Scio  ii 
civitatibus,  qux  civitati  Romauic  subdita:    olimil 
erant,  legea  civiles  plerumque  dici  civitntis  llomana ' 
lcges  antiqiia».     De  illis  disputare  bujus  ioKtituti 
non  cst,  scd   (quod  fecerunt  Plato,  Aristotelea, 
Cicero,  aliique  multi,  qui  juris  peritiam  tamen  pro-1 
fessi  non  sunt)  guueralitcr  de  lege, 

Monifestum  autcra  cst  lcgem  cousilium  uon  esse, 
sed  imperatum ;  quod,  ut  in  prteccdente  capite  dic 
tum  est,  a  consilio  differt. 


DE  CIVITATE. 


197 


n 


I     civi 


Legem  i^tur  civilem  sic  Hefinio ;  Lex  eivilis  um-  cap.  xxvi. 
cuiffue  civi  eal  rrgula  qtta  civtiag,  eerbo  rel  scripto 
teJ  aiio  qHOCHnqup  coluntaiix  xigno  ithneo,  adtlis- 
iiHrttmcm  honi  fit  mnli  uti  impcrat. 

In  qua  defiiiitione  anihigiil  niliil  est.  LegiiTn 
autem,  alia  rjvihus  staluitur  uiiiversis:  alia  certis 
mviiiciis;  aJiaccrto  liominumgeiicri ;  aliahomini 
qiiatiflii(|iie  ^iiigiilnri.  Q.uibus  autem  k'X  pauitur, 
illis  solis  lcs  cst.  Ncque  iujustum  facit  quisquam, 
quod  nou  sit  coutra  legem  &ibimet  ipsi  positam. 
Quod  autcm  sigttis  idoneis  declarari  ex  legis  uatura 
debe»t  le\,  manifestiim  ex  eo  est,  quod  inju^itiun 
nibil  est  qaod  non  sit  Iransgressio  alieujus  legis. 
Qtiicquid  erpro  a  defiuitione  Iiac  inferri  jKitcst, 
fnecari  nou  debct  quin  sit  veram.  Infero  autcm, 
primo,  legislatorcm  in  omni  civitate  eum  esse,  sive 
homo  sive  co^tus  sit.  qul  sunimam  habet  potcstntcm. 
Civitatis  eiiim  solitis  est  praiscribere  civibus  leges. 
nia  autcm  iiequc  pnEscribcre  ncquc  dicere  ant  fe- 
cerc  quicquain  potest,  nisi  per  personam  ejns,  id  cst, 
per  tUum  itui  summam  habet  pote&tatem.  Is  ci^o 
legislator  sohis  est-  Ob  eandem  rationem  solus  etiam 
legcm  abrogare  potest ;  ((ula  lex  abrogari  uou  po- 
tefit  nisi  per  aliam  lcgem. 

Secnndu,isqui  liabctsummampotestatemlegibus 
civilibue  non  subjicitiir.    Cnm  enim  arbitrio  sun 

es  et  facit  et  abrogat,  potest,  quoties  \iKum  erit, 
«ubjectione  illa  et  molestia  se  lilierare  :  legibua 
ergo  Hiite  solntus  erat.  Uberi  cnini  sunt,  qut 
quaiido  volutit  csse,  |MS8unt ;  uec  potc^t  quisquam 
ftibi  ipsi  obligari ;  quia  qai  obligart;,  idcin  liberare 

test. 

Tertio,  qunndo  con.suctudo  longa  vim  obtiimit 
legis,  nou  .1  loDgitudine  tempori»  vim  li^is  Iiabet, 


198 


DE  CtVlTATB. 


Dehiibiu 
«MSbm 


CAPXxrt.  sed  a  vohmUte  ejus  qui  sumiuaiii  habet  potestutem, 
jier  siteDtium  ejus  significAta ;  voluiitatls  e&im  sig'- 
num  aliquundo  etiamegtsileutinm.  Netjuc  diutius 
vim  lcgis  consuptudo  habet,  qunm  silontinra  illud 
durat.  Itaqne  si  quEestio  juris  inter  civem  et  sum- 
niam  polestatem  orintur,  Jon^itudo  temporis  sum- 
mx  potestati  pro  prscjudicio  uon  habebitur ;  sed 
qua-stio  sccnndum  arqiiitatrm  tcrminabiliir.  Ac- 
tioucs  cnim  et  seutcntia:  niulta:  siuc  auimadvcrsionc 
et  coirecttone  uegliguntur  loiigiori  temporc,  quam 
ut  homines  meminerint ;  neque  rationis  est,  ut  con- 
siietudines  malse  imquam  omnino  in  leges  transeant. 
Jndicare  autem  quid  rationis  sit,  quid  uon  sit,  ad 
eum  pcrtinct  qui  summam  habet  potcstatem. 

Quarto,  legys  nalunc  et  legfti  civiles  in  eadem 
civitate  se  mntuo  continent,  Lcx  enini  naturalis 
omnis  virtns  moralis  est,  utieqmtas,  justitia,  grati- 
tudo ;  quse  (nt  dictum  est  in  fine  cap.  xv)  leges 
proprie  dintte  non  sunt,  sed  qualitates.  Tum  vero 
lcgcs  sunt,  eaidemque  civiles,  quando  a  civirate 
obscrvari  im)>craiitur.  Leges  ergo  naturales  eiiam 
civiles  Bunt.  Quod  autem  omnis  lex  eivili»  etiam 
lex  naturro  sit,  cx  copatet,  qnod  paetiim  violare,  et 
per  consequens  legem  cirilem  transsrredi,  legis 
natunc  transgressio  est.  Itaqiie  ut  le^jibus  eivitatis 
obedinmus,  lex  naturalis  cst ;  tieque  diversa  genera 
legum  sunt  lex  natura;  et  civilis,  sed  divereie  partes ; 
quanim  una  scripLi  est,  quam  civilem,  akera  unti 
scripta,  quam  naturalcni  vocant.  Ijegcs  itaque 
naturales  a  lege  civili  nonmutanti]r,neque  restrin- 
guntiir;  sed  Ja^  nafuraie  tantuiu.  Imo,  legum 
cirilium  fercndaniiD  finis  erat  rcstrictio  juris  natu- 
ralis,  sive  juris  omnium  in  omnia,  quo  stante  pax 
nulia  esse  potuit. 


BB  CIVITATB, 


190 


di-iULiu. 


n 


Qainto,  si  is,  qui  suramam  habet  in  ci^itate  potes-  cap.  XXVI. 
tatem,  armis  vel  liwreditatc  civitAtcn)  aUam  sibi 
subjectam  halieat,  wc  legcA  illiiis  mutet,  lc^slator 
tamcn  ipiw  est.  Nou  cnim  is,  oujus  outlioritatc 
leges  ab  iuttio  itistitut«e  suiit,  lej^islator  est,  kchI  h, 
cujus  aulburitnte  retiuentur.  l'))i  ergo  sub  cudem 
civitate  parte!;  plurcs  suut,  <\ute  divcrsas  habeut 
leges :  iegtim  caium  authoritas,  etsi  autiquissima; 
aint,  vtm  legum  non  a  consuetudine  sed  a  voluutate 
summK  potestati»  prtesentis  habet. 
I  Sexto,  quoniam  leges  omnes  tam  scriptte,  quam 

SnoQ  scriptfe,  vim  su»m  nvobmtatecivitatis  habent, 
eorum,  qui  illas  mutad  autcorri^i  a  quantocunque 
civium  uumcro  sine  consensu  summam  habentis 
potestntcm  posse  dicunt,  sententia,  quaiiquamjuris 
jwritissimorum,  rejieienda  est. 
Septimo,  l^m  contra  rationem  esse  non  posse, 
ct  It^slatoris  intentionem,  non  liternm  scriptam, 
essc  legcni,  jurisperiti^  iii  confesso  c^t.  Maiiifestum 
autem  est  autboritatcm  Icjps  a  privati  hominis 
rattoue  uon  peudere,  neque  vx  jurisprudcntia  alicu- 
jos  in  legibus  periti ;  nam  si  vernm  id  esset,  non 
pauciores  dc  autboritate  legum  inter  cives  couten- 
tiones  esseut,  quam  eirea  quiesliones  pbilosopbicas 
et  theologictts  inter  scholasticos.  Non  ergo  jndi- 
cum  subordinatorum,  sed  eivitatis,  Id  est,  ejus  qui 
hahet  in  nivitate  sumnmm  potestatem.  prudcutia 
prudentiam  facit  legis;  et  judex  subordiiiatus  uon 
uam,  sed  ejus  qui  habet  summam  potcstatcm  pro 
tribuuali  scntcntiam  diccrc  iutclligcudus  cst. 

Octavo,  ah  eo  quod  Icx  impcratum  cst.impcratum 
autem  uou  est  ubi  volmitas  impLTuntts  uon  sit  vel 
voce  vel  scripto  vel  alio  itigTio  idonco  (leclarata, 
inferimus  civitatis  imperata,  id  est,legcsciviles  illts 


P!, 


THt  CIVITATE. 

CAP.xxvi.  solis  leges  esse,  quJba»  fuerunt  dec-laraUe.  Itaque] 
ii.W'^  intaiilibus,  meutc  capti&,  qul  itnperata  iiitelligere 
dii!n.iu.  nou  possuut,  nc(jU(*  quid  sit  justum  et  injustum 
sciuut,  ueque  |iucta  intelligTiut,  leges  civil€!S  non 
poniiutur ;  nequc  proptcrea  illis,  quibus,  etsi  hicc 
omuia  iiitcUigiuit,  declaraUc  sive  promutgatfe  non 
siut,  ita  uteas,  si  voluissciit,  cognosL-ere  potnissent. 
C'nii8idei'aii<li)Ln  ergu  eAt,  qu^e  argunieiita  vel  i^igna 
ad  lexcm  promulgaiidaiii  kluiica  eenscndu  siut 

Primo,  si  Icx  ca  talit)  »iC,  nt  civuii  omues  aine 
c^kccptionc  ubHgct,  ncc  scripta  sit ;  dubium  non  cst 
quiti  lcx  iiaturic  !>it.  (iuod  cnim  pru  Icgc  habcre 
debemus  noii  proptcr  dictamina  alioruni  hominuni, 
sed  propter  suam  uutuscujusque  ratioiiem,  cousen- 
touea  esse  dcbtt  universaliter  rationi  Iiumanse,  et 
per  coiiKcquens  lex  uatumlls  est.  Leges  itaque 
naturales  pubticEtttouc,  pruclamatione,  prumulga- 
tione  nou  iiuligeut ;  ut  qux  in  unico  prfccepto  con- 
tinentur,  quoUcimqtie  mltis  utjaciant  wbut  homi* 
HCit,  id  fONjacite  iiUs. 

Secundo,  si  lex  aliqua  non  omnes,  sed  certum 
genus  bomiuum  vel  ccrtum  Uomiuem  obliget,  nec 
sit  (icripta  neque  promulgata,  lex  natnrjB  est.  Etiain 
IfgCB  oniiics  iiun  promulgnta;,  si  «bligent,  legcs 
naturales  sunt.  Jussa  enim  omnia homines  obligaiit 
vel  qnatenus  homiueg,  vel  quateiius  cives,  vet  non 
omuiuo  ob1ii;.int.  [taque  si  publico  ministro  nego- 
tiuin  qiiodcuuque  iuiiiouat  facieiidum  civita^s  siue 
scripta  rcgula,  crit  illi  pro  r^ula  dictameu  ratiouis, 
legato  quidem  civitatis  boumu,  judiciautcm  idquod 
sibi  a^qinim  videbitur.  Civitas  cnim  et  bonum  sibi 
et  civibus  (Ctinum  vclle  intelligitur. 

Legibus  naturie  e.\ceptig,  de  uatura  et  essentia 
legum  uliurnu  ouuiium  cst  ut  promulgetitur;  alio- 


UB  CIVITATE. 


301 


qui  enUn  observari  uon  possuut.  Temporibus  anti- 
<]ui]$sin)i9,  litcriii  nomlutn  vulgo  coguitis,  lcgtrs, 
mviuoriec  causa,  carmine  conscribebautur.  Propter 
enmluui  causiun  Judeeos,  ut  Decalogum  digititi  suis 
aUtgareiit,  jussit  Salomon.  Israelitis,  utlegesDcu- 
tcroiiouiii  filios  suos  docerent,  easqne  postibus  «t 
jaiiuis  domorum  inscriberent,  jussit  Moses.  Eet 
ergo  de  essentia  legum  ita  declarari,  ut  transgres- 
sionis  earum  uullam  Iiabeont  cives  ab  iguorantia 
excusationem. 

Netpie  satis  est  ut  lex  ipsa  a  civibus  cognoscatur, 
etiam  ut  nb  autboritote  processerit  illiu.s,  qni 
BOmmam  habet  pntestJitem.  Legislator  quidem 
quifi  sit,  in  omni  civiuitc  nutum  e^se  buppouitiir,  ex 
eo  (juod  cousensu  singulorum  civium  orauium  coa- 
stitutus  erat.  Cognoscere  autem,  quod  lex  ab  illo 
qui  summam  habet  potestati^m  profucta  sit,  difftci- 
lius  est ;  et  propterea  sigiiis  indiget,  id  esl,  testimo- 
mis  quibus  verifieetur,  id  est,  verum  esse  sciatur 
legem-a  aumma  potestate  lutam  e«se.  duae  quidem 
agna  plerumque  sunt  vel  arebiva  publica,  vel  civi- 
tatis  sigilla,  vel  ministri,  quibus  authoritas  jus 
dicendi  data  est  per  Hterassigillo  publico  signatas. 

Quando  ergo  quu^stio  &  t  de  injnria  in  lege  natu- 
ralt,  jndex  talium  causarum  lcgeui  nntura;,  quo^git, 
explicabit. 

Sin  in  lege  eivtli  qua^stio  eadem  slt,  consulenda 

it  arcbiva,  ubi  legesscriptae  eo  ipso  fine  conscr- 
Vantur,  ut  in  dubiis  eousulantur ;  qnns,  si  quis  de 
aetione,  qnam  meditatur,  an  Ucita  an  illicita  sit 
dubitnt,  cou^ulerc  potest,  imo  debet ;  quiu  qui 
dubitat  bonumne  an  mnlum  sit  quod  aggreditur,  et 
tamen  facit,  Icgem  contempiit. 

Si  dubitetur  an  nlicui  at  ministro  publico  pne»- 


CAP  XXVI. 


(iTlltku» 


202 


UR  CIVITATE. 


cAP.xxvi.  tanda  sit  ohedientia,  ex  literis  ejiis,  civitatis  sig^illo 
signntis,  rel  ministerii  ejus  signo  publico  id  »ciet. 

Lcgibiis  et  lepislatore  coguitis,  restat  adhuc,  si 
leges  obligatori»  futune  sint,  ut  vera  intelligatur 
carum  interpretatio,  in  qaa  sola  con^istit  le^s 
esscntia.  Ejusdem  autem  persou^e  est  et  iniperare 
et  imjHTata  siia  interpretari,  sive  jubere  et  jussa 
explicare.  Interpres  ergo  le^m  omuium  is  solus 
est,  qui  summam  babet  potcstatem,  aut  qui  ab  illo 
aeceperit  autiioritateni. 

Leges  omnes  scripta?  et  non  seriptaj  interprera- 
tione  indigent.  I>eg(>!t  naturse,  qnaiKinani  inteitectu 
faciles  sint  illis  quidem,  qui  cmisas  coguoscuut 
alienas;  difiiciles  taincn  suntillis,  quoruui  ipsorum 
causic  cognoscuntur ;  et  fortasse  le^m  omnium 
difticillimit',et  maxime  opus  babeut  intcrprutatioue. 
In  legibus  scrlptis,  si  brevcs  sint,  unius  tamen  aut 
dunrum  vociitn  amhiguitas  facere  potest  ut  sint 
obscurae ;  si  longse  sint,  obscuriores  eas  reddit  mal- 
tarumvocum  ambiguitas.  Itaque  lex  scripta  nulla, 
Bive  multis  sive  paueis  verbis  contineatur,  intelligi 
potest  uisi  ex  \vgis  ipsius  eausis  tinalibus;  qnarum 
causarum  cognitio  in  leguilatore  solo  est ;  et  illi  ttoli 
difticultatcs  Icgum  nodique  aut  extricando  aut  m- 
caudo  solubiles  sunt. 

In  civitate  constitutn,  legum  natune  luterpretntio 
non  a  doctoribus  et  scriptoribus  moralis  pbiloso- 
pliiffi  dependent,sed  ab  autboritate  civitatis.  Doc- 
trinae  quidem  veriC  e!<8e  possunt ;  sed  authoritas, 
non  veritns,  tacit  legem. 

Lcgis  cujuscunque  natoralis  interpretatio  recta 
sententia  est  cjus,  qui  snnimam  liabet  potestatem, 
vol  ejus,  qui  antlioritatem  ab  eo  Imhet  causas  eog- 
noseeudi :  qui  tuuc  interpretatur,  cum  legem  facto 


DE  CIVITATE. 


208 


(iiilllHU. 


appUcat.     Interprvtatio  auteni  ilLa  authentica  cst,  cap.  xxvi. 
non  qnia  sua,  sed  quia  civitatis  sententia  cst  j  et    {,,  ^^^u," 
lex  6t  illis  inter  quos  lege  agebatnr,  non  autem  ci- 
riljns  universis. 

Uuoniam  nutem  judex  nullus  est,  neque  subordi 
natus  ncquc  snpremus,  qui  interdum  iioii  erret  et 
iniqnam  ^ntentiam  ferat ;  Idem,  si  postea  ia  quses- 
tione  fliniili  errorem  snnm  cognoscat,  senteutiam 
ferre  «quiorem  obligatur.  Suus  enim  slbi  error 
lex  non  est,  ncque  eum  obligat  ad  ))er»istendum 
in  iniquitate  sua  :  multo  miniis  judices  nlins  obliga- 
bit.  Qiianqiiam  enim  seittentia,  etiam  iniqua,per 
BUthoritatem  siimmam  tacitc  probata  iu  legibus 
quae  mntnbiles  sunt,  instar  novEc  legis  sit;  in  legibus 
tamen  immutabilibus,  quales  rant  leges  naturales, 
transire  iri  legem  uon  potest,  nt  nbliget  ad  similem 
sententiam  ^mper  ferendam  etuidem  aut  aliumju- 
dicem.  Legcs  clvllcs  et  civilia  omnia  trauscunt  et 
nmtantur ;  sed  leges  naturalcs,  cum  sint  divinBe, 
transirc  aut  umtari  non  posaunt.  !n  judiciis  crgo 
prfcjudicia  vulcre  non  debent,  nequc  scntentiam 
iniquam  excusare  possunt.  Unicuique  ergo  judici 
incumbit,  ut  sententinm  ferat  ex  sua  ipsius  con- 
wientia  et  ratione  nnturali,  peritiaque  prnpria  circa 
jBqunm  ct  bonura,  nec  n  prrejiuliciis  judicum  pra- 
cedentium.  Exemplicausa.pHnir/  innoeenttfm  con- 
tra  legem  natnne  est.  Innocens  autem  est,  qui  co- 
ratii  jiulicc  absolutus  est .  Accusalur  quidam  criminis 
capitalis.  qui  ininiicorum  suormn  potentia  et  mali- 
tia  judicumque  iniquitatc  snlita  cognitls,  metuens 
ne  condcmnnretur,  aufugit ;  tandem  retractus  nd 
tribunale  sistitnr  reus ;  causnm  dicit ;  absolutus 
est.  Cajtemm  quoniam  obtinuernt  iu  civitatc  con- 
suetudn  cx  multiB  pra-judiciis  pra^ccdcntium  judi- 
c»m,  ut  qiii  fugerit,  qoanqttam  postea  absolutu^ 


204 


DE  CIVITATE. 


chilum» 


CAP.  xxTi.  ftjerit,  bonis  Biiis  oranibus  mulotaretur,  boiiis  suis 
exutiis  est.     Consuetudiiiem  bnnc  quonimcunque 
ct  quotcunquepr»juiiiciisfieri  legem  potmsse  iiego. 
pNniri  eiiiin  i/inocenfrm  vetat  lcx  naturrc  icterna 
ct  divina.     Metu  potentium  inimirorum  fugere  lex 
nulla  prohibuerat.     Innocens  autem  eo  erat  quod 
absolutus  est.    PrDesum[rtionem  criminis  absolutio 
ab^tulerat.     Itaquc  inique  ct  contra  lcgem  naturse 
bouis   omnilms   mobilibus   (tpo)iatus   est.     Pra'ju> 
dicia  ergo   in  jndiciis   considerare,  aut  impcriti 
aut  iniqui  jndicis  est.    Etiam  axioma  illud  legis 
tanim,  nullam  jtrohatianem  rontra pr<fftHmptioHeM 
legift  admiHentUm  exxe,  iiiiqnum  est;  injusli  eiiim 
JDdiees  sunt,  qui,  quod  nd  sui  defeusiouem  producit 
reus,  audire  nolunt. 

Similitcr,  quando  scntcntia  quairitiu"  Icfps  scrip- 
tfe,  interpres  non  erit  qui  in  legem  commentarios 
ecribit.  Commentarii  enim  obscuriores  plerumque 
sunt  ipsotextu ;  et  proinde  opus  habent  conomenta- 
riis;  adeo  ut  interpretandi  nallus  sit  6nis.  Nisi 
ergo  authoritate  snmmre  potestatis  interpres  aliquis 
coiistitutiis  sit,  a  oujus  interpretatione  jndicibiLs 
subordinatis  discodere  nou  lieoat,  ipsi  judices  sub- 
ordinati  interpretes  eTunt,  ut  in  letribus  naturati- 
bus;  et  conini  seiitentife,  ad  prresentls  litis  deci- 
sionem,  pro  legibus  hnbendee  crunt.  Sed  judiws 
aiii,  in  similibusquacstionibus,  nou  coobligabuntur 
ca.sus  similes  similiter  judicarc. 

DifFerentiam  intcr  literam  et  sententiam  ponere 
solent  scriptores.  Literara  sive  verba  legis  per  se 
sumpta,  sensum  literalem  vocant ;  sed  legis  senteu- 
tiam  eam  e.<;se  dicunt,  quara  intelligi  voluit  legisla- 
tor.  EtrectequidemdiBtinguunt.  Legislator  autem 
quid  per  verba  Iegi,ij  intolligi  voluit,  unde  cognos- 
ratur  ?  Ex  eo  cognoscitor,  quod  leguslator,  id  esl. 


DE  CIVITATK. 


209 


persona  ctTitatis,  sein|)er  intelUgendas  est  velle  idcAP.  xxvi. 
t|uod  ajquum  est.  Itaqne,  »  sententiam  Eequam 
non  suggerauC  verba  ipsa,  leges  uaturales  cousu- 
lcuda>suiit;  alioqui,  cuutra  iiijuTtaiu  remediumha- 
beri  noi»  poiest ;  id  tiuod  coiitni  voluiitateua  legisla- 
toris  suppoiiendum  est.  Facultates  in  bonu  lcgis 
interprete,  id  est,  in  boiio  judice  requisitae,  eredeni 
uon  sunt  qiMC  reqniruntur  iu  bono  patrouo  vel  advo- 
eato,  uempe,  ut  l^^m  periti  sint.  Judex  euim,  sieut 
de  facto  nisi  a  tcstibus  nihil  iutelligcre  debet,  ita  de 
jure  nihil  constituere  debet,  iiisi  quod  leges  scripte 
et  civitatis  constitutione»  ante  de&uicrint:  quae 
et  constitutioue*  palani  allegantur  explican- 
turquc  coraui  ip»o  iu  ipsa  eauAse  coguicinne  :  unde 
ica  iustruitiu*  juJcx,  ut  quanquam  peritiam  legiuii 
valdc  mf-diocrcm  linbcat,  sutLs  tiinicn  instructus  cssc 
possit  ad  Heutentiam  fcrendam  justitise  et  sequitati 
conseutaiieum. 

Uuiebonum  faciuut  judicem,  hH?c  sunt.  Primo, 
ut  !egem  nutura  priccipuam,  ncmpe  /rquitafem  m 
controcemis  ommhus^  beiie  intelligat ;  id  quod  a 
mulla  lihromm  lectione  non  dependet,  »ed  a  houi- 
tate  facultatis  rationahs,  et  a  cujusiiue  meditatione 
propria  ;  qua.s  illis  adc^k^^e  luaxinie  priEsumltur  qiii 
ad  scieutiam  a'qui  eC  boui  ingenio  suo  maxime  fe- 
nuiturfet  maximum  mcditaudi  habuere  otium.  Se- 
cuudo,  iic  divitiarum  niinis  cupidi  sitit.  Tcrtio,  ut 
ii)  cauiiis  cogiiosccndis  possiut  nictuni,  irain,  odium, 
amorem,  misericordiam  exuere.  Qnarto,  ut  pa- 
tienter  audire  possinl,  diligeuter  aninium  adver- 
tere,  qu:e  audierit  memoria,  retiuere,  di^^puuere,  et 
applicare. 

Divisio  lcgum  varia  cst,  propter  varias  scriptorum 
methodos.  In  Justiuiani  Institutionibus  lcgum  ge- 
aera  enuraerantur  septem. 


206 


r\'ITATB. 


cniEtNu. 


CAP.  XXVI.  I.  Edieta,  eoHslUiitioHes,et  episiola- pritteipuiH. 
id  est  imperatonim  Komannrnm,  (|ui  sximmam  ba- 
buere  iu  civitate  Komaiia  potestatem.  Similia  lus 
sunt  edicta  sive  proclamatioiies  regum  uostrurum. 

2.  Decreta  populi  Itomauiy  quae  !egt«  primam 
erant  Wrtute  resideutis  iii  jwpulo  summie  potesta- 
tis ;  quanim  qua:  ub  imperaturibus  abro^at^  non 
fiieruiit,  legea  propiur  authoritatem  imi»crialem  re- 
DUUitHrruDt.  Hse  autem  cum  Actii>  Parliamenti 
comparari  possunt. 

3.  Decre/a  plebin  IiotMatia.;setmtnfXc\uso;  bo- 
rum  ((Uriquc  illa  €|ua>  ab  imperatoribus  abrogata  non 
sunt,  lcgiim  \im  retinucre. 

4.  SenatuK  poHJtuUa.  Nnm  cum  mimcrosior  jnm 
factus  eissct  populuK  Romamis  quam  ut  eommode 
congre^ari  potuerit,  visum  imjieratori  est  nt  pro 
populo  coDsulcrctur  senatus.  Lcges  ergo  erant, 
quales  fcre  sunt  acta  consilii  rc^is  privati. 

5.  Edirta  prcetorum.'  qui  Romae  crmit  idcm  fere 
quod  j  udices  prtecipui  apud  nos. 

6.  RcHponsa  prutlcntim :  quae  responsa  eront 
sentcntiic  jur!s])rudcututn  corum,  quibus  authori- 
tm  de  tege  com^tilentibu.^  rcspondendi  ub  imperatore 
concessa  est.     IjCgcs  ergo  crant. 

7.  CoHsuetufline»  denique  nott-seriptte  leges 
erant.  Ncm  tameu  uatura  sua,  sed  conseusu  tacito 
impcratoris. 

Divisio  legum  alia  est  in  naturales  et  jmUwnM. 
Nnturulea  quEcnam  .'tint,  dictum  jam  est.  i^tenue 
sunt. 

Positipor  sunt,  qua?  ab  aiterno  non  fuerunt,  sed 
voluntutc  Bummarum  putc$tatum  fact»  leges. 

I.4.':gum  positivarum  alia:  sunt  humana;,  aliic  tH- 
cina.     Ilumananim  aliee   sunt  distributiv^j  alise 


DE  CIVITATB. 


207 


dnKbii». 


fuenates.   Dislributivae  sunt,  quibus  jnra  eivium  de-  cap.  xxvi. 

finiuutur,  qusMiue  civibuspra^scribuntiirutuversis. 

Pccnales  suut,  qure  pfpuas  violatoribus  It-^ruio  in- 
fligL-udas  definiuut,  quicqut  ministros,  qoorumoffi- 
ctum  est  pcenns  exequi,  solas  alloquuntur  ;  et  cum 
l^bus  distributivis  conjunguntur. 

I-cge  positivaj  divinae,  (naturales  enim  omnes  di- 
vin£B  sunt),  MUit  illa;,  qua;  a  Deo  ii>so  posita;  sunt, 
non  ab  a;ten)o  ncc  tuiiverBis  bominibut^,  9^A  populo 
certo ;  ct  pro  divinis  declarata;  per  illos,  qnibus 
Deus  declaraudi  easautlioritatem  dedit. 

Authoritas  autem  deelarandi  leges  diviuas,  ita  ut 
obligatorite  i^iut,  unde  cog;nosoi  potest  r  .Modo  qui- 
dem  supcmaturali  homiui  alicui,  ut  icges  divinaa 
aliis  pnEdi<;et,  imperare  potest  Deus.  Sed  quia  de 
essentia  le^is  e»t,  ut  neminem  obliget,  qui  praedi- 
caiitis  uutburitutcm,  quod  a  Deo  sit,  scire  uun  )>o- 
test,  undu  oritur  obnlicndi  obligatio  r  Quid  Dcus 
oliis  dicat  «eirc  nou  po.ssumus  naturaliter ;  neque, 
Mne  revclatione  divina  iiobis  cnncessa,  snpernatu- 
raliter.  Uuanquam  enim  aDeo  revelatum  es.se  alicui 
nliquid  eredere  inducatur  aliquis  vel  propter  mira- 
culn,  quie  ab  eo  fueta  esse  viderit,  vel  propter  egre- 
Kiamsanctitatem,veIcm'giamsapientiam,vpIprop- 
ter  egreginm  felicitatem ;  quee  omnia  gratia;  divinpe 
sigiia  suiit  satis  magiia ;  certitudinem  taroen  non 
officiunt.  Miracula  ciiim,  ex  quo  cemporc  nubls 
Cliristianis  posita;  sunt  lcges  divinae,  ccssavcrunt. 
Sliracula  narrautibus  crcdere  nou  obligamur. 
Etiam  ipsa  miracola  uon  omuibus  miracala  sunt. 

Cceterum  ut  divina  su]M?nmturaIia  pnedicantibus 
obedire  aliquando  et  alicubi  dtlM^amus,  oausa  in 
promptu  est :  nempe  si  ea,  qua;  pra;dicant,  pro  Ic- 
gibus  haberi  jusserit  civitas.    Est  enim  de  lege  ua- 


DR  CIVITATB. 


CAF.  XXVI.  turali,  quw  divina  ctiam  cst,  ut  iii  iis  oronibas,  qnce 
[",^T,~    jus?erit  civitas,  civitati  obetliamus,  quanqnam  iion 
Ivottiu.       ut  LTCilamus.     CreiU-re  enim  auinii  actus  est,  iion  a 
Dco  jussus  setl  factiis,  queni,  quando  et  quibiis  vult, 
Deus  datiicgatque  ;  et  non  credere,  lcgum  divina< 
rum  positivarum   negatio,  non  transgrcRsio  ost. 
l*artuin,  quod  modo  supematurali  cum  Abmhamo 
pactus  est  Deus,  tale  est ;  Ja-duJi  meum  inler  t/te  et 
te  et  gemen  tmim  jjoxt  te,  quod  sertahttts,  /loc  e»L 
Semini  Abrahami,  uondum  exLstenti.  pactum  hoc 
revelatum  esse  uon  potuit.   Quare  ergo  pro  legx"  di- 
viua  haliere  obligati  fuerunt  Israelitte  id  quad  pro 
lege  divina  ab  Abrahamo  declaratum  est,  nLsi  quia 
in  fiUos  et  servos  suos  summam  habuerit  Abrahaai 
potestatem?  Ilursus.ubi  Dens.de  Abrahamo loqnens 
dicit  (Gen.  xviii.  IH,  19):  Benrdictnidf  ftint  in  Hh 
omnes  nalioncxtcrrfF?  Scio  eatm,  qnod  prtsrejitu- 
ru«  xitjilih  xni«,  et  domii  xutrpost  xe,  ut  ciixiodiant 
viam  Domhii,  etjaciant  jndicium  ff  Jnxtitiam,  ctc. 
manifestum  cstubcdicntiam.Abrabamuufauiiiiasua 
dcbitam,  depeudisse  ab  obedieutia  atite  ipsi  debit&t 
ut  summam  babenti  in  ipsos  filios  et  servos  suos 
potestatem.     Nulla  enim  familije  facta  est  revelatio 
diviua.     In  moutem  Sinai  ad  Deum  ascendit  solus 
Moses  ;  populus  uc  asceitderet  vetitus  est,  ne  mo- 
rcretur.   Obligabatur  tameu   Cur  ?  Uuia  ipsi  Kfost 
prnmipcrant  facere  omnia  quw  iuiperaret,  dixerant- 
qup,  loqiwrp  tu  nohiscum  ct  audiemux  ;  sed  ne  lo- 
qnntar  mhixcum  Deus,  ui  non  moriamur.    Ex  qui- 
hus  duobus  locissntis  constat.iu  omni  civitate  civem, 
eui  noii  sit  factji  diviuar  vobintatis  revehiio  certn  et 
immediata,debcrc  pro  voluutate  diviua  Icgibus  obe- 
dirc  civitatiE.    Nam  tii  pro  mandatis  Dei  sua  vel  pri- 
vatorum  hominum  quorumcunque  somnia  et  phnn- 


DS  CIVlTATe. 


209 


DrlaEtbiu 


tasmata  citcs  sumcrent,  vix  duoesseut,  qulde  man-  cap.  xxvi. 
datia  Dei  inter  se  non  dis!!cntinrnt,  imo  ctium  maii- 
data  civitatia  non  contemnerent.  Dico  ergo,  in 
rebns  omnibus  lep;i  morali,  id  est,  legi  natuTie  non 
coiitrariis,  eivos  «mncs  obligari  ut  pro  lege  divina 
haboant  quicquid  a  lege  ci^ili  pro  lege  divina  de- 
claratur.  iManifestum  enim  est  id  quod  non  eut 
coiitra  legem  uaturalem,  fieri  posse  a  sunima  potCR- 
tate  tegem  oivilem.  Neque  iu  ulla  ])arte  orbis 
terramm  pennissum  cst  aut  fuit  eivibus  maudata  di- 
vina  alia  factis  suis  prEeteudcre  prseter  ca  qua:  a 
civitate  approbantur.  Et  ut  civitates  ChristJanae, 
deficientes  a  riliffioue  Cliristiana,  ita  civiiates  non 
Clirisliana:,u  rcligionc  sua  dcficientes,  puniri  solent. 

Di^iuxeniiit  l^es  alit,  in  funrlamentale»  ct  non 
J^utniamentaleit.  Fnndamenialh  \n  nna(ina(|UC  civi- 
tate  illa  cst,  qua  snbliita  civitas  dissolvitur.  Lex 
auteni  unica  /HndamentaUs  cst,  ut  singuli  civea 
personte  civitatis,  id  est,  smmmam  liabenli  potesta- 
tem,  obedientiam  pnestent.  Nam  ea  sublnta,  civitas 
nulla  est :  ea  stante,  civitas  mauet.  De  divisioue 
legum  tantum  esto. 

luvcuio  voccs  legem  civifem  et  JiiJt  ritile  a  scrip- 
toribus  promiscuu  u^urpatas  ci^se ;  quod  ficri  dou 
debet.  Jn4  enim  lihertas  est,  id  est,  a  lcfribua  eivili- 
bus  excinptio.  (^ontra,  lex  civilis  oblif^atio  est, 
libertatem  a  natura  datam  tollcns  aut  restringena. 
Per  naturam  enim  anicuique  jus  erat  viribus  et 
facuttntibvLs  suis  sui  ip^^ius  arbitrin  utendi :  id  quod 
Ipx  civirnj,  nisi  quibus  legis  civilis  protectionem 
(atum  non  erat  expectare,  susttdit. 


VOL.  III. 


310 


DE  CIVITATB. 


« 


CAPUT  XXVII. 

DE  CRIUINIBLS,  EXCUSAT10NIBU8,  F.T  EXTKNUATIONIBUS. 

CAP.sxvif.  In  tmns^essiotie  lcgi:?  uon  modn  pcccatum  inest, 
:>,  srtniiia-  sed  etiam  legislatom  contemptto  aliqua;  qufe  leg^uin 
5'*'.;!!*^  e}iis  siuiul  oiniiiuin  inst.ir  violationis  habita  est. 
jga^iiiaBiM.  Pcccatuin  ergu  est,  noii  solum  quml  factum,  dietuni, 
flut  nf^lectum  cst  contra  lcgem,  Bed  etiam  ipaa. 
trausgrediendi  intentio  sive  propositum.  Si  qiiis 
tamcii  bona,  servos,  uxorein  videns  proximi  sui,  frui 
illis  cum  delcctntiouc  imagiuatus  tautuin  fucrit 
absqne  orani  intentione  vel  consiUo  per  fraudem  aut  _ 
vim  ea  occupaudi,  peccatum  non  e»t,  nequc  pra&-  H 
ccpti,  aoH  coHctifjhce.1,  violntio.  Neque  voluptas,  ^* 
qiiiun  quis  Itabcrc  potcst  dum  luimici,  a  quo  vivente 
nihil  ex[)ectat  iiisi  malum,  mortem  imaginatur  vcl 
somniat,  modo  nihil  eontra  illum  moliatur,pecctitum 
est.  Nam  junundi  eliam  imaglnatione  deleot^ri  ita 
homiiii  uiiturale  est,  ut  lex,  quie  id  prohiberet, 
etiam  hominem  esse  prohiberet.  Seutentia  igitiir 
eorum,  qui  motus  animi  primos  peccata  esse  aiunt, 
tutn  nliis  tiim  sibimet  ipf^is  nimium  severa  mihi 
vidctur.  Miiguum  cnim  est,  si  hoino  existens  ma- 
lum  facerc,  quo  dclcctatur,  nequidcmvelit.  Aliud 
enim  est  imaginaatem  deU'ctari,aIiudvcUe. 

Crimen  omne  peccatum  quiilem  est  j  ut  quie  sit 
legis  alicujus  violatio.     Non  autem  vicissim  omne 
peccatuin  crimeu  est-     Velle  occidere  vel  ftirari,      i 
poccatum  est,  etiamsi  ncque  facto  neque  dicto  ro-fl 
lutitas  occidendi  vel  furandi  patcfiat.     Nam  a  Dflo,  ~ 
qui  con^ilia  hominuiii  intuetur,  reus  fiet.    Sed  ab 
lioiniuihus  cuusilium  bomiuis,  iieque  dicto  neque 
facto  fogixitum,  accusari  iion  potest.     Neque  ergO| 


BB  CIVITATB. 


211 


crtmen  vocari  solet.     1'cccututii  t-rgo  et  crinien  tlis-  cAP.xxvit. 
tiiigountur,  eo  qiiod  pet:catum  est  legis  transgressio  ob"^„,' 
quselibet;  critiien  autem  transgressio  ea  sola,  qiue  «■"•.«ciu* 
Goram  judice  homiue  judicari  |>otcst,  sive,  cujus  t«>aaiiiidtia. 

homo  liominein  iiisimulare  potest.    Qunnijuam  crgo  ■ 

intentio  niale  agendi  peccatum  sit ;  si  tamen  signo  I 

nulEo  innotescat,  crimen  non  est.  I 

Ubi  lex  non  est,  peccntum  non  eat.    Scd  quia  I 

lex  natune  feternn  est,  trauspressio  ejus  peccatum  I 

semper  erit.     Cessantibus  legibiis  civilihus  pe.«simt  I 

crimina.     Nulla  enim  prieter  naturales  existente  I 

Icge,  unusqui.sqne  sui  ipsins  judex  est,  et  sola  sui  I 

ipsius  conscientia  judicatur.     Ce.'«ante  potcstatc  I 

civili,  ccssaut  crimina ;  jvistumetinjustum,  pruptL-r  ^J 

jus  omaium  iu  omiiia,  uiLil  cst     Vcrum  si  civitas  ^H 

per  seditionem  dissoluta  fuerit,  crimen  in  dissolveu-  ^| 

tibib;  permanet ;  qma  ab  initio  quod  fecenint  cri-  1 

men  erat ;  et  a  civitate  restituta  judicari  et  jxmiiri  I 

potest.  I 

Crimina  a  tribus  maxime  causis  oriuutur;  vitio  ■ 

inteUectus,  quie  ^t  i^norantia ;  imperitia  ratioci-  I 

uautii,  idest,  errore ;  et  vi  passionum.    Iguorautia  ^J 

autem  e&t  vel  legis,  vel  legislatoris,  vel  pcEna?.  ^H 

Ignnrnntia  leg^um  naturalium  excusat  tieroiucm  ;  illi  1 

enim,  qui  rationis  naturalis  usum  asscqiiutus  cst.  ■ 

lc^  natiiralc:»  qua-nam  siut,  cogiiitum  csst:  pra^u-  I 

mitur;  mmirum,  aiteri  JUricndam  non  eise 'itiod  I 

tibijactnm  eese  nollei.     Ubicuuque  ergo  aliquis  I 

faerit,  si  tegem  loci  ignorans  violaverit,  »iue  crimine  I 

non  erit.     Kxempli  causa,  si  quis  ad  nos  ab  Iiidis  I 

ftdvottiens,  relifrionem  suam  nostnecoiitrariarii  prfc-  1 
dicnret,  quxstio  de  vcritate  doctrina;  nutlafieret; 

sed  qiiod  nnstrnui  violnverit  Icgcm,  pro  criniine  J 

babebitur,  et  juxta  statutas  lege  pienafi  putiietur.  I 

P3  m 


212 


DE  CIYITATE. 


,  cAP.xxvii.  NaiQ  et  isconcivium  suonim  animos  uovis  religioai 
^^~^^   bus  solHcitarl  iion  a^quo  aniino  ferrct. 
i™.«ci>^4.         Si  quis  civitatis  suffi  leeem,  quae  non  sntis  nro- 
taiuiiwiibiu  muJgata  luent,  vioiavcnt,  iiec  fecent  alKiuiu  cuDtra 
legem  naturalera,  ab  ifjnorantia  excusabilur. 

Si  quis  loci,  in  i\\xo  versatur,  imperium  cui  sit 
ignorans,  civitatii;  authuritati  rcsistat,  non  excu 
bitur;  quina  quo  protcatioiivm  aliquamdiu  accei 
rat,  ignorarc  non  dcbuit. 

Iguorautia  pwuEc  excusat  neminem.  Coguita 
enim  lege,  cogniloque  quod  crimiui  pttiiia  ilcbetur, 
eta  ignota.  aliqua ;  qui  crimen  committit,  ptFnie 
etiam  ignotEe  obnoxlum  se  facit  volens.  Raliouis 
enim  est,  ut  qui  nrbitrio  suo  injurlnm  terminat, 
pcrnaii  dct  terrainntas  arbitrio  civitati». 

Ubi  vcro  lcgc  vcl  consuetmliue  pu-na  limitatur, 
ibi  majoris  poensB  iiiflictio  iniqua  est.  Num  ei 
pcena  minor  sit  quam  ut  n  crimine  f]ct<Trcat,  ad 
crimen  hortatur.  ComparantCA  cnim  quod  In  cri- 
minc  jucmidum,  cum  eo  quod  in  pa?un  molestum 
est,  id,  quod  sibi  optimum  esse  putnnt,  nccessario 
eligQDt  Itaque  qui  pcenns  luunt  mnjores  quam 
qoas  lcx  preescripscrat,  a  lege  ipsa,  quasi  crimeu 
siiadente,  decepti  sunt. 

Uuod  ante  legem  latam  factum  est,  crimen  per 
l^m  illam  fieri  nequit.  Autele^esuataneatcmas 
factum  iiihil  e»C.  Le\  autem  post  factum  lata,  quia 
coirnosci  uou  potuit,  obligatoria  non  est.  Uuod 
autcm  contra  logcm  fit  jaui  latam  siue  po^na  defi- 
nita,  poBUEe,  t)ua:  jmst  dcfinictur,  niai  solita  mojor  sit, 
obnoxium  fict,  proptcr  causara  modo  supra  allega- 
tam. 

Ab  errore  uascuutur  crimiuft  liominum,  quibus 
illuduut  aut  falsa  priucipia,  aiit  falsa  legum  iuter- 


DE  CIVITATE. 


213 


pretatio,  aut  a  veris  prhicipUs  falsa  ratiocmatio,  cap.xxvh. 
Qui  ad  cousueludinetD  bominum  animum  advurte-  liT^ST' 
ruiit,  virtutet)  et  criiniua   prospms   vel   adversis  ^"^^T 
successibus  metientium,  videntiumque  leges  a  po-  i«iu«ii™ibu«. 
tentibufi  pernimpi,  quibus  vulgus   impiicatuTj  ut 
teges  par^-i  pendant  difficile  non  cst ;  ot  proptcrca 
plures  esRC  solent  qui  viiiole^um,  quamritioliomi- 
num  id  fieri  arhitraiitur.    Qiiorum  tionnuHi  quasi 
axiomata  quyedam  pronuiuiaiit,  Justiiiain  prtrter 
coca/jnitim  uihil  esxe :  snum  esse  cttique,  qmd  /»- 
tiu^iria  aui  periculo  suo  occupnt  H  tenei  ;  consue- 
tH(Uttem.   in  omiti  ffmte  obtiNetttemf  iHiquam  esse 
noH  jwxse  ;  exempla  lottgi  temporis  pro  iegibus 
kahemfa  esse  ;  aliaque  bis  similia,  vitam  hominum 
ad  feritatem  et  cxdcs  mutuas  reducentia.     Eorum 
qui  sic  seutiuut.  quls  ui^i  mctu  a  quaiituiuvis  maguo 
criraine  sc  abstinebit } 

Sceundo,  qni  le^es  divinas  tum  uaturalcs  ttim  po- 
sitivas,  ml  cominoda  auA  toi-quentes,  ita  interpretau- 
tur  ut  cum  legibus  civilibus  et  populi  tnmquillitate 
non  consistaut,  cnnbus  principibus  suis  rcaistendum 
colorem  pnetcxtumque  per^ietuo  pricljent  vel  a  reli- 
gione,  vel  a  jore  naturali  vel  civili. 

Tertiu,  a  mola  ratiociuatioQe  quauquam  a  veris 
priucipiis,  uascuntur  crtuiiua,  quaiub  qui  iii  doc- 
triuis  fidei  rvctv  sc-ntiuui,  iii  divcrsa  fieutieiites  eo 
nomine  saiviunt,  quod  crrant.sievitiamsuamKeliim 
Dei  nominantcs.  Qaorum  hominum  aliquem  liben- 
tcr  sic  compellarem.  Krraut,  esto;  sed  quid  ad 
te? — Populum  corrumpuut.— Uuid  hoc  ad  te,  eui 
salus  populi  non  committitur,  sed  regi  ? — Sed  ad  me 
8ub  rege.— Doce  et^o. — Doceo,i*ed  frostra. — Ergo, 
perfunctus  offirio.  docere  desineiis  accusa  ;  imm 
qua:cuuquc  ulterius  !«evjcna  feccris,  crimiua  sunt. 


314 


DR  CIVITATE. 


cAP.xxvii.     Patisionum,  qutt  criniiiia  poteiitissime  suadcnt, 

j^^^     sunt  ira,  (ivtiritia,  cfctericquc  uuplilitates  vehemea' 

iHn,mraM.     tiorcs,  sed  uou  sinc  spe.    Keiao  euim  cujuscuuque 

wiUinniii   boni  causacnmeHconiuiitteret,  cujuspoliuiim  ^pem 

haberet  nullam.     Kaciunt  autem  spem  dintite,  po- 

teutia  amicorum,  aura  popularisj  et  effuj^  quie- 

cunque,     Judicos  et  testes  corrumpuntura  diritiis. 

Pirimin  amici  deprccantur  ;  ctiam  alic|uando  reum 

per  vim  eripiunt.    Favor  populi  impunitatis  spem 

a  multitudine  ostendit,  qiiaiu  puiiiri  sine  multo  san- 

^iiue  difficile  cst,  iiec  civitati  ut  pniiiantur  sempei» 

expedit.     ;\inor  et  aduiiratiu  sapiuutia;  propriie," 

quia  plauHum  a  multitudine  hujusmodi  homincs 

e\)>ectare  solent,  facit  uttemeruloqimnturde  iitutu 

ct  regimine  civitatis  et  relipiouis  publicffi;  id  quod 

pcr  Kc  criuien  magnum,  et  mngitarum  seditionum 

causa  rre<|uentissiuia  est.     Cluilms  autetn  ucc  divi- 

tio;  Buut,  ncc  authoritas,  ncc  gratia  popularis,  spcm 

impunitatis.pnctcrqunni  in  latcbris  aut  fugse  oppor- 

timitatibus,  iiullam  tuibcnt.    Inilium  quideui  scete- 

ruiu  omniuin  a  cupiditatibtiit  et^  manifestum  est; 

»cd  uisi  impuuitatis  antccedat  spes,  Tmnquam  fere 

ad  finem  perducuntur. 

Possiouum  autem  omuium  innocentissimns  est 
metus ;  imo,  solus  est  qui  bouiiues  omnes,  paucl^ 
exceptis  qui  excelsiore  animo  suut  qunm  ut  veliiit 
debere  allquid  iiijustitisf,  a  criininibuij  ci>inmittcii- 
dis  prohibet  Aliquaiido  taineu  in  crimen  inducit 
etiam  metus. 

Aetionem  enim  nou  omnis  excusat  metus,  sed 
eorpori  tautuui  suo  metuentis ;  cujusdefendendijns 
nnicuique  naturale  semper  manet.  Attanion  si  quis 
se  ab  inimico  siio  nonduin  aggrediente  interlici 
aliquando  nietueiis,  meiusque  sui  justissimam  cau- 


DE  CTVITATE. 


215 


samhabens,  ipsumoccupausiuterficiat,  crimencrit;  cAP.xxvit, 
nec  mctu,  sed  otlio  fecissc  judicabitur;  propterw»  [v«i!^ 
quixl  protegi,  si  expectasset,  potuit  a  civitate.     Sed  ^^^^^ 
si  illum  ag^etiientem  occidi*9Ct,  cTitnen  noii  fiiis-  i«i«iwbu^ 

set ;  quia  aiLxilium  a  Itjgibus  expeelari  noii  potuit.  _ 

CiviK  a  civc  verba  aiidit  pleua  rautumelise,  quie  I 

nulla  tanien  lege  lata  pnniuntur ;  metuensque,  nisi  I 

arinis  vindicet,  pro  liomine  lml>eri  timido,  ad  arma  I 

provocat  ct  illum  inlerticit ;  criraen  est ;  uec  metu  I 

ejusmodi  excusabitur.   tiuarer   tluia  civitas  verba  | 

publica,  id  est,  leges,  apud  civcs  plus  ^"alere  vult,  ■ 

quam  verba  liomiuis  singularis ;  cujus  verbis  pcenam  I 

constituere  idco  neglexit,  quia  eos,  qni  ue  verba  ■ 

quidem  tolerare  possuut,  pro  mollissimis  omiiimn  ■ 

hominuu)  babet  eivitas.     Crimina  ne  metusquidcm  ^H 

Dei  cxcusat,  midto  minus  metm;  earum  rorum,  quie  ^H 

sub  uomine  gpirituum  furmidabiles  multus  tiunt ;  ^H 

qualeg  babeutur  lemures,  auim^e  moriuoruni,  alia-  ^H 

qae  phmitasmaCa  dormientium  vel  dormitantium  ■ 

homtuum  supersdtiosorum.     Crimen  enim  omue  I 

iujuRtuin  est;  ideoque  non  qui  crimen  farit,  scd  ^H 

qui  fugit,  Deo  placet.     Itaque  metuendum  a  Deo  ^H 

bominibus  justis  niliil  est,  quicquid  ilUs  couuuincu-  ^H 

tur  quidani  sub  prsetextu  religionis  a  vi  spiritinira.  ^H 

A1)  hiii  criminum  fontibus  diver!;i:«  maiiircstum  V 

ettt  fnlKum  esAe,  quod  tenuernnt  olim  Stoici,  pi-ceata  B 

omuia  esse  fcqualia.    Est  euim  non  solum  cxcnsu-  I 

tioni  locus  aliqmmdo,  ubi  quod  crimen  vidcbatur,  I 

recte  factum  esse  osteuditur ;  sed  etiam  extcnua-  I 

timti,  qua  crimen,  qund  videbatur  raafriiuni,  apparet  I 

mimis.    Uuanquam  enim  erimina  omnia  fcqualiter  I 

injm^a  appellanlur,  quemadmudum  umnis  a  rcctitu-  I 

dine  dcviutio  vtKratnr  cun'itBs  ;  non  tamen  sequitur  ■ 

iudc  oiniiia  i-riiniua  c^sc  a^qiiatitcr  injusta,  magis  I 

quam  omDta  curva  lequaliter  cb^  curva.  I 


DB  CIVITATB. 

rAP.xxni.      W  quod  factum  aliqnod  plane  cxcusat,  naturam- 

ni^,i     que  criiuiiiis  ipsara  tollit,  nibil  esse  polest  praiter  id 

i™".."*""**     quod  leris  objijrationem  simul  tollit.     Qiuxl    eniin 

imowiiaaibiu.  coutra  Irgem  semel  eoinmissiuu  esl,  in  eo,  qiii  ad 

le^em  s^rvandani  oiiligatnr,  nccessario  crimen  esL 

L^em  cf^oscercnonpotiiiRSCtotaliterexcasal 

Illi  pnim  lex  nondum  cst. 

Uui  bcllo  captiis,  vel  in  manibiis  liostium  nt- 
cunque  exi»tenj(,  (in  manibus  autem  hostium  esae 
dico,  qui  vel  ipse,  vcl  boua  sua  ad  vivendnm  nece*- 
aarin.  nb  hoste  occupnntur,  uec  sun  ipsius  culpa  in 
manus  Ijostiuiu  venerit),  non  ampHus  lcg«  civiiatis 
obLigatur.  Hosti  enim  obcdieudum  c«t  ucc!c»>ario, 
aut  moriendum ;  vitnni  nutcm  conservare  omni 
mndo  licituni  est. 

Si  quis  ad  fnciendnm  aliquid  coutra  legem  mortis 
immineutis  metu  compulsus  sit,  plene  excusatur; 
quin  vitO!  suce  cousenationem  uegligere  nemo  ofa- 
ligatur.  Supposito  euim  quod  obligatua  esset,cogi- 
tarct  tamen,  nhij^aciam,  sfatim  morior  ;  sijariam^ 
post  nioriar;Jaciendo  ergo  vitam  aUqNatndiu  pro- 
daco.     Compellet  ei^o  ad  iaciendam  natura  i|)sa. 

Qui  alinientis  aliisvc  rcbus  ad  vitaui  ncccssariis 
dcstitnttis  est,  neqiie  sine  lcgum  violationc  vitam 
sustinere  potest ;  quod  in  mngna  fame  aliqnando 
accidit.  ubi  neque  veualia  suut,  neque  alio  modo 
obtineri  alimcnta  possunt;  alienum  ad  ani  defen- 
Biouem  aut  cousenationem  si  furto  vcl  vi  eripiat, 
totaliter  excusatur. 

Facta  contra  legem  anthoritate  alienaexcusautur 
contni  autliorcm  ipsum  ;  qula  acloreui  suum  uuthor 
nccusarc  nou  dcbet :  sed  contra  tcrtium  facto  lae- 
sum  non  excusautur,  uequc  ergo  contra  civitatem, 
cujusli^s  violaticfucriiit.    Itaque  si  homo  vel  cuu- 


DB  CIVITATE. 


217 


tus,  q\ii  sii  minain  habct  potcstatcm,  legcm  ante  latam  cap.  xxvii. 
vinlait-iussmt, violntioexcusaturtotaiiter.  Factum  ^"  .'.    " 
enim«  ciiius  nulhor  est  is  qui  aummiim  habot  potes-  1™.,«^.«. 
tatem,  ab  ipso  condemuari  uon  potest ;  et  legcm,  iiniu.tiiinib<i*. 
qiiantuni  attinet  ad  factuni  illud  pa,i-ticulare,suminBQ 
potestatis  uuthoritos  abrogare  ceiisebitur. 

Si  qiii  summam  habot  potestntem  homo  vcl  p<ctus, 
eivi  privilegium  sive  lihcrtatcm  couresscrit,  qua 
cum  potosmie  siimmn  eonsisterc  non  potest ;  ut 
qme  suuimie  pot^cstatis  exercitinm  irripeiliat;  is,  qui' 
libertatcm  talem  cxcrcebit,peccat,ct  coiitra  uflicium 
civis  facit.  Scire  cnim  debent  cives  omnes,  quid 
juri  civitntis  ronsxuum  sit,  et  quid  incon^rnium; 
(quia  civitas  a  &insulis  civibus  pro  sua  ipsonim  sa- 
Itite  et  eonsensu  siiigulorum  instituta  erat) ;  liberta- 
temque  illam.  quatenus  summa?  potestati  repugtiat, 
conces.*aii]  esse  wire  |Mt  ig:norantiam  conewleutis, 
qui  coiispquentia  iude  civitati  pcricula  non  viderat. 
Siqiiidem  nntem  libertate  sua  xiti  pergens  ministro 
publico  restiterit,  erimeu  est. 

Criminnm  gradus  vnric  mensurantnr :  primo,  per 
fontis  sive  causw,  unde  oriuntur,  pravitatcin :  se- 
cundo,  per  exemph  conla^ium :  tcrtio,  pcr  dainnum 
inde  natnm  :  <|uarto,  per  circumstantius  tcmporum, 
locoruur,  ct  pcrsonnnun. 

Contra  lce:''m  factum  idcm,  n  a  prxesumptione 
oriatur  viriiim  vel  divittnnnn  vel  araicorum,  quibus 
qui  fncit  frelns  niiiiistri»  publieis  resistit,  majus 
crimei)  esl,  qunm  si  a  spe  Intcndi  vcl  fugiinrdi  or- 
ttim  CKiet.  Impunitatis  cnim  pnKsumptin,  nata  a 
fiducin.  potcntite  mdix  esl,  anile  omni  temjwre  et 
opportunitate  omniuin  lejruin  nnscitur  eontemptio. 
Uuod  anteni  fit  propter  s]M'm  lateudi  vel  fujpendi, 
periciili  apuitionem  argiiit :  quo  legihus  in  futnruin 
redditur  ohsequcntiir. 


218 


OK  CITITATB. 


Pfl  rrioiiil. 

.imaMhallHu. 


CriiDen  qui  csse  scit  et  facit,  crimen  auget ;  quod 
81  profectnm  e!«et  ab  opinione  quod  Hcitum  esset, 
miiius  fuisset.  Nam  qui  mole  fncit  eontra  suani 
ipsius  conscientiam,  viribus  contidit,  quibus  cxcita- 
tur  ad  idcm  iiKpius  faciciidum  ;  scd  qui  errore  &cit, 
cogtiito  errore  ad  lcges  coiiformatur. 

Is,  cujus  error  ab  autlioritate  doctoris  vel  leguui- 
interpretis  publice  constiiuti  oritur,  minorcm  habet 
culpain,  quam  si  natus  esset  a  prupriormn  princi- 
piorum  et  ratioimm  prosecatioue  obstiuata.  Quod 
enim  dooetur  per  autboritatem  publicam,  a  civitate 
ipsa  docetur,  et  similitudine-in  aliqunm  liabet,  dum 
non  probibetur,  lcgis  civilis ;  ct  criniinn,  qua;  ue- 
gatioiiem  non  coutiueut  i^ummie  pote«tatis  ueque 
repugnant  legi  manife?tie,  totaliter  excusaut ;  qui 
auCem  proprium  judicium  sequutus  peccat,  per  pro- 
prium  judicium  aut  stat  aut  cadit. 

Idem  factum»  si  in  aliis  constanter  puuitum  est, 
crimen  majus  cst,  quara  si  multa  antccessissent  im- 
punitatis  e.vempln  :  qua;  c'?£cm]>la  totidem  sunt  factie 
ab  ipsa  summa  potestate  impunitatis  spei.  Cum 
ergo  is,  qui  spem  et  pnegumptioncm  peccandi  facit, 
iu  ipso  crimiue  partein  babct,  contra  rationem  csl 
ut  totum  in  actorem  confcrat. 

Quod  a  subita  passione  oritur,  quam  quod  a  longa 
meditatione,  miuus  crimenest ;  illic  euim  locus  est 
exteuuQlioui  super  humanse  natur^  omnibus  com- 
muncm  infirmitatem  ;•  sed  qui  meditato  facit,  cir- 
cuiuKpcxit,  oculus  conjccit  in  legcm,  in  pamam,  ct 
in  damnnm  socictati  humana!  scquuturum ;  quse 
omnia  simul  contempsii  et  cupiditati  propria;  ]>ost- 
posuit.  Verumtanieu  passio  nnUa  ita  subita  esse 
l>otest,  ut  totaliter  exciiset.  Naoi  tempus,  quod 
iutercedit  iuter  legis  coguitioiicm  et  crimiins  com- 


I 


DE  CIVITATE. 


219 


missioneni,  omne  censebitur  pro  tempore  delibe- cap.  xxvii. 

1  randi ;  quia  unusquisque  per  tueditationem  I^iun  ,j~  ^  v^j" " 

corrieere  debuit  iMissionum  sunrum  irrefinilaritatem.  i.u«.«™«. 
Lbi  lexpiibbeeet&ssidueetirampopulolpgituret  irau.tioaiw 

'  explicatnr,  nrimen,  quod  fit  eontra  legem,  raajiLs  est, 
quam  ubi  absque  tali  instructione  rermqmintur  ci-  | 

[  vcs,  cum  diOiciiltatc,  iaccrtitudine,  et  oceu^^atiunnm 
propriarum  ctssutione,  qmc  siiit  legcs  ab  liomiuibus 
privatis  quaysituri.  Pars  enim  crimiuis  iafirmitati 
communi  tribueuda  est.  Sed  m  casu  priore  negli- 
gentia  manifcst«  est,  qax  siue  summ»  potestatis 

.  contcmptu  uliquo  esse  iiou  poteat. 

Factueoiitrii  t(-gcm,di^rtisvei-bia  vetita,sitameu 
a  It^latore  manifestis  signis  Lacitc  approbentur, 
ninora  sunt  crimina,  quam  si  legislatori  viderentur 
displicere.  Cum  euim  lej;isIatoris,  id  est,  summi 
imperontis,  voluntas  cognita  instar  le^  sit,  quam 
sfepius  observant  cives  quam  legem  Rcriptam;  ap- 
pareiit  in  boc  casu  dna;  leges  contraria^ ;  itaque  qni 
Ic^m  scriptam  vioUinl,  totaliter  cxcusarentur,  nisi 
quotl  volunta»  ^umuii  Imperautis  aliter  quam  ex 
verbis  Iegii5  coguo&cenda  uon  sit.  Uuoniam  autcm 
non  modo  transgressionem  It^s,  sed  etiam  neglec- 
tam  regis  voluntatem  con.Hequitur  jXEna  aliqua ; 
(favoris  enim  regii  jaclnra  poena  qiuedam  esl) ;  cri- 
men  totum  deliuquenti  imputari  iniquum  est.  Ex- 
cmpli  causa,  singulnrium  ci\nam  digladintioncs  lcx 
scripta  probibet  et  capite  punit ;  contra.qui  hujus- 
modi  certanien  vel  recusat  vel  decliiiat  provocatus, 
eontfinptni  habetur,  neque  exii<timatiuui8  la-T^iutit-m 
lex  ulla  scripta  repnrat ;  etiam  aliqiuiudu  ab  ipso,  qui 
suinmam  Iiabet  potcstatem,  muncre  omni  railitari 
indlgnus  exiiitimatur.  Quamobrem.  ?!  existimatiif- 
ui»  causa  pro^oeationi  respoudeat,  quaudoquidem 


220 


nE  CIVITATB. 


'cAP.xxTii.  priiicipibiis  sois  plucuii^iie  aon  modo  Ucitiiin,  sed 
,?'  ■  "^  etiam  laudabile  plurimis  videatnr,  erimim  etsi  non 
hn..*ir<».    cxousetur,  cxtcQuatur  tamen;  quia  exouenitur  ciil- 

lionlW.Eta.  .  .  .... 

iniuaiixniw  pR>  pars  m  mmmum  imprnintem,  lu  e.st,  m  ipsum 
punientem.  Quod  tameii  noii  ita  accipi  veHem,  ut 
TJudictK  privatac  excusalioneni  pareui ;  sed  rectores 
moneam  uc  facto  oblique  faveaut,  cui  directc  et 
apertis  verbis  interdixeniut.  Exciupla  enim  prin- 
cipum  »unt  et  semper  fuere,  ad  actiui)ti&  civium 
regendas,  poteiitiora  quam  sunt  ipsje  l<^es.  Rur- 
8US,  si  crimiua  damuo  comparemus,  idem  factum, 
si  inultt»,  gravius  irst  quaui  sl  pauoos  Ia'dat.  Itaque 
ei  factum  non  modo  in  pncseuti,  wd  ctiam  per  ex- 
emplum  in  futuro  tcmporc  damnum  faciat,  niujus 
crimen  est  quam  si  in  pneseuti  tnntum  la?dat,  id  est> 
graviuK  est  crinien  fcecuiiduui  (luani  sterile. 

Doctrinas  rcligioni  civitatis  coutrarias  docere, 
crimen  majus  cst  in  doctorc  publice  couslituto, 
quam  in  cive  privato ;  sicut  etiam inhoncste  viicrc, 
autactioncm  agerc  impiauiquamcuuqne.  Siuiiliter, 
in  profc5.sore  le^m,  doctririK  civilis  articulum  ali- 
quem  sustincre,  aut  actiuncm  agere  quse  ad  summee 
potcstatis  diniinutioucm  teudit,  majus  crimeu  est 
qnam  si  idem  factum  esset  a  quoWs  alio.  Hnjua- 
modi  euim  homiues  uoii  soluiu  crimina  ipsi  fuciunt, 
sed  aliis  ut  faciant  autbures  sunt :  et  iu  univeri<uin, 
nugeutur  crimina  a  scandalo.  ludocti  euim  ho- 
mines,  in  tenebris  exwtentes,  non  tam  viam  qna 
iiiceditur,  qunm  lumen,  quod  pr^erunt  doctores 
sui,  spectant. 

Facta  hostilia  coiitra  statum  civitatis,  majora 
ijmit  crimiua  quam  qua;  facta  suut  coutra  hominem 
privatuin.  Damuum  eniiu  civitatis  ad  civi-s  umiies 
extenditur.     Qualia  sunt  locorum  munitorum  pro- 


DR  CIVTTATK. 


231 


ditionett,  secrctonmi  civitatis  ad  hostom  detectio,  cap.xsvii. 
coDntusqne  omnes  eontra  illum,  sivc  iiominem  sive  o~|~~' 
ccetHm.nui  personani  treritcivitatis:  sive  visivedolo  ''"•."•"i*«- 

,    ,.      ,         .  .  .  Oonitm.  «tau 

au  aimiimtioucm  liummEe  putcstatis  committnntur :  (cnuaiioijiiiu, 
ct  sunt  ea  crimina,  (luje  vocantur  l{F8<r  majestatU. 

Item  crimina  iltn,  qiue  vim  toUunt  judiciorum, 
majora  suiit  quam  iiij  uriie  privatie  ;  ut  judicium  vel 
tcstimonium  fal^um  pccuuia  eniere  vel  venclere, 
crimeii  graviuR  est  quam  tantiiudeiu  peeuuiw:  ab 
hominc  privato  fraudr  eripere.  Non  enim  damimm 
a  folsis  judiciis  civibus  siugulis  tantnm  fit ;  sed 
etiam  ipi>a  judicia  redduntur  iiiiitilia;  et  privatis 
ulciouibus,  et  tmidem  bellu  prtebetur  colur  et  op- 
portunitas. 

Item  depeculatio  thesanri  puhlici  crimen  majua 
est  qiiani  fiirtum  vel  defraiidatio  privata ;  nam 
civitatem  spoliarc,  multos  siiiiulspoliarc  csl. 

^lluistcrii  publici  usurpntiu  falsa,  itcm  sigillurum 
publicorum  vet  mouets  civitatis  stmnlatio,  iiiajus 
rriinen  est  quain  siimilare  stigillum  vel  perMnmm 
bominisprivati;  damnomenimab  illiusmodi  fraude 
pertinet  admultos. 

Faetomm  contra  lcges,  quibus  licdimtur  cives 
privati,  erimen  illuil  majus  est.  cujus  damnum  mngis 
est  sensihile.  Et  proinde,  occidere  contra  legem, 
crimen  gravius  est  quam  alia  injuria,  salva  vita, 
quiecumque.  Et  mutilatio,  majus  erimeu  qiiam 
bonorum  creptio.  Et  bouorum  creptio  pcr  mortis 
et\-ulnenim  intentationcm,  mnjuscrimenquam  per 
surrcpttonem  clandcstinam :  et  per  clmidestinam 
surrcptloncin,  quam  pcr  cousensum  fraude  acquisi- 
tum.  Itein,  vinhitlo  puilicitia;  per  vim,  majus  crimen 
quam  per  blaiiditias  :  et  mnjiis  adhue.  si  nupta, 
quaui  si  inimpta  violetur. 

Atque  hEcc  ita  acstuuantur  vulgo  ;    qiianquam 


222 


DB  CITITATB. 


Oaninnnv 
li<ni.«icw- 
lianlbiia,**'*- 
iniMWIlibnii 


CAP.xxvii.eadem  (1nmnaalii»iiin^»,aliis  miiius  sensibilia  sint 
Sed  legei^  nuii  ad  civium  siiigiilariuni,  sed  od  huinuii 
genuris  sfiisum  generalL^m  eomponuTitur. 

Quauquam  autem  sunt  qui  contumeliam  in  ver- 
bis  tautura,  vel  gestu,  pro  damno  et  liesione  itabere 
solent ;  Itcaiones  tameu  iiujusinodi  Grtuci,  Rouiaiil, 
a1iaM|ue  tam  vtrtcres  (juani  hodiernie  civitates  in 
legibiis  condendis  ncglexerunt,  ut  qui  doloris,  a 
verbis  tantum,  eausam  veram  non  rerba  contume- 
liosa,  qufe  a  proprise  virtutis  eonsciis  statim  ut  dicta 
sunt  exeutiuntur,  essc  putaverunt,  sed  pusillanimi- 
tatem  linminis  verha  non  ferentis. 

Etiam  crimen  contra  eivem  privatum  muttum 
augetnr  a  cireumstantiis  persona:,  teniporis,  et  loei. 
Nam  occidcrc  pareutem  suum  multo  gravins  est 
erimeu,  quam  occidere  hominem  privatum  quem- 
cunque.  Patri  euim  debetur.post  civitatem,  houor 
aummus,  ut  cui  in  61ium  ante  constitutas  ciWtateit 
potestas  erat  snmnia.  Spoliare  jKiuperem,  crimeu 
majus  est  quam  fantundem  eripere  diviti ;  nam 
pauperi  damnum  ideui  sensibiliuB  est. 

Idem  crimen  tempore  aut  loco  faetum  diviao 
cuitui  consecrato,  majus  est  quam  si  alio  teiupore 
aut  loco  factuni  es.ser ;  proficiscitur  emm.  a  majore 
It^m  tt  cultus  diviiii  contemptionc. 

Malta  alia  aggravatinnis  et  extennationli  exem- 
pla  adduci  posseut.  Sed  per  ea,  qwe  addncta  sunt, 
obvium  cuique  est  cujuscumque  criminis  propositi 
altitudinem  investigare. 

Postremo,  quia  tn  omnibus  fcre  criminibus  injn- 
ria  inost,  non  modohomini  privato  facta,  sed  etiam 
civitali ;  idem  primen,  quando  accusatur  a  persona 
eivitatis,  erimen  pubiifiim  apjK-llatur ;  et  judicia 
publicorum  criminum,^»//(e/ff/)M6/icfl,  qua;  nostri 
appellant  placita  coronee. 


I>E  CIVITATE. 


223 


* 
w 


CAPUT  X.XVUL 

DB  KEHIS  ET  PR.KMIIS. 

'(ENA,   malum   est,  tramgreaaori   ieffis  aathor-  cap.xxviu 
Uate  jmblica  injlirtim,  eojine,  nt  terrore  ejm  eo- 
lantales  civium  ad  obedieHtiam  coifformenttir. 

Anteqiiaioiibhac  ilcfiiiitioncquicquam  deduram, 
qiia.'8tiuiii  iiorinuUiu.s  momcnti  rcspoudcitdum  i-st, 
nempc,  uude  clvem  puniendi  jus  m  easu  quocunquc 
ortum  sit.  Maulfestum  enim  est  pacto  obligari 
posse  neminem,  vi  illat^  non  resistere  ;  itaque  ut 
quis  cuiquam  jus  dederit  vim  sibi  inferendi,  iutelligi 
non  potest.  In  civitate  institnenda,  unusqui^que 
;aUum  quidcm  dcfendendi  jus  deponit,  scd  non 
seipsum  defendendi  jus  relinquit.  Seipsnm  etiam, 
in  puniendo  cive  alio  quocunque,  illi,  qui  sum- 
mam  tiat>et  potestatcm,  auxdiari  obllgat ;  scd  non 
hi  scipso  puuiendo.  Sed  auxilium  fcrre  summo 
Impcranti  uou  est  jus  illi  darc  qucmquam  punicndi. 
Mauifcstum  crgo  cst  jus  puniendi,  quod  hal>ct  civi- 
tas,  id  est,isqui  personam  gerit  ctvitatis,  fundatum 
nott  esse  in  conccssione  sive  gratia  civium.  Sed 
oetensum  ctium  Kuprn  est,  quod  autc  civitatiK  coti- 
Btitutioiicm  unicniquc  quidtibet  agcndi,  quod  ad 
conservationem  sni  videretur  ipsi  nccessarlum,  jus 
erat  iiaturalc.  Atque  hoc  juris,  quod  Imbet  eivltas, 
civem  puiiieudi,  fiutdamcntum  veruin  cst.  Namiit 
civcs  civitati  talc  jus  couccdereut,  frustra  esset ;  quia 
jos  illud  iinicuique  antc  a  natnra  (Litnm  erat.  Eo 
en,  quod  jna  suum  unusqui.sque  deposuernt,  la 
qui  «umnmm  bal>ehat  pntcstatcm,  tantum  virium 
uacttis  cst,  ut  jurc  suo  itaturati  ad  pm;servatioucu 
civiumgnmiumarbitrio  suo  uti  potuit.     It«que  jus 


334 


1>B  CIVITATR. 


CAP.xxviii  illud  illi  non  datuni,  sed  rf^Uctum  est,  et  ilH  soli ; 
nec  minus  integruni,  fiiinm  fuit  ante  eivitatis  insti- 
tutionem. 

A  detiuitione  potnie  deduco,  primo,  ueque  inju.rias 
neqneultioues  |iriviitorum  hominum  proprie  vocari 
poase  poeuas ;  quia  non  procedunt  ah  autlioritate 
civitatis. 

Secundo,  a  summo  imperantc  negligi,  aut  non 
promoveri,  civipcenam  nou  esse;  quia  nialum  uul- 
luni  ilti  iiiflictum  est,  md  iu  stutu,  quem  prius  obti- 
nuit,  relinquitur  ilhesus- 

Tcrtin,  malnm  iiiflictum  auOioritate  publtca,  nia 
publica  nntecedat  coudemnatio,  noinen  ptenee  non 
liabere,  scd  fnctumesse  hustile  :  quia  factuni,  quud 
puuitur,  probari  ct  jmlicarL  prius  debuit  uutliuritate 
puhlica. 

Quarto,  malum  inflictum  ab  eo,  qui  summam 
potestatem  injuria  usurpat,  vel  a  quocunque  sine 
authoritatc  ooucessa  a  oivitate,  pocnam  non  esse,  sed 
factum  bostile;  quia  nctiones  cjus,  qui  injuria  ira- 
perat,  authorem  non  habent  pcrsonam  oondemna- 
tam,  neque  er^o  habcnt  aurhoritateni  pnhlicam. 

Quinto,  nmlum  iuflictum  ahi^quc  con.silio  cives 
rcformandi,  ptciia  uon  est,  scd  factum  bostile ;  quia 
de  essentia  ]KEu,-e  e&t,  ut  terrore  ejua  cives  ad  obc- 
dientinm  conformentur. 

Sexto,  cum  actionibus  quibusdam  conseqnentia 
mala  sa^jiissime  adhcercaut  naturaliter ;  ut  cnm  quis 
•*-im  alii  iiifc;rcns  occiditur  vel  vuhieratur;  vel  quaii- 
do  qnis  ab  nctionc  aliqimillicitainmorbum  ineidit: 
malum  illud,  quanquam  rcitjKctu  autlioris  naturA 
dici  rtrcte  possit  p^i;nadivina,  uon  contiuelurlauieQ 
nomine  ptcna;  lespectu  homlnum  ;  quia  non  Inflic- 
txun  est  authoritate  civiU. 


DR  CIVITATR. 


99fi 


Uopamla 
<*  frmna». 


* 


Septimo,  si  malum  inflictum  minus  sit  quam  bo-  cAr.xxviii 
niim  qaod  crimen  eommissnm  natnralitcr  seqnitur, 
maliua  itlutl  sub  tletinitiDue  pueufeiion  oomprehen' 
ditur ;  niim  pretium  potius  est,  sive  redemptio  erimi- 
nis,  quam  ptEna.  Nam  natura  pcenae  fiuero  cjus 
continet,  nerape,  refommtionem  civium.  Sed  pcena» 
quie  mimi3  molestiac  habet  qunm  habet  crimen  ju- 
cundi,  effectum  contrftriumnperatur. 

Oetavo,  si  puena  lcgeipsa  prtcscriptaet  terminata 
Ut,  post  crimcu  autcm  cominissutn  iiifli<^tur  ptKiia 
major,  excKSsiis  pceiia;  posterioris  supra  priorem 
prenanon  est,  sed  factum  hostile.  Cum  enim  puni- 
tioDum  tinis  ultio  non  sit,  sed  terror ;  terror  autem 
pcEUiB  majoris  nondum  cognit»,  minoris  pceuae  de- 
terminatione  toUitur,  additio  illa  pccna  non  est.  Ubi 
vero  pfenam  nulhmi  lex  praescripsit,  ibi  qnirquid  a 
ci\itate  infligitur  nntiirani  pccuae  habet.  ftui  enim 
tegem,  cujns  violatio  pu:uam  meretur,  quEe  tamen 
Bcripto  noutlum  defiuitur,  Wolat,  indefiiiitam  expcc- 
tat  pccuam,  id  cst,  arbitrariam. 

Nono,  malum  intlictum  ob  factum  nondum  le^ 
vetttum,  pcena  nou  est,  sed  factum  hostile.  Nam 
snte  legem,  transgrcssio  legis  esse  non  potoit ; 
pa-ua  autem  factum  supponit  probatum  et  judicntum 
violationem  legis  es«e. 

Decimo,  malum  iutlictum  lu  pcmonam  civitatis, 
poeua  non  est,  sed  factum  hoHtile ;  ut  quod  authori- 
tatepublica.  idest,  authoritate  ijwius  personae  civi- 
tatis  non  infiij^itur. 

Postremo,  malum  inflictum  hosti  mauifc&to,  no- 
inine  ptvuee  aou  comprchenditur ;  ciuia  hu^cs  cives 
Tion  sunt.  Quanquam  autem  cives  aiite  fiierint,  si 
se  hnstes  taineii  post  declnraverint,  nou  ut  cives, 
sed  ut  hostes  patiuntur.  Seqaitur  hinc,  sicivisfacto 
VOL.  III.  q 


22G 


DK  CrVITATE. 


■1  ftrmmliik. 


CAP.xxviii  ant  vcrbo  sciens  et  deliberate  personac  chitatis  au- 
thoritatem  negaverit ;  quaecunqiie  po-na  crimini 
laesffi  majestatis  leg:e  prnjanriptafucrit.inuiiritamen, 
cwm  se  jam  hosteiu  eivitatis  csse  dcclaraverit,  pccua 
arbitraria  jurc  |)ote!>t  tanquam  hostis. 

PiunH!  tlirina  sunt  vel  humantr.  Deillia  dicemns 
alio  loco  niagis  proprio  inferius. 

Iluimtue  sunt  illre  pfenfe,  quoe  autlioritate  hu- 
mana  infliguntur :  mntqae  vel  corporalex,  vel 
peniniarifp,  vel  ifynomitiia,  vel  incarceratto,  vel 
e.titium,  vel  ex  his  niixta. 

Ptvna  corporalis  est,  qviic  iufligitur  in  corpus  per 
voluntatem  infligentis;  qualia  suiit  verbcra,  vul- 
nera,  et  earum  rerum  ablatio,  quac  eorpori  jucundae 
existeiites,  priua  possidebantur. 

Quarum  po^narum  aliie  capitales,  vXm  minores 
sunt.  Cnpitolis,  cst  mortis  iuflictio,  sivc  stmplicia 
sivc  cum  cruciatu.  Minort;s  pucnte  sunt  vcrbera, 
Tulncra,  vincula,  omnisquc  alin  corporis  afflictio, 
quro  sua  natura  non  sunt  lethales ;  etsi  enim  per 
accidens  aliquod  iiuu  pncvisum  mors  sequatur,  uou 
dicetur  posna  capitalis. 

Pnena  peeuniaria  est  ablatio  non  solum  summte 
alinuju.s  pecnni.-e,  scdetiamcujuscunqnereipecnnia 
cuiuuiutabilis.  Uuod  si  lex  prenam  deliniat  pecu- 
niariam,  co  flne  ut  a  trausgTegsoribus  legis  pccnuianb| 
aufcrat ;  pa-ua,  proprie  loqucndo,  iion  cst,  sed 
privilegii  sivc  cxcmptionis  a  Icgc  }>rctium  ;  quia 
factura  ipsum  non  absolute  vctat  lex  talis  cinbus 
omuibus,  sed  illis  tantum  qui  pecuniam  definitam 
non  possnnt  solvere.  Sed  in  lepbus  imturce  et  legi-  j 
bus  de  cultu  divino,  aliter  se  res  habet.  Nam  si  in 
eos,  qui  sine  causa  juraverint,  mulcta  statueretur 
pecuuiariu,  pecuuia  illa  pro  Icgis  dispensatione  lia- 


DR  CIVITATR. 


227 


tWpvida 


beri  non  posser,  piim  leges  dmiiie  et  leges  natura  CAr.xxvm 
aint  iiidiHpensahiles. 

Ignominiei  inflirlio  cst  mali,  cui  a  rivitntR  iiota 
apponitur  tuqiitudinis,  vel  deprivatio  boni  quod  a 
ctvitatc  pro  honort:  concessum  est.  Suut  aiitL-m 
igua^dam  naturatiter  honorifica,  nt  fortitmlo,  mag- 
nanimitns,  prudeatia,  ali^ue  aliqtiie  corporis  et 
anirai  facultates.  Alia  honorifiea  facta  suntaciri- 
tate,  ut  iusignia,  tituli,  otficia,  et  quacunque  gratiae 
apud  illum,  qui  summam  babet  pote^tatem,  signa 
aingularia.  Prinra  ilia  tolU  leg^e  nou  possunt-  Pos- 
teriora  a  nivitate,  propter  crimiua,  toUi  t>ossuQt  ; 
et  preuic  proprie  sunt. 

Per  iacarcfrationem  intelli^  quamcunque  libcr- 
taxhs  corpornliii  abhttionem,  qtiom  duabus  de causis 
civttas  proptcr  crimcu  tollit.  Quarum  altera  est, 
ut  eustodiatur  reus  ne  aufugiat ;  altera,  ut  sit  pro 
piBna  condeunati.  Prior  hunim  pcena  nou  est ; 
quiaantcqurtui  judicetur,  nemo  juste  puniri  ]x>test: 
maliim  itnquc,  quwl  quis  nns,  aiitcquam  audiatur 
et  eondemnetiit',  prr  cu-i^todiam  patitur  pltis  qunni 
ciistodife  nece-ssarium  est,  contra  lcges  natuncinAi- 
gitur.  Posterior  pivna  est :  quia  a  oivitate.  el  prop- 
tcr  crimcn  au<litum  et  jtidicatum  inflipitur. 

Exi/iiim  est,  quando  proptcr  crimcn  condemuatur 
dvis  ad  exeundum  e  dominio  civitatis,  srve  pro  tem- 
porc  sive  in  periietunm  ;  videturque  sna  natura,  sine 
aliis  circumstantiis,  ]Ki;nam  non  cssc,  scd  potius 
anfiiginm,  vel  mandutnm  pubUcum  fugieudi  ptcnam. 
HujnsmotU  poenam  in  civttatc  Romana  negat  esse 
Romaiianun  legum  scientissimus  Wcero ;  exilium- 
quc  perielitantium  ci\-ium  refueium  vooat.  Nani 
t]ut  cxulet,  si  tntncn  bunis  suis  rcditibii.4que  fnti 
|>ermittatur,  solam  cceli  mutationem  patitur,  qute 


DE  CIVITATR. 


tv, 

Mprwnlim 


CAP.XXVUI  poena  non  e«t ;  iicquc  ad  civitalis  teiiclit  utilitatein, 
quEC  ptcnanim  6nis  (?st,  scd  potiiis  (lamnum.  Qui 
enim  a  civitate  expellitur,  hostis  fit  legitimns.  Ve- 
rum  81  quig  non  modo  in  exilium  niissus  sit,  fortuni» 
ftutem  8uis  siraul  mulctatus  fiierit,  pnciia  ejus  inter 
pccuninrias  numeranda  est, 

Puninimeii  civium  imiocentiura,  sive  grave»  sive 
leves,  sunt  omues  contra  leges  nalura,  et  actiones 
liostUcs.  Puuitio  cuim  iUonim  tautum  cst,  qui  cri- 
meu  commiscruiit. 

Cffiterum  in  Imminem  innoceiitem  mali  cujus- 
cimque  inHictio,  si  civis  nou  sit,  si  sine  prcecedentis 
alicnjus  ]>acti  violatione  fiat,  si  denique  eo  fiue  fiat 
ut  Juvetur  civitas,  lc^s  naturalis  traiisgressio  non 
est.  Omiies  euim  homines  aut  cives  sunt  authostcs, 
aut  pacto  iutcr  civitatcs  amici  s\int.  Sed  contra 
hostes  a  civitate  judicntos,  a  quibus  damnum  civitati 
expectatur,  jure  naturae  beUum  facere  ticitum  est  i 
in  quo  bcllo  neque  gladius  judicat  iicque  \ictor  dis- 
tiugiiit,  qual^^uus  ad  tcmpus  prateritum,  inter  no- 
ccutes  et  iunoccntes,  neque  cuiquam  parcit  nuti 
quatenus  couducit  ad  salutem  civium.  Hinc  enim 
manifestum  est  in  cives  eos.  qui  authoritatcm  civL- 
tatis  pernegaverint,  vindictam  cxtciidi  licite  posse, 
non  solum  ad  i]isos,  sal  ctiain  ad  postcros  eorum 
usquc  ad  tcrtiam  et  quartam  gcneratiouem  noudum 
cxistontes,  ct  per  consequens  facti  a  patribus  suis 
commissi  insontes  -,  quia  crimiuis  hujus  natura  con- 
fiistit  in  eo,  quud  civitatis  regimini  rcnnntiant,  id 
est,  se  civitatis  hostes  esse  profitentur.  Qui  autetn 
sic  fariuut,  non  ut  cives  sed  ut  hostes  puiiiri  jturc 
poRsunt. 

Prfcntium  dict  solet,  tum  quod  gratis*  tum  quod 
ex  pacto  datur.     Quaudo  nutciii  cx  pacto,  pro  mer- 


DB  CIVITATE. 


229 


h 


IV  pa-oii 


» 


cede  sntnitur,  et  beneficium  est  pro  boiio  pnestitocAp.xxviir 

vel  pronusM)  (lebitum.   Quaiidu  autcm  griuis  diitur, 

bcnefiuiutn  cst  a  duQtts  graliu  proftctum,co  fiuc  ut 

cscicri  cives  ad  civttati  bene  8en'iendum  excitcncur; 

et  proprie  pnemium  appellalur,  difFertque  a  mer- 

cede,  quse  debitft  eat.     Etsi  euim  eives  omnes,  de- 

sertis  rcbus  domesticis,  8cn'ire  civitati  etiam  sine 

merccdc,  si  opus  sit,  obHgcntur ;    i<l  tamcn  nou  a 

leg:e  tiatura;  ncqiio  civitatis  institntione   cst,   nisi 

civitas  dcfeiidt  iilias  noii  potcst.     Supponitur  enim 

illam,  qui  snpremam  habet  potestatein,  fortunis  ei- 

vinm  onuiium  tcquc  uti  posse,  quibus  qui  civitatem 

dcft.Midtint,  suis  ipsorum  rebus  reliotis,  rcmuncrari 

tlcbcut :  adco  ut  militum  inlimiis  militiEE  merccdcia 

nt  jure  debitam  postulare  potest. 

Bencficium  a  summo  impcrante  in  civem  colloca- 
tum.  meta  ue  civitati  noceat,  pra^mium  non  est : 
quia  metu  cxtorquetur :  itcquc  iu  iiuperantc  gratia 
est,  scd  ]K>tiiis  sacrificium,  quo  ctvcin  malovoium, 
eimdemquc  potentera.placare  cupit ;  necad  obedi- 
entinin,  swl  contra  ad  majorem  contuinaciain  cives 
:dios  exeitJtt. 

Mercedum  autem  ajia;  ccrtie  suiit,  solvutiturque 
ex  thesauro  publico  ;  aliffi  inccrtffi,  oriunturquc  ab 
executione  ipsius  ministerii ;  sunt  autcm  sa-pitwimc 
civitati  noxm ;  ut  iu  mini:sterio  judieiorum,  ub! 
duo  iude  oriri  solent  iucommoda.  Q,uorum  nlterum 
vst  iucremeutum  Utium.  Ubi  enim  ex  multttudine 
litium  oritur  judieibus  bcucficium,  solcnt  ]>lerique 
numerum  litium  quantum  possunt  redderc  niajorcra. 
Alterum  esl,  quod  diversorum  tribunalium  judJces 
certaturi  sunt  intcr  se,  quis  ad  tribunal  suina  ab 
aliis  tribiinidibus  plurimas  Utes  retrahat.  Sed  in 
ministeriis  executioniti,  incommoda  illa  locum  non 
Iiabeut. 


230 


1)K  CIVITATE. 


CAP.xxviii  Atque  hxc  dirta  sint  de  pccnis  et  prtemiis  ;  quse 
smil  quasi  iiervi  et  teiidiiies,  quibus  movuDtur  civi- 
tati»  anos. 

Hactenus dc  uatura  hominis. quem  supcrbia  aliic- 
quc  pa-ssiones  suae  nd  subuiJttcntlum  se  rcgimiui 
alicui  compuleruut,  et  rectoris  sm  iioteutia  ingonte 
disserui ;  coTOparausillum  inngTioiUi  Lcviathnn;  de 
quo  (Job  xli.  24,  23)  dieit  Deus,  non  f.if  fMtmta* 
anper  trrratu,  quee  romi>(trrtur  »'/  .•  fncitis  cxt, 
Ua  nt  non  mefutil :  riiirf  siiblmia  oinma  ittfrn  se  ; 
et  rex  esi  omnium  ftiornm  mperbife.  Quoitiam 
autem  mortalis  est,  et,  ut  alia  terrena  oinnia,  cor- 
ruptioui  obuoxius :  et  quia  in  cnelis,  quanquani  uon 
in  tcrris,  cst  quod  inclunt,  ct  cujus  lcpbua  obwlire 
debet :  dicam,  iu  duobus  capitibus  proxirae  sequen- 
tibus,  de  morbiH  etcausis  mortis  ejus,et  de  legibus 
uaturalibus  iiuibus  obedire  obligatvir. 


CAPLT  XXIX. 


I 


I>K  IIS  KEBUS,  QU*  CIVITATEH  LABEl-ACTANT,  TENDUNT- 
qUU  AI)  DISSOLUTIONEM  EJUS. 

QvAKQUAM  immortalc  uihil  sit,  quod  mortales  fa- 
ciunt,  ai  taTuen  rationis  usum,  qucm  sibi  arro^nt, 
homines  haberent,  fieri  posset  civitas  adeo  firma, 
ut  ab  intemis  saltem  morbis  interire  non  poflset. 
Nam  si  imtitulionis  ejus  si^ctemus  finem,  vidcbi- 
tur  facta  ad  vitam  generis  humaui  vel  le^im  natu- 
raUum  vel  justitije  ipsins,  a  quihus  vitam  aecipit, 
duratioui  sequah^m.  Quoties  ergo  non  vi  externa 
sed  seditionibus  inleruis  civitas  destruitur,  culpa 
cst  institucutium.  Homines  cnim  quamquam,  coii- 
fligcndo  scque  mutuo  vulncrando  defcssi,  in  unum 


DR  CIVITATE. 


33  J 


Ecdificiumltbcntercoak-scunt:  condetidaruui  tamencAP.  xxix. 
Icentn  ad  euiu  finem  oonducentium  et  nuibus  ac-    '      '     ' 
tiones  suas  regemit  necessanarum  impenti,  patien-  ^..•^1*1.111,«. 
tiaque  et  humilitate  careiites  (juoties  amplitudiniSdLvi^LT.- 
8U»  rudes  el  uiolestas  emiiientias  a-seiraudas  esse*^'*'^  "'"' 
videant,  iu  civitatcm  iiisi  ab  architjecto  peritissimo 
compiiigi  Don  possunt,  qus  firma  futura  sit,  nec 
vel  ipsos  rel  ipsonim  posteros  niinn  opprimnt. 

luter  injirmitates  civitati.s  primo  ioco  [Kmcndae 
sant  ilta>,  qufe  ab  itnperfecta  uai-cuutur  iuetitutione, 
similcsque  sunt  corporis  naturalis  morbis  illis  qui 
pror<:dunt  a  gencratioue  vitiosa. 

Qnarum  una  est,  fjuod  f/ut  re^iNtn  ohtinere 
eonaiur,  contenim  quandoqm  sit  potestate  minore 
guam  q«fp  adxalulem  eivitatia  necessario  requiri- 
tur.  Contin^it  'ntlc  "t  potestas  illa,  qua»  neglecta 
erat,  quandn  ad  publicam  salutem  resuinenda  est, 
re-iiumptio  cjus,  tnjusta  risa,  multos  simulcivesad 
seditiouom,datn  occusiouc,  provocct :  eodem  plane 
moflo  quo  coriwru  pucroriim  a  parcutibus  morbosis 
aut  morti  immatiu^>  !>ubjecta  tiunt,  aut  Uumores 
uoxii,  a  prava  gencratioue  orti,  erumpuut  in  sca- 
biem  et  ulcera.  Uuod  autem  bujusmodi  jura  iie- 
cegaaria  siiinmi  ioi|>enmtes  sibi  nefient,  uon  semiK*r 
ab  ignorantia  id  faeiunt,  sed  aliquamlo  ab  co  quod 
eadem  jura  arbitrio  suo  recipcrc  »c  posse  sperant. 
Sed  rem  non  recte  supputant.  Cives  eiiitn,  qui 
illnm  impedieut,  a  civitatibus  uliis,  qum  ad  civtum 
snorum  salulcm  vicinos  debilitandi  opportunitates 
raro  pnctennittunt,  sustinebnntur.  Sic  Tbomas, 
Archicpiscopus  Contnariensis,  contni  Henricum  se- 
cundum  a  Papa  susteutatus  eat,  eo  nomine  quod 
Gulietnius  rcx  tibcrtates  ccclcsta;  Hoinana;  uon 
violaturum  se  esse  jurainento  promi»erai.     Eodem 


232 


DE  CIVITATJE. 


CAP.xxix.  modo,  baronibns  Aiigli»;,  quorura  ope  Gulielmus ; 
ovibnbu)^     cuiidtis  nd  regnuin  iii  se  a  frotre  suo  mnjore  trans- 
qiwddutnn    fereiidmn  usurus  erat.  notestas  ab  iiiso  GulieJmo 

labtbcUiil.  b-n  .  *  ,. 

lUiBiqu-  mi  AH-  aucta  cst  in  tantuni,  ut  iioii  coii.si.ittcret  ampluis  eum 
°^'"'  pote.state  ref^ia ;  unde  rebellio  eontra  rej^fin  Johau-^ 
neiu  orta  eRt,  et  adjuta  riribus  regis  Gallturum. 

Neque  iu  8oIis  moiiarchiis  eoutiugit  hoe.  Nam 
iu  civitatc  Uomaua,  sub  senatu  populoque  Romano, 
ubi  neqiie  sunalus  ucque  [x^pulus  snmmnD]  liabuit 
potestatem,  seditioues  innumerae  indics  iiaseeban- 
tur,  et  bella  civilia,  a  (jmcchis,  Satumino,  Mm'io, 
Sylbi,  Pompeio,  C^sare;  quibus  extiucta  taudcm  cst 
demoeratin  Roniana. 

Seeiiudo  toco,  eivitatis  morbos  illos  noto,  qtu 
oriuutur  a  veueuo  doctriuamm  seditiosaruw ;  qua- 
rum  prima  est,  bonarnm  ei  mtdanim  acliotttim  ju- 
tlicem  esse  cirrm  privaltm  (/uem/ibet.  Uuse  qui- 
dem  in  conditione  naturali,  nondum  existentibos 
le^ibus  civilibus,  atque  ctiam  in  civitatibus  quod 
altiuct  ad  actioiifs  qme  uulla  lege  prolubentur, 
vera  CKt.  Miuiifcstum  nlioqui  i-st,  meiisuram  boui 
et  mali  in  actiouibiiji  es.se  h-gem  civilcm ;  judiccm- 
que  esse,  qui  sumraam  habet  poteittatcm.  Ab  hac 
cioctrina  e»l,  quod  cives  niandaln  civitati.s  judieare 
et  disputnre  diseunt;  deinde  obedire  vel  repuguare 
arbitrio  proprio  ;  mide  civitas  iu  factiones  disciudi- 
tur,  et  debilitatur. 

Doctrina  alia,  quae  obedientiic  civili  repu^at, 
est,  quicquid  factat  ciris  qtticutique  contra  con- 
tcientiam  Huam,  pcccalum  csse ;  qua;  doctriua  ab 
eo  nascitur,  quod  judices  sc  faciunt  jiomiues  boni 
et  mali.  Couscientia  enim,  et  judicium  homiiiis, 
cadem  res  est,  et  erroribus  obnoxia.  Ktsi  ergo  is, 
qui  iiulla  legc  civili  obligatur,  contra  eonscicntiain 


DE  CIVITATE. 


233 


ag«nspe(WPt,  proptprea  qiKwl  artionum  Enarum  re-cAP.  xxtx' 
gulau»  aliiun  uoii  liabet  praetPr  suam  ipsius  ratio-  (,,  jT.  „"^„. 
nem ;  aliter  tameu  se  res  habet  iu  iis,  qni  lpwihtig'i"«'"iuiii3n 
civiubuB  sem  suijmisenuit :   uoi  uou  privata,  sed  .!t>n<iii-  «t  ai*. 
pablira  !ex  unicuiqoe  clvi  pro  conscieutia  lialjciitla     "^^  '"'"■ 
est.     Alioqui,  iu  tanta  couscientiaruui,  id  Cit,  opi- 
nionum  privatarum  varictate,  uccejttiario  civitas  di- 
videtur;  nec  ^uuim%  potestati  ohetliet  quiaquam, 
nijii  qimteims  sihimet  ipsi  visum  erit. 

Tertia  cst,  q  lod  docetur  v\i\^o,^dent  et  aanctita- 
tetn  ncquiri  xtudio  et  ratione  non  jyosse,  sed  su- 
pernafnriifiter  inspirattis  rel  infuxas  e»se.  Quse 
si  concedatur,  non  video  qnare  fidei  suec  ratiouem 
qiiis(]uam  reddere  teueretur ;  aut  cur  homines 
Cliristiani  non  essent  omncs  prophetffi ;  vel  cur 
anusquis(|ue  iuftpirationem  propriam  legibuii  civi- 
tatis  non  prfTponeret ;  id  quod  itcnm»  eat  jndi- 
cium  boni  et  mali  aibi  arrogare,  neglcctisquc  civi- 
tatis  legibus,  regcudos  se  pncbcre  ub  arbitrio  pro- 
prio,  vcl  alH)rum  privatonim  hominum  qui  se  su- 
pernaturalitcr  inspiratos  essc  mentirentur.  Fides 
ab  anditu  nai^citur ;  auditus  autem  uniuscujusque 
a  rebus  coiitingeutibus  est,  quibus  iu  pra>sentiam 
eorum,  quos  audire  utile  est,  conducimur.  Uuie 
res  contingentes,  respectu  nostri,  a  cousilio  Dei 
proficiacuntur  ;  non  sunt  tamen  supematurales,  sed 
tantum  propter  multitudiuem  nou  facile  obscrva- 
biles.  Pidcs  ct  sanctitas  etsi  rarae,  nou  ideo  sunt 
miracula,  sed  proccdunt  ab  e<iucationc,  discipljna, 
correctionc,  nliisque  causis  uaturalibus  quibus  Deus 
utitur  tn  illis,  quos  elegit,  quo  tempore  ipsi  \'isum 
esC,  instrueudis. 

Reptignans  ohedientiic  civili  doctrina  qnarta  pjtt, 
legibus  eiritihus  aubditufn  esse  ilinnt,  qui  summam 


234 


DB  CIVITATE. 


JHUinhut. 

labrhclMl.  Ini-       , 

dni*ii»  ki  <ut-  ahrcgan. 


CAp.  xxrx. /'a6?^  poteftatem.     SulKlitiim  cme  ilhim  legibus 
naturEB,  verom  est;  leges  enim  ilUe  diviiite  sunt, 
neqiie  possunt  ab  homine  vel  ci%*itate  quacunque 
Sed  lcgihuB,  qnas  civituK,  id  est,  qnas 
•du<«MH  ^u^  jj^  tuhTit,  suhditus  non  est.     Non  cst  enim  cui 

subjiceretur  pr.-eterqunm  sibi.     Qui  autem  suis  ip- 

siiis  tuiituin  legibus  ohtigatur,  libcrriinus  est.  Non 
vidorunt  uutcui,  qui  summuui  im]iL-rantL-m  oblis^re 
volucrnut,  crigcndam  sihi  cssc  potcsUitcm,  qua;  ip- 
ifum  puniret,  et  ad  hutic  puniendum  pote.statem 
aliam ;  ita  ut  nulla  omuiuo  cuustaret  civitas. 

Eodem  tendit  doctrina  quiuta,  cifem  unumquem- 
(fue  bonorum  xnornm  iln  ahsolutum  exne  dominum, 
ui  domiuium,  cipitattH  in  liona  etuiem  cxcbidatur. 
Civem  quidem  unumquemque  iu  hona  sua  domi- 
uium  propriuiD.quud  jus  civium  cffiteromm  omuium 
cxcludit,  hubere  uon  iiegamus.  Sud  domiuium 
illud  a  summa  potestate  habet,  sine  cujus  protec- 
tione,  quicquid  hahet,  non  aHo  jure  haberet  quam 
quicnuque  niins;  quia  oninia  esseiit  oiunium.  Ve- 
ruin  tii  juii  etiam  ejus,  qui  summam  habct  potesta- 
tem,  cxcluderetur,  protcgcrc  cives  non  posset,  ne- 
que  ab  hoetibus  externis  neque  ab  injuriis  mutuis; 
et  proiude  non  amplius  esset  civitas. 

Doftrina  sexta  est,  qu»  coutra  essentiam  civitatis 
aperte  pugnat,  nempe,  summam  potcstatem  jtosse 
dividi.  Q.iiid  enim  aliud  est  potestatem  ci\itaCis 
diridere,  nisi  dixsohere?  Potestatea  enira  divisffi 
mutuo  se  dcstninnt. 

Quemadinodum  autcm  doctrinee  crronefe>  ita 
etiam  aUquando  cxempla  civitatum  vicinanim  ad 
mutationeapoUtine  priesentia  hortari  solcnt.  Itapo- 
pulus  Tsraeliticus  ab  imitationc  ecntium  vicinamm 
a  Dco  rvgc  guu  dcficicutcit,  prophuUim  &umuclun 


DE  CIVITATK. 


235 


eligere  sibi  regem  nomm  compulcruut.  Sic  etiam  in  cap.  xiix. 
(irawria  aiitit|ua,  civilatcs  miuores  pcrpi"tuo  turba-  [,^-„  A„,.' 
1)autur  a  seditionibus  civium,  quorum  alii  Lacudfe-  ■11*0««^« 
monios  imitati  onstocratiam,  alu  Atheniensea  ad-  d.,Q(,,>u;  «\  .1». 
mirantes  democratiam  postulavermit.      Neque  (Jq."''"""^  'J'*^ 
"bito  (juiii  nostroruiQ  luulii  belluui,  quod  nuue  geri- 
tur  iti  iVnglio,  lilwnter  videant ;  nihil  ad  divitin» 
comparaiKlas  amplius  opus  esse  arbitrati,  quam  ut 
exemplo  Batavorum  rcgem  suum  exuerent,  inuta- 
tioni  reginiiuis  divitias  imputautes,  quas  homiueii 
illi  sua  indnstria  ncquisierant.      Homines  enim, 
natnra  »ua  novitatis  a^ndi,  turbanini  iuitia  amare 
solent.  etsi  earuiulem  diiratioup  offendanlur ;  quein- 
admodum  qui  u  culure  sauguiiiis  laboraut  pruri- 
gine,  propriis  unguibus  sese  lacerant,  ita  ut  dolonm 
tolerare  amplius  nnn  valeutcs  morbum  agnoacant. 

Scorsmu  iu  monarchiis,  iuter  rebellionis  causas 
maximas  uumerari  potest  librorum  politicorum  et 
historiconim,  <|Uos  scripserunt  veteres  Grajei  et 
Romaui,  lectio.  Juvenes  eniiu  aliique,  quicuuque 
rationis  solidfe  aiitidoto  muniti  aute  uon  fiierint, 
rerum  ab  illis  bello  magnifice  gestarum  vividam 
jucundamque  impressiouem  eoueipieiites,  ewteras 
eoram  aetiones  admirautur,  cintatumque  illarum 
mafrnitutlinem  imputant  uon,  ut  oportuit,  virtuti 
quorundnm  civinm,  sed  repminis  formK  popu- 
lari.  Ab  hortuu  librorum,  inquain,  lccliunc  est, 
quod  uouuulli  humiuct^  regem  suum  interfcceruut, 
qma  facLuura  tnlia  apud  scriptores  illos  uon  fltigitiu, 
ut  »unf,  ap{>elhmtur,  sed  maximis  Inudibns  extol- 
luutur,  iiiodo,  antequam  interficiant,  tyraunum  ap- 
pcllent.  A  leetione  eorundem  libromm  est,  quod 
qui  s\ib  monarrhn  vimnt,  se  qnidem  scrvos,  illos 
autem,  qni  demoeratiee  gubemautur,  solos  esse  li- 


236 


UE  CIVITATB. 


CAP.  XXIX.  beros  dicant.  Mibi  ei^o  mouarchiis  nilnl  videtur 
u.liD^biiT'  ^*'""'"*''"^  esse  posse,  quaru  permittere  ut  hujiis- 
•inBcMuinn    jnodi  lihfi  iMiblice  doccaiitur,  uisi  simul  a  macistris 

lj«6«ta,rt,i,i..  ■        -,  .,  -    .  ■ 

.i.>ui4..r  .,1  du  sopieutibus,  quinus  VfHenum  corng;i  possit,  reme-d 
Hinuaacai  •rja..  ^j^  applipcntur.  Morbum  hunc  compnrare  libet* 
eiim  hydrophobia,  nempe,  inorbo  <iui  oritur  a 
morsu  caiiis  rabidi.  Queiuadmodiim  enim  \s,  quem 
canis  nibidus  momordit,  perpetuo  siti  cruciatur, 
aquam  tamen,  qua  sola  saiiari  potest,  horrct ;  ita 
is,  qui  opinione  iUa  de  tyrannicidio  iufcctus  cst,  con- 
tra  mnnarohas  latrare  non  desinet ;  et  quaiiquam 
nisi  a  inonarcha:  potentia  sanari  non  possit,  propter 
tamca  tyranuophobiam  quandam,  habeus  hoiret. 

Sicut  extiterunt  doctores  quidam,  qui  tres  auimas 
in  eodem  horainc  esse  docucruiit ;  ita  etiam  sunt 
q«i  phires  animas,id  est,  plures  summe  impcrantcs, 
iii  uuaet  eadem  civitale  esse  sustiniicrunt,  snpre- 
muntsuvtmo.canoiwn  fegibtiSy  et  nut/iorUatem  ijunn- 
t/am  itpiri/itatem  civifi  appom-nte» ;  et  sane  multis 
id  persuaserunt  orationibiw,  quibusdara  nc  a  scipsis 
quidem  intellectis,  obscuritnte  tali  detegentes  esse 
in  rcgnis  regum  christiunorum  regnum  aUud  apiri- 
tuum  sive  leinunmi  amhulautium  iu  tencbris.  Ita- 
quc  in  omni  civitatc  dua;  ei^cnt  summa;  potcstates; 
qiiod  cum  essentia  civitatis  stare  uullo  modo  potest. 
Illa  eniro  ieinjwra/is  et  spirituaitJi  distiactio  inanis 
nihil  impedit,  quin  civitates  duae  sint,  et  unusquisqne 
civis  suhditus  sit  duobus  dominis.  Cum  enim  po- 
testas  spiritiialis  jus  declarandi,  quid  sit  peccatnmt 
sibi  vendicat,  vendicat  per  consequentiaui  jus  de- 
claraudi,  qusesint  leges  ;  quia  peccatum  nihil  aliud 
est  prarter  tnuisgrcssioiiem  l<^s.  Rursns,  potestasj 
civilis  jus  sibi  assumit  ic^islntionis.  Omnis  crgo 
civii;  duobus  domiuis  obcdirc  obligatur:  quud  e&t 


DE  CIVITATE. 


«37 


impDiisibile.  Ubi  ergo  iwtestales  illjc  in  eadein  cap.  xxix. 
civitate  semiUuo  opponmit,  iininiuet  periietuoperj-  p,i^^,u^' 
cuium  A  betlo  civili,  unde  tandt-m  (Ussolvatiir.  i"-""""™ 
Autuontos  enim  civilis,  cum  visibilior  cl  m  luce  d«<n«fl  ■»)  .ii> 
clariore  posita  sit,  mapium  ad  se  numenim  homi-  '^''^''*™  ''"'• 
nuin  adductiira  est.  Potestas  contra  spiritualis, 
quan<|unm  in  distinctionuui  scbolasticarum  et  ver- 
borum  nihil  signifioautium  tenebrisdclitcscat,adse 
qaoiioe  hominum  iiumentm  attrahet,  qui  sufiiciat 
ad  turbandam,  si  noii  ad  destruendam  civitatem; 
proptereaciuo^I  niaf^is  nietuuntur  spiritus  quainho- 
miues.  Atquc  bunc  civitatis  morbum  epilepijia:  sive 
morbo  caduco,  quo  qui  apud  Judeeos  hiborabant,  in- 
ter  dsemoniacos  nnmerabantur,  comporare  licet.  Si- 
cut  enim  iu  epilep^ia  Rpiritus  aive  ventus  quidam 
prreteniaturaiis  iu  capite,  nervorum  radices  obstru- 
ens  concutieusque  motumquc  corum  naturalem  tol- 
leus,  ilioK,  qui  hoc  morbo  labornnt,  aliquando  in 
ftquAm,  aliquando  in  igncm  conjicit ;  ita  etiam  in 
corpore  civitatis,  quaudo  meinbra  movet  potestas 
epiritualis  per  tcrrorem  pLciiarum  u^teruanun  et 
spem  pnemiorum  aliter  quam  a  potestate  civili,  quse 
anima  civitatis  esl,  moveri  dcbcnt,  vcrbisque  uovi» 
et  peregriuis  intelleetum  suffocat,  sequentur,  quasi 
conviilsiones,  dis^idia  civium  ;  unde  civitas  aut 
fluctunutihus  lefphus  dlluitur,  aut  in  belli  civilis 
iuccndium  conjicltur. 

Est  ctiam  in  eivitatihus  aliquaiido  morbus  febri 
tertinnje  comparaudus,  nempe,  quantlo  mali  cive» 
odio  re^niinjs  vel  regentis,  vel  eo  quod  utile  ftit 
ipsis  bcltum  civile,  pecuularum  necessariaruni  ad  sa- 
lutem  civitalis  acivihusconferendarum  collaiionem 
calumuiis  regentium  imptrdiunt.  Itnque  qui  sum- 
muiu  hahet  itotestatein,  pecuniaead  tbe^iaurum  pub- 


299 


DR  CIVTTATE. 


CAi*.  xxix.Hcnm  affluxum  iinpcdituin  videiis,  primusccontra- 
D^P,^^'  Uit ;  (Ifinde  quaud»  vim  et  motum  jiosluleut  nego- 
tia  publica,  cogitur  nd  stratagemata  jiolitica,  quihns 
snpplementa  parvi  momenti  cum  muUa  (lirticultat* 
^"■■et  sjepius  exi^at,  nec  ea  gereodis  rebus  sofficientia. 
Itaque  vi  taudem  obstructio  illa  toUeuda  est,  et  pe- 
cumis  ad  puhUcum  thcsnnrum  via  apcricnda  ;  aut 
civitati  pereundumcst  Eodem  modo  iu  febri,qQan- 
do  muBculi  humore  veuenato  obstniuntur,  vens, 
quae  saDgniuem  naturaliter  iu  cor  iufuuduiit,  non, 
ut  solet  fieri,  suppleutur  ab  arteriis:  inde  algor 
scquitur  primo,  artuumquc  tremor  et  contractio  ; 
deinde  ardor  vchemcns,  et  cordLs  labor,  sanguiuis 
per  mnscnlos  transitum  vi  nperientis,  et  exiguis  iu- 
terim  conteuti  rcfriK>?rii8;  donccaut,  vincentcuatu- 
ra,  perrum|>at  siuiguiuis,  bumorquc  vcneuatus  exsa" 
det;  aut  victa  iiaturu  sequntur  mont. 

Efit  ct  alius  morbns,  priesertim  in  civitate  popu- 
lari,  qui  pleuritidcm  refert ;  nimirnm,quaudo  divi- 
tiffl  publicse  extra  alvciun  proprium  in  unum  vel 
paucos  cive^  coiitiuunt ;  quematUnodum  iu  pleuri- 
tidc  extravasatur  sauguis  iu  mcmbranas  pectoris. 

Etiiun  civis  uniiia  nimia  popularita.s  morbua  civi- 
tati  pericuIosuR  est.  Populus  enim,  qui  civitatis 
legibus  regendus  est,  ad  obedientiam  uni  ci\i  prEE- 
standam  blanditiis  ab  obcdicntia  lcgibus  civituti  dc- 
bita  ahducuntur.  Scd  bic  ctvitatis  jwpularis  potius 
quam  nionart^liia:  morbus  est;  cujus  cxempla  Uabe- 
mus  in  eivitate  Uomana,  Manlium,  Marium,  Cfesa- 
rem,  aliosque;  et  in  eivitate  Atheniensi  Alcibia- 
dem,  Hsistrntiun,  etc. 

Morbus  alius,  pra^iertim  iu  monarchiis,  est  mag- 
nitudo  immodcrata  unius  alicujus  urbis ;  nempe 
quando  tauta  cst,  ut  possit  ex  sc  ipsa  excrcitumJ 


DE  CIVITATB. 


239 


■atuUiHMrm  ■jiiA. 


'sabito  et  conscribere  et  alere  ;  ilein  oppidorum  in-  cap.xxix. 
corporatorum  inultitudo.     Suiit  enim  totidem  cin-  „,  u.  „^^ 

I  tates  minores  in  majore ;  quasi  in  hominis  nnturalis  r'»  =1^««"" 
intestnus  totidem  lumbnci.  Etiam.disputaadi  hbcr-  rtnn^nf  »d  .«■■ 

'  tas  de  sumniiE  potestatia  jnre,  morbns  satis  mo- 
Itstm  est;  qui  genitns  ab  iis,  qui  sibi  vidennir 
docti  poUtici,  iu  ftece  populi,  facit  ut  perpetuo  de 
legibus  fuudamoiitalibus  garrientes  civitatem  iuqui- 
etam  faciant ;  refcruiiturijuc  ad  vermieulos  quos 
ascarif/a«  vocaut  mcdici. 

His  ad(U  pos-sunt  ^oi-Xipn,  id  cst,  appetitns  in- 
tiabilis  domiuii  dilataiidi.  quo  periernut  oliin  civi- 
Atheniensi-^ftCarthagineiisiti;  item  civitutum 
victamm  retineudarum,  qu»  quast  tHbera  adhx- 
rent,  procuratio  ;  et  prseterea  otii  et  luxaria:  quasi 

^ietfittrgin. 

Postrciuo,  quaudo  iu  bello  sive  extenio  sive  in- 
testiuu  supcratur  civitas,  itn  ut  cives  a  civitatepro- 
tectionem  ulterius  cxpcctarc  uou  pot)»ut,  civitas 
dissol\itur ;  et  civi  unicuique  protectionem  sibi  ar- 
bitrio  suo  quserere  liberum  est.  Is  cuim,  qui  i» 
ei^itate  summam  habet  potcstatcm,  onima  puhlica 

I  est,  qnfc  civitati  dat  vitam  ct  motum  ;  quie  cnm 
expiratnsit.non  amphus  ah  care^untur  civc!:,  qnam 
regitur  ab  anlnia  quam  expiravit  cadaver  mortnum. 
Quanquam  enim  summi  im[)erautis  jns  nisi  a  seipso 
extiugui  uou  potest;  obligatio  tamen  civinm  per 
civitatis  dissolutionem  omnino  toljitnr. 


240 


DK  CIVITATE. 


CAPUT  XXX. 

DB  UmCIO  SUMMI  IMPERAKTIS. 

CAP.  XXX.  SuMWi  imperantis  ofiicia,  sive  is  monarcha  sit  sive 
IV <.«cio.ua.-  "^tus,  maiiifeste  indiL-Qtiiistitutiunisfinis,  niminim, 
ui  iniicniiku.  salus fMjtuIi :  quamlcgcnatura^obligatur,  quaiitum 

potest,  procurare :  et  cujus  rationem  Deo,  et  illi  soU, 

tenetur  reddere.  lQ#a/w/e  autem /)o;w//  compre- 
beudo  non  soium  civiuin  vitam,  sed  etiam  eommoda 
vit«!,  quie  civt-s  sin^uli  ^iiuc  eivitatis  damiio  vcl  pc- 
riculo  sibi  ju»te  acquisita  tenucriat. 

Sed  faciendum  ita  esse  iuteUigitur,  studium  suum 
non  indivi<luis  ajiplicaudo,  sed  provldcntia  univer- 
(Mili,  per  instructioues  publicas  tum  a  doctrinis,  tum 
ab  exeraplis,  tum  etiam  |ier  leges  salubres  quibus 
cives  singuli  actioncs  suas  applienre  possunt. 

Quotiiam  autem  juribus  surama!  potestatis  essen- 
tialibus,  de  quibus  (lietumestcapite  xviii,  sublatis, 
civitas  dissolvitur,  redttque  omnium  in  oinnes  beUi 
calamitas ;  id  quud  civitati  malun]  inaximum  est : 
summi  imperantis  ofRcium  cst  jura  illa  rctinere  in- 
tegra.  Itaque  contra  oflicium  facit,  primo,  si  ea 
rel  aliqua  eorum  deponit  vel  ad  alium  traiisfert. 
Qui  enim  mcdia,  idem  fiuem  deserit.  Kt  per  cou- 
sequens,  legibus  cixnlibus  se  subjicere ;  potestaU 
judicaiuli,  bcllum  indiceudi  vel  pacem  faeiendi,  mi- 
lites  aleiKli  qnando  ct  quomodo  ipsi  visum  fiierit, 
mtnistros  tum  paeis  tum  beUi  eligeudi,  et  {\nte  doc- 
triua;  ])aci  et  bouo  publico  conformes  sunt  sta- 
tueudi  reiiuntiare,  contra  offieium  est.  Secundo, 
contra  offieium  ejus  est  permtttere  ut  jurium  horuni 
essentialium  causas  et  fundamenta populus  iguoret; 


DK  CIViTATB. 


341 


* 


quifl  per  igttoraiitiam  harum  reriun  cives  seduci  ad  cap.  xxx. 
seditionem  fiicile  possunt  et  solent.  ,/~r 

Honim  autem  jurium  fundamenta  eo  magis  doceri  "» tmprfwiiii 
debcut,  quod  juri?  nnturalis  simt,  uou  civilis ;  et 
punieuda  cornm  trausgressio,  uou  ut  trausgrctitiio 
legum  civilium,  sed  viiidicoDdu  ut  fueta  LuiitiUa. 
Continent  t-nim  n^lM--Ilionirni,  id  est,  lcgum  civilium 
siraul  omiiium  transgrcsslonem  vel  potius  repudia- 
tionem  ;  et  proptereali^clvili  (rnstra  prohibentur. 

Sunt  qui  jnra  hsec  essentialia,  qtiibns  rectores 
eivitatum  poteatatem  absolutam  habent,  nullis  ra- 
tiouibus  probari  possi;  dietitant :  uam  si  posseut,  in 
aliqim  ^altem  eivitate,  nliquo  tempore,  agnita  tau- 
dem  ab  aliquibiis  essent.  Sed  non  recte  argunnt. 
Tempas  enim  erat,  in  quo  ne  Ecdificnre  quidem 
mediocriter  potuere  homines  ;  atqui  qui  iude  fun- 
damt-nta  et  principia  urtiii  a^diticfuidi  ludla  e^c 
concluderet,  absurde  faceret.  Tempos  et  industria 
noras  indies  scientias  in  lucem  profenmt.  Etai 
er^  homines  civitate-s  suas  sine  perfectione  ultima 
instttuenuit,  ita  ut  alise  citius,  alim  tardius,  vitio  ab 
institutioDB  cormaut;  impussibUe  tamen  non  est 
ita  civitatem  instiluere,  ut  uisi  per  vim  exteruam 
nunquam  peritura  essct.  An  priucipia,  qufe  supra 
posui,  hiEc  prEcstare  possint,  ncscio ;  talia  taraen 
snnt,  qnalia  invenimitur  in  Scripturis  Sncri» ;  ut 
nauifciitum  erit,  cum  de  regno  Dei,  ministrante 
Mosc,  iu  JudaK>g  populum  suum,  per  poctum  vetus, 
peenliarem  disjienn-n). 

RuTBUs  dicunt,  etsi  principia  allquii  (•«.'icnt,  qmc  id 
pne-stare  possent;  quoniam  tamen  hujusmndi  prin- 
cipiorum  capax  non  est  ndgns  homintim,  frustra  es- 
sent.  Ctiuam  nou  minus  ductrime  civilis  iucapaces 
nt  cives  divites  et  potentes,  iique  qui  habentur 

VOL.  III.  B 


242 


nE  CIVIT.ATB. 


CAP.  -xxx.  docti,  quam  sunt  plebeii.  Constat  enim  doctriDx 
J~^!;  *  clvills  rtlflicultatem  non  tnm  oriri  ab  obscuritate, 
mitinpmmu.  quaiii  iiU  corum,  qui  doreiidi  suut,  cupiditntihns. 
Potentes  enim  polentiam  aliam,  qua:  cupiditates 
suas  refncnarc  possit:  et  docti  doctrinas,  quibos 
(Trorcs  jiiii  possiint  dctcgi,  noii  faciie  patiuiitur,  ne 
aiUhnritas  eorum  npnd  pnpulum  iude  minuutur. 
Ilominum  autcm  ex  plcbc  animi,  iiisi  apotentiori- 
bus  distorqueautur  atit  doctomm  opiuionibus  gcri- 
biilnti  siiit,  iustar  chartae  purse  impresstoDem  ab 
autboritate  publica  quamlibct  accipiunt.  Natioues 
intpgrre,  ut  in  rclifiionia  mystcriis  maximi.s  et  dif- 
ficillimis  et  »upraratioucm  positis  acqaiescant,  do- 
cebuntur ;  pricdic^ando  autcm  et  docendo  ea,  qua: 
cmn  ratioue  naturali  cxquisite  congruunt,  doctores 
uon  »c  facicnt  intelli^i!  Coustat  cr^o  in  juribus 
Rummie  ]K)tcKtati»,  quec  suiit  legett  naturak'5,  intelli- 
gcndlii  nnllnm  essc  difficultatcm  (dum  illi,  qui  siim- 
mam  habet  potestatcm,  matiet  ])otentia  iutcfpii) 
quam  quse  vel  ab  ipsius,  vel  ab  Ipsormn,  quonim 
opera  in  administratione  civitatis  uUtur,  cuiiw  ori- 
tur.  Illius  ergo  est  vlderc  «l  cives  recte  doccantur : 
uec  officium  tantuui,  setl  ctiam  bcneficium  est,  quod 
ronxime  omnium  ad  sui  tpsius  ct  civium  suorum  vi- 
tam  stepi^shnc  pi^rtinct. 

Ut  veniam  jam  nd  dortrinas  particularcs  qoas 
populuK  docendns  est.  priina  crit,  nc  formas  reg-j- 
tuinis,  quus  iu  gentibuii  vicinis  conspieimit,  plns- 
quam  formam  clvitatlspropri^adamentaut  imitari 
capiant,  quamtnmcuiuque  geutium  ilbu^um  prospe- 
ritatem  videant.  Xou  euim  ab  aristocratia,  vel 
deniiK-ratia,  aut  mouarcbia,  sed  ab  obedicntia  el 
concordia  civium  In  quacumjue  civitate  res  secundse 
oriuntur.     In  onini  eivitatis  ifenere  sublata  obcdi- 


DB  CIVITATE. 


243 


» 


I 


» 


entia,  et  proinde  coiicordia  civium,  non  niodo  non  cap.  xxx. 
florebiint  civea,  sed  ci^-itofi  brtvi  tcmporc  dissolvc- ,  *~r? — ' 
tur:  iique,  qui  sine  summa:  potcstatis  anthoritatc  "-i  i"i««** 
corrigere  tantum  civitatem  vcllcnt,  enm  tandem  non 
corrigent.seddcstrucnt:  qucmadniodum  in  fabula, 
Pelei  filije  decrepiti  patris  juventutem  renovare  eu- 
pientes,  consilio  Mede«  illu  ni  disseeuerunt,  et  nescio 
quihnsherbisromiaistis  coquentcs,  occiderunt,  non 
renovarunt.     Hujnsmodi  reformandae  civitatis  atu- 
dium,  simile  cst  ejus  quod  prohibetur  a  Deo  in  deca- 
logi  manduto  primo,  aon  habebis  coram  me  deos 
alienon, 

Secundo,  docendi  sunt  ne  alicujus  civis  vel  coetus, 
praeterquam  summi,  quantumcunquc  con«;plcui  aut 
virtutibus  admiraudi,  cultu  ita  swluoantur,  ut  illi 
otjedieutiam  aut  honorem  summa?  poti^stati  pro- 
prium  deferant,  et  pro  persona  civitatis  repraseu- 
tativa  habeant.  Siguum  enitn  esl  populum  suum 
Dmantis  zelotypia :  cives  autcm  blanditiis  et  popu- 
lariumndjdatioue  utseducnnturpati,  quasi  civttJitirt 
pro^titutio  iiuteduin  est,  et  trausgrc«»iu  maudaii 
sccundi. 

Tertia  cst,  ut  doci-iHitiir  c|uam  gravi-  sit  pcccatum 
Bummo  impcrantt,  sive  is  raonareba  sit  sivc  ccctus, 
malcdicere,  de  potentia  ejus  diBputare,  vcl  quocuu- 
qneni4ido  illuniiiisi  hoQoriscausnnnniinare;  quihus 
rebus  contiugat  nt  a  civibus  jiarvi  hat,  et  obedientia 
eorutn,  in  qua  cousistit  civitatis  salus,  remittatnr, 
quEE  maudati  tcrlii  transgrcssio  est. 

Quarta  est,  ut,  qma  popidus  officia  sua  doecri 
non  potest,  neque  quis  sit,  cui  obedire  debeat,  scire 
nisi  a  proimarura  occujwnionum  terajmribus ;  tem- 
pora  qua«lam  eximautur,quibus  ad  audieudura  doc- 
torcs  suos  coiiveuirc  itebfat,  et  ubi  Ur^cs  reciteutur 


344 


DE  CIVITATE. 


CAP.  XXX.  et  explicentnr,  et  ciijus  auUioritatc  latsc  sint  do- 
p^^„;^.^]^  ccatur :  officium  imperantis  cst  iu  banc  rem  loca, 
ni  imp»x.ii>.  tcinpora,  ct  doctorcs  constitucrc.  Apud  Judaros, 
scptlino  qvioque  Att;  quod  Sabbatum  vofal>atur,  k-x 
eonim  civiiis  legebatnr  iii  tcmplo,  vel  in  syoagogis 
explicAbatur  :  quo  die  a  laboribus  sttis  omnibus  re- 
quieveniut :  rex  iis  quis  esset,  ostendebatur,  uempe 
Deus :  Deum  aduraveruut :  eidem  gratiaa  pro  re- 
demptione  eorum  a  servitute  Mgyptiaca  aliisque 
ejua  beneficii»  reddiderunt:  et  tandem  quod  diei 
reliquum  erat,  gaudiis  non  proliibitis  consnmp.se- 
runt.  Itaque  potestatls  Dei  ab?nlut<Te,  non  inodo 
ut  Dei,  scd  etlam  ut  pacto  JudieoruiD  r^is,  jus  iu 
dccalo^  tabula  prima  continetur. 

Et  qnnniain  piuTornni  institiitin  prima  dependet 
a  cura  parcntum  auorum  solorum  :  doccri  illos  vo- 
luit,  quinto  loco,  Deus,  ut  parentibus  pro  illo  tem- 
pore  obedirent,  et  iu  perpetuum  honorareut.  In 
principio  enlm  apud  onine.s  gentes  ]>ater  in  filios 
summam  liabuit  potejitutem,  vitieque  necisque  ar- 
bitnura.  Itaque,  etsi  in  constituendis  civitatibus 
potestati  tali  ueceBsario  patres  reuuntiaverint ;  ho- 
norem  tamen  propter  alimenta  et  edticatioiicm  de- 
bitum  derelinquere  necessarium  non  erat.  Ofticium 
ergo  imperantis  est,  ut  mandatum  hoc  decaJogi 
qointmn  inutetur. 

Porro,  officium  imperantls  est  ut  cives  juatitiam 
doceantur :  id  cst,  ut  primo,  no  quis  cins  civem 
alium  occidat  aut  corpori  damnum  inferat,  sine 
authoritate  publiea:  quod  est  mandatum  sextum. 
Violatur  nutem  non  modo  ab  ii.s,  qui  dolo  aut,  ut 
aiunt,  turpitcr  intcriiciuut,sed  ctiam  ab  lis.qui  hoc 
facere  se  necessario  tucndi  bouuris  causa  dictitaut: 
homicidiumque  est  tota  illa  vanomm  hominum  pro- 
vocantium  ad  gladios  consuetudo ;  quam  civitates 


DE  CIVITATE. 


245 


fere  omiies  sub  graviasimis  poenis  hactenus  frustra  tap.  xxx. 
proliibuenint.  Nec  qnibus  omnino  lecibiis  extineui         " 
posHit  video,  Dist  forte  tcgibus  jam  factis  addatur  iiii  animiub. 
quoque  Im»; :  ut  quiciuique  iiubilcs  eunt  aut  habcri 
cupiuDt,  juraini;nto  obstriugiuitur,  ne  aut  concivem 
ad  certanicn  sin^itare  provocKnt,  ncque  provocanti 
reRpondcaut :  qno  fict  ut  laudi:4  illa  Hectorea  {etsx 
civom  quemqnam  ab  Hectore  oocisnm  esse  nusquam 
lc^nius)  aviditas,  nou  modo  po^ni»  aliis,  «^ed  etinin 
infamia  perjurii  teraperctur,  et  provocatus  pugnani 
dccliuandi  prfetextum  habeat  honestissimom. 

Docendi  prreterea  cives  sunt,  quam  graria  mala 
sint,  inprimis  honori.s  congu=fnlis,et  deinde  bonnruin 
quorumcunque  conoivis  tum  violenta  tum  fniudu- 
lenta  nblatio :  quautoque  damuo  justitisepubliea:  ct 
pacis  commuois,  in  co^nosccndis  litibus  aut  testes 
aot  judiees  corrumpuntur.  Atqiie  ha;c  contincntur 
in  decalogi  mandatis  septimo,  oclavo,  ct  nono. 

Postrcmo  docendi  sunt,  non  ^olum  facta  injusta, 
sed  etinm  facleudi  cousilia  et  proposita  injusta  esse, 
^^i  factuni  ipsum  contiugat  inipediri.    .A.tfjue  hoc 

:(]Uod  pruhibct  muudutum  dccinium.  Sumiuade- 
nique  tabula;  sccundte  ad  uuum  reducltur  pra> 
ceptum,  rWf^w  proxmum  tuuin  «icttt  teipsum. 

Uude  autem  hsc  ct  alia  civium  officia  doceri 
possint)  cogQosci  potcst,  si  tot  opinioncs,  paci  ge- 
□eris  humaoi  contrario!,  a  principiis  falsis  unde  re- 
ceptie  et  reteutic  sint  intelligatur :  fatsffi,  inquam, 
opiniones,  quns  prKcedente  capite  numeravimus, 
ncmpe  eireia  ummquemque  jutUcem  esse  boni  et 
tnali :  legem  sibi  eaae  euique  conMcienlmm  suam  : 
IjM  civitnti  iu  lioaa  cicium  nuUum  esse :  fijrmmici- 
tfinm  e.vse  licitum.  Doctrinas  has  illi,  quo«  neces- 
sitas  aut  studium  lucri  labori  ct  occupationibus  at- 


346 


UE  CIVITATE. 


^  CAP.  XXX.  teiitos  facit :  et  iUi,  qiios  aiit  Abundftntifl,  nut  igtia- 
^Xtaumdnin  ^"^^  ^'®'  luxuria  voluptfltibus  suis  tradidit,  (([Ube  diio 
oaimimuik  bumiunm  geiiera  maximau]  ]iurtem  facitnit  geuens 
humani),  ciim  ne()ue  otium  iieque  voluittatcni  me- 
ditaiidi  babeant,  ofliciorura  suorum  rcgulas  a  tbco- 
logis  pubbce.  aut  privatim  ab  iis  ac(-ipiunt,  quos  de 
dortrina  le^im  et  ca.sibHf{  conanientis  conciounn 
et  disputare  eloquentbsime  oudiunt.  Theoloiii 
autcui  et  qui  Uttras  profitenlur,  doctrinas  suas  ab 
unircrtiit&tibus  et  Kcholis  l^uni  eivilium  et  cx  libris 
a  doctoribus  illis  editis  acw^perunt.  Manifeslum 
ei^o  e&t  populi  instructionem  dftponderc  omncm  a 
rectitudine  opiuionuni,  quas  doceuL  universitates. 
AQte  umuia  ergo  illa;  reformauds  suut.  Quid  au- 
tem,  inquiet  aliquis,  docendsene  sunt  uuivenutates? 
Et  siquidem  docenda?  sunt,  timc  is  cs  qui  illns  do- 
ceas  ?  Uua-stioues  molcstBc.  Scd  ad  primam  res- 
pondco.  Ante  tempora  regis  Henrici  VIII,  in 
quffistione  dc  potcstate  pontificia  in  reges  Cbris- 
tianos,  cum  potestatem  PapK,  in  ordine  ad  spiri- 
tualia,  summam  in  Anglia  csse  docuerunt  uuiver- 
sitates  omnes;  rectcnc  docuerunt  ?  Negabis.  Do. 
ceri  ci^o  potnere.  Miuistri  illi  qni,  magno  nu- 
mcro,  concionibus  mub  contra  rogem  optimum 
populum  instigaverunt,  unde  doctriuas  suus  sedi- 
tiosas  in  pidpita  attuleruiit,  uude  doctonim  el  ma- 
gistrorum  titulos,  id  cst  autboritatera,  apiid  popu- 
Imn  ublinuerunl,  ni^ii  ab  uuiversitatibus  ?  Kectene 
hoc  ?  Ncgabis.  Doceri  crgo  potuennit.  Ad  qures- 
tionem  secundam  respondere  non  est  meum  ;  nec 
ut  respondeam  opus  est.  Nam  qui  legit  quaj 
acribo,  facile  iutelli^t  quie  scntio, 

Summam  habentis  potestatem  officium  prteterea 
cst  proridcre  ut  poiuie,  quai  pcr  legcs  constitutje 


DE  CIVITATR. 


247 


■  rulu. 


» 


sant  in  omnes  civesqni  illas  trau^ressi  fiterintia-^que  c\p.  xxx. 
ab  oiniiibiis  pxigaiitur.  Crimina  quidL-m  cnutra  i^"^','J, 
BUinuiofi  impcrautce  ab  ipsis  siue  iuiquitate  ignosci  »""..,-r 
pojwunt ;  ejus  cnim  est  ignoscere,  qui  iujuriain 
passus  est.  Sed  injuriu  f»cta  contra  civem,  siue 
consensu  ejus  vel  compensatlone  fequa,  a  uemine 
alio  isjndouari  potest.  (iuid  enim  ?  Qui  patris  vel 
filii  mei  iuterfectori  impunitatcni  prjcatat,  nonne 
ipse  qnodamniodo  interlwissc;  dieetur  <  Ejiiwlem 
est  videre  ne  vnlgus  ci^ium  amagnatibusopprima- 
tur,  multo  magis  ne  corum  consilio  ipse  opprimat, 
exenipluni  spectons  Kebobolmmi ;  siuit  enim  civi- 
tatisrobur  lioraincs  plcbcii.  Cnrarc  ctiam,nccivcs 
magni  modicos  luccs^ut  opprubriis.  Civi  quidcm 
iufami  turj>itudin(-m  siiam  objictTc  is,qui  in  civitate 
authoritatcm  halwt,  n^cte  potcsl ;  sed  loci  humiti- 
tatem  pro  convitio  dicere,  et  iniquum  ct  civjtati 
periculosura  cst.  Si  cives  magui,  quia  rangni,  prop- 
ter  potentiara  coli  postulant,  quidui  et  plclw,  qula 
ulli  et  potentior  multn,  eoli  debeat  ?  Quam  au- 
tem  civium  modicoruni  vilipeiidium  civitati  |>cricu- 
losuu)  est,  feeditio  eorum  iii  Uatavia,  qiuc  mendfco- 

vm  dicta  cst,  munere  debet.  Civium  iua:quuUtas 
non  a  re  aliqua  iu  seipsis  eximia,  sed  a  voluntate 
sumuii  imperantis  profccta  c^t,  id  est,  a  volnutate 
ci^itatis  ;  tantoquc  miinui  faccre  debent  tastura  in- 

ivile.      Irritiindum  vul^is  ne  a  regibus  quidem 
;t,  mutto  minu.'^  a  concivibus,  quanturicunquenint 
poteutes :  ue,  dum  illos  ulcisci  cupint  vulgus,  ci- 
vitutcm  Mmul  qute  ilios  uuu  prohibuerit,  aggre- 
lur. 
Ad  tequitatem  imperantis  perttnct  etiam  exactio 

'quali.s  tributnnim.  .'Rqualita.s  niitem  illa  depciidct 
Bou  a  civiuni  divitiis,  sed  ab  eo  quod  uuusquiiquc 


248 


DE  CIVITATK. 


CAP.  XXX.  eariim  iiropter  protectionem  suaui  civitati  debet. 
lioiiirtoM     Civibus  eniin  ail  vita;  uefessaria  comparoiida  iiou 

ni  ani«ninrti.  sufficiunt  laboressul,  uisi  eliam  et  laborent  el  pug- 
neut.  Aut  fanendum  csl,  qiiad  fecerunt  a  captivi- 
•  tnte  redennte»  Judiei,  quando  altera  tantum  mann 
lapides  composuerunt,  altera,  propter  metum  incur- 
sioriis  bostilis,  tenueruntgladium.  Tributa  euimci- 
vium  pro  nierccde  suiit  ilU  qui  tenet  ^ladiuw  civita- 
tis,quo  civium  industria  prot<-gatur.  Itnquepro  vlta; 
suffi  couser\'atioac  idem  debct  pauper  ct  dlvcs,  iiisi 
quod  qui  muttonira  civinm  opera  simul  utitQr, 
pro  raultonim  siioul  conservatione  solverc  debeat. 
Uuod  cum  mauife*i1iun  slt,  hoc  tantum  quEerendum 
restat,  quomodu  illa  iu  tributis  solvendis  %qualitas 
obHervari  potest.  Rationis  cnira  uon  cst,  ut  Is»  qui 
indui^tria  ct  parKimonia  allmcnta  acquisierit,  quam 
is  qiii  iiiertia  et  luxuriuquud  liubuit  dccoserit,  cum  ^^ 
a  civitate  fequalitcr  uterque  protectus  sit,  magii^| 
oneraretur.  /Equallta-s  ergo  pensionum  in  publi- 
cum  aliaesse  oon  potest,  iii»i  ut  uuusqnisque  solvat 
pro  ratione  eorum  quse  cousumit,  id  est,  nWi  ut 
tributa  non  pcrsunut,  sed  rebus  ipsis  qux  consu- 
menda  sunt,  imponantur. 

QuouiBm  autem  »xmt,  qui  nulln  suo  vitio,  .ted  ac- 
cidentibus  qua:  prtevidere  non  potueruiit,  In  cala- 
mitate«  inciduiit,  ita  ut  atimenta  sua  nulla  industria 
procurare  valcant ;  atX  summi  imperantis  oflicium 
etiam  pertlnct,  nc  quie  ad  vitam  neccssaria  sunt, 
illis  desiut.  Cum  cnim  iu  i^umma  necessitate  ex- 
istcntibus,  alieua  surripere,  aut  etiam  rapere,  jure 
uatarfc  permissum  sit ;  ne  civitati  alias  molesti 
sint,  a  civitate  alendi  sunt,  neque  singolarium  ci- 
vium  incertce  eharitati  relinqucudi. 

lidem  Qutcm  si  corpora  idoiiea  habeant,  ad  la- 


DK  CIVITATB. 


2-4I> 


rem  oompeUendi  sunt ;  et  ne  sc  excuseot  dicendo  cap.  xxx. 
nemo  condnjcit,  ferendae  sunt  lepcs  quibus  navi-  tJ^JTT^ 
gaiidi,  agriculturw,  piscatun^,  aliieque  artes  oranes  >»* '"i™"''- 
quae  laboreni  postulaiit,  foveantur.  Si  tamen  in- 
di^orum  coutiuuo  crescat  uumerus,  in  terras  non- 
diiin  salis  inhabitatas  transferendi  sunt ;  non  tn- 
men  ut  incoliis  veteres  extemiinarent,  scd  compel- 
Hlercut  in  habitatinncDi  arctiorem,  ne  magna  agri 
^■spatia  ptrcurrentes  a  fructibiut  sponte  natis  vive- 
L  rent,  sed  alimenta  a  sinpilis  a^llU  coltu  smIhIo 
^Bmpetrarent.  Si  quandoautcm  alinientis  hominum 
^terra  non  sufficerel,  reniediuiauUimumabeUoerit, 
^omnibus  vel  victoria  vel  inorte  boffecturo. 
^P  Ad  curmn  etiam  .sumiiii  imperaiitis  pertinel,  ut 
bonse  fiaut  IcgCK.  Sed  lex  hoiia  qmcuam  est?  Per 
bonam  legera  intelligo,  non  legem  justam.  Injusta 
enim  non  {wteitt  csbc  lex;  ut  quse  6t  nuiiiacnjusque 
civiscousensuitiseipsum.  Lcx  bonaest  iUa,  qu:ead 
salutem  populi  necessaria  v&t,  et  simul /j«t*/jicuo. 
^ft  Fiim  ciiim  lcgum  Ls  non  est,  ut  populum  ab  in- 
^'noxia  Ubcrtiitc  cohibcrent,  scd  ne  ab  impetu  paa- 
aionum,  temeritate,  et  stultitia  In  pericula  et  damna 
sibimct  ipsis  et  ctntati  iucurrerent;  quemadmodum 
^ftria:,  non  ut  vtatoribus  impcdimento  sint,  s^piuotur, 
^HAd  ne  cum  iiijuriu  coucivtum  extravagareutur. 
^^BnE  itaquc  quse  neresmria  nou  cst  nec  legis  finem 
spectat,  non  cst  bona.  Ij!x  si  summo  impcranti 
utilts  sit,  etsi  neces>tnrla  non  sit,  bona  tamcn  aticui 
videri  potest.  Sed  non  est  ita.  Bonum  enim  po- 
ptUi  ct  ejus  qui  habet  sumniam  potestatem,  sepn- 
rari  a  se  iuviccm  nou  possunt.  Prince]is  eiiim. 
qui  subditis  tniscris  impernt,  miscr  est ;  et  popu- 
lus  dcbilis  cst,  ad  quos  rcgendos  arbitrio  suo  is, 
qui  summam  liabet  potratatein,  nou  habet  polen- 


250 


DE  CIVITATE. 


CAF.  XXX.  tiam.  I^-ges  non  necessarine  aliw  plenimque 
j^ „aij(„~ „  STintquam  laquei  adcapiendam  pecuniam;  qu!e,ubi 
tti  iin|>.m<iu,  imperanti  3nD)moobeilitur,superflasesuiit:  ubi  uoQ 
obeditur,  ud  defetii^ionem  popuU  non  sufiiciunt. 

Legis  pcrspieuitos  eousistit  non  tam  in  ipids 
verbis,  quam  in  causarum,  propter  cguas  \ex  lata 
est,  narratione  perspicua.  Inde  enim  legislatoris 
Toluntatem  cognoscimu^  ;  qua  ro^nita,  raci]iu.s  in- 
telligitur  lex  paueis  quam  muUis  verbi.s.  Verbo 
eDim  omnia  ambigua  suut ;  multiplicaiido  crgo 
verba,  moltiplicatur  ambiguitas.  Pra.'tcrea,  verbo- 
rum  dili^ciitia  tiiiiiiii  plcris<iuc  pro  argunicnto  acci- 
pitur,  quod  si  vcrba  obw.'rvant,  legem  non  trans- 
^cdiuntur  ;  unde  muluc  oriunttir  litcR  minime  ne- 
ressariee.  Dura  enim  cogito,  leges  aiitiqu^  quam 
brevi  oratione  seriptse  fueriiit.  et  ut  gradatirn  cre- 
verint ;  videre  mibi  videor  certameu  quoddam  Lnter 
iegum  Bcriptores  et  advocatos ;  uhi  illi  hos  circum- 
scribere,  hi  illos  declinare  student ;  et  viacunt  ad- 
vocati.  Officium  ergo  est  It^stlatornm,  id  est, 
surame  iaiperantium,  causas  uniuii«ujusque  lcgis 
perspicue  scribere,  legesque  ipsaa  breves,  sed  verhis, 
propriis  faccrc,  quaiitum  possunt.  h| 

Summi  imperantis  cliam  p.«t,  pcenas  ct  prremia 
recte  dispensare.  Cum  autem  poGnarum  fiui»  ultio 
non  sit  et  exoneratio  bilis,  sed  peceantis  ipi^ius  aut, 
exeuiplo  ejus,  aliorum  emendatio ;  illis  criminibos 
■  pcenie  ma.\iinjc  constituenda;  suut,  quec  civitati 
sunt  damnofeissima ;  qualia  suut  ea,  quw  ab  odio 
regiminis;  qusacuutcmptujustitia^oriuntur ;  quae 
multitudiucm  irritant ;  et  quee  nisi  punJta  sint,  vi- 
deri  posfiunt  a  regente  approbari.  ludi^^iatioeuim 
]iopulum  non  iii  actores  tantum,  sed  ctiam  iu  au- 
thores  iujustitiffi  manifcste  incitat ;  et  in  potciittam 


DB  CIVITATB. 


351 


I 
> 


omaem,  qoa  ridenttir  posse  suflrulciri.    Criminibus  tap,  xxx. 
autem,  quec  a  cvmmuiii  homiuum  iuiinintate  profi-  n,  '^,.  ,^ 
ciscuntur;  qualia  faciunt  horaiiics  insigniter  laces- ■"'-1™^ 
siti,  et  in  magnD  metu  vcl  magiia  uccessitate  exis- 
teutes,  vel  qui,  quod  faciunt,  ntrum  crimon  necne 
8it  ignorant ;  lenitati  locus  est,  et  a  loge  natune 
exigitur.     In  st^ditionihus,  punitio  ductorum  et  in- 
stigantium,  non  seducti  ^TJlgi,  civitnti  per  exem- 
plum  utilis  est ;  uam  quid  faciunt  ignorant.     Ig- 
norantia  autem,  prwscrtim  si  pnrtim  civitati  ipsi, 
CQJus  culpa  eriit  quod  non  melius  docerentur,  im- 
putauda  sit,  condonarL  vcl  levius  puniri  debet. 

Ejusdem  sunmuc  potcstatis  cst,  ita  semper  bouos 
remuuerari,  ut  pra-Mnia  per  exeinplum  ad  bonum  re- 
dundcnt  civitatis.  Id  quod  fiet,si  qui  de  civitate  beue 
raernerunt  ita  promovenntur,  ut  alii,  ciritati  bene 
servicndo,  promovcri  sperpnt.  Ab  homine  ambi- 
tioso,  ne  civitati  nocere  velit,  pecunia  vel  promo- 
tione  emerc,  nihil  habet  iu  sc  de  uatura  praimii 
ncquc  dc  natura  ^atia-,  sed  timoris ;  (civitas  autem 
rex  est  filiorum  xuperbiir,  elfacta  ita  nt  timrre 
non  (lebeat) ;  ucque  ad  utilitatcm,  ^d  &d  damnum 
civitatis  £t;  et  certamen  quoddam  est  summorum 
iraperantium  cum  cive  ambitioso,  simile  ejus  quod 
fiiit  iuter  Herculem  et  Hydram  multicipitem,  eujus 
uno  capite  abscisso,  in  locum  ejus  tria  suhnasce- 
bautur.  Eodem  enim  modo,  si  ftmbitiosus  unus 
pro^mio  victus  fuerit,  consurgent  exemplo  ejus  plu- 
res,  eadem  spe  eadem  facturi :  nam  sicut  csetera 
venalia  omnia,  ita  etiam  ftagitia  pretio  crescunt. 
Quanquam  autem  maloruni  hominum  prumotione 
beUum  civile  differri  oliquando  ]>ossit,  periculum 
tamcn  crescit,  ccrtiorque  rcdditur  ruiua  puhlica. 
Itiique  coutraofHciiim  summi  iiupuraiitis  ei^t,  tllos. 


252 


IIK  CIVITATE. 


cir.xxx.  qui  per  ttirbaspublicasadpotentiamaspirant^pree- 
peoAfMtuo^  ™''^  afficere,  et  non  potius  in  principiis  parvo  pe- 
■iiMpnMrih.  riculo,  quain  postea  periculo  majore  opprimere. 

Ad  officium  im|icrautis  etiam  ]>ertinetboiio8  sibi 
eligerc  consilianoit ;  id  quod  dc  monarcbis  intelli- 
gendum  cst.  Nam  in  ccctibus  summis,  nuIH  Bant 
prffiter  ipsos  con.'u)larii.  Booi  autem  consiliarii  sunt, 
qui  iu  omni  generc  ue^tii  publici  maxime  versati 
fiunt,  quibusque  a  cousiliu  pravo  miuima  sit  lucri 
spcs.  Qiiis  sit  qui  a  malo  publico  8ibi  expectct 
bonum,  scitu  difficilucst;  cavcndum  tamcn  e^t  ab 
iis  quibus  turbre  possunt  esse  utiles.  Scire  autem, 
qui  siut  civitati.s  consiliarii  periti,  et  publicis  nq;o- 
tiis  pares,  etiam  diflicilius  e5t.  In  orani  enim  arte, 
qui  artificem  peritum  ab  imperito  dijudicare  potest, 
artifex  ipBc  est. 

Uuantumcunque  autem  periti  in  quocunque  ue- 
gotio  publico  coiisiliarii  sint,  civitati  mclius  consu- 
lent,  siconsilium  consiliique  causas  et  rationes  seor- 
sum  impeitiaut,  quam  omues  simul  pcr  longas 
orationes;  meliusque  prsmeditato,  quam  ex  tem- 
pore  ;  nam  eC  plus  habeut  singiili  temporis  ad 
agendorum  cousequentias  percurreudas,  et  minus 
facile  per  iiividimn,  (emulationeinj  aliasque  passio- 
ties,  qnse  nasountur  a  diversitate  sententiarum,  se- 
ducuntur. 

lu  iis  rebiis.quiecivitates  extemasnon  rcspicimit, 
sed  civium  commoda  iUa  qu»  ex  legibns  introrsum 
tantumspectantibusobtiueri  possunt,  eonsilium  op- 
timum  CHt,  qnod  a  dcsidcriis  et  qucrimouiis  sumitur 
a  singularumprovinciarum  iucolis;  illis  ciiim  maxi- 
me  cognitum  est,  quibus  rebus  ipsi  maxime  iudi- 
geout.  Itaque  si  nihil  petant,  quod  cum  jure  summae 
potestatis  uon  cousistit^  quod,  ut  ssepius  dictum 


»B  CIVITATE. 


253 


^ 


* 

n 


est,  integrum  scnari  debet,  dUigenter  audiendi  cap.  x\\. 

Dux  belli  nisi  popularis  sit,  iieque  amabitur  neqiie  ■«  bopwMnf*- 
timebitur  quantum  opus  eat  ab  exercitu  suo  ;  iicc 
proinde  munere  ruo  recte  perfungetur.  Indui>trium, 
fortem,  affabilem,  beuignum,  felicem  esse  opoitet, 
ut  et  famam  hnbeat  boni  imperatoris,  et  ut  milites 
suos  diligere  existimetur.  Populm-itas  hoc  est,  facit- 
que  ut  milites  gratix  susc  se  eommendent.  Eadem 
imperatoris  in  militihug,  qunudo  opus  cat,  corrigeu- 
dls  severitatcm  tutam  efficit.  Venmtamen  impera- 
tor,  favore  militum,  nisi  fidelitatis  ejus  cautio  adhi- 
beatur,  civitati  periculosus  fit ;  et  maxime  civitnti 
dcmocraticGC.  Ad  officium  ci^o  cjiis,  qui  summnm 
habct  potestatem,  pcrtinet,  nc  exercituum  t^uorum 
imperium  aisi  et  ducibuii  idoneis,  iisdemquc  boni& 
civibus,  inaiidare  vclit. 

Quando  autem  qui  summam  habet  potestatera 
popularis  ipse  est,  n  popularitate  cujuscunque  civis 
pertculum  uulium  est.  Ducem  enim  quantumcuuque 
amatum  coutra  regem  suum,  nisi  eum  aut  factum 
ejus  aliquod  oderint,  inilltes  sequutos  esse  nns- 
quam  legimns.  Imperandi  enim  jus  manifestum 
reit  ndeo  pupularis  est,  nt  ad  conciliandos  sibi  cives 
solum  sufficiat. 

Pe  officiis  summorum  impcrautium  versos  se  in- 
yicem  nihU  dieam,  nisi  quod  contincautur  in  lcgibus 
natune  supra  commemoratis.  Xam  jnjfgen/iufu  ct 
jaxiiatur<p  \t\em  sunt.  Uuod  potuitfieri  ante  cin- 
tates  constituta.9  a  quolibet  homiue,  idem  fieri  potest 
per  jus  geutium  a  qualibct  civitate ;  et  lex,  quse 
homiui  ante  jum  civilia  qutd  a^eiidnm  ei  quid  fugi- 
endum  sit  delinit,  eadem  civitatibus  per  summe 
imperantiuin  con.tcientias  dictare  intelligitar.  Curia 


254 


DE  CIVITATE. 


CAP.  XXX.  enim  justiti»  naturalis  pneter  oonseientiam  nulla 
ii.uiiirin™  ^'  <J"^  regitsolus  Deiig,  cujustlictjimina,  respec- 
nitaFwuiu,  tu  Dei  natnrie  anthoris  rejjnantisque  iu  eordibus 

hnminuni,  lcges  snnt  naturale^.    L)c  rcguo  autem 

Dei  dicemus  in  scc)ueutibus. 


C.4PUT  XXXI. 

»E  HKONO  DEI  KATURALI.  ^ 

CoNDiTiONEM  hominum  pure  nntnraleni,  id  est  lib- 
ertatem  iutegram,  qualis  est  eorum  qui  neque  reg- 
naut  iieque  reguantur,  anarchiam  esse  ct  belhim; 
pnecepta,  qnte  quomodn  conditin  talis  futrienda  sit 
docent,  leges  essc  unturales ;  civitatem,  siue  suiniaa 
potestnte  uniushominui  velntEtus,  vocabulum  inanc 
esse;  civcR  hnhenti  pote.statem  sumuiaiu  ^iinplicem 
dcbcre  obedientiam,  prcetcrquam  i»  iis  rcbui;  quae 
pug;Qant  cum  legibus  divinis  ;  satis  ostcusum  cst  iu 
supcrionbus.  A.d  officiorum  civiiiuiii  doctrinnm 
integrara,  restat  ut  qujenam  sint  diviiiic  leges  inqui- 
TATtms ;  qutbus  ignoratts,  utrum  is,  qoi  sammam 
babet  poteatatem,  congrua  an  incongrua  legi  divjnic 
imi>eret  ignoratur ;  et  proinde  cives  aut  uimia  obe- 
dientia  cinU  in  Deum  peccaturi,  aut  metu  peccandi 
contra  Deum  roandata  civitatis  transgressuri  sunt. 
Ad  »copu1um  utrumquc  fugiendum,  neccsisarium  est 
ut  legea  divina:  quse  sint  cognoscannis.  Quoniam 
autcm  cogiiitio  legis  a  coguitiouc  dcpeudet  summse 
potestatis,  diceudum  est  in  sequcntibus  de  regno 
Dei. 

Psal.  x<!vi.  1  :  Domtmts  regnatitf  exuitet  terra. 
Uursus.Pivai.xcviii.  1:  Domhiux  regnavUJrascfintur 
jjopuii:  fjuiaedet  super  Ckeruhim,  moveatur  terra. 


DR  CIVTTATK. 


255 


Homines  divina?  potciitire,  vcHnt  noHnt,  suhjiciim-  cAv.xxxr. 
tur ;  et  ciui  csist(mtiam  vel  providentiam  divinam  ' — ' — ' 
non  ngnosecnt,  nonjiitriini  exeutient,  scd  ]»ropnain  u«-.i«ji. 
ipsonim  tranquillitatem.  Potpntialiaecdivina.  non 
modo  sn\Kr  geniis  lintnnnuin,  sed  etinni  siiptT  aut- 
malia  ceetcra,  atque  etiam  supcr  rcs  inauimatas, 
loctaphorice  tantum  re^mm  dieitur.  Regnare  enim, 
proprie  sumpto  verbo,  cst  impcrando,  minando,  pro- 
mittenth  regere.  Sulwliti  ergo  in  r^io  I)ei  uou 
sant  res  inanimatie,  neipie  creatnrse  irrationales ;  ' 
qnia  prcecepta  divina  nnlla  intclligunt:  neque  atbei, 
aut  qui  nctionum  Inmmnanmi  eumm  Deo  esse  non 
exlHtimuiit ;  propterea  quod  nultiun  agnoseunt  pro;- 
ceptnm  divinum.  Uui  ergo  creduut  Deum  esse  ct 
generis  humaui  curam  gerere,  et  pra.'cepta  Dei  ag- 
noscnnt,  in  re^no  Dei  soli  cives  suut;  reliqui  pro 
hostibns  een.seri  solent.  l't  qui?  verbis  regatur, 
requiritur  ut  verba  intelligat;  quiuilli,  lUsi  hocfiat, 
leges  nou  suut ;  cum  ad  esscutiam  legis  pertlueat 
porspicua  promulgatio,  qualis  Itrnorantia;  excu.>ia- 
tionem  pi"ccantibus  tollcrc  sufticiat.  Proinulgaiitur 
antem  leges  divinse  tribns  modis ;  nempc  per  dicta- 
mcn  rationiM  nafuralis ;  per  rerelatioHem ;  vel  per 
wjffcn»  alicujus  homiuis,  cui  (idem  apud  ceteros  feeil 
Deus  per  operationcra  miraciilorum.  Triplex  ergo 
quodammodo  dici  potest  cssc  verbum  Dci,  nimirum 
ratiomie,  sensibile,  et  propheticum  ;  cui  respondet 
triplex  g;pnuft  audiendi  Deum,  nempe  recta  rntio, 
arMus  xiipernaturalis,  ei^det.  Sensus  autem  *«- 
pernatiiraiis,  cum  sit  uihil  aliud  quam  revelatio 
homlui  singulari  facta,  illum  soLum  oblLgat  cut  facta 
est. 

S.  diftcrentia  inter  reliqua  duo  verbi  diviuigene- 
ra,  ratioaate  et  propfieticain,  attribui  Deo  potest 


2S6 


DK  CIVITATE. 


CAP.  XXXI.  regaum  duptex,  nafurn/e  et  propheticnm.    NatU' 

n,  ''^       rale,  quatenus  Ulos  n^t,  qui  providentiam  ejiis  ng- 

iHi  lutunii.    noscunt,  per  dictamen  rectae  rationis:  prophefirum, 

quatenus   pnpiilum  suum   eleotum,  uempe  priino 

Israelitas,  et  deinde  Chrbtianos ;  quos  uon  solum 

per  dictamina  rationis  naturalis  re^it,  sed  etiam  per 

legea  positivait,  ilHs  datas  per  prophetas  suos.     Dc 

r^io  Dei  natnrali  tractabimus  in  capite  pncs*-nti. 

Rcgni  divini  naturaliit  jus,  quo  Dcus  itlos,  qui 

lcges  naturales  vlotant,  afiligit,  non  ab  co  derivatur, 

qnod  illos  creaverit  cum  non  essent ;    sed  ab  eo, 

quoddiviuie  poteutia:  rcsistere  impossibilc  est.  Os- 

tensum  supra  cst>  potestatem  summam  apud  bomi' 

nesa/Jrtc/oesse;  ad  iutelligendum  autem  quomodo 

jus  idem  oriri  a  uatura  potuit,  considernndum  est,  In 

quo  casu  scmpiteruum  esi>e  potuit.    Cum  euiui  pcr 

naturam  jus  crat  omniljus  i»  omuia,  et  per  consc- 

quens  jus  regni  habcret  pcr  naturam,  etsi  propter 

tnutuam  rcfiii^tcntiam  iuutilc,  unusquiiiqne  ;  si  quis 

corum  tantam  habuisset  potcntiam,  ut  ccrtam  inde 

sibi  in  belto  vjctoriam  eoutra  omnes  homines  pro- 

mittere  potuisset,  quse  ratio  excogitari  potest,  quare 

uou  potius  et  se  et  omuc-s  alios  bumines  ipsc  suo 

arbitrio,  regnando  in  omues,  deCcnderc  vellct,  quam, 

ad  sui  ipsius  dcfensionem  jura  civilia  constitueus, 

legea  in  seipsum  accipere  :    Naturae  ergo  omnl- 

poteuti,  cui  rcsisti  nou  potest,  repium  et  dominiuni 

io  geuus  humanum  uuiversum  adhiereret  naturati- 

ter.  At^jue  juris,  quo  quem  velit  affligit  et  cui  velit 

ignoscit  Deus,  fundamentum  hor  eat ;  non  autcmj 

ut  multi  arbitrati  sunt,  peccata  Uominum. 

QuBestio  en\.m,quare  matis  secuntia^^honia adver- 
x(E  r&s  contiHgnut,  vetustissima  est,  et  difiieuitatis 
laittse,  ut  uoQ  modo  vutgi,  sed  etiam  philosophorum. 


DK  CIVITATB. 


257 


IMMlunll. 


quod  majus  esr.  sftnctorum  fidem  coiicusseril.  cap.  xxxi 
Qtiam  bonna  fsraet  Dens,  inquit  P.^nlmista  (Psal. 
Ixxii,  I.  2.  3)  hix  qai  recfo  «unt  corde.  Mei  antem 
pene  moti  smit  pedes,  pene  effuxi  /iiint  gressus 
wei:  qnia  xciaci  super  imqHos,  pacem  peccato- 
rnin  ridens.  Ktiniu  Joh,  cuiu  Deo  qiiani  ocriter  ei- 
postutat,  f|uod  jtistus  exittteus  tam  gniviter  afflicttis 
fucrit  1  Qiuvstioncm  autem  de  quferimouin  Jobi 
decidit  Deus,  non  argumcntis  a  pepcato  ejiLs,  sed 
ah  omuipotentia  siia  dcrivntis.  Cum  ctum  amiri 
Job  ab  afflictinuibus  ftd  peccata  ar^menta  «ume- 
rent,  iUe  autcra  ab  iunocentia  sua  se  defeudorct, 
Deus  ipsn.sentcutiam  latiirus.afllirticines  illasabom- 
^Jiipotentia  sua  comprohavit,  diccndo,  (Job  xsxviii, 
^P):  UbieraJi  tv,  qiiando  pottfHam  faHdamenta  ter- 
r  ra ;  aliisque  similibus  a  poteutia  ductis  utendo ; 
tandemque  defensionem  quidem  Jobi  coufutavlt, 
iuuocentiam  vcro  approbavit,  doctriuamque  amico- 
Tum  ejtjii  crroueam  condeniuaviL  Atquc  eum  sen- 
teutia  hac  Dei  congruit  Scr\-atoris  nostri  sententia 
de  homiiie  natocceco,  his  verbis,  (Johaii.  ix,  3) :  AV- 
que  peccarit  hic,  «eqne  patres  ejus ;  sed  tii  opera 
Dei  manifestarentrtr.  Quanquam  autem  dictum  sit, 
intrasse  in  muHdnm  mortem  per  peccatnm :  id  cst, 
nisi  jieccasset  Adam,  niors  iiou  fuisset ;  «on  taineii 
inde  scquitur,  quod  Detis  illum  juste  afHigere  uon 
potuisset,  nisi  peccasset ;  sicut  oeetera  auimalia 
affligit,  qua;  peccare  nou  possiuit. 

Proximo  looo  (•onsidL-rauduiii  venit,  quicnam  siiit 

legcs  iUae  divinac,  quic  ad  ofHcia  hominum  spectnnt 

mntua;  et  qmc  sint  illw,  quse  spectant  ad  cultiim 

i  naturalein.    Priores  illse  sunt  de  qulbiis  dictum 

t  capitibus  xiv  et  xv.     Considcnuulum  ergo  re- 

at,  qua!  sinl  naturatis  ratiouls,  absquc  alio  vcrbo 

VOL.  III.  S 


2&8 


DB  CIVITATE. 


IW  iwwn 


CAP.xxxi.  rtivmo,  dictaminft  circa  majestatis  divinfc  AoNorrm 
et  cu/tHm. 

Cousistit  /lonor  tii  cogitatioiic  bonorautis  iutcma, 
nemiK-,  in  opinionc  ([iuun  (!e  potcotia  et  bonitate 
quis([uv  habet  illiiis  t{uem  honorare  tlicitur.  Ilono- 
raiitis  crgo  Denm  est,  de  potentin  et  bonitate  divjua, 
quaiituin  iwssibile  est,  uiiitrniticeDtissinie  scntire. 
Ctiitus  aut£ui  s;igua  illa  sunt,  quJbus  ita  seutirc  nliis 
indicatur.  Cnltus  enim  proprie  opera  vel  labor 
tllc  est,  quem  quisque  iu  rem  impendit  qiiamcun- 
qne,  nt  nb  illa  sibi  bonum  aliquod  obtincat.  Res 
autem  itlaj,  nnde  bouum  expcctanius,  vel  in  nostra 
potestatc  suiit,  ita  ut  bonuni,  quod  pra-staut,  labo- 
rcm  nostrum  ticquatur  natunditer  \  vel  m  potestate 
nostra  non  snnt,ctproinde  lahorinostro  pro  volun- 
tate  oostra  non  respondent,  sed  pro  natura  remm. 
In  sensu  primo,  quem  terrje  impeudimus  laboreia, 
eiiltux  et  eulturft  dicitnr.  In  sensu  secundo,  ubi 
animi  liomiuum  ad  volurttatem  nostram  duccndt 
sunt,  nou  per  vim,  sed  per  oRicia,  cnUus  est  omne 
cfficii  irenn»,  qiin  ipsis  plncendi  slndinm  iudica- 
tur  ;  qualia  suni  ipsos  landai'e,  magniticare,  admi- 
rari,  ctc. 

Ab  honorc  intcnio,  ncmpe,  opinionc  magnifica 
de  rei  tionomndse  potcntia  ct  bouitatc,  nascuntur 
tres  affectus  ;  amor,  (pii  rt*fertur  nd  bonitatem  ;  et 
spes  et  mefns,  qu^  respiciunt  ad  potentiom.  Ucm, 
tres  partes  cultus  extemi,  /nus,  magnijicalio,  ct 
henedictio.  sive  ut  loquuntur  CriEci,  /«ifc-opw/ioc  ; 
qnaruDi  una  bouitutem,  altera  poteutiam,  tertia 
felicitatem  attribuit. 

Si^ia  bonori»  aliqua  snnt,  tum  in  attributis  tum 
in  actionibus,  qua?  ita  sunt  niituroliter ;  nt  in  nttri- 
butis,  bontfi,jiuitus,liberalis,Gi  Kimllia;  in  actioui- 


DR  CIVITATE. 


2S9 


'bus,  ut  prece»y  grafhrum  actw,  et  ohedientta.  cap.  xxki 
iVlia  sigiia  honoris  6unt  per  voluiitateiii  vd  couswe-  ' 

tudinem  hominum ;  et  proiiide  in  tenipinibus  qui- 
busdam  et  loeis  honoriQca  sunt,  in  alii»  noii  sunt  ; 
qualia  suut  cer«-'m«iiise  et  prestus,  cjuibus  iiiter  pre- 
candutn  homiiicit,  diversii;  tomporihuset  locis,  utim- 
tnr  diversis ;  et  diei  posRunt  enlttis  nrhitrarins. 

Cultus  arbitrarins  allus  cst  imperatns,  ut  qui  sit 
larhitrio  iinperaiitis;  alius  rolnnturius. 

KursujJ,  alius  est publicux,  alius  privntus.  PtibU- 
[riMcst  cultus  eivitatis;  prirattat,  hominis  privnti, 
'  aive  civis.  Puhtiem,  rcsjHxtu  civitatis,  liber  est. 
Item,  cnltus  prieatas,  secretus  quideui,  liber  ;  iu 
pnesentia  aotem  multitudinis  nunquam  est  sine 
metn  aliquo,  vel  a  le^ibus  vel  a  reverentia  astan- 
tium  :  quorom  utrunaqne  libertatem  aliquatenus 
diminuit. 

Fiiiis  propter  quc.m  coli  se  velint  homincs,  est 
poteiitia.  Uuem  enim  coU  vidcnt,  potcutcm  csse 
intclliKiuit.  rincm  autem  proptcr  qui-m  coli  se 
vclit  Dcus  omnipoteus,  nullum  video  pneterquam 
ut  benefaciat  nobis ;  cultusque  noster  debitus  est  j 
et  illi  juxta  houoraudi  re|;;u]as,  quas  ratio  naturalia 
dictat  potentioribus  n  miuuspotentibusobservandns 
cBgej  boni  adipiscondi  vol  damni  vitandi  eansa,  ex- 
hilHindiL^. 

Inter  attributa,  quie  Deo  debita  esse  lumine  na- 
tnrali  intpllistiinus,  primum  esl  exisfentia,  id  est,  ut 
eonliteaniur  Detim  e/ise.  iloiiurarc  cniuquodnou 
putainus  esse,  impossibile  cst. 

Secundum  est  omnipotentia,  et  quod  omnium 
rcnim  conditor  est  et  rector.  (lui  dicunt  ergo 
raundum  jetenmm  csse,  Deum  uou  honoranl  quHii- 
tum  possunt :  ncque  illi,  qui  Deuiu  reruiu  humaiia- 
rum  curam  habere  negimt.  s  s 


260 


DE  CIVITATB. 


CAr.xxxi.     Tertium,  Deum  non  honoraiit  quantum  poesunt, 
qui  finitum  esse  dicunt ;  tinito  enim  addi  potest. 


Uo 


pqni" 


D*iokiunii.  fifrurafn  ei^o  Deo  attribuere,  e«t  contra  houorem 
Dei :  proptcroa  qiiod  figura  orniiis  fiuita  est.  Et 
proptcr  pnndoin  rationem  contra  honorcm  Dei  cst, 
dicerc  quod  ilhim  oonclpimus,  imaginamur,  vel  ali- 
quam  ojiis  in  auimo  haherc  itieam  :  quioquid  enim 
conoipimns,  tinitinn  est.  Dicero,  item,  Deum  lotim ; 
quin  totnm  de  finito  tantuni  dieitur.  Dict-re,  itcm, 
quod  Dcus  iu  loco  hoc  vcl  illo  cst ;  uum  qulcquid 
in  loco  est,  circumscribitur  ct  finitum  est. 

Quartum,  contra  Dci  houorem  cst  dicere  plures 
esse  Deos.     Plura  enim  iuHnita  esse  uon  possunt. 

(iuiutum,  conlra  honorem  Dei  est,  jnxta  pro- 
priam  verborum  significationem,  Deo  attribuere  paa- 
sionofl,  qua;  snbindicant  dolorera  ;  ut  pcenitoniiam, 
iraui,  misericordiam ;  vcl  qua;  significant  indigon- 
liauj ;  ut  a])petituni,siiem,  cupldinem;  vel  faculta- 
tem  quamcimque  passivain.  Patt  enlui  est  puteutia 
ab  iigentc  alio  teruiinata.  Itaquc  quaudo  DiX)  attri- 
buiinus  vofuKiatem,  nou  dehemus  per  rolmtatcm 
appetitum  rationalem  iiitelH^ere,  quali»  in  hoinlne 
cst,  sed  diviuam  potcntiam,  qua  omuia  qua:  fiiiQt 
efficit.  Slmilitcr,  i[ui  Dciuu  pu/ert;  senltre,  geirCf 
itttelligere  dicunt.quje  facultatcs  in  hominibus  nihil 
aliud  suat  qiiam  animi  ab  agentihus  exteniis  per 
corfioris  humaul  partes  orgonieas  cxcitatus  tumul- 
tus,  iiisi  pcr  ea  vcrbaintclligantdivinam  et  incom- 
preliensibilem  poteutiam,  Donm  non  honorant. 

Is,  qui  Deo  attribuere  nomeu  uuDum  veltet  uisi 
quod  naturali  ratioui  conforme  sit,  nominibus  uti 
dehet  vel  nt^tivis,  itffimfus,  tFterHus,  incomjyre- 
henfiihiliit ;  vel  superlativis,  ut  altissimux,  masimtcs; 
vel  iudefinitis,  ut  houuSi  Jtistus,  saHcttiSf  CraUor; 


Oa  CIVITATB. 


261 


IV  t>|fnn 


idque  eo  sensu,  ut  uou  velit   declarare  qiiid  sit  cap.  xxxi 
Deus,  sed  tjuautura  ipsum  admimmar  et  venera- 
mur  nos.    Unicum  cuim  uatiirsc  suae  nomen  habet 

EST. 

Actinnes  autom  qnffi  ad  cultnm  divinnm  pcrti- 
nent,  rationis  est,  ut  Ris:na  sinl  honoris;  qnales  snnt, 
primo  loco,  prece».  Sccundo  loco,  grafmrum  ac- 
tionr* ;  (lua;  tnint-u  a  i^rceibus  in  cultu  diviiiu  uou 
alitcr  ditfcruut,uisi  quud  bcnclicium  prucTdant  prc- 
ocs,  gratiamm  actioues  suquautur ;  cum  tau  barum, 
quaru  illnrum  finis  unicuii  est,  nempe,  ut  beneficio- 
rum  tam  prieteritomm  c|unm  futurorum  Deum  au- 
thorem  esse  aijuosL-amus.  TiTtio  loco,  i/ona,  id  est, 
saeri^cia  ct  ohlalianes,  sl  in  suo  ^nere  suut  opti- 
ma,  si^ia  honoriK  sunt,  et  cultibt  divini  pars  ration- 
alis.  Quano,  si^nuTn  lionoris  Deo  exliilwudi  est, 
non  jurari'  ni.ti  fH-r  Deiim  ;  ilkuu  euini  solumesse 
scrutatorcm  corclium,  juraudo  confitenmv.  Uuinto, 
pars  cultus  rationalis  est,  dc  Deo  non  nisi  conside- 
ratc  locjui ;  signura  enim  est  timnris,  et  tJnior  po- 
tentise  di^inre  confessio.  Noiucn  ergo  Dci  non 
temere  u^ur|»andum  est,  ucque  sine  cautMi  ncK^ssu- 
ria ;  uerape,  inter  cives  ad  certitudiueui  judiciorum, 
aut  inter  gentc!;  ad  evitnada  bdla.  De  imtura  au- 
tcm  divina  disputare,  honori  Deo  debito  coutrariiim 
C8t ;  supponiturenim  de  regnu  Dci  sciri  nihil  posse, 
uisi  |)er  nitionem  naturalem,  id  est,  per  prineipia 
pliysiea:  qua?  tantimi  ubeBt  ut  naturam  diviuam 
patefaeiant,  ut  ne  nostram  quidem  aut  cujusquam 
rei  mininifc  naTm-am  nos  dncere  pn.ssint.  lu  attri- 
buti^  crgo  divinis  respicienduin  non  est  nd  defini- 
tioncs  vombulnrum,  scd  ad  c)uam  sigiiiticaut  houo- 
ris  inteutioiifm.  Scxtn,  in  preciitioiiibus,  gratiariun 
actioiiibus,  oblatiunibus,  et  sacnfieiis  dictamen  ra- 


3ti3 


DE  CIVITATB. 


cAf .  XXXI.  ttonis  nuturulis  est,  ut  siut  omiiia  in  suo  genere 
■"^  '  optima.  In  prewitionibus  et  prfiliariim  actionibug 
iiMiMianii.  dictifines,  verba,  et  oratio  tota,  si  subita,  levia,  aut 
nistira  siut,  e  cultu  divjno,  ubi  oumia  pulclira  et 
(iecciiter  composita  esse  debent,  ejieienda  sunt ; 
nani  Deum  aliotiui  non  hoQoranius  qiiantnra  pos- 
sumtis.  Quod  gentes  imasines  pro  Deo  coluenmt, 
fcccruut  aljKurde  ;  sed  quod  carmiuibus  et  luuslca, 
tnm  voc^ili  tum  oi^;ajiica,  id  feccriut,  laudabilc  crat. 
Septimo,  dintat  rationaturaliBuon  soluin  ut  secreto 
colamus,  sed  etiam,  et  prajcipue,  in  publico  coram 
honiinibus.  Xam  ahsque  co,  id  quod  in  cultu  gra* 
tissimum  est,  uempe,  ut  alii  ad  colcudum  Deam 
perducantur,  perit.  Postremo,  legibus  obedire, 
nempe  legihus  natune,  (iiani  loquimur  hicdeciiltu 
uaturnli),  optimu.s  oinnium  cultus  est;  Mcnt  enira 
apud  Denni  acfeptior  e?.t  sarrificiis  omnibus  obedi- 
entia  ;  itaetiam  mandata  Dei  parvi  faccrc,  maxinau 
eiit  contumcliarum, 

.\t(puc  hic  sunt  divlni  cultu«i  lcges  naturalc^. 
Uuoniam  autem  civitas  iwnuina  unica  est,  uuicum 
exhibere  Deo  cultum  potest,  id  est,  cultnm  legibus 
civitibus  impernturo ;  qui  oultus  pubUcus  dicitur ; 
iiec  potest  css*',  nisi  uuiformis. 

Cumque  verha  omnia,  et  proinde  attributa  Dei, 
significationem  suam  habeant  a  consensu  et  consti- 
tutiunc  lioininum ;  nttributa  illa  pro  signis  hiuioraudi 
habcudu  suut.quic  itn  linberi  vulunt  homiucs.  Quod- 
cuuquc  auttm  voluntutc  horaiuum  ficri  potcst,  ubi 
nulla  alia  Icx  cst  pra-tcr  mtionem,tien  etiam  potesC, 
voleute  cintate,  per  leges  niviles.  Uuod  autem  a 
civitate  iieri  potest,  idem  etiani  per  iUnm,  qui  sinn- 
inam  habct  iii  civitnte  potesta.tcm,tieri  |ioteH.  Signa 


DK  CIVITATR. 


2G3 


Dr  K|(iui 
IMnalarmli' 


ergo  Iionorandi  Deiim,  (\nx  constitoit  bi  qui  sum-  cap.  xxst 
mam  lialwt  jxjtestatem,  pro  tnlibus  In  cnltu  dinno 
publicoa|)nvati!i  homiiiibus  accipieiuia  simt.  Scd 
()uia  non  omnes  actiunes  [xissunt  houuritica;  6cri 
pcr  cun^ititiitiuncm  huminum  ;  cum  ali£e  honoris, 
(Uia;  contumvliee  naturaliter  si^^msiut;  de  lis  ac- 
tionibus  solis,  an  io  cultum  di^niium  admittendae 
siut,  roustituere  potest  civitas,  quce  sua  uatura  uec 
honorem  nec  oontumeliam  significant ;  et  quod  sta- 
tuerit  civita»,  observari  debet. 

Haeteuus  dcn?giio  et  cultu  Dei  natunUi  dictum 
est.  Addani  de  ]KEuis  natiiralibus  hoe  tantum,  quod 
pe<:r4ita  non  constitutiuue  cousequautur,  sed  nalnra. 
Nulla  fere  est  humuua  actio,  qme  iuitium  non  sit 
catcna:  cujusdara  consequcntiarum,  adeo  lon£|:ie,  ut 
ad  tiuera  ejus  prospicere  pruvidentia  humana  uidla 
post^it.  Concatenantur  autem  accidentia  jucuuda  et 
motesta  adeo  insolubiliter,  ut  qui  jucuiidum  sumit, 
molestura  quod  adkieret,  quaiiquam  improvisum, 
neces&nrio  etiam  aecipiat.  duenindniodnni  vim  in- 
fereules  punit  vis  aliena;  intemperantiam  puninnt 
morbi,  ctc.  Et  talcs  sunt  quas  voco  puBoas  naturales. 

De  civitatis  constituiione,  de  jure  summam  ha- 
bcntiuin  potcstatem,  ut  de  officiis  eiviura,  quse  a 
prineipiis  raiionis  naturaiis  deducenda  erant,  quae 
dicendn  habui  dixi  omnia;  firma,  perspicua,  et  in- 
geniis  liberis,  ut  putn,  placitura. 

Sed  dum  multitudincm  eoruni  co^to,  rquonim 
consiliis,  ut  siut  fal!>a,  e\[H;dit ;  tpiiuido  illos,  qui 
doctriuas  contrarias  sustinent,  ue  bello  quidem  civili 
puuitos,  emeudari  video;  cumque  doctrinia  Grfeco- 
rum  et  Utimaiiorum  veterum  seditiosis  inarcnia  op- 
tima  iimutriri  intelligo ;  vereor,  iie  scriptum  hoc 


264  DE  CIVITATK. 

CAP.  XXXI.  meum  reipublicse  Platonicae,  Utopiae,  Atlantidi,  si- 
■  ^  milibusque  ingeniorum  lusibus  annumeretur.  Non 
Ddnnianiii  dcspero  tameu,  quin  regibus  integris  in  sua  jura, 
doctoribus  in  officia  sua  et  civibus  attentius  inspi- 
cieutibus,  haec  ipsa  doctrina,  cousaetudine  mitior 
facta,  tandem  aliquando  ad  bonum  publicum  com- 
muuiter  rccipienda  sit. 


DE  CIVITATE  CHRISTIANA. 


I 


CAPlJT  XXXII. 

DB  FQUTIC£  CHR>STIAN£  rRlNCirilS. 

Hactknus  &jmmarum  potesUitum  jiira  cinumquecAP.xxxii. 
oflScia  a  principiis  pnre  natiiralibus  deducta  sunt ; 
niminim  a  (lefinitionibus  vocalmlonim  coiisensu 
houiininii  approbati».  Stil  ud  ca,  qita;  dimida  simt 
de  natura  ct  juribus  dvUaiix  Ckrhtiante,  cuju» 
co^iitiu  depeudet  magna  ex  parte  a  voluntatis  di- 
vina;  rcvolatioiiiNug  supeniaturalibu.s,  adhibenda 
sunt  priticipia  :dia,  neiupc,  verbum  propbeticum. 

Venmtameu  sensibus,  experientise,  et  quod  ver- 
bum  Dei  iiuiubitutum  est,  rectEe  mtioni,  renuntian- 
dura  non  est.  Sunt  enim  illa  instar  minae,  qua?  a 
Servatore  nostro  hominibus  ad  negotiandum  data 
est,  nec  in  fide  implicita,  quaei  in  sudario  involuta, 
reponeuda  ;  ged  ad  jutititiam,  pacem,  veraroque  re- 
ligioneni  expeiulenda.  Uuanquam  enim  in  vcrho 
Dvi  rutioiiem  liuuianam  superautia  umlta  t»iut,  id 
cst,  quie  nitioiic  uaturah  iicque  dcmonHtrari  ueque 
confutari  possunt ;  contra  tamen  re<^m  ratiouem 
liiliil  re[>eritur. 

Quoties  ergo  iu  locum  oliquem  difficiliorcm, 
qiuun  ut  a  nobis  examinori  possit,  iiic-iderimus,  iu- 
tellectum  nostrum  verbis  ipsis  sine  examine  phi- 
Uwopliicii,  propter  niysterionim  divirionim  incom- 
prchcusibilitatcm,  dcbemus  subjicc-rc  et  caplivare. 


266 


DE  CIVITATE  CHRISTIANA. 


DapoHfoic 
ClulWiallu' 

piaaj  iii 


CAP.  XXXII.  Mysteria  enim,  ut  pilliU»,  quas  morbo  laborantibus 
priescribunt  meclici,  si  deglutiantur  integr»,  sa- 
imnt;  mansae  autein  ph-ruinque  revDmuntiir. 

Subjectio  autem  iutellectus  uon  ita  intelligitiir, 
ac  si  teneretur  aliquis  alicujus  alterios  senteutiie 
conseutire ;  oam  seusus,  memoria,  iutellectus,  et 
ratio  nostra  iu  potestate  nostra  nou  suut,  sed  tales 
sunt,  quali^s  res  iptuc  uecesiiario  iii  nobis  eiHciunt. 
Intellcctum  tuuc  subjicere  diccndi  suuius,  (juando 
illis,  quorum  cst  dc  doctriiiii;  staturre,  non  contra- 
(Lioimus. 

AUoquitiir  bomines  Deus  aut  immcdiate,  aut  ol- 
terius  bominis,  cui  immediatc  loquutus  aule  erat, 
mediatione.  Quo  modo  homiuein  imme<Uate  allo- 
quntur,  iulelligi  fortc  potest  ab  iis  quoa  ita  allo- 
quutus  est ;  sed  ideni  ut  ab  alio  intelligatur,  »\  mn 
iiupo&tjibile,  ccrtc  difficilimum  est.  Nam  si  quis 
mibi  diceret,  Dcum  sibi  superiiaturaliter  ct  iinue- 
diate  lo^iuutura  esse,  dubitanti  mi  id  verum  esset, 
uon  facile  intelligo  quibus  argumcntis  luilu  fidem 
faceret.  Siquidem  ita  dicit  h  cui  debeo  obedire, 
obedire  teneor,  catcnus,  ut  iieque  verbo  neque  facto 
dissensum  meum  pacefaciam.  Ut  credam  autcm, 
non  potest  cogere.  Ciuod  si  qui  authoritateni  nul- 
lam  bnbeat,  hujusmndi  aliquid  dicat,  cansa  uulla, 
est  nequc  ut  credam  ncque  ut  obediam. 

Quibuif  Deus  loquutua  eat  in  Scripturis  sacris» 
non  immcdifiti:  ltH|UUtus  est,  sed  per  propliftaii, 
idquc  oinnibus  ajquabter.  (iui  Deum  iu  woinijio 
ad  se  loquutum  esse  dicit,  Dtmiu  ad  se  loquutum 
esse  somuiasse  se  diciL  Somnia  autem  aliena  pro 
verbo  Dei  nemo  accipiet,  priesertim  si  somnia  max- 
ima  ex  parte  naluralia  esse  et  ab  arrogautia  et 
£U|ierbiu  somuiuutis  procedere  posse  sciat.     Uui 


DE  CIVITATR  CnRlSTIANA. 


267 


visiouem  a  Ueo  vidissc  aut  voctim  audiftsc  m:  dicit,  cAP.xxxri. 

somuiiLsse  credetur ;  ssene  eiiim  et  fiicile  vaiiis  et    ?     '  !""' 

iiQpentis  hominibus  Romiiia  illudunt.    Uui  s»per-    n..„,\«,» 

iiuturaiittr  insijinitain  sibi  esse  a  Deo  doetriuam    '^™^'" 

idiquam  nuviim  dicit,  u  sjipieutibus  ingenii  sui  od- 

miratione  insauire  intelligetur.    Quanquam  autem 

in  somnio,  in  visione.  per  vocem  et  pcr  insi>ira- 

tioncm  liominem  nlloqui  potesl  Deoa  omnipotens, 

dimiti  tauieu  Detuu  sibi  ita  loquutum  essc  cre- 

dcrc  oblij^tur  ncmo,  homiui  scilicct  qui  et  crrarc, 

et  quod  pcjus  est,  meutiri  potest.    Quilius  ergo  ra- 

tionibus  sine  divinareveUtione  iiitcllig^ere  possibile 

est,  quis  sit  vel  uon  sit  propbetn  verus  t     lu  qua- 

driiigentis  proplietis,  quos  (I  Keg.  xxii.  6)  consuloit 

rex  Israelis  de  bcllo  gcrcndo  contra  Ramoth-Gilead, 

venut  crat   unious   Mioaiali.     Prophcta  ille,  qui 

(I  Rcg.  xiii.)  inis.sus  a  Deo  est  ad  prophetaudum 

coutra  ultJirc  quod  cxtruxerat  Jeroboam,  propheta 

Dci  erat,  ct  mirQcula  opcratus  cst  coram  rcge ;  idem 

tamen  ab  alio  propheta  deceptus  cst,  qui  divino  no- 

miiie  abusus  est.     Si  propbeta  prophetam  uon  cog- 

uoscat,  quomodo  possibile  est  ut  voluntos  Dei  certo, 

pneterqunm  ralionc  uaturali,  cognoscatur?      Re- 

sjHindeo,  duo  es»e  in  Scripturia  iudicata  prophetae 

veri  signa,  quibus  eonjunctim,  non  scorsira,  pro- 

pheta  vems  dlguoscntur.     Seorsim,  inquam,  neu- 

tnmi  lioruin  siKnoriiui  sufficit.   Si  mrrexeri/,  dlcit 

Deus  (Deut.  xiii.  l-o),  itt  meiUo  tiii  prophefa,  tmt 

gni  mmnium  vidisse  se  dicat,  et  pr<edi.Terit  xt^- 

nuoi  atque  portentHm,  et  ecenertt  quod  loqtmttut 

eat ;  et  dixerit  tihi :  eamu*  et  *eqHavttir  Deoit  ati- 

etios  ({iws  iffHoras,et  iterriamus  ei* .'     Non  aitdies 

verlm  prophetre  tUitts  atit  xommatoris,  etc.      Pro- 

pheta  nutvm  i7/f  et  Jictor  /tomuiorum  iaterjiciettir  ; 


268 


DK  CIVITATE  CHRISTIANA- 


ChrWlniup 
icincl^li. 


CAP.wxii.  tjuia  locHvtux  est,  nt  voi  nTerteret  a  Domino  Deo 
vestro.  Ib  his  verbis  notanda  duo  sunt.  Primum, 
quod  Dcua  miraculorum  operatioucm  solara  pro 
nota  prophetic  veri  haljeri  non  viilt,  sed  quod  mi- 
raouhmi  fieri  patilur,  ut  conatautiam  populi  sui  ex- 
perimeiito  tentet.  Miracula  fccerunt  ctiam  incan- 
tatores  j^Kgyptti :  uon  tainoii  iltis  crodcndum  erat. 
Secunduin,  quod  iiuRntum^nR  ma^um  sit  minicu- 
him,  si  teiifiat  tameii  ad  rebeUioncm  coutra  rcgciu, 
alind  nou  cst  pnetcrfidelitatis  populi  probalionem. 
Similiter,  postquam  Servator  noster  Jesus  Christus 
pro  vero  Messiah,  id  ost  pro  rege  a  discipuHs  ag- 
iiitus  osset,  uionere  itlos  dc  miracutorum  pcriculo 
non  omisit.  Nolite,  inquit,  (Matth.  xxiv.  23,  24), 
crcdere ;  mrgent  eitim  pseudocfiristi  et  psetido- 
propketa:,  et  dabuiit  sigtiu  mas^iia  et  prodigia^  ita 
itt  iit  errorem  inducaiilitr,  xt  Jicri  potcnt,  etiam 
electi.  Unde  coustat  fieri  posse  miracula  etiam  a 
p8eudoj>rophetis,  iiec  tamen  ut  doctrina  eonim  pro 
verbo  Uei  recipienda  sit.  Kt  Sauctus  Pnulus  ad  Gala- 
tas  (eap.  i.  vers.  8);  Si  ego,  aut  angc/us  de  cielo 
evangelium  a/tHd  prfcdicaverit  rohiii  f/iiam  quod 
ego  pratdicavi,  nnatMeiaa  xit.  Quid  autem  erat, 
quod  praHiicavemt  Paulus,  nisi  ciuod  Jesns  ChrL-^tus 
crat  ri'X  Juda.*orum  ?  Adeo  ut  pra-tlicatio  omnis 
cimtra  potestatem  regiam,  juxta  scntcntiam  Sancti 
PaiUi,  anathematizauda  sit. 

Sicut  autem  miraculamm  operatio,  si  doctrlna, 
qiiam  operator  introdocere  conatur,  contraria  sit 
doctriua^  jam  a  Deo  iustltut»  ;  ita  verae  doctrinae 
pnetlicatio,  siuc  miraculi  operatione,  revelationis 
immediatm  signnra  cst  insnfficions.  Itaquc  qui  doc- 
trinura  veram  pnedicat,  si  sine  dato  niiraculo  sibi 
credi  ut  prophotai  postutaret,  audieudus  uuu  esset : 
nt  palet  ex  Deat.  xviii.  21,  22;   Quotl  si  tacita 


DB  CIVITATB  CHRISTIANA. 


2G» 


k 


cogitatiottc  rvtpojiiif^i.s:  Quomotlo  jwssum  i»/elti'CAP.x\\ii, 
gere  verbum,  yitod  Dotuiniix  noit  enl  loqtmtm?  lloc  ^  '  ^ 
habcbis  signitm :  qttodin  nominf  Domininropfirta  <-'i'rt"»^ 
ilic  prfrai.rerit,  et  aoa  eceucrtt ;  /toc  Dominiin  noa 
cst  ioqutitMy  Hcd  per  tumoreta  onlini  «ui  prophfia 
conjinxit ;  et  idcirco  non  liinehis  cum.  Sed  |ic>terit 
aliquis  liic  objicere :  Com  propheta  pracdixerit  ali- 
qiiid  futurum,  qnomoflo  scire  possumus,  ntnini  fu- 
turum  sit  iiffiie  ?  PraKlicere  euim  potcst,  qiiod 
posc  teuipu»  luiigissiiiiuiii  futtirum  ^it ;  vel  indeti- 
nite,  qnod  futurum  iiit  aliquando.  Itaque  sigiium 
hoc  iiintile  erit.  Uuare  ut  propheta  aliquis  agnosca- 
tur,  coufirmari  detient,  quje  pnedicit.  pcr  evrntum, 
aut  pric?entem,  aut  piiula  pos<t  fuiuruni.  Patet 
ergo,  duo  ha-c  sigim,  nempe,  religionis  receptw 
pradicaljonem,  et  miraculorum  operationem,  coii- 
junetira  atteiidere,  nou  seorsim,  <|uis  verus  sit  pro- 
pheta,  id  est,  quis  sit  ad  quem  Deus  iuimcdiate  lo- 
quutu^t  CMt. 

Cessautihns  autem  jam  pridem  miraculis,  siguum, 
quo  revelationem,  aut  inspiratiuDem  hominii!cujus- 
quiun  privati  cognoscamiis,  aut  ad  doctrinam  cjus 
rec^piendaitt  obligcmur,  habcmus  nullum,  pricter 
Scripturas  sacras,  quse  a  tempore  apostolorum  mi- 
raculoruni  locum  supplent,  et  proplietia:  w^sAt 
tionera  iiatis  compensant.  Ex  quibus  Scripturis, 
per  iuterpretatiouem  rectam  cautaraquc  nttiocina- 
tiouemj  praiecpla  ct  retnda;,  ad  scicntiam  officiornm 
Dostroniro  tuni  erga  Dcum  tum  erpa  horaiues  ne- 
ccsHirifc,  sine  cnthuRia.sino  aut  inspiratione  aupcr- 
nntnrali- facile  deproini  possuiit.  Ek  illis  er|ro  eo- 
runi,  quie  de  jiire  suinina;  potestatis  civitatis  Cliris- 
tianae  dicturus  sum,  ])rineij)ia  snmeiida  sunt.  Tta. 
quc  iu  capite  proximo,  de  libris,  scriptoribu.s,  scopo, 
vt  authoritate  Sacrorum  Biblionim,  diccudumcst. 


a7o 


DE  CIVITATE  CHTITSTIANA. 


CAPUT  XXXIIl. 

DE    SUMEHO,    ANTIQUITATE,    SCOPO,   AUTHOBITATR,    KT 
INTF.Iiri{rTllttJS  LIBROKUM  SACRORUM. 

CAP.sxxiii  Libri  Sacri  illi  sunt,  qui  pro  vitae  CbristianEe 
ihZaim  mx.-  canone  »1^6  regula  habentli  siint.  Quoniam  autem 
niiiiiMCr,  •coiiu.  vivendi  reffulie  illis  quibns  prjescrihutitur,  si  illas 

aiiiliurtCM«,ii  iii-  '^  '  ' 

tMvraUbii>.ubt«.  obscrvarc  obhgautur,  lcges  suut ;  quiestio  onturde 
ruBMenituD.  j^gjjjjy.^  p^.^.  totnjjj  orbem  Christianum,  tum  natu 

ralibus  tum  cinlihus,  qaanam  authoritate  leges 
factae  siHl.  Uuauquam  enim  iii  Scriptura  Sacra, 
quQS  leges  uiiusquisque  rex  sive  coctus  Christiauus 
constituere  in  dominio  suo  debeat,  definituiu  imn 
sit :  quas  tameu  constituere  uon  dcbel,  defiuitum 
«?st.  Cum  autem  ostensum  slt  supra,  illos,  qui  sum- 
inain  habent  in  civitate  sim  potestatein,  solos  legis- 
latore-S  esse,  Bequitur  libros  illos  solos  canoiiicos, 
id  est,  leges  esse  in  unaquaque  civitate,  quse  summi 
iniperantis  authoritate  hita:  smit.  Imperautium 
oinnium  iraperator  Deus  quidcm  cst,  et  illi  a  civibus 
pnestanda  cst  obedientia ;  quirquitl  in  coiitrarium 
jubeat  rex  terrenus.  Sed  de  obedieutia  Deo  prie- 
staiida  controversia  nulla  est,  sed  qttattth  et  quid 
loquutus  sit  Dcus ;  id  quod  ab  iis,  quibua  nuIlft^J 
data  est  nn-clatio  siipcniaturalis,  sciri  non  jwtcstf^l 
nisi  per  rationem  illam  naturalem,  qua  pacis  ct  jua- 
titiffi  obtinenda;  causa  authoritaU  sHmmnrum  po- 
testatum  »ese  submiseruut.  Quure.  niiltos  ego 
libros  pro  Scriptura  Sacra  aguosceredcbco,  prfcter 
eos  quos  sancivit  Ecclesia  Anglicana.  Uuinam  au- 
tein  illi  libri  sint,  non  est  opus  hoc  loco  rc^nsere. 
Testameuti  Vctcris  iminerat  Josepbii.'?  riijiuti  et 
duoH  ;  nempe,  Mosis  quinque,  Proi^lietarum  trede- 


DB  CIVITATB  CHRISTIANA. 


271 


cim,  vl  roliquorum  quatuor.      Eosdem  nuraerat  cap.xxxiii 
Hiurouymus;  niminim,  Mosis  quiiiquf;,  Propheta-  p,.^„„,^  "]^„ 
rnm  octo,  et  Hngiograplionim  novem.     Uterque  "•r«".«"i>" 
librum  &apiciitia;  Solomoius,  Kcdesiasticum,  Ju- t^r^iiiinub)»- 
dith,  Tobiftm,  jjrimum  <'t  sminilum  Mnchabcorum,  '^  ""°'""'- 
a  cimoue  exchidit.      Kos<lem  soIor  transtulcrunt 
Srptun^tHia  ItUerprete»  m  lin|i^am  Grfecam,  ho- 
mines  Judjei  Graecje  Ungure  periti,  jussu  re^s  Pto- 
lomjei.     l)e  libris  Testameuti  Novi  inter  eeclesias 
Chrisiianns  controversia  uulla  est.     Librorum  Sa- 

I  cronim  scriptores  qui  fuerint,  ex  historiis  ostendi 
non  potest ;  ipsoriim  ergo  librorum  lumine  inresli- 
gandi  esaent,  si  omnino  investi^nri  possent ;  quod 
luuicn  etsi  uuiuscujusque  libri  scripTorcm  nou  os- 
tcndat,  ostcudit  taucn  quo  fere  tempore  quisquc 

^scriptus  fucrit. 

Liber  Peutiitcuchi  scriptorem  hahuisse  Mosem 

[non  videtur,  sed  polius  de  Mose  quam  a   Mose 

|Scriptus  esse.  Legimus  capite  ultimo  Deutero- 
nouiii  (vers.  6] :  e/  mn  eogmtit  homo  sepulckriim  ' 
ejus  iisfpte  in  prfcsentem  dlem  :  id  est,  uscjue  in 
diem  in  quo  liber  ille  scripius  erat.  Scriptiim  ergo 
csse  longo  poat  mortem  Mosis  tempore,  manifestum 
est.  Quod  Mosem  verba  hxc  scripsisse  per  pro- 
phettaui  dicaiit,  ineptum  est.  Ilursus,  in  libro 
Gcucsios  (xii.  6)   lc^iinus :     PertruasivU  Abram 

I  irrram  uxijue  atl  locnm  SSchem,  ttstjue  ad  coural- 
iem  iUuxtrem.  Chananeus  autem  titnc.  erat  in  terra. 
Q,uje  verba  esse  non  possuut  ni^i  eju.s.  qui  timc 
seripsit  quando  iu  ea  terra  Chananeus  uou  crat. 

JNon  suut  ergo  ea  verba  Mosis.     Kursus,  (Num. 

[xxi.  H,)  sic  legimus :  Dicttur  in  libro  bellorum 
Domini :  Sicut  ^fecit  iu  Mari  Hubro,  »ic  Jhcict  in 
lorreHtibiut  Arnon.     Qua:  scribi  a  Mose  i|)30  non 


272 


DR  CIVITATR  CnniSTlANA. 


CAP.xxxiii  potnenint.  Easolascripsit  Mosps,  quse  &  scriptore 
Dcmimrro  la  P^n^s^cuolii  srripsis.^e  dicitnr.nempo  volumen  legis, 
uqi.iiAw.^i*.  qiiie  habctur  iii  Denteronomiu  a  capite  undeeimo 
irriwrtit"i,iiw  "sque  ao  tniem  capitis  vicessiiui  septimi,  et  quam 
rM»  «rt..ru.u  j^  Hclitu  terne  Cluiiianeie  lapitlibus  ini^erihi  jussit 
Deus.  A* olumeit  hoc  scripsit  ipse  Moses,  tracUdit- 
que  sacH.Tdotibus  seuiorilmsque  Israelis,  Israeliti» 
omnibus  in  Fcsto  Tabcriiaculorum  scptirao  qnoque 
anno  recitanduiu.  Atque  h%c  |e\  ea  est,  qutuu 
Deos,  a  Eaccrdotibus  ct  Leviti:;  transcriptam,  a  re- 
gibns  pnpidi  Isratditici  futuri  legciHlam  e.<sse  jnssit. 
Quod  liber  Josun;*  loiiji^o tempore  scriptus  sit  po?t 
mortem  ejutj;,  ex  libro  ipso  eoUigi  potest.  Cnm  in 
raedio  alveo  Jordauis  erexissct  Josua,  iu  monumen- 
tum  transitusHehrKomm,  duodicem  lapides;  serip- 
tor  libri  de  i!!is  dicit  (Jos,  ir,  9):  et  ibi  sant  ux<iue 
iw  pr<rsfiitem  difm.  Siinililer  (Jos.  v.  t)),  cuin  dix- 
isset  Deus  ad  Jn,sunra,  Hodir  ahstuli  opprobriutn 
/EfTijpti  n  rohis :  dicit  scriptor  ;  Vocatum  est 
rio/ttCH  loci  i/lim  (/a/f^ulti,  n.vtjue  in  prteiteHtem 
rhem.  Wxc  et  aliu  argumt-nta  similia  ex  aliis  locis 
libriJosuffijUt  JoB.  vili.  29  :  xiii.  13:xiv.  U;xv.fi3, 
ostendunt  libmm  Josufe  scriptum  esse  satis  longo 
tempurc  post  illius  mortem. 

De  lihro  Judicum,  ex  eap,  x\iii,  30,  mamfcstum 
Mt,  quod  post  captivitatem  decem  tribuum  seriptus 
sit :  uhi  dieitur,  Posaern»/  sihi  sculptUe,  et  Jouu- 
tlian  acJi{ios  ejm  «arerdotes  irt  trtbu  DnUt  nstfice 
ad  dicni  captivitatis  stia:. 

Liber  Ruth  scriptus  cat,  ut  vidctur  ex  cap.  i.  I, 
post  Ubruiu  Judicum. 

ducid  librl  Samuelis  |K)st  mortem  ilHns  scnpti 
fuerint,  ostenduut  loci  sequeutes:  1  Sam,  v,  5  : 
vii.    13,   15:    xxvii^G:  et  prjelerea  xxx.  2.j,  ubi, 


I 


naa  tmrtmiiai. 


postqiiam  Drnidpartem  spoliJiUis,  qui  remanseruiit  cap.kxxiii 
axi  Rarcitias,  Dequam  cum  descendentibus  ad  priBliump,^^;,^^ 
atljudicasset,  dicit  sprintor,  e(  factnin  enl  hoc  ex  dic  "t"'""-  '*"i'* 

...  ,    .  .  .  «'id.onliHr.K  iii- 

tila,  et  aemceps  coRstitutim  et  pr<efiiutmn  quaJit  irti.ntii.u.iii«». 
lex  (M  Fnraef  mqve  lu  diem  /lanc.   Itein  '2  Sara  vi.  H, 
«bi  David  propter  morteoi  Uzzee  contristatu*  est, 
dicit  scriptor  :    locatum  est  «omcn  ioci  iiiius  per- 
custio  UssfC,  ttsquc  in  diem  huHC. 

Loci  ex  libris  Reguo)  et  Paralipomcnon  similes 
ante  dictis,  ncmpe  I  Reg.  ix.  1.1:  ix.  21  :  x.  12: 
xii.  19:  2  Reg.  ii.  22:  viii.  22:  s.  27=  xiv.  7'- 
xvi.  fi :  xvii.  23  :  xvii.  34  :  xvii.  41:1  Paral.  iv.  i  I  : 
V.  2fi,  ostciiduntscriptoscssc  ilios  lilirns  longotcin- 
pore  po!«t  rcs  tp»Ls  ^-stas  :  qtiod  autcm  etintu  post 
captivitatoui  Habylonicam,  nrgumcuto  cst,  quod 
IpMi  ttistoria  iu  captivitatcm  desiuit.  Facta  cuim 
vctustiora  esse  necesse  est  quam  historia,  muito 
magts  quam  libri  ilH,  qui  historiam  citaiit,  ut  &ci- 
nnt  hi  libri  qui  citnnt  annates  regum  Israetis,  li- 
bnim  prophetfE  Samuetis,  libram  prophetap  Nathan, 
librum  proplietie  Abijah,  visiouem  Jebdo,  Hhros 
prophetffi  Seniah  et  propbeta  Addo. 

Ciuoii  libri  Esdr»  et  Nehemise  scripti  fuerint  post 
reditum  a  captivitate,  ex  tibris  ipsis  manifestuni  est, 
refedificatioiietu  imirorum  et  domuum  Jeni^lem, 
et  pacti  reiiovntionem,  et  potitiie  ordinationein 
CDarrautibut!. 

tjher  R^tlitT  in  ipsa  captivitatc,  vet  post  eam 
fcriptus  est. 

Temporis,  in  qtio  scriptus  sit  tiber  Job,  notam  in 
ipeo  nultum  iuvenio.  Uuauquam  autem  |>ersonam 
vcram,ni)iifictam  fulsye  Jubuni  ex  Kzecbiel.  xiv.  H, 
et  Jac.  v.  II,  certissimutn  sit :  liber  tamen  itte 
historieiis  noii  videtur,  sed  tractatns  moralls  de 

VOL.  III.  T 


274 


DE  CIVITATE  CHRISTIANA. 


nim  ui.'nirulii. 


CAP.xxxtii  qnasstione  antiqua  qiiare improbia  In  hae  vita  hene, 
D«^um:i(.., .«-  pTohis  fititem  plerumqtfe  male  est.  Id,  quod  ex  eo 
rtqnii«to.  H.Bpo,  probaliilins  fit,  qnod  a  princij)!*»  libri  usque  ad  ter- 
wrpntaiusmiiu-tii  capitis  versum  tertiuni^  nempe  qucrimoniarum 
Jobi  initium,  oratione  prosa  llcbraicc  scriptns  csti 
inde  autem  usquc  ad  ultimi  capitis  verstim  scxtum, 
versu  hcxainetro ;  ct  rursus,  quod  ultimi  eapitig 
restat,  oratione  prosa.  Ita  «t  disputatio  circa  quses- 
tionem  tota  versus  sit ;  prosa  autem  in*  sola  pne- 
fetione  et  epilogo  inveniatur.  Versus  autem  neque 
illis,  qui  in  magnis  dolorilms  coustituti  suut,  ut  Job, 
uec  illis,  qui  oonsolaturi  miscros  veniunt,  ut  aniici 
eju»!,  HtiluB  usitatus  est,  i^ed  philosopliis  moralibus 
pris(*i!<  frequentissimus. 

Pnalmi  maxima  ex  partc  a  Davidc  scripli  sunt 
ad  u»um  chori;  alii  noii  uuilti  nlios  authorcs,  Mo- 
sem  saacto^que  liomiiics  alios,  hahcut ;  quurum  ali- 
qui  vixerunt  post  reditum  a  captivitate,  ut  Psalmus 
exxxvii,  et  Psalraus  cxxvi,  et  tcmporihus  Antiochi 
soriptus  Psalraus  Ixxix. 

Miixima  item  ]wirs  Proverbiorum,  Solomonis  snnt ; 
suut  antem  corum  aliqua  scripta  ab  Agur,  aliquu  a 
matre  regis  Lemnel.  Collccta  autem  iu  tibruni 
unum  fuisse  a  Solomonc  vcrisimilc  uon  est.  Liber 
ergo  illc  post  tcmpora  Solomonis  scrtptus  csl. 

EcclesiaJtfes  et  Cantica  Canticontm  quin  Solo- 
mouis  aint,  dubium  nullum  cst. 

Propheiarum  antiquissimi  smit  Sophonias,  Jonas, 
Amos,  Hosea,lsaias,  et  Micaiuh  ;  vixcmntque  tcm- 
poribus  Ama»i8c,  ct  Azarife,  alias  Ozis,  regum 
Judae.  Liber  Jonee  uon  tam  prophctia  ejus  est ; 
continetur  enim  tota  his  verbis,  qtiadrai^inta  die», 
et  Ninive  t/entriwlur :  sed  pcrversitatis  ct  contu- 
maeise  ejus  narratio  historica.     Author  ergo  libri 


DB  CIVITATE  CHRISTIANA. 


275 


iltius  iion  fuit  propheta  ipse.     Liber  Amos  pro-  cAp.xxxtii 
phetJa  tpfiiiis  est.     Ati  tameu  ob  lr>80  scriptus  sit,    """' — ' 

•  •  •  '  '  D.  aaDicrn,  ■»- 

non  apparet  uiiHiM.MNpo, 

Jeremias,  Ahdias  sive  Obaaia.s  Nahum  et  Hft-j^^J^^^^^rw 
bacuc,  Josisc  tempoTibus  prophotaveruut.     ITtmra""'"*^'"™^ 
aatcm  prnphetias  suas  ipsi  «criptas  ediderunl,  sciri 
non  potest.     Id  quod  etiam  de  Ezechiele,  Daiiiele, 
Aggeo,  et  Zacharia,  qui  vixeruiit  in  captivitateipsa, 
dicendum  cst. 

Uuaudoautera  prophetaverunt  Joel  et  Malachias, 
cx  ipsorum  prophetiis  nou  npparct.  Veruntamen 
manifescura  satis  est  Veteris  Testamenli  Scriplurara 
tutam,  ea  foruia  quam  nunc  videmus,  neque  antc 
reditum  a  captivitatc  Babyhmica,  neque  post  Ptolo- 
mfei  Philadelphi  tempora  editam  fiiisftc.  Qaod  si 
libris  EsdraR  Apocryphis  fides  habcnda  sit,  ab  ipso 
Esdra  edita  cst ;  nam  4  Esd.  xiv.  '2\,  22,  ctc.  sic 
scrihitiir :  Qnouiata  lex  tua  incetuia  ext,  propter 
quod  nemo  snt  qna  a  tefacla  suitt,  vel  qtiic  incipi- 
ent  optTft:  xi  inteni  i«  tr  gratinm,  itnmitte  ia  me 
Spirilum  Sanctum,  ct  scribatn  otmic  qaod  faclum 
eti  itt  jeculo  ab  inittOfquee  eranl  in  iirge  (ua  scripta^ 
ut  possiat  kotnineft  incenire  semitamy  et  qui  colue- 
rint  rivere  in  uorissimis,  ttivanl.  Deindc  vers.  45, 
46.  Et  Jactnm  est,  eum  eomplemssent  (luttdra- 
ginia  dies,  loquutus  est  AltignimuJi  dieens:  priora 
qua;  scriptisti,  inftalam  pone,  et  le^ant  digni  et  in- 
diff-ni  :  nocissimos  tiulem  septNnffiata  conxcrvabis, 
ut  trudas  eos  xnpientihus  de  populo  fno. 

Scriptores  Testamcnti  Novi  vixenint  omnes  tcm- 
pore  ipsius  Christi,  et,  exceptis  Paulo  et  Luea,  iUum 
viderant.  Tcmpus  auteni,  in  quo  Testamenti  Novi 
libn  primum  ab  cccte!<ia  pro  ipsorum  scrlptisa^niti 
et  recepti  suot,  tempore   apostolorum   aliquanto 

T3 


2/6 


DK  CIVITATK  CHRI8TTANA. 


CAP.xxxni  posterias  erat.  Sicut  enim  libros TestameiUi  Veterig 

:haumm.L,.  filt"'»  derivare  non  potuimus,  quam  ub  Esdra,  qui 

diaie,iMpi>,  auxilio  Spiritus  Sancti  ptTditos  retstttuit;  ita  libri 

■tnpTMbiuiiiin>.lcstQinciiti  INovi  ab  altiore  tempore  umvari  uon 

rum  ucntruiD,  ^  ,  .  i      •  '11    _ 

posHunt,  quam  ah  eo,  quo  reetores  ecclesianim  lUos 
coUcgerant,  probaveraiit,  et  ut  scriptos  ab  apofitolis 
et  discipulis  Christi,  quorum  «omiiiibus  inscribuu-j 
tur,nobiscommendaverant.     Enumeratto  libroramj 
tum  Veteris  tuin  Novi  Testamenti  prima,  est  ia' 
canonibus  apostolorum   facta  a  Clcmente,   primo 
post  Pctnim  epi.'<copo  Komano.     Sed  quoniani  de. 
canonibus  iilis  controversia  est,  Scripturje  SacrBC, 
qnaleni  habemus  uuuc,  receptio  pnblica  Concilioj 
Laodicensi  attribuetidaest;  quodConciliuin  hubitur 
est  auno  putit  Christum  natum  ccclxiv.    Uuaiiquam 
autem  eo  tempore  npud  Doctores  EccleHia;  ambitio 
pnevaluerat,  in  taotuin,  ut  imperotores  etiam  Chris- 
tianos  pro  ovibus,  iion  pro  ]mstoribus,  et  impevatoreaj 
nou  Christianofi  pro  Iiipis  hahcn-nt,  dot!-tfinasi|ue1 
stias  prn  h-gibu!*,  non  pro  consilio,  valere  vellent,  et' 
de  piis  fraudibus  cogitare  inciperent;  nontamen  ad- 
ducor,  ut  illos  credam  exemphiria  TestJimcnti  Novi 
cormpisse,  in  manibus  eorum  solis  tunc  fere  exis 
tcntia.     Nani  si  hnc  facere  voluisseut,  doctrinis  suis 
niullis  fecisseai  illa  niagis  favorabilia.      Dubium 
i^tur  non  est,  quin  Testnmcnta,  Vetus  et  Novum,  ut 
nuuc  cxtant,  moQumcnta  vera  sint  earum  rerum 
qua.'  dicta:  ct  factcc  suut  a  prophctis,  et  apostnlis, 
et  aliis  Scriptune  Sacne   scriptoribus.      Dubium 
etiam  non  est  quin  potuerit  ecclesin  in  cauonemj 
etiam  alios  UbroR  recipere  a  Judais.quanquam  lin- 
gua  Hebrwa  nou  scriptos.si  modo  crctcris  doetrinara^ 
uon  contrarmm  continuissent.     Non  enim  a  scrip- 
toris  dialecto,  sed  a  doctrina,  partimque  etiam  aj 


DE  CiriTATK  CI1R1STIASA. 


277 


scriptionis,  aii  Ubcr  aliquis  in  caDonemcAP.xxxiii 
redpi  merpatur,  iudicamlum  est.  Eraut  aulem  in  „ '  '~~' 
Judsn  sancti  viri  Judsei,  qiii  Uiieuiun  Grwicam  per-iwi-ii-t-.^rop*. 
fecte  caliueruiit.  hed  libri  iioii  a  scrii>toris,sen  ab  i„vn«'i""  »'■'* 
Ecelesije  aulhoriUite  reeipieinU  suiit.  Librorum'""""™""" 
autem  sacrorum  autborilati  tioii  panim  addit,  quod 
etsi  diversis  tcmporibus  a  diversishomimbus  scripti 
siut,  eodcm  tamen  apiritu  onincs  scTipserint,  ct  iu 
uuum  et  eundem  scopum  conspirariul,  ucmpe  expU- 
cationem  juris  regni  ccele^tis,  in  Deo  Patre,  FiUo, 
et  Spiri/u  Saitelo.  Nam  Uber  Geuesios  genealogiam 
populi  Dei  dedueit  a  creatione  uscjue  ad  exitam 
eonim  in  .Egjrptum.  Reliqui  quatuor  Ubri  .Mosia 
expUcant  regni  ccclestis  iustitulionem  et  leges.  LJ- 
bri  Josute,  Jndicum,  Kuth,  et  SamueUs,  popuU  Dei 
gwita  narrant  u.s(ine  ad  reftem  Saiil,  quo  tempore 
regnnm  L>ei  recusautfs,  regem  postulaveruiit  ad 
morem  geutium  vicinanim.  KeUqua  historia  Vetc- 
ris  Testamcnti  Davidia  Uueam  per  reges  Judae  de- 
ecribit,  usque  ad  captivitatem  ;  es  qua  lioea  oriri 
debuit  regiii  coelestis  restitutor,  Servator  noster  Dei 
fiUus :  cujus  adventus  in  Ubris  Propbetarum  praedic- 
t«8  est.  Hujus  vitam  et  faeta  scripaeruut  Evauge- 
listrp.  Postremo,  Apostolomm  Acta  et  Epistola?  ad- 
ventom  deelamnt  Spiritiis  Sancti,  et  ab  eo  datam 
eeelesia:  authoritatem  et  gratiam,  ut  ]>raedicalioue 
sua  homines  ad  salutem  in  Cbrlsto  iuvitarent. 

fturestio  Iiodie  dispntatnr  iiiter  Cliristiaiiffi  reU- 
gioiiis  sectas,  undc  haiieant  Seripturie  Sacnc  eam 
quam  babent  authoritatem  :  qmu  quastio  proponi 
aolet  sic :  <fui  scimttJs  Scriptura«  Mse  verbnm  Dci? 
difiiciihatcuH{ui>  luiljvt  taiitunimodo  a  quxreiidi  mo- 
do.  Nam  quod  Deus  ipse  Scripturfe  Sacrse  autbor 
sit,  aguoscuut  omues,  et  creduut.    Cluod  autem 


278 


DB  CIVITATK  CIIRISTUNA. 


rAP.xxxMi  id  sriant,  tiisi  n  Deo  ipso  suiwniatviniliter  revelatuni 
DroMniw^  esset,  imiiojijiibile  est.  UuKstioneni  hanc  propoiuiiit 
toWMt. Ki.|H..  (iliisic:  cur rredimtns  Srripturas  esse  rerhnm  l)ei? 

ECMdloriUllr.ritii  ...  •II 

MpnuiM»i>bnL  cui  qus^tioni,  qiiia,  ut  111  credant  aivcrsi  uoiniucti 

t<u.umnuiL   pj.Qp[ei- causas  diversaii  intiucuntur,  rcsponsio  uui- 

versalis  dnri  nou  potest.     Qmestiouis  status  vcrus 

Vn'-  i?*jt :  qua  authoritate  Scrlptara  Sacr^  JImU 

legen. 

Quatenus  iion  itifTenmt  Scripturee  a  legihus  natu- 
rre,  dubium  non  est  quiu  sint  leges  I>ei,  aulborita- 
temque-  habeut  omnibus,  qui  ratione  naturali  prsediti 
sunt,  manifcstani.  Scd  authoritas  heec  alia  rion  est 
quam  quse  doctrin»  omiii  morali,  si  vera  sit»  attri-, 
hueiida  est. 

Si  lcges  a  Dco  ipso  foctec  sint,  uempe  leges 
divinffi  poinitLva!,  nutla  acccdcutc  authoritate  hu- 
inaua,  illis  liuli!^  U-gcs  sunt,  qutbus  Dens  ipsa-s  ita 
promulgavit,  ut  uuHa  illis  per  ignorontiani  relJn- 
qiiatur  excu^ntio. 

Illi  i^tur.  qiiihu!-  Deus  uon  revelnvit  supcmatu-j 
raliter,  quod  ScripturiK  ab  illo  sunt,  vel  eos,  qui  illas' 
prsdicant,  ah  co  mist;os  esse,  nulla,  ut  eas  recipiont, 
authuritatc  ohligantur,  pneterquam  ejus,  qui  sum- 
main  habet  in  civitnte  potestntem.    Isenim  le^sla-' 
tor  sohis  est.     ilursus,  si  authoritas  civitatis  non 
sit,  qujc  Scripturas  facit  csie  lcges,  authoritate  ali- 
qua  alia,  vel  privata  vel  publica,  id  fiet.   Si  privatn, 
is  solus  ad   oln;dieiitiani   tenetur,  cui   Deua    illas 
gupematuraliter  pro  legibus  dictavit,     Nam  si  unus 
quisque  pro  le^ibus  divinis  habere  obligaretnr  quic- 
quid  aliquis,  prsetcxtu  inspirationis  vcl  revelationisf 
obtruderet;  iu  tanto  hominum  «uniero  pcr  arrogan- 
tiara  vcl  iguorantiara  somnia,  phautasmata,  insani- 
auque  proSpiritus  Divini  testimouilsaccipientium. 


DB  CIVITATR  CBRISTIANA. 


279 


fUULiajcioriiia 


vcl  pLT  am1)itionem  falso  jactitantium,  impossibilecAPXXxm 
essei  ut  leges  allEe  pro  divinis  agiiosccrcntiir.  Siu  ,^,  „,„n'^  ^„. 
Scripturae  Iee;e«  fieri  non  possunt  sine  authoritate«iq"i«>'«^" 

*  "  '  1  .        ■         •nOiOTiMlr,*'!  in- 

publica,  anthoritJi.s  ilta  eimtatis  erit,  vel  eccfe^jrf.  («vntib.i.iii.™- 
At  eeclesin  si  una  persona  sit,  eaclem  res  est  cuui 
cititate  ;  qus  quidem,  quia  constat  ex  hominibus, 
civitas;  quta  constnt  ex  honiinihus  ChristJaiiis, 
ecrhsia  appcllatur.  Totus  mitem  numems  Chris- 
tianorum  liuniinum,  iittii  una  civitate  compreheu- 
dantur,  iioii  Q^t  persona  uim ;  ueque  ulla  existit 
ccclesia  uiiivcrsaHK,  cujiis  authoritiitc  regcudi  suiit. 
Scriptura-  t^rgo  iion  tiutit  legcs  per  aiithoritatcm 
Ecclesia;  universahs.  Quod  si  civitas  uiia  esset  per 
tottim  orhem  ecclesia  universalis,  sequeretur  reges 
ceetusqne  summos  pro  piivatis  persunis  habendoa 
esse,  et  ah  una  universali  potestate  per  totaui  orhem 
Christianum  judicandus,  de]>onendos,  et  pimiendos 
es.se.  Qniestlo  igitur  de  anthoritate  Scripturamm 
redu(!itur  ad  haiic :  «frum  rege/i  C/tristiani,  iique 
ccetuit  t/iti  in  ricitatibus  Chrij^tianis  .tummnm  ha- 
bcnt  poU-atatem,  liberi  gittl  i»  vuiti  ijtsorum  dvmi- 
niin :  a»  vni  ricario  Cfiri^ti  anhdili  siut  ab  eo 
jufiicandi,  comiemnantli,  tlcponmili,  intcrficietidi- 
que,  proitl  vieario  iili  expedire  bono  commuHi 
tpiritiiii/i  risum  erit. 

De  qita  (jiiK^stioue  determinaiidtim  non  est,  aute- 
quam  propius  iiispexerimus  in  jura  regm  Dei ;  ut 
sciaoius  iiide,  ctijus  sit  Scripturas  Sacras  inter])re- 
taudi  authoritas.  Uuicunque  cnim  potcstatem  habet 
legitimam  facicndt  ut  scriptura  aliqna  pro  lege  ha- 
beatur,  potestalem  etiam  bat>et  ejusdem  scriptur» 
interpretationem  approbandi  et  improbaudi. 


980 


DB  CIVITATK  CIIRISTIANA. 


^ 


CAPur  XXXIV. 

itV.  SIOMFirATIONe  QtTAM  HABF.NT  IN  SCRtm'RIS  SACRIS 

VOCAB11I.A  ifipIIlITU.S  ASOKLUS,  INfiI*IllAT10. 

CAP.xxxiv.  CuM  recte  ratiorinaiKli  fnndamentiini  positum  sit 
ivrtidiwi^.. '"  sip:iiificationp  vocahnlorum;  quonnn  definiiiones 
'i'"™  '"'""•  '"111  doctriiin  sequciit«  non  dencndent,  ut  in  scientiis 
<»^h»u  .pM.  iiittuntubu^,  {ib  arburio  tiomiiiuui,  aut  vuigi  usu, 
'^mT  "'  '  sed  a  scusu  <iuein  liabeiit  iii  Scriptura  Sacra ;  ue- 
ccssarium  est,  antt-quam  ulterius  prc^ediar,  ut  ei 
Scripnim  Sacra  verborum  eoram  significationen^^J 
stabilem,  quibus  per  ambiguitatem  suam  ea,  quj^l 
ab  illis  illatnrus  sum,  reddantur  obseura  aul  dubia. 
Iiicipiam  autem  a  vocabulis  corpas  et  Kplhttts  ; 
quffi  in  sermone  scholastico  appellari  soleut  tub- 
attiHtia  corporea  et  hicorporea. 

CorpKs  significat  universaliter  id  quod  locuni 
aliquem  certum  iniplet  sive  oecupat ;  nec  depcndeta 
ut  locus  ii>se,  ab  iuiagiimtiouc  iiostra,  sed  pars  est 
realis  cjus,  quod  vocamus  Vmrersum.      Unitersttm 
enim,  cum  ttit  corporum  omnium  a^^egatunif  nuJ- 
lam  habet  partem  qnse  non  sit  etiam  eorpus  :  n 
que  dieitur  proprie  rory>«»,  quodiion  sit  totius  uai 
versi  aliqua  pars.     Ouoniain  autem  corpora  vari 
appareiit,  dicuntur  etiam  varii8  sahjecta  esse  acci- 
dentibus,  nimirum  aliquando  ([uiescere,  modo  cali- 
da,  niodo  frigida ;  interdum  coloris,  odoris,  sapori: 
vd  soni  iinius,  interdum  altcrius;  et  propter  ea: 
causnm  uominantur  gahstnutitc.     Diversitas  autem 
ha;c  apparitioiium,  quae  oritur  ab  operatione  varia 
corporum  exteruorum  in  organa  sentic^nili,  farit  ut 
illas  mutationibus  corporumagentium  attribuamus, 
et  accidentia  essc  putemus  ipsorum  corporum. 


DB  CIVITATE  CHBISTIANA. 


281 


I 


Juxta  hanL'  vocabuli  corjjoris  acccptioui-m,  corptts  cap.xxxiv. 
tt  «tibsUtnlia  idem   sigiiificant ;   et  proiude,  vox  xh^^^ 
coinpoi<itji,  imbitauiia  /ncor/>orea,  est  in8)giiificans,T«'"'^*-''  ^ 
teque  ac  si  quis  diceret  corpus  incorporcttJH  ;  ne-  ivni>«.in  ttn. 
quc  illa,  uequc  vox  imMtitfriaiis,  m  Scriptura  Sacra  *^^^^ '"' '"" 
ueqiiHui  iuveiiitur. 

Jiix.tn  f^^n^um  autcni  vulgi,  non  totumunivcrsum 
pro  eorpore  habcri  fiolet,  sed  partcs  eju!)  illa;  tan- 
tum  qnas  sipere  in  se  ipsos  ant  taetu  scnliuut, 
quaiidu  resistunt,  aut  visu,  quaiuLo  prospectum  im- 
petiiuiit.  ttaquc  in  .sermone  vulgi,  aer  el  siibnffm' 
fitp  aerife  non  habcntur  pro  coriKiribus,  sed,  quo- 
ties  nb  illis  aliquid  patiuntur,  vcutus  ct  spiritus  dici- 
tur,  ut  spiritns  vitalis  et  spiritm  animaiis.  tiuod 
autem  attiuet  ad  idoia  cciebri,  sive  phantasuiata, 
qoa:  videntur  et  non  suut,  qualia  in  speculis  vel 
somniis',  vt-l  cliam  allquando  per  cerebri  iiitempe- 
rirm  vigikntibns  apparcnt,  spictra  sunt,  et,  quod 
apoKtolus  nniversaliter  de  idoHs  dicit,  nihil.  Xihil, 
inquam,  omnino  ibi  ubi  vidciitur  cs^e,  neqiic  iu  ce- 
rebro  ip.so  aliud  quani  tuniultus  ortus  ab  organorum 
ogitatione.  I  lotnincs  autcni,  quoruni  auiini,  aliis  co- 
^ltattonibus  occupati,  renim  cauaos  iion  inquirunt, 
ueaciunt  quomodo  vocaada  siut,  ct  proinde  facile 
pcrsuadcri  pos-sunt  ab  illis  quorum  scicntiani  re- 
vereutnr.  ut  voceiit  illa,  uon  spcctra,  8ed  corpora; 
puteutque  compacta  esse  ex  aere  per  potentiam  ali- 
quara  supeniQtiiralem :  etiam  persuaderi  possuut 
alit,  quod  sunt  spiritus,  proptcrea  quod  in  loco, 
iibi  vidcntur  esse,  tactu  pcrciiicre  nihil  poRfiunt. 
Propriaergo  signifieatio  »piritm,\\\  sermouevulgi, 
aut  coqm»  subtite,  tluidnm,  et  invisibile  est,  aut 
spcctrum.  iil  cst,  idoluiu  scu  phantiisnia.  Signifi- 
cationcsautcmnietapboricjE.prEesertiminScriptura 


28-i 


DB  CIVITATB  CHRISTIANA. 


CAP.xxxiv  Sacra,  muUie  sunt.  Somitur  enim  aliquando  pro 
DxiiniiH  li  dlsputatione  sive  mcHuatione;  ot  qnando  dicimns 
.iuu«  UW..I  u,  gpiritum  coHtradictlonis,apiritvm  immutulnm^per- 

ficfilituri»  Wm  ■    ■-  r-,     ■ 

nnhnu  .pirt  veTmm,  spirituoi  Dei.  pro  contensioso,  pro  im- 
*!^,2'T*'^  '"  iBUudo,  pro  per\'er80  homine,  pro  eo  {\q\  se  disposuit 
ad  ser^iendum  Deo.  Aliquando  etiani  accipitur 
pro  emiDente  qualihet  facnltate,vel  etiani  pro  morbo 
animi  insolito  :  ot  nbi  e^e^ia  sapientia  ap{K-lliUur 
spiritui  sapienti<e ;  et  ubi  homines  mente  capti 
spiritu  dicuntur  jiOKsideri. 

Vocabuli  xpiriiua  siguificatlones  iu  Scriptnris 
Sacrlsalias  non  inveiiio^  Siquidirm  crgo  Scripturffi 
loco  alicui  uulla  harum  signi6catloiiuui  sutbcere 
potest,  locas  ille  intellectum  nostrum  superare  ex- 
istimandus  est.  Nec  mirum ;  cum  uatura  l)ei  in- 
comprehensibilis  sit,  et  uomina  ei  attribueuda  sint 
non  tam  ad  uaturam  ejus,  quam  ad  hunorem,  quem 
illi  exhibere  debemu»,  cougmentia. 

Gen.  i.  2,  Et  tpiritm  Domini  Jcrebatiir  snper 
aquas.  Pcr  .spiriium  Dci,  «i  iutelligntur  Dens  ipse, 
mututi  Dei>,  et  pcr  cuusequcus  locui>  uttribuitur ; 
qute  de  incorporeis  intelUgi  non  possuut.  Gcn.viu.l, 
ubi  quaudu  terra  aquis,  ut  in  principio,  coutecta 
erat,  Deus,  diminnerc  illaR  volens,  adduxit  spiritunt 
sttper  tcrram,  ei  immiimta'  sttnt  aqua:  lu  quo 
loco,  spiritus  videtur  intelligeudns  esse  pru  vento. 
Quid  ni  ei^o  pro  eodem  ponatur  etiam  praedicto 
capite  primo,  vcrs.  2  r 

Gen.  xli^  .18,  sapientiam  Josephi  appellat  Pharaoh 
spiritum  Dd.  Cum  eiiim  Josephus  ei  consulucrat, 
ut  vinim  ternc  ^J^gypti  pncficeret  sapicntem  ct  in- 
dustrium,  respoudit  Pharuoh  :  Num  intenire  jjote- 
rimus  talem  t^irnm  qui  spiritu  Dei  plcnus  sit  f " 
E.\od.    xxviii.    3:     Logueris   ciinciis   sapientihus 


OB  CIVITATB  CHRISTIANA. 


383 


r 


jcorc/e,  {/ttoti  repleti  vpirttu  jtrudrn/ia;  ut  Jaciant  cap.xxxiv 
ftejitex  Aaroai,   tn   quibits   mntificatus   mtnistrei  _  ~rT    '. 
mihi  :  uW  rnrsus,  prudentia,  «wamqHam  m  re  vea-i"-n>  •"'»■"  ><■ 
liana  tantum  egrt-gia,  nominatur  a  Deo  xj^intm  .™,i„.i,.  .pirt. 
/)«'.     Eodem  sensn  aw-ipitur  spiritus  Exo<!.  xxxi.  ^^„^'"*'*"' 
3, 6  :  £^  impiepi  eum  apirttu  Dei,  etc.     Kt  Exod. 
XXV.  3 1 :  Imjilecilque  eum  spiritn  Dei,  etc.  Isaiali 
xi.  "J,  3 :     J^t  requiesnet  snper  enm  »piritus  Do- 
mini,  spiritttit  sapicntitv  et   inteUectiin,   spiritus 
consitii  et  /ordtudinis,  »pirifns  scientite  ct  pieta- 
tia;  et  rtplebit  enm  spiritits  timoris  Domini :  abi 
inauifeste  intelliffiintur  uoii  totidem  spectra,  sive 
substautia'   ineoqwretc,  scd  graticc  excelleutes  in 
illum  a  I)e<j  [rollocaiida'. 

Iu  Itbro  Judicum,  (Judic.  iii.  10  :  vi.  34  :  xt.  29  : 
xiii.  25  :  xiv.  (> :  xlv.  19),  zelus  et  fortitndo  in  popalo 
Dei  propii^uando  i^gre-gia.  vocaiur  spiritus   Dei. 

!De  Saule,  eum  nuutiaretur  illi  Ammonitarum  iu  Uo- 
mines  ex  Jabes  Gilead  contumelia,  dictuni  est 
(I  Sam.  ii.  6)  quod  insihtit  spiritm  Domini  ia 
Saulem,  cntn  auiHsKet  verba  htpc,  et  iratus  esl 
furor  ejus  nimis.  Intenigi  autem  lioc  lo<X)  pbantas- 
ma,  verisimile  non  est ;  sed  zelum  ingeutem  crudeli- 
tatem  Ainmonitarum  puniendi,  Similiter,  per  spiri- 
tttm  Dei,  (|ui  venerat  snper  Saulem,  cum  prophetis 
intercrat  canticis  et  niusicalatidans  Deum,  (1  Sam. 
xix.  23),  non  Rpertmm  intelligitur,  sed  subitus  et 
improvisus  Dei  colendi  zelu.s. 

Interrojiat   (1  Ueg.  xxii.  24)   Miehaium  pseudo- 
»     propheta  Ztdekias :   Meve  ergo  ttimisii  spiriius 
H  Doittiniy  et  hquttttts  cst  tihi  ?    InteUigi  autem  hoc 
de  pliantnsmate  non  potest,  quia  Michaias  eventum 
pra^lii  non  ab  inspiratioue,  sed  a  eisione  propheta- 
verat. 


384 


DE  CIVTTATR  CRRISTIAN*A. 


CAr.xxxiv,      Ktiam  \n  lihns  prDphctanim,  qiii  per  sptritum 

D«rfBni'iirMi  nc  ^''''  '*^  ^*^'  P^""  *loiiura  Dei  speciale  proplictabant, 
qunin  h.imi  iii  pricselrntia,  nnam  habuerunt  renim  futuramm,  non 
iMti-iiii  .).iTt  !i  siihstantia  ahqua  m('ur[x>re!i  sibi  iiiiusa,  setl  a 
«jj^.»«pi....  n.  ^yi^^y^  ^.^j  ^jgj„,ip  supeniaturali  profectn  est. 

Ix^mus  (Gen.  ii.  7)  ■  fecit  Dem  komiuem  ex 
pitivere  teme,  et  fpiravif  in  narce  ejrut  spiracu/im 
vit^e^  etfaclm  cxt  fiomo  in  ammam  i  irentem  :  uhi 
pcr  J^piracutam  litte  sigiiiticaiurhoctiintum.Deum 
ilh  (ledisse  vitam.  Et  Job  xxvii.  3  :  qnamtliit  tipi- 
ritus  Dei  est  in  «arihu*  mein,  signifioat,  ifuamdiu 
tiivero  ;  et  Kzi-eh.  i.  20  :  tpiritux  riffe  eral  iu  rotis, 
id  cat,  rotffi  viventes  eraut ;  et  Ezech.  ii.  '2:  et  in- 
gremius  ext  in  me  spiritnx,  postqttam  ioqmtu»  est 
mifti,  et  statuit  me  svper  peiles  meosy  id  est,  rectipi 
robur  vitale,  non  quod  iiigres.sa  sit  iu  illum  incor- 
porra  aliqua  substautia. 

Num.  xi.  l":  .luferam  fle  spirifu  tuo^  tratlam- 
que  eiSi  ut  smtentcHt  tecum  onus  popali,  et  non 
f«  «oluM  grarcris  ;  ueinpe  septiiatctiita  .seuioribus. 
Tunc  vcro  duo  ex  iUis  septuaginta  iu  custris  dicuu- 
tur  prophutati.sc  ;  quod  cum  Josbua  Mosi  narras^iet, 
monuissetque  ne  pcrmitten-t,  Moses  uon  consensit. 
C^iistat  bine  nesciisse  Josuam,  quod  per  autbonta-^H 
tem  .Mosis  propbetarent.  Spiritas  crgo  hoc  loeo," 
proauthoritjite  ponitur.  Eodem  sen.su  le^tiir  Deul. 
xxxiv.  9:  Joshua  rero,Jilim  Nun,  repletnx  e«f  gpi- 
ritu  xapientiee,  quia  Moses  pnxnit  xnper  eum  manus 
suas ;  et  ohedienint  ci  Jilii  Isrttel.  Accepit  entm 
JoRhua  a  Mose  authoritatem  regendi.  poslseipsum, 
popuhim  li^raeliticum. 

llom.  viii.  9:  AV«  quis  spirifum  Chrinii  finheafy 
noH  eitt  ejuji:  uhi  non  intelligitur  phantasma  Cbristi, 
^ed  doctriua  Cbristiaua.     Item  I  Johan.  iv.  2  :  7a 


DR  CIVITATR  CHRISTIANA. 


285 


koe  cogHOTitnr  Jtpiritns  Dei  :  omnm  spirifti^  qui  cap.wxw, 
cojf/itetur  Jesum  Cfn-istim  in  earne  reniiae,  ex  Deo      .   ,'  ^^^'^^ 
fsi.  Spiritm  hoc  loco  sigiiifiRatfidem  Christianani,  n-n.  iwixu'  <■> 
Rive  coniessionem  nori  lirtam  articiili  liujus  •'<'««*  T«,tmi.  .iiw 
es/  Oirislus  ;  nou  substaiitiam  iucoriwream.  IJIJi.^''"' "" 

Vertia  illa,  (Luc.  vr.  1),  Jesus  pleuus  spiritH 
*ancto,  pro  zelo  peiiieiendi  opu.i  quod  ipsi  a  Patrc 
800  mandiitura  erat,  intelligere  facile  est ;  scd  de 
Qiri.'!to  dieere,  quod  plcnus  erat  substaiitia  incorpo- 
rea,  duriiiscuhim  est.  Spiritus  bactemis  nou  sub- 
stantiant  iucorj^Dreani.  sctl  vcl  substantiaiu  proprie 
dictam  et  rt-alcni,  vul  sigiuticat  mctaphorlec  grutiam 
aliquflin  cxpcllcntem. 

Discipuli  Christi,  cum  illum  viderent  (Matth.  xiv. 
'J6,  et  Marc.  vi.  49)  ambulantem  super  inare,  rtix- 
eruut  spiritum  e!»e  ;  nou  quod  eum  pliantasma  e$se 
existimarcut ;  dictumenim  est,  quod  viderunt  illum 
omnes;  id  qund  a  natura  phantasmatum  aliemim 
est.  Potuerant  timen  forte  credere,  quod  esset  ex 
aere  compactuui  corpus.  Quod  de  illis  quoque  dici 
potest,  qui  1'etrum,  e  carcere  a  Deo  Uberotum, 
{Act  xii.  15)  dixcrunt  esse  Angelum  ejnfi.  Nam  de 
substantiisincorporeitt  in  seripturisJudaiorum  mcn- 
tio  omniiio  nulla  est;  sed  tota  iUa  doctrina  a  philo- 
sopbiii  Graecis  originem  ducit.  NcffaiKUim  taujeTi 
non  est,  quin  apparitiones  allqme  substautiales  e^-se 
possint;  (quid  enim  est  quod  Deus  perticere  non 
possit-)  neque  quin  aint,  quotics  corum  opera  Deiis 
utitur,  an^eli.  llabeut  tamen  dimensiones,  et  siqui- 
dem  fiuiti  sunt,  locum  impleut  ct  moveri  possnnt; 
sed  non  incoi-porei,  id  est,  non  sunt  nuUibi,  iiec 
cum  videaiitur  es*e  uiifftiid,  sunt  nih/f. 

AngeluM,  vox  Gra-M-a,  apud  sicriptores,  tam  sacros 
quam  pruphauos,  si^uificat  nuncium  ;  in  Scripturis 


266 


DE  CIVITATE  CnRtSTIANA. 


CAP.xxxiv.  aatero  Sacris,  plerutnqiienMnriHmf/  Deo.  Nuncius 
D.>«niii^»»  «"t^™  a  Deo,  est  omne  id,  pcr  quod  Deus  super- 
quuiitaaN*!  ii.  Ddturaliter  pnesctiiiain  sive  potentiam  eius  extra- 

)knpciubS«n(         i-         ■  •-  -      •  - 

ncaMB  •pirv  urUiuariuia  manifcstamfacit^pnecipue  vero  in  som- 
toj^^iB.  lo- jijjj.  Qj  viiiionibus. 

De  creatioae  aiigelorum  iu  Scripturis  Sacris 
disertis  verbis  nihi!  traditur.  Scriptonw  igitnr 
ecclesiaslici  de  natura  angeloruni  dissciitiunt.  Ve- 
terum  autem  Patrum  aliquot  emii)euti!;.<iiiii  oorpo- 
reos  cos  essc  putaveniiit;  alii  nonniiUi  incorjioreos. 
Vocautur  imssiin  iii  Seripturis  spiritu.s.  Sed  spiri- 
tus,  tum  a  scriptoribus  Judieis  tuiu  Grfecis,  inodo 
corpora  subtilia,  ut  aer,  vcutu»,  spiritusquc  aiiima- 
liimi  i  modo  phauULsmata  exiF;timaiitur,  quEe  uec 
rvalia  sunt,  ucc  diutius  permauent  quam  sommum 
et  visio  in  (jua  apparcnt.  Ciiia;  phanta.Hmata  sive 
apparitiones,  etsi  substantiie  non  sint,  sed  nccideu* 
tia  organorum  seutiendi ;  quando  tamen  a  Deo,  ad 
vohmtatem  auam  significtindam,  supematuraliter 
producuntur,  nou  improprio  nuncii  a  Deo,  id  est, 
augeli  appellautur. 

Et  ^icut  geutes  plianta.smata  somniantium  sub- 
staut!a.s  reales  es.se  existimavemnt,  et  inde  doctri- 
nam  suam  de  bouis  ct  mnlii^  dxinouibus  dcduxeruut: 
ita  ctiam  Juda:i,  siuc  VeterisTcstumenti  authoritate, 
teuucrunt  ferc  omucs,  cxccptis  SadducEeis,  appari- 
tiones  iilas  esse  angelos,  tiee  depeudere  oinnino  a 
phantasia,  sed  esse  Dei  creaturaspermanentes;  et, 
nt  Graeci,  alios  eonim  bonos  esse,  et  angelos  Dei ; 
alios  malos,  qualis  eral  spiritus  Pythou,  et  spiritu» 
bominis  meute  captivel  luuatici,  et  epileptlci.  Nam 
hiijusmodi  homiues  apud  Judseos  habel)antur  pro 
diemoniacis. 

Si  loca  Testamcntl  Veteris,  ubi  angelorum  mcntio 


DK  CIVITATE  CUB18TIANA. 


287 


Ifit,  cODsideremiiB,  inveniemtts,  plerumque  si  iion  cap.xxxiv. 

Isemper,  per  angehm  ideam  aliquum  iu  pluintajiiii  |^"]Z^^^^l 
excitatam  a  Den,  nd  signifieandam  pneseutiam  di-  q"™  iuv.ii  ><■ 
vinam  in  operalione  ejus  aliqua  supernaturalij  de-  ,«bi„.u  vj,ir- 

.iiotari.  :;r„r"''"' *"  - 

p      Uprnus  (Gcii.  xvi.).  Apparitionem  unam  et  ean- 
dem  et  angelum  vofariT  et  DcKtn.    Nain,  (vcrs.  7), 
mifichis  Domlni  vocatur;  sed,  (vers.  10),  dicit  idcm 
augelus  ad  Agar:  ncmen  lnuin  muUipiicabo  raUle  ; 
quBe  verba  dici  niai  a  Deo  non  possunt.     Constat 
erg«  ungelum  nihil  aliud  hoc  loco  significare  prae- 
tor  apparitionem  divinam,  per  vopem  a  coclo  prae- 
sentiam  Dei  testantem  extraordinuriam.  Angeli,  qui 
apiwruenint  Lot,  etyocantur,  (Gen.  xis.  IO),rifi; 
et  quibus,  rum  csseut  duo,  loquitur  Lot  ut  ad  unum, 
et  (ven*.  18)   appellnt  Dtmfniim  ;  ima^iiiea  erant 
iit  phunla!*ia  ejus  fonnnta;  a  Deo,  non  niiniLs  quam 
appariciu  voc-atur  angelus,  quce  facta  est  ad  Agar 
per  iveem.   Augclus,  qui  npparuit  .\brahamo,  (Gen. 
xxii.  1 1),  siinrifioaturo  filium  suum  [saar,  vox  erat; 
attaraen  satis   proprie  nngelus  appellatns  est,  ut 
qna  nnnciatum  eat  illi  nc  filium  intcHieerct.  Angeli^ 
quos  vidit  Jacob  ascendentes  et  descendentes  de 
ccclo  per  sealam,  (Gen.  xxviii.  12),  iii  somno  appa- 
ruemnt;  fuenmt  ergo  somiiium  ct  pbautaiima :  quia 
tamen  «lupernaturalia  erant  et  signa  pneHentiae  di- 
viu«,  etinm  angeli.    Idem  inteiligitur,  ubi  Jncob 
(Geu.  xxxi.  1 1 )  aic  dicil,  Anf^chiti  Domini  apparutt 
mihi  in  soihho.     lUum  autem,  queiu  hoc  locu  Jacob 
appellat  anfrelnmj  ipse  se  apj>eUut  Deum,  dicens 
(vers.  13),     ^f^f*  ■*'"«  Deus  Bethel.     Nec  tameii 
binc  colligendtim  v^K  Deum  auta  somniantibus  aut 
a  vi|nlantibus  videri  posse. 

Exod.  siv.  19,  angelus,  qui  exercitnm  Israeliti- 


DR  CITITATE  CHRTSTIANA. 


CAP.XXS1V.  cum  per  Marv  Uubnim  primo  anteivit,  et  mox  ao 
D«j^iB,..«u,  quutys  o«t,  dicitur  (vers.  24),  Dominm  ipsc,  ap 
T™  hnhwi  in  imruitniu!  non  in  foruia  hiiraana,  secl  'Exod.  xiij 
nMahiiia  .pin  t2 1 )  11)  lorDia  columttff,  uiterdiu  quidem  fiyhfs 
^r>Sft''"'  "*  noctu  autem  »^571/«.  Apparitio  tamen  hsec  angeln 
erat,  quein  Deus  (Exod.  Kxsiii.  2)  Mosi  promi^ 
conducentio  exereitui ;  padrmqiie  (Exod.  xxxiii.  9.1 
descendisse  dieitiir,  el.  stetissc  aiite  ostium  taber 
naculi,  et  cnm  Mose  collocjuuta  esse.  Itaque  mota 
et  sermo,  qui  augclis  attribui  solcut,  etiam  atthi 
C{uan(lo  pncsentijE  divinie  siguum  est  uuhes,  attri 
buunlur;  angelusque  crat  nubes,  uou  miuus  quun 
si  visus  psset  in  specie  tbrmosi  pueri,  vel  alatus,  u 
pingi  fiolent  angeli.  Nou  enim  forma,  sed  usu 
facit  angelnm.  Usus  autem  eorum  est,  ut  pricseu 
tiam  diviuam  iu  diviuls  opmbus  hominibus  sigui&- 
cent. 

Moses  rogaveral  Deum,  ut  castra  Israelitflrnni 
cnmitaretur,  ita  nt  nnle  vituli  nurei  adorationeia 
scniper  coDiitatus  erat;  et  illi  (Kxod.  xxxiii.  N)j 
respondit  Ucus,  prfesenda  mea  camilahitnr  te ; 
non  dixit,  mittam  angelum.  Scd  cum  iti.staret 
MosiTs,  promisit  illi  Dcus  sc  missuriim  qui  cxerci' 
tum  duceret ;  et  postiiuatn  tjdjcrnaculuin  jnxti 
prseceptum  Domiui  instruxerat  Moscs,  misit  Deua 
super  tabemat^ulura  nubem,  qua  manente  maue- 
rent,  et  decedente  castra  movereut  Israelita. 

Locn  Vctcris  Testamenti,  ubi  nomiuatur  augelus, 
omnia  pereurrere  lougum  eswet.  Dicoergosumma- 
tim,  textuiu  in  Te.s;tameulo  Vetere  nullum  esse,  ex 
qiio  iiiferri  potcst,  tinicquam  sub  noinine  .tpiri/ttn 
aut  anfieli  siguiticari,  quod  uun  haberet  quiuitita- 
tein,  aut  quod  ub  intellcctu  cuui-idenu^i  non  pusi!;c& 
per  partes,  ita  ut  pars  ejuR  una  ^it  iu  uno  loeo,  et 


DR  CIVITATE  CirRISTIANA. 


289 


pars  proxima  in  loco  pruximo,  et  (leni<|ue  qiiod  iion  cAr.\x\iv. 
sit  corpuB,  proiit  corpiis  »igni6rat  nliquid  reale  (rt  nJT^^^^^,, 
alicubi  existeiis.  Ubicunque  autem  angelus  in  •i"""'  i-i-^-t  "■ 
St'ripturis  lepitur,  wt  nuuciux  p<»rspicue  intelligi- ^^.'^''.pw' 
tur.  Ilaque  Joiianiies  Baptistu  appellatur  "»g^t-/w*  .*  IJfTnliT'''*"  ** 
ChristuB  vocatur  Angelits  TesiameHti.    Neque  du- 

bito  qmu,  sccuudum  IiaDC  Biialogiain,  Colamba,  et  J 

lingun^  Igneffi  in  Evangelio,  cum  signa  easent  (Hnnae  I 

praiseiitior,  posi^ut  uec  impropric  vocari  UHgfli.  I 

Qaod  Legimus  (Dau.viii.  16.  et  xii.  1)  nomiua  ou-  I 

^lorum  Gabrielem  et  Micliaelem,  vlsio  erat ;  dicit  ■ 

enira  (laUriel,  /ac  ut   mteliigaf  is  vijtioHeia  htmc.  I 

Deus  enim  opus  nou  habet  ut  servos  siios  cfclostes  ^^« 

dtstin^at  nomiuibus ;  qua>  ad  moniorias  mortaliuui  ^^| 

adjuvaudas  inveuta  sunt.  1 

Neque  iu  Testauieiito  Novo  loeu»  uUus  iuveiiitur,  I 

uude  probari  poiiiiit,  angelos  res  esse  permauentes  I 

et  simiil  incorporeas.    Quod  quideiu  nngcli  uliqui  I 

subiituutia;  sint  et  permnnentes,  coUigt  poLest  cx  I 

vcrbis  Scnatoris  nostri  (Miittli.  xxv. 41):  He mole-  I 

dicti  in  ignem  ieterintm,  qui  paratus  est  diabolo  et  I 

anijefis   ejti/r ;   (pii   locus  si   malorum    angclorum  I 

permanentiam  probat,  oorporeitatem  uua  probat.  I 

Ipnis  euim  rerum  iucoriKjrearum,  id  est,  imptitibl-  I 

lium,  ptEna  nonest.  1  Cor.  vi.  3:  Nexcitis  quoniam  \ 

angeloK  judicahimus  ?  2  l'etr.  ii.  4 :  Si  enim  Dcnx  1 

ttttgelii  percaniihuK  non  pc-ptrrit,  sed  rndcnlibuit  \ 

inferni  detractos  in  Tartarum  Irtiditfit  erttcittndos,  M 

in  jutUcium  rfwrrr/r;.  Jud.  i.  6  :     Aiigclos   rcro,  I 

qni  Hon  /icrMverHut  suim  jtriucipatum,  setl  dcre-  I 

iitftterunt  suum  domiciliHin,  in  judicittm  magnidici  I 

riucttUs  tcternis  sub  caligine  rettermiit.  Uua;  ver-  I 

ba  etsi  naturam  angelicam  pennaiientem  esse  cvin-  I 

cunt,  materialitatem  simiU  probant.      Itcm  Mattli.  I 

VOL.  Ilt.                                                           V  M 


^B     0«  «IpiiGcaiknip 
'  qiuMi  Wwtit  lii 

SMlptnria  Hn-fU 
MMbula  •pM- 

fflntla. 


290 


DE  CIVITATB  CHRISTIANA. 


CAr.XXXIV. 


xxii.  30 :  /»  reaurrerfiQne  neqne  nuhettt,  neque 
nuhentur ;  Jted  erunt  ticnt  an^eU  J)ei  in  catUf 
uiide  coUigitur,  quod  sicut  homiiies,  ita  quoque 
anKcli  iu  resurreetione  eruut  uou  incorporei.  sed 
perimiuentes.  AngeU  itaque  ueque  ex  Veteri  neque 
ex  Kovo  Testamento  probantur  esse  incorporei. 

Signilicatio  vociit  inxpiratio  dependetaroce  »pi- 
ritux.  Significat  auteni  prnjtrie  inflntionem  coqio- 
rh  alirujus  subtiiis^  uc  neris,  iii  locum  nliqueni  ubi 
ante  uou  erat ;  eo  modo  quo  quis  spiraudo  vfsicaiu 
inflat;  id  quod  de  rebus  iucor[)oreis  intclligi  uoa 
potest.  Vox  t^rgo  in-tpirafio  in  Scriptnris  Sacris 
metaphoricc  tantum  usurpatur;  ut  (Gftnes.  ii.  7) 
ubi  Deus  dicitiir  inspirasse  in  Adamum  spiraculum 
vitae,  ])er  inxpiruiioncm  intelligitur  mvijicatio.  Et 
2Timoth.  iii.  Ifi:  omniM Scriptnrndnta  ettperin' 
spirationem  divinam :  idem  est  ac  si  dixissct,  Deus 
spiritus  sive  aniraos  prophetarum  per  suam  gratiam 
dispoRuitnd  ^cribendnm,  qufe  ntiliafutnraessent  ad 
doctrinam,  reprehenaionem,  correctionera,  et  in- 
structionem  in  via  ad  salutcm.  Ubi  autcm  S.  Pctnu 
(2  Petr.  j.  21)  sic  dicit:  A'ow  enim  toiun/afe  ha- 
tnana  ailata  rtt  aliquando  prophetia,  srd  Spiritu 
fiaiicto  iaxpirtili,  laqtiuti  xnnt  xaneti  Dri  hominea ; 
per  spiritum  snuctum  iutelli^it  voccm  Dei  in  som- 
nio  vcl  visinne  supcniaturaU  ;  sic  enim  loquutns  est 
Deus  ad  prophetas,  non  autem  spirando.  Iteoi 
qnando  Servatar  uoster  spiravit  in  discipiilos  suos, 
diccus  (Joahn.  xx.  22) :  accipite  Spiritum  Saactum ; 
noQ  voluit  halituin  sunm,  sed  divinam  gratiam  in- 
telligi.  Itcm  Scrvntor  noster  ipse,  quando  dicitur 
plenus  Spiritu  saucto,  non  intcllisitur  substantiam 
divinam  eo  tempore  infiisam  cssc  ;  nam  Deus  erat 
Christus  ab  fcterno  ;  scd  divinas  gratias  in  hnma- 


DE  CIVITATR  CHRISTIAWA,. 


291 


•pmiKi. 


nitatein  ejus  nccomulatas.      Postremo,  cam  UicitcAp.sxxrv. 
Dens  (Joel  ii.  28) :  l^imdam  de  spirifu  meo  sttper  nTr^i^^B, 
omneta  ramem,  et  jirophetabunt  Hlii  veatri,  etfiUee  i"'""  '■•'*'•' '" 
vestrte ;  scne»  eestri  somnia  sormiialmit,  et  jHrenes  ™i-.i.  .pw 
cet/ri  risiones  cidcbuNt :  ncm  intelligit  jiixta  spn-'"'*^"' "* 
stim  lileralem  Kpiritum  elTundi  poRt<e  quasi  nqtiam, 
sed  intclligit  ip^i  somnia  et  visiones  siipematnnile:». 
|[ispirAtioiictu  igituriiitelliKere,  taiiquam  Kpiritus 
Dei  iu  illus  iiitran-t  pmprie  dictuij,  per  quem  pro- 
phetarent,  vcl  spirituti  mali  iiitrareut  iu  plircucticos, 
lonaticos,  vel  epilepticos ;  uou  est  vcrbo  iHo  uCi 
Mcuuduni  senstim  Bmptiir»  Sacrse.    Nam  spirittig 
Dei  pro  gratia  sive  poteutia  Dei  suraitur,  opcrantis 
per  modum  nobis  ignotnm.  Etiam  (Act.  ii.  2)ve&- 
tns,  qui  dicitur  doraum  illam  implesse  ubi  congre- 
gati  erant  Ai)ostoU  in  diePentecostes.noii  ita  intelli- 
gendus  est,  ao  si  Spiritiis  Sanctus,  id  est,  subaiantia 
divina  ipsa,  ventus  esset,  sed  pro  signo  extemo 
prsesentise  diviiia),  efficicutis  in  ilUs  virtutes  illos 
Bacras,  qua3  ad  functiouem  apostolicam  crant  ncccs- 
sariie. 


CAPUT  XXXV. 

DR  STOMnCATtONE  IN  SCRIPTtTBIS  SACR19  VOCABCIt.ORUM 
R£GNUM  DEI,  SANCTUM,  SACKUU,  KT  SACRAMENTUSI. 

Regnum  Dei  tn  seriptis  tlieotogorum,  pr%<;ertim 
in  eoucionibns  et  tibris  dcvotionum,  sumitur  pro 
felicitatc  arterna,  qua  post  hanc  vitam  electi  in 
mimmo  coelo  fruituri  sunt;  quod  regmm  giorite 
vocant,  Sumitar  etiam  jiro  felicitatis  hnjus  arra- 
bone,  nempe  gratia  sauctificantc,  quod  appeltant 
regttvm  gratite.  Sed  pro  moiiarehia  civili  proprie 
dicta,  id  est,  pro  summa  potestat?  super  cives  per 

r  a 


292 


DK  CIVITATE  CHRISTIASA. 


CAP.  Kxxv.  ipBonim  suffmgia  acquisiui,  qate  est  significatio 
Dr*%niii»umt:  '^^8"''  uui»)«am  Bumitur.  Coiitra  iu  Scripturis 
in  S(fipt.>r.  s.- Sacris  invenio  reffnum  Dei  ubique  fere  significare 
fWBinmiminQi,  regttHm  proprie  dictum^  nerape  reKiium  quad  con- 
t*^!!^^!!!^!  stitutum  est  consensn  popuU  IsraeJitici,  qui  Dfum 
in  regem  sibi  pacto  ele^enint.  Pactnm  autem  erat 
hoc,  quod  Deus  Israelili?  traderet  tcrram  Canaan 
in  possessionem  £ct«rnam ;  et  quod  po])ulus  Deo 
obediret.  Ab  ipsa  creatioiie  muniU  Deus  in  omnes 
luimtiies  regnavit  non  modo  naturaliter  sive  jnre 
omnipotcntise,  sed  etiam  in  quosdam  homines  qui- 
bu!^  voce  imperavit.  Sic  ref^navit  super  Adamnm, 
impernns  {Gen.  ii.  l?)  ne  coniederet  de  arborecog- 
nitionis  boni  et  ma]i,  et  punieus  eum  cum  impera- 
tum  ejus  trangrcssus  esset,  iiempe,  cum  arrogassct 
sibi  judicare  de  hono  et  malo,  non  pcr  Crcalorissui 
maiidatuin,  sed  per  suum  ipsiua  sensum  ;  privavit 
enim  illum  vita  tetema,  quam  babere  potuit  propter 
arborem  vitw. 

Rursus,  regnavit  Dcus  in  Noah  ct  familiam  ejns ; 
qui  quanquam  octo  taiitum  essent  persoua:,  eraat 
tamen  regnum  Dei  proprie  dictum. 

Postea  aUoquutus  est  Dens  .4.brahamum,  fecitqne 
(Gen.  xvii.  7,  S)  cuni  illo  iwotum  in  hwc  verba :  Sta- 
tnam  pacttim  meum  inter  mr  ct  te,  et  inter  semen 
tmm  poxt  te  in  genenitioHihns  Jtui«,  fwdere  sem- 
pifmto :  ui  aim  Detts  tuux^  et  xeminis  tui  post  te: 
daboqne  tibirt  .semini  tito  terram  percgrinalionis 
tU(E,  et  omnem  terram  Canaan  in  pi^xaexaitmem 
<rteniam.  Abrahamus  in  hoc  pacto  promittit,  pro 
se  et  postcrilate  sua,  Deo  obedire  iUi,  qui  ipsxim 
alloquutns  cst.  Ex  altera  parte,  pftciscitur  Dens 
dore  Abrahamn  tcrram  Canaan  in  possessioncm 
flitemam.      Pi-o    monuineQto   autem  pacti   hujus 


OB  ClVtTATB  CnniSTIANA. 


293 


(vers.  1 1 )  instituit  Dciis  sacrnmcutum  circumcisio*  cap.  xxxv. 
iiis.  Atque  hoc  illud  cst,  quod  viicatur  pactum  et  p,~7^!;|^,„ 
Testaioentum  Velus.  Quanquam  autem  nomen '"  !^"i""'"  **• 
regiJt  m  eo  pacto  noo  sit,  res  tamen  manueste  ap-  ,i„„ro!<."mrH, 
paret.  Ktiam  nomen  regni  expresse  ponitur  iu  rt'l!l"[Z' 
paclo  hoc,  uiiiuatraute  Mose  postea  renovato.  Sa- 
cramentnm  autem  circumcisionis  aliud  uon  erat, 
quam  BncramcntiiiD  lidctitatis,  ut  nunc  sub  Tcsta- 
meiitnniNovnm  est  baptismus. 

Pactuu»  ad  montem  Sinai  cnm  Mose  renovatnm 
(Exod.  xix.  S.  6)  tale  est :  Si  ergo  amlirritis  rorem 
laeam,  et  custoiiieritis pactttm  mcnm,  critis  mihi  iu 
pecalitim  tle  cnnctis  populis  ;  luea  est  eniru  otnHis 
terra  :  et  vos  erttis  mi/ii  in  regHiim  mcen/otalc 
et  gem  sancta.  Idem  narratur,  Tit.  ii.  14;  ubi 
dicitur  Christum  dedisse  se  pro  nobis,  ut  purifica- 
ret  sibt  uos  in  populuin  a-t{iiot«iovjid  cst,  peculiarem, 
id  est,  (ut  sequitur  Kxod.  xix.),  non  aicut  geniet 
ali*P  meep  xtint.  Cseterffi  enim  gentes  potcntise 
quidcm  diviwe  subdiUe  eraut  per  naturam,  non 
autem  ]X!r  conseusum  et  pactum,  sicut  Israelitze. 
Dicitur  autcm  in  textu  pradicto  regaum  sucerdo' 
tale,  et  1  Petr.  ii.  9 :  sacert/otium  rcgale,  propterea 
quod  summam  potestatem  post  Deum  babuere  in 
illo  re^no  summi  sacerdotes.  Manifestum  ergoest 
rcgnttm  Dei  usque  ad  Samuelem  fuisse  regimm 
proprie  <lictuui.  Nec  dissentire  ridentur  potestatia 
poiitificia:  pro])Ugnatorcs,  qui  arguraenta  sua  pru 
potestfttc  Pflprc  pleraquc  dcducunt  ah  cxeniplo  sum- 
monim  sacerdotum  populi  Israeiilici.  Rursu.s.  idcm 
ooufirmatur  ab  eo,  quod  )>opulum  suiim  appellat 
gentem  &auctam.  SaHc/mu  eiiim  significat,  idquod 
Pei  est  jiire  spcciali.  Dci  est  omiiis  terra,  scd 
non  omnis  terra  sancta  dicitur,  sed  easola  quue  ae- 


'->94 


DE  CIVITATE  CHBISTIANA. 


CAP.  XXXV.  paTAtur  et  consecratur  ad  iisura  diviiiom  speoialiter. 
D««iK<uAnii«nc  **'ff»''™  ^^'  *it  civitas  Dfft  iflein  significant ;  nec 
ta  Haipmru  N».  modo  leees  ceremoniaJes  et  cultum  (liviiiunt  anud 
nainuniiaiUri.  IraeLitas  ordiiiavit  jJeus.tt^^d  etia.in  leges  civile.s  tjui- 
T»™!^hI!I!  1>UB  seireut  Israeiit*  ofiioia  sua  erga  se  invieem. 

Rarsus,  (1  Sam.  xii.  12)  alloquitar  Samnel  po- 
jiuhiin,  dicena :  VidenUx  qaod  Naas,  rex  Jiliortim 
.iinuiQn,  trmsHet  (tdrersum  rot,  (/ijrijifi.s  mi/ii  :  ne- 
quaijuaiity  setl  rex  iwperabit  nohis ;  cHm  Oomiuus 
Dcus  vester  reguaret  tn  tobis.  Undc  constat 
eorum  re^eu  proprie  dictum  fuisse  I)ci)m. 

De  loco  rcgni  Dei  loquitur  l.';ain.s  {xxiv.  :i3) :  Eru- 
besret  luna,  et  eoti/untlelur  sol,  cum  re^nacerit 
Domittus  exereituum  i»  Motile  Sion  et  iu  Jerusa- 
iem,  id  est,  super  terram.  Et  Michaeas  (iv.  7)  :  Et 
Domittus  refrnabif  super  illos  in  MottleSion,  id  ejtt, 
in  terra.  Et  lizfchid  (.\x.  33:)  fico  cfro,  dicit 
Domiiius  Deus,  quod  iti  manu  forti,  et  ia  brachio 
extenlOt  et  itt  Jurore  effuso,  regnabo  super  tos : 
et  (vers.  3?)  :  Suhjicium  vos  Kceptro  meo^  ct  m- 
dncam  tos  in  vincidis  ftederis,  id  est,  faciam 
ut  stetis  paeto  quod  pepegistis  mccum  per  Mosem. 
Etiam  in  Testnmento  Novo  de  Servatore  nostro 
dicit  aiigelus  (Jahriel  (Luc.  i.32,33) :  Erilmiiguiis, 
eljiliua  (diissimi  rocabitur,  cl  dabif  Hli  Domimts 
Deus  sedem  Dacid patris  ejus,et  Te^uabit  iadomo 
Jacob  lu  felcruum.  Regnavit  autcm  Oavid  in 
terra.  Adde,  quod  eo  uomincad  mortem  condem- 
natus»it,  quodrcgnum  Judxonim  postulaverit Ribi, 
et  ut  iuiinicuB  CVsaris  ;  quod  titulum  in  cruce  ejus 
scripserit  VihiimyJesasSazaremis  ItexJudteorum ; 
quud  coroiia  ex  spiuis  per  ludibriam  coronatus  sit ; 
quodc|Uc  discipuH  cjus  (.\ct.  xvii.  (>,  ")  iu  erimcn 
vocati  sint  a  populo  clamantc:  Hi,  qui  orbemcon- 


DE  CIVITATE  CIIItlSTIANA. 


295 


citant,  huc  cencrunt,  qitos  auceepU  Jason,  et  Aicap.xxxt. 
otttHcs   contra   tlecreta   Casaria  JacinHf,    regeia  u^^^TmZon* 


Sa- 


umiBrnluui, 


aiium  (licvHtis  etse  JcMum.    Ueenum  cteD  Dei  iu 'i',^"!'»"'^' * 

Scnpturii:,  propna,  iioii  mcuiphoncn  itignincatiune»>i.>t.Hn>"eiii<i. 
dicitur.  Idque  agiioscuut,  quicunquc  in  oratiooe^ 
Domiutca  dieunt :  tnim  est  regnum,  potentin,  et 
flloria.  Itlciu  cuutirinatur  a  pra:(licatione  Aposto- 
lorum,  nppropiiujuat  regimm  cwlorum  ;  et  ab  om- 
nibus  Cbristianis  precantibus,  ndveniat  regnum 
tuum, 

I  Idem  coufinnautia  loca  Scripturs  Sacrse  adeo 
multa  sunt,  ut  quod  interpretatio  contraria  recipe- 
retur  mirandnm  esset,  nisi  regibua  Christianis,  ut 
jura  sua  iu  regenda  ecclesia  perspicereot,  lucem  ni- 
miam  prajferreiit. 

Coi»ohi(Vnniis  ergo  regnum  Dei  regnnm  esse  ei- 
vile ;  prinmui  iii  pupulo  Israelitico,  ul)i  a  Mose  leges 
civilcs  reccperuut ;  et  proiegcm  Dei  primuui  fiiisse 
Moscm,  et  post  eum  summos  sacerdotes  siugulos, 
usquc  ad  tempus  ckctionis  regis  Saul,  (juando 
abolitum  est ;  et  quod  prsdixerunt  Prophetae  res- 
titueudum  esse  ;  et  quam  restitutionem  a  Deo  ro- 
gamus,  quoties  dictmus  iii  orutione  Dominica,  athe~ 
itittt  regHHtit  tutitH :  ct  cujus  jus  oguosciinus  di- 
cendo,  tnum  ent  regnuM,potentin,  et  glortn  in  se- 
euia  sreuloruat ;  et  cujvLS  promiilgatio  facta  est  ab 
Apostolis ;  et  ad  qnod  prsepnraudi  suut  humines  per 
Evaiitrelii  praedicatiunem.  Item,  regimm  Dei,  prop- 
ter  divini  throni  celsitudinem  dictum  reguum  cce- 
leste,  si  a  prnregibus  et  vicariia  suis  administran- 
dum  Don  esset  in  terris,  tatita  contentio,  tum  scrip- 
tis  tum  bello,  quantam  videinus,  de  qufcstionc  pcr 
qucm  Dcus  nos  alluquitur,  uon  fuisset;  nequetan- 
tum  curarum  sibi  dcdissent  sacerdotes  circa  juris- 


SOfi 


Dlt  CIVITATK  cnniSTIANA. 


CAi*.  wxv.  (Uctionem  spiritualciu,  quautuin  pi-scteTidutit ;  ueqtie 
p^V  _'(^^^  jurisdictioiicm  iii  cieIo  rex  quis^uam  illis  iudidisset. 
in  fcnpiBm  s»  Xh  hsc  iutLTnrt-tatioiic  ficcundum  litorom  vocft- 
n.tT> rTwu.u< iM,  uiiJi  regHum  fhn,  manifesta  fitsig^nihcatio  vociinuli 
-1  «.««».,im,i.  *««««;/».  iinirttm  eiiiin,  ni  regiio  Dei,  respondet 
vocabulo/)MA/r>?/m,  iu  civitatibus  hiimanis. 

Rex  in  nimii  civitato  est  persoiia  ptiblica  ;  iii 
oivitatc  Oei.  apjR-llutus  i-st  Dciis  .inactns  Israclis. 
Pupuhis  ubiqtie  civitiitiii,  popuhis  eivt  rjus,  (jui  per- 
tK)Uam  gerit  publicam ;  Israeliue  autem,  tieui])e 
popuUs  Dei  dicuulur  (Exod.  six.  6)  Gea*  sattcta. 
Nihil  enim  iii  Scripturis  Sacris  sauctum  dicitur, 
pr£eter  id  quod  Dei  esl  [wculiariter,  vel  i{isiim 
Dcum ;  sicut  {mbhcum  »emper  cfit  vel  civitatis 
ipsios  pcrsona,  vel  jdiquid  qriod  iilius  est  ita  pro- 
prium,  ut  nemo  privatuB  iii  eaudem  rem  jus  nlluia 
hiibeat. 

It-aquc  Siibbathuiii,  dics  Dei,  cst  r/iVx  «anctnit  ;^ 
tcmplum  Dci,  quod  v&t  Dei  doiniis,  dtmnn  .sattcta  ; 
sacriHein,  dccimie,  et  oblatiunes,  qiia?suntveetigalia 
Del,  vfficia  sancta ;  sacerdotes,  propheta',  reges 
uiieti,  (miiustri  Dei),  vtri  »ancti ;  spiritus  coelestes, 
(|ui  Deo  miuistraut,  (Dei  iiuncii),  Atf^eii  sancii, 
Ubicmique  denique  vox  Kauclitm  proprie  sumitur, 
ibi  Bignitieatur  nliquid  quod  Dei  est  proprium. 

Vox  profanim  iu  Scriptura  Saera  Bumitur  pro  co 
quod  est  commune  ;  ot  per  coiisequenB,  sanclum  et 
projtrinm  iii  regno  Dei  ideni  sunt.  Metaphorice 
autcm,  sancti  vocautur  etiam  viri  dcvoti,  qui  rcbus 
muudanis  ri-nunciautcs,  Dco  se  totos  dcdieuvenuit. 
tSancfipcari  autera  dicitur,  quod  dedieando  vel  con- 
gecrnndo  servitio  diviiio,  sanctum  faetum  est ;  ut 
scptimus  dies,  in  prieeepto  Decalogi  quarto  :  et  ut 
electijtu  Tt-stamento  Novo,  quaiido,  praidili  spirttu 


DK  CIVITATE  CHRISTIANA. 


297 


pietati»,  dicuntur  mnK-tiJifuri.     Sacrum  aiitem  est,  cai".  xxxv. 

quod  DiM  ab  homiiiibus  datum  et  rlpdicatuin,  sive  ,^  T^T 
ganctuni  fuctum  cpt,  ita  nt  iii  solo  cultu  diviiio  uten-  "•  f^-^v""^'  ^' 
dum  sit :    qualia  saut  templa,  atisque  doniuH  oni-rumit«p<«iiiM. 
tionis,  uiia  cum  utensUibut^,  miQislns,  victimis,  et  l^^l^l^^rum! 
oblationibus. 

Sanctifafh  {u;radii.s  suiit.     lCarum  euim  rcrum, 

qoc  a<l   usum   diviui   cultus    scparanttir,   aliqua:  M 

fiC|Mirftri  rursiim  iiosnunt  nd  servitium  vol  cuUum  I 

mngis   specialem.      Tota   gens   Israclitarnm   guns  I 

saiicta  erat ;    erat  tamen   inter  Israelitas  tribus  ■ 

Levi  speciatim  tribus  saucta  ;    et  iuter  Levitos  ■ 

sanctinres  cietcris  erant  sacerdotes  :   et  inter  sa-  ■ 

cerdotes  sanctissiinus  crat  sacerdos  summus.    Ter-  I 

ra  Judworum  erat  terra  sancta,  scd  urbs,  in  qiia  I 

coleiidus  erat  Deus,  magis  sancta  erat ;  et  urbe  1 

sanctius  crat  tcmplum  ;  et  teuiplo  sanctior  ea  pors,  ^H 

quje  api«rllabat«r  xanctitm  sanctorum.  ^^ 

Sarramtnttum  est,  quod  a  eommuDi  usu  separa-  ■ 

tum  Deo  conscoratur,  in    signnm   admissionis   in  ■ 

rejfnum  Dei,  ((pire  cst  qnasi  iiaturalizatio,  sive  juris  I 

civitatis  acquisitiu),  vel  in  meinoriani  taiiti  beneficii  I 

institutum.     fii  Vetere  Testamento  sigiium  admia-  I 

xionis  erat  circumcisio  ;  iti  Tcstamento  Novo,  bap-  ■ 

tixmus.    Commemoratio  in  Vetere  Teslameiito  erat  I 

agm  jmschaliif  esuf,  iht  quem  reiiovabatur  noctis  I 

illiu»  raemona,  tn  qua  libcrati  erant  a  ser>'itutc  I 

illgyptiaca;  in  Testameato  Novo,  celebratio  ccena  ■ 

Dominicre,  in  qua  memoratur  Uberutio  nostra  per  ■ 

uiortem  iu  oruce  Sei-\'atoris  «ostri  a  scrvitutc  pec-  ^J 

cati.     Sacramcutum  admissionis  sccnel  tantum  fit,  ^H 

proplerea  quod  .semel   tantum   ndmittimur.     Sed  ■ 

(]uonium  bencficiuin  Dei  iu  liomiuibus  servnndis,  et  I 

debitum  nostrum  tidelitatis,  opus  habet  ut  sspe  iii-  I 


298 


DECIVITATK  CHRlSTiASA. 


CAP.xxxv.culcetur.sacraineutum  eommemoralianis  sa>pius  re- 
,^^~^^^,^  pftteiidum  est.  Atque  hseo  duo  miramenta  pree- 
lo  titri^i..ra  s«.  cipua  suiit,  (*t  quasi  juramenta  solennia  fidelitatis 
nunnBaiuniM.  nostra:  crgE  Dcum  iiostnim  regem  et  rederaptoreni. 
l^y^jSJ^^I^  Actio  ciuideni  contiecrandi  omnis  »aoraraentuiii  did 
poteat;  scd»acraiueiitum,idest,juramentum  fidcli- 
talis  iu  civitate  Dei,  aliud  uullum  erat  in  Vetere 
Testamento  praeter  circumcisioncm  et  pascham ; 
ncqiic  in  Novo  Testamentu,  {>ra>tcr  bajttixmum  et 
ccenam  Dominicam. 


CAPUT  XXXVI. 

DE  VI^RBO  DEI  ET  PROPHETIS. 

QpANDo  in  Scripturis  Sacris  reperitur  c^riwi»  Deif 
vel  verbum  homini»,  tioti  iutelligeDdum  est  pro  parle 
orationis  ut  sumit«rrerA«?«  apudgrainuiuticos; 
pro  sermonc  perfecto,  significantG  aliquid;  ut  quan- 
do  is,  qui  loqnitur,  offirmaty  Hegat,  Jubet,  promit- 
iit^  utiaatur,  optat,  vel  interrogat.  In  quo  sensu 
verbvm  uou  est  voeabulum,  sed  semio,  GneceAoYor- 

RtirsuB,  verbHm  Dei  vel  hominix  intellijjitur  ali- 
qaaudn  pro  eo,  quod  Deus  vel  iiomo  loquutus  est; 
810  Evaiigelium  Mattba::i,  terbian  cst  Matthiei  i  all- 
quando  pro  eo,  de  quo  loquuttis  est ;  atque  hoc 
scusu,  ubi  Icgimus  in  Vetere  Testamento,  terha 
tlicTtm  regum  Jsraelis,  intelligenda  sunt  res  illis 
diebus  gestie,  qusB  verboriun  illorum  subjectum 
erant 

In  Testameiito  Novo  Graece  scripto,  verbnm  Dei 
stepe  ponitur,  non  pro  eo  quod  loquutus  est  Deus, 
sed  pro  eo  quod  de  Deo  et  de  regno  ejus,  id  est, 
pro  doctrina  Cbristiana  dictum  est. 


DE  CIVITATB  CHBrSTIANA. 


299 


lii  hoc  autem  sensu  idem  Mgiiificaiit  \of>^  ©towcAf.xxxvi. 
Pt  tbeoln^ia,  ut  nianifesium  est  Actor.  siii.  -IG :  ^.  „^  j^ 
Thhc  cofistanftT  Paulm   et  BarnabaK  dlieruHiy  *>  rwpiw^ik 
vobix  oporfebat  jtriimtm  loqui  rerbum  Dei ;  £ed 
quoniam  repellitiii  iliuf/,  ef  indigno/i  vos  judieatia 
leternie  pitte,   ecee  eonvertimur  ad  geute/i.     Id, 
quod  apiKllatur  hic  rerbum   Dei,  doctrina  erat 
Cbristiatia.    Item  (Actor.  v.  20)  ubl  Augelus  .'\iws- 
toloK  alloquitur  diceiis,  Ite,  et  statttex  loqvimini 
in  teutph  plebi  onmia  verba  ritie  hujus:  verba 
hujtts  vttee  ^ntficant  doctrinam  evan^licam ;  ut 
tet  PX  eo,  <|nod  versu  idlimo  fecisse  dicuntur, 

cm]>e,  omm  autrm  die  non  eessabant  in  templo 
doceules  et  pra-dieautes  Jesum  Christum.  Cliristus 
ttaque  suljjcotum  erat  verbt  vitse.     Porro,  Actor. 

v.  7j  rerbum  Dei  appellatur  rerbum  Eraugelii, 
quia  continet  doctrinam  de  regno  Cbristi.  Idcm 
verbum,  Kom.  x.  8,  9,  vocatur  rerbnm  Jidei^  id  est, 
nt  ibi  exptioatur  doctrina  de  Christo  veuturo  et  a 
mortuis  suscitato.  Et  Matth.  xiii.  19,  appellatur 
idem  eerbttm  regni,  id  e.st.  iloctrina  qnam  docnit 
Deus  circa  rcgnum  Dci.  Idom  deuiquc  vcrhiun 
(Actor.  xii.  24)  crcvisse  et  muUiplicatum  csse  difi- 
tar:  id  quod  de  doctrina  Evangeltca  intcUigcre 
facile  est,  sed  de  voce  Dei  difficilimum.  Etiani  ubi 
Sanctus  Riulus  (l  'fim.  iv.  1)  loquitur  de  doetriua 

edfrrnonum,  non  iutelligit  id  quod  dictum  est  de 
deeinone  aliquo,  scd  dwmonologiam  gcntium. 
Ex  his  duabufl  rerbi  Dci  fiignificfltioiiihus,  postc- 
rior,  ubi  sumitur  pro  doctrina  Cliristiana,  continet 
Scripturam  Sacram  totam:  prior,  non  item.  Quau- 
qnam  cnim  verba  li^c,  Ego  xam  Dominns  Deui  tuus 
etc.  a*(qne  ad  fineni  Deralofii,  verha  sunt  ipsius  Dei 
Mosem  aUoquentis;  pra^fatio  tamcn  illa,  loquutujt 


^ 


300 


DB  CIVITATE  CHRISTlATfA. 


U»  ntUa  Ihl. 
H  PraiiliTiiL 


CAP.xxxvi.  e*t  DominHJi  cunefos  sertaone*  /tos,  sunt  verba  ejus, 
qui  historiam  comcripserat.  Verbum  Dei,  quando 
sumitur  pr»  co  quod  loquutua  est  Deus,  siiguifica- 
tioncm  halict  intcrdum  propriam,  interdum  tropi- 
cam  :  propriain,  ut  verha  qute  loquutus  est  ad  Pro- 
pheta.s  moa  :  tropicani,  qoando  ponitur  verbum  pro 
sapientiu  vel  poteutia  Dei,  vel  pro  decreto  ejus 
ffiterno  dc  condeudo  muiulo.  Atque  hoc  seusu, 
vcrhum  Dei  eat^at  lKmen,Jiat^r7iwmentHm,Jttciu- 
mMs  homincm.  Eodem  scnKii  Joh.  i.  3»  de  verbo 
Dei  dictum  est :  omnia  pcr  illudjaefa  ■tuut,  et  mne 
illo  Jactttm  esl  nihi!  eorum  qure  Jaefa  xunt.  Et 
Heb.  i.  2, 3:  per  qucmjecit  secula,  et portat  oinnia 
verbo  virtutis  sua:  Et  Hehr.  xi.  a :  Jiile  intelligi- 
mus  aptata  esse  secula  terbo  Dei.  Verbum  autem» 
lioc  fteusu,  verhorum  omnium,  qua'  Deus  loquutua 
est,  est  priuium,  ut  in  ipso  principio  muudi  pronun- 
tiatum.  F.tiam  l>atini  etbnici  Tocnbulo  Jittum  in 
eodem  seusu  u:^i  suut. 

Sumitur  etiam  &Kpissimc  io  ScripturU  S 
verbum  pro  verbi  effectu  vcl  eveutUj  id  est,  pro  eo 
quod  verbo  affirmatur,  imperaturj  vcl  promittiturt 
ut(Psal.  civ.  19)  ubi  Joseph  dicitur  in  carcere  re- 
tentus,  donee  verbmu  ejus  renirct,  id  esl,  donec 
faetum  esset  quod  pradixerat  Pharaouis  piucemee 
circa  restitutionem  ejus  iu  miuisterium  suum.  Item 
(I  Re^.  xriii.  36)  dicit  Elljah  Deo  :  J^eci  omnia 
verba  tiia,  pro  feci  omnia  (juk  jusaisti.  Et  Jer. 
xvii.  I  ^i :  ubi  est  rerbum  Domiai,  ponitnr  pro,  ubi 
est  malum  quod  miuatus  est  Dominus.  Et  Ezech. 
xii.  28  :  Et  quodcnnque  hquutus  Juero  cerbum, 
Jict ;  nou  prolongahitHr  amplius  :  rcrta  pouuntor 
pro  factis,  quie  facere  populo  proiniserat.  Etiam 
iu  Tesstameuto  Novo,  (Mattli.  xxiv.  35J,  eaeli  et 


tm  in 

«criJ 
ro  eoS 


DB  CIVITATE  CIIRISTIANA. 


301 


1 

I 


flerra  irnnsibunf,  »ed  mea  rerha  non  tranJtihmt,  cap.xxxvi. 
id  est,  quioquid  promisi  fiet.    Item  Johannes  Kvan-    [JTwrtirii^i 
gelistft  (Joh.  i.  I),  in  hoc  sensu,  verbum  Dfi  appel-  rti>«ph.iii. 
Int  ipsum  Christum,  ct  paulo  post,  rrr6«m  factum 
eat  ctiro.     ChrixtuK  enim  a  prinpipio  promi&sua 
est,  (Gcu.  i.),  eratque  in  principio  opud  DeHtn, 
neaipc  vcuturum  illum  ab  scterno  decrevcmt  Deus, 
et  attsumpturum  carucm  humannm.     Itaquc  Serva- 
tor  noster  eo  loco  apptillatur  tcrhtm,  uoii   quia 
Cbristus  esset  protuittJtio,  sed  re*  promisxa.     Ver- 
hum  hoc  ideni  Johannes,  in  Epistola  prima  (i.  1,3), 
appt-IIat  rerbnm  ritie,  et  eitam  a-tertnm  ({Ute  erat 
apud  Patrem  :   et  in  ApocaljTwi  xix.  13,   nomen 

Jejtui  est  verbum  Dei,  quasi  dioeret,  hic  est  quem 
venturnm  esse  Deus  ab  aetenio  decreverat,  el  iii 
principio  niundi  promiserat.     Nihil  ergo  hie  dici- 
tur  de  incaniatione  vel  promissione  vocis  aut  Boni, 
8ed  de  incarnatione  ipsius  Deijilii. 
Suut  etiam  loca  nonnnlla  in  Scriptura  Sacra,  ubi 
rerhttm  Dei  |X)nitur   pro  verbis  wquitatis  et  ra- 
tioni>i,  etsi  uequc  a  pruplieta  prolata,  ueque  a  viro 
I      sancto.      Nara    Pharaoh  Nechao  idolatra  erat ; 
^B  quando  tamen  nuntio  misso  Josiani  monuit,  ue  sibi 
"  invadeuti  Carehemish  oppoiieret,  verlja  ejus  pro- 
fecta  esse  dicuntur  ab  ore  Dei;  eliam  Josias,  quia 
verbis  illis  non  ohedivit,  prselio  occisus  est,  ut 
legere  est  2  Chron.  x\xv.  21,  22,  23. 

Verhttfu  Dei  aliquando  etiam  sumitur  pro  dlcta- 
mine  rectse  rationis  ;  ut  quando  iu  cordibus  honii- 
num  p^criptum  dicitur,  ut  Psal.  xxxvi.  31  :  Jercm, 
xauii.  33 ;  et  multos  aliis  loeis. 

Vnx  prop/ietft  in  Scripturis  Sacris  si^nifirat  ali- 
quandd  prolocutorem,  id  cst,  ilhim  qui  alloquitur 
homiues,  ut  missus  a  Deo :  vel  Deum  alloquitur 


302 


DK  CIVITATE  CHRISTIANA. 


Df  mrbdpei, 
M  JYuplirtit. 


CAP.Y\?ivi.  ab  hoinhie.  Siguifioat  etiam  aliquando  enm,  qui 
fiitura  pnediuit.  jMiquaiido  etiuin  tHuiii,  qai,  ut 
meute  captiis,  loqiiitur  verba  incohjerentia,  Sxpis- 
siioe  autem  ponitiir  pro  eo,  qui  in  nomine  DeiaIlo> 
quitur  populum.  (iuo  sensu  Moses,  Saniuel,  Eli- 
jah,  Isaiah,  Jeremiah,  nliiqne  pmphetffi  erant.  Etiara 
in  hoc  seusu  suuiinus  sncerdo»  propheta  erat,  ut 
Joli.  xi.  51  :  hoc  atitem,  Caiphns,  a  tewetipso  non 
dijcit  ;  setl  ciim  esxei  potttifei  anni  illius,  prophe- 
iavit.  Etiam  qui  populum  in  ecclesiis  ChriKtinnis 
docuerunt,  (1  Cor.  adv.  3),  dicuutur  prophetagse. 
Kodem  seusu  nd  Mosem  dicit  Deus  (Exod.  iv.  16) 
de  Aarone,  erit  tihi  pro  prolociUore  ad  populum  ; 
eritgue  tibi  inatar  oris,  et  eris  ei  lu  ittstar  Det. 
Et  (Exod.  Tii.  l)  :  ecce  feci  te  Pharaoni  Deum, 
et  frater  tuas  Aaron  erit  propheta  ftius.  Abra- 
hamus  autein  ideo  prophcta  dicitur,  (fieii.  xx.  7)» 
quia  loquutus  est  pro  homine  ad  Deum.  Deus  euim 
Abimelecuu  in  somuio  alloquens  dicit,  nuHe  ergo 
rfntitne  hvmini  uxorem  Knaiii  ;  nam  csl  propheta^ 
ct  orahit  pro  te.  lutelli^i  hinr  potest  illos,  qui  iti 
ecclesiis  Christianis  ad  otfieium  vocati  suut  publice 
precBiidi,  non  improprie  jjropbetas  dici.  Prophetse 
etiam  erant,  quibus  immi.scuit  se  Saul,  1  Sam.  x.  5, 6. 
Eodem  snisu  Miriam  (Exod.  xv.  *iO)  dicilur  prophe' 
titsa.  Ita  quoqucsumi  debet  (1  Cor.  xi.  4,  5),  nbi 
dicit  S.  Paulus,  uuagf/iiig^uc  rjiti  prccatur  vel 
prophetai  eapite  opcrta,  etc,  Proplictia  cnim 
aliud  uon  significat  eo  loco  praterquam  Psalmis  et 
Cttutilenis  sacris  laudare  Deum  ;  id  quod  facere  in 
ecclesiis  etiam  femiuis  licuit. 

Prophelia,  quntenus  sumitur  pro  prfedictione  fa- 
turorum  contingeiitium,  non  solum  veris  prophctis, 
sed  etiam  aliquando  impostoribus  attribuitur,  qui 


DE  CIVITATE  cnRISTlANA. 


303 


IV>  •rrbn  t>«l, 
MPnrbMti. 


I 


prseclicerc  se  futuni  dicuut  |>er  spiritus  et  j»er  di-cAP.xxxvi 
-^-inationcm  KupcrKtitiosHin,  idquc  loultts  modis,  nt 
snpra  (cap.  xii)  spcciatim  diximiis.  Alquc  hi  exis- 
liniatioiieiii  prophetise  njajorcni  pcr  unum  aliqiiem 
eventum  fortuito  pnedictuiti  sil)!  acquinmt,  quam 
qua  innumeris  praedictiouibus  renimqua;  uon  eve- 
uerunt,  potest  toUi.  Prop/ietia  nou  est  ars,  nequc, 
nt  sumitur  pro  prjedictione,  ncpotium  constans, 
sed  ontLs  tempoiurium  ntque  e^traordinarium  im- 
positam  a  Deo,  plerumqne  viris  bonis,  sed  ioterdum 
etiam  raalis.  Mulier  illa  ab  Kndori  quse  dicta  est 
suseitassc  pliantawmii  Saniuelis  |jer  spiritum  fauiili- 
antm,  prsedixitquc  mortem  Saulis,  uon  ob  eam  rcm 
prophetissa  erat.  Neque  enim  scientiam  aliquam 
habtiit.  per  quam  id  potuit  facere,  ueque  apparet 
jussu  Dei  factum  esse,  etsi  impusturam  tllaiu  ita 
rexit  Deus,  ut  Sanl,  inde  territus  debilitatusque 
aiiimo,  pralio  victus  caderet.  Etiam  sermones  in- 
coliKrentea  apud  gentes  habebantur  pro  prophetia. 
Propheta;  eiiim  oiaculonnn  suonira,  tmic  prophcta- 
bant,  quando  vapur  aliquis  animos  eorum  cxpule- 
rat,  ita  ut  verba  quidciu  protulerint  inter  se  inco- 
hterentia,  et  ex  quibus,  ut  ex  tuateria  prima,  fieri 
poSRet  quicquid  quisque  vellet. 

Quaiiquam  autem  in  Scripturis  Sacris  vocabnli 
prop/w/a  tot  sint  sigraficationes,  frequcntia<nina 
tameu  ea  «st,  ia  qua  Bumitnr  pro  eo  cui  Deus  illud 
inimediate  loqnutus  est,  quod  is  homiui  vel  hoiniDi- 
bus  loquuttis  erat.  Scd  quomodo,  dicet  aliqnis, 
proprie  dici  potest  loquutum  esse  Deum,  qui  Hn- 
guam  aliaquc  organa  loquendi  non  hnhet,  sicut  ho- 
mo  ?  Quid  autem  ?  Qui/ecit  ocuhn/i,  dirit  David, 
(Psal.  xclii.  9)  non  videbit  ?  /s,  qni  Jecit  anrentj 
mon  andiet  ?     Ktsi  nec  videt  nec  audit  Deus  nt 


30-1 


DK  CIVITATE  CHRISTIANA. 


D»  '(^  rvi 

n  |inipb<ii>. 


CAP.xxxvi.  homo,  scit  taint:»  quie  dicimus  ct  facimus.  Ceete- 
nim  vcrba  illa  Davidiit  nou  pouuutur  ad  Daliirac 
diviuse  declaratiouem,  sed  ad  voluntatis  nostne  in 
l)eo  honorando  significationeiu.  /V(/t'r<*  enim  et 
aHtlire  sunt  attributa  hftnoris,  et  Deo  attribui  pos- 
Bunt.  Sed  si  iu  pro]iria  ct  stricta  significatioue 
sumerentnr,  a  catoris  ctiani  iwrtibus  corporia  \\\u 
DiBni  argumenta  similia  sunii  poi^ut,  tribucndi 
Dpo  Cfcteras  onines  nctioues  huinanas;  qiianim 
plurim£e  tur])«s  sunt,  et  pruiude  attribuere  illus 
Deo  coutumflia  niaxiina  esset.  Itaquc  vocem  Dei 
ad  bomincs  immcdiatam  sumere  oportet  eo  modo, 
quicunqne  is  sit,  per  qnem  facit  Deus  ut  Toluntas 
sua  inteUigatur.  Modi  nuteni,  quibus  id  facit, 
multi  sunt,  et  lii  Scripturis  SacrtggoUs  re)>eriuiidi. 
Ad  Adamum,  Evani,  ut  Caiu  loquutus  est  Wvm 
voco  su|>cniatnrali.  (luomodo  ItKjuutus  cst  Dkub 
Abrahamo,  aut«quam  e  patria  sua  venisset  ad  Si- 
chem  Cananieorum,  non  dicitur:  tunc  autcin  (Gen. 
xii.  7)  dicitur  aj>parmssf  v\.  Uuus  ei^o  iiiudns, 
cjuo  Deus  praesentiam  deelaravit,  erat  appttritio 
ave  visio.  Ilursus,  (Gen.  xv.  \\  verbuin  Domini 
venit  ad  Abrahamum  in  rixione,  id  est,  si;2:imra  ali- 
quod  illi  appaniit  prieKcntia^  divins.  Deinde  Doini- 
nus  [Qeu.  xviii.  l)  apparuJt  Abrahamo  in  visiouc 
trium  aiigetorum ;  ct  Abimclccho  (Geu.  xx.  3)  io 
somnio;  ct  ad  Lot  (Gen.  xix.  I)  in  ajiparitione 
duonim  angelonim;  ct  ad  Haf^ar  (Gen.  xxi.  1/)  In 
apparitioae  nnius  nngcli.  Itorum  ad  Ahrahamum 
(Gen.  xxii.  1 1)  tn  t-opc  a  ccelo  ;  et  ad  Isaac  (Gen. 
xxvi.  24)  noctu  in  xomnio  ;  et  Jacob  (Gen.  xxviii. 
ri,  et  Geu.  xxxii.  1)  in  visioue  angeloruiu.  Ad 
Moscm  (Exod.  iii.  2)  in  viaionc  flammjc  et  rubo. 
Rtiam  post  eevum  Musis,  ubi  mmlus  diviuEe  loquu- 


DB  CIVITATE  CIIItlSTIANA. 


30S 


tionts  immcfUnto  in  Veteri  Testamento  cxprimitur,  cap.xsxvi. 

j  gcmpor  loquutns  est  per  vtJthtieat  vel  per  aomnimn ;  ,„  ^,',^  u^ 
nt  Gidooiii,SjimiieH,  Eiiae,  Elislue,  Isaiie,  Ezechieli,  «Pwpiirti»- 
cieterisiiue  prnphetis;  et  iu  Novo  Testuineuto,  ut 
Josepbo,  IVtro,  Faulo,  et  Johauiii  Evaugelistas  in 
Apocalypsi. 

Soli  Mosi  modo  extraordinnrio  loqiiutus  est  iii 
monte  Sinni.  ct  in  Tahtrnaculo ;  et  summo  Racer- 
duti  iu    Tahernucuh ;  ct  in   Sancto   SaNclvrHtn. 

fScd  Mos<«,  ct  posl  eum  summi  sacerdottw,  pro- 
phets  eraut  etninentioris  gradus  quam  cseteri,  et 
gratifim  apud  Deum  majorem  inveneruut.  Nam 
l)eus  ipse  de  Mose  id  testatm'  (Num.  xii.  6,  7,  8), 
dicens :  Si  quis  fuerit  inter  tos  propheta  Domini, 
in  visioHc  appareho  ei,  tefper  somnium  /ot/uar  nd 
iUum :  at  iion  talis  fterru.i  meus  Moscs,  tjtii  /";/  om- 
rii  domo  mcu  JtdeliuiutuR  ettt  ;  ore  etiim  aii  o* 
loqmr  ci  paiatu,  et  hoh  per  mtigmata  etjigtiras 

\  JJomiuuin  ridet :  et  (Exod.  xxxlii.  1 1 ),  Doiainujt  lo- 
tjuutus  est  atl  Moncui  os  iitl  os^  sicut  hotno  lo^uitur 
ad  amicuiH  suuin.  Veruiitamen  Mosum  uon  altter 
alloquutus  ei^  Deu!>  (|uam  per  aiigelum  vel  angelus ; 

I  ut  habctur  verbis  perspicui.H  (Act.  vii.  38)  ;  ubi  Ste- 
phonus  de  Mose  loqueus.  hic  ext,  iuquit,  qni  fuit 
in  ccelesia  in  solitnditie  cuin  angelo  yw/  loqne- 

^hatuT  ci  itt  monte  Sinai.  Gal.  iii.  19,  ubi  Paulas 
de  lege  dicit :  ordinata  erat  per  angelos  in  manu 
tnediittori*.  Medintor  auteni  ille  erat  Moses.  duid 
c-i^o  diocM)duin  eat  de  niodo  quo  I>eus  Uiquutus  est 
Mosi,  niiii  quod  viuio  crat,  sed  clarior  quam  casterls 

[prophctts  data  cst.  Dcut.  xiii.  1 :  «'  surrexerit  iater 
vog  propheta  vel  xoutniulor  sotHnioruni,  \ox  jK)Ste- 
rior  intfrprctatio  taiitum  est  prioris.  Joel  ii.  2H, 
(iicit  Deiis :  £t  ent  po.it  htsc,  effundam  de  spiritu 

VOL.  III.  X 


sm 


DR  CIVITATE  CHHISTIANA. 


DawtelM 
KPlnplMtn. 


OAP.xxxvi.  t»ffo  super  omnem  earnem,  et  firoplietabiint  Jilii 
pettri,  etjili<s  venfrte,  seuejt  tesfri  Jtomaifi  xomnia- 
hunt,  eljnvenex  rextri  riMionex  ridehHnt  .*  ubi  rur- 
sus  propbeUa  exptmitur  per  xomnia  et  riniones  et 
xpiritnm.  Item  ijuando  Deus  Solomoni  proaiisit 
sapientiam,  somntum  erat,  ut  constat  ex  verbis 
ipsis,  {I  Reg.  iii.  15)  :  eciffilamt  Solomott^  et  intel- 
lexit  qnod  ettset  somniim.  Mauifestum  crg"0  est 
prophetas  extraordiuarlos  Veteri»  Tcstameiiti  vo- 
cem  Dci  tioit  alitcr  intfllexiKSi;,  qiiam  per  Jiomuia  et 
vinione*,  id  e^t,  a  pbiuitusiis  superiiatnralibas.  Cliue 
vooabantur  ctiam  spiritux  Dei,  ut  Zacli.  vii.  12, 
ubi  (iioil  Deus:  cor  suum  poituentnt  in  adamantem, 
ne  andireat  legem  el  rerba  qmv  mixit  Domintui 
exereituum  in  spiritu  svo  sancio  per  maHum  pro- 
plietarum  prinrum. 

Prophetarum  autem  in  Veteri  Testamento  babcu- 
tium  vocationem  perpetuam,  alii  snpreiai,  utii  sub- 
ortlinati  crant.  Supremoruni  primus  crat  Mosea, 
et  post  eura  smnmr  sacerdotex,  suo  quisque  tem- 
pore,  dum  fiacerdotium  rejcalu  erat.  Postqunm 
autem  jugum  Dei  cxcuflKcrant  Tsraelitie,  et  facl\im 
est  oflicium  summi  Bacerdotis  ministerialc;  quoties 
eousulendiis  erat  Dcus,  sacerdotes  Israelitarum  ves- 
timentu  sacra  iiiduen]nt,ct  consuluerunt  Dominum. 
non  suo  arbitrio,  sed  jussu  regura,  a  quibus  ali- 
quando  etiam  sacerdotio  privabaiitur.  Nam  Saul- 
us  (I  Sam.  \iii.  9)  holocaustum  afterri  ju.>isit  sibi. 
et(l  Sam.  xiv.  18)  aacerdoti  iiii|K.Tat,  ut  arcam 
afferrct  sibi,  ct  (vers.  19)  ne  afrcTret.  Etiam  in 
eodcm  capite,  (vcrs.  37),  constiluit  J)eum  Saulus, 
Idem  fecit  David.postquam  unctus  ftiisset,  etsi  an- 
tequam  regnum  possedisset;  quiBsi\nt  enim  a  Domi- 
no  (1  Sam.  xxiii.  2)  utrum  pu^iiaret  necoe  coutra 


DR  CIVITATE  CHHISTIANA. 


307 


PhUistaws  in  Ceilali.  Item  (vcre. »)  imperavit  Duvid  cap.xxxvi. 
Facerdoti  ut  ephoduiii  apportaret  i(>si,  ut  Domimim  iv„.rt»j)M 
consuleret.  Pi-aHerea  rex  Soloujou  (l  Keg.  ii.  27),  «ivoid-rti» 
saccrdotiuin  Atiiatharo  aufcreus,  dedit  Zudocho. 
Moses  crgo,  summl  sacerdotes,  et  rege»  pii,  qui 
I)eum  semper  in  rebus  ditficiHbus  Ronsuhienint,  pro- 
pUetic  erant  supreiui.  Quod  prop^ietis  extraordiua- 
riis  loqiiutus  sit,  dictum  mt  supru.  Quoinodo 
r  autem  h>quutUR  est  ud  prophetus  lios  vocationi!<> 
^P  perpetme  ?  Si  dicamus  Dcum  loquutum  esse  vel 
~  apparaisse  eis,  prout  in  sua  natm'a  existit,  negabi- 
mus  Deum  iufinitum,  invisibilem,  incnmprehcnsibi- 
I  lem  csse.  Si  dicamus  loquutum  esst;  pcr  iutusionem 
^^SpirifKM  Sancti,  quateiius  Spirltus  Sanctus  sig:ntfi- 
~  cat  ditinitatem  ipsatu,  sequahimu8  Mosetn  Chrisio, 
in  quo  solo  diviiiitas  (Coloss.  il.  *))  habitat  corpO' 
ralifcr.  Postremo,  si  dicamus  loquutum  Dcum  esse 
per  Spiritwn  SaNctnm,  ([uateuus  Spiritus  Sauctus 
eignificat  grutias  divinas,  iiihll  illis  attribuimus  &u- 
pematiirale.  Homines  enim  ad  pietatem,  justitiam, 
mbericordiam,  veritatem,  fideui,  et  vivtutum  fjeuus 
omne,  tvm  morale  tum  intellectuale,  disponit  Deus 
per  doctrinam,  exemplum,  aliasqnc  vias  untnrales 
et  quotidianas.  Quomoilo  crgo  Deus  prophctaa 
perj)etua^  vocationis  alloquutus  est,  quando  ab  illis 
coiisulebatur,  scriptum  non  inveniu,  ntsi  qnod  sum- 
mis  sactTdotibus  iii  Saiicfo  Satictonm  per  vocem 
ex  inter  Cbernbinos  loquutus  est :  scd  vox  illa,  ut 
et  cjetem  omnia  diviiiie  prie-sentifc  si^a,  angelus 
dici  potest,  quemaduiodum  somuia  et  cft:tera  sigaa 
supeniaturalia. 

Prophetis  autem  vonationis  iK-rpotua;,  sed  subor- 
dlnatis,  luquutinn  esse  Deum  supernaturaliter,  in 
Scripturis  nusquam  constat,  sed  naturaliter  tantum, 

X  3 


308 


DB  CIVITATE  CURISTIANA. 


DtnvtotW 
el  Prniphrtii. 


CAP.xxxvi.  eo  mnda  qno  ad  pietatem,  fidem,  et  juBtitiam  Aia- 
I>OTiit  Deiis  qiios  nd  salntem  destinavit.  Qni  moilus, 
rtsi  consistat  in  instnictionc,  educatione  houiinuni, 
vcre  tanien  dici  potest  Spiritus  Sancti  opcratio ; 
nam  inclinatio  oinnis  tuiu  ad  i»auctitatem  tum  ad 
vjrtutera,  a  Deo  cst:  quando  ifptur  propheta  loqai 
dicitur  per  SpiritutB  Dei,  intdligere  debemus  ita 
ilium  loqui,  ut  LKmis  per  prophetam  suum  summuin, 
eui  propheta  subordiuatus  obedire  obligatur,  loqui 
illam  jussit. 

Vivente  Mose,  prseter  ipsum  in  castris  Tsraelitn- 
ram  septuaginta  emit  viri,  qui  prophetAVfruiit. 
Qmo  modo  illos  Dcils  alloquutus  sit,  declnratuin  cst 
Num.  xi.  25  ;  dtfxcemiii  Diminti/i per  nubinit,et  to- 
quutus  est  ad  MoS('m,aii/'erims  de  Spirilu  qui  rriit 
in  Mosc,  ct  dftm  srpttiaginta  mrtT,  Cumque  re- 
qHieviKsci  in  eis  Spirituji,  projtkeiavcrunty  ncc 
ullra  cessarcrunt.  Ex  ({uibus  verhis  manifestum 
est,  primo,  propltetationem  eorum  ad  popnlum 
subservientem  et  subordinatara  fuisse  proplieta- 
tioni  Mosis,  per  cujus  spiritum  prophetavenint,  id 
cst,  itfl  ut  Toluit  MoBcs ;  quod  confirmalur  (vere. 
27-29)  ex  eo,  qiiod  cum  Mosi  dixisset  Josua, 
profiihe  iflos,  noluit  Moses,  dicens,  nc  temn/are 
pro  vir.  Sccundo,  cx  eodeni  loco  colligitur  spiri- 
tum  Dei  non  oliud  ibi  sigui6care,  praeter  parcndi 
voluntatem  ct  adjuvandi  ^foscm  in  admiuistratitme 
reginiinis.  De  substantia  enim  divina  intclligi  non 
potest,  qujB  soiummodo  in  Christo  habita^it  corpo- 
raliter.  Spiritus  ergo  ibi  &igDi6cat  donnm  sive 
gratiani  divinam,  qua  ducti  cum  Mosc  coopera- 
hantur,  cujus  habebant  spiritum.  Septuaginta 
enim  illi  viri  electi  a  Mose  aute  erant  quam  spiri- 
tura  Mosis  aceepis&ent.    Etiam  t  Sam.  xvi.  13,  14^ 


DK  CIVITATE  CHRISTIANA. 


309 


KpiritHn  Dci  ejiudem  liabL-t  sigiiificationem :  nbi  cap_xxxvi. 
ablutiis  a  Saulo  iji  Dav-idem  coHatus  fst,  ninjiriua,    "    '    " 
ucm  ad  populum  suum  regendum  elegemt  Deiis,  <>  r»|jwiui. 
|ci(lein  gratiam  saam,  qua  id  recte  facere  pusset,  im- 
pertint. 

Loquutus  DciLs  eat  etiara  aliquaudo  jier  mr\x:»  ; 
quie  sortcs  ])pr  illoR  scmpcr  nrdiuabontur,  qm  snm- 

Ininm  in  populo  habueruut  potostatem.  Sic  mani 
festairi  fecit  per  sortcs,  quas  ordiiiavit  Sauluin, 
(I  Saiii.  xiv.  '12,  43),  cidpaui  Jouatliaiii  filii  SatUi 
et  (Josli.  xviii.  lO)  divimt  Deus  tcrram  Canaiia;orum 
per  Bortes^quas  Josna  ordinacit  coram  Domino  in 
i>hifoli.  Videtur  etiam  per  sortes  fuisse,  quod  de- 
texit  DeiLs  (Josh.  xvii,  IH)  Achaiii  fartum.  Atqitc 
hi  mod)  simt,  per  quos  voluutatem  sumn  palefecit 
Deu»  in  Tc^itainciito  Vctcri. 

liMlem  etiam  asusest  iiiTestamcnto  Novo.  Nam 
Vii^lui  Maria;  loquutus  est  {Luc.  i.  28)  per  viti- 
onem  an^eli :  Josepho  (Matth.  i  20)  per  «o»mtwH ; 
Paulo  proficiscenU  Damascum  (Act.  ix.  3)  iu  visi- 
oue :  Petro  (Act.  xi.  5)  iu  vixione  lintei  magni 
eraiBsi  e  crelo ;  eidem  iu  carccru  (Act.  xii.  7)  per 
I  visioneiu  uHgeli  ;  ApostoUs  ct  scriptoribus  Testa- 
Hnicnti  Novi  (Act.  ii.  4)  per  gratias  variaa  Spiritus 
I  diviiii ;  et  Apostolis  nirsus,  cum  Matthiam  in  Apos- 
toliim  eligcreut  (Aci.  i.  26),  per  sorlcs.  Cum  ergo 
I  omuis  prophetia  prajsapponat  cisionem,  vel  som- 
^biwM,  vel  {^ratiam  aliquam  diviiiai»  egregiaro  \ 
"cumque  tam  hujasmodi  g^ratite  quain  soinnia  vel 
pisiories,  proficisci  possint,  non  solnm  supcrnatu- 
raliter  et  immediale,  sed  etiam  naturnliler  et  per 
causas  secundas ;  judicio  ct  ratiouc  naturali  upus 
t,  ul  tuter  f^ratias,  tisio/ies,  svwnia  naluralia  ot 
sujieniatumlia   rectc  distiiiguamus  ;    debemui>que 


310 


DR  CIVITATE  CnRlSTIANA. 


vl  rn)|ihc(k 


CAr.xxxvi.  ratiti  c»8e  iii  obedientia  pncstuiuln  homini  qui  pro- 
phetatn  bc  cssl-  dicit,  jubeKim'  ut  in  via  ad  salutem 
Ktcmaiii  itlum  sequaniur.  Nam  qui  (Ineem  se  offert 
vise  ad  felicitatem,  regt-re  et  rt^nnre  xndt;  ctijus 
rei  per  uaturnm  Iiomines  tiimies  avidi  sunt,  et  per 
conseqtiens  flmbitionis  et  imposturffi  merito  sus- 
peoti ;  ct  proiiide  ab  uimquoque,  antequnm  obefti- 
entinrn  pra-stat,  examinaiuU,  nisi  forte  re^ere  iu  \ia 
salntiti  is  vult,  qui  in  eivitnte  summam  habet  potes- 
latem,  vel  qui  ab  eo  authoritatem  acceperit.  Nisi 
eitim  exauiinntio  proplietarum  et  spirituun)  uui- 
rnique  ex  populo  perniissa  e?set,  notae  et  sigriia 
omiiin,  (jHibus  propbctw  vi-ri  n  falsis  dirTtiufrunntur, 
frustra  fuissent.  Quuniam  ergo  sigiia  diftingueudi 
prophetas  et  spirituK,  expasita  suut  Deut.  xiii.  I,et 
I  Joh.  iv.  I,  et  qnoniam  tanta  crat  wib  Vcteri  Tea- 
tanieiito  prophetatio,  et  in  Novo  tnnta  pnedicatio 
contra  prophetas ;  ct  ([Uoniam  major  plerumqiie 
est  prophetanim  fiUsorum  quam  verorum  uumerus, 
obligatur  nnusquisque  periculo  aiiima!  sua;  doctri- 
naj*  prophetarum  examinare,  et  qucrn  sequatur  dili- 
genter  considenire.  Tempore  re^ffis  Achab  { I  Reg. 
XJcii.))  >■>  quHdrii\t;entis  prophetis  nnicus  emt  vcruij. 
Michaca».  Dc  pruphetis  Jeremias  prophctu  (lir. 
U)  dicit  a  Dco;./V//*o  jtropfiela:  mlicinantur  ia 
nomine  titeo  ;  iioN  niiii  <'ox  ft  non  prtecepi  r/*, 
neque  loquutuH  mm  ad  eaa  ;  tisioHcm  memineem^ 
et  dirimttiuiicitt/ratidHlentam,f't  /leduefionem  cor' 
tfi»  sui  profihefant  robiji  .•  et  (xxiii.  16)  jubet  Peus 
ipse  ue  ilios  audiamus.  Notife,  inquit,  andire 
rrrha  firoplielarum,  f/tti  prophrlanf  roftis,  et  deci- 
pinttl  ro/i :  tixionein  eordix  snt  iotfiimilHr,  non  de 
orr  Dtniini. 
Qnoniam  igitur  sub  Tcatamento  Veteri  interpro- 


DK  CIVITATR  CnRIRTIANA. 


311 


¥ 

» 


tphetos  vlsloiiarios  tot  craiit  rixa:,  contcudoiitium  capjcxxvi. 

finter  se,  et  queerentiiim  {'2  Chron.  xviii.  23)  quaudo  uT^^itoUH 
dUcetait  a  me  Spirifus  iturus  ad  fe  ?  vocantium-  h  iv.piirtu. 
que  se  iiuituu  ineiKlacet;  (ut  Jerein.  xiv.  14) ;  tot- 
que  coiitroversiie  hodie  sunt,  sub  Testamento  No- 
To,  praeteiidentiam  Spiritum  Sanctum;  unusquisque 
tuuc  obligahatur,  et  nunc  obligatur  ratione  sua  na- 
tiirali  Hti  ad  re^ilas  illas,  quas  nobis  pr{e.scripsit 
Deua  ad  distiiiguenduni  inter  reruai  t^^t  fal.tum  pro- 
phetam,  proplKtaruia  doctrinis  npplicaiidas.  (iuo- 
rum  regularum  sub  Teiitamcnto  Vctcri  una  crat,  ut 
doctriiia  prophetie  ronformis  es-set  doctrina;  qviam 
doouerat  propheta  -supreinns  Mos«s,  uempe,  qui 
summam  habuit  in  castris  Israelitarum  potestatem. 
Kegtila  altera  erat,  ut  posset  miraeula  operari,  ut 
ostensuni  est  supra  ex  Deut.  xiii.  1,  etc.  Sub  No- 
vo  Testamento  uuica  distingiienrti  inter  prophetas 
regula  rcjicritur,  iieinpe,  %\  ductriuam  hauc  pncdi- 
carct,  Jcsim  esse  C/iri^fuiu,  id  cst,  Jesum  csse 
Judawruni  rcgcm,  qucm  venturum  propheta;  Vetc- 
rit>  Te^tamenti  prophetarunt.  Quicuuque  autem 
doctrinam  hanc  negaret,  qusecunque  miracula  vi- 
deretur  facere,  propheta  faJsos  est.  Nam  Juhannes 
Evaiigeliata  (1  Epist.  iv.  3,  ctc),  de  exauiinc  spiri- 
tDum  an  es  Dco  cssent  neone  diisserens  t  in  hoc, 
inquit,  rognoscitar  Spirifujt  Dei :  oaniijt  spiritus 
gui  eon/itetur  Jesum  Chrintnm  iu  carne  rtmigse, 

tex  Deo  esl,  id  est.  propheta  Dei  est  concionator 
evaugclicuit  iile,  qui  contitelur  pnedicatque  Jt^um 
csse  Christum,  sive  concionator  talis  sit  vir  pius, 
sive  impius.  rrophcta  euim  unn  per  suos  ipsius 
mores  ant  fidem,  sed  per  authoritatem  lcgitimam 
prophcta  fit.  Loquitur  enim  interdum  Deus  per 
proplietas,  quoroui  persouas  i-eprohavit,  ut  per 
Bmilainum,  ct  fumiDam  ab  Kndur  maleticam.     Kur- 


« 


312 


I>E  CIVITATK  CIIRISTIANA. 


DcnflsUd 


[CAP.xvxvi.  SU8,  vcrBU  proximo,  Jobantics  idom,  omnis,  inqniC,_ 
spiritu*  qui  itoirit,  icl  eat,  non  prphpiidit,  Jeauti 
ex  Deo  nott  est ;  et  hic  est  Aniichristnx.  Ilemila' 
crgo  utrinque  recta  est,  nempe  eum,  qui  Mfssiiim 
jam  venisse  pnedicat  in  persona  Jesu,  prophetam 
verum^esse ;  eum  antem,  qui  venisse  negat,  sed 
veuturum  expectnt  iu  persona  alicujus  impostoris 
futuri,  proplietam  esse  fHlsura.  Uuiuscujusque  ergo 
hominis  CUristiani  et  de  sulutt*  anima:  sua;  solliciti 
interest,  connri  scire  ct  diligeater  cousidcrare,  qui* 
sit  in  civitate  sua  propheta  aummus,  id  est,  quis  sit 
illc  homo,  vel  ecetus  homiuum,  qui  iu  cJvitate  gerit 
personam  Dei ;  et  quaiido  iUum  coguovit,  dootri- 
nam,  quam  doeeri  ille  jusserit  in  Dei  nomiue,  pro 
regula  hahere  in  doctrinarum  earum  di&cussione, 
qua;  a  proplietis,  sive  cum,  sive  sine  rairaculo,  pro- 
feruntur.  Quodsi  pruphetam  aliquem  coiitra  rega- 
lam  hauc  docentcm  audicrit,  nou  ipsc  viudicabit, 
sed  faciet  quod  fecerunt  ilH  qui  in  castris  tsraelita- 
rum  prophctaiites  nudierunt ;  id  e.st,  summo  impc- 
ranti  indifahit,  atque  illi  permittetstatuere  «t  rult; 
et  siquidem  doctnnas  eonmi  improbet,  improbabit; 
siu  probet,  sequetur,  iltisque  obediet,  ut  quihus 
Deus  spiritum  dedit  ex  spiritu  ejus  cui  summam 
dederat  potcstatfm.  Nam  homines  Christiani,  nisi 
regem  suum  vel  ccetnm  supremum  pro  propheta 
Dei  agnoscant,  necesse  est  ut  sun  ipsorum  somuia 
et  cordium  suoruni  tumorem  pro  spiritu  Pei  bu- 
bcant  et  sequautur ;  vcl  ut  duci  sc  siuaut  a  potes- 
tutihu.s  cxtemis,  coutru  salutcin  civitatis;  vel  a 
concivibus  suis  ambitiosis,  |)cr  c^umuiai»,  nd  sedi- 
tionem  excitari,  siue  alio,  quod  doctrinam  eomm 
coutirmet,  miraculo,  prajter  successum  et  impuui- 
latem  nliquando  admirabilem. 


OB  CIVITATB  CHHISTIANA. 


313 


CAPUT  XXXVII. 

DE  MIRACULISET  RORUM  USU. 

I^R  miracttla  iDtclliguntur  opera  Det  tnirabilia.  xxxvri. 
tiaoiiiam  autem  <lubitare  solent  homiues,  suani  .,^  '  ■"" 
ipsomm  sequuti  rationem  nataralem,  ulrum  quou  a  »««rm»u.ir 
proplieta  pro  mandato  nc;i  pronuntiatur,  mantla- 
Imn  iiwius  Di-i  sit  necne;  miracitla  \\\  SacrisScrip- 
luris  vocaiitiir  Kigmi,  ut  qnac  voluntntis  Dci  aigna 
sunt;  sictitetiam  apnd  seriplorcs  etlinicos,  propter 
eaudem  rausam,  vocuntar  o.itenla  vX.  portcnta.  Ut 
iutelligatur  ergo  quid  sit  miracitluiH,  obsjcr^^autlum 
est,  qUECiutm  opera  ea  sint  qu;e  tiomiiies  admiran- 
i«r.  Sunt  autem  quce  faciunt  ut  opus  aliquod  atU 
mirenturj  dna;  tantum  res.  Altera,  si  sit  rarum, 
mijus  simile  raro  aut  nnnquam  ante  factnm  vide- 
raiit ;  altern,  si  postquara  fiictum  cst,  concipere  nou 
possunt  ]>er  causas  naturales  factum  esse,  sed  so- 
luniuiodu  jjcr  operatiuuem  Dei  iininetliatam.  Nam 
si  fact)  causas  naturulcs  iutcUigimus,  utcauque  opui* 
rarum  fuerit,  vel  si  factum  similc  sjcpe  viderimus, 
etsi  caiisam  ejus  natunUem  non  cuncipinins,  nou 
ampUus  admiramur,  nec  miracttlum  appellamus. 

Itaquc  si  bos  aut  equus  loquerctur,  miracnltim 
vticaretur,  quia  rarum,  (rt  cujus  eausma  naturalem 
nan  possumiis  imaginari.  Similitcr,  i»  gcncra- 
tione  aiiimalium,  naturee  de%iatio  omuis  insotita 
pro  mirarulo  haberetur.  At  si  homo  vcl  nnima! 
aliud  sui  simile  generet,  quauqimm  et  hoc  et  illud 
quomodo  factum  sit  seque  net^ciamus,  miraculnm 
estie  non  putamus.  Item  si  homo  trauidbrmaretur 
In  Inpidf:in,  inirarnfum  essct ;  quin  rarum :  sed  si 
lignum  ttu  uiutiirctur,  quiu  si£\tc  fit,  miracuium  uun 


314 


DC  CIVITATE  CilRISTIANA. 


xxxvn.  est:  »que  tameii  if^uoramus,  quomodo  id  in  ho- 
mluc  et  Ugno  Duus  operetur. 

Arcus  primus  in  cnclo  apparens,  miractilum  erat ; 
quiaprimus,  id  est,  iniiolitus  ;  et  quia  pro  si^o  in 
ccelo  a  Deo  osteusus  est,  ad  significanduui  uou  am- 
plius  diluvio  periturum  esse  mundum.  Verum  ho- 
die,  quia  arous  cojlestes  videntur  sape,  mirurula 
uemini  sunt.  Kursus,  opera  mirabilia  artc  ttumana 
multa  producuntur;  quia  tamen  postquam  factii 
sunt,  quomodo  facta  sunt  intelligimus,  non  hnbe- 
mu»  ea  pro  niiraculis. 

.AdBiiralio  dependet  plerumque  a  scientia  el  cx- 
pcricntia  huminum,  ita  ut  alii  videatur,  quod  ndit, 
mirncHluMi  alii  nou  videatur.  Itaque  homiues  ira- 
periti  et  superstitiosi  pro  magnis  miraculis  habere 
solent  ea,  qme  periti  doctique  omnino  non  miran- 
tur.  EcHpses  solis  et  lunce  pro  o|>eribus  superua- 
turalibus  a  vulgo  habita;  quuuilam  suut;  quanim 
causas  naturalcA  dooti  viri  intelligcntes,  eas  praedix- 
eruut  Ktinm  homines  callidi  inter  sc  confocdenkti, 
secretas  actiones  iucuuti  et  imperiti  hominis  exqui- 
reutes,  easdemque  ipsi  post  uarrautes,  mafcn»  ad- 
mirationi  fnerunt,  cum  cautis  prudcntibusque  viris 
non  tam  facile  impouere  potuissent. 

Ad  natiu-ant  iniracnli  etJam  pertiuet,  ut  eo  fiiie 
factura  sit,  ut  uunciia,  ministris,  et  prophetis  Dei 
fides  apud  populum  habcatur,  sciatque  iudc  popu- 
lus  missoK  illos  csse  a  Dcq.  Itaquc  creatio  muncli, 
et  postea  diluvium  uiiiversale,  mirabilis.sinm  opcra 
erant ;  quoniam  tamen  non  eo  line  a  Dco  facta 
eraut,  ut  iniuistro  suo  fidem  facerent,  miranila 
appellari  non  solent.  Sed  opera  Uei  in  aKjH:\pto 
per  MoKem,  mirarufa  erant :  propterea  quod  eo 
fine  facta  snnt,  ut  cretlerct  poptUus  Israeliticus 


RE  CIVITATB  CnH18TlANA. 


315 


I 


veuissc  ad  cus  Moseiu,  iiou  cuusilto  suo  et  com-   xxxvtr, 

inodi  sui  rausa.  sctl  missum  a  Dco.    Quuiido  enim    ~:    T' 

juflseriit  illum  Ucm  Isruelitas  a  scrvitutc  /l^yp-  ""™u.« 

tiaca  libemre,  disit  Deo  Mosts,  (Extxi.  iv.  I),  tioa 

ini/ii  eredent,  seH  dicfnl^  DomitiHS   non  apparuH 

wifii.     Pote.''tatein  ei-gn  illi  dL-dit  Deus  coiiverteudi 

viigain,  quam  in  luanu  ttahpb&t»  iti  serpciitcm,  et 

rursMS,  jierpeiitem  convertendi  in  virgnm ;  et  ma- 

nuut  suaui  lcprosom  fiieiciidi,  el  rursus  sunandl,  eo 

fine  ut  credereiit  IsiaelitK  Deum  patnim  suoruni 

tlli  apparuisse.      Cum  autem  mirncula  lijec  coram 

populo  operatus  csset.tuno  (vers.  31 )  dicitur  popu- 

(mn  illi  crciiidisst'.     Popnlus  tnmen  ilti  non  sta-  i 

tim  obcdivit»  nictiicns   Pliarnouem.      Alia  igitur 

miracu/a   fccit  Dcus,  pcrcudens  j^ypttos,  sed  de 

eo  fine  nt  Mosi  Israelit®  crt*derent     Similiter  st 

mlraeii/ti   facta    a  Deo    per  Mosem    proplictasque 

usquc  ad  captivitatL-m,  at(|ue  ca,  tjux  facta  suut  a 

Sen'atore  nostro  et  Apostolis  cjus,  consideraveri- 

tnus,  inveniemus  facta  esse  eo  fiue  omtiia,  ut  fidem 

faccrent  vpI  confirrnareut,  nou  adveuisse  eos  sua 

ipsornm  caiisa,  sed  a  Deo  missos  ftiLsse.     Nec  ta- 

men  miractthrnm  scopus  erat  uuiversim  in  omni- 

bus  fideni  facere,  aed  in  electis  tantuni,  nempe,  iis 

qut  salvandi  erant.     Pln^nruni  eiiiiit  .Cgypti  finis 

non  erat  couversio  Pharaonis,  cujus  cor  obduratu- 

rum  »e  esse  pr^edixerat  Dcus,  ue    populum    abire 

siueret  ;   et  Pharaoh  cum  eos  dimisit,  nou  tuiracu- 

/is,  scd  plafji!'  motus  id  fecit.     Item  de  Servatore 

nofitro  (Miitth.  xiii.  58)  scriptum  cst :  hou  mu/ta 

miracuUi  opcralim  ii/nm  csnc  in  patria  sua,  prop- 

tcr  eorum  iHcrednlitatem  ;  et  (Marc.  vi.  5)  scribi- 

tur,  von  potcraf  i/ii   rirtiiiem  iil/am  facere,  nixi 

pniieox   injirmox    impositis   mnnibus  curnvit ;   et 


StG 


DR  CIVITATR  CHRISTIANA. 


XXXVII.  vtirabatur  propter  increduiUatem  eorem.  WvsiU 
iiBininHiik,  ^^  puternus  potentia  coruigse ;  aut  finem  miraeuio- 
« rvfiBi  luu.  f.„f„  jilium  fiiisse,  quam  coiivertere  increduloa.  Nam 
quae  fecenint  miraeula  Moses  et  proplieta!,  ct  ipse 
Christus  et  Apostoli  ejus,  homines  ad  ecclcsiam 
aggro^ndi  enuita  omuin  feceruut.  Quid  ei^  di* 
ceitdum  mt,  uisi  qiiod  Servator  nusttir,  missus  a 
Patre,  potenti:L  a  Patre  data  aliter  uti  uou  iHJtuit, 
quam  ad  conversionem  eorum  tantum  c|Uos  Pater 
ejus  non  rcpmbaverat.  tinod  locum  huric  S.  Marri 
cxponcntes  quidaro,poui  dicunt no^/ /fo/^ ra/  pronoA 
vo/iiit,  nou  necessario  id  faciuut,  et  sinc  exemplo 
lin^te  Gneca'.  Ab  bi»,  quw  jam  dicta  suut  de 
liatura  Btiraculi,  defiuiri  pjtest  ittiraculum  fjsse 
opuJt  Dcifpra-ttrr  opendioHem  Haturee  i»  erealiotie 
ordiTuitam,  eo  Ji»e  far.tum,  ut  cognoseerml  eleeti 
nuHcium  a  I)eo  extraordinaritim  nd  eos  ■mlutis 
eorum  cama  missum  etse. 

Ab  liac  auteni  defiuitioue  iuferimus,  priroo,  mi- 
raculmn  uou  e^sc  cffeetum  virtutis  alicuju»  in  ipsia 
pmplicta,  ad  cujus  verbum  fiictum  cst,  sed  opu» 
Dei  iuunediatum. 

Secuudo,  neque  diabolum,  ueque  aDgctum,  neqoe 
spiritum  creatum  quemcunque  miraculum  facere 
posse.  Nam  ucfjue  si  virtute  uaturalis  alicujns 
scientiie  id  faciuut,  iicque  si  incantatioue,  aut  ex- 
cantatloue,  id  est,  virtute  verljorum,  miraculum 
dicendum  est.  Si  propria  poteutia  i<i  facei-c  potnit 
incnntator,  potcntia  aliqua  t^sset,  qu?e  a  I)eo  non' 
depentleret ;  qund  oimies  ncgaut.  Siu  poteutia  » 
Deo  data  extraordinaria  fociat,  miraculum  oorum 
non  est,  scd  Dei  factuni  immediatum. 

Sunt  Srriptura;  Sacne  loca  alitiua,  qure  miracu~ 
ioruM  u|K.-nitiuuem  attribuurc  videutur  iuvaulatiuu- 


DE  CIVITATE  CHRISTI Alfl A. 


317 


I 


» 


ibus  et  artibiifl  magicis  ;  ut  (Bxocl.  vii.  II),  ubi  \c-  xxxvii. 
jfiraiw  quof!  postqimm  Most^  virgmn  suain  proji-  |I)^~^^. 
ciendo  in  terrani  convertisset  in  serpi^ntemj  Afagi  rtflifnmw«<.- 
JEf^yptii  /titnile  feeeruHt  hcftntationihvH  suiji :  et 
(vers.  22)  quod  postquani  Moscs  aquas  .^''gyp- 
tioruin  convertisset  in  saiiguineu),  idem  Jecertmf 
Mtiffi  iHcatttntioaihux  nuix :  et  (Exod.  viii.  7),  post- 
qnam  Moses  per  poteiiliam  I)ei  in  terras  .'Fj^^p- 
tioruni  induxisset  rauas,  simtle  fecertmt  Mafrt. 
Nonne  mirucula  efficaciam  habere  a  so«o  verbo- 
rum,  et  ab  hi«  locis  satis  probart  cxistiraabirauH? 
Attnmcn  iiullus  Scriptura;  locus  doctt,  quid  sit  in- 
cartatio.  Ita»iiio  si  incnntatio  non  sit,  ut  multi  esse 
putant,  eff(xtio  mirabilium  p«;r  verbii  et  sonos,  sed 
impostuni,  et  modis  naturalibus  facta  illusio.  adeo- 
que  procul  ab  operatioue  supeniaturali,  ut  itnpos- 
tores  ipsi  soieiitia  nulla  cau&arum  natiiralium  ut  ea 
faciaut,  nec  alia  re  imiigeant,  quam  iguorantia,  stu- 
pore,  el  auperstitione  communi  geueris  humaui ; 
loca  illa,  quie  opinioni  de  magica  et  incautatioiii- 
bu8  favere  vidcri  poNSUut.  alium  scnsmn  habere 
(lcbet)t,  quam  primo  intuitu  habere  videaiitur. 

8atis  enim  manifestum  est  vcrba  effectum,  nisi 
in  eos  qui  iutelligunt,  babere  nullum  :  neque  effec- 
tnm  in  ipitos  iDtelligentes  ullum,  pncter  declara- 
tioueu  quid  cogitant  llli  qui  loquuntur.  Itaque 
quando  virga  videtur  serpeus,  aut  aqua  Kanguis,  aui 
nliud  miracnUtm  factum  ridetur  per  incantationem  ; 
nisi  fiat  ad  populi  Dei  sdlficatiouem,  neque  virga, 
neque  aqua,  neque  abud  incantalur  prirtcr  »]iccta- 
torem  i  totumque  miraculum  iiicantatoris  iti  co  con- 
sistit  ut  Impostor  bomiiicm  dccqicrit :  quod  mira- 
cn/um  non  cst. 

Tanta  enim  est  humaiii  geueris  ignormitJa  ct  ad 
errandum   prochvitas,  md  maxime  eorum  qui  cau- 


318 


DF  CIVITATR  CITRISTIANA. 


XXXVII. 

Dg  lalriKiiIls 
«Ininiin  luii. 


saniin  naturalium  et  cousiliorum  humanoriiui  im- 
periti  sunt,  ut  infinito  numero  faHaciarura  obaoxii 
perpetuo  vivant.  Sed  tlmuniatursromm  genera 
pcrsequi  longum  esset ;  hi  taiucu  quicqnid  fece- 
runt,  sua  singuli  a^ihtatc  fecerunt.  Sed  i^t  impos- 
tnras  eorum  cunsnlcremus,  qui  ftedcrati  faciuut, 
nihil  factu  impo8siI)ile  vidcbitur,  quod  possibile  est 
credi.  Homines  eniin  improbi  si  dno  tanium  con- 
spirarent,  unus  ut  simuluret  se  cJaudum  esse,  alter 
ut  incantatioue  illum  sanaret,  multos  deciperent : 
sed  s\  conspirnrcnt  multi,  ut  unus  simularet  $e 
claudum  cssp,  altcr  ut  eum  ^anaret,  et  reliqui  om- 
nes,  uttestimonium  dicant;  decipient  multo  plures. 
lu  tali  generis  huuiuni  proclivitate  fidem  mira' 
culig  teraere  adliihendi,  cautda  mellor  esse  nun 
potpst,  quam  quee  a  Dl-o  [Wrr  IVIo«em,  ut  autc 
dictum  e.!4t,  docctur  Dent.  xiii.  I,  ct  Dcut.  xviii, 
3S,  nempe,  oe  pro  propheti»  hahcamus  iltos 
qni  religionem  aliam  docent,  quam  quae  ab  eo, 
qni  pcrsonaw  Dei  iti  civitate  gerit,  legibus  [ler- 
mtttitur  ;  niK|UC  ctiam  illos,  ii  uovum  ahqiieiu 
articulum  obtrndcre  concntnr,  pro  prophetis  ha- 
beomus,  sine  minini/o  indubitato.  Itaque  ut  Ma- 
ses  suo  tempore,  et  Aaron  smecessoresque  cjus 
temporibtis  suis  ;  ita  summi  iniperante^  in  pupulo 
Christiano,  id  est,  ecclesiarum  summi  rectorcji  om- 
nibus  temporibufl  con.suh;iidi  suut,  quas  ductrina.s 
doceri  permiseruut,  antccpumi  mirficulii  aut  pro- 
pbetis  ignotia  tidcm  habcamus.  Etiain  miracitla, 
qua;  prffitcnduntur  doctriuis  uovis,  debemus  videre 
ipsi,  et  quantuni  possumus  excutere,  et  examiiiare, 
et  s<N;undum  rntioncni  publioam,  id  e«t.  seouudnm 
rationem  cjus  qui  summam  hahct  in  civitatc  potes- 
tatem,  de  veritate  miracuii  judicare.     EKempli 


DE  CIVITATE  CU  RISTIANA. 


319 


^atia,  si  quis  dicat,  quod  jiost  certa  vcrba  ab  ipso  xxxvii, 
prolata  super  buccani  panis,  non  sit  ampling  panis,  ^  '  T 
sed  Deus  vol  homo,  ctsi  oculis,  ut  ante,  panis  vide-  •«««"«■mii. 
atnr ;  cnusa  milla  ost  cnr  quis  ita  faotum  realiter 
esse  putet.  iioque  illuni  tinieat,  donec  a  Deo  per 
iUun),  qui  loeum  ejus  iii  civitate  tenet,  utrura  reali- 
ter  fectum  sit  necne,  inquisierit ;  et  siquideiu  ille 
negat,  tunc  seiiuitur  id  quod  u  Mosc  dictum  cst 
(Deul.  xviii.  22),  temcre  loquutnn  eal,  noa  timebin 
iltum  ;  ala  factum  ease  realiter  dicat,  acquiesceu- 
dam  e&t.  Item  iu  mirficttlis,  quse  uon  ndinius  ^ta, 
sed  fama  tautuin  audivimus,  cousolenda  est  ecclesia 
civitotis,  id  est,  is  qui  summam  in  ea  liabet  potesta- 
tcm,  quousipiu  faina;  authoribus  credendum  sit,  \t- 
qtie  hffic  illis  prsecipue  dico,  qui  vivunt  in  civitati< 
bus  Christianis.  Hodie  enim  ue  unum  quidetn 
homiuem  cue:nosco,  qui  per  incantatioiiem  vel  ad 
vocem  aut  ad  orntioucm  hominis  opus  ita  mirabtle 
&ctum  vidit,  ut  homini  mediocritcr  cauto  videri 
p(»set  anpenmturale.  Quiestio  ergo  hodle  non  est, 
tttrum  miraculmn,  quod  vidimus,  vel  le^mus,  vel 
farna  uudiviitiu.s,  rcalitcr  factum  slt;  sed  utrum 
miracula  qua;  lugimns,  aut  fama  accipinius,  non 
Kint  liu^uie  aut  calami  suhus  opera.  In  qun  quie». 
tione,  non  rationis  vel  conscientia^  privatfle  judiclum 
est,  sed  rationis.  nt  dlxi,  publicic,  id  est,  rationis 
illius  hominis  vel  ccetos,  quem  iu  omni  qutestione 
judicem  ante  constitueramus.  Privato  autem  hom- 
ini,  quia  copitatio  oninis  lihera  est,  eredera  vel  non 
credere,  quie  pro  miracnfift  ajjprobata  suut,  libe- 
rum  semper  cst,  atque  de  illis  judicare  intrn  pcc- 
tU8  suutn,  prout  narraritibiis  Imnum  inde  proventu- 
rum  vcl  uou  proventurum  est,  licilum  est.  Veram 
quando  ad  6dei  confessiouem  veutum  erit,  privalo 


IV>  uiniriihi. 
MaamiuiL 


320  »K  CIVITATB  CHRISTIANA. 

XXXVII.  jufUcio  amplms  locutt  nultus  cst ;  scd  adeiindufi  est 
is  qui  suitiDiani  sub  Deo  in  ecclcsia  liabet  {ratesta- 
tcm.  Uuifi  autcm  illc  cst,  suo  loco  iniira  considera- 
bitur.  Nnm  piTCPtigiaiori.  aut  vnitriloquo  artjfici, 
fictori  callido,  ct  narratori  mirabiliuiii  impudcnti, 
perjtiro  strenuo,  siuiuI.atori  sauctitatis  histrionico, 
vcl  maximv  multis  siinul  iiebuloiiibus  fcfdcratiii, 
quis  uon  crwial  homo  malaruin  artiuui  impcritus  f 


CAPUT  XXXVUI. 

OE  SIGMnCATlONIi  (}UAM  HAJtUNT  IN  gCRIin^UaiS  SACRIS 

VOCADCLA  VITA  ^TEHNA,  INFERNLM,  »A).VATIO, 

MUNDHH  VKNTURUS,  KT  RFDEMPTIO. 

Cii:oNiA\i  societntis  rivilis  consrr\'atio  dcpcndet  a 
jnatitia,  H  jufttitia  n  potcstate  viLic  et  uecis  ulia- 
ruuique  ptcnarum  leviurum,  quam  potestatem  ha- 
bct  is  qui  suinmnm  ii)  civitate  potcstatempossidet; 
impossihih>  essct  conservari  civitatem  illam,  iii  qua 
penionnaha  sit,  qu:e  potestatem  habeat  majores  iu- 
fligendi  poenas  quam  est  mors,  vel  majora  pnumit 
tnbucndi  quam  est  vita.  Cum  crgo  vita  teienta 
prajmium  nmjus  est  quam  vita  prffiscns,  et  eruch- 
ttis  teterHJ  pteun  sravior  qiiam  mors  natnralis;  re^ 
diligeutia  multa  digna  est,  illis  qui  pcr  obedientiuin 
civilcm  confusioiiem  calaniitntesque  bclti  civilis  vi- 
lare  cupiuut,  quid  sit  quod  iu  Sacris  Scrii»turis  per 
vilam  te/eniam  et  crHciotm  (cfentos  intelllgeiidiuu 
est  perscrutari ;  et  propter  quve  crimina,  et  contru 
quos  commissa,  cruciandi  in  setemum  suut :  ct 
propt«r  qua?  facta  vi/a  teterna  fruituri  smit. 

Adamuin  ca  couditionc  creatuin  vanv.  legiinus,  ut 
nisi  mandatum  Dci  violassct,  potuisset  iu  Ktenium 


DE  CIVITATE  CHRISTIANA. 


321 


* 


viiisse  iu  Paradiso,  nbi  a  Deo  ab  iiiilio  PoUocalus   XKXViii. 
trat.    In  Paradiso  eiiim  crat  arbor  vitee ;  cuius  „,  .  ."-  S 

esus  illi  tamdiu  nermissus  eral,  quauidiu  ab  esu '■""  " 

tructus  arbonti  soieutiec  bom  ct  maJi  se  abstinuisset.  nx-abuia.aie. 
Itaque  quam  ])nmum  ex  fructu  arTmris  hujus  vetito 
cometlisset,  Bkus  (Gt-n.  iii.  22,  23)  illum  e  l'ara- 
diso  expulit,  nejortf  inittat  mtmiim  itunm,  et  itu7nat 
etuim  de  ligno  vitte,  et  cometiat,  el  vicat  in  <eier- 
num.  Constat  ergo  Adamum  non  creatnm  csse 
imtiKjrtalem  virtute  uatunc  sua?,  scd  pcr  ^tiam 
Dei  adventjtiam,  uempe,  virtutc  arlHtris  vit^,  cujus 
comedendi  dam  copiam  haberet,  non  potttit  mori. 
Videtur  ei^o  Adainus,  iiisi  pecca.sset.  victnnis  fuisse 
in  terrcstri  Paridiso  iti  leteruum  ;  murtiditatcm  au- 
tem  iii  sc  ct  postcros  suos  intrassc  per  hoc  pecca- 
tam  ejus  primum;  mortalitatem,  inquam,  ttmc 
fitatim  intrasse,  nou  mortcm  ijisara.  Vixit  enim 
longo  piist  tempore,  suamque  vidit,  antequam  mo- 
reretur,  posteritalem  numerosam.  Dbi  autem  (Gen. 
ii.  17)  dicittn*,  in  qiioeua//ue  die  comederia,  ex  eo 
morte  murieris :  iiitelliy;endum  est,  uon  de  mortc  in 
illo  die,  sed  de  eertitudine  mortis,  id  est,  de  mor- 
talitate.  Quod  autem  nnu  dicitur  simpliciter  wo- 
rieri«f»ci\  ntorte  morierix,  ita  intelligendom  ejt  ut 
iiiterpretatur  Athaiinsius,  quondo  inorieris  non  re- 
vivisccs.  Cum  eigo  vita  atcnm  pcr  peccntum 
amlssa  csset,  mauifcstnm  est,  quod  quicuuquc  pec- 
catum  illud  aboleret,  vitam  ilU  aiternaia,  quam 
perdiderot,  restituturua  esset.  Fed  Jcsus  Christns 
peccatum  illius  et  omnium  in  ipsnm  crcclentinm 
abolovit,  et  proinde  omnilms  eredentibus  mtam  il- 
lam  ^ternam^  qnnm  perdidit  Adamus,  recuperavit, 
nempe  vitnin  iii  Parndiso  fiituram.  lu  quo  seiisu 
Saueti  I'nult  recte  stat  comparatio  Rom.  v.  18,  19  : 

VOL.  III.  T 


322 


DR  CIVITATK  CHRISTIAMA. 


xxxviii.   Igitur  sieui  fter  UHtiut  tielictum  in  omact  hominci 

j^'T   '  ~'    coHdemnatio  ;  sie  et  pcr  uniusjuxtitiam  ia  omnet 

1«».  ii.wi  i..  homines  jusi\fieatio  vitre  ;   1  Cor.  xv.  21,  22 :   Cum 

™«i..a..rto     ^aiftiym  per  Itoininetii  mors,  et  per  /lomniflm  re«ur- 

reetio  mortuorum  :  et  xicut  in  Adum  omnex  mort- 

untur  ;   tta  et   in  Ckristo  omaex   viri/icabNutur. 

Qiiod  attinet  ad  locuin,  iii  quo  vita  Ula  Eeterm 
homines  fmituri  suut,  duo  illi  Scripturae  textu& 
sigriificare  videutur  fore  locum  illum  iii  terra.  Si- 
quiUvm  enim  perdidit  Adamu»  Parndisum,  et  vi- 
tam  ilUc  tetemam ;  Paradisum  ct  viuun  illic  Beter- 
nam  credentiUus  iii  ipsnm  (niristiis  rccnperavtt, 
nec  aliam.  Cui  doctriniE  congruere  videtur  quod 
dicit  Psalmii^ta  (Psal.  cxxxiii.  3)  :  Dominug,  gui 
Jeeit  ceelog  et  terram,  benedicat  tibi  e  Zioii :  nlio- 
qui  dixisset,  benedieat  tibi  e  cvelo.  Item  Jolmnnes 
(Apoc.  ii.  7) :  HH  gut  vincit,  dabo  comcdcre  es 
Jructu  arboris  vitip,  qu^  est  in  medio  Paradisi 
Dei :  qute  arbor  Adamo  arbor  vitse  erat,  sed  iu 
terra.  Idem  confirmari  videtur  n  Jolianiie  (Apoc. 
xxi.  2,  H)  :  Kl  effo  Johaunes  vidi  /lanctam  civiiatem 
Jcrtmdcm  uovam  lUscendetitem  de  ca-io,  a  Deo 
paratam  sicut  sponsttm  ornatam  viro  suo  /  et  au- 
divi  vocem  via^nam  de  tkrono  dicpntem,  Ecee  ta- 
berttacuhm  Dei  cum  hominibus!  Id  est,  Jerusalem 
nova,  in  qua  est  Mons  Zion,  nempe  locits  electo- 
rum,  desceudit  in  terraui.  Item  an^li  duu  in  vcs- 
timentis  albis  dieunt  (Act.  i.  11):  ilic  idem  Jesua, 
qui  assumpttis  est  in  ccehm,  ita  venief  sictit  vidis- 
tis  ipstm  aseendere  r  qua:  verba  ita  sonant  ac  si 
dixisseut,  veutunmi  es.se  nd  popahnn  Dei  Patris  sui 
r«^iid«m  hic  ;  uon  quasi  illos  iu  cculo  regciidos  in 
c<Elum  suhlaturus  cssct ;  quod  ctiam  regui  Dei  sub 
Mose  iiistituti  rcstilutioni  cou&eutaueuui  est,    Rcg- 


DE  CIVITATE  CIIRISTIANA. 


323 


num  autem  illncl  cmt  civitas  Jiidtconim  in  terra.  xxxviii. 
Porro,  id  quod  dicit  Sen-ntor  ooster  (Matth.  xxii.  „'  T^ 
30) :  I»  resurrcctione  neqtte  nuhcnt  mqHc  mihen-  'j''-™  t^i".!  "■ 
tur  ;  sed  erual  sicut  {itigcli  Dci  in  casfo  :  dcscrip-  toJiuU,  cto 
tio  est  vitfP  teterntc,  similiK  ejutt  quam  pmUdimus 
in  Adamo,  q«fltc]iH.s  attinet  ad  matriraoiiia.  Niai 
enim  peccasseiit  Adnmns  et  Evn,  vixisseiit  iu  Vura- 
diso  terrestri  ipsi  siue  prole  in  pcqietuum.  Nam 
si  sicut  hominea  nune,  ita  immortalcs  generarent, 
deesset  non  magno  temporc  locus  hominihus,  nbi 
pedes  poneient.  Judaei  qui  Christum  interrogave- 
rant,  cujns  uxor  fiitura  essct  fremina  illa  in  resiir- 
rectione,  de  consequentiis  viter  tetemo!  non  coKita- 
vcrant ;  ilaque  docet  illos  Christus,  generatiouem 
hominuin  non  magis  futuram  essc  in  rosurrt^ctionc 
quam  angelonim.  Comparatio  ha^c  intcr  viiam 
atemam  ab  Adamo  amif^^^tn,  et  a  Christo  morte 
sna  restitutam,  etiani  in  hoc  cou^ua  est,  quod  si- 
cnt  Adamos,  etsi  vHam  tetermta  pcccato  suo  per- 
didit,  vixit  tamen  posteu  aliquamdiu;  itn  Cliristiani 
fideles  vitam  teteniam  morte  Christi  recepcniut,  et 
tamen  inoriuntur  morte  nnturah,  et  niorlui  ali- 
qunmdiu  manent,  nimirum  usquc  ad  rcsurrcctio- 
nem.  Sicut  enim  mors  computata  eet  in  Adamo, 
non  a  condemnatioue,  aed  ab  ipsa  morle ;  ita  ctium 
electorum  vitn  nh  nbsolutione  sive  reniissione  pec- 
catorum,  uon  a  restirrectione  computatnr. 

Quod  locus,  in  quo  lu  jetemuni  post  resurrec- 
tionem  habitnturi  sunt  clccti,  sit  cfclura,  id  est, 
partes  ilta;  qux  n  terra  remotiKsima;  tiuiit,  ut  ubi 
sunt  stellte,  aut  adhuc  altius  in  ooclo  quod  vocatnr 
(non  in  Scriptura  Sacra)  emptfrfnnt,  non  confinoa- 
tnr  ab  ullo,  quo<l  scinni,  textu  Scripturjc  Sacne. 
Ucgnnm  quidem  Dui  ctL-lum  iubabitantis,  reguum 

Tf  2 


324 


DE  CIVITATB  CHRISTIANA. 


XXXVIII.  ooeleste  propnu  (licitur ;  cives  autem  regtii  illia»  in 
iH^nM»>m  '*="*"  «legebaiit,  regclHinturquc  a  Dei  vicegcTenti- 
iiiiu»  tiaimt  in  hos,  ncmne  Mose,  Ktenzaro,  cseterisque  suDimis  Ju- 
««bHk.1*,'.  dfeoniin  Siicenlotibus,  usque  nu  teinpom  SamueliF. 
Postquam  etiaiu  Senator  uosterper])rjedieatioiifiu 
miiiistronun  suonim  Judseos  ad  obedieutiam  Dci 
rerocaverit,  et  vocaverit  gentes,  reguiim  erit  as- 
leste  no^nim,  sine  ulla  necewiitate,  iu  Scripturia 
apparentc,  ascensurum  e^se  hominem  ad  felicita- 
tcm  suam  altius  quam  ad  scamnum  pedum  Regis 
sui  eujlestis.  In  coiitrnrium,  scriptum  iDvenimus 
(Jnliaii.  iii.  ID):  quod  iietHo  in  cwlum  asci-iulit 
pr<eler  eum  qui  a  ecclo  dcscemlity  ncmpe  FiliutB 
hooiiniH,  (jui  est  in  eo»h.  Itom  (Actor.  ii.  34)  ad  pro- 
boudum  Cliristi  asceiisioucm,  uteiis  verbis  Psalm- 
ist«  (Psnl.  XV.  10) :  Nou  rfHnqitcs  iminiam  ttimm 
itt  itiferno,  nec  dahis  sanctuM  tnim  ridcrc  corrup- 
tioHcm:  dicit  Petrus  uon  ea  dc  Davidc  sed  de 
Christo  dicta  esse ;  probans  ex  eo,  quod  David 
non  asccndil  in  ctrliita.  Sed  huic  loco  respondere 
aliquis  poterit,  quod  etsi  corpora  eorum  nou  ascen- 
auru  eraiit  in  cwlum  ante  diem  judicii  ulcimi, 
auiniffi  tameu  fionim  asccudcnmt  simul  atque  ex 
corporihuB  eorum  cxcessorant:  quod  confirmari 
videtur  cx  verbis  Servatoris  nostri  (Lue.  xx.  37, 
38),qui  probans  reanrrectiotieoi  ex  verhis  Mosis, 
slc  dicit ;  Mortuos  resurrecturos  exse  eliam  oJtten~ 
dit  Moses,  fjui  nd  nibmn  Doiuinvm  invucam,  np- 
jielfal  DcuiH  Abrahami,  Dcnni  Jsanci,  el  Deum 
Jacobi :  ma  est  enim  Deus  mortuorum,  scd  a- 
ventium.  Scd  si  verba  illa  iutelligenda  stmt  dc 
immortalitate  animie,  uon  id  probaut  quod  proba- 
tum  voiult  Christus,  nempe,  resurrcctionem  corpo- 
ris,  quse  est   iuimortalitas   hominis.      Dicit   ergo 


DE  CIVITATB  CnRISTtANA. 


39« 


H  Serrator  noster,  {mtnarchas  illos  immortales  qai-  xxxviii. 
Bdem  essc,  at  uou  pcr  proprietatem  aliquam  l>ii- nj^n!^. 
mana:  cyscntia:  coiiscquentem,  scd  pcr  volmitjitem  i««-  h.i™"  i" 
Uci,  qiii  ex  uicra  ^'■rrt//<7  clwitos  doiiavit  rtta  tetcr-  roc-uto,"»» 
na.  Uiiod  niitcni  patriaroha;  illi  aliiquc  mnlti 
fidefes  homineR  tnnc  niortui  cssent,  vivore  tamen 
em  dixit  Christus;  causa  erat,  quod  noniina  eorura 
[scripta  erarit  iii  libro  vit:e;  et  propterea  atldidit 
jvcrba  hicc,  ut  in  tcxlu  vidcrc  cst,  quod  vircrcHt 
fJ)eo.  tiuid  autcni  cst,  proptcr  quod  auima;  juKto- 
nim  in  ccelum  ireut  ante  corpora.  cura  nierce<Iem 
Qpenim  suorum  recepturi  non  sint  homines  aute 
judicium,  ut  maiiifestum  cst  ex  Luc,  \iv,  13,  14  : 
Cumjucis  coMririnm,  voca  pauperes,  tlebih'3,  clau- 
\ii6t,  et  eceeos  :  et  beaiua  erix,  ejitia  tioti  hahcnf 
relribticre  tihi :  rrtrtfjue/ur  enim  ttfn  in  reJtnrrec- 
tiotie  jiistorum  ?  Itaque  aiite  rcsurrectionem,  nil 
habet  in  ccelo  quod  faciut  auima,  etsi  per  se  exis- 
Iteret.  Verbum  hoc,  anima  immortafis,  in  Scrip- 
tura  Sacra  imsqiiam,  vita  leterna  passim  invenitur. 
Caput  Jobi  dccimum  quartum,  nbi  uon  aliqnis  arai- 
corum  suorum  loquitur,  sed  ipse,  totum  qu.-erimo- 
nb  est  de  mortalitate  hominum,  sine  tamcn  a^;a- 
tionc  immortalitatis  post  resurrectiouem  :  LigHwa 
hufict  spem  ;  ai  pr/ecisttitt  fuerit,  rursttm  virejicit, 
et  rami  ejns  pufltiluitt.  Si  sentterit  irt  tcrra  rftflix 
ejus,  et  itt  ptifccre  emorlmix  fnerit  truitetis  illitts, 
ad  oiiorem  nqu/e  genniaafjit,  et  facict  comam, 
qmisi  cim  primiim  plantatmn  est.  Jfomo  rero, 
ctim  mortHusfucrit,  et  iindaltts,  atque  coiisumptiis, 
nf>i  qutpso  tst  ?  Kt  panlo  post,  humo  cum  dormi- 
erii,  ttoit  resurget  douec  aftera/ur  crrlifm.  Sed 
quando  erit,  qund  ctclum  attcrctur  r  (lct-pondet  S. 
Pctrus,  fntunun  esse  in  a-surreL-lione.     Dicit  enira 


3S6 


DB  CIVITATF.  CHRISTIANA. 


XK&viii.  (2  Epist.  iii.  7) '  Cwi*  aulem,  qui  »»hc  «h»/,  ct 
^TA_V  terra  eodc^tn  rerbo  refmxiti  sttnt,  ig»i  reservati  in 
<iuat  iniinii  ta  f/fViM  judicH,  vt  periUtioHis  itfiptorutn  hominum  : 
«M»b<"u^<ui  ™  ftt  (vfii"s.  10-13):  Advetiiel  atilem  die»  Doniiti  i  ntjur^ 
in  qtio  eceli  magm  iinpetu  fransient,  elei/ietita  i-ero 
eahrc  «ulreHittr,  terra  auiem,  et  qnw  i»  ipsa  aHat 
operOf  exurentttr,  etc.  Nmos  vero  etehx,  et  uoram 
terram,  et  promistsn  ipsiuM  expeetaoius,  in  yuibtts 
JHstitia  habitat,  l'l)i  ergo  dirit  Job  homincm  nou 
amplius  surrectiinim,  idcm  cisl  ac  st  dixisset  vitam 
irainortalcm  iu  rtiiurrfctionu  iwciperc,  ct  pro  causa 
bftbere,  uon  naluram  huraanam,  scd  promissioTtem. 
Postremo,  cnin  capite  xxxv.  ostensum  sit  reg- 
nnm  Dei  civilatem  esse  proprie  dictam,  qua:  ciritas 
eral  in  terra,  in  qiia  virtutc  pacti  tiun  veteris  tnm 
novi  summam  habet  potestatem  Deus,  ct  cam  per 
vicegcreiitem  regit;  etiam  quaudo  Scr^'alor  uoster 
advenlet  in  {^loria  et  inajesiate  regiuiturus,  regniua_ 
ejus  erit  iii  terra. 

Sicut  reffiwm  Dei,  ct  rita  <eterna  ;  ita  etlam 
hostes  Dei,  posi  judicium  nliimnm,  et  cruciatus 
eorum  locum  in  Scripturis  videutur  babituri  iii 
terra.  Loci,  ubi  homine»,  qui  &cpulti  rcl  ab^orpti 
a  tcrra  «frant,  mansuri  suiit  usque  «d  rcsurrcctio- 
nera,noTneiivocatur  plerumque  in  Scripturis  infer- 
HNJt,  et  injrri,  Clnecis  iiSqci  id  est,  locus  ubi  nihil 
videri  potest,  continctque  tom  sepulchnim,  quam 
locura  alium  omncm  inferiorem.  Sed  reproborum 
poRt  ivsurrectionem  locus  quis  sit,  e\  situ  pjus  non 
definitur,  neque  iu  Veteri  neque  in  Novo  Testamen- 
to.  Indicatnr  tantuin  per  noraina  hoiuinum  qui  iu 
eo  lcco  esse  suppouuutur,  extraordinaria,  et  qnau 
tniraculosji  mortc  a  Dco  dcluti.  ExempU  causa, 
diciurtur  iu  iii/ernoy  iu  Tariaro  ease,  propter  Corab, 


DE  CIVITATK  CHRISTIANA. 


327 


I 


Dathan,  et  Abirnna  vivos  a  terra  absorptos.    Nou  xiicxvtii. 
vntm  voluere  Scriptores  Sacri  ut  crederemus  clo-  ^  .  ,".    .' 
buui  ttilUirit),  qui  non  modu  fiuitus  est,  scd  utiam,  t">">  >»<■•"<*>> 
cocli  fttc-lliirum  fixnrum  nltitudini  comparatus,  tn-,«Xiift.'«i<'." 
sensibilis  magQiturlinis,  puteum  ha1)crc  in  se  infini- 
t£e  prutuiuUtatis,  qualem  tiuxeruut  nominc  Tartari 
poetfe ;  eed.  ut  eos  ibi  esse  crederemus,  ubi  erant 
iUi  qui  a  terra  absorpti  esse  dicnntur.  Uursus,  quia 
homines  illi,  qui  tempore  Noa  vixerunt,  panlo  aiitc 
dUuvium,  in  Scripturis  giganteii  dicti,  a  (jraecis 
fortnsse  Iierocs,  geniti,  ut  dicunt  poeta;,  ex  coputa- 
tionc  dcurum  ct  hominum,  lu  diluvio  geuerali  de- 
leti  crant ;  locus  reprolwrum  a  Judajis  significaba- 
tur  pcr  locum  gif^antum;  ut  Prov.  xxi.  16  ;  Vir  f/ui 
errnvfiril  a  tia  doetririar,  in  cteiu  gigantum  eom- 
morahitur :    Et  Joh.  xxvi.  h:  Eere  gigantes  ge- 
mmit  Huh  aquis,  et  gui  linhitant  cnm  eis  !     Locits 
rcpruliorum  hic  sub  aquls  es&e  si^uificatur.     Et 
Isaiah  xiv.  9  :  hifermis  coNturbatns  est  in  occiir- 
sum  atheuiNs  ttii,  sugciiavit  tibi  gigantee :  dtc- 
tum  lioc  ab  laaiah  est  contra  regem   liabylonis, 
loctim  rcproborum  nn*sus  innuens  aub  aquis  cpse. 

Tcrtio,  quia  urbcs  Sodoma  et  Gomorra  propter 
Impietatem  iucolanun  igne  et  sulphure  e  ca;io  con- 
sumpt»  erant,  ct  ix*gio  vicina  iu  lacum  bituminis 
fictcutis  coTiversa;  locus  reproborum  sajpc  in  S<;rip- 
tnris  Sacris  si^ificatur  per  ignem  ft  iacum  ip^nis : 
Ut  Apoc.  xxi.  8  :  Timidis  aitfem,  et  increilutis,  et 
execratis,  et  homicitHs,  et  fornicatoribusy  ct  vetie- 
ficis,  et  idololairis,  et  omnibus  mpmtacifms,  pars 
UloTum  erit  i»  stagno  arif^nti  igtie  et  sutp/iure ; 
gttodest  mors  sccatida.  Manifcstum  ei^  videtur, 
locum  reprobomm  non  cssc  ccrtum  aliqucm  lorum 
iii  quo  turqucutur  iuipii,  sed  nomen  cujuscuuque 


338 


DB  CIVITATB  CnRTSTIANA.. 


M>  b«i>n»tis  lifpc  ext  mors  sccuami. 


xxxviu,  piTditiouis  apiH-Uutivuai.  Etiam  (Apoc.  xx.  H ):  IpM 
'  inferms  et  ntors   mhsl  trmt  i»   sitignttm    ipsit. 

Adeo  ut  scnsissc  *-idetiir 
ilvan<|;dt!jta  impios  onines  judicio  ultimo  damtiato», 
et  in  lacu  igiiis  deuuo  monturos  esse,  et  propterea 
m^rfem  Imuc  secuutfani  appellavisRe. 

Quarto,  a  plaga  ^'lCj;yptia(*a,  tenebraruw,  dc  qui- 
bus  teufbris  dicitur  (Kxod.  x.  23)  :  Netno  tiditjra- 
trem  smm  trihm  tliebtis,  uec  movit  se  de  toco  m 
guo  erat;  ubicuuque  riutem  habitabant  JiJii  Isract, 
lux  erat ;  locus  rcproburuiii  a  Jndteis  apprlhdmtur 
tvNcbrw  exteriores,  amrof:  iifnTtpCv. 

Postremo,  quoniam  locus  quidam  orat  prope  Je- 
rusalem,  qui  appellabatur  ValU*  Jiliorut/t  Ilinnon, 
iu  ciijus  jjorte,  dicta  Tophet,  sacriticavei-aut  Israet- 
ita;  idoio  Moloch  ;  ubi  etiam  l>eus  hostes  eorum 
perdiderat,  ct  ubi  Josias  sacerdotes  Moloch  siipcr 
ipsoruin  nltarin  combusserat  (ut  legitur  2 
xxiii.) :  locus  ille  a  Judasis  ]>ro  loco  ubi  crucia 
erant  Dei  liostcs,  nppeUatus  est  Gehema  ;  et  prop 
tLT  igucs  illic  perpeluo  ardeutcs,  niuiinim  toUendi 
causa  fetorem  perpetuum  rerum  putridarum  iatuc 
projertarum,  if^nis  pcrpetitm. 

Uuoniam  auteiu  iiemo  hodie  est  qm  ita  Scriptu- 
ras  interpretatur,  quasi  reprobi  in  ieterDum  cru- 
cianfli  ctutciit  in  VHlle  llinnou;  aut  quasi  sub  aquas, 
aut  in  Tiirtaro  detrudendi ;  ant  quasi  motiiri  se  uon 
essent  prac  tenebris  ;  scquitur,  ut  puto,  iiecessario, 
qu3  dicuntur  in  Scripturis  de  loco  repruborum, 
dicta  esse  metaphoriee ;  ac  proiude,  sensum  verbo- 
rum  circa  locum  illum  et  cruciatus  illos  proprio- 
rem  qua;reudum  esse. 

(iuoil  attinct  ad  tortnres,  iialuram  ct  proprie- 
tates  eorum  propric  traditns  linbemus  in  uominibus 


nipcr 

iaudi^l 
n^ou-      1 


DE  CTVITATR  CHBIPTIANA. 


339 


'Satan,  Diaboiufi;  Abaddon.    Qtue  nomma  Satan,   xxxviti. 
Diabolns,  Abaddou,personani  individuaui  nullam.ut  _  ,„^,rtr„iinno 
iiomiua  solent  propria,  desigunat ;  sed  olficium,  vel|^  '■^*'"' '." 
(jualitatem  nliquam  ;  et  propterea  «uiit  appellativa.  n.obuu.i*.'. 
umpta  autem  pro  propriia  impcritos  faJlunt,  fii- 
iuutque  ut  spectra  et  dicmonas  totidem  cssc  pu- 
iDt,  qualea  adorabant  gentes.    Unouiam   nutem 
erba  illa  siguiticant  Aoxfem,  ucamttorem,  et  fx- 
'lermi/iatorcm,  iiitcllijt;euda  sunt  de  hoste  ccclesiic 
Dei.     Si  ergo  rcgnum  Uui  post  resurrectiouem  fii- 
rura  sit  in  terra,  cttaui  hostcs  et  regnum  corum 
:i  tcrra  esse  debcut.    Q.iiando  enim  regnum  Dei  in 
sraelitis  erat,  re^a  geutium  vicina  pro  regnis  Sa- 
la?  liabebantnr. 

CrHciatm  inferni  significantur  interdum  pec 
'Jfctum  et  atriihrem  licntiHm,  ut  Matth.  viii.  12. 
^■luterdura  pcr  rcrmen  conscienti/F,  ut  Isyiiic  \x\i. 
^K-l^etMnrc.  ix.43,  45,  -17.  luterdum  per  igaent  in- 
^bJ!ii«gNibHcm,  Ht  Mattli.  iii.  12  ;  Marc.  ix.  42-47  ; 
'  Luc.  iii.  17,  etc.  Interdum  per  q/j/^roArrMwi,  ut  Dau. 
i  xii.  2.  Uuffi  loca  omuia  dolorcm  significaut  meta- 
{  pliorice,  ab  co  uriuudiim,  quod  fclicitnt,cm  illdm 
teternaui  ab  aliis  acquisitam  esse  videut,  quam  ipsi 
T  increduHtatem  et  coutuinacium  suum  perdide- 
runt  Cuui  autcm  fcHcitati  atiorum  uoii  iiividca- 
tur,  uisi  ab  illis  (pii  dolorcs  et  calamitates  patiun- 
r ;  consequens  est,  nt  pcenas  luant  corporales ; 
ntor  qons  lunncrunda  etiam  eiit  morg  secimdtt. 
Uuauquam  euim  Scriptura  Sacra  resurrectionem 
atfirmct,  quod  tamen  reprobis  vita  fctenui  pro- 
missa  git,  nufiquam  lcgiDius.  S.  Pauhis  (I  Cor.  xv. 
2,  43, 44)  ()uar^tioneiu  tractaus,  quibus  cor[>oribns 
esurfrendum  sit,  corpus,  inqiiit,  seminatur  in  cor- 
ritjjiiorte,  snrget  in  incorruptione ;  eemiaatar  i» 


330 


nK  CIVITATK  CHRISTIANA. 


TXXTiii.   igttobilitate,  xNrgft  in  gloria  :  xeminatur  in  irjfir- 

'     Z.     '    «tifate,  mriret  iu  rtrluie :  tewiaatrir  corpns  ani- 

qunm  h«hnii  iD »««/(?,  gurgst  coTjyus  gpintttaie.     Gloria  autem,  et 

t«^uu!»«o/'*t'ir/w.y,  et  j/pirilualitas,  corporibus  reprobonim  at- 

tribui   non  potest :  neque  mors  xecunda  illis  qiii 

serael  taiitura  mori  po»siint.  Srio  metaphorice  dici 

posse  raortera,  Titain  iUam  quaiu  comitantur  per- 

pecute  cnlamitates  et  miseriEc :  eed  mors  secuitda 

dici  iion   pntc^t.     Igni-s  paratiis  bominlhus  impiis, 

perpctuus  esse  potest,  uimirum  pccna  illa  post  re- 

snrrectionem,  qualiscuuque  sit,  et  vocari  iuextin- 

puibilis ;  atqui  inde  inferri  non  poteat,  quod  illi, 

qui  iu  iguein  illuin  conjiciuntur,  in  oo  aitcrnum 

ardebunt  aut  cniciabuntur,  nec  tameu  cousunieu- 

tnr.    Contrarium  enim  dicitur  (Apoc.  xx.  13,  14) : 

EC  dcdit  niare  morluos  qut  in  eo  erant,  et  mw»  et 

infcrnus  dedcrunt  tnorttios  giii  in  ipsia  crant :  et 

judicabantur  unusquisqiie  necmidim  ojwra  eorum: 

et  tnors  et  iiijernus  cottjccti  sunt  In  stagnuttt   ig- 

ttiii:  et  hfcc  est  mors  sccurtda. 

Vitte  autem  a^tenia:  gaudia  comprehcnduutur  u 
Scriptoribus  Sacris  sub  nomine  safutis  sivc  salva- 
tiottis.  Sahari  antem  serenri  est,  sive  spccialiter 
a  raalis  certis,  sive  universaliter  a  majis  omuibus, 
uempe  iudigeutia,  segritndine,  et  mortc  i)isn,  a  qui- 
bus  omnibns,  uisi  peccasset  Adamus,  iiicolumis  vir* 
tute  arboris  vitie,  visissct  in  feterimm.  Scrvari 
ergo  ab  bis  malis  omuibus,  idem  cst  ac  scnari  a 
peccatfl.  Rt  in  Scripturis  Sacris  eadem  res  eat, 
pcccata  rcmitti,  et  a  mortc  et  migcriis  servari.  ut 
constat  ex  verbis  Scrvatoris  uostri  (Matlh.  ix.  2)  : 
Conjide^fili,  remitttrntur  peccnta  tua:  et  (vers.  S) : 
utriim  estjacilius  dicrre,  dimittutilur  libi  peccata 
tua,  flr»  dicere,  surge  et  amlitUu  ?     l£tiam  ratiouis 


DB  CIVITATIt  C1IRISTIA,NA. 


331 


uat(iraU&  est,  cum  murti  ct  miscria  punitio  fucrit  xxxvtii. 
peccatorum,  ut  rcmissio  pcccatorum  abolitio  esset   '     T"' 
mortis_et  misenaniin,  ct  promde  sttlvan,  et  peeca-  t"»  t*"™'  •« 
ta  «ihi  retnitii,  eadem  res  sit  ;  et  ab  bac  remis-^J^^,. 
sioue  peccatomm  per  mortem  Christi   est,  quod 
Chriatum  appeUemus  Sereatorem  nostrum. 

De  salvatioiiibus  specialibu.s,  qualc!;  sunt  intcUi- 
^enda»  l  Sam.  xiv.  39,  ubi  Deus  salvasse  dicitur 
l!(rae]ita.<(  ab  bostibus  suis  Phillstreis ;  et  2  Sam.  xxii. 
2:  Domitni.*  petra  mea.et  rubiir  meHiit,  et  salvator 
mem;  el  2  Keg.  xiii.  5 :  et  (icdit  Domititcs  «ahatorcm 
Israeli,  et  liberatua  est  de  manu  regis  Si/rite  ;  ct 
dc  similibus,  ut  toquar  uou  cst  opu:).  Nam  loca 
lucc,  ueque  babent  diificultatem,  nequc  spectant  ad 
institutum  uostrum. 

Sed  de  loco  salvationis  universalis  fidelium  ho- 
miuum  in  regno  ccelesti,  difficutlns  magna  est.  Cum 
enim  regnum  cceleste  eivitan!  sit,  ah  hominibus  se- 
curitatis  causa  contra  hostcs  instituta;  videtur  sal- 
vatio  contra  hogles  debere  esse  in  terra.  Per  sal- 
vationcm  cnim  innuitur  rcgnum  illlus  rcgis  cailesds 
per  victoriam,  non  incoiumitas  pcr  ttigam.  Ubi  ergo 
solutem  illnm  expcctamus,  expectamus  triumphum ; 
et  aute  triumpbum,  victoriam  ;  et  ante  rictoriamj 
pnelium ;  qute  iiou  facilc  supponi  jiossunt  futura  esse 
in  ttclo.  VidcamiiB  huIcui  dc  biic  re  ([uld  tiicaut 
Scriptura:  Sacra* :  Isai.  xxxiii.  20-24 :  Respice  Zian, 
cititafem  solemnitafi»  nottrte ;  oculi  tut  tidehunt 
Jerusaleui  habifationem  opulentam,  tabernaculum 
quod  ?iequa(jiuim  tramferri  poterit :  nec  an/erentur 
clam  ejus  iu  sempiternum,  et  omnes  funiculi  ejus 
non  rumpentur.  Qnia  sohmwodo  ibi  maf^Hificns 
est  lipittiuus  iiasfer ;  lorusjlnviorum :  riri  /attssimi, 
et  patentes ;  noH  truuaibil  pcr  eum  nacis  rcmi- 


332 


DE  CIVITATF.  CnRISTlANA. 


xxxviH.  ftum,  neque  trieris  magnn  tran«gredietttr  eum. 
iir*wirui.'uinnc  ^^'"'"'^'^  etthn  Ji/dffx  ttoster,  Vominus  hglfer  hos- 
s"""  ''"i""'  in  fer,  Dimhnis  rex  noster  ;  ipse  salvabit  nos.   Lax- 

Srrij.lixri.Siwrl»  .....  , 

«o<'.b.ii«.  («t  ati  suutjuniciiti  tui,  ned  noit  prtFFalebunt :  sic  ertt 
ma/ujf  tuits,  ul  (lHatare  si^^num  nm  gueas.  Tunc 
dividentur  spolia  prfetkirum  mtdtaruw ;  claudi 
iliripient  ropinam.  Nec  dicet  vicintu,  efanffui, 
Popuirin  fjui  bfibitat  iu  ea,  aitferetur  ah  eo  ini- 
quitf/s. 

Quibiis  verbis  designatur  pirimo,  locns  salutis, 
JeriisttleiH  kabitatio  opulenta  ;  swK^undo,  duralio 
ejus,  tabernaeulitm  giiotl  neqiiaquatu  trauxferri 
potcrit ;  tertio,  salvator  qiiis  sit,  Domimts  jitdex 
Rosfer^  legifer  noster,  rex  uoster  ;  quarto,  ipsa 
snlvatlo  qunlis  cst,  /ocujijluciorum,  riti  latisfimi ; 
()uiuto,  couditiu  eoruiu  qui  ^alvnbuntur,  nun  dicet 
vicitttis,  eiaugui ;  scxto,  couditiu  bustiuni,  hixali 
sunt/uHicuii,  sednon  pnrvalebunt  ctc;  jtrostreino, 
roiitim-ntur  hfec  oniuia  civium  prot^pcra  nomine 
remissioni»  peceatorum,  populo  dimitfclur  iuiqui- 
tas  ejui.  Uuibus  vcrbis  jierspicuum  vidi'tur  <w?e, 
sulvationem  iu  tcrra  tunc  futuram  ossf,  tiuando  rpg- 
uabit  DcuK,  in  advcntu  Christi,  in  Jerusatem ;  et  a 
Jpnisalpm  procedere  dcbere  salutcm  peutium  :  id 
quod  npcrtius  ctiam  declaratur  ab  codcin  propheta, 
(cap.  Ixvi.  20,  21) :  £t  adtiucent  omnes  fratres 
vestros  de  cttnctis  gentibus,  donum  Domino,  in 
equis,  et  in  quaflrifyis,  et  tn  iecticis,  et  i»  muHs,  rt 
('«  carritcis,  ad  moHtem  sanctnm  meum  Jcrusafem, 
dicii  DominuSy  quomodo  si  inferant  Jitii  Israelis 
tottnus  in  tase  miindo  in  doinum  Domim:  et  assu- 
mam  ex  eis  tn  sacertlotes  et  Leritas,  dicit  liomi- 
nus.  Intelli^i  hiuc  potest  civitatis  citlestis  arc^m, 
uude  salus  gentibus  derivauda  sit^  futuram  cssc  iu 


DE  CIVITATB  CnHlSTIANA. 


333 


terra,  urbein  Jeruralcm.      Idem  ctiara  confimian  xxxviii. 
viUet  ur  (Joh.  iv.  22)  a  Ser\'atore  iiostro,  iii  colloqaio  p^^^J^^,,, 
cum  inuliere  Sumaritaiiu,  circa  lccum  (Uvini  cultus  i-^  M-m  in 

-  .  ,.  (■•|.-r-<i-  t        .•  Seriuliih»  Snttii 

futnn,  iibi  iniiluTi  uicit  t-hristus  mhafionem  ease  ,t^.,u.,u:. 
ex  JudteiSf  id  cst,  salvatorem  non  a  Samaria  ftita- 
ruin  e^se,  sed  a  Jiuheo.  Cui  respondeos  dicit  mu- 
lier,  Sehaus  ventanm  esxe  Mesgiam.  Quod  ergo 
dicit  Christus  salvaiionem  esse  ex  Judipi»,  idein 
est,  quod  dicit  PaxJus  (Kom.  i.  IG,  17):  Nun  enim 
eruhcsco  Evangf/ium  ;  virtus  euim  Dei  est  *'«  ffo- 
iutan  omni  credenti,  Juda-o  primntu,  ei  Orieco ; 
Jit,ititia  cnim  in  eo  rerelaiur  exjide  injidem:  id 
cst,  ex  fideJudLui  iu  fidem  Grarci.  Eodem  sensu 
Pniphcta  Jort,(oji{).  ii.  30,31), di»criheiisdii;mjudi- 
cii:  Dnho  prodigia  in  cielo  et  /'«  terra,  .langmnem, 
et  iguem,  ei  vaporem  fumi.  Sol  convertetur  /w 
teuebras,  et  luna  in  sanguiuem,  anieqnam  reuiat 
dies  ma^nus  et  horribilis :  et  erit  ut  omnis  ijui 
invocaterit  nomen  JJomiai,  galrus  erit,  quia  in 
Afottte  Zion  el  in  Jerusalem  erit  sahatio,  sient 
dixit  Dominus.  Et  Ahdia.s  (vcr.  \7):Jn  Monte  Sion 
rrit  salvatio,  et  crit  sancius,  et  possidehit  damus 
Jacob  eut  qui  se  jiossedcrant ;  quas  posse&sioues 
vcrsibu.sKequeiitihus  nominat,iicDipe,uioutem  Ksau, 
terraiii  Phihsticorum,  agroa  Ephraiui,  et  Samariie, 
et  Gilead,  et  nrlics  ad  meridiem ;  coiicluditque  his 
verbis,  et  Dotnino  ertt  regnum. 

Quid  autem,  n^gnmni  Dei  co  tempore,  nonne  erat 
Domino?  IMon  erat  tune  Domino  reo;num  ilhid, 
cjuud  pcr  pnctum  hnbuit  inituni  iu  Mnnte  Sinai. 
Qnando  crgo  crit  Domlno  regnum  illud  per  pnc- 
tum }  Domiuu  tunc  crit  rcgnum  illud,  quaudo 
veniet  Senator  iiostcr  cum  majcatatc  et  gloria,  ad 
Judicaudum  vivps  et  mortuos.     Uuod  autcm  attinct 


334 


DK  CIVITATK  CHRtSTIANA. 


XXXVIII.  ad  rpgimra  aliqnod  in  ewlo  empyripo,  nliave  rcgione 
jJ^T^^^^tetherea,  nihil  reiwritnr  inScriptnris  Sarris.  Regr- 
<iuuu  bai<-mtDiitiui  tAmeu  cccleste  erit  propter  thronum  m  ccpIo 
•Milni[ft,«tt.     rcgt»i  cwlcstis. 

Ex  his  qme  dicta  sunt  de  reg:no  Dei,  ct  sa)- 
vatione,  facile  iutelli^Cur  quid  sit  mnwius  ten- 
tHrtut.  luTeuitur  in  Sacris  Scripturis  meutio  facta 
triuni  viWHiloruta,  niniimm,  mumli  veteris,  mumii 
presentis,  ei  itntudi  renturi.  De  primo  loquitur 
S.  Petrus  (2  Pel.  ii.  S) :  Si  originaii  muntlo  non 
pepercit  DeuJt,  sed  octavum  Xocm,  justitiep  prtr- 
coneia,  cuxtodirit.  dilurium  muttdo  impioruw  in- 
ducetis,  etc.  Mundus  ergo  vetus  al>  Adamo  oom- 
putatxir  usque  ad  diluvium.  De  mundo  prsesente 
loquitur  Cbristns  (Joh.  xviii.  36) :  Reffnmn  meum 
non  est  ex  hoc  niuruh.  Venit  cnim  Christus  atl 
pnctiim  vetQS  rennvaiidnm  ;  ad  rc^iandum  nutcDi 
veniet  in  die  judicii.  De  muudo  venturo  loquitur 
S.  Petrus  (2  Pet.  iii.  13):  Novos  vero  arios,  d  no- 
ram  terram,  et  promisxa  ipsitiJr  expectamu».  Atque 
hic  est  muiulus  lUe,  in  quo  Christus  e  ccclo  in  nu- 
bibus  desccndena  in  potentia  et  gloria  ma^a,  nn- 
gelos  8U03  mittens  congregnbit  electos  snos  a  qun- 
tuor  ventis  et  ab  extrcmis  terrBe,  et  reguabit  super 
eos  in  seternum. 

Salvatio  peccatoris  supponil  redcmpfioncm  prse- 
cedentem.  Nam  qiii  scmel  peccati  reus  est,  pcenas 
deljet,  qua.s  iiwe  vel  alius  prn  ipso  solvcre  ohligatur, 
pro  pretio  rcdeni))tionis;  quud  prcliuw  tantnm  est, 
quantum  is  qui  la^KUscst  posttdahit.  Licsus  autem 
Deus  est ;  pretium  ci^o  redcmptionis  est,  qm(H)uitl 
Deo  imponere  vi.sum  erit.  Damnum  (juod  atii  fit, 
toUi  i>otcst  per  reatitutionem,  vel  compensationem, 
quarum  ncntra  toltit  peccatum.  Ignosci  tamen 
pcceatori  a  Uct^o  aut  graii»,  aut  poena  quautula- 


»B  CIVITATK  CHRISTIAN.i. 


335 


cuaque  peccatum  ejus  rcdtmi  potettt.      Id  autem   xxxviii. 

qaod  Deiis  pleniin(|iie  a  petTatore, sub  Vetcrc  Tes-  o~^.^, 

tamento,  pro  neccati  redemptione  exiirere  Mjlitns  n'™»  ''•■'■"■•  "■ 

est,  sacnnciiun  erat  vel  oblatio.     Peccjtton  enim  <u»buv  cu. 

ignoscere  is,  qui  injuriam  passus  est,  ((uauiiuam 

illiim  punire  miimtus  erat,  jure  potest :  cum  ctliun 

apud  homines,  etsi  promissio  boni  promissorem  ob- 

lijfet ;  mimetamen,  idest,  promissio  niali,  neminem 

obli^nt ;  mnlto  minus  obligabunt  Deum,  cujiu 

iniscricordia  est  infiuita.     Servntor  ergo  nostcr,  ut 

nos  rcdimcret,  non  ita  pro  pcccatJ^  hominura  Patri 

suo  satiNfecit,  ut  puiiitio  pcccutorum  proptcr  cam 

rem    injusta    t-ssct ;  swl    sacrificium    tantum    erat 

mors  ejus,  quam  placuit  Deo  acceptare  pro  pecca- 

tis  poenitentium  et  in  redemptorem  suunj  creden- 

timn.  Et  propterea,  redeiuptio  iu  Scripturis  Sacris, 

et  sacrijicium,  ct  ohiatio^  et  pretium,  sajpcnumero 

idem  significant. 


CAPUT  XXXIX. 

DC  SlCNiriCATIONE  QUAM    IIABBT  IN   SCRIPTUR.IS  SACIIIS 
V0CAIiULU.M  ECCLKSIA. 

EccLEsiA  in  Scripturis  Sacns  varie  aecipitur.  In- 
terdnm  pro  tlomo  Dci,  id  est,  pro  templo  in  quo 
populus  Dei  puhlice  cou|rregari  consue^it  ad  cultum 
divinum;  ut  {1  Cor.  xiv.  34)  mnJicrex  in  ecrlrsHti 
taccant.  In  hoc  seusu  a  Pntribus  Gnecis  dicitur 
ecelesia  KvptaKn,  id  est,  domus  Domini.  Freqnen- 
tissime  autem  sumitur  juxta  irv^ov.  Gr%ca  euim 
vox  est,  sigiiilicatqne  ccetum  hominum  cvocatorum, 
ticmpo,  eives  congrc^atos.  ct  cvocatos  ad  concio- 
uum   ))ubLiuam,  a  magi::tratu,  secunduiu  leges ; 


336 


DE  CIVITATR  CHRISTIAN'A. 


jixxxx.    at<ine  htcc  eccie*in  crat  (Act.  xix.  39}  legith 

IV  ugnior» "    Ktiam  cives  per  tumultnm  et  seditionem  in  unt 
iim>|(Myii»-  loeum  multi  eouveuientes,  voeantur  interdum  i 
ri.  su^rw*.  cte*ifl,sea  eccipsia  confuxa,  ut  Act.  xix.  32.     Mai 
""^  festura  aulem  hincest.  eeelesiam  luiUam  legititnl 

esse  |i06se,  quee  authorltatc  iUius  non  sit  convDca 
qui  summam  habet  in  civitatc  potcstatem.  Sun 
tur  ftiain  iuterdum  pro  Imioinibus  qui  in  cceti 
jure  iutrarc  possiuit,  etiamsi  non  sint  actu  coiigi 
gati :  at  Act.  viii.  3,  «bi  dicitiir:  Sait/m  aufem  i 
vastabai  ecclesiam.  luterdum  etiam  pro  sg 
electis,  ut  Kpli.  v.  27,  «t  cxhiheret  aihi  frforiosfi 
eeeleiiant,  non  hahentem  macuhtm  aut  ruf^am.- 
quod  inteUigi  non  potest  ni»i  de  ccclesia  triui 
phaute.  Cifteris  si^ificatioutbus  omi&sis,  loqu 
mur  hoc  loco  de  ecclesia  iii  seusu  i^roitrio.  nemp 
quatenas  lefiitima  est,  habetque  autUoritatem  ](^ 
timnm;  sicut  suniitur  I^latth.  xviii.  1/,  ubi  dicil»] 
Dic  ecclesifc  ;  iti  autem  ecelcsiam  non  autHerit,  < 
til/i  sicui  ctl/aieitJt  ei  pithJicnnus.  lii  hoc  eniin  s*! 
su  est,  quod  ecclesia  est  persoua,  quod  velie,  pr\ 
niiniiare,  imperare,  audire,  leges  ferre,  aut  qui 
quam  agere  potest.  Nam  quod  in  congregatioi 
hominum  authoritnteni  non  habentium  tactnm  « 
singulorum  quidem  factum  est.si  consenserunt,  na 
aiitem  congregationis  totius  ut  corporis  unius,  ni 
qne  illonim  qni  non  consenserunt.  Eerlrsiam  iti 
que  Chrislinttam  sie  definio :  Ecelesia  ChrisfiaH 
esf  cteftis  hominnm.  religianem  Chrisliaitnm  proj 
ientittm,  unitonm  iiiperxoiia  una  gummam  haheih 
pQiestatem :  ctijua  jttssu  convenire  debcnt,  et  ciyi 
ittjttsm  cotivenire  non  dehent,  Quonlam  autcm 
omni  civitate  conventiones  iUoe,  qnje  sinc  aiithor 
tate  babeuLur  imperautis  summi,  illegitiniie  sun 


DB  CIVITATE  CITR.ISTI ANA. 


337 


etiam  ecdeiia  illa,  qu:e  hal>etiir  in  illa  civitatc  qua^     xxxix. 
^onventiones  tnles  lege  vetnit,  ille^tima  est.  Dorimiflr». 

Manifestum  etiam  hinc  est,  nullam  in  terra  esse  **"«■  t"*^ '* 
eeeleKiam  unwfraaiem  qunm  audire  omiguulurri.s>.-Ki«<.rB. 
Christiani  universi ;  ciim  nulla  sit  in  terra  civitas  """■•"'^ 
aliarum  civitatum  omnium  domina.  In  civitatibus 
siugulis  Dirlstiani  legibus  ciritatls  siue  obedire 
obligaiitur:  et  pcr  conscqueiis.  legibus  civitatis 
alieB  tcncri  nuu  dcbcnt.  Ecclcsta  crgo,  cui  putcs- 
tas  eat  jufUcaudi,  absolvcudi,  condcmuaudi,  aut  ac- 
tionem  quamcunque  agendi,  eadem  res  est  cum 
civitatc  :  et  civitas  ideo  quidem  est,  quia  cives  sunt 
homines:  ecclesiaautem,  quia  cives  suut  Christiaui. 
Quarc  regimen  t^mporale,  et  spirituali',  verba  in- 
ouia  suut,  introducta  eo  fine  ut  propter  duos  status 
appnrentcs  miniL'!  cognoscerent  homines  utri  eorum 
obedientinm  pr^Iarent.  In  c<£lo  quidem  corpora 
bominum  post  resurrcctioneui  setcrua  ctspiritiuUia 
enint:  sed  ii»  vita  praiscnte,  homines  et  caduci  et 
jCrassi  suut,  nequc  patiuntur  statum  neque  religion- 
cm  ullam,  praeter  eara  quam  atatuit  potestas  tcm- 
porxdis  :  neque  doctrina  ulla  a  cive  doceri  jure  po- 
t«8t,quam  cintas  temporalis  doceri  prohibet.  Uuus 
denique  rector,  tum  spiritualis  tum  temporalis,  esse 
debet,  aut  utraque  simul  potestas  luteribit,  nimirum 
L  per  coutentiones  inter  ecclcsiam  et  ciritatcm,  iuter 
^mtpiritanlistas  et  temporalistaJit  inter  glmlium  Jns- 
'titiie  et  scutHmJitiei:  et,  quod  majus  esl,  in  unius- 
cujiisque  Christiaiii  pcctore  iiiler  Christianum.  et 
homiiiem.  Dootores  quidera  ecclesiie  i)astore.s  vo- 
Kcantur.sed  ita  ctiam  vocautur  r(^«:  sed  uisi  [>astor 
~unus  alii  subordtnatus  sit,  ita  ut  unus  sit  pastor 
Kummus,  doctrime  docebuutnr  iuter  se  contrariae; 
(]uaniiii  utratpie  esse  potest,  sed  altera  tiecessario 
TOL.  III.  Z 


338 


DE  CIVITATE  CRRISTIANA. 


XXXIX.  falsa  ost.    Quis  autem  ituinniiis  Ule  jwistor  sit  juxta 

i*d|pri'o«r  1*^^  uaturae,  ostensum  esl  superius,  nempe,  ille  cui 

il^^tew  ^^™**  ^  potestas  iti  civitnte ;  quis  autem  sit  jnxta 

•bSKinimta-  Scripturas  Sacras,  viilebimus  in  (:apitiba.s  seqtiemi- 

fanlna  «mImU    • 


CAPUT  XL. 


I 


m  JURE  REGNI  UEI  IN  ABEUUAUO,  UOSE,  SU&IMIIS 
SACRRnQTiniJS,  ET  RRGIBU»  JUD.V^.. 

Pater  fideliimi,  et  per  ])actum  prirans  iii  reguo 
Dei,  erat  Abrahauuis.  Cuiu  illo  primo  paciuin  im- 
tura  fuit:  per  quod  pactum  seipsura  et  semcn  suum 
post  se  obedire  mandatis  Dci  obligavit,  uou  solum 
naturalibuH,  sed  etiam  illis  mandatts  quic  Deus  sd- 
peruaturaliter  mauifesta  faceret  per  somuta  et  vi- 
siones.  LegibuB  cuim  naturalibus  aiitc  tcDcbatur: 
ut  de  illis  paoisci  opus  aou  e^et.  Pactus  crgp  est 
cum  Dco  Abra.IinmuR,  pro  mandnto  divin{>  lial>ere 
qnicquid  in  Dei  uominc  per  somnium  vel  risionem 
illi  iniperaretur,  et  idem  familite  suse  praKiipere, 
et  facere  ut  observarcnt.  lu  pacto  hoc  tria  veuiunt 
considcranda,  maximi  inumcnti  iii  populi  Dci  gu- 
bL-rnatioue.  Primum,  quod  iu  pacti  bujus  iuistita- 
tione,  solum  alloquutus  est  Dcus  Abrahamum  : 
neque  omniuo  cum  familia  quic^uam  pactus  est, 
neque  adhuc  cum  semiui;,  nisi  quateuus  voluntates 
eorum  intelli^utur  in  voLuntate  Abrahami  coinpn^- 
Iieiisa>  csse.  Hahuit  cuim  jus  Abrahamus  familiam 
suam  cogendi,Qt  qiue  pro  illis  promiscrat,  illi  prj&- 
starent:  juxta  id  quod  legitur  (Jen.  xviii.  18,  19, 
ubi  dicit  Deus  de  Abralmmo,  henedirenila  sunt  in 
iUo  oames  nationes  terne:  *cio  enim  gttod  pr^ 


DB  CIVITATE  CHRISTIANA. 


33» 


lld  tn  Atni- 

hoDlP,    MUMI, 

ilooijii».  rt  m 
gitiui  Iud»*. 


j/Mr«j  *i7  7*'"*  ""'i  t"^  domHi  suir  posi  set  tit  cap.  xl. 
cnsiodiaat  tiaju  Domint,  et  Jftcianf  judicinm  et 
justiiiam.  Mauifestuin  hiiic  cst  illos,  quibus  Deus 
immediate  loqautus  dou  cst,  accipere  pro  It^bus 
Dei  eas  debere,  quas  dictaverit  is  qui  summaiu  in 
eos  Imbet  potestatem  ;  sicut  et  familia  et  semeu 
Ahrfthami  eas  accepit  ab  Abrahnrao  patre  et  do- 
minn  suo.  In  omtii  crgo  civitate,  qui  revetationcm 
supcmatunilcm  iion  liabent  in  contrarium,  legibus 
ejus,  qui  sumiiiam  habet  in  civitntc  potestatem,  in 
omnibus  actioitibus  cxtcrnis  circa  rcligionem  obe- 
dire  obligantur.  In  exterDis,  inqnam,  actionibus ; 
quia  cof^ifationes  et  fides  hominum  intema  ab  hu- 
manis  rectoribus  cogiioHci  non  possunt;  neque 
ToluntariEe  sunt ;  neque  legum,  sed  potentiic  tan- 
tum  diviose  effectus  sont ;  et  proiude,  sub  obtiga- 
tioiic  CHderc  iion  jiossuiit. 

Atque  binc  oritnr  notandnm  sccnndum,  Abra- 
hamo  licitiim  fiiisse,  si  subditomm  suorum  aliquis 
Tistouem  vel  spiritnm  vel  revetationem  divinom 
contumaciffi  siiae,  vet  novis  doctrinis  quas  Abra- 
hamus  veluerat,  prwtcudcret,  hujusmodi  homini  iis- 
que  qui  ilti  adtuerebaut,  pccnas  infligere ;  et  pcr 
coiisequen!^,  summis  imperantibus  illos  piiiiire,  qui 
le?ibu8  civitnti.'^  opponunt  spiritum  suum  priva- 
tum,  ctiam  nunc  licere.  Habent  enim  lu  civi- 
tate  eaiidcm  aut1iorita.tem  nunc  summi  imperantes, 
quam  tiinc  halmit  iu  sua  famitia  Abratiamus. 

Deducitur  indc  tcrtio,  quod  sicut  solus  Abra- 
hamus  in  iumitia  siia,  ita  is  solus,  qui  siunmam  ha- 
bet  in  civitate  Cbristiana  potestatem,  scire  sup- 
ponatnr  quid  sit  quod  Deus  loqtmtus  est ;  id  cst, 
solus  divini  verbi  interpres  existimandus  est. 

Idcm  pactum  renovatum  erat  cum  Isaaco,  (Gen. 

zs 


340 


DE  CIVITATE  CBAISTIANA. 


CAP.  XL.  xxvi.  3,  4),  et  deinde  cum  Jacobo  (Ceu.  xxviii.  13, 
ii.j<mn^)  ^^j  '^)»  postremo  {Exorl.  xix.  5-8)  cum  Mose  et 
M  ta  Abr».  Israelitis  ad  montcm  Sinfii,  ubi  facti  sunt  Israelitie 
MiBMii  -».-  lu  rcjrnum  Dei  peciumre,  rexitqne  eos  sub  Deo,  pro 
^b<uj.!l^  »uu  tempure,  Muse»,  eui  suoeedere  debueriiit  i^um- 
ini  saeenlotes,  netupe  ut  e&set  regnum  sacerdotale 
in  perpetuura. 

Per  hanc  constitntionem,  regnum  Tsraelilamm 
nccjuisitum  est  Deo  pecnlinre.  Quoniam  autem 
Israelitis  imperandi  Moses  jus  ab  Abrahamo  nul- 
lum  liabuit,  uiidc  obligart  potuit  populus  ut  illum 
pro  viccf^reiite  Dci  diutins  habereut,  quam  coHo- 
quiis  iutcr  iUum  ct  Dcum  fidem  babi-reiit;  authori- 
tas  autem  Moais,  etsi  cum  Deo  pro  illis  |»actns 
esset,  dependeret  a  sola  qiuim  habebant  dc  saacti- 
tate  ejus,  et  de  realitate  colloquioruin  ejus  oum 
Deo,  et  de  verltate  miraculorum  qme  operatus  est, 
existimatioue :  qute  existimatio  si  mutari  contiQ- 
gcrct,  p-nusa  nulla  npparcbat  proptcr  quam,  quic- 
quam  ab  illo  in  nomine  Dci  proponeretur,  pro  lege 
divina  obcdirc  obligarentur :  ftindameutuni  obli- 
gationis  popuU  Israelitici  ad  obcdicudum  Mosi, 
oliud  quserendum  est.  Non  euim  ut  obedirent 
jussit  Deus :  nec  enim  iUos  aHoquutns  est,  nisi 
mcdiantc  Mose  ipso.  Dicit  nutom  Christim  (Joh. 
V,  31):  Si  te»tlmonliim  dico  de  fneipso,  textimo- 
ninm  meum  non  est  tenm.  Authoritas  ergo  Mo- 
sis,  sicut  authoritas  c^eterorum  principum  omuium, 
fuudari  debuic  iu  eonsensu  populi  pronnttentis  obe- 
dicDtiam.  Atque  ita  cmt. '  Popuht»  cnim,  (Bxod. 
XX.  18,  19),  videhat  tocem  et  InmpadeSy  et  eoni- 
ium  hacciHtr,  montemqtte  Jttmantem,  et  pertrrriti 
ac  pavore  coneussi  sleterunt  procul,  dice»tes 
Mosij  Loqnere  tu  nobis,  et  OHdiemus;  uoh  loqtuitur  _ 


DE  CIVITATK  CHIIISTIANA. 


d'!! 


«obis  Vominus,  ne  Jorte   moriwnur.     Hsec   sant   cap.  SL. 
verl)a  promitt«utima  obedieutiam,  et  quibu»  obli-  ,^  .„„  ^, 


Ifgaverunt  se  iniperata  facere  oimiia  (luae  a  Deo  ipsis  »"1 1»  Atn» 
'  im|>emret  Moses.  ...ini..'b  ««i- 

Quimqiiani  AUtcm  regntim  pacto  constitutum  ^C^l^t^ 
sacerdotale  csset,  id  cst,  rcginim  Aaroni  hxrcdita- 
rhim;  ipsetameu  coiistitiitor  ejus  Moses,  Bummum 
impeiiuui  pru  t^uo  tempore  habuisse  intelligendus 
csl :  quia  civitatis  cujuscuuquc  coustituior,  dum 
eam  constituit,  potestatcm  summam  ut  necestiariuiii 
babere  debet.  Quod  autem  Moses  potestatem  il- 
lom  retiuuit,  manifestum  est  ex  Scripturis  Sacris  : 
nam  ilU,  uon  Aaroni,  obedire  populus  promiserat. 
Pneterea,  (Exod.  xxiv.  1,  *J) :  Mosi  dixit  Deu*; 
ascende  atl  Domtnum  ftt,  et  AoTM,  Nadab^  et 
AbtH,  et  septtiaginta  senes  ex  Israel;  et  ndorabi- 
liaprocuf.  ^otu/tr/uf  Mones  tiace»det  ail  Doniiuum, 
et  illi  nou  appropiHquabunt ;  nec  populuK  ttxccn- 
tlet  cum  eo,  Manifestum  ergo  est,  Mosem  solum 
persouam  Dci  g^essisse,  sine  scptua^nta  iilis  seni- 
buu ;  illumque  soliun  co  tempore  summam  habuisse, 
leub  Deo,  pntestatem.  Et  (vers.  9,  10):  ascentle- 
ritiitque  Mosev,  et  Jaron,  Nadab,  et  Abiu,  ct  sep- 
tuaginia  tle  seniorihm  lnrtiel,  et  tiderunt  Detan 
lirtiel,  et  «uh  petVthus  rjitx  (luani  opux  lapidis  sa- 
fihiritti,  el  t^utixi  rfefHiH  eui/t  xeremti»  eitt.  Factum 
autcm  &.t  hoc  postquam  Moses  curo  Dco  JoquuCus 
esset,  et  poslqmun  populo  verba  Dci  reuuntiaverat. 
De  populi  rebus  Deum  consuluit  solus  Moses  ;  qui 
cum  eo  crant,  honoris  tautum  eausa  ndtnissi  suut. 
Prwtcrea,  quod  Deuit  Mosem  aUoqmdus  est  passim 
l^tur,  Aarouem  rnriHs.  Etiam  religionis  cere- 
monias,  qnai  routintintur  Kxod.  sxv.-xxxi.  ct  per 
totuni  lihtuui  Lcviliuum,  wlus  ordiuavit  Mo»e;^. 


342 


DR  CIVITATE  CHRISTIANA. 


CAP.  XX..  Vitulum,  quem  (Exod.  xxxii.  3)  fecerat  .Varou,  in 
^  .  ■  ignem  (vers.  20)  conjeeit  Moses.  Postremo,  la 
Dd  iQ  Abi»  coutroversia  dt;  anthorilate  Aaroiiis  tnotJi  ab  ejus  et 
HunBiii  M^t.  Mariic  contra  Mosum  rebcUione,  Detis  ipse  (Num. 
£»^'aLir  ^i'*  ^)  j^^  imperandi  adjudicavit  Mosi.  Etiam  in 
qoeestioue  dc  jure  imperii  inter  Mosem  et  congre- 
gatioiiem,  quo  tempore  Corah,  Dathan,  et  Abiron, 
eiira  duceutis  quinquagintn  populi  priucipibus, 
contra  Moscm  et  jVarouem  eonspiraverunt,  (Xum.! 
xvi.  3)  dixeniutque,  «nfficiat  nohis,  qula  omai* 
mHltitudo  smetorttftt  cst,  et  irt  ipsix  pst  Dotni- 
Hus.  Cnr  elemmim  super  populttm  Domini^  (eoit 
Dcus,  ut  terra  Corah,  Dntlian,  et  Abirou,  cum  ux- 
oribus  et  filiis  vivos  ab&orberct ;  duceutos  autem 
et  quinquaginta  ilios  procercs  consumpsit  igne. 
Neque  ergo  Aarou,  neque  populus,  ueque  ex  pro- 
ceributj  aristocratia,  iin)>erium  &umuium  tuuc  ha- 
buere,  sed  solus  Moses  ;  idquc  non  solum  in  rebus 
civilibusj  sed  etiam  in  rebus  divinis.  Notandum 
etiam  est  quod  illis,  qui  prEesumerent  m  montem 
Sinai,  in  quo  Deus  cum  Mose  coiloqautus  est,  as 
ceudere,  pwuam  statuerat  Deos  mortcm.  Comti- 
taeSf  dieit  Dcus  (Rxod.  xlx.  12),  ierminoa  populo 
per  circnitnm.  fl  tlices  int  eos :  carete,  ne  (iscen- 
doti*  iri  motttem,  nec  tungatis  Jincs  iUins  ;  omnis, 
(jHt  tetigerit  ntoatrm,  morte  morielHr.  Et  rursus 
(vers.  21):  Descende,  et  contestare  populum,  ue 
Jorte  velit  transccndere  terminos  ad  ridettdum 
Dominnm,et pereat  ex  ds  plarima  muitttudo,  Ex 
qnibus  verbis  concladi  potest,  illum,  qui  in  civitate 
Christiaua  locum  babet  Mosis,  solum  esse  nuncium 
a  Deo,  et  mandatonim  eju.^  soltim  interpretem; 
neque,  in  intcrpretatioue  Seriptune  Sacne,  cui- 
quam  liccrc  tcrminos  trauscendere  a  summo  impe- 


■ 


DR  CIVITATE  CHRISTIANA. 


343 


raute  constitutos.    Scriptune  cnim  Sacrecj  iii  qai-   caf.  xl. 

[bus  bodie  loquitur  Deus,  suut  iustar  montis  Siuai,  ^ .       ^, 
qoibus  termini  sunt  positi,  nempe  leces  eonim  «'!  i"  ■*•** 
qui  pcrsonam  Dei  in  terra  repnesentaut.     lllas  as-  ..i.i.ai.  u»». 

..picerc,  et  inde  discere  L>euin  timere,  permissum  ^'^'J^ium. 

leat ;  sed  interpretari,  id  est,  curiose  inquirere  et 

IBcrutari, quid  illis,  quos  Ueus  rectores  nostros  fecit, 
dixerit,  et  judices  nosmetipsos  fticprc  utrnm  iios  ita 

■  rcgout,  sicut  illos  jussit  Dcus,  terminos  positos  a 

|Dco  transcendere  est. 

Dum  vixit  Moses,  nuUus  ernt  in  ca^tris  Israclita- 
rum  propheta,  aut  spiritus  divini  ostentator,  nisi 
qnos  Moses  approbaverat,  et  quibu«  authoritatem 

fdederat.  Septua^iiita  tantum  prophetasse  tmic 
dicniitur,  scd  pcr  spiritum  Mnsis  ;  ct  quos  Moses 
ele^rat.  Nam  (Num.  xi.  IC)  dicit  Dcusad  Moscra: 
Cottgrega  mihi  sepluaguinta  viros  de  xembus 
Israelix,  quos  tn  nosti,  quod  sene/t  popuU  siitt  tic 

[tnagis/ri.  His  autein  spiritum  dedit  Deus  spiritui 
Mosis  couformem,  ut  constat  ex  vers.  25 :  Dejt- 
ceHdilquc  Uontinus  per  nuhem,  et  ioqautUK  est  ad 

^eum,  auferens  de  spiriiu  qui  erat  ia  Moxe,  et 
dans  septuaginla  riris.  Hujus  loci  ergo  sensus 
est,  septuaginta  illos  viros  spiritum  babnisse  ip- 
sins  Mosis,  illique  proplietas  fuisse  subardiimt<is 
in  adniini»tratioite  re^ni    Doi.      Colligo   hinc,   in 

[civitate  Christioun  projjhetare,  aut  docere  contra 

[doctrinani  a  summu  im{>erante  staMlitnm,  civi  li- 

tcere  nemiui. 

Mortuo  .\iiroiic,  rcguutn,  ut  quod  crat  »icerdo- 
tale,  virtute  pacli  ad  Ek-azarum  pcrvenit,  filium 

[Aaronis,  summum  sacerdotem.     Atque  iUum  sum- 

'  mam  hnbrrc  pote.stitem  declaravit  Deus,  eo  tem- 
pore,  quQ  Jusbuam  duccm  fecit  exercituum.    DiciC 


344 


DE  CIVITATK  CHRISTIANA. 


CAP.  xu  eiiim  Di>uiuius(Num.  Jtxvii.  18-21):  ToUeJoskiuxm 
ij.  j««  ,xv,i  M'""*  ^'"»>  virum  in  quo  e»t  apiritu3  Dei,  el 
wf^Ri!^  /-»0«^  maaum  tiiam  super  etivt:  qni  xtiibit  cornm 
wninii  •«.-;.  Elaizaro  mcen/oie  et  omni  multitudiiw  ;  et  dabi» 
^t  JbJm-  '■*  pra-cepta  cunctijt  videutibus,  et  pnrteot  giorier 
iHte,  nt  audiat  etm  omnis  st/mgoga  JUiorum  h- 
raciis.  Pro  hoc,  si  quid  agcttdutu  ent,  Eleasar  sa 
eerdos  eonsuht  Doinimm.  Adverbum  ejus  egredi- 
etur  et  ingredielHr  ij/.u;  et  omneitJiHi  Israeiis  ctm 
eOf  e(  etetera  7tiullitutto,  Belli  ergo  et  paras  io 
sacerdote  potestas  siimma  erat.  Etiam  judicionim 
summa  pot«sta.s  penes  eundfm  erai ;  illi  euim  Ubri 
legis  pomniiswi  est  custodia  ;  saeerdotes  et  Levitae 
soli  iii  rebus  dvilibus  judices  subordinati  erant: 
nonstat  ex  Dent.  xvii.  8,  9,  10.  Quod  autem  ad 
cultuni  divinuui  attinet,  c|uiu  n  summo  saccrdote 
ordiiiandu?  esset,  iiuiiquam  dubitatum  est.  Po- 
testas  ergo  civilia  et  ecclesia.stica  conjuncta  hac- 
tenus  fiiit  in  uua^et  eadem  persoua,  summo  sacer- 
dote. 

Post  mortem  Joshuip  usquc  ad  rpgnum  Sauli,  tem< 
pori  iiitercedenti  uotaiiiditur  passim  in  libro  Judi- 
cum,  quod  iUiji\diebus  uon  erat  rex  in  Ixrnel,  addito 
qiiando{jue  quod  wiusguisque  Jaciebat  quod  rec- 
Itim  erat  iu  ocitlis  suis.  Uuud  dicitur;  quud  mn 
erat  rex,  idem  est  ac  si  dictum  cssct,  nou  erac  ia 
t^raelitis  summa  potestas.  Id  quod,  i>i  pro  exerci- 
tio  suuima.'  potestatis  accipiamus,  niaiiifestutn  est. 
Naiii  iK)st  mortcm  Josliua;  et  Elcazan{Jud.ii.  10,11), 
surrexertfttt^aUi  qui  noa  Hovcrunt  Domtunmj  el 
operal  quie  Jeeerat  eum  hrael :  feeeruntqne  Jiiii 
hrael  mulum  in  eonspectu  Df}mim,  et  serrirrua/ 
liaaUm.  Jvidivoruiii  euim,  ut  notat  S.  Paulus,  (t 
Cor.  i.  :2*2),  singulare  erat,  e.Tpeclare  siguum,  id  esU 


DE  CIVITATE  CnRISTIANA. 


34S 


» 


^jinirAculura :  at  a  Mose  cxpectarunt,  uon  solum  an-   cap.  xl. 

[tcquani  obedire  volueruut,  sed  etiam  postuuam  obe-    *     ""^, 
aire  se  oblifrassent.  bigua  autem  et  roiracula  (incm  rM  ii=  Ai.rt 
liabeut,  _fii!em  Jacere,  non  fidem  xervare.     Nam  .'™nj»  «<ii. 
fidcm  senMre  obligantur  homiues  lepe  naturali.  ^^^"j,^{^ 
Vcnimf  si  snmmie  potestatis  non  exercitium  cousi- 
deraverimus,  sed  jus,  mnnsit  surama  potestas  etiara 
tutic  iu  summo  sarerdote.     Quajcunque  crgo  obe- 
dieutia  judicibus  illis,  qui  a  Deo  ad  liberationcm 
poput)  sui  e  manu  bo^tium  extraordinarie   electi 
erant,  prfestita  fiierit,  iii  argumentnm  trahi  contra 
summi  sacei-dotis  sunmiam  potestalem  nou  potest, 
neque  in  rebus  poUticis,  ucquc  iu  diviiiis.     Neque 
cnim  judiccs  illi,  neque  ipKt-  Sauiucl  uliam  [lotcsta- 
tem  Iiabuit,  quam  extraordiuariam  et  temporariam ; 
oheditumque  illis  erat  a  populo,  non  ex  debito,  sed 
cx  reverentia  quain  gouuit  in  illis  grutia  divitia, 
iu  eorum  prudentia,  fortitudine,  vel  felicitate,  elu- 
cesceu8.  Hactenus  ergo  jus  civilc  ct  ccclesiasticura 
extitere  inseparabilia. 

Judicihus  successerc  rcpes,  et  sicut  onte  in  sa- 
oerdotihu»,  ita  nuuc  nuthorita»  utraque  iii  regibus 
cocpit.  Populus  enim  jugum  Dci  jam  cxeus- 
scnuit ;  ^accrdos  sumuiu.s  viccm  Dei  uon  ampHus 
siii^tiiiuit.  Mutatioiii  rcgimiiiis  Deus  ipsc  conseii- 
sit.  Samucli  populus  (I  Kani.  viii.  f»)  dixerat :  Fac 
nohis  regem  qui  nofijudiret,  more  omniiim  ^eritium. 
SamucU  autem  Dcii.s  dixit  (vers.  7)  :  ^k^i  twrem 
popufi  iti  omnihiix  tjme  ht/ttuntur  tibi :  noa  enim 
ie  ahjererinit,  sect  me,  ne  Tegiieui  tiiiper  eos.  Cum 
ergo  Dcum  populus  Iraeliticus,  sub  quo  regnavc- 
rant  summi  saccrdotes,  rejecisscnl;  ccssavit  autlo- 
ritas  sarcrdotuin,  nec  ex  co  tcmporc  aliam  habuc- 
iii:«i  a  rcge  permis&am ;  qutc  proui  rc^s  boiii 


346 


DE  CIVITATB  CHRISTIANA. 


tea^ 
icai^l 


CAP.xL.  aut  mali  erant,  major  erat  vel  minor.  Q«od  autEin 
iir  iiitr  I-  11  ^P^^^tat  ad  potestiitem  civilem,  inanifestnm  CRt 
Dri  iu  Abn  fiiisse  peues  regem  totam.  Nam  (1  Sam.  viii.  20) 
MiBmiM  %uvi.  ULOit  popiuus,  velle  se  cvse  gicul  omnes  gemee,  et 
ilsi!«  jJl-l.  rpgtm  Iiabcri!  qai  eos  judicahii,  et  corum  pralia 
pHi^nabit.  Totam  ergo  ilH  dederuut  belli  et  pocts 
potebtatem.  lu  qim  contineb&tar  etiam  judleare 
de  cultu  Dei ;  propterea  quod  nulla  erat  eo  te: 
pore  regula  religiouis  pneter  legem  Mosaii 
qme  erat  Israelitarum  Ux  ciKilis.  Pneterca, 
mus  ( I  Reg.  ii.  27)  Solomonem  obstulisse  Abiatharo 
summura  saccrdotium.  Habuit  ergn  Solomon  jos 
in  sacerdotium  ;  et  subditi  erant,  sicut  populus  r^ 
liquas,  summi  sacerdotes ;  id  quod  suprematus  i^| 
clcsiastici  siguum  magiium  cst.  Legimus  etiarn^ 
(1  Kcg.  viii.)  Solomoncm  ipsum  lemplam  dedi- 
cas»e,  populo  bciicdixissc,  atquc  orationem  iltam 
exceUeutem  orasse  qua  utunctur  hodie  omnes  qui 
ecclesias  cousecraut ;  quie  uota  alia  magna  est 
preraatus  ecclesiastici.  Le^imus  etiam  (2  Reg.xxif?^ 
euin  qim;stio  eratdi;  liliro  legis,  in  ruderibtis  tem 
reperto,  quaestionem  illam  non  detenninasse  si 
mum  sacerdotem,  sed  et  ipsum  et  alios  misit 
Josio^  de  ea  re  ud  prophctissam  Hutdam  ;  quEe 
nota  est,  suprematum  ccclcsiasticum  fuisse  in  r 
Fostremo  legimus  (1  Chrou.  xxvi.  HO)  regem 
videm  Hnshabiam,  et  fratres  ejus  Hebronitns,  mt 
nistros  coustitui.sse  in  Israclitis  versus  occidentem, 
I»  rebus  omnibuji  Domim  et  in  servido  regis  :  si- 
milicer,  (vcrs.  xxxii,),  coustituisse  illum  Hebrunitas 
allos  rectorcs  Rulienitaruia,  Gaditarum,  et  dimidise 
tribus  Mauassje,  (hi  erant  Israolirflc  qni  hahitaruul 
oltra  Jordanem).  in  omni  re  pertitienfe  ml  Deumy 
et  dc  rebus  regis.     Nouue  est  potestas  hxc,  tum 


DE  CIVITATE  CURI8TIANA. 


347 


temporafis,  tum,  at  vocant  illi  (|U)  potcstatcm  sum-  cap.  xi<. 
mam  vellent  dividere,  spirifKaiiji  plena  ?  Ab  ipso  ^  .  ■  '" , 
cleuique  initio  regni  Dei  usque  ad  captivitatem,  su-  i'-i  in  »i)«. 
prematus  in  reuus  divima  in  eaueui  semper  marm  «,™ai. .««. 
crat,  iii  qua  crat  summa  potcstas  ci\ilis.  Sacerdo-  ^^^'^"j  JiIJ[!!] 
tium  autem  post  electum  Saulnm  in  r^m,  non 
crat  inngisteriale,  sed  niinwteriale. 

Quaiiiquarri  autc-m  poteslatem  summam  oivilem 
ct  eccle^ia^sticaui  bactcuus  scm{>er  cuujunctas  c^c, 
quuad  jus,  maiiifixsitum  fccimus  ;  uou  tamcu  ticqiu- 
tur  neque  cs  Scriptura  Sacra,  m;c|uc  ex  ratJoue 
natnrali,  jus  illmi  int<?llexLS.sc  populiim.  Vulgus 
enim  uon  nisi  in  rebus  suis  privatis  ratione  utituri 
nec  diutins  obedire  solet,  quam  aut  roiracula,  ant, 
quod  miraeulo  fere  par  est,  in  reetoribus  suis  vim 
cgTpgiam,  aut  in  rebus  gcstis  felioitatem  extraordi- 
nariamaspiciunt.  Judsei  ergo,  postquam  Moseset 
Josbua  mortui  cssent,  neque  fatnam  ueque  cum 
Deo  colloquia  saccrdotum  magui  sestimavcrunt ; 
sed  quaudoque  pulitiam.  quanduque  rcligiouem  cri- 
minautcs,  rectoribus  suis  obedieutiam  negaverunt, 
Atque  iude  turba;,  seditiones,  et  calamitates  pro- 
fectee  sunt,  qme  Isroelitarum  gentem  taudem  ever- 
tcruut.  Mortuis  euim  Eleazaro  et  Josliua,  Judiei, 
qui  miracula  non  viderant,  ueqne  se  sacerdotalis 
regni  poeto  obligatos  esse  intclligentes,  imperium 
sacerdotis  et  lcgos  Mosaicas  parvi  pendeules,  fece- 
mnt  unu>;qui<^ue  quod  rectum  vidcbatur  sibi,  illis- 
que  obediveruut  quos  ipsi  idoneos  esse  putaverunt 
qui  sc,  quoties  a  viciuis  gentibus  oppriinerentur, 
libcrarcut.  itaquc  uuu  ampHus  Deum  cousulue- 
nint,  sed  virum  vel  fcminam  aliquam  futuronim 
priediotorem,  et  huic  obedientiain  el  honorcm  pnc- 
stitcruut,  ut  proplicta:  a  Deo.    Etiam  postea,  cum 


MS 


DE  CIVITATE  CHRISTIANA. 


CAP.  xt.  regpm  »bi  dari,  morc  gentiQm,  postularent, 
n,j„„^  tam<m  non  eo  consitio  fccerunt  ut  cultum  Dei  pris- 
i^n"»!!^  tinum  deserereut,  sed  quia  justitiam  a  filiis 
•umnrit  MCT.  muelis  desperantes,  volueninl  iudicia  civilla  a  re^ 
giinu  JudM.  adiuiuistmn,  uuu  quud  cercuioniaa  Leviticas  abo 
tas  vellcut.  Itaquc  prsetcxium  semper  aliqucm 
sibi  rcservarunt,  vel  a  justitia  tcI  a  reliffioue,  q 
ee  obcdicutia  rectoribus  suis  dcbita  cxpedireu 
Succi*usuit  populo  yarauel  quod  regem,rejecto  Deo, 
poiitularcnt ;  idem,  quaudo  Saulus  cousilium  suuin 
in  occideudo  Agog,  juxta  maudatum  Dci,  neglex- 
erat,  oHum  regem  unxit,  nempe  Davidem,  qui  Sn 
hairedes  regno  privarct.  Rehol)oam  idolulalra  q 
dem  non  erat,  sed  populus,  quia  Wdebatur  «i 
regnare  durinscufe,  ab  eo  defecit.  Per  totam  di 
niqiie  historiam  reguin  JudseBC  et  Israclis,  prtv 
plietaj  surrexerunt  indics,  qui  reges  criminati  simt, 
aliquaudo  quod  religiouem,  aliquando  quud  statnm 
civtlem  male  admiDistrarent.  Sic  rex  Jeboi^phat 
repreJiensus  est  a  propheta.  Jehu,  quod  regem  Is- 
raelis  adjuvasset  coutra  Syrios  ;  et  rex  He^ekias  ab 
Isaiab,  quod  thesanrum  rcgium  ostendisset  legatis 
Babylonicts.  Constat  ergo.ctsi  utramqueju&  rerum 
civilium  et  divinanmi  esset  in  regibus,  iieminem 
tamen  fere  regom  illonim  jus  suum  sine  repre- 
heusionibus  populi  potiusse  exercere.  IIU  soli  rcges, 
quorum  vis  terribilis  aut  feltcitas  adiniranibi  erat, 
vixcruut  laudabiliter.  Cuin  crgo  ct  jus  rcgiim 
mauifctitum  iiit,  ct  popuIui>,  atque  etiam  aliqmuido 
ipsi  propbetse,  id  non  iutcUigant ;  jura  regum,  ex- 
emptis  ductis  ab  ignorautia  populi,  vel  a  doctriua 
propiietw,  oppuguari  iniquum  est.  Judwi  duraute 
captivitate  civitatcm  omniiio  non  tiabuere.  Post 
reditum  autem,  ctsi  pactum  cum  Deo  renovaruu 


DE  CIVITATE  cnmSTIANA. 


349 


uon  tamen  ant  Esilrae  aut  nlii  ciiiquam  promiserunt    cap.  si.. 
obedicntiam.     Deiiide,  non  molto  post  subditi  facti  ^.-u^  ~-i 
aunt  Gneeorum;  aquonimdicmouologin,  eum  doc-  iw  la  At». 
trina  eabalistarum  mista,  eorum  religin  insigniter  .»«»»  »««- 
eorrupta  est :  ita,  ut  a  confusione  tum  poUtiae,  InvHTjuw 
tum  rcli|2;ionis  eorum,  (le  suprematu  iu  utraque  col- 
ligi  nihil  posat.     Quantum  ci^o  aitinct  ad  Testa- 
mentum  Vctii8,nihil  impcdit  quiu  coneludamus,  tum 
aummam  potcstatem  civilem,  tum  suprematum  in 
rebus  divinis,  semper  in  una  et  eadem  persona  fuisse 

COUJUDCt4>S. 


CAPUT  XU. 

TE  SRRrATORlS  NOSTltl  nttNKDICTI  OPPrCIO. 

OpFiciiSen^atoris  nostri  reperimusinScripturissa- 
cris  tres  partes  ;  primam  llciicmj>toriir,  sivc  Scrva- 
toris ;  secuiidam  Pas/orir,  sive  CoTUfiiiarii^  id  cst 
missi  I)co  ad  couversioncm  cleetonun  prophetie: 
tertiam  Beginj  a/ertii  Rfgis ;  scd  sicut  MoseSj  ct 
tcmporihus  suis  summi  sacerdotes,  sub  Patre  suo. 
Atque  his  tribtLS  pnrtibus  reitpoudent  tria  tempora. 
Nnm  in  priino  ejus  adventu,  [mt  sui  iiwius  propter 
peccata  uostra  oblHliouem  iu  cruce  uos  redemit : 
conversioncm  nostram  operatus  est,  partim  ipse, 
dum  erat  in  terris,  docendo  ;  partim  operatur  nniic 
usque  per  ministros  suna.  Posl  adveiituin  cjns  se- 
cuudum  regnabit  super  electos  suos.  cc  regnum 
ejus  dumbit  iu  fetemum. 

Ad  officiujn  rcdemptoris,  id  est,  illiiis,  qut  re- 
deinptionis  preliuin  solvlt,  i«rrtiriuit,  tit  victima 
iieret,  ct  iniquitates  nostras  fcrrct  auferretque. 
Quod  tamen  ita  intclligcndum  est.  uon  ut  pro  pec- 


350 


UH  CIVITATK  CHRISTIANA. 


|ici  srnBiiiri* 
nmtri  bHin. 
•llMi  olljno. 


CAP.  Lxi,  catis  omiihini  hominum  unius  hominis  inors,  quan- 
quarn  justissimi,  secundum  justiti^  strictas  regwlas 
posset  satisfacere ;  sed  quia  quod  Ueus  summe 
miiierieors  ia  pretium  redemptionis  lege  postulave- 
rat,  illud  Cliristus  pr^estitit.  In  lege  veteri. 
l^mus  Levit.  xvi.,  juRsit  Deus,  pro  peccatis  Isr; 
is,  tum  SQCcrdotum  tiim  poputi,  qnntannis  fieri 
conciliationcin  lioc  uiodo.  Auroii  pro  se  et  sace 
dotibuK  tiucriticare  delR-bat  vitulum;  acceptisaut 
a  populo  duobus  hircis,  altcrum  pro  populo  sucri 
care,  aiterum  emiifere,  q«i  vocabatur  hirctui  c. 
mhmrius.  Super  caput  Inijii.<5,  antequara  cmittcn- 
dus  esset,  imposuit  manns  suas  sacerdos  summ 
et  per  confesBionem  peccatorum  populi  pe 
illa  omnia  iii  capnt  hirci  imposuit,  et  deiiide 
hoininem  ali^iupm  opportunum  hiroum  emittohat 
in  desertum,  ut  pocoata  populi  fiigiens  absportarct. 
Sicut  autem  sacrificinm  alterius  hirci  prctium  rc- 
dempttonis  Isrnel  suBiciei).s  erat,  quia  majus  non 
postulabatur ;  ita  quoque  mors  Chiisti  pro  pcccatb 
totius  humani  generis  ideo  satisfecit.  qula  nihil 
amplius  a  Deo  postulatum  est.  Atque  Servatoris 
nostri  Passio  non  miims  vidcturhisceremomis  pi 
spicue  praefigurata,  qnam  in  oblaiiono  Isnaci  ai 
quovis  alio  ejus  typo  io  TestAmcnto  Vetere.  E: 
enim  Christus  non  modo  vietima,  sed  etiam  eini 
rius.  Dicit  Isaias  (Uii.  7)  •  Oblatus  est  quia  ipte 
volait,  et  non  aperuit  os  suum:  sicut  ovis  ad  occi- 
sionem  ducetur,  et  quasi  agnug  corant  tomlcnte  se 
ohtnnteficet,  ei  non  ajn^riet  os  suNm.  En  hircum 
sacrificatum  !  Idem,  (prophcta  dicam,  an  evan 
ista  •)  vcrs.  4  :  Languorcs  noalros  ipse  (u/it, 
iiolores  iiostros  ipse  portnvit.  Et  vers.  6  :  Pos. 
Dominus  i»  eo  iHtquitalem  oinnium  noslrum.   Eooe 


DR  CIVITATR  CHRISTIANA. 


351 


>  emiflsarinm !    Deinde  vers,  8:  AhgcistHS  est  de  ckv.tha, 
terra  vhenfium  :  pr&pter  scelm  popuii  itiei  per-  „,  v*^^,^, 
\eu»»ieum.    Hip  nirsus  est  hirous  sncrificatus.  De-  ■•■""ri  wi». 

,      ,  ,  ilusl  aBuio; 

mde  vtTs.  11  :  Lt  ijise  pcccata  multorum  tultt. 
Ubi  nirsus  emissarius.  rtnimque  ergo  liimim 
rram  valet  agims  Dei,  sncrificatus  in  cruce ;  mor- 
tem  in  resurrectione  ejus  supcraiis,  a  Patrc  suo  op- 
portuiie  sugcitatus  ;  et  a  terra  viveutium  remotus 
iu  asccusiuuv. 

Quoniatn  autem  Redemptor  jus  in  redemptam, 
antetinam  pretium  solutum  st,  nuUiuu  liabeat, 
raanifestum  est  SenuUorem  nostrum,  ante  mortem 
suam,  redernptornm  regem  iion  fuisse.  Verunta- 
mra  per  paetum  cum  Deo  in  bapttsmo  renovatum, 
obligati  sunt,  quicunque  baptizantur,  Chribto  obe- 
dire  pro  rege  sub  Patre  ejus,  tuiic  quandocim<ine 
illi  placuerit  officium  regls  exercerc.  Itaque  Ser- 
vator  uostcr  ipsc  discrtis  verbis,  (Joh.  xviii.  36), 
regnum  mettm,  itiqult,  non  est  /lujtts  mundi.  Quo- 
uiam  crgo  po^t  bunc  mundum  mundua  futurus  ille 
est,  in  quo  terra  nova,  et  coeli  erunt  no%'i,  id  e-st, 
post  r€surrectionem,manifestum  est  regnum  Christi 
ante  resurrectionem  incepturum  non  esse.  Id  quod 
intelligi  etiam  debet  ex  verbis  Sen-atoris  nostri 
(Mattli.  xvi.  27):  FiHus  hominis  renict  in  gioria 
Patris  sui,  ettm  angelis  suis  :  et  tnnc  retriltuet 
nniruique  xecunduia  opera  siia.  Jani  retribuere 
unicuique  secuuduni  opera  .sna,  idem  est  quod  reg- 
num  administrarc  ;  ct  propterea,  Cliristus  regnum 
exereitums  nnu  cst  autcquain  veuiat  in  gloria 
Patris,  nempe  post  resurrcctionem  universalcm. 
Quando  C^ristus  dlcit  (Matth.  xxiii.  2,  3) :  Scrih^ 
ei  Pharistei  sedettt  in  calhedra  Moxis :  omnia 
ergo   qu^cunque  facere  jubenty  ea  observate  et 


392 


DE  CIVITATE  CHUISTIANA. 


CAP.  XLi.  fttciie:  iioniie  aperte  pro  eo  teinpore,  non  sibi  snm- 

ik  5.n  0»™  ™*™  potestatein,  spct  ilUs  attribuit?  Sic  etiam  fadt 


nnMrt  liriHk 
<licU   alfidn. 


(Luc.  xii.  M)  :  Quis  me  eomiitmt  jmlicem  aut  di- 
visorem   super  ms  ?      Item   (Joh.  xii.  47)  :    Aon 
veni  ad  jiuVtcandttm^  sed  ad  mhandam  munduiH. 
Attaineii  iii  buiic  nuindiim  venit  Christus  ut  reg- 
naret  et  judicaret,  sed  muudum  futurum,     C 
enim  esset    Messiab,  id  est,  uuctus   sacerdos, 
prupheta  Dci  suprcmn»,  potestatem  habere  oniQi 
oportcbat  illum,  quam  habuerat  aut  Moses  pi 
phcta,  aut  summi  sncerdote»,  aut  qui  suramis  ^' 
cerdotibus  succt-ssermit  reges.    Item  expresse  dicit 
SanctusJohannes,(cap.  V.  22):  Pater  jmticat  nem' 
nem,  sed  judiciim  omne  commisit  fiUo.     Neqi 
taraen  repugiiat  hoc  cum  textu  illo,  non  veni  a< 
Jadicaiufnm  mundum.     Nam  textus  bic  de  miuido 
praseute,  alter  de  muudo  veutiiro  loquitur ;  sicut 
etiam  textus  ille  (Matth.  xix.  28),  ubi  Cbristus  di- 
cit :    Vos  tjui  npquuti  esfis  me  in   regeneratione, 
eam  sederitfiUtis  hominis  iti  sede  majes/a/ifi  sHir, 
sedehitis  et  rox  super  Medes  duodecim,  judicante» 
duodecim  tribtts  Israelis. 

Si  Christus  ergo,  quaudo  in  terra  versabatur, 
regnum  in  hoc  mundo  noii  babcret ;  quae  causa 
erat  (rngabit  aliciui-s)   adventus   primi  r     Veixisse.^ 
respondeo,  ut  Deo  Patri  per  pactum  novum  resUilfl 
tueret  regnuin,  quod  a  po])uIo  in  eleetione  Sauli  re- 
jectum  fuerat.     tiuod  ut  faeeret,  o]K)rtebat  illum 
maiiiffstum   facerc  praidicaudo   et  doccudo  quod 
ipsG   Messioa  crat  a  projihetis  promissus ;  et  pro 
pcecatis  hominum  victimam  sc  olfcrre,  et  siquidem 
a  populo  Jndwo  noii  recijwretur,  vocare  ad  obcdi- 
entiam  ex  geutibus  onines  qui  iii  eum  credercu 
Itaque  offieii  Servatoris  nostri,  dum  versatus  est  i 


DE  CIVITATE  CIIItlSTIANA. 


353 


terra,  diite  eraut  parles :  aitera,  ut  se  Cbristum  caf.  xu. 
es8c  profiterotur;  tilteru,  ut  iicr  doctriiiam  suam  et  „,  p,„„^, 
per  «pcratiuuetn  mlraculoruin  populuin  persuade-  •"■'1^™- 
ret  pHrarc't<juc  ita  viverc,  ut  diffiii  cssent  iuiinor- 
taLitatis,  qua  itli,  qui  iu  eum  credurout,  fruituri 
erant  iu  adventu  ejos  secundo.  Atque  ob  hanc 
causam  est,  quod  tempus  pricdicatiouis  ejus  ab 
ipso  vocntur  regetierath.  Regmeratio  uutcm  reg- 
nuni  uon  cst,  iieque  er^o  causa  inde  adduci  poteiit 
qua  niiiius  cives  iii  quacuuque  civitate  legibus 
cirilibus  obcdirc  tericrentur.  Etiam  in  cathedra 
Mosts  eo  tcmpore  sodentibus  ubcdieiitiain  pne- 
stari,  et  Ciesari  tributum  solvi  jussit.  PopuJiis 
tunc  sub  reguuiu  Dei  nou  actu  crant ;  arrabonem 
introitus  iu  reguum  Dei  futurum  habacnmt,  qui 
credideruDt;  ct  propterea  status  ille  vocatur  ali- 
quaudo  regnum  gralt<Cy  id  est,  civitatis  coele&tis 
uon  possessio,  scd  jiw. 

Hactenus  nil  factum  aut  dictnm  est  a  Christo, 
quod  ad  dimitmtiouera  tendit  juris  civilis  Judieo- 
rum  aut  Ciesaris.  Narn  quod  attiuet  ad  Judaeos, 
Christum  omufti  expectabaiit,  ct  reuoratiouem  reg- 
ni  Dei :  id  quod  non  fecisscut,  si  icgibus  suis,  »e, 
cum  advenerit,  manifestarct  se  illum  csse,  prohi- 
bitum  fuissct.  Cum  ergo  nibil  fecit,  ni^i  quod 
pr^dicando  et  operaudo  miracula  Metsiam  se 
C8se  probare  couatus  sit,  nihil  fecit  eontra  Judee- 
orum  leges.  Iteguum  quod  postulavit  sibi,  crat  fu- 
tunim  in  alio  mundo  :  docuit  interea  obediciitiam 
illis,  qui  cnthedram  Mosis  posscderuut,  pra-stari- 
dain  esse :  Cjcsari  tributum  solveudum  esse  cuu- 
firmavit:  ofticium  judicis  in  se  non  suscepit  Quo- 
modo  igitur  aut  vcrba  aut  actiones  ejus  potucrunt 
esse  seditiosic,  aut  tendere  ad  regiminis  civilis  siib- 

VOL.  111.  AA 


35-1 


DK  CIVITATB  CHniSTIANA.. 


cAi*.  xu.  versionem  ?  Sed  Dous,  qui  illum,  propter  rcdnc- 
tionem  cloctonim  ad  obedientiam  snam  pristinam* 
ad  sucriHeium  destinaverut,  adeum  tineni  nialitiact 
ingratitudine  tiumiimm  infidelium  usus  est.  Quod 
auiem  leges  C«saris  non  violavit,  in  coufesso  orat 
Unnnquam  enim  Pilatns,  ut  grntiam  iniret  Juda-o- 
rum>  cnicifig<endum  illum  tradiderit;  ante  tamen 
insoutem  ilhmi  palnm  pruimntiavit. 

Quud  uttiuct  ad  officiuca  ejus  rcgium,  ostcosinii 
ante  est  reguum  ejas  iiicepturum  noii  cssb  ante 
diem  jndicii.  Tunc  vero  rex  erit,  noii  tantum  ut 
Deus.  sed  etinm  ut  homo,  virtute  pacti  tiovi  quod 
in  baptismo  factum  est ;  et  propterea.  dictt  Serva- 
tor  noster,  (Matlh.  xix.  28),  quod  apostoli  ejus  sede- 
bont  snper  duodecim  thronos,  et  judicabunt  duo- 
deeim  tribns  Israelis,  tnnc  cttm  FUius  homiuh  te- 
tiebii  iri  t/irono  ghria-  xtta ;  et(Matth.  x\i.  27), 
Filim  /lominiji  veniet  in  gloria  Patris  sui,  rum  aa- 
gelis;  et  tuHC.  rctrlhuet  ttmcniqiie  sccundutn  ojtera 
saa.  Idcm  lcgimus  Marc.  xiii.  26  ;  et  xiv.  62  :  M 
exprpssiuB  Luc.  xxii.  29,  30 :  Et  ego  dispono  vohi», 
sicut  dixpoxuit  mihi  Pater  meHSy  regnum,  ut  e^afit 
et  bihati*  ituper  memum  meam  in  regno  tneo,  tt 
xcdetttijt  mper  tkronos,  Jtuliean/es  diiodecitn  tri- 
bna  Jsraelis.  Unde  mauifestum  est,  regnum,  quod 
Christo  disposuit  Pater,  non  futurum  esse  aiitcqnaoi 
Filius  hominis  veniat  in  gloria,  apostolosqne  snos 
judicare  faciat  duodecim  tribus  Israelis.  Sed  quee- 
ri  hic  potest,  oum  in  regno  coelesti  nulla  futura 
sint  matrimonin,  utmm  homines  edcnt  ct  bibent; 
ct  quid  pcr  cdere  et  btlwre  hoc  loco  iutcUigendam 
est.  Exphcat  hoc  Scn-ator  noster  (Job.  vi.  27)  = 
Operamini  non  cibum  /ju!  pcrit,  scd  qui  permanet 
in  vitam  relernam,  qtiem  Filius  homiuis  dabit  cobit. 


DE  CIVITATE  CHBISTIANA. 


355 


dU11«A(io. 


ItAquc  per  edere  et  hibeTe  super  mensam  Christi,  cap.  xu. 
intL-Uigitur  vita  leteriia,  sive  arbor  viUe,  quie  prs-  i^".,^^,^, 
bebitur  in  regno  Fjlii  liominis.  Atque  Ubbc  loca  T^^^*^ 
sufficiuitt  ad  probandum  rcgnum  Clirtsti  adminis- 
trandum  esse  ab  co  iu  iiutura  sua  bumana  post 
rc(iiirre<;tiom-m.  Etinin  tuuc,  iioii  nliter  rex  erit 
qnam  sub  Patre  suo,  sicut  Moses  iii  deserto,  et  ut 
sacerdotes  sommi  ante  regnum  ^auli,  et  sicut  reges 
post  illum.  Sie  eQtm  dicit  Deus  (Deut.  xviii.  18), 
Mosem  nlloquens :  Suxcitabo  i/liK  prop/ietam  ex 
wedio  fratrum  snorum,  simi/cm  tibi,  et  ponam  ver- 
ha  mea  in  ore  ejtts.  Simititudo  autem  hsc  cum 
Mose  npparet  etiani  iu  Servntoris  nostri  actionibus, 
Sieut  cnim  Moscs  elegit  duodecim  principe.-*  trilmum, 
qai  sub  se  regereut ;  ita  Sen'ator  noster  duodccim 
elegit  apostolos,  qui  sedebiiiit  super  duodeeim  tliro- 
nos,  et  judicabunt  duodecim  tribus  I.sraelis.  Et 
sieut  Modes  authoritateoi  dedit  septuagiuta  seuio- 
ribus  prophetoudi  ad  poptilum ;  ita  Servator  noster 
septiia^nta  ordtnavtt  di.scipulos  ad  prsedicandum. 
Et  sieut,  conim  JMose  cuin  qiiererctur  quidam,  cssc 
qui,  prseter  septuagintii  sciiiores,  prophetareut  in 
cnstris,  Moses  factum  eorum  approbavit ;  ita  Ser- 
\ator  uoster,  conquerente  Joanne  qiiod  cssent  qui 
iii  iioiiiine  eju.s  cjicichant  da™monin,  faetuin  appro- 
bnvit,  diceu8  (Luc.  \\.  50),  ne  prohibc :  mbiseum 
criim  ett  gut  tton  est  contra  no^. 

Eiium  iu  iiistitutioue  xacramentortim,  tum  ad- 
wijfsionis  iii  rcgnuin  Dci,  tum  comiHemorationig, 
Ser\-ator  noster  .Mosem  et  Abrahamuin  imitatus 
C8t.  Siottt  enim  populus  iBraeliticus  habuit  pro 
icrnmcuto  admisRionis  in  rcgnnm  Dei  ritum  cir- 
'cumeisionis,  ita  habent  ChnBtiaui  ritum  baptismi ; 
qno  usiLs  est,  priino,  Johnnnes  Baptista  in  recep- 

A  A  3 


35« 


DE  CIVITATK  CURISTIANA. 


■iHln  Iwt». 


CAF.  XM.  tione  eoram  omnium,  qui  uomlna  dedenmt  Chrlsto. 
Eodem  rita,  Servatoris  nostri  jusgu,  nsi  sunt  apos- 
toli  et  miniatri  CliriKti  omne»  usque  hodic.  Qiiaiti  ha- 
bnit  ritus  bjiplizationis  originom  prim.im,  in  Scrip- 
turis  Saoris  non  dpolaratur.    Scd  imitationem  futsite 
lcgis  MosaicfB  circa  leprosos,  conjectQra  est  non 
improhabilis.    I..eprosos  eiiim  extni  caittra  Uraelis 
custodiri  jubcbat  le.\,  doucc  a  saccrdote  pronutilia- 
rcntur  mundi,  et  tunc  solenniter  lavati  in  castra 
denuo  recipiebantur.     Pote.st  erpo  cssc,  ut  typas_ 
hic  fiierit  lavacri  baptismalis;  in  quo,  qui  per  fidei 
Q   peccati  lepra   mundati   erant,  reciplcbnntur  in 
ecclesiam.     Kst  etiam  coiijectnra  ducta  a  cun;mt 
uiis  cthnicorum,  scd  in  casu  quodam  rari.<tsime  cot 
tingentc.  Qunndo  cnim  aliquis,  pro  mortuo  faabit 
vitam  recepisset,  caiteri  hnmines  conversationenT 
cum  illo,  tanquam  cum  spectro,  horrueruut,  nia 
ante  iu  numenim  hominum  per  lavationem  recipe^ 
rctur,  eo  modo  quo  infantes  recens  nati  ab   ii 
munditia  mntema  lavari  consuevcruut ;   atquc  hoc" 
pro  regenerntione  quadnni  habebatur,  Ritiis  autcm 
hic  in  Judo^am  videtur  irrepsissc  tcmporihus  illis, 
quibus  Alexaiider  et  successorcs  ejus  in  Judjeis  do- 
miiiabantur.  Vcruntamen,q»iia  ritum  gcntilem  Ser- 
vatorem  nostrum  tanto  honore  dig-nari  voluiss^^ 
prohabile  non  est ;   ritum  b:q)tismi  imitationen^l 
fuisse  le^  Mosaicae,  mihi  quldem  videtur  esae 
verisimile.    Sacramenlum  autem  cceniE  Domiuics, 
vetcris  paschje  imitatio  manifesta  est.     Sicut  cnim 
agni  paschaliaesus,  commemoratio  erat  liberationis 
popnli  Lsraelitici  a  scnitute  /Kgypliaca;   ita  etiam 
iu  cana  Dominica,  fractio  ))anis  ^cramcntalis,  et 
vtDi  cffusio,   commemoratio  cst  liberatioais  prr 
mortem  Christi  a  servitute  pcccati. 


DE  CIVITATB  CilHlSTlANA. 


3b7 


Quoiiiaiu  ergo  antlioritas  Mosis  siibordinata  erat,  cap.  \li. 
et  ipse  Uei  prorex,  sequitur  etiam  Cbrislum,  cujus  j^s,nuata 
aulhorttas,  in  nuantum  erat  homo,  erat  simiUs  au-  «■««•»«* 

,  '  _,  <MI  offlela. 

thontati  M08IS,  8ub  Ueo  Patre  sno  regnaturutn 
esse.  1(1  qiiod  sigiiificatur  etiam  in  eo  quod  prc- 
cari  nos  flocuit,  Pater  noster^  adveniai  re^mia 
tmm ;  et  tuum  e»t  regmm,  potcutia,  et  ghria ; 
et  ex  fo  quod  dicitur,  rt'»/W  in  gloria  Patrts  sui; 
ct  ex  eo  quod  dicit  Ssuictiis  Paulus  (I  Cor.  xv.  24), 
deindejinifiy  cum  (radidprit  rcgHuiH  Dco  el  Patri  ; 
et  ex  aliis  locis  nonnullis. 


CAPUT  XLII. 

DE  POTKSTATB  KCCI.E.SIASTICJ. 

Ut  intelUgatur  potestm  ecclesiastica,  quid  sit,  et 
quorum  liotuiuum,  tcmpora  iiobis  dibtiiiguenda 
sunt  ab  asccnsione  Christi  In  partcit  duas ;  alteram 
aute,  alteram  post,  quam  reges  ulli,  vel  ccctxis  satU'- 
ma  potestatf  prffditi,  Christi  fidcm  nmplexJ  essent. 
Spatium  enim  erat  plusquam  treceiitorum  annnrum, 
a  Uhristi  assumptione,  ad  regem,  qui  primus  Chris- 
tianam  fidem  amplextis,  et  publice  duceri  passus  est. 
De  priori  teinporo,  In  confcsso  est  iwjtestatem  ec- 
clesiaticaiu  totaiu  fuisse  in  apostoHs  ;  ct  ab  his 
transiisse  ad  eos  qui  ab  apostolis  ad  hotnines  ad 
Christi  fidem  perduccndos,  perdiictosque  in  via  sa- 
lutis  rciiufiidos  ministri  Kvaii^lii  eon.stituti  fiie- 
rant.  Quibu.<i  succcsserc  alii  ab  his  itidcm  instituti, 
per  manuum  imposidoncm ;  quo  ritu  siguificare  vo- 
iucrunt  Spiritus  Sancti  donnm  iu  miniKtroM  iUoK,  ad 
rcgnumcoeleste  promovendum,  collatum  csst'.  Ma- 
nuttm  autem  impositio  uil  aiiud  erat,  prreter  com- 
missie  illis  potestatis  pncdicandi  Christnm  doctri- 


358 


DE  CIVITATR  CHRlSTIAPfA. 


>le- 


CAP.  xLii.  iiamqiie  ejus  doceudi  sigillum ;  et  erat  imitatio  q 
j,__  -^^  dam  Mosis.  Hic  enim  impnsitione  mammm  uaas 
w(ia*Miji,B.  cst,  cum  miiiistnim  siium  Joshunin  lincem  exer 
tuumUei  coiistitueret;  utlcgciTcst,  Dcut.  xxxiv.a 
y/c  Joshua  filiM  NuH  phmts  crat  spirilus  sajtie. 
ii<e ;  nam  Moscs  mamu  snpcr  iiluni  iiirposmrai, 
Sen-ator  antem  noster,  iiiter  resurreetionem  suam 
et  assumptionein,  spiritum  suum  contulit  iti  apos- 
tolog,  primum  (Joh.  xx.  22)  spirando  iu  eos,  diced- 
doque  accipife  Spiritim  SanctHot ;  et  pnstea(Act 
ii.  *2, 8)  cum  jam  fl.ssumptus  esset  in  cccluuij  immit- 
tendo  in  illos  Jlatam  riolentrm,  et  dixprriiinx  fia- 
guas  itts/<ir  igni»:  sed  inauus  ilU:i  uun  imiio:»utt} 
sicut  uec  Mosi  Ocus.  Dum  ci-go  nalla  esset  civi 
Chrifitiana,  quonim  hominura  erat  potestas  eccle- 
siastica  manifestum  est,  nempe  apostolonim,  iUo- 
rumque  quibus  ab  apostolis  per  manuum  succcs- 
«Ivam  impositioQem  conccssa  crat ;  etiam,  ut  tants 
potvstati  idouei  esseiit,  iii  casdcm  SpirituK  Sauctus, 
qui  ct  Paraclelus  dieitur,  tiiinul  coUatus  est. 

Cardinalls  liftllarmiuus,  iii  controversia  sua  ge- 
neraii  tertia,  qusestioucs  multas  tractat  circa  po- 
testatem  ecclesiasticam  pouliticis  Romani.      Qua- 
rura  prima  est,  au  potestas  illa  monarchica  stt,  an 
uristocrutica,  an  dcmocratica :  qiuc  potcstatum 
speciifs  singulffi  )<uinimc  suut,  coutiueutque  {lotes- 
tiUcm  coercivam.     Si  jam  apparucrit.  potesta 
■  cocrcivam  illis  a  Servatore  «oslro  relictam  esse  iiu' 
lam,  se<l  potcstittem  taiitum  priedicandi  Ciirisf 
regem;  persuadcndique  ut  re^o  ejus  homiues  h 
mittere  se  veHent ;  prieceptisque  et  cousilto  rectn 
doceudi  eos,  qui  submittereiit,  quid  faeorent  ui  iu 
regnum  Dei  tuturum  reciperentur ;  et  a^wstolos 
aliosque  ab  illis  E^-angelii  ministros  imperatores  nO' 


DB  CIVITATE  CHRISTIANA. 


359 


bis  non  esse,  tieo  eomm  praecepti  leges  esse ;  sed  cap.  xui. 
ludi  magistros  illos  esse,  quorum  prsecepta  Tuonita   j^JTZC^ 
taiitiim  suiit:  Lrt  Bellariniui  di.sputatio  toLiperiit.   »«i«iwo«. 

Ustcusuiu  autcui  e»t,  capito  pruximc  supcriore, 
regnum  Christi  uuu  cssc  cx  boc  muudu ;  ueque 
ergo  miuistri  ejus,  nisi  rcges  siut,  obedieutiam 
praestari  sibi  in  nomine  ejus  postulare  jure  possunt. 
Nam  si  is,  cujus  jure  postuiaut  jus  regium,  in  hoc 
mondo  regnum  uou  habuit,  quo  jure  impcrium  ha- 
bebutit  ministri  ejus  r  Sieut  Pater,  dieil  Christus, 
(Joh.  XX.  21),  miiiit  me,  ita  ego  mitto  vos.  Sed 
Cbristus  missus  est  ad  Judsos  revocandos  ad  reg- 
uum  Dci,  et  vocaudas  gcutes ;  nou  autem  ut  reg- 
uaret  iu  majestute  autc  diem  judicii. 

Tcmpus  autcm  intcr  iissumptioncm  Christi  et 
reaurrcctionem  universalem,  nusquam  vocatur  rcg- 
uum,  »ed  regeneratio,  id  est,  pra.'paratio  et  aptatio 
hominuui  ad  adventum  Christi  secundum  cum  glo- 
ria,  ucmpc  ad  diem  judicii ;  ut  upparct  ex  verbis 
Christi  (Matth.  xix.  28)  :  Vo»  qui  «equuti  nte  e»tis 
in  regeuentfione,  eum  tedcrit  Filius  hominis  in 
throaOy  ros  quoque  tetiehitix  tuper  duodecim 
tbrono^:  et  cx  verbis  S.  Pauli  (Ephes.  vi.  H,  15): 
State  ergo  sucdncti  lumbox  vestros  lu  reritate,  et 
iuilfiti  loricam  justitiee,  et  calceati  pede»  iu  j/r^' 
paratio/ieat  -Evaugclii. 

Etiam  oflicium  ministronim  piscationi,  id  est, 
homimuu  ad  obedientiaui  uon  per  coactionem  et 
pocDas,  sed  per  cousilium  condactioni,  nou  veua- 
tioui  comjiarat  Ministrorum  Christi  opus  evan- 
gelizatio  est,  id  cst,  prfedicatio  Christi,  homiuum- 
que  ail  sccundum  cjufiiidvciitum  praiparatio  ;  <iieut 
evaugclizutio  Juhaimis  Uapti.st;e  erat  pru^m^atiu 
hamiuum  ad  ndveutum  ejus  primum. 


360 


DE  «VITATE  CHRISTIANA. 


CAr.XLir. 


M«lnta>lin- 


Porro^ministronim  Christi  offirium  in  lioc  tnuado 
crat.ut  hominfs  credere  in  Cliristnia  perHiLactereQt 
Credere  autem  coi^  nemo  potest,  neque  jussu  neque 
i'i,  setl  ratione  tauttim,  argiimeutis(|ue  ductis  le] 
a  rationc  vel  ab  aliqua  re  quam  jam  aiite  rrctji- 
derint.  Ministri  ergo  Christi  in  \\oc  muiido,  eo 
nomiiie  q«od  illortim  (toelrinse  uou  sit  cre<litum, 
vel  (|uod  sit  coiitradictum,  potejitatem  uon  habent 
quamquain  puuiendi :  eo  nomine,  iuquam,  quod 
miimtri  Christi  sant,  potestatem  coereivam  nullam 
halient.  Vernntameii  si  rju's  potestatem  civilein 
itiiminam  habeat,  sitque  idem  mini»ter  Clirtsti,  pn- 
nlre  illog,  qui  doctriuo;  suxe  legibus  e.\plicatie  roii- 
tradicunt,  jurc  ille  potcrtt.  Ettain  S.  Pnulu»  de 
seipso  ca^terisque  sui  temporiti  pnedtcatnribus,  nt>» 
huhctHHS,  iiKput  (2  Cor.  i.  24),  tlomimuttt  hi  ^dt» 
vealrauij  sed  geitKUi  rettri  at^titoreg  amnu*. 

Quod  miuistri  Cliristi  in  hoc  ninndo  jus  imp&- 
mndi  iion  hnbeaut,  ileduei  potest  Qrgumentuin  etinm 
nh  authoritate  legitima,  quam  reliquil  Christii!; 
priucipibus  omnibus,  tnm  Christianis,  tumethnicis. 
Coloss.  iii.  20,  dicit  S.  ^alus :  Fi/H,  obeditc  /ta- 
rentibus  ]HT  omnia;  hoc  entm  placitum  e.tf.  Do- 
mino:  ct  (vcrs.  2*2) :  Serd  obcdite  domnis  car- 
ttalihnx,  non  ad  oeulam  ttervientes,  {ftinsi  homini- 
bua  placentes,  sed  /w  Hiniplicitate  eordisj  iimentet 
Deum.  Picta  mitem  ha;c  suut  ad  eos  qnorum  do- 
mini  crant  ethnici ;  jubentur  tameu  obedire  in 
omnihus.  Rursus,  deobedientia  principibus  debita 
dieit  (Rom.  xiii.  4,  5) :  Dei  enim  minisfer  est  prix- 
eeps,  vitidex  ;»  iram  ei,  gui  matum  a{*it:  itleoque 
necessitaie  suhditi  estote ;  nott  solum  propter  iram, 
scd  edam  propter  comcieutiam.     Et  Sauctus  Pe- 


DE  CIVITATR  CHRISTIANA. 


361 


tni8  (I  Epist.  ii.  13-15)  :  Suhjecti  esiote  omni  hu-  cap.  \ui. 
mati<e  comtitHfiom  projUer  Deim,  sirtt  regi  quasi  "^ 
preeccflenti,  xiee  ducibus,  tu?iqiunn  uh  eo  ttiissix  ad  «».ii«rfie«, 
tindicfam  mafp/tictorni»,  /andern  rero  /xmorum  ; 
qma sic ent  loluntas  Dfi.  Et S.  Paulus  (Tit. Ui.  \)'. 
Admone  Hfox  principibm  et  ftotestaliftui  subditos 
estef  et  dicto  obedirc,  Priii(Mp«s  autein  et  potes- 
tntps,  de  quibus  Petrus  ct  Paulus  bic  loquuiitiir, 
oinucs  eraut  ethnici.  Quouto  ergo  mugi»  Ciiris- 
tiatii  principibus  sais  Christianis  obc<lire  ilcbent! 
Qao  jure  taiuiatro  Christi,  si  qnid  facere  contra 
mandata  re^s  aUiisve  suniinaj  potestatis  jaberetvel 
doceret,  illi  obedirc  obligamnr  ?  Perspicuum  ergo 
e^  Christum  ministris  suis  in  hoc  mundo,  nisi 
etiam  authoritate  civili  pr;edili  siut,  jits  civibus 
imiwrandi  iiulluin  coucessi^se. 

Uuicl  iiutciu,  iuquiet  aliquis,  si  r«x,  vel  senatn.s, 
aut  quicunque  summam  in  civittitc  habet  ]K)testa- 
tem,  crcilere  iu  Christum  prohiberet  ?  Rcspoudeo, 
prohibitiouem  talem  fni&taneam  ideo  esse,  quia  cre- 
dere  et  non  credere  uoii  sequuntur  iinperata  homi- 
num,  qoiau  crednmus  neenc  Hcire  uon  possnnt,  nec 
si  scircnt,  mutare.  Fides  cst  doimm  Dei,  quam  pro- 
missis  pramiis  ant  pcenanim  comminatione  neqne 
dare  ueque  tollere  potest  horao.  Si  porro  quwra^ 
tur,  quid,  !^i  jubeaiuur  n  principe  nostro  legitimo 
dicere.  qnod  non  eredimus,  obedieudumne  est  r 
Respondeo,  vocem  hominis  rem  extemam  cri.sc,  tie- 
que  sigmificare  obedienliam  proferentis  possc,  magis 
quam  alius  quicunque  gestus  corporeus  ;  et  Chris- 
tianum  hominem  i«  rebus  hujusmodi,  si  corde  in 
Cbrisium  credat,  eaudem  Imberc  libertatem,  quam 
conce,<sit  Naaiiiauo  Kyro  pro|ilicta  Ellsha.  Cou- 
vcrsus  crat  Deo  Israelis  in  corUc  suo  Naamauus ; 


»fi2 


DE  CIVITATE  CnRISTlANA. 


CAP.  \Lii.  iUxitque  (2  Reg.  v.  17,  18):  Nonfaciet  uUrttger- 
vus  iims  holocauttum  aut  victimam  tliis  ftltrnii 
nix!  JJomino:  lioc  atiiein  soluirt  est  th- t/uo  th'pr^ 
cerijt  tiomiuum  pro  strrco  luu :  tjuaHilo  inj^rftHc- 
tur  dominus  tnens  in  templnm  Rratuioa,  «/  atloreiy 
ei  iiio  inuitettU'  super  mauw»  meam,  *i  adoracero 
itt  templo  ftemmoti,  atforante  eo  in  eotlem  loco,  ut 
igfiOHcat  inihi  Domintis  sereo  tuo  pro  bac  re.  Hoc 
iUi  propheta coucesisit,  (vers.  19),  resirandeus :  vatie 
in  pace.  Naaiuanuii  liic  crcdidit  in  corde  Deuui 
venim :  adoraiido  autt-m  videri  voluit  non  cn-di- 
disse,  ne  offeuderet  regem  suQm,  Uuid  ergo  re- 
spondebimus  ad  verba  Servatoris  nostri  (Slultb. 
X.  33)  :  Qtticttnqiie  negttt  tue  coram  /lominiltNS, 
ego  tiegaho  iUtim  corata  1'atre  ineo,  tpii  exl  in 
ca-iisp  Re.<|jondeIiimus,  illum,  qui  subditus  tst  ut 
erat  Naamanus,  ct  a  rcgc  sno  aliquid,  quodcuuque 
id  sit,  fucere  coa.ctus  est,  ita  ut  iioii  sponte  sua,  sed 
in  urdiue  ad  obedieutiam  legibus  patriis  faeiat, 
facluui  illius  iion  esse,  nec  ilU  imputandum,  sed 
rcgis,id  est,  civitatus  factam  c^se,  et  legibus  iminitau- 
dum ;  neque  illum  esse,  sed  regem  suum,  qui  uegavit 
ChriAtum.  Si  quis  doctrinnm  banc  cum  Cbri.stiani- 
tate  siucera  itou  &atis  conscntire  dicat:  libeut 
ub  illo  doccn  velim,  si  iii  civitnte  Christiatia  co: 
tingeret  habitare  Mahomutaniim  aliquem,  eundem 
civem  ;  illumque  civitatis  illius  rex  adorare  Deum 
ritu  Christiano  in  ecclesia  juberet  sub  mortis 
posna  ;  utrum  is  Mabometaunin  illum  in  cuuscien- 
tia  mortem  pati  obligatum  esse  diceret,  putius  quam 
legi  patriK  suw  obedire.  Si  dicatdebere  mori,pri- 
vatis  civibus  omnibus  libertatem  concedit,  pro  re- 
ligioue  sua  privala,  sive  veru  sive  faisa,  obcdicu^ 
tiam  rcgibussuis  legitimis  denegare,     Si  dicat  di 


DE  CIVIT\TK  CHKISTIANA. 


363 


DipoUAto 


bcre  adoraiido  obedire,  tnue  sibi  permittit  et  jos  cai*.  -m.ii 
j>otttu)nt  quod  aliis  negat :  quod  est  verbis  Ser^a- 
toriti  iinstri  contmrium,  dicontis,  (Liie  \i.  31 ).  (/»'V- 
quid  rullix  »1  JneiuHt  robis  liomines,  id  fttciip 
illia :  i*t  cuntnL  Iqft-ui  iiaturie,  (lUie  est  lex  Dei 
jBterna  et  indubitata,  ne  facitts  aflcri,  gnud  iihl 
Jieri  noti  viti. 

Q.uid  LTgo  diceuius  dc  martyribuii  lllis  omuibus^ 
de  qulbus  legimus  in  bistoriis  aliisque  legcinlis? 
An,  quod  vitas  suas  siue  neees!>itate  projecenuit? 
Rcsporulebiums,  hominea,  qui  religionis  causa  occi- 
si  sunt,  diiitingnendo!;  essc.  Eorum  enim,  Alii  ad 
prsedieandum  vocati  et  missi  tuerant,  et  regnuia 
Christi  palam  profiteri  in  se  rece|>craut :  alii  rur- 
stis  vocati  uoD  eraiit,  iieque  ab  iis  requirebatur  am- 
plius  quam  sun  cujusqiie  fides  propria.  Priores,  si 
mortcm  piuisi  suut  eo  uomiiic,  quod  huic  articulo, 
Jeaum  a  morte  rcsuscitatum  esse,  testinionium 
pnebnerunt,  martyres  proprie  dicti  eraiit.  Martyr 
eiiim  Cliristi  proprie  est  iile,  qui  resurrcclionii  Jesu 
Cbristi  teslis  est ;  id  quod  testari  neino  potuit,  nisi 
qui  versatus  cum  eo  erat  iu  terra,  aut  post  re^r- 
roctioncm  ejus  illum  «dcrat.  Testom  euim  vidisse 
oportct  quod  testntnr ;  nlioqni  teslimonium  ejus 
idoDeum  uon  est.  Q.uod  autem  nlii  murtyres  Cliristi 
proprie  uon  sint,  iiianifestum  est  e.Y  verbis  Saneti 
Petri  (Act.  i.  31,  22) :  Oporlet  ergo  ex  hix  ririg, 
</ui  HofflAcnm  Huttt  cotigregati,  in  oi/nii  temjHire  qtto 
iatracit  et  exivit  inler  nos  iJoiiiimtx  Jesim,  iitci- 
piens  a  baptismate  Johamifi  mquc  in  diem  qua 
aisumpluJi  ejst  a  Hobis,  testem  rcJturrectioim  ejtis 
Hohiscttm  Jieri  mnim  ex  istis.  \'.\n  perspicue  sigoi- 
ficatur,  qui  Christi  resurreetlonis  tcstis  est,  euu- 
dem  oportere  Christum  vidit;»«,  et  per  eousequcns. 


364 


DB  CIVITATE  CHHISTIANA. 


Xtr  |>«lr>lilr 


CAP.  XLii.  quod  resurrexerit  certo  scisse.  Alioqui  amptiDS 
teatarl  uoa  pote»t,  qiiani  quod  ex  aiitecessoribtts 
siiis  id  audierit ;  neque  iuartyr  cst  uisi  luartynua, 
id  fiit  iniirtyr  se<Hiud»nuK. 

Qui  auteui  ad  uiiamqiiam<|uc  doctrinain,  qtiaui 
ipse  ab  historia  vila;  CUrisli,  vel  ah  actis  aut  epb- 
lolis  apostolorum  deduxcrit;  et  ([ui,  privati  honiiuis 
autliuriuti  eunfisus,  legfs  civiles  viulare  ausus  fue- 
rit,  is  ab  houore  martyris  Cbrt&ti,  tum  primarii  lum 
seeiuidarii,  longe  abest.  Unicus  articubis  fidei  est, 
pro  quo  niori  ninrtyris  iioineu  houorilieuiii  mcre- 
tiir.  Est  autcui  articulus  iUc,  Jcsum  csse  Chrigttm 
id  fst,  lllum,  qui  nus  morte  sua  rcdctnit,  et  ventu- 
rus  itenim  eiit,  et  uohis  lu  rc^uo  coclesti  Titain 
letemain  procuratunis  est.  Pro  omni  doctriiui 
quK  lucro  ve!  arabitioni  iuservit  ministrorum,  uou 
refjuiritur  ut  moriamur;  neque  mors  est  qute  mar- 
tyrem,  id  est  testem,  facil,  sed  testimoniom;  ncqoe 
in  verbo,  martyr,  amplius  eontiiietiu',  qnam  iu  ver- 
bo  testis. 

Pi-aeterca,  si  quis  ad  articuhim  iltum  pra;dican- 
dum  missus  nou  fuerit,  scd  consilio  suo  facit.  etsi 
testis  sit  Christi  primarius,  vel  apostolorum,  disci- 
pulorum,  vel  successorura  illomm  ;  non  tamcu  ob 
cam  rem  mortcm  pati  ohligatur;  quia,  ucc  vocata.s 
nec  missus  fecit;  nee,  si  forte  pro-mium  expectatum 
non  aceeperit,  conqueri  jnre  [MtcHt.  Martyr  enim 
neque  primi  neque  seeuiuli  gradus  e»se  potest,  nist 
ad  pnedicandum  Christum  authoritatem  pott^^ta- 
temque  legitimain  habeat,  ut  habent  qui  ad  con- 
verteudiis  gentes  inSdeles  mitti  solent.  Nam  iis, 
qui  jam  credideriut,  teste  opus  uon  est,  sed  ilUs  so- 
lis  qui  negatit,  dubitant,  vel  non  audierunt.  Aimk- 
tolos  discipulosque  suos  ad  praedicandum   evan- 


DK  CIVITATK  CHRISTIANA. 


:)G5 


I>>|«lanta 

•cdcteik». 


* 


geliuni  misit  Cbri»tiis  ad  iion  credeiitfs;  Mttio  voSf  cap.xi.il 
inquit  (Xntth.  x.  \G),  quoJti  ovca  ad  lupos  ;   itun 
dicit,  quasi  ad  alias  oves. 

Vidoanms  jam  Piiuistrorum  Chrlsti  mandata,  ut 
rej>criuntur  iii  (!v«iigflio,  an  yi»  aliquod  coutiueaut 
in  populura  imperandi. 

Legimiis  prirno,  (Matth.  x.  6),  missos  esse  apos- 
toios  ad  oTfK.  qufp  perierimi,  domns  Israel;  quid 
autem  pnBdicaturos  ?  iteffntim  Dei  appropinqnul. 
Priedicare  autem  actus  prjeconis  est,  reg^em  ali- 
quem  proclaniantis :  neqne  jus  imperaudi  in  quem- 
quam  linbet  pneeo.  Et  (Luc.  x.  *J),  scptuagiuta 
discipiili.  ut  upcrarii,  nun  ut  domiui,  ad  messcm 
emissi  suiit,  ct  jussi  (vers.  9)  priedicare  aiipropin- 
qaai  regnuta  Dei.  £t  {Matth.  xx.  28)  discipulos 
suos,  qui  inter  se  de  dignitate  contendebaDt,  admo- 
net  Servator  noster,  ofiicium  eoruni  ministeriale 
esse,  sicut  ipse  venit,  non  ut  sibi  ministraretnr,  scd 
ut  miiiistraret.  Itaquc  pnedicatores  evangelii  po- 
testatem  roagisterialeui  non  habent,  sed  miuisteria- 
lem  tiutnm.  Et  (Miitth.  xxiii.  10),  ne  rocamtni, 
dicit  Christus,  magijttri:  Hniciti  enim  wbin  ett 
magister. 

Secuudo,  (Mattb.  xxnii.  19},  in  maudads  corum 
est,  doccre  omnet  ttutiones.  Docere  autera,  et 
prsedicare  roujuncta  sunt.  Nam  qui  rcgem  pra-^di- 
caut  sive  proclamant,  eodem  tempore  docent  quo 
jure  regintm  habet.  Ut  S.  Paidus  (Act.  xvii.  2,  3) 
fecit  npud  Judtcos  qni  ernnt  in  Thcssalonica,  nem]»e, 
trihus  sjibljatis  cum  illis  ex  Scriptnris  disseruit  ex- 
piicims  iUiLs,  et  probans  ex  illi»  Christum  mori  opor- 
tuisse  et  resurrexisse,  et  Jesum  esse  Christum.  Sed 
docere  ex  Veteri  Testamento  Jesum  esse  Chiistum 
et  a  raortuis  resuscitatum,  non  est  docere  illos,  qui 


366 


DE  CIVrTATE  CIIRIfiTIANA. 


WiflwinBei. 


CAP.XLii.  credercut,  doccDtibus  sibi  obedicnduia  es&e  contn 
civitntiii  msc  leges  et  maiidiita  regtun,  »ed  admo- 
Qcreeos  utadventum  Cbristi,  cum  patieutia  et  fide 
et  pum  obedientia  legibus  civilatla  debita,  vclleDt 
extwetare. 

Mandatnm  illis  datum  est  (Mattb.  xx^iii.  10)  a 
Cbristo  tertium,  haplizare  in  nomifie  Patru,  et 
Fi/ii,  ei  Spiritux  Sfinctt,      Quid  antem  est  bapti- 
zari  }     In  nquam  immergi.     Scd  tn  uquam  in  no- 
minc  atiquo  immcr^,  quid  est }    Sensus  verbomm 
horum  est,  immergi  fidelcs  ut  signum  rt^enera- 
tionis ;  et  quod  qui  sic  immergimtur,  fideles  se  in 
civitate  Dei  cives  futnros  e!*se,  nempe,  in  ci^-itatc  Dri 
Pairiji,  ecciesiie  fundatoris ;   Dei  Piiii,    fjuKdcm 
ecclesia;  rcdemptoris ;  Doi  SpiritnSy  ecclesiie  ejus- 
dem   sauctificatoriB.     Hoe  est  pactum    nostnim. 
Uuoniam   tameu    regnni    tcrrenomm    autborita» 
ante  diem  judicii  deponenda  non  est :  (sic  eulm 
expressis  verbis  a  S.  Paulo  affirmatur  I  Cor.  xv. 
22,  23,  24  :  Sicul  ia  Adatno  omncs  moritinlur,  ita 
et  in  Chrinto  omnes  virijicabiinlur,  unusqtiixque 
aiiteut  in  tiuo  orditic,  priiaititc  (.iiristns ;  (f^-iude  « 
qui  eutit  Christi,  qui  in  a<lcentnm  ejus  cretHde- 
rttnt ;  iieimlejims,eiim  tradiderit  regimin  Deo  et 
Pairi,  cuta   etuicitfiverit    omiietn   principfttnm   et 
potestatem)  .*  manifostum  cst,  in  baptismo  nostro 
non  eonstituere  nos  in  nosmetipsos  authoritatem 
aliam,  qua  vitfe  nostrae  actione.'!  extenise  rfgenda 
sunt ;  sed  promittimus  tantum  pro  directionc  nos- 
tra  in  via  salutJs  leteriiie  doctrinam  sequi  aposlo- 
licam. 

Quarto,  in  mandati»,  potestatem  habent  peccata 
retuittcudi  ct  rclincudi,  id  est,  ligandi  et  sohcndi; 
qu»  potestas  dicitur  ctiom  regui  curlcstis  clavetf 


DK  CIVrTATK  CnRISTI.WA. 


367 


bttfnmla»» 


nolijeretqiie  cum  nuthoritflte  baptiy-aiidi.  Est  enira  cap.xi.ii. 
haptisnni.s  fidelitatis,  illis  (\m  m  regiuim  Hf^i  reci- 
pieudi  suut,  sacraincutuin.  Sicut  eiiim  vila  leterna 
per  ]>cccati  coriiiniiKiiioneni,  amissn  erat;  ita  pcr 
pecTatonim  remissionem,  recuperaiula  est.  Finis 
ergo  hfiptismi  est  peccatorum  remissio.  Itaqiie 
S.  Petrus,  illisj  qui  die  Peiitecostes  ab  illo  conversi 
erant,  qnid  facercnt  ad  vitam  atemam  adiplsccn- 
dnm  qufcrentibns,  respondit  (Act.  ii.  38):  Pamtemi- 
ni,  ei  ba/>fizatnini  in  iwminp  ,hjtn  ittl  reitiinxiotietn 
peceaforiiitt.  Ex  eo,  quod  bajitizare  est  declarare 
receptum  esse  baptizatum  tn  regnum  Dci,  et  bap- 
tismum  neg:arc  est  dcclararc  e  reguo  IX'i  cxclusio- 
nem,  Bcquitur  potcstatcm  receptionis  ct  cxdusiouis 
datam  esse  apostoUs  et  successoiibus  sui&.  Itaque 
Senator  noster  postquam  in  illos  spirasset,  addidit 
(Joh.  XX.  22):  Aceipite  Spiritin»  Satictum  ;  et  ver- 
8U  proximo,  (iMormieiinqae  peceata  remrseritis^ 
remittnntnr  iUia^  et  qnorumcunqne  peeeata  rett- 

writis,  retinentur.  Quibus  verbis  couceditur 
autliorilas  peccata  remittendi  et  retineudi  uou 
siuipliciter  et  absolule,  sicut  peccata  remittit  et 
retiuet,  <pii  eordis  bumani  intima  et  pcenitentis 
8iuccritatt-invidct,Dcus;  sed  conditionaliter,nempe« 
si  vcrc  po^uitucriiit. 

Atque  haec  ub^olutio  illis,  qui  p<£uitcutiam  simu- 
lant,  sine  omni  absolventis  sententia,  irrita  est, 
ueque  ad  salutem  omnino  valet,  sed  coutra  ad  pec- 
cati  ag^ravnlionem.  Apostoli  ergo  et  eorum  suc- 
ccssorcs  pfsnitentiii^  notas  cxtcrioreii  tantnm  sequi 
debebant;  et  illis  ap])arciitibu!(,  potcstatom  non 
absolvcndi  nuUam  babuemut ;  tion  nppareutibuSf 
absolvere  non  iiotuenint.  Idcni  etiam  dicendura 
est  de  baptismo  :  imm  Juda;o  aut  Graceo  ad  fidein 


368  DE  CIVITATK  CHRISTIANA. 

TAP.  XLii.  oonverscbAptismum  negandi  potestatem  ne  apostoli 

th-p.4»t-t.   *|ui<^em  Iialjuerunt,  nrc  ptcniteutem  uou  baptir^dL 

Uuouiam  autem  pcenitentia  akerius  an  siurera  «t 

uecuc,  liomo  nullus  strire  poteitt  nisi  per  coujectu- 

ram  ex  notis  externis,  altera  orietur  quiestio,  nota- 

rum  externarum  ptriiitentiBe  quis  judex  constitutus 

est.    Qua^stiom  m  autem  hanc  dcteruiimt  Cbristiis 

ip$e diecus (Matth.  xvjii.  15,  16,  l7):  6V «///<wi  pee- 

cfiverii  in  lejrater  tuifx,  rade,  et  eorripe  raru  im- 

ier  te  et  ipxNiit  soliim .-  **  te  audierif,  lucratuji  eri» 

Jratrem  tttum  ;    si  autem  te  noit  audiertty  atihibe 

teeum  adliuc  nninn  rel  duos,  ut  in  ore  duorum  rel 

trium  tvstitim  slet  omne  verbum  :    quod  si  non  an- 

dierit  eos,  dic  peclesite ;  si  autetu  ecclexiam  uoa 

audierit,  sit    titn   sicut   ethiiicus   et  puhiicauus, 

Constat  liiuc,  judicium  cirra  pcenitentite  sincerita* 

tem,  nou  peucs  unum  Uomiucm,  sed  penes  eccle- 

slam  fuUsc,  id  cst,  penes  tidclium  CQngre^tioucm, 

vel  pcues  illos  qni  congregatiouis  gcsserint  perso- 

nam.     Praeter   quKstionis  hujus  juUicium,  (•tiain 

senteutiie  pronuntiatio  necessaria  crut ;  atque  h;ec 

pronnntjatio  sententice,  apostoti,  vel  pa.storis  aUcn- 

ju8  erat,  tit  congregationii*  prolocutoris  ;  et  de  illis 

dici  inteUigitur  a  Christo  (vers.  18):  Qnodcunque 

iigaceritis  iii  terra,  (igabitwr  in  cceio  ;   et  quod- 

cunque  tolrelis  tn  terra,  noieetur   in  cceio.     Et 

(l  Cor.  V.  8-5)  dicit  SanctUi»  PauluB:  Ega  quidem 

abxeus  corporr.  pr<r.feHs  autem  spiritu,jmn  Judi- 

cavi,  ut  prtescna,  eum  gui  sic  operatus  est  iu  no- 

fttine   Domini    no.tiri   Jeau  Chrisii^    coHgregalii 

robis  et  meo  spiritUy  eum  virlute  Domiai  Jesu, 

iradere    hujusmodi    hoinincm    Stitantf.      Tradere 

iSatanir,  idem  est  quod  rx  eeclesia  ejicere  bomi- 

nem  cujus  non  essent  peccata  remissa.  Sententiam 


DB  CIVITATE  CIIRISTIANA. 


869 


«ccl«4<Hif. 


rgo  pronunilavit  Paulus,  scd  postquaui  causam  cap.  xlit 
;coguovbset  cougregatio.    Eodem  capite  {vers.  9- 

2):    Scripsi  vobis  iu  cpiaiohi,  ne  commi.iceuminl 
"Jhrnicariit :    tion  utique  Jornicariiit  hajun  junm/i, 

kaui  ataris,  aut  rapadhui,  ant  idolis  jterrientihttJt  : 
alioqvin  dehueratii  de  koc  mtindo  exiixse.  Sed 
seripsi  vobis  non  comtnigceri  ;  ti  is^  qui  Jrater 
mmiimtnr  infer  los,  est  fortiicator,  aut  aiarux, 
aut  idotis  sercieus,  uut  mal^dicus,  aut  ebriosus, 
aut  rapax,  cumcjusmodi  ncc  cihum  suiaere.  Quid 
enim  taihi  de  iis,  quijortn  simt,  judicare  ?  Nonne 
de  iis,  qui  intus  «unt,  vosjudicatis  ?     Videmus  hic 

SBenteutiatn  quideui  a  Paulo  prouuutiulaui ;  judl- 
CiLSse  autcm  c^uiigrcgatioiiem.  Atque  ita  quidcui 
res  sc  liabuit  aute  conversionem  rcgum,  et  corum 
qni  summam  habuerc  iii  ciritatihus  suls  potcsta- 
tem. 
Pars  biec  potestatis  ecclesiaKticK  excommuuica- 
tjodicilur,  etaVwrm-aywyoviroiHv;  etrituserat  etiam 
a  Judieis  usitatus;  scd  ut  videtur,  post  captivita- 
tem  Babylonicam ;  uam  nori  lcgimus  quenquain 
aute  id  tempii.';  dnctrinse  causn  ejectutii  esse  e 
>ga,  ueque  etiam  in  Testamcuto  Novo,  scd 
tantummodo  pro  molis  moribus  iu  scandalum  ec- 
clesiie. 

Excommunieationis  usus  et  effectus,  antequam  a 

potestate  civili  vim  acceperat,  alius  non  erat,  quam 

ut  exoommuuieatus  a  non  excommunicatis  fugien- 

dus  esset     Ut  pro  etbuieo  haberetur,  qui  Christi- 

anus  uunquaui  fuerat,  non  miffecit;  cuni  his  enim 

cibnm  sumere  licutt ;  cum  Cliristiano  non  Ucuit, 

t  Paulo  ante  ostensum  est  ex  1  Cor.  v.  9,  1 0,  etc. 

Ut  aulem  illos  ex  coctibus  suis  aut  synagogis  cx- 

iudereut.  jus,  uisi  a  douiuu  toui  cuuces&um,  sivc 

VOL.  Illt  D  B 


370 


DB  CIVITATR  CHBISTIANA. 


CAp.  XLii.  ille  Clmstiairas  sive  ethnicus  esset,  iiulluni  ha~ 
j^' '^~^  buere.  JuB  &Dtem  in  civitatia  loca  omnia,  est  iUios 
qiu  snmmam  habct  m  civitate  potestatem;  et 
proptercn,  non  modo  illi,  qni  exoommunicati  erant, 
fied  etinm  illi,  qui  niinqnnm  baptizati  ernnt,  ia 
8ynag(^as,  data  a  summo  impemnte  potestate,  in- 
trare  potuemnt ;  sicat  Pauhis,  ante  conversionem 
suam,  inpressus  est  sjmii^og^am  Christiunonim  Jn 
Damasco,  ut  ens  comprelienderet,  viuctosqae  ad 
Jcrusalcm  jussu  summi  sacerdotis  duccret. 

Constat  crgD  excoromunicationcm  in  homines 
Christianos,  qui  a  rehgione  Christiana  deficerent,  io 
co  loco  ulii  potcstas  civilis  cc<;lcsiain  aut  perscque- 
batur  aut  non  protegebat,  nullam  vim  hafauisge, 
neque  ad  damnum  neque  ad  terrorem ;  quia  hmc 
mundo  favorabiliores  iiide  futuri  essent ;  ncque  in 
muudo  futuro  pejore  couditione  fore  exppclnbant, 
qnam  qua  usuri  eraut  illi,  qui  nunquam  crediderani. 
Imo,  ad  ecclesiam  pertinuit  quicquid  erat  in  hoc 
mundn  dnmni,  quie  illum  excoramuuicaudo  ininii- 
cos  contra  se  irritabat. 

Effeetum  ergo  iii  cos  solos  Iiabuit  cxcummn- 
nicatio,  qai  credebnnt  Jesum  Christiim  redlta- 
rum  esse  in  gloria,  regnaturum,  judicatununqne 
^ivos  et  mortnos,  et  e  regno  suo  illos,  qui  ex- 
communicati  ab  ecclesia  eraut,  exclas\u-um.  Hoc 
est  quod  metuerunt  in  excommuni(!ationG  Chris- 
tinni  veri.  Dixcrat  cnim  Snnctus  Paulns,  ho- 
minem  excomrannicatum  tmditum  esse  Satana;. 
Nam  extra  rcguum  Cbristi,  post  diem  jndicij, 
regna  alia  onmia  regnum  crant  Sntanse.  Intelli- 
ptur  hinc,  cxcommuuicatjoncm,  quo  ti-mpore  re- 
lisio  Christiana  a  potestate  civili  ucudum  prote- 
gebatur,  iu  usu  fuisse  pro  morum  lantum  currec- 


DB  CIVITATB  CHRISTIANA. 


371 


tMldiutilM. 


tione,  non  opinionQm :  genus  ctiim  illud  punitioiiis  cap.  \ui 
tole  ernt,  ut  »<.'utin  a  ucuiiut-  potemt  iilsi  a  fidcli- 
bus,  et  Servatoris  nostri  ailvcntuin  Heciiudum  ex- 

jtautibus.     lli  nutem,  cura  jam  ven  Cliristiani 

ent,  doctrina  nulla  ad  salutem,  sed  sauctitate 
vitse  sola  indigebant. 

Excommunicari  potuit  Christiauus  illis  tempori- 
bus  propter  injustiiitnn  ;  ut  {Matth.  xviii.  1j-I7) 
sifrater  tuustc  la-sc-rit,  admone  solus  illum  solum; 
dcinde,  coram  testibua ;  postremo,  dic  ecclesiie ; 
sin  ecclesiani  uon  audierit,  sit  tihi  ut  et/iHictis  et 
publicmus. 

Excommunicari  potuit  pro  dato  scaudalo ;  ut 
(I  Cor.  V.  II),  Si  qitisyffui  rocaturJrater,^fornica- 
riiis,  rel  avnrus,  vel  idololiilra,  tel  cbriosu*,  rel op~ 
pressor,  cam  tafi  rihum  simulsHViere  non  oportet. 
Sed  cxcomnuniionndi  illnm,  qui  fnndameutnm  hoc, 
Jesvm  exse  Chrigtum,  firmiter  teneret,  propter  hoc, 
quod  ab  ecclesia  in  opiuione  aliqua  dissentiret  quse 
fniidamentum  illud  uon  destruebat,  ncque  a  Scrip- 
turis,  nequF  ab  apostoloruni  exemplis  ulhi  omnino 
authuritn»  derivnri  potest.  Dieit  quidem  Sanctu» 
Paulus  {Tit.  iii.  10) :  Hominem  h^reticum  post  prt- 
mam  ct  xecuntUim  atlmomtioHfm  rcjice.  lltcretl- 
CHs  enim  is  est,  qui,  cum  ecclesiae  membrum  sit, 
doctriimm  tamen  docct  quani  ecclesia  doceri  vctu- 
erat ;  rejicere  nutem,  non  est  homincm  cxcommu- 
nicare,  sed  desiuere  ilhmi  admoncre,  et  num  illo 
non  amplius  disputare.  Apostulns  Idcui  ('2  Tim. 
ii.  23):  Stultas  et  imlocta»  quipgtiones  rejicere: 
rejici  autem  possunt  sine  excommunicationc :  eC 
(Tit.  iii.  9) :  Stnfias  qutrstiones,  et  gcnealogias,  et 
coittentioma^  et  puf^nns  circa  legem,  rejice  :  nam 
intttile^  wnt  et  vaua:.     Locus  antem  aUus,  qui 

B  B3 


372 


DB  CIVITATE  CURI8TIANA. 


DtpolnUte 


cAP.XLii.  excommimicationi  fidclium  favcre  videri  potest, 
qui  fiindainentum  tenucrunt,  proptor  opininneni 
fUiquam  eorura  singiilarem,  fortasse  a  bona  et  pia 
intentione  procedentem,  tiullus  est.  Monita  anteni 
illa  de  Tanis  et  stultis  diiiputatiouibus  fiig^ii-udis, 
pastoribus,  quales  enrnt  Timotheus  et  'Rtus,  so59 
Bcripta,  et  eo  consilio  scripta  erant,  ue  controver- 
sias  omnes,  etiam  par\i  momenti,  dcfinieutes,  novos 
cuderent  articulos  fidei,  neve  couscientias  komi- 
num  siue  necessitate  onerarent,  eosque  ad  liigien- 
dam  ecclesite  communionem  provocarent.  Saucti 
Petrus  et  Paulus,  etsi  (Gal.  ii.  H)  mngua  essct  in- 
ter  eos  controversia,  nou  tameu  aller  aitemm  ex- 
commuDicavit. 

Ut  quis  excommunicationt  obnoxius  sit,  multa 
requiruntur;  primo,  ut  sit  alicujua  coetus  leiritinii 
membrum,  alicujus  dico  eccIesitE  ChristiauEC  lejpii- 
ma:  putestatcm  cognoiiccndi  causam  habentls,  prop- 
ter  quam  excommunicaudus  aliquis  slt.  Vbi  euim 
non  est  communitas,  ibi  neque  csse  potest  excom- 
niunicatio.  Neque,  ubi  cognosecudi  causam  potes* 
tas  non  est,  ferendi  sententiam  esse  potesl. 

Sequitur  hinc,  ecclcsiam  uiiam  ab  olin  excommn- 
nicari  nou  posi;e.  Siquidem  cuim  evcommuiiicandi 
se  mutuo  potestatem  a-qunlem  Lubemit,  uou  disci- 
plina  excommunicatio  est,  sed  scbisma.  Sin  eccle- 
sia  una  alteri  Hubordinata  &it,  anica  tautum  sunt 
ecclesia ;  et  qui  excommunicantur,  homines  privati 
fiunt,  sed  non  eccle^ia. 

Quoniam  autem  cxcommuuicatioDis  sententia 
admomtioucm  coutiuet  con^rcssum  ct  couvictum 
cnm  excommunicato  fiigiendi ;  »i  is,  qui  summam 
habet  in  civitate  potcstatem,  eiL.commuuicatus  fue- 
rit,  sententia  invalida  est.   Cives  enim  adesse  sum- 


DK  CIVITATE  cnRISTIANA. 


373 


IV  pntMUtK 


I 


mo  imperaiiti,  t|uiities  jusserlt,  lege  natura:  obli-  cap.  xlii. 
gaiitur ;  iicquc  illum  a  loco  quocuuquo  domiiiii  sui, 
sive  propha&o  sive  sacro,  prohibcre  jure  possnnt ; 
neqoe  exire  ex  ejus  doiniuio  civium  quisquam,  nisi 
iUo  permitteult;,  debet :  multo  minus  cum  illo,  si  ad 
tantum  honorera  evocentar,  cibum  una  capcrc  re- 
cusaFe.  Quotl  antem  ad  reges,  aliosque  summam 
habentca  potestitcm,  attinet;  cum  non  sint  ejusdem 
ecclesire,  nec  ejusdem  civitatis  partea,  uon  opus  eat 
scntentia  excommiuucationis,  ut  alter  alterius  cod- 
gret^um  vitet.  Ipsa  etiimcivitatisinstitutio,  sicut 
homincs  privatos  iii  una  comuiutiitati!!  conjunE^it, 
ita  communitatcs  ipsas  altcram  ab  altera  <ljsjungit. 
Ncqne  in  civcm  Christianum,  si  legibus  civitatis 
sua  obediat,  vim  uUam  babet.  Xam  si  credat  Je- 
sum  eise  Chrhlim,  xpirituw  hahet  Dei,  ( I  Joh. 
V.  1 ) :  et  Detut  in  illo  habitat,  et  iile  in  Deo, 
(I  Joh.  i,  15).  Sed  is,  qui  spirilum  habet  Dei,  is 
gm  ia  Deo  kahilat,  is  i»  qm  habitat  Dens,  nihil 
pati  potest  mali  ab  excommunicationibus  homi- 
uum.  Quiconque  ergocrecUt  ./ip*«jw  e**c  Christum, 
damnum  ab  excommunicatione  nuUum  habet. 
Qui  vero  articalum  illum  non  credit^  non  est  ChriS' 
tianns. 

Siqais  patrem  vel  matrem  habeat  excommuni- 
eatiim,  a  congressu  et  convictu  cum  illo  vel  iUa  pro- 
hiberi  non  potest.  Esset  enim  hujusmodi  prohi- 
bitio  sa:pcuumero  prohibitio  ne  cibum  omnino  sn- 
meret,  utqui  a  pan-utibus  plerumquc  nlitur :  cadcm 
esset  prohibitio  pareutibus  et  domiuis  suis  obc- 
dieudi ;  quod  est  contra  pneceptum  apostolomm. 

Sumroatim,  excommunicatJonis  potestas  extendi 
uitcrius  uon  potest,  quam  ad  finera  in  apostolorum 
et  pastoruui  a  CUristo  acceptis  mandatis  definitxuu. 


3-4 


DB  CIVITATK  CHR1STIA.NA. 


Urpllintib- 

•ueleoMlira 


CAP.xur.  Rogere  autem  imperando  et  cogeodo  iii  mandntis 
non  etiX,  scd  docendo,  et  in  via  ad  snluteni  in 
mundo  futuro  couducendo.  Et  sicut  in  scieniia 
qualihet,  maglster  disripulum  suum  regulnH  ejus 
negngentcni  lieseren?  qiiideiu  potest,  inju.^titiie 
nut«m  accus&rc  non  potest ;  ut  qoi  tiunquam 
magistro  obcdire  tencrct\ir :  ita  doctrinae  Chiis- 
liaoa:  doctor  discipuUini  suum,  qui  vilam  agere 
Chrii^tiaiio  homitie  indigiiimi  [M;rstitcrit,  rcliiiquerc 
quiilem  potest,  sed  acciisare  uon  potest.  Doctori 
enim,  qui  de  contumacia  disciptdi  stii  conquerere- 
tur,  rcsponderi  posiset,  sicut  Samueli  in  querela  sl- 
milt  respondit  Ueus  ( I  Sam.viii.7),Mo«  te  rejecerani, 
aed  me.  Exeotamunicatio  ergo,  si  cnreat  potestate 
civili,  ut  revera  caret  quoties  unus  princeps  alterum 
excnmmunicat,  inutilis  est ;  neque  i.siitur  metuenda. 
Yocabulum  illud,  Jnlmat  cxvommmncationist  ab 
uliciijus  epiftcopi  Roinaui  iinagiiiatione  fol^a  pro- 
fectum  C8t,  qui  rcgum  regcm  se  cssc  putaiui,  poctos 
ethnicorum,  c|ui  Jovi  fulmeii  attriljucnint,  imitatiis 
est.  Imagiiiatiu  autem  illa  ex  duplici  errore  uata 
est  ;  flltero,  quod  regnum  Christi  hujus  mtindi 
fuisse  putftveriut,  contra  ipsa  Christi  verba  (Joh. 
xviii.  36),  regmim  meitm  non  est  ex  fwc  munilo:  al- 
tero,  quod  ipse  episcopus  Uomauus  vicariiis  Christi 
iiit,  non  modo  in  subditis  suis  Romanis,  sed  etiam  tu 
omnihus  Christiauis  cteteris;  quie  opinio  aec  in 
Scripturis  fundaia,  neque  vera  est,  at  suo  loco  os- 
tcndetur. 

Ut  \'eniamus  ad  Scriptiirarum  intcrpretem,  legi- 
mus  S.  Paulum,  cum  esset  TliessalonicjE,  Jttdteonim 
synagogam,  quje  ihi  erat,  adlisse,  et  {Act.  xvil.2,  S) 
more  *uo  introwit,  et  per  trta  Habbata  tltsfmiaeii 
evm   ilUs  ex  Seripluris,  aperienji  et  proiwneux. 


DB  CIVITATB  CHRISTIANA- 


S7& 


qmd  Christum  ojHtrfefmt  pafi,  et  ex  mortnis  resur-  cap.  xlii. 

[gere^  et  gttod  kie  Jestut,  quem  ego  robi*  pradtcoy    T"    '      " 

'  est  Chrixtits.   Scriptune,  quas  citabat,  eratit  Judie-  iw!«in*ti™. 

orum,  nt;mi>c,  Testameutum  Vetiis.     lUi,  ad  quos 

probatmro  erat  Jesum  csse  Ckristim  et  a  mortnis 

I  resnscitatum,Ju([3E,\  quoque  erant,et  Scripturas  iltas 

[verbum  Dei  essc  crediderunt,  et  (vers.  4,  5)  aliqiii 

'corum  cr cdidc ruat,  aUi  non  crediticrttnt.     Causa 

ergo  quarc,  cmn  Soripturis  omnes  pariter  eredide- 

rint,  Paulo  tamcn  paritcr  nou  credidcriiit,  qusciiam 

crat,  uisi  qnod  de  interjiretationc  Scripturarnm  dis- 

senserint ;  et  alius  inlerprelatiouem  approbaverit 

S.  Pauli,  alius  siljimet  ipsi  illas  interpretalus  fuerit  ? 

Uuare  autem  hoc  r     Uuia  scilicet  ad  ens  accessit 

;S.  Paulus  sine  omni  mandato  civitatis;  ut  qui  uon 

ad  imperaiiduni,  sed  ad  persuadendum  venisset ; 

et  quia  persuadere  voluit,  iiecesse  illi  erat  vel  per 

taintcula  id  facerej  ut  Moses  Tsraelitis  in  Mgypto,  ut 

I  uuthorttatem  suam  ostcnderet  pcr  opcra  diviua,  vcl 

per  disputntioucm  in  synagoga,  ex  Scripturis  quas 

rcceperant,  ut  veritas  doctriuie  sme  per  verbum 

divinnm  apparere   posset.      Quicunque   antem  a 

I  principiis  scriptis  ratiocinatur,  interpretem  priuei- 

pionvn   llhim  facit,  ({uem  nlluquitur.      Siquidem 

autem  eomm,  qxix  citavit  S,  Paulus  ex  Scriptura  Sa- 

cra,  Judxi  TUessalonicenses  judices  non  eraut,  quis 

erataliu»?    Si  S.  Paulus,  quld  opus  erat  qnicquam 

citarer   Di\issc  suffccisset,  Ita  est  scriptnm  in  lege 

vestra,  cujus  cgu  iutcrprcii  sum,  a  Christo  missus. 

Manifestum  ergo  est,  interpretem  Scripturarum,  in 

cojus  interpretatione  Judeei  Thessalonicenses  ac- 

1  quiescerc  obligabantur,  fuisse  nullum  :  credere  vel 

non  credere  unicuique,  prout  qua;  dicta  erant  pro- 

bata  vel  non  probata  videbantor,  licitum  crat. 


«KlniiHlMa. 


CAP.  xui.  Etiam  unlversalittT  verum  est,  illum,  qm  proba» 
aliquid  promittit,  probationis  jodicem  illuin  iacit, 
qnetn  alloquitur. 

Ad  conversioneia  ethnicorum,  ttuu  Judseos  tuni 
scripta  eonim  omtiia  contemnentiam,  ox  Seripturis 
Sacris  disputare,  frustra  foisset.  A])ostoli  erjro 
idololatriam  eorum  rationibus  a  natiira  sumptis  ag> 
grpssisunt-.deinde.roufntatailloruni  religriouefaUa, 
nd  fidem  Chri^iti  addueerc  illos  eonati  sunt  pcrtes* 
timonium  vitae  et  rcsurrectiouis  Christi  pnrbitaiQ. 
De  autlioritatc  ergo  Scriptnras  interpretaJidi,  nulla 
liic  eontroversia  essc  potuit,  propterea  quod,  cuin 
inHdele»  cssent,  Scriptune  uqIUus  interpretntioQetB 
sequi  obliparentnr,  praBter  le^m  suarum  civiIiDm 
interprctationem,  lege  civitatis  comprobatam. 

Videamus  jam  oonversioncm  ipsam,  an  ob  ea 
obligari  nliqnis  potuit.  Convertebantur  euim  ad 
nutlam  aliani  rem,  qoam  ad  fidem  habendam  doc> 
trinse  quam  npostoli  prardicaveraiu.  .\pogtoIi  au- 
tem  nihil  pra;dicavcraiit,  uisi  quod  Jesus  erat 
Cliristus,  id  est,  rex  a  quo  salvandi  esscnt,  et  qiu 
supcr  cos  in  mundo  futuro  rvgnaturusesseti  et  per 
consequens,  quod  non  mortuus  eisset,  sed  a  mortuls 
resuscitatiis,  quodqne  rediturus  esset  ad  muudutn 
judicandum,  et  cnique  secuiidum  opera  ejus  triba- 
turus.  Nemo  eomm  ScripturK  Sacrse  interpretem 
se  aut  aliuni  apostolum  talem  esse  pra-dicant,  nt 
omnns,  qiii  Chrltitiani  es.se  voluere,  interi)retationi 
ejus  obligarentnr  acquiescere.  Nara  leges  mter- 
prctari  illonim  eat,  qui  actu  regnant;  id  quod 
apostoli  iiou  fecenmt.  PrccahaHtur  tuuc  illi,  et 
aij  illis  pnstorea  omiies,  adcmiat  ragtitim  tuum ; 
etbnirosquc  a  se  conversos  principibus  suts  horta- 
bantur  obedire.     Testamentum   Novum  nondum 


DE.CIVITATE  CHKISTIANA. 


377 


totum  pablicattim  crat.  Etimgelista  qnisqne  evaii-  cap.  xlii 
geliutn  suimi  inteqjretatus  est,  ei  unusqnisque  apos- 
tolus  suam  epistolam.  De  Testamento  autem  Veteri 
dicit  Christus  nd  Jiidso»  (Joh.  v.  39) :  Scru/amini 
Scripttiras :  nam  in  iHis  expectatts  titam  ceter- 
nam  :  ili<e  autcia  de  vte  tcstantur.  Quorsum  hoc, 
nisi  quod  Scnpturarum  illarum  interpretcs  es^e 
voluit  ipsos  r 

Ad  omnem  qutc  oriebatur  diflicultatem,  apostoli 
et  presbyteri  solcbaiit  coiivcuire,  et  quidcm  quid 
pKcdicnrent,  cl  do<rerent,  et  quomodo  ad  populura 
ScTlptura.s  intcrjirelarentur,  determinarunt ;  liber- 
tatem  autem  illas  legeiidi,  et  interpretaiidi  !>.ibi, 
nemim  ademeruut.  Apostoli  ecclesiis  epistotas 
aliaque  scripta  miseruut  instructionis  causa ;  id 
quod  frustra  fui.isct,  nisi  illa  interprctari  permis- 
sum  illis  esi^st.  Sicut  autem  permissum  hoc  erat 
teDQiwre  apostolorum,  ita  permittendum  est,  quam- 
diu  non  siut  reges  doctores,  vel  doctores  regcs, 
qui  iiitcrpretatioucm  aut  intcrpretcm  legibus  con- 
stituaiit. 

Scripturn  aliqua  dnobns  modis  canonica  dici 
potest.  Canon  enim  regula  est,  et  regula  pnecep- 
lum,  quo  iu  nctiaue  quacunque  nliquis  re^itur. 
Qum  praicepta,  etsi  data  sint  a  mugistro  discipulo 
suo  vel  a  cousiliario  ad  consulentem,  absque  potes- 
tate  cogeudi  ut  observentur,  canonea  tamen  sunt, 
quia  rejfula;.  Sed  qnando  ab  eo  data  simt,  cui  is, 
qui  illa  uccipit,  teuctur  obedire,  tuiic  nou  modo 
canones  suut,  sed  etiam  teges.  Uuicstio  ergo  cst 
hoc  loco  de  potestate  faciciidi  ut  Scriptura!  leges 
rint.  cujus  esl. 

Vwci  illa  Seripturni  Sflcrai  qna;  prima  lex  facta 
«st,  est  DecfUogus.    Ante  tempus  iUnd,  lex  Dci 


378 


DK  CmTATE  CnRISTIANA, 


CAP.xLii.  scripu  nulta  emt:  nondnm  enim  populum  suua 
uUum  [Kculiarein  sibi  elegerat,  nec  aliom  homini- 
bus  <ledcrat  lfs;em  prattT  leu;es  naturalcs.  Deca- 
logi  autem  duie  crant  tabulie,  quarum  priina  jns 
rc^um  coDtinet ;  ncmpe  primo,  ne  populus  adora- 
ret  aut  serviret  diis  gentium,  his  verbis  (Exod. 
XX.  3)  ;  Non  hiibebis  (leos  alieuos  coram  me.  Qul- 
bus  vcrbis  prohibeutur  obcdire  vel  huuorein  dare 
regi  vel  rectori  alii,  quam  iUi  qui  per  Mosem  ad 
eos  locutu»  est.  Secundo,  ne  iimgineat  ejiu  Jiace- 
retit,  id  est,  ne  sibi  personam  sui  represi-ntativam 
fecercut  juxta  phantnsias  suas ;  sed  ut  Mosi  obedi- 
rent.  Tertio,  ne  sumerent  nomcH  Dei  in  vanum, 
id  cst,  uc  de  rcge  suo  temere  loquerentnr,  neque 
jas  rtgiiandi,  aul  ea  qure  a  Moae  imperareutur, 
disputarent.  QtiartOj  tnioquoqtte  die  septimu  a 
labortbus  suis  jubcntur  rcquiescere,  dicmque  Ulom 
in  Deo  publice  honorando  coUoeare.  Tnhala  se- 
eunda  offieia  eoutiuct  civium  in  eoncives ;  nt,  liono- 
ra  (Mireutes :  ne  occidas :  nou  moechahere :  uon 
furabere :  judicium  falso  tcstimouio  non  corrum- 
pes:  deniqne,  injuriam  quamcuuque  proximo  fa- 
cieudi  ne  eorde  qnidcm  couHilium  sumcs.  QuKritur 
jam,  quis  fait,  qui  tabulis  hisce  vim  dciht  ohlit^atc- 
riam.  Dnbium  non  est,  quiu  leges  factm  fuerint 
ab  ipso  Deo.  Quouiani  autem  lege  obligari  potest 
nemo,  qui  ucscit  ati  a  rege  lata  sit  necne  :  quoiuo- 
do  obligari  potuit  populus  laraelitieus  ad  pnestan- 
dam  omnibus  legibus  Moiiaicis  obedientiam,  qui,  ne 
ad  mouiem  Sinai  aecedereut  et  quid  Mosi  Dens 
locutus  est  audircnt,  probihiti  fuerant?  Ad  quod 
respondcu,  leguiu  iliaruui  aliquns,  nempe,  tabulam 
eccuudam  l(^s  nnturales  divinas  seternati  es.se,  et 
per  m  obligare.   Dc  tuliula  ])rimn,  difBcilis  fortasijc 


DR  CIVITATR  CRRI8TIANA. 


«79 


^ 


fulsset  respousio,  uisi  iwpulus  scipsos  ad  obediea-  cAr.  xlii. 
tlum  Mosi  obligasset  his  verbis  (Exod.  xx.  IS»):    '^^   J^ 
Lof/nere  tu  nohi$  et  audicmtts ;    ged  ne  loqHutHr   iMMf6eM. 
nobiit   Denii,    ue    moriainur.      Potestas    ergo,  per 
quam  Decalo^s  factus  est  iu  legcju  civilati  Israeli- 
ticae,  erat  penes  Mosem,  ct  poat  iUum  penoa  sacer- 
dotem  summuni,  qiti  erat  oivitalU  sunimus  impe- 
rans.    Hnctpnus  ei-go  Scripturae  Sacne  cunonizatio 
ad  enm  pertinuit,  qui  summam  iu  civitate  potesta> 
tem  hnbuitcivilem. 

Etiam  Icges  judicialcs,  id  cst,  leges  mag:istrati- 
bu8  Israelis  a  Deo  ]»ne9criptfE,  de  adminmtrationc 
justiti^  fcreudisque  iiiter  litigantes  senteutiis  ; 
item  tex  Levitica,  id  est,  regidje  a  Deo  prBescriptse 
i  de  ritibus  et  ceremoniis  cultos  divini ;  trachtae 
omnes  fueruut  a  Jlose  solo  ;  ideoque  leges  erant, 
quia  otjedientinui  Mosi  promiserouta  summam  ha- 
benti  potestatem  eivilem. 

Postquam  venerint  Isruplita;  in  campcRtria  Moa- 
bitnrum  e  regione  Jcricuntis,  intraturi  jam  in  ter- 
ram  promissum,  le^ibu?  prioribus  addidit  etinni 
alias  MosL-s,  qmc  vocautur  Dcuterouomium,  id  est, 
It^es  sccunda;  j  quie  (Deut.  xxix.  l)  vocautur  iw- 
ba  pactif  t/uod  Jacerr  Dominu»  JHSsit  Moset/i  cim 
^filiix  Ltraelis,  prtrter  pactutn  quod  Jecerat  cum 
/7//.V  /«  lloreb.  Cum  enim  priores  illas  leges  sub 
tnitium  Ubri  Deuteronomii  expllca&set,  alioa  illas, 
quaj  incipinnt  cap.  xii,  desinantque  cap.  xxvi, 
superaddidit  Moses.  Atque  hfcc  est  lex  illa,  quam 
{Deut.  xxvii.  3,  4)  popuhis  lapidibus  in  transitu 
Jordanis  inscid[>cre  jussus  erat :  hxc  eadem  ab  ipso 
MoBC  in  volumine  scripta,  saccrdotibus  ct  scuiori- 
bus  Israelis  tradita  crat  (Dcut.  xxxi.  fl)coUocanda 
in  arcse  Intere :  h»Ec  cadcm  erat,  cujus  excmpla 


380 


DB  CIVITATE  CHniSTlANA. 


CAP.  xi,ii.  apod  se  hal>ere  jubebantur  (Deut.  XTii.  18,  19) 
^  '^~^  reges  Ismelis :  hiEc  demqiie  est,  quae  postquam  diu 
»tirM«n<»  pcrdita  fulsset,  reperta  taiidem  in  templo  erat, 
regiiaiitc  ,Iosi;i,  cujus  autboritati;  (2  Reis;.  xxiii.  S) 
pro  lcgL-  Dci  dnnuo  reccpta  cst.  Sed  tum  Mo^  a 
qno  iwripta  cst,  ct  Josia.«t  a  qno  recuperata  est,affl- 
bo  sunimaiii  habiierc  potestatcm  eivilera.  Hacte- 
nus  ergo  JHs  scripturas  canonizandi,  penes  eos  erat 
qui  suinroam  potestatem  civileni  habueraut. 

rrseter  bunc,  nullum  ahum  habuere  libmm  legls> 
ante  rcditam  popuU  c  captivitate.  Propbeta;  ciiiin, 
paucis  c.\ceptis,  in  captivitatc  ipsti  vi.\cniut ;  adeo- 
que  procul  aberat  ut  propbetise  eonim  pro  lcgibui 
haberentnr,  ut  etiam  ipsi  vexarentur,  et  ad  suppli- 
cium,  partim  a  falsis  prophetis  partim  a  r^ibus, 
qua;rereutur.  Etiam  liber  Legis  Mc,  qui  receptns 
pro  lcge  Dci  et  confirmatus  fuerat  a  Josia^  uua  cum 
divinorum  operum  hiistoria  tota,  tempore  eaptiTita- 
tis  cuni  caperetur  Jerusalem,  i>crditus  erat ;  ut 
constat  (4  Esdr.  xiv.  21):  Lex  tua  arm  est ;  ttrmo 
e»t,  fjui  cogmscit  opera  quiefecigti,  neque  opera 
guee  facturus  es.  Antc  captivitatem,  a  temporc  in 
quoIil>er  Legis  amissus  est,  (quod  tciupus  iii  Scrip- 
toris  Sacris  non  siguatur,  scd  \idetur  fuisse  tetn- 
pore  Rehoboami,  quando  Shishacrex  ^K^^pti  tem- 
plum  s|)oliavit),  u&que  ad  tempus  Josice,  quando 
recuperatus  erat,  nullum  habuere  Judffi  \-erbnm 
Dci  scriptura,  sed  suo  urbitrio  regiiaveriint  reges, 
vel  con.^ilio  eorum  quos  babuere  pro  prophetis. 

Scriptura  ergo  Veteris  Testamenti,  quam  babe- 
mus  hodic,  canonica  Judjeis  non  erat,  neque  lex,  an- 
tequam  rcnovossent  [wictum  suh  Esdra,  postquam 
a  captivitate  rediissent  in  Judaeam ;  al>  eo  autera 
tempore,  pro  lege  Juda:orum  semper  habita  est; 


OB  CIVITATB  CBRISTIANA. 


381 


rtiam  conversa  iti  linpmn»  Grarcam  a  septiiagiuta  cap.  xui 
seuioribus  Jud.Tefe,  repnsita  est  iri  bibllotheca  Alex- 
andrina.  Erat  autem  Esdra-s  sacerdos  summu»,  et 
pniiiidc  is  qui  summom  iii  Judtcis  habuit  potesta- 
tem  civilum.  Itai|ue  Scriptura:  inmquum  hactenus 
l<^s  factae  era«t,  niHJ  a  summo  civitatis  impi-raute. 

!  Se  Testamento  Novo  satis  apparet  ex  antiquis  Pa- 
tribus,  qui  tueront  ante  tempora  imperatoris  Con- 
Btmititii  Magui,  quod  a  Christiauis  omuibus  pro 
diftamine  Spiritus  Sauctl,  et  proinde  pro  reguia 
fidei  receptum  erat ;  tanta  erat  illis  doc^torum  suo- 
ram  reverentia.  Dabium  ergo  non  est,  quin  ea, 
qusc  ccclesiis,  qua.s  condidernnt,  srripserat  Sanctus 
Paulus  aliusve  apostolus  vel  discipulus  Christi,  ab 

lillis  ecclesus,  homiuibusquc  quos  ad  Christiauis- 
mum  ipsi  converterant,  pro  vera  doctrina  CUrw- 
tiana  recepta  fuerint.  Vcruntamcn  eo  tempore, 
quando  nou  potestas  et  authoritas  doctoris,  sed 
audientinra  fides  fecit  ut  reciperentur,  manifestum 
est  Novum  Testamcntum  legom  factum  csse,  non 
ab  ipsii:  apo<itoUs,  sed  Scripturaiu  illam  lcgem 
sibi  ipeii  factam  esse  ab  uuoquoque  proselytarum. 
Sed  non  qua-ritur  hoc  loco,  qutd  Christianus  le- 

I  gem  vel  canonem  sibimet  ipsi  fcccrit ;  qui  codem 
jure  qno  fecerit,  rejieei^  etiam  potmt :  sed  quid 
ita  ipsi  lex  facta  sit,  nt  illam  transgrcdi  sine  injus- 
titia  uon  potuerit.  Tcstaraentum  Novum  ante  Con- 
stantiiium  Maguum,  hoc  sensu,  nemini  potuit  csse 
lex  ;  repugnat  enim  naturar  Iegi.s.  Xj^x  enim,  ut 
supra  s£epe  dictitm  cst,  manrlatum  est  illiuR,  sivc 
hominis  sire  coetus,  qui  stimtnam  habct  in  civitate 

;  authuritatem,  legtimque  fereudaruni  jus,  transgres- 
sorumque  puniendorum,  solus  habet.  Cluando  ergo 
nlius  quicunque,  prster  illuu,  rcgulas  vivendi  civi- 


382 


DE  CrVITATE  CHRtSTIANA. 


IhpDlatalt 
RvlMiulici. 


CAP.  xi.ir,  biis  iinescribit,  regiilff;  iUa?  Icges  non  sunt,  sed  con- 
silium,  qaale  sivc  boniim  sive  Tnnlum  i^,  cui  caa- 
silium  datur,  obBervare  vel  iiegligerR  potcst  absqtie 
injnstitia;  et  siquidem  legibus  jara  eonstitutis  con- 
trarium  sit,  sivc  botiimi  sive  nialum  sit,  ubsen^are 
sine  iujuBtitia  non  potest :  observare,  inqnam,  in 
actionibuii  ct  Bermonibus  sine  injusUtia  non  potegt^ 
etsi  doctoribus  privatis  credere,  et  nt  doetrioa 
eorum  le^bus  pennisKi  esset  sine  peccato  optarc, 
potest.  F^des  enim  interna  per  naturam  siuud 
invisibilis  cst,  idcoquc  a1>  omni  jurisdictione  bu- 
mana  cxcmpta.  Quoniam  ci^o  Sorvator  noster 
reguum  suum  iu  lioe  inuudo  cscc  ne^vit,  ct  nonad 
judicaiidum,  scd  ad  salvaudum  mundnm  venisse  se 
afiirmavit,  nou  aliis  legibus  nos  subjecit  quam  legi- 
bus  civitatis  ;  nempc ,  Juda-os  quidcm  lcu^ibus  Mo- 
saicis,  ad  quas  uou  everteudas,  sed  ad  imiilendos 
Tcnisse  ae  dicit  (Matth.  v.  17) ;  gcntes  autem  aliofi 
dvitatum  suarum  l^bus  cinlibus,  et  genuit  hu- 
manum  universum  legibus  naturalibus.  Muutfcs- 
lum  er^o  est,  CbrJstum  et  apostolos  ejus  nullain 
novum  lcgem,  qusQ  nos  in  hoc  mundo  obli^ret,  sed 
novam  tantum  doctrinam  attulLsse,  qua  nd  munduni 
venturum  prnepararemnr  :  et  proinde  Testamentum 
Novum,  in  qun  doctrina  ilta  coutlnetur,  quamdiu 
non  esseut  priiici]>es  et  legislatores  qui  observa- 
tionem  ejus  imperarciit,  non  erat  lex,  scd  ad  per- 
ducendos  homines  ad  salntem  consilium  tntum. 
quod  unu.^^quisque  accipere  vel  rejicere  suo  periculo 
potuit  siue  injnstitia. 

Porro,  Senator  noster  apostolis  et  discipuUfi 
mandatum  dedit,  ut  prsediearent  repnum  !>ci  ap- 
propiiKiuarc  ;  ut  nationcs  omues  doeerent,  ct  cre- 
deutes  baptizarcnt ;   ut  ubi  non  rccipercutur,  pnl- 


DE  CIVITATE  CnHISTIANA. 


383 


I 


verem  ejus  civitatis  pcdibus  snis  excuterent ;  sed  cap.  xLir 
non  ut  tgnem  ex  C(kIo  a<i  de?tructionem  eorum 
pofitularcnt ;  ucquc  ut  cos  ad  fideni  Cliristi  gladio 
cogercuc.  Nihil  liic  cb>t  impcrii,  Mid  consUii  tan- 
tnm.  Riaisit  illo!-  Cliristus  sicut  ovcs  ad  lui^os, 
uou  ut  rege&  nA  snhditos.  Non  habncmnt  in  man- 
dotis,  nt  lc^s  ferrent,  sed  ut  legibus  obedirent 
Intis,  et  obedicntiam  nlios  docerent.  Non  potuere 
er^o  apoBtnli  ipsi  farere  ut  doctriua  eorum  vim 
Iiaheret  Icgum,  sine  voluntate  corum  (lui  in  civita- 
tibns  sais  summam  bnbuere  potestatem.  Testa- 
mentum  crgo  No^-um  in  iis  locis  tantum  lex  est,  in 
quibus  ita  a  summa  pot(;«tate  civili  factaest.  In  illis 
autem  reges  ipsi  eidem  lcgi  sc  submittuiit,nou  au- 
tem  doctori,  vel  apostoto  a  quo  conversi  erant,  tied 
ipsi  Deo,  et  61io  suo  Jesu  Christo,  immt^diate. 

Id  quod  Testamcntum  Xo\iim,  qtio  tempore 
eoelcsia  a  potestate  civili  non  protcgebatur,  legcm 
videri  fccit,  erant  dcercta  in  guis  ipsonim  synodis 
facta.  Lcgimus  enim  (Act  xv.  28)  concdii  ti- 
tulum :  yigtim  ext  ^piritul  Satirto  et  aobix,  nott 
impotiere  tohix  ojiux  majifs  qiiam  neccsmria  ha-e, 
ete:  quo  titulo  potcstas  aliqua  vidctur  signilicari 
in  illos,  qui  fidcm  amplcxi  crant,  imponcndi  onerot 
id  est.  ut  aliquibus  videri  potcst,  ohUgandi ;  unde 
inferunt,  illius  concilii  acta  fuisse  leges.  Lcges 
tftmen  non  magis  sunt  quam  praecepta  lucc ;  pis- 
tiitemini  ;  baptizamifd  ;  cmtodite  mantlata  ;  cre- 
fti/e  evan^e/iiitfi ;  reni/e  ad  tue ;  ventle  omnia, 
quo!  habc.1,  et  da  paiiperibns,  et  sequete  ■me  ;  quie 
imperia  non  sunt,  Kcd  hominum  ad  Christiaiiismnm 
invitationcs,  sicnt  illa  Isux  (Iv.  1 )  :  Umtsqaisque 
q«i  .titit,  renifc  atf  aquas  ;  retiite  et  emite  riaiim 
et  tac  sitte  pecnma.     Apostoli   enim  potestatem 


S84 


DE  CIVITATE  CnntSTIANA. 


CAP.  txii.  majorem  noii  habuere  quam  ipsc  ChHstuSj  Dempo 
D.tiwtr.(aw    i"vitanHi  hommes  ad  re^um  Dei,  qtiud  non  pr^- 
•cciMiMtit^   xeiis,  sed  futurum   csse   prsDdicavenint  ipsi ;  qni 
aotem  rof^iim  non  hnlicntprffisens,  leges  ferre  nou 
possuiit.     Prseteren  si  coneiiiorum  luuc  tempori* 
acta  fuissent  leges,  obedientiam  ilHs  negare  pecca- 
tum  fuissct.    Eos  autcm,  qui  doctriDam  Chriati 
rccipcre  nolucraut,  co  nominc  pcccavisse  nusquam 
legimus,  scd  hoc  tautum,  in  peceatis  suis  mortuos 
fuisse,  id  est,  peccata  eorum  coutra  leges,  quibtB 
obedire  deboerunt,  remtssa  non  fuisse,  uimiruin, 
peccata  eorum  contrn  leges  natune  et  ooiitra  U-gwi 
civiles  suae  cujusque  eivitatis  retenta  fnisse.      Con- 
stat  crgo  onera,  quit:  iu  fideles  imposnisse  dicuntnr 
apostoli,  non  fuisse  leges,  sed  illis,  qui  snluteni 
qiKesivenint,  propnsitas  conditiones,  qnas  aocipere 
vcl  rejiccrc  suo  quisque  periculo,  aine  peccato  no- 
vo,  potuit,  qiianquam  uon  sinc  periculo  exclusionijt, 
proptcr  peccata  eorura  pnetenta,  e  regno   Dri<^| 
Itaque  de  infidelihus  dicit  Sanctus  Johanncs  (iii.     ' 
36),non  quod  ira  Dei  vewei  super  eos,  sed  quod 
ira  Dei  manei  mper  cos ;  nec  {Joh.  iii.  18)  quod 
dnptnahuntur,  sed  quod  jam  cottdemnaii  xttnt.   N 
que  intcUigi  potcst  fidei  fhictnm  esse  peecatornm 
remMtonem,  nisi  simul  intelligatnr  damnum  ab  in- 
fidelitate  esse  pecentornm  retentionem. 

tiuorsum  autem,  quaeret  foite  aliquis,  apostoli 
aliique  ecclesiEc  pastores  convenerunt,  determi- 
nandi  cau^a  quic  doctrina  tum  fidei  tum  monini 
doceretur,  si  decrcta  eonun  obser\'are  tencretur 
nemo  :  Ad  quod  respondcri  potest,  apostolos 
presbyterosque  prax^sentes  in  eonoillo,  co  ipso  quod 
praesentcs  esse  voluenmt,  doctrinam  illam,  quse  do- 
ceri  decemebatur,  docere  obligatos  fuisse,  quate- 


OB  CIVITATE  CIIHISTIANA. 


385 


DB|IOUill>U 


nus  nulla   lege   oivili  ad  ooiitrarium   tcncrciitur.  cap.  xlii. 

Neque  enim  eo  flnc  coiivcncnintT  ut  qiiid  re(>ii)pre- 

tur,  sed  ut  quid  doceretur  deliberarent.  Nam  quid 

reciperetur,  iiisi  potestatem  habuisseiit  legislati- 

vam,  deterniiimre  non  potuerunt.    Verbum  quideia 

Dei  pro  lege  babere  obligantur  homines  universi ; 

ut  aiitem  pro  verbo  Dei   reclperent  quicquid  in 

Dei  nomine  ah  hnmine  mortali  pronuntiaretur,  aut 

quod  legibiis  civilibus,    qua&  custodieudas    esse 

Deus  juKdt,  coutrarium  docerctur,  obli^ti  nou 

eroDt, 

Quouiam  anfem  consiliorum  apostolonim  acta 
noD  erant  leges,  mutto  minus  pro  legibus  habenda 
sunt  Couciliorum  corum  pastorum  acta,  quce  pos- 
tca  sinc  authoritate  civili  habitafuerunt.  Constat 
ergo  Scripturas  Sacnifi,  etsi  (ioetrina;  Christiauae 
regula;  erant  perfecti.^i.siaiie,  leges  tamen  fieri  non 
potuisse  sine  conseiisu  re^um  atioruniquc  gum- 
matu  liabentiuin  potestatcm  civileoi. 

In  quo  priuium  Concilio  Scriptune  Sacne  fuctae 
erant  cauonicce.  non  constat.  Nam  canoimm  apos- 
toliconim  coUectio,  qux  Clementi  attribuitur,  epis- 
eopo  Romano  post  S.  Petnim  priuio,  etiain  nunc 
disputatur:  et  quanquam  libri  canouici  ibi  (Cau. 
Ixxjcv)  numerantur,  \crba  tamen  ha^c,  sint  HobU 
onmibus  clerictx  et  ^aieis  Ubri  mnernndi,  etc.  dis- 
tiDctionem  habent  clericonnu  et  laicorum,  quie  tam 
proix;  ad  tempora  apostolorum  usurpata  non  vi- 
detur.  Itaque  Concilium,  quod  Scripturas  canoni- 
cas  primum  fecit.  Laodiceiise  erat,  quod,  Cannne 
wx.  libroiTim  aliorum  lectionem  in  ecclesiis  pro- 
hibet.  Atquc  luet:  de  canone  &cripturaruin  dicta 
suffieiaut. 

Officiorum  ecclesiasticorum,  tempore  apostolo- 

VOL.  111.  C  C 


SHtl 


DB  CIVITATE  CHRISTIANA. 


R*lniiiii|in. 


CAP.  XMi.  ntm^  alia  erant  magisterialiu,  alia  minigtmaliiL 
Magisteriale  muuus  erat  cvangelium  infidelilias 
pnctlicare ;  sacramenta  et  omnem  nnltnm  di\*iuuin 
administrare  ;  et  regulas  fidei  et  monim  eos  docere, 
quos  ad  fideni  convertereut.  Minisleriale  munus 
erat  dUconorum,  id  est,  eomm  qni  ecclcsise  se- 
cularia  administrabant,  quo  tempore  Cliristiani  a 
contributionibus  fidirlinm  voluntariis,  iu  conimuue 
collatiti,  alelMintar.  luter  muuera  ma^stenalia, 
primum  et  maximum  erat  apostolatus.  Apostoli 
autem  primo  duodecim  eraut,  oniiies  ab  ipso  Cbriino 
electi  et  eonstituti ;  quorum  officium  erat,  non  so- 
lum  priedicare,  docere,  et  baptizare,  sert  etiam  re- 
snrreclionem  Clirigti,  quanquam  periculo  vit*,  at- 
testori.  Testimoninm  antem  Iioc  a))0$tolatus  nota 
specifica  e?seiiti(di.sque  erat.  Itaquc  qunndo  iu 
locuui  Juda;  I»curiut£  apoe<tolu»  eli]s;('ndus  erat, 
prafatus  est  Petrus(Act.  i.  21,  22)  :  Oportet  wg» 
eorum  tirorum,  qw  nohiscum  erant  per  omne  tem- 
ptts  in  quo  inlroicit  ad  nox  et  exirit  DomifiHs 
JesuSf  a  baptisttto  JoJianais  usgue  ad  diem  in  qao 
ansumpfus  esty  aliquem  eonstitui  rcsurrectioui» 
pjus  nohiseu/n  testcm.  Ne(!cssarium  ergo  npostolo 
erat,  nt  Christi  resurrectionem  testaretur. 

Eoruin,  qni  npostoll  constituti  ab  ipso  Chri^to 
noii  erant,  ^it  Mattliias.  Elcctus  fuit  sic :  conve- 
nerunt  in  Jcnisalcm  (Act.  i.  16)  circiter  centum  et 
viginti  Cbristiani ;  atquchi  (vers.  23)  constituenmt 
duos,  Josepbum  et  Matthiam,  electionemque  sor- 
tibus  permiserunt ;  et  sic  apostolatum  sortitus 
Mattbius,  intcr  apostolos  numcratus  e&t.  Ex  quo 
constat,  electiouem  apostoli  i>cneft  ecclcsiam  fnisse, 
uon  atitem  penes  Petrum  iicquc  apostolos  undecim 
reliquos. 


DB  CIVITATK  CHRISTIAMA. 


387 


MttMUtie». 


Post  honc  electi  siiiit  in  ai>i>stolos  Paiilus  et  cap.  xlii 
Bamaba5.de  quonim  electione  l^tur  Act.  iciit.  I, 
2,  3  i  Eranl  a«tem  Andoehitp  in  eeelesia  pra- 
phet(F  i't  doctores  Bantahax,  iH  Shneon  cof^nomi- 
nadis  Niger,  el  LHcius  a  Cijrene,  ei  Mamihcit  et 
Saulax.  PrecaHiihtts  atitem  illis  Domitium,  etje- 
jtinaafibHJt^  dixit  Spiritu*  Sanctus :  Jteparate  miht 
Baraabam  ei  SaitlHm  ad  opus  ad qttod  vocavi  iUos, 
Cuatque  JeJHnassi-ni,  et  precati  essett/,  et  taanus 
iitis  iatpoxuissent y  dimigennit  illos.  Ex  quo  ma- 
Difestuui  est,  quntiquum  a  Spiritii  Saucto  clecti 
erant,  vf)cato.s  tamcn  et>s  fuisst;  ali  ecclesia  Antio- 
chena.  Munus  autem,  ad  quod  vocati  erant, ftiisse 
apostolatum,  manifestum  est  ex  eo  quod  vocati 
sunt  amboapostDli  (Act.  xiv.  13).  Et  quod  in  vir- 
tute  hujus  vocationis  ftiit  qnod  apostoti  erant, 
SuiLCtus  Paulus  manifeste  indicat  (Roni.  i.  I),  apos- 
tolum  se  separatum  vocans  aii  Evatiselintn  Dei, 
aHudeoaqoe  ad  verba  Spiritus  Sancti  dicentis ;  se- 
parate  mihi  Barnaham  et  Saidiau,  etc.  Quoninm 
auteni  npo.stolo  opu-s  erat  tcstem  e*se  resiurTectio- 
ms  Christi,  qua;ret  fortasse  aliqiiis  quomodo  testari 
id  potuit  S.  Paulus,  qui  cum  Servatorc  uo.stro  aute 
mortem  ejiisiuinquam  tronvorsatus  enit.  Cui  Bu.'ile 
respondetur,  Christum  ipsum  Paulo  appnniif^e  e 
coelo,  postquam  assumptus  cs.<*et,  illnmquc  (Act.  ix. 
15)  elegisse,  ut  nuuien  ejns  ad  gentes  portaret,  et 
ad  reges,  et  ad  filios  Israelis.  Cimi  erfro  Dominum 
vidi.«!set  reBuscititum,  resurrectionis  tcstis  erat 
unn  inidoneus.  Itarnabas  autem  fuerat  Christi  di&- 
cipulus. 

Episcopus.  inspecfor,  crat  is  qni  cuicunque  ne 
gotlo  erat  pr£epositui>,  spcciatiui  autem  pastor  sire 
cuatos  ovinm  ;  et  imle  metapborit^e  vox  illa  usur- 

c  ca 


388 


DE  CIVITATE  CHRISTIANA. 


|aci:lMiaBlii:& 


p.  XLii.  pata  est  nd  stgnificauclum  regem,  aliumve  rectorem 
popiili,  sive  ille  legibui»  sive  doctrina  regeret.  Qui 
apostotus  erat,  episcopus  eral ;  itaque  apostolatus 
Judse  vocatus  est  (Act.  i.  20)  eptscopatits.  Etiam 
post  conHtitutionem  prpsbyterorum.  hi  qiioque  epis- 
copi  vocabantur.  Prcsbyter,  quod  nonien  non  so- 
lum  aetatis  sed  etiom  officii  crat,  crat  TimotLeus, 
idemque  episcopus.  Kt  S.  Joliaiiucs,  t|ui  uou  tnodo 
cpiscopus,  sed  etiam  apostolus  erat,  prcsbytemm 
(3  Epi^t.  1)  se  appellat.  Oonstat  ergo  nomina  ilk 
epfsropi^  pastoris,  prpMbyteri,  doctortg,  nomina 
fuisse,  tempore  apostulorum,  offieii  ejusdem.  Nam 
eo  tempore  nou  irnperio,  sed  doctrina  et  suasione 
ecclesiam  gubernabant.  Regnum  Dei  futumm 
tunc  erat  in  alio  niundo  ;  adeo  nt  cogere  nemiuem 
pastores  potuere,  quia  nondum  civitas  ulla  fidcEn 
Chrt&tianaw  aniplesa  esset. 

Pr^ter  apostoios,  pastores,  episcopos,  presby- 
teros,  et  doctores,  magisterii  nomen  nullum  erat. 
Nomina  etanf^efljita  et  propheta,  non  officiomm 
nomen,  sed  gratiarum  erat,  quibus  discipuli  Cliristi 
ecclesiis  erant  utiles:  ut  cvaDgelistfc,  scribeudo 
Servatorli;  nostri  vitam  et  &ctiones,  quales  er&nt 
S.  Mattbseus  et  Johannea  apostoli,  et  S.  Alarcus  et 
Lucaji  disoipuli ;  et,  ut  aliqui  putaverunt,  Thoma:! 
et  BarnQbus,  quorum  libri  iu  canoncm  reccpti  nou 
simt.  Etiam  in  ccclesiis  co  tempore  prophetae 
erant,  quibus  Tcstamentum  Vetuii  intei"prctandi  et 
quandoque  prophctaiidi  gratiam  Deus  dederat. 
Neque  enim  dona  hsec,  neque  dommi  linguanim, 
neque  ejiciendi  dsemonia,  neque  morbos  sauandt, 
sed  vonatio  tanttim  ct  electio  doctorem  aut  magis- 
trum  in  ecclesia  facicbat. 
Sicut  ab  ecclesia  constituebautur  npostoH,  Mat- 


DB  CIVITATB  CHRISTIANA. 


389 


Do  iKilf  itatB 


tbias,  Paulus  ct  Bonmbas,  nempc  Mattbias  ab  ec-  cap.  xi,n. 
clesia  Hierosolymitaua,  et  Paulus  cum  Baruaba  ab 
ecclesia  Antiochena;  ita  etiam  in  aliis  civitatibos 
presbyteri  et  postoresab  ecclesjis,  qute  eraiit  iu  ci- 
vitatibus  illis,  eligebautur.  Legiraus  {Act.  xiv.  23) 
Panlum  et  Bamabara  presbytcros  in  ccclesiis  ordi- 
nosse  ;  id  quod  accipi  forte  ita  potest,  ac  si  pres- 
byteris  autboritatem  dedisscnt  ipsi.  Intuentibus 
natem  textum  Gnecum  atiter  videbitur.  Xam  eleo 
tio  eorum  fiebat  ptr  x"p'>r»'"ifn>,  id  cst,  per  manuum 
elevationem ;  qui  modus  etiam  tunc  in  eligendo 
mngistmtus  civiles  in  omnibus  fere  civitatibus  eo 
tempore  in  usn  erat.  Presbyteros  er^  suos  unaqua;- 
que  eligebat  ecclesia.  Apostoli  coiiventusChristia- 
norum  convocabant,  ui  illis  pnesidebatit,  sufFrngia 
colligcbant,  electum  pronuntiabaiit  et  benedice- 
bant,  vel,  ut  nnnc  loquuntur,  consccrabant,  sed 
non  eligebant.  Quoniani  ergo  In  umuibus  eccleiiiis 
pastores  hoc  modo  eligebaiitur.  ubi  leg^mos  {Tit. 
i.  5)  apostolos  conxtitttis^e  pastores  aliquos,  idem 
significat  ro«j^/V«/>.vt' quod  \iipoTovfiaat,\e\  eligere, 
per  sufFragia  mnnibus  elevatis  data,  vel  fabis,  vel 
lapillis  in  umam  conjectis.  In  urbibus  autem,  ubi 
modus  elcctionum  alius  uumquom  visus  fuerat, 
electionem  aliiisniodl  cives  omiics,  sive  ethnici  sitc 
CUristiani)  admirati  es«mt.  Neqne  temporibus  se- 
queutibua  episcopi  ipsi  aliter  electi  erant  quam  ab 
occlesiia  singularura  urbium,  donec  de  electionibus 
«eptum  ost  pugnari. 

Confirmntur  idem  n  diutuma  in  episcopis  ipsius 
Romie  eligendis  consueludtue.  Nam  si  iu  ulla  ci- 
vitate  episcopus,  in  aliam  sedem  migraturus  vel 
morituruji,  sui-ccssorem  suum  constitupudi  jus  ha- 
buisset,  multo  magi.s  episcopus  Romaims  illud  jus 


:m 


DE  CIVITATE  CHRISTIANA. 


CAP.  Xtll. 
HopaMMik 


habuisset.  Successorem  tamen  suum  epis{M)pu.s 
Romauus  nunquain  elegit,  sed  civicatis  Romana 
ChriRtifliii ;  ut  manifestnm  est  cx  soditionc  orta  in 
electione  Damasi  prje  IJrwno,  quje  taiita  erat,  ut 
prjefectus  urbis,  rnm  pacem  intcr  illos  conscn"are 
conntus  frustra  esset,  e^iire  e  civitatc  eoactus  est, 
occigiii  iu  illa  seditionc  plusquaui  ccntum  hominihus 
in  ecclesi»  ipsa.  £t  pustea,  quauciuam  epI$co|n 
Roniani  eligerentur,  i>rimo  a  clero  RomaiiOj  «leinde 
a  cardinalibns ;  ab  ontecessoribus  tamen  episcopis 
uunquam  electi  erant.  Quoniam  ei^  successorcs 
8U0S  pontificos  Ilomani  eligore  non  potuerunt, 
mnlto  minn»  potuere  sncccssorcs  aliorum  cpisco- 
pornm  constituere,  sine  autlioritate  ab  illo  deri-  _ 
vata,  qui  in  ecclesiara  jus  habuit  imperaudi,  id  es^H 
siue  authoritatc  civili.  ^* 

Minisler,  GrEcce  ^(«kovoc,  illum  Hignificat  qui  res 
agit  hominis  alterins;  difrertautem  a  servo  in  lior, 
quod  servi  imperata  dominorum  facere  obligantor 
ipsa  servittttis  conditione;  niinistri  nutem  eo  golo 
obligautur,  (|Uod  Knt<cc|>eriut,  iK>que  aliud  fucere, 
quam  quod  suscepcnint,  obligantnr.  Itaquc  et  illi, 
qui  verbnm  Dei  preedicant,  et  illi,  qui  ecclesife  nt- 
culnria  adminii^tratitjnmboministri  sunt,  sed  diver- 
sarum  pcrsonarum  miuistri,  Pastores  eninj  qui 
vocantur  (Act. vi.  4)  mimstri  verbi,  Christi  ministri 
sunt,  cnjus  rerbum  prxdicant :  sed  diaconus  m)- 
nister  est  ccclesiic,  et  ministerinin  ejns  (.\ct.  vi.  2) 
est  minixtrare  mrnxis,  Itaqiic  de  pastorc  suo  uemo, 
neque  ecclesia  ipsa,  diccrc  potuit  quod  minister 
suus  cssct;  scd  dc  diacouo  tantum,  qui  ministrare 
meusis,  vel  Christtanis,  cnm  vivercnt  in  unaquaquc 
cintate  de  re  commnni,  alimenta  distribnere,  veJ 
domus  Dominicoe  vel  ecclesieepossessionum  cnram 


DK  CIVITATR  CHRISTIANA. 


391 


* 


suscipcrct;  htincecclesia  ministnimappellaresuuin  cap.  alii. 
««tepotuit.  ■      S:^, 

Diaconi  tamen  evangelium  praedicare,  et  cloctri-  •«'™rti<* 
aam  Cbristianam  propuj^nare  unusquisque  secun- 
durn  gratiam,  (luam  a  Oeo  arceperat,  non  omisit, 

ut  S.  Stephanus;  neque  bnptiTare,  ut  Philippus.  ^fl 

Philippus  enim  ille,  qui  (Act.  viii.  5)  evaiigclium  ^ 

prxdicavitinSamaria.idcuique  (vfrs.38)  cunuchum  I 

biiplizavit,  nou  cnit  PhUippus  apostolus,  sed  Phi-  I 

lippus  diaconus.     Quando  enim  PhiUppus  priedt-  I 

cabat   Samarise,  apostoU  (vers.  U)   HierosolTmis  I 

eraut ;  qnl  eum  auiUxsfnt  Sattutnam  recepisse  fcr-  I 

bum  IJei,  miserunt  ad  eos  Pefrttm  el  Joltannem,  I 

ut  manns  tmpouereut  illiis  qui  a  Philippo  baptizati  I 

faenmt,  et  sic  acciperent  Spiritum  Sanctum.    Ne-  I 

cessarium  enim  erat  ad  Spiritus  Sancti  reoeptionem,  ^h 

ut  bui)ti.suiu:i  adniinistrarctur  vcl  coufinnaretur  per  ^H 

miubitrum  vcrbi,  non  per  miuistruni  ecclesise.  Bap-  ^H 

tismu»  eiiiui  pastoriis  tempuribua  illis,  in  illus  qui  1 

vere  credideruut  Spiritua  Soucti  doua  coufcrebat;  ■ 

qute  dona  (Marc.xvi.  l/»  't*)  erautbiec:  Per  nomen  I 

meum  dienionia  ejicieni  ;  linguis  loqiieniHr  norts  ;  M 

jterpentes  tollent ;  el  si  quid  leihale  bibfrint,  ne-  I 

^Naqnam  nocebit  eis  ;  a-grolin  inanHs  impoHeHi^  et  I 

bene  se  hahebnnl.      Hiec  couferre  Fliilippus  uou  ■ 

potuit,  se<l  potuere  apostoli,  et  reip&a,  ut  ex  hoc  I 

loco  apparet,  vere  credentihus  contulenmt ;  id  quod  I 

pastores  hodicmi  nou  fnciunt.  I 

Kligebaiitur  ab  ecclcsia  ctiam,  non  ab  apostolo,  I 

diaconi,  ut  patct,  Act.  vi.  3,  3,  ubi  lcgimus  duude-  I 

dm  apostoloa  dincipulos  convocasse  jaiu  moltipU-  I 

catos,  et  dixisse  illis  :  A'o«  est  teqnum  nos,  derelicto  ■ 

verbo   Dri,  ministrare   tnensis  :  deligite  ergo,  o  I 

/ratres,  ex  cobis  viros  septein,  testitnouio  ortiatottj  I 


392 


DB  ei VTTATECn R 1 RT! A*?a7 


I  poMitatB 


!*.  XLII.  pienoit  SptrUit  Sanc/o  el  sapientia,  tjuos  hmc  tum 
prt^cwmm.  Uiide  manifestum  est,  etfti  declAratJ 
essent  ab  apostolU,  cnetus  tamen  il)os  elef^it ;  quoil 
etiam  manifestius  fit  (vers.  5),  ulM  dicitur,  plticait 
tiitfem  hic  sermo  toti  prtesevH  mtt/ti/ttt/inif  et  elf- 
fffriiiit  Sfcpfiannv/,  virum  pifnuia  Jide  ae  SpintM 
Sfiacto,  ct  P/ii/ippujii,  etc. 

VideamuH  proximo  loco,  ecclesiatici  niidc  alobaui- 
tor.  Sub  Teatamento  Veteri  sacerdotii  muiieraiQ- 
<iue  aliorum  iii  ccclesia  capax  eratt^ola  tribiis  Leri. 
Terra  Promissa  iiiter  ciEterns  tribus,  Levitica  ex- 
clusa,  divisa  erat.  Qujb  tribus  duodecim  tomeo 
eraut,  divisa  scilicet  tribu  Jo^eph  in  duas  tribta 
Ephraim  et  Manasscn ;  adeo  ut  tribus  Levi  tiullam 
intcr  fratres  Bortcnj  habucrint,  praiterquam,  habi- 
tandi  causa,  qnasdam  virbes  cum  suburbiis  earum. 
Sortem  igitur  Levitis  dedit  Deus  illam,  quic  ipsos 
Uci  crat,  nempc  ut  haberent  frucluum  omniina  par-  | 
tem  decimam.  Rursus,  sacerdotitni5  in  aliineutuin 
assig^uata  est  ilUus  dccima;  dccima,  una  cum  obla- 
tionihut>  et  sacrificiis.  Dixerat  enim  l>eus  Aaroni 
(Num.  xviii.  20)  ;  /«  ferra  eoruia  /tfcrrtlitatetn  nou 
habebis,  neqtie  sorteiii  inter  i//os ;  cgo  suin  sors 
tmtf  et  Aeeret/itas  luay  ia  Jt/iis  Israelts.  Deus 
emra,  cnm  in  illos  re^aret  et  tribum  Levi  ad 
ministeria  pnblicfi  elcg^sset,  ccncessit  illis  in  ali- 
mcntum  provcntum  publicum  quem  sibi  ipsi  reser- 
vaverat,  iiempe  decimas  et  oblntiones,  quas  signi- 
ficavit  dicendo,  ego  svm  xors  tita  et  htereditas  tua. 
Levitis  iKitur  non  improprie  attribuehatur  nomen 
c/eri,  quod  siguiticat  sortem  ct  harfditateni  :  nou 
tarocu  ut  csscut  rcgni  ctrlestis  hjerede?  pne  cieteris 
Tsraelitis ;  sed  quod  de  haereditate  Dei  alebantur. 
Q.uoniam  ei^o  eo  tempore  rex  eoi-um  crat  Deus, 


DB  CIVITATK  CHRISTIANA. 


393 


cnjus  vicemgerentes  erant  Mases  et  sacerdotes  cap.  xi,ii. 
SEunimi,  siiis  singuli  teraporibus,  ju8  deciniarum   '^  -^"^^ 
oblattonumquc  habcndarum  a  potestate  civili  pro-  «ci«i«M<-i. 
fcctum  essf,  maiiifcstum  «■st. 

Duinde  de  alimtmtis  C^risti  apostolorum,  lioc 
tantum  legimus,  peram  habui&se,  quam  Judas  Isca- 
riota  portabat  ;  apostoios  autem,  qui  artem  ha- 
bueruDt,  illom  exercuissie.  Etium  Servator  noster, 
cum  duodecim  apostolos  pra?dicaturos  mitteret, 
coraparare  aunim  et  at^utum  vetiiit  (Watth.  x. 
9, 10), eo  quod  operarius  diguusesset  alimento  suo. 
Ex  quo  vcrisimilc  cst,  parnndi  alimenta  viam  fuisse 
illis  missioni  suic  congnmm,  iieu)))c,  g^rntis  darc, 
quiagratls  acceperaut.  Sustentubautur  cuim  par- 
tim  benevolentia  fidelium,  propterea  quod  adven- 
tum  MessijB  annuntiarent ;  jwirtim  etiam  a  coutri- 
butionibus  eorum  quos  Servator  noster  a  morbia 
liberaverat  ;  ex  quibus  uominantur  (Luc.  viii.  2,  3) 
mulierejr  qtta^dam,  quas  sanarerat  a  spiriiibiis  im- 
probix  et  morbts,  nempe  Maria  qute  roeahatur 
Magdafene,  ex  (pin  septem  (hemonia  esierant,  et 
Jo/tantm  luvr  Chusa-  procuratori.i  f/erodi.t,  et 
Svaanmt,  et  attfv  muU<n,  qn<e  ministrabant  ei  ex  iia 
qua  sihi  suppetebant. 

Fost  Servatoris  a;gcen&um,  Cliristiaui  iii  uuaqua- 
que  civitatede  pcc-uniis  alebaiiLur  euminunitmti,  ex 
veuditione  agrnrum  suorumrcriimquealiarum  cou- 
fectis.  cdllatisquc  ad  pedes  apostolorum  ;  voluuta- 
ric,  noii  ex  debito.  Dixit  enim  Anania?  Petrus 
{Aet.  V.  4) :  Aoflrtc,  si  servaxscs  agrum  tnum,ina- 
nebnt  tihi,  et  renditus  Home  in  tua  erai  jMfextaie  ? 
Coustat  autem  inde  Anani»,  ut  agrum  suum  aut 
pecuniam  rctineret,  iieccssw  non  fuisse  ut  nu-nti- 
retur ;  nt  qui  ad  contributiuucm  uullam  tenere- 


DB  CIVITATK  CHRISTIANA. 

cAP.XLii.  tur.  Nec  apostoloruni  tautum  tempore,  s< 
y^  -^^^^  pa<:tea,  usque  ad  tempora  imperotorum  Cluii 
e«.-hiiiiutkB.  rum,  episcopi  piuitoresque  alimenta  sna  hab 
a  coiitributiunibns  fidelinmvoluntariia.  Ded 
nutem  meiitiu  Iiaetenus  millB.  Kt  quanquail 
staiitini  li]iorumt(Ue  cjus  temporibus  fideliua 
pastores  suos  benevolcntia  taiita  cwsitrt,  ut  Ai 
nus  Marcellinus  (Lib.  xxvii.  3)  sedittoneni  ■ 
tiauorum  cirea  electionem  Damasi  describens 
num  esse  dixerit  episcopatum  illum,  de  quo  e< 
derctur ;  propterea  quod  episcopi  eo  tempoi 
liberalitatem  sui  quisquc  grcgis,  pra>cipne  pe 
nignitateiu  matrouiinim,  vixerint  ^pleudide, 
ribus  circumferrentur,  et  sumptuose  coenan 
amicirentnr;  de  decimis  tamen  contributis 
quam  lejritur. 

Quairet  bie  fortosse  aliquis,  nn  pastores  ^ 
tunc  cx  contTibutiouibus  ct  elccmusyuis  volui 
oblignrcutur ;  qiiitf  fmm,  dicit  Saiiciua  I 
(I  CW.  ix.  "),  mililnt  propriiti  stipendiis  anij^ 
Qtti»  plantat  riniram,rt  de  JrnclH  cjtix  tton  i 
Aut  quitt  pajteit  grfgeot,  <•/  rfc  laffe  grcgi. 
edit?  Et  rursua  ( i  Cor.  ix.  13,  U):  AHm-seiti 
qai  saeris  operantur,  en,  rptte  ex  xacrario 
edere  ^  Et  qui  nltarj  axsideni,  ctim  altari  pa 
pare  ?  Ita  efiaru  Dominm  conatittiif  iir^ 
eranfreliam  (mmtaliant,  ut  ex  evanffetio  vi 
Rx  quo  quidem  loco,  pa.nores  ecnlesiie  a  gre 
tjuis  alendos  esse  iufem  recte  potcst ;  uoii  a 
ut  quantitatem  aut  geuus  alimcutorum  ipsi  c| 
rent,  aut  suo  arbttrio  quicquam  sumerenfc.  N 
sarium  ergo  est,  ut  aut  a  singulorum  contri 
nibus,  aut  ab  ecclesta  ut  persona  ima,  nutrir 
Ab  ecclesia  fieri  boc  non  potuit,  quia  acta 
legeFi  uon  crant.  Seqiiitur  ergo  pastorum  ali 


DB  CIVITATB  CHRISTIANA. 


3&5 


Dr  pdMIala 


aute  quain  impcrntorcs  suniniique  imperaiites  de  c.4P.  xlii. 
aliineiitiB  eorum  lcg«s  atiquas  tuUssent,  alia  non 
fuisse  quam  tiiHiuiD  contributione»  volnntarias. 
(iui  altari  operara  dederunt,  de  oblatis  vixerunt  8ub 
Testamento  Veteri :  ita  etiam  ministris  cvangelii 
licitnm  est,  quod  ab  eorum  gregibus  oblatum  est 
accipere;  sed  nibil,  nm  pcr  actionem  ci%ilem,  ex- 
igere  pntncrmtt.  Ad  quod  trilnmal,  qun;  nulla 
pra^ter  eivilin  erant,  peterent  •  Constat  ergo  nli- 
mentrt  pastoribus  certa  a^isignari  potui»^  nulla, 
nisi  per  eccleitiam  ut  nnam  p^rsonain ;  et  tunc  so* 
lam,quaudoecclcsise  decrcta,  nou  tantnm  canoncs, 
ned  etiam  l^cs  essent.  U^ges  autcm  fieri  imtlie 
potnernnt,  nisi  ab  imperatoribns,  regibus,  aliw- 
que  aummam  liabentibus  potestatem  civilem.  l*x 
Mosaiea  dc  decimis,  ad  raiuistros  evan^elii  applicart 
non  potest;  quia  Moses  et  summi  sacerdotes,  snb 
Deo  sununmn  habncrc  pott^statem  eivilcm.  Reg- 
nabat  enim  in  Jud^eis  Deus;  sed  in  ChristinniH reg- 
natunis  est;  regnatnrns,  inquam,  ex  pacto ;  nam, 
per  nnturain,  nunc  regnat  ^ue  iu  totum  bumanum 
genus. 

Hactenus  osteuBum  est,  (lastores  quid  hiut  ;  et 
qo»e  habeant  mandata  a  Christo  Servatore,  nempe 
prwdicnre,  docere,  baptiz.arc,  et  in  ecclesiis  priesi- 
dere ;  ccnsurn  eccU^iaslica,  in  locis  uhi  fides  Cliris- 
tiana  probiljctur,  quum  vim  habeat,  uemjw  ut  cou- 
^c^um  et  convtctum  exoommniiieatorum  rugiant, 
et  in  locis  ubi  fides  Christinna  lege  nmiattir  civitatis, 
ut  excommnnicatnm  fugeut ;  etiam  postores  et 
ininistri,  n  qnibn.^i  eligerentur,  uempc  ab  ecclcsiis  ; 
qui»  conaeeraverit  eos,  uempe  ecclesise  antistes ; 
iinde  nlercutnr,  uempe  a  snis  ipsorum  possessioui- 
b«R,lnbore8Uo,contribntionihusqne  fidelium  volnn- 


396 


DK  CIVITATH  CHRtSTIANA. 


■wlniuijn. 


cAP.sui.  tariis.  Proximo  ftutemlococonsiderabimus,  qaod- 
nam  in  ecclesia  offieium  habeant  illi,  qui  stunniun 
liabcnt  potcstatem  civilem,  iidemquc  fidem  Chris- 
tianam  amplexi  sniit. 

Iniprimis,  meminissc  oportct  dcmonstratum  supn 
cssc,  jus  judicandi  quu;  doctriuse  couservandse  pad 
utilcs  siut  ft  docendffi  publice,  inseparabiliter  sum- 
iDse  potestati  civili  nimexura  esse.  Manifeatuni 
enim  est,  eciam  tardis^imis  iugeniis,  actioues  honu- 
num  ab  opiaionibua  nasci,  quas  habent  de  bono  ct 
malo  ab  actiouibus  ipsis  sibi  redundaturo  ;  et  per 
conspqncns,  oos,  qui  ohcdicntiam  potc^tati  cirili 
prcestaro  damnosum  sibl  futurum  credunt,  ad  leges 
viohiuduH  facile  impelli,  ad  status  civilis  everao- 
nem,  et  belli  civilis  renovatiouem  ;  cnjus  fugieofU 
causa,  civitates  omnes  institutx  sunt.  Itaque  tn 
civitntibua  etiam  etlinicis,  pastores  passim  vocati 
suut,  qui  summam  iu  iUis  liabuere  potestatem  :  p»- 
pulum  euim  docere  dvis  uullus  potuit,  nisi  per 
illorum  authoritatem.  ^fl 

<iuod  jus  hoc  regum  ethnicorum,  simul  ac  co^B 
verterentur  reges  illi  nd  fidem  Christi,  sublatum 
esset,  non  potest  credi.  Christus  cnim  spoliari 
imperio  reges  eo  uomine  non  voluit,  quod  in  ipfnmi 
crederent:  ueque  ut  cuiquam  alii  subjicereniur : 
necjue  ut  potestate  pacem  inter  civeji  suos  conser- 
vandi,  et  contra  hostes  defendendi,  privareutur. 
Suut  urgo  rcKes  Chrisiiaui,  etiam  uunc,  subditorum 
suorum  pastorcs  supremi,  ct  jus  habent  pa^torcs 
aub  se  constitucndi,  quos  ipst  idoucott  ad  pupulum 
instrueudum  judicabunt. 

Pneterea,  etsi  jus  pastores  eli^ndi  penes  eccle- 
siam  esset,  sicut  erat  tempore  apostolorum  :  sic 
quoque  jut>  illud  peues  regem  es&ct,  qui  persoaaa 


DE  CIVITATE  CHRISTIANA. 


m 


'ciTitatts  gerit,  id  est,  personam  ecclesis,  ct  proiude  cap.  xlii 
siiie  illo  fcck-sia  tnuta  essct.  Uunndoautcm  cu.'tus 
aliquis  in  civitate  Christiana  ]>astoreni  suutn  eligit, 
h  eligit,  qui  summam  liabetin  civitate  potestatem  ; 
eodera  plane  modo  quo,  quaudo  oppidi  alicujuy  po- 
pulus  pni-lorcin  sibi  diguDt,  eligit  is,  qui  suimnam 
habet  polestatem ;  omnis  enim  actio  illius  est,  sine 
cujus  coDsensu  valida  uon  est.  Itaque  quiecuuque 
ex  historiis,  de  pastoribus  a  ])opulo  vel  a  elero  elec- 
tis,  exempla  adducnntur,  pro  praijudicio  contra  ju» 
ejufi,  qui  civitatem  rcpncsentat,  habcri  non  pos- 
satit:  quia  per  illius  anthoritatem  ehgebautur. 

Quoniam  ijritur  in  omui  civitate  ChriRtiana,  ia, 
qui  summc  iinperat,  pastor  ctiam  summus  est,  cse- 
terique  pastores  illius  authoritatc  fiunt ;  sequitur 
paatorce  caetcros  iiUus  rainistros  tantum  essc,  uon 
aliter  quam  qui  urbibus,  provinciis,  vel  oppidis 
prieficiuiitur  ;  uon  quia  subditi  illtus  sunt,  qui  do- 
ceut,  sed  qui  docentur.  Fieri  potest,  at  rex  aliquis 
subditorum  suorum  |>astorem  constituat  regem 
aliuin  ;  ut  multi  reges  Christiani  pastoreni  feeenmt 
subditorum  suorum  Papam  Rouianuu) ;  non  tamcn 
pastorem  suum  illuiu  facit,  neque  subditorum  suo> 
nim  summum ;  uisi  potcbtate  civili  seipsuni  spohare 
vellet.  In  qua  civitate  i^tur  pastores  couslituic 
peraona  externa,  iioii  id  facit  jure  suo.sed  jurccjus 
quicivitati  illi  imperat.  Adraittuntur  autem  tales 
quasi  ludimaglstri  in  civitate  oliena,  cujus  rex  eat 
paterfRmilias,  ludima^stros  autem  fiUis  suis,  ab  cx- 
terno  bomine  commendatos,  rccipere  quidcm  po- 
test,  se<l  non  imperatos;  pncst-rlim  si  doctriiiaa, 
qnas  docueriut,  non  ad  Eutim,  sed  ad  lUorum  eino- 
lumcntum  teudere  perspexerit. 

Si  quis  ei^  pastorem  preedicantem  vel  baptiz- 


39S 


DB  CIVITATB  CIIRtSTIANA. 


CAP.xLii.  ant«in  vidciis.  iiiterrogaret,  acut  Servatorera  nos- 
Df  «b.iM<  t™"*  intcrrogaveruiit  sacerdotes  et  seniores  (MattL 
o«fc«««ia.  xxi.  23),  Qiia  tinfftoritait' /acis  tsta?  et  qttis  (ibi 
tlcUit  istam  authorilatcnt  ?  res^wndere  alitcr  uua 
pot«st,uisi  quod  focit  ista  autburitabe  civitatis.ab  eo 
data,  qui  civitatis  cst  persoiia.  Pastores  omne», 
prtetcr  supremoiii,jrtfr<"  ciriH  ista  faciunt ;  sed  reii, 
et  qnicunque  sumiunui  babet  potestatem,  eadem 
faciunt  autboritate  Dei,  sive,  ut  loquuutur.  jure 
ilitino.  Regum  ergo  et  summe  imperaiitium  solo- 
rum  est  in  titulis  bahere,  Dei graiiarex etc.  Epis- 
coporum  est,  per  gratiaiu  regis  epixcopus  etc. 
Nam  diviHa  protidenlia  et  Dei  gratia  idein  signi' 
ficant. 

Atqui,  si  uiiusquisque  rex  ChristianHs  subdito- 
rum  suoruui  Butumu&  quuquc  pasitur  »it,  etiam  uon 
solum  pnedicaiidi,  qund  furte  iiou  negubitur,  sed 
etiam  baptizandi,  sacrameutum  ctenie  Domiuicw 
admiuistrandi,  et  t*mpla  saeerdotesque  couscrnui- 
di,  ju8  habere  videri  potest;  quodnon  fncile  coucc- 
detur.  Ncque  enim  id  facerc  solent ;  neque  sine 
imposirione  maiimim  episcopi  vel  prcsbyteri  fieri 
consuevit.  Ut  probemus  ergo  ngi*^  Christionog 
mjnisteriis  iUis  uti  [losse,  ratio  reddenda  cst,  tum 
quare  id  nou  faciaut,  et  quomodo  sinc  ceremoaia 
Ula  usitata  imi>ositionis  mauuum  id,  si  rolueriut, 
^cerejure  possint. 

Si  quis  rex  scicutiEc  alicujus  humanie  peritiis  eff^ 
sct,  quiu  docerc  eam  publice  eodem  jure  poss«t,  quo 
eam  docent  qui  ab  illo  jus  uccipiunt,  dubiiim  unl- 
lum  Cft.  Quoniam  antcm  totius  civitatis  in  illum 
inpumbit  cura,  ut  ipsc  in  res  illas  momcnti  minoris 
tcnipus  suum  eoutcrerct,  iucommodum  pubUemn 
esset.    Potefit  etiiun  rex,  si  voluerit,  litcs  civites 


DR  CIVITATB  CHBIST1ANA. 


399 


rartnUMlra. 


N 


publice  cog^Doscere  et  decidere,  uon  minore  jure,  cAp.xi.n. 
quain  qui  id  ])er  ipsius  fnciuiu  uutlioritatem  ;  nisi 
quod  cura  reipublicac  cogeret  gubernaculo  indesi- 
nentcr  illum  assidere,  riira  n.^riim  exiguarutn  aliis 
commissa.  Siinilitcr  Sen-ntor  nostcr,  qui  ccrte 
bapti^are  potnit,  iieinineni  baptizavil  (Joh.  iv.  2) ; 
sed  apostoli  ejiis  et  discipoli  illius  authoritate  bnp- 
tizarunt.  Ita  etiam  S.  Paulum  in  diversis  et  mul- 
tum  dissitis  locis  prjedieandi  necessitas  a  baptiza- 
tione  frequenti  excusavit.  Cura  enim  major.nempe 
ecclesije  gubenuitio,  a  curis  minoribus  vacationein 
postulat.  Causa  erjtco  reddita  est,  quamobrem  bap- 
tizarc  non  soleant  rcges  Christiani,  nimirum  eadem, 
propter  (|uaiii  liodie  pauco^  baptizaut  epit^copi,  et 
Pai»a  paucior<s. 

De  mannum  impositione,  qnatenos  ea  regibus,  \\t 
baptizenl  cousecreutque,  neoessaria  sit,  sic  consi- 
derabiinus. 

Ceremouia  antiquissima  npud  Judseos  erat,  tnnt 
publice  tum  privatim,  impositio  manuum ;  per  quam 
deslfniabatur  ostendebatnrquc  iHTSorin,  vcl  alia  res 
quarcuru[ue,  iutcrprccandoin,  bcncdiccndum,  sacri- 
ficandum,  coiidcmnaiidum  vel  uUoqttendnin  intel- 
ligenda.  Ita  (Gen.  xlviji.  1-1)  Jacob  benedijcit  filiis 
Josepli,  extcmfetiK  tlextram  .•suani  ttt  nnponeret  ca- 
piti  Ephraiini,  (quamvis  i-ssct  miitor),  rt  itiniftram 
sHatn  capiti  Aff/Has/tis.  Atquc  boc  scieiis  fecit,  ut 
bencdictionem  majorem  desi^iaro  sc  minori,  astan- 
tibua  ostendcrot.  Ita  ctiam  Aaronem  jubet  Deus, 
(Kxod.  xxix.  10),  manHx  suas  impotiere  capitt  Jn- 
venci ;  et  rursus  (vers.  15),  tncmum  imponere  captti 
ariftitt.  Etiam  Mosescum  ducem  Israelilanim  con- 
stitncret,  (Num.  xxvii.  23),  impanens  manux  max 
'ilii,  mamiatis  iHStruxit;  ]>opulo  o.^cendeQS»  quis  es- 


400 


DB  CIVITATE  CnRISTIANA. 


P(  |io(oliila 

1  KlcibalMliD& 


;ap.  xlii.  sct  cui  in  bello  obedire  debueruiit.    Iteiii  in 

cratiouc  Lcvitarum  (Num.  viii.  9,  10) :  Admmel 
Levitas  coram  Jehuvah,  ei  Jilii  Israeli*  atauu 
suas  SHper  ipsos  Levitas  imponent ;  et  ifi  coii- ' 
demnatioTie  blasphenii  (Lericicus  xxiv.  14):  EU*- 
ciio  hlasphemum  isfttm  extra  castra,  ut  qnicmf 
que  andieeruttt  illum  mauus  suas  stiper  caput 
cjus  pouauf ;  dfiiul-e  lapidci  enm  totiis  carlut. 
Quarc  autcm  manus  illi  impuuere  soU  jubebfta* 
tur,  qui  illum  audicraut.  oc  non  potius  sucerdt», 
vel  Levita,  vel  justitifc  miiiister  aliquis,  nisi  quod 
illorum  uemo  cuugregatioiii  designarc,  vel  indicare« 
potuit  quis  fucrit  {|ui  blasphemavfrat,  et  coinme^j 
ruerat  mori?  Horainem  autem  vel  rcm  aliam  quam- 
cunque  per  maDum  ad  oculos  ostendcrc,  erTori 
minus  obuoxium  est,  quam  ad  aures  aoouue  deag- 
nore. 

In  tantum  autem  placuit  co  tempore  cercmoDia 
htec,  ut  iu  benediceuda  tota  simul  eon^regationr,fl 
quin  per  manuum  impositionem  fieri  non  potoit," 
manus  tamen  versus  populum  in  bcncdicendo  ele- 
varunt,  nt  legere  est  Levit.  ix.  22. 

Eadeni  ceremonia  usu.s  etiam  est  Christus,  ma- 
Tius  iu  illos  impoucns  quos  suuabiit.  aut   quibns 
bcnediccbat.  Juxta  rituui  huuc  apostoli  ct  presby- 
teri,  ipsumque  prcsbytertum,  in  illo»,  qaos  pasCorea     , 
constituebant, manns  imposuerunt,  et  prn  illis  prc-fl 
cati  sunt,  ut  reciperent  Spiritum  Sanctum.     Etiaui      , 
eidem    pastori   umnus    imposita;    fuere   aliqutindo 
soepius,  nempc,  cum  ad  miniHtcrium  novum  mitte- 
rctnr.     Finis  autcra  impositionis  maDuum  semper 
idem  fiiit,  ]>ersonic  ad  inunus  pastorale  electa:  de- 
signatio  exacta  ct  rcligtosa.     A|)ostuli  (Act.  vi.  ti) 
inanuii  impoiiuerunt  septem  diaconis,  non  ut  re-  ' 


DB  CIVITATB  CHRISTIANA. 


401 


cipercnt   Spirttum  SaDctiim;    nam  Spiritu  Saiicto  cap.  xui. 
pleni  erant  antcqnam  eligerentur,  ut  constat  ex    ""    '     ' 
vers.  3 ;  sed  ut  ad  murius  diacnnonim  dcsignnrt-ntur.   c™i«i-«it«. 

Qui  manuB  imponebatit,  aiit  epijjcopi,  aut  presby- 
terierant;  diaconi  munus  illud  iion  fuit.  Quos 
PIiilippu.s  dinconus  Samnriie  converternt,  in  illos 
Petrns  et  Jonnne»  apostoli  mauns  im|ioRneriiQt, 
(Act.  viii.  17),  ftf  ficriprrfn/  Spiritnm  Sfmrtitm. 
Etiam  Tunothuus  prcabyter  manus  imposuit ;  iUum 
enim  admonet  Saiictus  Pauhis  ( )  Tim.  v.  32),  ne  citi- 
ijunm  tvbito  mfinns  impoHeret.  In  'nmotheum  ma- 
nus  imposuit  (I  Tim.  iv.  14)  prfsbyterium  ipsuni. 
Quomotio  autem  presbyterium  mnnus  imposuitr 
Quando  prcshyteriiim  id  facit,  intelligendum  est,  per 
manus  antistitis,  sive  presbyterii  prjesidis,  factum 
esse;  is  aulem  videtur  fuisse  \\m  Paulus,  qui  (2  Tini. 
i.  Q)  jubct  illum  cxuscitare  dunum  Dei  quod  iu  eo 
crat  pcr  impositionem  manuum  suarum;  ubi  obiter 
uotaudnm  est,  per  donum  Dei  non  intelligi  Spiri- 
tum  Sa/ictKm,tpTiiam  inTrinitate  per.sonam,  sed  in 
Timotheum  diviua  dona  coUata.  S.  Paulo  maous 
impositas  bis  fuisse  legimus:  semel  Dnmnsci  (Act. 
ix.  1 7i  I S)  per  Ananiam,  cum  baptizaretur :  et 
iterum  Antiochia*  ( Act.  xiii.  3),  cum  mitteretur  pnc- 
dicntum.  Usus  crgo  hujus  in  pastoribus  ordinnndis 
ceremoniae  ts  erat,  ul  personam  ejus,  cui  poteata- 
tem  talem  coucesserunt,  deslgnarent. 

Homiui  ergo,  qui  domidi  et  haplizandi  potcsta- 
tem  aiite  tiabuissct  quam  mauus  iUi  impuncrenturt 
impositio  uiaQUum  nihi)  contribuerc  putuit,  nisi  uc 
fidem  doceret  Chri»tianam.  lUi  vcro,  qui  aatequam 
Cliristiani  fierent  summam  habuemnt  potestatem 
in  civitatibus  suis,  potestatem  novam  ab  iraposi- 
tiouc  munuum  uullam  accepcruut.  Ktiam  subTes- 
VOL.  III.  D  D 


4f)2 


«E  CIVITATR  CHRIST7ANA* 


CAP.  xi.li.  tamento  Veteri.Ptsi,  diim  pntipstas  «unima  i»  ssacer 
dote  erat,  jus  con&ccrniKli  ille  solus  haberct :  oUiei 
tumcti  crnt,  postquaiii  iJopiUus  sub  rcifibus  e^sc  ous 
pisseiit.  Nam  (1  Rvg,  viii.)  populo  benedisit,  teni- 
plum  consecr«vit,  et  publicjts  precea  proauntiavit 
Satoraon.  Constat  er^,  babuisse  illum  uou  »olDia 
regeiidi  ecelpsiam,  sed  etiam  funotinu<rs  onines  eo- 
clesiiu!tica3  exercendi  potestatcm  plcnam. 

Sed  quid,  iuquiet  iillquis,  si  potcstas  summa  sit 
penes  fcmiuam,  habeuie  iu  eccleKiis  prsedicaudi  eC 
sacraracutaadminislrandi  putcstatem  fcnuim  r  Sdo 
feminis  in  ecclcsia  prohibitum  cssc  loqui.  Id  ^tiu 
non  impedit,  quin  feminn,  qua;  suroma  potestatc 
pncdita  cst  coustitucre  viro:*  possit,  qui  iu  ccclcKiis 
ct  loqui  ct  cactcrn  administrare  omuin  uuthoritate 
civitatiH,  id  est  kuu,  ]K)ssint.  Autlioritas  enim  mai- 
culinum  et  fcminiuum  uon  recipit.  Femiiin:  i^tur, 
etai  officia  omnia  excrccrc  non  posMmt,  illos  tamen, 
qui  ea  exercemit,  possunt  constituerc.  Reg;tna 
Eliznbelha  auuo  primo  re^m  sui,  cuiu  supremutuni 
Kcclesia;  Aufilieana:  sihi  vindicnsset,  legem  tulit  ut 
ministri  oiunes  ecclesiarum,  si  bcucticta  siia  reti- 
nere  vclleut,  supreinntum  ejus  eccletiiasticuro  ciim 
jurnmeiUo  n£rnt'sccrcnt.  Jnraverunt  ergo  inulti: 
multi  etiam  aliquamdiu  recusaveniut  ob  lioc  lan- 
tum,  quod  videbatur  illis,  si  jura8«mt,  fore  ut  regiiHi 
per  illos  videretur  posse  sacramenta  in  ecelesia  ad- 
ministmrc,  et  functiones  c«teras  pustoralcs  ipsa 
exercpre.  Postquam  autem  regiiia  scripto  pubtico 
promiserat  ae  id  non  facturam  esse,  tum  dcinuni 
jnrnverunt.  Quo  serupulo  manifestum  prat,  miuis- 
tros  illos  in  opiiiione  illa  omne^  fuisse,  Hutboritatem 
quidem  tunctiouespastorales  excrceudi  cum  supre- 
matu  ccclesiffi  eonjunctam  sempcr  esae,  exercitiun 
autcm  Holisviris  coiiveuire.   Ucgiiiaergo  uon  modo 


-i 


DB  CIVtTATK  CHRISTIANA. 


^03 


•H  rlr4l4«li4'JL 


ftb  exercitio  talium  functionuiu  se  abstinuit,  sed  cap.  xr,ii. 
etiam  rerum  eccle«iosticarum  curain  diplomate  suo         -^^ 
episcoponim  coiivocatioiii  una  cnm  paucia  con&ili- 
ariiK  suis  totam  commi««it. 

Ab  hac  jnriscivilis  et  ecclesiastici  eonsolidatione 
iwtestat^m  habeiit  rcges  Chriittiaui  in  subditos  suos, 
tam  iu  rebus  :ul  retigiotiem  quaui  lul  politiam  |)er- 
tinentibiis,  quantam  homo  homini  super  sfipsiim 
dare  potcst.  Pott-st  er^  is,  sive  homo  sive  cu-lus, 
qui  summam  habet  poteslatem,  renim  eceleslasti- 
carum  cnr«e  pra;ficere  in  dominiis  sui»,  si  vohierit, 
ut  in  plarimis  locis  hodic  fieri  cernimus,  homiuem 
externum-  Sed  is  qui  sic  prte6citur,  jure  chiif^ 
Dou  Jttre  Jivitio,  «ffioio  suo  fuiicitur ;  ct  proinda, 
quoti<^  hono  puhtico  exptrdtliit,  eodem  jurc,  qno 
priefectuft  erat,  deponi  rursus  potest.  Potesl  etiam, 
qui  suinmam  habet  potestatem,  religionis  procura- 
tlouem  unl  e.v  clvibus  vel  civium  ecetui  commiltere, 
si  voluerit,  potestatemque  illi  dare ;  vel  titulis  pris- 
tores,  quibus  vult,  oniare,  et  eirca  eomm  merce- 
dera  et  alimeiita  leges  conatituere  quaii  ipsi  vide- 
bitur  ;  luodo  quod  farit,  ex  sincera  conscieiitta,  de 
qua  judicat  solus  Deus,  proBciscatur.  Ejusdem 
etiam  est,  Scriptururum  Sacrnrum  interprctes  con- 
"Btituere,  ut  cujiw  imthoritite  fiunt  leges.  Ejusdt;m 
cttam  est,  excoinmnulcationibus  viiu  pnestan;  per 
leges  SUAR  pccnates ;  quibus  libertini  obstinati  liu- 
niiliart,  et  ad  unionem  cum  crclcsia  reduci  pos.sint. 
Potestatem  deiiiquein  rebuKomnibns.tumcivilihiis, 
tum  ecclesijuiticiB,  <jiiatenus  ad  acliones  et  vcrba 
nttinet,  summam  hahet.  Actiones  enim  et  verba 
tantum  cognosci,  et  ab  hoinitiibus  accusari  possunt. 
Eoritm  autem,  qiux  ncousari  ab  bominc  non  pos- 
suui,  judt-x  uuiuiuu  prstcr  Deum  nullus  e&t. 

D  D3 


404 


DB  ClrlTATB  CHItlSTlANA. 


CAP.KLII. 

D*  fBltmlate 

fceMMra. 


Quaiiquam  qu«  haclcnus  dicta  sunt,  satis  per- 
spicua  ndeantur,  ct  potcstati  ccclesiasticie  rcgibits 
Chriatinnis  asaerendae  sufficiunt ;  quia  tnnipn  potes- 
tatem  illam  ia  omnibus  civitatibus  poutitice^  Ro- 
maai  sibi  orrc^aiit,  et  CRrdiualis  Bellarminus  in 
oontroversia  ele  Summo  Pon/ijice,  jus  poulilicium, 
quaiitum  pos^ibile  cst,  propiigiiuvit ;  ftinilnmenta 
ct  arguuicntoruin  ejus  robur  brcviter  examinare 
ncccssarium  essc  duxi. 

Libronim  quinque,  quos  de  hac  re  scripsit,  primus 
tres  continet  quBestiones  :  unam,  specieruui  regimi- 
uis  trium,  inouarchia,  arisCocrati<F,  (lemocratia, 
quffinam  sit  optima.  Concludit  antem  nullam  ha- 
rum  optimam  esse,  sed  q\uirtam,  ab  his  mixtam. 
Secundam,  quarnam  hnnnn  regendie  ecclesiae  8it 
optima ;  et  sententiam  fert  pro  mixta,  sed  quA 
ma^is  particijiaret  de  luouarchia.  Tertiam,  utrum  iti 
hac  mnnarcliia  mJYta,  moiiarchic  lociun  halwrct 
Sanctus  Pctrus.  Qnod  ad  primam  conchisioiicm 
attinet,  satis  (cap.  xviii.  supra)  demonstratum  est, 
quod  in  oiniii  furma  civitutis,  cui  obedire  humiues_ 
obUgari  pGSSuut,  imperium  summum  simplex 
absolutum,  m)n  mixtum  sit.  In  monarchia  enim" 
unus  homo  totius  civitatis  potestatcm  habct, 
proinde  quamcunque  aliu5  potestatem  atleptiis  sil; 
eam  adeptus  est  jure  illius,  et  quamdiu  illi  videb^ 
tur  possidebit,  et  in  illius  nomine  potestate  sua  utl 
debct.  Etiam  iu  aristocratia  et  democratia  unicum 
erse  ca:tum  supremum,  eumque  eandem  habcre  po- 
tcstatcm  quam  habct  in  monarchia  monarcha ;  et 
proindc,  non  mixtum  imperium,  sed  absolutura. 
Pra;terea  manifestum  est,  si  monarchia  aliqua  mixta 
dici  pusset,  etiam  monarcha  aliquis  dici  posset  mix- 
lus.     !  toc  autem  absurdum  est.     I>c  tribus  autem 


DK  CIVITATE  CUSISTIANA. 


406 


IKi   |IUlAtllLD 


speciebus  simplicibns  antettictis,  qnaenam  sit  op-  cap.  \lii 
tirna,  iti  eo  loco,  iu  quo  earui»  uua  cuustituta  jam 
sit,  disputare  ncfas  cst ;  propterea  quod  ca,  qua; 
constituta  est,  cseteris  omnibus  anteferri,  defendi, 
et  optima  appellari  debet ;  quia  is  civis,  qui  aliquid 
faceret  quod  ad  subversiouem  ejus  teuderet,  tum 
le^es  nuturic,  tum  leges  divinas  positivasviolaret. 
Prscterca,  ad  potcstatem  pastoris,  impcrium  noa 
habotiti}!,  quHB  forma  civitatiH  optima  .sil,  uoii  pcr- 
tinct  iiiquirere  ;  cum  voeentur  pastores,  iion  ut  ho- 
mines  regerent  imperio,  tted  doctrina  et  argumentis. 
Moiiarchia  euim,  aristocratia,  et  demucratia,  impe- 
raiitium,  noii  pajitorum  speeies  denotant;  vel  tres 
dominos,  non  tres  ludimagistros. 

Secunda  ergo  conclosio,  de  optima  specie  regi- 
minis  ecclesiic,  ad  qutestionem  de  pote«tate  ponti- 
ficis  Komaut  extm  dominium  cjus  temporale,  ni- 
bil  omniuo  attiuet.  In  dominiis  enim  civitatum 
oliarum,  mcre  paKtoritiura  est. 

Ad  tertiam  conclusionem  prohandam,  ncmpe 
Sanctum  Petrum  ecclesije  ftiisse  monarcham,  ad- 
ducit  itnprimis  locum  S.  Matth.  {.vvi.  18,  19):  Tu 
ex  Petrus,  et  suj>er  fianc  petram  tedfficabo  meata 
ecclexiam :  el  portts  injeroritm  non  superabujit 
eam :  ct  tibi  dabo  ctaves  regni  ca^loium  r  et  rjuic- 
quid  Ugaceris  iu  terra,  erit  ligatum  in  ceelix  :  ct 
quicquid  soheris  in  terra^  erit  eoiutum  in  ctelis. 
Qoi  locus  rectc  intellectus,  uihi]  aliud  probat,  nisi 
ecclcsiam  Christi  pro  fundamento  nuicum  hahere 
articiilum  fidei,  quem  Sanctus  Petrus  nomineapos- 
toloruui  hic  profc&sus  est,  nem])c  Jesum  esse  Chris- 
tuin ;  qua;  profcssio  Scrvatori  nostro  ea  vcrba  di- 
eendi  occaslonem  praibult.  duoil  ut  clarius  iiilel- 
ligalur,  scieiidum  est,  !>er\-atorem  nostrum  per  scip- 


40G 


DB  CIVITATE  CHRISTIANA. 


ttapMeMIe 
icdniutka. 


CAP.XLii.  &um,  per  Johiuinem  Baptistam,  et  per  apostolos, 
iiihil  lUiuil  dc!  fitle  prn^dicassc  prtctprquam  <]iiod 
ipse  esset  Cliristas.  Jnhannes  (^fatth.  iil.  2)  hoc 
sohun  pritdicavjt,  rrgmm  Dci  approphrquttt,  Idem 
Scrvfttor  noster  prardicnvit  ipse,  (Matth.  iv.  I"); 
tit  duoilcciiti  a|>ostolis  lii  lunudatis  dedit  Sunator 
noster,  (Matth.  x.  7))  «t  id(!m  pncdiirarcnt.  Arti- 
culus  illefidei  ChristianjE  ftnuhnncntali-i  erat.  Post- 
<]uam  i^tur  apostoli  a  prjedicatione  articoli  ha- 
jus  ad  Christum  reversi  essent,  mterrogavit  illos 
Christus  cunctoB  simul,  iwn  Petrum  solum  (Matth. 
xvi,  1 3):  Qnrmiiam  exse  me  iHtHut  honiiites?  FiliKm 
liomitiis?  llli  vero  dixenint  (vers.  14.)  :  jHii  qtU' 
flem  Johanttem  Baplixtavi,  alH  rero  Etium,  alH 
vero  Jcrcmiam,  uut  itimin  ex  prupkrtiis.  Tunc 
autem  (vure-  13)  interrogavit  illos  sinml  omnus, 
uoii  Petrum  solum :  Vos  autem  qnem  mc  dicUis 
esie  ?  Itaque  (vers.  16)  Sauclus  Petrus  pro  oiniii- 
bns  resjiondit :  Tu  rs  Chrittlvs^jiliux  Dei  virenli»  : 
(pii  articulus,  ut  dL\i,  fidei  totius  ecclesia;  fiiud&- 
incntum  Qnt.  Atque  hinc  occasionem  coepitdicen- 
di :  Ttt  es  P^tritM,  et  super  hanc  petram  a-f/i^eabo 
meam  eccte»iam  etc.  Manifestum  ci^o  est,  ]ietraio 
ocelesiie  fundamentaleiii  aliam  intellect-ini  non  esse 
eoloco,pra,'ter  fidei  artiL-uIuin  illum  fuiKhinR-ntalem. 
Sed  qnare,  dicet  aliquis,  interponit  Christus  verba 
illa»  TuesPetrits?  Conslderandum  ergo  cst  nixisto- 
luni  cognominatum  ftiisse  a  Chrisio  Ccphnm,  id  est, 
Graicc  wtT/jav  vcl  a-irfior,  Lntiue  iapiitcm.  Postquam 
igitur  articuluiu  huuc  Petrus  confessus  esset,  Scr- 
vator  nostcr,  ad  nomeii  ejus  alludeiis,  dixit,  Ta  et 
Petrus,  cl  suprr  hanc  petram  afdijtcabo  etc:  tan- 
quara  diceret  articidum  illum,  JctHm  exse  CJiristum, 
tidei,  per  quam  ecclesiu  erat  Christiaua,  esseutialem 


QE  CIVITATE  CURISTIANA. 


407 


¥ 


sive  Jandamentalem  esse.    Qaod  si  Petmin  tunc  ec-  cap.  xlii. 
clniiia:  regem  con.stituerf!  volui»»et,  qvmni  facite  fuis- 
set  verbis  disertis  id  dixisse, 

Proximis  autein  verbis,  i/a//o  Hbi  clavfs  ear/o- 
Titm  elc.t  uil  aiuplius  1'etro  qtiaiu  cieLeris  discipiUis 
datumust  (Matth.  x\iii.  18) :  quieqttid  /igareritis 
in  ttrra,  lii^ubitnr  in  coelo^  et  quieqnid  solveritis 
ia  tfrrn,  xo/vetur  in  eai/o.  Sed  uie«u<|ue  ]oeum 
Iiunc  iuteqirctetur,  dubium  nuUum  est,  quin  potes- 
tas  boc  loco  data  pertiucat  ad  cos  omnes,  qui  sum- 
mam  iu  civitacibus  suis  potestatem  iiabent,  mndo 
Cliristiani  siiit.  Adeo  ut  Sanctiis  Petrus,  vel  etiaia 
Servator  naster  ipse,  si  aliquem  eorum  ad  fidem 
Cbristiauam  couvertissct,  qula  tamcu  re^aum 
Christi  Dim  e^it  liujus  muiidi,  coiiverteiidi  subditos 
proprios  illi  sol)  rcliquisset;  aUo(|ui  regiio  illum 
privassot,  pui  doMnidi  jus  adhrerct  iuseparabiliter. 
Haic  ergo  sufhciaut  atl  refutatiouem  libri  hujuspri- 
mi,  in  quu  proi>are  conatus  est  mouareliam  eccle> 
sise  uuivenialis,  id  e^^t,  Christiaiiorum,  fiiisse  Sanc- 
tum  Petrum. 

Ldber  seciindus  duas  habet  couclusloues:  alleram, 
Sauctiim  Petrum  Roniic  fuisse  episcopum,  atque 
ibi  uiortuum  esse :  olterau,  successores  illius  csse 
pouti&ccs  Rr)mauos.  Quurum  utraquv  quasi  dubia 
hodie  dispututur.  Si-d  si  utraiiiqii»:  vi'niin  esse 
concesseriinus ;  u  taiaeu  pcr  epincopum  Htimunain 
monarc/tatn  ece/fsitv,  sive  pastorem  oranium  su- 
premum  intelligat,  non  Sylvester,  scd  Constnntinus 
Mnguiismonareha  ille  erat:  et  ut  Coustautinus,  ita 
etiam  imt>eratores  Christiaui  onines  impcrii  Ro- 
iiiaui  cpiscopi  jureerant;  Romani  inquam  imperii. 
iion  (otins  orbis  Christiaui.  Eraiit  eniui  teiiqiori- 
biis  illis  ;^'ntes  Cbristiaiia:  uoiiiiulla:,  qme  iiapcriu 


408 


DK  CIVITATK  rHRlSTIANA. 


p.  XLii.  Rumauo  non  coiitinebantar.  Atque  hoc  reKponsQta 
csto  libro  secundo. 

In  bbro  tertio  qusestionem  trnctat,  aii  Papa  stt 
Antichristus.      Quod  papa  sit  Antichristus,  eqai- 
dem  probatum  uust|UAm  vidi.     Matiifestum  autein 
est,  prophetas  Veteris  Testawenti  pracdixisse,  Jn- 
dieosque  Mcssiau,  id  (tst  Cliristutii,  ventunim  e&se 
tlt  rcgnuiii  Dci,  quod  rcjectuui  fuerat,    restitucrfl, 
e\i>ectassc.     Expectatio  autcin  illa  tmposturis  aio- 
bitiosuntm  Itominum,  qui  re^tiare  conareutur,  qui- 
que  pupulum  per  miraculu  fuka,  per  vitnm  hypo- 
criticam,  vel  per  orationci  ct  docCrinas   blandas, 
decipicndi  artem  calluerunt,  eos  obnoxios  reddidiL 
Proptcr  hanc  cau.sam  Servator  noster  et  apostoU 
populum  iiioiiueruiit,  ne  prophetis  etChri^tis  fulKi& 
temere  credereut.     Faisus  autem  Christus  iutelli- 
^batur  is,  qiii  se  Christum  e8se,  ciun  iion  es^ct, 
profitcbatur ;  et  vulgo  appellabaiitur  talcs  Anti- 
c/tris/if  ea  signtficntionc,  qua  in  schismatibiis,  aiter 
de  papatu  contcndentium,  vocori  solet  Antiimpa. 
Autiohristus  autem  dua»  habet  notas  essentuiles; 
alterain,  quud  Jesum  esse  Ckrtstum  neget:  alteram, 
quod  seipjium  Christmit  ease  dicat.      Nota  prima 
(!St  hiiec  (1  .Toh.  iv.  3) :  Qnictinqitc  spiritns  noti  pro- 
JitetitrJesum  Christnm  in  carue  cmtiase,  ex  £)co  ..u-i 
eat ;  el  Antichrinti  est,     Altera  habetur  iti  verbis 
Servatoris  nostri  (Matth.  xxtv.  5) :  Mniti  ccHtettt 
suh  tmmiut  meo   fHcente»,  ego  sam  Christus ;   et 
muUox  seduceNf :  ct  alio  loco  (Marc.  xiii.  '21):  Si 
qiiis  robis  dicat,  ecee  hie  est  Cltrtstm,  Ulic  est 
Christus,   nc   credatis.      Antichristus  ergo  erit 
Cliristus  fnlsu^,  id  est.  aliquis  qui  se  Christum  esse 
profitebilur,  uec  est.     K\  diinbus  liis  uutts,  nenipe 
Jegitut  esse    Chrislim    negare  et  seipsum  esj» 


^ 


I 

I 


DE  CIVITATB  CHRISTIANA. 


409 


Chrhttm  ci^rmar*',  spquilur,  Anticlirmtum  debcrc  cai".  xlii 
esse  veri  Christi  hostcm.  Ex  multis  autem  Anti- 
cliristis,  umis  prscipuus  est  o  Avr(x/K<rroc.  Jam,  cum 
poiitifex  Romauus  ueque  C^irUfiim  se  esse  dicat, 
neque  Jcsum  cxsc  Christum  neget,  quo  scusu  Anti- 
cliristii.s  dici  possit  uoii  iutelUgo.  Niitn  Aiiti- 
christQs  non  cst  qui  Christi  vicnrium,  scd  ipsum 
Christum  se  eisse  dicit.  Teraporis  ctiam,  qiiaudo 
Antichristus  hic  pneeipuus  vcntunis  est,  notam  ali- 
quam,  etsi  non  valde  perspicuam,  liabemus.  nempe 
(Mattb.  xjtiv.  15-2*i):  rum  cideritis  abominafionem 
ilUira  vasialTicem,  qatc  iHcta  est  per  Danielem 
prophctnm^  positam  i»  loco  sancto :  et,  crit  ttinc 
q^ictio  magna,  qmdis  facla  itonjuit  a  principto 
muHdi  ad  hoc  iisqtte  tevtpits,  neqne  unqitamjivt ;  et 
niai  decuriati  fnissent  tlies  iUi^  periret  omitis 
caro.  Scd  afflictio  illa  noudiim  veuit.  Seqmitura 
euim  statira  est  obscuratio  solis  (vers.  dD,  30) :  Et 
slell^  eadent,  et  polestates  cashrum  eoncuticntiir  ; 
et  tune  appnrehit  signwn  Filii  hominis  in  cwlo,ete ; 
et  videhunt  Filiitm  homiuis  vetiienlem  in  niibihns 
cum  pofentia  et  gforia  intiita.  Nondum  ergo  vcuit 
ille  Autichristiis  ;  pontifices  autem  multi  et  vene- 
rnnt  et  ahierunt.  Potestatem  quidem  in  domi- 
nii)«  alienis  lcglitlativam  sihi  a.fsumuut,  et  regnam 
quoddam  usurpant ;  sed  in  hoc  muudo,  nec  ut 
Chrislns,  sed  ut  pro  Chrisio  usulrpant;  id  quod 
nihil  habet  in  se  dc  Aiitichristo. 

In  libro  quarto,  ut  probet  jmntificem  Romfmnm 
tn  coiitroversii.«  omnibiis  tum  fidei  tum  morurn  so- 
premum  esse  judicetn,  quod  tanciuidem  est  ac  si 
ilhim  Chri^tiauoruin  omniuin  monnrchain  absolu- 
tissimum  cssc  dixissct.  trcs  adducit  propoHitiones. 
Primam.  judlcia  ejus  Inffillihilia  csse:   sccimdam, 


410 


DB  CIVITATR  CHRISTIANA. 


DvpMMlM* 


cw.-xhu.  quott  in  Clirigtianis  dotiiiiiiis  pntestatam  habet 
1^^  coiidcndi,  tllosque  puniendi  qui  illa.>i  trnusgre* 
diciitur :  tt-rliam,  SLTvatorcm  noslnim  jurisdictio- 
ncmec'cle:iiat)ticiimonuiem  iii  ponti6cem  Romuiaia 
contuUsse. 

Pro  judiciorum  papalium    infallibilitate,   mulia 
a<idueit  Scriptnrffi  loca  :  primum,  Luc.  Xiii.  3 1 ,  .13 : 
Sim0H,  Siinuit,  ecce,  Sutanat  petit  vos,  ut  venliUl 
aieut  triticum ;  sed  ego  preeatus  stim  pro  te^  ne 
itejiciat  ^fides  tun  :  tu  iffitur,  aiiquanfio  conrergtu, 
slabHifrutres.  Ex  quo  loco  BeUariniuus  coiicludit, 
Cbristum  Simoui  1'etro  diio  couce>i.sisse  privilcgi»; 
unum,  quod  ucc  ipsc  ucc  sucecssores  cjus  qoic-j 
quam,  vel    in  fide  vel  in  uiuribuij  falfiuia,  au^f 
alicujus  \m\KR  definitiom   coutrarium,   defiuirent. 
Sed  locus  ille  totus  otleutius  considerandiis  est,  qui, 
ut  mibi  videtur,  coutrarium  probat  ejus  quod  pro- 
batum  ille  vellct.     Sncerdutes  et  scriba;  Servatoris 
nostri  in  festo  Paachse  occidendi  consilium  inierant, 
quem  Jndas  etiam  jam  iULi  prodere  delihcronit. 
Venit  autem  ad  festuin  Christus,  et  cum  Pascha 
una  cum  Apostolis  celebraret,  dixit  illis  festum  illud 
se  itenm»  celebratunun  uou  esse,  antcquam  vBnit- 
set  repnim  l)ei;  dixit  etiam  utab  uuoeorura  pro 
dcrclur.    Cani  iKiturapostoliChristum  aute  Pascba 
proximuni  rcguaturuin  esae  credereut,  iuter  se  quit 
esset  tunc  maxmtts  i»  illo  reffno,  (vers.  '24)  conteu- 
debant.      Uunpropter   Ser^ator  noater  illis    dixit 
(vers.  d'j-30):  "  reges  qiiidem  ethnicos  dumiuium 
exerccrc  in  subditos  suos,  et  bcncfactores  appcllari ; 
vos  antcm  non  sie,  sed  uiius  vestrum  alteri  dcbet 
ministrare.       Rc^num   quidcm   vobis  dabu,    sed 
quale  uiilii  dcdit  Fater  tueus,  sed  noti  haliendum. 
aute  adveutum  meum  ;  tuiu  demum  comcdctis 


DE  CIVITATE  CHR1STIANA. 


4li 


bibetis  ad  meiisam  raeam,  ut  sedfbitLs  super  thro-  cap.  xui. 
nos,  jutlieimtcs  tribus  Israelis."  Regnum  autem  hoc    — ' — ' 
sauguliie   Christi   et  martyrum  ejns  i-edimeiidum   .«uliMiich 
erat.  Tum  ChrJBtus  ad  S.  Petrum  convei-sus,  verba 
illa  supra  citata  prouuntiavit,  Simwi,  Simou,  elc; 
qiiibus    si^tficabat   Satanam  npostolis  prosentis 
dominationis,  quo  fidem  eorum  de  regno  venturo  j 

rieJ)ilitarct,  spom  illis  suggessisse  ;  precatuiu  autem 
esse  m  pro  Petro,  ne  illius  fides  deticeret ;  illumque, 
qui  scirct  rcguum  Oci  uou  esse  ex  hoc  mundo,  ut 
frntres  snos  iu  eadem  fide  cou&maret  jussisse. 
Attjue  eo  etiam  pertinet  re8ponsumPetri(ver3.33): 
Dominc,  paratns  sum  tccum  ire  in  carcerem  et 
ad  tfiortcm.  Manifestum  ergo  ex  hoc  loco  esl,  uoo 
fiohiDi  S.  Pctro  nullam  <Iatam  essc,  sed  etiam  iu 
mandntis  hahui.-^e,  ut  cieteros  apostulos  doceret, 
jurisdictioneni  illis  debitam  non  es*e.  Nrque  pro 
S.  Petri,  iu  seuteutia  tereuda  de  articulis  fidei,  iu- 
fallibilitate  operatur  quiequam  adductus  textus ; 
multo  minus  pro  infallibiUtate  sueee&stirum  ejus,  sed 
potius  contra,  proplerea  qund  dieitur  in  plurali 
"  cribrnre  petit  roji,"  sed  singiilariter  "  precatua 
sum  pro  te." 

Loctu  sectuidus  cst  Matth.xvi.  18:  TuesPeirus, 
et  Jitifter  kanc  petram  tcdijicnbo  nteam  cccleiiata  : 
et  portfF  inferorut»  non  pnepulvbuiit  coitiru  eam. 
Unde  amplins  iuferri  nihil  potest,  ut  superiun  oft- 
tensum  est,  quani  ((uod  contra  Petri  eonfessionem 
illam,  JcittJi  fst  ChriitfHs  Jtlins  Dei,  jwrta;  iufe- 
roruin  non  pnevalebuut. 

Textus  tertius  esl  ex  Joh.  xxi.  Ifi,  17 :  Pn.sce 
oven  tHeax.  Hoc  autem  non  imperandi,  sed  docendi 
maudatumcst ;  idque  tamdiu  tuLitimi,  quamdin  rex 
ChrLstiiinus  non  c»set,  qui  i>otestutcm  illuiii  putustati 


412 


DB  CIVITATK  CHRISTIANA. 


CAP.  xMi.  civili  adjiinctflm  liftberet  Sicnt  enim  ab  Abmhaino, 
non  a  mercenorio  poscit  Deus  rationem  admiuistn- 
tionis  douiinii  sui  puterui  et  despotici,  ita  etiam  a 
re-gibus  et  suminis  itnperantihus  idem  rationemad- 
minislratioiiis  civitatum  Buarum  exiget,  iioii  a  mer 
ccDurii!!,  sed  ab  ipsis. 

Lociis  quartua  eat  Exod.  xxviii.  30 :  Pottes  im 
tacro  ilh  pectortdi  jnris  Vrim  ct  T/iutniui/n, 
*ju(e  siRt  supra  cor  Aaromf:  queui  locum  a  Septua- 
ginta  redditnm  esse  dicit  |>er  kiiXtuaty  Koi  a\ii9uav,  id 
est,  ePHicitliam  et  vcritatem  ;  ijicie  autem  concludit 
sacerdoti  sommo  dntam  esse  lucem  et  veritAtem. 
Quicfiuid  auteni  signiificant  Urim  et  Thummim, 
niaDifcstuin  tameii  est  ex  eo  textu,  data  ea  estfe  sa- 
cerdoti  sumino,  id  est,  illi  qui  summam  iu  cixitate 
Israelitaruin  liabuit  potcstatem.  Miiitat  ergo  tei- 
tus  hic  aummo  imperanti  civili  contra  supretnat 
ecclesiaaticum  pontifici±s  Knmani. 

Ut  pro1>et  judtcia  pontificis  circa  iiiores  infalli' 
bilia  csiic,  lucum  citat  Joh.  xvi.   13:  Cum  auicm 
■venerit  ille  *piritus  reritatis,  dux  ri«  vohis  erit  in 
ontfiem  veritatem.      Cum  judicia  omnia,  tum  fid^ 
tum  monim,  regibus  sustulerit,  quid  habent  om- 
nino  quod  facinnt  reges?      Quns  leges  fercnt,  eum 
]cx  nulla  f\t  qua;  non  sit  aut  regula  moruin,  ul_ 
ne  qais  sit  homicida,  vel  fiir,  vel  mccchus,   vel^| 
mendax,  vel  avarus,  et  similia ;  aut  regula  fidei 
et  cultus  divini.     Sed  verba  textus  considereniHS : 
SjiiritiM  teritutin  tiux  vobi«  crit  in  omnem  terita- 
tem;  aii  rccte  iufcrtur  iude  solius  |)ontificis  esse 
judicare    de  muribus  civium   iu  civitate   aliena. 
Quid  ha!)ent  commune  veritas  pt  imtres.     Veri 
verborum  est  tantom;  niores  autcni  hominum  suiii 
sub  le^bus  Wveutium.     Mores  doceri  quidem  pos 


Eun^ 
alli-l 


DB  CIVITATE  CHRISTIANA. 


413 


sunt  a  summo  pontificc :  scd  an  boni,  an  mali  siut,  cap.  xlii. 
nisi  in  suo  ipsius  dominio,  judioare  non  debet.  ^^3|^ 
Etiamsi  verum  esset,  non  possc  omnino  errftre  Pa-  ««i«i«<»'i^» 
pain,  id  taineii  jus  judiraiidi  in  civitatibus  alienis 
uuUum  contribneret.  Dcinde  a  ratioiic  natnrali 
proinfallibititate  Papje  arguit  sic :  Si  Papa  in  rcbus 
ad  salutem  necessariis  errare  posset,  tunc  ad  salu- 
tem  ecclesiiE  uon  satjs  a  Christo  proMsum  est; 
propterea  quod  doctrinam  Papje  sequi  nobis  im- 
peravit.  Ubi  autem  Christus  id  jusserit,  aut  omniuo 
de  Papa  locutus  sit,  udq  ostendit.  Etiam  coucesso, 
Papse  datum  essc  quicquid  S.  Pctro  datum  cst ; 
quia  tamen  iu  Scripturu  Sacra  nusquam  jubcmur 
obedire  Petro,  iujustus  esset  qui,  si  facere  aliquid 
Petnis  juberet  quod  legibus  i»atriis  contrarium  es- 
set,  iili  obe<Uret. 

Po.'*tremo,  Pnpara  potestatem  habere  snmmam 
per  totnm  orbem  Christianum  in  rebus  civilibus, 
uequc  Papa,  neque  eccle-sla  definivit.  Nou  ergo 
obligantur  juriiidictiouc-m  ejus  iu  rebus  mondibus 
Sgiioscere  omnes  Chri.stiani.  Imperium  enim  civile 

imnm,  et  snprema  de  controversiis  moralibus 
judicatio,  eadem  est  re.<; :  imo,  reges  Don  mo<lo  quid 
sit  justnm  et  injustum  in  actionibus  definiunt,  se<l 
etiara  justitiam  ipsam  per  leges  suas  fueiunt ;  jus- 
titia  autem  et  inju.>;titia  ad  moraliapertinent.  Ne- 
quejustum  aut  injustum  in  moribus  quicquam  est, 
nisi  id  quod  ita  factnni  cst  perle^es  ciiilcs. 

Ut  Papam  potcstatem  habere  in  civitatibus  alicnis 
legislativaui  probct,  adducit  locum  Deut.  xvii.  12  : 
^iV  antem  ille,  qui/ecii  svpcrbe,  ut  non  aNJtcnltei 
sacerdoti  conxlanfer  minislranti  Jehova  Dco  tuo, 
ttuijttdici  ;  utique  moriefur  vir  ille,  ei  iolUs  malum 
illnd  ex  laraele :  obUtus,  quod,  summuit  saccrdos 


4H 


DR  CIVITATB  CHRISTIANA. 


Do  |inl#>lila 


CAP.  sui.  snmmam  timc  haberet  potestatem  civilem,  judice»- 
qne  ruI)  se  constitueret.  Nihtl  aliud  crgo  probant 
vcrbn  illa,  nm  <)UO(l  vtr  illc,  c|ui  snmnio  imperanti 
civlli  oliecliro  rccusavcrit,  moriirtur,  etc.  Id  quod 
conclusioni  lli^llannini  directe  cnntrarium  est. 

Secundo,  adducit  textuui  Matth.  xvi.  19  :  Qirfc- 
quitt  lifrareris  in  terra,  etc ;  ct  itn  intcrprctatur, 
ae  &\  pote^tas  illa  ligniidi  es^^et  potestas  le^slativa; 
quam  potestatem  locushicatttibuit  potCRtati  civili. 
Scribw!  eiiiiti  et  Pharisiei  sededant  tuiir,  uou  Petmi, 
in  cathcdra  Mosis,  et  propterea  Ugare  idem  erai 
quod  Icgcm  fondere. 

Locus  tcrtius  e^  Joh.  \\\.  \7  '•  Ponce  orea  mrat, 
id  quod  non  est  lcgibus  cogcre,  scd  doccre. 

Ldcus  qtiartus  t-st  Joh.  xx.  21  ;  qni  lortis  prubat 
contrarium.  Verba  «nim  sutit:  Sicu/  t»isii  mt 
Pater,  ifa  et  ego  mitto  ros.  Cbrist^iw  autem  mial 
Dcos,  nt  mortc  sua  credeutes  iu  illum  rcdimeret  j 
etut  per  pncdimtionom  ipsius  et  npostolonmi  suo- 
rum  fld  regnuni  suum  fiiturum  in  mundo  vcntum 
illos  priepararet.  Cuni  ei^o  Peus  Pater  filium  suura 
leges  in  hoc  niundo  laturum  non  iniserit,  multo 
minus  potiistatcin  illain  derlit  Sancto  Pctro.  Locus 
crgo  hic  suprematum  ecclctiiosticum  ct  iinperium 
civile  coiijuiigit,  eonira  id  quod  ex  eo  IJcllarmiuus 
inferre  x'oliiit. 

Locus  quintus  est  Act.  xv.  2S,  29  :  Visum  est 
Spiritm  Sattcto  et  «ohis,  ne  quod  amplius  impone- 
remus  oHus  prater  necessaria  tsta  ;  ui  atistincaiis 
ab  iis  qtue  sunl  immolata  aiiuulacris,  et  aanguitie, 
et  xi{ffocnto,etfornicalione.  UbiperoKM*  imponere 
iiitelligit  potestatein  legislativam.  Sed  locum  bunc 
UelliLnniiius,  etsi  Latinc  scribcre  satis  scirct,  non 
satia  intellexit,  vel  si  iiUeUexit,  vcrbis  illis  ud.i>ales- 


DK  CIVITATR  CHRlfiTIANA. 


415 


tatem  pontifieiam  scicns  abusxis  e8t.  Quod  lege  cAr.  xi.n 
imponitur,  si  quidcm  grave  sit,  vocari  ctiam  oims 
potest  per  metnphornm.  Ftiam  qiiod  a  medi(K> 
imponitiir  je^otinti  hil>endmii  phRrumnum.si  gmve 
sit,  etiam  onns  appellari  potest.  Uiiod  iv\  iiii])niiit, 
ad  honum  impentntis,  id  est,  ad  bonum  pubUcum 
im{>onitur ;  iduoque  is,  cui  imponitur  onus  illud, 
perfcrre  quatenus  potest,  oblifcatur.  Sed  quod  a 
medlco  imponinir,  ad  bonum  sohus  wgrotantis  im- 
ponitur,  neque  nliud  est  quara  conralescentiee  adi- 
piMTeutUe  apposita  couditio,  quic  si  duriuscula  sit^ 
appellatur  onus.  Et  sicut  pranocpta  mpdicomm, 
ita  quoque  pneecpta  pastorum  .sine  authoritate 
civiH  le^res  non  sunt,  sed  cousilia;  quse  sequi  vel 
neghgere  suo  cujusque  periculo  permissum  est, 
Tale  autem  crat  onus.  de  qno  in  hnc  texlu  .sermo 
est,  nempe,  qaod  gentihus  conversi.s  ab  esu  eonim 
animalium  quee  simukchris  immolata  craut,  ct  ab 
Cfiu  nuffocnti  et  sangninis  abstiueudum  erat.  Sctl  si 
prohiheatur  esus  «kuguini^,  et  proUihitio  illn  sit 
le.\  qiiam  ohligamur  omnes  Christiani  cnstodire ; 
quare  hoiUe  Christiani  uhiqne,  etiom  iu  Uoma'  ipsa, 
sanguinem  volgo  comedunt  ?  Apostolomm  ergo 
acta  concilii  iegea  esse,  ex  hoc  textn  Bcltarminus 
non  probavit. 

Locus  sextus  est  Rom.  xin.  I  :  Omnia  atima  po- 
testotibus  sHperrmhientihus  suhjecta  esto  :  Tion 
enim  e»t  jtotextdJi  tttxi  a  Dco :  id  quod  intelli- 
gendum  cssc  vult,  non  sohim  de  principihus  sccu- 
laribus,  scil  etjam  dc  ccclesiaaticls.  Ad  quod  pro 
responso,  id  quod  siepe  ante  dictum  est  refcram, 
«imirura  principes  ecclesiasticos  prpeter  priucipes 
civitatum  luillos  esse,  nec  fuisse  unquam.  Nam 
a  ajKistoius  voluisset  subditoa  uos^  non  solum  priufn- 


410 


DB  CIVITATB  CnRlSTlAXA. 


O»  IBlEiliile 


CAP.  XLii.  inhus  nostris  esse,  sed  etiam  Papae,  qui  cat  princcps 
extemos,  iraposuisset  nobis  ouus  iioii  soIuiq  jrrsTe, 
sed  etiam  quod  Cliristns  ii>se  (Matth.  vi.  24)  pro- 
unntiAvit  es.sc  iinpo.<<iil>ile,  ncinpe  t/Hohu.g  c/ominu 
timui  aervire.  Qtiaiiquam  autem  Sauctus  Paul m ali- 
culn  {2  Cor.  xiii.  10)  dicat :  "Seribo  kae  abse»*,  ne 
prttJienx  uferer  acrimonia,  Jtixta  potestatem  qnam 
mihi  C'hrUttt£  tfedi/  ;"  uon  tanieu  intellexit  Saiicms 
Paulus  poteiitatem  sibi  datam  (sse  occidendi  quen- 
quam,  aut  iiicarcerandi,  aut  mittendi  in  exilium,aat 
flageilandi,  nul  pecuuia  mulctnndi ;  sed  tantumei- 
communicaiidi,  id  cst,  sine  polestate  civili  excom- 
muuicatum  rugicndi  ;  id  quod  gjcpcnumero  excom- 
municauti  quam  cxcommunlcatn  grarius  est. 

Scptiuui»  locus  I  Cor.  iv.  21:  Qnitl  tulti»9 
Cum  virga  reniam  ad  ros,  an  eum  ekarifate  et 
spirilii  lenitatis  ?  Hic  rursus  loquitur  Sanctus 
Paulus  uon  de  puuitione,  sed  de  ceDSuru  ecclcsiA&- 
tiea,  qua'  itua  natura  pcBua  non  est,  i^ed  poeTiti'  in 
seculo  veuturo  dcnuutiatio.  Noudum  ergo  potea- 
tatera  episcopi  Romaui  probavtt  esse  le^slativam. 

Locu.i  oclavus  est  I  Tim.  iii.  2  ;  oportet  auieai 
rpiscopum  unitis  uxoris  vtrum  esse :  quam  dicit 
e.*^u  legem.  Credideram  quidem,  legialativam  in 
ecclesia  potcstatcin  soli  ccclcsi^e  mouarcbiie,  Sancto 
Petro,  concessain  esse.  Contrarium  aulem  apparet 
ex  lioe  textu,  cum  Panlus  etiam  potestatem  eandem 
babuerit.  Diceut  forle,  Paulo  a  Petro  prajceptuni 
hoc  datum  esse.  Neque  tameu  sic  lex  erit ;  cum 
Timotlieus  neque  Petri  neque  Pauli  subditus  e&sel, 
sed  discipulus. 

Tcxtus  nouus  est  l  Tira-v.  19 :  Adeersua  preshy- 
iernm  accusationem  ne  recipito,  nisi  sub  dttobHS 
aui  tribus  teatibus.      Rcspuudeu,  ut  ssepe  aute. 


DK  CIVITATK  CHRI8TIANA. 


417 


Or  piilnlala 

Mclrii..t1Uii. 


prasceptum  hoc,  coiisilium  quidem  sanum  esse,  sed  cap.  nlii 
legem  uoti  esse. 

Locus  (Immiis  est  Luc.  x.  16  :  Qui  vo»  rmdit, 
me  autfii  ;  et  iftti  coji  atpernatur,  me  aspernatur. 
Dubium  quidem  uoii  est,  <\\xi\\  Chriatum  iuspernetur 
quicunqoe  aspernatur  eos  qxios  Christus  misit.  Sed 
a  Christo  missi  qni  snnt»  precter  eos,  qui  pnstores 
^#onstitutisuntpcrauthiiritatemtegitimam?  Etquis 

t,  qui  lejfitiuie  ordiuatus  est,  uisi  a  pastoire  iiuo  su- 
premo  }  Uuis  ilenique  in  civitate  Christiaua  pastor 
rite  ordinatus  cst,  nisi  a  potestate  civitatis  summa! 
Inferri  ei^o  ex  hoc  textu  potest,  ilhun,  (lUi  regem 
suum  Chri»lianum  audit,  audire  Cliristum  ;  illum- 
que,  qui  doctriuom  regis  sui  legibuB  confirmatam 
srnatur.  ipsum  Christum  aspemari.  Imo,  rex 
Christianus,  qnatenus  pastor  tantum  eat  et  doctor 
civium,  non  facit  ut  doctrinae  ejus  leges  sint.  Le- 
ges  oblignnt ;  ed  credendum  vero  nemo  obligari 
potc^,  ^cd  ad  actioncs  taiitiim  et  verba,  si  opus 
sit.  £x  quo  scquitur  rurtius,  lcges,  quus  fccerit  rcx 
in  sim  civitate  ecclcsiasticas,  easdem  esse  leges  ci- 
vilea. 

Locas  undecimus  est  textus,  iu  quocunque  apos- 
tolus  pro  conxilio  verbo  utitur  aliquo,  quod  con- 
silio  eum  imperio  sit  commune;  ut  in  quo  obe- 
dientiam  vocat  consiUum  alicujus  sequi,  ut  1  Cor. 
xi.  2:  Laudo  rero  tosjfrntrex,  quod  omnia  memi- 
nigti*,  fit  sirnt  tradidi  tabi.x,  frridifioacs  retiurfix. 
Quod  ut  significet  iraditiunes  Puuli  lcges  fuisse, 
aut  aliud  prtctcr  coijsilium,  louge  abest ;  et  ut  locus 
ille,  1  Thcss.  iv.  2 :  NrMlis  etum,  gure  r/tandata 
dederimNJt  vobis  :  nbi  vcix  Gneca  siKnificat  tradi- 
tiones;  quJe  iiou  leges,  sed  consilia  sunt :  et  locus 
2Thess.  iii.  14,  15:  Quod  si  quts  non  ausruitet 
vot.  in.  B  B 


DE  eiVITATE  CHRISTIANA. 


vcolnuuljcft- 


CAI'.  xui.  nostro  per  ephto/aw  sermom,  hunc  HOtate  :  et  ne 
rommerrtnm  haheie  rum  eo,   ut  eruhescat :  ncqne 
ni  inimicuin  diicile,  sed  admoHcte  iit  frairem  ;  uhi 
a  voce  uiroxi>iii(  probatum  vellet  Tliessiilntiict:n»ibus 
epistolara  hane  fuissse  leg:era.     Impcratonim  san« 
epistolte  leges  eraiit.     Si  ergo  lex  etiam  esset  epis- 
tola  S.  Pauli,  nblijraremur  olK^dire  diiobus  dominis. 
Sed  vox  illa  Ciraena  significat,  iioii  iiiudo  itnjieratu 
facere  illiu»  qui  potcstatcm  tiabet  pimiendi  si  non 
fnciamus,  »L'd  etiain  c^nsilium  tiequi  itUus  qni  nobi^M 
ad  l)oiium  iiostrum   rcctc  eonsulit.     Paulus   erpS^ 
illum,  qui  non  auscultaverit,  pro  iuimico   habcri 
prohibet,  sed  admoueri  tautum  ut  fratrem  jubet ; 
id  est,  verberari,  iuearcerari,  mulctai'i,  quod  legi 
toribus  licitum  est,proliibet.  Ex  quo  maiiifestum 
id  quod  Christianos  metuere  pastores  suos  fecit,  n 
npostoli  imperium,  sed  existimationem  ejus  fiiissi 

LocuB  ultimus  est  Heb.  xiii.  17;  Ohedtie  ibictor- 
it}Hs  rexlrix,  et  ohneemnhite ;  e.reuhaitt  etiim  ipjti 
pro  ttHimabiiJt  vestris,  taitqmim  rationem  rctlilituri. 
Atquc  hoc  rursus  loco,  obedire  idem  est  quod  cou-    g 
&ilium  sequi.     Ratio  euim  quare  paftoribus  nostri^| 
ohediendiim  sit,  nou  ducitur  a  voluntate  et  imperi^^ 
pastorum,  sed  a  beueticlo  quod  ipsi  iude  accepturi 
8umu8,   nempe   ab   animarum   nostrarmn    salut^. 
Pr»iterca,qm  legibus  obedire  obliganturj  legcs  ipmui 
exaniinarc  uou  debent ;  scd  S.  Johaiities,  (I  Epis' 
iv.  1,)  ne  eredatis,  inquit,  omni  .rpirittti,  xcd  pro^- 
hate  spirittiSy  an   ex  Deo  ttint :  niini  tnulti  pseu- 
tloproj)hetar  rettertmt  in  mundum.     Constat  ei^, 
pastorum  suoruui   doclriiias  i»osse  n  Cbristiani 
hominibus  disputari  :  Rcd  leges  eorum,  qui  pot 
tatem  civilem  sununam  hHbciit,  disputari  siiiL-  pe 
cato  a  subditis  Kui.s  non  posse.    Alioquj  euim  civi- 


DE  CIVITATK  CliRISTIANA. 


419 


tatum  omiiium  institutiont*  fnistra  csseiit,  et  pro-  cai*..\i.ii. 
iude  pax  ct  justitia  cessarent,  contra  leges  omnes  ^TZ;^ 
tum  humanas  tuia  divinas.    Niliil  erpo  ex  eitatis  -wi™!»!!™ 
loci)*,  neqne  ex  ulHs  siTipHira?  aliis,  probari  polest, 
pontiticuiii  Romanorum  decreta,  extra  doininiu  !«mi 
tcmporalia,  esse  lejz;!». 

Coudusio  ejus  ultima,  nempe,  Sereatorem  um- 
irum  Jiirisdictioitem  eccfesiasticam  nemini  comrni- 
xiMxr  rmmei/iafe,pra-/ertfuam  /'aptf,  ad  qujcstionem 
de  suprematu  ecclesiastico  inter  Pai>am  ct  reges 
Christianos  non  pertinet,  sed  tantum  ad  (pia-stio- 
nem  inter  Papnm  et  cpiseopos  «Etoro!;.  Dicit 
autem,  primo,  jurisdictionem  cpiscopornm  e&.<i', 
saltcui  uuiversalitcr,  tle  Jttre  divino,  id  est,  jure 
derivato  a  Deo  ipso.  Ad  (luod  probandnm  adducit 
S.  Pauiuni,  diccntem  (Kphcs.  iv.  U):  /«  i}xiitir 
deeiit  udos  quidvm  apostolos,  aiios  rero  proplie- 
tas,  alios  autem  ecan^clistas,  alios  autem  pusfores 
et  lioctores ;  infertque  iude,  episcopo»  oniiie»  juris- 
dictit)nes  suas  hnberc  a  jure  Dei ;  idiiuc  non  /';«- 
mediaie,  scd  per  derivaiiouem  a  jurc  diviiio  (iuod 
habet  Papa.  Coiiccsso  autem  hoc,  jurisdictio  qujc- 
nam  alin,  etsi  mere  ci\iliji,  legitima  existlt  tn  civi- 
tate  Chriaiinnu,  (pia  non  sit  ctiam  Aejurediiifio  ? 
Hahent  enim  potcstatem  sunm  civilem  Christiani 
reges,  noii  miniis  immedintc  a  Dco,  quam  Papa 
jurisdictiouem  suam  ecclesiasticam  ab  eodeni  Deo 
habcrc  profitctur.  [taque  id,  (piod  ininistri  pcr 
autboritatcm  ejus  faciunt,  non  minus  Jtire  diiiiio 
immediaio  facinnt,  qnam  (piod  faciunt  per  ordiua- 
tionem  papalem  e])iscopi  csteri.  Potestas  euim 
leRitima  ouniis  a  Deo  est  j  in  suprcmo  quidem  im- 
perautc,  imme(hate;  iu  ilhs  «utem  qui  jurisdic- 
tiuncin  suam  a  rct;c  ai;tio«cun(,  mediate.     Coiice- 

E  R2 


420 


DH  CTVTTATE  CHRISTf  ASA. 


CAF.  XLii,  dendum  ergo  est,  aut  mimstruin  qucmlibet  esigunin 
n,'«l!m^   '*^  civitate  jurisdictionem  suam  jure  divino  exer- 
t«.i«u»ut..   cere,vel  episcopis,  ut  jurisdictiones  suas  ita  teueant, 
Papo  exoepto,  canceili-mium  non  est. 

Sctl  disputatio,  an  jurisdirtiont-m  talem  dedertt 
Christiis  soli  Pnpir,  an  cseteris  ctiam  epiEWopts,  a- 
tra  dominium  Papje  temporale  tota  eontentio  esl 
de  lana  eapriua :  uequeeuim  ille,  uec  bi  jiiriijdic- 
tionem  omnino  ullam  habent.  Jurisdictio  emm 
iiihil  aliud  est  prseter  potestatem  lejdtimam,  lites 
inter  civem  et  civem  cognoscendi  et  decidendi ;  et 
nd  neminem  pertinere  potest  prater  Ulum,  qui 
potcstatem  hubet  juati  et  iujusti  regiilas  preescri- 
bcndi,  id  c»t>  leges  coudendi,  et  eos,  qui  &cntcntta! 
ejus  start;  recusavcrint,  vcl  judicum  quos  ille  con- 
stituerit,glndio  publico  cogendi ;  quatn  ]K>testatetn 
babet  uemo  prjcter  civitatem,  id  est,  praeter  euin 
qui  civitatis  personam  gerit. 

Quando  ergo  addncit  Bellanninas,  (ex  Luc.vi.  1 3), 
Ser\'ntorem  nostrum  convocaase  discipulos  suas,  et 
ex  illis  duodecim  apostolo»  nominasse,  probat  qui- 
dem  poteatatem  illis  dedisse  Christuro  prredicandi, 
nou  nuCeni  lites  inter  coucives  detenninandi.  Po- 
tcstatem  cuini  illam  ipse  Christus  rectisavit,  cum 
diceret(Luc.xii.14):  Quir  mejutiicem  aut  lUvisoreut 
inter  vos  comtituH  ?  Rt  alio  loco  (Joh.  Tcviii.  S6): 
lief^mim  metim  tion  e«t  hujm  mniidi.  Atqui  potes- 
tatem  cognoscendi  et  decidendi  iiiter  cives  eon- 
troverBiaa,  omnino  nullam  habet.  Q.uod  tamen  non 
impedit  quin  Sen'ntor  uoster  potestatem  illis  prie- 
dicandi,  et  bnptizandi,  in  loco  quoeunque  coneedere 
potiierit,  ubi  sine  iraDingressione  legum  civilium  id 
ficri  potuerit.  Nam  le^ibus  civilihus  tuin  npostoli, 
tum  Christus  ipse,  obcdicndum  cssc  passim  docue- 
runt. 


UE  CIVITATB  CIIRISTJASA. 


421 


vcclfiiutlta. 


Arpumenta  auteiii,  quibus  probare  coiiatiir  juris-  cap.  xui 
dictioiiem  suaiii  ncdpcru  cpiscopos  u  poiitifice  Ro- 
mBuo,  cuui  puutifex  ipse  in  (lomitiiiii  alieuis  juris. 
tlictiouem  nullum  habeat,  omuia  frustrauca  sunt. 
Veruntamen,  quia  probaut  jurisdictioucm  episco- 
porum  derivari  a  iwtestate  aumma  civili,  digua 
putout  ea  recitem.  Primum  cstaNum.xi.  16,  l?: 
ubi  >toscs,  cum  administrationi  reipublic»  Israel- 
itica;  non  snfiiceret,  jussus  est  n  Deo  eligerc  aibi 
septuagiuta  viros  ex  senioriijus  Israelis,  ut  Dcus 
partera  spiritus  Mosis  illis  daret.  lutelligitur  au- 
tem  inde,  non  spiritum  Mosis  a  Deo  debilitatum 
fuisse  ;  sic  euim  Deus  illum  non  omnino  sublcvas- 
set;  sed  quod  Deusauthoritatem  illorum  abautbo- 
ritate  Moais  derivatam  csse  ostenderet,  quemad- 
luodum  Bellarmiuus  ipse  rcctc  et  iugenue  loeum 
hmic  interprctatiir.  Qtioniam  crgo  potestatcm 
civilcm  iii  Israclitis  integnim  tunc  Iiahcbat  Mases, 
habclmiit  etiam  authoritatem  suam  septuagitita  viri 
a  summa  potestate  civili.  Locus  ergo  ille  probat, 
iu  omni  civitate  Cbri.stiaua  jurisdictioncm  episcu- 
porum  depcudere  a  summa  potestate  civiii,  quemad- 
modum  a  iwtestate  Papx  in  dominio  suo  temporali. 

Argumentum  seeuudum  sumituranaturamonar- 
chiic.  Iii  inonarchia  autem  autborita.s  omnia  ori^i- 
nalitcr  in  uuo  tautum  homiuc  c^t ;  in  cotteriit,  per 
derivationem  ab  illo.  Scd  regimea  ccclesio;  mo- 
narchicum  esse  assumit,  et  inde  infert  episcopoa 
alios  jurisdictionem  suam  accipere  ab  episcopo 
Romnuo.  Sed  ecelesise  rector  sive  monarcha  sit, 
sivc,  ut  antc  dixit,  j>artira  monarcha,sive  monarcba 
raixtu.s,  argumentum  ipsum  pro  regibus  militat. 
8uut  euim  illi  subditorum  suoruin,  id  est,  eeclesia- 
nim  quic  in  suis  i|i!Mirutu  duminiis  cxistunt,  (eccle^ 
sia  enim.  ct  populus  Christianus,  eadem  res  est). 


422 


UK  CIVITATK  CIIK18TIANA. 


CAP.  XLII. 

•mMmUco. 


moimrchiG  pleni  ct  integri.     Neque  iu  ci\-itate  iioo 
Romaua  quicqunm  pst  iiotcstatifl  concessum  bomini 
extenio,  neque  ftrcbieum  neque  ci-aticHm  ;  scdtan- 
tuiri  didactioiim.     Obedieiitiam  eiiim  uoii  coaclam^^ 
smA  vDUiiitariam  accipit  Ufua.  ^M 

Tertium  est  snuptam  ex  Cypriano,  qui  sedcm 
S.  Petri  caput^fonfem,  radicem,  et  ftalem  appcllat. 
iinde  episcoporum  aiithoritas  tlerivatur.  Vlcletur 
Bt-llarminus  qu^tioiies  juris  testibus  deterruinari 
uon  dcbere  i^iorasse.  I.e^i^es  naturee  {qua:  juri: 
ut  injuria!  distiiigiifnilH!  priiieipia  meliora  sun 
qimm  dnctoniin  vorha)  eaptft^Jontfni,  rndicem^  ft 
mlem,  uiide  jurisdietio  omnis  derivatur,  iii  iis  qui 
suinmam  iu  ctvitatibus  suis  habent  potestatem  col- 
locaut;  et  proinde  jurisdictio  episcopalis  derivator 
omnis  a  iwtestate  civili. 

xVrifumeiitum  quartum  ab  imequatitnte  aumit 
jurisdictimium.  Inquit  enira,  sijurisilictionem  epi»-. 
copia  atii;«  Deiis  dcdisset  )iumediate«  dedisset  etiam 
jnrisdictionem  a-qualem;  videmu*  nuiein,  alios  op- 
pidi  uiiius  tautum,  idios  uppidorum  ceutum,  alios 
iiitegraruiii  provincianmi  cpiscopos  e»$e ;  qun» 
differeiitias  non  determinat  verbum  Dei.  Nou  suut 
ergo  jurisdictioues  eonim  fi  I>*'o  data»  immediate. 
Argumeutum  hoc  validius  fuisset,  si])rabatum  fiiis- 
set  ante,  jurisdiotionem  in  Christianos  omiies 
univenialem  Imbuisse  episcopum  Ruinanum.  Sed 
neque  probatnm  est  nnte,  neque  post  probari  pn- 
terit.  Cogiiitnm  etiim  cst  jitri.sdictionem  ainplam 
iUam,  quaiu  babucre  |>outinces  Romaui.  daUim  itlls 
fuisse  ab  illo  qui  vcre  babuit,  nempc  a  U.omaiio 
imperatniT,  qui  sedem  imp^-rii  et  relifcicniifi  princi- 
palem  eniidem  esse  voluit.  Hnbent  crgo  episcopi 
ttinguli  jurisdietionein  suam  ab  autboritate  iUlus, 


\ 


DE  CIVITATE  CHRISTIANA. 


-123 


iii  ciijiis  (lomiuio  Ulnni  cxercciit :   et  proinile  ip-  cap. -Xi.ii 
6iitn  Pnpatii  authoritati-'m  ^uaui,  evtra  (touitiiia  8ua 
teiu{>oralta,  debere  illLs,  qai  suut  ciWtatum,  ubi 
tUam  esercet,  summi  imperautes. 

Argtinientum  quiutum  tale  est ;  si  juriKtiictitmcnt 
tiiam  epincopi  a  Deo  httberettt  iinmfi/iaie,  ne- 
mitiem  ex  episcopis  itlig  episeopatu  mo  deprimre 
posset ;  uihil  enim  Jiieere  jtoteat  contra  ortiina- 
lionem  (Hvmam  ;  et  consequcntia  qui(lem  bona  est ; 
seU  Papa,  inquit,  liocjacrre  potest,  etfecil  stepe. 
Couce(]itur  etiam  liue,  snbauiUto,  quod  ita  feccrit 
in  suo  ipsius  domiuio,  vcl  ctiam  iu  alieuo  si  con- 
scntiat  (lomiuus  loci.  Sed  ut  hoc  facere  possit 
uuiversiditer,  et  jure  i|)»iu»  episcopattia  Romani, 
concedendum  iion  est.  Potestas  euim  illa  ad  po- 
testatem  jM^rtiuet  civitatum  singnlarium,  et  summs 
potestati  civili  esseiitialis  eat.  Aute  re^num  Saulis 
in  I$raelc,  cum  summa  potestas  civilis  iu  summo 
sat^erdote  resideret,  ille  solas  sacerdotem  potuit 
deponere.  Kursus,  cam  potpstas  ilk  csset  in  regi- 
buK  iBraelis,  saecrdotem  deponere  potuit  rex,  et 
sacerdotem  suniinum  Ahiatharum  deiwsuit  rex 
Solomcn,  (nec  ob  eaiu  rem  a  Deo  rcpFelicnsum 
esse  legimus)  et  in  ejus  locum  couatituit  Zaduchum. 
Epiftcopos  (^rKo  ordinandi  et  deprivandi,  prout  ad 
salutem  popuU  visura  erit,  iu  suis  dominiis,  potes- 
ta^  &olorum  regTim  est. 

Ar^mentum  sextum  est ;  si  jurisdictionem  suam 
jnre  tiirino  imirtfflitito  habeaiit  episcopi,  debent 
id  probarc  r-x  vcrbo  Pei ;  sed  hoc  non  possunt. 
Argumentum  quidcm  bonum  est.necquicqiiamdi- 
cam  in  contrarium.  Sed  arguinontum  idem  simililer 
probat,  Papa!  ipsi  iti  dominio  alieno  junsdictionem 
iiullam  esM! ;  neque  enim  id  probare  ex  verbo  Dei 
possuiit  pontificii. 


424 


DE  CIVITATB  CnBISTIANA. 


[■CAP.  XLII. 


Postremo  testimonuim  adducit  daonim  Papanim 
lauocentii  et  Leonis :  ueque  dubito  quiu  potueril, 
eodem  jurc,  tcstiinouift  addiuisse  Pupurum  fcre 
omnium  post  S.  Pctrum.  Uui»  cuiin,  cuui  potes- 
tatis  cupido  hamaao  geueri  tam  firmiter  iu&xa  sit 
a  natura,  non  ad  idem  testandum  addueeretur .' 
Sed  tanicii  iu  propria  eansa  testaretur;  et  proiude 
te&tiuionium  ejus  bonum  uon  esii^et. 

Lilier  quiutus  quatuor  habet  conclusiones :  pri- 
tnaiu,  Papam  non  esse  thminum  totius  orbtit:  se- 
cuiHlam,  Papnm  non  esse  ilominum  fottus  orbit 
C/irisfiani :  tertiam,  Pnpam  in  domi/iiis  alieuis 
jurisdictionem  leinporaiem  uulifim  habere  directe. 
Tria  Iibec  facile  conceduQtnr.  Quarta  est,  FapoM 
I»  dominiis  uiienis  pQfcstatetn  huhcri:  temporalevi 
snmmain  imiirecfe ;  quce  ue^tur ;  uisi  \wr  iHilf- 
recte  iiiitflligrit  potestatem  illam  viis  iiidirectl»  ac- 
qui.sitam  esse ;  tunc  enim  id  quoque  conce<li  potest. 
Sed,  ut  ego  seutentiam  ejus  intelligo,  potestatem 
illam  pontificis  llomani  esse  dicit,  jure  qnodau, 
quud  nutlioritati  ejiiH  pastoruli  per  eousequentiam 
necessarium  adhx>ret  -.  quiu  potestatem  paKtoralem, 
quam  spiritualem  vorat,  exercere  siue  illa  non  po- 
test.  Per  hanc  autem  authoritatera  consequuti- 
vam,  pontitici  IU)maiio  rc^na  mutandi,  niodo  io 
unmn,  modo  iu  alium  trausfereiidi,  proat  ad  solu- 
tem  auimarum  ipsi  cuuduci-rc  videhitur,  jus  attri- 
huit. 

Antequam  arguinenta  ejiis  considerem,  abs  re 
110»  erit,  si  brevitcr  oBtendero,  couclu&ioms  hujus 
momentum,  qnautuin  a  regibus,  et  ah  iis  qui  sum- 
mara  habent  potestateiu  civilem,  pensitari  deheat. 
et  ut  cogitcut,  au  subditorum  suoruin  bono,  cujus 
ratiouem  redituri  suut,  utite  sit ;  et  uu  tuto  concedi 
possit. 


DB  CIVITATB  CHBIST1ANA. 


435 


Qaaado  P&paiu  in  domtnio  alieno  potestatein  cAr.xiai. 
siUDUUiui  directe  bal)ere  negat ;  ita  iutelligenduni  ^^^^^ 
est,  ac  si  diceret,  potestatem  illatn  nou  venire  ad  ««iHiMii» 
pontificem  Romiinuin  ea  via  qiia  regfis  |»otestat«in 
snam  obtinuere,  uimimm  ab  eonmi,  qui  re^ndi 
sunt,  submis8toiie  origiiiali.  Potestatem  tamen 
eaudem  via  alin  sibi  veudieat,  eliam  siue  conseusu 
populi,  iiempe  ut  dono  Dei  factam  suam  iu  Jissuinp- 
tione  sua  ad  papatum.  Quarunque  tamen  via 
illam  habuerit,  eadeni  tamen  &fmper  est  potestns  ; 
et  per  eam,  si  couccdatnr,  priucipcs  et  civitates 
dumiuio  suo  spollare  jurc  potcst,  quotics  soluti  ani- 
marum  vidcbitur  couducerc,  id  cst,  quoties  vult ; 
uam  judicandi  utrum  ad  salutcm  animarum  cou- 
ducat  necne,  solum  se  judicem  esse  postulat.  Doc- 
Irinam  autem  hane,  non  solum  in  lilmj  lioc  Bellar- 
minns  sustinot,  dootoresf[ue  alii  multi  in  scriptis  et 
coneionibus  suis  docuennit,  sed  etiain  eoncilia 
allqua  decreverunt.  nttgue  etiam  aliquando,  duta 
occasione,  iu  praxin  iutulere.  Coucilium  euim  La- 
teranciise,  habituni  sub  Papa  Innocentio  tertio, 
(cap.  iii.rfe/(tfn'//c/ff),huuc  habet  canoneui :  si  rvx, 
a  Pafta  admonUus,reipiaia  stium  ab  kttTeticia  mn 
purgeff  cf  ob  eam  rem  exfommttnicatint  intra  spa- 
tium  anni  iiuh  satijf/itciai,  suhditi  ejujt  ah  ohctUen- 
tia  ahstiljiiiilur.  Et  diwtrina  hac  facto,  tuin  ante 
tuin  post  (lccretum  hoc,confinnataest;  ut,cumChil- 
pericos  rex  GalliEe.  multo  ante  Concilium  hoc,  de- 
positiis  essct  a  Papa  Zaohoria :  et  cum  imperium 
Komanum  trauslatum  essct  in  Carolum  Magnum  : 
et  cum  opprimeretur  in  AngUa  Johannes  rex  pcr 
instigatiouem  Papie  circa  tempora  ilUus  Concilii ; 
ct  postea  rum  regnum  Navarrw  translatiim  essct  in 
regcm  llispuuiK ;  cl  uupcr,  in  cuuspiratione  cum 


420 


DKCIV1T*TE  CHRISTIAN'A. 


I 


CAP.XLii.  procfribus  Galliie  eontra  regeni  eorum  Henricuin 
tertium.    Pancos  puto  esse  priiidpes,  qui  injustaec 
incommoda  lia>c  essc  uun  scntiHnt ;  sed  iltud  eiod 
suflicit.     Dcbcnt  emm  deceruerc  tatideui  au  rt^cs, 
u»  subditi  esae  velint.      Phiribus  dominis  servire     , 
populus  Dou  potest.     Sublevandum  er^o  est  a  regi-fl 
bus  suis,  ioiperium  in   mauibus  propriis  iiitegniiii      ' 
i-etineutibus,  vel  in  maiiuK  Papa:  integruin  tratlcnti-  ^ 
bus;  ut  iUi,  ijui  oWdirt:  parati  suiit,  iti  obcdicntta|| 
sua  protejtantur.     Distinctio  enim  imperii  iempO' 
rntis  et  spirtttialis,  verba  mfra  snnt>  et  dividitur 
imperiuni  non  miuus  perieulose  per  iidmlssioutiui 
putcstiitis  ulterius  iHdircctip,  quain  dirccttp. 

Sed  veuiumus  jam  ad  arg:umenta  Bellarmini. 
Quorum  priuiura  est ;  polestas  cici/i.i  «ahjicitur 
yotcntad  spirituali :  ergo  /'*  qui  sapremam  pute»- 
tafctH  fiubft  spirituutem,  jujs  habcC  itnpvrandi  ia 
prtNcipes   iemporahs^   et    dispoHcndi    dc    eorum 
tcmpondibiis  tu  ordii/e  lul  xpirituaiia.     Quod  ad 
distiiictioiicm  attinet  tcmporalium  et  Rpiritualium, 
videiunus  in  quo  sensu  -tieri  possit,  ut  dici  possit 
siue  flbsurditate,  putestatem  tempuralem  potestati 
spirituali  subjectum  esse.     Cum  dicimus  enim  po- 
testatem  potestati  subditam  esse.  intelligendum  esi, 
aut  illuiu,  qui  unam  habet,  illi,  qui  habet  alteraiii>  j 
subditum  esse,  vel  pote^tatem  nnam  e$»e  ad  alt&-  H 
raui  ut  luedium  ad  tinem.     Intelligere  enim  uon 
po.si<umu.s,  ])Otc?itatcm  uuam,  i^ive  jus  uiium  iii  po- 
testatem  abani,  id  cst,  jus  idiud,  jiottaitfitem  vel  jus 
habere  imperandi.     Nam  mhjectio,  imfterinm,Jtis,       , 
et  potestas  accidentia  snnt  iion  potestatum,  sed  H 
persouanuii.     Potestas  (juidem  una  alteri  sabordi*  ™ 
nata  essi-  potest,  queiuadmodumarslaciendi  ephlp- 
pia  arli  equltaudi  .'iubordinata  essc  putest.     Ktsi 


I 


DE  CIVITATB  CHBISTIANA. 


427 


ei^o  coiicedntur  poiesmtem  cirilein  subordiiintam  cap.  xi.n. 
eS8e  potcstati  papali,  tuiiqunm  mcdiuin  atl  lclicitfl-  ^^;^^ 
tcm  spirituulem ;  uou  tnmuu  sequitur,  si  potcstas  "«'«^"«"- 
cirilis  »it  iii  regt>,  ct  potcstas  spintualis  iii  Pitpa, 
ideo  ohligari  regem  obcdire  Papje,  magis  qiiam 
unusquisque,  qui  artcm  babet  facietidi  cphippia,  ob- 
ligatur  obedire  omni  equili.  Siciit  ergo  a  subordi- 
iiatioue  artiuin  infcrri  nou  putet^t  subjectio  artifi- 
cum ;  ita  ueque  a  subordinatioue  regimiimm  iiifcrri 
potest  subjectio  rcgentiura.  Quando  ergo  potcsta- 
tem  civiiem  spirituali  dicit  esse  »ubditam,  iutelligit 
ipsuin  civitatis  imjieratorem  subditum  esse  impc- 
rntori  spiriluali.  Argumeiitum  itaque  liujusmodi 
cst:  qm  kabet jMtle-tlatvm  «immam citifcaty  siihdi- 
ittg  e-ti  iiliux  e/ui  hahet  polestnlem  JiumiJiom  tipiri- 
Inalem  ;  ergo  princepx  itpiriittalis  Jus  fiabei  im- 
peramfi  in  priiicipes  femporaies.  In  quo  argu- 
ineiito  assuiiiit  reges  Papa;  csse  subditos,  id  quod 
debuit  demonstnisse ;  de  eousequentia  enim,  quin 
boiia  sit,  nulla  est  controversia.  Deiiide  proecdit 
argiimeiitum  snura  coiifirmans  hoc  modo :  Reges 
et  Papw,  rhruit  ct  jHipnlus,  ttttiram  fariitnl  rici- 
tatem,itii'styunicaw  ecciciiiftm:  in  otanifiitii  autrtii 
corporibus,  membra  a  te  muluo  (lcpeitdeni :  »ed 
spiritiutita  riuit  dcpendcHt  a  tciHporalibiis .-  ergo 
tcmpnralia  dependciit  a  MpirituaiibaJi :  vt  jht  con- 
seqneHs  iflis  sunl  siibjecta.  Iii  qua  ratiociimtioue 
duo  snnt  errores  satis  crassi :  aiter  quod  dicit,  re- 
gps,  papas,  clerum  omncsque  aliosChristianos^uiii- 
cnm  coiistituere  remjmblicam.  Manifestura  euim 
est,  rempublieam  uuam  esse  Gallinm,  nlteram  esne 
Hi»piuunm,et  nliam  esse  Veiietiafi,  etc.  Hieauterri 
i'om]>onnntnr  ex  hoininibiiM  Christiftnis,  ct  suiit  per 
cciisequens  tolidcm  ccclcsi»  :  et  fiummi  imperan- 


428 


1)B  CIVITATE  CUSIRTIANA. 


l>(f«tHlMO 


CAP.  xui.  tes  earum  diverss  sunt  personie,  qui  loqui,  agere, 

consulere,  etc,  possunt,  sicut  homines  siiigulare*; 

ifl  quod  ecclesia  uiiiversalis  litcere  nou  i>otfst.  quia 

persuiiam  rcpreecutativam  in  t<;rra  nuUam  haliei ; 

nam  si  haberet,  dubiiun  uullum  e^&eU  quiii  illa  po- 

testatem  baberet  per  totum  orbem  Cbri&tiauum  suin- 

mam,   tum  spiritualem   tum  temporalem.       Papa 

autem,  ut  sit  persoua  haec,  tribus  caret  rebus,  quas 

illi  Servator  noster  uon  dcdit,  uempe^u:*  imfwramii, 

Jujt  jutlifandi,  et  Jtis  puniendi.     Kti&m  dato,  qaod 

Papa  solus  esset  Christj  Iti  terra  vicarius,  uon  lamen 

vicariatum  illum  exequt  jure  posset,  autequani  Scr- 

vator  uostcr  in  die  ultimo   reguatiuTis    veuerit- 

Etiam   tunc  non   Papa,  i»ed  ipse  S.  Peirus  cuin 

CEeCeris  apostolis  mundum  judicaturus  est. 

Ar^imenti  hujus  error  alter  eat,  quod  dicat 
memhra  reipublica:,  slcut  corporis  naturuli:»,  unum 
ab  altcro  dc]>eudere.  Quod  quidem  iiitcr  se  cohte- 
reaiit,  tion  negabitur.  Sed  depeudcnt  ab  eo  solo 
qui  summam  habet  potcHtatem,  id  est,  ab  anima 
rcipublico?,  qua  deficlente  deticiunt,  ita  ut  tic  unos 
quidembumo  cum  altero  cohwreat  propterdcfectum 
summi  imperantis,  a  quo  cuucti  Bimul  depcndercut ; 
non  aliter  quam  membra  eorporis  naturali.s  resol- 
vuutur  in  terram,  defectu  auiuiie  quic  illa  conti- 
neret.  In  hoc  ergo  sitnilitudine  nihil  est  uude  in- 
fcrrctur  populi  depcudctitia  a  clero,  vel  mtuistro- 
rum  tempondium  a  spiritualibus,  scd  ambonira  a 
aummo  imperaute :  qui  quidcm  Irgcs,  quiw  facit,ad 
salutem  animarum  debet  dirigere ;  sed  non  ideo, 
cuiqumn  subditus  est  praeterquam  ipsi  Deo.  Eva- 
ncseit  crgo  jmr.illo^ismus  bic  Bellarmini,  elabo- 
ratus  ad  decipiendum  illos,  qui  distinguere  nesciimt 
ioter  subordiuatiouem  artium  ad  finem,  et  subjec- 


DR  CrVITATE  CHHISTIANA. 


429 


tioncm  personarum  in  admiuistmtione  mediorum.  cap.  xLii. 
Unicniqne  enim  fini  media  detcnniimntur  ve\  per    n,p^i, 
naturam»  vel  per  Deum  ipsum  supernaturaliter :  sed  «ertwwUi* 
potestas  cogendi  homines  mediis  certisiiti,  in  omni 
gcntc  pcr  leges  natursc  est  iti  summo  imperante 
civili. 

Argumentnm  eju»  secundum  est;  respublica 
otaniit  omni  non  xifu  suhdtUe  imperare  potest,  ct 
cogere  eam  administralioncm  puhlicam  mutare, 
et  quod  maju4  est,  priacipem  dcponere,  et  in  H- 
liu*  locum  alium  constitucre,  si  eonira  injurias, 
quas  parat  sifti  Jricfre,  alio  modo  .Vfipsam  dfj'en- 
dere  noH  pos»it :  mtdto  magis  rcspuhlica  spiritua- 
lis  tcmporali  imperare  potext,  admtnistrationem 
ptthlicam  tmitare,  principes  dcpottere,  alios  insti- 
tvere,  qiioties  bottutn  spiriliiale  aiitcr  titcri  nequit. 

Quod  civitas  hac  omnia  facere  possit,  ut  se  de- 
fendat  ab  iiijuriis,  uegari  iion  potest,et  a  me  supra 
demonstrEitum  cst.  Verum  quoquc  cst,  si  quaesset 
in  hoc  muudo  civitas  spiritualis,  distinctii  ab  omni 
civitate  temporali,  principem  civitatis  UUus  potesta- 
tem  habitunmi,  si  aliter  se  reparare  aut  tutari  nou 
posset,  beUum  in  illos,  qui  iojuriam  facerent  nec  re- 
pararent,  iufercndi,id  est,depouendi,occide»di,sub- 
jugandi,  aUudve  hostile  fnciendi.  Sed  per  eandem 
rationem,  non  minus  principi  tcmporali  licitum  erit, 
acceptis  aut  expeetatis  injuriissimilibns.bellum  in- 
ferre  in  illum  qui  babet  suprematum  spirittialem. 
Sed  hoc  aropUus,  puto,  est,  quam  quod  ab  argu* 
mento  auo  illatum  voluit  ('ardinalis. 

Cfetemm  civitas  spiritualis  in  hoc  mundo  nulla 
est;  cum  res  cndem  sit  cum  rcgno  Christi,  quod 
adhuc  venturum  est,  nempe,  quo  tcniporc  rcsurgcnt 
mortui ;  et  qui  crecUderunt  in  Christo,  quauquam 


430 


D1 


rfrCHRlSTIANA. 


rfnCntal* 


pAP.  XLii.  mortui  sunt  quoad  «orpora  natumlia,  resurgefll 
corpora  spiritualia,  et  Scrvator  noster,  victls  ad- 
versariis,  civjtatem  constituet  spiritiialem  et  aiter- 
iKun.  Interea  autem,  quia  bomiucs  iu  hoc  muudo 
noD  habebunt  corpora  spirituAlia,  niilla  csse  poiest 
civitaH  spiritualis  ci\ium  existentium  in  panie. 

Tcrtiuni  ar^nienturn  est,  rr^rm  injltivlcm  rei 
htcreticuiu  ChristianiHy  91  mutfo  illos  conftvr  a 
fide  abduccre,  tolerare  licitim  non,  cst :  Jutlieare 
autcm  ntrum  rejc  guhditog  suos  ad  hccresin  atldti- 
cerv  cvnelur  uecne,  pertinet  ad  Papam  :  ju^s  ergo 
hahet  Papa  iilrum  priuceps  tiepoiicHdus ,  an  reti- 
nendnJi  stt,  judicaadi. 

Hesponrleo  utrunupie  e&S6  falf^um ;  ncinpe  pri- 
mum,  Cbri^tinno  regem  snum  in  quocunqne  ca^u 
non  esse  tolerantlum ;  iiam  li;gil>us  divinis,  tum  na-  1 
turalibus  tum  positivis,  cuntrarium  est :  et  seeuu-  ■ 
dum,  ncmpe  judicem  hEeresium  quemquam  alium 
essc  pra;ter  eum  qui  snmmam  habet  potestalem 
civilcm.  llieresis  enim  nlia  res  non  est  pncter 
opinionem  privatam,  contra  legcs  cintatis  obelinale 
propupuatam.  Impossibile  erjio  est,  opiuiouem 
ullam  hajreticam  esse,  quam  iiublice  doceri  jubeot 
vel  pcrmittmit  legescivitatis. 

Ut  antem  Tcgcm  inlidelem  vel  hoereticttm  tok- 
rare  Cbristtauis  iUicitum  esse  probet,  locum  citat 
(ex  Deut.  xvii.  15),  ubi  Deus  Judwos  prohibuit,  ne 
regem  electuri  imperium  extraneo  dareut :  at- 
que  inde  infert,  Christiano  non  lioere  regem  «bi 
eligere  non  Cliristianum.  Sane  Christianus,  id  ert» 
is  qui  Servatorem  nostrum  ngiioscere  et  illi  8en'ire 
se  scmcl  obliguvit,  si  regem  eligeret,  quem  certti 
sciret  conaturum  tsse  a  fide  illum  abducere,  Deuui 
nimium  teiitaturus  esset.     Sed  idem,  inquit,  peri- 


I>E  CIVITATB  CHRISTIANA. 


•131 


ctUum  eatj  eligere  iii  regem  hoininem  non  Christi-  cap.  xmi. 
amnii,  quod  electum  deponere.  Ad  qiiod  resiKtn-  ^^  J^^ 
den,  qua^tioiiem  hic  non  essie  de  non  deponendi  winiwnr» 
periculd,  ,sed  de  deponendi  jure.  Christiaiio,  re- 
gem  eligere  non  Christianum,  potest  fortasse  ali- 
quaiido  peccatum  esse;  sedelectum  dcponere,ciim 
sit  eontra  fiilem  ilntHiii,  injuKtmn  semper  est.  Ne- 
que  doetrinam  hujusmodi  pro  Christiaua  habit-am 
essc  legimus  tempore  apostolorum,  neque  tempori- 
btis  imperatorum  Romanonim,  antequam  potestas 
Papjc  culmiuaret.  Sed  ad  hoc  responsum  est  a 
Bellarmiuo,  Cbristiaiujs  veteres  ob  eam  tantum 
causam  non  deposuisse  Neronem,  iieque  Diocle- 
tianum,  ueque  Juiianum,  neque  Valentem  Arria- 
num,  quod  viribns  carerent.  Ita  fortc  est.  Sedad 
deponeiidurn  Ca*sarem,  vel  saltem  Pilatum,  qui 
Christum  siue  eausa  Judffiiserucifigendum  tradidlt, 
Tiribuane  caruit  Cbristus  r  \'el  si  apostoli  ad  depo- 
neDdtim  Neronem  viribus  caruere,  ideooe  Dccessa- 
rium  illi!«  erat,  iu  epistoHs  itd  proselytas,  illos  do- 
core  potpptalibus,  nempe  Neroni  et  aliis  regibu.*t, 
obedientiam  esse  dehitam,  idque  non  propter  me 
tnm  tuntum,  sed  etiam  propter  conseientiam  l*  .Apos- 
tolosne  docuis^e  dieeinus  contra  conscientias  siias, 
quia  carebaut  viribus  ?  Non  ei^o,  quia  carueruut 
viribas,  prinei|>ea  auos  etluiicos  vel  Cbristiano», 
doetrinam  nliqimm  erroneam  doceri  passos,  tolera- 
runt,  aed  quia  pereatum  fuisset  si  non  tolerassent. 
Quud  autem  pru  jiutei^tatc  Papa:  tempurali  citat 
etiam  S.  Paulum  (I  Cor.  6),jud!ces  commendantem 
sub  principibus  ethniois  alins  qu.im  ipsi  coustitiie- 
raut ;  non  est  verum.  Nam  (vers.  .'V)  S.  Paulus 
Corinthios  admouet  tantum,  nd  eompoiiendas  eo- 
ruin  Iit08  arbitros  cx  fi-atribus  sumerc,  potius  qiuun 


DE  CIVITATR  CBRI8TIANA. 


CAP.  XLii,  coram  judicibus  ethnicis  litigare,  id  qaod  sanum 
et  choritatis  plenum  est  pncceptum,  et  in  opdinii 
civitutibus  Christianis  imibitiont!  cH^um.  De  pe- 
riculo  autom  nc  rcUgio  incle  corrun]|>eretur,  Don 
erat  subditi  judicare ;  vel  si  judicare  illius  sit,  etiara 
in  dominio  Pnppe  ipsins  temporali,  do  doctriua 
Papa?  jurc  judicabuut  illius  subditi. 

Argumcntum  quartnm  a  regum  sumittir  baptiza- 
tione,  in  tgua  sceptra  sua,  ut  dicic  nellarminus,  sab- 
mittunt  Christu  :  pronnttuut<]ue  custodire  et  tueri 
6dem  Christiauam.  Et  rcctc  (luideui  hoc.  Reges 
euini  Christiani  ipsi,  Chrif^ti  sunt  subditi.  Quod 
tamen  non  impedit,  quiu  pontiticibus  Roinauis  siDt 
tequales. 

Argumentuiu  quiutum  sumitur  ab  eo  rguoH  dixit^ 
Christus,  ^fljtrf  ot>rs  meax ;  quihus  verbis  pontifid 
Romano  pote-Statem  omnem  datam  csse  dicit,  pas- 
tori  necessariam ;  qualig  est  potestas  abigendi  lupos, 
id  est,  bferetieos  ;  et  potestas  clausos  teneudi  arie- 
tesfurentes,  qui  gregem  eomibus  petere  consiieve- 
ruut,  id  est  malos,  licet  Christianos,  reges  ;  et  po* 
testa.s  prfebendi  gregi  alimentum  suum  debttam. 
Atque  haa  potestates  S.  Petro  a  Cbristo  datas  esse 
dicit.     Respoudeo  polestatem  banc  de  alimentis, 
nibil  aliud   esse   prrcter   potestatem   pra:dicaiidi. 
Pro  ]>rima,  de  abigendis  ha>reticis,  citat  Kfatt.  Tii. 
1.^:    Cavete  vobis  a  psciidoprophetis,  qut  reniitnt 
ad  vos  eu7H-  vesttmentis  oeium,  sedintrinsecus  sttnt 
Ittpi  rapaccs.    Sed  hieretici  pseudoprophetai  uou 
sunt ;  neque  apostoli  haireticos,  quaQquam  lupi  es-  I 
sent,  jubeiitiu-  interfit*re,  vel  st  iidcm  rcges  fuerinl. 
deponere;  sed  cavere,  fiigere,  et  evitare.     Neque 
S.  Petro  neque  apostolis  a  Christo  hsec  dicta  suul, 
sed  multitudiui  JudEcorum,  qui  eum  sequuti  suiit 


DK  CIVITATR  CnRISTlANA.. 


433 


fin  montein,  honijnes  magna  ex  parte  nonduni  con-  cap.  xlii 
versi  ad  fidcm.     Uuod  nutem  attinet  ad  potestatem    r"^ — ' 
arietfis  furentes  coereendi  et  a  Krege  reiiijuo  &epa-   «tiniuSf» 
raudi,  Senator  noster  potestatom  Ulam    iu   hoc 
mundo  ipse  recusavit,  triticum  et  '/.vAaxim  simul  ju- 

Ibens  crescere  osque  ad  tlicm  judicii ;  muUo  minus 
potestat«m  tantam  {ledit  S.  Petro,  aut  S.  Petrus 
successoribus  suis.  Tnm  ille,  tum  past»rcs  ca.'icri 
jubcbaatur  Chri^tiuuos  illos,  qui  ecclesiom  audirc 
uolunt,  taiKjUum  ethnicos  ct  publicanos  ducere. 
Cum  ergo  Papa;  in  cthnitros  potestas  nulla  sit,  in 
eos  etiara  qui  pro  ethnicis  haWi  dcbont,  nulla  est. 
Pneterea,  ab  ipsa  potestate  jir;edicandi  |)otesta- 
tem  in  reges  coercivam  concludit  Bellarmiuus. 
J*asforis,  inquit,  ext  gregem  pascere  :  potest  ergo 
Papa,  ut  officium  .suum  fariant.reges  cogere.  Unde 
sequitur  Fnpam,  quatenu»  hominum  Christianorum 
postor  est,  regum  esse  regem.  Quod  an  concedeu- 
dum  Mt,  regcs  ipsl  videriut. 

Scxtmu  ct  tiltimum  argumcntum  nb  cscmplis 
sumitur.  Si!d  exeuipla  nihil  probaut.  Seeuudo, 
exempla,  quK  illc  adducit,  sjiccicm  juris  nullani 
habent.  Id  quod  fecit  Jehoiadas,  qui  AtJiahom 
interfeeit  {y  Reg.  xi.  15,  16),  aut  facluni  est  au- 
thoritate  regis  Joaz,  aut  summi  saccrdotis  ingens 
crimen  erat.  Nani  sacerdos  summus  eo  tempore 
regi  crat  subditus.  tiuod  Ambrosius  imperatorem 
Thcodosium  cxcomraunicaverit,  crimcn  erat  \xsk 
mnjestatis.  Uuod  nd  judicia  attinct  Orc^orii  I, 
Grcgorit  II,  Zacharix,  et  Lconis  III,  in  ^uis  \\no- 
rum  causis  nihil  valcut ;  ct  tacta,  quce  huic  doc- 
trinjE  confomiin  |M!rpctrata  suut,  pra^cipuc  vero 
factum  ^icharife,  criuiinum,  qiix  cadere  possunt  in 
uaturam  humanau,  maxima  fuerunt. 

VOL.  Ilt.  V  F 


434  OB  CIVITATB  CHniSTIAXA. 

CAP.  xLii.  Hactenus  de  potestate  ecclesiastica ;  ubi  brerior 
fuissvin,  argun)entiA<iuc  BeUaniiiiu  pepcrdaaeB, 
nisi  fiiisseiit  Uellarmiui,  id  cat,  pontificatos  Ro- 
maui  coiitra  reges  Christiaiios  pug^ilis. 


LDffMnMb 


CAPUT  XLin. 

DB  US,  QUJE  AD  IttXKPTIONhM  )N  KEONUM  CCELORIV 
BUKT   NECES5ARIA. 

Sbdition VM  et  belli  civilis  in  rcbus  publicis  Oirtii- 
tiania  prfletextii»  freqtientiH.simus  jamdudum  fuit, 
difficulta»,  iinnduni  »atis  ^ublata,  T)eo  ct  liuniiiii 
simul  obcdiendi,  quaiulu  puguore  inter  sc  vidcutnr 
eorum  impcrata.  Nou  quod  sit,  qui  ucscit  Deo 
obediendum  pntius  css<;  quam  homini  cuicimque; 
sed  qaod  uesciaut  aliquando,  im  id,  quod  iu  Dei 
uoiniue  imperatmn  est  ab  homine,  sit  revera  impe- 
nitum  a  Dco,  an  qni  imperat,  ad  proprium  cmola- 
meutum  nominc  Dei  abutatur.  Sicut  enini  olira 
io  ecclcfiia  Judiconim  multi  surrexere  pseudopro- 
phetae,  qui  populi  favorem  sumtiiiR  et  risiunibus 
fictis  captaverunt ;  ita  etiam  io  ecclesia  Cbristi, 
felsi  quidain  pcr  omuia  tempora  extitcrc  doctores, 
qui  e\i:itiiuatiouem  apud  populum  per  ductriuas 
falsas  et  fantasticas  obtincn;  stiidueruut,  vo  fioe, 
ut  cum  lucro  proprio  eos  regcrent- 

Veruni  illis,  qui  distingiicre  possunt  inter  ea 
quae  ad  receptionem  in  reguum  l>ei  necessaria  sunt, 
ct  qua:  necepsarin  non  suut,  dif&cultas  bscc  simul 
obediendi  Dco  et  summse  potcstati  civili,  uulla  esL 
Siquidem  enim,  quod  imperatur  a  tiummo  impe- 
raute  civili  tule  sit,  ut  obcdiri  possit  sine  jaeturn 
vits  setcruie  -,  tunc  noa  obedire  injiistum  cst :  ct 
locum  habet  prsceptum  apostob  (Col.ui.22;:  Strvii 
uhi^dite  domiHis  vestrii  h  omnibm  t  et  (Col.  iii. 


DB  CIVITATE  CHRISTUNA. 


435 


20) :  Filir,  obcdlte  pareHtibus  resiris  in  omHthHs  ;  cap.  xliii. 
etlocmu  habetprseceptumServatorisnostri  (Matth.  «."««^ifr. 
xxm.2.3)  :  Seril/itct  Pharistei  sedvnt  in  eathetira^v^""'^^"'"* 
Mosts  ;  ojHHta  ergo  qufe  aieent,  ooscrriife  ei  Ja-oiuitBKimiai». 

cite.    Kin  quod  iiiapcratiir  tale  sit,  ut  sinc  damna-  - 

tione  ad  niortem  ietcvnnm  obedirc  non  poiuiiims,  1 

tunc  obedire  furor  esset.     Coiisiliuui  ei^  Servu-  I 

toris  iioslri  locum  habet  (Matth.  x.  2») :  Se  (imetc  I 

evs,  gui  occidtmt  corptts,  sed  auiviam  occidere  noa  I 

possNnt,    Uuicunquc  crga  tum  pa-nns  bujus  mundi  I 

propter  violationem  legum  civilium,  lum  pcEnas  I 

mundi  veuturi  propter   coutumaciam  erga  Deum  I 

debitas,  eiftigere  cupiuut,  opus  habent  ut  distiu-  J 

guere  quse  siut  uecessaria,  et  qua:  uou  siut  ueces-  ^H 

saria  ad  intruitum  iu  regnum  cich)rum,  doceaiitur.  ^H 

Q.n:e  ad  saluteni  leternum  neccRi^na  sunt,  dua-  ^M 

hna  virtutibus  contiuentur,  Jtde  iu  Christum,  et  ^M 

obedientia  legibus  pnestita.     Posterior  barum,  si  I 

perfecta  esset,  sola  sufficeret.    Caeterum  quoniam  I 

rei  sumua  omiies  contumacix  iii  Deum,  non  sohim  I 

ori^inaliter  ah  Admuo,  sed  etiain  actu   propter  I 

transgrcssioucs  propriitis,  opu»  nunc  Imbemu»,  non  I 

&olum  ut  pro  reliquo  tcmporc  ohedicatcs  aimus,  I 

scd  etiam  ut  pcccata  pnetcriia  uobts  remitfan/itr.  I 

Quod  auteni  ad   salutem   nihil  aliud  nccessarium  I 

sit,  ex  eo  perspicuum  est,  qiiod  rcgnum  Pci  nemiui  I 

cl&usum  sit  pr^terquam  legatm  transgre&cioribus ;  I 

neque  illis,  si  resipiscant,  et  Christian:e  fidei  arti-  I 

ciilos  ad  salutem  necessarios  omues  credanl.  I 

Quod  ad  obedientiam  nttinet.  auiplius  a   Ueo,  I 

qui  voluntatem  pro  opere  accipere  promiait,  non  I 

postulatur,  quam   uhcdiciidi   conatns  .tprius.     Et  I 

proptcri';i,obedicutia  sa'pcuumcro  snb  noiiiine  cha-  I 

ritatis  et  dilectionis  commeudutur :  siguificat  euim  I 

P  F«  I 


■136 


DB  CIVITATB  CHRISTIANA. 


CAP.  XLiir,  obediendi  voluntatem :  et  Servator  Tioster  dilectio- 
D«u^.'»m,^n- "*^"'^  ^*^'  ^*'  Pi^oxiini,  totius  legis  iniplctioiicui  rocsL 
"i**™™""^  AUquaiidoctiaiii  pro  u/irfiifnfm,  Justifia  ponitur: 
•uii  mvomn%.  jiLstitia  cnitu  vnluuta3  est  suuui  cuique  tnbucaai,  id 
est,  obediendi  le^bus.  SKpe  etiam  pro  olffdimtia, 
pouitur  resipiaeeaiia,  sive  pfrttiteniia  ;  qu£e  sigui- 
ficat 'aver sionein  a  peocato,  id  est,  volutitatem  sd 
obedicDtiani  rcvertendi.  Uuicunque  er^<»  sincm 
et  toto  corde  inandnta  Dei  implere  ciipit,  itein 
qQemconque  peceatorum  vere  pcEiiitet,  et  quteuo- 
que  Deum  tolo  corde  dilijiit,  et  proximiiui  iticot 
seipsuiu,  omueiu  habct  obc-dicutiam  saluti  letenise 
necessariam.  Namai  postularct  Dcus  inuocentiam, 
senari  nemo  posset.  Accipit  Deus  justitiam  bomi- 
nis,  id  est,  voluutatcm  Dco  &ubactum  :  uon  exigit 
innoccntiam  ij^sam  ultra  conatum  no»tnim. 

Scd  quamam  sunt  mandata  illn  Dei,  quibus  obc- 
dire  neccssarium  est  ?  Lcges  Mos^cec  suntJie  om- 
nes  legcs  Dei  ?  Si  sint,  cur  non  docemur  Christiani 
illis  obedire  r  Si  non  sint,  qujenam  alire  sunt  prse- 
ter  le^es  natunc  f  Nara  Servator  noster  uou  nobis 
novas  tulit  leges,  sed  custodire  docuit  quas  habul- 
mus,  id  cst,  leges  naturalcs  ct  civUes.  Lex  autem 
l)ei,  qujn  jubet  ol>edientiara  legibus  ciWlibm,  jubet 
pcr  conscqucna  obedientiam  pnestandam  esse  pne- 
ceptis  omnibus  Scripturffi  Sacrae ;  qme  Scriptune 
Sacrte,  ut  capitc  pra-ccdeutc  ostensum  est,  ibi  tau- 
tum  lcges  sunt,  ubi  a  potcstate  civili  in  legcs  sunt 
rcci^ptic.  lu  loeis  aliis  consilia  suut,  qua;  kuo  qui»- 
quc  i>criculo  sine  injustitia  sequi  vel  no«  aequi 
potest. 

Cum  esplicatum  jam  sit,  qurenani  obedientia  ea 
sit,  et  cui  prasumda,  qua  necessaria  est  ad  salutem 
leteruam  ;  consideremus  nunc  fidem  ;  ncmpe,  qui- 
bu8  et  cur  credimus,  et  quinam  sunt  ardculi  cre- 


•i 


DB  CIVITATE  CIIHISTIANA.. 


437 


ditnnecessaritillKqui  »ni)t8alvandi.  Primoautem,  cap.  xmii. 
i»,  CTU  credimuR,  aliquis  est,  qiicin  loquentem  audi-  ^,..^  '  ^'^ 
vimus ;  quta  credere  imposaibile  est,  illi,  qiii  quid-T""»""*""* 
dixerit,  i^oramu?.  Abraliatxiiis,  I»nacus,  Jaco1>us,  •<■<>•  <»n»>uria. 
Moses,  et  projilietie  Deo  credideniiil.  (|ui  ipsos  al- 
ioquutUM  est  Hupenmturaliter.  SiiuiUter,  CUristus 
erat  is,  eni  crcdidcrunt  apostoli  et  discipuli,  et 
quem  loquentem  nudivenint.  Sed  de  illis,  quibus 
iieqiie  Deus  neque  Cliristus  uiiqtmm  loquutus  est, 
dici  iioti  potest,  quod  Deo  crediderint ;  sed  tantum 
((uod  apostolis,  et  post  eos,  paatorihus  et  doetoribas 
ecclcsije  fidem  habiierint,  qiii  bistoriam  Veteris  et 
Novi  Tcstamenti  illis  comniendaverniil.  Fides  ita- 
quc  Cliristinuorum,  ex  quo  Chri^tuB  assumptus  est, 
pro  fuudamento  Labuit,  pastorum  prtmo  suorom 
existimationem,  dcinde  authoritatem  eorum,  qui 
fererunt  nt  Scrlptnra;  SacnE  fidei  essent  regula ;  id 
quod  soli  tacere  potuerunt  reges  CUristiani,  aliique 
qui  summam  habuere  potestatem.  Ilii  ergo  |>astores 
supremi  sunt,  solique,  pcr  quos  hodie  loquentem 
Deum  nudinnt  Christiani ;  nisi  forte  nxcipere  veli- 
mus  eos  ad  quos,  i-i  qui  sunt,  Deus  hodie  ioquitur 
sapcmnturaliter.  8cd  hi,  quia  multi  psendopro- 
phcta;  iu  mnudum  venerunt,  cxaminaudi  sunt  ab 
omni  Christiano.  an  ex  Deo  sint  necne.  Quoniam 
ergo  doctrinarnm  examen  ud  pastoretn  supremum 
inprimis  pertinet,  pastor  aupremus  solus  cst,  iu  quo 
nltimo  Bdes  subditorum  suorum  dctcrminari  debeC. 
CuiiKic  pniptcr  {|uas  doetriimin  Christinnam  cre- 
dimus,  vnriffi  Runt.  Kst  enim  fides  donuni  Dei, 
qnani  in  diversis  hominibus  viis  diversis,  pront 
ubi  ipsi  visnm  est.  o;ieratur.  Causa,  propter  qunm 
articulum  aliqueni  fidei  credimns,  freqiientissiina 
et  proxima  est,  quod  Scripttiras  Sacras  prins  ere- 
diderimus  esse  verburn  Dv\.     Quare  autcm  Scrii>- 


438 


DE  CtVITATE  CURISTtANA. 


CAP.  iLiii.turas  Sacras  verbnni  Dei  esse  credirans,  dtgpntari 
'    solet,  qneniadmodiiin  necesanrium  est  inultiim  dis- 

ctfaimnpioni-  putan  quicsticmeA  nlas,  qiire  iion  recte  propoiiiiutQr. 

MMiwBMria  iVoii  eiiim  (piainiiit,  cur  crcdimius,  sed,  uaae  sa- 
mus ;  tpiasi  idem  csset  crcdere  et  sclre.  Dum 
crgo  pnrs  altera  scientiam  suara  deducere  coDatiir 
ab  iiifaHlbilitnte  fCclesiiE,altera  a  testiuioiuo  spiritns 
sui  privati,  pars  neutra  id  quod  vult  probat.  lo- 
faliibilitis  enim  ecclesise,  nisi  Scripturarmn  infaJli- 
bilitate  prius  eognita,  seiri  no»  potest.  Spirittitn 
auteni  suum  privntum  quis  dignoscit  a  spiritu  due- 
tonim  monim,  quorum  authorilate  ducitur,  vel  a 
spirilu  nrrogantijc?  Pi-ieterea,  in  Scri]>turis,  unde 
ccclcsia;  infnllibilita.s  iuferri  po.ssit,  niliil  iuvenitur: 
niulto  mituis,  infattibilitas  ccclesiffi  cujuB<]uam  par- 
ticularis  ;  et  minime  omuLum,  homiiiis  privati. 

Mauifcstuin  orffo  t^t,  bumiues  Chri^tianos  uoa 
scire  SiTij^turas  tsse  verhiim  Dei,  sed  tnntum  cre- 
tiere  ita  esse  ;  et  oau.sani  Jllis  crctlendi  frequentis- 
fiimam  esse  doctores  suos.  Hoc  dicit  S.  Pauliis 
(Rom.  \.  1")  iiuiversaliter  de  fide  Christiana,  jitlef 
est  ex  a«ditK:  et  (vers.  14,  15)  qmmodo  atitem 
cTPtfeift,  di'  quo  ttoit  andicrunt  ?  Qiiomodo  au/em 
audicHt  fiiue  prmfira/ilc  9  Quomodo  aatew  pra- 
dirahtmt^  ni.ii .«'«/  mim?  Ex  quo  perspicuum  e^t, 
aiusam  crcdcndi  Scripturas  es.se  verhuin  Dei,  ean- 
dcm  cssc,  propter  quam  credimus  articulo»  alios 
oinnes,  nempe,  quod  eos  audinius,  qui  lege  consti- 
tuti  sunt,  i(l  est,  domi  parcntes,  in  ecclesiis  pastores, 
ut  nos  doceant.  Uuaenam  enim  causa  alia  reddi 
3)otest,  quare  in  civitatibus  Christiauis,  Scriptnras 
csseverbum  Dci  omnes  credant,  vel  saltem  creder 
se  profitcantur;  in  civitaliinis  ejeteris,  vix  uiit 
aut  alter ;  ntsi  quod  in  civitatibiis  Christianis  ab 


DE  CIVITATB  CBH18TIANA. 


'idd 


infflntm  id  crcdere  doceautur,  ii)  civiiatibus  non  cap.  xi.m. 
Christionis  doceantur  contrariiini.  o^i^, «.*!«., 

At  si  fidei  causa  sit,  doccri,  cur  uon  creduut  «p''""'-'"'"' 
onincs ;  nifti  quod  mles  sit  donuiu  Uci,  quod,  cui  «loiuiieaMriL 
vult,  dnt  et  negat  ?  Sed  tamen  quando  dat,  per 
doctores  dat ;  et  proinde  causa  fidet  tmtnediata  est 
auditus.  Quemadtnodum  iu  ludu  litentrum,  ubi 
doceutnr  muUi,  quidam  proficiunt,  quldam  non  pro- 
tieiuiit,  difFereiitia  non  semper  a  magistro  est.  tioiia 
orania  a  Deo  quidein  profici.scnntnT,  sed  per  media 
plemmqnc  naturalin.  Non  est  ei^  temere  cre- 
denduin  ilti^.  qui  doctriuis  suis  donum  Dei  praeten- 
dunt  supcmaturale ;  doctriua  enim  eorum  exami- 
nauda  prius  est  ab  eeclesia. 

Sed  Scri]>ttxras  esse  verbum  Dei  sive  gciaiatr-gy 
sive  crfdamus^  sivc  conceJamtia  ;  si  ex  iUanini  !o- 
cis  apertis,  (|uiiiain  fidei  articuli  ad  salutera  a;tcr- 
nam  sint  neccssarii,  ct  soli  necejwarii,  ostendero  ; 
eos,  nec  alios,  necessarios  esse  tctendHn»,  cred^n- 
dttm,  vcl  coHCfidi'ndum  est. 

UnHm  ttrce*mrinm,iiempc,  nnicusarticnlusfidei, 
(jiicrn  ad  salutcin  a^tcniam  uecessarium  faciunt 
Scriptur»  Sacne,  liic  est,  qtiod  Jesas  cst  ChristHs. 
Per  uonien  autcm  Christi,  intelligitur  rex  ille,  quera 
Deus  per  propbetaa  Veteris  Testamenti  missurum 
se  esse  in  niuudum  promiserat,  ut  regnaret  in  Ju- 
dseos,  et  gentes  alias  in  illum  crcdituras ;  et  qui 
vitom  stemam,  quam  perdidcramns  in  Adamo, 
rcstitueret.  Quod  cum  probavcro,  ostendam  qua- 
tenu!!  nccessnrii  sunt  ctiam  articuli  nlii  nonnuUi. 

Ad  probauduiu  quod  totu  fides  ad  salutem  ne- 
cessaria  continetur  in  uno  hoc  articulo,  Jestis  est 
Chrixttts :  aig:uineiitum  primum  sumetur  ab  evan- 
gelistarum  sropo.  Srapus  autem  eorum  is  erat, 
ut  in  Servatorts  nostri  vitadescribendaillum  unum 


Al>.  LXlll. 


«ftiuMU  !■««■ 


440 


DE  CIVITATB  CBRIfiTIANA. 


articmiam  stabUirciit.  Evaugclii  S.  Mattfasi  samm 
hscc  est,  Jesum  ftiisse  e\  stiqie  Davidis ;  natam  ci 
Virpine ;  veiiisse  Ma^,  ut  eum  pro  rej^  Judxo- 
rum  aguoscereut  et  adorarent;  Herodem  eum,  ae 
regnuret,  conatum  esse  ioter&cere  ;  Johannnn 
Baptistarn  ilUioi  regem  proclamasse  ;  Cliristiim  ip- 
smn  apostolosque  cjus  regem  illum  cssb  prEedicasse ; 
iegem  docuis^i*  iiou  ut  ScnbEe,  sed  ut  qui  baberet 
authoritatem  ;  morbos  soln  verbo  sauusse,  uliaque 
miracula  feci^se,  qua;  Clirlstum  facturuin  vsxe  pne- 
tlixeraut.  prophcta; ;  mouuisse  discipulos,  ne  aliis, 
qui  sc  CliristM  profitenrntur,  tTL-dcrent;  captum, 
aecusatum,  et  ncciijura,  quod  se  r^em  esse  dixcrit ; 
titulum  cruci  iuscriptum  fuisse,  Jestts  NazareKtit 
Rex  Jmlieorum .  Qux  omuia  eo  sjiectavcruut,  ut 
crederent  hotDiiies  Jctum  rssv  Chrisium.  Summa 
lia;c  est  evnnf^elii  scripti  n  Matthaio.  Kvangelista- 
nim  nutcm  reltquorum  scopus  idem  erat.  Johaunes 
nutcm  dc  cvangclio  suo  m  tine  (Joh.  xx.  31.)  cx- 
pressc  dicit,  hter  srripta  aunt,  tU  credatfs  Jeaum 
esMe  Chrittmt  iUttm jHittt»  Dei. 

Argtmientnm  secundum  est  a  subjecto  coneio- 
num  apustuHcaruni.tum  ante,  tnni  jwst  {u^eeiisionem 
Christi.  Aute  ascensiuuem  suam,  misit  apustolos 
snos  (Luc.  ix.  2.)  regnum  Dei  prfedicaturos ;  et 
(Matth.  X.  7.)  mandavit  illis  hoc  sohim,  iter  /aet- 
entes  procUtmate  tlirentes,  uppropinqnavif  rejs^^imm 
Der,  id  est,  Jesum  esse  Messiara,  Christum,  regem, 
qui  ventnnis  erat.  Ftem  post  ascensiouem  Cbristi, 
idem  prtedicAverunt,  «t  patet  ex  Act  xvn.  6,  7. 
Traxernnt  Jasonem  et  qiioJidam  frairex  atl  riti- 
tatis  Mtisxistratus,  mriferanih,  isti  q«i  Drhis  ter- 
ranm  statuin  sabverterunt,  etiam  hic  atlsant : 
qKOS  excepit  Jason  :  qui  omnes  coutra  edicta  Or- 
saris  facinrtt,  reffem  alittm  tUccntc*  cMe,  nempe 


I 


DE  CIVITATB  CHBISTIANA. 


441 


IJe^Hfit.  Et  vere.  2, 3,  capitis  ejuBdero  :  Paulmrero,  cap.  xuii. 

Isica/  consKfrt^atfiit/roicit  mi eos,et  per  Sahbatha  i»,ii..n«.jn.. 

\iria  dixneruit  cum  Hs  ex  Scrinturia  ;  rxplicans,  "■v^*"'™"-'^- 
vtoh  ocuios  ponens,  oportHfnxit  Chnxtum  patt,et  *aM.mwm6t.. 
remr^erc  t'x  utortuiti ;  ct  hunc  ,/t'sum,  quem  ego, 
ingnit,  atmwtcio  vohif,  esxe  ChristHm  iUum. 

Argiiiiieiilutn  tertiuiti  stimttiir  ab  iis  locis  Scrip- 
tiir%,  qiue  tidem  utniiem  ad  saliitem  neces^ariatn 
dicunt  esst'  facilein.  Si  euiin  asscnsMsauiiui  iuter- 
nus  ad  omnes  doctrinaa  fidei,  qiia;  nunc  docciitur, 
qiianim  mngna  pars  hodie  disputatur,  nt  nece»!ia- 
rius  requireretur,  nihil  difficilius  esse  posset  quam 
esscCliristiaaum:  ueclatroin  cruce,(Luc.xxiii.42.), 
propter  verba  ha-*c,  Domine,  memcnto  mci  cum  cene- 
rit  in  regaiitn  tttum,  quibus  alium  articuliim  con- 
fesRUs  noti  ost  pncter  hnnc,  Jeaum  exsc  Chrixtum, 
salvari  potuerat :  uec  potuerat  dixisse  Cbristus 
(Mnttli.  xi.  30)  :  Jugma  meuin/acile  ent,  et  onus 
meum  leve  ett:  neque  (Matth.  xviil.  6.)  parvos 
pueros  iu  illum  credere  :  iiec  potuerat  (Uxisse  Pau- 
\ua  (I  Cflr.  i-  21):  Libuit  Deo  per  stultitiam 
pra:(iicationis  «ervare  crcdentcs :  neque  deiii(|ue, 
Faulns  ipse  tom  subito  Christianus,  multo  miuua 
Doctor  ecclosiB^  acieo  emitiens,  fieri  [Kituerat,  qui 
do  tr^npubstantiatioiic,  purgatorio,  ahisque  articu- 
lid  ninlt-is  qua:  nutic  obtruduuttir,  iiunquam  quic- 
quam  audierat. 

Ar^umeiitnm  qtinrtnm  sumitur  a  locis  qmbus- 
dam,  He  quorum  iuterpretutione  nnnquBm  cxtitit 
coniroversia,  ut  Joh.  v.  :jf* :  Scrittamini  Scriptnnis, 
guia  videminirobis  in  ipsis  rifam  teternaia  habere; 

,  eC  iUx  iuttt  qua  te.ttantHr  r/-c  me.  Scripturie  au- 
tcm  illfe,  alia.'  non  erant  praitcr  Testamcntum  Ve- 
tus  ;  Novum  etiim  uondum  scriplum  erat.  Sed  in 
TestamcQto  Veterc  d«  Christo  nihil  inveoitar,  prac- 


DE  CIVITATE  CHHISTIANA. 


^v"rf-P"^^*'   tiimirura, 
.i.inv-iiasciturns 

niagi)a  inirnctim. 


LP.  xLiit.  tcr  notafi  et  »ignft  per  qaoc,  eam  reniret,  agnoK> 

qnod  esset  cx   stirpe  Dandi?,    1 
iii  BeUiIpliRm,  ex  virg^iiip,  facerelqnr    ' 
Credere  ei^o  Je^ura  esse  iniiin, 
mith  enit  tvl  vitain  ^teriiHiu  ;  plusquam  autein  fstii 
nrcessariuia  noii  est.   Et  pcr  consecjuens,  articolus 
ille  soluB  necessariua  est.   Iteui  Johannes  dicit  (cap. 
xi.  26) :  QHhquitt  tivil,  et  credit  in   me,  non  vuh 
rietitr  in  atemum.      Setl  credere  iu  Je&uui,  ideni 
est  quod  credere  Jexum  esse  Christum  ;  ut  appa- 
ret  (exvers.  27),  ubi  Marthae  dieit  Chriatus,  credU 
hoc  9    Et  illa  respondet,  eiiani  Dominr,  e^o  eredo 
tc  ease  Ckri.itum  illnm,Ji{ium  Dci,  qui  itt  jm-ndnm 
renliirus  erat.     Sohis  ergo  nd  salutem  sufficit  ar- 
ticulns  ille  unus.    Iteni  Joh.  xx.  31  :  fi/pc  scripfa 
siati  «/  credatiit  JvKHm  e«xe  Christum.Jiiiiim  Dri, 
et  ut  crcdcntcit  ritam  fiabeati-t pcr  nomcn  rjus.  Llbi 
rursus  crcderc  Jesittu  esse  Chrivtam,  sufficere  sig- 
iiificatur  ad  vitani  leternain  obciueudani.     Rnrsiu 
I  Joh.  iv.  2  :  omais  spiritn.s,  qui  confitetiir  Je*um 
Christunt  veaisse  in  carne,  ex  Deo  esf :   et  1  Job. 
V.  I :    qitieutuji/e  creelidit  Jesum  esse  ChristutBy 
ex  Deo  natus  est :  et  vers.  5  .•  Qiiis  est  qni  eineet  M 
wuntlum,nisi  qnicreilit  Jexmn  pssejilinm  Dfi?  Et      \ 
Act.  viii.  30,  37  ;    Eunudins  liixit   PiiilipjMt,  en 
aquam  :  qnid  proliibet  me  bnptizarit  Dixit  aufem     . 
PiiiHpptis,  si  credis  ex  toto  corde,  licet.     Rcspon-  m 
dcns  aitfcin  Hle  tli.vit,  crcdo  Jesum  Christnm  eese  ^ 
Jiiium  Dei.  Arliculus  ei^o  hic,  Jesus  csl  Ciiristus, 
sufficit  ad  baptismum,  id  est,  ad  receptionem  in 
reguuia  Dei ;  et  per  consequcns,  solus  necessarins 
est.    Gtiam  untversaliter,  in  loois  omuihus  nbi  dicit 
cuiquam  Chri&tus,  Jiifes  tua  le  .mltumjacit,  eausa 
dicti  est  confcssio  aliqua,  pcr  quam  dircctc  vel  ex 
coiisequentiH  intelligitur,  Jesmn  esse  C/iristum, 


DB  CIVITATE  CtiniSTIANA, 


443 


ArgTiraenlum  nltimtim  »nmitQr  a  locis  illia  Scrip-  cap.  xuii. 

'■tiine,  ubi  nrticulus  hic  ilicitur  essc  fHndamentum  ST~'  !* 
fidei;  salvabitur  euim,  qui  tcnct  fuiidamcutuin.  »i'>'«>«>'<'>"^] 
Looiis  priinus  cst,  Matth,  xxiv,  23,  24  :  St  quts  vobts  .unt  n«e«rii. 
dixerit,  ecce,  hia  est  ChrisiuK,  auf  hic  :  Jte  credite: 
exeitahtmtHr  enim  paemhchrisfi,  et  pseadopro- 
pheta,  et  edent  irigna  miij^na  el  miraeula,  etc. 
Vidpmus  hicarticulum  W\\xm,  Jcsum  esse  C/iris/um, 
teueiidHm  esse,  etsi  miracula  magna  feceriut  qui 
downt  contrarium.  Ix>ous  secundus  est  Gal.  i.  8  : 
-Etiam  «  aos  auf  angeiun  e  ccelo  emngelizet  vobis 
prwtcr  id  (/uod  ruhis  cpangelixarimtts,  aHathema 
sit.  Id  autem,  quod  Paulus  et  apostoll  reliqui  evan- 
gelizaverunt,  articulus  crnt  liic,  Jeaus  cst  Chrisfus. 
Autharitas  ergo  angcH  e  coclo,  luulto  magis  homi- 
iiis  mortalis,  st  ciuitrariuin  doceant,  negligenda  est. 
Esi  ergo  aTticnlus  illc  tidci  Christianrc  fundamen- 
tum^     Tertius  locus  est  I  Joh.  iv.  1,2:  Dilecti,  ne 

\  euitis  spirHrii  erediie :  ex  Itoe  eognoscite  Dei 
spiriftm :  ffuicutKjiw  spiritus  prttfifefur  Jesum 
C/irisfam  in  carsie  renisse,  ex  Ueo  esf.  Perspi- 
cuuui  hiuc  cst,  articuluiu  ilhiin  mensuram  ct  rcgu- 

klam  ce&e,  per  quam  omncs  alii  articuli  examiuandi 

lct  jndicandl  sunt,  ct  pcr  consequens,  solum  esse 
fundamentalem.  Locus  quartas  est  Matth.  xvi,  18, 
ubi  jiostqnam  S.  P«trus  Christo  dixissut,  tu  cs 
Christus,  Jiiius  Dei  tiveniis,  rcspondit  Christua, 

I  tn  es  Pefrits,  ef  super  hane  petram  adijieaho  taeam 
eeelesiam.  Articulu.s  crgo  ille  fundampntnm  est, 
cui  iiHiituutur  rcliqui  omnes  ecclcsiie  articult.  Lo- 
cus  qniutos  est,  I  Cor.  iii.  11-15:  Fuadamentnm 
aliud  nemo  pofest  stafuere  prfcfer  id  f/uod  /Msi- 
t«m  esf,  f/iiod  Jesiis  esf  Chrislus  :  quod  xi  quis 
superttdijicet  super  Juttdamentum  hor,  aurut»,ar- 
genltmy  lapides  pretiosos,  ligna,Jfrnum,  stipulam. 


444 


DE  CIVITATE  CHRISTIANA. 


CAP.  3CUII. 


0f|Utn«mlBrig 
ma  MilMnB 


cnJHSi/ue  oput  manifextum  fiet :  fUtfx  enim  «/  de- 
clarahU  ;  nrnn  per  ignetu  rrrelabitur .-  et  ct^jut^iu 
opu«  qHtitr  eit,  ij^nit  profmhit :  si  ctijux  opn*  man- 
veril  qmd  sitpcra-dijiraterit ,  mcrceticm  accipiet: 
si  cn/tis  opiis  exuslumftterit,  damuumjaciel :  ip*e 
vero  serrabitur,  iia  tamcH  vt  per  if^item,  Quk 
verba  cum  sint  partim  jiersplcua  et  intellectu  fa- 
cilia,  et  partim  alie^orica  et  difficilia ;  courlado 
es.  |>er$picui.s,  j^astores,  si  fiuidamcntum  doceant, 
wcta^Jesum  easp  Cltristum,  quBnqiiam  falsas  inde 
conscqiieutias  a)i(juas  dodueant,  (ut  hominibusqui- 
buseiuique  pronuin  ^aX.  errare),  salvauclos  tamcQ 
esse ;  multo  magis.salvari  posso  illo»  qui  ea  crednnt, 
qua;  a  pastoribus  suis  le^timis  didiccre.  Snflicit 
ergo  articuhw  hic  ad  snlutem.  et  per  conseqnens,  so- 
\\\s  neces&arius  est.  Quod  attinet  ad  verbn  illa  allc- 
gorica,  uniuscujusqxe  opus  per  igiieiu  prohandum 
esse^  et  sahandoa  esse^  ita  tnuten  nt  pt^r  ignem  ; 
videntur  alludere  ad  verba  propltetrc  Zarlianne,(xiii. 
V>,Q):Dictitm  JchorrpyUl  partihus  dnnhtts  in  terra 
exeisis  et  expiratttibus,  tertia  rclitiqHetnr  i»  ea ;  et 
inducam  lertinm  istam  in  iguetH,  conJlnnsqHe  eot,  fl 
ut  corfflattir  argeittuia,  probafyo  eos,  quemadmo- 
(Imn  probatnr  aurtim  ;  et  iuvocahuut  ftoinen  lueua, 
et  cgo  exaudiameo».  Uies  judicii  cst  dies  resiitu- 
tionis  r^ni  Dci ;  et  iUo  die  futuram  esse  tnundi 
conflagrationem,  dicit  S.  Pctrus,  2  EpLst.  iii.  7*  etc. 
lu  qua  conHa§;ratione  peribunt  qmdem  improbi, 
reli<iui  aiitem,  quos  Deus  salvos  esse  \Tilt.  Lraiisi- 
bunt  per  igncm  illo^i,  et  in  eo  igne,  »cut  nurum  et 
ai^entum,  probabuntnr,  et  pur^ati  ab  idololatria 
nomen  invocabunt  Dci  veri.  Ad  hiec  verlMi  fllln- 
dens  S.  Paulus,  dieui,  inqnit,  id  cst,  dicm  judicii, 
diem  magnum  restituUouis  regui  Dei,  pa^torum 
doctrinas  probaturum  cssc,  aii  sint  puric,  ut  aurum, 


dh 


DE  CIVITATE  CnRISTIANA. 


445 


!;entum,  ctc. ;  au  mutilca,  ut  li^mn,  focnum,  cap.  xt.iir. 
lc. ;  luuc  autcm,  qui  super  fuudamcutum  vcrum  |,p(„.,|„„»,i^ 
fiilsa  aut  imfcatona  rcdificaverunt,  ca  videlmnt  con-  <'-p<'"n^"'"? 
demuata;  ipsi  tanieii  salvabuutur,  et  transibunt  «■"  < 
per  ipiiem  huuc  illfesi  arl  vitam  reternnin,  nomen 
veri  Dei  invocaturi.  In  qua  interpretatione,  nihil 
Si5t  quod  fidei  Christinnje  sit  contnirium  ;  sed  ne 
'seintilla  quidera  imrgatorii. 

Quperet  fortasse  allqnis,  an  »que  necessarium  ad 
duteui  imn  sit,  crederc  Dcum  e*sf  omnipotenietn  ; 
\crealorcm  mundi ;  Jesiim  Christim  rcxurrcxisse 
\et  hotniueji  iti  die  itUhto  rr.mrrectitro9  este  oinnes; 
ac  credere  Jcsitm  esse  C/irisfunt.  Respondeo,  hoa 
omDes  multo^ue  alios  nrticutos  nece^arios  quidem 
iKque  esse,  sed  ideo,  quia  in  illo  uno  continentur. 
Quis  enim  est,  qui  non  ^idit,  credentes  Jesum  esse 
filium  Dei  oninipotentis,  necesyario  simnl  credere 
Denni  esse  rerum  omtiium  creatorem  omnipoteu- 
tem  ?  Aut  quomodo  credi  potcst,  Jcsum  regem 
esse  in  aeternum  regnatunmi,  ab  eo  qui  illum  non 
ercdit  resurrexissc  n  mortiiisr  Mortuus  eiiim  reg- 
nare  uou  ]>oTest.  Quicuuquc  autcm  fundamcntum 
tenet,  Jesttm  esse  Christum,  omniatenet  quse  intlc 
inferri  posaunt,  sive  illationis  vim  ipse  iutelHgit, 
sive  nou  intellipit.  Firmum  ergo  restat  unum  hunc 
articulum,  creditum  pu:nitentib\is,  ad  remissionem 
peccatorum  fidci  satis  esse,  ct  proiudc  solum  ne- 
cessarinm. 

Ostcnsura  ante  cst,  obcdientinm,  quanta  ad  sa- 
lutem  letemam  requiritur,  consistere  in  voUmtate 
implendi  legem  Dei  quatenus  pos.sunms,  id  est,  in 
pccniteutia  peccautium.  Ostensum  item  cst  fidcm, 
quaiita  nd  salutem  ncccssaria  est,  contiucri  in  hoc 
articulo,  Jesas  est  Ckristus.  Loca  ScriptariE  nunc 
proferam  atiqoa,  quibus  probatur,  omnia  simpli- 


446  DE  CIVITATE  CHRISTIATCA. 

ip.  xi.iii.  ciler  ad  vitam  a:teniani  Deces^ria  contiueri  in  ilU> 
„^^8imul  coiijuuctis.  iluuiiues  illi,  quos  S.  PeiTO* 
"»""■"8  die  Pentecostes,  post  ascenslouem  Servatoris  uosth 
iwimwiii  proximo,  priedicatione  sua  ad  fidcm  Chri&tiansta 
convcrterat,  Petruni  «eterosque  apostolos  iuterro- 
gavcrnut  (Aet.  ii.  37),  ^uid  fnciemu»  viri  Jratre»  ? 
Qujhug  (proximn  versvi)  respomiit  Petnis,  rraipi»- 
ciie,  et  Iwptizutur  uNtmjuigifne  tcstrum  in  tiomrM 
Jexu  Chrixti,  tn  retuistionem  pecratorum  :  et  ac* 
eijueli»  dottum  SplriluxSattcti.  Bnptizari  crgo  in 
nouieti  Jesu  Otiristi,  unn  ciii»  pn:;iiiteDtin.  uuiiiia 
contiuet  adiialutem  neccssariu.  Rur:<mi,  rum  a  quo- 
daoa  ex  primoribus  iiiterrogaretur  Cbriatus  (Luc. 
xviii.  16)  :  ^/offiji/rr  bone,  ^md  Jaciemto  vittim 
a-iernam  poxfiidi-bo  ?  rei^poudit  illi  Servator  no&- 
ter  (ver.  20)  :  Prtcefpln  uoxti,  wc  mar/iurej  m 
oecidiio,  ne  furare,  ne  faUum  tesfimonium  dicito, 
honora  pairem  tuum  et  matrrm  tuam.  Quffi  ciiin 
observa.»ise  se  dixissct,  adjecit  Clirisius  (vers.  22): 
Omnia  (ju(e  hubes  renxfe,  ef  distribue  pariperibw, 
et  habebix  thesaurum  in  cceio :  et  sequere  me,  id  est, 
confide  iu  me  qui  sum  rex.  Itaque  legcm  implere, 
et  creJere  Jesum  esse  regem,  totum  est  quod  re- 
quiritur  ad  vitam  a^teniam.  Prsterea,  S.  Paulus 
dlcit  (Rom.  i.  i?):  •/««/««  cx  Jide  tieit ;  non  diat, 
riHiifquisqt/ei  sed  juaius.  Fides  ergo  et  justitJa. 
coujmietim,  omnia  contineut  ad  salutem  uecessaria. 
Postremo,  Marc.  i.  I  j  :  appropinijufivii  regnum 
Vei ;  retipiscite,  et  credite  evaugeHo.  Itaque  re- 
sipificere  et  credcre  Jesum  esse  rt^m,  sufficiuut 
od  Kulutem. 

Cum  ergo  fides  et  obedieutia  utraquc  uecessaria 
sit  ad  salutem,  quorstlo,  utrn  enruin  juhtificel,  fru»- 
tra  disputatur.  tiuo  autem  sensii  justificare  dicatar 
uiia  et  altera,  explicare  non  inutlle  erit.    &i  per 


I 
I 


DE  CIVITATK  CnBISTIANA. 


417 


justitiam  intelligatnr  justitia  openim  ;  justificari,  cxr.  XLiii. 
qui  legem  Dci  scmel  transp*&8us  est,  potest  nemo.  j^-  ,ur»<i». 
hitcIHgcndn  cr^o  pst  ju.stitia  hnminis,  It^m  Dei  "n^^i"^  ""*«■ 
ohservare  eonautis.  Volnntalem  eiiim  aeclpit  neiis  TL  db 
pro  ipso  opere.  Atqiie  hoc  seusu  so!o  est,  quod 
homo  aliquis  ilici  potest  jmlvs,  et  quod  per  justi- 
tiam  suam  justificatus  sit.  Justitia  er^  justlAcat, 
quateiius  juntmu  denominat,  nnn  quateuua  legem 
ira  implevcrtt,  ut  puniri  juste  non  possit. 

Sed  justificari  etiam  dicitur  is,  cujus  defensio, 
quanquam  nou  sufficicn?;,  recipitiir  tamen  et  appro- 
batur  :  ut  (riiin  pro  <k-feiisiomr  allff<uimis,  (piod  vo- 
luimu!;,  qnod  conati  sumns  legcni  implere,  ct  quod 
peccata  nostra  ipsi  condemnavimns.  Quoniam  ei^o 
Oeus  voluntatew  pro  ipso  opere  eorum  tautum  ac- 
cipit,  qui  credunt  in  Jesmn  Cbristum ;  tides  sola, 
in  hac  vcrbi  ucecplatione.  jnstificare  dici  potest : 
adeo  ut  ^Uee  et  obedientia  utraque  justificent,  sed 
in  diversa  significatione  vocis  Jitstijrcfire. 

Cum  ostensiim  jam  sit,  qufcnam  ca  sint  qute  ue- 
ceasario  requiniutur  ad  salutem  i  obcdieiitiam  erga 
Deum  cum  obe<iientia  erga  regcs  rcconciliart-  dif- 
ficilc  non  est.  Rex  enim  aut  Christiauus  est,  aut 
infidelis.  Si  Cliri!itianu.s,  articulum  hunc,  Je/tum 
esxe  Chrh/mu,  neminem  iicgare  cogit.  Legibus 
uutein  civilibuii,  iu  quibus  continentur  legcs  omnes 
ualurales,  recte  et  jure  obedire  ct^t.  Qui  ergo 
r^i  8U0  Christinnn  nbedientiam  ]»rje8tat,  obedire 
Deo  non  impeditur.  Sed  si  Rex  Christianns,  qui 
limdamcutum  tenct  Jetim  estie  CTirijftuM,  doetri- 
uas  aliquiis  pcr  imperitinm  iudc  deducent;,  doccri 
et  tcneri  imperet.imperato  obedicndura  est.  Obe- 
diri  enim  sine  animic  periculo  potest ;  judicare  au- 
tem,  in  qmcjitionc  de  sua  ipsius  obedlentia  civiti, 
jure  nemo  potest.     Judieat  eulm  de  doctriuis  fidei 


448 


DE   CIVITATE  CnRISTIANA. 


ip.  XLiii.  ncmo  pneier  ccctesiara,  id  eat,  prater  mum  qoi 
.(■■.«.•^n-  P^i^na"»  g«rit  eccle9ije,id  eat,  prieter  rc^czn.nsil 

ntatinRB-  CllristiaDUS. 

Sed  rtsi  n-x  infidelis  sit,  suoram  tameo  siibdito- 
rum  quicunque  illi  restiterit,  peccat  coiitra  Dcum; 
quia  eotttra  leges  naturee  peecat,  cjuic  sunt  dirins^. 
Peccat  etiam  coutra  consilium  apostoloninij  Chrt*' 
tianos  omneti  priucipibus  suis,  tilios  onines  parea- 
tibus  sais,  et  servos  omnes  dominis  suis  obedire 
prsecipieiitiiim.idque  in  oranibus.  Quod  nutemat- 
tiuet  nd  cuu.seientiatu  tiouiinuii),  qus  interiia  K 
iuvisibilis  esl,  pule^tutcm  liiibent  omnes  eauitein. 
quam  habuit  Naaman  ;  ueque  ad  pericula  sc  offcnt 
opuB  habent.  Corterum  si  id  facuint,  pnEmiaii 
suum  in  regno  Dei  expectarc  debent,  ticc  r^em 
guura  legitiiuum  accusare,  multo  uiinus  occiiler^ 
aut  bello  persequi.  Sed  quis,  etsi  lufidelis  r&c^^ 
subditum  suum  sciens  re^m  atierum  uon  n 
(led  poBt  linem  muiidi  expectare.  ita  Rtupidnii  est 
ut  ob  illam  causam  eum  oecisum  vetit  ? 

Atque  hfec  de  regno  Dei  et  politica  ecclesiastica 
dicta  sufliciaiit :  cum  siiit  omnia  a  Scripturis  SacmA 
dcrivata,  atque  ex  iis  locis  qua*  niinime  obscura  et  ■ 
controversa  sunt,  et  scopo  totius  Scripturje  SacRE, 
qute  scripta  est  pro  regni  Dei  in  Christo  restitit- 
tioue,  conscutanea.  Non  enim  verba  nada,  sed 
scriptorum  scopus  Scriptiu^ia  explicandls  vcnim 
himeu  pratfci-t :  qui  autem  textibus  siugularibns 
utuntur,  eonfiiho  operis  ipsius  non  adhibito,  nihil 
fere  perspicue  explicahunl,  sed  Scripturae  atoinis, 
quasi  sparso  pulvere,omnia  ol>scuriora  fucient  quam 
suiit  j  id  quod  eorum  artificium  esse  solet,  qui  non 
veritateni,  sed  m\xm  ipsorum  emalumeutuiu  quK* 
runt. 


DE  REGNO  TENEBRARUM. 


I 


CAPlfT  XLIV. 

m.  TBNBBRIS  .SPIRIT[.'AUBCS  AB  INTERPRETATlOMv  NON 
aeCTA  SCRirTCUAKUM. 

pR.tTKn  summas  potestates,  dirinain  et  hnmannm,  cap.  xuv. 
(le  quilms  Uactenus  disseruinius,  Ifgimus  in  Sori])-  iv^,,,,,^. 
turis  Sacris  de  poteslate  adhuc  alia.  nempe,  m  quaui  XTowX 
dicit  S.  Paulos  (Enh.  vi.  12) :    Qmmam  non   c*t  i"'w.n«ntf<L\a 

...  ,  ,  ,   5rriirUir«iuin. 

uobts  iNcta  adrersux  sangumcia  et  carnem,  sea 
adversux  impvria,  adversus  poteHiates,  adversus 
tamdi  httjujs  principes  tencbrarum,  adversus  spirt- 
iuales  improhitates  i«  rebus  coeUstihus  ;  et  Matth. 
xii.  2fi  ;  Sed  si  Satanas  Satanam  ejicil,  adf^rsiis 
seinsttM  disitidet :  quomodo  trf*o  stabit  ref*Hiitn 
gjttsf  et  .\Iattb.  ix.  34  ;  Per  prineipem  daiaonio- 
Tum  ejicit  dafmoHta,  id  est»  pbautxismata  qute  ap- 
pnreut  iii  aere ;  unde  Satanas  dtcitur,  Eph.  ii.  2, 
Prittceps  potestatis  aeris ;  et  quia  regiiat  in  mun- 
di  hujua  tcuebris  (.loh.  x%i.  11),  princeps  hiijus 
mmdi.  Et  propterca,  qui  principatui  cjus  subjccti 
mnitJiUi  vocaiitur  tencbrarum  ;  uimirum,  ut  dis- 
tiugoautur  a  fideUhus,  qui  Jilii  hcis  appellautur. 
Cum  euim  Bi^elzfbuli  sit  rt-s  phantasmatam,  qtue 
Beremettenebni»  ineolunt;  ^lii  teuebrarum,phtm- 
tosmata,  et  spiritus  illusiouis,  idem  significant. 
Rctrnum  ergo  tenebrarum,  prout  in  Iocik  supra 
citatisaliiisque  Sacra;  Sriptiirac  tcxtihus  intelHgitur, 
fletiniri  potest:  impostorum  eouffederatio,  qut  ut 

VOL.  III.  GB 


DB  REONO  TKNBBRARUM. 


5ich|>liinnii&r 


[CAP.  XLiv.  r«  ftlios  1«  pr<rsenii  mmdo  dominentur,  Ittmen  /» 
ife.«U.ri.     rationis  natvralis  tam  evangelii  per  doctrina*  er- 
ib  hlw^»    '"''"P'"  *■'  off^ctiras  cxtingnerc^  et  in  viam  tafntii 
tiowD«inci>  retprnfF  lenefjras  inducrre  conantitr  spirituaiet. 
Quemadmodum  homiiies,qui  a  Dativitate  sualuce 
oculorum   penitus   destituuntur,   luminis    omnino 
ideam  nullam  habent ;  neque  imnginari  qnisquam  In- 
tDcii  majus  putest,  quam  oliquaudo  ante  viderit :  in 
etiam  himiniK  evnngelii,  ct  luminis  rationis  gradum 
majorem  existere  non  putant  homines,  quam  quem 
ipsi  jam  asscquuti  sunt.    Atque  hinc  est,  quod  ho- 
mines  tx^uebras,  iu  (juibus  vcr^autur,  aliu  viaa^u»- 
cere  non  pos8unt,prfEterquam  cx  suis  ipsonim  offen- 
sionibuB  et  infortuniiti.     Rc^i  Satuua;  obgcurissinit 
quidem  pars  cst  oa,  qua>  extra  ecclesiam  0ei  est,  id 
est,  in  qua  ambulant  intidclcs  ;  dicere  tomen  noD 
possumus,  quod  ecclesia,  quasi  Goshen,  tatita  om- 
nino  luce  fruatur,  qnanta  opus  est  ad  omne  opia 
fftcicndum  quod  impcrnrit  ficri  Dens.    Unde  euim 
oriri  potuit,  quod  Christiaiii,  a  tempore  pene  apos-- 
tolornm,  se  mutuo  altcraltenim  ex  statu  dejeoeriiit,,! 
bello  aut  cxterno  aut  civili ;  qnod  nd  omncm  pro-i 
prianjin  rcrum  aspcritatem,  ct  ad  omncm  prosperi- 
tatls  alictia:  cmincutiam,  toties  offendant :  ct  quod  _ 
ad  candem  raetam,  felicitatem,  tam  diversis  vii*:  cur- 1 
ratur;  nisi  illis  nox  etiam  nunc  csset,  aut  saltem 
spissa  nebula  r  Sumus  ergoetiam  nunc  in  tenebris. 
In  ignorantia::  nostrm  naturalis  obscura  tiocte, 
errorum  spiritimlium  zizania  seminavit  iuimicus. 
Primo,  Inmen  Scripturarum  oxtingucndo  :  erramm  fl 
enira  nesciendo  sensuni  Scripturanira.     Secundo, 
ethnicorum  poetarum  dwmonologiam,  id  est,  doc- 
trinani  dc  dffimoniis,  nempc  doctriuam  de  idolis, 
phaiLtu.smatibus,  mortuorum  umbris,  similibusque 


Dfi  REONO  TENRBRARUM. 


4SI 


i 

I 


fttbulis  anilibus,   admittcndo.       Tertio,   rcliqniascAr.  M.n'. 
(juaiidnni    religioiiLs  et   philosophiam   Grseconini,  i,,^^,^, 
pnesertim  Anstotelis.ciim  ScripturisSacriB  comniiK-  ■pWi.iiiih,.. 
cendo.     Uaarto,  per  falsas,  fictas,  vel  incertas  Ira-  u«i^'.^»h> 
lUtioues  et  historins  ;  ntque  itaerramusfl/^fH/i;»;j»-  '^P"'^" 
ritihua  dcceptorihiig  ct  doctrinia  dtemoniontm  ;  per 
hypocTiginfaUiioquorum,  quorum  conscientia  est 
caaferisata,  id  est,  eoniin  quifal«a  loquuntur  cou- 
tra  suam  ip&orum  conscicutiam.     De  tenebris  au- 
tem  ab  interpretatione  nou  recta  Scriptura;  Sacrfe, 
m  pnesenti  cnpite  dictnnis  som. 

Scripturarum  abusus  ninximus,  et  cui  ca;tcri  sub- 
scr^'iuuc  aut  adliturfut,  earum  detorsio  est,  ad  pro- 
baiidum  qu(Kl  re&;iium  Dct,  de  qua  tutics  in  illis  fit 
raentio,  sit  ecclesia,  qas  niinc  est,  Christianorum 
bominum  in  terra  \iventium.  Manifestum  antem 
est,  iu  coutrarium,  reg:num  Dei  institutum  fuissc  a 
Deo,  ministranle  Mose,  super  Judaios  Bolns,  qui 
eam  ob  causam  appellantnr  in  Scripturis  popiiius 
Dei  peculiaris ;  idemque  ref^nnm  in  electione  SauH 
rejjcis,  dcsiissc  :  post  id  teuipus  regiium  Dci  per  pac- 
tum,  in  terris  uullum  fuissc  :  prumitiibisc  tamcn  pcr 
prophetas  Deum,  iu  regnum  tsuum  Judaeos  iterum 
admittere  tcmpore  cpiod  ipsc  scctim  detcrminave- 
rat,  cum  per  p<enitentiam  ad  Deura  se  couvertc- 
rent  :  itiritasse  etiain  sub  iisdem  eonditioiiibus 
conversionis  omiies  gentes :  et  filium  suum,  pec- 
cata  mundi  morte  sna  cxpiaturum,  in  mnndam 
raisKuram  se  essc  ;  et  dootrina  siia  ad  rcj^num  Dei 
pneparaturum,  quod  in  die  jndicii  inceptunim  est. 

Errori  huic,  quml  ccclesia,  qu%  est  in  terra,  est 
re^mn  Clirisli,  quodque  iiiium  cssc  oportct  vel 
lioniinem  vel  «ctum.  pcr  qucm  Sor^ator  noslcr, qui 
nunc  est  in  ccelis,  humines  alloquitur,  leges  condit, 

00« 


m  RRONO  TFKKRRARTm. 


cAp.XLiv.et  qui  personam  Gliristt  Cfaristiania  oimubas  re- 
^^^^  pnesciitat,  (XiHHequcas  est,  quod  pot«stateia  rt^ 
■P^riiiaXiiut  lem  sub  Christo  iinivorsaHtPr  po8cat  pontifex  Ro- 
«ifn»ii<n>Rcu  mnnns ;  et  quou  eanacm  pntcstatem  in  civitatibs 
8tn].<i>imniR..  nonnullis  poscaiit  pastorum  conventus.  SuntanteB 
hi  qui  per  veheinetitiam  diivputaudi  lumen  nattira 
extinguiint,  tantasque  in  hoiuiuum  mentibm  effi- 
ciunt  teurbras,  ut  quis  sit,  cui  obedientiam  promi- 
serant  subditi,  videre  nequeant. 

Ooctrinic  autetn  huic,  Papatn  in  pncBcnti  ccck- 
sia  vicariuDi  Christi  universaletu  esse,  couseqncDi 
c»t  {l(iL'trin&  olia,  nempe,  regi  Chrii^tiaiio  necetsa- 
rium  esse  coronari  nb  episcopo  oliquo  ;  qoaa  atp 
iUa  ceremonia  essct,  quod  jure  divino  imperet,et 
in  titnlo  clausulam  hanc  habeat,  Dei  gratiit  rex: 
quodque  regiium  suimi  non  a  Deo  aceipiat,  nisi    i 
datum  sit  pi?r  Dei  vicarium,  Papain  ;  qnodque  oiniusfl 
episcopus  Horaaufe  dioeceseos,  quando  conseeratur, 
Pontifici  Romonn  absolute  obediturum  se  esse  jurei. 
Eidemdoctriniemnsequensest  Concilii  Ijatcranea- 
sis  decretum,  i^ub  Innocentio  tertio  (cap.  iii.  de  be- 
reticis)  :  Si  rex,  a  Papa  admonttus,  regnum  fMita 
ah  heeresibus  non  pur-^ft,  el  oh  eam  rem  excom- 
mnnicttlnx  non  .tatisfacial  iutra    anitiim,   xubditi 
eJHs  ah  ohedifintiiB  vinculo  ahsohantur.     Quotie:; 
itnque  inter  Papie  ct  alionim  principum  Christia- 
norum  consilia  repugnantiam  esse  contini?it  (cou- 
tingel  autem  ssepe),  tauts  oriuntur   inter  sab- j 
ditos  re^m  tenebra?,  ut  homiucm  extemum,  infl 
thronum  regium  sese  iutrudcntcm,  ab  eo  distiu- 
guere  nesciunt,  quem  ipsi  iu  co  colloeavcrant ;  et 
pra:    intellectus  ciecitatc   pugimut   luter   seipsos, 
amicos  ah  inimicis  non  distinguentes.     .Ab  eadem 
doctrina,  nempe  qnod  ecclesia  prsesens  eat  regnutn 


DE  ReGNO  TBNERR^RUM. 


453 


BJ,  Dascitur  quod  pastores  et  mitiUtri  ecclesianim  cap.  xijv. 
jomen  sibi  adtjumant  cieri,  cicteros  Christianos  ap-  ,'     '~~' 
lellaiitcs /r/i>o«,  idcst,  simplicittirpopM/MW.  Clerus  ^■iniWiv.u. 
[eiiim  primo  et  proprio  sigmncat*or/(»w,«einde  //*«-  .1«....»,..,»«^ 
ethtateiH,  et  postremo  cos  qui,  regiwnite  Uco  iii  Is-  *'"i"''^"'- 
ile,  alebantiir  ex  reditibtis  pubticis  (\\xo&  Deus 
sibi  rcservavcrat,  ucmpe,  cx  sacrificUset  obiatioui' 
biis  quas  Deus  in  alimeutum  uiinistrorum  sunrum 
puhlicorum,  qui  erant  Levita,  separaverat.    Papa 
ergo,  qni  iii  ecclesia  ideu  esse  ^'ult  qnod  erat  iu 
reg:nQ  Dei,  id  est  lu  Israele,  summus  &acerdo8,  re- 
dituii  siuiiles  a  Cliristiauls  postulat  sibi  et  sacerdo- 

Etibus  suis  a  Omstiauis ;  ad  quiua  rem  expcdiebat 
ut  sacerdotoA  ap]>cUarcntur  dertis.  Dccima:  itac|ue, 
qoffi  LevitJ!)  JHre  dimno  dcbebantur  in  rc^o  Dei, 
requiruntur  et  sumuntur  jain  diu  ab  ccclesiasticis, 
mmjarc  ciiifi,  setl  ilivino  ;  et  i>opul«s  ubique  per 
ecclesiam  Romanam  pcnsioncs  publicas  duplas  sol- 
Tunt,  alteras  civitali  sua;,  altcras  elero  Uoinano. 
Ab  eodem  errore,  quod  ecclesia  prjesens  est  reg- 
num  Dei,  introducta  est  distiactio  iuter  lege»  civi- 
lea  et  canonicag.  Sunt  autem  leges  civites,  acta 
imperantiam  iu  domiuiis  propriis ;  et  leges  cano- 
^KziicfB,  acta  Poutificis  iii  domiuits  iisdcm.  Sed  lise, 
™ante  imperii  translationcm  in  Carolum  Mag^um 
leges  noii  crant ;  quaiiqiiam  potitea,  procedcntibus 
iudies  tenebris,  imperatorcs  i|»si  cas  pro  legibus, 
metu  majoris  mali  a  caecitate  popiili,  admittere 
coBcti  siint. 

Hine  ctiain  est,  qiiod  in  pluribus  dominiis,  ubi 
Papa:  putestas  eccle^ia.stica  integra  recipitur,  Judtei 
et  Turei  suo  modo  Deum  colere,  quatenus  coutra 
potestatem  civilciii  iiou  oifenduiit,  perraittantur ; 
Christiani  autem,  irivitatum  aliarum  eive»,  in  Rotua 


454 


UE  REONO  TBNRBR.ARUM. 


ntsi  Ramanu  modo  Detim  colere  non  pennittautiir. 
Qtiare  autem;  Quin  Paiia  Christianos  omnes  abi 
subditos  esse  postulat.  Qiiod  tamen  iniqumn  eH. 
Nam  si  Christifino  dnriorem  se  pnebeat  princep* 
Christianus,quam  iiifideli,  inique  facit ;  proChristo 
enim  »xmt,  qui  non  »nnt  contra  Christum. 

Pnctcrea,  hiocest,  quotl  iu  omni  ciWtate  Chrii- 
tiana  potcstatem  Papee  ecclesiasticatn  ndmittente, 
Kint  homincs  quidam  a  tnbutiii  et  trihuiialibiis  po- 
testatis  civilis  excmpti  :  nl  ecclesiastici  omnes,  et 
monachi,  et  fratres,  quorum  nnmerus  iu  inultis  lo- 
eis  ad  immerum  reliqui  popull  adeo  magnam  ha- 
beiit  proportioueni,  ut  ex  illis  soliii,  si  opus  esset, 
Roiiscribi  exercitus  pofiset,  qui  eeclesiie  militaau 
suflicere  valeret  contra  quemcunque  priucipem 
ClH"istinnnm  qui  Papte  adversaretur. 

Seriptiiranitn  abusus  alius  cst  eonnn,  qui  t^iue- 
crationem  couvertuiit  in  conjnrutioHcm  sive  mcait- 
faiioncm.    CoHtecrarc,  in  Scripturis  Sacris,  sigui- 
ficat  n*m  quaincinHiuc  D<«)  offerre.dare,  sive  de<li- 
eare,  id  est,  ab  usu  communi,  piis  et  ck?roris  verbis,] 
a<l  cultus  divini  usum  sepamre,  id  quod  est  sancti-i 
ficare,  ita  ut  Dei  eurumque  sit,  quos  Deus  sibi  fedt 
ministros  puhlioos;  ut  supm  (cap.  xxxv)  fiisinsdie- 
tiim  est.    Consenratione  autem  illa,  non  rei  conse- 
cratse  natuiu,  sed  solus  usus  mutatus  est,  nempe,  ut 
qui  pmphanus  et  commuuis  fiiemt,  jam  sanctus  ui, 
et  eultui  divino  ])ropriu»,     Sed  quando  naturaii! 
qnalitatemque  ip»ius  rci  uiutatam  esse  dicunt,  uuu 
consecratio  diccnda  est,  scd  vel  opus  Dei  supematu- 
rale,  vel  rana  et  impia  inc-antatio.  Quoniam  autem 
miitiitioncm  Iiujusioodi  natiine  rerum,  qiiam  profi- 
teiitur.  qiiotidianum  esse  dieunt,  pro  npere  dinno 
supcrnaturali  haberi  nou  potesl.  Restat  ergo.nt  olia 


DB  RRGNO  TBNKBRAmJM. 


4&& 


uoii  flit  quam  conjurutio  sive  iacantadio;  per  quaiu,  cap.  xliv. 
iniitationem  uaturoe,  ubi  uon  cst,  crc<U  essc  volunt,  ^^ZZi^ 
contra  oculorum  ciEterorumqHe  omniiun  senaunm  *irtHw«Ki«t» 
teKtimonium.  hjkcmpli  cau.sa,inoonsecratioiie|)ani8  ti.men»nB^u 
et  vinl  in  ccena  flominiea,  qua;  comnieniorutio  tan-  *™p""™" 
tum  fst  Christi  in  cruce  ad  rcdemptioncm  uostram 
passionis,  quaudo  succrdos  verba  Scrvatorib  iiostri 
pronuntiat,  hoc  est  corpujt  laeum  et  hic  e»t  mn- 
gtti^  mem,  uaturam  pauis  et  viui  abire  dicit,  et  in 

1  ejus  locDm  succedere  Cbristi  corpus  veniro  et  ve- 
mm  saDgutnem  :  quanquam  neque  oculis  neque 
nlli  &eugui  reot))ieiiti»appareat  quicqunm  quod  uon 
apparuerat,  antequam  verba  illa  pronuutiarentur. 
locantatorcs  ,'E^yptii,  cum  vii^as  suas  in  serpentes 
et  aquam  iu  sauguiuem  convertisseut,  spectatorum 
sensibus  falsa  rerum  specie  illm^isse  tautum  existi- 
mantnr  ;  vocantur  tamen  in  Scriptura  Sacra  incau. 
tatores.     Sed  quo  nomine  appellandi  fui.s.sent,  m  in 

:  vir^is  suis  ue  s|>ccies  quidem  serpeutium,  neque  in 
aquis  iilis  spt:cies  sauguinis,  ulla  apparuisset,  sed  co- 
ram  re^c  impudcntcr  asscruissc-ul  virga»,  quw  rcg'! 
ut  virgie  apparueruut,  strpcntes  essc,  et  siuiguiucm 
esse  quffi  regi  atjua  vidcbatur  r  Appelluiidi  certe 
erant  non  modo  iucantatores,  sedetiam  impudenter 
mendaces.  Hoc  tamcu  iu  consecratiouibus  quoti- 
dianis  fnciunt  ecelesiie  Romaua>  sacerdotes,  verba 

I  sacra  in  incantamentum  mutautes,  quod  uihil  ad 
seiisum  producit  novi ;  impudenter  tamen  pauem  in 
homincni,  ct  quod  mn§:ut  est,  in  Deum  convcrtissc 
se  affirmantes;  et  proinde  adorandum  esse  jubentes, 
tanquam  cssct  Scrvator  nostcr  ipse  Deus  et  homo : 
qwe  idololatria  est  cnu>sissima.  Siquidem  euim  dt- 
cere  sufiiceret,  uon  amplius  pauem,  scd  Deum  tsw*, 
t|uare  gimiliter  excusare  se  no»  potuisscut  /Egyptii. 


iV  iiilvrpfi-W- 


CAP.  XLrv.  affirmando  pomiin  el  cepe,  qua;  adorabant,  fKHTum 
et  cope  aiRiilitis  nun  es&c  post  incaiitatiouem,  xi 
Demn   iiisuin  sul)  olcrum  illoriini    specie.     Verta 
tiuDciiapnru  iim,  ftoc  cst  corjiNS  tHcum  et  ntc  eat  sanffttt»  meut, 
^*"*'™'  fequivaleiit  his,   Aoc  xignificatj  sive  ref/rersmti 
corptis  et  sanffuinem  meKm;  et  li^ira  quidem 
monts   est  mitatii^ima ;  qtiam   secunduin   litera 
interpretari,  Scriptura:  abiisiis  esset.     Quanqaan 
auteni  iuterpretatio  talis  admitteretur,   applicah 
taaen  paiii  vcl  faugaini,  prxterquam  illi  quem 
CbriRtn^  manibus  propriis  onnsecravit,  nnlli  iK>te$L 
Non  enim  de  pane  quocnnque,  el  de  sacerdote  omiii 
qui  prouuntiaret  illa  verba.  hoc  ent  corjMtJt  meum,, 
tnmsubstautiatum  iri  dixit  Christus.      Ncque  ec~m 
clesia  Romaua  ipsa  doctriuam  talem  stabilivit  antc™ 
Innoceutium  tertinm,  id  est,  ainiis  ab  liinc  circiter 
quingciitis,  quaudo  potestas  papalis  maxima  cral, 
et  tcnebrse  prufundissima}. 

Simili  incantationc  \iai  sunt  sacerdotcs  ecclesisB 
Roman:e  iu  sacramento  baptismi,  ut  vidcre  est  in 
rituali  Komano,  nbi  nominc  Dei,  Trinitatis,  et  tnum    i 
personarum,  etitigiiocrneis  ad  iiicautamentumabu*! 
tuntur.     Ut  primo,  in  aqua  congecranda  sai*erdos 
dirit.  coiytiro  tc,  crcaitira  ag/i<t,  in  Homiac  Dri 
Patris  oinnipotcntin,  et  irt  nomine  Jesu   Chrifiti 
JiUi  sui  unici  Dotaini  nostri,  et  in  ririn/e  SpIritHn 
Sitnctif  tif  Jiai  aqiia  canjurata,  atl  ftotcxla/es  i«-  M 
imlri  abif^cntlas  et  eradicandax,  etc.     Seciindo,  In  ™ 
salis  cum  aqua  miitcendi  beuedictioue ;  m/  ^17«  W 
eonjurntum,  qiio  pfianta^niata  omnia,  et  JrntuiitM 
(liaholi  improbilas  Jagiaf  abeatf/iie  11  loco  itt  i/ho 
spitrgeri* ;  Htqne  spiritiix  omnis  iimuundux  eonju- 
raitts  xit  per  eum  qui  reniet  ad  judicandum  riros 
tt  mortHM.    Tertio,  in  benedictione  olei ;  ut  /»o- 


1 


DE  RBQNO  TSNEBRABVM. 


467 


* 


testas  oittnig  inimici,  exerdtus  omuis  fiia/iolit  et cw.xuv. 
pfumtasmttn    HatfiHte  per   cretituram  ftanc   oiei  n,  ^^i,'^ 
abisantHT.     Quarto,  bapVizaiidu»  infaiis   multifa-  -(«HMjibu. 
nam  incautatur ;  pntno,  rcI  cccIcms:  [xirtaui  m  ta-  iioii*»»i«nM 
ciem  infantii*  snfflat  ter  sacerdos,  dicens,  ext  ttb  co,       p"™"»' 
sfiiritus  immnndey  et  cctie  Spiritui  Saneio  Pani- 
eifto;  quasi  infautes  omncs,  untequam  a  sacerdote 
insufflentur,  essent  demonluci.     Rursns,  autequam 
in  ecclefiiam  Jntret,  dicit,  conjuro  ie,  ete.  exire,  et 
decedere  ah  hoc  servo  IT^i.    Idera  quoque  exorcis- 
mus  repetitur  antequnm  infan.s  baptixetur.     Neque 
ntus  alii,  circn  matrimonium,  extremani  unctionem, 
\isitationcm  iCKrotJiiitium,  iTonsccratioiiem  ccclcsi- 
arum  ct  cccmctcriorum,  tiinc  iucautatioiiibuti  pcra- 
gUDtur,  ut  iii  (|uibu!t  oleo  et  aqua  utuntur  incaiitatiH, 
et  signo  crucis  abutuntur.sicut  etverbis  Scriptune, 
asperf^ex  me  Dotitlne  /tt/xsopo.     Rebus  enira  hu- 
jusmodi  effieaciam  pbautasmata  et  «piritus  imagina- 
rios  abigendi  tribuendam  esse  putant  aut  dicunt. 
Iu  exorcismis  autedictis»  notandum  etiam  est, 
spiritus  immundos,  id  est,  daemonia,  ap])ellari  pbau- 
tasmata  ;  ex  quo  sequitnr,  spiritu.s  immuudos  i^ive 
dnemonia  a  Romano  ecclesia  non  habita  esse  pru 
eatilfits,M  loquuutur,  reniibus;  ct  proiude,  sub- 
atantias  nou  csse.  scd  idola  taatum,  id  cst,  niiiil. 

Error  gciu-rali.-i  alius  est  a  iion  intcllectis  vo- 
cabulis  illis,  rita  frterna,  morjt  ^terna,  et  pior» 
da.  Quanquam  enim  perspicue  dicatur  iu 
■Seriptnni  Saera.  Denin  Adatnum  in  eo  statu  posu- 
issp.ut  vivere  potuisset  in  tetenium,  neinpe,si  inan- 
dntum  Oei  o)>sen'asset :  quie  immortaiitas  bumanae 
uatnne  essentialis  non  erat,  sed  ab  esu  Rrlioris  vitae 
depcndebat :  dortriua  tjinien  liodie  atia  csi.  ct  jam- 
diu  fuit :  uimirum,  unumqucmquc  bominem  vitam 


45» 


DB  RBONO  TENEBRARDM. 


CAP.  Mtv.  (cternam  habcre  sua  iia(ura,ex  eo  quud  aiiiina  pne- 
\u  fci^i..!»  tlltus  sit  iminortali ;  adeo  ut  gladins  ille  iii  aditn 
•pi''""i"""  Paratlisi,  quaiuiuam  inipediit  Adamum  ne  ex  fructa 
tf»»u<».r.>ri.  arbons  vitfe  comcoeret,  impedire  illum  iie  esset  im- 
8cnji.itw«™,  mortalis  uon  potuil,  neque  facere  iit  redemptiooe 
per  ChriKtum  iiidigeret :  et  proiude,  nou  modo 
fidcles,  sed  etiam  rcprobi  et  ethnici  vita  seteroa 
fruituri  suut.  Verum,  ut  iucommodum  hoc  excu- 
sent,  per  mortem  (Btermm  intelligeiidam  esse  di- 
cunt  vilam  tficraam,  sed  iu  cniciatibus  ;  qus  est 
6gurata  toquutio,  prteterquam  iu  hac  occoaione, 
uuiiquam  u.sur|)ata. 

Ooctriua  autem  h»c  fundatur  iu  qaibusdam  locis 
ohscurioribus  Testamcuti  No\-i ;  qua;  tanien  loca, 
totius  ScripturEe  scopum  causidcratitibuj,  in  scnni 
diverso  facile  cxplicari  possunt.  Utrovis  autem 
modo  intelligantur,  quatenas  ad  saJutem  CUristiani 
houiiiiis  attinet,  non  multum  intcrest.  Supposito 
euim  morieiitts  homiui»  restare  nibil  pneter  cada- 
ver  ejus,  uouuc  Deua,  qui  bomioem  ex  terra  verbo 
fluo  fecit  vivcrc,  eadem  facilitate  facere  puterit  ut 
cadaver  mortuum  n'viviscat,  et  vivat  in  seternuni, 
eorlem  v(>rbo  ?  Amma  in  Scriptnris  Sacris,  e«ra- 
per  si^iiiBcat  aut  vitain,  nut  creatiiram  viventem. 
Corpus  autem  et  anima  eoujuoctim,  idem  significat 
quod  corpus  viveus.  Creatiouis  die  (luinto.  dixlt 
DeuB,  prodneant  aqute  reptilc  aaittue  vireniis: 
et  creavit  Deus  cetos  ma.rimox  el  omHrm  aniaiaai 
viventem.  Item  de  homine,  creavit  cum  Deus 
(le  puhere  terra,  si\ffliivitqtte  iu  nares  ipsius 
spiraculum  viitt ;  sic  Jactu»  est  homo  attima  ri- 
it'»*.  Et  poatquam  Noali  cxiiBset  es  arca,  pro- 
iniHJt  Dcu»  iioii  amplius  piTcotere  omnem  flmWn» 
viveHiem.      Et   Deut.  sii.  'i3 .-    SuHguis    ctijttsque 


OK  REONO  TENEBRAR^'M. 


450 


1/  ejia  anima.     Rtinm  immundiis  habehatur  lege  cai".  xliv, 
Mosaica,  qui  tctigcriit  ummam  mortuam,  id  eat,  ^^  „^^4, 
cadaver  mortuum.    Nihil  hic,  nequc  in  aliis  locis  -i-tttiu-iibi.» 
npturarum,  ahud  signincat  aniina,  praiter  tpaum  ii«>Mronr<cM 


te 


mimal,  aut  vitam  ejus.     Anima  immortalix  nus-  ™p*"*'™' 
quaui  legitur,  neque  substantia  incorporea  a  cor- 

)re  separata.     Spiritm  auteni,  et  r/7«  trterna, 
leguutur.     Quod  auiraje  fidclium,  uon  sua 

Enra  Ked  gratia  Dei  speciali,  una  cum  coqioribus 
resnrrectione  mansurae  sunt  in  a-tenmm,  ex 
Scripturis  Sacris  ostensam  est,  supra  capite  trige- 
simo  octavo.  Ubi  antem  legitur  in  Testamento 
Novo,  esse  qui  coujjcientur,  corpus  et  auima,  lu 
Gchcuiiaio  iguis,  corpus  et  anima,  Idem  tsiguificat 

Kuod  carpux  animatum. 
Per  hanc  feuf^stram  est,  quod  doctrina  illa  tene- 
rosa  intravit  de  rrHciafihus  <eteTnis,  et  de  pcenis 
purgaiorii,  et  consequeuttT  de  mortuorim  spiri- 
tibnH  iu  locis  coaseeratis,  solitAriis,  et  tenebrosis 
Hftinbulautibus;  et  proiude  etiam  de  exorcismo  et 
^^coHJnratione  phantasmatum ;  itcm,  de  iHmcnfione 
^fitortitorum  ;  et  de  imlalgeRfiis,  id  eat,  dc  cxcmp- 
tione  ex  igne  purgatorii,  uVt  substanliie  incorporeffi 
iUie  pur^ri  et  ccelo  prEeparari  igne  supponuutur. 
Nftiu  ante  tempus,  in  qao  versatus  est  iri  tcrris 
Scrvator  noster,  inaxima  pars  Uomiiium,  iul  quos 
ervencrat  doctriua  dcemonionim  aive    dsemono- 
Graeca,  in  ea  opinione  crat,  animas  humanas 
jstmtias  a  corporibus  distinctas  esse  et  aepara- 
biles ;    et  per  cunsequeus,    mortuo   homine,   sive 
bono  sive  malo,  animara  ejos  pcr  virtutem  natune 
propriae,  sine  recognitioiie  ulla  divins  gratja;,  de- 
here  subsiatere  alicuhi.     Ititqne  doctores  ccclesi» 
primitivse  aliquamdiu  dubitarunt,  quo  Loco,  ante- 


460 


UB  RBGNO  TENRBRARUM. 


CAP.  xuv.  quaii)  cum  corpuribus  i»  resurrectione  denao  uni- 
y^^^,.^/  reutur,  mausurte  esssent ;  putaruntque  aliqui,  quod 
«jiicituiiibui  reqaiescebant  sub  aitaribus.  Sed  ecclesia  Romanx 
eiiiiar«u  utilius  tanucm  vujum  est,  manainneiu  iUis  hanc  leai- 


■u^tuwum.    g(^j.g  pui-gatorii. 

Considercmus  jam  loca  Scripturce  iUa,  quibos 

maxlme  innituntur  errores  iUi  tres  proximc  saptv 

riores.     Argunientis  euim  Bellarmini,  <)uibus  pro- 

bare  conatus  est  rcgnum  Doi  cf^sc  ecclesiam  ad* 

ministrntam  a  Pontifice  Romano  in  hoc  mundd, 

responsuin  est  ante,  et  (lcmonstratum,  regnum  Dd 

iustitututu   sub    Mose   desiisse  iu  electione    regis 

Sauli,  ct  post  illud  tcmpus  sacerdotem  Bummuui, 

authoritatc  propria,  regcm  Israetis  nuUum  depo- 

sulsse.    Id  eiiim  quod  Atbalife  fecit  »ncerdus  sum* 

mus,  non  jure  suo  fccit,  sed  jure  regis  Joasbi, 

Athalix  filii.     Sed  rex  Solomou  jurc  suu  Abiatba- 

rum  deposuit  sacerdotem  summum,  et  in  locum 

ejus  collocavit  alium.     Locua  autcm  difficiUimus 

eorum  qna;  adducuntur  ad  probandum  quod  r^- 

num  Dei  in  hoc  mundo  nunc  existit,  adducitur  a 

Beza,  qui  regnum  Dei  incepisse  dicit  a  resurree- 

tioue  Cbristi,  inde  potestatem  supremam  ecelesias- 

ticam*  iu  civitatibus  Cbristianis,  clvitatum  illanim 

presbytcriis  asscrens.    Et  notum  est,  presbyteria 

iUa  iu  aliquibuB  locis  rcgcs  suou  excommunicasse ; 

et  suprematum  in  religione  non  minus  in  illits  locis 

sibi  arrogasse,  quam  eaudem  potestatem  sibi  attri- 

buit  miiversaliter  Pontifex  Homauus. 

Verba  quibus  innititur,  suut,  Marc.  viii.  39: 
Atnen  tlico  vobh,  quia  sunt  qnidant  de  kic  «tan- 
tibiis,  qui  non  guMtahmit  moftein,  donee  riileaal 
refj^Huvi  Dei  renie/ix  iv  virtHte.  Uuibus  verbis 
grammutice  acceptis,  siguificatur,  vel  aliquem  ex 


» 


DB  REGNO  TRNEBRARUM. 


461 


iis,  qui  Cliristo  adstitenmt,t>tiam  iiunc  vivore  super  cai*.  xliv. 
termna,  vel  regttam  Dei  esse  id  hoc  inundo.  Sed  ^^^^ 
loeus  aJins  est  in  controrium  non  minxis  difficilis.  M>iMn«iti«» 
Cotn  eiiim  apostoh  pcist  resurrectioiiem  Cunstt,  i»«n™r«ri» 
ciim  jiun  in  ctclum  aseensunia  esset,  Christum  in-  '^*"'"'^" 
terrogavenint,  (Act.  i.  16)  direntes:  Domine,  */  in 
tempore  hor  reslitves  regnum  Jsrael  t  respondit 
illis  (vei"s.  7,  8)  Ser\'atoi*  nostcr :  Non  rttt  crstritm 
ttoftse  teiHpora  trl  momeHtti  qute  Palcr  jiosuit  in 
sua  polestate :  sed  accipietis  pirlntem  sapertc- 
nieutis  Spiritus  Sanc/i  i»  cosyet  eritistaiki  lestes 
in  Jerusulem,  el  /»  omai  Jtttf^a,  e/  Samaria,  et 
tisfpte  ad  uUinium  terrte;  id  est,  "  regtium  ineom 
nondum  venit,  nec  pnesctetis  vos  quando  venict ; 
veuiet  euim  sicut  fur  noctu  ;  sed  superveiiiet  vubis 
Spiritus  Sancti  virtus,  per  quam  pncdiL-alione  ves- 
tra  testimonium  dicetis  de  resurrectioiiK  mea,  et 
dc  operibus  meis,  ct  de  doctrina  quam  docui,  ut 
credant  in  me  homines,  et  vitani  eeteriiam  expec- 
teut  cuin  rediero."  Ouomodo  hpcc  cum  adveiitu 
regui  Cbristi  iu  Christt  rcsurrectloiic  cougruaut, 
non  vidco :  ncque  cum  eo  quod  dinit  S.  Paulus 
(1  Thew.  i.  0,  10}  :  eoncersi  es/is  ad  Deum  a  si- 
ntulaeris,  aereire  Deo  civo  et  tero,  et  expeetare 
Jilium  ejus  de  ealis;  ubi  expcctare  Christum  de 
ccelis,  idem  est  qaod  expectare  adventum  ejus 
in  majestute  regnaturi :  quod  necessarium,  si  reg- 
num  ejus  jam  aute  adcrat,  nou  fuissct.  Run^us, 
s!  reguum  Dei  incepisset  in  resurrcctione  Christi, 
qunm  cauiiam  hahent  Christiani  prccandi  hodie, 
at  faciunt,  «(/(rnta/  regnum  taum?  Maiiifestum 
ergo  est,  verba  illa  yancti  Marci  aliqueoi  alium 
habere  sensum.  Sunf,  inquit  Christus,  de  astan- 
tibuSf  ifui  Mun  guslabunt  murtem  antequam  venire 


462 


DB  RBGNO  TENBBRARUM. 


l3t  tnwhrl* 
iptrituUliui 

ttawnnamta 
iflcrtpuuanim. 


.XLiv.  vidcrint  ref^num  Det  in  tirtute.     Nam  si  regnum 
Dei  venturam  erat  in  resurrectlone   Christi,  cur 
dixil,  eonnn  nfU/ui,  potius  (\  uam  otnHf^  id  viHebuni; 
vixerunt  euim  post  Cliristi  resurrectioncm  omnea. 
Sed  atl  explicatjoiicm  huju&  loci  non  parum  cou- 
ferimt  vcrba  Servatoris  iiostri  de  Sanctu  JohanDr 
ad  Sanctum   Pfitrum  (Johan.  xxi.  23,  23):  *i  fum 
colo  manere  donec   reniam,  qutd  ad  te  f     Exitt 
ergo  sermo  i*te  ttUerJra/re/t,  quia  di«cipuiHg  ilU 
non  moritur.   Sermo  autem  ille  a  nemiiie  confirma- 
lua  neque  n-futatus,  sed  relictus  est,  at  qui  non 
intelligerctur.    Yeruntameu,  si  sensum  iUius  lori 
coiijicere  liceot  ex  eo  quod  immediate  sequitur  lo- 
cuni  simllem  Sancti  Lucee,  verisimile  est  verba  iUa 
dicta  csse  dc  ChrLstt  tmusfis^uratione,  qut»  dciicri- 
bitur  in  versibus  immediatc  scqunntibu»  (Luc.  \%. 
28-31) :   Facfum  e«/  aufem  pojtf  ktrc  verha  fere 
iliea  octo  et  assnmpsit  Petrum^  Jaeobuniy  et  Jokait-  ■ 
tier»,  et  ascemiit  in  tHontetn  ttt  oraret :  et  fneta 
e»t,  dum  oraret,  sjiccies   vultns  ^us    aitera,  ei 
eeafitwi  ejus  ailtus  el  re/ulgenx :  et  ecee,  dtto  tiri 
ioquebantur  cwn  ilio ;  eraut  aufcnt  Afose*  et  Eliat, 
visi  in  iHoJestatr.  Viderunt  ergo  Cbristmn  in  gloria 
et  majestate,  quemadmodnm  venturus  est.    Foidem 
hiittoria  etiara  a  S.  Matthaeo  (xvii,  1-6)  recitalur: 
Et  post  dies  9ex  assumit  Jesux  Pelrutn,  et  Jaco- 
bum,  e/  Joiiannem,  ete. :  ubi  apostoU  ilb  dicuntur 
timuisse  caide.     iVtquc  hoc  modo  complotura  est, 
nempc  per  motbim  visionia,  quod  Christus  promi- 
serat.     Fuisse  enim  vtsionem,  inferri  potest  ex  eo 
quod  dieit  Lucas  {ix-  3'i),  nempe,  Petnuu  et  qui 
cum  60  erant,  {rravatos  esse  somuo :  et  ex  Mattha») 
(xvii.  i>),  ubi  prfficepit  cis  Jcsus,  diceus,  neiaiui 
dixeritig  tistonem.     Uuicuuque  autem  loci  a  Bcza 


I 

I 


DB  RKGNO  TKNRRKARrM. 


463 


recttnti  sensus  sit,  arguTneutum  iude  certum  snmi  cap.  xuv. 
nou  potest,  ad  probandum,  quod  regnum  Dei  aute  r"    7~" 
diem  judicii  incepturum  sit.  q*tii.i.in™ 

Snnt  etiam  textu»  qiiidam  alii,  quos  citant  pon-  ti«n,|[!^!')^ 
Qficii  pr»  suprematu  Pnpje ;  ut,  quod  duo  gladii,  s«rip'"™™»-j 
qaos  babuerunt  apostoU,  significaut  f^ladium  spiri- 
tualcni  et  gludium  t(:m]Kiralcm,  quos  ambos  Petro 
dedi-Sjie  Christum  dicnnt ;  et,  quod  duorum  limii- 
narium  majus  Papam,  minas  Regem  si^iificat ;  cjui- 
bus  respondere  operae  pretium  uon  est.  Potuenmt 
ex  primo  versu  Bibliorum  Sacroram  «que  iiiferre, 
quod  perccelum  Papa,  per  ternun  llex  iutellipi'ndus; 
sit.  Non  est  enim  hoc  ratiocinari  ex  Scripturis 
Sacris,  sed  lascinre,  et  in  principes  insultare,  sicut 
facere  cccperunt  tunc,  quando  Pontifices  Romaui, 
mn^nitudinis  sutc,  ut  putnbant,  in  perpetuum  certi, 
Cbristiiuim  regcscouleuiptuilmbuerunt,  et  iu  coUa 
imperatorum  insultanti^,  illos  et  Scripturas  ipsas 
irridere  ausi  sunt  verliis  Psalmi  xc.  13:  *uper  as- 
pidem  et  haxilhcum  amlmia&is,  et  conctilcabis  leo- 
nem  et  drficoncm. 

Quod  ad  consecrandi  ritua  attinet,  etsi  magna 
eiparte  non  a  Scripturis,  sed  a  reotorum  ecclesise 
jndicio  dependeant ;  debent  taraen  rectores  illi  ta- 
lesritus  ordinare,  quales  actionis  ipsius  natnrnpos- 
tulat ;  nempe,  nt  ceremoniie,  verba,  gestus,  iion 
modo  siut  deccntcs,  sed  etiam  significantes,  vel  sal- 
tera  consecrationi  conformes.  Quando  Moses  (Esod. 
xl.)  tabemaculum,  altare,  et  utcnsilia  iUis  pcrtt- 
neiiti»  cousecravit,  oleo,  quod  Deus  iu  hunc  UHum 
fieri  jnssumt,  iUa  unxit,  et  sancta  factn  suut :  nihil 
consecratione  hac,  ad  fiiganda  phantasraata  con- 
jnratum  erat.  Idcm  Moses.  qui  summam  in  Israele 
habebat  potestatem,  fratrem  suum  Aaronem  sacer- 


4S4 


DK  RHGVO  TENKBRARVU. 


CAP.XLiv.  dotem  summmn  et  fiUos  cjus  coiisecrana,  la^it  iUw 
IV  in«>.ri'.'  "4"3)  uon  aqua  coujurata,  illosque  amicivit,  et  oleo 
•!""'■■*'"■"•    unxit ;  ct  ooiisccrati  sunt  administrandnni   comin 

ali  (uttrvtTi»       T-i  -  1  I  -  1 

nnm.nmi^L,  Domino,  utsacerdotes  ;  qua  decora  et  simpiexent 
«cftpuinnim.  ri,^,j(j(^tio^  gf  omatio,  autequum  eos  Doinino  pne- 

seiitaret.  Quaiido  rexSolomon,qui  summam  in 
raele  luibebat    potestalem,  templuia  consec 
(I  Ileg.  8),  cnnsistehat  coram  toto  c{i*tu   Israelis;' 
cui  cum  benedixiiiset,  Dco  gratiasrcddidit,  quod  iti 
animum  patri»  sui,  ut  templum  illud  a:dificiUTt. 
posiiiftsct,  quodque  sibi  ut  perficeret,  dedisset :  do 
iude  Di.'o  prccubatur,  priuio,  ut  domum  iUani,  qnaQ- 
quam  magnitudini  Dei  iufiDitEe  incoiigruam,  accep- 
taret,  ct  orationcs  ser\'orum  suorum,  qui    in  eo, 
vel,  si  alwentes  eswent,  conversi  versns  eam,  precs- 
reiitur,  exaudiret ;  postremo,  sacriiicium  obtulit;  et      ' 
domus  dedicata  «st.     NuUa  liic  erat  pompa ;  rcx,  | 
ubi  ante  erat,  ibi  constitit :  nuUa  oqua  eoujurata, 
ru(|ue  aspergex  ine,  neque  alia  verboriim  alio sensu 
(lictorum  iuepta  applicatio ;  sed  sermo  decens  « 
rationaUs,  rei  quam  agebat  eonsentaueus.     Quod 
S.  Johaiines  aquam  Jordani^,  aut  Philippus  aquain 
flumini^  iu  quo  Euimclium  bnptii'.avit,  conjuraWt, 
nu«quain  legimu.s  :  ncquc    quod  pa*itor  quisquam 
tempore  apostolorum,  salivam  siiam  nariiius  perso-      , 
ii!e  baptizauda;  apposuit,  dicens,  i»  odorem  xHarita-  flj 
tix  :  ubi  neque  ceremouia  illa  salivfe,  propter  im- 
munditiem,  ueque  applicatio  verburum  sacroruni, 
propter  levitatem,  autlioritnte  uUa  defendi  potest. 
Ad  probaudura,  quod  anim*  a  corporibus  sepa- 
ratas  Wvant  in  aternum,  uou  solum  aniina'  ulecto- 
rum,  gratia  speciali,  sed  etiam  rcproborum,  pro- 
prietate  essentise  humanx  adbxrente,  sunt  textos 
quldam,  qui  primo  intuitu  sufUcere  videri  posguDt 


I 


DB  RBGNO  TENBBRARVM. 


465 


Ut  primo,  verba  Soioraonis,  (Eccles.   xii.  7 ) :  c.\p.  xtiv. 
Spiri/us  redit  ad  Deum,  qiii  dedit  iUum.     Quse  n^  „„,  ^, 
verba  intcrnrctAtioiicm  hanc  pati  possuiit,  iiGmpe,  •>["ri<i»M"'* 

scirc  nemiiiem,  scd  Dcura  solum,  tipintn<)  homiitiii  n «mrr^M 

qiiid  devenit  at  quo  fprtnr.     Neque  eredcnduin  est  '^■f"'"""" 
anima-s  reproborum  rediread  Deum,  qui  ilias  dedit  _ 

Eiiain  idcm  Solomou,  (eod.  Ilb.  iir.  19-2] );  /dcirco 
unuJi  interitits  est  hominis  et  bexiifr^  ef  aqua  ii/ri- 
mqnc  conditio  :  sicul  moritur  homo,  et  iiier  mari- 
ttntur,  etc.  Qais  nodt  si  Tpiritm  ^fi/iorutn  Ad<ii» 
ascejidant  snrsum,  et  si  spirilm  jmnentorum  tte- 
scendtinl  deorsiim  ?  Locus  nlius  est,  Geii,  v,  24  ; 
ubi  de  Euocijo  dicitur :  Amhulatif  cum  Deo,  et  nun 
apparuit ;  t/uia  tulit  enm  Deuit :  ct,  Ilcb.  xi.  S^ 
Fide  f.nockus  translntufi  esty  ne  viderct  mortcm : 
et  non  invpniefxitur,  quia  tramlulit  ilhm  Dfiu. 
Qai  locus  immorLilitatem  corpons  nou  mitius:  pro- 
bat,  quani  niiiraie,  ct  probat  quoque  tnmiiUitiouem 
talem  pcculiarcm  csse  placcntibus  Deo,  dcpenden- 
tenique  iion  a  uatura,  scd  a  gratia.  Sed  contra,  quid 
reppondebimu.s  vcrbia  Solouionia,  (Ecclcs.  iil.  1 8-2 1 ): 
Dixi  in  cordc  iHvo  tle  fiiiis  homtmim,  «t  probttret 
eos  Dens,  ei  ostenthret  similes  esse  bestiis:  idcirco 
vnuH  intfrittiM  est  fiomiiiis  t't  Jumentorum,  etc  : 
simiiiter  sfjirant  omnia.  et  nikH  ka/trt  koino  Ju- 
menio  amplins,  efe.  Quibus  verbis  immortalitas 
animie  per  naturam  negatur,  per  f^mtiam  non  ne- 
gatar.  Eccles.  iv.  2.  :i :  f.atidari  tnay;is  mortitos, 
qttam  vir>frnfes:  pfjeficiorem  ittrogue  Jtidiravi,  qni 
necdum  natus  est,  nec  vitHt  mata  qiitE  sub  so/e  ji- 
nnt.  Scnno  hic,  si  felicior  sit  qui  nou  cst  natus, 
quam  qui  Ktema  fcltcitatc  fruitnr,  dnrus  esset. 
Uiirsus,  liccles.  ix.  5  :  Vitenles  scinnt  sf  esse  tno- 
riiuros ;  mortui  vero  mliH  norerunt  amplius,  nec 
VOL.  III.  II  U 


4« 


OB  REQNO  TltNRnRARrM. 


AP.  KUV. 


Itc  trnAiaia 


Hsor  nnti  rwu 
NcripUitmriiiB. 


kabeat  tdtra  titercedem :   id  quod  de  bominibi 
mortuis,  ante  resarrectionem  rorponim  suoran, 
■pirttn.iihut     manifestum  est :  verum  si  iutellig-ntur   de  iiuii  ' 
talitate  electoniu»  post  diem  judiiui,  verum  uoii'-- 

Locua  ulius,  qui  vtdeturfaeere  pro  tmmortalitate 
animne  naturali,  illc  est,  ubi  Servator  noster  Abtv 
hamum,  Isaaciim,  et  Jacobnm  nvere  afHrmat.  Ad 
quod  resiKindeo ;  vivere  quidem,  non  tamen  ai 
ged  quatenus  promissioue  Del  vitse  seteniae  et 
Burgendi  certi  sunt;  id  est,  scripti  sunt  libra  Tiu*, 
vivuntqne  eo  sensu  quo  Adamus  eo  die  mortum 
erat,  quo  de  fructu  vetito  gustavit.  A  quibnsdaio 
etiam  pro  Immortalitate  anim%  odducittir  id  qnod 
ii]  Novo  Testameuto  narraturde  Divite  et  Lazaro; 
Mid  iiarratio  illa,  quia  parabola  est,  iiibll  probat- 
Pneterea  addo,  quod  ncfjue  lU  Scriptura  Sat-ra,  ue- 
que  in  Litui^ia  nostra,  vox  illa  anima  iiamortalU 
omnino  inveuitur. 

Sunt  autem  Testamenti  Novi  loea  quicdam 
quas  videntur  immortalitatem  attnbuere  ctiaiu  r^ 
probis.  Manifeste  enim  dicitur,  quodresnrgeutad 
judicium  ultimuin,  atque  inile  ibunt  migncm  trter' 
niirn,  cruciittNn  a-tcrnos,  fHi^Nds  eptcnias,  quodqnr 
in  illis  cermiH  conHcientite  Nmfjuam  morictar  :  quie 
omnia  intelligi  volunt  plurimi  per  ttternam  mor- 
tem.  Mihi  vero  tiiinis  durum  videtur  de  Deo  dicere, 
qiii  pater  est  miscrieordiarum,  qni  facit  iii  coelo  et 
in  terra  quic(]Utd  vult,  in  cujiis  mnnibus  sunt  conln 
hominum  omnium,  qui  iu  hominibus  operatur  tum 
fiiccre  tnm  velle,  et  sine  cujus  grntia  libera  nemo 
hahet  neque  hiclinatioueni  ad  Iwnum  neque  resi-^ 
pificentiain  n  nialo,  quod  peccata  homiuum  cniria- 
tibus  extreinis,  mnjoribus  quam  quii^quam  imagi- 
nari  potcst,  et  stiie  line  temporis,   punire  velit. 


taiu 

■di 


t 


11»  RRQMn  TRNKBRARrM. 


467 


Videnraus  ergo,  per  jgncm  leternum  qaid  aliud  sig-  cap.  xliv. 
nifieari  possit.  Guanqnam  eiiim  lcgimus  resurrec-  j^  wwhri»" 
luros  esse  fideles  eum  eoriwribus  Bpiritualibns  et  •pinituiiim. 
gionosis,  et  victuros  m  aiternum,  nec  conieneiites,  ii™.™.,,r«i« 
neque  bibentes,  et  sine  matrimouio ;  nou  tameii  '""'""'"'"'■ 
idem  legimus  de  reprobis,  sed  legimus  quod  mo- 
rieutur  tterum  et  morte  secumla,  qiue  aeterna  erit ; 
cui  morti  secundiE,  id  quod  dicitur  de  igne  et  cru- 
ciatibus  leteruis  et  de  verme  conscientiie,  non  coii- 
tradicit.  [taque  leternum,  in  illis  locls  idem  vi- 
detur  significare,  ijuod  usqne  adjinem-  .leettli.  Se- 
euJum  autem  Latinis  idem  non  cst,  quod  (Jriecis 
aiuv.  Xeque  tieeubuu  ]uital>aut  .)udH>i  spatiuni,  ut 
Romani,  ceulum  atinorum,  quod  est  hominis  ac^-um 
in  quo  uemo  sit  qui  vixerat  in  seculo  antecedeule  j 
sedicvura  a?stininbant  n;tatem  niundi ;  nimirum,  ut 
esset  ievuraimumaereationead  diluviuui :  alterura 
a  dihiviu  usque  ad  coufiagratiouem  uiuudi,  in  ad- 
veutu  Messia* ;  tertium  nb  adventu  Messia;  in  aiter- 
oum  ;  ita  ut  ffivnm  hoc  tcrtiura  diccudnm  wit  a^nim 
teporum,  «iwr  aiiurwv.  Et  sic  reprobi,  usquc  ad 
fiaeui  hujus  asvi,  id  est,  bujus  mundi,  puuiri  pos- 
8unt  usque  ad  mortem  secundam  j  quae  poena  prop- 
ter  eam  causam  anii'ioc  diei  poteat.  Nam  S.  Paulus 
de  resurrectione  loquens  (l  Cor.  15),  intelligit  so- 
lam  rcsurrectionem  ad  vitjim  {ctcrnam,  non  ad 
letentam  pcenam.  Corpus,  luquit  (vers.  42-44),  «c- 
minafiir  in  eorrnpthne,  SHrget  iu  ineorruptione  : 
semiHOtur  in  i<im>bilitate,  iurget  in  gloria ;  **•- 
mimitur  in  injinuitdtr,  siirget  in  virtute ;  setni- 
natur  corpsji  auimalr,  nurget  corpus  spirit«4tle. 
Nlhil  horum  dc  reprobis  dici  potest.  Similiter  eum 
dc  resurrrctioiie  loquitur  CHiristus  (Luc.  xx.  .14-36), 
solnm  intelligit  resurrectiouem  ad  vitam  sternam : 

H  H3 


4«8 


IIB  RRONO  TBXBBRAnCM. 


CAP.xLiT.y?/"  Anjus  seculi  nuhHitt,  fit tratluTifttr  ad  nitptiiu: 

n-  troKbh.  ifii  ^ro,  qui  digni  fiabvhuntur  necHlo  illo  et  rc- 

'^i!.'!r!'.?T  ^"rrectione  ex  morfMis,  ueffue  nube?tt,    neque  lin' 
«oa»  nui  Hria  cput  fixorcx,  fteque  euim    uitra   mori    poterHst ; 

wt|i>inniin.  ^^^^^f^g  enim  angelis  suiil,  et  jUii  Kunt  Dei,  cnm 

^k  siutjiiii  resurreettotiis.     In  qiiibus  verhU  notaoda 

^^H  tria  sunt,  iirimuin,  qtiod  tetnpus  u»que  ad  resnrec- 

^^H  tiotiem  apiK')l.its(!pulum  unuui :  tempus  autcm  post 

^^H  restirrectionem  appellat  seculum  aitenitn.     Secnu- 

^^H  dom,  quod  distinguit  inter  filios  mandi  haj  us,  et  fi- 

^^H  liosmundi  venturi;  eoquodfilii  mundi  veiituri,  mori 

^^^1  itentmnon  poivinnt,  inuuens  reprobos  itcrum  mori' 

^^H  turos  e^.    Tertium,  quod  filios  hujus  mundi  di|:- 

^^H  uos  iion  dicit  esae  re^urrectioue  a  mortuis,  et  quod 

^^^r  filii    Dei  ideo  tcquxilea  cniut  ntisrcli!;,  quin  sunt  filii 

^^^L  resurrcctionis;  ex  quo  scquitur,  rcprobos  resurrec- 

^^H  tnros  omnino  non  e^e  prscterquam  ad  mortem  se- 

^^H  cundiim  ;   filii  euim  resurrectionis  filii   Dei   soli 
^^H  ^d 

^^H  Doctrinfc  huic  de  animarum  separatarum  feterV^ 

^^H  nitate  naturali  superstruitur,  ut  aute  dictum  est, 

^^H  dnctrinn  pur^torii.     Snpposito  enim,  quod  rita 

^^1  fftcrun  fidelium  solorum  sit,  et  per  ^atiara.  seqni- 

^^^-  tur  imuiortulitem  nullam  essc  posiic  uute  re^iuireCv^ 

^^^1  tiouem.     Loca  ScripturEe  canouiea;,  quie  citat  pn^^ 

^r  pur^atorio  Rellarminus,  sunt  primo,  quod  Dand 

^^^K  pro  Saiilo  et  Jonatliauo  jejunnrct  {*2  Sam.  i.  12): 

^^H  et  rursus  (2  Sam.  iii.  35),  quod  jejunaret  proptcr     i 

^^H  mortcm  Abneri.    Jejuuium  hoc  Davidis  pro  fine     ■ 

^^H  ImbuiRse  diclt,  bonum  oliquod  ilUs  post  mortem  eo-^l 

^^H  nnn  a  Deo  impetrandum.    CXn*  autcm  *  Qitia,  ciini      ' 

^^^1  pro  8U0  ipsins  filio  «^otaiite  jcjuna])at  (2  Sam. 

^^H  xii,  l(i),  po.'«tqtmm  intcllcxit  mortuum  illum  esse, 

^^H  cibum  sumi>sit.     Deinde  arguit  sic ;  (|Uoniam  aiii- 


llit   REGNO  TP.NEBn,\RUM. 


409 


ina  existit  separata  a  mrpore,  Tieqae  per  jpjuntQm  cap.  xi.tv. 
impftmri  quicquam  jwtcst  animis,  qiije  jam  sunt  iii     "'  '  .' 
cielo  vel  iti  iiiferuo  ;  seqititur  quasdatn  essc  uiumas,  >pMi<ini>bu. 
qn«;  neque  iu  cculo  Buot,  iiequc  lu  iurenio ;  ct  pro-  ?i,','°mT^i« 
iude,  debere  eas  esse  iii  ttTtio  aliquo  loco,  id  cst,  *'<"p''^"*^ 
iu  purgatorio.      Sed  negaudum  est,  quod  assumit, 
Davidera  ideo  jejuiia^se,  ut  aliquid  Saulo  et  Jona- 
thauo  impetmrct.     Munifestuni  enim  est,  cercmo- 
nios  uftitnta-s  planii^ciidi  ct  jcjunaiidi  iu  moiii-  qtii- 
dem  coruin,  quorum  vila  plaiigcntibus  (Liuinowi 
aut  iuutilis  erat,  honoris  tantum  nausa  adhiberi ; 
io  morte  autem  amicorum  et  necessarioruiu,  luc- 
tum  esse  nou  litauiam.      Itaque  David  Saulum  et 
Jonatlianum  jejunio  suo  honoravit:  in  morbu  au- 
tem  proprii  fiIii,jejuuio  et  precibus  conatus  est  im- 
petrare  a  Dco  ut  con\alesceret ;  quod  cum  impe- 
trare  non  putuic,  jcjuuarc  desiit. 

In  «ctcris  locis  qua;  citat  Tciitameuti  Vetenj*,  uu 
color  quidem  probationis  ullu.s  est.  Ubicunquc 
dicitur  iguix,J'urorj  ustio,  purgatio,  muatiafio,  si 
modo  Patrum  aliquis  verba  illa  ad  doctrinam  pur- 
gratorii  in  coucione  applicavit,  utuntur  illis  Ponti- 
fieii  iit  totidem  argumeutis  pru  purgatorio.  Quod 
dicit  David  (Psal.xxxvii.  I):  Domiite,  ne  iujurore 
ttto  nrguus  me,  neque  »'«  ira  tna  corripias  mt! ; 
quid  boc  utl  purgatorium,  iiisi  Augustinus  furorein 
cunipurus!^'!,  pra^dican?),  igni  Gchcnnai,  ct  iram  igui 
purgaturii  r  Et  (juid  ud  purgatorium  attiuct  quod 
dicitur  (l*sal.  Ixv.  12):  TransirititHx  per  i^HeiH  et 
aqHam  ;  et  eduxisti  hos  in  rtj^rigerium  P  Texti- 
bus  hajusmodi  utuutur  doctores  uou  logice  iu  scr- 
moiiibus  et  expositiouibus,  sed  rbctorice. 

Citat  ctinin  loca  nliqua  Tcstamcuti  Novi  rxpli- 
catu  diftieiliora,  uC  Matlh.  xii.  3'J :  qHieunque  dix 


470 


IIR   RRUNO  TRNBRRARUM. 


ip.  xuii.  crit  verhttm  aonfra  FiliNtn  kominift,  remitielur  €%: 
qui  autem  dixerit  contra  Spiritum  SaHetuai,  mn 
remitteitir  ei,  neqnt'  in  hoc  seeuio,  neque  inJutKro.t 


•  Mwbrit 
niulibni 

tiou  IJtide  iiifert  Bellaruuuu^  purgatoriumos.ce  secnlofli 
futurum. 


Seculum  autem  futunmi  illud  est,(juo 
mcepcuntm  est  u  d\e  judicii.    Tiirie  autem  porga* 
toriuni  nullum  fore,  coiisentiaut  omncs.    Quider^ 
gigiiificanl  vcrbaillaScrvatoris  uostri  ?  Nescioqtii- 
(icm  ;  scio  uutcm  quod  imu  siiguificuiit  purf^torium. 
Mauiffstum  cst  Spiritura  Saitctum,  tcrtiam  perso-f 
uatn  Trinitatis,  mis&um  esse  Paracletnm,  co  ftne,  at 
ecclesiie  usquo  ad  finei»  muudi  assisteret  ;  nt  jwo- 
indc,  blasphemaro  iii  Spiritum  Sanctum  non  impro- 
pric  diei  i>oRse  blas])hcmnrc  in  ecclesiam.     Videtur 
et^i  hoc  loco  Sen'ator  iioster  suam  ipsius  tti  pec- 
cfltis  coiidonaiidis  leititateiu  tl  facilitaten)  co!D{ia- 
rare  cum  severitale  pastorum  ecclcsiie   ei^a  illos, 
qui  authoritatem  eorum  spiriEualem  pan'i  facerent : 
tauquam  dixigset,  "  Vos,  qui  potcstatem  meam  a&- 
peniamini,  vos,  qui  nie  cnicifixistiR,  quotie»  vos  pce- 
nitebit,  et  ad  me  per  resipiscentiam  convertciaiui, 
misericordiam  meam  seiitietis ;  quod  si  potcstatc-in 
eoruro,  qui  vos  postliac  docebunt  iuvirtute  Spiritiu 
Sancti,  iiegabitis,  erunt  illi  iuexorabiles,  neqne  in 
hnc  mundo  vobis  ignoscent,  ^d  siue  absolutione 
puiiieudas  relinqueul,  quantum  iii  illisest,  in  st^culo 
ftituro."    Atque  ita  verba  ilU  Sen-atoris  nostri  pro  M 
pr^dictionc  sive  projdietia  sumi  {losiiunt  scvcritatis 
hominum  ccclL-siasticorum  iu  rcguo  Poutificis  Ro-  _ 
mani.     Citat  pnttcrca  verba  S.  Pauli  (l  Cor.  xv.  1 
'29) :   alioqui  (juid /acient,  qui  baptisautar  pro 
mortuix,  si  oimtino  mortut  non  restirs^ant  ?       Vt  et 
f/tiiti  hapiiztiHtttr  etittm  pro  illis  ?     Sed  iiihil  dici- 
tur  de  purgatorio.      Inferri  quidcin  liiiic  potcst. 


nP,  RBGNO  TENeBRARtJM. 


4-1 


fiii^'  tcDipore  S.  Pauli  consuetudiiicm  baptizandi  t:\r.  xuv* 
pro  mortuis  homines  fideles,  pro  seipsis  aiite  bap-  ,^"^^,.^ 
tizntos  ;  sicut  hixlie  fideles  quasi   tidejnssores   iii  ■i-iri"--!!»"" 
baptii^mo  sp  faciuut  pro  fide  fntura  tnfantam,  qui  ti«,.<Kn.rrru 
uoiidum  fidei  suot  capaees.     Sic  enim  fidelea  tuuc»  ^'*p'"™"™ 
pro  mortai.>i  baptizati,  in  se  susceperuut  quod  in 
resurrertione  Qiristnm  sequereutur.     Sed   nibil 
inde  inferri  pntest  ad  probandum  pnrgatorium,  ue- 
que  ad  probandnm  cpiud  nnimis  a  corporibus  sepa- 
rntis,  aut  nnimac  Lazari  per  quatuur  iHos  dics  qui- 
bus  mortuui)  mansit,  \ov.us  nliquis  dcbcalur.     Deus 
euim,  q«i  vitam  pulvisculo  dare  potuit,  ctiam  mor- 
tuo  potest  reddere. 

Locus  alter  est  I  Cor.  iil.  )  b,  nbi  dicitur  de  iis  qui 
super  fnndamentum  lisna,  foenum,  stipulam,  super- 
ledificant,  quod  opus  eorum  peribit,  ipsi  tamen  sal- 
vabuntur,  sed  g/iasi  per  iffnem.  Igiiem  hunc, 
ignem  purgatorii  esse  vult  Rellamiinus.  Sed  re- 
spousum  unte  pst,  verba  ]mc  alludere  ad  vcrba 
Zachnriie  xiii.  9 :  dHcani  tcrtiam  parfnii  per  ig- 
nrt»,ft  uramcos  .ucut  uritnrftr^ciititmt  ciprobaho 
eoit  xicut  probntur  aiiritm  :  ct  dicta  essc  de  adventu 
Christi  in  potestate  et  glorio,  id  est,  de  die  jadicii 
et  pnesentis  mundi  conflafrratione. 

Bx  loco  citato,  (I  Cor.  xv.  29.),  debaptismo  pro 
mortuift,  infert  etinm  orntionem  pro  mortuis  non 
inutilem  cssc,  et  inde  nirsus  essc  infert  igncm  ali- 
qucm  pni^torii.  Scd  nentnim  recte.  l)e  midds 
enim  voels  haptismi  sigiiificatiouibus,  illam  impri- 
mis  comprobat,  ubi  sumitur  pro  pa^nitcntia  ;  ct  sic 
baptizari  bomincs,  quaudojcjunant.oraut,  ctfaciuut 
elcemosynam.  Scd  significatio  illa  baptismi  neqve 
in  Scripturn  usquam  apparet,  nequc  iu  usu  communi 
ciyiiscunque  liugu^.     Vo.\  baptismHS  usur|ialrt  cst 


472 


DK  RBGNO  TBNEBRARUM. 


UDWMtifvru 
vtufplinuuM- 


AP.xuv.  (Marc.  \.  38,  ct  Luc.  xii.  50.)  pro  iinmcrsione  in 
sai]|^uiu«m  ;  ut  Christus  iu  cruce  baptizattis  est,  et 
apostoli  ejus  martyrt's.  Sed  oratlo,  jpjuiiiuni,  e( 
eleemosynn,  qu!«t  rommniie  habeiit  cuui  iininCT'- 
monet  Quod  Johaunes  Uaptista  dicit  dc  Christo, 
(Matth.  m.  II):  ipse  ms  bapthahil  *'«  Spiritu 
Sancto  et  if^»p,  non  ad  purgatorium  pertiiiet,  sed 
fld  ea  qui  dicuntur  Actor.  ii.  3 :  et  upparuerHnl  ilim 
dittpertilee  lirtgtne  lamquam  igttis:  nimirum  quod 
prophetavit  Johannes  Baptista  Matth.  iii.  1 1,  coin- 
pletuni  erat  Aetor.  ii.  3. 

liaptismi  pro  mortuis  iuterpretationem  aliam  ad- 
fert,  nempe,  eandem  quam  ego  supru  addu:ki  ut 
vensitnillimam  :  et  coucludit  inde  precationis  pi 
mortuis  utihtatem.  Sitjoidem  enim  in  regnut 
ChriKti  recipi  |>ost  rcsurreetloiiem  possunt  illi,  qc 
Domeu  Clinsti  non  audienint,  nut  iii  eum  uon 
didenint ;  invtile  non  esset  ut  enrum  amici  pro  illis 
pn'eareiitur.  Atqui  eoncesso  fieri  posse,  nt  ad  pre- 
ces  fidelium  aliquns  eorum  convertat  Deus,  quibuSj 
evangelium  inauditum  fuerat,  quique  proiude  Chru 
tnm  rejecisse  non  potneront ;  qnndque  charitas 
orantinm  pro  illis  reprehendi  non  possit :  nihil  ta- 
mm  facit  hoc  pro  pnrpatorio.  Alind  enim  est  re- 
surgerc  u  niortc  ad  vitain,  aliud  resurgcre  a  purga- 
torjo  ad  vitam.  Est  ciiim  hoc  rcsurgere  a  vita  ad 
vitam,  nempe,  a  vita  misera  ad  vitam  felirem. 

Locns  quartus  est  Mattb.  v.  25,  20  ;  Eitto  con- 
aenticTt»  adterxario  ttto  cilo,  dittn  es  iu  tia  cum  co : 
ne  forle  tradat  te  adnertarius  judieij  et  Juiicx 
iradat  te  viiniHtro,  Pt  in  carreret/i  mittaris:  Ami 
tiica  iibi,nott  exifs  inde, douec reddds notissitntini^ 
tjtiiulruutou.  lu  qua  alieguria,  qui  proxiuiuni  hesit, 
eat  peccator  ijmlvx  idemque  udrersariHtt^atx  Deus: 


DE  RBGNO  TENEQRARUM. 


473 


via  cst  vita  praseus  ;  rarcer  t^t  scpulchniiii,«nilecAP.XLiv. 
ad  vitiim  iBternam  iiou  rrsurget  pccdator,  scd  ad  ^^^^^^ 
BCRundam  wortem,  nisi  prius  reddideric  nltimnm  •i-nt-»*"* 
quadrtintem,  vel  pro  eo  possioite   sun   retldident  u.iud  q.«  rt<.-u 
CbriMtuB.     Itaque  verba  litfc  ad  purgatorium  uiUil  *""i"""^""' 
perliiicut. 

Locus  qnintns  est  Matth.  v.  22 :  E^o  aatem  di- 
eo  rahix,  qiti/i  omnis  qtu  ira.ieifiif\frntn  ino,  reus 
erit  jiidteio  :  qvi  autem  dixerii/ralri  ttao,  Raca, 
reiift  erif  concilio  :  tjiii  autem  dijtcrit^jnfue :  rem 
erif  Gehemite  iguis.  A  quibus  verbis  tria  esse  in- 
fert  genera  pecratorum,  et  tria  genera  ptEnarum ; 
peccati  genus  ultimuni  tnntum  iu  Gehcnnn  punien- 
duni  esse  dicens ;  etproiude,  pcccatoruui  uuimrum 
pteuas  dari  dchcre  tu  purgutoriu.  Cujus  argamenti 
vim  uullam  vidco.  Num  curtse  crunt  diversa:,  post 
mortem,  ad  criininum  diversas  species  distiiiguen- 
das,  sicut  erant  in  Juda;a,  tribunal  Judieum,  et 
eongistorium  seniorum  9  Nonne  judicium  omne 
erit*ChriBti  ct  apostolonim  :  Itaqne  nd  explicati- 
onem  hujiis  loci  debemui<  illnm,  iion  M)Htaric  oon- 
siderare,  sed  coujunetim  cuiu  verbis  qnte  anlcce- 
dunt,  et  subiiequuntur.  Servatur  noster  in  lioc 
capitc  iuterprctatur  tcgem  Mosaicam ;  quam  JudEei 
tunc  implcsscsi;  existimabant,  si  senstttu  vcrliorum 
gruutmaticum  uon  trausgrciist  crant,  quimquam 
contra  sententiam  legis  feeissent,  et  iiitentionetn 
legislatoris.  Itaque  cum  prieoeptum  sextum  violari 
non  putarent,  uisi  homiiiein  quis  iuterfetusset,  ne- 
quc  septimum,  niiii  quando  quiR  cum  mulierc  non 
uxore  sua  concubuissct,  Sen-Htornostcr  illns  docct, 
eliam  fratri  irasci  sine  causa  jnsta  hoinicidinm  esse. 
"  .^udivistis,  inquii,  In  leye  Mosaica,  non  oecidex, 
el  quicunque  occidct  coudcmuabitur  curaiu  judici- 


474 


UK  RIIG\'a  TKNEURARIIU. 


CAf.  xLiv.  bus ;  sed  cgo  dico  vobis,  fmtri  Birie  cftnsa  imsd, 

oTteZkh'  ^®^  tlicere  ei  rara  ve\Jtitne,  homiciciiuni  esse,  pa- 

»pirtia>iii>r»  niendumque  lu  die  judicii  et  sessione  Christi  a|HM{- 

umnMiMta  tolorumque,  igne  Gehenme."    Non  ergo  utitur  illis 

&(Si>4>.Rnmi.  ygpjjjj^   cinistus  atl  distiucrtionem   curiarum,    aut 

crimimim,  nut  pienarutn;  aed  ut  ostenderet  dam- 

^^K  naiidura    csse  quicuuque  fmtrem  .sunm    livdendi 

^^^  cousilium  iiiirct,  nut  voluntatein  id  faciendi  liaberct 

^^^  Ncque  «rgo  locu»  hic  od  purgatorium  trausduci 

^^H  pot{Si't. 

^^H  Locus  sextus  est  liuc.  xvi.  6  :  Facite  cobis  ami- 

^^H  CM  fle  maniTnonn  tNi^tutfitis  ;  ut,  cuiu  defecetiti*t 

^^V  recipiant  ros  in  ^utcrna  fafH^rnaeula.       Ex  qoo 

^L  textu  prohari  putat  posse  iwtocutiotipui  xaHctorum, 

^^H  Seusui^  tameu  Inei  manifestus  hic  e^  ;  ut  divitiarum 

^^H  ncHtrnrnm  usuiii  distribuendu  paui>eribus,  ncquira- 

^^H  mus  iDorum  prect^»  pro  nobisdum  in  tcrra  vivimas. 
^^H  Sepiimus   est  Luc.  Ti\\\\.  43  :    MemcHto    mei, 

^^H  Domine,  citm  ccitcris  in  regaum  (uum.     Ez  qoo 

^^H  scqui  dicit,  essc  peecutorum   reniis.siDnem,   etiam 

^^H  post  vitnin  hanc.     Scd  i!t>ugequentia  bona  uon  e$t. 

^^H  Nam  Servator  noster  pe<^caia  ejus  tuuc  illi  remiat, 

^^H  cum  loqueretur ;    resuscitatams  illum  ad  vitaui 

^^H  GPternam  in  die  judicii. 

^^H  IjOoub   octavus  est  Aet.  ii.  *i4,    ubi  de  Christo 

^^M  dlcit  S.  PctruB,  quod  Deus  iUum  sHxdtitrit,  soluiis 

^^1  dolorihus  iitferiti,  ju^cta  qiiod  impossibite  erat  te- 

^^M  neri  illum  ab  eo.     Rx  quo  loco  iuferri  posse  putat 

^^1  descendisse  Christum  in  purgatorium,  ut  nnimas  iu 

^^K  co  cxistentcsacrueiatibussuissolveret;  cum  taiueti 

^^H  verba  manifcstissime  significeut,  illum,  qui  tKjlutus 

^^H  dicitiu',  quique  a  morte  vel  sepidohFu   tencn  uon 

^^H  potuit,  fuisse   ipsum  Chri!<>tum,  nou    auimos  quse 

^^H  ermit  iu  put^ulorio. 


UH  RBONO  TENBBRARIIM. 


475 


» 


I 


CAPUT  XLV. 

DE  l}.1^MON0LOGIA   IIT  KCLIQUIIS  .^LIIS  niiLtCIUNUH 
E-ttlNtCAItlJM. 

QuouoDO  ab  objectJs  vi&ibilibus,  tom  in  liuea  di-  cap.  xt.v. 
recta,  tum  iu  reflcxa  et  rcfractn,  producaiitur  in  [^,,ia,„„n^ 
boininibtti)  pbanta^niata,  sive  ipsorum  objectomm  STl.'^"^!!!!"™ 
imagiues,  dictiim  supra  est  capite  prinio  et  sccund<j.  •fi»'*^'^- 
Quod  cutn  ignoi-arent  philosophi  veteres,  ct  muttu 
niagis  illorum  teraporum  bumlues  alii,  qui,  ne^lcctis 
scientiis,  studebaiit  tantum  diviliis  vel  actiuireiulis 
vel    frueudis:    senteiitins   eorum,  qui  vocabantur 
philosophi,  neccssarin  sequebantur,  uon  pensitantcs 
rationes,  sed  verha  tantuni  aocipientes,  more  eorura 
qui  ad  oscitntionem  nlioriini  oscitant  et  ipRi.     Fbi- 
losophorum  auteui  alii  phunta.smnta  illa,  quia  uon 
permauebaut  sed  evauescebant,  iminaterialia,    in- 
cor]iorca,  forinas  sine  materia,  colorem  et  figiinuii 
«ne  corjwre  colorato  etfigurato  esse  existimabant ; 
et  qiue  corpora  aereainduere  quaai  vestem  possent, 
quoties  ocidis  humauis  videri  vellcnt :  olii  autem 
corpora  ea  esse  dicebaut,  et  auimata,  sed  facta  ex 
aere,  aliave  sobtiliore  maleria,  quam,  cum  videri 
vellent,  condensabant.    In  hoc  autem  consenserunt 
omnes,  quud  esseiit  (/«rw^/iw ;  iioi)  ininus  iiiepte, 
qnam  si  quos  vidcut  iu  somuiis  huiuiucs  dcfiLucto«, 
nuimas  eoruiii  houiiuum  csse  dicereut,  quos  autc 
vivos  viderani;  vel  quam  »i  formas  suas  in  speculo 
visas  nuinin.s  suas,  vel  »teMu»  in  aqua  visas  stellarum 
anima»  nppellarent.    Itera,  (quod  ncce»snrio  seque- 
batur),  phantasmata  qmedam  ita  nietueraut,  quasi 
qna-  juvutidi  et  noccndi  ])oteiitium  ^iiie  liniitc  ha- 
bercnt.  Potentiacnini  iucognita  pro  iufinita  haberi 


476 


I)B  RRGXO  TBNKBRABUM. 


fl%  M  irtigulia 
dlii  rvtiinaiiuia 

ftlllliOMUUl. 


CAP.XLV.  solet  vdI^o  inipertto.  Metiisautem  hic  iinperitnrDtn 
hoioiimm,  rectoribtts  ctvitatuinoccasioiiem  prabuil 
coiistituendi  artem  quaudHin  (licmouofogitri  iitiam 
dixermit  rcligiouem,  tit  ea  via  metuin  ciWtim  rege- 
rentad  parem  pubticam.  Dtrtnonia  itaque  distinx- 
enmt  ia  booa  et  mala ;  iit  iUis  ad  legiim  observa- 
tionem  stimularetitur  civcs,  his  ab  carum  vialatione 
retincrentur. 

Deemonei  autem  qua;  rcs  e»6eiit,  satis  constat 
tum  ex  Theogonia  He^odi,  tum  ex  aliis  GrfeconuB 
poetis  antiquissimis,  tum  etiam  ex  historiis. 

Seripta  autem  sua  simnl  cum  Uu^ua  GnBca,  per 
victorias  et  colonias  snas,  commmiicarunt  Gned 
Asm,  /Vjgypti,  et  Itahs  populis ;  atque  inde  tltr- 
jrtONoto^(tf/«,sive,  utloquiturS.  Paulua  (iTim.iv.  I), 
ihrtritum  tlr  (fwmnniis  Judaiontm  uon  pnuci.  tam 
qui  iii  ip!<a  Juda^a,  tum  qui  iu  Alcxmidriii  uliiitque 
locis  dispersi  erant,  imbibcnmt-  Nomen  tainro 
titrmonii  iion,  ut  Grseci,  spiritibus  omiiilms,  boDis 
et  malis,  promiscue  trihuenint,  sed  mahs  tnntam; 
deFmoncm  bouum,  spiritum  Uei  nppellaiites  ;  et 
eos  qui  «ipiritum  bonum  habcbant,  prupbetas  no- 
minaveniiit.  Bounm  denique  singTilare  et  exeellens 
onino,  pro  spiritti  Dei  hahuenint,  et  malum  nmne 
egregiiim,  dttmuttimu  vt  atcodtemonetti  vocaverunt 
Dientoniacos  ergo  dixcruut  illos.  quos  nos  furiosos, 
in.saiios,  lunaticos,  vel  epilepticoe ;  atque  etiaa 
illos,  qui  ea  loquebantiir  qiue  intellig-i  noii  potcraut. 
Etiam  hoiuiiiem  immundum  habere  (lieebant  spirt- 
ttim  immiinduin  ;  et  huiniuem  mutum  hal^erein  $e 
darniomum  mutum.  Itaque  tle  Johauue  Baptista, 
quia  singulari  modo  jejunabat,  dixcrunt  (^Mattli.  xi. 
18.)  quod  habebat  ifieiiioitium ;  et  de  Servatore 
nostro,  quia  dixit  (Joh.  viii.  51),  ^ui  tiu-a  dicta 


DR  RBGNa  TRNRBBABUM. 


477 


funtodiet,  tion  vitlebit  laorlem  tti  Oftermtm,  dixcrnnt  cap.  x  lv. 

(vers.  52.)»  ttune  gcimus  te  damouiutn  Artirrp;^^^^'^^ 

ihrahimtts  mortuuit  ext,  ef  tu  dictK,  Jti  t/uis  sermo-^^'^'*H'»» 

'»p/»   mcum  servavent,  nou  f^ttstabit   mortem    rn*ihn(««™L 

tr-teritum.      Rursus,   cura  dixisaet    (Joii.  vii.  20), 

qiuid  xiudereal  Hlttm  ittterimere,  respondit  turba, 

dicens,  dfemonitm  knhes  ;   quiit  tc  niudet  interi- 

mereF  Manifestum  hinc  est,  Judieos  in  eadem,  co 

lempure,  opiiiioue  fulstre  cuin  Gr(ccis>  uempt*  phuu- 

tasinatn  noii  enme  idola  ecrebri,  scd  resperseex- 

^Ustente»,  nec  dependere  ab  imaginntione. 

^m     Doctrina  biec  (objtcient  ahqui)  si  vera  non  sit, 

Bqaare  coutrariam  non  docuit  Christus .'  Imo,  quare 

^ppse  formb  loqueudi  hujusmudi  utitur,  quae  doetri- 

r     nam  illam  videntur  confirmare  r    Ad  quod  respon- 

deo,   primo,  ubi  Christus   dicit   (Luc.  xxiv,  39)  : 

j      Spiritum  uort  hal>ere  carnem  et  ossa :  ctsi  spiritus 

essc  liffirmct,  illus  tameu  corporeos  cssc  non  ucgnt. 

Item,  ubi  S.  Paulus  (1  Cor.  xv.  44.)  dicitdeclectis, 

I      quod  resurt^ent  corpQra  spiritHuHa^  naturam  api- 

rituum  ai^noscit,  sed  corpoream.  Aer  eiiim  alifeque 

res  multxe,  etsi  non  sint  ncque  caro  neque  ossa, 

neque  res  ulla  cras&a  oeulis  discernenda,  cor|iora 

tamen  snnt.     Caiterum  cum  Servator  noster  d^- 

mofiio  imperat  ex  hominc  cxirc,  si  per  dojmotiium 

intelligendus  sit  morbus  aliquis,  ut  phrcncsis,  et 

epilepsis,  vel  spiritus  corporeus,  nonne  sermo  ille 

iraproprius  cst  5    Morbine  nudiunt  r    Aut  potcst 

esse  iu  carue  vel  ussc,  rcplcto  jnm  autc  spiritibus 

vitalibus  et  auimalibus,  spiritus  alius  corporeus  ? 

Nouae  ergo  ^piritus  quidam  sunt,  qui  neqoe  cor- 

pora  suut  neque  pliantasniata  ?  Ilespondeo,  sermo- 

nem  Servatoris  uostrt,  phrenesim  vel  morbum  alium 

alloqueiitis,  iiuu  magis  improprium  fuiju>e,  quam  fuit 


DE  REGNO  TRNEBRARUM. 


Dr  iItohHiIo- 

dbMBgkan 
«ttadOMMi. 


CAP.  XLV.  ejusdcm  wnno,  febrcm,  vcl  vcntum,  vel  mare,  io- 
crepaatis  ;  ncquc  ciiim  audiimt  hwc.  Neqne  magis 
improprius  quam  sermo  Dei,  cum  fieri  j  ussit  lomcD, 
firmameDtum,  solem,  ct  stelJas  ;  audlre  iMiiin  aote- 
quam  es&eut,  uou  potuere.  Sedseiuio  ille  mniidma 
in  principio  condentis,  ideo  improprias  iiou  erat, 
quia  Kigniticabiit  potentinm  divini  verbi.  Neqne 
igitur  phrenesi  et  mnrhis,  vento,  et  iimri  imperare, 
sermo  imiirojjriua  erat,  quip{>e  qni  Christi  ORtcnde- 
bat  diviuit&t<em.  ^H 

De  StTvatore  nostro  dicitur,  Mattb.  iv.  l,  qntw^ 
dneius  esl  a  spirttu  in  licserturat  uC  leRtaretur  a 
(iiabolo :    Lnc  iv.  1,  quod   Jesut  plettttK    Spirifu 
Hattcto,  ductus  €Mt  in  «piritu  in  ifesertttn  ;    obt 
spiritus  inteUigitur  sauctus.     Nulln  liie  &  spiritn 
intcUigitur  obsessio,  oeque  possessio.      Neque  ex 
eo  quod  dicitnr,  Matth.iv.  8,  Diabolum  posuijite 
illum  Jinper  montem  exeehunt^  et  ostpadisne  iUi 
omnin  regnit  luundi,  et  gioriam  eorum:  inferri  po- 
test  (iiabolum  coegisse  Cliristum,  et  \\  cireuto- 
duxisse  quo  libuit,  aut  montem  quempiam  saUs 
altum  fuisse,  ut  inde  eonspici  omnia  mundi  regns 
pos.-(ent.      Guid   ergo  sienificant  lom  \\mc  alind 
quam  visionem  ?    Sic  S.  Faulus  (2  Cor.  xii.  2)  rap- 
tus  est  in   tcrtium   cvuluni,   uhi  vidit   mirabilia : 
raplus,  inqimm,  iion  iii  eorporc,  sed  in  spiritu. 

Rtirsus,  quod  dieit  S.  Lucas  (x\ii.  3,  4)  de  Jnds 
Iscariota,  qnod  intrarit  tn  ilium  Satanas :  et  ex- 
iens,  eoliocjuiuin  Imbuit  cum  xuuimis  ancerdotHm» 
et  dueibus,  de  tradeudo  Cftrifto ;  inteltigi  potest 
sic  intrasse  in  Judam  consilium  iUud  liostile  &, 
perfidum,  de  Den  ct  Dominosuo  prodcudo  et  ven- 
dendo  hostihus.  Sicut  cnim  pcrSpiritum  Sanctam, 
in  Scripluris  Sttcris,  intelliguntur  gratiie  et  virtutes 


DR  RRGKO  TRNF.DRARIIM. 


479 


a  Spiritu  Saiicto  itnpurtitse :  ita  etiam  pcr  ingres-  cap.  xlv, 

|8Uin    Safaofc  in  faominein,  intelligi  possunt  cogi- ,,"  "    T 
tationes  impise  et  consilia  Bcelerata  intmicoTum  tnio  m  n-Hqoii- 
Chri^ti.     Nnm  quoil  dialmlus  iri  JutJam  intrayset  rtiHikMum!'™ 
autequam  coasilium  illud  de  veiideiido  Christo  ini- 
erat,  dietu  durum  est.     Per  Satanam  ergo  illo  loco 

lintelligi  videtnr  ipsius  Judie  consilium  illud  dia- 

(holinim. 

Postrcmo,  si  spiritus  aliquis  esset  incorporeus 

leive  immaterialis,  dubitandum  non  est  quiu  vox 
illa,   mcorporea  vel   immatcriah,   alicubi   Vfl   in 

,  Novo  vel  iii  Veteri  Testamento  inveniretur.     Sed 

inon  invenitur. 

Verum  si  spiritus  immaterialis  nuUus  sit,  qu^stio 
alia  orietur,  cur  neque  Servator  uoster  neque  apos- 
t*li  ejiis  id  dopucruiit  verbis  inanifpstis,  iie  dubitari 
aniplius  posset  r  Respondeo,  quwstiones  hnjusmodi 
ChristJano  homine  indigiias  esse,  nec  ad  sahitem 

I  Deccssarias.  Eodem  jnre  quecri  ctiani  pott^t,  quarc 

[Christus,  qui  fidem.  pietatcm,  et  vinutes  otmies  om- 
nibus  dare  potuit,  ucc  tamen  dctlit ;  ct  quare  scieu- 
tias  omnes  naturaJcs  noti  oinnibus  concessit,  sed 
illas  ab  iudiistria  hominum  reltquit  comporandas: 

,  niulta;  etiam  alite  bujusmodi  queestiones  excitari 
poiisunt.  Harum  tameu  ratio  et  pia  et  probabilis 
reddi  potest. 

Nam  sicut  Dcuf!,  cnm  I.sraelitas  in  terram  pro- 
misKam  iiiduxisset,  gentes  tamen  vicinas  non  ilHs 
guperavit  omne«,  quo  terram  illam  sccuri  posside- 
rent,  sed  nonnulla.s  eanim  rcliquit  quusi  spiuas  in 
lateritnis  eorum,  ut  ad  pietatem  et  industriam  ]>(>- 
puluni  suum  excitarent :  ita  Senator  iioster,  coa- 
duclurus  electos  suos  ad  re^num  Dei,  difiicultates 
naturaliuiQ  quECStionum  uon  oiunes  sustulit,  sed  ra- 


480 


DR  RBGNO  TENEBRAWtTM. 


CAP.  XLv.  tionia  et  industrise  humontc  «Xf  rceado;  causa  p]a- 
^     ■  riinas  reliquit.    Hunc  eiiim  liabutt  sconum  luiiCTun 

^B «I  niii|nii>  Servator  nostcr,  ut  viam  un  j^alutcm  a;ternaai,  rec- 
(«hoi^.niij'^  tam  et  plunani  liomiiiibus  conimonstraret ;  nempe 
ut  crederent,  rp»Hm  este  Chrislum  :  Jiliam  De»  n- 
centis  ;  mftsum  ut  se  pro  peecatis  noalri*  sacriji- 
cinmfaeeret:  ut  in  adtwitn  Heciindo  in  majettale 
regnaret ;  et  eleetos  sttos  iih  ininiieo  Jterraret  t« 
aternum ;  ad  quem  fiiieui  di»putatiu  de  splritunin 
corporeitatc  nibil  attinebat.  Si  a  Scripturis  ratio- 
iicm  |>ostuk'mii!>  qua^stionum  omiiiutn,  quas  Christi- 
auum,  av  mandatuDt:icxequaturimpedire  posMint, 
conqueri  etiam  de  Mose  possumus,  quodr  cum  crc- 
ationem  coeli,  terr»,  bomiuum,  et  rerum  ca;tcrariuD, 
explicasset,  de  creatione  spirituum  ne  verbum  qoi- 
dcm  locutus  cst.  Iuveutmu.s  iu  Scripturis  nngelo» 
quidcm  c$«c,  ct  spiritus,  tum  bonos  tum  maloK,  »ed 
non  incorporeos ;  et  esse  npparitiones,  somnia. 
spectra,  idolu.  scd  non  esse  ea  substnntins. 

Doctrina  tauieu  coutnLria,  ueuipe  spiritus  aliqaoi 
esse  incorporcos,  in  ecciesia  ita  din  prsvaluit.  ot 
doctores,  tUcmoniorum  eiiciendorum  cnnsa^  cxor- 
cisraum  sibi  necessarium  esse  aut  existiniavcrint 
aut  tiuseriut.  Quod  in  ecclesia  quidem  primitiva 
multi  erant  dsemoniaci,  pauci  phrenetici  aut  lu- 
uatici ;  hodie  autem  phrenetici  et  luuatici  multi, 
dEcmoniaci  nulli ;  non  a  natura  renim,  sed  a  no- 
niinnm  mutatione  profectum  est.  Unde  auteo) 
■fit,  ut  tempore  apoKtolorum  morbos  illos  eccle^i» 
pastnres  sa^pe  sannveriut,  hodie  autem  minime? 
Etiam  qoi  fit,  ut  hodie  illi,  qui  vere  £delei«  »unt 
facere  non  pussiut  quod  fideles  fccisse  dicuutur, 
(Morc.  xvi.  1/,  18),  uempe,  in  riotaine  Chrigti  da- 
Mumia   ejtcere :   liHguis   hqui    ttovin :    serpc»te» 


DE  RBGNO  TKNRBRARUM. 


481 


► 


I 


oUere:  et  qtiod  lcthale   est,   alne  noxa  biherc :  cap.  xi.v. 
•grolos  vtftnuum  impusifione  saaare?     T)e  (juies-  ^^„^,a^^ 
ione  hac  difKcillima,  ailtil  habeo  certi  quocl  rc- p*''"-"!"''' 
ipiindeam.     Sed  neri  potest,  dona  usec  Rpintnalm-i^uiNnm 
feeclesiic  concessa  fuisRc  tnmdin,  iicc  diutius,  quam 
doctrinam  evaiigclicam  non  hahcrcnt  Chribtiaul 
eriptam.     Postea  rero,  iit  pie  eredi  poteRt,  scrip- 
tQnun  illaui  pro  leg^e  perpetua  haberi  voluit  Deus, 
neque  ampHus  miniculis  a-^timaiidam,  a  quibus  di- 
ligeuter  ah  clcclis  cavendum  cssc  ct  Cluiftlus  ipse 
t  apostoli  ejus  docuenint,  ue  a  falBis  Christis  et 
prophetis  deciperentur. 

Inter  reliquias  ethnieismi  numeranda  etiam  est 
atloralio  imaginuiHy  quse  prohibita  a  Mose  iu  Tes- 
taraento  Veteri,  et  a  Christo  et  apostoUs  iu  Teata- 
mento  Novo,  nou  a  gentibus  in  ecclesinm  illata, 
sed  relicta  cst,  uimirum  in  illis,  qui  uomiun  sua 
Christo  dederaut,  uou  pcuitus  extincta.  Autequaiu 
enim  Servator  uoster  fidem  veram  praedicasset, 
religiouum  omuiura  ethnicaruui  summa,  et  quasi  re- 
llgionts  cswentia,  culius  erat  daemoQum,  id  est,  ido- 
lorum  iiivc  phantasmntum  adomtio;  qme  idnlagen- 
tC6  c[ul<lem  putitverunt  esse  aliquid,  S.  Faulus  autem 
{I  Cor.  viii.  4)  uihil  esse  docuerat.  S.  Paulus  tamen 
ima^nem  ex  auru,  argeuto,  lapidc,  vel  Hgno  uiliil 
esse  non  putavit :  scd  quod  in  imngine  coUicrunt 
gentcs,  id  affirmavit  morum  tigmcntum  csse,  sine 
loco,  hahitatione,  uiotu,  et  e\isteutia.  Illi  autem, 
qui  ea  adorant,  id  ci^t,  divino  houore  colunt,  appcl- 
lantur  iu  Scripturis  idohluiri  et  iu  Deum  rebcllcs. 
Kcgnantc  enim  in  Judfeis  Deo^  et  loeum  ejus  te- 
uentibus  Mose  ct  sacerdote  summn,  si  populo  ima- 
ginea,  id  est.  phantasmata  sua  colere  permissam 
fui^et,  uon  ampHus  ubligatus  se  esae  cvedidii^seut 

VOL.  III.  II 


482 


DP.  BP.GNO  TRXEBBARUM. 


AP.  XhV.  Deo  suo,  et  iniiii.<-i:ns  t^m  Mo^  summtsque  sucf- 
doUbtts  obodirc ;  atque  tta  unusquisque  suo  iirbi- 

,.in.)ii,iirt  tno  vixisset  lu  pemiciem  cmtatis,  Pnma  ergo 
i^"""  dixiiiarum  legum  erat  Iia?c,  iie  deos  ^entinm  cole- 
reiit,  sed  uuuin  illura  Heum  verutn,  qiii  iiiiniscranti! 
Mose  leges  itlis  coudidit,  regula»que,  quibus  iiitei 
se  concorditer  viverent  et  nb  bostibus  se  tutari 
posscnt.  fkcuuda  autem  lcx  ernt.  nc  ipsi  fawmii 
sibi  imaginein,  qunm  colmut.  Idetn  eiiim  cmmn 
est,  rege  deseito  proprio,  altum  constituere,  sive 
sno  sive  aliorum  arbilrio. 

Loca  Scripturffi  Sacrfe,  qtue  adductmtur  pro  ado- 
ratione  imngiuum,  vel  pro  erectioue  iinagrinis,  sive 
ptcta!  sivc  Bculpt»,  duo  sunt;  unum  (Exod.xxxnj.j)^ 
quod  chembini  erecti  ftiemnt  snper  arrnm  Oei  io 
Sancto  Sanrloniui ;  alterum  (Ninn.  xxi.  9),  qood 
si^rpcns  a-ncus  Dei  jussu  erectus  erat,  ut  in  enD 
ii.<ipiciente3  parcerentur.  Prseterea,  textus  quidAin 
ntle^ntur,  ubi  crcaturas  quasdam,  propter  relatio- 
iiem  ad  Deuin,  colere  jubeniur  ut  res  sncras.  Sed 
antcquam  vim  argumentoruui  tntium  examiuem,  ex- 
pticaiidum  ciit,  quid  signifieat  vox  euUtta,  eC  qoifl 
itnago  et  iflo/tem. 

Ostensnm  est  capite  vigesimo,  qnod  honor  nibil 
aliud  e^t  quani  potcntipe  alirujus  lestimatio  mag- 
ua;  quudque  aastimatio  magua  per  compamtiunetn 
cognoscatur.  Sed  quia  potentia  nulla  cum  dirina 
comparari  jMitest,  ascriberc  Deo  potcntiam  fiuitani, 
injurium  est.  Ca/tuJt  autera  honor  non  est,  scd 
linnoris,  qui  intemus  in  corde  est,  signuin  cj^ter- 
«ttm.  Itaque  precart  alicui.  jurare  per  oliqueiD, 
obedirc  aticui  vel  scdulo  servire,  deuitjue  verlHi  t't 
facta  omnia  qux  siguiBcaut  uut  metum  dixplicrudj 
aut  voluntatcra  placeudi,  cultu»  cst,  sive  \-erba  illa 
et  facta  sincera  sivc  (icta  sint. 


DB  REQNO  TENEHRARUM. 


488 


* 


Cultus  quem  exliibemas  hotniuibus,  ut  rcgibus  cAr.  xlv. 
vcl  ujiin»tri8  rvgmii,  cultus  civilis  est.  Sed  cultus  (J,,^^,„j2 
quem  Deo  exbibfuius,  (lunliacuiitiuii  siinia  fucriitt,iri*<^'-''"i<''^ 
cuUm  (lifimix.  Frostenu  coram  regc,  iu  illo  .-<b<..»r>ii.. 
houiiiieui  essc,  noii  Ueum  ]}ut:^t,  cultus  civilis 
it.  Is  autem,  qui  quantulumcuuque  revereuliie 
JD  ecdesia  signum  osteudit,  ob  eam  rem  qnod  do- 
mum  Dei  illnni  putet,  euUum  dhiHum  exbibet. 
Qui  distinclionem  cultus  divini  et  civilis  extra  co- 
lcntis  Ftniiiium  iu  verbi.s  £»Afia  et  XoTpixa  inveniri 
putant,  decipiuntur.  Simt  euim  scn'orum  duo  ^- 
ucra;  altcrum  corum,qui  suiit  absolute  in  potentia 
dominonim  suorum,  quales  simt  bello  capti,  et  iUo- 
rum  soboles,  quonim  coi-pora  sua  non  sunt,9ed  do- 
minonim,  cpiique  venales  sunt  ut  animalia  bnita  i 
hi  rocati  sunt  a  Gnecis  SoiXoi,  et  rainistcrium  co- 
rum,  ^*A/(a :  alterum  conim  est,  qui  Mnnnnt  qui- 
dem,  faciuntqae  eadpm  (piod  illi,  sed  voluntarie,  et 
nercede  tauttim  obligati,  et  vocabantur  a  (jlnecis 
c:  neque  ulterius  obligabantur  quam  ad  id  quod 
i  fuerint.  Utriusquc  autcm  generis  nomen 
oomumuc  est  Aar/jic,  et  nomen  ministcrii  eorarauue 
Aarptia.  In  Scripturis  Sarria  di.stinctiQ  illa,  prte- 
sertim  quando  sermo  est  de  servia  Dei,  non  inve- 
nitur,     Ueo  enim  debetur  ministerii  geims  omnc. 

Imago^  iii  propriu  et  strirtissinm  tiigiiificntione, 
est  ulicujus  rei  visibilis  similitudo  ipsa,  id  est,  phaii- 
tasmn,  spectmm,  sive  corporis  spccics  appareiis, 
Mvcdirecto.  sive  pcr  reflectinncni  aut  refraclionem, 
Rive  post  seimim  iii  sinnniis ;  quas  substautias  reales 
uon  esse,  satis  supra  osteusum  vSt.  Vocaiitur  au- 
tem  Uiea:  ct  itiula,  a  voce  Orsea  JiSw,  quie  sigui- 
ficat  videre. 

Couatat    ergo    re!  infinitK    imaginem   nullam 

1  19 


484 


1>B  REGNO  TKNKRRARUM. 


cAP.xiT.  esse  posse.     Phantnsinata  enim  rerum  visibiliiun 

D«"i™orKii.»  fiKiii^ta  sunt;  figura  antem  quaiititJis  est,  uudeqiii- 

mtfi  ni«v»n  nue  delerniinata.     Itaque  Dei  iinaso  fieri  natla  po- 

wtimemmuu  test,  qni  e^t  intinittis;  iiequc  unun£e   neqne  spin* 

tuuin,  qui  siint  invisibile^. 

Imogo  tmncu  csse  potcst  rci  nunquani  visffi,  s 

^^^  partilms   (liverHaruin  creaturarum,   quas    vidiniQs. 

^^K  compo^ita,  ut  chimaerfp,  centauri,  etc. 
^^^1  Imago  autem,  in  lai^ore  sigiiitica.tione,  iiiatenuD 

^^H  signiticat  forinatnm  juxta  phantasma  vcl  imagiDem 

^^H  visam ;  voeantur  autcm  ima^nes  aliqnando,  e6m 

^^H  si  rei,  eujiis  iinago  dieitur,  gimilis  non  sit. 
^^H  Transfertiir  etiani  vox,  imigo,  ad  quumlibet  rei 

^^H  diversie  repnesentationem.    Quo  sensu»  re^es  td- 

^^H  caii  possntit  ima^iiies  Dci ;  ct  magistratns,  intagi- 

^^H  nes  regum  ;  et  Christus  vocatur  character  hypos- 

^^H  ta.seo»  Dei.     Neque  idnlnlatne  ethuici  ip:>i  in  idohs 

^^H  suls  ad  similitudinem  semper  respexcrunt,  sed  eo- 

^^H  luenint  non  ut  simiho,  sed  ut  reprEesciitautia. 
^^H  IdoIuDi  aiitem  lutius  adhue  Ruinitur  In  Scripluris 

^|H  Sacris,   ad  sigiiiticaiidum  soleni    vcl   stelhim,  rel 

^L  qunmlibct  aliam    crcaturnin,   risihilcm   vel  invisi- 

^^H  bilem,  si  cultu  divhio  coleretur. 
^^B  Ostcusum  est.  cpiid  cit  cultus,et  quid  sit  ima^o: 

^^H  videamus  jani,  quid  signiticet  vox  composita  idolo- 

^^H  latria,  sive  itnagimim  cHltu». 
^^H  Imaginem  colimus,  quando  voluntarie  ea  dici> 

^^H  mus  vel  faeimuf),  qnse  .si^a  suut  honoris  iiitemi, 

^^K  attributi  inaterL-c  imagiuis,  qux  est  lignutu,  aut 

^^H  lapis,  uut   mctallum,  aliave  crcatura  visibilis  ;  veJ 

^^^H  ipsi  iina^ini,  ad  eujussiinilltudiiiem  vcl  rcprssetita- 

^^H  tioncra  mnteria  formata  ernt. 
^^B  Cornm  homine  potcntia  et  authoritate  cirili  pne- 

^^H  dito,  vel  ante  thronum  rcgis,  consistere  detecto  ca- 


DE  BEGNO  TeN'EBRARt'U. 


485 


pite»  est  hominem  \e\  principem  illura  cultu  civili  cap.  xtv. 
colere:  ut  quod  non  lorum  aut  thronum  hono-^  '~' 
nnoi,  scd  persoiiam  nomniis,  signum  est;  iieque  is» « rrfii|«ii« 
sl  idololatria.  Sed  si  qnis  id  faciens  throno  sup-  Bi.iii^nan.'^ 
ilicationem  offerret,  cultus  divinus  easet,  et  idolo- 
M/ria. 

Precari  rcgem,  et  erogare  quod  faci*r^  humaiiin 

potentiie  est,  etsi  prostrati  in  terra  i<I  facimus,  cul- 

tu8  eivilis  tantum  est,  quia  potentiam  illt  nullam 

attribuimus,  pncterhuumuam.    Uuod  si  preeemur 

iJIum,  ut  pluviRm  nut  tierenitatcm  nobis  cuueedut, 

vel  aliud  (luiequam  eornm  quae  prfcstare  solus  Deus 

jjotcst,  cultus  divinus  est,et  idololatria.    Sin  rex, 

^pcrrorc  mortis  vcl  alterius  pocna:  gravis,  ad  hujus- 

"modi  cultum  compcllat,  rdohfatria  iion  est.  Cultiis 

enim,  qui  cogiturper  vim  impcrii,  signum  nou  cst 

iiouorantis  interue,  sed  mctucntis  mortem  :  ne(pie 

o  idototalria  est,  qeque  omnino  cultus.     Neque 

ero  scandalum  est ;  nam  ab  eo  quodcoaetus  fecit, 

"crri  uon  potest  quod  factum  placuit. 

Deum  rolere  in  loco  corto  et  definito,  vel  facie 

locum  ali(iuem  vel  iniaginem  conversa,  non  est 

ocum  ipsum  vel  tmnginem  colere,  sed  tautum,  si 

locus  aut  imaifo  cousecrata  sit.  sauctitatem  affuos- 

I     ccrc ;  id  quod  noii  quulitatcm  aliquam  iu  loco  vci 

^Hn  ima^nc  novam  significat,  scd  relationem  tantum 

Hpovam  ad  Deum,  factam  per  dedicationem  ;  et  pro 

^mds  idofoia/ria  uon  est;  nonnia^squara  idolola- 

tria  erat,   Ueum   colere  spectaiites  atl  serpeutcm 

eeneura  ;    aut  quod  fecerunt  Judati,  qui  extra  pa- 

triam  constituti  facies  snas,  quando  precabnntur, 

convertcmnt  vcrsus  templum  quod  crat  in  Jerusa- 

lem.     Sed  Deiim  colcre,  qimsi  in  loco  vel  iinagiue 

habitantem,  Deum  iufinituin  lot»>  fiuito  alUgautes, 


490 


DE  REGNOTBNEBRARUM. 


MP.  XLV.  idohlatria  est :  fiiiiti  enlm  Dei  tiulli  sunt  pneter 
^      ■    ,"    idola  cerebri,   sive   phantasmata,.       Etiam   Deun) 

P»  AMOiiuln.  ■11  1-1 

Kta  •(  niHuii*  colere  lu  imaeine  vel  loco,  tiun  ut  speciali  tnDao 
«bMnB^  ibi  prfesentem,  scd  ut  eo  modo  operum  Dei  me- 
noriflm  eonscrvare  possiDt,  nisi  locxis  tllc  aui 
imago  autlioritate  publira  dedicatus  et  coiLsecra* 
tus  sit,  idQlolatrifi  est.  Mandatum  enim  est,  mm 
Jaciex  iifii  iiuogiuem  scitiptileoi  etc.  Serjw»- 
tcm  icneum  stntni  jussit  Deus ;  non  liibi  nec  suo 
arbitriostatiiitMoses;  Itaqucpncccptumsecundtim 
tnins^ressus  noii  cst.  Quod  autem  Aoron  et  popD- 
lus  fecenmt  sibi  vitidum  aureuni  injixssu  Dei,  idolo- 
latria  erat ;  nou  tantum  quia  vltulucn  illam  DctuB 
esse  crediderunt,  sed  etiam  <)uia  religiouis  caosa  id 
feceruiit,  nulla  authoritate  freti  nrque  a  Deo  «^, 
ueque  aMose  UeJ  viwm  tuuc  gereute. 

Venim  de  cultu  sanetis  exbibito  reliquiisque  cl 
ima^inibus  eorum,  ctiam  boilic  iii  ecclesia  Romana 
usitalo  ;  an  cultus  ille,  cum  nulla  in  illls  prn?tends- 
tur  repricseiitatio  Dei,  proidololatriabnbeutlu  cst; 
pnesertim  cum  exempla  extcnt  in  Scriptnris  Sacrii 
imaginum  Dei  jussu  erectarum  ?  Idololatria  certe 
est.  Nou  ciiim  a  Deo  eiigi  illas  jnssuui  cst,  eo  fine 
ut  eas  colerent.  Ncque  euiin  clicnibitios  aut  ser- 
pentem  aeneum  coluenint  saccrdotes;  imo  eontra, 
Hezecbias  (2  R^.  xviii.  A)  leneum  serpcntem 
confregit  ob  eam  rem,  quod  a  popiilo  colcbatiu". 
Distiuxit  eiiim  inter  iiuaslnes,  quas  fieri  jussit  Dens, 
et  eas,  quas  homiues  suo  arbitratu  faciuut  sibi. 

Ex  alii»  autem  ScripturEe  locis  dnctores  Uotnaiii 
hoc  sialti.'m  licitnm  esse  vobiiit,  nnsrelns  vel  Dcuui 
ipsum  piti^crc  :  nempe  ab  co,  quod  Deus  in  horto 
Paradi:)!  dicitur  iimbiilassc  ;  et  ab  eo,  quod  a  Jacobo 
visus  sit  Deui},  vel  saltcm  angcli  iii  scala  a  oslo 


I 


DE  REGNO  TGNEBRARUU. 


487 


identes  et  iiscendentes ;  et  a  somniis  ei  vi-  cap.  xlv. 
sioiiibus.  Sed  neque  Deus  infinitus  ambulat,  p,  a„Beiu.i* 
neciue  amlmlatio  pineitur ;  et  visionrs  et  somnia,  ^•'"'''i"'» 
sivc  tiaturalia  sint  sn'e  superuaturalia,  phantas- 1 umic^iuu. 
mata  mera  »imt.  Qm  autcm  pliantasnia  suimi 
pingit,  iion  Dcum  pingit,  sed  idolum.  Nou  tamen 
dico  universaliter,  peccatnm  esse  si  qui»  phtuitasma 
suum  pin^at,  sed  tuuc  tuutum,  ({uaiulo  ut  eolat 
piiigit.  Idcm  dic^u  de  inutcdnibuti  angelonim,  atque 
ctiam,  nisi  ut  monumenta  tantum  sint,  de  unae:i- 
nibus  hominnm  defunctorum.  Uuando  vero  saucti 
homiiiis  defuuL^ti,  quein  nuuquam  viderunt,  imagi- 
uem  faciunt,  ideo,  ut  pricsumi  potest,  faciunt,  ut 
colant  et  precentur  quasi  audientem ;  et  proinde, 
poteutiam  plusquam  humanam  hnmiiii  tribuunt ; 
qufe  est  idololatria.  Cum  i^itur  cultus  imaj^inum, 
tum  iu  Veteri  tum  in  Xovo  Testamento,  vetitus  »it, 
credendum  uon  est  iutrtiducfum  csse  in  ccclcsiam 
&  Scripturis  uou  rcete  intcllectis.  Kcstat  crgo  ut 
in  ceclciiia  relictus  sit  eo  quod  imagiucs,  qiias  ii  lia- 
licrent  qui  ab  idololatria  nd  hdem  ChrLstianaRi  con- 
versi  erant,  uon  aholnerunt. 

Caasa  auteui  luijus  rei  ima^inum  et  simulacro- 
rtim  pretium  insauum  erat.  0[ienim  cuim  bujus- 
modi  duiniui,  ct»\  colere  ea  de^ieruiit,  retinucniut 
taraen  sub  prjetextu  honoraudi  Cbristum,  Vir^nem 
Mariam,  apostolos  aliosque  pastores  ecclesiffi  primi- 
tivie.  f  acile  enim  crat,  niutatis  tantum  nominibus, 
facere  ut  quod  simulacnim  ante  erat  Veneris  et  Cu- 
'  pidinis,  postea  simvdaerum  esset  Sanctce  Virginis  et 
tiliisuiServatoris  uostri;  et  similiter,  ex  Jo\'e  facile 
erat  facere  Kamabam  ;  et  ex  Mercurio,  Paulum. 
Itaqne  pnstores,  per  ambitionem,  popnlo  novo 
Ciiristiauuruni  placere  cupientes,  paulatiui  et  ipt^i 


4Btt 


DK  RCONO  TENEBRARnM. 


CAP,  sbv,  ad  cuUum  ima^iiuini  CliriaU  et  sanctonim  per 

Ih><inii«nui>>  sunt.      FiitTUiit  taineii  |ki»L  C-onstantinum    impp" 

ElTi^ta"'''  '^***'"*'*  aliqni,  et  ejtiscopi,  et  conrilia  generalia^qoi 

CbnMana.  itnagiDes  toltere  conati  sunt,  s€<\  aero. 
I  Etiam  emomsntlo  saurtorum  v  rcliquiis  erat 

^^  ethuicisiiii,  noti  a  Scripttim  inale  intellectis  nata, 

^l  ncqitt  Komanie  ccclei^ia:  invctitum  novutn,se()con- 

^M  suirtudo  uou  miuus  autiqua  quain  cmi  ipsa  Romaiia 

^M  civitas.     Primus  omntum,  qui  Homie  cauonizate 

^M  cst,  LTnt  Romulus ;  qucm  Julius  Pr{M:ulus  cDnun 

^M  seuatu  juravit  vidisse  se  et  convtnisse   postqiMiD 

^H  esset  mortuus,  aftirmaiitemqnod  iti  cfclo  bahitarel. 

^H  et  vocaretur  ibi  Quirinus,  pTomittenteinque  propj- 

^^^K  tium  sc  rivitati  futuruin  a^ ;  etproptcrca  a  senstn 

^^^'  Dcui)  dcclaratiis  est.      Past  itlum  Julius  Ciesar  et 

^M  alii  qiiidain  itiiperatoreK  canonizati  erant,  ct  ap[>el- 

^K  lati  Divi. 

^^^H  A  Roinniiis  cthnici»  ctinra  est,  quod  Papie  sibi 

^^^F  sumRcrunt  nonicn  Poutificis  Maximi.     Non  tamrn 

^^H  nomcti  illiid  antc  ^uiuscrunt,  qiinm  vim  suam  im- 

^^^H  pcrium    in    Italia    perdidcrat :    nam    Poutificatus 

^^^H  mHgna    iiuinmn!    pi^tcstatis    pars  erat.       Augustnsfl 

^^^1  Cfesar,  cum   statum    Romaniim   a  dcmocratio  in 

^^^H  nionarcbiam  couverteret,   titulos   duos    solos  sibi 

^^^H  ccpit,  Tribuni  plebis  et  Pontifieis  Maximi,  quibos 

^^^r  imperium  intcg^m,  tnm  rerum  civiUum  ttim  reli- 

^^H  gioniR,  continehatnr ;  qiiani  potestatem  etiain  ini- 

^^^ft  per.-itores,  qui  $ubse<[nuti  8uut,  dum  stetit  itnperium 

^^^B  rctinuenint.      Quod  autem  episcopus  Romanua  a 

^^^K  Coniitaatino  Magno  episcopis  cffiteria  pra^lntus  fue>B 

^^^H  rit,  cau.si  non  crnt  quod  Petro  quaiii  priiicipi  apos- 

^^^B  tolonim  in  catUedra  Romana  succederct,  scd  quia 

^^^H  Imperii  sedes  erat  urbs  Romana;  nt  ex  eo  mani-H 

^^^H  festum  cst,  quod  eum  urbs  Conatantinopolis  ettiim 


I 


DK  REONO  TKNKBRARUM. 


489 


Bedes  imperii  facta  esset,  episoopusConstantinopo-  c.vr.  xlv. 
litanns  de  eodem  liouore  eum  Papa  eonlentiouem  p,  ,i,„'„„„i^ 

I  ,.       .  .  ....  .        nHit  r«lUr«innn 

Intcr  reliquias  etiam  ethmcismi  cst  pompa,  sivc  »i)iirj«niui. 
proecssh,  in  qua  imagincs  Christi  ct  sauctorum 
circumfcrri  pcr  urhem  solitae  sunt.  Nam  iu  pom- 
pis  ctiam  ethnicorum  videre  erat  in  curru,  quem 
thenxain  et  vehicuium  Deonim  apjiellabaiit,  simili 
mo<lo  circumlata  idola  sua.  Quem  houorem  etiam 
JtiltQS  Csesar,  postquam  in  divos  translatua  est,  et 
nonnoUi  alii  imiwratorcs  Romani  ohtinuonmt.  Usns 
etiam,  Inter  lionores  divinos,  cereortm  in  ecclesiis 
introductus  est  a  simili  ritu  ethntcorum.  Ktiam  ab 
ethnicorum  aqna  tastrali  derivata  est,  qua  utuntur 
in  ecclcsiis,  aqna  bcneilicta.  Item  libcrtas  illa  servo- 
rum,  quEc  pcnuittitur  dicbus  quihasdara  antc  jt^u- 
nium  quadragesiiiialc,  imitatio  cnit  Romje  aiitiquie 
in  Saturnahbtis  ;  etlam  peramhulatio  ilia  per  pa- 
roctiinrum  fines  post  pogcbam,  imitatio  est  festi  qui 
Romanis  appellabatur  amharvalia.  Neque  duhito, 
quin  alia^  ceremonise  non  pauca;  a  geutium  con- 
versione  prima  in  ecclesia  relicta'  fuerint,  quas  tan- 
quam  utres  veteres  doctorcs  Romani,  vel  per  neg- 
ligentiam  vel  anibitionem,  Christianismi  v-ino  novo 
impieverunt ;  quo  tandem  aliqumido  dirumpeutur. 


CAPIJT  XLVl. 

DB  TKNERRIS    AB    INANI    PHII.OS0PKIA. 

NoLi,  lector,  expectare  hoc  loco  contra  philosophi- 
am  atit  philo^ophos  oratiouem  invectiTam.  Qmd 
er^o  agis  r  Distinguo  inter  philosophos  et  nou  phi- 
lt)8oj^06 ;  et  inter  phitosophiam  veram,  vit^  hu- 


490 


DE  REGNO  TENEBRARUM. 


IP,  XLVI 

I  inwlnn 
iMlli 


,  maiiffi  magistram  sapieutissimam,  humanae  uatnra 
deciis  sinpilrire,  et  illain,  quac  jata  diu  pro  philoso- 
phiu  babitu  e^^t,  fucatam  et  garrulam  mcritricuIauL 
Philosophia  euim,  sive  studium  sapientiie,  qoanU 
est,  sajiieutia  est ;  id  est,  rffeciuum  ex  eonceptit 
cornm  causii  «eu  genrrationibua  ;  ct  rurxuji  gfnf- 
ratioaum^  qua  exse  pmsriHt,  fx  cognilis  e^ffecttba 
per  rectam  raliocinationciu  acquisifa  scientia ; 
quuni  uec  Scripturn  probibct,  uec  hoaoiQum  qois- 
quam  ns|>orn»tnr. 

Pcr  {{uam  dcfinitioucui  difitiuguitur  philosoplua, 
primo,  ah  experientia,  ct  pnidcutia  bominum  et 
caeterorum  aiiiuialium  coinmuui;  ut  qaic  non  n- 
tioiie,  sw)  memoria  taiitum  couiiMiratur. 

Deiiide,  distinguilur  a  iide  et  revelatione  super- 
imturali ;  qute  uou  ratiuuc  acquinmtur,  sed  douo 
dantur. 

Philosnphandi  antem  origo  prima  sermoai  coava 
fere  est.  Fucre  euim  iuter  primorum  tcmponiBi 
homiues  rudi^simos,  qui  opera  l)ei  adiuirati  ^uiit. 
Adminttio  aulcm  ad  causas  qua:reudas  canim  re- 
ntin  qu!i!t  adiniraiitur,  tugcnia  excitat.  &ed  id 
quod  pliilosophiam  aluit  auxitquc  maxime,  otium 
erat,  quaiii  scbohm  Graici  vocaiit.  Otium  autein 
geimit  pax ;  qutc  nisi  in  magnis  civitatibus  iuTe- 
uirl  uou  solet.  Itaque  profesMores  sapieutix  primi 
eraut  gymnosopUista;  ludiic,  luajEci  Persia;,  ct  Chal- 
darorura  ei  /Ilgyptionim  «iccrdotcs.  Gnecis  et 
populis  occideutis  pkilosophia  uuudum  ona  erat. 
Postquam  autem  respublica  Athcnicnsium  victis 
Persi»  florcre  coepit,  tunc  primiim  ii,  qui  neque  doioi 
nequu  foris  quict|unm  habereut  aliud  quod  face- 
reiit,  conveuire  in  loca  publica  coufabnlmidi  gratia 
incoeperunt,  neqiic  alH  rei  (ut  dicit  S.  Lucas  AcL 


UB  RBGNO  TENKBRAnUU. 


491 


xvii.  21)  tacabant,  mgi  att  dicentinm  ant  (tntiifn-  cap.xlvi. 
(/«M  filitjuitl  nori.     Ihuiue  qut  sibi  videbantur  in         '~ 
pliilosophia  profecisse,  docere  aiios  ccppenint.PIato   «u  inuii 
in  Acaiifmia,  Aristoteles  in  Lffceo,aiii  in  Sioa;    '"^ 
qnee  loca  sckolte,   et  disputationes  eonini   diii- 
IrihfK  appellnbantur.    Ipiti  autem  eorum  i«ect«tores 
nomiuibus  suis  distln^uebautur.     Nam  qiu  Plato- 
nem  setpiuti  suut,  Actuiemiei ;   qui   Aristotclcm, 
Peripaielici  ;  ct  qui  Zenonem,  Sloici  vucnti  suiit; 
qtue  distinctio,  una  cum  dilferentiis  doctriiianim, 
pcmiausit  nsqtie  ad  tcmpora  Scr\'atoris  nostri,  et 
per  totam  Kuro|wm  et  Asiam  fere  cognita  etiam 
ilJorum  temporum  philosopbos  inter  se  distinxit. 

Etiam  in  Jud%a  scliulic  eraut  public;^,  scd  in 
gynagogis,  ubi  Icges  Judaiorum  publice  cxplicatae 
et  disputata:;  craiit :  ut  schola:  libertinorum,  Cy- 
renjcoruDJ,  Alexandrinorum,  etCiUcum. 

Quid  autem  humano  generi  s.cbols  Grcecorum 
profuere  r  Plato  quidem  ipse  philosophua  et  geo- 
metni  insignis  ernt ;  sed  nuUi  id  debuit  schola;. 
Commoda,  qua;  a  physica  ol  geometria  hal>emus 
bodip,  Arohiincdi  dcbemus,  homini  scholw  nuUius. 
Sebola  Peri]tatetica,  qua;  caeteras  omnes  sua  loqua- 
eitate  fecit  conticeseere,  qiiid  habet  pneter  dia- 
lectie«e  et  rhetorica'  argntias  ?  Cujns  phKuoineiii 
naturalis  causain,  uou  omnibus  obviam,  reddidit 
intelligibilem  r  Scd,  etsi  inutilcs  scholic,  inuocmc 
tamcii  hactcnuH  fucrunt.  riiilosophia,  secti.s  intcr 
ge  usque  ad  pugnara  cUsscuticiitibiis,  libera  tameu 
baeteuus  erat.  Jurare  in  verba  .\ristotelis  nemo 
cogebatur,  <inaiiquam  illias  dogmata  latius  recepta 
erant  quam  s('<!taraui  rcliquftruin. 

Neque  JudaMs  profuere  schola;  sua: ;  in  quihus, 
etsi  lex  et  prophctx  assidue  exponereDtur,  Messiam 


492 


DE  BEGNO  TESEBRAHUM. 


[AP.  xi-vi.tamen,  quem  espectabtiut,  agiioscere  pneseutem 
noii  didicerunt, 

Ad  Judseos  tainen,  tiuibus  pro  otnni  philosopluft 
crat  TeHtauienti  Vcteris  Scriptura  Sacra,  G 
doctriiia*  nou  jwrtinuennit. 

In  maximo  autem  houore  apud  Graecos  erat  pfiu 
losopliia  Graica,  prajsertioi  Aristotflicii,   lenipore 
et^vlesiie  pnmitiv%,  quando  ad  fideui   Christianam 
magno  Dumcro  quotidic  Graici  acccdebaut ;  ettain 
intcr  illos  philosopbi ;  scd  hi  tidcm    ita  amplexi 
sanl,  ut  tamca  niHgisiroriim  suonun  dofrmata,  se- 
micocti  Christiaui,  non  deseruerint,  sed  quie  cum 
doctrinu  Christiana  quocuuque  modo  couciliare  po- 
tnerunt,  retiuuere,     Atque  haec  scctarnm,  Gnece 
harcsitm,    in  ecclesia  Christi   origo    prima  fuil; 
disseutientibus  sciUcet  inter  se  pastoribus  illis  pro. 
selytis   dc  natura  Chriiiti,  quem  Deum    est>e   per 
miracula  ostenderant  apostoli.    Attamen  quta  ex 
principiis  philosopbiie  sna^  demonstrari  posse  non 
videbatnr.  iion  credideruiu  verum  esse.      It.ique 
olti  Valcntinuni  quendam  sequuti,  liistoriam  ^i^xx- 
rationis  Christi  totau»  couvertemiit  iu  altegorlam ; 
cui  .«ic  (jpposuit  ex  orthodoxis  Ireuieus.    Post  huuc 
AppcIU'j>aIii(|uc  Clirislium  V(!nim  homincin  esse  ne- 
gavernut.  phantasma  Bine  corpore  csfie  affirmantes; 
contra  quos  disputa^^it  Tertulliantis,  eo  prtecipue 
argumento,  quod  invorporetm  nihil  est.     Alii,  qui 
vocabantur  Authropomorphilas  Deo  corpus  oi^a- 
nicnm  tribueruut.     Alii  Christum  uou  totum,  sed 
Dei   partem  esse  voluenint.     luterea  iu  synodiit 
s\us  episcopi  presbyterique  doctriuas  has  novas  ex- 
aminavci-uiit ;  ct  quas  daiunaveruut,  htcreses;  quas 
confirmaveruntt^f/ew  Cathoficam  vocaverunt ;  et 
tunc  primum  inter  Catholicos  et  hi£retico&  distinc- 


DE  RRGXO  TENEBBARUM. 


493 


Dr  Iffirbrii 
•h   iiuni 
tibilMiil-Iiia. 


U 


m  est.     Orta  deinde  est  Arii  hieresis,  negantis  cap.  xlvx, 
Christum  esse  Deuiu  ;  quse  Niceni  Concilii  convo- 
caiidi  causa  erat. 

Syiiodu»  autcm  illa  non  modo  A.rianaTn,  sed 
etiam  omncs  prajteriti  temporis  a  Christo  nato 
baereses  condemnarit,  tidem  orthodoxam  symbolo, 
quod  Nicenum  dicitur,  breviter  complectens  ex 
Scriptnris  ipsis,  nulla  onininfi  iihilosopliisc  (JnccfB 
babita  rHtionc;  nempc,  ChrUtum  Deum  rcritm  cxnc, 
etJiUHm  Dei  genitum,  eJH^sticm  cmn  Deo  substan- 
iitp;  quam  fidem  coutirinarunt  etiam  tria  sequentia 
Concilia  generalia,  additasententia  de  fide  in  Spi- 
ritum  Sanctum.  Ktiam  hjeresiu  Africanorum  sub 
Cypriano  ortam,  de  rcbaptizatione  eomm  qui  ad 
ethnicismum  redierant,  condemiiavenint,  et  sym- 
bolo  articnlum  illum  atldiderunt,  crcdo  Nnum  hap- 

5t-isma  in  remisxiouem  peecatorum.  Atqiie  haee, 
Nicciiae  synodo  ex  Scripturis  Sacris  agnitn,  pbi- 
losopbia  cthuica  uoudum  advocata,  placucrc  et 
conbnnnta  crnut.  Non  cnim  pbitosoplii  eraut  eo 
tewpore  pars  Patrum  major. 
Sed  in  Niceni  symboli  expositionibus  (nemo 
enim  fere  doctoram  ecclesi»  ab  eo  Concilio  in 
quinpeutoa  auuos  erat,  cujns  seripta  extaut,  qui  in 
symbolum  illud  expositiouem  atiqimm  non  edi<ic- 
rit)  non  habita  est  de  scntcntia  Scriptnnirum  tauta 
fiolicitndo.  Ubi  eiiim  in  Scriptura  Sacra,  aut  iii 
ipso  symbolo  Xiceno,  invenitur  id  qund  in  symbolo 
dicitur  Athanasii.  ifa  DcHm  et  homittem  eue  unum 
Christuiii,  fjucmadinodum  animu  nttionalis  et  caro 
est  vnus  liomo  ?  Constitutlo  homiuis  ex  came 
et  Bnima  nnnquam  pro  mysterio  habebatur ;  sed 
Christus  in  crtr«P  niysteriom  maximum  est.  Uuod 
Iiomo  sit  anima  sua  aut  corpus  suum  seorsim,  ne- 


494 


DB  BBGNOTENEBRARUM. 


CAP.  XLTi.  roo  dicit ;  de  Christo  utruinqiie  recte  dicitTir,  qood 
e»t  hotno,  et  qaod  est  I)cus.    Ubt  le^tar  in  Serijh 
titris  liominem  Chnstinnum,  nisi  conipamtioue  hac 
iueariiutiouis  cum  auima  et  carne  liomiuis  couiea- 
tus  sit,  damnandam  esse  ?     Ubi  legitur  in  Scripm- 
ris  Safjris,  mit  in  symbolo  Niceno,  ires  esse  htfyo»- 
tane»,  \A  CAt,  trcs  jtuh)ttantias,  id  est,  trfci  />«w, 
aut  aliud  quod  tantundcm  valet  ?     Si  legatur,  oir 
ea  voce  ecelesia  Laljua  recusavit  uti  ?    Cur  excusat 
Gra>cos  Augustiuus,  ab  eo  quod  vocem  commodio- 
rem  iion  liabuere  ?    Verum  quidem  est,  voeabulmn 
in  lin^ua  (jrreca  inilUmi  csse,  quod  respoudeat  yjrr- 
ffontr,  vocubulo  Latiuorum.     Necesse  tniuen  iion 
crat  ut  vocabulo  hyfmvtatiis  utcrcutiu',  cum  ncccsw 
non   csset   ut    mysterium   explicuretur.       Deiudc, 
quod  est  iii  syinbolo  Atbannsii, /''*7i«#  «■*/  ex  Paire 
jto/o,  iUtid  jno/o  in  symbolo  Niceiio  noii  est ;  et  pre- 
terea  dicitur  (Matth.  i.  20),  quod  in  Virgine  Maria 
geRifum  est,  ex  Spiritu    Sancto   ent.     Sed  dleet 
fortasse  aliquis,  gcueratioiiem  Ktemam  differre  a 
generatioue  illa  quie  facta  est  in  ulero  virginis. 
XJbi  autein  Scriptura  Sacra,  aut  synodus,  ita  distin- 
guit  ?    Nonuc  Deus  erat  Filius  ex  eo  quod  Virgo 
iUum  cx  Spiritu  Saucto,  id  eat,  ex  Deo  conceperat  f 
Imo,  Dcus  ab  ^temo  erat,  ctsi  noudum  camem  b- 
duisset.     Nam  de  eo  quod  ab  aitcruo  decreveral, 
cui  omuia  sunt  priesentia,  lo((mtur  Deus  SEepcnu- 
mero  tanquam  de  pncseute.      Verhum  Dri,  iiempe 
Cfiristus  promisxus,  a  principlo  et  ab  letemo  erat; 
vcrba  tamon  illa  qusc  faciunt  actura  promittendi, 
uon  eraut  Deus,  ncc  substantia,  sed  mx.  Per  Filium 
Dei  Jacta  smt  secufa  (Heb.  i.  2)  ;  sed  iioii  per 
atium  Deum  ea  fecit  Deus.    Per  verbum  Dei  fucta 
sunt  omnia,  qutEfacia  suat :  dixit  enim  Deusjfer/, 


DE  RGGKO  TBNEBRARUM. 


409 


I 


|et  fftCtDin  est.    Nou  tainen  jnbemur  credere  ver-  cap.  xlvi. 
[bmn  iUuti,  Jiat,  es8c  substaiitjaui  divinam  et  Dei   n." y^hri, 
jPiUum.     Citant  etiam  tloctores,  pro  geucrutioiie  i^'}^ 
Ipilii  petenia,  verba  Solonionis  (Ueentis  iu  pcrsona 
sapieutiie  (Prov.  iii.  19):  Jekotnh  saplenlin  futt- 
dapit  terramfSlatuit  c<e!os  intftti^entia  ;  volentefl 
eo  lueo  iuteUigi  ^apieiitiaui  l>ei  pro  Dei  FiUo.    Si 
sapieafia  suniatiir  pro  ipso  sapieiite  Deo,  argumen- 
tum  proee(Ut ;  se<l  si  suniatur  saptestia  quatenus 
distingiiitur,  ut  plernmque  fit,  a  voce  concreta  sa- 
piem,  non  jiotest  intelligi   pro  substantia,  neque 
ergo  pro  fiUo  Dei ;  uon  tiia^is  qunin  justus  ju.«4ti- 
tia,  aut  virtu!*  vir  appellari  proprie  potesl-    Etiam 
inter  Deum  et  Deitatem  tUstinguit  reete  Johaiines 
Bainaseenu.s,  diccnK,  Dtium  quidem,  sed  nou  Dei- 
tatem  hominem  fuctum  essc.      Ila;  et  hujusmodi 
doctrinx  bDminum  singularium  opinioncs  sunt,  non 
decreta  ecolej^iie ;  et  proinde,  etsi  impise  non  sintj 
conscieutiastamen  nondehent  obligare. 

Temporibus  subsequentibus  philosophiam  Aris- 
totelicam  in  scriptis  suis  libcriu.s  aliquanto  seqauti 
snnt ;  etiam  eanim  nomiulli,  trnctatibu.s  logicis  et 
physicia  iii  Aristotelis  sententiam  editis,  Aristote- 
Uscaum  ambitiose  osteutaruut.  Da-mouoIog1am 
autem,  cuudum  fcrc  quam  iu  Homcru  ct  [Icsiodo 
legimus,  animis  jamdiu  infixam  plerique  eoruin 
ienucruut,  quibus  doctrtna  Aristotelis  de  formis 
separatis,  magis  quam  reliquarum  setTturum  philo- 
so]ihia,  eongniere  Andebatur. 

Distraeto  interea  imperio  Romano,  et  in  Italia 
jam  pcnitns  extincto,  cura  urbis  R,oman%,  id  c&t, 
potestas  Ilomfe  regia,  episcopo  Kumauo  eouimissa 
est.  Fttpatiis  jam  res  digna  esse  *Tsa  est,  de  qua 
pugnaretur.     Itaqua  de  eo  puguatum  est ;  et  quo 


V*  imhrti 
tHi  iaani 
philniDiihla. 


CAP.  XLvi.tempore  Carolus  Ma^us,  rex  Galtia;,  Itomaiic 

liustes  LombardcK  snperavit,  codem  Leo  tertiat 
schif^iimte  Roina  expulsus  est.  Lcoiu-m  aatem  re^ 
iluxit  C^rolu^  ct  iii  papatu  confirtna\it ;  et  Leo 
impcrii  occidinitatis  imperatorem  fecit  Carolain, 
quem  publice  iii  Dei  nomiue  corona  tuiperiall  «lo- 
navit,  populo  acclamante  Deus  tl^iH/.  Ri-gibus 
hinc  Catliie  titulus  perpetuus  ftiit,  />*■/  g-ratia  rts 
Gailia,  et  in  reges  Paparum  dominatu».  Queai 
duminatum  tit  conservaret  ecclesiu,  senex  leo, 
mundfliiaruin  rcnini  |>eritnii,  probleina  iiobile  ex- 
co<>;iiavit,  regna  C/iri^tiattorttm  regiim  i/jsormm 
armis  omnia  in  ne  tramferre  ;  et  perfecit. 

Post  unum  cuiin  aut  attcruni  aimuin,  Lco  poutifex 
Carolura  impenitorem  ad  nniversi/a/es  per  dominial 
fiua  iiii^titueiHlaa,  ubi  titerse  et  sctcutiie  uitivcnss 
docereiitur,  per  literos  suaii  tiurtatus  est.  Ita()iH; 
Parisiis  ille  universitatera  erexit  primam  ;  ct  potft«a 
alias  atii  reges  iu  domiiiio  quisque  suo,  Ktnictis  in- 
stnictisque  ad  studia  collegiis,  legibus  ad  arbitriuni 
pontiticis  Romani  gnbcniandas.  Tum  dcmum  a 
magistris  Lombardo,  Scoto,  Tboina,  ex  pbilosopbia 
Aristotetis  et  Scripturis  Sacria  commista.  uata  cst 
theologia  qua;  dicitur  scholastica.  Docebantur  au- 
tem  in  universitatihus  logica,  physica,  mctaphy- 
sicft,  cthica,  poUtica  Aristotcliti,  quasi  univcr.titas 
Acientianim  in  uno  esset,  maximo  tunc  ecclesite 
patre,  Aristotele.  IVsecipue  vero  ad  verecunds 
adolcscentia:  fruntcm  eonfinuauduiu,  in  di^iputa- 
tionibus  ct  declamationibus  publicis  aitoh^iicentcd 
exercebaiitnr,  quo  Romamc  ecclcsia;  dogmata  el 
sustinere  et  prjcdicarc  pos.<icnt.  Itaqnc  pcr  eccle- 
siasticorum,  e.\  univcrsitalibus  iu  omncs  fcre  Cbris- 
tiaiii  orbis  urbes,  oppida>  puroctiias  emissonim, 


DE  BEGNO  TBNEBRARUM. 


49? 


mdones  et  scripta  tditn,  animis  CUristiauonim  cap.  xr.vt. 
>mnium  indclebiliter  infixuratst,  regtUuvi  juttl  ct    "^^     ' 


vlvru 


tjusfi  aliain  nuilam  esse  preeter  eeclesur  Itomaate   •«'  >""■' 

'ictamimt  ;  regibus  tiUeritis  ohediendutn  Hon  esse, 

qmnu  iih  ecclesia  Roittamt  pfrmissuinjueri/  ;  re- 

ges  ipsos  pontijiei  Romano  dehere  taHfjmm  orev 

edire ;  factumque  est,  quori  erat  facieiuliim. 

Locup  iu  iiiiiversitatibus  erat  etiani  stutlio  juris 

ornaui  antiqiii  et  me<liein;e ;  sola:  scientiie  ma- 

thetnatieie,  uuu  quu<l  doctrinie  Chriistiuna:  eontt^- 

rium  aliquid  coutiuerent,  sed  propter  ignorantia;  et 

rtium  irreconciliabile  disaidium,  prjetermissse  sunt. 

Nam  et  antea,  ut  quis  ab  hflnore  episcopatns  arce- 

retur,  satis  causa;  erat  didicisse  artes  raathematicjis, 

el  terram  credere  rotuudam  esse,  nut  esse  terra; 

iueolu?;  quos  aiitipndas  appelkmus. 

Qttomodo  autem  et  a  quibu.*  opinionibus  Arislo- 
telicis  derivftta  est  doelrina  Rumana,  vel  theologia 
holastiea  quam  repreheudis?  Dtcam.  Grseci  et 
ini  et  Europaai  plerique,  quolies  affirmant  ali- 
quid,  eoiiiutigunt  duo  uomina  per  vcrbum  est :  eo 
modo  siguiticautes  iiomen  utrumquc  cjusdem  rei 
nowen  esse ;  ut  qni  dicit  fiomo  est  animai,  intelligi 
a  vult  ac  si  dixisset,  "si  quem  recte  hominein  dici- 
us,  eundcm  etiam  auiiiiai  recte  dicimus."  Ali- 
quando  etiani  verbum  illud,  esty  uoiniiii  unico 
I  Bpponimns,  ut  quandcvdicit  aliquis,  jO«v/jirp*/.  Tuiic 
^hutem  ita  iutelligi  vnlt  ac  si  dixissct,  Deus  eat  ali- 
^^f/nid  renle,  nonjigmentim  aniini ;  hi/posfaJiis,  nnn 
^^^iiantasina  ;  sic  cnim  distinguuut  Grxiri  uiter  res 
Hp#r/»r  et  ap/mrentea  tantnm.  ExenipH  cau&a ; 
hominem  speetantem  se  in  speculo  kyfmstasiH  vo- 
rabant,  sive  suhstnittiam ;  iinnginem  antem  sni 
pA  speculo  visaiu,  pliautmma.  Vcrbum  lioc  est 
TOL.  in.  K  K 


Hta 


baldwlHit 

ki>)n>Bi 

|i).iliBi1iIlia. 


fcp.  XLVi.  priore  modo  acctrptum.numpe  qnando  coiijang:it  duo 
nomina,  vocatur  copHta  ;  po^teriore  modo  suaip- 
tum,  vocatur  rerbim  suhstantivum.  Verho  jtmA- 
staniivo  iitebantur  etiam  Hebnui,  et  jMissiro ;  ot 
ii1)i  mimca  suum  Deus  simplieiter  dicit  v^ssiC  Snm ; 
sed  ut  eopula  nunqnam  ntcbantur.  Nam  vice 
coputsc.utcbADtur  Hebriei  duoniin  nominum  apj»- 
sitiotie  ;  ut  ubi  di«itur,  (Geu.  i.  '1),  terru  res  iiifor- 
mis ;  quod  nos  necessario  vertimus,  terra  erat 
itt/brmis  elc. 

Aristoteles,  qni  non  tam  ad  re*  rcsi>exit  qDiuii| 
ad  rocr«,  cum  intelli^ret,  exempli  ciiiisa.  sub  duo- 
1)us  nomiuibus,  ftomo  ct  auimal,  quu:  rc:>  intelU- 
geudic  crant ;  nou  contcutus  eo,  hoiao  ^ligeos 
qusesivit  ulterius,  (|ua;imm  res  cnnripieiida  erat  sub 
copula  esi,  \e\  salteni  suh  voce  infiititivn  i*mc;  j 
nec  dubitarit  quin  nomen  illud  ^sse,  alicujuit  rei  I 
uoDien  fuerit ;  quasi  esset  in  natura  rernm  aliqatd. 
eujus  nomen  esset  esse  vel  essentia.  Ab  boe  ab- 
surdo  in  aliud  lapsuK  est  adhuc  pejuR,  nerape,  e*- 
sentiat  qmisdam  esse  ab  entibus  suis  separatas, 
quos  cceti  orbibus  assistcntes  cirrumagiere  illos  affir- 
mabat ;  etinm  auimam  humnuam,  nb  homine  sepa- 
ratam  et  dissitam,  per  se  subaistcre:  qure  qnidc-tn 
doctrina  eum  theologia  Homerica  fortassc  congniit, 
sed  cura  Scriptura  Sacrn  nou  congruit,  Neque 
euim  vox  Ula,  essentia,  in  Scripturis  nut  ecciestai 
AnKlicame  liturgia,  articulis,  vel  canombus  inveni- 
tnr;  neque  vox  Grtcea  ovam,  nisi  pro  dintiis,  qnaa  , 
I>a.tini  etiarn  vocaut  rem ;  neqiie  essentiate,  es-  ■ 
sentialitas,  enfitas,  entitatimm,  ueque  quicquani  " 
quod  fit  ex  eopida.  Non  enim  liugua  Hebreeoruin 
id  paticbatur.  Essentia  cr^o  res  iion  cst  iieque 
creata,  neque  increata;  sed  nomeu  artis  causa 


« 


DE  RECJNO  TBNBBKARVM. 


<99 


pUlatFphw- 


ictiiin.      Entia  hujnsiuodi  nnva,   nntha,  iimnia,  cap.  xlvi. 

rbiii  et  voribus  implicitus,  per  copulutionem  no-   JJTI^I^ 

um  solus  genuit  Ariatoteles,  philosoyhia:,  quam   '^';^,., 

autlein  viuiam  apiii.-llat  S.  Paulus,  priucipiuprimo. 

Ab  liac  tloctrinn  <lc  estentiis  ctJortHiji  tubslan- 

falihM  «eptirulia  tWmonologia  Grrecorum  in  ec- 

esia,  ut  dixi,  relicta  est :  et  superstifio  illa,  quiuu 

taihii^vlav  vocant  Gneci,  sive  wetum  phontas- 

latum.      Indf  cxorcismorum  usus    ortus  ost.  ct 

signi  crucU,  cl  aquse  beiiedictic,  quibns  exennta- 

rentur  aut  abigereutur :  deinde  nata  est  opinio  de 

substautiis  tncorporcis,  id  est,  nuUam  habentibus 

omnino  ma°;nitudincm,  ct  quod  Deus  ipsc  optimua 

maximus   mai^iitudiuem  non  haberet,  quanquam 

neque  suhstantia  incorporea,  neque  xultstaHlia 

immaterialit  in  Scriptura  Sacra  iuveuiatur.    Itcra, 

quod   anittm   est   lola  in   toto,  et  to/a  iii  t/imfthet 

par/e  corftorijt.     Ex  eodem  fontc  orla  est  doctrina 

tota  dc  purgatorio,  et  de  apjyaritioiu;  nocturaa  ani- 

manun,  et  lcgcnda  miraculorum,  et  qniestiones  de 

animis  rcprnbonim,  nbi,  ct  cum  sint  injpatibiles, 

quomodo  puniuntur  ;  aliaque  multa  quie  uuu  repe- 

riuntur  in  Scriptura  Sacra. 

Uuod  corpus  idem  in  pluribus  simul  locis,  et 
plura  corpora  in  eodem  simul  loco  esse  dicunt,  nc- 
que  Aristotcli.s,  nequc  philosophi,  nequc  hominis 
cujusquom  sant  cst  putare.  Sed  dici  cxpediebat 
ad  sustentandam  pncseutiam  realcm  carnis  Christi 
in  omni  pime  consecrato. 

Uuod  vo/mtli  causa  sit  vo/uHtax,  id  eatj  putciitia 
causa  DCtus,  Aristotclicum  cnt,  et  rcceptum  a  Seho- 
laaticiii;  nimirnm,  ut  domiuio  Dei  in  voluntatem 
hnmanam  sublato,  liberum  stalueretur  arbitrium 
uuiinis. 


K  K 


soo 


1)K  RKOKO  TBNEBnARUM. 


Of  IrnrliW 
ab  iuBi 


fCAP.  xt,vi.     Prasterea,  quas  in  physiois  renim  cansas  redili- 
di^runt  abRurdns ;  ut,  qnod  descensioniA  graTiiun 
cnusa  sit  ^'a^itas ;  gravitatis  aiitoin  catisaiti  ese, 
q\iod  nd  ceutrum  terne  venire  coiiscrvationi«  sm 
causa  appctaut.    Quod  idcm  corpas,  nihil  addito 
neqtic  adcmpto,  niodo  inajvis,  inoclo  miiius  sit ;  sa- 
licet  pcr  ctJnclensationcm  et  rarcfactioiiem.     Unod     I 
auima  creatur  hi/timieudo,  et  iufuaditur  creando;^ 
quniiquam  Scriptura  dieat  oniuia  creata  esse  p«fl 
verbum  Di^i.    Qiiod  pro  cnusit;  assi^ant  qualitttttt 
occttltas,  sympiithiam,  nntipathimit,  anliptristati». 
qualitatex  xpecijictis,  itein  cnxum  sive  J'ortH»Bn. 
id  est,  suaiu  ipsorum  ignorniitiam ;  sublata  cnim 
iguorautia,  quid  est  aut  fortumt  aut  quftUtas  oi 
cHlta  ?     Quod  omiiis  tum  scnsio,  tuin   iutelleilio 
fit  per  motum  queudam  speciurum.    Quid  est 
cies  ?     Species   cst,  ut   sciunt   omnes    qu»   latini 
Rciunt,  forma  rei  aspectu  cognita,  coustnns  cac 
gura  et  colore  ;  qnalis  est  species  faeiei  humansv 
qunm  vultum  et  ospectUDi  dicimns.     Spocies  ergo 
sive  vultus  reriim  aut  intromilti  dicunt  in  oculos. 
et  sic  ^ideri ;  aut  species  qua.idnm  spu  viiliuBrennn 
emitti  ad  objectum,  et  sic  videri  objeetuin.     Non- 
dum  cnim  iutcr  Schotnsticos  conscusum  est,  an  tx-^ 
traviittendo   an    itttroMiltcmio   spccii-s  fiat  visio.B 
Etiam  audirc,  olfaccre,  gustare,  iuteUigere  per  spe- 
cies  dicuut,  per  aures,  uares,  ct  orgaua  intellectuafl 
transeuntcs.      Uuod   ietcmitas   non    sit   tem]wris™ 
siiie  fine  aut  priucipio  sHcce.ssio,  sed  nunc  xftin^,  id , 
€!st,  idem  »wnr  uobis  vf^v,  quml  crat  miric  Adarao,] 
id  est,  inter  tiunc  et  tunr  nullam  esso  differentiaiu.j 
Hajc,  inquam,  quia  non  miscentnr,  quod  scinni,  cum 
doctrina  fidci  Christiana,  sed  respoiisa  sunt  tantum 
physica,  cn  fine  data,  ne  non  videretur  ciapieDtii 


DE  REGNO  TENEBRABUM. 


501 


th  Inuil 


^! 


js   pendere   ab   ore    sacerdotis,   pra:tcreuii(lacAF.  \i.vr 

a$ui. 

Qnod,  negato  libero  arbitrio,  sequi  dieant  Deum 

;se  pewnti  nuthorem,  iiec  debere  ideo  peccatorem 
luiiiri,  conccdaut  tamen  rcnim  ct  actionum  causam 
rimam  enRe  Deum,  conciliationem  petunt  ex  Aris- 

tele  vocaiite  peccatum  tlvofiiavj  id  est,  ipttam  ciun 
incongniitiLtem,  privationcm  mernm,  uon  foc- 

m  aut  artioncm  quampiiun.  Facti  crgo  omuiii 
et  legis  caiisam  Deum  esse  agnoiiceutes,  incongriu- 
tatis  causam  esse  negaut ;  quasl  quis,  cum  duas 
duxisset  lineas  rectam  et  curvam,  ambas  se  fecisse 
diccret,  sed  ab  uHo  fuctam  es^c  illarum  iucouprui' 
tfltem.  Scd  .\mtutolc!;  |K!r  incoiigruitatcm,  ipsum 
faetum,  aut  saltom  dcliberatum,  vel  couKultum  lcgi 
incoiignuim  iiitellexit.  ItaqueScholastici,iibi  vidcri 
volueruiit  subtili^imi,  ibi  hebetudiuem  indiearuut 
maxime.     Si  subtilcs  fuissent,  differentiam  iuter 

usam  facti  et  autliorem  facile  invenissent.  Au- 
thor  facti  ia  est,  qui  fieri  jubet ;  causa  eat  is,  per 
cujiis\ire3  factum  est.  Deug  nemincm  jiibet  qiiic- 
quam  coutra  legcs  facere  aut  conari ;  atqui  qua: 
fucimus,  viribus  a  Deo  datis  omuia  fucimus.  Cur 
autrm,  »1  Dcus  111  causa  c;st,  condfmnuiiiur  noii } 
Reeponde  mihi,  qni  sic  roga.s,  cur  Deus  ab  ictcrno 
Alios  elegit,  alios  reprobavit,  et  quomodo  ad  pcenas 

teruas  maximasque  coudemiin^it  eos,  qui  inalum 
uondum  aut  fecerant  aut  cogitaveraut,  uec  idsi  Deo 
voiente  et  vim  pra;bente,  facere  aut  cogitare  po- 
tneruDt }  Re:sponde  etiam,  an  6gulo  de  vase,  quod 
finxit,  nou  8it  licitum  statuere  quicquid  vultr  In- 
dica  denique,  ubi  Scriplune  aperle  dicaut,  omnes 
illos,  qui  a  regno  Dei  excludentur,  vjcturos  esse 
diic  morte  gecuuda  cruciuudos  iu  a-teruum. 

Acccdamus  jum  ad  cthicum  et  politicam.     Do- 


502 


DR  REONO  TKNBBRARUM. 


'  Dr  molvfa 

lui  JninH 

IfUlMaphl*. 


;ap.  XLvr.  cent  Sciipturw  Sacrw,  regibns  et  potestatibus  snm- 
mis  eorumque  miDistrts,  etiam  etlmicis,  a  subditif 
suia  Christianis,  non  ob  metum  taiitum  scd  con- 
scientiac  causa,  ut  a  Deo  ad  botintii  iiostnjm  ori!- 
natis,  obediondnm  cssc.  XJndc  ije^itur  uata  snnt 
de  rdigione,  in  Gprmania,  Gallia.  et  Aiiglia,  belli 
eivilia,  nisi  a  philusopliia  etliica  et  politica  Aristo- 
telis,  et  eoriim  qui  Aristoteleuk  sequuti  suiit  Ronia- 
norum  r  Meusura  buui  et  mali  in  omiii  driute 
eat  lex.  Aristoteles  autem  virtutem  et  vJtium  non 
lejjibus  defiuivit,  sed  laude  et  vituperio  npud  civcs; 
regum  omniuiu  imperium  fyratmUiem  vocat ;  in 
democratia  sola  libertatem  esse  diint,  et  ip9e,et| 
poRt  illum  Kcriptore»  Roumni  plorique,  ab  uniu 
Tarquinii  regis  odio  liominis  vitium  in  formam  n-\ 
giminis  transferentcs,  nnllo  quidem  argumeoto, 
ged  exemplo  etvibug  rerum  novanim  cuptdiB  gnto 
quidcm,  sed  pemitioso.  Ho«  autbores,  Gtriecse  et  i 
Latiua;  philnsopbiff-  et  eloquentiae  causwi,  juveuosl 
cum  in  universitatibus  docerentur.doctritiam  eomiD 
veiieuosam  simul  tmbiberunt,  et  de  bouo,  malo.  . 
justu,  iiijueto,  lcgibus,  ct  rcligionc,  suo  quuupte  ■ 
arbitrio  statuebat.  Hinc  initium  erat  raali  nostri.  ^ 
Nam  et  priedicatorum  magna  pars,  qui  de  doctriua 
sua  egregie  sentiebant,  et  alii  lectione  polittt:» 
Griecec  et  Latinse,  videbantur  sibi  magtii  politici ; 
aheri  quia  in  coclesia,  alteri  quia  in  statu  pro  am- 
bitionc  sua  non  proecdcbant,  bcltum  eivile  accen- 
derunt :  in  quo  bello  inidti  civium  myriades  occisi 
suntj  et  rex  indigua  morte  tructdatu&. 

Tanti  eonstitit  didicisse  eloquentiam  ct  pbiloso- 
phiam  Grwcaui  et  Latinam :  nisi  autcm  prtedicato- 
res  populuin,  et  universitates  noatrae  pra:dinator«9 
ipsos  ineliuH  doccant,  forte  iUthih  ail  Trojata  mag- 
«H#  midctttr  ArhUles. 


DB  RBGSO  TENBllRARUM. 


» 


CAPUT  XLVII. 

'VZ  QUIBUS  Qll,ESTllI  FtKRrNT  ASTE   DICT.E  TBNEBBVE. 

Dk  prsctore  quodam  Romann  Cossio  honanfice  lo-  cap.xltii. 
t|uitiir  aIi<MiI)i  Marcus  Cicero,  quod  in  cnminiboa  iC^iXJ 
coKnosoeudis,  ubi  tcstimonium  non  erat  satis  ple-  J'"™""' 
num,  acousatorem   interro^re   solilus  easet,  cui  ^ iti»  ii.i»bi« 
bono  fecit  reus  ;  id  est,  quod  lucrum,  qtiam  {Mtcn- 
tiam,  ant  qnam  alinm  rcm  cnpitam,  indc  obtinncrit 
nut  conRcnaverit  aut  expectaverit.   Sentiebat  enim 
honio  i>nulen>(  mnlum  gratis  esse  neminein,  sed 
iuiunir(uemque  facere,  qu»  volens  facit,  propter  aU- 
quod  bonum  sibi.     Nam  inter  pra'sumpta  nullum 
maju:;  fst,  neque  quod  authorem  criminis  ita  mani- 
feste  arguit,  ut  a  crimine  utilitas,    Itaque  anthores 
doctriDarum,  qu;e  Chrbtiauanim  civitatum  trau- 
quillitatem  jam  diu  turbaverunt,  codem  illo  ciiterio» 


^»r«i  hono,  invostiprabiuius. 


Post  resurrcctioncm  Ser\'atoris  nostrij  cum  jam- 
jam  ascensuruR  ei^^et  in  coctum,  n^veruiit  itlnm 
apostoli  dicentes  (.'\ct.i.  6,  7) :  Domine,  mm  hoc 
teiiijMre  reJtitiue»  rtffniim  Ixrueli  ?  IJisit  aatem 
ad  ifhs,  noH  est  rcstrmn  iioitse  tempora,  sirr  o;> 
portimitates  fjua.it  Pater  in  sua  ijisius  riuthoritate 
statnit.  Uui  regnum  Dei  rei>titutnm  dicunt,  tuuc 
nuni  Christus  n  mortuis  resurrexit,  cui  bono  doc- 
triuam  hanc  doctriua;  \\\x  adeo  repugnantcm,  tum 
ecehfsia  llomaua,  tnm  uoniiulli  alii  vnlgo  ducent } 
Reiatuum  Dci  iiistitutum  erat  in  Judffiis  a  Deo  ipso. 
In  eo  potcslatein  in  terra  summam  habehat  post 
Mosem  .'Varou,  et  jMtKt  Aaroncm  cuiteri  saccrdoles 
gummi,  suo  quisque  tempore.    Jam,  quuniam  fl^- 


DE  RRaNO  TSNRRRAIIttM. 


ir.XLVii.  uum  illud  a  Christo  restituvndum  crat,  scqucbatar 
,„     „  ut  in  rcstltuto  n;x  essct  Oliristiis.      [tanue   asocu- 

[q..i»!.>t  dirntc  Cliristo  hi  «clum,  scqncbatur  ut  alicui  rcgui 
Ttt^Cr.  sui  admiiiistratiouem  iii  terra  rcHquerit,  vcl  homini 
vel  «£tui.  Maiitfe«tiini  er^  emt  tUuin,  qiil  admi- 
nistrutioneiu  haiic  obtiueret,  eaiKlem  potestatem 
habiturum  esse,  qimui  habueraiit  sacertlutes  sumiDi 
Aaron  et  successorca  ejus  iu  populo  Israclitjco,  id 
cst,  potcijtiitem  regiam  et  summam ;  atque  hoc  bo- 
mmi  illud  est,  propter  quod  doctrina  illa  ecclesi» 
Romaniu  iiivcutu  c&t ;  bunum,  quo  uullum  iu  teiris 
uiajus  csw  (licitur.  Teiicbrtsiim  crgo  Iianc  doc- 
trinam  primi  infudemnt  crclesiie  pontifices  Rotnsni, 
qua  docerentur  cives  Chrlstiani,  quutics  inter  regcs 
et  Papam  oriretiir  controversia,  neglectis  suonun 
regum  iuiperatis,  PajwB  obedire. 

Uuud  idem  doceant  Pajmm  in  articttlis  ^dri 
tlejimendis  non  possc  errare,  fodem  tcndit. 

Uuod  episcopus  Roinanus  solus  potestatem  snain 
jure  divino  immediatn  exeroeat,  nieteri  jurc  ab  illu 
dcrivato,  eodem  leiidit.  Eodem  etiam  teudit  quod 
clcrici,  monacbi,  et  fratrcs  i»  omiii  loco  a  pfsms 
le^um  civilium  eximaiitur. 

Ex    eadem  dnctriiia,   uimirum  quod  M(?erdotes 
Mnt  eodem  jure  quo  Aaron,  poscunt  sibi  et  Levitis  \ 
suis  in  eivttatibus  Christianis  jure  diviuo  decimas. 

Quod  matrimouium  saeranientum  esse  dicant, 
eo  teudit,  ut  judices  sint  in  qutestione  de  matri- 
monio  legitimo,  et  per  consequeus  de  successioue 
ad  regtm  hereditaria. 

A  confessione  auriculari  consilia  regum  et  mag-j 
uatum  cKplorare  possunt,  et  aliquaudo  e.\plurant. 

A  canoDizatioue  eorum  liumiuum,  (piorum  opera 
iu  potestate  sua  augcnda  vel  conservanda  egre^a 


DR  KBrfNO  TP.XBRRARUM. 


50: 


usi  sunt,  animos  impentorum    ChristiQnonun  incAr.XLvii. 
reges  suos  iisque  ad  necem  aliqtiando  acuunt.  ^"   '  ^^ 

Per  doctrinam  purgatorii,  et  jiistificationis  por  i»""<w 
opera  externa,  et  indiil^entiarum,  clerici,  id  est,  iiaMum>\,tt,. 

pontificisRomani  8ubditi,sumptu  regum  nutriunlur.  , 

Per  exorcismos  et  (!Kteram  dffimouologiam  po-  I 

pulos  terrent.  I 

Postremo,  per  doetrinas  linmanas,  metapbysicam,  I 

ethienni,  et  iwliticam  Arlstotelis,  per  di.stinctioiiea  I 

frivolai^,  cicnnoncm  obscurum,  et  voccs  barbaras,  I 

tcnebras  jam  iuduclas  ruddunt  !>pit<siorc&,  et  ii>sl8  I 

prini-ipibus.  quando  volunt,  jwilpabiles.     Palparunt  I 

autem  primi  Germani,  deiiide  Angli.  I 

Fostquam  enim  eommuniter  creditum  esset,  ean-  I 

dem  esse  potestatem  Papx  in  populo  Christiano,  1 

quam  linbuerunt  Aaroii  et  cfeteri  sacerdotes  summi  ^m 

m  [lopiilo  Isrnelitieo,  atnbitio  de  functiunibus  ec-  ^4 

clesiasticis,    prscipue   de  papatu,  obtinendis,  et  I 

eanim  qui  obtiuuerunt  tastas,  eomque  paulatim  1 

crevit  et  eonspieuus  ftictna  est,  nt  omnem  fere  sui  I 

rcverentiam  verom  et  ])astoraU  functLoni  dcbttam  1 

perdidvrint.  I 

Nam  a  quo   tempore   episcoptis   Itomanus   pro  I 

episcopo  uuiversaii  liabitus  csset,  hiemrcliia  Ro-  I 

mana  nou  inepte  comparari  potuit  fabulae,  quse  in  * 

Anglia  inter  mulieres  vetulas,  pueros,  et  viros  ex  j 

plebe  rudiores  pervo^bntur,  de  iemuribus,  id  egt»  1 
de  umbris  sive  spectris,  et  noetuniis  eonim  faei- 

noribus.  J 

C>>^tantibui4  euim  dominii  tanti  eocIe.siastici  ori-  I 

ginem.quid  aliud  \ideri  potuit  paiKitus  nisi  imperii  I 

illiiis  Ronmni  ingentis  iiigens  spectnim,  scpulcbro  I 

impcrii  defuncti  corouatuui  insidens?  I 

1'^tiain  sermo,  quo  utuntur  iii  euUu  Dei  publico,  1 


:>oo 


DE  REGNO  TBNEBRARUM. 


ip.XLvii.  qui  nulHus  Iubc  gentii>  proprins  erat,  quid  alintl 
.  erat,  quam  HnguiE  Latiuse  veteria  imago  ? 

rv<rM»i  Lemures  per  omues  geutea  unicum  et  uniTere»- 

!«[Ckwi!!^-  lem  habuisse  (Ucujitur  regem,  cui  nomen  dcdemnt, 
ex  historia  ficta  dc  gcstis  Hugoms  Burdtrgalcnsis, 
OlM^roiKTO.  Ecclesiastici  etiam,  cuju.scuHque  dri- 
tjiiis  civcs  sunt,  \m\m\  ct  tmiversalem  regent  ag- 
noscunt  Papam  Komanum. 

Lemitreg  spiritus  suut ;  ecclesiastjci  etiam  ap- 
pellaut  sese  spirituales.  Lemurex,  tenebras,  soli- 
tudines,  sepulchreta  incnhint.  Similiter,  ecclesi- 
astici,  in  obscuritalt^  doctrinnnim,  in  monasteiiis, 
ecclesiis,  el  cujmeteriis  ambuh-ibant. 

Ecclesiastici  virtutc  nquie  bcnedicta;,  in  qnocmn- 
que  loco  posuitiscnt  cccle«ias  suos,  locum  illum 
foccnmt  ut  cssct  urbs,  id  cst,  imperii  scdes.  Ita 
quoque  in  fabula  cst,  habuiKSu  Irmure»  castella  soa 
quredam  incantata,  ct  spiritus  quosdam  gngantsH» 
qui  in  regionibus  cireumvicinis  domiiiabantur. 

Lemtirex,  si  quid  mali  fecissent,  conq>rchendi  Pt 
sisti  ad  tribunalia  civilia  non  potuerunt.  Ita  etiam 
ecclesiastici,  criminum  rei,  a  tribnnalibus  civihbuii 
sublati  evanescebant. 

Ecclcsiastici  pcr  incnntationefi  qunsdam,  cx  me- 
taphysicis  ct  miraculis  confcctas,  usum  rationis 
uaturalis  adolcsccmibus  adimcre  consuevcrunt,  eo 
fine,  ut  JHSsis  suis  cteci  obtcmperarent.  Ita  etiam 
dicuntur  in  fabula  lenturcH,  pucris  ex  cunabulis  sub- 
latis,  alios  iUonim  rice  supponere,  fatuos  quidem, 
sed  promptos  nd  nequitiam. 

lu  qua  officiim  sive  operatorio  ineaiitamcnta  sua 
eonticiiint  hmureit,  non  cst  dictum  in  fabuln,  Ec- 
clesiasticis  autem  operatoria  fiienmt,  quas  ipsi  sua 
authorttate  sibi  erexcrunt  universitates. 


I 


I 


I 


DK  RB6N0  TRNBRRARUM. 


507 


* 


Lemures  quoties  alicui  irHScerentur,  mittcre  di-  cap.  slvii. 
ce1>aiitur  es  suo  numero  aliqucm  qui  illum  suggil-   """"^    ' 
laret.     Ecclesiastici  itera,  si  civitati  vel  r€^  alicuj  s"""" 
succenwaiit,  subditos  suos  superstitiosos  et  incan-  dtetotmntoic, 

tatos  immittebaiit,  qui  seditJone  illum  saggiliareut ;  , 

etiam  altquando  principes  fociebant  ut  altcr  mg-  1 

gillaret  ulterum.  I 

Nequc  /pmureit  neque  clerici  nxores  daeunt.  ■   1 

Ecclesiostiri  de  decimiii,  et  imperitonim  bomi-  I 

num,  quibus  tcrrori  smit,  donatiunibus  crcmoreDi  1 

teme  acctpiimt ;  quemadmodum  in  labula  dicuutur  I 

lemHren  cremorem  lactis  ligurirc.  ^m 

In  re^o  lemurnm  quolis  sic  moueta,  non  repe-  ^M 

ritor  in  historia ;  ccclesiasticonim  autem  moueta,  ^M 

quam  aceipiunt,  cadem  quidem  est  cum  moneta  ^M 

laicomm ;  scd  quam  solvuntj  cauonizationcs,  iu-  1 

dulgentia>,  ct  misssc  sunt.  I 

LemHrcs,  ])ncter(juam  in  metu  ct  phantasia  bo-  1 

minuro  imperitomm,  existentiam  nultam  habent.  I 

Sic  quoquc  potestas  Pap%  spirituatis,  extra  suum  1 

ipsius  domiuium  temporalc,  in  solo  metu  cousistit  I 

excommuniratinnum.  I 

Nequc  ergo  Henrico  VIII  et  Reginie  EUzabethie  I 

potcvtatcm  Ulani  cx  Auglia  ejicere  diflicile  erat.  I 

Ejecti   autcm,    ct   ])cr  missiones  papales   Cliiutc,  I 

Japaofe,  et  Iiidire  loca  arida  perugrantes,  quis  snit  I 

au  non  redituri  sint  iipintus  iUi,  vel  alii  numero  I 

plures,  et  pejores  }    Non  enim  Romani  soli  snnt,  I 

qui  ad  ecclesifc  a.spiraQt  regimen,  preeteudentes  jus  I 

(iivinnm.  I 

Tractatiim  b»mo  de  potestate  civili  et  eccleslastica  1 

ad  finem  jam  perductum  cam  recognoscerem,  nihil  I 

in  eoinveni  ncquc  contra  sensum  Seriptura' Snciie,  1 

neque  contra  lcgea  iiatria-  uiua;  civilts  uut  ccclcsi-  I 


4roncluil« 


ip.  XT.vii.  asticas.  Nnm  qui  potui,  cuin  tntius  operis  scopas 
essct  uiiicus  ut  demonstrarcm  pr«etextura  nulliun 
csBe  posse,  quo  lcgura  violatio  excusari  po^it :  A 
sententiis  auttm  theologorum  singiUarimn  muUi* 
in  locis  abiisse  rae  coniiteor. 

Si  eordibus  scripsissem  inatar  tabularum  rasa- 
rum  puris,  brerior  esse  potuissem.  SofFecissent 
cuim  ea  puuca,  quse  sequuutur :  homines  siuc  Icge, 
propter  jus  orauium  in  umnia,  mutuis  ea;dibiL<!  se 
ipsos  interimere  ;  leges  sine  pcenis,  et  pcenaB  stne 
potestate  annima,  inutiles  esse  ;  potestateni  sine  ar- 
mis  et  opibus  in  unius  persouic  umiiuin  collatis, 
voccm  mcram,  neque  ad  i>anem  iieque  ad  defen- 
sioucm  civium  momcnti  ullius  cssc ;  et  proiude 
cives  omnes,  sui,  non  iinpi-rnntium,  boiii  causa  ad 
rempublicam  opibus  suia  tuendam  et  coufirman- 
dam,  quantum  possunt,  obligari ;  idque  arbitrio 
illius,  cni  summam  dcdcrint  potcstatem.  Qus 
summa  est  pailis  prima  et  sccuuda;.  Deinde,  qoo- 
niam  iu  Scripturis  Siieris,  quarum  leclioneiu  eccle- 
sia  nostra  oumibus  et  permisit  et  commendavit, 
vita  icterua  et  salus  singulorum  contiuctur;  et 
unusquisque  ppriculo  animie  propria;  illas  legit  et 
sibimet  ipsi  iiUcrpretatur,  et  propterea  ^Equuin  est, 
ut  conscientiai  eorum  nou  pluribus  fidei  articulis 
onerciitur,  quam  qui  sunt  ad  solutem  necessarii; 
articutos  illoii,  qiiinHtn  sint,  in  p:trte  tertia  expli- 
ca\-i.  Postreino  in  quarta  parte,  nc  populusa  faUis 
doctoribiis  seducerentnr,  consilia  ambitiosa  et  as- 
tuta  adversariorum  ecclesife  Anglican»  pntefed. 
Heee,  iuquam,  iugeiiiis  eaudidis  suffecissent.  Sed 
eum  doctrinis  coutrariia  bomiuum  auimos  jamdu- 
dum  scribillatos  esse  scirem,  omuia  fusius  expli- 
candn  esse  existimavi,  et  explicui,  sed  sermone 


DE  RBGNO  TBNEBRA.RVM. 


500 


CniH^inuh 


Anglico,  qnantiiTn  polni,  eo  tempore  quo  beIlumcAP.xi.vu. 
civUv  (lc  disciptina  ecclcstastica  iiatum  in  Scotia, 
pcr  Angliam  ctiaiu  ct  Hiberniam  fcroclssituc  gcrc- 
batur,  quaudo   noii  epi^ropis  tantun],  $cd  ctiam 
'ir^e,  lege,  religione,  et  honestate  siiblatis,  peHidia, 
ides,  foedissiiiia  scelera  omuia,  sed  larvata  do- 
minabantur;  odeo  ut  si  qui»  ex  muudi  partibus 
rpmotinribus  htic  appulsus,  eonim,  quffi  tunc  per- 
pctrabantnr,  flagilionmi  speetator  fiiisset,  jiistitiffi 
divinae  sensiiin  iu  \m  loci^  nnllum  oinnino  tiinc 
fulsse  pro  ccrto  habuisset.   Doctrina  ergo  htcc  inea 
parum  tuuc  prufuit ;  parum  iuquam,  scd  tamcii 
aliquid.      Spcrabam  autcm  bello  cxtincto   profu- 
luram  esse  postea.     Vicerunt  democratici,  et  de- 
mocratiam  constitueruut ;  sed  eaudem,  tautorum 
suorum    ecclerum    mcrcedem,   subito    amiseniut. 
Angtiam,  Scotiam,  Ililu-riiiam  uim.s  tyraiinus  oc- 
cupavit,  ct  prudcntiam  eorum  dcmocraticam  tara 
laicorom  quam  ecclesiasticorum  confatavit.    Po- 
pulus  bello  fatigatusi  ipsos  contemptiit,  non  miuus 
qaam  ante  admiratus  est.     Rcstituto  deuique  rege 
legitimo,  veiiiam  iwtiemnt,  id  est,  stultitiam  suam 
agnoveruut.    Venia  data  est,  idque,  ne  sceleribns 
suis  a  bcnis  distinguerentiir,  per  amnestiam  uni- 
ver^lcm.     Q.uis  crcdnt  prtncipia  illa  seditiosa  non 
jam  dclcta  c^c  omiilu,  aut  pra^tcr  dcuiucraticos 
esse   quem(|iiam,   qui    doctriiiam,   tam   parificnm 
quam  b^c  est,  abolitam  esse  cuperet  ?     Quod  nc 
neeidat,  eandem  latine  e\tarc  vohii.     Video  ciiim 
dissen»<ioue3  hamitium   de  opinionibus  et  pne^^tnn- 
tia  ingenii  tolli  armis  non  posse.    Mala  hujusmodi, 
quo  modo  nata,  eodem  extinguenda  suut.     Animi 
civium  n  politir»  et  philosophia;  ethnicre  scripto- 
ribus  infccti  pnulatim  fucrant.    Itaquc  atramcntum 


510  DE  BEGNO  TENSBRARUM. 

CAP.  XLVii.  illud  democraticnm,  prsedicando,  scribendo,  dispn- 
coDdinio.  **^^°  eluendum  est.  Id  qui  aliter  fieri  possit,  nisi 
ab  uniTersitatibus,  non  inteUigo.  Cluantain  eipj 
operam  oUm  potestati  pondficiae  preestiterunt,  tao- 
tam  posthac  impendant  potestati  regife  vindicandae. 
Omnea  interea  operam  demus,  ne  per  discordias 
intestinas  nos  opprimi  ab  extemo  hoste  patiamnr 
universQS. 


APPENDIX  AD  LEVIATHAN. 


* 


CAPUTI. 

DG  SYHDOLO  NICKNO. 

'A.  ExPLiCA  mihi  quBeso  symbolum  Nicfnum,  non    cap.  i. 
dico,  iit  res  ipsas  anirao  comprehenclam,  sed  »t    De.™i«in 
verba   fitlei    ita    iDtellijram  tit   conseuianea   suut   "'•^- 
Scripturis  Sacris :  et  prinio  Iieec  verba,  creth  i» 
vttuin  De«m  Patrvm  oi/utipoten/eiu  Jactorem  coeli 
et  tcrrtr,  afque  vliibilium  vwnimit  et  inri/iibintim. 
Et   primo,  quid   ert  iHud,  credo  in,  vkI   Gra;cum 
*<*)*»  Ik  }    Num  aputl  authores  Gr^cos  non  memini 
me  alibi  Utam  phrasin  reperi^e.     Lego,  credo  ali- 

tui,  Ti«ri»>  roi,  Credo  ita  eSSe,  Vel  Tniuui  itmi^  tlrai. 

B.  Propria  est  illa  vox  couseutientium  in  arti- 
cnlos.  Nom  prxpositio  nc  significat  inter  alin  haa- 
tenus  ;  ut  quanrto  dicitur  niivu  hc  Oii,i'  ror«pu,  elc. 
tii  pro  9tov,  etc,  iioiietur  r«-o,  idera  esset  quod  credo 
A«c  tisgtte  sive  hactcnivt.  Siguificat  ergo  pra-po- 
Bitio  i«  determinatioucm  articulorum  credeudorum, 
ucmpu,  quou£que  cum  conslUo  cousentiunt  sub- 
scriptores.  Mirum  igltur  videri  non  debet,  si  ex- 
tra  coufessionem  fidei  phrasiu  illam  nou  legisti. 
Kadem  enim  est  ac  si  te  credere  diceres,  Ueum 
esse,  condemque  uuum  esse,  patrem  esse,  omuipo- 
tentcm  esse,et  sic  de  cEeteris.  Legitiur  etiam  crcdo 
in  ecangeiio,  id  est,  credo  evaitgelio,  id  est,  pra- 
dieatoribiis  evangelii;  sed  ibi  Gr^um  nou  estttc, 
sedi)'. 


512 


APP8ND1X  AD  LBVIATHAN. 


CAP.  r. 


A.  Detu  e*t  Pater,  Deux  eat  omnipofens,  enx. 
suntjUt  loquuutur  diaJeclici,  prapositiones.  Hai>ent 
enim  sua  subjeL'ta  et  pneclicnta,  et  apertc  in  illis 
Deo  nomeii  aliquod  attribuitur.  Sed  in  nflinna- 
tione  hac,  Deus  «■*/,  quod  uomen  Dtro  attribriiuiD 
sit.  non  iiitelligo.  Non  ciiim  puto  dici  poese,  (juod 
Deus  C8C  est ;  ct  fru^tra  dicitur,  Deu»  e^t  Deus. 

B.  Cum  dicitur  Deus  est,  vox  esi  cst  verbuin  sTib- 
Ktantiale,  iiicludeus  tum  eopulam  t.um  prKdii^atutn, 
tum  apud  Griecos  tum  apud  Latiuos.  Itaque  illad 
/)eux  est,  siguificat  idem  quod  Deus  esistit,  id  esl, 
resoluto  verbo  snbstfltitivo,  Deus  est  cns,  sdvc  i  i; 
Id  est,  realc  aliquid,  non  mGnim  phantaiima,  qiiole 
est  quod  vooatur  spectnim,  vel  quales  colebantiir 
a  geutibus  dsemone^,  et  ab  a]K)stulo  S.  Paulo  nikii. 

A.  Mciinui  quidem  nb  apostolo  idola  vocari  nihil, 
nnu  autcm  da;monia  sic  vocari. 

S.  Putasne  ea  simnlacra  aorea,  eburnca,  li^ea, 
au  Don  potius  diemonia,  qme  sub  UUs  calebaiitur, 
vocata  esse  tii/it/  ?  Pneterea,  idoliim  proprie  cst 
phatitiismn,  uimirum  idea,  imago  roi,  non  res  ipsa  ; 
ad  quas  ideas  simulacra  sua  faciebaut  Gr»ci. 
Nam  Deorum  suonim  ideas  sive  imapncs  raro 
sumpserunt  a  simulaeris.  Distinguitur  «•liam 
Deus  per  vocem  illam  ens,  a  nominibus.  Aliud 
enim  est  res  homo,  aliud  nomen  homo.  Pncterca 
sciendum  cst,  quod  vox  est,  ut  usurjiatur  a  Latiuis  i 
et  Gnecis  ad  copulam  in  propositionibus,  Hebneia 
nnininn  iffuota  crat.  Itaque  utebantnr  seniper 
verbo  substantivo,  et  vice  copula;  in  omni  af- 
firmatione  ad  significnndani  quam  dialectici  vty- 
caiit  pm^dicationcm,  nomeu  nomini  soluinmodo 
adjungebant.  Latiuis  autem  ct  Graecis  copula  est 
uon  est  verbum,  sed  conjuuctio  ;  et  ut  et  significat 


APPENDIX  AD  LEVlATilAN. 


513 


Domina,  iutcr  qase  ititcr|Kmitur,  es^  Domiua  di-  cap.  i. 
rersanim  roniin,  ita  ronjunctio  est  significat  iio- 
mtiia,  inter  qus  interponitur,  esse  nomina  rei 
eju!i;deu].  Itaque  ea  iiouiiDa,  quae  a  copaU  esi  dc- 
rivautur,  ut  csncntia,  entiim,  esse,  llebr»i  habere 
non  potuerunt,  uec  iUis  squivaleutia.  Latine 
dicitur, /erra  cr«/  vacua  ;  Uchraice,  terra  existens 
pacua,  ubi  ah  hpinine  Latino  non  audiebatur  eratt 
sed  (crai)  aliquid  existens. 

J.  Quid  credeudura  est  per  vocem  hanc,  crea- 
tor9     Annc  muudum  hunca  iiihilo  facrtum  mm  r 

B.  Certe  cx  iiihily  ;  iioii  ut  Arlstotek-s,  cx  ma- 
teria  prsEexistentc.  Expresse  enim  dictum  est  iii 
Scriptiiris  Sacris,  omnta  facta  csse  ex  nihilo.  Etiani 
Aristoteles,  qui  muudum  dicit  esse  Eetenmm,  sibi- 
met  ipsi  coiitEudicit.  Materia  eiiim  non  dicitur,  nisi 
de  qua  aliquid  faetum  est.  Symbolum  eigo  hoc 
dicit,  Deum  factorem  e&sc  omn:um  rerum  ex  uiliilo ; 
et,  quod  sequitiu',  sua  \\  habet  at  existat,  non  ab 
alio  ;  et  pruiiide  etiam  existit  ab  xterno  ;  et  quia 
uon  fuit  qui  Deo  dedit  ut  existeret,  uihi)  etiam  crlt 
quod  ipsum  faciet  non  existere.  BstergoDcus  ab 
eeternu  et  in  aeternuin.  Quxvcro  crcata  suiit,noii 
suDt  ah  aiterno,  quia  crcata ;  in  ictcmura  antcm 
erunt,  qua  furraa  et  specie  wdt  Dcus;  nain  coe- 
lum  ut  terra  reuovabuntur,  et  quauquam  muiidus 
conflagrabit,  iiou  tameu  auuihilabitur,  sed  perma- 
uebiint  entia  realia.  Deus  autem  qui  iieque  ab  alio 
neqiie  a  se  fnctus  est,  non  potest  mutari  iiequc 
metamurpho^in  pati,  neque  a  se  neque  ab  aiio  ;  sed 
est  imiiiutabilis,  ct  (sine  mixtione  ilhi  Aristotelica) 
simplicissimus.  Clua:  omnia  attributa,  simplex,  im- 
mutabilis,  JcterDus,  sicut  ex  vcrbls symboll  deducuu- 

VOL.  111.  1.  L 


514 


APPBNDIX  AO  LEVIATHAN. 


CAP.  I. 


tur,  ita  <lc  Dco  m  Scripturis  Sacris  expressis  vcrbU 
praedicantur. 

A.  "  £t  in  totNm  Domtnuin  Jesttm  ChristHtn,  Fi- 
lium  Dfi  ttnigenitum."  Cw  necesse  erat  dicere 
unigettiiitm. 

£.  Quia  erant  eo  tempore  hseretici,  qui  docebant 
Christum  non  esse  Filiam  Dei  geuitum^  scd  adop- 
tivum;  alii  ctiam  ernnt,  qui  docebant  Christtim 
alio  sensu  in  Seripluris  Sacris  vocari  Filium  Dei, 
quam  quo  fideles  omnes  ita  appellautur  :  cum  ta- 
meu  iu  Scripturis  Sacris  cxprcsse  et  passim  didtur 
tum  gcnitus,  tum  Deus  a  Patrc  natus  ante  omuia 
secula ;  et  propterea  credi  debet  Christum  esse 
Deum  de  Deo,  Lumen  de  Lumine,  verum  Deum  de 
vero  Deo,  geidtum  non  fact\im. 

A.  Uusciiam   cst   dilTcreutia   inter  genittm 
Jactum  ? 

S.  Per  faetnm  intelligimus  faetvm  a  Deo 
nihilo,  id  est,  creaturmn.    Quanquam  euim  anims" 
lia  dicantur  et  ereala  et  geuita  :  quando  dicnntur 
creata,  intelligitur   illud  cum  relatione  nd  Deuin. 
creatorem,  qui  in  omni  genere  primuui  marem 
foeminam  creavit  ex  creata  terrn.    Sed  quaiulo 
citur  animal  esse  genitum  nnturali   modo,  iutelli| 
debet  cum  relatioue  ad  prima  crcala,  ut  materiai 
at  quando  dtcitur  Cbristum  i^ssc  genitum,  iotelli^- 
tur  geiiitum  ab  ipso  Deu  Pntn-  de  matcria  ^irginii 

A.  Qmdeiil"Lttmen  tfeLumine?"  LumeueuiE 
nt  mihi  videtnr,  phantasma  est,  nou  res  existens^ 
Excmpli  causa;  si  iuter  oculum  et  eandelam 
tnim  stiitua»,  cujus  snperficies   ex   multis    planis" 
constnt  certo  modo  disiHwitis,  inultre  tibi  videhun- 
tur  candelae.    Scimus  tamenunicam  ibi  es»e  ve 
candelam,  et  prolDde  c£etera.s  omnes  mera  ess 


APPRNniX  AD  LEVIATHAN. 


filfi 


I 


I 


phantasDiata,  itlola,  lioc  cst,  ut  dicit  S.  Pauliw,     cap.  i. 
nihil.     Neque  tJimMi  earum  «na  verior  est  candelA,    '"  ^ '     ' 
quam  reliqui£,quateuu5apparent;  sedveracandela,    »ie«M. 
qufp  principio  posita  erat,  candelarutn  appareutiiim 
tantum  nuUa  est,  sed  res  ipsa,  eadcmque  causa  ii- 
larum  omninm  imaginum,  ct  propterca  ab  Aristo- 
tele  distinguitur  a  phantasmate  per  vocem  /jy;>o- 
tltisix,  qua»!  sub  ima^ine  staret  res  \\wa  latitans ; 
quam  Grfecainvocem  l^tiniad  syllalKLm  vcrtcruut 
suhstantiam.    Et  sic  distiuguunt  tiim  Graeci  tura 
Latiai  rem  veram  in  se  subsistentem,  a  pbanta-s- 
mate,  quse  videtur  subsiatere,  nec  subsistit,  neque 
est  ens.     Nonne  hiec  est  vera  distiuctio  inter  rem 
ipeam  et  suam  apparentiam  r 

B.  Ita  est.  Sed  Patres  ecclesife  illis  temporibns, 
tnm  ante  tum  post  Concilium  Nicenum,  iu  swriptis 
suLS  voccm  ktjpoxfaxis  videnturalio  modo  intpqinv 
tari,  mysterium  Trinitatis  Chri^tianis  umuibus  in- 
telligibile  reddere  cupientes  j  et  illud  optime  fieri 
posse  existimabant  pcr  similitudiuem  ignis,  lumi- 
nis,  et  caloris,  quEe  tria  unum  e.«se  putaverunt. 
et  ignem  quideni  ad  Patrem,  lumen  ad  Filium,  et 
calorem  ad  Spiritum  Sauctum  retuleruut.  lu  qua 
umilitudine  congruitas  esset  fortasse  accurata,  nisi 
qnod  ijG^nis  spleudor  ct  calor  substanlia'  ncc  sint,  uce 
ipsis  Patribus  csse  visa:  sint,  pncsertiut  AristotclioiH, 
nisi  fortp  ipse  ignis  ponatur  pro  ignito.  Homo 
enim  et  igncm,  et  lumen,  et  c-ulurem  extinguit 
quoties  lilx-t ;  !«cd  nt  n^ens  tatn  inhrmTis  quam  est 
homo,  crcaturam  vcram  substantialeut  aUcoomni- 
potente  crcatam  cxtinguerc  possit,  et  in  nihilum 
redifiere,  nec  jubemur  crederc,  nec  credibile  est. 
Itaque  quoties  comparationem  illam  adduccbaut  in 

riptis  prupriis,  Patres  ip&i  adjcccruut  coutinuo, 

LL  3 


516 


APPKNDIX  AD  LEVIATHAN. 


CAP,  I. 

*■ 

NicoM. 


noii  eam  ita  aecipieitdiiin,  qimsi  e&jtet  inysterii  taali 
idonea  explicatio ;  sed  ut  qoa  nuUam  potuere  in- 
venire  melioreni ;  omnes  enim  in  eo  conseiiserunt, 
hicomprebensibilem  csse  natiimm  Dei,etTrinitatiji, 
et  angelorum,  et  (ut  addit  Athanasius)  auiina;  rs- 
tionalU. 

A.  Milii  quidem  non  recte  videntnr  voloisse 
myfiterium  illud  explicare.  Qnid  cuim  aliud  est 
mysterium  expHcarc  quam  deatruere,  sive  ex  mvs- 
terio  facere  non  mysterium  ?  Fides  enim,  con- 
versa  in  scientiam,  interit,  maiientibus  sola  spe  et 
charitiite. 

Ji.  Luniett  ei^o  de  iumiHe  in  symbolo  ponitur 
tantura  pro  adjutorio  fidci  cfetcris  articulis  adbi- 
bends. 

^.  Seqnitur  deinceps  articulus  ille  mngnus,  qai 
in  ccclesiam  antiquam  tot  turbas  intulit,  cxilia  ct 
homicidia,  «>n*«A*^««//«/t*;tf  Palri,  pcr  t^ucm  omnia 
faria  siint. 

Ji.  Kt  quidcm  verissimns  cst,  verbis  apertis  de- 
claratus  n  S.  Johannc  1. 1  :  In  prineipio  erat  Frr- 
hum,  et  Verhivi  erat  apu/l  Detim,  et  yerbttm  erat 
Deua.     Kt  (vers.  3) :  Omiiia  per  ipsimfacta  *«»/. 

A.  Quid  intfllexeruiit  Patrcs  per  Verhum  ? 

Ji.  Filiura  Dfi  iiaturalcm,  sive  gciiitum  a  Dco, 
a  principto,  id  est,  ab  a;tcrao. 

A.  Numquid  eo  loco  Verham  significat  vooem 
aliquam,  ut  sonum  a  Deo  prolatum  • 

Ji.  .Vbsit.    Patres  id  passim  negant. 

A.  Uuid  crgo  }  N^^ocem  intemam,  quale  est  Dei 
decretum  aiternum  de  condeiido  muiido  et  mli- 
mendo  horaine  ? 

li.  Neseio  de  hae  re  quid  senserint  Patres ;  sed 
pnto  iUos  aliter  gensisse,  ne  nimium  accedereut 


j 


APPESDIX  AD  LEVIATnAN. 


M7 


I 


ad  doctrinam  Stoicorum,  quoruin,  apud  Grsecos^ 
tifta^tyttt  ct,  apud  Latiiios,  fatum,  idem  significat 
quod  decretum  fetemum. 

A.  Ciiiid  ergo  iiiquam  intelligitur  per  Vcrbvnt 
apud  Patres  r 

B.  Nescio,  i\m  quod  iu  liiigua  sacra  Verbum 
secpc  accipiatur  pro  ipsa  re  qute  dccreta  est,  vel 
promissa.  Legitur  ciiiin  sa?pc  iu  Vetcri  Teatamcnto 
pro  /actiim  est  quod  Deus  pramisit,  Jactum  est 
verbum  Dei  quod  hcutns  est.  Ego  vero  nemini 
Scripturam  Sacmm  pr^eterquam  mifai  iuterprecari 
soleo.  Veruntamen  si  locus  S.  Johannis  ita  intelli- 
gendus  sit,  nihil  circa  mysteriimi  incurnatiouis  qua^- 
rerc  amplius  vellcm.  Nam  si  Vcrbum  Ikh^  loco  »it 
iltud  ipsum,  quod  dccrcverat  Deus  vcntunim  in 
inuudnm  ad  nostrant  redemptioucm,  et  (|und  pro- 
miserat  Deus  \i\  paradiso,  Verbum  illud  iiou  est 
mera  vox,  seti  vera  res,  eadem  cum  Cfaristo.  Uuo- 
modo  autem  factuji  homo  est,  inquirere  noii  est 
meum.  Sufiicit  mihi  quod  Rederaptor  mcus  factus 
est.  Quid  enim ;  Si  credam  creasse  terram  et 
ca'tera  omuia  ex  ntfailo,  et  bomiaem  e\  tenra,  nou 
ercdam  |K>tnisse  naturam  assumere  humauam,  nisi 
sciam  qn»  modo } 

A.  "  Qiii  propter  nos  komines  et  noatram  salu- 
tem  descendit  dc  cfeh ;  et  tHcarmitua  est  de  Spi- 
rituSanctoex  Mariu  Virgine  ;  et  homofactux est ; 
cruc{fixtis  eliam  pro  ttobix  xuf/  Poiilio  Pilato  ; 
passm  ef  sepuitm  e/it."  Dua;  hic  sinit  difficulta- 
tes,  quarum  prima  cst,  quod  dictum  sit  undc  de- 
scendit,  nempc  de  ctelo :  nou  autem  dictum  cst 
ifiaausque  descendit.  Scio  in  symbolo  apostolorum 
CSSe  descendit  ad  inferos.  Sed  verba  illa  locum 
iioii  dctiuiunt ;  quia  bomines  etiam  respectu  cwli- 


CAP.  I. 


518 


APPBNDIX  AD  LEVIATHAN. 


CAP.  I. 


colanim  proprie  dicuDtur  inferi.  Ktiam  in  Scrip- 
turis,  locus  ubi  hostes  ecdcsiK  dicuDtnr  futuii 
variir  vocatnr ;  quainloque  Gdienna,  nliquando 
teuebne  extvruae,  id  est,  estra  ecclcaiam  Dei,  prop- 
tcr  luccm  eccle»ce  iu  Goslieu,  quia  una  dc  ])lu^ 
^gyptionim  erat  tenebrse  ;  aliquando  lacos  iguis> 
cum  rcspectu,  puto,  ad  pcenaiu  Sodomitamm  Ct 
Oomorrhawruuj,  et  lacum  bituminis.  Sed  de  his 
noudutn,  quod  sciam,  quicquam  ecclesia  dcfiuinl. 
Doctores  aliqui  lociun  damaatorum  statueniut  cum 
Betlarmino  esse  circa  centrum  terrs,  ut,  scilicel. 
lontrissimc  dislaret  a  ctclo  beatorum  ;  respicicutes 
forte  ad  vocem  S.  Petri  (2  Epiat.  ii.  4)  Gnecan, 
Tafna^lftfttvtt^.  Et  quidcm  ctclum  distat  a  ceiiiru  ter- 
ra.'  lougius  quam  a  supvrficic  terra:,  quuutum  est  to- 
tum  puiictuui.  Scd  nou  credu  eredidiiit<c  apostolos 
poetis  ethnicis  de  loco  Tartari  ;  quem  Hcsiodus 
tautundem  a  terra  distare  facit,  quantum  tcrra  a 
«pIo.  Incus,  inquit  (Theojr.  722-725)  novcm  dics 
et  tctidem  Doctea  pcrpctuo  dc  ccclo  cadens  decimo 
die  attinget  terram  ;  totidem  nutem  noctes  et  die$ 
pei-petuos  e  terra  cadens  |)erveuiet  ad  TnrtoruTD 
die  decimo.  VirgUius  autem  (ASn,  vi.  577-379) 
distnntinm  a  terra  nd  Tartaruiu  bis  tantam  fadt, 
quauta  est  a  ca-1»  ad  tcrram.  Cajterura  vocem 
iUam  ab  apostolo  Petro  positam  esse  puto  figurate, 
quod  solet  fieri  de  muJti«  dictionibus  Scripturs 
Sacrffi. 

Ji.  lltcunque  id  sit,  de  loco  damnatorum  uibil 
ab  ecclcsia  cougrcgata,  saltem  a  nostra,  hactenus 
detiuitum  est. 

^.  Sccnnda  difficultas  est,  de  eo  quod  dicitur 
*'  Incurnatttg  rw(  de  SjnrUn  Sancto,"  Nam  dicit 
angclu&ad  Joscphum,  (Matth.  i.  20) :  Quott  fn  Ula 


AFPRNDIX  All  LBVIATHAN. 


519 


genitum  cst,  a  SpiHtu  Sanclo  e*t.  Qiiod  ita  sonat, 
ac  si  Spiritus  Sanctus  esset  Filii  geDitor,i<l  est.l*ater. 
B.  Quid  r  Noime  Spiritus  Dei  est  Ueus,  et  idem 
Deus  cuui  Filio  et  Patrer 

A.  Uuouiotio  ergo  distinguuntur  hjrpostases  ? 

B.  Nequu  in  symbolo,  uetjue  in  Scriptura  Sacra 
clistiug:uuntur  aut  nomiimntur  tres  hypostases. 

A.  Sed  inveninntur  trcs  hypostases  in  aynibolo 
Athauasii,  qua  pare  est  Litargia;  Anglicaaa:. 

B.  In  Gra».*o  quidem  hifposimis,  in  I^tiiio  uutcm 
et  Anglicano  persona  est. 

A.  Dp  vocibus  hypostmii,  jiersona,  suhsisfeatia, 
aliisque  mullis  vocibns,  tunc  interrogabo  te  cum 
symbutum  totum  exjjlicaveria.  "  £t  resurreafU 
tertia  die,  secuitdnm  Seripturas,  et  ascendit  in 
rtrlum,  ubi  setlet  ad  dextram  /)ei.  Kt  tterum  ven- 
turun  est  cuw  gloria  Judicare  viros  et  mortiios, 
cujwt  regni  hoh  estJtHis.'"  Hffic  omnia,  fateor,  in 
Scripturis  suut,  et  quidcm  eodcm  sensu  quo  suut 
ia  symbolu.  "  Uhi  sedet  ad  dextram  Dei,^'  uou 
intelligo  ut  de  comparatioue  honoris,  sed  ut  de  ho- 

Eiiore  maximo.  "  ii/  (*«  Spiriium  Sanctum  Dominum 
et  vivijicatorem,  qui  ex  Patre  Filioque  procedtt." 
Ostende  ex  Scripturis  Sacris,  Spiritura  Sanotum 
esse  Dominum  et  vivificntorem,  id  est,  Deum,  et 
quod  procedat  etiam  a  Filio. 
B.  Prinio,  idem  Filius  Dei  dicitnr  genitus  a  Spi- 
ritu  Dei  (Matth.  i.  20).  Deindc  dicitJob  (xxxiii.4) : 
Spiritus  Deijecii  me ;  et  (xxvi.  i  3)  :  SpiriiHS  Dei 
creavit  ccehs.  Quod  autem  procedat  tam  a  Filio, 
quam  a  Fatre,  mauifestum  est  ex  eo,  quod  Chriiitus 
dicit  (Joh.  XV.  30)  ego  cohis  mittam  Paracletum,  et 
ex  eo  quod,  cum  spiraret  iu  apostolos,  dixit  (Joh. 
XX.  22,  25)  aceipite  Sjuritum  Sanctum.  Nota  illud, 


CAP.    I. 


I 


APPENWIX  AD  I.EVIATHAN'. 


CAP.  I. 

- 

Dc  ■fmbalo 

tilCFW. 


ex  Filio,  uon  esse  iu  symbolo  Niccno,  quauquam 
sunt  in  symbolo  Athauasii,  scd  addita  cssc,  ut  po- 
tat  Bellarmiuus,  in  Conoilio  ConstantiDopolitano 
geuerali  secniido, 

A.  "  Qui  rttm  Patrc  et  Filto  stmul  adoratur  et 
eonghrijieatur,  qui  loeutwt  eat  per  prophetat." 
Quare  positum  est  illud  eoitghrijiratur  f" 

B.  Nesrin,  sed  propter  lioc  vtTbuui,  conglorifi- 
catar,  adducor  ad  credendinn  fonuulam  glorificandi 
Triiiitatem,  «bi  dicitur  vel  cantatur  Oloria  Patrt  rt 
Filio  et  Spirilui  Sanrto,  \w  ecclesiis  Dei  receptam 
fuisse  aut  in  tcmpori;  lUo  aut  anto. 

A.  Fortasse.  "  Et  unam  sanctam  catboUcam 
et  apoifoiicam  eeclestam.  Cor^leor  uHiim  bap- 
tixifia  in  rcmissionem  peectttoriim.  E.rpeefo  tC' 
surrectioncm  mortuorutn,  et  citam  renltiri  seeafi." 
Cur  in  symholo  apostolico  deest  illud  unnnt  bap- 
tisma  ? 

B.  Sanetus0ypri«uus,  cireiter  septua?int«  atniut 
ante  Coiicilium  Niceimm,  Coucilium  teiiuerat  pro- 
viocialc  iu  Africa  Carthagiuense,  ubi  decretum  est 
haereticos  noa  debere  recipi  ab  ecclcsia,  nisi  itemm 
baptizarentur  ;  quod  decretum  puto  tunc  condem- 
natum  esse,  cum  inserta  essent  illa  verba  conJiteQr 
vaum  baptisma. 

A.  In  symbolo  apostolico  non  dicitur  reaurrec- 
iio  mortieorum  :  sed  resurrecfio  carnis.  Quainam 
cst  diffcreutia  ?  Habebuntne  mortui,  quandu  re- 
sHi^cnt,  cnmcm,  nssa,  snnguinem,  manus,  pcdes,  et 
«etera  humani  corporis  membra  r 

B.  Respondeat  tibi  S.  PauUis  (I  Cor.  xv.  23) : 
ilcsurgent.  unnsfjuisfjiic  in  jnoprio  corpore.  De- 
inde  (vers.  H),  Scminatttr  corpus  animale,  id  cst, 
ut  ego  npiuor,  quale  eet  corpus  bumanum  qtiundo 


APPKNDIX  AD  LEVIATMAS. 


S2I 


I 


eet  mortuum ;  resnrgei  corpvs  «piritHafe.    Itatiue    cap.  i. 
matatur ;    ut  vers.  5 1 ,  S2,   mysterium   rohts  rUco.    '^  ^  -^^^ 
Non  OMncx  quidfm  mortemur,  om»fJ  autym  mutft-   Sw 
hinitir  in  moinfnto  et  ictn  oeuli,  in  tnba  ufttma. 
Sonafnt  ciiim  tiiha,  et  rexttrgent  mortit}  incorrup- 
tibHes,  et  ttos  mtttahimur. 

A.  Sed  mihi  vidcntur  hic  duiu  diflRcuItates ;  al- 
tera,  quia  rcsnrgcre  estrevivistrrf,  qiioinodoliomo 
revinscet  in  scpulchro,  nisi  miima  ejus  uccedut  ad 
corpua ;  mminmi,  de  ca^lo  vel  aliquo  cteli  limbo  do- 
scendcus,  vel  ab  inferuo  vel  purgatorio  ascendens  ? 

B.  Cluid  r  Deusue,  qui  fecit  hominem  ex  terra 
iu  uuimtd,  vii^ent;  iion  ]H>tcrit  cutidem,  resolutum 
in  terram,  ad  vitam  resuscitare  ? 

A.  Videtur  ergo  homo  post  resurrectionera  ha- 
biturus  duns  anima»  rutionules,  nimirum,  illam  qua 
resurgit,  alteram  quie  in  morte  a  corpore  separata, 
migra\'it  in  ccelnm,  ve!  lirahum,  vel  purgatorium, 
vel  infemnm.  Dicunt  enim  omncs  animam  huma- 
nnm  nunquam  iuterire  postquam  scmel  creata  cst, 
nc  miitimo  quidcm  momcnto,  ut  rcm  iu  sc  tiubsis- 
tcntcm,  dcsinere  esse. 

£.  Ego  vero  nihil  snper  hac  re  tibi  dicam,  nisi 
quo<l  reperio  dictnm  diserte,  et  sine  omni  ambigui- 
tate  in  Seripturis,  nulloque  aiio  textu  nperte  con- 
tradicente.  Tn  quidem  nna  cum  ca-tcris  fcre  om- 
nibus,  qaod  anima  hnmana  intcrire  non  potest,ha- 
bes  a  pbiloRopbis,  quos  ego  jjost  Seripturas  Sacras 
mapistroR  mibi  nnn  desidero.  Veruntamen,  si  lo- 
cum  ali(;ucin  mihi  nttuleris  ex  Scripturis  Sacris,  ubi, 
alin  attribuitur  aniina:  buinana;  immortalitas  prs- 
tcr  itlam  {[na;  bomiiiibus  sub  nominc  Eetcrnie  vitte 
data  est,  ego  ctiam  sentiam  cum  pbilosophis.  Ve- 
rum  »i  attuleris  loca  illa,  quibus  comuuiiatur  Deus 


532 


APPEN*DIX  AD  LKVIATHAN. 


CAP.  1. 

- 

Drigmbulu 

HlMtai. 


reprobis  ffiternos  oruciatus,  non  inde  poteris  colU- 
gere  ani[Da.s  corum  inter  flicm  niortis  et  diem  judj- 
cii,  sed  tantum  post  diein  judicii  cxtitisse.  Prjtterva 
a  justitia  Dci,  qui  crut;iiifus  sEtcrnos  peccatoribus 
commiiiatiis  cst,  tirgiucro  iL>t«rnitatcm  ijisorum  cruci- 
atuum  non  potcs.  Etsi  euim  qut  bona  quffi  dcbeutur 
non  prtcjitat,  iujustus  sit,  is  tamen,  qui  mala  ^'ct 
damna  debita  uou  pncstat,  injustus  nou  esl,  sed  mi- 
sericors.  tiuanto  minus  Dcns,  qui  est  infinite  miseri- 
cors,  non  poterit  stne  justittse  stt»  violatioae  miti- 
^re  tum  dinturnit«tem  tum  accrbitfltem  nieritftrum 
picnurum?  Deiiuie  Scriptura  dicit,  {Apocal.  xx.  14): 
IpsuM  in/crnnm  conjeclnm  iri  in  lacttnt  ignis,  qua 
eat  secmda  mors.  Ucsurgcnt  erga  rcprobi»  ut  vide- 
tur,  ad  sccundam  mortem.  Denique  si  auiin.i  non 
sit  idem  quod  vita,  sed  substautia  iu  se  exit^tcDii 
distincta  a  corpore,  eademque  hominis  esseiitia  sive 
natura,  sequi  videtur,  addita  natara  diviim,  tres  essc 
in  Christo  naturas,  quod  cst  contra  fidem. 

A.  Ktsi  ex  Scriptura  dcmonstrari  non  pos»t 
auimam  humanam  sul)8tantiam  esse  sejjaratam  a 
corpore,  non  videtiir  tamen  ck  Scriptura  demon* 
strari  possc  contrarium. 

B,  Vidcamus  crgu  quid  Scriptura  dicit,  tam  in 
Veteri  tum  iu  Novo  Testamento,  de  natura  animre 
h\«nan85,  Ijarmonice.  Ut  cnim  articuli  prsecedcntes 
prsecipui  sint  apud  theologo!*,  nrticulus  tamen  hic 
de  resurrectione  ad  vitam  retemam  prEecipuus  est 
apud  Christianos  imiversos :  qrna  in  iUo  omnis 
eorum  post  prssentis  \itfe  afBietiuues  coUocutur 
spes,  et  priesumptiun  gaudium.  Dixit  Deus  (Gen. 
ii.  17)  udAdanium  iu  Paradiso,  ubi  eraiit  du%  pr» 
cteteris  arborcs  excellentes,  ncnipe  arbor  vita;,  et 
arl]or  cognitionis  boni  ct  mali,  qno  dic  comcihris 


APPBNOIX  AO  LBVIATUAN. 


523 


tlcfructu  arbtiris  cQf^nithah  hQm  ct  malt,  mori-     cap.  i. 
cHtio  morierU,     Diabolus  aulcui  atl  Evam  dixit>   J,,™^ 
{Gen.  iii.  5) :  "  Prohihetur  vobis  ne  comcclatis  de    ^''"«^ 
fructu  arboris  cognitionis  boni  et  mali,  ne  fiatis  wicut 
dii."  Ambo  autem  Adamus  et  Eva  ambitione  ducti^ 
Berpeiili  credideruut,  Deo  nou  credidemiit,  et  de 
irnctu  vetito  eomedemnt :  itnque  Deus  atrumtjue 
a  Pamdiso  cxpuHt,  ne  mauum  ad  arborem  vitai  ex- 
tenderent,  et  viverent  in  ietemum. 

A.  lutcUigo  hinc  Adamiim  ex  esu  fmctua  aTbo- 
ris  vit«e  vivere  |K)tuis.tic  in  ancriinm,  ac  fnisse  crea- 
tQin,  noii  sua.  uatura,  sed  tantumuiodu  virtute 
arboris  viiac,  immortaU-m  :  prjeterua,  pa:nam  vio- 
lati  pnecepti  divini  ,\daino  intlietam  fuisse  morta- 
litatem,  qus  iiecessario  cousequebatar  ab  eo  quod 
illud  perdiderit,  sine  quo  vivere  in  setemum  non 
potuit.  Hjcc  manifesta  inesse  in  saero  textu  video. 
Sed  non  video,  quare  Adamns,  secuuduia  verba 
oomminationis  dinnse,  non  statim  ac  comedisset 
mortuus  sit,  sed  vixit  plusquam  uoiigentos  niinos. 

B.  Dcus  non  dixit  siinpliciter  tttorieris,  sed  mo- 
riendo  morieris,  id  etit,  cum  morieris  uiorieris,  id 

t,  uon  revivi&ecs,  sed  mortuus  perpctuo  eris.  Sic 
cxplicat  locum  .\thana.sitts,  vt  n^ctc ;  uam  idioma 
est  HebfBeorum.  Ex  quo  intclligitnr  comminatio- 
nem  illam  pertinere  etiam  ad  Adnmi  posteritatem, 
id  est^  ad  genus  humanum.  Atqne  hinc  est  quod 
dicit  apostolus  Pnulus  (Rom.  v,  12),  per  peccafum 
unius  hominis  mors  infrarit  in  jmndttm ;  unde  se- 
qnjtnr  non  modo  cjeteros  liomines,  veruni  etiani 
Adamum  ipsum  necessitatem  habuisse  utendi  be- 
ueficio  mortis  Jesn  Christi  ad  vitam  a.>ternam,  quam 
perdiderat  sua  culpa. 

A.  Quid  ita  r 


534 


APPENDIX  AD  LEVIATnAN. 


CAP.  I. 


B.  tiuia  dicit  S.  Paulus,  (I  Cor.  xv.  22-24),  qwe 
est  harmouia  Vctcrus  ut  Novi  TcsUmeiiti ;  AVm/ 
iM  Adamo  omnca  morfui  sunt,  ita  in  Chrtsto  vuuta 
vhijtcamur  ;  HHtisquisqtie  iit  proprio  eorpore: 
primltia-  Ckristus :  dcinde  ilH  qni  xutii  Ciruti, 
in  aelveittu  Christi.     Deinde  Jiuiji^  etc. 

A,  Adveutus  Cbristi  erit  idem  cum  die  judicil. 
Nemo  ergo  remiscct  aate  diem  judicii,  sed  in  illo 
ipso  die.  Adamum  ergo  certe  salvaudum  essc  puto, 
nec  tammi  vitam  reeipiet  ante  diem  ultimom.  In- 
terea  quomodo  dicetur  vivere?  Si  per  aniuiam  in 
ctclo  vivet  Adamus  autcquam  cst  animatus,  aui- 
rau  ejus,  si  modo  sit  substaulia  vivcus,  vivct  in  noa 
animato  corpore,  quod  valdc  durum  est  dicere. 
Autmie  autem  homluum  eorum,  qui  in  die  jadidi 
iu  terra  viventes,  elevabuntur  ad  nubes  et  inde  ad 
ccelum,  eaedem  animje,  oorpora  habebunt  spiritu- 
alia,  eademquc  auimuta  auimis,  si  quidem  auiiruc 
sint  substantia;  in  sc  cxistentes,  spiritualibus.  Qu.t- 
nam  ergo  erit  dilfereutia  illa  inter  duo  iUa  «rntia 
spirituaJia,  corpus  et  aiiiman]. 

B.  Mihi  quidem  diflereutia  illa  inexplicabilis  est, 
nisi  concedatur  vitam  a;teruam  homitiibus  non  in- 
cipere  nisi  a  resurrectione,  et  vitam  et  animam 
eandem  ease  rem,  cum  in  Scrlpturis  Sacris  nnsquaui 
apertc  distin^iiaiitur.  Verba  autem  illa  Cbristi  in 
cruce  ad  latroncm,  (Luc.  xxiii.  43) :  Hodie  mecum 
eris  in  paradijio  ;  ct  illa  ad  discipulos  ;  Ego  *um 
arbor  vitte  ;  quorsum  spectant,  nisi  ut  sciaiit  tide- 
les  amotum  esse  a  porta  paradisi  gladium  iUum 
flammantem,  et  per  sacriticium  Cl)ri.sti  patefactam 
viam  psse  ad  arborem  \itfe,  id  est.,  ad  vitam  astcr- 
nam  r  Uuid  ergo  opus  est  pio  homiui  immurtajita- 
tem  suam  creationi,  id  est,  natmtc,  potius  quam 
redemptiont,  attrihuere  f 


APPRNniX  AD  1-EVIATHAN. 


£35 


I 


A,  Sed  coinmoveor  conaensu  omiiium,  ^ui  fiiere     cai'.  i. 
et  sont,  cmleutium,  auimam  rationaldoi  itumorta-   j^T^^^ 
lem  esse  sua  natura,  simul  atque  est  creata,  quara-    si«di>. 
vis  ignari  dootriufe  sacrae. 

B.  Ec|uidem  ilIos,qui  sic  sentiunt,  non  vitupero. 
Nam  qui  prtcelare  sentit  de  anima  propria,  eavet 
plenimqne  ne  illam  pcr  vitie  turpitiuiinom  dedeco- 
ret.  Cffilenim  non  conredo,  ilhim  minus  cavere 
idero,  qni  coiistanter  rredit  aiiiinam  suam  redenii>- 
tam  esse  per  sanguiuem  Christi,  et  faetani  wtcr- 
uam.  Ncque  id  cunccftcudum  tibi  est,  scntentiam 
illam  fuisMc  ct  essc  umnium  iu  universum  humi- 
num.  lUi  euim  qui  di^ccruut  ia  cordtbus  suis, 
"edamus,  bibamus,  eras  moriemur,"  non  ita  sentie- 
bant,  qui  tanien  pauci  non  sunt.  Praterea  senteu- 
tiee  eorum  omuium,  qui  sine  propria  ratioeinatione 
sequuntur  dictamina  magistrorum.  nou  sunt  pro- 
prie  suffl.  Non  crgo  ita  scntire  diei  debent  agri- 
cols,  flitifices,  aliiqiic  boinines  qui  circa.  vitam 
commnnem  occiipati,ininiquam  fere  de  uatura  ani- 
mie  sua:,  scd  dc  divitiis  et  honoribus  comparandis, 
vel  de  necessitatibus  suorum  cor|)orum  cogitarc 
Eoleut.  Itaque  eonsensmi  itle  omntum  hominum 
reductus  est  ad  consensum  solorum  philosopho- 
rura.  Deinde,  fuere  iuter  philosophos  Sadducici, 
qni  nuUos  omnino  credeljuut  esse  spiritus  creatos, 
et  proiude  animte  cxistentinm,  uiiter  quam  ut  ap- 
pellatnr  \ita,  non  agnoscebant.  Etiam  sectatores 
Aristolclis  Pt  Platonis,  non  perspeetis  rationibns, 
sed  sola  authoritate  iiiugistrorum  id  erediderunt ; 
noD  suut  ergo  uumeraudi  tanquam  autbores  opi- 
nionis  quam  profitentor.  .\deo  nt  quos  dicis  om- 
nes  homines,  reducuntur  ad  Platonem,  Aristotelem 
alio&que  paueo.'^  pbilosopbiie  principes.     Denique, 


526 


APPRKOIX  Al>  I.KVIATHAN. 


CAP.  I. 

!>■  kjmboLq- 
Nlrvuh 


cont)i(]crcniui>  verba.Ecclcsiastis,quie  sunt  in  capite 
tcrtio,  versus  fiueia.  lu  Bibllis  Polyglosais  Teriiio 
interliuearis  est,  Dixi  ego  in  corde  meo  super  rw- 
hum  Jiliorttm  Adam  (ad  pur^andus  eos  Jieiu,  el 
ad  vldcttdiim  quod  ipsi  animal  ipsi  sihi)  qma 
erenttti  Jtliorum  Adam,  et  eveittus  uniinaliM,  et 
eventux  unus  eis.  Sicut  ntori  istud,  sic  mori  illum. 
Et  spiriltix  unus  (iinnibus.  Et  priestantia  bomi' 
nis  prte  animali  nulla,  fjiiia  oiuttia  mnitas.  Omnt 
mdetts  (ul  Iockik  ttUHm.  Omnc  Juit  ex  palcere  et 
omne  rerertcns  ad  pulrcrem.  Qais  sciem  spiri' 
tus  Jiliorum  fiotninum  ascendens  ipse  sursnm,  et 
xpiritus  jumenli  de^cendens  ipse  subtus  terramf 
Ub)  pro,  atl  purgandos  eoSy  versio  septuaginta  vi- 
rorum  hnbet  ^«nkpifi*,  et  pro  Jtuper  rerbnm,  vt^» 
XnAidv.  Sensus  ergo  verborum  est,  **  dixi  eiro  dc 
co  quod  homines  dicont,  Deum  facturum  differen. 
tiam  csscntialcm  inter  Titam  honunis  et  brati  vi- 
tani,  cuni  eventus  hominis  et  bruti  idem  tut,  neque 
hoino  per  esseutiain  suam  bruto  pnestct,  quumodo 
probabitur  animum  hominis  ascensurnin,  aut  ani- 
mam  bruti  descensurum  csse."  Sed  idcm  Bccle- 
sinatcs  judieinm  diei  ultimi  iu  codem  Ubro  «epe 
asserit.  Ma^ruum  hoc  argumeutum  est  contro 
coii.scniiiim  illum,  quem  dicis  omnium  bomiuum. 
Pntterea,  ne  obstiuatus  tibi  vtdear,  demoustratio- 
nem  ex  .Vristotelc,  aut  Piatone  profer,  vcl  ex  alio 
quoeunqne  philosopho,  qua  naturalem  animns  im- 
mortalitatem  tam  aperte  eoncludit  ex  principiis 
naturalibus,  quam  aperte  ^  er  Scripturis  Sacriii 
demuustravi  futuram  eleclis  ateruitntem  viiie  per 
Chrisium  acquisitani,  acquiescum.  Anima,  inqui- 
uut,  cogitat,  mcuiiuit,  ratiocinatur.  Uuid,  si  hoc 
uegans,  dixero  cssc  ipsuui  aninial  quod  cogitat. 


«tmoiaiuit?     ftuoinodo  refutabuut?     llatiocinari 
quid  est,  nisi  rebus  imponcre  nomina,  iiomina  con- 

ectere  ia  dicta,  dicta  conjuugere  in  syllogismos? 
Ab  his  fit  dinlectiea.  Qnomodo  erat  in  Paradiso 
Adain,  ante  nomiria  ab  ipso  iinposita,  ratioimlis 
magisqtiam  caetera  animalia.nisi  potentia  tantumr 
Non  videntur  er°:o  mihi  honiines  dislingui  substan- 
tialiter  a  hrutis,  eo  t|iiod  i!li  disputnnt,  brnta  noii 

isputaut.     Expectent  alii  inimortalitatem  qualem 

elint;  e|fo  illam  expecto,  quaw,  victa  morte,  no- 
bis  suo  sau^uine  acqnisivit  Christus. 

yt.  Quid  senti.s  de  voce  Dcijrara,  quam  Sanctffi 
Virgini  attribuunt  plurimi } 

Jf.  Id  mulier,  ut  mihi  vidctur,  recte  dici  potest 
parere,  quod  iu  partn  producit.  Sed  produxit  ilta 
ChristuiD  Deum  et  liumiiiein,  quia  at^sumptio  na- 
tura*  humana;  pcracta  fuit  in  utero.    Peperit  ergo 

eum  et  hominem.  Genuit  autem  hominem  ttn- 
tum,  sine  semine  viri,  cujus  seininis  vim  supplevit 
Deu». 

A.  Sed  nova  hio  oritur  difficultas,  nempe,  quo- 
,odo  filiurt  Mariie,  id  est,  caro  Cbristl,  nou  sit  de 

ubstuntiu  divina. 

B.  Nc  homiuis  quidem  ex  homine  peniti  caro 
estde  substautia  genitoris  sui,  ni^i  credas  id,  quod 
Inascitiu*,  fieri  ex  st-uune  ut  ex  materia.     Fa-miuie 

nguis  sola  est  materia  ftetus.per  ulimentum  quo- 
tidianum  crescens  usque  ad  parturitionis  matnrita- 
tcm.     Semen  in  utero  causa  efficieii.H  est  fiecundi- 

tis,  noD  materia  foitus.  Si  credns  ergo  focminam 
gravidam  fieri  possc  virtute  tieminis  huuiaui,  cur 
dubitas  au  idem  ficri  posiit  virtutc  Dei  omnipo- 
Llentis  f 

A.  Nonne  tua  hac  ratioiH-,  cum  Dei  substantia 


CAP.  I. 
Ilf  ■fmbalB 


^tCI 


538 


APPKNHIX  AP  LRVIATHAN. 


CAP.  1. 

Db  if  labiilu 

.Skn». 


in  omni  carnc  scqualiter  cxistat,  probabitur  ctlam 
omnes  alios  bomiucs  habcre  utramque  iiBturam 
humaimm  ct  cliviimm,  sicut  Chrisius  r 

B.  Miaime.  Etsi  cuim  Dcus  sit  abiqae  omni- 
poteiis,  faciens  ubique  omnia  quie  vult  lu  omui 
creatura,  nou  tamen  ubique  facit  quicquid  potest. 
lu  generatione  hominis  ab  hominc,  voluit  ab  a;ter- 
no  produci  taiittnn  honiincm,  (|ui  omuia  fac:crt-qu% 
vult  non  potest ;  at  in  generationc  hominis  supor- 
iiaturali  mudo,  per  Spiritum  Sanctum,  voluit  ab 
teterno  pru<Iucere  homiuem  qui  facere  posset  om- 
nia  quBB  vellct,  id  cst,  bominem  et  Ucum.  Neque 
locus  hic  ullus  est  quaereiidi  quomodo  ;  quia  uoa 
modo  Christinni,  sed  etiam  gentes  omnes  qu«  cre- 
dunt  e»Re  Deum,  eundem  credunt  esse  omnipoten- 
tem ;  uec  requtruiit  (juomodo  gignat,  quem  geuuJsse 
dicunt. 

.'/.  Hactenus  doctriiinm  symboli  Niccni  ita  ex- 
plicnsti,  ut  lidem  Chrifttianam  nnllo  modo  labe&c- 
tasKc,  sed  potius  conlirmasse,  mihi  vidcare,  sed  tuo 
modo. 

Ostende  nunc  quid  sit  quod  Gneci  appellant  hy- 
postasin. 

li.  Quandn  tttiquid  intneris  quod  vocas  a/bum, 
uomen  illud  impoiiis  substanliie  sive  subjecto  cor- 
pori,  puta  marmori,  ctsi  oculorum  tuorum  acics  uon 
potcst  pcnetrarc  in  substautiuin  marmoris,  aut  cu- 
juscuiique  alius  entis.  AlhHnt  igitur  corporis  pcr  sc 
subsistentis,  non  coloris  nomcn  est,  ct  imposituui 
propter  quaudam  certam  apparentiam,  sive,  ut  lo- 
quuntar  Grseci,  *p^a«(v  vel  favru<T;io,  quod  videtur 
qnidera  essc  aiiquid,  revera  autem  nihil  ejtt ;  quam 
a|ii)aritioncni  sine  aliqua  causa  et  fuudumento  esse 
non  posse  satLs  iutelligimus,  nimirum  alhum,  esse 


APPENDIX  AD  LEVIATHAN. 


529 


IeS 
vt 

,      Ul 

r 


on  |>osse,  um  ruvcra  subsistat  ipi  apparitioni  sub-     cai>.  i. 
Ptaiitia  aliipiH,  quje  ejus  causa  slt,  et,  ut  dicunl  lo-    "^'  ■  ^^'. 
gici,  subjectum.     Subjectuni  hoc  GraMii  Hp]>etlant    si«»no. 

■nt  uv,  tKfiTa/m-ov  Vel  (iTroTui",  Kt   vTniraaiv  ;    I^tllll  i'HX, 

gabjectutn,  xiipptmlKfU^siihHantum,  hnsitH^eX  fitn- 
tiamen/um.  Uuud  uutem  ile  cogiiitioDe  per  vi^um 
dixi,  de  caeteris  etiam  seusibus  intelligendum  est. 
Oppoiiitur  ergo  hjiiostasis  phantasmati,  iit  rauMi 
effectui,  neni[K'  relative.     Similiter,  si  sint  tria  re- 

tiva,  ut  {later,  filius,  et  nepns,  ubi  filius  per  di- 
iTersam  relationcm,  etsi  unum  ciis  reale,  babet  tbio 
uomina,  aUerum  Ptitris,  quia  ,^fiiuit ;  altcnim  Filil, 
quia  gcnitus  est.  Filius  ergo  ut  m(-di«s,  quanquam 
unum  tantum  slt  ens,  habet  duo  nomina  quie  ipsl 

icunliir  imposifa,  ipsum  autetn  en»  est  duoram 
nomiiiuiii  .tupposHnm,  sive  i)^t<7af»vfiv,  bypostnsis, 
fuiidameulinii  relatioiiis.  Itaque  hypostasis  non 
modo  ad  phantjuimata  referri  potest,  sed  etiam  ad 
nomina. 

A.  Uinennm  est  differentia  inter  «^nra/itvou  et 

co»  et  iifozafnv .' 

B.  Inter  duo  priora  differeutla  olia  uullu  est,  nlst 
quod  hoc  xHbxisle»n,  illud  nunc  suhsistetix  stgntfi- 

et.  Pro  listb-m  aiitL<m  utuiitur  Gra:ci  plenimque 
Voee  hypojttajtix,  et  LAtinl  vocc  suhstantia  vel  cs- 
»entia,  inter  quas  Patres  Lntini  non  distingunnt, 
ut  coustut  ex  Petro  Lombardo. 
I  A.  Quoraodo  accipitur  vox  hyposfaxis  tn  TcEtfl- 
mento  \ovo  ? 

B.  Eodem  modo,  quo  accipitur  a  sci'i))toribiis 
cteteris.  Ut  (Heb.  i.  3)  ubl  Christus  (licitur  cha- 
racter  hypasta»eos  Dci.  Nam  bypostiisis  ibi  oppo- 
nitur  characteri,  Id  eat,  substautia  Imagini  ejiL^idera 
^eubstantite.     Dicitur  etiam  eodem  loco  «plvmhr 

VOL.  III;  M  U 


530 


APPRNDIX  AD  I.RVIATnAN. 


CAf.  I. 

Nkwx 


gtorite  fiiviniE,  sive,  quod  itlem  est,  lumen  de  hi- 
cido ;  nam  luridiim  tst  siibstnntin  sive  Riibjectura 
luniiui».  Deinde  (Heb.  xi.  I)  fxAts  vocatur  /lypot- 
tmis  carKm  rertim  (jmis  «pcramtis,  id  cat,  (nani 
dictio  mctapliorlcii  est),  fides  est  fuiulamentum  spei 
Tertio  (2  Cor.  ix.  4),  ubi  Pmilus  apostolus,  qui 
bencvoleutiani  Corinthiorum  promissam  apud  Ma- 
cedonas  jactaverat,  promissioneni  illani  appeUal 
jactadojth  su<e  kypontamn,  id  est,  fimdamentum. 

A.  Quid  sigiiificnt  M*^w/fa  P 

li.  Patres,  ut  dixi,  nuu  distinguunt  esjtmtiam  i 
sttb*taiitia. 

A.  duid  ergo  est  subatantia  ? 

B.  Idcni  quod  «*»«,  id  est,  quicquid  cst  vcre 
existeniff  distinctum  a  phantasmatc  et  nominc. 

A.  Uuid  ergo  opus  trat  Grjecis  rt  I.atinis  detor 
quere  nomina  satis  cognita  et  intellecta  in  nomtnA 
incerta,  quorum  iequivalentia  in  luigua  Hcbnua  tton 
inTcniuntur,  neque  in  uUa  Ungua  sunt  ncccflsaria ; 

B.  Quatido  nomina  detorquentur,  ut  enm  fit  a 

VOee  tv,  aiiata  ;  ab  v^ivafnvov,  uio^n«c  ;   ftb  Pttte,  CS-     i 

seutiu  :  a  xubntam,  «tnbstantia ;  ab  albnm,  ulbedo^f 
detorsio  itla  a  philosopliis  dicitur  abstractio.  Prop-" 
terea  iiomeu  ov  concretuot,  maia  abstractnm  ;  ens    j 
coNcretam,   esscutia  ab^tractum  ;   albura  concrr-    | 
tum,  albedo   abiitractum  appellatur.     Aliqnaiido 
autcm  pro  voce  abstracta  utuntur  verbo  infiuitivo ; 
ut  cum  pro  uMiot  Croeci  dicunt  r6  itvat ;  Latiiii  \mi 
esseritia,  cjtae ;  Ctrsnci  pro   XtvKoTtn;,  ro  tivai  XtM-ov, 
vel  etiam  t6  X»vKav,  articulum  t6  referentes  non  ad 
XtvKoVj  sed  ad  sulKiudituui  ovo^ia.     Item  I^tiui  » 
concrcto  rirctts,  abstraetum  facimit  non  modu  tita, 
sed  etiam  virere.     Uuie  voces  abstractsc  dici  pos- 
Bunt;  uec  al>surde.    Cum  enim  rei  vere  existenti 


APPKNIIIX  AD  LKVIATUAN. 


531 


ft 

I 


i 


nomino,  proptcr  apparitiones  diversas,  diversa  im- 
pusucrint.  vocantes  eandeni  rem  Maptani,  coio- 
ratam,  durant,  gratem ;  cuusideniut  in  illn  re 
aliquando  quod  tania  est,  quae  cst  cousirteratio 
geoinetrarum  ;  ali(juando  quo<l  cohra/it,  vel  thtra, 
[vel  graci-a  est,  qute  consideratio  est  physiconim. 

\t  propterea,  ad  distinctionem  pbnntasmatid,  eujus 
causam  iit  concrcto  csse  iiitcllii^nt,  ab  omiiibus 
aliis  phautusmatibus  i-jusdcm  rci,  dctor^ionc  aliqua 
ooininum  ita  rem  $i^ant,  ut  non  jam  maffntm, 
coloratam,  fluram,  f^avein  dicaiit,  sed  mai^aitiitli- 
nem,  colorfM.  duriticm,  f^ratltaiem  dicant.  Uuffi 
vocum  ab^tractio,  cum  nihil  aliud  sit  quam  pban- 
tasmatis  vel  nominis,  ab  aliis  omiubu&  ejuiMlem 
jCODcreti  eonsiderationibus  et  nominibiis  separata, 
ronsideratio,  ad  doctrinam  causarum  fere  necessa- 
ria  est.  Heec  si  recte  iutclligas,  intelhgi»  ctiam 
iinpossibilc  esse,  ut  c&8eiitia  ulLios  vutis  g«parata 
existat  ub  ipso  ciitc,  ucinpc,  ut  ibi  s!t  idbum  ubi 
nou  cst  all>edo,  aut  albcdo  ubi  iion  vat  album,  aut 
bomo  ubi  nou  est  humanitas  ;  falsiimque  esise  quod 
asBerit  Aristoteles,  essentta*  aliquas  existere  ab 
iUis  rchtts  separatas,  quarum  iltte  sujtt  esseatiff  ; 
ct  proinde  miimara  vcl  non  esse,  ut  ille  dicit,  es- 
sentinm  animali^,  aut  mortuo  animali  non  existere ; 
«t  per  ctmseqiiens  errassc  .•Vristotelem,  eo  quod 

on  distinxerit  inter  separatas  res,  et  separatas 
ejusdem  rei  considerationes. 

A.  Inteliigo  voc«s  abstractas  ad  causas  rcrum 
apparentium,  nec  nisi  in  iniaginatione  nostra  exis- 
tentlum,  iudagandas  neccssarias  fere  csse ;  sed  no- 

cn  esscnfia  simpliciter,  uou  irapositum  erat  prop- 
ter  phantasina  mistrum,  sicut  magjutudo,  color, 
etc.  quse  cau^m  babcut  in  qulnquc  oi^aiiis  t>en- 

M  M3 


CAP.  I. 

tiiau: 


502  APPENDIX  AD  LEVIATHAN. 

CAP.  I.     suum.     Nain,  ut  dixisti  supra,  uuu  ipsa  suhstanun 

^  ■■  ~^   sive  ipsum  cns,  sed  Ututumniodo  effectus  cjus  ap- 

KiroKL        parent  ct  appollantur  pliauta^timta  ;  cssciitia  aa- 

tem  etiti^  simpliciitT,  phantasma  uou  e*t.     Quitl 

ergo  est  esaentia  vel  eii»e,  quoties  usorpatur  ut 

nomei)  r    Cujus  rei  uomen  est  f 

B.  Essentia  entis  in  cnnereto,  putn  entis  alhi. 
est  nomen  ipsius  ulhi,  seil  cousiderati  qitateno» 
albi.  Eadem  rntione  essentia  entis  simpliciter 
est  nonien  entis,  sed  considerati  simpliciter  quale- 
uiis  ens  ;  et  in  uuiversum,  aluttracfa  mtxt  nomiiu 
cQHcrctarumy  quaudo  nonsiderantur  seorsim  a  c«- 
teris  uomiuibuA  ejusdem  coocreti.  Album,  verbi 
gratia,  est  eus  album.  Si  jam  iu  eutc  albo  cousi- 
deremus  album  Nc-orsim  nh  uiitc,  dinimus  pro  albo, 
doctrina;  causa,  albedineni,  vel  esse  album. 

^.  Quando  ergo  pro  ente  simplicitcr  dicimos 
es£cntiaro,  erunt  4»ecntia  et  ens  syiionima,  ct  per 
cousequens  vox  esseatia  su]»erflaa  est. 

B.  Imo  vero,  iuconsi.stens  cum  veritate  fidei ; 
teste  Johaune  Damasceno,  capite  undecima  de 
Expositioue  Fidei.  Qui  cum  dixisset,  FerduinJaC'  m 
iHM  este  fiomiKem,  adjccit,  guod  tamcH  Deitas  anl 
tttenntata  aut  humanata  esset,nulio  pactu  autHri- 
mas,  Manifestum  crgo  cst,  in  entc  simpliciter  dif- 
ferre  iutcr  se  eus  et  essenttam,  et  multo  mogu  in 
concrelis. 

/i.  Quse  causa  erat  doctnribus  affinnancU,  quod 
nisi  ens  et  cssentin  in  Dco  idem  cdscut,  substantia 
divina  esset  cumposita }  m 

B.  Quia  definitio,  quce  est  expltcatio  esscutifc  de- 
hnitas.vocaturvulgoa  philosopbis  i|>sa  csseutia.  \}i, 
si  definitio  bomiui»  stt  aiiimal  ratiouale,  es&eutiom 
vocaut  animal  rationale,  ct  cotnpositam  esae  dicuut 


I 


I 


APPENniX   AD  LBVIATnAN. 


593 


k 


ib  animaii  et  ratioHaU^  ut  a  suis  partibus ;  non     cap.  r. 
distiiigut-ates  iuter  defiuitionem  homini&,  quae  eat   '^-  ^J^^ 


i 


>rafio  habens  pro  partibus  nomina  animal  et  ra-    m«»" 
'lioua/e,  et  homiiiem  ipsura,  cujus  partes  suut  capnt, 
bastum,  crurn,  i-t  relicpia  iticmbra.     Sed  (luouiam 
duram  es^t  auimal  rationalc  in  ro/KMWo fippcllare  cs- 
sentia»),  nouuulli  tbrmulaui  illam  loquendi  mollire 
cnpiente;;,  uon  auimal  rationalc,  sed  animnm  ra- 
tionalem,  cssentinm  humiuis  e»^  dlcuiit  :  eandem- 
_que  i^ubstautiam  e^ssc  scorsim  nb  humano  corpore 
Bxistcntem.     Atque  ita  esseutiam  faciuut  imrtera 
"ipsius  homiuis  integrantem  simulquc  i-McutiiJem. 
^.  0  mirabilea  inanis  phUosopUi;e  prajstisias ! 

IDic  qiiid  jam  vere  et  proprie  significat  persona  ? 
I    B.  Vox  Latina  est,  si^iificaus  reui  qnamcunque 
nn^Iarem  agentcm  utcunque  sua  vel  alterius  vo- 
luntatc.    Sic  Ciccro  {De  Oratorc/n.  102):    6wb* 
fttatiaeo  tres  pertottait,nwi,judiciii,  et  aiii-ersarii. 
Quid  hoc  est,  uisi  quod  ipse  Ciccro  partcs  ageret  et 
soag,  et  judicis,  et  adversarii  ?    Quid  etiam  est,  id 
MQUod  invcuitur  inc&tecbismo  An^flicano,  ubi  iniuis- 
^Ber  rogat :  Qiiid  esjiilfi  tu<e  articiilij!  prtecipiw  r//>- 
^fisf  Catechnmeuua  rcspomlit :  Vi^ico  priiao,  cre- 
dere  fn  Deuiu  Patrem,  qui  crcavit  me  et  Hniversum 
mundtit»  ;  wecando^in  Fiiiuia  cjiiie  JexuiH  Christum^ 
ffuirfdemilmrft  imiterAitm  gt-itns  fiifniaimtu  ;  frr- 
lio,  in  SfiirituM  Sauctnm,  ijui  saiictiftcavit  me  om~ 
^bemqNC  eleeliim  popufum  Dei,m^\  quod  Deus  in  per- 
^Tona  propria  crenvit  omnin :  in  pcrsona  Filii  sui  re- 
demit  g:euus  humaimm  ;  in  pcrsoua  Spiritus  Saucti 
ecclesiara  sanctificavit.  Quid  hoc  de  persouis  dinuis 
HelariuR,  aut  fidei  congruentius  dici  poteBt  t    Qnod 
^ii  pro  persoua  utamnr  voce  hypostasi  cnm  Patribn.'* 
uii^xcis,  cum  bypostosis  et  substantia  idem  siguifi-. 


534 


APPKNIIIX  AD  LEVIATUAN. 


CAP.  1. 

*  ■     ■       ■" 

Nlcnw 


cent,  ^imuR  pro  tribtut  pentonis  tres  substantias 
divinas,  iri  est,  tres  Deo».  Bellarminus  et  docto- 
res  cicteri  fere  onines  pcrsoimm  riefiniuut  es&e  sub- 
staiitiHm  primam  iiitelligciitem,  id  est,  &ubstaDtiaiD 
iuriividuam,  i(I  est,  singuUirem,  f*ed  iutelligentcm, 
ut  Deuin,  Christum,  Spiritum  Sanctum,  Gabrieleoi, 
Petrum.  Quiri  autem  sunt  tres  itise  substautise 
priiaa;,  Pater,  Fitius,  et  Spiritus  Sanotus,  iiisi  trts 
Mubstantia!  divina;!'  Uucxt  taincn  est  coutra  firicm. 
Non  intcllcxit  Bctlarminns  vim  LatinEe  vocis  jmt- 
«on^.  Quse  vox  si  significet  primam  substantiain. 
iioimu  rpAfurtir  sigiiificaret  iriem  Grtece  ?  Cluud  ncm 
est  verum  ;  nam  sigtiificat  proprie  faciem  hominis, 
tum  natundem,  tum  artificialem  sive  lanam.  tnm 
etiam  faciem  representatiram,  idquc  iion  inodo  in 
tlieatro,  »ed  etiam  in  foro  et  ecclesia.  Fuclcs  au- 
teni  represeutativa,  quid  alind  est  quam  imagu  vel 
cbaracter  rcpra^ntnti  ?  Atque  «o  scnsu  a  Sancto 
Paulo  Servator  noster  (Heb.  \.  3)  nppellatur  chn- 
racter  sul>iitaiit)H^  Dei. 

j-1.  Quid  autem  in  Scriptura  Sacra  sigiuficat 
Vf69tm¥7 

li.  Nihil  proprie,  prajter  finciem  seu  ^-altum. 
Sjiipcdochice  autcm  nliijuaudo  ponitur  pro  ipsn 
homine,  nt  in  vocc  5rpo<rwro.\.)i|iu.  Sed  in  symbolo 
firiei,  mentio  nulla  est  ncquc  pursona;,  neque  hypos- 
taseos,  neque  trinitatis;  et^i  hypostasis  pouatur  ta 
symbolo  Athanosii  Grax^>,  quod  symlioluin  Atfaa- 
iiasii,  8ed  siiic  voce  hypostaKi,  recipit  ctfclesia  non 
aliter  quam  jiro  fidei  Niceuse  paraphrasi.  Nam 
ueque  Bymlwluin,  nequc  fidei  articulus  unus  qui- 
cuiique.  authoritaie  docturum  sinKuInrium,  nequc, 
nisi  per  modum  niterpretaudi  Seripturas  Sacras,  ab 
eeclesia  universa,  constitui  potuit. 


APPKNDIX  AD  LEVIATHAN. 


585 


w. 


j4.  Cnr  ergo  Patreg  veteres,  et  tnuUi  alii  ilocto- 

s  rewiitiores,  vof^ibu**  Jllia  usisunt? 

B.  Quia  vcrbft  StTiptura;  SacrWj  nempe  Matth. 
iii.  10:  Euntcti  bnpfizftf^  omnea  f:^enfes  in  vo- 
J*afris,  F/lii,  cf  ISpirifvs  Simeii,  iteni  vcrba 
nis  (1  EpisL  v,  7) :  Tres  xunt  qut  testimo- 
niutii  pcrhibent  in  ccelis,  Patrry  Filius,  et  Spirilv.^ 
Sancfiis,  vt  loca  siniilia  de  diviuitate  Cbristi,  aliter 

plicare  nou  potueruut. 

/i.  At  ciir  ouinino  necesse  erat  ea  expUcarc,  quEB 
sciebaut  ipsi  iucouiprehensibiiia,  id  est,  iuesplica* 
bilia  esse  ? 

Ji.  Profitentur  quidem  Patres  ecclesi»,  tum  ante 
tum  ]H>i>t  C>:)noilium  ^Jiccnum,  incAraationem  Filii 
Oei  incomprohcnsibilcro  csse ;  &ed  exeusant  se  eo 
qnod  de  illa  disputarf*  ab  hwreticis  compellerentur. 
Sic  Epiphanius  De  Trinifnte,  initio  libri  septimi : 

Suflicit-bat  quidem  crcdentibus  Uei  sermo,  dicen- 
is,  Jiitnits  aunc  ttocete  omncs  gtittes,  baptixante» 
eos  in  nomine  Patris  et  FiUi  et  Spiritus  Sancti, 
etc.  Sed  compclUraur  hffireticorum  et  blaspheman- 
tium  vitiisiUicitumagere,  et  iueflabilia  eloqui,  et  in 
vitium  iucidere  vitio  coutrnrium  alieno."  Etiom 
Bellarmiuus  Hbro  prinio,  Dt-  Chrisfo  :  "Nostri  doc- 
tores  non  djaputftnt  philosophire  «t  ostendantTrini- 
tatem,  scd  ut  solvant  sophismata  philosophonim.*' 
Et  Petms  Lombardus,  Lib.  i.  Disfinet.  Ti.  D.  ex  A  u- 
gostino  Lib.viT./>c'  Trinifttie:  "AUler  euimGr»ci 
accipiunt  substautiam,  quam  Latiui.  A  Lntinis  au- 
tcm  dictum  est,  nua  essentia  vel  stiiistanfia,  tres 
persoHte:  qnia  uon  aliter  in  sermone  nostro,  id  est 
Latino, essentia  quam  substantia  8oIet  intdligi.  Et 
nt  intelUpitur  saltcm  in  «uigmate,  placuil  ita  dici, 
ut  eum  qua:rcrctiir  quid  tria  sint,  aliqiiid  dicere- 


c\p.  r. 


APPBNDtX  AO  LTtVIATHAN. 


CAP.I, 


tur. — Cuin  ergo  quEeritur  quid  tria,  vcl  quid  tret, 
conferimus  nos  ad  invenienilum  aliquod  nonieti  qnn 
complectamur  harc  tria.  \eque  occnrrit  animoi 
quia  supercmincntia  divinitatis  usitati  eloqui^^ 
calcatcm  excodit." 

J.  Non  ropte  sp  exeusat  Kpiplmnins.  Atieno 
enim  vitio  couipelli  nd  faeiendum  irt  qnod  est  ilii-- 
eituin,  sine  vi  aut  tniuis  nemo  potest.  Ec  quod 
tiellarminus  doctorcs  suos  philosophice  dispuiarc 
n^t,  ut  ostendant  Trinitatem,  eed  ut  solvant 
sophismata  philosophorum,  non  est  veruin.  Utuu- 
tur  euim  thcologi  illi,  qui  expoMtioncs  syraboli 
Niceni  edideruut,  omues  fere  defitiitionibus  dc- 
sumptis  cx  lugica  et  metapby^jica  Aristotclis ;  et 
sanctam  Triiiltatem  ex  sola  Scriptura  Sacra  ost 
dere  debuerint.  Miroretiam  ^iieciios  Patre?,  coil 
tot  essent  inter  illos  philosophi,  verba  illa  nrtis, 
quibus  in  explic-atiouibus  usi  suut,  iu  ipsum  syi 
bolum  nou  iutulisse. 

£.  Mihi  vero  illud  niirum  non  est,  eonsideranQ, 
quod  in  synodis  ma^is,  qui  audarter  perorare 
disputare  possunt,  pauci  siut.  Reliqui  ci^o, 
sola  illa  are;uu)euta  u])pruharunt  quac  c\  Saei 
Scriptura  olIaLa  crant,  cuin  iiuuicro  disputatort^s 
siiperareut,  facile  suffragiii>  huis  eviixinmt,  ut  nihil 
in  symbolum  admittcretur  prxter  ea  qua;  cx  Scrip- 
turis  nporte  infcrcbautur. 

-7.  Quid  est  corjpus,  quid  incorporeum,  quk 
itpirUus  ? 

B.  Nomiua  illa  ita  eruditis  omuibus  cognita  et 
intellecta  visa  suut,  ut  iicsciam  au  ullus  aut  thcolo- 
gi]s  aut  pbilosophus  detinitionibus  e^  explicare 
di^atus  sit.  Tu  ei^o  cuju»  rei  ideon^  in  luiiino 
babes,  quaudo  profcrs  vel  prolatuin  audis  vocabu- 
lum  illud  corjitts? 


APPKNinX  AD  LBVIATHAN. 


537 


A.  Ego[»or  corpux  hitfHigo  nunc  id  dt-  c|uov«rc 

dtci  pote!>t,  qiiod  existit  rcalitcr  in  fteipso,  habctquc 

etiaiu  aliqunm  magnitiulincm;  habet.  inquam,  mag- 

nitudiitem,  noii  quud  sit  nuignitudo  ipsn.     I^lemim 

^tamen  quotl  corjms  putarem   aliquando  id  solum 

^BBse,  quod  tactui  meo  vel  visui  ohataret.     Itaque 

^ppeciem  qnoque  eorporis  in  speculo,  aut  i^omno, 

^aut  teneliris  apparentem,  quaiiqiiniu  iniratus,  cor- 

pus  tamen  esse  arbitrabar.     Sed  uoiisiderauti  pos- 

tea  specics  Ulas  cvane^ccre,  ut  quanim  existcntia 

dependeret  non  a  seipsi:*,  scd  a  natura  animata, 

nuu  nmplius  mibi  visie  ^uut  reales,  sed  phantasmata 

et  cffcctua  rerum  in  organa  sensuum  ageiitium  ;  et 

proiudc  esse   'mcorporeets.      De   spiritibus  autem 

Judicabam  cxaere,  qui  spiritus  est,  etvento,  quem 

SGutiebam  ;  ct  proptcrea  spiritum  existiniavi 

)us  quidem,  sed  tenue,  esse,  et  spiritus  alios  aliis 

pos^  teiiuiores,  pnriures,  et  alios  ab  aliis  dif- 

ferrc  possc  etium  virtutc,  nou  mhms  qnam  liquores, 

qui  quanquam  siut  transparentes  a^que,  virtutibus 

tamen  uiter  se  immane  diserepant.     Nnturam  au- 

tem  niediam  ioter  corpus  et  spiritum,  aut  s])iritiim 

et  pbautasma,  id  est,  inter  spiritum  et  nihil,  conci- 

pcre  uoTi  potui.  Cliia;reudum  erffo  est,  an  In  Scrip- 

tura  Sacra  repcriatur  vox  Rubatantia  hrorporefr, 

I     vel  xubJtiantia  immat<>r'mVis,  vel  esxentia^ separatir. 

H     B.  Voces  UIi£  in  Scriptura  Sacra  nou  suut.  C%- 

"lerum  in  primo  ex  triginta  novem  articulis  reli- 

^^^onis  edttis  ab  ccirlL-sia  Auglicaiia  a.d.  mdlxii 

Hexpres.<<e  dicitur,  Deum  esse  sine  corpore  et  sine 

^mpartibnn.    Itaque  negaiidum  non  est.    Pcena  etiam 

"in  ucgautes  constituitur  exconimuuieatio. 

A.  Nou  ue.ifabitur.     Iii  articulo  tameu  vicesimo 
dicitur,  quiKl  uibil  ub  eccIeMia  eredcudum  iujungi 


CAP.  I. 


538 


APPESDIX  An  LEVIATIIAN. 


CAP.  I. 


debet,  qnod  non  c  ScriptnriR  Sneris  Hcduci  piMnt 
Sed  utinani  deductuni  fiibeiet.  NoDdnm  euim  sdo 
quo  9^nm  nliquid  maximum  vel  ron^num  dici  posst, 
quod  noi)  -tit  corpus.  Sed  dic  raihi,  qusnam  est 
differentia  inter  gigni  et  procedere  ? 

B.  Vide  Matthfeum  (i.  20).  uhi  augelus  Jose- 
phum  alloquituTt  diceus :  JVV  mttua»  accipere  Ma- 
riam  nxorern  /Hani:  quod  enim  in  iUa  UENITL'!! 
t'»t,  ax  Spirittt  Saaclo  eat. 

A.  At  tllud,  ex  Spirita  Sattclo  ett,  nescio  an 
riigni6rat  ex  Spiritn  Sancto  genitvm  eat,  au  ex 
Spiritu  Saneto  proceriit. 

fi.  Locus  bic  Matthei  pars  est  Kvangelii  ad 
fegtum  circumcisionis,  ubi  legitur  in  HtiirE^a,  .«lal» 
Eduardo  Scxto  latine  edita,  Quod  ik  Uia  genitum 
egt,  a  Spiritu  Snncto  profectum  est ;  et  nb  ecclesia 
nostra  ita  vertitur  ae  ai  scriptuni  esset,  u  Spiritu 
Sancto  renit.  Vides  ergo  quomodo  locum  illuDi 
interpretata  est  eeclefiia  Auglicana,  et  opiuor,  recte. 

A.  Quid  igitur  ?  Cum  Spiritus  Saiiotus  a  Filio 
procedat,  ut  est  in  symholo,  et  Filiiis,iit  in  hoc  textu, 
proeedat  a  Spiritu  Sancto,  ct  uterque  genittts  dtc»- 
tur,  gigni  et  procetlere  omnino  differre  non  viden- 
tur.  U.uor!>um  verba  illa  distiuxit  ecclesia  Romniia  r 

B.  Nesciu.  Scis  autem  Sphiugem  aenigmate 
quon<lam  fuisse  popalo  formidabilem. 

A.  Quam  distinctionem  harum  vocum  faciuut 
Patres  ? 

B.  Nullam  quam  ego  vidi.  CyriUus  dicit,  ita 
le  habere  FHium  ad  Spiritum  Sanctum,  ut  Patcr 
ad  Filium. 

A.  Vidctur  er^  Cyrillo  FUinm  genuisse  Splritum 
Sanctum,  ct  sic  nirsus  idem  esse  gignt  ct  procei/erc. 
Mihi  vero  ^tls  perspicuum  est  FiUum  Dei  gcnitnm 
esse  a  Deo,  qui  totam  comprehendit  Trinitatem. 


APPBNIJIX   Al)  LRVIATHAN. 


ASO 


K 


V 

^*« 


emu  Doii  mibi  vicUtur  iii  taiiiilli&  verboniin  ur- 
utiLi^  versari  t>ulut;  houiinum.  Qui  cretUt  m  Jcsuiu 
Christuui,  quemque  suorum  peccotorum  poenitet, 
quin  is,  etsi  theolo^us  nou  sit,  salvaudus  tameu  sit, 
uuUiia  ilubitat.  \eque  vero  a  doctriiia  diseedo 
symboli  Njceni,  quam  i,*ideo  e  Sflcra  Smptura  ma- 
nifestissime  derivatam  esiw;;  ettres,Patrem,Filinm, 
et  Spiritum  Sauetum,  unum  es^  Deum,  Idque  in 
tribu$  ])ersonis,  sumpta  Kcilicet  personu  m  sua  sig- 
nitieatione  vera  et  propria,  pro  eo  (|ui  partes  suas 
el  allerius  a^t.  Cffiterum  si  tok  pcraorm  sumatur 
simpHciter  pm  suhstantia  intelligente  singulari, 
((uemadmodnm  suuiitur  a  Bellarmino,  uc  Fetrus, 
Paulus,  Johanues,  vel,  quod  idem  est,  pro  htfpostasi; 
quomodu  Patcr,  Filius,  et  SpirituRSaiictug  non  sint 
tres  subfttantiie  individuse,  id  c^t,  treR  numero  Dci, 
non  intelligo  ;  neque  quomodo  e  Scripturis  probari 
ssit,  video,  ubi  iieijue  injpn^tmei.  neque^er*on<r 
Deo  distinjcuuntur.  Solummodo  dieuntur  esse 
tre»  qui  testimouium  perhilMfnt  in  ecclo,  nempe 
Pater,  Filius,  et  Spiritns  Sanctus,  et  tres  iili  esse 
unum.  Illa,  qute  Patrcs  dicunt  extra  Scripturam 
Sacram  in  snis  lidei  explicatioiiibus  particidaribiut, 
Cliritftiaiios  iion  obligaut,  quorum  uuusquistjue  noii 
alicuu  pcriculo,  sed  suo  ct  summo,  salutein  suam 
in  Scripturis  Sacris  scrutari  debet.  Transeo  nuuc 
ad  atia. 


CAP.  I. 

- ,      _ 


CAPUT  n. 

DE  H.flRPJI. 

.4.  UuiD  est  hfpresix? 

li.  Vox  Grjeca  est,  significiui.<i  cujuscunque  sec- 

dogma. 
4.  Uuid  est  secta  ? 


A40 


APPKNOIX  Al)  LEVIATBAN. 


CAr.ii.  li.  Secta  est  numerus  hominum  sequentium 
j^,^^'"  uniim  eundemque  in  seientiis  maffistrum,  queai 
pro  suo  arbitrio  sibi  elijerunt.  Ut  antem  seeta  a 
sequendo,  ita  hceresis  nb  eli^endo  dicitur.  Luci> 
auus  Itbrum  suuu  de  ma^istro  eli^endo,  bomo  qui- 
dcm  bla»])henius,  sed  bonus  author  Ud^k  Griecse, 

A.  Scctie  qiiienam  eraiit,  et  quorum  hominum  }\ 
li.  Philosophorum ;   nimirum   Platonis,  Aristo.' 
telis,  Zenonis,  Epicuri,  et  aliorum.     Nominabautur 
Butem  Academici,  1'eriimtetici,   Stoici,  Epicurej ; 
quiE  sectx  erant  priucipales  philosophorum  Grsco- 
rum,  vel  eomm  qui  se  philosophos  ^ideri  postula- 
bant.     Etsi  enira  hicresiarchas  ipsos,  Platouem, 
Aristotelcm,  ZcnoneiQ,  Epicurum.  pro  captu  ethni- 
corum  vere  philo^opbos  fui^^e  puto,  id  est,  veritotU 
et  virtutis  studiosos,  et  prnptL-r  uam  rem   nomtu 
eonim  fere  per  totum  orbem  sapieiitis  gloria  mtsl 
rito  floruisse ;  sectatores  tamen  eonmi  pbilosophos^ 
dicendos  esse  non  puto :    qui  pneterquam  quod 
scirent  quainam  fuerint  raagistroruin  suorum  sen- 
tentia?,  nihil  intelligebant.     Prineipia  enim  et 
tincinationes,  quibus  eorum  do^ata  iunitebantnr,] 
nesciebaut ;  neque  quicquam  nd  pbilosophia;  S|)e-j 
ciem  in  vitn  habuenmt,  pncterquam  quod  tristcs^ 
iuccdcrcnt,  barbain  prumittereut,  ct  pallium  tritumj 
amicirentur  ;   humiues  alioqiu  avari,  fastuosi,  ira-] 
cundJ,  et  amore  eivili  nlieni. 

A.  Nihihie  ad  definitionem  hiereseos  pertineutj 
voces,  qua-s  omisisU,  veritas  et  error ,-  quorum  a!-| 
ter  omni  dogmati  adhreret  necessario  ? 

B.  Nihil  omnino :  hEcresis  enim  solam  deiiotat^ 
senteiitiam  deftlaratain,  sive  vera  ea  sit,  sive  l'i 
sive  juxta,  sive  coutra  It^m. 


APPBNDIX  AD  LF.V1ATHAN. 


541 


A.  \' idetar  ergo,  si  hamines  mutao  se  haereticos 
&ppei!eiit,  coiivieiuw  uou  esse. 

B.  Seetse  illae  philosophorom  Grsecornm  non  ap- 
pellflbnnt  alter  altLTnm  hicreticum ;  sed  seelestum, 
sacrilegum,  fureni,  parrieidam,  ftiapov,  Karnpofov, 
aliisque  nomlnihns  quibus  utuutur  infimi  ordiuis 

oraiues,  quandu  fere  ad  pu^nam  excaudest^unt. 
Po»t(|unm  autem  iii  ixclfsia  ha-rescs  orta:  essent, 
maximum  omnium  convicium  erat  iuereiicm. 

A,  NuUfene  eraitt  hicreses  prteterquam  philoso- 
phorum  Grtecomro  r 

B.  Ktiaui  iu  Jndaia,  Pharisfeomm,Sadducaeorum, 
Esaeuorum  secia:  diccbautur  hiereses,  ut  ex  Movo 
Testamento  maoifestum  est.  (iraicismus  item,  Ju- 
daismus,  ChristiaDismus,  habehanlur  eo  tempore 
pro  totidein  hferesihus.  Hitreiis  item  (Gal.  v.  20) 
iiiter  crimiua  pouitur :    et  (Gal.  i.  H),  ductriuam 

I  siguificat  doctrinfe  ipsius  S.  Pauli  coutrariam,  id 
Hest,  contrnriam  Evangelio  Christi :  Si  nos  nut  ait- 
^^elus  tle  rtrfo  Ernngrlintn  aliml  praulicateril 
^^ra^tcr  aittd  qmd  vo6ig  pra-dicavimm,  ««■aflifjo  jtm. 
1        A.  Quid  est  driiai^a? 

^P  B,  'Af&d^a  (p^r  ,,)  i>igntficat  qnamltbet  rem  de- 
"dtcatain,  consecratam,  vel  ab  usu  communi  sepura- 
tam.  Scd  oi.ifl(f.n  (per  i)  sipnificat  aliquaiido  per- 
1  souam  Diis  manibus  dcvotam. 
^fe  A.  Quomodo  Diis  niBnihuf;  dcvoveri  potest  an- 
"gclua  f 

Ji.  CoMiburi  tpndem  non  potest,  ne<|ue  occidi : 
sed  liaberi  pro  non  augclo,  scd  pro  spcctru  lautum 
potuiC  ct  ut  deccptor  eitecrabilis  dcclarari,  id  cst, 
in  veri)is  Scriptune  Sncne,  tradi  Sntame. 
^m  A.  Quo^nam  erat  in  ecclesia  primitivn,  runi  rec- 
^^  fidet  regulara  haberet  EvangeUutu  scriptum, 
hieresium  causa  r 


CAP.  II. 

Itolmmd. 


&41i 


CAP.  11. 


tl-lwlMl- 


APPRNDIX  AO  LKVIATHAS. 


B.  PhilosophoruRi,  qno»  dixi  supra,  homintim 
imperitoruiu  n])Oi^tolonim  tempore  vigCDtinm,  ar- 
ro^aiitia:  quica^toris  hoiaini1)u8  arpitius  disputare 
et  puttutius  pcrorare  (liillLxraut.  l\\  ad  discipVt- 
nam  Christi  accedeutcs  id  presbyteros  et  episcopos, 
ad  defendendam  et  propa^udain  fidem,  pene  ne- 
eessario  eli^ebautur  :  et  mapatrorum  suoniiu  eth- 
nicoruro,  quautum  [wtcraut,  etiam  facti  Clinstiatti 
dogmata  relinucnint ;  et  propierea  Scrripturas  Sa- 
oras  ad  philos<iphi!un  suniu  et  fidem  Christianam, 
taiupiam  eandem  rem,  s;imul  cousvrvaDdain  inter- 
pretari  conalwiDtur. 

//.  Quid  erat  heeresis  in  philosopliia,  satis  expti- 
casti.  Qutd  vero  in  ecelesiia  diceliutur  harresi^, 
Doudum  iiiteLligo. 

li.  In  ecclesia  primitiva  usque  ad  tempus  Coi»- 
cilii  Niceni,  dogmata  quihus  iiiter  se  discrepabant 
Christiaui  eo  tempore,  erant  pleraque  circa  dorlri- 
nam  Trinitatis  ;  oujus  mysterium,  quanquam  ob 
omnibus  teiierctur  iucompreheii^ihile,  freti  tamoi 
suorum  mngigtrorum  philosophin,  explicai^  aiius 
alio  modo  ausus  est.  Unde  primo  ortae  suut  di^- 
putationes,  ileiiidc  jurgia,  et  deiiide,  nd  scaiidaluin 
evitaudum  ct  paccm  iu  ecclesiu  coustituendam, 
synodi  adhihita:  auut,  coiivucatsc  uuUa  juitt>ione  im- 
perantium,  sted  coitioue  episcoporum  et  pa.<ttorum 
voLuutnria,quaudo  cessante  persecutione  potucruut. 
In  quibns  Conciliis  quid  de  tide  in  re  controversa 
tcuciidum  esset  defiuierunt.  (4uod  autem  detim> 
tum  erat,  tidcs  c&tholica;  quod  dnmnntum,  hferesis 
dicehatur.  Krat  euim  Coucilium,  respectu  cpiscopi 
vel  pajituris  sin^ilaris,  ecclcsia  calholica,  sive  tota, 
sive  uuiversalis;  sicut  ct  eorum  opiiiio,  cathoHcfl; 
singiilare  autem  c-ujuijcun<iue  pastoris  dogma,  hi«- 


I 


APPHNDIX  AD  LKVIATnAIC. 


543 


rests.  Atqne  hiiic,  quatentis  in  historii!?  explorarp 
potui,  origo  noininis  ecclesitB  cntliolics ;  et  in  om- 
ni  ecciesia  catholicus  et  htvrettcu»  voces  sunt  re- 
lativx. 
^  A.  Si  uihil  aliad  significet  ecclesia  eatholira,mul- 
^■se  sane  suut  in  orbeChristiano  ecclegiae  ctttholica?. 
H  B.  Tot  sunt  ecctesiic  catholicie,  qnot  suut  eccle- 
^siaruin  cjipita.  Suiit  iiuteui  tot  capitn,  quot  sunt 
regiia  et  rcsjmblica;  ChristiauEB.  lu  ouiui  cnim  re- 
g^ioue  Cbriiitiauorum,  in  ea  reg^iouc  prtuccps  sub- 
ditonim  suorum  caput  est,  nec  ab  alio  in  teriis 
capite  depeudet.  Itaque  (juotsuntecclesiievisibiles, 
tot  suutecclesiarum  capita.  Uuouiam  autcm  elcc- 
torum  a  Dco  uumeru.«,  per  totum  orbem  terranim 
diRiteminatufl,  caput  habcns  in  ctplis  ipi^um  Jciium 
Chrisluni,  {licitur  et  est  vera  ecclesia  catbolicissinia 
et  uuica  ;  illa  quoque  esl,  in  quam  credere  profite- 
mur  iu  fidei  symbolo.  Nulla  enim  a)ia  et^t  aut  esse 
potest  ecclesia  catholica,  si  modo  cathnlica  sumatnr 
pro  omnihu.i  simul  C1iristiiini.s.  lu  Christiuuis  ciiim 
civitatJbu»,  reguum  et  ccclcsia  pupulus  idcm  est 

Iltaque  }t\  aUcui  in  terns  couccdcrctur,  ut  ct^set 
totius  ecclesia*  Christiaua;  capiit,  cidem  tiimul  con- 
cederetur  ut  esset  rcgnornm  et  renmipublicnruai 
omniuni  rex. 
'  A.  Uueenam  erant  illa  dogmata  ab  ecclesiis  pri- 
mitivig  appellnta:  lutresea  ? 
H  H,  Intcr  multas  nlias  prrpcipua?  fnernnt,  qnae 
^pertinebantad  doctriiiam  Triuitatis.quie  ooiitiuetur 
in  fitiri  symbolo  Niceno.  tiuod  qiiidem  syiiibolum 
constitui  ctrpit  iu  Concilio  CEcumenico  Niceno ; 
absolutum  autcm  est  a  tribusConci!iisn'>umenici8 
sec|uentibus,  ucmpe  Constaniinoi)olitauo,  Kphe.'*ino, 
Cbalccdouensi.  et  ah  iiupLTatoribus  Romanis  illo- 


C.\P.  u. 


Urh*MH- 


DfWMl. 


544 


APPF.NDIX  AD  LBVIATIIAN. 


CAP.  II.  rnm  temimrum,  qni  illa  CoucUia  tnilixeniut,  coa- 
firmatiira.  Caiisu  Coudtii  ^iceni  coiivocandi  fuit 
Arius,  presbyter  Alexandriip,  cui  cum  Alexaiider. 
ejusdcni  urbis  episcopus,  dixi.sset  Filium  Dci  es.se 
Patri  o^ioJMioi',  id  est,  fJHicicm  xir/Mtartfhr  cnm  Patre, 
AriascoDtradixit;  cumque, muUis preseiitibu» prefc- 
byteris,  fen'esceret  disputatio,  uegavit  qn<X|ue  Jesu 
Ckristi  divinitatcui :  unde  nata  fnt  paiilo  ]K)^t  iu 
urbe  .Mexandriua  seditio  irt  cjedes.  Conser^auda; 
autem  pneis  causa,  imperator  Constautinus  Mag- 
nus  Coucilium  illud  Niceuum  convocavit,  iu  quo 
symbolum  miqiie  ud  hfec  verba,  creiio  t»  Spiritum 
SaiictHni,  Patres  constabilivenint,  et  damiiata  sen- 
tentia  ArianoniQi,  it>snm  cum  8ocii.s  ejus  quibusdam 
episcopis  et  presb^teris  excominunicavcrunt,  et  ab 
eccleaiis  deposuerunt;  quanquniu,  propler  sequen- 
tcs  iuiperutoix-s  uUquot  Arianos,  luvretiit)  illa  e\- 
tingui  Don  potuit.  Concilium  aliud  gcnerale  post 
annos  quinquagiuta  habitiim  est  CuustanttnopoU] 
ubi  daninatH  est  liiercsis  Macedonii,  negantis  diri- 
uitatcm  Spiritus  Sancti.  Deindc,  post  aunos  aUas 
quinquagiuta  inConciliogencrali  Gphesino  dnmuata 
est  doetrina  Nestorii  negantis,  sieut  Arius,  divini- 
tateni  Christi.  Po.strenio,  inConcilioEjeiiendi  C'hal. 
ccdoucii^i  dumiiHta  o^it  bferesis  Kutychetis  et  Dios- 
cori,  qui  uegavcrunt  duarum  naturaruin  iu  Cbristo, 
divinse  et  humana;,  uuioaem.  Et  ita  symbolum, 
qnod  voeatur  Xicenum,  tandem  perfectum  fuit,  et 
cum  dtctis  bseresibus  etiam  aUs  his  nifines  con- 
deinuatic  sunt. 

A.  Post  hsreses  illas  damnatas,  uulla;nc  pustca 
suborta;  sunt  uovce  ? 

B.  I^ttam  mult^,  nescio  qunt.     Postqimm  enim 
ecclesia  ilomana  decretis  buis  arrt^asset  sibi,  circa 


i 


APPRNDIX   AD  LRVIATHAN. 


M5 


u. 


I 
I 


» 


articulos  fiJei  errare  se  non  poKse;  et  primatum  cap. n. 
snper  oiuuesepiacopos  concessisset  Fapie  imperator 
l%DCtts ;  et  imperii  in  Italia  vis  limgnesceret,  et 
mctus  Snmcenomm  priiicipea  ChriKtiauos  occupas- 
set ;  Pflpn,  jam  aiite  divitiw  et  potciitia  multum 
auctus,  Concilia  generalia  propria  autlioritAte  con- 
voeabat,  ueglectii  imperatoniuiet  italiec  re^loriini 
autlioritate,  quonim  ctiaui  aliquoii  rc^s  et  impe- 
ratores,  ut  hjereticos,  excommunitrarc  ausus  est. 
Itaque  progjessu  temporis  omnes  doctrinaR,  quas 
potentiam  ccclesiasticaui  auc  surgentem  tuipcdire, 
aut  eonsmnniata'  detraliere  vhlfhuntur.  pro  haire- 
sibns  condemiiabanl.  Atqiu:  indc  (trta;  suiit  h«re- 
ses  'Mx  numeros«,  propter  quas,  post  edita  Liitheri 
seripta,  tot  Christiani  in  hoc  regno  Anglise  aliisque 
in  locifi  combusti  sunt ;  douec,  evigiliuitihu';  tau- 
dem  illorum  locnnim  prineipibus,  n  tam  gravj  per- 
secutione  et  senitnte  Romana  liberati  fiierunt. 

/1.  Ecclesia  Romana  quos  comburi  jussit,  Lu- 
theraiios,  Anabaptistas,  alios<iue,  hAbuilue  pro 
Christinnis,  au  pro  ethnicisr 

Ji.  Pro  Christianis  siiic  duhio;  nec  lios  tantam, 
verum  etiam  Arianos,  et  eos  omnes  quos  damnavit 
syiiodus  Niceua.  Nequc  eos  aliter  vocavit  quam 
la^rcticos.  Kam  etsi  philosophicis  rationibus  usi, 
de  naturi.';  Salvatoris  et  de  sancta  Trinitate  uHter 
senMTunt  quam  oportuit,  noutra  ScriptiirasSaora.s  ; 
Chriiitum  tainen  pro  vero  Meswiah  liabueruiit,  et 
Fitium  Uei  Jesum  Christum,  et  nonieu  ejus  Invo- 
carunt. 

A.  Si  ita  est,  ecclesia  Romaim  de  imperatorum 
ethnicorum  antiqui»  persecntiouibus,  ut  inihi  qui- 
dem  Aidetur,  inique  conqueruutur.  Christiani  cnim 
tempnrum  illurum  secta^  quecdam  erant,  eaudcm 

VOL.  U1.  NN 


&4G 


APPENDIX  AO  LEVIATMAN. 


CAP.ll. 


fl)*:u>inii. 


faabGntes  rutionem  ad  reliKioncm  in  Rouuno  im- 
peno  «ttabilitam,  quam  hicrosis  hodie  ad  fMxilesiam 
CHthoIioam.  Gravius  aulem  aliqiianlo  est  Christi- 
anm  a  Christiauis,  quam  ab  intidelibns  cruciari. 

B.  Idcm  vidctur  ct  mibi.  Sed  tamvn  iu  rcgnis 
et  rebuspublicis,  ut  cautio  adhibcatur  ne  seditioues 
et  bclla  civilia  oriantnr,  omnimodo  necessarium  est. 
Quie  cum  sKpissime  nai^cantur  a  dirersitate  doctri- 
narum  et  coiicertationibus  de  ingenio,  poena  c«rte 
aliqna  iUi  coercendi  sunt,  qui  in  concionibas  vel 
libria  ea  docent,  ([uo;  doceri  prineipum  et  rerum- 
publiearum  Ico^bus  prnhibentur.  Itaquc  Angiire 
regina  Klizabetha,  sorori  Maria;  succedens,  swb 
qna  multi  hteretici  combusti  sunt,  (nec  ipsa  EUza- 
betlia  siue  pericuio  erat),  aecepto  regno,  jufl  re- 
geuda;  ecclesia:  .\njclicana*,  jure  naturali  omnibns 
n^bus  in  suis  dominiis  dcbitum,  antc  omiiia,  cou- 
sensu  procenim  et  populi,  omnibus  potestatibus 
extraneis  ecclesise  Anglicame  suprematum  abstulit ; 
et  administmtionem  ejusdem  sub  seipsa  cpiscopU 
suls,  una  cum  paueis  ev  <-on.siliu  ttuo  privato,  diplo- 
matc  sub  si^rillu  magiio  Anglia;  commisit  et  con- 
firmavit.  In  quo  diplomate  provisum  emt  nequain 
doctrinam  hsereticam  es.se  pronuntiarent,  quie  ha- 
retiea  declarata  uon  fuisset  in  aliquo  eorum,  quie 
dixi,  Coueiliurum  quatuor  primonim  generalium. 
Itaque  quod  attinet  ad  hierescit,  statns  ecclesiie  An- 
glicante  similis  erat  ejus  qui  erat  ecelesia;  Romans 
sub  Constantino  Mngno ;  et  sic  remausit  iisque 
ad  annum  decimuni  iicptimum  re^s  Caroli  I,  qui 
subditorum  suorum,  tantam  potestalcm  episcopo- 
rum  non  ferentium,  precibus  fere  coactus,  dijdonia 
iUud  Elizabethae  revocavit,  relicta  episeopis  potes- 
tate  tantum  ordinaria,  niminim  faciendi  tranoneji, 
qui  cousentiente  rege  leges  fierent  ecclesiaiiticffi. 


APPENDIX  AD  LEVIATHAN. 


54r 


(UbmntL 


A.  Ecclesi»  crgo  ADgHcaua:  conditio  qualis  ho-    cap.  ii. 
c  ceruitur,  tum  puritate  doctriua:  con^Utioni  ec- 
csiEe,  quic  erat  tempore  Coustaiitiiii,  »>quiili<i  mX  ; 
m   ^eqnitate    lep;iim    (-•cclesiasticarum,   superior. 

luiquum  enim  vidctur,  ut  homo,  cujns  fideti  suo 
solins  periculo  snmitur,  eo  noniiue  puniutur  quod 
sit  erronca,  pnesertim  ab  illis  quibus  alienns  error 
damno»^us  nou  cst. 

B.  Errare,  decipi,  male  seutire,  natura  sua  cri- 
Tnexi  nonest;  nec,  dum  intra  pectns  coutiuetur, 
error  fieri  crimen  potest.  Nain  quo  indice  accusa- 
bieur,  qoo  teste  couiincetur  r  tinomodo  ci^o  ju- 
(licabitur?  At  verba  crimen  esse  poiisuut,  ctquibua 
legislatores  volunt  jHiMiit;  pniiiri  sinc  injuria ;  et 
quittcm  supplicio  ultimo.     Si  blasphcmia  in  regem 

orte  puniri  potcst,  multo  mn^is  blaspliemia  in 
lun.  Venmtamcu  wqnitatis  est,  ut  in  tali  lege 
apfrte  definitum  sit,  tnm  quid  sit  crimen  quod  con- 
demDatur,  tum  quis  Bit  modus  puniendi ;  eo  fine 
ut  expectatione  p<EnsB  inalus  a  inalefneiendo  abs- 
terreatur.  Legitimse  enim  pnenK  finis  nou  est  irs 
.contra  Iiominem  satiatio,  sed,  nd  roinmoduui  hu- 
iil  generis,  iiijuriaruui  quantum  fieri  potest  pre- 
ventio;  et  iniqua  est  lex  oinnie,  qux  non  ante 
commiiiatur,  quam  fcrit ;  ct  quautum^^is  summa- 
rum  potestatum  in  h^gibus  condendis  jus  arbitro- 
rium  sit,  arbitrarium  tamen  non  est  ia  sumcndis 
piKuis  quai  uon  sint  ante  legibus  defiuitro.  IVie- 
tfrea,  Icx  nisi  deolnrata  sit  et  promulgata,  ita  ut 
ignoratinnis  excusatio  oranis  probabilis  aaferatur, 
ne  id  qnidem,  quod  contra  legem  factum  est,  recte 
puniri  aut  crimeu  appellari  (Hitest. 

A.  CJuod  factnm  est  contra  legem  n»turalem, 
onne  criinen  est,  et  pnniri  potest,  etianisi  nutlus 
lcgi  adscriptus  sit  pnmendi  modos?  n  ns 


qm 
m)e 


1    teri 
Lcoi] 


a4S 


APPRNOIX  AU  LEVIATHAN. 


CAP.  Tl. 

—  -  ^    - 


Ji.  Lex  nntnralls  letenia,  divinit,  ct  conlibtis  so- 
lammodo  inscripta  cst.  Pauci  autem  simt,  qui  io 
sua  i[isorutii  cordn  inspicere,  et  qiue  iUic  scripta 
8unt  «jiuut  legere.  ItJHjue  quie  faciendn,  qoae 
fiigieDila  sint,  a  legibus  scriptis  discuiit ;  faciunt- 
que  ct  fugiunt,  prout  pr!eviiii.s  pt^nis  vitlebitur  »bi- 
raet  ipsis  utile  vel  doinnoauin.  Pneterea  si  quid 
factnm  sit  contra  le^em  iiaturHlcin,  non  id  criincn 
vocari  solet,  sed  |>ecc»tum,  idquu  sibi  ixciiitentibus 
atatjm  coudonaudum  cxifttimiuit,  iiisi  eum  aliquo 
damno  civitatiti  vd  proxitni  coujunrtum  sit :  ne<]ae 
tunc  ultenus  pnniri  se  posse  pntant,  quam  at  pro 
damno  illulo  satisfaeiant  -.  malitiam  autem  solj  Deo 
puiilcudam  relinqui.  Nnm  si  peccator  peecatorem 
puniat  peccati  soUutt  uomine,  postquam  legi  ^atis- 
factum  sit,  .limile  est  belli  civilis. 

.-/.  Qnid,  si  quis  atlieus  sit,  ncc  sit  lex  scripta 
quse  moduiu  pocna;  deSniat}  uonne  punietur  ? 

£.  Puuietur  profccto,  ct  gruvii^simc.  Scd  prius 
accusaudus,  audiendus,  ct  damniuidus  cst.  Accu- 
sari  autem  prfeter  dictnm  et  factum,  nibil  potest. 
iluibus  autem  factis  arguetur  atheismus .'  Quod- 
nam  enim  factnm  audivi^ti  unquam  tam sceleratum 
aut  impium,  cujiis  similc  nou  coraroissura  sit  ali- 
qunndo  nb  illi.s  qui  non  modo  non  pntantur  atliei, 
sed  etiaiu  professione  tenns  sunt  Cliristimii  •  Non 
ergu  ex  factis  judicaturatheus.  Dictoigitnraliquo, 
sive  prolato  sive  seripto,  reus  ficri,  ucque  uUo  lUio 
modo,  ]K)test ;  ncmpe,  si  directe  negavcrit  Deum 
esse. 

A.  Nonne  atheus  dicetnr  etiam  is,  qui  dixerit 
scripjeritve  id,  cx  quo  Deum  uoii  esse  necessario 
sequitur  f 

J}.  Ita  sane,  si  ipse,  quando  id  dixit  vel  seripsit, 
cousequeutije  talis  necessitatem  vidit.    Nam  si  dic- 


Daka 


tiim  vel  factum  sit  id  quod  logit  prohibetur,  ptpro-     CAr.  ii. 

iiide  puniri   possit,  illiKl  ilofiniri   ita  <te1>et,  iit  ilH 

omttes,  qui  tege  illa  obligniuli  sunt,  coguoscant  hoc 

et  illud  taotnm,  prout  lege  cnm  circumstnntiis  defi- 

^nitum  est,  vcl  Iiiee  vel  illa  verba,  quic  in  Icge  ipiwi 

^■crihnntur,  puniendn  essc.     Nam  verborum  con- 

HBeqaeutix  ditlicillimw  jadiontu  stint.     Itaque  si 

reus,  ignorattoue  bene  ratiociiinudi.  contm  literam 

le^is  loquutus   sit,  ludlo  cutquftin    dnmnn  facto, 

excosabit  illuio  ignorantia.    Sin  judex  per  igno- 

rantiam   alicujus    consequentias   homincm    inno- 

centera  pocure  tradiderit,  excu5ari  non  potcst.  Q.uod 

si  verba  ipsa  sciat  contra  legemesse,  puniri  potest. 

Qoare  qni  D(;uin  cssc  negiit,  vcl   aperte  profitetur 

dubitarc  sc  nn  sit  vel  non  sit,  eUi  moduji  puniendt 

adscriptus  lej^i  non  sit,  puniri  potpst,  sed  exitio, 

etiam  flequitate  naturali.     Xani  retigio  et  n^nitio 

potentiie  divin%  in  omni  civitate  tege  imperatur  : 

et  e«t  CTvitati  omui  essentiale,  ut  in  pactis  servetur 

fidcs,  et  priecipue  si  sit  jurejurando  confirmata. 

Quia  ergo  atheus  jnrfjumndo  obligari  non  potest, 

I     a  republica  ablegari  debet,  non  nt  contiunnx,  sed 

Hnt  nocumentum  pubticum.     Cur  autem,  ccssaute 

"damno    publico,    occideudus  sit   non   video,  cum 

ab  itnpietato  converti    possit  ntiquando.     Nam  a 

longniiiiiHtate  divina  quid  est  quod  sperare  homo 

non  potest,  antequnm  moriatnr  ?    Similiter  dicen- 

tltim  est  de  btaspbemia,  quie  e»t  orutio  in  Ueum 

contumcliosa,  et,  consentiente  animo  enm  oratione, 

I     athcisrans. 

B    j^.  Clnare  autem  non  relegati  potius  enint  blas- 
phemi.  pcr  Icgcm  Mosaicam,  quam  occisi? 

B.  Qnia  quo  jurc  rex  tcrrenusblasphemum.lcire 
ita,  regno  suo  potest  cxpellere,  eodem  jure  rex 


550 


API'KNDIX  AD  LEVUTUAN. 


[>*liBTari, 


CAP.  II.  populi  Israelitici,  qui  tempnre  Mosis  erat  Oens  ipw 
per  i>artum  constitutns,  idemqiie  rex  per  natnnun 
totius  orbia  lerrje,  hlaspliemiim,  le^e  lata,  expel- 
lere  potuit  ea;  uuiversa  terra,  id  est,  occidere.  Scd 
ad  quscstioncm  tuain  rcspouHum  lioc  mcum  ita  ac- 
cipe,  noii  ut  conBilii  divini  iu  lcfife  coudenda  caasatn 
explicans,  se.t\  ut  couditse  lequitatem  defendens. 

A.  Intelligo  jam  quid  sit  lueresis;  ncmpe,  qnod, 
primo,  erat  opinio  tantum  sectfe ;  deinde,  optnio 
sects  Chri^tiana;  \  tertio,  opinio  secta;  CliristiaiuE 
ab  ecclcsia  Catholica  damnata!.  Velletn  et  hoc 
scirc,  a  qua  jiot^state,  et  quo  mudo,  ah  origiue  us- 
que  hodic  ptmiri  con!«uevit. 

B.  Ante  Constaittinum  Maj^ium,  imperatorcm 
Christianuin  primum,  uequc  pastores  ncque  ipa 
apostoli  potcstatem  habmrrunt  baircticis  a  se  con- 
demuatis  pteuam  uUaui  iufligeudi,  nequc  iilos  io 
exilium  mitteudi,  ueque  libertate  corporis  privandi, 
ne<pte  quomodocunquc  molestaudi  ;  qui)i(H.'  tjuod 
soli  summo  imperanti  ad  conscrvationem  pacis 
competebat.  Kxcommuuicare  potucnmt,  id  est, 
eorum  societatem,  convietum,  congressnm  decb- 
nart>  et  fugere,  tauquam  ethuiconim  vel  publica- 
nomm ;  quie  ptena  non  est,  et  s^ponumero  excom- 
municanti  niagis  quam  exoommuiiicatn  iiicommoda 
erat.  In  Concilio  Kiceno  pcena,  dnmnati»  biereti- 
cis,  iu  clcricos  tantum  constitiita  eat,  eaque  erat  ut 
ecclcsiis  suis  privarentur.  Scd  contra  dtscipubs 
illorum  statutum  cst  nihil,  quia  laici  forte  dc  pastt)- 
rum  suorum  doctrinis  juditrarc  minime  tenebantur; 
vfl  forle,  qnia  plerique  eonim  mitites  erant  qoi 
Bul)  iiiipt-ratore  ipso  meruerant,  uec  irritnudi  sine 
periculo  erant.  Ktiam  doctoreshwresium  ij>si  cita- 
bautur  ad  Concilium,  eorum  rationes  audicbanttur, 


lU 

fc 


disputabantur,  et  ei  Scripturis  Sacris  refUtabau- 
tur.     Ad  cxtremum  si  ecclesire  judicio  subscribere 

cusarent,  tuin  demum  prix^abantur  ecclesiis.    Et 

quidem  poi^tca  populum  ba^rcsi  sua  iicrgerent  in- 
ficere,  iu  exilium  qunncioquc  mittebantur.  Cate- 
nuD  iUi  iidem,  si  posita  contumacta  postca  subscrl- 
berent,  ab  imperatore  restituebantur ;  sicut  ipse 
Arius,  ]»ost<)uam  fidei  sua;  confessionem  impcratori 
scriptaiii  dedisset,  qum  a  judicio  Patrum  reliquo- 

sa,  ut  ini]>cratori  videbatur,  uon  disercjiabat,  rc- 
stitutus  fiiit ;  et  Athnnai;ius,  qui  cum  rccipcrc  no- 
luit,  ob  eam  rem  in  exilinm  niisBus  cat. 

A.  Athanasius  ille  uiagnu.s  svunimi  imperatorts 
mandato  obedietitiam  negare,  peccatum  esse  uon 
putavic  ? 

/?.  Ita  videtnr ;  loca  tamcn  Tcstamcuti  Novi 
illa,  quibus  obcdientia  potestatibus  etiam  etlmicis  a 

■hri&to  el  apostolis  proecipitur,  obscura  non  sunt. 

d  Atbauasius  quo  zelo  litcrc^im  Ariauam  iu  Coa- 

ilio  Niccno  paulo  nntc  oppugiiavcrnt,  eodem  pos- 

:a  dc  Ario  rcstituendo  ipsi  imperatori  se  opposuit. 

eqne  mirum  id  rideri  debet;  cum  theologtie  dots 
torcs,  dum  ia  loen  itla  Scriptune  Sacne,  quse  per- 
tinent  ud    pr^sentem  controvert:iam,  intentissime 

sjiiciunt,  loca  alia  quie  spcctant  ad  jura  priiicipum 

.ut  uegligentia,  aut  aliquando  etiam  studiu  Bpre- 

tisque  legibus  humanis,  ]>r(ctereunt.    Sed  (ut  re- 

denmiis  ad  baircticoruni  iKri)as)8ciend«m  est,  inter 

cclcsiasitica  snpplicia  ultimum  essc  quod  vocatur 

athematizatio  .«iive  cxcommunicatio,  ct  i»ro])t©rea 
aliam  omnem  p(enam  dcpenderc  a  potestate  ciriti. 
Causa  autem  qunre  Constautinus  et  caeteri  Impera- 
tores  Ilomani  multas  pcenas  in  haereticos  coiistitu- 
cruDt,  ut  exilinm,  publicationcm  bonorum,  librorum 


CAI».  II. 


DabamM. 


^ut 
ti8 

dej 

^cci 


552 


APPRNDIX  AD  LBVIATHAN. 


CAP.  II. 


UchntiL 


coin1)U8tioneni  (trtiam  mortem,  sed  nou  iu  scriptor 
hiereticos  ipHos,  sed  in  eos  qui  libros  illos  (lamnatc 
ad  i^em  iion  protulerint),  erat  ne  (^riBtiani 
praiciptie  milites  secederent  in  partes,  et  mutuo 
ocuidi-Tent.     Niillam  tamen  le^em  imperatonani    ,j 
inveiiire  po&suui,  quii  lueretici  necaudi  sunt,  exi^| 
c«ptis  Maiiiclia'is,  (luns  «^o  nou  tam  pro  heereticis," 
qunin    pro  fictin   Chriittimiis  ct   scelcratiR    habeo. 
Legem  qnidem  invenio,  qua  homo  cthnicus  vel  Ju-    „ 
dseus,  si  geutileui  suum  factum  Obristiauum  teutafl^ 
verit  a  fide  Christiuua  revoeare,  comhurendus  esset" 
Sed  hoc  nihil  attinet  ad  supplicium  bierfticorum. 
Audivi  quidera  iuiperatorem  Fredericum  j-Kuohar-    n 
bnm  de  comburendo  baeretico  legem  tulisse ;  sec^| 
etsi    in   codire  Ju.stiniiuii   constitutionem  reperi^^ 
Frederici  illius,  coiifirmantem  iwjwratorum  prae- 
etxUnitium  coustitutiones  de  pienis  bierelicorum,    , 
nuUa  tameu  cxtat  de  combustivue   ha:rettcorutii^H 
Itntjue,  qnantum  conjectura  as-iiequi  possum,  modo^^ 
iIIg  puniendi  haereticos  paulo  post  tempora  Papo! 
.'Vlexaudri  III  ctepit,  qui  primus  uua  cum  impera^ 
tore  illo  imperium  ipsum  et  principum  omuiuil 
leges  conculcavit.     Utcunque  id  sit,  certum  est 
Anglia  nostra,  ab  illo  fcrc  tempore  nsque  ad  tci 
pora  Rcgiuic  Klizalx-thie,  cousuctudinc  quadara  H 
\vQem  transeunte  ha:retico6  comburi  solitos  esse. 

^,  Definitioni  ergo  litereseos  ab  hoc  tempoi 
Toculo;  aliquot  adjicicuda:  sunt :  nimirum,  ut  hi 
rcsis  sit  ductrina  coutra  fideui  Catholicam,  vindt'^ 
cauda  igne. 

£.  Ita  cst. 

yi.  Qun  judicc,  qua  judicandi  fonna,  condet 
uaudi  crunt  htcrctici  t 

£.  Autequam  inipcrium  iu  iuipcratores  cverc 


reut  Papje,  jndices  plerumque  eraiit  illi  ad  quos    cap.  u. 
re»cripta  imperatonim  de  pceuis  h^ereticonim  missa   ^  ,^_^ 
eront,  nempe  pnctores  urbis,  provineianim  prae- 
fecti.  Scd  dc  forma  hffiretiei  convincemli  niUil  scio. 

KCietenmi>  ixistcjuam  vigiierat  authoritas  ptmtifieia, 
fcogiiitio  causa:  ad  episropum  unura  vel  plnres  atti- 
nebal ;  et  siquidciu  reus  doctrinie  qunm  docuerat, 
puhlicc  bis,  si  opus  essct,  rcquisitus,  reuuntinret, 
pgEuiteutiamque  agcrct  ca  forma  quaui  pra-scribe- 
ret  curia,absolvebatur.  Cluml  si  in  eaudem  ha;rcsin 
post  relaberetur,vel  in  altam  (uam  innumerse  erant), 
potestati  seeidari  combureudus  tradebatur :  neque 
^omoino  vcnia;  locus  erat,  propter  potestatis  ecclesi- 
^bsticce  et  civilis  distinct.ioncm,sine  conscnsu  Papm. 
H    A.  Ab  aouo  primo  Glizabethie  ad  annum  deci- 
mum  septimum  Caroti  1,  quomodo  conviuceudi  et 
—punieudi  eraut  ? 

^    B.  Fcr  totum  ilhid  tempus  appanierunt  quidem 

valde  panci  hieretici,  propterca  quod  illift,  quibm 

rc^ina  coramiserat  rcgimen,  sub  ae  ipsa,  ecclesi- 

_B8tlcum,  prohibitum  legc  erat,  ue  quam  doctrinam 

^bucrcticuni  csse  judicanmt,  quie  nuu  antc  pro  hx- 

^vesi  condemnata  fuisset  in  aliquoquntuorConcilio- 

f"   ram  gcnoralinm  priinonim,  id  est,  ut  ex  illis  ipsis 

Coneiiii^  mnnifestum  est,  qux  uon  erat  contra  tidem 

Iin  symbulo  Niceuo  dcctaratam.  Sed  qui  convicti 
eront,  comburebantur. 
A.  Quomodo  coKiiosci  potest,  quid  sit  syrabolo 
contrarium  vel  non  contrariuni,  nisi  ipsa  verba 
symboli  ea  formula,  qua  scripta  aunt,  ncgcutur  csse 
vera  vcl  dicantur  esse  fab>a  ? 

S.  Neque  lege  puniendus  est  hinereticus,  nisi  ip- 

[sis  pjTiiboli  verbis  contradicat.     Nam  ut  quis  dicat 

legari  tidcm  per  eonsequeutiam,  utque  ca  de  causa 


554 


APPKNDIX  AD  LEVIATHAN. 


CAP.  II. 


D*\aamL 


aliqiiis  puuiendtw  sit,  iniquum  est.  ^quamno  est 
nt  horaiiiis  vita  argutiis  pctatiir  cousequeutlaruiQ  ; 
vel  in  adversarionmi,  aut  etiam  judicis  peritia  in 
arte  logica  periolitetur  ?  An  les,  quje  nihil  exigit 
praiter  obedieiitiaiu,Hlciaeetur  paralogismum  f  Pa- 
trcs  ipsi  iu  Concilio  Niceno  aliter  censuerunt.  Cam 
enim  esscnt  iutcr  illosaliqui.sed  pauci,  qui  propter 
vocem  ^imlmar,  subscnbcrc  symbolo  dubiturcut,  ct 
explicationem  iilius  vocis  pleniorem  poHcerent ;  il- 
lis  morem  gereutea  Patres  caeteri,  vocem  kfim-moy 
ita  intelligciidam  csse  deelararuut,  ut  Filius  Dei  ex 
substautia  quidem  Patris  essct,  ut  iion  tamen  es- 
set  Patris  pars.  Ex  illis  qui  explicationem  hane  a 
Hairibus  impetraverunt,  erat  Eusebius  episcopus 
Oesariensis ;  idemque  ad  clemm  per  omnes  dice' 
ceses  epistrolam  scripsit,  qua;  vocattir  epistola  cir- 
cularis,  in  qua  certiores  facit,  quid  decretum  erat 
in  synodo  de  fide  circa  sanctam  Trinitatem,  et  de 
causa  (piare  ipse  et  cteteri,  qui  prius  snbscribere 
recusoverant,  uunc  subacribereut ;  ubl  pro  cauMi 
sub>(criptioiiis  sute  posult  han<',  qnod  jQrmula  a 
Patribu*  ftra-ncripttt  esaet,  per  qmm  cautio  adhi' 
hehatur  ne  a  recta  Jitlei  sententia  exeieleret,  et 
quod  oheam  camam  roecm  iitoiator  tion  rcjiceret, 
nempe,  qnia  pax  nohis  ffniqtiam  seopus  ante  och- 
los  tersabatuT.  Ex  quo  intelligitur,  quoties  verba 
fiunt  crimen,  juxta  Concilii  Niceni  sententiam,  ver- 
ba  illa  in  fonnulam  debere  rcdiRi ;  ut  unu.squi8que 
quie  vcrba  crimcii  habcnt,  qmc  non  haheiit,  siue 
pluribus  syUogi.sinis  ccrtus  cssu  possit :  eodeiD 
planc  modo,  quo  id  quod  iu  factis  crimcu  est  ab  eo 
quod  crimen  non  est,  distinguitur  per  legis  forma* 
lam.  Idem  senserunt  et  Fapee  omnes.  Nam  ubi  In 
Couciliis  geueralibus  doctriuam  aliquam  damnaut 


APPENDIX  AD  LKVIATITAN. 


665 


DvIm 


it   lisreticnm,    ejusdem  doctrmic   coDsequeDtias    caf.  ii. 
luotquot  iiaH-i  possc  pmivideiit,  totldcm  fortutilas 
expressas  iii  decreto  ipso  perscribunt. 

A,   Oixisti   niodo  prohibitum   lege  fuisse  anno 
primo  Repioae  Elizabetbse,  ne  qui  sub  illa  regimeu 
ecclcsiasticum  exercerent,  quicquam  pronuntiarent 
essc  htercsin,  quod  non  csset  ab  aliquo  primomm 
quatnor   Concilionim  generaliom  condemnatum. 
QuEero  igitiir  an  rectures  illi  ecclestastioi,  a  regina 
1     twnc  coustituti,  promulgaverint  per  omnes  ccclesJas 
^K)e.roch)ales,  qua;uain  ductriuec  illsc  craiit,  ct  for- 
^^ttlie  verboram,  quibus  contradicere  capitale  es- 
^^R?  Non  enim  credo  homines  imperitos,  et  quibus 
1     nihii  ad  salutem  suani  legendum  pi-tescriptum  erat 
Hbrceter  Btblia  Sacra,  obligatos  fuisse  baberc  apud 
^ne  excmplar  ConcUiorum,  qnod  nefl(>io  aii  cxtet,  ve- 
^mm.     Simt  emm  qni  oxtare  illa  negant,  ut  ab 
Arianis  corrupta,  et  ob  eam  causam  suppressa  a 
CathoUcis. 
■     B,  Dubitari  non  potest  de  ea  partc  Oonciiiorum, 
"qua  symbolum  stabilitur,  quin  pura  extet.     Quod 
j^autera  ad  disputationes  iiiter  Catbolicos  et  Ua-reti- 
Bcos  attinet,  utnmi  ea  pars  periit  uccuc,  haud  magvi 
inlerest.    Ctctcrum  quod  qmeris,  utrum  promul- 
gatce  crant  per  ecclesias  formulee  verborum  illa.', 
quibus  siib  Rli/.!ibctlia  continetur  hteresis,  null» 
promiilgatse  erant,  ne  ipsse  quidem   Uters  regiee 
publicatse  fiierunt,  uisi  longo  post  tempore ;  adeo 
ut  quid  esset  ba;resis,  quid  non,  sciri  a  roo  non  po- 
terat  antequam  citarc?tnr.   Ktsi  cnim  proptcr  literas 
illas  regios  bEcresis  dcclarari  potuit,  qnicquid  erat 
ita  declaratum  a  pranlietis  Coneiliis ;  potuit  tamen 
pcr  eajidein  nnn  dcclarari.    Negligentiam  hauc  rec- 
.torum  ecclciiiasticorum  sub  ii^lizabctba,  quod  lite- 


55() 


APPENDIX   AD  I.KVIATHA.N. 


rAI'.  II. 


U*  lUHMl. 


rns  illas  rcgms  non  citiiis  pubUeaverint,  reprehendit 
clarissiraus  ille  jurii^cousultus  Kduardns  Cocus  in 
tertio  libro  iiistitutomm. 

.■I.  Nonue  ipsum  symbolnm  in  liturgia  Augli- 
naim  ])i]hlicatum,  legis  de  hieresi  sufficienti  erat  pro- 
mul^atio } 

B.  Ita^  si  in  legc  id  scnptura  fiiisset.  Sed  niilla 
ibi  facta  c&t  mentio  symbuU  Niccni ;  ncque  indocti, 
iiequc  aliqui  fortaKsc:  clerici,  quid  symbolum  illud 
cum  Conciliis  commune  haberet,  aut  qnomodo  de- 
cretum  Constantim  lex  AugUcana  fecta  esset,  in- 
teliexerunt. 

A.  Quum  reetornm  illonim,  penes  quos  erat  de 
hieresi  judicare,  authoritas  lege  sublata  erat,  anno, 
ut  dicis,  Caroli  Primi  decimo  scptimo ;  quoraodo 
ficri  potuit,  ul  authoritas  legibus  de  hrcrcsi,  qun; 
extiterunt  tcmpore  Kegitife  Mariie,  uon  rediret  ? 

B.  Cluia  lex  de  omni  alia  pote&tate  ecclesiaatiea 
prseter  regiam  abolenda,  ante  lata  erat,  quam  po- 
testas  iUa  rectorum  ecclesiasticorHm  erigeretur ; 
itaque  sublata  illa  Icge,  rectores  jlli  authoritatem, 
pnetcr  ordiuariam  ittam  excomnumicandi,  in  pn- 
niendifl  hffircticis  tmllum  habuere,  neqne  hab«nt 
hodie. 

A.  Hsreticns  ergt)  liodie  alia  poena  praeter  ex- 
communicationem  puniri  non  potest  ? 

B.  Eliam  ptcnis  iis,  quae  excommunicationem, 
virtute  legom  civiHum,  consequuntur.  Citabitnr 
enira  ad  curiam  ecclesiasticani,  ubi,  niai  errnreni 
suum  ipse  damuet,  trudetur  {KJtcstati  scculnri  ia 
cnrccrcm  conjiciendus ;  ibi  mansurus,  douec  bie- 
rtisi  siiDE  renuntiet,  penitentiamque  egerit  legibus 
constitutam. 

A.  Uui  sciri  potest  an  vere  renuntiaverit  necne  r 


APPBNDIX  AD  LETIATnAN. 


557 


B.  Omnino  sciri  non  )>oU«t,  prfeterquam  a  Deo 
solo. 

»A,  Nonue  cogi  potest  tia;resin  suam  objiirare  ? 
B.  Non  potcst.  Sokbont  quidern,  stautc  autho- 
ritute  (lictorum  ntctonm»  «x*clesiasticormn,  exumi- 
nnri  aliqnaudo  ciim  jnraineuto  dc  seutentifl  ipso- 
ntm  interna.  Seit  ea  potestas  una  enm  ipsa  an- 
tlioritate  ablata  est,  ut  iniqua ;  propterea,  quocl 
uogitatioiium  viudicta  ad  liohuu  videtur  pertiuere 
Deum.  cogitationum  inspeftoreui.    Leges  enim  hu- 

Imanx  iu  contumaciam  tautum  animadvenunt. 
A.  Nutlnne  hiererieurum  poena  constituitur  in 
evaiipclio  r 
B.  Nulla.  uisi  quod  fugieudi  suut,  ct  coumu- 
nione  sauctoruin,  qui  iHo  tempore  de  (livitii.s  com- 
zuunibus  alebantur,  prohibendi.     'Nullam  pcenam 
saiicitam  inveuio  secularem.  Neque  excommunit^- 
tiont-m  repcrio  proptcr  hrcresin,  sed  propter  vitam, 
^et  scelera  quibu»;  rcli^o  <ledecorabatur.     Contra 
autcm,  si  ad  doctrinain  Cliristianam  jmrabolie  Novi 
Testameuti  adhihenda  suut,  puniri  hsereticum  a 
Christiano  homiue  pa-uu  civili  prohibilum  puto 
J{Matlh.  xiii.  27-30) :  Uttdc  h<pr  zizaaia  ?    Vixit 
iilisJesus,  Init/iicus  Jmito  hocfocit.     Serci  autem 
disenmt  illi,  J'is  coiir^amtt.s  ca?  lUe  atttcm  dixit, 
^T^on,  ne  J^orte  cofligentes  xixauia,  eratiicetis  tina 
^Kgranuin.     Sinilc  antbo  simnl  crescere  usqtte  ad 
'     messem.     Nonne  maiiifestum  hinc  est,  zizania,  id 
cst  haereses  reservandas  esse  od  judiohim  nlti- 
mnm  ?    Quomodo  ergo  revellendie   sunt  in  hoc 
niondo  morte  vel  exilio?     Item  1  Cor.  iit.  11-15: 
Fntiiiameutiim  aliutl  ponere  newo  potest,  prater- 
quaiu  (/uoti  •le.ttis  e.tt  Christiis.      Siu   f/ui.v  huic 
futtilamettto  sapera:dijicaccrit  auruiu,   argenium, 


c.AP.  n. 


Dolutmi. 


S5S 


APPENDIX  AD  LF.VIATHAX. 


CAP.  n. 


Ottemi. 


hpides  preliosas,  liffnuj»,  Ja^nunt,  culmum:  tni- 
mctijasque  opus  maHiJestum  fiet.  Si  aiicajia 
opiis  cofNbtiretur,  (lamHiim  susiinebit ;  ipae  auti-m 
saivabitur,  ita  tamen  itt  per  ignem.  Q.ui(l  hoc, 
uifii  quod  qui  fuudamciituin  tcuet  hoc,  Jesum  ew. 
Christmn,  id  est,  is,  qui  vcre  ChristiaDUS  est,  clo 
suptTsdificaverit  liguum,  fcEmim,  cultniim,  id  «t, 
dog^Qiata  falsa,  operam  perdet,  ipse  tamen  sntn- 
bitur  ;  8«d  quasi  per  ignem,  id  est,  animo  errorihis 
expurgatis.  Etinm  2  Tira.  ii.  25 :  Ministruni  Domiti 
docere  ojwrtet  eos  qvi  se  opponunt,  in  mititia,  »r 
forte  Detts  ipsis  det  resipiscetitiam  ut  agnoscmt 
reritatem.  Nonne  hoc  coiitra  eos  est.  qiii  haereti- 
cam  bis  citatum,  uisi  reuunciet  doctrinre  sii*. 
statim  comburi  faciunt  aditumque,  homini  Chris- 
ttano  ad  miRerirnrdiam  dirinam,  quantum  in  ipsis 
est,  occludunt  *'  Quibus  locis  Scripturse  Sacrs 
senteotiam  adde  thcolt)|S;oruni  omnium,  neminema 
Cbristo  recipi,  qui  metu  murtis  ud  illum  cogitmr. 

y/.  Quomodo  piiniri  solet  bla.s[>hcmia  } 

B.  HhiBphemin,  si  prooedAt  ah  animi  se: 
atheismns  est.  Uuis  euim  blasphemare  Deum 
deret,  quem  esse  et  curam  rerum  humnuaruin  ge- 
rerc  existimiiret.  Sed  id  quod  vulffo  hhwpherai» 
dicitur,  uihil  aliud  est,  prEctcr  affcctatuui  diviui- 
tatis  in  jurameutis  non  uccessaniH  abusum.  Q 
crimen  defiuitur  a  Justioiano  (Novella  Lxx.vt 
hoc  modo  :  "  Blasphema  sunt,  per  Dei  capillosy 
capnl,  et  bis  pro3:inia  verbu."  Deinde  i^Hfiiii  consti- 
tuitur  supplicium  ultimom. 

J.  Ejusmodi  juramenta  nullane  lege  puninnttr 
apud  nos  ? 

B.  Nescio.    Quin  tamen  puuiri  ea  posse  ccn 
ris  ecclesiasticis  uon  dubito.  Nam  etscandalimi  est 


APPBNDIX   AD  LKTIATHAM. 


559 


ecclesiac,  et  tcrtii  praM^epti  Decalogi  trantigressio  in 
ypnmts  audax.  Juramoiitum  quodUbet  uon  neces- 
sarium,  pcccatiim  cst  iion  parvum,  ortum  habens 
ab  eo,  quod  soleant  homines  mciitiri.  Itaque  qui 
verum  dixerit,  videtque  sibi  creditum  noii  es»e,  ne 
non  serin  dixisse  Wdeatur,  jurat  per  quem,  si  jurare 
omniiio  necesse  esset,  jurare  debet,  Deum.  Morum 
impiuiitatem  cum  videant  inRenia  qusdam  luxu- 
riautia,  Deum  in  mcmbra  dividenlea  ranre  antliro- 
pomorphiturum,  per  sinsrula  jurare  cteperunt,  non- 
nuUam  ex  novitate  juraraeutorum  laudem  aucu- 
pantes ;  atque  inde  verba  illa,  pfr  corpus,  pcr 
uugue«,per  capil/o»,  blasphema  Birniil  ct  ha;retica. 
,    Quomodo  punienda  sint,  viderit  ccclesia. 

^V  CAPUT  III. 

H     DC  QUIBUSDAM  OBJECTIONIBUS  CONTKA  LEVIATHAN. 

Hy^.  PRODttT  auno  Domini  mdcli.  liber  qnidem 

HAnglico  sermonc  scriptus,  cui  titulu.';  pst  Lepiathan, 

^cujus  quatiior  suiit  partes;  prima,  fXe.natura  Jiomi- 

nis,  et  Ifgibutf  nattirafibus  ;  sccunda,  de  nalura 

cititatis,  et  jure  potestatiJ!  sutHma^ ;  tertia,  de  re- 

publica  C/trisliana  ;  quarto,  dc  rcgno  tenebrarum. 

Insunt  iu  sinirulis  partibus  paradoxa  qufedam,  tum 

philosophica  tum  theologicB;  ct  ita  muUa  contra  po- 

testatem  Romanorum  Pontificum  in  olios  pnncipcs, 

ut  fncile  apjiareat  auttiorem  existimassc  cau&am  belli 

eiviliw,  quod  eu  teiu|>orc  per  .AnsHnm,  Scotiain,  et 

j^Kibcrniam  gercbatur,  aliam  non  fiiisse  quam  dis^en- 

^uionein,  primo  inter  eccte<tiam  Romanam  et  .\ngli- 

^^bam,  deinde  in  ecclesla  Auglicaua  inter  pastorcs 

^^^iscopale*  et  Preshyterianus.  eirca  quajstiones  tlie- 

,  oU^ca&  Btlluu  iliud  civile  iDcepit  in  Scotla  aui 


CAP.  II, 


DvWcu. 


560 


APPENDIX  AD  LEVIATHAN. 


n  al 


CAF.  III.  MDCXXXTX;  s(>d  coiice8sioi)ibui;  (juibusdam  repis, 
itainib.'*'^  quanim  una  erat  sublatio  potestatis  episcopalis  * 
IfllSbS**  •'^^o  ScotiEP,  illino  sopitum  est ;  sed  rito,  instigan- 
tnLtraiiun.  tlbus  Presbyterianifi  Aiigiicis,  anno  mik:xl  resus- 
citatum.  Erat  f.o  tempore  regimen  ecclesiasiictim 
admiuistratum  \irtnte  literarum  regiarum  per  epii 
copos.  Sedebat  etiam  ParliamentHm,  totum  fere 
Prtsbyterimmm.  Factio  eiiim  Presbyteriaun  fac- 
tJoiiem  episco]ial(>m  pott-titiiL  et  fiivore  ]M)puIi  longe 
superabat.  Itaque  anno  proximo  coactus 
Kex,  quu  Parliamentum  placaret,episco]>os  etiam 
regimine  omui  ccclesiaBtifo  extraordiuario  remo- 
vere.  Uuo  faclo,  nulla  amplius  potestaii  rfmausit 
inter  Aaglos  eoguo&cendi  hareses,  sed  omnimo' 
secta;  apparuerunt  scribentium  et  pulilicanliu: 
qualcm  quisque  voluit  tlieologiaui.  Jam  Parisr 
degebat  autbor  dicd  libri,  vulgata  jam  libcrtate 
scribendi  uteus.  Etjnraquidcm  re^s,tum  int 
poralibus  tum  in  spiritualibus,  egregie  vindicav 
CVterum  dum  hoc  ex  Scripturis  Sacris  conat 
facerc,  iu  dogmata  lapsus  est  inaudita,  qua;  a  p 
risqne  theologis  luereseosct  atbeismi  aecusata  su 
B.  Uujenam  Hunt  illadogmata? 

A.  (iuid  tibi  videtur  oratio  liwc,  capite  secnn 
versus  finem  :  Opinionem  homivma  <le  spirifihus 
mortHorum  ambHfan/ibiis,  de  indmtria  puto,  tra- 
fiitam^/uiase,  atU  «o»  coiffutatam,  ad sunteniandaBi 
exijtflfua/ivnrm  e.rorcismorum,  sif^m  crucis,  aqua 
benctlictte,  aliarnmgue  artium  cleri, 

B.  Mihi   quidem   vera,  pnidens,  et  Christi 
vidfbitur,  nisi   coutrarium   evincas   ex   Script 
Sacra.  Kquidrm  lego  (Mattli.  xxvii.  .'iS),  CTiri.stn 
cruce  moriente  corpora  mortua  c  scpulchris  ex 
tata  esse,  nou  autem  animas. 


//.  Dcinde,  capite  (|i)nrto  sub  inititiTD,  iiegat 
sudstatUias  uUas  (^u  incarjioreas.  Q.iiid  aliud 
est  hoc,  qaam  nrgare  Dcuin  esiic*,  vcl  aftirmare 
Deum  esse  corpus  r 

B.  Affirmat  qiiidem  Deum  essie  corpus.  Sed 
ante  eum  idem  aftirmavit  TertuUianus.  Oisputans 
enim  contra  Apellem  alioiique  sui  temporis  hiereli- 
cos,  qui  Salvatorcm  nostrum  Jesam  Christum  non 
corpus  scd  plinntasma  esse  docuerunt,  dictum  hoc 
univei-sale  prouuntiavlt :  quict/uid  corpiis  nou  exl, 
noH  esl  ernr.  Itcra  contra  Praxenm :  Omiin  xubxlun- 
iia  est  corpm  sui  gencri.s.  Neque  in  ullo  ex  qua- 
tuor  Couciliia  primis  gcncralibus  doctrina  hsec  con- 
demnata  est.  Ostendc,  si  potcs,  voccm  iucorpo- 
reum  yel  imHaieriale  in  Scriptnris.  Ego  vero 
ostendam  tibi  plenitudinem  diriaitafis  habitare  in 
Chrislo  corporaliter,  id  est.  lit  expouit  Atlmno- 
sins,  Dealiter.  Omacs  snmtts  et  movcmur  in  Deo, 
sunt  (Act.  xvii.  28)  verba  1'auU  apostoli.  (juanti- 
tatem  autcm  habcmns  omues.  An  t/uantmu  in- 
esse  potesi  in  uon  quanto  ?  Mapins  cst  Dcus,  sed 
magnitudiuem  iutclligcre  sine  corpore  impossibile 
est.  Ne  a  Coneilio  Niceuo  qutdem  definituro  est 
Dcuni  eHse  incorporeum.  Patrca  autem  qui  aderant, 
nescio  rui  nmuet^,  ita  .senserunt :  et  ipse  Constanti- 
uus  voccm  illam,  oftovaiov,  id  est,  eoesscntialem, 
ideo  comprohavit,  quod  ex  ea  voce  videretur  illl  se* 
qni  Deum  esse  iticorporeum.  NihilominUK,  voccm 
illam,  irtri^rporetn/i,  qua^  non  est  in  Scriptnra  S.iora, 
in  symbfllum  iufcrrc  nolueruut.  Neque  vero  ex 
voce  eoesseutinHsy  quanquam  esscntiu  corpus  non 
«it,inferri  potest  Dei  ineorporeitJts.  Pater  Dnvidis, 
et  filius  Obedi,  rum  fuerit  unus  et  idem  JeMteas. 
eraiit  cocsxeulinlex ;  sequituruc  inde  Patrem  Da- 

VOL.  III.  O  O 


«liint  nbji^ 
<>fimlii]h«ir 


562 


APPENUIX  AU  LKVIATHAN*. 


CAP.  111.  vidis  et  Jesseum  fuisse  mccrporeos?  Prieterca, 
iir.iiUbi*'  Patribus  Coiicilii  Niceui  iu  onimo  erat  coudem- 
ii«m.,i.i,o.  j^ffQ  .,ep  iiiuj  gyuibolum  non  modo  Ariairisinum, 
in  ia*i.ii»«B  sed  etiam  Iijproscs  oiiiucs  qua;  post  mortem  Domini 
in  ecclesiam  irreiKeraiil ;  qnaniin  una  vrvA  aiithro- 
pomorphitarum,  qui  Deo  corporis  humant  membra 
attribueraut ;  non  autem  coiidemiiare  cos  qui  ve- 
rum,  realem,  et  punim  spiritum,  rorporcum  e«se 
cum  Tertulliaiio  scripseraut.  Illi  quidem,  qui  Deo 
puritatero  tribuuiit,  recte  faciunt ;  est  euim  hoiiori- 
ficum.  Sed  teuattatcmattribuere,  quee  ^radus  qui- 
(laui  cst  ad  uihiUtntem,  perieulosum  est.  Joliaii- 
ncs  Dama^iccmis,  expoiiciis  fi<leiu  Nieenam,  Ii!m 
primi  ca]>ite  deeimo  tertlo :  Divinarum  7iomhiNm, 
inquit,  alia  neffativa  *w»/,  significantia  id  f/uoti  eJtf 
supra  snhatanliam,  nt  A.<'.i-ff<i>f,  id  est,  sine  exHentia; 
«jtpi.vfic,  sine  tempore  ;  «i-npx-jc,  stHe  principio  ;  mn 
qaod  his  injerior  sif,  sed  tjHod  supra  htec  omaia 
elafus  sit.  Deiig  cmm  in  numcro  eHtittm  non  ett, 
sed  xupra  ea  omnia.  \'idcs  Jobamiem  Damas- 
cenum,  pbilot<ophum  Aristotclicum,  (ut  ^ndere  esC 
ex  opere  ejus  diaIeetico),eundemquepatrem  ccclc- 
siae  et  doctoreoi  pium,  dum  metait  dicere  cum 
Tertulliano  Dcum  csse  corpus,  et  studet  craRsitudi- 
nem  corporcam  attennare,  qnam  (neseio  quare) 
Deo  indi^am  putat,  in  verba  atbca  incidere,  di- 
centem  Deum  &t^i9un-  ei^se,  et  nihtl  eorum  qute  sunt. 
A.  Per«iw«nvuihil  ille  (credo)  signitiearevuluit, 
pra.'ter  increatum. 

Ji.  Fortasse.  Quid  autem  opns  erat,  postqiiain 
paucis  ante  versibns  dc  attributo  illo,  incrcatum, 
satis  locutus  esact,  rursus  idcm  dicere  pcr  uomea 
illud  «oii  fercuUum,  arovvioc }  Cum  deiiique  sciret 
«piritum  omucm,  utcuuque  teuuem,  cssc  tauten 


APPENUIX  AD  LEVIATHAV. 


563 


eorpus;  qnain  aubstantiam  sive  ens  reale  potuit    cap.  iii.j 
ille  sibi  fing:ere,  quod  sulwtmitia  vicleretur  essc  in-    ^JTTihuT 
corporea,  praitpr  idola  se\i  phantasmatft  qaalia  vi-   fl»!"  -H'^ 

,  .  >■       -  -  1     -  liimilut  ton-J 

demae  in  KpeciiiiR,  in  i^miin,  ni  tciicnns,  et  quie   m  Lrr>>tb 
Paulus  apostolus  dieit  esse  uihif? 

A.  Tertio,  capitc  sexto  vcrsus  tinem,  Timor,  iu- 
qtiit,  potcnliarum  inrisibiUum,  xive  potentieE  iUa 

Jictw  «int  a  tiiaenir,  xtre  coaceptts  afahu^is  pub/ice 
pcrmi9-xi9,  rtli^io  est.  .4  mn  publtcf  permissis, 
«mpersiitio  est.  Quando  vero  potentite  qu<£  timen- 
ttir,  verte  suiU,  vera  religio. 

B.  Itleiii  hor  (liritur  al>  F^MiIesiaste  (Ecclesiastici 
i.  Ifi) :  Timor  Domini  ext  initittm  aapienti^r  ;  et  a 
Psalmista  (PsaL  xiii.  1) :  Sfultusin  cordesuo  dixit, 
noB  ext  Deus. 

A.  Uuarto.  eapitedecimo  wxto,  Etiam  Deiveri 
peraonam  gerebtit,  priino,  Moses,  cum  regeref 
populum  uon  suiim,  scd  Dei,  diceudo  ttoc  dicit  Do- 
minNS  ;  secundo,  Ftlius,  qui  rcitit  iu  mitudum  ad 
redncendos  Judtfox,  el  iuduceudos  omries  fwpuloa 
in  regnuw  cwiestc:  tcrlio,  Splritus  Sanctus,  (jui 
miasus  est  ad  saactijicandum  Dei  poputum. 

B.  Videtur  auttior  voluisse  iioc  loco  doctrinaiu 
explicare  Trinitatis,  qnanqiinm  Trinitatem  non 
nominat.  Pia  voluiitns,  sed  erronca  est  cxplicatio. 
Nani  Moseiu,  qiioniani  is  quoque  aliquo  niudo 
gessit  personain  Dei,  «t  faciuut  omues  reges  Chris- 
tiani,  unam  videtur  facere  persouam  in  Triiiitatc. 
Valde  liuc  neglig;enter.  Si  dixisset  Deum,  in  per- 
sona  propria,  crcasse  mnndum ;  in  persona  Filii, 
redemisse  geiius  Iiuinauum ;  in  persoiia  Spiritus 
Saucti,  sanctificassc  ccclcsiaiu  ;  uitiil  aliud  dixisset, 
iii:ii  quod  est  in  eateeliismo  uli  etrele-sia  edito. 

A.  Scd  idcm  repetit  iti  pturibu»  lucis. 


ii64 


APPBNDIX  AU  LEYIATUA.N. 


CAP.  111.  B.  Sed  nuoquoqiie  loco  facile  emendari  potest. 
^^^1^""  Vel  si  (lixiiiset  l>eum,  in  persona  propria,  eonsti- 
jim  oUK  tuisse  sibi.  ministraiite  Mose,  eeclesiam :  in  persoiia 
tni  uri^thm.  Filn,  f-anaem  redcmisse :  m  persona  Spintus  Sancti, 
eandem  sauctifica5se ;  non  errassei. 

A,  Capite  trigeaimo  quarlo,  negatprobnri  iwsse 
ex  canone  Veieris  Tt-stamenti,  augelos  reales  et 
permanentes  substantias  e«se,  scd  phantasmata  su- 
peniaturalia  ;  quie,  quia  illis  Dcuk  utitur  ad  vulun- 
tatem  snam  declaraudam,  appellantur  angeli. 

li.  Certum  est,  angelum  nomen  esse  officii,  spi- 
ritnsque  omnes,  proptcr  diapbmiitatem  substantiffi 
spiiitnaliM,  invisil}iles  csse,  nisi  eo  seusn  quo  videri 
diciintur  phnntasmata  in  speculo,  somno,  vel  feene- 
bris.  Itaquc  quoties  aliquis  (licitur  in  Scrijituri!) 
Sacris  vidisse  angelum,  visio  ilhi  non  rst  seusio 
humana  quaj  tit  pur  oculos,  scd  quakm  habnit 
.Tacob,  cam  videret  angelos  ascendentes  et  descen- 
dentes  per  scalam,  cum  dormiret.  Sadduciei  nega- 
bant  angelo8  esse  suh^tantias.  Quare  )  Nou  quod 
noii  crederent  Testamento  Veteri,  sed  quia  creatio- 
nis  angclontm  in  Veteri  Tcstumento  uulla  est  men- 
tio.  Neque  tamen  a  Jndxis  cxcommnnicati  sunt^ 
An  etiani  ncgat  ]irobari  posse  augelos  substaulias 
esseex  Teslameuto  Novo? 

A.  Non  negat :  se<l  si  sunt,  probari  inde  posse 
dicit  substantias  corporcas  esse. 

B.  Hoc  neque  antiqnis  Patrihus  omnibns,  ncque 
DoctQribu.s  omnibus  ecclesiarum  re.formataruni, 
paradoxum  est :  ueque  ab  ccclc^la  jVngllcaua  con- 
demnatur. 

A.  Capite  trigesimo  octavo,  auimam  humannm 
sna  natura,  id  cst,  ab  ii>fta  crcatiune,  imraortalem 
esse  ncgat,  sed  gratia  Dei,  pnebentis  Adamo  ct  Kv» 


APPRNniX  AI>  LRVIATHAN. 


565 


frnctura  arboris  vitm,  dnm  non  giiRtarPnt  de  frnctu   cap.  iii. 
arboris  scieiitiie  boni  et  mali.   Quando  autem  prse-   „   „i,,„J 
ceptnm  Dei,  de  esu  fructus  iirboris  scientise  boni  et   "i^woW"»- 

•^  111  IlimibuioKi. 

mali,  tranjfressi  erant.  tunc  exclusi  aditii  ad  arno-  m  i^«ihiu, 
rem  vita;,  facti  sunt  mortales,  et  ipsi  et  eorum  pos- 
teritas ;  morienteitque  mortui  manserunt,  donec  per 
mortem  Chrtsti  remissis  ^teeratis,  rerinscant  ad  vi- 
tam  wternain  iii  resurrectione  mortuorum  e^enernli. 
Scd  juxta  hanc  doctriuam,  auiuix  mortuurum  uul- 
l»  omuino  exi«tent  iminortaltw,  impionim  nec  pio- 
mm,  aiite  diem  judicti. 

B.  De  hac  re  seutentiam  meara  satis  ampHter 
modo  explicavt.  Addo  autem,  quod  uon  intelligo 
(juomodo  eoutra  fidem  Christintiam  peccare  dicatur 
is,  qui  vitam  astemam  confitetar,  sive  eam  creationi, 
Kive  redemptioui  aree]ttam  ferat.  Neque  qnoraodo 
coiitra  doctriuam  vel  cultum  Christianum  esse  pos- 
siCf  cnm  neque  in  Scriptura  Sacra,  quae  doctrinam, 
ueque  lu  Hturgia,  qua:  cuttum  Christiauum  conti- 

^UCt,  iuvciiiatur  usquam  vox  i]ln,  imtnortalh  anima ; 

^Led  viia  a^tema  jier  Ckristum,  fra|uaitissimc-. 

Hi  A.  Kodem  capite,  reg;nnm  Dei  post  resurrectio 
nittx  futumm  esse  dicit  in  terra. 

li.  Ex  sttane  philosophia  hoc  dlcit,  on  ex  Scrip- 

^tura  Sacra  ? 

H     A.  Looa  aliquot  ndducit  ex  prophetis  Isiun,  Oba 

^Hia,  Joelc,  inihi  quidem  uon  satis  intellecta ;  et 

"prsetcrea,  id  quod  a  S.  Pctro  dicitur  de  couflagra- 

^ltione  ct  renovatiotic  hujus  muudi. 

H  B.  Addeerg:oiUis,  h)cum  ex  Apocalypai  (v.  8-1 1) 
mBnifestlorera  :  Animalia  qttatnor  et  viginti  gufi- 
tuor  preshijieri  cnram  A^tio  prociderttnt,  hahentes 
aiMguii  eitfiaras  et  pkialas  aureas  pieuas  t/iuris, 
^wce  jntai  aanciorum  preecs ;  et  caataierunt  can- 


S66 


APPENDIX  AD  LEVIATHAN. 


CAP.  m.  tileuam  noram,  dieeates,  ttignus  es  accipere  librnvi 
o.q»ii.i*"'  *'  npcrire  sigilia  ejus,  qnia  oecisus  jHisti,  et  re- 
*"■*>«•  demisti  nos  Dco  per  saaguiHem  tuuni,  ah  omni 
M  UTiMiuM  trihu,  ei  liugua,  ei  popnlo,  et  f^ettte :  et  /eci»ti 

nos  Deo  tiasfro  reges  ct  sacerthtes,  et  regnabi- 

mus  in  tcrra.     Quid  liuc  clariusr 

A.  Rodetn  crapite,  |)\imtlonetn  reprobonim  in 
terra  quoqne  fore  dicit,  nec  ieternam. 

B.  Dubitandum  tton  est,  quin  si  reprobi  a  sancti» 
militantibus  destruendi  sint,  destruentixr  «uper  ter- 
ram  ;  neque  quidem  Beteme,  ri  veram  sit  moritnros 
csse  mortcm  seeundam. 

A.  Capite  trigesimo  nouo,  definit  ecclesiam  hoc 
modo:  Ecclegia  est  humitttUH  numertts projitentium 
reUgionetn  Christitttiaia,  nuitorntn  in  pcrsontt  tma 
supretua,  cttjns  Jusstt  com-cnirc  dchcut,  ct  sitie  cu- 
Jus  anthorilate  couvenire  hoh  dchent.  Ex.  qua 
definitione  seqaitur,  quod  teinpori.-  iniperatorum 
ethnicorotn,  neque  Concilium  Apostolonim,  neque 
alind  Ohristianorum  Concilium  ante  Niceuum,  er&t 
licitum. 

B.  Conventiones,  id  est,  synodi  fuerc  atiquot 
Christianonim  sub  imperatoribu.s  etlmicis.  Sed  per 
ecclesiam,  intellitrit  synodum  cum  authoritate  de- 
cerneiidi,  et  eujus  decretis  non  obtemperare  injus- 
tum  crat.  Tales  autem  syuodi  siue  summa  potes* 
tate  existere  uou  possunt. 

A.  Cipite  trigeaimosexto,  nbi  dicitur  (Joh.i.  1), 
Verhum  eral  aputi  Deitm,  et  (Joh.  i.  14),  i'erbum 

factttm  est  earo ;  verbum  dicit  idem  sifpiificare 
quod  protnisaio,  et  protnissionem  idem  quod  res 
promissa,  id  est,  Jesum  Christutn :  iit  Psalm.  civ. 
19,  et  Genes.  sl.  13,  aliisque  locis  similibius. 

B.  Quidni  ?     Nam  vocem    haac,  verhutn,  au 


APPENniX  AD  LEVIATHAN. 


567 


ali 
I     ct 


K 

BSci 

Pdn 

qu 

rei 

I     tui 


rcm  rcrlo  sig^nificatam,  carnem  foctam  esse  pu-  cAP.ni. 
tas  j  Uuid  signififimt  lUa  vcrba  cjusdcin  a])ostoli  ^^"^^ 
lApoc.xiii.  8):  AffnuJi  occixux  a  fundaiione  muHili?    d™!*!*». 

otaittie  oToidi   antcqunm  incarnaretiir  r     Nonnc    tn  Lcrtuiiu.] 
sequitur  inde,  tnm  incarnationem  tnm  passionem 
nomiiii,  ^iife  iii  t^mpore  erant,  fiiisse  tameu  a 

ndatiotie  muudi?  Uui  potesthoe  esse  aliter,  quam 
in  deereto  «tenio  Patris  ?  Quod  decretum,  quid 
aliiid  cst,  quam  res  decretaf  Nonneeodem  modo 
ctiam  Spiritus  Snnctiis  dicitur  (Luc.xxic.-IOj^pro- 

issio  Patria  ?  EgOt  dicil  Christus,  mitlam  in  vot 
promissionem  Pafrh  mei. 

A.  Capitc  quudrugesimo  secuado,  ad  quxstio- 
,em,  "  duid  si  quis  tidell.s  a  priucipc  suo  legitimo 

jubeatur  negare  Christum,"  respondet,  licitum  esse 
obedii-e  ;  exemplo  Naamam  Syri,  cui  dictum  est  a 
propheta,  mdi'  in  paee.  Uiife  verba  non  mihi  vi- 
dentur  pcrmi.ssio,  scd  formnla  valedictionis. 

B.  Ita  forta-sse,  si  aliquid  alind  illi  vel  appro* 
bando  vel  improbando  respondisaet :  at  in  hoc  loco 
,aliter  quain  pro  porniissione  intelligi  non  possunt. 

k  pcrinultos  fuissc  Christinnos,  panlo  ante  liyno- 
dum  Nicenam,  bouos  quidem,  scd  nuu  fortitisimoa, 
qui,  morte  et  tormentls  oatentatis,  fidei  Christianse 
renuutiaverunt.  Quas  putas  pcenas  in  tales  sta- 
tuisse    Xi(;eii!un    illitin    synodum    g;eueralem  r     In 

inonibiLi  ilHus  synodi  dccimus  nonus  est,  quo  sta- 
tiiitnr  cos,  ^mV  citra  tormenta  et  periciilujn  id  fa- 
eercnt^  redire  debere  ud  catcchumenos.  At  dc  illis 
qui  uegareul  iuteutata  niorte,  «ihil  st-ituitur.  Nou 
tamen  uego  quin  in  aiwstoio  vel  in  discipulo,  qui 
octrinam  Christi  prtedicarcinter  Christi  hostcs  iu 

recepemt,  peccatum  id  esset :  et  iu  Fctro  mag- 


568 


APPENDIX  AD  LKV1ATRAX. 


CAP.  ni.   tiiim,  scd  mfirmitatts,  et  a  Christo  facile  con^ 


■  fdbiu. 


tum. 


A.  Eodem  capite,  aflinnat  Ucitiim  esge 
LnMbn.  ChrlHtiaiii»  adrainistrare  sacramenta. 

B.  Oiniiefl  fere  miniiitri  ecrlesiae  An^licaitx, 
Do  primo  regins  Elizabetlue,  idem  senseruiit 
illo.    Simol  euim  nc  rcgiua  suprematum  ccci 
sibi  vcndioassct  emisit  mandatii  (jua?<lam,  per 
di(£ccftC8,   quec   nmiidata    appellavit   injunctio 
Quarum  una  erat,  ut  rlerict  omnes  cum  jura 
recogrioscerentecclesi»  suprcniatum  jnre  pertm 
ad  regiuam  «t  SHCcessores  saos.  Midti  autem  e; 
qui  jurare  iiolueruut,  hauc,  ut  ipsi  dicebaut, 
causam ;  quod  eo  conccsso,  uim  couceditur  regi 
si  velit,  posse  administrare  sacramenta.  Mnnift 
liincest,  clerum  illum  credidisse,  in  quocunqui- 
siderct  ecclesiie  suprematui»,  citlcui  quoquc  ltc«!rr, 
quoties  ^idt,  ca  omuia  administrare^  qtue  a  sacv- 
dotibus  ndministrart  solent.  Ceetemm  nd  tollendani 
scnipulum  liunc  rescripsit  regina,  uuuquam  sibi  id 
animo  fuigse  aJiam  sibi  admini.<tratinneni  aut  po- 
testatem  ai^umere,  quam  qua  usi  simt  Pater  ejas 
Henricus  et  frater  Eduardns.    Alqne  hoc  rescripto 
nec  surcesaoribus  suis  mascoHs  potestatem  illiun 
derogavit,  nec  sibi  arrogavit ;  scicus  prolubitu^^ 
esse  ficmiuis  loqui  in  ecclcslis,  ^M 

A.  Caput  quadru^imum  tertium  totum  in  eo^ 
consumitur,  ut  probet  peccatori  pcenitenti  fidem 
aliani  ad  sidutcm  necessariam  iion  esse^  quam  ([tue 
contineturinhocmioarticulo,./^^»»  esseCbrislum. 

B.  In  illo  articulo  mtilta  continentur,  ut  Jesuni 
esse  miuni  Dei,  regem  Juda?orum.  restaurntoreiB 
regni  Oei.  Ktiam  scopus  Kvongelii  aUus  noa 
ut  testatur  Jobatmes  apostolus  (xx.  31),  quum 


APPENDIX  AD  LEVtATUAN.  569 

raws  Jcxitm  e»ae  Chnstum  Filiuin  Dei  meentit.    cap.  iii. 
terea,  dicit  itlem  aposlolm  ( I  Epist.  Vf.  2) : 


Dr  qia 

w#  Spiritus  qui  eonjitetur  Jesum  essc  Chris-   <umii<»o- 
et  teuiftxe  in  earue,  ex  Deo  est.     Multa  itfim    tn  uruiikH. 
loea  suiit  iu  Testamenio  Novo  liujus  siniilia. 
l  Sed  contra  est,  quod  lcgitQr  in  fine  sjiuboli 
anasii,  nempe  hoc  :  Hitc  est  Jtdrs  cathotica, 
m  nisi  qtiis  pro  certo  credat,  sahari  non  po- 

f.  Tunc  Sacne  Scriptiineet  verbis  apostoH  op- 
68  verba  Athanasii  ?  Oqjqs  symbolum  recipitur 
lem  ab  ecclesia  ut  expositio  vel  parapbrasis 
jboli  Niccni ;  scd  hsx  vcrba  Athauasii  uulla  est 
illiua  gymboli. 
SDQt  et  alia  panidoxa  non  pauca  in  codem 
sed  (]uia  miiiori»  sunt  quam  ut  illis  nunc 
Drarcmur,  nun  proferam. 

Ut  Ubct.  Sed  in  his  quee  protuli»ti,  uiliil  in- 
9  contra  fidem  ecclesiae  nostr^,  quamquam  uou 
a  doctrinam  tbeologorum  privatorum  snper- 


FINIS  VOLUMINIS  TBRTII. 


VOL.  III.  PP 


SCRIPTUR^   SACRiE 

INSIGNIORA  LOCA  ANNOTATA,  IN  LEVIATHANE  BXPLICATA  AUT 

ADDUCTA,   QUOaUM  INDICIO  «ULTA  ALIA  SE  ULTBO 

OCCULIS  OrPEHENT. 


CAP.  TBB.  PAG. 

Oen. 
I.  2  383 

II.  18  mortemoritru         331,fi33 
III.  6  1fi7 

Exod. 
XX.  l,2,etcDecalogus,192,243,sqq 

I  Sam. 
vin.  U  15S 

Job. 
xu.  34,35  330 

Psal. 
LI.  6     Tibi  loli  peccavi.  163 

LXXII.  1,2,3,  257 

Ecvlesiaetic. 
III.  17,  I8,etc.  -Vje 


Cip.  vEk.  p*o, 

Hatth. 

XII.  32  469,  470 

XIX.  21   Feaieomnw.  193,193 

Luc. 
XVI.  20  De  divite  et  Lazoro.  466 

Joh. 
I.  3  300 

Act. 
XIX.  38  18 

1  COT. 

III.  12  557 

Apocal. 
V.  9,  10,  U.  56.'),  56« 


INDEX   IN   LEVIATHANKM, 


M\T. 


DE   MATERIA,   FOUMA,  Ef  POTESTATE   CIVITATIS, 
ECCI-FSIASTlC.t:  n  CIVILIS. 


Ajion  non  habuit  tamaiuii  pnieMatem 
inpopulo  Iinu!lilu»,|>af-^3;aMMa 
«unuiiu»  Sjicvtdos  coiiMionitiu,  ■iiiA, 
IM ;  Tiiulaiii  atireuiD  wiifliuiclo  idolo- 
iBtriaiu  ocTniil,  iSOi  pro  sccl  Mcer- 
doiibus  ucri6c3ie  iiecesium  hihuit. 
949,350. 

MiwIiIm»  nonm  afavH  tcI  «jUBlitiitiR,  33d 

'liatliiii  nuTiiiiiui  &tcefdo(i  a  SjifaMnonc 
im;  (lrpowlii.1,816,  423. 

AlituKinrpniicipau^20«.328:  jiiii  r^ll- 
t^mh  balKt  tmsi.3W;  cui  iitilln  rmsti 
Mvtblio  obitalwl,  308;  ntt  ulli  buo- 
nnt  feola.906;  Ipo»  (tmui  rerbi  jn- 
lovm,  330;  Atmtuinitiat.  laoacuni, 
eC  Jki^qid  noQ  octu  rireii:,  »ed  pro- 
iBl«k»e,  ■IW. 

[e  cx  pcDUitcaliiD  ootia  iDiiitituT 
ntrrnis  Miycciuris,  967,  S6S. 

A1>itnctuio,  cooeTCtum,  HB. 

Abeurdum  c*  mor  qQoniodo  dilfersi:it, 
M  :  «taunlum  i>rtnlegiuiii  «uliiu  hc- 
raiiit,  3A. 

Academiffi  locua  «  oiigo,  491  -,  acttde- 
_  mianiin  «t  Mbalanuii  aans  alqtw  at>a- 
ma,  6,  H,  J-l«,  W ;  doclriiu dc  mm- 
litH,  7 ;  in  aGadLinlia  Tqca  el  T'iiii<-ijiei 
pni>lt('i>i)oeH<p<nuat,308.  ViiUljai- 
ntiit^i, 

A(»dmiJcoium  vrtciuni  u-cta,  fDI. 

Acttt  coiKilinniiu  ticr  bc  noa  Eunt  lc^, 

I «b  n|Hltiuni)>u«,  l3i,X>e. 
rqttis,  l'Jd;Mloriapmonaiii  pltuM 
mt  lepftneaiaie,  134,  125. 
piimiu   nctnr  •cnucinlsi,  3 1  ;  non 
Iftmen  fuii  onilar,  luc  rocalmla  U-cb. 
tricarcpvrit,  21,^2;  tuiBtnie  euliialcni 


ci  i)si(ldiuiteni, '22 ;  potuttMt  ta  tcter- 

nani  t-iv«ti',  tam  manxktirai  viwtaatct, 

I     »iO,  331 ;  paiulMM  Tem  ct  afligi,  «li- 

;     aiDti  non  pcocnuct,  ii7 ;  ao  hi  lUta 

ianocGDtifc  lil)i-ri»  pntL-reandii  opcrua 

deiliuel,  32:) :  iiiitDurlBJifi  i-raitH«ftiit 

rnn  viittilcnntiira-,  scil  yti  gmtxumvt 

TirtuU.'  irlKin!!  vitu.-,  '131. 

*A.*7C  i|uiil,  vt  utnle  dit^tilm,  ."MtS,  rl  tTqij, 

Adrot^tamm  tt  k'i;iduiurum  ccrunuii, 

a.'»o. 

AllDctuK  in  baiDtnconumerantur  Gt  iIm- 

criliuntur,  41)  cl  tt^. 

^cutlutuj 

lur,  IMO. 
Alei>andcr,  P.  III.  slc  fomu  conini  hir- 

fttioM  primui  «enn  cu-pit,  6^3. 
Amasonum  pactum  cum  «iciaii  maiibua, 

IA3. 
AmtianaJia,  -18». 
Ambrosiaua:  cxcoromunicatioiiis  Knviii 

oensnra,  -1113. 
AnabtpliiiUi'  tioiiibuxii,  A4A. 
Annllimia,  suuditrmtitiEatiu.All,  Ul. 
Atigclui,  umuc  iil  pci  (|ui)d  l)cij.i  sujicr. 

oatiuiUibcr  altquid  maairuuc,  ■iv^; 

iinicdos  rea  euc  penn&DFJilcs,  ct  niuiHl 

iiKorpomi*,  iion  iuj»e  cx  Scriptarit 

prubari,  986,  6i>4 . 
.AngUfauai  ccclcnia^   Miprciiinlus    pena 

su  iniiiani  pntciutcni,  rc^iCTii,  rr)cuiiun- 

vc,4K,0(W;  .\u];li.f  ^lui, 'i01'.S.M). 
Aniiiiuin  iinmorlalfitirKwnn  in?icnploni 

iDvcDialut,  3U£,  6*^1  ;   aii   ia  lituip» 

Aiifi;licau>,  £65;  animaDi  dlm  cutpu* 

nKtunilitcr  tinii  (uhiittcrr,  4AM  rl  w^y. 

ntioun  cnutniriii'  cxcutiuutiir,  461  el 

«ro«.  A2I  (I  rWio, 


INDEX. 


Animfe  fntTnorlalitii»  vxcibit  «A  mliitrm, 
&2f>;  nrdrt  iiuiilifi^it';  niiiiiinidttncor- 
pUK  sulni^tciil»  niickiri-»  l'lata  ct  Ari»- 
lowlef.^'^^:  animaiD  iiou  «ua  DattlTa 
ct  siibKiittcntnn,  «od  pt^r  irnittim  H  k- 
surmaloiii;)!!  iiiiinorliildii  c**i*,W!4j5U6 

A.iiiiniit  artificiiLlc  rvnptihlii-a,  I  ;  itiiiiii.tl 
biutum  uiiiun  auni  pni<leutius  liuniiuv 
difctnai,  l!J;  anitnBiiliuni  Bfflictioucs, 
2A7. 

'Af  a^muc  Hr  Pen  apud  DainiiMcnun>,5l1S 

AiiiinliriHium  [M|Hitii  wm  iiimduiD  (Allt 
prolmmui,  108, 400. 

AjKiitotus  laiKiTum  BUCccAons  DOflim 
jicMU-reA.  sed  Imlimagistros,  nec  eorum 
prn^ilioalitniTTn  li^ntswdinnnitnrti.y)!!- 
wliaruiw.3.1tt,a3n.n«a,:W3;B|H.Miila. 
rumut1ictuioiitf<>nuaKclaLtciUi>i,^6. 

Appaiiticinvf,  lcinun»,  sp<uctni,  vide  Uk- 
inono1o|ria,  Spiniua. 

A(|unlu»tniliii,1>i!). 

Arliitirr  iniduneun  itui«,  130. 

Arvhiva  cuuniliuriuiti  iii»lruuiit,I(H^  et 
coufiun  nirdil«Dt<.-iQ  in  qumionc  ju- 
ii-i,-JOI. 

AriMuuOet  earplui,  118,  UO,  riUA;  i-jiit 
liliil")»op3iiii  c-uni  wicri»  oiinruiui.  ^il  ; 
ul>i  iloeucril,  4j>),  qnuiitu  iii  prelio 
doctrinu  fucril,  iwi,  'lua-  nma,  notlm, 
cliuoDia  cXG(igilarit,1l<ti,41^,4t)8 ;  con- 
ttudieil  iiilii  in  icieniiiaU!  luundi,  613. 

AriiiE,  et  Ariuni,  Mt. 

ArtiuutuA  fiilei  uuus  omnes  coiiiiitecUriis. 
JfiUUl  esw  ClirialiiQi,  441,  415,  56ii. 

Atlianosius  xclo  lixrcii*  Ariniiic  olicdi- 
CHlis  polMlatibui  pnuibiiilu^  olilitus. 
66\ ',  illiii^  *ytut'utuiu  luiituni  ett  pn- 
lapliTMi*  Nii-n-ni,  nou  pan.  i!itil>. 

Atlieus  quin,  ct  (jiiHiiilo  puuimdut,  &48, 

AuKiutui  Cffaur  Uibmius  iilclii»  «l  pon- 

litvx  Huiximuit,  <lttx. 
AulhoT,  aullLuritA»,  12.1, 134. 
Autouuttuin,   liinainii   vl  civilatiii  ootn- 

pan.tiOi  1- 


BaPTlHMtJs,  2flfl,  35fl,  3WI,  3fi7,  4D3 ; 
1»ptizAre  re),H  an  euiDptLtl,  31IH;  pct 
Iiaptiiiinuni  rrx  sulidilus  CliriMi,  -I3'J  ; 
liitpliimi  iiienntntin,  4i*> ;  tiagitlzari  pru 
iU':ittiii»  i(uid.473;  baytitiniti  uiiuiii,iw 

Ba^taKiriini  iudusuin  dJblt,  333;  Bat^ 
viie  nendiooTimi  fiuliiom,  947. 


ncrtxcliuh  (cx  pbonlJiBiiBliiu,  flltoram 

ti'ncl>niruiu,  44!l. 
Btllarniiniui  i|uond  pntntntem  pontifici) 

ddit-llauir.  Air*,  ^m  <rif^7.433;  ia 

eaua»  Tricilati^  necuiutur,  i34. 
IttJtiim  nau  in  pii)[iii<.  <«d  manifefitit  de- 

d^tuiidl  voluntalc  eon«itlit,t>t';  lielluni 

uuinunt  coiitn  omucs,  i|uaado,  lUI ; 

bclH  slatus  ct  CUI&  in  iummu  prin* 

eipe,  ■Ji.l. 
Bcu  nn  n^um  C1irt«ti  a  Rsurrevtione 

inccplH*  «i  ei.vleaiain  ttae  amtiueril, 

400,  4rtl,4W3. 
Blosplic-niia  tcI  fx  atlicifino,  vd  lcvitoie 

procedit,  Ai^j^;  hlatpheinuin  ]iruiiii«nw 

cut  1)enii  in  rricnn  «no  morlc  puuite 

jiiMMrit,  b.W, 
Buui  vi  niiili  judicium  inciHtaic  iina  «t 

privati.Md  sunimiE  pati:slalis,3n3,34&, 
BnQoium  «tianitii  civiii  ita  «t  (luniinui, 

nl  jiii;  eivitutis  non  «nccludiilur,  931, 

■i4S;  boui  laineu  puUIoi  caiua,  Ma 

iinpetautiiun,  bOS. 


C. 


' 


Canon  ScriptURf  rtib  Scriptuim. 

Canunixutiu  «utclurum,  4V»,  AM. 

Cuuii  Itnmani  dictun,  mi  ioN0, 503. 

CaUialii^us  d  bvietieua  tnocs  rclstivs', 
HS ;  tol  r4-rii  mitit  cccleaiHi  i-alliolieni 
i|uotectJ£«iaTunicauita,&4a;  tntQtin- 
in  i|u»t  roEna,  Ma;  CaUiolica  flue» 
Albaiiuait,  660. 

Ceteomm  derivntio  iinde,  -IKfl. 

CbrislusWilr  ^rnl-ir  Jctu». 

Clirihiiaiiwpulilitu'  priui-ipiB,366rttei7f. 

Cliriiitiiinis  i-^oitititiiu  noi,  Btil  Bltcui 
*|nn0  erroruin  neliulo;,  IM. 

ChfUtitliiinii,  Jiidimini,  ctc.  MvUt^540, 
Ml ;  ('hriitiiinitnii  liBmb  «nb  etkiu- 
cia  potosUiiliu»,  M5. 

CiritJuliuniounificialis,cl  pcnona  unicii 
2,'.!tt'J;eitT-^eiTitatra)jurijiiiund<iuuH 
i'sse  tocnm,:^!;  nec  pctwno:  rci  inaiki- 
mniat',  BH ;  nlT*  potcniinm  oonoenMn 
i.tatua  belli,  W).  137;  ciTiutvl  cnnsBv' 
KcuiTaiio.  el  dcliiiitiu,  1-27  rt  ir?y.(  «Ti- 
Us  aa|iiirilur,  inililnilUT,  i:il ;  ciritai 
pei  iuititutiancna,  1:I2  us<(ue  IM; 
nctufl  sub  utia  liMninc  •  uttcuR,  wcus 
i«|niuiitiit  inirt,  134;  exitu  dvitnlem 
juntuui  vcl  injuslum  nuUum,  lU,  311. 
ciTltalDiD  g^cnera.  141  n  Mfg. ;  civitaa 
nan  ctl,  niuc  Kul>jici  aim  ~ 
IM. 


INDEX. 


!)tiut  a  Itfgibnt  lihcm,  llhl;  riiiln.i*yi 
tnna  («KulurenliMiluluni,  170;  civjla- 
lUriicullH*  nutrilitn ct ftcnmtii a,  1X5. 

^ivitaiis  uiii)nu8.  181»;  praVx,  li.joxini 
civtl«tcni  auUiut  rci  jiniiirirtiu,  iii.v 
tniiMiuilla  ramiiiiiiihus  !'>'<  l  uiiiuiiiia 
oiirata,  S;>*;  ciiiijiii  maftt  rxivinc 
pbnlinuliini,  mn  tetv  rontmnu  iuteiTie 
rfMlciiiluiii.  JiW. 

i^iiiUt  piipuh  Kniuliliei  in  dcsnto,  I8lt. 

^iTitatvni  Ubt^acUBtiR  et  illMuIiMltJii, 
i|iM-,  3;)0  tt  ir^. 

ITiniatis  RomiiM  nih  strniilu  rt  pnpiila 
iUDUiDimB«(Ut]0Di«,'U'2;Ki:ini  Atlii-- 
nii,  TJH  I  «iTttu  ei  nvlcnn  iilciu,  il>i 
liDmiiK^,  liir  ChriMinni,  'iT^t. 

yiin  snliiliti,    1^1;   i*ivi'!i  oiiiiib   rt^s 
sem,  ii5;  coininadum  ct  xolaliuin, 
HO.  lAM. 
Clvhlibcrliu  ttjim  ttuiiiiutii»  )icii<-Btiit«m 

Siaiu  kiigwto  (Mliut.  1G4  ••(  trvf. 
uiii  lioiia  ivipublira'   liiviiiliu  i-uuin 

impi-ranlibui  obligBta,  -JM,  M!*,  ifOtf. 
Coiciuitiouuii)  iffttc^  diMitisits  meuUli.^ 

l-1'.ciieiutiiitiiiiuikerlnijn^alari*,  lA; 
it^nbri»,  lli. 
'ii|I«u>B'<  "^  SiTibeiiin. 
slonur  homiDiK  civiuti^  nrtiliHnli«  |ini- 
1«.  If^i;  i)uaiidi>tiiiiit'iiitu-,  3H4. 
autiliii  I .Hmliwiiiii  lirlii-lnrcumiu  Scrip. 
1111»,  77*1,  ;lN>'i;  ati  ijuiii  )>iuruiii  Itau- 
iliDtii.iiliniu-iiiD,t'i.  ;{.'oiii-i1iiiruiii  atla 
connilin,  iinn  li>i>cv,  it.-,  ('fincilii  Ijitr- 
raneDAis  (lci-n:tiiin  iii  iCKm,  liiiivULX)» 
fi"eiit«»,  -IW-.   Ciini-I  liniiitn  laini  nii 
(iiiMn,  SSA;  CoDi-ilia  t|uaiuoi  (Eca- 
[iatttiaa,94:t,  SM. 

iifcMlnBurii.'ulari»rxplorolKxi:(in«ilio- 
ram,  ACH, 

njector  prnpht-Hi.  ]H;  niiijcctiiin  tcm- 
puris  «I  jmcteriii,  19. 
CtMiMTiciitin  TFt-U-i,  VJ;  luan.M;  crTOnini, 
ofiiniiincs. '-':l^;  i.'iiiiM-ii-nti&  cutia  uhIu- 
rali»  ju»tttiii.', 'J.VI, 

nKcmtiix  cnutcna  iu  i-oi))iinitionfni, 
43-! :  iiualif  eac  detiwt,  lfi:(. 
nKilin  rx  um  C)iri>ti,  >l.  H»|)ti>tir,  ctc. 
IKt,  'Vi^  417;  cuusilia  iiuii  tc^ct  ui'Tii 
TOii«Ii"runi,97'l;  oiniiliii  siitil  Irjdi- 
tionc»,  117;  Tiilc  Oticilimtiu. 
uauliiiiiii*  Uuluin,  iinn  eiL  inini-ilt'! 
puMi.-uK.  ItM  ;  i-onnliiim  dnre  (iiiiii, 

.  H  iguulvs  i-KKr  ilclnruut  nnuiliiiiii,  liKI 
W  M^f . ;  roii«iUiiui  t-uinjinmtiini   luiln 

,  piliv,  V.Hii  ()iulo  porro  debcaot  n»c 
miisiliari.2A2,2M. 


C^anKtnntini   Mnn;!!!  tempoiv  uonniti  is 

liicirUcoa  clerioit  iiniiiiMihtnum,  qui 

o.-<'le«ifi  |irii-[iti.  .J.IO. 
Ciiti^iirludii  luufta  k-s,   19",  aOB;  c«ii- 

niicluilu  •(un-  i^onuitlam  iinuUIt,  uiliil 

prolhii.  -Jii. 
CiniioiiiKTei-tf  iirt-  ciiperrilci!  oiliw,  II. 
C>>iitMrtii«n]tiliiBJnri«trmisUtioest,HI3. 
Ci>iitributicniiiti  a><tuiUi  H  ulilititt,  140, 

'J^I:ciitus,mliiu%,lK>;a'<|unii(H.>,247. 

Convrriio  ad  <'h(isliiiii,i|ui(l  iinwiK-.^tTtt. 

Coipus  r|uiJ  siijuiliwt,i!ril' ;  iiii.oipiircuni 
uu  uiliil,  4!«;  cotpu^  iacoiporcum, 
»pitilUN<i|iiiii.33fl. 

Cf«iliu,.'fl3, 

Ctiminum  priiinipia.ircncTa^cxcuiiadtina^ 
niciiiinli»ii(4,  ',!10  et  n^q. 

Cimniitiii  (liiRiiiatdiiim  nnn  forcsicrnos, 
wil  (Inri  iiioilciii  sn.<un(iiiiii.  ctunqno 
■Ctemum.  4ti7;  nn!  iil  jiiAtiliir  Dci  uW 
aUti-.  i|uiiiii  iiliquc  initiiiiin  DilMTicunlia 
roiIimlUlllT.  i'1-1. 

Culliibct  liuNiir.iii  iliirc-ranl,4tr2;cillliu 
(luplra.  iliviBusctdTilii.4a9. 

D. 

i)  v.MitNi,(ciitn|inilJuil)Co>i  hitbitus  meiilc 
nipuis,  lunnllciM,  clc.  rt-l, Z^Sfl.  i^li.lSO. 

Dn-ftiiiiiia  pliuiiUsuiiiU,  riiii  tcnebrarum, 
Bwlwitpiib  rci, -11»;  du-tnancs  nn  ni- 
liil.Sia. 

Dirmiiiinliigia  ttliiiicnriini  et  tiOL-tftnim 
iuter  Clirititliiii(i»,4^0;  dc  (ln:mi>iii.il»- 
ICin  i.'t  n'lii(iiiiii  nliiK  rclit^onum  ethDl- 
carum  copio^e,  47A  utigue  4KI). 

D-tmiinniliH  nun  n.-lcniiiiii  lidnma,  «rd 
(Liri  mcxlcin  *Rciiniluin.4'>7.  ^:t2,  !i^. 

Dikii<lcui  prti  liunlo  ct  Jouailuuiu  jcju' 

iwrii.  m»'. 

OMiiniT.  3!I4  ;iiiullDJureDxieiiiilur,  453. 

Der<iis)ottiii  iina  milix,  l(if>. 

Dcllntiinnnm  u>uik,2A. 

Dclilicmtio  bvni  ct  uiiUi,  AO. 

Dcnpntictiin  iliiiniiuum,  lAO,  153. 

lX>us  noiniuniur  ut  lioDoretiir,  nan  ul 
concipintur,  'i(l ;  l>cum  lA  ejiu  ualtum 
nntiini  dicut,  8.\  !I0;  I)eum  Spiritusi 
C!iiciiii.<uqiurvUIu,uu  ilof^iUiiliCW  stottli^ 

rinl  ilicoli>i,'i  illi  iiiiinnilra.  H7,  36i, 
yS7:  Dcuin  iu  iiemjiin  pro[iiia  cmsw 
inimdum,  Vi'>,  .VM.Stra;  ile  Dci  rfdno 
miuiiiii,  obi  <i(.Oii>iion-,  rt  i-jiis  ciiutis, 
BllrlbulU  iliiiiii»  Istc, 'ZTi-l  '(  trfij.  ;  Dct 
miticricordiam  vix  Mlmittcrr,  ut  ciu- 
diLtus  uul  ffitcnii, -lOt) ;  DeijuMlliam 


INDEX. 


noa  intprine  tpio  minus  (TVtAalnHBier-  < 

ni  rrlaxniliir,  SdS;  Dcum  affirmntur 

etoc  coriwrcmii  i-iiin  Tcrtullirtiio.  nb 

(Ki^titn>-iiifi«  CiiDcitiiK  iKin  ilaiiiiiaui, 

fVtil  :  tX*iiin  ofoiWiDv  dixit  JonnncA 

Damiiicvnus,  ^U. 
DiuMuin,  S.itD,nuiii.  A1xi<l(Ictii.  nou  bo- 

iiiinn  Iniliiiilijonini,  ttd  qiialiuum  ct 

oRicioruiii  eui!,  X2V. 
Di.i(-<itii»<cck«tv.<iT(rr)ildiirenint,3iiO; 

(liiKomiTuia  i>Oi<:iB,%H),  400. 
Digiiitiu  Vit  ralur  boTninis,  (Ht. 
DiKKilina  «vlniiuto  oanmi  civilis  belli 

b  ScalB,  pec  Anitliiuu,  (t  Kibcniiani, 

M». 
DiMunus  tniMiUlis  imii^DiiliinnTn  se~ 

riifs,  l-l  ;  diacilriui,  iiimligJitio,  wigH- 

citM,  Kolcrtia,  17 ;  dtMmiaiium  dctcr- 

niintiliouca,  61, 
pi«pitari  puuani  riaMDniin  doctrlnz,  «t 

non  poiMtjttuin  lcint,  -J  li^. 
Divitini   conjuiicta  libcnlilntv  poUTUlnn 

bciiiiit,  iM. 
Dauiiiiium  patcmuiu  cl  dniKiiicuni.ldO. 
Ddniiniuni  rri  [■Tiviitn'  dektur  pruicc- 

liiini  flumiiia-  {Kitnlntia,  3.14. 
A>Ari4i.  WfiataiiuneriU'  ili9liu{,ititur,4BM 
DuliitBlii»  vcri  et  falsi.  Al. 
Duclla,  i|ttoino(Io  buidciii  cfficni.-itcf  inlii- 

bciJila,  2^4. 
Dii  ),'i-utiuiii  qui,  i)ai>t,  89, 00. 

E. 

Ecct.rsiyi  H  dTil»»  tili-m :  cocleK»  hi>- 
iiiiiie«  Cliriiitiiini,  (rivitus  liaminc»  pocli* 
mutiiin  iu  uniim  consiifinii,  279 ;  dc- 
(.'lcsiiicrKnutiivcisiii^  ituii  iIuiUTi  ijuin 
ncociTil«s.47P,3;i.^,  337, 12^  ^2,^43 ; 
dc  M«1nnfl3lica  notfsbitc  iiiupliisiinc, 
£U7,  Dsquc  434;  Vidc  Ap'-tl-fl<<:  Ecclo 
riaKticft  alGda  inagihlcHiilin-,  niiniitr' 
rialin.  •IHHrt  rrfy.;  vlcutiuiIM!) ;  ccdc- 
i.iiL<>liconiii)»i])ili'nUiti»iiiiilr,3t)3,am; 
oaput  iunimiiF!  imiwriti»,  397;  ecclff- 
»iijiii  in  Irm  iioti  Pi»r  rc[niuiii  ChnMi, 
4it  \  ecclf4ilo»itcCi>n*taiilinumMn|;. 
niun  «iiic  aukiofitile  iltKcmcndi,  5W. 

Rcde^  iniiii>tri  miiiistri  piitilici,  IK>. 

Kluctio  xtifOTona,  3?S!) ;  i>l«ctio  uutic 
doctotum  (H^clcsioi  pcna  Hiuiniiuti  po- 

tflltlllCUl,  «t  CUT,  ({imicimIo,  di>7. 

Eliznbc-ilm  rcjpu»  pwiorallbtit  ecolniii' 
riinaii>iiiliii9  pcr  di|)Iciiiiit  n-niinliut, 
402,  .Vlti;  leiuurcs  An^rliacijiwt,  .'W'7; 
iitin  alitfiuc  pcTicuIo  (oiMbustiuniii  fuit 
au1>  Muna  krginit  Mtt. 


Kloqneniia  potemU  «t,  60. 

Em  cnbctanlin,  S30. 

Eniliuauinuti,  3ff7, 309. 

Epiwopiit.  pul«,  piofajrt»,  dMlor, 
iilcm.  3HH. 

£|iL»c<»jionim  Aii|;liK  et  Scoli»  Mnpla 
polcsbu,40a,  MA;  minuitnr,  .Vlrt,  Mt); 
[uiiunni,  cnm  dunno  r«ri]nontfi,a(iO. 

ErruT  cl  Blniihlum  uutlF.iiuiitupla,  M; 
«1)  ftTBiv  nmiruutwt  rritninit,  319 ;  er- 
rorat)  uuctoriliilc  iu>li:;aL9I6:  cmin'. 
deripi,  amlr  nrntirc,  ri  fnctnm  nullum 
sciiuiuT,  fu«  maaia  crimcu  aou  ta, 
547  rl  irfj, 

EuchfLrictin.  i-irf*  S.  Sjiinxif. 

Estciiti»  noniCD  urti^  niai  rM.4W;  in- 
Tiiitum  Arislotclin  occmio.  4M!. 

Emmitiir tcpnrsuc, 4i>Sl;  nuHv,  490,  :i^i\ 
csKStiu  ct  cii»  t^deui  cuiiunilunt, 
estquv  ««Mntiu-  tenuitius  cupen-aouiu, 
et  iioxiui.  &33. 

E»!  ctTjitiln,  Tviliuni  «ulntnntivntn,  407, 
^ilKi.M^;  nc)ir«i  cn  ut  copul*  nnn- 
(juaui  utuiitur,  -1'.*^,  'j13. 

Rlliicii  li-|nit"  iiatunlintn  Mripnliii,  131 . 

Kllinic.-igmi  r?)ii|uia;  iulcr  ClitiitiatioR, 
475  UH|ii«4H)>. 

Rxcomtniiiiicnniiiim  tuiitun  nh  mom, 
37I,0A>;  iitv  Utnicn  siunnnni  pote»- 
luLcan,  37.1;  esi^nmtuutiicntiaaii  ful* 
tnra  qnBlF  piH-tici  Jotic,  374 ;  ateam- 
mimiatuKntfuK^ur.  >miima  odpo- 
tccUtc,>1lU,  403;  cxcinnmuRiattiaDrn 
Tbcodo«iioin>mrtiin«lsMiimiitMjili 

in.-). 

GxcoiiiiiiunicaLii>  oblmnin,  iSO,  Ul. 

fl-W. 
rxcmpUo  clpricoTnni,  304. 
l^xiliui»   «ulidiliim  a  (uinnM   polMlAto 

lilicmt,  if^  i  tix  |Wiia  CA,  327. 
Kian-itniits  4^7,  4\i:t,  itift. 
E:ip»i«iiliit  reruin  mnltArtiiD  ineiiMRt^ 

a  i  mala  prudcntis,  SB. 

F. 

Factio  liimulonim,  180. 

F»l-a.rii,-i-il. 

Fuiiiiliit  mntnia,  parv»  ciritas,  IS1, 

hinmtonmi  tt  MTiiunini  fnctin.  ttto. 

yiiicit,  bU  i  iictuji  u  Deo  nuu  jiuuut  wd  ' 
&ctnK,  20^ ;  Tiini  crFfttrc  ncgntio,  mm  , 
tntiigTcwii)  rsl,  1^1. V  cfititnli  iion  Kn. 
pur  cmlenduii),  il>. ;  lld««  ei  w 
jitinvdi;  ah  rilui^iliutii.',  dlMtpliii 
iM{uc  nalnralibiiK,  Dco  bil  uMMfl^ 
«uoti  tiMlruciida»,  ^l;fidet>uMderi,« 


IKUKX. 


oiel  Tult,  3^0 :  (Mteet  bunm  cmitra 
diehN  ■  (.-iribilc  paniri,  </>.;  fiilcni,  JD- 
bentV  «aiTi  almt:);Hn^  »miki&g  pTin<i|if, 
•mx  poMc  illMiniiilaii,  '-Kl ;  nil  cn> 
tkndDHi  ii«D»  oMignri  iwUrd,  117; 
fida«m<rera  in  u-ieutuiEQ,  intfrit.  il6; 
S<l«i  ttjjHHtan*,  h30\  cmtcn*  Jmbhi 
M*  ChnMuin,oa>nla  lenM  cmleiHU  ad 
Mlatcni  nvciMgMia,  Hi, 
FonituU  padi  hniDinuoi  (rx  >l4tn  helli 
^H     Miiumui  uutiln  umties  seee  riuiUeiiu- 

^B      IIUUI. 

^^Vro4er)cu»^noW)iDs  «n  Wgvin  ilo«on) 
^H^  bumulo  lurititito  tulctii,  AM. 


G. 

lKftH*Ni»  auctor  liKToditJiriie  luUIiti- 
dt,  7A;  pnnii  iialinttnmt  [mobnu  tjA- 
ritanlea,  iktndo  Angli,  ^OA. 


n 


H. 

U£BETicij8i]Dii.tt  an  oi«oitimuDicut- 
daa,  '(71  •  bcmiii  (loclriia  publicc  in 
HiiMtR  rccc[iU  niilla,  t3tl ;  tlr  liirn-ju 
litU!,  Aas  UAfilv -Vilt-,  liivimii  «viti- 
Ule  pune  puniri,  K-il  i|uiiiii,  i|iuiniijilo, 

IlniriCTnu  11  p«iii«<iuilui  Ptp*,  ^ll ;  tt 
liatriruni  V[|l  'J4t>;  W  hic  lcmu- 
runi  jiotMtftmii  AnKliu  rjiol,  A07. 

Ifcrftldi  minisih  publici,  1K1. 

UocBO  nniCciatiK  drilai.3;  hotninuni 
pkniOBM  cviirm  noD  i)ui  obi«ct4i,  wil 
«auM*.  3 ;  liuuiBni  grncri*  conditiu 
MtUI>tk,  1*7  tt  «^f . ;  nitxlllio  bclli 
omiiiiiincantnomiic»,!^.  ct  l0l,l|-j, 
127  :  butaiuek  natura  onuiea  a-(|ii4l<.-), 
07,  130;  hoiainuin  voniieiuto  u  iwvtio, 
liMnicaiuBi  s  oatur»,  130. 
ominis  auluLiuitia  tmdr,  A97. 

lloaonn'  m  apoD  foaem,  7V ;  boDonuv 
eat  uticilin-.  70 ;  iMiiori  olim  daUiin 
(Vn^URi  i-^sM  pnMloocoi,  Ti,  l'^; 
huiiOTum  lituii,  iC.  rl  lU^. ;  boQOri*  Cl 
«■ultBs  oiuu  puli-iitia,  -J68,  35d,4Kd; 
lionor  iiilrraa  n-rtiniBliu,  cultns  cx- 
t«na  BUinilicatio,  ib. 
IjymUm  v&v  uMna  snlwtatiliu,  -194, 
«liV,  31»,  ^J>i,iyjll,  A3t);  hypotUstiM 
liei  clkMncif  r,  529. 

I.  J. 
BLCMniliil,  ^''^'irJ^iilotulatriiiTcroin 


Jdioiads  AihAtUni  ialcrlicMDtlii  bctum 
rXBinioiitur,  tflO. 

Jcjiinii  l>jirl(licJ  pn>  Saulff  et  JoDalluuia 
nuoputi,  4(M. 

Jcuu  pcrrain  Dd  is  lediBCBilD,  12A, 
M3,  ata-,  3teaa  ene  Cbfbtum  cre- 
dcrv,  ct  l^nn  intplMr  ecmaH,  «ulBoore 
■d  aaluuni,  4411. 

IgDvmiQia  p«m,  W,  937. 

IgiKinLiiliK  {aM  acmiticn  excuat,3l2; 
igDaniiiiffi  iDtcr  CtirbtiUHK  ufcicum 
Dox  iti  i[UD  (.-titiMxLit,  -lAO  rt  mwf. 

lamglnatiu  ijuiil,  7 ;  ti^-ttos  ptuuituia 
dicitiu,  H ;  iliircn  a  mmioria  iioii  nin 
dircno  coiunitenitidi  nnuio,  !i ;  imB^ri- 
lWlioii«d«ld«i]ttuniMmuin.lu;  imn- 
fllMlio  niuc«fu  a.  ciiriiii,  iatcllcctut 
cai,  13.  14  i  inu^inatKiuwoi  wries  Jts- 

«UTHIU  ipitdUiJh,  14. 

InMginiim  ligurB  contm  fainioien  auDt 
Oel,  3(10;  Bbsunls.  303;  rdii|ni« 
Hlmicismi,  4X1  «I  wff- 

Incnniutio  fiicta  conwcntio,  4&4  H  (tf^. 

IiimrM-niliu  diuturiitor  jiui  DatuTiii  ic> 
liicuUur,  -iir, 

Incnmuiu,  M7. 

IuiIjIkcuIju'  uuiil,  4^  ;  qu»tUK,  &Oft. 

Iulcmu«  i)ui<1,  iKfl;  nnn  vidcri  locuo), 
«eil  numcn  priditioui),  tft.  «t  3*JiS;  in- 
fcri  Tctpcct»  cadivoliiiiiin,  617;  Kle- 
licnna,  TaiUriti,  ctc.  ib.  ct  AIM ;  inlcr* 
nu«  in  Incuin  igna  cniiJiciKiiluR,  S23. 

Iii6iitli  uuii  (.-st  i-i>tii.vptus, !Jl.i. 

Iiigiiiium  tmluiBJc,  <bl;  Ih)iul  pliontasia, 
fi^  i  inj^riiiuni  nc^tiintniD,  bH, 

lajuTiai  vcrli&les,  3:21. 

hi«aiiia  nionuium  Oft  ^aKloDUiB,  39  H 
*eqq. ;  iitsuiiatit  thm,  60,  61 ;  nua. 
niuDt  viritiiK-i  puiloris  incmora,  ib.- 
inaani  eiicTjfUmcni,  ti|  ;  iuanos  M- 
tuuMU  Sen»Uin-in  ikoItubi,  U4. 

InRpintio  qtiiil  *iin>ifici.-i  in  lacris,  2B0. 

Intelleciiu  homitiis  duplex:  comniiuiis, 
rt  piDpriun,  H  ;  inleUeetu*  ooi)i.-i.'ptua 
lutiiK  ■  («Tmniic,  30. 

lalcrpittali'^  lir^utit  qunia  dcc«6uU, 
■iol,  'J02 ;  actunim  ScripluraiuiB  pt>- 
ura  RimBuini  poiesDUnD,  371« ;  iutcr- 
pnrtari  tctp:in  «etn  Mjtnantis  ea,  37i> ; 
HUt  ID  ilrfei-lu  pciir»  coc-lcsiiun.  .1*7 ; 
tcaebnr  ab  intcnirctailMic  iwn  T««:la 
ScrititniUUll,44H. 
JiMu«tiberpoclBiortnn«)us*cTiptas,372 
Jnvit  rimulachnun,  1147. 


[j)nin   retHllii),  ii. ;  iilululatriiiiit  cmc  JuilkTiuni(1rli^Tini(inti(>(l>iXTmua,AI;  jn- 
4uni  id^iiiaiHta  «rt  iiuagisuai,  V)0.\     itictuni  ixt  bcuu  diBtiu^iiuic,  M. 


IXDEX. 


Jttdidula  pofMtu  mtnHtninin  piibli- 
cuiR,  lASiJadlcnB  b<inum  nua.' fnci- 
uut,203. 

JiuamtK  t<-)[iii,  iit  tilieniti  iMicaiioiils, 
Wl ;  juri  vpl  rFDUHLintur,  vcl  tniii*- 
ferlur,  IM ;  juiis  tFuiilalio  contmlus 
CM,  tOA  i  jli>'  in  oiiinia  niincl,  iiuuDitu, 
1 07  i  Ju8  njjnii  Dci.  riilr  Rcgniim  Dcl. 

JtirixliclioeucWiiinliL-aiuuiiiiu'  |HilMbiti 
in  civiuitc  «iilijiriinT.  1IA,  i)9. 

Jiitijuniiiilo  pxtni  staltim  civilctn  ii<ni 
nic  tLicuin.WJ;  Jiiniintn1aiai|uid.U0; 
IIh;  Mviinduin  rcli^ioni^in  jiiialitlisl  I  U 
ntrc   iJilmil   r>Mig»lI<>iii  iti>]iii>l    n<!dil, 

ib. ;  jiirnndutn  imn  nin  pn  Deiini,  ib. 

et  'im  1  liiiK'  jitk>!is  lelt^ixluK,  ."ilS. 
Jnntitiit  et  iTiJiixlitiB,  11*3  ri  irjj  ;  ju»- 

Inin  nlit  injiiiliiin  nnlf  civiutcm  coil- 

Biitutiiut  nulluin,  i:ij, 'ill-,  injti«tuiii 

nuu  tat,  ([iiod  tiou  sil  tnuujjreMiu  ali- 

Ci^uslcgM,  211. 
Jn&tllia  cit  pQiinTi,  rdlc,  117:   ju^titia 

Dd  polcnt  picniiiB  coiiimulnrc,  i^. 


Loviatlian  dHtfls.  I :  T.«f1alliani8  macn; 
icrncratjo.  1.11;  mortiilii  Iki»,  ib,- 
linorihitnn-x  Jnl>o,'j:iO;  t^TtatlMniK, 
iil  ul  ImclAtiii  iIl'  (-iriliile,  ayaxipai^ 
etvit,  ttClt  ft  tnjq. ;  LeTUtli.in  olijcftio- 
nibus  iiiipetilur,  et  rM^ndttur,  CA9 
ii«|Uc  od  fincin. 

l.ilxTUu  fnns  oliligationls,  ut  jos  leps, 
Wi  \  liWfU*  dvium  >B  i|iw  pomiaUl, 
1^9 1^  •n7f,;libcrta»ctDecccritMptif> 
nant,  ii'0. 

I.ibi-tlHt  poinili  innnxiit  lr]|nl>uii  oon  ix- 
c1u<Icii<iii.  34!' :  )i1>ene  •  It^ui  ipt» 

ci»iutcs  ira. 

LilicTnm  nrliitrium.  A01. 

Liliriiiul  |iuli[iii  Ft  liiitiiTici  inliiiiuiuivltt 

non  !<-(!«i(li,  11«,  2X\. 
Litur^a  Auglifans,  6ltl,  A3S. 
I.uincu  ilc  lumitic  nuid,  614. 
I.uliHTBDi  coitt1>ui>ti,  A4fl. 


.«. 


^ 


LtODi<:cKSS  Con<alinnt,  nilr  Coneilium. 

Lamoi  ab  lormentn  irt  inmm  (]na  loco 
Concilium  Nicoium  liubucril,  567. 

\aTftla  cl  ii\iia,  nii  dilTcniRl,  IKl. 

LktrD(;tniuni  olini  llvlUun  cl  lwinu[i&- 
rnin,  127,  I2H. 

I.pf[n<IUTnalura1p<i:  (IrfeiiRimiis.etcon- 
«onlitt  «cu  sodelatii,  llhl,  103;  lcx 
eflWtnK  jurii,  ut  uhli^nliii  lilitrUti», 
lO^,  ■zm;  lix  nulla  Hnu<<|ui9ni  in  U^\»- 
latiirrtiiiriiu^rTinuin,  ll>0;|ciimi:|iqua*, 
bE^timdcinni  iiiitumlrs;  jiulitiB,  ettir- 
lutum  alihrum  ethnivunitn,  1 1 1  ttttqq.; 
iwiupcr  nnlumlcs  in  fciro  cxlmio  nnn 
kfCcaobli^nl,  1'il  ;  lc);um  iinlutHliuiii 
■citntin,  rtlitiica,i£.;  lrKc-> cirilcn,  l>16; 
proltxe  txpliLautUI,  IMCt  ttmq.;  ili- 
viduutur,  'iO^;  Ifx  ciiiliit  ctliun  lcx 
nnlnrir, rt  otir,  Mt^,  -ll? ;  lcjirK  linna;, 
<|uai,  3t{>;  uoii  il«k>iit  iuuuxiii  Miit- 
latc  pupuluni  jirtvttic,  it. ;  dc  lcKibus 
non  licct  ilispuiarc,  4IH  ;  lc^cs  uni>> 
mceuuanda  ■.■liiuomudo  L'iepi.-iin  1,4^3 ; 
leitw  Dumunu'in  cnnluniH('i.iiu  btiitum 
nniiriiulvertuiil,  'i.^tl. 

I.(|,iili  iniiiiittn  pulilit:i,l91;a1iiiuillon,J&. 

L^^laurtuii  uionm  rqtcitui,  *204. 

LnoaribuiconlicfUirliiimidtia  Koinanjt, 

Lcunii  papiE  nobile  pToblcinft,  \M. 


M*cir«  fl  incniilAtioDM,  ta  mttK  imput. 

lunt,  31 7, 
Mitljn^traluii  rC  pnprorti,  1,  \H-1  ri  ir^c. 
IkIaiiii:luBi  Dnii  um  lia-nrtici,  i|uain  ficli 

riirittiiiui  rl  M-clcnti  btnuinn,  3A3. 
Mnnuum  impo<iim. 367 w iM^. 

Mari»  Vir(-o  j-ionienc,  527. 

Mnrtyrpm  i(iiiit  nmprir  fBCttt,36S. 

MnL^c&ii  in  scliolis  pTSiemifisa,  497. 

MdtriniouiiMiCTnmetiitiiniian  irndnt^HM. 

UnnoTin  ct  iinnginntio  nrm  mn  direTM 
coiiKiilrriUidi  inoilo  diirerunt,  1>;  mc- 
ninria,  iiini  >niKii>  dclii-ii-n*  «4  ]>]>*>- 
l^rua  dituiuin,  V;  nu-u>oriii  tuulu- 
iiiin  rerunm|>i'ricniin,  II ;  inciourin  cL 
tennuK  rncli  iimi  «ipnilt".  37. 

UeK«torumiy^t«niikiiiW<tiQittuiii,  176; 
tirirolinndi  mudliii,  ^f^H. 

Mrn-unisimi)liicnini,4-S7. 

MctiiMpiid, 't.'f  iTinciitiim  rrliinoniSk 4A* 
»A,  -iiil  ;  cnut.-i  pncis,  103;  panio- 
num  oTDQtuiD  innacratiiwltnuii.  214: 
nonomtiiii  t«nicn  nolJDnctii  cxcutiit.  ti. 

Momurt-liiii,  «nslcvralin,  clc.  Hl  r(  «yy.; 
uaimurvliicum  fui«»c  iinpcriuin  populi 
Roniaui  iu  Judam.  147;  muuHtchaia 
Kuccc.-uborvin  ]iuu«  wiDxtitam  ctiam. 
nliruiiECuiini,  l&O. 

MunurcbiiL  inixU,  an  itclur,  40I ;  ron. 
nnrvhii  *i)  ruvritS.  iVliu»,  400. 

Miliiait;!  Awn,  ponuum  nnefiMili,  cur. 
niiiitiilri  pubtici,  1x3;  tnius  cxlrfthoa 
nuiicFt  iiiiiiiiilrr  putdicuH  li.  iniitUm 
iulimun.  jurc  Blipvudiuin  ponul«)^290. 


INDEX. 


nisUi  («cJcas,  rW*  EcclwU. 

nittli  ia  ciriUle  pohlici  qiii,  quslra, 

Idl  <f  tnpf- 
linisut  wclwiirctvcrhi,  diffi-Riut,390. 
llfHCiiU  CDOtn   SiLTam   I.ib^intn   ailiil 

BrDl.ant.  Hm. 
Mimrnlx  tl  cauUrU  lalc  inuluiilur,  313 

«DFiiKuurva-  et ar|(mtiic  »ai«n«aurtin 
tcl  itimicatio  n  [ilurium    ci>iu>tuni 
c<iiiMik'up«tidet,  11^9. 
<iiKip(>liiiiU,  176. 

am  iMiniiiium  rt  E«it!<ini,  T7  ii  tnja^^ 
nraliii  iiurva  «1««  docMilnr  rneri,  77 ; 
iiiiirnKNu*  ir  contrDvcniinKiiprvii»  ju 
dicatlo  i\uun   ritii  vctidicat   Pspni  rt 
Runiiuui»  iniiwrinm  ciiilc.  iJciu, -113. 
on  wciimlj.  32»,  622;  Mon  irttTnii, 
■157;  mnrf*' ni*rimjtqoi<l,S4I,3M. 

Mntuii  «olunUrii,  •ult.'»  (MtuaBc*,  311: 
liKiltls  >  ilulis,  onitnolis,  39, 40. 

Uo^  populus  IncliticutiiJ  obcdictulutn 
te  mnaitmn,  20A. 

own  lctum  PeutHtcucUiiiti  iiiid  cou- 
uinuane,  '21X  ;  Mojta  <tti»moil»  Vicvs 
eatnontSnitrio  WutnK,  304;  M(iv»ck 
pmtx  l>ci,  33f,  MHj  pcnoruiRi  llci 
enrti».  .W3. 

Mniidti»  vTnturas,  334. 

Huuca  «iii&cnltuin  dirinutit  rommntilN- 


N. 


Ui 

r 


i*iiiji«i  STTieTriupliiininditfiinuIan- 
da  6'l(<  »GU  rclj|ri<n»r.  3fit ;  nan  iw  pr- 
ricnlci  uliro  oKiicivutiB,  HS, 

{«IDnitrs  lcg»  nuK:  ilrrciminnia  t-I  cnn 
corvliif,  102,  IM.  ,1(/'ii-  I^-f(t*.  Noiiim 
Oioni.'*  WnitiOk  n^iiiiHlcv,  !I7. 1 1H,  I3U : 
DatunF  lcRe  ini'jiinm.  dvili  injuMuni. 
l!iS;  nalurali.1  irijuitiitis  oiirliv  wiisci- 
rnti.i,  :mt;  natiiiiilc  Dri  rrfrniim,  2^-1 
pl  «r;a. ;  iiHtiirsilis  ntioiiis  dictHinlnn 
cirCH  nimnrrmrt  i'ulltii»itiviHUiii,2ri<, 
23M:  nntitt»!  Ickix  vinlan»  peccnt  cotiim 
Dcum.  1 18 ;  n.itnTnlviu  coiilra  ]tfcmt 
Imiviiw  criram  vocnri  non  wlcl :  tni- 
tiateiyo  rx  boc  fonti?  cuiitro  quuailAui 
igCDilum,  ■'Ht*. 

fMBimm  ■^tDlxrluti)  pcr  D  annos  «X- 
yockiim.  Wy  Ailde  Symbohitn. 

4»liililjiti(,  ttinicnniin,  et  ■ciilflniiii  pic- 
loniin   liairtdiuriuram  trperlrix  Ucr- 


Ntutnina  piopria^  conmtinia,  nniTcnalM. 
23,  2li  ns  nutuiiuitaL,  3t*,  039;  no- 
nuna  [lORitiva,  npgatii^a,  inrignilioin- 
lla,  3»,  30. 

O. 

OnRniRif  npoMnll*,  constlium  r«t  M'([ui, 

417,^1«. 
UI1I.-M  rex  l^cuiuniin,  SIXi, 
OMtcttones  rt  mponsiooes  contni  Lcvia- 

Uuinnn, S.MI,  niM|iie  fitiein. 
Oblijpint  icKf*  naluntlm  in  fotn  intcrnn, 

iiuu  «niiurr  f^xUTuu,  ]  'J I . 
0)ri  Iwncdictiu,  4.^t,  1.^7. 
'Ofinmoii  TOcis  lu  CoLinliu  Niccno  docLk 

nuio,  .Vil. 
Opirivin  tnvviiila,  ^tft. 
Opimn  ilei«nutnatiu  Jiicuraua,  51. 


P. 


Pactvm  rtiiun  inctu  ntoituin  in  curia 
naturx  validiun,  )0H  ;  [laiTUi,  si  ticitum 
sit,  jurainciituni  tiiliil  oddit.  11 1;  (jiii 
(licuiit  piiclurum  vltilutioiiciu  1i'Kis 
*upcniatUT»li>  taw  violutiduciu,  lll; 
Titmin  pcnontr  paciwciiti  iinu  pnrit 
exccirtJoiieui,  I  H ;  jmftinii  niw  aullio- 
riutc  icimUT,  itiiiilidiiiii,  1*24;  ]MU'tJi 
vtfilia  MUit.  uuti  timeutui,  1'.17;  iiiui 
anuis  imitiliu,  TJ?  ;  pnctum  civitatia, 
riiUfl  r»nniilii,  XM. 

P.ipntu»  |irutit|>»i  •.-ftuAis,  Wi  \  papa  nu  sit 
Hiiliclirisliii,  1K:I,  aiUle  l*rillK>tll«. 

I^apntiii  tcnciinc  profucrunt,  M\;  i\xm  % 
i|uiivt<c,  AUI;  lcmuriKua  campnmtur, 

PiiMioncsaiiiiuanltuiu«cii»iialr»,17;p<ia> 
kiDim  niolu*  voluntarii, 40,itdiir  Aflec 
tus. 

Piistur  luminu*  5unitnc  impcmnn.  XY7. 

Pntcmaiiiiiniliik  iinprriii,  rj7 ;  ptkicnimu 
d<.>uliiiiU(U  ct  (lcaputituin,  150, 

Poi,  iKinpua  ticllii  viicuum.  ItlO. 

Pccctituiii.  ctorimeudiflcTuut,  211  ;t)i?c- 
cala  non  omnia  «uw  9:t|uii1in,  215; 
_;iiiilli'  Ron  um.  Pcmvcuiii  iii.>ii  raic  iiniil- 
^iniilox-iitni-untruicutinmlit.cttjuaDdo, 
uM,  3:12,  ZVi ;  pccuatuiD  iii  SpLriUin 
Sjuptuin  in  pfiledain  tiileri,  470  ;  pec- 
cati  cnii»i,.^KI :  pccMt«r  peccatorcm 
punicns.  .^01. 

Pcciiuiu  oiiitutis  Mngni«,  11^9. 

Pcripatclid  lotiUBoliiie*,  491. 


TXDEX. 


133  tt 

■pna  IMI  propri»,  iiF^rvsciiRiliva,  13^; 
pcrenti&  ciiiUiS  '■)!  i  piTMim  tx  h}'' 
podiiiiiidiirprunL.-tiM.AId.  619;  pcr- 
waa  (fuid  Frojirip,  &3:i,  A:ti*. 

Proileiitiii,  pnnidcntia,  pnrvwto,  snpic^- 
llo,  IH;  priiilnitlH  pnDsiimpUu  <-»i  fu- 
luti,  II' i  irudtfitiun  Mtauiiniil  uiiiu« 
Knni  hoiniiii-  ilrccnni.  It';  prudent» 
naUitalis  M  •  pniiltniiii  «xperieiitia 
inulu,  :M  ;  pnjdraliu  liniMni,  utiitia, 
AN;  pruilciiiin  omiiit  ali  vzperieulia, 
117. 

Vtixu»  an  riti-rit  moitaTcliii  rccltsiit,  40At 
an  fueril  Koma^.  aii  il>i  epiicopus,'l07. 

Phantiuciii,  ritU  Imninnittio 

PIianUiEia, Miir  ju<linii>  ncm  liiiulatilr,  i'j5; 
phSiiiUuiniiCu  ijlijocLi>nini  iuiHgfim,  R, 
-175 ;  iiuli.ttuiiiinj  incorpOTrtr,  W<a, 

Diilmupbii-x  lcncbw  l«lr  «leduciiutui, 
406  utijn»  aoh ;  philiuoplib  itenuiiiB 
<l«liniiiir  ct  wlclimior,  4iH>i  oripo, 
»ei-tn.-,-llW:ulimus,41ISi  luirabilMpnv- 
«ifp*,  5»3. 

FltbiroburnnUitis,34?;  eolcnda  prop. 
ler  potrniiHni,  247. 

Ptinn  prjT^flen»  jiiMoninjtir  ml  criroen 
Liirtatiir.  dld;  [«Eiiti  »iili8«[ ut- lis  iia- 
jui  (Ii;lini]n(.-iiIcmdi.iHj)i[,2I2. 

Pa-Uii'  H  pni'inia.  fi^  et  «ryy.  kle  ex- 
plimnuit.    ]*(«iianim  inflletlo  a  jurc 
pf-ndct.  niiturftli.  uon  submiMionc  i-i 
tiuin,  -J-il ;  puiui'  t1  |ineuiift  rcclP  ilis- 

iieuHUKlti,  354  ■  puniri  poiaunl  cnntm- 
lictcm  bdci  K  dtitalc.  ;i^D ;  ijui.qiKi- 

moilD  quud  hureoiti,  ailuinuium,  lilaiu 

ptmniasi,  &40  ii«qur  ft!Ai, 
Parniteuti»  jiidii-Itiin   |>4ru«s  ec«le(d«ni, 

non  Mlum  pnsiumii,  3«U<. 
PkiliDMtuiivitsdoaikccrUi.  ijuiuii  aritL- 

ni^i-uaiiticeaKieiTia,  I.Vi. 
PoliCcu  .Aiiitutclis  rt  Ciorniiiis  priiidpn> 

Iiii  iH-rii-uIuM,  iVA,  'JSA,  .'jO^J  ;  [it^itica] 

(' lin.it iuiin;  priiidptn  L-iplanntur,  'i^!i 

P(iiiLifi.-:i  inaviuu&  ande  pnceJat,  48H. 

l\il«vtiB  UNtunilU,  instniiDCDlnliti,  U8  ; 
poientia  «nai  cultus,  3M,  '.2941. 

I^>lc(il:u  sunm»  nniiuii  dvitBlii,  1,  t&^, 
-l?M  }  rjitra  pntL-iitiHEit  «(MTcriiUin  «1«. 
UU  bclli,  D».  137,  ZH  ;  nKcn  ct  per- 
mtuD  >uinmHn.i  pDtnbitLin  babtoiM 
itw  iitiT  se,  nnnpci  cxcubantM  « 
»pii'iiut(^  1(1 1,  ti>'};jurimnm«po- 
lnilNtiKiucitilulepcTiii«iiiuti»iu-tu.l:l9 
Ti  ttyi.;  tuuiuiji  puhftltia  «jLtru  kApis. 


iruin,  non  pol^Rt  cA|^,  ]:u  ;  tnilinsi. 
biliii.  tiujinlii  ct  tinSvtn!»  iniyur,  13t); 
•lejurr  euci-<-wliint«  suranuepotciitutt), 
l-ll,  H(J,  H7;  iNitcntattssumiiucjtin 
Knnt  nmnia  pateTuaetdnpolioa,  tS4; 
pot«sUtis  sunimir  ininittri  publici.  IHl. 

Pi>tc«tn.i  rctcTiantix  jiiKtn  luinor  ad  lUuo- 
liitioncm  rlt  imiii  trtidit,  331,  23li. 

ruiesui  nuiuiiia  1<(iuicl  mali  judcx  nau 
qu.ilili<'l  pnvuiu«.-.>:^3;poimui  «iimn» 
VH  ritra  riiiiTulmn  ti^^uiu  civtliiitn  ct 
pfraain,  331  ;  aiiniini  iuipt-iiantiH  uffi. 
ciiiin  online  juiiiiciiUliiu  «TSptioatum, 

PutcnbUis  sumntir  ju  judicandi  de  iIik- 
triius,30Oi  BUNiiiiw  hnpvniaa  paitui 
BUprcmiii,  307;  penonaRi  g:i;reiu  h> 
cUitt,  44»,  TMe  Ciribu. 

P>ilc8lu  «oetMiMtim  oiTitali  suhjMta, 
967  iisque434. 

Pramin  d  ptcnae,  223, 32ti,  230 ;  pie. 
nlii  antbitiojti  iton  alGci«ndi,  3^  l . 

Piccc*  pnnc«dujit,gi«iarani  uciiu  *eaai- 
tur,36t. 

Presbjtcr  ci  cpiicopus,  idoD,  »». 

lV»b>-ii-riiinoriira  fuclio  cuiitn  qntcoipiH 
Scotia,  .\n[(Iiut,  !i^U, 

Primatu*,  itifHllibilit.-u,  et  tnupofalit  po. 
lcatas  snmtui  puuiificB,  'ZTii,  :uh.  iim 
Uiwue43-);  pivbulia,  4tKJ,a  PIwkh.^-IS. 

Priiilcgii  Kvui»ticinl  qtuuulo  tuciiK,  ICi!!, 
317. 

Probittin-.  i|n:cstion«sjuiisiioa  Kintiat. 
tilitiH  ilclcnniniuidte,  433;  cotinciisiu 
li(nuinuin,  nou  hoc  it^Miuia  (juod  ia 
'juu-jtioncitt  vciilt,  iiOB  pntbni,  t2i. 

Proci^to.;xnM|hi  illu  iraagiRum,  reliquis 
clliniii-iiiiui,  4f^. 

ProccMus  coulra  bKretkum,  5A2. 

Piopheta.  banuK  cimjoctor,  If  :  prnpbeue 
rcriyi-wpidjiitra,  3't7  olirfy.;  ]ini|ibc- 
tic  nmiiiui»»!  mi  i}iii.  274:  proplivhi 
DeM  locittus  n-J  ppr  lisiatuin,  M  pcr 
fumniu,  Ti-I  ptr  (trali^sUllt  «i  «^5, ; 
ptoplicttt  pvr  Boite*,  30!>. 

Pur^toriutn  expugiuttur, -140  tt  m^.i 
qiucstus  ngnu,  3IU. 

Q. 

QvuTioMM  tluflMtH  imdotliu  r^itw. 
iiuiiietliomiu«iniMco]amuni»re,37l. 

R. 

RjTioctfATio  Rt  computaiio,  39;  n- 
liouM  infjrrditur  m  •iiiadriiplii-iicr, 
'iSli  nitiodnaUo  iiit  iiJditiii,  ti-I  kul» 


ISDEX. 


V 


32;  rrct»  nlkinis,  «t|ue  ularithmC' 
6c«,  nn  cvitii  rct.3a;  ntiodiu  ri  el 
tiwrtii»,  «innectet*,  dltctttmc,  S26. 

RfWllinciim  cnBtB  rl  [riacdia.  33A. 

Ri^rtonim  taBctlia»Mi»iiiiet  «.-eleiuuii  ei 
rrnpubtiinuB,  9A,  M.  00. 

Rodciu|>tio  qaid,  3»4,  SOd. 

R  veei  riiif  PutesiasiuiBma ;  rvjioidKiiin- 
»cti)>li.  KUuiiiKiniia  tniBiRtri,  I46;rr|ii> 
•etvi  OBinn ciies,  )>^i!;  u^quim,l&B; 
ivp!»  ipH  Dw  et  lesi  ejui,  jKm  (tocloii 
ictHhmiwniiil^^^iinbdiiiCbririiper 
iMptlnniilD,  133;  etiaiD  etlmiel  (hu- 
totei  lOCfkti.  et  cnr,  nflC  ;  piihlicicpot- 
uint  dAcerr,  nn  etia»i  l>apl:r^ra,398: 
Mitettx»  juri»ci«ili*  el  «vclesiffi  coatolt- 
nattune  iinv,  inuitto,  403. 
eouni  Dci  in  i^jitarift  proprie  ium|)> 
tum  |in)  KKiio  Dci  i.-ivjli  c"tiM'iiMi  p-v- 
puli  Isntrlilici  coDHhtukt,  901, '^'u; 
fvfniuiii  rVi  pt'rproii-)i:ei.Vir.tii*iinun, 
Mirscn,  ximrnoi  iscvnlotes,  A  i^es 
Judirr,'1;IUrlarf(. 

RcHniiiD  CLrixiI  ooti  om  ex  hnv  inundo, 
3AO;  non  cmc  «celifMntii  i|ua-  m  iu 
lcrra,  461  ;  mmI  cuiii  ii.-3urreolioDc  dc- 
miun  iiicipicl,  1^1  et  «rf^.^lld;  futU- 
TUMi^nc  UUK  in  tcm,  i&. 

Reirntiin  in  cielorum  ui  fjuiii  m:ipiittiT 

3IIB  ritn  accwdrin,  -IM  «■(  ^rv/^. 
ino  nacliis  ti<f:fiiCii-invistliilis,'l.);tr- 
liffM  lalc  cxplicnliir,  MA    r(  tr^q.  ;  tvli- 

inviac4iuincniitc<^iiciidi,liiiiAciiilnU», 
qui  e^t  piui.  (^t;  nliKtonuin  litiCTlM 
Rimta-.  KS ;  n:lif*tonis.  <ioctrtuuani, 
•t  )>]>iiii-wiii»  neKotluin  in  potctilatc 
■uminH.  13j,  I  :)6,trii|iin  mihcM  civltali, 
aOH.-Jfifi;  p.ligiotii»  critrirn  ili  iliicliirc 
miijiis.  33(1;  rfli^rJiiimm  rthniciiniii 
n4!'|ii)ii'  ct  (IrtrjiirnJo^,  iTfk  nsquc 
«H»  1  f«.».je  Vhifi. 
iialsi«uiiv  Siculiat,  )7. 

tanii>iiMi<nmin  n»x4ra,HI  efceff. ; 

lAH;  rcfuUltiT  Itcll.iniiinuMiiMwl  no. 
naiclilatn  miXMi»,  A'<4,  406. 

niiniimlu'.  i.>".iSa. 
t-Mimrlii'  kuniiiiL<,M0,£22;rcMrgrnt 
e^in  rrjiriilit,  .VTJ. 
onMC  rtliKMQHra  omnium  libcrtas,  ym 
1(3  Juilatxnr.W. 


t*cBKnuT«L«r(^uuilirM-Uuntm,34l. 


SHtldncaos  Bngielos  cutwtaMiu  niwMitoii, 
uou  fuiue  cscomniUBiaiUM  B  JudiiTis, 
ct  cur,  ftiU. 

.StJii  eum  n/|ua  b«tMdlcll4),  45it. 

Salivn  iMl«rsiiutit*ltv,  464. 

Saltnri  cflnpcccsioet  jT(»nuHk<Tari,330. 

S&Iuu-m  ui  i|ni<  ndtpitcatur  n-trmnni, 
quiF  sintncrnsara,4a4fl  jnff,;  Bile^ 
Ritic«t  Jesnm  etse  Cliniiniu,  tt  jii«- 
lilia  couantii  liccl  non  iini>!i'iiti>,  44,'>. 

Sninnctis  litiri  foO,  uioiivm  niu  tcripti, 
372,  27». 

•JHiKlitAlin  csi9timiuiii  tnttiur  tirlcnli 
contnrium.  tl4  ;  tailclltMiectdnini  iii. 
lutnen  ciiiiiiti*,|i5. 

Sanclnin.  itii-nlin,  MchinH^nlum,  iiuid  in 
Scrifiiurit  Ac  repia  Uci  ci^iii  (igiilfi. 
ceul,  »•«,  -29?.  i^. 

HtmcUmm  cntiouizatiu  icliqulfc  cUiiiicis- 
mi,  48». 

Sitpientia  e*t  MintliA  mtiltA,  3S;  atp- 
cnllw  txtaiiBiuilo  InUilur  aittniticiid 
vuuiivlictotis,  9-1 . 

Situnialu,  41«. 

Standala  quid  in  cirlute  et  crin>B  nl>. 
ipMi«m  opereiiiur,  m. 

StnoIiD  cur  sic  liicaniur,  et  qiiomi>doc<D- 
i>«riui,4D[. 

ScDvlaslin  pfiiloiopbi  vBpnlnnl, (1,13,30, 
9ii;  antcstimani  qiii,  et  ductrimii  «uti> 
mo.  4tiR  (( wfj. 

ScMnliii  ron*vcjueiil!arum  bcti  est  co^ 
ilitio.37;  si'it.'uliuiiiulu,  iapirtiliM,RK; 
MipiH,3K;  !icirc  pcTltctc, conditJonali. 
Icr,  !ri;  ■cicntinrum  dinuilnitiii,  •M; 
9(.-iei)li.t  piitcniiii  est,  scrl  wva,  et 
eur,fiH 

Scrl|Hui»  SticnD  antliuritatcm  fiile  niti 
ndeiia-,  SH;  S'ri{>liinc  non  [inijiidi- 
cnnt  niimcula,  3IW ;  de  anliijtutatc, 
•vo|)0,  autborlbUe,  ci  iuuiriiictibus  li. 
lir«nuninciwnm,S'Oei*rff.:  Scrip- 
luro  Sacrv  extru  reveliitinnnn  le^c* 
nou  sunt,  nitd  ab  ■uthoTitiilr  tummam 
pvlntatcai  luhiinl)s,37r<;  quid  iiiSrrip- 
taris  Sucrii  «mabub  q»ritne.  aiit;e)u«, 
luapiraiiu,  nf;iiifie«iii.  -iW  ei  cfff.  i 
quul  vita  aitenia,  tafi-raut,  *nlTntio, 
miindui  reutunis,  ct  mlenipUu,  33U; 
Sctipiuni  canuntca  ut  »il,id  oii  vim  Us 
psbabctti  in  ciriLiir,  i(l  obtinet  N  sum> 
m  poteHiilc  riT?  rt  ttni.;  SeiipW- 
IB  eanoD  uMid  Jiid««i  atitc  EwlniBi, 
380,Sm|  1  NoTuniTcUamentnmapro- 
•elfliapriviuim  ul  les  •uscciiluni,3Al ; 
Ut  qut&-4Uf  Miu  pcriculu  scruli-tnr. 
Scriiitur.K  SnLius  ml  inii>,  :\0H,  ttMi. 


TNDEX. 


niin,  FlMriisaniin,et<.',A4l  -,  .liiilulbinl, 
C'Lri»tiaiiiMrii,  611. 

Seciiluiii  ntilr,  sctulum  piinl  tuuimlio 
nero,  •!«». 

Sedttlo  In  eleclione  Dnmiui  prm  Unino, 
390. 30'!. 

8enau8  i^uiii,  et  tnodtis  wDticDdl,  bctO; 
wnsui  kt  nicui<^ria  ruili  vuiil,  97. 

(lcnnoiiiA  ori)(o  rC  jirs-itinilJB.  21 ;  i»ut 
quiuUuplei,  "23 ;  loiiiiMii  nliusiis.  -iS  • 
tRrnii)9ii>' «<|>iu  qiiaiiliiiiistriinlidr^Liiiln 
)\l1|ro  «Jiinilliir  ntil  stuhior,  37. 

tieTi'>tOTi4  iitiiilri  bi-ii«<lifli  ulliciiiin  tri- 
jlU-x.IMUrliryv.i  Filiua  nti  v\  Pjiln; 
tolo,  4lKt. 

Sijmi,  ccinwi]neDlis  olitervntff.  10. 

SolDnioiii*  IvcclcEiniilci  cL ('aiitii!iiin,37-l. 

Kiilinuun  AtilHiliHruin  lutnuiutii  mcckId- 
leni  ditpuHiit,  31ti ;  lritij>luiii  di^clituril, 
tupnraatiiiiiciclirsiastitum  lialiuii.  ib.; 
dip  Abiatlaio  per  Kcgem  depuaita  ci  p. 
A60. 

S(itntiin(|uiil,utiilr,  IO;Miinnmin,Hon(i- 
Mu,  M.Biuti  fuit  ^[icvlrtiTU,  13;  aoinniii 
ntUMtii  ilnlcrc  Mljrii,  fiiunii,  epnrtris 
ct  IniiiiribuB,  13;  toiniua  jactunui 
tiithukiiutnv  ?6B. 

SpUinx  |ii>|iii1i3  riiimiilitliiliiii,  A!UI. 

ftpititiii  Sativiui  ucnioiia  De\  \a  winctiG- 
ouido,  l-ifi,  dSa,fi«3 ;  pnicaniQ,  KW. 

Spiriiibu*  dr  mortnorBiu  aLmbulsntibus 
«piiLie  quo  l«udut,  Vi.iCtO;  BpiTituin 
iDcnTpnrcuni  iinn  pouc  intrllig;i,  87; 
«[i-iritum  liioi  vrl  [cuuiMinuiii  rutjiun, 
vcl  )>laukUTUii,  >*7  ;  37l<  tl  tcij^. ;  i>Vf ; 
Bpiiidultbilrm  Trm  IH  capluni  5upc- 
Tanr, '.i»'i ;  dereudilvriuirituinesACcor- 
porcimi,  477;  t*»pi>!iiJcliiT  ili!  iiljco- 
ti<>iic%  47T  H  iiTQq.;  ipiiitiw,  corpus  i«- 
<;or]'ort-iiiii,  quiil,  53ii,  fi^W ;  Jc  t«ucl)ri« 
spiTitiiiiliiiu»  nl)  iiiicriircUilionc  non 
ief.-iaScitpturuum,  44!iifl  tnm. 

Spirituuli*  ct  teni|iorolia  potMUtia  dii- 
tilivtio  innniA,  ^IS  ;  rjiilcpKnm  gnno- 
nuiB  liuiuiiiicititati^  aitili<'iiili,  337. 

Sbilusl>i:lli.01>,  137,  m,  103,  113. 

SUiicorum  mittiir  ct  oTino.  -11*1 , 

Kultiliti  uifc»,  131;  subjcctiitDta  solatiuni, 
13!»,  HO. 

Subjn-luui,  &upj>oiiItUin,  s»b»unlls,  A38, 
WH. 

SuhsUDtin  incorpoiru  ecu  corpun  incor- 
poreum.  ii|fiiiricalio  iiieouiisli^us,  30; 
subslautiu  nulltM  tidcri  iiii;ui'|inrr]i», 


Suliataii^n  «t  MW  \Bm,  tSO,  sUf  Bj, 
uU*.     5>uhjtBDllmi  [ncorpONani' 
iiini   vi<icrl    ptuuilotinuiU   in   spcvuli^, 
»nniiii»,  rlc.,  •'^83. 

Succtruionis  Jus  Boinnis  poiesiati*.  140 

S,vllo|n«nu»  actuM  ratiocinanili,  -IS,  A37. 

Simlwli  Niceni  npowluir*,  1ti3;  lyto- 
bolutii  Nioruuin  pcr  tnuilucn  ciilluquli 
cxplicnlum,&l  I  luifur  .Vld;  S^-niUiluni 
Nimiuin  Lxepluin  lu  coitcilio  Nii.-e»n, 
RtLiii.ilnluin  iu  ('uniitjintiiiiijiiiliuiiu, 
F.ivIrmIuiio  ci  CliuVtiliuiitu.  j43. 

S,  SviiitxiN  -W^^jHH.aAW;  in  rnojunlw- 
ncin  cl  incAUUtii^iiciu  uliiit,  434,  iM. 

Sirilemniuquid,  i]uol.  I7tlr(iri/^. ;  nyx- 
U-inu  rcguluwtnilopcn<i«n(diiUis,170. 

T. 

Tbmcdk.k  «pirilualcs,  reipium  lenelira' 

tiim,  -1-19  UMjue  AIO;  quibus  i[UM- 

tui  fuciini.  ^03  ft  itqq. 
TlieiaunriiiB    niinistct    pulillciu,    1«2; 

lbr>iililri  ilcpiTuliitin,  221. 
TituH  e.'l  diLniltuH  du(<uin,coinituin,  ete. 

<jtinndu  c<rjieiiiit,  7J,  7B. 
Tnkdilioncn  cunsilia,  417. 
Trinitati»  iiijsuriuin,  533,  Mfl,  KW.  542. 
Tutrlu  Humini  piiucipiii  pupilli,  14A,  llfQ. 
Tynitini  tniniinc  Ulct,  'i36, 509. 

V. 

Vecticalu  [q  ngjM  Dei.  306. 

VcRcrii'  ct  Ciipidinja  aiinukcnLiin,  -Ifl?. 

Vcrbuiii  Doi  'iiiid,  rt  «iiiiciiplivilcf  su- 
uiiitur.  3iW ;  verliuiu  (le  I'ilio  l)ei,  518, 
517.  tm. 

?irtuteaiiilc11cctunln, 54  Hv^q. 

Viln  u-teniu.  iiiiid  iii  SenpluriK  ri|nii6c*l> 
3'ja;  1,'onipntntiir  eUlui  Adaiui  Hila 
liLpBiini,  -'KOrt  fi{1.;  detis  qumulfe* 
ccplinucm  iti  rvgnuiD  va-loruni  au 
nc«rssnria.  131  etitaa.;  nu  bi 
lininini  iioii  iiiaeiiUarii,  antnuiin 
Gorpua  naturolilct  non  saiisiricJre,  nec 
iEUinurlalein,  -l'>7  rJ  irff. 

Univci»iuic!i  nrforiminiiu!,  -i-iB,  502;  et- 
ni[UDlii)nnil(-»icIlvnriciVIII  leinpon', 
2411 ;  quid  in  lia  dnceaiut,  IIKt,  .M)2. 

Vokitdi  enumnum  votuniu,  4il!i. 

Utiiis  pupiiliiHM^  iiiiinoilcraUL  uiu^uiiuilo 
mimiitvliu!  iitrioulosu,  33M. 

Z. 
ZiKsMU  erroruin  spuitualiaiD,  450. 


i^n^ul.il ; 


f 


\ 


Stanford  Universit^  Libraiy 

Stanford,  Califomia 


In  or^n  tliat  otlwn  tmmj  mm  thU  book,  pli 
nlani  ll  aa  toon  M  p«Milil«,  bst  Dal  Ulcr  tbiM 
llic  d«l«  dnci