Skip to main content

Full text of "Opera quae extant omnia"

See other formats 


Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scanncd  by  Googlc  as  part  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  onlinc. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  cxpirc  and  thc  book  to  cntcr  thc  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subjcct 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expircd.  Whcthcr  a  book  is  in  thc  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discovcr. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  thc 

publishcr  to  a  library  and  fmally  to  you. 

Usage  guidelines 

Googlc  is  proud  to  partncr  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  thc 
public  and  wc  arc  mcrcly  thcir  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  tliis  resource,  we  liave  taken  stcps  to 
prcvcnt  abusc  by  commcrcial  partics,  including  placing  lcchnical  rcstrictions  on  automatcd  qucrying. 
Wc  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  Wc  dcsigncd  Googlc  Book  Scarch  for  usc  by  individuals,  and  wc  rcqucst  that  you  usc  thcsc  filcs  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfivm  automated  querying  Do  nol  send  aulomatcd  qucrics  of  any  sort  to  Googlc's  systcm:  If  you  arc  conducting  rcscarch  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  tcxt  is  hclpful,  plcasc  contact  us.  Wc  cncouragc  thc 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  thisprojcct  and  hclping  thcm  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatcvcr  your  usc,  rcmember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
bccausc  wc  bclicvc  a  book  is  in  thc  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countrics.  Whcthcr  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  wc  can'l  offer  guidance  on  whether  any  speciflc  usc  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearancc  in  Googlc  Book  Scarch  mcans  it  can  bc  uscd  in  any  manncr 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Googlc's  mission  is  to  organizc  thc  world's  information  and  to  makc  it  univcrsally  acccssiblc  and  uscful.   Googlc  Book  Scarch  hclps  rcadcrs 
discovcr  thc  world's  books  whilc  hclping  authors  and  publishcrs  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  scarch  through  thc  full  icxi  of  ihis  book  on  thc  wcb 

at|http://books.qooqle.com/| 


D,g,t,.?<ib,Google 


I 


'..lyGooglf 


D,g,t,.?<ib,Google 


D,g,t,.?<ib,Google 


D,g,t,.?<ib,Google 


Dc8 

teutschea   RUters 
Ulrich    von    Hutten 

sammtliche    "Werkc 


Getanunelt ,    und  mit  den  erforderHdKn  Giit'vitunge 
Anmerkuii^a  uud  Zusiitzen  beraiugegeben 


Ernst    Joseph    Herman    Miinch, 

Uoktor  der  FbllMOpIiie,   eb)Mlig«ni  Profeiii»  an  der  Kuitanatcha 


Dritter   Theil 


B  e  r  1  i  n 
im   Verlag  von    G.   Reimer 

gedruckt   zu  Sctiaffliausea  bei  F.   Hurte 

18  2  3. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


z 


ULRICHI  DE   HUTTEN 

EQCITIS    GERMANI 

0       P      E      R      A 

QUJE   EXTANT 

O      M      N     I      A. 


COLLEGIT      EDIDIT       A NN O T A T I O Nl  B  U  S 
ILLD  STBATIT 

£RNE:5TTTS  JOSEPHUS  HERMAN.  Mt^CH 

nntOtOIIilAB     DOCTOB,      AXtUAC     IH     ICHOLA     AROOVUItM     jlkOrU* 
FUUICA     noTUIOI. 


TOMVS   TERTWS. 


Mori  pDuam,  lenire  non  polium  ,  neijtic  Oerniniam 
•enrtcDtem  vldere  poiiQm.  —  Bcquli  tudit  cam  Hutteuo 
wni  pro  pnblka  libeiUtct 

JB«/«f.   ad  Frldtrlek.  Saxen. 


B  E  R  OL  IN I 

«UMTIBUi      G.      nEIMER. 
Pll     F.HUXTca     ScArHDItAB     Bl 

M,  D.  CCC.  XXIIL 


D,9,t,.?<ib,Google  ■ 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


XLII. 

Uliichi    ab   Hutten 
E({uit. 

M       i      s     a     u     1     u     s 

qui  et   dicitnr 

A       II       1       a 
Dialogtts. 


J*i57£i 


n,,i-.r^<ir.yC00gic 


o,9,t,.?<ib,Googlc 


E  i  n  1  e  i  t  u  n  g. 


Huttcn ,  der  groftmuthigen  Gun«t  Albrechta 
Tersichert ,  dcr  Freundsphaft  Heinrich  Stromer», 
nie  vieler  anderer  ehrenwerther  Mtinner  am 
erzlMschoflichen  Hofe  sich  erfreuend ,  durfte 
seine  ^lMsichten  iiber  den  Hof  und  daa  Hofleben, 
das  er  'bi»her  freihch  grofntentheilfl  aus  Autori=> 
taten  und  Schilderungen  Anderer  mehr ,  al&  aus 
eigner  Erfahning  gekannt,  hey  der  iiberalen 
Sdnunimg ,  die  zu  Mtunz  damals  herrschte ,  un- 
gescheut  von  eich  geben.  Die  frohliche  Laune, 
welche  ihn  bey  der  giinBtigem  Wendung  seineit 
Schicluds  beeeelte,  gab  ihm  den  Gedanken  ein, 
einea  friiber  scfaon  von  dem  geistreichen  Aeneas' 
Sylrins  (Pius  II.)  behandelten  GegenstaqH  neu 
zu  bearbeiten.  £r  that  diea  in  Form  eine» 
Dialog»,  worin  Sdierz  und  Ernst  auf  das  An- 
ziehendste  gepaart ,  iibrigens  Wahrheiten  aufge- 
tc^en  sind,  velche  ihm  bey  andem  UrastiindeB 
tmd  an  einem  andem  Hofe  leicbt  das  Schicksal 
hiitten  herbeifuhren  konnen,  welches  er  sich  in 
der  tcherzhaflen  Zueignung  an  Stromer  selbst 


■,..<!  b,Google 


4  ftCGaulus  Dialogus. 

prophezeite.  Stromer,  einFreund  von  dieserArt 
Geistesprodukten,  hatte  in  ihm  diese  Idee  rege 
gemacht,  und  zur  Ausriihrung  ihn  gcspomt. 
Hutten  begnUgte  sich  aber,  die  riicksichtlose 
Lachlust  seincs  Freundes  kennend,  nicht  mit 
dessen  etwas  befangenem  Urtheil ,  sondern  wollte 
auch  noch  Pirkheimers,  des  besonnenem  und 
altem  Bekannten',  Herzensmeinung  vernehmen. 
Wie  diese  auagefallen ,  ersehen  wir  aus  Briefen, 
die  spater  folgen  werden ,  und  Huttens  Gegen- 
bemerkungen.  Mit  der  Satyre  iiber  das  Hof- 
leben  hatte  fiutten  zu  gleicher  Zeit,  mitten 
ira  Getiimmel  des  Augsburger-Reichatages,  den 
langen  kostlichen  B r i e f  a n  Pirkheimer  ge- 
achrieben,  in  welchem  er  seinen  Lebenslauf 
schildert.  Die  Aula  ward  im  Herbstmonat,  das 
Sendschreiben  im  Weinmonat  1518  zum  Diiick 
gefordert. 

Von  ersterer  erschienen  folgende  Ausgaben : 

VLRICHI   DE  HVTTEN  EQVITIS  GERMANI 

AVLA.    DIALOGVS. 

AD  LECTOREM. 

Res  est  nova  Ledflr.  res  est  iucuiida 

Insiu   perurbanus   et  facetus :    (lisperenin 

nisi  legtsBe  voles.    Vale. 

Cum    Privil^o    IinperuiJi. 

Am  Schlusse  dieses  Titets ,  welcber  ziertich  ein- 

gefafst,    steht:    /n  officina  excmoria  Sigism. 

Grinvn  Medici  et  Marci  Fuyrsung,    Atmo  vir- 

ginei   partus  M.  D.   XVIll.    die   vero   XFJL 

Septembrix.  4.    Panzer  nennt  diese  die  Originat- 


-,9,N..<ib,Google 


Emleitimg.  fi 

au^abe.  Nan  find'  ich  aber  in  den  handschrift- 
licben  Notizen  zu  seinem  Werke  iiber  Hutten, 
uod  in  dem  Verzeichnifs  der  zu  Landshut  auf- 
bewahrtcn  HutteniscHen  Schriften,  darit  eine 
Edition  vorhanden ,  die  der  von  Panzer  beschrie- 
benen  bi»  auf  einige  Unterschiede  gleicht,  und 
daf»  Panzer  selbst  in  seiner  Nachle&e  (A.  L.  Anz.) 
sie  anders  bczeichnct,  nemlich: 

VLRICHI  DE   nVTTEN 

EQVITIS    GERMA 

Ni.    AVLA.    DI 

ALOGVS.  etc. 

£.»  dtirfte  mitbin  lcicht  der  Fall  neya ,  daf»  diCB 
eine  beaondere,  und  vielleicht  eher  als  die  su* 
"rst  genanate,  die  Originalausgabe  ware. 

V  L  R  I- 

CHI    DE    HVTTEK 

EQVTIS    GERMA- 

NI.    AVLA.    DIA- 

LOGVS. 

AD   LECT  OREM 

Res  est  nova  Lecror ,  res  est  jucunda 

Itifius    perurbanus    et    fncctus ;     (tispcrc- 

■m  uisi  legisse  voles.    Vate. 

CVM   PRIVILEGIO 

IMPERIALL 

Die«e  Kdition  in  4.  enthalt  U  Blatter,  und 
Hnterscheidet  sich  von  der  erstem  am  Ende 
namentlich  dcrch  folgende  fiucbhandler-  Anzeip;c ; 


n,,i-A-<::>yGOOglC 


0  jVUsaiilus  Dialogus. 

AD  LECTOREM,  LIBRARII. 
Ex|)ccti)re  te  jubemiii  lector ,  nb  eodem  Hutteno 
ecliiubratam  vi'  M«9>ia  ly^iuitiav.  id  est  ebrietatis  l*iu^em, 
opuKuIum  ntoclia  omiiibufl  focAum  atque  elegaiu,  <|uocl 
)iro])e(liem  his  eisdem  typ»  excuntm  in  lucem  dabi- 
mufi.    Vale. 

Lipsi«  ex  a:dibus  Valenlini  Schumann 

Anno  domiui  Millvsimo  quin" 

gentesimo.  octavo  decjmo. 

Es  scheint,  daf^  diese  Anzeige  eine  Buch- 
handlerspekulation  war,  um  durch  den  bereits 
beriihmten  Namen  Huttens  die  Leser  zum  An- 
kauf  des  Biichleina  meHr  anzuloken ;  denn  der 
eigentliche  VerfaMcr  de»  „tjicotmon.ebrieUUis^ 
wai'  weder  Hutten ,  noch  Christoph  Hegindorrer, 
von  dessen  poetinchen  Talenten  wir  fVUher  Pro- 
ben  gelesen ,  ohngeaohtet  Panzer  letztem  fUr  den 
Autoi"  jener  Satyre  erkliirt,  «ondern  Eoban 
Ilefs.  Sie  erschien  wttklich  im  J.  1619  in  -4. 
und  ist  auch  der  Frankfurterausgabe  der  f,Epist. 
obsvur.  vii-or."'  beigedruckt 

Die  dritte  Ausgabe  kant  zu  Basel  ati  das 
Tagcslicht : 

VLRICHI  PE  HVTTEN  EquitU  Germani 

AVLA  Dialogus. 

Barilen  «pu<1  Joann.  Frobenium, 

Anno  M,  D,  XVIU.    8. 

Vergl.    Catal.  £ibl.  JPiwU>  IL  p.   /02.    Cateil. 

Bibl.  Biumu.  UI.  p.  ii03. 


o,9,t,.?<ib,Googic  ■ 


£inleitai^,  7 

Eine  viertc  zu  Angsbnrg: 

VLRICHI   DE  HVT- 

TEN     EQVITIS    GER 

MANI.   AVLA 

DIALOGVS. 

Aof  dlescn  zierlich  eingefafsten  Titel  folgt  das 

bekannte   Motto :  Res  est  nova  etc.    Zu  Ende 

aber  die  Schlufsworte ;  Synceriter  citra  pompam. 

Quod  bene   vertat,     Als  Zugabe    enthalt   cfiege 

AuBgabe    das    ,fPrognosticon   ad  Leonem  X" 

welches  ebenfalla  das  Schlufsmotto :  ffuod  bene 

vertat   nXoT,   und   die    obenbeschriebne    Buch- 

handler-Anzeige  hat,  und  auf  dem  22ten  Blatte 

nut  den  AVorten  endigt: 

Denuo  ittjpressa  in  offidna  Sigimnundi  Grimm 

medici  atque  Marei  Fvyrsung  Augustte  Fin» 

deliconan.    Armo  SabUis 

M.  D,  XIX.  septi* 

mo  cat  Apri* 

les. 

Sie  ist  in   4.   gedruckt,    und   befindet  sich  ztt 

Freiburg  im  Breisgau ,   aufserdem  in  der  Ebner- 

schen  und  mehrem  Privat-Bibhotheken. 

A\s  fiinfte  Au^abe,  und  zwar  als  eine' 
Arbeit  lezter  Hand  mag  eine  Baslerausgabe  in 
4.  von  (619  gehen,  welche  Panzer  nicht  gekannt 
zu  baben  «cheint.  Diese  gehort  zu  jenem  Fas- 
tikel  von  Huttens  eigner  Hand  verbesserter  _ 
.'^chrifl.en ,  deren  in  der  Einleitung  zu  der  Steckel- 
Sergersannnlung  und   zum   Phalariamu»  Rrwiih- 


o,9,t,.?<ib,Google 


B  Misaulus  Dialoguc. 

nung  geschah.  Sie  ist  uberdies  nut  Tielen  Rand- 
glo&sen  versehen ,  die  ich  aber  auch  hier  wegliefs, 
da  sie  meistens  nur  Inhaltsiuizeigen  der  verachie- 
denen  Abschnitte  oder  Gegenstande  des  Dialogs 
sind.  Der  erste  Buchstabe  des  zierlich  einge- 
fafsten  Titels  ist  in  die  Einfassung  eingedruckt; 
dieser  aber  folgender : 

LRICHI 

PE    H  VTTEN,    EQ  VI 

TIS   GERMAHl 

AVLA 

DIALOGVS. 

PHALA 

RISMVS 

HVTTENICVS. 

FBBRIS   DIALO.  HVTTEN. 

AD   LECTOREM 

Hes  e»t  nova  Lector  etc.  yrie  oben. 

Nun  kommen  die  Worte :   Suh  Sciito  BasUi^nsi 

venale  comperies.    Das  Ganze  betragt  5y  Seiten, 

mit  romischen  Zahlen.     Dem  Dialog  geht   ein 

Zueignungsschreiben  des .  Frobenius  an  Thomas 

I     Morus  voran,    welclHa  wir   auch  hier  werden 

'     abdrucken  lassen. 

Als  sechste   Ausgabe,    ^elleicht    blos  als 

Nachdruck  der  Augsburger  von  1518  kann  mian 

die  betrachten ,  welche:  ArgenioratiapndTheO' 

"  baldwn  Montanum  i559  mit  obbeschriebenem 

Titel  und  Motto  erschien. 

Die  jiula  ist  aufserdem  beigedruckt :   Petri 
Herdes.  Enchirid.  de  auUca  vita.  (Vergl.  Burktu 


o,9,t,.?<ib,Google 


Einleitung.  9 

QmunerU.  ///.  p.  iOO  et  seq.  ferner  der  Schrift : 
In  nomme  Jesu!  Ahasveri  FrU^clui  Aulicus 
Peccatis,  seu  Tractatus  de  peccatis  auUconun, 
wo  es  am  Ende  heifst:  „AccessU  (flrici  de  Hut= 
ten  Eq.  Germ.  Dialogus  de  Aula  ante  ceiitwn 
quintjuagiiUa  annos  (dies  ware  aUo  im  J.  1522  ?> 
edUus,  Ostefodce,  sumptibus  Sertholdi  Ftamann. 
Bibliopolis  Sudolstadiensis.  /Jier.  ChrisU  Flei' 
scheri  Anno  M.  D.  CLXXXF/I,  (  Vergl.  daruber 
den  Allg^l^t.  Anzeig.  1 7ytj  Nro.  123.  S.  1222.)  Eine 
teatsche  vbersetzung  8oli  zu  Straeburg  herau^ 
gekonunen  htyn ;  ich  konnte  dieselbe  nirgends 
erhalten. 

Hatte .  schon  ehemals  Aeneas  S^^lvins  geist- 
Tolle  Schilderung  der  Hdfe  *>  die  dffentliche  Auf- 
meritsamkeit  und  die  lebhafteitte  Tbeilnahme 
durch  den  merkwiirdigen  Umstand  erregt,  dafs 
ein  Hofmann  selbst  die  Erbarmlichkeiten  elnea 
grofsen  Theiles  seiner  Standesgenossen  vor  aller 
We!t  ausschwazte,  so  fehlte  es  auch  im  I6ten 
Jahrhnndert  nicht  an  Leuten ,  welche  um  gute 
Bezahlung  Huttens  so  woht  als  Aeneas  Sjlvius 
Ansiditeu  bestritten.  Ein  solcher  war  Wilhelm 
Menapius  von  Griivenburg ,  welcher  etne 
eigen^  Beleu^htung  beider  Dialogen  **)  hcrau»- 


*J  AtK.  SglotS  tle.  Optra  BaiUttt.  Obn«  JthxzM.  '  Dt  mhtria. 
CurialUn  I.  I.  fel.  T3(l. 
•*J  Amla,  DLUogm  Guil.  Iniulanl  Menapll ,  Grtfiiirfrails.  Qit9 
UMlo  partlm  rtiitllaalur ,  rl  dirlvaalur ,  parllm  allinuaiilur 
trimbialtomt  la  Aulam  Aintir  Si/IiiU,  *l  Buldtrict  HmleHI. 
OaUa.  iS39.  4-     (Birick.  miltn.  Sy.) 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


iO  Misaulus  Dialogus. 

gab ,  und  vollkommne  Widerlegung  auf  dem 
Titel  gleich  .versprach,  ohngeachlet  dicB  nicht 
der  Fall  war.  *) 

Ob  gleich  nun  aber  Hutten  von  diesera  wie 
von  andern  Gelehrten  iiber  seine  Satyre  war 
Initgenommen  worden ,  fand  er  dennoch  wiederum 
solche,  welche  sie  gegen  die  VerungUmpfer 
schiitzten.  Obengenannte-  Sammlung ,  betitett ; 
„^ulicavita,  et  opposUa  huic  vita  prt^ 
vata,  a  dwersis ,  tum  veteribus,  tt^  recem 
tioribiis  j4uctoribus  luculenter  descripta,  atqne 
in  Eiichiridion  coUecta"  (_Francof.  1577  et  1578) 
8.  welch  letzterer  Edition  noch ;  AnL  a  Gue^ 
vara  de  viltB  aulicte  molestiis,  privat^que 
commodis  Comment.  folgte,  mag  als  die  erate 
dieaer  Art  Gegenschriften  betrachtet  werden. 
tJber  den  nahern  Inhalt  derselben,  ihre  Zueig- 
nung,  die  Schildeningen  des  K.  Celtes,  Eob. 
H  e  fs  u.  8.  w.  vora  Hof.  s.  Burkh.  III.  S. 
96  -  (03,    ■ 

*)  Et  atgt  In  dem  ilt  Vorrrde  dlfnendcn  Brirfe  Kibtt: 

aHutltant,  3l  mlaon  tptrtldt  Impttti  Dthmaillafiit ,  fii«n 
eUia  tafiti  uiithUur ,  mUlsalnngtii  Hnipon  IngritlaBi  tzltlima, 

ilmut  r  ( fuld  enim  noa  doiaai  Itmpuif)  tl  jtdatum  animma 
homlnlt ,  a  ntscto  gua ,  recint  cencrpla  Bffentiiint  adiieriuj 
cirlei  Girmaata  Prlnclptt :  alii  forle  palailmus ,  quiid  tgo 
Ilbeatlui  ttquor ,    nen  pualenil  dolnrls  iul ,    sei  ezercendi  tiiil 

fti  se  haieat ,  Huiital  linfuaia  el  tnftnlum  amanias .  nlklt 
■aJto  ia  Ipsum  dlclurl  atperlus j  ui  nec  Sacralei  el  Adlatatitut 
apui  Platnnem  agaiit  laiileem  familluriui. 

BtirUi.    C.   ni   ^97  —  99    hat   dn   BmchitUck   ran   diuem 
DlaiOE  ili  Belr(,  dift  nienapiiH  WnH  F>*haltpii,  abdnicken  liMen. 


n,<i-.^^<ib,Google 


Einleitung.  1 1 

Wr  fiihren  zum  Scblufs  noch  ein  Urtheil 
iiber  die  ^ula  vom  Rittcr  Andieas  Voit  von 
Rheineck  an :  „Julam  li^fXem,  ui  niihi  ejus 
cognoscendte  copia  daia  est ,  magiia  aiiimi  vo' 
hiptate  perlegi;  etenim  et  argwneiUi  novUate^ 
et  facimdia  sermonis,.  et  operis  artificiosa 
ammiut,  perquom  festivus  mihi  visus  est  ille 
Diaiogus,  quiquc  egregiam  ingenii  Hidtenian^ 
vim,  et  disserendi  facultatem  excellentem  haud 
obscure  redohat:  digimmque  arbitror,  qui  inter 
erudilos  lusus  cum  prunis  haberi,  et  ab  interitu 
vindicari  debeat  etc. 

Eine  Kritik  und  Erklarm:^  dieftex  Dialogs, 
oebst  biograptiischen  Notizen  ron  Uutten.  findet 
nun  auch  in:  „Caroli  jlrndii  Bibl.  Aulit»- 
PoUtica.  p.  36.  et  seq. 


r,,Googlc 


Jo.   Frobenius  ThomaeMoro, 
Regio    apud    Angloi   Coii<iliario,    S.  D. 


Ijiiciaiiiu,  salsisfiirauB  scriptor,  et  inimitabilis  facclinrum 
ai-tifex,  in  diaiogo ,  qiimi  inscripsit :  «wafi  tuv  tm  lusi* 
furartnif"  vitam  istain  aidicam  (ut  nosti)  sic  verbis  de- 
pingit ,  iit  niillua  ApeUes  ,  nulliis  Parrhasiiis  pcnicillo 
potuerit  exprcssius ,  tpiem  Erasmi  nostri  bencRcio, 
Latini  majore  propemoduni  gratia  reddittim  leguiit, 
quBm  ille  grxce  ecripsit,  umle  et  nos  eam  picturam 
mutuati  sumus,  qua  frontispiciutii  libronim,  qni  Xypu 
nostris  excuduntur,  non  nunquam  ornamu^.  Sylviua 
item  Senensis,  patruni  mcmoria,  de  miseriis  aulicorura 
libellum  edidit  sane  frigidum ,  ut  qui  natura  quam  arle 
vcl  litcris  ad  dicendum  csset  instructior.  Sed  ut  bunc 
equis  (quod  ajunl)  albis  praicurrit,  ita  ad  illum  proxime 
accedit  U.  Huttenus  nobiti  Huttenorum  Famitia  progna- 
tus,  qui  intcr  Franconicos  equites  cum  prtmis  dari 
suiit,  si  specles  fetatem  adolcsceiv  plane,  si  doctrinam, 
el  pnulontiam ,  vel  senibus  eruditissimis  co^dalissimis- 
que  conniimerandus.  Imo  per  Pythagoricam  illam 
•raXvYY*'""'''  renatum  in  hoc  Lucianum  dices ,  ubi  illiua 
Aulam ,  lepidissiiiuim  dialogum  legeris.  Quem  ideo 
tiunc  ad  te  misimus ,  ut  qiioniam  uuper  Musis  auam 
vicem  inconsolahitcr  dolentibiis,  in  aulam  inviclissirai 
regis  tiii  perlractus  es,  habcas,  in  quo  tuam.  Gortem  ceu 
iii  tabella  itmonam  ^itti  conlruipteris ,  aut  alionim  quo- 
rundam  potius.  Mam  tc  fclicem  plane  puto,  cui  iu 
minislris  et  qitidem  hoiioratissimis  csse  cCmtigerit  regis 


■,..<,  r,,Googlc 


Frobenius  Th.  Moro.  13 

■t  omaimii  florentiMiiiu ,  ita  modestiuitia ,  optimiqiie. 
Tuam  Utopiam  dcnuo  typjg  noBtria  excudimui ,  nt 
tciai,  non  a  Britatii*  moclo,  sed  ab  orbe  toto  Moricum 
pn^ri  ingenium.  Commenda  me  magnis  illit  literamm 
Hnoibui ,  Jo.  Coleto ,  Cinacro ,  Grocino ,  Latoinero, 
lunstaHo  ,  Paceo  ,  Croco ,  et  Sixtino.  Bene  vde  tw 
tbriisime.    Bvil««*    l^-  Novemb.  M.  D.  XVUI. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ulricfai   ab  Hutten   Eq. 
Ad  Hearichum  Str  omei-unij   med. 

in    Misnulu  m    s  u  u  m 
P  r  «  f  a  t  i  o.  ") 


INe  tu  rem  tnihi  periculosam  suasLsti,  Stromcr!  <1e  >-iia 
auKcil  ul  scriberem,   hoc  polissimtiin  tcinpore,   quo  tot 
agentibus  hic  principibus,  tanta  est  aulicorum  frequen- 
tia.    Qutsi  uUo  modo  tutum  sit,  has  spinog  contrectare, 
aut  conEullum  eos  irritare,  quibus  etiam  si  blandus  sts, 
ntin  admodum  placeas.     Et  dic  mitii ,   amicissime  homi- 
num,  quid  te  juvit  in  faoc  discrimen  abduccre  nmicum? 
nec  in  mentem  Tenit ,  cui  me  furori  ohjicias ,    coutra    i 
quam  rabiem  excitea,'prRscrtiin  aulicum  ct  ipsum  nupcr 
factum,  ut  in  auU  jubeas  me  aulam  offendere,  et  quod 
dici  lolet,  tt  <pgta-»  Kvtt  N^x<f9iu'^)?    Quid  restat  aUml 
igitur,    nisi  ut  me   ob  has  ***)  nugas,  non  in  nostra 
cjuidem  aula,   in  qua  tula   ac  tranquilia   sunt    omnia,  , 
venim  ubiubi  negolium  incesserit ,   ul  apiid  hos  remm  , 
dominos  agendum  sit,   ex  stipBtoribuB  unus  cubito  pro- 
trudat,  aut  infiictS  calce  precipitem  ejicial,  deiikle  Bdu-  ^ 
cia   plenus,     facti  ralionem   redilal,     el  """'^    CBUsam  ^ 
tueatur,  cpiam  mihi  impugnare  non  usque  quaque  op-  ^ 


*J  UlrUU  ai  Katten  E^.  ai  Hinrlci.  itrDmtr.  mtdlcam   la  MUok-'^ 
lum  tuun  Fraf.  fiUlier:    U.    dc  Halt«n    8q.  td  Henr.  Stminer.     At.^ 
vcibscbun   MedicuB    i«   AbUdi    vakm   tim£.       **)  ir  (PftaMi  «vn 
tmK*^"    Mh«n     fv  ffOTi  HtMi  na\taa       ***)    kai,    iilu.  ^ 


D,g,t,.?<ib,Google 


Misaulus  Dialogue.  PTsefatio.  15 

poTtnnuni  fit,  deinnm  «d  paliriodiMn  quoque  adig«t, 
qaam  nin  roox  promicero,  dentes  amisero?,  Nisi  tu 
contra  auHcmm  veraiiam  babei  medicamentum ,  aof  jam 
pararii  bellebonim,  quo  furentes  illoi  inebri(>s.  Quod 
(i  est,  qiueso,  in  lempore  consilium  adhibe  *),  ut 
lenienti  malo  occurras.  Sed  vcreor  f  ue  iii  medicini 
Bon  tantus  sii,  ut  faominimi  affectibus  mederi  scUs. 
Et  iam  mihi  caput,  mihi  os,  mihi  malai  tiepidant,  ttc 
atic|aem  videre  videor,  ex  gigantibui  regiis,  pugnum 
tex  Kbrarum  stringere,  queis  jamjam  iii  buccam  mihi 
impiiigat.  Quod  ubi '  fiet ,  tum  vfreor  i  ne  lu  in  sinum 
iiiterea  rideas,  et  pro  ludo  ducat,  mihi  alapas  infligi, 
os  <d)Terberari,  dentea  excuti.  Et  fortasse  mortis  causa 
*i  milu  (iicris,  non  magni  facies,  quod  dericus  non 
ium  '^),  ut  iDo  te  sagittent  Canone  Ecdc«iastici  patres, 
fiquis  suadenle  diabolo.  Verum  heus  tii ,  bominem  esse 
memineris ,  idque  satis  existima ,  quod  tibi  iratupi  Deum 
reddat,  quandoquidem  sic  ille  dicit,  quod  fecerilis  uni' 
ex  minimis  meis,  mibi  feceriliE.  Visne  '"'^)  Deum  igjtur 
prodere,  cum  hoc  facias,  si  me  au&Gis  simiis  discerpen- 
dum  tradas  ?  ^°^°)  Qweso ,  rem  intuere ,  et  f)  considera, 
quod  Bon  deceat,  sero  sapientem  te  illud  non  putaban 
rutumm  tf ) ,  pnaexere.  Credis  enim  non  vebementer 
quosdam  succensere  mihi,  ob  hoc  nugamentum,  aut 
can  esse  in  atiU  moderationem ,  ut  qui  sic  commoti 
sunt  "Hi*) ,  contineant  s/eie  ?  Praterea  memento  aliquos 
csse,  quibus  jam  ante  aversa  fuit  ji  studiis  mens;  hi 
«xilient,  ac  amui,  ac  equos  poscent,  hfs  fere  v^jdis. 
,hoc  iUp  feret  impune  scriba?"  Hosti  enitn  quanluia 
Sleratis  detractum  putent,  quoties  |-I  |  [)  scribas  vocant, 
nobis  contumeliam  miniini.  agnoscentibus.    Qui  nt  stultut 


••)  jnn,  imi.  **')  VUite,  iW.  '" 
c.  ttJ  n»c^  flituriiia  itt  lli  «iiier  ind 
t)  mnt,  tint.     ttH-J  <i(»f/«  ,  qnando. 


D,g,t,.?<ib,Google 


16  Misaulus  bialogus. 


rit  metiu,  vulgatuffl  hoc  timieti  e*t,  occaBione  taniam- 
Inodo  opw  improbitati.  Sed  jocatum  satis  est,  per 
miraSf  Stromerl  difficultates  ut  libi  obsequerer,  eundum 
fuit,  Primimi  Canicularibus ,  infeslo  Etudiifi  lenipore, 
ingenium  cum  exetceam  j  deinde  in  hoc  GermBtiw  nobili- 
tatis  conventu,  in  quo  ita  turbis  referta  sunt  omnia,  ut 
nemo  satis  meminJsae,  tfuid  cmim  fuil,  queat;  in  quo 
nuUaquies,  nulluiiiiilentinin,nirila tranqiiiQitaSj  ingentes 
tolfi  urbe  motus,  vociferaliones ,  tumultus,  eqtiitationes, 
Ctrepilus ,  clangores,  equorum  hinnitus,  plaustrorum 
stridorei ,  bombardanfll  lonitrua ,  tubn ,  concentus, 
■altaliones  ac  plausus.  Quk  mc  cum  circumsteterint  *), 
et  paucis  diebus  absolvi  negotium' postiilaverit  **"),  ac 
llibil  intertm  cessare  obeundis  in  aulii  oSciis  licuerit  ^*'}, 
aliquid  arbitraris  in  hoc  Dialogb  futurum,  quod  his 
placeat,  quibus  ut  placeamus,  studere  debemus?  Gda 
tamen,  mqnUt  uttehic  esiehomines  cognoscant.  Grras, 
twne  Stromer!  Neque  enim  tanti  est,  in  hominum  oculif, 
acauribus  versari  "*"'),' ut  ob  id  inconsideratitu  aliquid, 
et  cui  non  priue  Kmam  admoverim,  in  hicem  edere 
velim  '"'*«).  Placuit,  ais,  Ptutingtro,  homini  tr'ut 
gravissimo,  ita  recte  i-t)  docto,  el  narii  eraunctw,  et 
Jacobo  Spitgel  regio  Secretario ,  mire  literac  amanti  'i~H')> 
placuitque  Stabio  'H~H'),  festivi  admodtim  iogenii  et 
itainime  furatse  eruditionii  viro.  Ul  dicam,  quod  aentio, 
commosti  me  his  autoribus  ;  quamquam  verendum,  ne 
per  amicitiae  studium  ex  favore  potitu  landent  lu,  quani 
ex  jtidicio  probenl.  Vertnn  lamen  peiricicti  tu;  atque 
ecce  tibi  jiulam  in  aula;  sed  in  ea  atda,  in  qna  ista 
facere  licet ,   et  qun,   nisi  talii  esset,  no>  non  caperet. 

' )  clrcmmiltttrlnl ,  circnmilenL  "'J  peilalasirfl ,  poitnlcL  "*J  lU 
cuirll ,  lieelL  ••*'')  tiatA  oenart  —  «te  «nigelaiieii.  *••••)  tdtrt, 
velim,  edaiu.  t)  hamlnl,  vifo.  ttJ  recle,  cgrrgie*  ttt)  "Ire 
Itttras  oBtanll:  lare  lianiial  dDctrln»,  etjudicil  linfnlnli.  tttOW^ 
tntittit  Slatla .  ic  f  lacut  Stabia. 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


Praef:Uio.  17 

SVc  nuia  judico ,  Stromer,  siiDpliciores  este  nos ,  quam 
huticorum  consuctudJni  aptiiin  siu  Itaqiic  gratitlandtim 
intenk  nobis  invicem,  quos  ibi  «xercet  fortuna,  ubi 
noo  magnopere  noslri  nos  status  piget,  sub  itlo  scilicet, 
otBnium,  quos  htec  natio  habet  Priiicipeg,  beiiignissimo, 
humaoissimoque  Alierto  '•"),  Archiepiscopo ,  qiii,  cunt 
maxiino  Tirlutiiro  omnium  tcneatiir  studio ,  ct  sin^Iaris 
probitati  anuciis  sit,  imprimis  tamcn  boiianim  Lterorum 
btudia,'  eorumque  assertorcs,  reverenter  suscipit,  et 
foTct  liberaliler  *'*'}.  Qnis  enim  ntinc  tecte  per  Germa* 
niam  eruditus  est,  quem  iUe  non  agnoGcal?  aut  a  quo 
t.-ili  unquam  salutatiis  est,  quem  non  largo  munificentiBe 
sao  imbrc  consperserit  ?  Alqiie  ut  sollicitus  nuper  fuit, 
ne  qaid  se  indignum  pateretiir  bonus  Capnh/i?  Ut 
<Mipide  literis  ad  se  vocavit  Brasmum,  ciijus  etiam 
nonuni  ^olet  bonorificam  semper  pra^ralioneia  adjunj^ere? 
£tiam  a  ""^)  nobis  crebro  percontatur,  ex  docte  doctis, 
quid  quisqne  faciat,  quid  paliatur.  Qtiie  cum  ita  sint, 
et  omnino  liberior  sil  nobisaula,  qitnm  in  qua  libere 
«liquid  jocari,  periculum  sit,  ecce  tibi  Dialogum,  qiiem 
jubeo  specnli  vice  propositum  e^ise  aulicij  illis,  in  quo 
ce  intneaotor.  Quanquam  invidiam  deprecor;  lusum  est 
«nim,  joco  scripttnn  est,  ri«  quis  temere  in  nugis  mo- 
veatur.  Tum  veinam  meretur  Misaulus ,  («dio  anlicM 
coosaetndinis  impalientius  forte ,  quam  pro  terapore 
invectus.  Id  qiiod  pro  me  illis  inculca,  et  jam  coUo- 
quentem  cuiu  Misaulo ,  Castum  audi  I 

■)  na<A  ABerto  tit  Cariliall  dirfchjeitrieJifii.     **J  tt  fevti  lUtra, 
llUr:  M  lHerilitet  foT«L    *"J  Silam  a;  Bt  «, 


n,,i-r^<ir.yG00glc 


Vlrichi   Hutteni   Equitis    Gerraani 

M  i   8   a  .u   l  u   e.  *) 

Dialogus. 


laterlocutores  ;    Caslus  ,   et  Misaulus. 

Castus. 

Quun  non   est  hoc   fakum ,    Micaule ,    iiuod    ajunt : 

„veslis  virum  facit";  nam  tu  mihi  sic  vestitus ,  sicque**) 

cultut,   valde  places. 

MisauluE. 
At  mihi  contra  non  placeo ,  ac  ad  illos  olim  pannos 
rei{ucio. 

CastuE. 
.    Quid  ais9  Ab  his  mundiciis  ad  iUas  sordes? 
Misaulus. 
A  scrvitute  ad  liberlatem,   Caste!    Quem   quidem 
paonii  obsitum  esse  vilissimis  oportuit,  liber  ut  easem. 
Castus. 
Non  es  tu  liber  igitur  ?  . 

Misaulug. 
Quia  enim  servio.  Alque,  ut  inteltigas  rem  plane, 
«t  est,  hoc  sericum  ultro  accersitam  moUitiem,  et  vitam 
viris  indignam  arguit.  Hkc,  qna  collum  obvinctiim  gero 
aurea  catena,  mire  indicium  est  captivitatis.  Tum  ubi 
me  consultorem  salutan  animadvertis ,  servitutis  sym- 
bolum  accipe. 


*)  DlrlM  Mullenl  BquU.  SVm.  Miltulai :    V.  U  HattCB  Iq.  Ceiin. 
Atll.     ")  ittqKt:   ija. 


■,..<,  r,,GoogIe 


Misauius  Dialogua.  19 

Caftu,!. 
Qno  nie  ducis?    qu»  abnirda  refers?   Servi  lunt, 
eaptivi  sanX ,  cjui  in  pnnciputn  aulij  verEantur? 
Mieaulus. 
Et  migerum  in   modum.     Dcinde   exults   quoque ; 
iiam  quod  vides  molliter  vestiri  nos ,    quid  aliud  sibi 
Tuh,    quam  a  veria  \\lx  officiis  longe  exulare?    Atque 
ita  me  Dii  ament,  ut  meam  conditionem,  quoties  repeto, 
iie<pie  liber  esse  mihi ,  neque  vir ,  sed  ex  pessimo  capti- 
vorum  genere    videor  1    Atque    utiniun   maluisEcm    cum 
Diogciie  olera  lavare,  quam  regias  cum  Aristippo  lectari 
epulas.  "J 

Castus. 
Ihlde  pneter  opinimteiB  ista  narras.    Proinde  si  tibt 
vid^V-t  'em  clarius  expone,  ut  edoceas  eran  vitam,  in 
i]ua  te  ego  fortunatum  existimabam,  atque  i^tur  imitari 
decreveram  ''") ,   tantopere  calamitoiam  esse.  > 

Misdulus. 
Facile  est,  faoc  intelligere,  Caste!  Vides  enim,  ut 
breve  vix  lempus  colloqui  nunc  tecum  liceat,  amico  veterff 
et  a&quot  jam  post  annos  revifo.  Huc  ^**")  illa  cogit 
temere  ab  te  feKx  putata  conditio;  nam  ad  septimam 
slatim  horam  stawlum  ai}  principis  conclave.  Quem  tic 
operiri ,   ceremonia  esL. 

Castuf. 
Et  (piamdiu  ctaadum? 

Mia«nlus. 
AKqnot  «dpe  boras. 

Castws. 
Quem  in  nsum? 

*)  ttttmri  traltt :    ^ii  KEtuL     **)   «rM  tgUmr  ImlltH  ittnw 


D,g,t,.?<ib,Google 


20  Mi<<aulus  Dialogus. 

Misaulus. 

Officii  caiua,  aiquid  jubere  vdit  iOe  forle"),  aiit  ne 
quo  incomitatior  exeat;   adeo  mea  oronia  extra  me  simt 
Ipse  ab  alterius  mitu  '"*)  ac  impraio  totus  pendeo. 
Castus, 

Quid?  illud  pulchrum  non  est,  sic  vestii-i?    Sununo 
•um  lioraine  consuetuttinem  habere?   His  immunttatibus 
frui  ?  luec  contrtctare?   huc  ingredi? 
Misaulug. 

Quid?  Hlud  deformfe  non  est,  ad  subituni  tintinnabuli 
pulsum,  quasi  fulmtite  terrilum  sic  exilire?  Abjectis 
omnibug,ad  summi  ilHus  fores  conBistere  ?  ibiqiie  non 
lantum  quid  ille  jubeat,  scd  et  quid  nulu  significet,  aut 
digito  crepet,  reUgiose,  et  ad  anxietatem  iisque  obser- 
vare?  Nulltim  habere  sibi  lempus,  nuUura  locian  pro- 
prium  ?  oinnia  precario  ?  aliena  vivere  quadra  ?  ad 
omnem  principis  occursum  pallere ,  erubescere ,  fugitare. 
Hon  nunquam  timere ,  ac  obstupescere,  tummulta  simu- 
lare,  ac  dissimulare?  Tolies  geiiua  inflectere,  tantisper 
nudo  esse  vertice?  omnia  serviliter,"  omnia  suppliciter 
agere,  nunqiiam  tui  juris  esse?  magnis  dtu  laboribus,  ' 
multis  vigiliis,  favorem  hominis  captare?  observare  ne- 
qiiid  dicas,  qiiod  ille  probaturus  non  sil,  nedum  nequid 
facias?  perpetua  cum  paribus  invidia  conflictari;  laudem 
pariter  a6  vituperationem  iadigno  loco  ponere ;  nihil 
dicere  quod  seatias ,  sed  quod  conveniat ;  plurima 
debere  ,  plurima  accepta  referre ,  assenlari,  adulari, 
ipsum  te  negligere ,  omnia  alterius  curie  mancipala 
faabere,  indigna  multa  facere,  multa  pati,  stcpe  contra 
naturam  conformare  te  aliis  ? 

Castus. 

Mare  malonun  commemoras. 

*}  tl  fnjd  jubtrt  vtUt  illtfortt-'    dum  llifuU  UJc  Jalwt. 


o,9,t,.?<ib,Googlc 


Misaulua  Dialogus.  21 

Misaulus. 
Recte  «(  nan.  Et  si  libet,  adde  Tjrriuin  mare, 
qiiod  impetu  rapit,  vi  detinet,  fluctibus  jactat,  infidum, 
surdmn ,  et  instamle ,  repenle  tnrbatum  ;  snbito  conci- 
tatum,  inconstans,  inquietiim,  mmquaKi  non  procelKi 
obnoxium  sempcr  "Vr  ventis  oppositum ,  tempcstate 
furens,  motu  KStiians,  pleniim  periculis,  plmum  exitio, 
impellens,  ao  inunclans  omni  monstrorum  ^nere,  omnibui 
reTerium  portf^ntis  ;  ad  quod  pemavigandum ,  cum  me 
dulces  quwdan  Syrenes  iDexissent,  paulo  post  sentire 
ecepi,  cujusmodi  malis  fortuna  urvolvisser  quantam 
mihi  ad  miserias ;  meus  error  fcnestram  apetliisset;  «e 
htftens   cum  Homerico  sapiente  dico :    Sm  n»  a   iKl/tmr 

Casttis. 
Minun,  li  tam  Fugienda  res  est  aula,  cum  te  Philo- 
lofinm  reddiderit,  ita,  nt  gratiam  habere  debeaa  «  ^) 
rits,  qusa  te  sic  excoluit. 

Misaulus. 
Ketcii ,  qnauti  hoc  constiterit  philosopbari. 

Castus. 
Qnasi  vero  quisquam  citra  negotium*^  nulosoirfiiam 
didicerit,  ant  dura  non  sint,  qun  ego  facio,  Tigilare, 
esurire,  sitire,  algere,  estuare,  pere^rinari,  terra  ac 
mari  studiomm-  gratia  multa  pati ,  fraudari  <**">)  vohipta- 
libu* ,  accersere  dura  omrJa ,  et  injucunda ,  pulices  pati, 
a  cimicibus  commorderi. 

Misaulna. 
Sunt  ista  qnidem,   ut  narras,   acerba,   sed  qun  tu 
eatenus  vis,  minimeqiie  coactus  fers.    Tum  eadem  omnia 
adfert  aiHa,   et  qusedam  adbuc  sclcentiei  bis  t)  dnriora. 


•)  temper    belr«ngL       ")    tt:     tiufc. 
*'**)  fraudarC:    frMd»re   «.      f)  athuc 


o,9,t,.?<ib,Google 


22  Muaulus  Diaiogus. 

Nifii  tu  modica  iita  tanti  facij,  nt  lu  duplidi  monu  nr 
■OujEfMMi  Herculein  invoces. 

Caatus. 

Igitur  omnei  *)  ab  aula  trahis,  et.  desertRi  princq»um 
domus  leddis,  vel  miieroi  omnes  putac,  qui  illis  con* 
vivunt?  -  * 

Misaulue. 

Nihil  istorum ,  Casts !  venim  sanitatem  il)ia  precor 
niundi  dominis,  ut  eit  instituendiB  aulra  conrilium.  Dcinde 
sic  ajo,  volde  prudentem  esse  oportere,  magis  edam 
quam  iUup  Homericum  Ulywem ,  qui  caute  hanc  -  con- 
suetudin«^i  tractet. 

Castus. 

Ct  intelligo ,  aut  plane  decipiunt  regei ,  ac  ptincipes> 
aut  nulli  boni  sunt  aulici. 

Misaulus. 

Neque  hoc,  ne^e  illud.  Nam  et  Ba{Hunt  aUqui 
principes ,  rart  illi  quidem ,  sed  tamen  aliqui ,  et  ex. 
aulicis  quidam  Ulyssem  imitantur,.  qui  in  turbulento  hoc 
mari  navigantei,  cera  obturatts  auribus  insidiosa  Syre- 
aum  cantionii  capaces  non  simt,  et  consilium  habent 
prtetemavigandB  Scylts ,  vitandaHiue  ^**)  Charybdis ,  et 
in  Syrtes  non  impingunt.  Tum ,  quantum  in  se  est, 
clauGos  in  ulre  ventoa  contineut,  quo  minu«  sit  pertur- 
bationia  locus. 

Castus. 

El  non  recte  fit  hoc,  quod  isti  suadent,  ut  nos 
tenq>ori  conforraemus,  et  scenn,  ut  fertur  ***),  ser- 
viamus. 

Misaulus. 

Cum  decoro  rect»,  «i  possis.  Quantum  dedecet 
enim  AMmtmS^»  ilfas  !if»  ■Xwmti*  quod  aula  imprimis 

•)     ItllKr    emnti :     OmaM    ifitiB.        '*)     BUaa^fMa  :     viUndf . 
••*)  ferl¥r  :     «juBt. 


■  D,g,t,.?<ib,Google  ■ 


MisaUlua  Oialogus,  23 

ed^l?    Porro  difficile  est  ibi  coutineze  te,  liade  omiuf 
exulat  coDtinentia.    Et  invidiosum  est,   outn  lupis  Ter- 
■antein  ")  fiimul   non   vlulare.     Mihique  videtur ,    paU' 
ouiais  datum  eue  dilatBydem  simul  ac  paUium  ferre. 
Castui. 

At  pneclarum  raihi  videtur,  aultoB  habere  amicos, 
ii  quod  vobia  proclive  e>l. 

Misauluf. 

NeqiM  prodive  ob  perversa  aul»  ■tudi«>  neqtie  ai 
id  •aeequi  possic ,  uno  plus  araico  recte  ulans ,  vel 
Hesiodo  persuadenle,  cnjus  est  hoc '"')  nn  i*  miiMftmr, 
n  taftirav  »aX**vimi.  Certe  enim  *>-'°)  quemadmodum 
Aristotelea  «cntit,  omonn  penitus  amicitiam  excludere, 
necidliBS  coiuuetudin«nadmittere,  fcrinum  esae  etinju- 
cnndum :  itn  ego  puto ,  multos  babere  amicot  faominis  esse 
nulliiu  rei  delectum  habentis ,  nifail  conatanter  facientis. 
Hin  amicoc  Tocas ,  qui  vicies  die  salutant,  ei  dum  te  sibi 
Ticissim  adsentari  volunt,  genua  ****)  inclinant,  nudo 
capite  OGcoTsanl ,  a  tertio  uaque  jugero  dextram  porrigfunt. 
£t  qmdem  sesquiulnaribus  advolutus  tibua  continuo  tfani 
ifliid  aulicum  aspergit ,  magniitca  promissa ,  Tngentes  poili- 
citaliones.  Dicas  plane  diTinitus  oblatinn  libi,  a  (juo  sic 
ametis.  Cum  ille  inlerim  huiuseemodi  incscatura  le  iUe- 
ce^,  tolum  ad  se  tradncit,  tuaaque  animadversa  sim- 
{riicitate,  crebro  isla  inlonat.  „Heus,  age,  tuus  sum! 
^  mea  onuiia  committo  tibi !  Quid  ni  ?  amicorum  omnia 
iiConmunia,  utere  me  ut  voles,  voles  autem  in  mortem 
,usque,  et  confestim  voles  I "  —  Quas  ubi  bullatasmugaE 
oiTeceris,  nihii  prius  tale  expertus,  incunctanter  credis. 
Ac  forte  secretum  aliquod  coitamittis,  quo  ille  acccpto,  et 
certior  factus,  qua  tibi  parte  plurimum  obcEse  possii,  qnod 
apudComicumest,  altera manu panem  ostentat,  alterafcvl 

•)  BtriMUm:   li  mvil.     ")   koe  .■   illad.     *"')   Certt  tnlm  .■    EL 
'"')  ft  -jia;  ECDlbiu. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


2i  Misaulus  Dialogus. 

Iftpiflcm  Verlua  amicus  est,  cogitatione  insidias  strUit. 
.Palam  benevolentiam ,  occulte  pertculiim  intentat.  Qui 
tibi  semel  edoctus  e&t  *),  qiio  te  consilio  subvertere  liceat, 
nunqumn  sinit  emergere.  Omnes  prKcipit  favores  •"),  Et 
siqnid  tibi  boni  destinatum  est,  caliidc  occiipat.  Quod 
si  negleetum  te  qiieraris,  et  officium  requirns,  aut  in 
disceptationem  voces  rem  ipsam ,  tum  se  tibi  apponit 
matiifeste  jam,  atque  eo  lilierius,  quot)  vidcri  viilt  amicus 
nt  •••)  exprobrare  illa  possit  proraissa,  illas  bullas.  Si 
ignoras  enim,  promittere  etinm  est  beiieficium  in  aula. 
Castus. 
At  aliquos  invenirc  licet,  ni  fallor,  bonos, 

Misaulna. 
Al  ea ,  Carte ,  rara  avis  est ,  quant  tu  unquam  «equi 
velles  tanto  periculo. 

Castus. 
Nondum  constitui,  quaqnam  cerlltm  est  anlamexpe- 
Tiri  mibi. 

Misaiilus. 
At  tanto  ^jerelicto  bono,   in  tantum  te  ultr6  pne- 
eipitare  mulu£7 

Castus. 
Imo,  ex  bono  in  boniim  transfeiTe  "***),  non  mimM 
recle,  quam  qui  ex  bono   Citharsedo   boniu  fil  pofita 
Tragicus. 

MisauIUB. 
Bene  tragieui. 
"\  Castus. 

"-  -~At  t)  ne  quid  prater  rationem  proponere  me  arbi- 
treris ,  sic  accipe !  Omnes  qut  in  umbra  pfailoBophatmir, 
nec  aliquando  ad  res  gerendas  accedimns,  qnod  scimus, 
neseimus.     Nflm  ut  in  tranquillo  navim  quilibet  facile 

')  til:  Itierlt    "'i  emmts  prwc^U  faaens :  omnem  pMBripil  ftvoTwn, 
"•)  ■».-  ftil*ie  liH  et.    •"")  tranifern-  tridnccre.    t>  -"-'  Kt. 


■D,g,t,.?<ib,Google 


Mieaulus  Dialogus.  2£ 

^ubernat :  itn  in  i»to  orio  nnaniquainque  rem  atrmae 
laadaniiis ,  vel  vituperamus ,  aut  utrumque  facimus ,  et 
coD^lia  darnus,  ac  de  rebus  maximis  acutissime  interdum 
di^ittamus,  verbis  abuntte  instrucri,  re  penitus  inutile*, 
et  ail  omne  opus ,  nisi  exerceamur  prius ,  inepli.  Jam 
e^  eiiim  quem  in  usum  tolies  caput  scabo  ?  nnguea 
roilo  ?  qui  si  faodie  rerum  athninistrationi  admovear, 
Dmiita  imperite  egero,  in  consiliig  absurda,  et  nifail  ad 
rem  suasero,  iit  jure  exclamaturus  sit  aliquis :  bovw 
cives  leporem  venamur.  — 

Iit  qiiod  ittis  qnoqiie  contingere  videmua,  qiii  multos 
postquam  aiinos  in  libris  versari,  nnilta  ac  varia  bellorum 
genera'legerunt,  aliqua  etiam  Bcripsenint,  opus  aggressi 
taihilo  perititu  rem  militarem  tractant.  Adeir  perite  aliquid 
facere  aliud  est,  quam  diserte  dteere.  At  semper  legere, 
semper  meditari,  aut  scribere  etiam ,  vel  disserere,  ai 
nihil  agas  pneterea,  quR  tandem  vita  est?  Mihi  «ntm 
vivere  non  videtur ,  qui  quod  nostri  ejunt ,  filM  vivit. 
Adde  buo  *) ,  quod  fai ,  qui  in  siudiis  literamm  diutius 
versantar ,  non  taatum  interim  noo  experiuntur  res 
ipias,  verum  etiftm  fiunt  plerumque  obeundis  negotii* 
inepri ,  onde  suis  ut  plurimum  moribus  vivunt ,  ab 
atioram  convicta  abfaorrentes.  Quos  spectffre  licet,  si 
qnando  hominum  &equenti»  admoti  fiierint,  quam  sint 
in  omnibtu  difficiles ,  quamque  morosi ,  ei  communi  jdane 
tensn  carentea.  Audent  tamen  interim  nuUi  non  sita 
exprobrare  viria^  ac  reges  incessunt  ut  stupidos,  et  e 
inedio  toUnnt  miliriam,  omnem  rei  familiaris  curam,  ut 
nipervBcaam  damnant ,  in  diem  vivendum  docentes, 
divitias  nisu,  votnptatem  convitiis  insectantur.  Bident 
fon,  rident  leges,  non  navigare,  non  equitare  per  tUos 
Gcet',  puto  ncMi  oacare  eriam,  et  quse  maxiina  pestis  est, 
conjugi^  quoque  ut  rem  frivolam  detestantur,  et  humani 


■,...:>,Googlc 


26  Misaulus  Dialogus. 

generi»  propai;atioDi  operam  dandam  non  putanf.  Vellrait 
inundum  desietlum  reddere ,  ut  neque  ip«i  essent.  Ita 
vitie  pigel  *).  Quid  enim  ist^  sibi  vohint,  optimura  non 
nuci ,  proximum  cito  natum  aboleri  ?  aut  quid  non 
abiuriluin  hi ,  qui  vocantur  monachi,  aliquando  dedorant? 
Hortantur  ad  solitudinem,  trahunt  sub  tegulas,  dlieium 
oatenduat ,  vitam  caihbem  solam  coelo  dignam  prKdicanf, 
rerum  usum  damnant,  mundum  jugulant,  quidquid  extra 
cucullum  est ,  Satante  addicunt ,  ipsi  (nihil  experti ,  nuUa 
neque  bona ,  neque  mala  exemti.  ^tque  h»c  iltis 
ingerunt  celUe  ac  solitudo,  ut  quicquid  ex  culicis  morsu 
indi^ationis  conceperiiit ,  in  mores,  iii  lempora  evomant, 
in  Principes  >  in  divites ,  et  quodlibet  ''^)  dlTersum  vitae 
l^nus  jacuteBtUT  ***) ,  ac  illa  ab  inferis  lerricula  hominum 
auribus ,  alque  ocuUs.obversari  faciant,  ita  depingentes 
ac  si  viderinL  Quos  qui  audiunl,  aliqui  statim  *'"*) 
mori  deatinant ,  alii  in  cellam  sese  abstrudunt.  Non  nulli 
d^^elictis  conjuge  ac  lijferis  ad  solitudiaem  procurrunt. 
Quosdam  ita  piget  vivere,  ut  patri  ac  matri,  quod  se 
genuerint,  irascantor.  Qu»  cum  video,  et  quam  non 
deceat  hominem  nihil  agere  considero ,  nc  qua  ipsum  me 
circumstant,  intueor,  cum  jam  tempus  sit,  ut  vivere 
tncipiam,  non  deserendi  quidem  sturlia  consilia  capio, 
■ed  emergendi  ex  bis  sordibus  viaia  prospicio.  Atque 
luec  prolixius  attuli,  quo  ne  mihi  persnasum  puUrek 
tantnm  bonum  esse,  tic  otiari.  Tu  co^tum  de  anla 
sermonem  prosequere ! 

Misaulus. 

ISifail  istoE  moror  araice  \   qui  terraium  orbi  molesti 

snnt,    Theologistas ,   ac  difficiles  illos,   et  superciliosos 

disputatores  ipse  non  probo ,   nec  le  in  cellam  relego, 

et  agendura  omaino  aliqnid  puto  :    sed  aulam  nego*  esse 

*J  Ua  oUa  tlget  belccfilfrt,  '*)  tt  quDiUhtt ;  ae  qnoilHbet.  ***J  iacu' 
riMtur;  JacuUntut.    »■•)  ttattm  hintufeietzt. 


-,..<,  .yGooglc 


Misaulua  Dialogus.  27 

idoiwjan ,  qaa  emergere  potuainnini  cogites.  Qiiocl  ti 
obitiiiatiuiine  potiMimum  **)  hoc  Tit»  genus  tibi  pro- 
ponif ,  atcpie  ibi  act»  tel«ti«  &uGtiiiii  quMris,  tum  te  dico 
e  nusa  dbiuii  petere. 

Castns. 

At  raulti  eTehuntar  apud  Pnncipef ,  et  ad  honore* 
cito,   ac  digmtalec  transcendunt. 
Misaulu% 

At  mulli  coiueneacunt  ibi  pauperei,-  nec  luquara 
Iranscendunt,  aut  unquam  speratum  vibe  portum  allin- 
gnnt.  Quidam  etiam  maximas  SEpe  ad  oI>es  ac  poten- 
liam  elati,  quando  ilHs  visum  fuerit,  bonorum  datoribu» 
dominis  ,  dejiciuntur  rursus  ac  spoliantur.  Vide  enim , 
ipnm  acute  h«c  intellexerit  sapiens  Ule ,  qui  tic  exalta- 
tos  calcidis  Aritbmeticis  comparabat.  Nam  ut  iHi  ali- 
qoando  mmorem ,  alitjuando  maiorem  numenim  referunt, 
ita  hos  aliquando  fortunatoi,  aliquando  caiamitosos, 
ninumque  aliquando  iUustres,  aliquando  obscuros,  nt 
r^iibus  Ubitum  lit,  baberi. 

Castus. 

Licet  tpVTfae. 

Misaulns. 

Et  fallt  licet.  Tum  iHud  tSii  memoria  minquam 
eacidat ,  quod  ille  ait  rex  et  rates.  „  Nolite  conRdere 
ia  principibus  1 "  Quod  si  me  audis ,  non  tanto  spem  istam 
pretio  emes,  nC  ad  hunc  scopum  yitn  arcum  iiitendes, 
aut  dulcem  scholat  quictem  commutabis  ciint  his  turbis, 
qn»  me  a^nos  jan  plus  vigtnti  sine  fructu  exercent, 
dnra  teror,  et  ^)  conteror,  dum  sudo  nc  nlgeo,  dum 
i  comimpo,  dtira  patior,  grata  refugio;  dum 
i  ac  Tigiliis  conor,  dum  omitem  aleam 
jacio,  neque  aliquid  '*"'')  tamen  esse  aseequor,  pricter 
onum  hoc,  quod  tibi  tanlis  nulis  parandum  videtur,  ut 

')  fHUilmnm:   vama.      *")  tl:    ic.     *'")  aitonJJ.-    altad. 


■,..<,  r,,Googlc 


28  Misaulus  Dialogus. 

quemadmodum  IMirygec  «ero  sapi«Q«  *)  in  «renain  Kdifi- 
casse  me,  ac  venlos  coluisse  Tideam,  et  itlud  tandein 
iateltigam,  quam  non  bene  vitara  instituerim.  At  le  dulces 
inlerim  m<is^c ,  vitie  **)  securum ,  et  ***)  omui  tuniultu 
liberum ,  vcra  et  honeela  vohtptas  detineat  ****); 
Castua. 
Egentem  scepe  multts. 

^isaulus. 
Contemneolem  etiam  mulla. 
Castus. 
At  nunc  opinor  f)  quarendn  facuhates,    deinde  ad 
rirtutis  studia  redeundum,  si  unquam  liceat. 
Misaulus, 
Becte,  Bsi  liceat."     Mam  ut  parari  queant  bie,  quaa 
pelis  facuUates,  aut  taborem  non  feres  tu,   aut  indigna 
mulla  non  sustinebis.     Deinde  vereor,   ae  booam  tui 
partem  depravet  aula. 

Caslu*. 
De  labose  scio ,   qui  nucleum  ff)  petat,   et  necesae 
fore ,  ut  frangat  nucem.   Jaro  autem  firmior  mibi  videor, 
quam  ut  ullam  poathac  morum  in  pejus  mutationem  'H~i') 
admitlam. 

Misaulus. 
De  nuce  fieri  potest,  ut  nudeum  non  habeat,  cui  lu 
mim  periculo  dentem  impegeras.  Quod  ad  mores  pertiDet, 
nescis  quam  blanda  pestis  aula  sit,  quaatumque  pondus, 
hi  qui  hoc  mare  peiflant  venti,  quam  nuUo  negotio 
dimoveant. 

Castus. 
Dic  aliquid  de  ventis  igitur,  ant  si  prsstat,  de  con- 
victoribus    aulicis   interpellalum   a   me   sermonem   pro- 
sequere  prius,  deinde  tolum  hoc  mare  absolve. 

*)  tupieni  :  M)iiim,  ut.  **)  vtta,-  omnii  plauiiii.  *'*)  tl ;  ii. 
**")  dtlintat:  ilelinel.  +)  optnor  beigefUgt.  t\)  laielcKn  :  e  nuce 
nnckDm.     ttt)  '"  pfJ"!  ittutatteHini :  ImmutiUoncni. 


o,9,t,.?<ib,Google 


MisaoluB  Dialc^iu.  29 

Miiaulaf. 
pwM  Cfninnnnoravi ,   Ca«te!   convictores,   hi  (unt, 
qnicum  V\ysae  illo  tantwn  Tnaris  obeunt  infidi,  ac  frm- 
duWti  comites,   quonim  tUe  sive  suo  ingenio  fraudeni 
rituerit,  sive  Dconnn  benigniCate  insidias  effij^crit,   ad 
aliquam  dereretur  Calypso  pt-imum,   dein  Aiciiioi  hospi- 
lnni,  post  Ithacam  forie  obtiiiebit  *). 
Castns. 
Qui  faos  igitur  arte  pervenire  oporlet? 

Misaulus. 
Providentia ,  quam  illi ,  si  quando  abes«e  abs  te  («n- 
fcrint,  perdendi  coiuilhim  inibunt.  Quare  ftden^luim 
penitus  nnlli,  nt  dicam  enim  qiiod  sentio,  optimam 
etim  indolem  et  recte  in^ti{utam  vitam  in  auli  suspectara 
babcre  oportct,  quod  bt,  guos  dixi  ventos,  omnia  im- 
pdlint,  ac  perfringant,  et  summam  sicpe  tnnocentiam  ad 
pesnmos  mores  iiiTertant.  An  non  aiidtsti  illum,  qui 
»1?:  nDiscedat  ab  auld,  qui  vult  csse  piusl"  —  Veruin 
nt  itnt  aliqui  boni,  periculoia  tameK  ibi  esperientia  est, 
qtita  mnlti  siint  pessimi  suopte  partim  ingenio  partim 
aulfeo  veneno  imbuti,  «mai,  nt  ait  Comicus,  Svn  finnnit 
ivtt  mvrtr  •vxt  ofNM  tiirx.  Proinde  caittum  esae  oportet, 
qid  cnm  ingenuis  conflictari  velit  eiusmodi,  ac  danda 
>*pe  verba,  et  vicissim  adulandum,  moresque  dissimu- 
badi  nu ,  atqne  omni  ab  legato  candore  istiunnodi  "' 
■imulaiidum  ingeniiun. 

Castuf. 
Ul  inteHigo,    primus  est  iste   discedcndi  a   I%ilo- 
(ophia  gradus. 

Misaulng. 
EtliEecest,  quam  dixi,  dif&cultnf.  Quantus  Msem nnnc 
*go  enim ,    si  vel  ^imulare  adulalionem  potuissem.    Qui 
diirainum  sequor  natiurx  rigorem,  el  bonus  *»tK  sludoo^ 

*)  tttlnttlt.-    KHpiMI. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


30  Misaulus  Dialogua. 

omnem  tot  «runuiaruin  fructuni  perdidi  *) ,   in  sublime 
proculabeunlibiuquisqualeserant,  aciiderhos")muttis, 
qui  nec  diu  jam,  nec  multum  adeo  laboraverunt. 
Cactue. 

Omnino  igitur  adulari  aecesse  est  auUco? 
Misaulua. 

Omnino.  Sed  fsciunt  hoc  alii  plus,  alii  minns.  At 
quicqiiis  huic  jugo  coUigaiidam  cervicem  prRbuent<  opus 
est  Alcibiadem  imitetur.  Nam  iit  aliter  Atbenis  vixil  ille, 
Attica  mornm  suavltate ,  aliter  Lacederaone  solutiits 
niraum ,  aliis  apud  Thraces ,  popuium  bellicosum ,  aliis 
apud  Fersas ,  moDem  et  delicatum ,  moribus  usus  est : 
Xla  opus  est  aulico,  otnnem  in  modum  conformare  se 
moribus  eonim  quibuscum  vivit,  ut  ingenio  omnem  in 
partem  mutabili  sit,  in  omnibiis  versutua  ac  callidiu  ; 
in  summa :  ipso  Protheo  variui  magis. 
Castus. 

Tragicum  esl  hoc  malum. 

Misaului. 

At  in  aulicS  comotdia  spectatum,  Caste!  nec  diud 
frequenlius,  mit  timendum  magis,  cum  intestinum*  ait, 
el  ***)  domesticiui.  Nam  qui  aperte  inimici  sunt,  facile 
ab  his  tibi  caveris.  Hoc  malum,  per  apeciem  amicitiK 
clam  irrepit,  blandum  venenum,  fucata  pestis.  Atque 
aliquos  horum  novi  mirum  in  modum  principum  bonitate 
abutentes;  quosdam  vero  ita  effacminate  assentantec,  ut 
non  veibia  tantum  rebus  accommodent,  verumetiam  gestu 
verba  exprimant ;  in  quibus  falsissimus  animi  inden 
frons  est,  Qui  omnem  opportune  affectum  simulant, 
et  uf""")  volunt,  coloremvultusmutant,  udi  ac  molles, 
et  qtumcunque  personam  fingere  veUs ,  idonei ,  quippe  -J') 
omnia  facile  imitantur ,  ac  exprimun^ 

'     *>  ftriUl:    perda.      'O    ^W   koif    in    Ui.      ■■*)    (/ .*     cra. 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Mlsaiilus  Dialogus.  31 

Ca«titB. 
K  hot  Klunt  prmcipef ,  ac  honoribut  elfenint? 

MisauluB. 
Primo  loco,  per  errorem*),  homines  gravibus  alioqui 
caris  implicili ,  et  ad  tristitiam  ob  id  **)  prodives.  Quo> 
ini  grata  semper,  ac  Jwla  nunciantes,  jucunde  afficiunt, 
omnta  eorum  admirantes ,  omnia  laudibug  efierenles, 
eliani  ea  qux  IniquiEEiina  noverint.  Non  est  invenire 
aKud  hoc  hominum  genere  pejus.  Atque  hi  sunt,  qui 
Riis  pessimis  consiliis  optime  armatos  principes  in  mul- 
tonun ,  ac  "*"*)  in  orbis  pemiciem  invertunt ,  ac  perver- 
tunt,  semper  dupplices,  et  bilin^es.  Per  quos  fit,  quo 
mimu  recte  sapiant,  recteve  faciant  illi,  Nam  his  ****) 
autoribos ,  neque  bonis  prxmium ,  neque  pa>na  malis  est. 
Hi  sunt ,  Caste  !  qui  famum  vendunt ;  quibus  ab  tUis 
eraptoribus  dicitur,  commenda  me  principi  l^erte  *****) 
o^ia ,  et  prxfecturos  ab  ilKs  mercari  Ucel ,  et  ut  aliquid 
EMuaut ,  aliquid  dicont  principes ,  redimere.  Quibtu 
«tiam  i")  quos  vohmt  caros  rursumque  infestos  quoa 
T<dniit ,  Teddimt  ff).  Hi  a  quibus  munera  tpioque 
«ecepenmt,  his  aliquando  fucum  faciunt,  et  imprimii 
eausa  sunt,  multwum  principum  felicitas  ut  pereat,  et 
nibvertatur  fff).  —  Hi  sunt ,  Caste !  sorices ,  ac  tine» 
palatii ,  qui  phirima  die  noctuque  arrodunt ,  ac  corro- 
dunt,  quique  ti"[-t)  plnrima  deTorant.  Omnino  enim 
vitom  ac  sanguinem  principum  exigunt  isti ,  ac  lente  con> 
■nmunt.  De  quibus  valde  prudenter  Antisthenes  pbilo- 
Mopkaa  otim  monuit:  „Si  necessitas  urgeat,  prvstars 
in  corvoB ,    quam  in  Assentatores  incidece ,   iflos  enim 


*)  PrUBg  tat9,  pir  trronmt  Xt  priMO  liKO ,  d«««Fti  icjlicct. 
•*)  et  Id  beiccmtt  **')  at  k«H«rOtt  •**•)  Mam  hU:  Q>lbni. 
''^'ycerie;  Pono,  t)  e««.*  U».  tt)  "«■infiK  in/tilai,  qats 
tvbimt,  rtUnntt  nmn  fnoi  voliint,  inreiloi  reddoat  ttt)  "  M- 
frlmli  eamia  —  viMatiir :  Quibn  tatloriliiu  mnltanua  ftlMUa  rtiaf 
tlFim  ptrlt  u  *abT«rtltur.     tftt)  fo'?M  .'  qnM.  ' 


D,g,t,.?<ib,Google 


32  Msautife  Dialogiu. 

mortuof,  hot  viventes  deTorare,"  pui  <:;uiii  nox!i  iibiqii« 
sinl ,  ultles  nusquam ,  maxitnis  tamen  ac  intolerabilibfis 
aluntMr  sumptibus.  Hos  videasin  omnimunclitia,  omnibus 
lautitiis  delitiantes,  splendide  vestilos,  bene  nummatos, 
semper  ebrios,  ac  temuleatos,  vel  citra  vi^um  studiosos 
aleae,  deditos  crapul«e.  Qui  aliler  non  *)  vivunl  in  aula. 
quam  illa  Ulyssis  domi  procorum  coHuvies.  Adeo  non 
parare  aut  augere  rem  nati,  sed  consumere  ac  perdere 
ayovdi  xoi  (pitvvti,  Nequeistorum  quicquid  gratis ,  quando- 
qiiidem  primi  isU  munjfice  donantur,  liberaliter  habentur, 
regie  vesliuntur,  ef^^offiiwa  facile,  prorfecturas  ac  honores 
evehuntur.  Bjt  de  Palponibus  aulicis  dictum  fortasse  plus, 
quam  oporttiit ;  sed  idcirco ,  ut  intelligeres ,  hanc  navi- 
gationem  quid  potissimum  ilifficilem ,  et  ***)  intranquillam 
i«dderet,  xc  iu  aula  amicitiam  ne  prsesumeres. 
Castus. 

Ut  video  maxime  indignis  benevoli  ac  benefici  suni 
principes. 

Misaulus. 

Atque  hoc  est ,  quod  vides  qnosdara  nequc  genere 
daros,  neque  virtute  commendatos  in  «ummum  con- 
scendisse. 

Castus. 

Scribas  maxime. 

Misaulus. 

Imo  quosdam  scribis  nequiores  ****).  Alque  utinam 
scribas  tantum  eveherent  1  Ita  sine  judicio  ac  delectu 
liberales  sunt  priiicipeB. 

Caslus. 

Jamdudum  extra  tuum  sermonem  mCR  peregrinantur 
aurcs,  ac  de  quodam  t)  cogito  Morion».  Sed  tu  tria 
verba,  qu»  neglexi  interim,   repetel 

*)  alUtr  noH--   non  aliler.    ■•)  e/.'   ad.     *•*)  tt!  ic.     "•')  »», 
fuUrtn  tofciior*!.    ■{■)  fitriam;  itl*. 


■,..<,  r,,Googlc 


Misaulus  Dialogiu,  33 

Misaulut. 

Si  de  Moriont  piiui  dixeiu. 
Cailus. 

Aodierar  i>  auri  penuriam  conqueri  *intm  principem, 
•trepeate,   .quiii  tu  gcriba  vii  eue,  inquit,   ut  aurum 
liabeu !"    naiB  Qloi  pr»  otnnibus  pecuniofto*  vidwit. 
Misautus. 
'Ila  e«t.    NaHi  et  primi  ilti,  et  plurima  iii  aulia  prin- 
dpinn  hicrantur  partim,  dum,  quod  officium  eit  sunm*), 
tJieru  ac  signa  Tendunt,  quottdie  atiquid  a  priuripibus 
emganL     Quanquam  quid  de  tcribit  quenmur ,    qui 
quileccanqne  lunt ,  omnino  oUquis  itlorum  ucua  e«t ,  eum 
)lii  muhi   sint    ouuiino  inutilef ,    lantum   fruges   con- 
nmwre  nati ,   quod  soli  scite  sciunt  "*).    Atque  igitui 
diii,  sine  judicio  ac  delectu  liberales  sunt  principes. 
Cestus. 

Dii  perdanl  assentatores  omnes  quo  ne  bnnos  hi  ***) 
tiobis  diutius  principes  perilant.    Sed  lu  jam  (le  ventis 
Bura,  nisi  quid  restat  de  adiilatoribus. 
Misaulus. 

Bujiu  generis  sunl  fratrts  olim,  et  rectiws  Asaro^n 
dicti  "«^ ,  qui  principum  menlcs  tenent  ex  auditu  +) 
confesfiionis.  Circa  fjuod  studium  adco  superstiiiosi  lunt 
iQi,  ut  fwdanl  perpetuo  clausos  sibi  cmlos  ,  nisi  ex 
Dorainid,  aut  Francisci  pbratria  bene' sagiuatus  aliquis, 
Kf-f-^nitidiis,  et  obmus,  aperiat.  Keque  euim  salis  est 
Mcerdote  hic  uti ,  tfx  ordine  sit  oporlet  ttt)-  Qiiasi  nemo 
post  revixerit ,  anlequam  hi  esseiit ,  nescio  quomodo 
ordButi  ordines.  Audiunt  iUi  tamen  interiia  secreiissima 
■lUque,  et  non  produnt,  nisi  raro  fprte,  dum  inter  aiios 

*)  i9ei  oJKctHM  M  rmm  bclgrfilgt.     **)  «ben  aa  gaai  loll  tcU* 
stiniit.      '")  U  »01  atiii  biniujeitlzl.      **")  ollm,    u  rtcttat 
A^o^M   dtcli  kclgcnict,    f)  a^illu!  auditiont.    tf)  "  bwfstaft 
ttt)  **  '""^  '"  •r*'l"-  ni»i  ex  ordlnt  lit, 
UttL  Op.  T.  Il>  ^ 


o,9,t,.?<ib,Googic 


3i  Misaulus  Dialogus. 

palponps  in  nmllHin  nocleni  per^^necantnr.  Sed  nt  nnnqiiam 
prodant,  (amen  «dunt  quid  principi,  qiiatenus  sunilere 
conveniat ,  et  quo»  ")  non  egredi  oporteat  limitcs  "■) 
eum,  qui  obtinem  qiiid  Telit'*').  Atque  igiliir  cautisgime 
adulantiir  hi,  ac  mire  semper  abutuntur  magnatum  vani- 
tate.  ^orum  aliquis  pemiadetvr,  neminem  ascendere 
illam  beatorum  mansionem,  ni«i  qui  prius  in  scapulia 
Francisci  coniiederit,  aul  quem  sublalum  iii  bracffia 
Doroinicus  sursum  pro)eceril,  aut  qui  vaide  liberaliler 
fratrum  vecligalia "**)  auxerit,  roonasterin  locupletaveril, 
vel  novum  aliquem  biiic  colluvioni  nidum  xonstnixeril. 
Qno  fit,  ut  in  dies  magis  «c  magis  crescat  iIlorum,res, 
nemine  reclamante,  dum  hostiatim  colligunt,  quasi  vero 
sit  res  parva  **■**)  stipcm  croendicare ,  aut  non  iii  multa 
aureonim  roillia  hii  reileant  stipes.  Scilicet  peritissimum 
esl  hoc  asitentatorum  genus ,  ac  identidem  peniiciosissi' 
mum.  Kam  ]>er  specicm  religionis  roali  sunt  tales  f). 
Sed  jam  ad  ventos  vocor.  Hi  sunt  in  aula ,  ■  Casle  I 
ravor,  invidia,  ciipiditas,  ambttio,  huius,  consueludo, 
egeslas  et  hujusmodi  ff.) 

Castus. 
Bem  caperp  videor,  sed  aiidiendum  est  f  t'i-) ,  quo- 
modo  heec  a  suo  slatu  mcntcm  dimoveant. 
Misaulus. 
Favor,  Caste!*utinjusta  suadeas,  cum  hoc  demulc- 
Itts  redum  dignoscerc  haud  facile  potestfff),  et  idcirco 
iiiiquam  SKpe  amici  cansam  ii<vasf|ttt)>  <«■*  T""  amas, 
utcunque  cadat  boc,    principi  probes.     Conlra  iiividia, 
ut  bonis   s»|»e  obsis  teqnitatem  impedins,    qtiKi  intetta 
habes;   persequaris.  .Qu»  duo,    cum,   qui  in  aula  ver- 

*)  lact:  qnem,  *')  ItmlUs:  liinilsm.  ***)  ram,  jnl  obtiutri  ^uli 
welll  liiiizug»<etet,  **"•)  ercllgalla:  leJhni.  •*"*)  i,rtii  ilt  re- 
/latira;  re»  parva  lil.  t)  (ii/M  belceseUt,  t+)  *'*''/'""""" '■eilejelyl, 
ii-\')  iri  MdUndiiin  til  ;  q«sni]»aBi  iiidire  lib«t.  +ttt>  *•'«■■  poisi- 
ttt+t)  >■*'"■■  J""»*- 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Misaulus  Dialogut.  35 

untar ,  adriat  omnUnu  incomiptam  non  rinnnt  genuinam 
bonhalem.  Atque  ita  fit,  ul  multa  iiidi^na  contingaut. 
Nam  et  elit^nlur  frivoli  miilti,  ac  excluduntur  fru^ 
boniines ,  ct  injuria  fit  bonig  moribus.  Jam  de  ciqndi- 
tite  non  ilnbitas,  in  quos  erroreg  pnedipitet,  ulqiie  *) 
nihil  sape  facere,  nihil  dicere  aliquia  vereatur,  dum 
qnod  ciipit ,  paret.  Hinc  illa  sunt  in  aulis  perjuria, 
ill«  pcrfidin,  illa  falsa  testimonia ,  lanto  crebriora, 
qnaato  quis  eget  niagis.  An  non  cnpiditas  est,  qiue 
factt ,  nl  miinera  acfnpianl  aliqiii ,  ut  favorem  principis, 
et**)  fumum  vendant?  ut  compilent,  ut  depeculentur, 
nt  Tapiant,  ut  furi^tur?  —  Porro  ambitio  quid  non 
perferre  cogit?  omnia  difpia  acindigna  obtre  faeieni  ***), 
et  diasensionem  excitans  ****)  inter  eos  §iepe  ,  qui  ribi 
1  fu^ant,  et  adulationem  ac  assenlatioDen 
^-duoi,  ut  audisti,  maximas  aui»  pestea. 
Caatus. 

Non  ferendum  vitium  narms.  -  ^ 

Misaulus. 

At  frequentius.  ibi  nullum  est,  adeoque  late  regnat 
in  auKs  principum  ambitio,  ut  biiic  inii  accepta  refereo- 
tnr  omnia.  Mullirt  Tiotentior  Boreas  navim  impellit,. 
quam  illa  bominis  mentem  ooncntit  ibi.  irf)  Qua  imbuti 
qui  sunt  (onmcs  aulem  sunt,  quia  hnc  ab  aulanunqiiam 
rimt)  nondubilanl  adire  pericula,  tfi-)  discrtminibus  sesa 
objicere,  per  tela,  pcr  bostes  ferri,  amioum  Inderei 
necessitatea  perrnmpere,  fidem  fraudare,  in  Deos  atqua 
hoarines  delinquere,  dum  huic  civitati  praeliciantur ,  hoc 
officiani,  bunc  magistrahim  occiipent.  Aliquando  etiaa 
■t  riae  ihictu  inanem  titulum  ferant.  Ita  falsK  gloria 
stndium    aulicorum    omnium    animis   teoaciter  iiibnret. 


•)  mi^ut:  «t  ")  «;  nt.  "*)  faclmti  fatil'  h»c  *""•)  ««d- 
i»u:  vulltL  ^)ftii>vu!  rtnit.  ^f)  1*1  U\fHM  t+t)  "^*™ 
.■  f «rifwta  okin. 


■,..<,  r,,Googlc 


36  Misaulus  Dialogita. 

Agunttmpie  hoc  ^tu  sunum  ac  deorBum ,  el  id  miros 
<d>jiciuDtur  errorec ;  non  nunquam  naufragiiim  iaciunt, 
ac  omnia  p«rdnnt ,  per  *)  largitionent  consumpta  ii^ 
genti  pecunia.  Ilabel  enim  vilium  boc  comites,  la:gi- 
tiooem,  et  reliquaa  coiruptiones ,  (piibus  impellente 
ipso  **)  ambilioni  tota  fiagrat  aula,  ac  omriia  paMim 
aduruntur.  Quid  luxus?  Quam  morum  depravationem 
adfert?  qucul  contagium  trabil,  Tiiium  tanto  aliis  odio- 
iiui,  quanto  plura  perdit,  ac  ditsipat.  Hoc  errore 
contemnuiitur  pecuui»,  uod  quo  a  sapientibns  illia 
pacto,  sed  per  stoliditatem  ac  dementiam;  contra  vanis- 
sima  omnia  adamantur.  Atcpie  inde  pretiosa  vestis, 
inde>purpura,  inde  aurum  et  argentum,  inde  g;emnis, 
ac  margarits  et  reliquK  id  genus  ougie  aulam  invase- 
runt  pua  emnia,  licet  maximi  emaiitur,  magaa  oimi- 
tatis  est  lamen,  eaabjicere,  et  pro  negleclis  habere, 
ac  tanto  quis  animosior  ceiuetur,  quanto  becc  *viHoris 
facit.  Vidcas  ad  contentionem  usque  insumi  pecunias, 
quo  nequid  splendidiue  alteri  insit,  Hec  ad  usum  tH 
emtio,  scd  ad  inanem  ostentationem,  Quo  loco,  haud 
refert  dicere,  unde  suppetant  hioc,  aut  hanc  voraginem 
quid  impleat.  Certe  impletam  oporiA,  sive  di.^^policnlur 
pauperes  *"),  aut  ipsi  etiam  pt-incipes  egeant,  sive 
unicujusque  patrimoniiim  biic  eiogctur.  Ac  pliira  multo 
profunduntur  ibi    inaiiilet,    quam   iu   usum  vejrtuntur 


CastuE. 

Fieri  video,  qu»  dicis.  nam  optime  vestientem  hio 
lanam  quid  aliud  contemnere  docuit ,  ut  peritigrc  sericiun 
emeremus,acpurpuram?  autnon  potuimus  omari,  popu- 
lus  bellicosuB,  et  olim  moliitiei  expers  et  ♦"')  coittemptor, 
le  auro  ?  ct  nos  ^agi  piget,  iios  loricte? 


*)  per ;  In.    ")  Ipie  beiscntft.     '*')  dttfftlltaMr  rfiMrtj  :   ind« 
«iwut  nibdltL    ****)  tx^rt  tt  itttnttUl. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


Miaauliu   Dialogua.  37 

Misaulus. 

Tinn  cj-nnnma ,  crocinn ,  piper ,  et  reliqiut  exoHca 
iU  iiulum  iiivexit 

Castus. 

Sinnil ,   ciredo,  inores  emolKvit,  ac  illud  vere  Ger- 
wovm  robiir  enervatum  reildidit? 
Miaaiilu«. 

Sic  est.  Quanto  decentius  enim  primi  illi  Gemuni 
feranim  pellibus  amicire  corpora  solcbatit,  cum  multa 
intertm  streiiue  facerent,  quam  nos  sic  compli,  sie 
omati,  nuUa  bella  gerimus,  nuUic  principibus ,  Ad(is 
regibus  jugiim  imponimus,  nuUam  [audera  pnriiaus, 
uuilam  ad  posteros  glariam  transmittimiu ;  lusi  quod 
idMriter  pleitis  concursaiites  pnuiilis ,  utrinque  vires 
amuoinuiinus ,  corpora  delassamiis ,  iogetiia  perdiioiUt 
Castus. 

Quae  audio  ,  sed  perge ! 

Misaulus. 

Pneler  bsec  in  miros  snpe  scopulos  impeUit  con- 
netudo.  Quippe  multorum  convictiis  in  aula  cum  sit, 
in  prodivi  esl  monim  eKemplum,  qiiod  omnes  trahunt, 
•ed  ita  trahiint,  ut  aithuc  viderim,  qui  cum  bonis  con- 
sueveraiit ,  meliorcs  paiicos ,  admodiim  mitltofi  per  ina<- 
lorum  convictnm  deleriores  factos.  lloc  iiiducente 
flalu,  ^olesc^itidi  iii  aulani  delati  primum,  percunt, 
nmnis  innoceiitia  pessimum  it,  candor  infuscatjir,  bona 
indolei  cornimpitiir.  Quum  enim,  noslrapte  alio<|uin 
iiatura^),  iii  vetitum  **)  tiitamur,  ac  negala  cupiamus , 
quam  facile  "")  in  aula  invenire  est ,  quo  labem  con- 
(rahamus,  alii  in  gulones  et  potores  ^vicideutes,  alii  iii 
deatores ,  qiiidam  iii  scortatores ,  plurimi  passim  U 
asKciitatores  ac  simias  aulicas  impingentes.    Quoruin  iu 

">  noilra^u  altiiipiia  aalara:    nt   qBidim  lit.      •*)  ttmplr  intcli. 
(U(cich«n.      *'•)  fkon  faelit :   abnud*. 


o,9,t,.?<ib,Google 


38  Misaulua  iMalogus. 

medio  qu«  tula  piobitas?   qute  satis  tibi  inuiiibi  integri- 
tai  videlur? 

Castus< 

Mihi  quidem  vid«tur,  ipsa  Pallaa  hnc  assuetudine 
cpntraclura  malum  ,  talt  conlagio  tam  pestitero  inficientc. 
Ac  misere  decipiuntur,  qui  pueros  in  aiiiam  erudieudos 
mittuiit,  cum  inde  vi,  et  violentia  extrahcndi  potitis 
estent. 

M  i  s  a  u  1  u  9. 

Vt  narras.  Verum  egestas ,  quam  dixi ,  mias  et 
ipsa'  (ibi  partes  '*')  vendicat,  necesgarium  malum ,  et 
quod  **)  opttme  institutam  iudolem  pervertit ,  uec  sibj 
coDstare  sinit,  quod  "*)  omnia  veualia  habet,  et  nihil 
non  pecuniaa  studio  fadt,  ac  patitur.  H«bc  proditorea 
gignit,  ac  rebua  semper  novis  studet.  Vides  enim  ut 
opus  sit  egentibus  illis,  quod  prodigant,  quaodoqiiidem 
et  ipsis  commuue  est  cum  aliis  luxiun  coler^?  ilaque 
luideundc  poscunt,  corradunt,  per  fas  ac  ncfag  quai- 
rentes  *""*),  Certe  euiin,  ul  iJle  ait,  viro  egurienti 
necesse  est  furari. 

Castufi. 

Quid  tu  ?    lUos  pauperes  deteriores  putas  his ,   qui 
ex  crumena ,  ut  fertur  generosi  sunt  ? 
Misaulus. 

Nihi)  miinis.  Sed  sua  sunt  et  illis  vitia,  qu«  nihil 
ad  hunc  locum.  Egentes  vero  t)  omnibiu  semper  viliis 
obnoxii  sunt,  Fiam  ff)  cito  munera  accipiiut  cito  spe 
lucri  fidem  franguiit ,  et  -f-H-)  adduci  facile  possunt ,  ut 
commissa  sibi  secreta  effuliant,  et  fi-H-)  ea ,  qute  in  con- 
siliis  agitata  Eunt,<firDdant,  ut  iniquam  prindpi  causam 
commendent.  His  intercesgoribus  siquis  eos  pecunia  pne> 


>  slW  firtti:  pirtei  libi.  *')  n  faed.'  quB.  ***)  faeit  Qne. 
"••)  fuartatts  l  quxrunt.  f)  ^»  tdjeiML  tt)  *««  fceisetetW. 
ttt)  tt  beifeiczt     tttt)  «*;  nl. 


n,,i-rf^:>yC00glc 


Misauliu  Dialogns.  S9 

eq>erit,  oirntui  citra  ne^otiiini  a  principibiu  *)  impetrabit. 
Atqitc  bos  prekerliin  obscrvaiit  hii ,  qiii  illorum  *")  fa- 
vorem  venantur,  non  impruilentii» ,  quam,  qui  oppidum 
expugualuri ,  ea  parte ,  qua  rouiiiliiiu  roiiius  esl ,  Oggre- 
(iiiiidnr.  SecT  jam  de  !■>  satis  [lictum ,  qun  auiam  turbant, 
qua:  recte  vcntis  comparavimus.  .  Nam  ut  hi  ***) ,  quieto 
Duiiluctus  uoncitant,  ita  ilti  *'•')  quos  raemoravi  flati, 
niras  aul.p  tempcstates  invehunt,  ut  jam^nosse  videaris, 
iinde  hx  sint  in  aula  inquietmliiies ,  fai  tumultus.  Verura 
quo  landem  diu  mulluBique  jactatam  unvim  Dostram 
imp4^ant,  accipc. 

Castuf. 

Audlrc  geslio. 

M.isaulus. 

Aliqiiiiiido  in  perniviera  statim,  ut  siquis  cupiditate 
fictFcaiiis ,  dut  e^estate  coactus ,  rem  commitlat  euppli- 
eio  expiaiidam,  aut  si  huc  enm  consuetuilo ,  quam  cum 
nalis  tiabuit,  abslrahat.  Aliquando  ad  iiifamiam,  his 
ciidem  spiritibus  aut  per  ambiliunem  et  luxnm.  ^ 

Castus. 

Qdo  iDt  puto  recidunt ,  qui  aut  m  fmlo  depiehenii 
snot,  aut  qitos  innotuil  mercede  f),  fidcm  prostituis, 
'e  tt).  '  Aut  vero,  qut  ambitionis  studio  principi  fucura 
[ecenmt,  aut  qui  per  viuum  vel  amorem  turpia  admi- 
«runt. 

Misaulus. 

Qualis  iHe  nuper  clecoctor  i~ff)  flsci  pnefectus,  a 
^iin  ^ini^ps  rattonem  audire  cum  vellet,  intellexit  uno 
aniio  subduda  'H'i'l)  aliquol  aureoruu  millia. 


'l  crluclpiliu:  fAtaift.  ")  lUfmm:  pTiDclpinn.  *")  !TiB«  i 
U:  auod  it  ilH.  "*")  tlU  :  hi.  f)  fuoj  ianoluU  mtrctie:  me 
ttit.  tf )  pratlUuUn  :  proililuerunt.  fff)  decouar  beigese;! 
iii-f)  luUar-ia :  decoctj. 


o,9,t,.?<ib,Google 


^O  Mi&aulus  Dialogus. 

CastQs. 
Rt    qtii    pacta  cum   VenetU  *)  pecunia  nihil  ntile 
Ccetari  suasit. 

Misaulus.  '*) 
Et  pjiisdtfn  oQDsilia   Gailis  tfii  prodMit,    mercetle 
adiuodum  grandi. 

Castus. 
Et  illud  apud  (?)  scribarum  vulgiUi  quod  nihil  aoa 
bcit ,  si  lucrum  adeit. 

MisauluE. 

Et  favores  priacipum  qiii  vendunt 

CastuB. 
Et  qiii  vino  dedili,   multa  sxpe  laceada  per  ebrie- 
tatem  cfTuudunt 

Misauliis. 
Qiialis   etiam  fiiit,    qui   paucos  ante  annos  in   hae 
aula  versnhig ,    cuin  honestiim  locum  haberel ,   sed  per 
pixiim   piodigeret   omnia,    ac  Rre   alieno    obrucretur, 
meretrictilam ,   cujus  amore  tencbatiir,    equeglri  ordine 
natuE  juvenis ,   uxorem  <1uxit.     Deinde  non  snppetente, 
quod    necessaritu    usus    requirerrt,     iatrociniia    cepit 
Tictum  "'"),   ac  taiidem  cum  aliis  latronibus  comprehea- 
sus,  caniifici  aecandam  cervicem  prsebuiti 
CastUB. 
Ut  capio ,  hn  «unf  in  isto  mari  Syrtes ,    hss  ScjIIm, 
luB    Charybdee,     quo    uavigantes    hoc    modo    dejecti, 
pereunt. 

Misaulus. 
Et  Leslrygonef,  Casie,  ai;  Cydopes,  qui  statira  de- 
vorani,   ad  quos  ille,    ut  •••')  scia,   defwebatur,   qui 


•)  VcattU;  hotUbi».  ">  Mliitul.  —  Bt  tjKidem  itt.  bii  etm. 
iuai.  niew  Stelle  [>t  yiiii  Hiitt«ii  dnge>cluatet ,  niir  «ind  die  lelz. 
ten  "'orte  lEldet  doroli  die  (csgiiehe  Sorgfitt  einei  BncWimdeni  zei- 
wJiiiiHfTi.     •*•>  cvit  bIcIum:  vitan  totenvit     '"">  at  lielgeiezt. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


Misaulus  Dialogus.  Al 

«im  pacta  mercede  principis  vit»  insidiaretiir ,  eonsiNo 
pr^veiiliiE  ,  extremo  supplicio  afTccttu  est,  et  niinc  a 
qiiatiinr  stipilibus  deppiKlet.  £t  quem  projiime  bqueo 
Kispondi  vidimus ,  qunit  Krariiim  compiJastct. 
Castus. 
P.t  (pipm  <tgo  vidi  RomK,  qiibd  tibcriiii  monuiMet, 
tapitp  plecti. 

Misaiiliis. 

Tion  i1)e,  Caste,  sed  forlc  ad  scopnlitm  ofTenderat. 

Siint  cnim  sRopuli  etiam  hoc  in  mari ,-  coiite  transeinidi, 

ne  frangas  iiavini,  et  omncm  scmel  gubslaiiliam  perdas. 

Caslus. 

Et  bi  qui  fiunt? 

Misaiilu», 
TJmi5  omniuin  maxiffle  vilandus,  furor  *)  principis. 
Nam  qui  huc  impegerit ,  aclum  de  eo  puta.  Atque  audi  **)t 
Carte !  quo  potissimum  periculo  versemur  apiid  piincipes. 
Sire  te  ***)  tuus  ille  conductor  benignius  respicit ,  anxiiis 
es,  nequid  offendas,  et  favnrem  ut  retineas.  Sive  abs  te  . 
oculos,  aures  ac  manus  longe  hahet,  bene  mereri  studes. 
Idque  Tigilando,  laborando,  dum  sursiim  nc  deorsum 
volitas,  dmn  frigua  ac  seitum  fers,  dum  tli^a  ac  indigna 
ptteris,  dum  omnia  conaris,  ac  seepe  contra  flnmen  natas. 
Ita  semper  lassandua  venis,  semper  ac  Eiti^idoB  in  diea 
delcrior  fit  servitus.  Cum  ****)  tameii  interim  nescis, 
*u  hiec  iHe  sendat,  aut  agnosr^al.  Qui  si  sriat  ctiiim, 
quanlam  merearis ,  non  facile  tamen  roncedil ,  quie  ad 
traDquiUitatem  tibi  snnt.  Qiiippe  ex  cujus  re  est,  hiantem 
te  detinere ,  ac  suspensum ,  sperantem  sempar ,  forc  ut 
emergaa ,  nt  aliquid  se  meliiis  det  f)  ut  sit  laboris  merccs, 
mdoris  prmDium.    Quo  iu  statu  sape  interim  contiiigi^ 

*J  fiirer :   f  rs.    ")  puia  atfu*  muH  ;   pDlstiie  lodi.    "•)  nich  tc 
tmim  AmitkftMtbtB.    ****)  Cum  :  Duni.     t)  mtllmi  dti:  ■Jli«K 


D,g,t,.?<ib,Google 


42  Mlsaulus  Dialogus. 

ut  tibi  iraicatur,  o  iihor  ituiiot,  ob  levem  aliquani  ad- 
Tersum  te  causam  motus,  quani  ille  (atiti  facit,  ut  ma^a 
deprecatione  opus  ecso  vclit  *),  quo  tecum  in  grattam 
redeat,  cum  s»pe  ob  retn  nihili,  ob  Roccos,  ob  pilum, 
ob  vitiosam  nucem,  ob  fumi  umbran  excaridescant  prin- 
dpeg ,  ac  **)  inflaimnentur ,  e(  ***)  rabiem  coiitrahant, 
furiaiitquc  ac  coelum  ten-fe  mificeant;  breviter,  iu  Nugis 
Tragoedias  aganL  Tanti  est  diu  6ervire,,ac  '"')  afiligere 
e(  t)  conterere.  Quapropter  quosdam  vJdi,  postquam 
multis  annis  summa  dlligentia,  maximjs  laboribus  ser* 
vlsBent ,  semel  vcl  vicla  causa  coramnto  principe ,  pecunia 
pariter  ac  libertate  multatos,  non  nullos  vilii  etiam  spo- 
Hatos.  Leviores  scopuli  sunt  principum  suspiciones, 
quarum  illi  capaces  maxime  sunt,  ged  in  cpias  rion  sine 
periculo  incidimus.  Atque  in  his  ego  perpetno ,  Caste, 
ob  loquendi  libertaiem  ,  quo  plurimum  olfcnduntur  illi 
bfereo.  Oeiude  ect  W)  parium  invidia ,  intra  quam  non 
admodum  secure  navigntur.  Ac  prssentius  omnibus 
naliin)  delationes ,  quarum  cum  impetu  sk  impnritrr 
oenflixeris ,  periculum  ect  Teruui'  simul  ac  vitte.  Porro 
Mute  omnino  tractanda  est  ejus ,  cui  servis,  quanluni- 
«inque  justa  objurgatio.  Ea  est  his  ee^u  nalura,  quaKlam 
■ibi  non  nunquara  ulcera  tangi  nolunt.  Jain  hoc,  quam 
fugiendum  et  ipsum  est  saxum ,  speciosa  uxor  ai  iUi  sif, 
aut  fUia,  ne  vel  ames,  vel  atnari  (ibi  contingat. 
Castus. 

Ad  hujusmodi  scopulos  periit  apud  Alcxandrua 
Callisther.ef. 

Misaulus. 

E(  cum  periculo  navigavit  Agis  Argivus  eundea 
reprehendere  aiisus,  quod  in  adulatores,  e(  ridiculoB, 
perinde  ac  in  bonos  liberalis  efse(. 

•)  tut  oelU:  At.   ••)  ae  kelgeieUt,   ••")  «rtelcenift.  •*'•)  «r:  «e. 
ti  ti :  «.     t+)  <»'  h«i«ew(it. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Misautus  Dialogus'  -43 

Castus. 
Clitaa   vero  quam  ab   illo  Cyclope   repcote   devo- 
ratus  egt  ? 

Misauliis. 
El  ab  Aslyage  ({iia;  passus  est  Harpagus  ? 

Caslufi. 
Ei  sub  Cambyse  Fri:xas^«  ut  faabitui? 

Misaulus. 
Porro  i)li   Rotnanoriim  imperatorum   quam   misere 
multos  habiierunt? 

Castui. 
Nostra  autem  tempcstale   quoe   se    noo   indigna  ^) 
dederunt?  et  in  Suevis  illud  quale  excmplnm?  Proinde 
oinni  petle  fiandum,  ne  in  hoc  mari  iiavii;atioiieia  expe- 
riantur,    qui  vIkb  consiilttim  volunt  sux. 
Misaulus. 
Quod  nifi  h  me  sic  esses  moaitus,  quo  te  prscipi- 
lastes? 

Castus. 
In   mirum    ut    vidco   pistrinunL     Quapropter   alia 
iaeuuda  vit«e  ratio  est. 

MisaiiJus. 
Ita  Caste,  cogita  !   ^am  aut  ager  honeste  coli  potest, 
nit  titene  doceri,  aut  utcunque   manibiis  operari  liceii 
tl  rem  iniHtarem  exercere,   *ai  b  iimtii  tui^m^iu,  aul 
nedicinmn  tractare,  ut  ex  to  tibi  vivas. 
Castus. 
Recte  suades.  'i'u  vero,  sic  monito  me,  quid  tan<]em 
>i  hac  pcEnitudine  tibi  proponis  jam  (cnex?    An  onuii 
devorata  bove,  in  cauda  taudem  dcficies?  uec  extreiuum 
&bule  actum  impl^is? 

*)  ii«a  tndlgna :  lodJiaa. 


D,g,t,.?<ib,Google 


M  Misaulus  Dialogus. 

Mis^uluf. 

N*  hoc  qiridem  degenerU  «liiiii,  vel  in  extremo 
resUlere.  Et  jani  ▼arietuper  his  consuhuu ,  DOndiim 
iuTeoio ,  ut  me  expediam. 

Castus. 

Dii  tc  ex  ista  jactatione  in  portuin  atiquem  referant, 
Micaiile,  ac  ut  libertatem  recipias,  faxinl,  aut  aHquam 
tibi  fructuosam  co^tatioitfm  indant,  qua  te  ab  his 
retibufi  explicei.  Sed  proiiequere  oro  te  vitS  aulicj, 
qiiando  adhuc  anle  horaai  sumus ,  qu»  te  ad  illud  servi- 
tutia  hOstium  avocabit.  Et  quod  restare  videtur,  qu« 
te  causn  in  banc  navigationem  adduxerint,  aut  de 
SyrenibiM  ut  meministi,  aliquid  refer. 
Misauluc. 

Aiidi  igitur  servilutis  bujus  causas,  nam  fructum 
abunde  opinor  intellexisli.  Primum  ea  Casle,  qusB  tu 
quoque  paido  anle  suspexisti,  admirabar,  vestium  nito- 
rem,  aurum  et  gemmas,  ac  illos  ara})ice  olentes  piirpu- 
ratos,  ut  Deos  vcrebar.  Deinde  magnifaciebam,  iia  *) 
conversari,  ad  quorum  conspectiim  etiam,  summS  con- 
tentione,  maxima  s»pe  multitudo  procurreret,  iisque**) 
collnqtii ,  et  eorum  familiaritaie  censeri ,  ac  iUas  aifectabam 
immunilates,  et  diviies  omnes  putabam,  qui  sic  oma- 
renlur.  Ciimque  patrimonium  mihi  esset  perexiguum» 
facile  hoc  loco  ditescere  propOnebam.  QuKdam  prKterea 
insila  fuit,  el  juveni,  et  imperito,  ut  m^tis  ambitio. 
Nam  aliquando  videns  ex  aulicis  reverenter  aliquos 
apprllari ,  ac  orari  ab  iis ,  qtri  aliqnid  apud  principen 
captabant,  deinde  muneribus  quoque  peti,  rebar  omne* 
in  aidJi  cousuGscenI<>s ,  potentia  plurimum  valere.  Ae 
facilc  atidiebam  quoddie  increpantes  me  his  verbts ,  quin 
tii  iri  aulam  te  confers,  ut  prodesse  et  tibi  possis,  et 
omnibus   tuis,    aliquam    adephu   pnBfecturam,   aut  atl 

*)  tlt:  h(>.      "')  llifiii  :  hlifna. 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Miaaulus  Dialogus.  -43 

iliciaod  iiromotiit  officivm ,  vel  aliter  prindpi  charns  ? 
Uit')  Caate,  STrenibus,  cuni  occiauisEent ,  neque  ego 
Vtpas  consilio  cera  obduraisem  aures  '.'') ,  fubvertendum 
mepTKbui,  deceptUB  miser  cum  minime  preescntifcerem, 
in  qoc  mala,  Deo  irato  meo,  provotverer.  Nam  quid  veslrs 
admirabar  stultus,  qan  truncum  ctiam  ornant,  et  animum 
Min  ai^unt?  cum  ex  animo  conslet  homa,  itec  ad  eum 
iHluid  pertineat  eorum,  qu«  exterius  adhxreut  corpori, 
Castus. 
Quo  mifius  illos  fero,  qui  monachi  vocantur,  qut 
nobis  vesliimi  ostentatioite  voluiit  canclimoniFe  opinionem 
pcrsiuisam ;  etiam  ipsc  ***)  faoc  hominum  genus  valdc 
detejtatus  est  •»**)  Chrislus,  qiiem  ego  credo  cum  in 
Imii  esset,  nihil  aliter  atque  alios  homines  vestibus 
nsuin.  Hi  mitem  quas  non  diversitatei  excogitant?  in 
qiiod  se  non  monstrum  transfomant  ?  ut  quam  maxim* 
itiuii^les  nnt  ■i^^co).  Alque  in  his  ahud  Francisco  placuit^ 
*fiBd  Beinardo,  ahter  visum  estDominico,  atiter  aliis. 
Misaulus. 
Neque  intiid  Tidebam,  jmultos  sic  yestilos  plurinus 
kiterim  egere.  SuMt  enim  ista  noM  cx  uniuscujujique  t) 
facultate,  sed  oonsuetudine  ac  mozttnis  auln,  quee  vull 
bonines  jactabundos,  ostentatores ,  gloriosos,  ac  ma^i- 
fieos ,  qui  se  omni  foris  pulcbritudini  ac  venostali  con- 
fonnent  ff),  cum  intus  morbidi,  marcentes,  ac  mire  in- 
roraies  sint;  similes  utmilu  videtur  tft)'  paried  incrustato, 
iolra  quera  rmnosa  muha  sinl,  aut  sepulchro  splendide 
foris  «xstmcto ,  et  tttt)  Klatuis ,  ac  ttttt)  imagiuibus 
cgr^ie  adomalo,  quod  deTonnes  inlua  calvariss,  nuda 

'>  tjo  aacb  HIi  dDrehgttlricheu.  *' )  eira  ohiuraHim  aurtt :  ctrs 
iurei  obdurasteai.  —')  tiiam  Ipii:  cirni.  '•**)«*/:  lit.  *"")  pir 
•itKlu  naoh  liat  durchgestrichcii.  t)  ix  unluiriijinfui  i  honiliiun. 
tf)  coKfmrnitnl :  coiiftrniiiit.  ftt)  't^^iiti  al  iBtkt  uUilmr  :  M 
"ihi    Tidetui,     •Imilti.        +tttJ    '«f    rt»t»i<    ile    iiutfA(t»lrii.*iyi. 

tmt) «:  't- 


■,..<,  r,,Googlc 


^     '  Misaulus  DialoguK. 

owa ,    et  obMmoi  foetores  continesL    Quki  etiam  ■ultT 
bonmi,  ut  lie  Testuintur,  fraudant,  rapiunl,  ac  furantnr. 
nam  habaMluc  eit  iii  aula  Testitus,  nonqueinlu  pame 
polea,  sed  qui  ex  principis  disiiitate  est. 
Castus. 

Ibi  te  inius  tneminisse  oportuit ,  quod  Craao  objecluni 
■  Solone  cst.  Piun  itle  cum  adhibilo  Solone,  aurea  sc 
spouda  molliter  et  r^e  adornatum ,  nilide  eomposoiM^, 
ac  ab  illo  percontaretur ,  nunquid  iiiiquam  speciosiiis 
vidicset?  respondit  Solon:  gallot  gallinaceos,  pavones, 
et  id  genus  animatia,  in  bis  enim  adDiirandumn  naturam 
apectaculum  exbibuisse  ;  Ttg\s  stoliditalem  arguent ,  ac 
icliiumodi  fuconun  contemptum  innuens. 
Misaulus. 

Et  niulla  praiterea ,  qute  si  milii  in  mentem  venisc eot, 
non  hifl  concessissem ,  hujusmodi  objicientibus  illecebras 
Syrenibus.  Qui  si  itidem  quam  periculoee  tractentur 
rcfoim  ac  principinn  amicitite ,  CfKuiderauem ,  non  tanti 
fecistem  hnic  interesse  pompw ,  in  qua  multi  oppri- 
muntur.  Qiiam  IrivDlum  est  enim ,  tunc  se  putare  charum 
his  Dominis,  cum  dextras  poirigunt,  aut  o«ciiIanda« 
etiam  praebent,  aut  ubi  fimiliariter  coBoquuntur,  cuni 
non  afFedus  sint  iDa ,  sed  ostentationis  plerumque  quo 
per  omnia  in  aulis  regnat.  Porxo  *)  insidioci ,  ut  plu- 
rrmum  sunt  **),  principura  afFatus,  quoa  illi  ob  id  Uanda 
conferunt,  ut  suorum  animos  explorent,  el  allectos  hac 
benignilate,  ad  efTundendum  aliquid  temere  inducant. 
I^urima  enim  oporlet  simulare ,  ac  dissimulare  .reges. 
Unde  non  imperite  tolebat  dicere  Gemanus  imperator 
Sigispiundus ,  qui  nescial  simulare,  eum  nescire  regere. 
Pleritque  vero  tunc  affabilos  sunt,  cum  BOlvendum 
snlarium  ect.  Ac  iddrco  blande  conferunt,  ne  sibi  illi 
pecuniam  petendo    molesti   siut.     Maxima   enim  et  ibi 

*)  9»Trt !  ac.      **)  t»nt :  tlnl. 


o,9,t,.?<ib,Google 


Misaulus  Dialogus.  41 

difficultaf  est,  poriquam  diuturnam  ac  duram  Mrvilntem 
lenieric,  ut  «tipendium  eztorqueu.  Quod  «ve  non 
petis,  non  solvilur,  sive  multum  ac  aeepe  oSendii.  Hoe 
autem  tempom  omnes  fere  per  Germaaiam  principcf 
egent,  propler  luxum  et  vavitatem,  quibus  dediti  plurima 
iuulililer  absumuiit.  Vides  enim,  ut  mulu  «cnrrii,  hi- 
diouibus,  mtmi«,  par3>itia,  sc  musicis  Urgiantur?  Videf, 
ut  in  auli«  noctu  diuque  bibatur,  et  edatur,  ut  pavi- 
Dienta  viiio  madeaut,  ut  plus  ebrii  itti  profundaat,  qtiam 
jugurgitent ;  plus  iiigurgileiit ,  quam  ferre  possunt,  tum 
id  aemulatioiiem  utque  daiitur  vestes.  Atque  u  est  piin» 
«ipum  tumor,  quanto  magis  egent,  tanto  minua  egere 
Tideri  volunl.  £t  idcirco  nihil  de  pompa,  nihil  deappft- 
ntQ)us  remittunf.  Imo  in  allerius  invidiam  alter  prodigit, 
ne  perdemlo  inferit»  sit.  Interea  speciosits  3le  foris 
CoIoMus  est,  intus  aquallet  et  pedorem  nutrit  *)  Quod 
me  ditescere  vtdentem  misere  decepit,  aunim  sufaK- 
Tatam,  cum  pto  aolido  venerarer.,  ^c  itti»  esurirem 
pontiGcales  c<enaa ,  ad  has  tam  cupide  respicerem  gaUicaf 
Teites,  **)  h«c  mqnilia.  rJam  in  aulis  qui  habeut  ista, 
plenupque  niliil  pneterea  habent.  Quiii  ctiam  plus 
aliquando  perdunt  aliqui  serviendo ,  quam  lucranlnr. 
Quod  ***)  iy>ud  quosdam  neque  emergere  est,  ct  rein 
nam  dissipare  oportet.  Porro  stultissime  delectum  egunt 
principes  eorum,  quos  in  famulatum  adsumunL  Neque 
niim  ex  A-irtute  licet  emergere  sed  ut  plurimum  quKrilur, 
^  procera  sit  stsluri ,  latis  humeris  ,  «rdud  cervice, 
pfzlongis  tibiis.  Atque  is  commeiidabilior  flt,  si  etiain 
liarbam  ad  terrorem  adomet,  aut  ****)  calamistro  cm^ 
nem  urat  >  ac  per  aulam  ingressus ,  huc  illuc  bracbia 
JKlet,  tittias  ventilet,  humeros  ostendat,  ut  illos  poscere 
Tiileatur ;      Virgibanos    ctEStns   cum    Entello    depugua- 


')  «  ptdtrrtm  ntMt  kciccn(L      ■♦)  ad  T^r  hmt  <liirfhrfilrIrJi(n. 


D,g,t,.?<ib,Google 


48  Misaulus  Dlalogtu. 

tiinu  *) ,  et  T«itu  habet  discolores ,  «c  per  omnia  piclUj 
magis  etiam  quam  piclu*  est  galliu  gallinaceos ,  trig^iita 
callinaruni  maritus,  ciitn  isliusmodi  Throsomiin  lutiii 
non  tufficiat  ad  explendum  unins  muIiercAe  desideriiim. 
Scilicet  athletas  bonos  amenl  principes,  crsssos  istos, 
pingues ,  et  torosos  ■,  illos  vero  macilentos ,  breves, 
graciles ,  subpallidos  ac  tenues ,  quanquam  prudentia 
torte  et  consilio  valeiit ""),  non  adinodnm  curant.  ^vm 
Don  est,  inquiuiit,  bciie  personatus  iste.  At  vero 
{lOt  o^)  gigantes  in  satclliliiim  citra  cunctationem  Ubenlcr 
adsumunt ,  ac  tales  aibi  gaiiilenl  easv  anteambuloiics, 
et  (eclatorO.  Quainquam  minus  sit  non  niintfiiam  iit 
aliquibus  cerebri,  quam  in  culice  sangninis.  nimiriiin 
faoc  comitatu  abunde  omaios  se,  etiam  si  liulla  sit  vir- 
tutis  ne  cogitatio  quidem,  putantes.  Prajter  quos  capita 
extollunt  adulatores  quos  dixi ,  relictis  post  tergiim 
bonis,  et  plerumque  pauperibus^  Nm  nt  nofti,  haiid 
facile  emergnnt,  quorum  virtutibus  obstat  res  angiisla 
domi.  Atque  fai  sunt,  quortim  h»C  Ilias  capax  est, 
qiix  alioqut  Btultonim  regum  et  populorura  contiiiet 
KSlus.  Quod  intelligentem  considerare  oportet,  prius- 
quam  aggrediatur^  an  aptus  sit  hiec  obire  miinia.  Nam 
nra^ter  ea,  qu»  dixi,  quid  in  aula  fereiidum  sit,  nihil 
te  CFclabo ;  ac  prtmum  omnium,  quod  de  immunitale 
dixtsti,  qux  posset  in  hac  scrvitute  iinmiinitas  esse? 
Qttam  molestum  est  autem,  ac  indignum,  omiiia  humi- 
liter,  omiiia  submisse,  et  abjecte  facereP  Nam  cum 
omnino  servitus  sit  aulica  vila ,  nec  aliam  appellatitmem 
■capiat,  quam  ea  qii^e  faciunt  emplitii  ilH,  quando  nomea 
hnud  cffugimus,  in  re  ipsa  solatium  repositum  habere 
debebamus,  iit  esset  htec  scilicet  liberalis  servitus,  At 
non  pulant  nunc  principes ,  aliquod  esse  inter  se ,   et 


•)  itpHgnaturHi:   pufnalwv»     ")  »altnt:  nlcanU    *">  ji 


o,9,t,.?<ib,Google 


Misaulua  BialogtVt  49 

nunutrM  tao*  diicrimeni    nisi  «d  contumelina  Htqat 
utantnr  opera  noGtrai 

Ibupie  Tolnnt  asBiduitatem,   vohint  sUdores,   ToTilnt 

qnoqao    eant   ut   se   velut   propria  umbra   coniitemiir> 

T(eque   amant  quemqiiam,    nisi  qti!  in  octilis  sibi  per- 

petuo   eit  *)t     Et  em  beiiignius   habent ,    qui  ob«tipo 

ante  se  capite,  quoties"^)  respexeriiit,  incliiianl.   puibus 

agiKa    nint  genua.      Qui  omnes  illorum   nutiia ,    ncditin 

jiusa    observant ,    qui  ceremonias  aulicas    pro    lcgibtit 

colunt,   atque  igitur  uno  omties  ordine  carent,    et  exe< 

qtiuntur,  ita  ut  st  latum  ab  his  ungucm  di&ceilant,  pia- 

culum  hoc  sit.     Proinde  desertores  Tocaiit   cos,   qiiod 

non    aemper    in  tergo   hterentes  sibi  consppxerint  *'-'), 

qui  non  sempcr  in  tergo  sibi  hK^renl ,  magis ,  quam  qul 

in   acie  Joco  cesserunt.     Et  summum  studiunt  est ,    ut 

recte  misceatur  r^giie  pompee  inccssus  ****) ,  ut  ad  Omnem 

principis  intuitum  paHeat  quis ,    ac  attoiiito   similis  slt. 

An  non  rides ,   ut  apud  titnbdntem  dicere  oportet  ?   aC 

Tprm   timore  sndantem  non  nunquam?     Gt  t)  tjuantum-' 

cimque   aliquod   familiarc    et    exiguum    est    negotium, 

qaa     per^exilnte,     quam     hsesitanter    ac     irepide     Illri 

agat  ff)  orator ,   ut  Lugdunensem  Rbetor   dictutus    ad 

aram?    Ubi  periculum  est  in   titul!  pronunciatione  TCl 

syHabam    prsetermisens  ',     nul    poptites   tui    sl    officiiim 

iIh  minus  scttc  faciant.     CavendumquC,   ut  omnia  sint 

mollia,    perfracta  omniaj   ut  opus  sit  docto   alicui   Co' 

Buedianuii  aetori  operam  dedisse,    ac  histronicam  didi- 

cisse,  quo  neqiiid  in  congcnudatione]  aberretur.     Qua 

cum   vanissimd    omnia   lint ,    tamen    plurimum   in   his 

dici   abfiumitun     Deinde   appaiationcs  111»    qilales  SUnl) 

qnando  totas  non  nunquam  sex  horas  standum  est,  uno 


')  tit!   tll.     **)  tfit  iofiligertricJien.      **')  f»o»  Htn  ttmptr  ilc. 
MKvraxrAi/ hiDZB|«lltzt.    *"*)  Jncmai:   Itttfitat.   t)£':Vid«. 
(t)  »t1 :   ^'- 
HriL  Op.  T.  flr.  ^ 


D,g,t,.?<ib,Google 


5CI  Mi»aulu9  Dialogus. 

qiiasi  iii  Testigio,  quando  huc  illuc,  luriuni  deornua 
procurrendum ,  quando  equilanlem  illum  per  urbem, 
fessis  diu  pedibus  sequi  oportel;  qu&ndo  in  plurimam 
firequenter  noctem  observandus  ecl,  dinn  «  convivio 
redeat,  quando  ip  Ksta,  ac  fiigore  excubandum.  Et 
■unt  bominee,  qui  in  his  .-crumnis  vilam  putent,  cjui  in 
hoc  volutari  cceno  volupe  admodum  diicant ,  et  pro  deliliis 
babeant  b«c  facere ,  hxcqiie  pati.  Quasi  aliquid  adbuc 
inlersit  inter  aulicam  capliviiaiem ,  et  eos  qui  bello  capki 
Turcis  serviunt,  aut  serviri  principibus  citra  atgentstionis 
vitium  possit,  Qub  sunt  enim  ista  paulo  ante  a  me  per- 
Iractata  ?  qiiae  eliam  si  atl  amussim  exequi  sludeas,  et  cince- 
requodplaceatconeris,tameninambiguoest,an  tuamille 
sedulilatem  agnoscat ,  aut  pcr  optimos  illoa  conviclores  an 
placere  libi  liceal.  Necminus  danda  opera,  ncquidaulici 
iflisusurronesimprobent,  quamipse  Jupilertuus  ne  ofien- 
#am  contrahaU  PJam  ubi '')  si  assiduum  te  videant,  ul  iam 
frequentari  in  principis  auribus  incipias ,  meritum  omne 
tuum  invertere  sludent**),  gravem  vocantes,  ac  impor-  , 
tuntnn.  El  ubi  ascendere  quantuliscunque  gradibus 
animadTerterint ,  dejiciendi  consilium  capiunt.  Quorum 
■ludio  factum  est,  ut  inter  abjectos  nunc  accumbam. 
Certe  enim  fortun»  roia  est,  Caste!  in  hac  vita,  in  qua 
quotusquisque  si  asscenderit  eliam,  diu  consistere  potest? 
Et  quis  posset  illis  consistere,  ubi  ^")  vicissim  omnia 
fiunl,  ul  qui  nunc  sublimes  sunt,  rursus  decumbuit,  et 
qui  paulo  anle  deprimebanlur ,  Qimc  summo  in  orbe 
conspiciendi  emineant,  ut  alius  alium  tmpellal,  ut  tuum 
i|lum  flimulum,  siquid  libi  prospere  succedit,  urat.  Jam 
m  illa  pompa,  qus  invidia  est,  quis  quo  loco  ambulet? 
quae  ambitio  ?  Deinde  preclibatores ,  cui  malo  exponuiit 
ae ,  prcecepturi ,  si  qua  iUi  domlno  raors  destinata  esl  '^'>). 


")   Kaiit  tU  .-    2"'-       **)  Inverlire  iluJial  .•    fn»ertunt,      '**)  St 
'    lati  fviut  Ullf  cgaiUir.t,  aH:  Hioi.     *"*)  tit :  iH. 


-,..<,  r,,Googlc 


Misaulus  Dialogus.  fil 

Atqoe  itdeo  Dequid  tolum,   nequid  nt  iu  Aaln  pacatum, 
•liquoi  vidi  a  morioiiibus   exocuUlos,   (lum   provDcati 
iUifuriunl,    quosdam  ad  mortem  unpie  cmios.     Inter 
quu  laolesttaj ,  iiiter  qu»  (liscrimioa  quid  tandem  pra^ii 
quid  loUtii  est,   Caale?    Aut  abu  seraper  vitjilanduro, 
jilteram  in  parlem,    ne  tibi  vilescat  gratia ,   in  aHerau, 
nequid   tnvidim  suborialur  *).    Et  forte  oSteiuiB  peli«^ 
quod  aut  Jocatum  jam  etl,  aut  Ei  vacAl,  pinrimoa  habet 
competilores ,  quorum  tu  studio  nisi  par  ftieris ,  quando 
ttndem  «pes  eat,   multis  antelatum  unum  iri?**)    Tum 
non  nuuquam  in  pirAta  incidit  hieC  nAvis? 
CtsUs. 
Quac  iu  piratAi  ?   dic  >  wo  I    Nam  ut  videO)    omoi 
■  parte  navigatio  est  vita  aulica. 
Misaulut. 
Quid  oliud  eoim  ?   nisi  tu  quicquid  inveniiti  magis 
Davigationi  periculow  etiom  *'*)  simile. 
Castut. 
Mihil  ease  eredo. 

MitaulUi. 
Proinde  mnltos  habeant  insidiatores ,  multos  etiam 
■perte  inimicoa,  necesse  est,  qui  multa  pouident.  Unde 
fi  contigerit  ei,  apud  quem  tervisj  belhnn  esset  m  ia 
hostei  tu  incideris,  el  illi  captum  abducant ,  tum  quitf 
reiUmit? 

Catius. 
Qttit  enim  alius,  qiiatn  cujus  id  caoM  plitsu*  lim? 

Misaulus. 
At  umo  minus,  Castel  Nam  tuum  ibi  patrimonium 
dilBuit,    ac  ipie  te  ut  libereit   opua  est.     puod  ti  im- 
nlicHreoi  ttaclui  lit  pirataih,   carcerem,  vincula,  tortu- 
lat  tibi  propono.    Moo  uunquam  eliau  fflortetn. 

*J  — grtU  tMliUl0  tntvrlatur -■   M  tal  tlt  imaim.      **)  tnU  lalum 
mmm  trff  «■«■>  j|i*f«rti>    "*j  luuifaiigia  ftri4ulns  tilam:  iMt,. 


-,<j,N..<ib,Google 


53  Ml&anluft  Dialogus. 

Castus. 
Duram  valile  coTiditioncni  nairaf. 

MisaulRB. 
Quaci  aKquid  miie  tert  anla.  Videa  igilur  iliqaot  s«p« 
miOia ,   ob  duorum  homuncionum  leTiugculam  coatenlio- 
nem,    ex  «mbitioae   lumplam  fore,    mutuA  se   c«dere 
«onficere? 

Caslnc 
VUeo. 

Misaulus. 
Quid  prtncipum  familiariraiem  suspicis  igitur? 

Cactus. 
Ciim  in  meatem  non  Trnirenl  luec,  suspiciebam  °). 

Misaulus. 
At  nunc  sapis. 

Castus. 
Tuo  beneficio. 

Misaulut. 
Qnam  ob  rem  fortunatum  le,    qui  aUeno   pfinculo 
csves,  me  infelicem,  qui  sic  pereo.  «^ 

Castus. 
Ni  faDor,   bona  principum  pars  ea  facit,    quic  de 
Syracusano  illo  respondit  Oiogenes.    Nam  interrogatus , 
qnomodo  amicis  uteretur  Dionysiug  ?  ut  vasculis,  iuquit, 
dum  plena  evacuat ,  el  abiit  vacua. 
Misaulus. 
Sic  est.     Et  jam  probe  arbitror,   ut  bene  vaeuum 
me  ejiciat  il?e,    ({uandb   quidem   longius   esse   niibi  a 
limine ,    quam  solebam ,   videor.    Ac  nisi  me  omnla  fal- 
lunt,  jam  dudum  illam  exuo  gratiam,  quam  diu  servicndo 
aucupatus  eram  "'*),    et  quod  pcenilendum  maxime  est, 

'j  Cum    In   iBtnltin  non  otmrial  kac ,    tutgUieiain :    Qaii  In  iKlr 
mum  non  re»ocavl  Ula.    "j  qnani  iiit  itnUitia  tutcnpatut  tram-- 


D,g,t,.?<ib,Google 


Misaiilus  DiaIogu«.  6S 

•ptinunn  vite  pnlan,  et  otati»  floretn  in  aula  perditli, 
inter  Sycophantas  ac  assentatores ,  ititer.  fa«tuosof  con- 
gerrones,  insidiosoi  convictores  "),  inter  magnificoc 
Satiapas,  regios  can^,  et  **)  honiinpc  ***]  quorum  ne 
in  scena  quidem  laudandus  sit  aliquis.  Inter  glorioao» 
aiUtes,  ac  «^'^)  iU<»,  Caste  !  equiles,  qui  sunt  ipci 
magia  plecumque  besti»,  quam  hm  quas  equitant,  alque 
adeo  inter  Centauros,  inani  spe,  sine  fnictu,  durii 
aeifiper  modis  fatigatus  ac  delassatus  dum  virebant 
genuB,  dum  omnia  erant  integra.  Qui  si  hodie  abjiciar, 
ae  aliquia  roget  quonam  pacto  in  aula  con«enuerim, 
qnid  aliud  respondero,  quara  quod  ille  apud  Seaecam, 
injuriaa  paliendo,  et  gratias  sEepe  ageudo  ? 
Castus. 

Vicem  tuam  doleo,  Misaule!  quanquara  desperan- 
doin  non  puto.  Et  forte  lempud  eril  t)>  ut  iKtius  alt- 
quid  eveaiet  i-f-), 

Misaulus. 

la  inius  hoc ,  Caste  1  genibus  situiQ  est ,  qui  quotnodo 
diquid  daturuE  crederelur,  exhausto  jam  et  inutili,  qui 
omnia  falso  promisit  juveni  et  valido. 
Castus. 

Spea  est  h»c  lubrica,  quantum  sapio.  , 
Misaulus. 

Te  monitum  igitur  velim,  ne  (am  periculos»  navi- 
gationi  te  commiUas.  Quid  enim  divilias  sperat  aliquis, 
Inter  tot  egenles  competitores  ?  aut  potentiam  quid  ambit, 
quam  sine  invidia  babere  uon  poteat?  Aut  quam  st  ha- 
beat,  cum  periculo  habeat?  Cum  de  omnibus  illi  sccum 
peteotibus,  male  suspicentuc.  Porro  quis,  nisi  valde 
^oltus,   si  hoc  modo  sit  monitus,   in  hac  experin  nave 


')  fttttatioa  ti>nf*rraiie$ ,  InildSoiai  toHDltlorti  ■'  ftitnin  ac  "peM 
fcuni  iRlIconim  cojiEenonain.  "j  «  .'  Inlet.  '**)  Caite  nicli  lio. 
>iaM  dnrchfeiL  •■"»)«.  inter,  fjerlmtl-    ft)  W»'»*  ^  «""'"'- 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


64  Misautus  Dialogus. 

sustinuerit ,  cajus  pneler  alia  lam  «[nirCa  cst ,  lam  toeda , 
ac  tetra  sentiua? 

Castui. 

Eliam  sentina-«fai  moIeEta  «st  ? 
Misauluff, 

E>iam,  ne  quid  uUi  nautte  patiantur,  ciuodnon  com- 
Btune  illis  sit  cum  atilica  famili^.  Igttnr  immundissimn 
■unt  in  auU  sordes,  mira  obscKnitas.  Primum  cibus  ut 
multis,  ita  negtigenter  apparattis,  maicescentjbus  SKpe 
acranciLlis  carnibus,  in  vaBnihil  purius  conjectis,  fjuibus 
cnm  grylli  se,  muiCK,  ac  aranei,  et  id  genus  anioMlia 
miscuerunt,  au(  qui  vermes  jam  peperant.  Atque  bn 
quales  quales  sunt,  semicoct»  tibi  non  nunquam  ap- 
ponuntur,  juxta  insipidum  ohu,  aut  legumina  utcon- 
que  eommixta ,  aut  pisceg  jam  diu  ante  mortui ,  aut 
aliquid  his  multo  spqrcum  magig,  yinum  aiit  acidum, 
aut  quod  ab  nKn  sumptum  mensa  est,  de  quo  bibc- 
rat  forte  barbatm  allquis,  borbam  profuso  nuper 
jure  conspurc^tani*^  habens.  (jhii  adsident,  liestemani 
erapulam  olent,  et  quiddamervctfint,  odiose  fcetidum  ^°)s> 
Quorum  aliquis  percacaiis  scdet  femoratibus,  vini  impetu 
emollita  alvo ,  aut  apud  Ipsam  statim  *''"')  mensam  Tomir. 
Nam  ita  frequenter  bne  flijnt  in  aula,  ut  quocunque 
tempore  abs  te  aliquis  percoQt^tur,  quid  agatur  ibi  •*•*), 
recte  illi  respondeas,  bibitu^,  yomitur,  effiinditnr.  Huc 
adde ,  quod  non  honi|num  tgntum ,  aed  bestiarum  eliam 
ferendus  «st  fcelo^,  CAnun^  «xcremeptia  tota  referta 
aula,  adver<ua  qute  obthurasse  nares  adeo  est  innr- 
banum  et  jnelegans ,  ut  jn  fabulam  quoque  venire  soleat 
qui  facit  f).  Quare-t-t)  ut  feras  assuefieri  te  oportet, 
tum  alibi ,   tuan  verq  in  ipsq  etian^  tricUniQ  sumentem 


*)  tarutarcatafn :  lalecUn,  **J  tt  laUSam  traelant  oilea  frdlm 
tum  :  enicluil,  pfc  cnuili  ftelUl.  *")  ttatlm  beljefOgL  *•••)  Hiz 
In  »aT«.  f )  qui  fatlt  beifetVct,  ++>  ^man  -■  At(pi«  hU  te.  Vw 
•poilet  iit  M  lodUD  tiniMchDtea. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Misaulus  Dialogut.  55 

JM  eibura.  ^^ancpum  ut  non  >int  etiam  *)  istt ,  nihi] 
■lioqui  lautiim  ibi  **) ,  Dihil  est  mundum ,  insincera  om- 
nia*'*),  crasgum,  ac  multo  semper  jure  impinguatum 
mantile,  ut  digitis  luereiu  quoquo  trahas,  sequatur. 
Calices  eiIu  oppleli  ac  seculenti ,  mirum  in  modum  socdi- 
dato  "**)  paiinEE,  iuxta  inquinata  alia  **"')  obsciKna, 
et  odore  ut  plurimum  teterrimo.  ^loctu  autem  qu»  com- 
modilas  quiescendi,  inter  obstreperog  potatores  ?  "^^'*'**) 
Quorum  ille  dnovamam  aliquid,  nocte  jam  concubia, 
quod  omniuin  asinonun  ruditum  superet,  occinit.  Alius 
Titio  disertus ,  aliquot  iKpe  horas  declamat  ■];)  incon- 
ditis  tibi  fabulis  somnum  interturbans.  Forsitan  et  eun- 
dera  tecum  sorlitur  lectum,  aut  ex  ebriis  iUis  unus,  aut 
qui  ex  morbo  putet  -f-f),  ac  scabie  infectus  -H-f)i  aut 
Mii  spurce  oleat  anima,  vel  qui  aliis  tibi  modis  molestus. 
Adde  Jectos,  non  impuros  tantum,  sed  et  pestileittes 
■aepe ,  ubi  ille  dormierat ,  paucis  ante  diebus  morbo 
^allico  ndesus,  ubi  leprosus  aliquis  desndavcrat.  Lodices 
sextnm  ante  raensem  loK,  in  quibus  se  volutanmt  mor- 
bosi  iHi,  unde  multam  tf-i-t)  saniem,  multum  pus 
•xcepenint,  Atque  lucc  omnia  hinc  magis  objiciuntur, 
qnando  vaga  est  auia,  ut  in  «liis  ac  aliis  diversoriis 
pemQCtaiHlura  sit,  bumi  non  nunquam  vix  raris  sub- 
stralifi  tibi  stipidis,  aut  pedlculosa  aliqul  eulpitia  inler 
«imices,  ac  confeclit  f-H^+t)  pulicum  examina. 
C  a  s  t  u  s, 
Capio,  et  videre  memini  ebrios  iDos  modis  omnibus 
immundoB. 


*)  a(  Hffn  jlnl  tHiM.'  pratfr,  "*)  allajut  taatun  IH .•  Ihi  liuhin. 
'**J  tiuiactia  oniiia  hcigerUjtt.  ****)  tBritdatxi  eaniparMta. 
***")  «//o;  dmnli.  **••*•)  poiataret:  polorei.  +)  teclamal\ 
(cniKKltular.  ff)  puttl:  pnteit.  ttt)  tU  nich  Inrectvi  dnrclh 
(ritrjcben.  1  ^ i I)  MnJc  DlMllan :  gni  mnitim ,  ■<  iBr^ii^iii. 
++t+f)  renftcla  bligefI1|(. 


o,9,t,.?<ib,Google 


66  Misaulus  Diatogus. 

Misatilui. 

Tunccum  ille  jacerel  iamvictuc  pMor,  ac  inter  dor- 
niendum  vom^rfll ,  inter  vomeiMhim  dormiret ,  ezcuban- 
tibus  )uxta  canit>u« ,  qui  defiuentes  *)  mediotetiw  palato 
■ordes  elaniberent. 

Cagtu«. 

Cum  abi  ecorla,  taxillos  alii  po«cerent. 
MisauluB. 

Non  tam  ignoras  igitur ,  ejnsmodi  tibi ,  si  huc  «oa- 
cedas,  exbaurieiida  seiitina  sit.  ^nd  si  cum  ipso  non 
nunqiiam  priticipe  seorsiiia  c^enes,  ul  laute  oronia  parata, 
elegaiitcr  apponenlur  **) ,  noii  aiides  per  verecundiain 
Bpposil4  sumere,  ac  Tantali  morc  in  copifi  eges.  Vel 
te  '*'^')  inlerficiunt ,  aul  morbis  omnibus  obnoxium 
reddant,  varia  ciborum  eenera,  si  appositis  iis,  °'°o) 
conliiiere  te  faciie  noii  possis  '*•♦*)  qitin  nimium  edas. 
Ibi  etiam  f)  longo  intervallo  missus  importantur,  Ac 
ea  plurimum  hora  cibus  sumitur ,  qun  tibi  minime  COU' 
vetiil.  Neque  enim  in  aula  tiinc  e<litur ,  quando  homines 
esuriunt,  aut  tunc  bibitur,  quando  sittunt,  aut  suo  tem- 
pore  quiescitur.  Onmia  confusa  sunt,,  omnia  intempe- 
stiva.  El  foi^te  expeclanduE  esl  ille,  qui  aut  in  vena- 
tionem  abesl  tt) ,  ««*  i«8  dicit  tt+) ,  ac  kges  dat  tt+t)- 
Quie  Qnuiia  eo  tendunt,  ut  valetudinem  negligas,  ac 
cornunpas  ,  ut  febres  ,  ut  podagras ,  ut  ulccra  ac  pestes 
contrahiis.  Sed  jam  creda  satisfeci  et  tuce ,  Caste  !  peti- 
tioni,  et  meo  in  te  studio,  quo  magis  ad  servitutem 
remitias  jam  me,  atque  audin'  sonare  ^ns  iUv/i,  quod 
Xae  dixi  ad  officium  vocaturum  ? 
Cnstufl. 

Audio,  sed  ^t-eviter  adde  aliqutd  si  t^esttt]  EpHogi 
in  modiim. 

' )  dtAainiei;  omae''  *') atpfiiunfur.;  «nanutai.  '***')KeJ.-  Tdb. 
"••)  Hj  beigefUgt,  '"""j  paiih:  pole»,  f)tiltHaM;Et,  tt)  ««* 
■tienem  atejt .  vwtione  MnlU   ffi')  ilcU  ;  tiiit,   ifii J  dal;  it^t. 


-,..<,  r,,Googlc 


Misaulus  Dialogus,  St 

Misaului. 

<|hrid  -via  «ddam,  nui  u(  te  moneam,  quo  mare 
3Iu(l  lot  iDodis  suspectiim  tugias,  ac  vites.  Ne  unquam 
na\igatt(ini  te  comtnittas,  lani  {lericulogw ,  tam  exitiosaa. 
Ne  iii  rebiis  adeo  dubiis,  adeo  incertis  spem  ponas,  ne 
libi  pedicos  induas,  ac  Epontanefliii  *)  servihitent  accer- 
tas,  iii  qua  postea  miser  cum  sis,  noo  ■dentjdem  (is 
miiierabilis ,  cum  talis  e£se  volueris,  et  ex  miEeria  volup- 
ttlcm  tibi  petendem  duxerii.  Ne  te  ex  commodiore 
vita  iii  lias  tcmpeEtates,  has  procetlas,  unde  emergere 
difficillTmuin  sit ,  abjicias.  Ne  ab  animo  exules.  Et  in 
hij  afllictionibus  immutiilatem  ne  -quieTac.  Utque  **) 
menuiieru  libertati  renunciatum ,  ut  primum  in  aulMn  te 
aiancipaverif ,  ni«i  servus  non  eit,  aut  captivus  non  est, 
qui  unam  domum  egredi  cilra  prccscriptum  non  audet. 
Omnino ,  ut  longum  valere  dicaa  aul» ,  in  qua  comipta 
funtomnia,  avj«y  vyitff.  Ubi  difScultates  mirte  objiciuatur, 
areana  reticere,  otium  rectc  disponere,  injuriag  toleraie, 
iibi  aliis  opera  impenditur ,  sifai  malum  accersitur ,  ubi 
optimiim  quod  habemus ,  frustra  tempus  conteritur  '"*°). 
Tandem  vide  cis  huic  invenitstie  venustati  ne  te  capien- 
dum  praebeas ,  quo  ne  foris  jucuiidissime  demulcttu , 
mltu  acerbissime  tracteris ,  denique  misere  subvertaris. 
Nnm  quid  refert,  aureis  le  catenis  victum  quis,  an 
rerreis  detineat  ?  Aut  aliquid  refert,  a  quo  metallo  piscia 
trabatur?  —  In  aummS,  ut  mare  esse  meminertB  aulam 
de  me,  ubi  ab  islo  naufra^o  cnatem,  ipse  ""'*')  videro. 
Cas.tus. 

Ubi  felicitatem  tibi  opto ,  et  dabo  ipse  operain ,  ex 
le  ui  profecisse  videri  possim  t) ,  ac  tibi  multa  libenter 
debco,  qui  me  in  temporo  monueris. 

'j  mltro  Tor  serritat.  JnrchMftrithen.  "J  Vtqat:  U(.  •**)  ««» 
lenlurf  toiileriimii.  "'")  Ipie  btigeWgt.  t)  UU  felieUattm  tlU 
tpto ,  elf.     Dilio  eqniden  aprrain. 


D,g,t,.?<ib,Google 


58  Misaulus  Dialogus. 

Mifiaiilus. 
Tibi   ego  gtatiain  Ticissim  liabeo,    quod   me  non 
oicitatiter  atidiven«.    Sed  jain  eundein  eat,  tu  vale ,    tt 
in  longum  vale,  et  eztra  aulam  vale. 
Castui. 
Et  tu  vale ,  ae  Uber  esto  > 

Misaulua. 

Quod  Diis  videatur  Casle!  Sed  eOce  VelinMm  Tideo 

Fcverti  a  Principe ,  quem  de  salario  aolvendo  moDiturtu 

liodie  «ccessiL     Inlerrogabo   quod   responsum   tulerit 

Heiu  tu  Vdide  1  Audin'  Velinto  ?  vi;»i  o  amiXXiir  «<■» 


*)  9  KffaXXwi'  iumHfHtf:  iitoiiXSt  Kvtda^Mty 


-,..<,  r,,Gobglc 


XLUI. 

Uliichi    de   Hutten 
>a 
Bilibaldum    Pirkheimerun 

Palric.    N»rinibergr. 
£  p  i  s  t  o  t  b 


o,9,t,.?db,Google 


D,g,t,.?<ib,Google 


£  i  n  L  e  i  t  a  n  £. 

Dieser  Brief,  ohne  Datum,  ist  wahrscheinlich 
Tor  Erscheinnng  der  laiigen  £pi«tel  an  Piik- 
heimer,  und  nach  Herausgabe  der  ^uto  erschie* 
nen.  Die  Woite :  Dialogi  beziehen  sich  daher 
auf  Exemplare  dieser  leztem;  die  Orationes 
aufExemplareder  Redewider  dieTiirken; 
die  Efiisto/^  Tieileicht  auf  ahnliche  des  Send- 
«chreibe  ns  an  Nuenar.  Die  CotnmeiUaria 
Ctesaris  «nd  nichts  anderes  als  der  Theuer- 
dank,  worin  Kaiser  MaAcns  Thaten  theils  von 
ihm  setbst ,  theils  nach  Diktaten  und  Notizen 
Ton  Melch.  Pfinzing  beschrieben  worden. 


o,9,t,.?<ib,Google 


Viro  per   omnia  magno  Bilibaldo  Pirkheimero , 

Patricio  Norimbergensi ,   Amico  forti  et  cognito 

salutem  Hutteniu. 


rlabes,  mi  Bilibaldc,  perpeluum,  nui^bmnis  nos,  quom 
in  literis  rapoEiiimus,  spes  fallat,  If^slimonium  rie  le 
meiim ,  aut  testimonium  potius  amiciti»  nosti*» ,  quam 
rogo  studiofiiasime  colas.  Mitlo  Dialogos  L.,  item 
Orationes  L.  Kobergo  danda  exemplaria.  Venim  Gpi- 
sIoIb  CC.  mittuntur  non  idcirco,  qtiod  Kobergo  ora- 
nia  tradi  Telim,  sed  quia  Stromer  obnixissime  flagitat, 
mitli  fiibi.  Tu  i^tur,  qiii  utrumque  amas,  mihi  vero 
in  re  adhuc  nulla  defuitti,  quia  aliter  a  me  Lipsim,  quo 
ille  Tult,  mitte  non  possnnt,  dalis  Kobergo  L. ,  atit 
C,  si  Tult,  reliqua  Lipsim  quam  potes  cito,  per- 
Cerenda  cura,  in  «des  Melchioris  Lother,  apud  qu«m 
ea  quaret  Stromer.  Ego  bene  Ta'eo.  Brevi  aut  me , 
aut  copiosissimas  literas  a  me  habebis.  Interim  rale. 
Accepi  Commeniaria  CittarU  berL  Vale  heroice.  Au- 
gusbe  Martiualibus. 


D,g,t,.?<ib,Google 


XLIV.    XLV. 

Bilib.  Firkheimeri 

ad' 

Ulrichum    Huttenum 
£  p  i  8  t  o  1  a. 

Qna  dc  Aula,  Dia]ogo  cibi  muio 
1  fert. 


UJrici   de  Hutten 

ad 

Bilibaldum  Pirkheimerum 

£  p  i  c  t  o  1  a. 

vita  aw  rationem  f xponeUf, 


D,g,t,.?<ib,Google 


o,9,t,.?<ib,Google 


E  i  n  I  e  i  t  u  n  g. 


Gletch  nachdein  der  Dialog  „Aula"  fertig  ge- 
vorden,  schickte  ihn  unser  Ulrich  an  den  bider- 
ben  BiUbald  Pirkheimer,  und  erbat  sich  von 
diesem  ein  unpartheiisches  Urtheil  dariiber. 
Pirkheimer,  der  das  Hofieben  von  langer  her 
(chon  kannte,  wunderte  aich  ein  wenig  iiber 
den  keken  Einfall  seines  jiingei'n  Freundes,  der 
kaum  iiber  die  Schwelle  des  Hofes  getreten, 
«chon  80  vieles  von  «einen  GeheimnisBen  und 
innem  Leben  auszuplaudcrn  sich  unlerfieng, 
and  theilte  ihm  seine  Meinung  in  vorstehendem 
Briefe,  halb  scherzhaft,  halb  ernstlich  mit. 
Gegen  diese  Vorwiirfe  vertheidigte  sich  nun 
Hutten  in  einem  langen  Sendschreiben ,  welche» 
zngleich  seine  eigenen  hisherigen  Schicksale, 
da«  Leben  der  damaligen  Edlen ,  und  zugleich 
dao  Anstreben  zur  Bildung  von  allen  Seiten 
tchildert,  und  das  herrlichste  von  allen  ist,  die 
au8  seiner  Feder  geliossen.  •) 


')  lcb    vrciti   nlcbt,    watam   Wafcniell  Piikheimeii  Brier  «rtl  dmIi 
dcD  Briefe  HDtleai  m  dletea ,   der  «l(cntUcli«n  Anwort  duiuf , 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


b6       Bilib.  Pirkh.  ad  Uliich.  Hutt.  Epist. 

Der  volbUindige  Titel  der  Original-Edition  ist : 
FLRICHI  DE  HVTTEN  EquUis  ad  BUibaU 
dum  Pirckheimer  Patritium  Norimbergensem 
Epistota  vUa  sute  rationem  exponem.  ^liquid 
inestnovi  lector,  juciuidi  aliquid,  lege  et  vale. 
Angusta  VIIL  Calend.  Nov.  Awio  M.  D.  XFIIL 
Am  Ende:  /n  officina  exciisoria  Sigismundt 
Grimm  Medici,  et  Marci  Fuyrswig  Augustts 
yindelicorum  M.  D.  XFIIL  die  vero  FL  No= 
vembris.    4. 

Diese  Au«gabe ,  mit  zierlich  umkriinztcm 
Titel,  dessert  Ruckseite  leer ,  ziihlt  12  Blatter, 
und  befand  sich  in  der  Christischen  {Catal. 
bibl.  Christ.  11.  p.  39i)  in  der  Feuerleini- 
Bchen  iCatal.  Bibl.  Eeuerl.  L  p.  I9^J)  Biblio- 
thek ;  ferner  in  der  Konigl.  Bibliotli.  zu  G  o  t- 
tingeu  (Meinerg  S.  137)  in  der  Wasserkirche 
zu  Ziirich,  u.  s.  w. 

Vergl.  auch  Zapfe  Augsb.  Buchdi-,  Ge- 
«chichte  S.  1-12. 

Eine  zweite  erschien  das  Jahr  darauf  untef 
dem  gleichen  Titel,  und  den  Wortcn :  Cum 
Priviiegio  Imperiali.  Zu  Ende  :  Iterum  excusa 
in  officina  etc.  Armo  M.  D.  XIX.  die  va-o  XXX. 
Aprilis.   in  4. 

(Vergl.  Straufs :  Opera  rariora.  p.  3t2.  Zap!» 
angef.  Werk.  I.  126.  Catal.  Cfirist.  II.  39J.) 

Als   dritte  Edition  kann  der  Abdruck  in 

.  folgender  Sammlung  betrachtet  werden:    „Dis= 

cwsm  epistolarts  dt  statu  reipublica  Christiana 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Einleitung.  67 

Jegenerantis ;    ium  de  reformandis  moribus  et 
abusibus  ecclesia."    Francqf.  i6iO.    in  4. 

AU  rierte  aber  das  treffliche,  und  mate- 
rienreiche ,  von  uns  schon  mehrfqch  angefuhrte 
Werk:  Equit.  et  j4nimi  et  Jngenii  viri^ 
bus  praestantissimi,FLRICHJ  DE  HFT' 
TEN  ad  B.  Pirckheymer  Patr.  Norimb. 
Epistola  qua  et  vUa:  swr  rationem,  et  tem^ 
ponim  in  qiue  atas  ipsius  invidit ,  conditionem, 
luculenter  discripsit.  Jn  hicem  denuo  protuUt 
tt  Commentarium ,  quo  iUustris  hiyus  Equitis 
Fata  et  Aferita  exponurUur,  subjecU  Jacobus 
Burckkard,  ill.  Gynm.  HUdbilrgk.  P.  P.  — 
Prostat  ff^olfenbutteli  apud  Godefridum  Frfytag._ 
Exscr.  Hildb.  Typis  Penzoldi  cia  iD  ccxvn. 
Tomi  IIL 

Eine     teutsche    Ubersetzung    hat   A.  ■ 
Wagncr,  nach  den  fiinfRaden  wider  Herzog 
Ulrich,  geliefert.    (Chemniz  1802.) 


o,9,t,.?<ib,Google 


Hutteno   suo   BlUbaldus  S. 


Aulam  tuam  legi  ac  relcgi  quiilem  dXXti  ^^  ayiX*t^ot. 
Sed  lu  me  judicem  statuU.  et  ex  aiiimi  seiitenlia  judicare. 
imperas.      Quid  igilur  Jaciam    y»\>uTret    n^iiiii        Num 

it^os  a.\n^*mr    S  ^">"f  X'!"  •"idaui;    irdoc    a\i^fixr    sat  scio 

inquics.  Parebo  igitur,  sed  tu  viclebis,  qualemtiam  ju* 
dicem  constitueris.  'Apt-"  yu»:  verum  tii  iie  moveari^. 
Immatura  res  tiia  videtur  AULA.  'Ayi^or,  nonduia 
.  dixi  Tcriun;  duriore  Terbo  rem  appellare  uolui,  scilicet 
ut  noimiiiil  amicitin  tribuerem.  Quid  enim,  si  intem- 
peglivam  nominassem?  ut  interim  procaciam  orailtam 
i^-rv-riiia ,  Xanv^iuitiva,  et  reliqua  id  genU9  verba.  Sett 
non  nimis  aspere,  cum  amico  agere  volui.  Proinde  si 
blanditias  %ixi  noXattiiKr  expetis  ,  aliura  deiiiceps  quterilo 
judicem  St  ntanui  aaifiKi  tritiim  illud  ingeminet  l^  ttaiar, 
in  itaidr.  Sed  Xvfsy  XnfilV  iuquies :  tandem  quod  agis 
agas.  Atqui  num  solus  ipXnva^pwr  prohibeor?  aw  viyt 
imav  Smovu  aioXttxiai.  At  nlmium  te  delineo.  Audi 
igitur.  Tune  aulica  describere  audes  incominoda,  non- 
dum  aulicas  experlus  iivitaipariia.f  Quid  ageres  si  ut  nos 
millies  deceptus,  circumscriptus ,  delusus,  iiniuriis,  ca- 
lumniis  et  innumeris  alFectus  contumeliis ,  exclusus , 
reje(!tus  vel  potius  ejectus  esses  ?  TSvra  ttdvta  hsJ  in 
Stiroivi^a  cxperiri  oportebat,  ac  lustra  qiialiior  delestan- 
d» ,  ingralee  ct  perDdee  iiiservire  auloc.  Tum  dcmiim 
perbelle  et  veris  laci-imis  fabulam  egisses  rem  experlani 
potius,  quam  ab  aliis  auditani  enarrans.  wt/uv  ra^ 
ttieiit^et  oipiaXnoi.    Hkc   causa  fuit,  mi  fMche,  qiiare 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


Bilib.  Pirckh.  ad  Ulr.  Huit.  Epist         69 

Aolam  tiiam  iminaturaiit  ctixerim.  Proinde  tu  quoque 
(Gjudica  inifai,  nam  rem  suo  nomine  appellarim  nec  ne. 
Verum  jam  tecuninu^ari  dcsinam.  Ulinam,  mi  Vlricht 
tu  minime  aulicis  insenescas  xrumnis;  sed  potius  e« 
felidtate,  qua  rem  tam  affabre  depinxisti.  extra  Cyclo- 
pes,  Ccntauros,  Sphygem,  ChimKram,  Scyllam,  wu 
i«t  |(t>*>jisT<^o*  iti  Mii  iJlDjSi^uiTf^iiv ,  etfugios.  tufxixans- 
rsTai  fi^  ttn,  si  alieno  periculo  sapies.  Id  ut  tibi 
eveniat,  etiam  atque  etiam  opto.  Etenim  dignus  es, 
cui  oumes  ob  ingcnium  et  eniditionem  tuam  innumenuii 
benc  precenliir:  dignus,  cui  digna  respondeal  fortuna: 
dignifisiinus  tandem,  qui  ab  omni  aulica  prseserveris 
peste.   Tibi,  amicis  el  Husis  vivens  7<ys»9ii.  Vale.  (1518.) 


-,<j,N..<ib,Google 


Epistola  ad  Bilibaldum  Pirkheimer, 
Patric.  Norimb.  *) 

Qua  Huttenus  vitn  su»  rationem  exponit. 


Vlricus  de  HutUn  BUibaldo  Pirckheimer  Salnlirn, 

Adhuc  omnia  mihi  tecum  conveniunt,  Bilibalde,  nee 
dum  judicii  me  mei  piget,  qiio  le  virum  stalui  apertum, 
sincerum  et  liberum.  Ita  dc  Aula  mea  senlentiam  tulisti 
ingenue,  et  nihil  dissimulanter.  Sed  lu  age,  qui  in  hoc 
dialogo  immaturitatem  nauseas,  ut  quem  ego,  vixdum 
a  limine  sahiiata  (ut  tu  dicis)  aula,  de  Aulicis  compo- 
raerim,  cur  non  itidcm  sinis  ob  id  me  in  aula  mntu- 
rescere,  sed  ab  ipso  ita  ingressu  transversum  lapis? 
Aut  simile  libi  quiddam  videtur  in  me ,  quod  oliin 
Socrati,  qui  Glauconem,  Platonis  puto  Fratrem,  coii- 
spicatus,  rudiorem,  quam  ut  obeundis  negotiis  aptum 
censeret,  ad  Ttempublicam  accedentem ,  proposito  imlc 
retrawt ,  Charmidem  vero  ad  capessendam  ulbro  hortalus 
est,  idoneum  existimans?  Tale  tibi  in  me  aliquid  visum 
est ,  et  Socratem  imitarts  ?  Sic  est.  Ineptum  censes  ad 
aulica,  et  amici  studio  prtevenire  vis  mulu,  quee  me  bic 
manent  incommoda :  et  recte  forsitan  mones.  Quare 
tibi  gratiam  habeo ,  a^&i  ftoi  y"/  i  <wk^X*  Jatxf  Siy«t. 
Experiar  ^^)  tamen  eam ,  quam  aliis  qisam  rugiendara. 
ecribo ,  aulam.    Quid  faciam  «Uud  enim ,    quum  facien. 

')  Anf  dein  Tltel  tind  di«  Worte:  Att^iiU  laeit  itoni  Itclar,  Jiot 
canit  allquU.  Ltge  «c  yatt .'  Cum  PrlvUejlQ  ImptritU,  Toa 
Hutteu  diircbceitriclien,    **)  Exfitrlar,  expeiioi. 


o,9,t,.?<ib,Google 


Ad  Bilib.  Pirckheimer  Epistola.  Tl 

imi  ik  omniao  aliquid.  Nam  quod  in  umbram  me  tam 
cilo,  et  ad  Gedentarium  illud  sludium  vocas  ;  nescio  an 
nalura  ibi  mex  jalionem  habeas,  aut  «tatem  an  respi- 
cias,  qiiic  illam  non  capit  quietem.  An  ego  possem  hoc 
ttlalis  inlra  quatiior  parietes  lalere ,  et  priiisquam  exper- 
tUE  essem  islas  mundi  turbas,  istos  olfecissem  turoiiltus, 
in  hoa  mc  secesGUE,  hoc  tranquillum  recondcre?  et 
cognatis  vellcm  ac  amicis  cam,  quam  et  illi  exigiint,  et 
ego  commodare  operam  possum,  BulTiimri,  ac  mihi, 
velut  tu  mone«,  mihi  et  Miisia  vivere?  Ubi,  ut  tibi 
ob«equar,  el  in  iDam  rae  penJtus  scholasticam  quietem 
(epdiam,  totumque  studiis  mancipem,  et  scribendis 
Jilins,  ad  qiiod  nescio  (juomodo  aptus  libi  videor,  nni- 
mum  adjiciam  :  quid ,  quecso  ,  habebo ,  quod  aliquaiido 
euin  illis  studiorum  meorum  convicloribus ,  animum 
quotie*  remitlere  juvabit,  jucunde  conferam?  quas 
labulas,  quibus  de  rebits,  tam  nihil  expertus  miscebo? 
Nam  illa  duodecim  annorum  peregrinatione ,  (Jn  qua 
multavitli,  mulla  cognovi,  nihil  egi,  niliil  gessi,)  non- 
dum  mibi  salisfeci:  et.  superesse  puto ,  ut  vivere  in- 
cipiam:  quoddam  fuil  hoc  enim  vitce  proludium,  nf 
n  mvrt*  fVi  ^^«yiti/tt*  tt^ayviiraina  nisi  mc  in  solitudinem 
abslnidis,  atque  ab  homiiiiim  consortio  relegas,  aut 
non  magni  iUam  facis  magni  Herois  in  adversa  Fortiina 
commonitionem ,  o)im  mcmintsse  jiivabit.  Porro  nalii- 
ram  meam  baud  nosli,  ab  hominum  cimTersalione  si 
me  seorsum  dcgere  posse  arbitraris;  homiiicm,  iia 
bonarum  disciptinanim  studiis  aplum,  ut  a  iiulla  iiiteiim 
bonestx  consuctudiiUG  freqiieiitia  aut  sodalitiis ,  cliam  a 
diHirailium  aliquantiim  conventionibus  abborream.  El 
ii  me  recte  via  nossc ,  multo  farilius  faos  fero  slrcpilus, 
hinc  alienam  frequentiam ,  in  qua  maximam  mihi  non- 
nunquam  sobludinem  facio,  quam  solus  esse  possiim  : 
igitur  iloD  omnino  infeliciler  luec  conjuncturuin  me 
«bitrot.      Et  ut  conscius    mihi   sum ,    aliquid   jam  ia 


D,g,t,.?<ib,Google 


72  Ad  Bilib.  Pirckheimer 

literis,  qiiantulumcunquc  icl  est,  comnieruisEe ,  i(a  nul- 
lam  etiam  in  magnis  rebus  glorinm  lilesperOf  ac  libenter 
obeundis  negotiis  utendum  me  prxbeo';  qiianquam  nibil 
miniis  proponam,  quam  diilcissimis  interea  studiis 
natitii  x>'f"r  dicere,  qiuc  ine,  flonec  mcns  sana  erit, 
non  ad  tempus ,  sed  perprtuo ,  ac  jiigiter  vel  in  mediis 
istis  liimultibiu  exercebunt.  Qua  in  re  mitltum  decepti 
sunt  illi  mei  per  Germaiiiam  amici,  qiii  poslquam  fieinel 
in  aiilicam  servitutem  consensi ,  dcsiisse  stucliosum  esse 
putaverunti  qiiO  fit,  ut  qui  in  Italia  jam  priclcm  agenli 
mihi,  liieranim  adeo  fasces  mittere  solebnnt,  ac  fre- 
quentissime  solebant,  )ii  iii  lantiim  niinc  conticiicrint , 
ut  nemo  aliquantlo  trin  vcrba  scribat  HiiHeuo ,  homini 
(piito  clicere  eos)  non  suffi  ampliiis  fariuic.  Cujus  tamen 
si  tam  ipsi  mcmores  aliquando  essent,  quam  ego  unius- 
Ciijusquc  talium  nunquam  obliviscor,  jam  illud  fervide 
nobis  intercederet  scribendi  ullro  citroqiie  sludiiim;  quo 
nihil  habco,  quod  anliquius  diicam,  aut  quo  magis  me 
oblectein.  Ubi  nondum  defuisti  tii  miJii ,  quem  idrirco 
valde  probo,  et  vaidius  adbuc  mco  jure  amo,  ac  HER- 
M.\NUM  NOVAQUILAREM  COMITEM  adoro,  quia 
mihi  nbnquam  non  copiosissime  scripsit.  Hlis  vero 
suspiciosis  amiculis,  quandoquidem  hunc  in  me  fastura 
cadere  arbitratt  sunt,  irascor,  ut  superbb,  ut  fastu 
ipsis  turgentibiis  et  rem  nostris  indignisslmam  studiis 
admittentibus.  Ac  si  amare  studia,  id  vero  est  studio- 
sum  esse,  nemini  hoc  per  Germaniam  nomine  cedo : 
quandoqiiidem  in  magnis  hoc  diiBcultalibus  facio.  Cujus 
vel  hoc  fucrit  argnmenlum ,  quod  illam  adhuc  Capnionis 
defensionem  ")  mordiciis  teneo:  qua  de  in  Kteris  tuis 
mentionem  facis,  Thcologistas  auxisse,  nescio  quas, 
suas  adversum  nos  Lamenlationes ,  scribens.  Qub  illo- 
rum  importunitas ,   haud  dum  scio,   secure  magis  coa- 

•j  dtfeailaatiH :  csniam. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Epietola.  73 

temn^nda  «it ,  quam  in<iig;naii(«T  «TagitnnJa  ac  puniencla. 
in  imineitsiitn  quia  excrescit  perdil»  fat^lioiiis  lieentin. 
Niiper  visnm  esl ,  ad  nihil  connivere ,  niliil  dissiniulare ) 
netpie  nliquid  in  cansfc,  quain  tanlo  scmel  opere  pro- 
piigiitni(him  snEcepimiis ,  patrocinio ,  prievartcatione 
transmiltere.  Ipse  qutdem  ")  si  non  coitsiderate  atleo , 
at  strenuc  eam  navabo  opernm.  Vidctnus,  quanlum 
referat,  hao  cxstirpatas  esse  zizanias,  hanc  evulsam 
loliginem  ac  eradicatam ,  ut  se  felix  illa  jnmqne  siippul- 
lulans  rcctissimonim  studiorum  planta  proferat,  ac  quam 
late  propa!>et;  ut,  inquam,  ejeclis  ac  exterminatis ,  qui 
se  oborienti  jam  bonac  eruditionis  soli  iiitempestivs 
nnbes  opponunt ,  qui  fulgidum  illud  veri  splendons 
lumen ,  in  ipso  suo  exortii  obsciirare ,  immo  exstin^iere 
ac  procidcare  conantur,  bon.ic  artes  revlviscant,  iitriiiS' 
qve  lin^ixt  eommcrcitim  nobis  eum  Grm-is  ac  Italis 
eonveniat:  Germania  ciiltum  indiiat,  barbaries  ultra 
Garamantes  "^)  et  Ballicum  iisque  oceaiinm  e^sibilctur, 
■c  protrudatur.  Jam  binas  iii  me  sagiltas  conlorscrunt 
nebulones,  sub  Pepericomi  JiidKi  nomine;  qute  me 
quanqiiam  nullo  meo  dolore  (cligerint,  aiit  potiiis  jie 
tetigerint  quidem,  el  adhiic  rem  dlssimnlaverim,  ali- 
qnondo  tamen  videbunt  illi,  quem  petierinl.  Qui  quum 
hartenus  onnia  sibi  licere  putaverint,  pensi  non  habue- 
runt,  adversus  quem  quid  aggrediantur.  Quare  experti 
nondum  sunt  tetneraril  insultorcs,  quanliis  fpiisqne  iu 
elypeum  atlsurgat.  ^^**)  Ubi  aiidiendos  nnit  pnto,  qui 
fuadent,  ut  ne  invidiam  nobis  concilicmiit. :  ot  ab  hoc 
meta  tanturo  absitm,  ut  non  invidiam  mo<1o  i.slonim 
non  fugiam ,  se<1  ultro  odiiim  etiam  arcessatn.  Ac  nderiiit 
illi,  ego  opernm  dabo  intcrim,  ut  simtit  alifinaiido  me- 
hiant.     Sic  decrevi  enini,    nisi  a  nobis  ooiUiucnat  isti, 


•)  uich    ipse:    qaidtiu    bfijefil^t,       ")   Garamanifi ,     hypMimreM 
nonte*.       *'*)  itilt  fuanlui  —  aiiurj/al:  Bnlcierlichs  Verbeaierunc 


D,g,t,.?<ib,Google 


74  Ad  Bllib.  Pirckheimer 

non  postica  jam  ultra  Sanna  persequi,  sed  animoio  iK 
froiileui  impetu  obturbare.  Id  quod  te  patiter  et  veQe 
ccio ,  et  facere  video ,  e  paucis  unus  mecum ;  quod  ai 
noii  inconslanler  adtiitnris,  credo  aliquando  multorum 
cum  pernicie  multoB  adjuvabimuK.  Hec  iios  uior»  pigeat. 
Quamvis  enim  paulalim  procedit  hoc,  quuil  molimur ; 
procedit  tamen,  et  vel  olim,  quo  debct,  non  sine 
publico  aliqiio  commodo  evadel.  Interea  palmce  lignum 
iniitabimur,  nempe  ut,  quaiito  nos  illi  magis  suppri- 
munt  -) ,  tanto  nbm:iius  sursum  conemur,  ac  adversuin 
onerosos  opprcssares  indomabiti  nos  contumacia  attolla^ 
mus.  Ad  quod  idem  agendiim  tequalium  nostrorum 
studia  excitabimus:  tu  vetersnus  jam,  et  emeritis  sltpen- 
diis,  spaliogo  isto  decurso  campo,  aliis  prfciens;  ego  ia 
Sore  adhiic  et  triunculns,  in  oranem  racile  eventum 
alacriter  coiitenden?.  Quod  sic  abs  te  accipi  volo:  ne 
me  putes  tantum  placcre  mihi,  ut  eorum  in  numerum 
.invadam  temerariiis,  qui  locupletare  has  apiul  Germanos 
linguas  possunt;  sed  qui  mibi  non  ineptus,  nec  intir- 
Biissimus  istiusmodi  factionis  perfecutor  videor:  ut  tuo 
atque  aliorum  prsesidio,  dcpulsis,  qui  oplimn  finigis 
semcntem  nobis  depascunt,  isti  aliqnando  proveniant 
fructus,  quorum  docliores  vos  cultum  huic  patns  inve- 
hilis,  nec  in  vilem  labrnsam  faanc  sinilis  vineam  degene- 
rare,  sed  lepastinando  polltioris  literatur^e  agro,  nullum 
laborem,  ac  nullum  adeo  fastidiiim  subterfugitis ,  in  eo 
soDnrtis  agricola)  oflicio  fiincti,  diligentis  vineatoris  opus 
facicntes ,  non  sine  fructu ,  ut  videmus.  Quippe  ut 
totiim  juxta  Rhenum,  Grtocarum  pariter  ac  Latinanim 
eruditione  literarum  conserit  Eragmus,  et  iinivcrsam 
iiircriorem  Germaniam,  excilatis  int^eniis,  lalem  reddi- 
dil,  ut  cum  ipsa  jam  Italia  nullHni  valde  cerlamen  de- 
treclel:  et  ut  Sueviam  suam  exeoluit,  et  hoc  exortuivit 


*)  iiirprlmuitt !  hippriiDiiit. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Epistola.  75 

(■«core^apnion ,  hs  lu  ciriutis  tu»  jnventiitcm  ad  qtinn 
cnltum,  qua,  Dii  boni,  solWlia  per<1iiii&li?  id  ijiunl  in 
illit  Titlere  €£t  cognalis  luis  Geuderis,  tuo  beiieficio 
Gixce  et  Latine  Bcienlibus:  itlfpie  oplinte;  quos  pritnum 
dnmi  tuie  erwliisti,  nihil  veritus  homo  Patriciiis  prn-ina»- 
ram  cibum  in  ora  puerorum  infarcire ;  deinilc  in  Italiam 
qiioqiie  misisti.  Quod  animadvei-tentes  liii  cives,  el 
ipsi  sunl  imilati,  argumento  abs  te  sumpto,  «|uaiituui  sil 
lectum  iDSliini,  reete  discere.  Et  facilc  hnc  libi  cx 
proposito  cessil,  cui  vel  primam  ego  felicitalcm  ndscri- 
bo,  quod  in  ea  civitate  natus  sts,  qiiic  omniiim  |icr 
Gennaniam  civilatum  manime  bonis  priniuin  iiigeniia 
exuberat,  ac  perennitei-  «catet,  deiiide  honorem  hia 
h>bet,  ac  singulariter  crga  optimas  qiiaaqtie  artes  ad- 
fccla  fuit,  et  diu  jam  so!a  ac  unice  fuil.  Nam  rt  patnim 
nortrorum  memoria  JOANWEHI  DE  MONXK  HEGIO, 
leeuin  civem  (eum,  qni  ut  in  Mntheniatices  cogTiiiione, 
imaniiiti  omnium  consensu,  ipsi  Arcliimcdi  pnlmam  pr^ 
ripuit,  ita  inler  primos  hujus  sfeculi,  iion  dicn  Rerma- 
nos,  eed  omnium  universim  nationum  dico,  vix  dum 
respiranlibus  lunc  literis,  pure  et  citra  vitium  Griece  «c 
btine  et  locutus  est,  et  scripsit,)  cxciitienlibus  aliis, 
nec  hominis  viiiutem  agnoscenlibiis ,  sola  finspexit, 
■lipendio  prosecuta  est,  civitale  donavit.  £l  supeiiori- 
hnt  anniG  CHUHRADUM  CEI-TIM  poelam,  ignoto 
timc  in  Germania  pnebe  vocabnlo,  honorifice  habuit,  cl 
pecunia  juvit;  aliosque  complnres  reverenlor  aceepit, 
el  Kberaliter  fovit,  Iil  qiio<l  ego  isti  apnd  Aciielos 
adagio  locnm  de<lisse,  arbitror:  omues  alias  in  Gcj-mn- 
nia  civitates  c;sBCutire ,  uiiam  oclhuc  Norimbcrgnm  attcrn 
videre  oculo.  Sic  enim  dicunt  illi,  sive  ob  hnnc  causnm, 
ilve  qaod  vestri  homines  ingenioriim  aciimine ,  «C  sin- 
gulari  quadam  anlc  omnes  iiidustria  inirc  exccltunt; 
quod  vel  in  iis  ')  arliGciis,  quie  nanuexercenlur,  vidcia 

•)  iii:  hi* 


D,g,t,.?<ib,Google 


76  Ad  Bilib.  Pirckheitner 

est.  Jam  hoc  enim  pcrsiiasum  omnibus  esl,  qiiie  opera 
vestralia  sunt,  es  egregia  esse,  aut  magis ,  quam  alio- 
rum  ex.  voto  bominum  fabreFacta;  tum  faiiia  cst,  iiihil 
apud  vos  adultcrari.  Cujus  rei  Italiae  persiiasioiicm  vel 
maximam  siii  tlociimenlo  indi<lil  ille  noslro  mvo  pingcndi 
artificio  Apelleg  ALBERTUS  DURER:  qucmilli,  quum 
Dibil  facile  Germanum  laudari  apud  ee,  aut  ex  invidia, 
qua  gens  illa  peculiariter  laborat,  aut  recepta  jam  vulgo 
ibi  opinione,  ad  omnia  qtue  ingenio  indigcnt,  hebetes 
nos  esse,  et  inertes,  patiuntur,  ita  lamen  admiraiitur, 
ut  non  solum  ultro  ei  concedant ,  eed  et  qui<Iam ,  ut 
opera  sua  vendibitiora  faciant,  illius  sub  nomine  *)  pro- 
ponant.  In  nostriim  ordinem  lente  admorlum  serpil  hoc  . 
bonum;  multis  tot  jam  annos  pertinacUer  cxisliinantibus, 
pricler  equestrem  dignitalcm  csse  litcras  scire:  neque 
alid  magis  aut  prius  invidiam  apud  nos  peperit  daro 
Equili  EIXELWOLFO,  quam  quod  is  banc  in  primis 
ob  virtutein  emersisset,  ac  taiitus  esset;  qiii,  quum  in- 
notescenti  jara  mibi  sua  ope  suoque  consilio,  quantum 
posset,  prsesidium,  adferret,  atque  eam  ad  rcm  nacli 
essemus  Principem,  supra  vulgarem  ejiu  ordinis  captum, 
ingeniis  pariter  ac  literis  iaventem ,  hunc**).  Bilibalde, 
quem  lu  recte  admiraris,  ALBERTUM;  jamque  ef[o 
illius  simul  suffragiis,  ac  optimi  Principis  liberalitate 
emergerem,  occidit,  proh  dolor,  occidit.  Optimo  eoim 
jure  ejus  mortem  doleo,  qui  meam  adjuvit  vitam,  quan- 
quam  non  tam  privato  meo  incomiqodo  occidit  Eitel- 
wolfus ,  quam  piiblico  literarum  ac  literatorum  omnium. 
Jam  quiddam  parabat  enim,  quo  **')  nobis  magniFice 
consullum  fubset ;  nisi  intempestiva  mors  sanctissimaK 
hominis  cogitationes  interrupissct.  Venim  dolere  mco 
longius  evagor.   Huic ,  inqunm ,  tali  viro  invidiam  pcperit, 

..,*)  nacb  Domlne:  ac  tntcrtpiteat  durchgeitriduD.      "")  humc .'  iitaa. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Epistola.  77 

quod  sciret  literas.  Adeo  indttrata  sunt  adhnc  adrersiu 
htimanioreni  humanitBten)  nogtrDrum  corda  ;  adeo  iion 
siqiiiint,  quOE  recte  eapere  prinoa  oportuit.  Quanquain 
ab  aure  Ctesaris  poleiites  qui  sunt,  hi  saiictioni  nostra 
plurimum  deferre  Tidentur.  Idem  apud  reliquoa  Prin- 
cipes,  qui  non  in  postreniiB  recumbnnt,  ac  ip>i  etiam 
Prindpes  nobis  poUicenlur;  qiiibus  no«  niBjpii^  finterim 
aomiiiilnis  applaudimua ,  Mecenates  nonnunqiiam,  vel 
Augustos  vocantes:  non,  quod  ulia  hoc  aiiquando 
iUoiinn  virtutes  mereantiir ;  qtium  aliqui  publico  potius 
odio,  quam  privato  favore  digni  sint:  verum  spe 
qnadam  ad  pristinB  bonitalis  wmulaiionem  excitmdi. 
Ubi  *)  penittis  nostrn  nos  fcfellit  opinio.  Aliquos 
jam  enim  copgimiu  pndore  sni  benefacere  ttoAns,  qui 
■i  nihil  aliud,  hoc  jam  accepcrunt,  quod  favere  litterif, 
id  sit  Principe  digniim.  Quare  consilium  est  meum, 
benevoleniiam  istiusmodi  generis  hominum  modis  omni- 
bus  captare,  ac  ubi  ubi  tictierit  **)  favore  Principium 
retia  tendere ,  et  ob  id  illis  adhaerere ,  ac  publica  in* 
ctmctanter  munera  obire;  ut  nos  ibi  confonnemiis  aliia, 
pnesertim  nulla  alia  via  emergere  qunm  videamnc  eos, 
qui  leges  profiteiitur ;  et  Theologi  qiii  vocaotur;  quos 
et  ipsos  hiec  a)it  ambitio.  Quod  dum  conor,  reclamts  tu, 
et  lamquam'  ad  erromm  abeuntem  me  revocas.  Quiui 
Tero  non  possint  hiec  simul  cgi ;  aut  tu  aliquaiido ,  aula 
omniiim  tnrbulentissima ,  quum  te  verlendum  ad  rever- 
teodum  pneberes,  el  curis  ac  sollicitudinibus  coramode- 
reris,  vel  tunc,  quum  militares  eliam,  et  Civitatis  tu» 
copiis  qiium  prMsses,  studia,  interim  omiscris,  et  non 
aliqiiando  his  te  deliiiimeiilis  refo^xndum  dederis:  aut 
de  me  ibi  coiiclamatum  stt;  et  imbecilihis  hoc  videatur 
ingenium ,  quam  ut  duo  hnc  suslineat.  Nisi  vero  novum 
tilnvidetur,  inter  negotia  Utenttas ,  et  cum  liloris  negotia 

•)  r*/.-  obi.     ">  licmtrtt,-  !i«jl. 


D,g,t,.?<ib,Google 


78  Ad  Biiib.  Pirckheimer 

in  usu  habere,  ubi  exemptis  non  eges,  haud  ignanii, 
quam  multi,  et  qiii  hxc  feliciter  coiijiiuxeriiit :  deiiide, 
quam  coiilempti  olim  fueriitt,  ncclum  hac  iem)>e«tate 
iint,  qui  sic  otiantur,  nt  non  aliquaiiclo  negotia  vel 
(uccisiyiE  temporibus  admittaiit,  Mec  me  auinmis  tamen 
ingeniie  insero,  ECd  ferre  brcc  ii.itiira,  hiec  stas  domesti- 
ciim  su|im,  tranqutllam  obscuritateia  vel  omnino  uon  polest, 
\el  adhuc  non  potest.  Sinedeferverehuncardorem,  ani- 
mum  irrequietum  et  versatilem  paniraper  delassari;  dum 
iatammereatur  quietem,  ad  qiiam  me  ante  tempus ,  ut  vi- 
detur,  hortaris*).  Si  ratioiiem  CAi^is  viln,  quamsubPriii- 
cipe  ago :  niisquam ,  mihj  crede ,  studiosus  magis  sui ,  Prin- 
cipe  sufRcientum  ad  hoc  quitem  indulgenle.  IVam  qnn  e.tt 
iUius  beujgnitas,  plenam  a  vulgaribus  consullalioaibus, 
«I  plebeio  rerum  tractatu  vocalionem  conce^sit :  qitod 
cgo  tempus  studiij  admetior;  prster  illud  oliura,  quod 
cum  aliis  mihi  commune  est.  Quocirca  portatilem  maiime 
bibliotbecam ,  optimumqueraque  auctorem ,  mecum  cir- 
cumfero:  ac  ubilieet,  aliquid  lego,  aonnumqnam  scribo 
eliam ;  et  si«pe  in  turba  solus  sitm :  quamquam  etiam 
soli  esse  licet.  Jam  el  anagnoslam  mihi  qnero;  puenim 
alicpiem  ingenio  bono,  et  in  aludiis  aliquanto  jam  plug, 
quam  qui  vulgo ,  peritum :  qui  expedite  sciat  legere 
et  manus  velociate  dictantem  facile  consequatiir :  in 
sludiis  qiii  niihi  minislrel,  ac  laboreni  minuat.  Nccdum 
bene  instilucre  libi  vitam  videor  ?  el  adfauc  istam  mihi 
catilenam  re^telis:  dignus  ts,  qui  ab  aulicis  prteBcrveris 
lerumiiis  ?  Agiiosco  studium  in  roc  tuum :  salutari  ad- 
moiiitionc  amico  consulis.  Si  nomtuin  me  istis  eripis, 
acerbioribtu  aclhuc  ferendis  ineomraodis  (jaiq  hoc  vi* 
dendum  est  enim)  relinquie.  El  dic  mihi :  provisuffl 
habes,  undc  me  deliueas,  el  ubi  coUoces?  aut  cum  tuo 
statu  meum  confers?  et  quemadmodum  in  civilaiibus  vos, 

*)   htrttrli:  idhorllrii. 


■,...:>,Googlc 


Epistoia.  79 

qnibiu  non  plactde  tantmn ,  ted  et  iDoIKteT ,  n  cajiu  in 
mores  hoc  cadat,  vivere  est  facile,  si  me  tinqiunn  ioler 
Gquitea  rkos  quieturum  putos?  et  oblitus  ea,  in  nostro 
ordiiK ,  quibus  conturbainenti* ,  quB  animorum  jactatioDe 
obnoxii  sint  honunes  ?  Noli  lic  putare :  et  ex  tua  vilK 
noli  nueam  «stimare.  In  nobiscum  agitur ,  ut  patrimonium 
etiam  amplissimum  si  milu  sit ,  ut  possim  ex  meo  virere 
mihi:  baec  siint  tcmpestates,  qii»  me  quiescere  non 
ihiunt.  Vivitur  in  agro,  in  siivis,  et  in  illit  montium 
specuKs  *) ,  fjui  nos  aluiit ,  extreme  pauperes  Biinl  coloni ; 
quibus  agras  nostros,  vineas,  prata**)  et  silvas  lociuiuu: 
vectigal  cpiod  iiiile  redtt,  pro  eo,  qui  advertitur,  labore, 
exignam  est  et  tenuc,  sit,  ut  amplissimum  sil  etpiii|^e; 
iiug;na  cura,  magno  opere  queritur.  Nam  patres  familia* 
Cfse  opoTtet  nos  diligentissimos ;  deinde  Principis  alicuju* 
fumilalui  addictos ,  a  quo  tuitionis  spes  dependeat : 
puod  ***)  nisi  fuero ,  omnes  bAh  onmia  tn  me  licer« 
pulant :  si  fuero  etiam ,  mixta  illa  periculo ,  el  qno- 
tidiano  mrtu  spcs  est :  nempe,  si  quando  egrediar  domo, 
in  eos  ne  incidam,  quibuscum  illi,  quisquis  esPrioceps, 
negotium  sil,  aut  beOum  sil,  quo  me  nomine  invadant, 
et  abripiant.  Quod  si  nula  mea  Fortuna  contingat, 
dimidium  facile  patrimonii  odimitur  in  redemplionem : 
alqiie  ita,  unde  defensionnm  speraveram,  ofTeiisio  iB' 
cunibtt.  Proinde  hiinc  in  usum  equos  alimus ,  et  amw 
compaTamus;  numeroso  comitatu  slipainur,  inagnis 
rt  •••*)  gravissimis  per  omnia  siimtibus,  Interim  "t-)  yei 
duonim  iugerum  itinere  nisi  antiali  exBpatiiimur ,  nuUam 
ficet  ^Hllam  inermi  visere,  non  venatum,  non  piscatum 
exire  licet,  nisi  ferreo.  PrsBlereat+)  crebriB  mutuo 
conlenlioncs ,   inter  vUlicos  aliorum  et  noslros  oriunlur, 

*)  Dach  ipEmlii:  vivUur  dorch^iL  **>  nicli  tIdM)  :  rrala  iMigtf. 
'")  n»cli  dcpeDdtal :  Qutd  btlgel.  ••••)  «/ :  «o.  t)  Initrlni  .• 
Xcfae  ufiie.    ^)  ermttrvi .'  IsUtIb, 


-,..<,  r,,Googlc 


80  Ad  Bilib.  Pirckheimer 

neque  dies  ulhis  est,  quo  non  de  aliqaa  ad  nos  Hla 
referatur,  quam  cautissime  componaiuus.  Nam  si  con- 
lumacius  mea  tuear ,  aut  iniuriam  eliam  pei-sequar , 
bellum  nascltur;  si  quid  palientius  lemiltam ,  aut  de 
meo  eliam  <:oncedam,  jam  ominm  stalim  injuriis  jiaico  : 
quum ,  quanlum  uni  cenccssum  esl ,  concedi  sibi  vclint 
sin^li.  *)  At  inter  quos  fiunl  ista  ?  Non  intcr  alieuos  , 
amice,  seil  inter  adfmes,  iuler  cognalos  et  propinquos  , 
alque  adeo  tnter  fralres  tiunt.  Atque  hac  suut  iiostrae 
ruri  deliciee,  h«c  otia,  hoc  tranquillum.  Ipga  sive  in 
monte  est  specula,  sive  in  plano,  non  ad  amccnitatera, 
sed  ad  rounitionem  cxa^dificata  est;  fossis  ac  valla  cir- 
cumdata,  intus  augusla,  mansionibus  pecoiiim  ct  ar- 
mentorum  constricla;  obsnune  juxta  cellic  bombardis  , 
pice  ac  sulphure,  el  reliquo  armorum  ac  bcUicarum 
machinanun  apparatu  oppletie:  bombardici  per  omnia 
pulvcris  foetor ;  deinde  eanes ,  et  canum  excretncnta , 
jucundum  rcor,  et  ipsa  odorameatum.  Accedunt  et 
abeunt  equites;  inter  quos  raplores,  fures  et  latrones: 
cum  talibus  **)  enim  lalibus  paleiit  nostne  domus ;  aiit 
ignorantibus  nobie,  qualis  quisque  sit,  aut  iion  roagiio- 
pere  **"}  inquirentibus.  Audiuntur  ovium  balatus ,  boum 
mugitus,  canum  Utratus,.  hominuni  in  agro  operaiilium 
vociferaliones ,  jcarrorum  et  veniculorum  stridores  ac 
strepitus;  nostrai  domi  luporum  eliaro  uiulnlus;  ut  qu« 
memoribus  vicina  est.  Omiii  die  de  crastino  cura  et 
sollicitudo  est;  conlinui  molus,  perpetus  tempestates. 
Fodiendi  "•"*)  agri,  .ac  repastinaiidi ,  operandum  iu 
vineis,  plantandse  arbores,  irriganda  prata,  occandum , 
ferendum ,  stercorandum  ,  metcndum,  Iriturandum. 
Subit  f)   messis   subit  vindemia.      Xum,    si   quid   uno 

*)  Kaeh  iIhshII:  ein  Znratt;  >  zcncluillttii  Im  Bxcmplir.  ")  omnU 
'  tut;  am  taUbni.  *")  ti»  inqoitenilbui :  Ktafagptn  belgani(t. 
"'")  FeiUntl:  t.     t)  S^U:  imblL 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Epistola.  Si 

i&qoaBdo  anno  male  {m>vei>it,  ul  in  ilh  iterililate  pluri- 
main ,  mini  egeitaa ,  mira  pauperies ,  ut  nunquam 
nott  sit ,  quod  moveat ,  cpiod  turbet  ,  quod  angat , 
qaod  maceret,'  quod  conRcial,  quod  evocet,  quod.ex- 
Irahat  ac  extradat.  In  quam  ')  me  vilam,  ut  studiis 
dignara,  ab  anlica,  ut  iudigiiissima  cevocas;  ibique  me 
cottsulto  ac  propoiito,  tamquam  in  optato  quodam  vit« 
portu  coUocas  ac  reponis,  teque  putas,  quutn  boc  tacis, 
itt  fjnietem  me  ac  tranquiUum  adserere ;  aut  si  non  putaa, 
qua  saltem  mente  suadeas,  id  me  eelas.  Nam  tua  qu« 
interim  eonditio  nt,  et  men  quomodo  conferri  debeat, 
quantum<|ue  tua  vita  ab  his  motibus  libera,  adversum 
liat  lempestates,  faos  tumultui,  munita  sit  ac  tuta,  quid 
refert  scribere ,  qnum  non  propositam  sil  te  doccre 
quK  nosti,  sed  enuntiare  ea>  quR  me  ignorare  existi' 
masli?  £tiam  salis,  opinor,  tibi  ostendi,  quam  me  nuUa 
mormn  inconstantta ,  nullum  vtduptal  is  illicium ,  aut 
remm  novaram  studium  ad  aulam  invitet ,  sed  qu» 
necessitas  cogat:  nt  minua  nihil  debeas,  quam  aulicam 
nassam,  in  qua  me  detineri  captum  dicas,  aut  hamum 
iDum  curialem,  quem  deroratum  milii  inqtules,  objicere. 
Prinrom.enim  nuUum  devoravi  bainum;  sed  ab  hamo 
escam  decerpo,  et  caute  quanquam  sine  periculo  **) 
(Utraqne  discrimen  circumrodo.  Deinde  illam  fateor 
natsam  inbabilo,  sed  egrediundi  certus,  explorato  prius 
redilu ,  et  a  Daedalo  accepta  conunonitione ,  ab  boc  La- 
byrintho  regredi  quomodo  oporfeat.  Proinde  bono 
■nimo  esto.  Securus  nim ,  et  mibi  consto.  Nee  est 
■robitio,  quK  m«  pervertit,  sed  bonesta  ratio,  qute  per 
debitoa  mibi  honorum  deeumis  ducit..  Jam  boc  mihi 
nomen  tuendum  est,  oonservonda  dignitas,  Kquauda 
maiorum  industria,  augtada  familix ,  quam  mifai  gentUe* 

*)  tn  fmam-  AtqH  ia  kius.     **)  fuoniutM  Wm  nrtfHl*-  m  cltn 

(lulLOp.  T.  m.  6 


D,g,t,.?<ib,Google 


82  Ad  Bilib.  Pirckheimei* 

mei  imputant,  clarihulO]  et  gentilitius  propagandiu 
«pleDdor.  Ubi  ri  ceMavero,  et  mihi  deero  el  liieris, 
mihi  quidem ,  non  ita  magna  mea  cura ,  Hlem  vero , 
quibuE  omnimodo  apud  coiitributes  et  in  hoe  ordine 
concitiare  favorem,  excitare  auctoritalem  stutleo.  Pra- 
terea  intuetur  me  universus  ordo.  Omnia  mea  coiuilia, 
nedum  fada  obeervaut  homines,  petitur  a  me,  non  tam 
quod  debeo ,  quam  quod  exigere  illic  in  menlem  venit. 
Magnam  de  me  exspectaiioiiem,  majorem  opinioneni 
habent,  eamque  ex  nominis  mei  fama,  quam  non  recte 
eomparant,  metiuntur.  Ibi  ego  nisi  aliquid  coner,  aliqui<l 
pnesletn,  tum  ')  vero  dicet  quisque  eonim,  qui  rem 
Mlimanl;  aut  eorum  certe,  qui  non  obscure  iiilelligimt , 
aliquifi  dicet;  aut  quilibet  etiam:  quid  ergo  lanti  est, 
huiic  isto  labore,  hac  impensa,  faoc  dispeiidio,  hiec 
didicisse?  Atque  ita  post  sentient,  sua  partim  opinione, 
paitira  alionim  persuasu ,  ex  literarum  ittidio  fieri  bomi- 
nei  pigros,  de^ides,  ignavot,  cessatorea,  molles  et 
nipinos.  Gt  **)  idcirco  tamquam  a  re  nostris  Majoribus 
hae  nobilitale ,  his  imagiiiibits  valde  indigna,  liberos  suoi 
dehortabunttir  ac  abstrahent ;  putantes ,  hoc  nui  f acianl , 
illos  sic  institutos,  omnem  suorum,  omnem  humani 
generis  curam  dimissuros ,  ac  nulhim  in  tuum  victuros* 
Qua  de  causa  obsequi  hominum  vohintali  certtun  est* 
et  hoc  facere ,  quod  illi  exspectant,  aut  ego  possum.  **') 
Spero  autem  facturum,  non  pace  solum  lileranun,  sed 
et  commodo ,  salva  aut  etiam  aucta  dignilate  uea.  Porro 
servitus  illa ,  ut  honesta  est,  ac  liberalis,  ila  a  me  pro- 
ponitur  temporaria,  non  p^petua.  Deinde  **•*)  honorei 
mihi  et  ad  aliquem  sublimiorem  aplendOTem,  altiorem 
statum,  provectionem  poUicetur.  Mec  tu  ijjitur  slultum 
me  puta,    si  ad  bonores  adspiro,    aut  perditum  intei 

*)  rio».'  tunc.      •*)  Bt  .■  el.      "*)  ifiH  om    i/vf«utim;    mi» 
ichnltbwit  VarbeiMnnf.    —»')  Dttiid» .-  d«iDdt. 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


EpUtola.  83 

«Jicos  tufflulttu;  digttitatig  niese  incremestum  •>  ambiain; 
fcd  temporum  potius  conditionem  et ")  conimunem  ho< 
iDimim  seosum ,  aut  potius  faoc ,  quod  semper  omnes  ac 
nuxime  clariMimu«  quiique  ractitarunt,  coasidera.  Tum 
fi  aliaib  tu  et  commodiorem  vitam  nosti,  pergcribe, 
edoce,  indica,  velle  aurem,  manu  duc  ad  iUum  turbi* 
tnaccessum  locum.  Mihi  quidem,  cui  quoddam  diurna 
iDa  peregrinatio  judicum  dedit,  erroris  multum  excussil; 
tnrbis  et  iuquietudinibus ,  tum  miseria  quoque  et  omn« 
genu«  Tragoediie  mixta  ac  referta  omnia  videalur ,  et 
quo  me  cunque  vertam,  nihil  seciu-uai;  tranquitlum  nihil 
video  propoiilum.  Sunt  oflicia,  suiit  clientelse,  sunt 
IJora,  sant  conv«ntuf,  sunt  obsequia,  sunt  cure,  sunt 
motua,  sunt  iabores,  sunt  faslidia,  tnmcasus,  et  undi- 
que  iHirainena  fortuo»  injuria,  ac  morbi  et  dolores.  Ne- 
dum  auJa  istis  scatel,  qu«  ego  io  illa  depinxi  navigatione, 
nbi  mihi  oratio  aibitror  defuit,  res  non  defuil:  et  adhuc 
disertum  aliquem  ea  desiderat  fabula ,  qui  pleaius  omnia 
exponat,  et  forlasie  rera  qui  verbia  Kquet.  Sed  mihi 
ne  videtuTi  nihil  ufquam  non  «que,  ao  illa  eit  aula, 
turbulentum.  Tamen  si  tftH  habes  exploraluin ,  quMO, 
prode,  comnumstra;  ne  tantum  ifthinc  abslrahas,  non 
aliquo  trahas ,  de  tuo  consiBo  faciam  omnia.  Si  cesMS, 
aut  si  cunctaris ,  indamo ,  increpo :  quo  res  summa  loco 
Bifibalde  ?  quam  prendimus  arcem  ?  Jam  ab  iUa  audisti 
qnantum  afohorream  soluta  vita?  et  ut  agere  aliquid 
proposnerim,  priusquam  in  tllos  me  secessus  rejiciam. 
Non  quod  in  diem  vivere  decrelum  sit,  aut  evenlibut 
meam  vitam  quod  dediderim,  et  impetu  quodam  ad  in- 
eerta  ferar,  sed  quod  ea  nondum  parata  sunt,  qua  ad 
ilud  pertment,  lequaliler  vivere  et  ut  mibi  constem> 
Adhnc  enim  omnis  quiettf,  nedum  corporis  ac  inerliaf 
hic  impatiena  ett  animua,   noiulum  me  domui,  nondum 


D,g,t,.?<ib,Google 


84  Ad  Bilib.  Pirckheiiner 

ictatls  fervorem  Tnitiga^i ,  noniliini  mcritus  sum ,  ut  fitfm 
Epicuro  laleam,  qui  ad  olium  quidem  invitat,  secl  otii 
(ue  dubita)  capacem,  ut,  si  hodie  reviviscat,  et  eni- 
diendiim  me  accipiat,  non  prius  ad  illas  rapturum  Intebras 
crediderim,  qnam  sit  aliquid  cogmtum,  aliquid  actiim. 
Quod  te  scire  oportet ,  non  fluctuare  nte ,  et  inter  diversa 
ambigere,  sed  quiddam  statuisse,  et  aliquid  csse,  in  quo 
defixus  bxrenm;  quo  illum  dirigam  vittc  arcum;  ad  quo<] 
libere  et  proposito  contendam:  sed  alieno  sine  admini- 
culo  pervenire  despercm.  Itaque  iUutn  peto  ex  bac 
iiassa  cibum,  huic,  Bilibalde,  itineri  viaticnm.  Opus 
cst  enim  mihi,  ut  emergam,  aliundc  quicsitis.  Id  quod 
in  aula  fieri  quomodo  possil,  et  mihi  quam  facile,  aut 
qtiam  dilGcile  sit,  non  esl  nunc  locus  exponere.  Haud 
le  latebit  tamen,  vitn  men  subsiditim  qualiter  captem, 
aliquando  eiiim  dicam,  non  pcr  interpretem,  aut  litcris 
inlemuntiis ,  sed  solus  Goti.  Ad  prxsens  vero  satis  habc, 
id  scire,  quod  tolies  repeto,  necessario  me  cogi  ad 
aulica  obeuiida,  ubi  ila  me  explanabo,  ita  dilatabo ,  ut 
([uamprimum  occasionem,  quiese  dabit,  spero,  non  ita 
miilto  post,  naclus,  contrldmm  el  subsidam.  Quod  si 
libi  mutasse  slatiim  videbor,  et  conditionem  alterasse , 
animi  adfectus  non  videbor:  ita  dabo  operam  enim, 
Ilutlenus  pcrpctuo  sim,  neve  unquam  deserlor  mei  in- 
vcniar ;  sed  wqualiter  per  inrequales  vitsc  actus  ut  deam- 
bulem.  Sine  igilur  ad  tempus  illis  me  venditcm  curio^ 
nibus:  sine  paulispcr  ineptum  esse,  sic  enim  ille  apud 
Ciceronein  hanc  sibi  veniam  deposcit:  sine,  inqutnn  , 
inservire  tcmporibus;  nisi  hoc  tii  indulgeas,  cogor  prwtcr 
imperaloris  jtissum  stationcm  desererc.  Sed  puto,  sincs, 
aiit  consilium  eliam  dabis,  quo  mca  me  rapit  forluna, 
aut  quo  fatum,  potius,  co  ferri,  quippc  feror,  sed  non 
invitus.  Sucor,  scd  comite  ratione,  nnllo  impetu;  ne- 
que  ita  feror ,  ut  non ,  quam  primum  volam ,  aut  receptui 
canat)llavit»duxratio,  pedem  referre  liceat,  acsatietate 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


Epistola.  S5 

iitiiunioili  renim  percepla,  tn  tutum  me  recipere,  ac  ex 
uta  navigatione  in  porliim  atiquem  subducere.  Prielerea 
aos  hx  suot  intemperbe,  ut  qiiieti  tiimultus  prxferam, 
sed  anle  illam  ho«  experiri  cogito.  Quid  cogito  dixi? 
inu&o,  utprius,  necessilate  qiiadam  cogor:  per  aliquot 
enim  jubeor  honorum  gradus  decurrerc,  piiusquam  me 
fais  subtraham  tiirbis :  ubi  si  quic  exhaiiiieiidae  molesti^e 
nmt,  jam  iUarum  mihi  patienliam  indixi,  ac  bis  utar, 
tamquam  ex  promptuario  desumptis;  qiue  in  scfaola, 
qute  peregre  didici ,  eequanimiter  ut  feram  oinnia :  neipie 
ad  queralibel  ex  diverso  motum  dissolvar.  Sic  consuevi 
enim,  ac  me  induravi,  et  pati  sirepitus,  pati  ettam 
iosullus  scio:  ac  divexationes  sngtinerc  non  imperite 
calleo :  animumque  disposui ,  ct  Kquanimilatem  indui. 
PoiTO  mala  si  possem  fiigere  ,  qnn  vellem  prius,  quam 
■Ua  corporis,  morbos  puto,  qui  me  aliquando  movent, 
nnnquam  dimovent?  si  ctmveUere  enim  possent  animum, 
jam  nihi  onuiem  studiorum  curam  abolevi^sent ;  quum 
nuOam  ob  viUe  intemperantiam,  quorl  sciunt,  qui  mecum 
versantur,  sed  studio  et  peregriiuitione  stomachi  imbe- 
cillitatem  contraxerim  ,  et  corpus  infirmum  reddiderim ; 
quod  et  in  peregrinatione  multa  sustinui  incommoda, 
nunc  frigus  et  scstiun  acerbius ,  nunc  famem  et  sttim 
frequentius:  aliquando  nimiam  itinerando  fatigationcm 
perpessue.  Qiue  ")  pneter  ob  nimium  e  vulneribus  emis- 
sum  «anguinera  virium  corporis  exinanitio,  et  nativi 
ruboris  altenuatio  accessit.  Cxterum  qiue  tu  objicis 
lerricula,  non  movent,  quippe  animo  composito  qiii  est, 
ide  ubique  tranquillum,  ubique  seeessum  cl  solitudiiicm 
habet ,  nam  qua!  auribus  circiimstrepunt ,  oihil  ad  animum. 
Quapropler  in  mediis  illis^auhe  tumullibus  credo  noa 
defuturam  mihi  summnm  inlerdum  quietem.  Quod  ne 
pluribus  tibi  persuadeamt  scias,    a  nuUo  me  huic  bono 


D,g,t,.?<ib,Google 


86  Ad  Bilib.  Pirckheimer 

magis  abfuiiie  hoc  anno ,  quam  ob  iIIb  studionim  quide; 
et  lamen  studioium  fuiMe  plurimum.  At  habutt  hic 
(uinus  multum  cum  et  solidtudinif,  dum  me  vestio,  dun 
exorao,  dum  caerimonias  aulicas  edisco,  et  curialem 
disciplinam  imbibo:  dum  me  aulicis  moribus  apto:  dum 
equis  ac  armis  instmo :  ejusque  rei  ^atia  ubilibet  amicofl 
ac  pTopinquos  sollicJto ,  et  ^)  cujuslibet  operam  deposco. 
ac  "*)  ipse  curro  et  discurro,  qunre  non  ita  multum"*) 
adempturum  mihi  Eludii  reliquum  tempus  metuo.  Certe 
hactenus  bene  cessit,  nam  et  amicof  salutaTi  literis,  et 
legi  ac  scripsi  atque  "'"')  aliquot,  ut  vides  opuscula  elu- 
cubravi.  Quorum  nunc  Orationem  ad  Principes  exhor- 
tatoriam  mitto  ad  te  "^''^^)  editam.  Utscr^eras,  inquiai^ 
Minime.  Atque  hoc  esl,  quod  doleo,  non  licere  mibit 
quod  opus  maxime  fuil ,  hoc  tcmpore  loqui ,  aut  scribere. 
Manca  est  igitur;  et  partem  sui  meliorem  per  Deos, 
qu»que  inprimis  desiderari  potuit,  infelix  illa  declamatio 
perdidit]  non  .vitio  quidem  meo,  led  eoTum,/qui  ne 
niam  quidem  causam  Ilbere  agi  austinenti  Adeo  Inrisa  -f) 
res  est  hoo  tempom  dicendi  libertas.  Adee  Germania 
tuo  desiit  Germaiiiai  et  nuno  plurimumi-^)  probatur, 
qui  facillime  adsentari  oonsnevit  t  oontra  odlo  dipni 
▼idenlur,  qui  veritati  rtudent,  yw  j*  iinroSf  ivifor 
tffor  nyoSiiai  to  mm  iXn^ff,  Inau  Hiymr  iv9nri!w  nhivnTt 
iiayvBivtif  Sed  mihi ,  si  dignitatem  habere  volo ,  et 
vitam  habere  si  toIo,  officium  boni  viri  implere  non 
Ucet.  Verum  fft)  plu<  nimio  de  iis ,  tt+t)  q«"  dolo- 
rem  exulcerant  meum ;  qnommque  in  oontemplationon 
fi  me  demittam  penitus ,  qon  probavero  tantum ,  quod 
tu  suades,  ut  mihi  etMusi*  vivam,  sed  confestim  etiam 
ae  repente,   ai  liceat,    aggrediar;.   quaaquam,   ut  plan* 


•)  •(-•  »!'.  ••)  ae  I  tt  U!  ir.  '"*}  maltam  J  plKt 
«t  •••••)  arf  (f,*  UU.  t)  iwlM,-  hfnli.  tt) 
cU)u>nn.    ttt)  *'*"«  ■  It  JuD.    tt+t)  *  lU.-  Utit, 


D,g,t,.?db,GDOgle 


Epistola.  87 

iatdli^,  quld  iiroponm,  «dhuc  •Hqnam  mihi  quieten, 
alic[Bod  hi>  atudiia  otium  prospicio.  Tantum  abest,  ut 
iater  anlicos  sycbphantas,  quod  tu  caves  in  epistola  tus, 
eodfenescere  coptem ,  neque  id  modo ,  sed  et  diuttssime 
venari  ut  de<nwerim.  Ubi  fateor,  aliquid  in  fortuna 
sitmn  est,  ut  ubique  et  per  omnia,  quic  si  maJa  mihi 
▼olct  etiam ,  coniolaiionem  hoc  ")  adreret ,  quod  faane 
iaciens  alenm,  nUiil  periculosius  feci,  quam  si  quodcun- 
que  aHud  vitte  genus  instituissem.  Ideo  perinde  mecum 
agitnr ,  ac  cum  iOis  in  taxillorum  ludo  securi  de  lucro  et 
dHiuio  tjai  sunt,  quod  aut  nihil  est,  autparum,  quod 
perdere  pocsunt.  Tempus,  iiiquis,  perdideris.  Nob 
ma^ ,  quam  si  peregnnarer;  aut  afiquanto  minus  etiam: 
nam  ibi  anxie  omnia,  sine  cura  nibil  cedebat,  modo  de 
Tiadco  BoUicite  cogilanti,  modo  in  periculis  agenti  vilam, 
quam  «erra  et  aquis  in  discrimuie  frequenter  habui, 
nomunquam  eo  res  nuhi  redibat,  ut,  quod  ederem, 
Boa  haberem,  multo  minus  quo  vestirer.  Miram  entm 
tavgiedinn  audias:  quanqusm  aiidisti  aliquando  fabuls 
partem:  sed  ea,  qu»  tum  alibi,  tum  vel  pracipue  ia 
Ibdia  "^)  ubi  penuria  viatici  militare  etiam  coaclus  sum , 
dura  pertuli;  ordine  si  tibi  recenseara,  miram  et  supra 
fidem  lugubrem  tragtBdiam  audias.  Quod  st  scias,  et 
rem,  ut  egt,  intuearis,  tantopere  obhorrendum  ab  aula 
nOQ  pntaveris  ei,  qui  lot  matis  inditratum  gerat  animum: 
nec  ita  sapiens  esse  desidero ,  ut  non  aliquam  a  fortuna 
eupeetRtionem  Irahani.  '"*'^')  Jam  ab  illa  enim  sutpensus 
teneor,  et  in  rotam  me  vertendum  conjeci,  cxspect». 
Inmdus,  quo  evehar:  certe  aut  cvehet  me  illa,  aut  non 
deprimet;  ipio  posset  enim?  prtnsertim  quum  ea,  quM 
iUinf  Bunt  mecum,  nihili  faciam,  ea,  qu«a  vere  mea, 
anfferre  non  possit,     Qusb  libi  conaolatio  satis  efficax  in 

•)  Tor  adferel:   kae  bdtetUirt      *•)  n«rJi  lUlii:   ;>»««»  iimligeltr. 
***)  ilitt  trttham ;  lencliniUene  VprbetitninF. 


o,9,t,.?<ib,Google 


88  Ad  Bilib.  Pirckheimer 

dttbus  non  Ticletur?  Non  magna  fidwna,  poite  augori, 
non  posse  rainui?  Facuhates  namque  ut  nint,  si  erer- 
tantur  etiani ,  non  multum  admodum  periisse  roihi  duxero ; 
Ita  illas  enim  eestimo,  ut  sive  omnino  pereant,  sive  non 
augeantur,  perinde  oenseam;  certns,  aut  amplioribns 
esse  opus  mibi ,  aut  istas  non  satis  esse :  quamvis  non 
Eunt  angustissim»  illte ,  sed  meus  se  animus  amplius  ex- 
planat ,  quam  ut  intra  ha)i  habilaturum  me  sperem.  *) 
Deinde  quia  mea  omnis  dignitas  ex  animo  est  mUii; 
inque  animo,  tortunre  juris  nihil  esse  in  illam,  comper- 
tum  habeo.  Porro  nobilitatem  augere  magnifice  potest, 
minuere  nullo  opere  poicst.  Vides,  quibus  in  firnia- 
mentis ,  qua  fiducia  consislnm  ?  quibus  me  prssidiis 
circumdederim?  quibus  copiis  ingtructus  sim?  At  fortnna 
quod  dedit,  eadcm  aufert  pterumque.  Sic  est:  nec  id 
■olum;  verum  etiam  si  qitid  est,  quod  illi  acceptum  non 
referimus :  neque  ego  qviicquam  earum  rerum ,  quw 
exterius  homini  adsunt ,  esse  video ,  quod  non  casibus 
expositum  habeamus.  Jam  honores  ambio,  quos,  ri 
Uceat ,  citra  invidiam  velim  indipisci ,  sin  autem ,  ul- 
cunque.  Tum  quiedam  me  tenet  non  minima  glorin 
sitis,  ut  nobilitari,  quantmn  possim,  cupiam.  Ac  male 
mihi  sit ,  BilibaMe ,  nobilem  si  me  puto ,  quamquam  hoc 
ordine,  hac  ramilia,  his  ortus  parentibus,  nisi  me  ipse 
fecero  me  apte  industria.  Quippe  majus  opus  moveo ; 
altius  mcditor.  Non  **)  qifidem  in  editiorem  splendi- 
diorig  familin  locum  ut  transeam,  sed  aHunde  ut  qute- 
ram***J  nobilitalis,  de  qua  hauriam ,  scaturiginem  id 
puta ,  ****)  satagens :  ut  non  ex  imaginariis  ilHs  nt^ibus 
nntom  censear;  aut  eo,  quod  a  majoribus  mei  accepi, 
eonlentus  sim ,  verum  aliquid  ad  irtas  dotes ,  quod  k  ms 

")  lUi  gnvm  *y — tnrtn.  nai  BtlaJt  ■■  zeriebniltene  Verbeiieninf. 
•)  tfam.-  Hon.  *")  at  f^rawt;  qweieie.  "*')  tot  uUjc*: 
M  mta  beigerUil. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Epistola.  89 

in  portero»  proficiscatur ,  adjccisse  vidcar.  Qua  in  re» 
quuaquam  non  oninia  fortunic  sint,  ali^uod  ilia  tamen 
ibi  roomeittum  habet ;  ac  neccio ,  an  id  ")  multum  etiam 
poutt.  Vides  enim ,  quibus  adminitruliG ,  qui  aliquando 
olare«cant,  quod  ctsinon  gine  virtutis  plerumquc  ijijurift 
Gl;  **)  communem  tamen  accusationem  cffu;;it.  Sed  linc 
^nus  nobilitatis,  quod  totum  a  fortunn  eat,  nec  ad- 
fecto,  ut  frivolum,  iiec  eo  mihi  opus  video.  Qumlam 
nint ,  quibm  invita  fortuna ,  ipsa  etiani  virtus  non  emer-  ' 
§il,  atque  ibi  illam  verti  rotam  cupio,  iilam  intuear 
CBCam  Deain,  insanam  moderatricem ,  omnis  motus, 
omnis  varietatis  reginani ,  temere  se  circumferentem , 
infirme  consistentem ,  incertam,  vagabundnm,  et  qua  in 
illius  contumeliain  fingi  possunt  alia;  ibi,  inquam  opus 
ctte  nihi  casibus,  opus  esse  aliquo  puto  secundo  rota- 
tn,  ut  evehar,  ut  provdiar.  Atque  eo  studium,  eo 
operani  adverto  et  intendo.  Diversus  ***)  opinione  ab 
iBis,  qui  quodcunque  esl,  id  satis  ducunt,  nam  mihi 
Ule  nihil  satis  est,  In  quo  ut  ambitionis  confessionem 
ipse  tibi  uon  tortus,  ne  rogatus  quidem  edidi;  ita  illis 
non  invideo,  quos  ab  inBmo  progressos,  neam  traa- 
tcendisse  contigilt  gorlem ,  et  ab  hominibus  mei  orduiis 
valde  dissentio,  eos,  qui  sordida  quidem  origine,  scd 
Tirtulis  ope  eluxerunt ,  criminari  solilis ;  optimo  enim 
jnre  pneferuntur  nobls,  qui  materiam  glorin,  quam  pro 
neglecto  ipsi  habuimus,  sibi  desumpserunt  et  occupa- 
rnnl,  etiain  fullonum  aut  cerdonum  filii  si  sint,  qitando- 
quidem  majmre  hoc  difficultate ,  quam  nos  potuimus , 
adsecuti  sunt.  Non  tantum  stultus  cst  i^itur  illileratus 
quispiam,  ei,  qui  literis  enitnit,  invidens,  sed  miser 
eliam  est,  aut  miserrimus  potius.  Quo  vitio  peciitiariter 
Dottra  laborat  nobilitas,  iit  adversus  hujuscemodi  oma- 
menu  obliqiie  adficiatur.     Al  quie  per  Christum  invidia 

'j  >iicli  an:   U  beiferil?-r.     **j  flt:  Rtt     *")  Dtrtrtnt.-  diTirnii 


D,g,t,.?<ib,Google 


90  Ad  Bilib.  Pirckheimer 

e«th9C,  habere  aliquein,  no<  qun  neglexiinasf  Cnr 
non  <?nim  ditlicitniu  le^s?  didicimtu  literas?  atque 
optiinns  artes  cur  non  ipsi  dedicimus?  quo  minus  fieret, 
Ut  noliis  sntores  ,  nobis  fullones ,  et  carpentarii  llli 
prAtireut?  cur  locum  ccKsimus?  cur  liberalcs  disciplinu 
ad  servitia,  et  illas  (proh  i^naviam)  sordeE  ablegavimusT 
Becte  iijitttr  quod  nrbililatis  erat,  desertum  a  nobis, 
studiosissimus  qxisque  invasit ,  ac  sua  industria  usu  cepit : 
nos  miseri,  qui  lantum  omiltimus,  qtiaiitiim  iiitimo  cui- 
que  supra  nos  evolandi  satis  est.  Quin  desinimus  in- 
videre  igitur,  aut  jpsi  potius  luec  conamur,  quie  ingenri 
nostro  pudore  aliorum  fiunt.  Omnium  esl  enim  quod 
derelictum  est:  aut  quo  omnibuB  patel  adilus;  quem 
nobis  quanto,  quam  istis,  occupare  facilius  fuit,  nisi 
uIIto  noUemus  clarescere  ?  nisi  alia  nobis  muUo  hit 
inferiora  cura  essent;  Diri  per  torporem  et  ignariam 
desidcremus.  Gloriee  vero  omnis  bonesla  est  ambitio: 
omne  circa  virlutem  laudabile  certamen,  quanquam  est 
et  suus  generi  bonor,  suumque  adfert  el  ipsum  decus, 
nec  ill»  penitus  conlemuendx  imagines,  itia  sine  om»- 
mento  sunt*^)  stenunala.  Sed  quicquid  horum  est,  pro- 
priiim  non  habemuB,  nisi  nostris  quibusdam  meritis  ^*) 
nobis  concifiemus ,  nec  adbsEret,  nisi  in  simtles  sui  moret 
incidal  nobililas.  puare  frustra  pinguem  aliquem  et 
crassum  ex  illis  patrem  familias,  majorem  tibi  suorum 
■tatuas  ostentaniem ,  videas,  quum  ipse  desideat  inlerim; 
magis  trunco  similis,  quam  ut  illorum,  qui  priEluxenint 
virtute,  conferendui  veniat.  Atque  luec  de  mea  ambi- 
tione,  cujus  tibi  rationem,  ut  copiose,  ita  ingenue 
retldidi.  Superest,  te  rogem,  ab  aula  ne  me,  nisi 
maturum,  abripias  ac  decerpas:  quandoquidem  ipcam 
maluruisse  velles.    Aulam ;  antequam  mihi  sic  excidiiaet: 


r  ttcmnuta :    lant  btifttagt      **)   lllt^  ror  Mbli   diircb(«> 


D,g,t,.?<ib,G00gle 


Epistola.  9t 

•e  de  suo  ineqito  ut  meliai  omuwrif ,~  et  ne  agor* 
•liquid  sinw,  hi*  annii,  hoc  in  flore,  vel  hominun 
opinionis  habita  ratione;  qui  meum  hoc  otium  giaistre 
volent  interpretari ,  si  capeuam  ante  tempos:  quum, 
etiamsi  quieccere  imtituam ,  id  multi*  de  caum ,  qua* 
nmi  tibi  vix  capita  exposui,  vix  nomenclaturam  feci, 
non  possim.  Age  Tero  considera,  mi  Bilibalde,  quid 
tiiam  afiquem,  et  me  qnid  deceat.  Jam  illud  Seneca 
quam  non  negligendum:  Et  quiescenli,  inquit,  a^n- 
dum ,  et  agenti  quiescendum.  Porro  quis  velit  boc 
tempore  imitari  veterei  illos  Stoicos,  a  rermn  actibus, 
lanquam  a  vitse  quadam  peste,  refugientes,  ut  se  in 
ivofundani  iUam  et  infructuosam  quietem  non  abacondat 
tantum ,  sed  defodiat  etiam  ?  aut  cum  quibusdam  °) 
centire  quis  posset,  circa  Philosophue  studium  insanien- 
tibna  Cynicis  ?  Prieterea  tot  omnium  ordinum  optim« 
spei  jnvenes ,  nqualea  meos  ,  circa  gloriaa  quKStum  dfl- 
sndare  qunm  videas,  et  ipse  **<^)  te  mifai  exempio  prttiisse 
■das ;  adeo  ferreum  esse  jubebis ,  ut  nuUo  et  ipsum 
«mulationia  studio  teneri ,  nulla  vene  laudis  adfeclatione 
inmter?  "*")  Tunc  ista  tua  erudita  commonitione  uti 
debebas ,  quum  annos  agentem  in  Italia  prope  quatuor , 
ac  magn»  reetiorum  studiorum  jactura  Aceursianum 
absynttiium  perpetuo  ^*")  potantem,  perdere  lempus 
videres.  Sed  tunc  non  sto  noraa,  nondum  familiarem 
habebas.  Admitto  excuBationem ,  ac  tp  erroris  etiam 
nedum  cuIpB,  absolvo,  faac  lege  f)  ut  tu  ad  meam  victs, 
sim  ambitionem ,  meam  stultitiam  conniveos ,  et  vel 
aliquot  annos  hano  mihi  ut«idam  auJam  permit^;  a 
cujns  adytis,  tsnquam  interdicto,  ita  rae  summove*. 
Quem  tnum  rigorem  mitigare  qunso  velia.    Caute  tracta- 

•)  palbHiiaaii  m».  ")  Ipit:  ipran.  ""j  Indttr:  tndttM  TOle*- 
""•)  m  potlatcn  :  ptrptlM»  MieMxL  tJ  oich  ibtolr»  :  Ut 
Ugt  bdfcfUit. 


D,g,t,.?<ib,Google 


y2    '  Ad  Bilib.  Pirckheimcr 

bo  hanc  conditioneni ,  ne  dobibt,  sic  adscendam  nuUi  ut 
me  praccipitio  tcmere  committam,  vel  etiam°)  in  plano 
versabor,  qutD  tuti«sima  est,  in  ea  me  pute,  quantum 
fieri  poterit,  continebo.  Iia  jam  firmavi  me,  ita  com- 
munivi.  Vis  raagnilice  aliqiiid  audire  etiam  ?  quanquam 
ul  non  velis,  dicam,  ista  tua  sincera  epislola  facile 
omnia  quum  extorqueas  milii,  dicam  ajo:  uno  eodemque 
tempore  et  facto,  bonores  et  sequi  possc  videor,  et 
coiitemnere.  Habei  sununam.  nihil  °°)  restat.  Ubi  iste 
efferbuerit,  quo  me  flagrare  eestu  intelligis,  ac  illam 
ego,  qiiam  toties  moro,  ""'')  necessitatem  prosecutus 
satis  fiiero,  et  jam  aliquid  peractum  erit,  quo  ine  vixisse 
testatum  csse  possit,  tunc  in  hominum  oblivionem  te 
suasore  decumbam,  tunc  quietem,  tunc  volentibus  Diu 
tranquillum  ipsum  appetam.  Tunc  in  aliquem  me  angu- 
Jum  prseripiam ,  in  aliquem  abstrudam  tranquillitatis 
specum,  unde  in  hominum  curas  ac  negotia  prospiciam, 
et  ifitos  tecum  rideam  fastu  et  superbia  tumentes  aulicos, 
illos  pictura  tenuB  nobiles,  iltos  librorum  strue  exultan- 
tes  Jureconsultos ,  illos,  qui  ec  in  nugis  admirantur, 
Theologistas.  Quorum  '^'^'^^)  nunc  concinnatas  in  me 
ligiir.is  non  obscurc  intelligo,  et  ad  biliosum  cujusdam 
«xnua  interprete  non  egeo;  qui  si  sciret,  ifuam  nibil 
faciat,  dum  Iioc  facit,  et  meo  animo  quam  nilllos  morsus 
htoc  maledicta  cnncitent,  tantum  operee  non  perderet, 
lantam  olei  impensam  iton  faceret,  quum  fnislTa  fierL 
viderct.  Proscindunt  me  heic  Jurisprudentes ,  ut  sibi 
videntur,  quidam  cerebrosi  illi  ac  stolidi  homines,  ob 
ISihil  rt  Nemisem  fabiilam-  Hui,  si  audias,  qui  de  me 
sermones,  quee  fabulaj  sint,  <]uam  infelix  Nemo  totag 
sibi  adeo  ccenas,   ipsas  nonnuaquam  commessalioBes  -{-) 


*)  Tor  plmo  :  otl  ttlam  beigeriiL     **)  Nlhll:  niliil. 
rrlraclo.      •■•♦J  £iioriim;    fuono.      t}  (pmj 
Ipia  repotia. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Epistola.  93 

producta»  vindicet.  Coninranint  inepli,  nullant  mibi 
posthac  operam  impertituros :  in  tantum  »gre  fenint 
lianc  fictTDnem,  noTi,  quibus  sympo«iis,  qui  homines, 
qnatn  licenter  coRtr»  absentem  invecti  siut,  Quibiis  ego 
medinm  digitum  ostendo  ,  sic  insipientibug ,  ut  in  nugii 
tragKdiam  agant.  An  tii  sana  mente  aliquem  exisUmas 
hoc  moveri  nugamento  ?  Venenint  ad  me ,  qui  et  ipsi 
doctores  sunt,  sed  doctiores ,  apiam  isti,  quos  dixi, 
ac  risu  pnne  dimptos  se  in  lectione  Neminis  dixerunt. 
Sani  itli ;  ac  nihil  ad  se  pertincre  arbitrantes ,  qu«e  in 
temporum  vitia  a  nobis  declamentur.  Tu  istic  si  qnos 
%'idcbis  implacatius  irasei,  intercecle,  deprecare  poe- 
nam  misero  mihi.  Dic,  Neminem  csse,  qui  hancmoveat 
eamcrinam  ,  hoc  tangeret  ')  bidental ;  quid  ad  Hutte- 
mim ,  inqiiiens ,  Jasonis  auctoritati  si  quis  Nemo  refra- 
gatur,  aut  Accursium  incessit?  et  ante  Bartoli  sepul- 
«hrum  si  quis ,  Nifail  qui  cst ,  non  congenudaTil  ? 
Facile  impetrabis  mihi  vitam,  aut  supplicium  depreca- 
beris ,  quod  si  Itesam  Majestatem  interpretabuntiir, 
ac  perdueRionis  arcessent,  interroga,  num  Accursinm 
intellexisse  putent ,  perduellionis  crimen  quod  sit.  Qno 
abs  te  quxsito,  persecutionem  mei  deserentes,  in  centum 
niiDittm  sino^Iarium  glossarum  allegamenta  palanles  egerif. 
Verum  bos  nugatores  missos  facio,  et  reliquas  epistol« 
partes  persequor.  Tlon  falsus  es  opinione,  quando 
scribis ,  in  Aula  me  intelligi ,  nonnunquam  valde  conci- 
talam  mihr  bilem,  quum  jam  jam  acrius  insurrecturut 
essem,  prater  exspectationem  reprefisam.  Sic  enim  est. 
Continui  me,  qutim  quia  ab  omnibus  passim  coiijuratum 
adversus  libcrtatem  hoc  tempore  video ,  titm  vero ,  quia 
leveriorem  reprebensionem  non  fersbtit  jocus.  STRO- 
MERUM  Medicum  rccte  doles,  non  contigisse  tibi  hoc 
in  transitu    faospitem :    bonus   est   jucundus  et  dexter. 


*)   lanjtrti:    tcliccriC. 


D,g,t,.?<ib,Google 


94  Ad  Bilib.  Piixkheimer 

quem  viniiR  qui  unat,  u  valde  ae  a  me  atnari  aciat. 
Accepi  epistolas  Novaquilans ,  ubi  rinim  moviati  raibi, 
quando  te  blnsum  fiogia,  in  quadam  destiiictione  r  Uteram 
omittens.  De  illo,  quem  ut  fugerci,  suasi,  nibil^te 
moror.  '^*£wt  ntr  teir  itulm.  Ego  autem  optimo  animo 
feci ,  ut  te  pramouerem ,  ne  quid  incautius  ei  com- 
nitleres ;  quem ,  baud  scio ,  an  recte  oovem.  Sed 
'  nnnc  ad  ea,  qu«  velle  te  scire  Guspicor.  Dimissum  est 
hic  concilium,  quod  an  aliquid  hominum  exspectatione 
dignum  peperit,  ignoro ;  quamquont  haud  penitus  ignoro. 
Nihil  enim  pepcrit.  Legatui  Pontificis,  hians  lupus 
dijcedit,  nibil  a  Germanis  pecuni»  referens,  quod  non 
tam  improbo,  quam  irascor**),  de  bello  Xurcico  nemiui 
curam  esse.  Atque  igitur,  ita  me  calus  aervet,  ut  velim 
ad  ipsum  Germanin  hmen  pulsare  nos  Turcas:  quo  isti 
excitentur  aliquando  cunctatores.  De  mea  valetudine  hoc 
accipe.  Prtesentissima  est  a  Jigno  Medicina ;  "'^)  quod 
adbuc  dubitamus ,  quo  nomine  appeUandum  sit :  Hebeno 
in  multis  simile  est,  in  quibosdam  Buxo.  Non  Hebenus 
tamen  est,  unum  boc  sdmus.  Ipse  miris  modis  con- 
valesco.  Gratiie  "'^)  Ghristo  primum ,  deinde  Fucheris, 
aut  quiqui  sunt,  quibus  perferenttbus  salutarem  tM)ntra 
pestilentem  et  tot  jam  anoos  conclamatum  a  medicis 
morbum ,  medelam  accepimus.  Maxima  cibi ,  poliu, 
ac  omnium  eorum,  quK  corpus  non  delectant  modo, 
•ed  fovent  etiam  ac  nutiiunt,  abitinentia ,  curationem 
banc  experimur,  Pnelerea  vitatio  aris  tuito  est,  ut 
rimn  omnes  occludantur  cubiculi  ejuc,  in  tjuod  de- 
mittitur  quis.  Totum  jam  mensem  abslemius  sum ;  cujus 
ad  'umbilicum ,  in  dies  singulos  dimidium  pulli  galliuacei 
prandium  fuit ;  coena  nuUa  fuit.  Post  largius  accessit, 
in  coenam  reliquum  dimidium,  ponis  iu  diem,  qui  imcias 


')  NDS  lam   fmprote,   faoM   Itaieor,    sinehnlLten*  VsrbaiiinDf. 
'*)  IMUljiai  mtdlciD*.    *■*)  Grattm:  rraUa. 


D,g,t,.?<ib,Google. 


EpistoU.  95 

non  «xcedat ,  apponitur ;  *)  absqiie  mJc  hoe 
quicqujd  est ,  et  quam  exiguum  esl ,  edo ,  nec  «lio, 
ptcter  illad  ligni  decoctum  in  potu  liquore  ulur.  Quum 
tibi  Bderira  satis  attenuari  non  videar,  quia  >flfx«!fd<u  <m* 
mffpcieimr  horteris ;  quem  si  videai  ut  palleain ,  ut  macer 
H  exsuccus  sim,  nihil  tale  nispicieri*.  Ue  morbo  vide< 
licet  noD  magnoperc  curandum  posthac  ii  riWXa  urt  iwtb 
rtSr  fTnwma.  A(l  quod  bcne  mihi  precaris ;  quod  ^audeo 
«I  exsulto ,  quamdam  euim  gloriam  meam  duro ,  aba 
te  tab  tantoque  viro  amari.  Inviiunt  me  viri  heic 
dari  et '''')  nobiles  multi,  iuter  quos  est  VliRlCHUS 
COMES  D£  UELFENSTEIN .  aon  tam  generis  aiiti- 
qiiitate ,  quam  litterarum  peritia  illustris,  et  lACOBUS 
DE  BAnMlSUS ,  vir  inprimia  doctus  ac  eloquens ;  quo 
de  illud  sentire  consuevi ,  quod  de  Nestore  Airamemnon. 
Opto  enim,  ut  decem  lales  faabeat  Cesar  consultatores, 
quod  ai  a  Cbritto  Optimo  M aximo  impetrem ,  nihil  ma|;no- 
pcre  «ollicilus  fuero ,  quomodo  optimum  in  statum  redi* 
gatur  Germania.  Solebant  prKlerea  accedere  me  com- 
plures,  antequam  solveretur  conventus  °)  eorum,  qui 
in  Principum  aulis  versantur.  Multum  etiam  mecum  esl 
lACOBVS  SPIEGEL,  homo  aliis  gratus,  mihi  vald* 
iucundus  etiam  et  suavis.  Item  CHUMRADUS  FEU- 
TINGEH:  quocum  vetus  mihi  jam,  ut  nosli,  coniue- 
tndo  est.  Quauquam  hunc  mihi  negolia,  quibus  obniiturt 
homo  alioqui  itudioBorum  omnium,  ac  «ostri  plurinium 
generis  observantissimus,  eripiunt  et  ■""")  extrahunL 
hospitio  fruor  honorati  viri,  GEORGII  GBOS  Cano- 
aid,  in  cujus  me  domum  abaentis  induxit  neceasariu» 
■eus  JOANNES  DE  WIRSBERGK,  et  ipse  hic  Cano- 
mcus  ac  olBcialis,  tunc,  quum  sua  domiis  capax  hospilis 
Bon  es£et,    quum  me  ipse  amet  ut  phirimum,   idque  ob 


')  et  Tor  aii»qiie  dntchg«»lrleh«i.      **)  iti  u.      *•*)  ttattnff  : 


D,g,t,.?<ib,Google 


96  Ad  Bilib.  Pirckheimer 

Gommendala  illa  primura  Gludia  mea  ab  ANDBGA  et 
JACOBO  FUCHS ,  optimis  ac  clarissimis  viris :  deinde 
quod  anno  proximo  una  enm  GEORGIO  DE  STREIT- 
BERGK  Equite  et  Jurcconsulto  ex  Italia  venicns ,  casu 
in  illis  domum  diverternm;  «juod,  non  credis,'  quam 
illi  gratum  acciderit.  Quare  adhuc  singulariter  colit  et 
amplectitur:  quod  ex  animo  fieri  ab  illo,  vel  idcirco 
mihi  facilc  persuadeo,  qiiod  ut  a  jaclationc,  et  illis 
Tulgo  magiiifice  obvolventibus  se  fumis  abfaorrel,  ita  re 
ipsa  amicum  se  ostendit;  frequens  mihi  in  hoc  valeludi- 
nario  adfuit,  etiam  tunc,  quum  ob  morbi  fceditatem 
spurcissiine  fcelerem.  riam  et  aliquot  sacpc  horas  adse- 
dit,  miscendo  jucundas  de  more  fabulas,  et  necegsaria 
omnia  ut  aKatim  suppeterent,  optima  diligentia  providit. 
Qiio  nomine  gratum  mihi  facieg,  ri  Huc  scribens  ali- 
qiiando ,  literis  hominem  salutaveris.  Amat  omnes  bonos, 
literatos  inprimis:  multisque  in  Italiam  misit,  quum 
reliqua  mea  opuscula,  tum  musteum  illum  adhuc  et  intem- 
pestivum  Dialogum.  Scilicet  hunc  tibi  commendo ,  ut  tu 
eum  commendes  tuis,  hoc  est  Musis  et  literis.  Frrete- 
rea  ventitare  ad  me  solent  AUGUSTEHSIS  EGIDIUS 
REMUS,  quocum  Papi>E  olim  studui,  tunc,  quum  uno 
Gub  Magistro  GrKcarum  literarum  studio  initiaremur : 
el  Italici  gcneris  TERBATIUS  VICEHTINUS,  homo 
GrpEce  et  Lntine  egregie  eruditus,  et  cui  illud  solum 
desil ,  quod  ab  eruditione  inflalus  non  est  •)  ac  JOAN- 
ISES  FOENISECA,  recondilarum  artium  et  secretioris 
Philosophia;  doctrina  eximiiis,  Fama  defertur  huc  no- 
vum  insitriimentum  ab  Erasmo  iterum  esse  re^Hsum ,  as 
interpolatum  denuo,  et  alia  qusedam  nova  illius  opuscula 
prodiisse  in  lucem.  Quod  miror,  tam  sero  adferri  buc, 
qute  in  literis  nova  sunt.  Julium  PoIIucem ,  Hesycbiura, 
et  alioE  libros  aba  tte  missos  acccpi.     Ubt  tuara  in  mei' 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


Epistola.  97 

Tcbiu  dtligntiain  pertpexi.  Quum  hiee  «criberem ,  Blten 
mihi  tsa  epistola  leddita  eit,  in  qua  percotitaris  ds 
Volhi  ftuTio,  qiiem  sic  vocat  auctOr  libelli  <1e  duabiit 
Sarmatiis  iiMCripti.  Quum  eiiim  ccribst  ille,  nia\iinum 
esse  hunc  fluviiiM,  multo  etiam,  quam  Tanaim,  majorem 
et  irnmeiuufa  Aside  spatium  obire,  deiude  in  Euxiiium 
efTundi,  «cire  vis,  quem  bunc  esse  ex  {llis,  quoi  antiqut 
commeinorant ,  nupicari  licenti  Mihi  nuper  lc^eiiii  biinc 
libeUum,  eadem  objecla  dnbilatio  est,  qiiod  cum  aiixie 
toMg^a,  qiiAin  pro  re,  in(|uirei'em ,  peropportiiiie  actidtt) 
notw  mihi  ut  fieret.dkrua  Eques,  SIOKMUNDUS  DE 
HGRBERSTEVN,  Cnsari  k  consiliU.  Nam  is  hiema 
proxima  Casskris  ad  Mos(!Orum  Piindpem  orator  full,  et 
magnam  ScythJa'  illhis  parlem  peragravit ,  kc  in  tpsam  usque 
Anam  Barbariciim  pervagatus  est^  Ii  me  tunc  docnit, 
qaod  ante  conjidcbara,  non  adlinnabam  etiam  ")  quem 
Vc^bam  Moscl,  ^ud  quos  orilur,  rocanf)  eum  esse,  qui 
apod  Piolomgeuin  Rhi  legilur,  sed  auctorem  Sarmatica 
Coamograph-»  in  hoc  lapsum ,  quq)l  uon  hi  Euxlnum, 
sed  in  Caspium  pelagus  defertur  Rha:  seque  Budn  apud 
Uiigaros  In  Btbllotheca.Matlhie  Regis  Grtece  ac  vetustii 
admodum  cbaracteribus  conscriptam  Ptolomai  Geogra^ 
phiam  vidlsse ,  in  qiianon^i^a,  ut  interpresvertit,  sed  'Ha^ 
muvaiUt  legatur.  Idem  Sigemiitidus  mtra  in  iliius  ^r^i 
motaiitbello  rei  Itdem  mihi  fecit)  et  juxta  p«rsua«it,  noti 
csae  Rypheos,  non  esse  Hyperboreos  moutesi  Quod 
ob  id  facile  mihi  «ccidit,  qubd  Moscorum  idioma,  cui 
aKoqui  convenit"^)  iHurimum  ea  lingu,  quam  Ulyrid 
el  quidam  in  Camisf  cujas  iile  est,  loquilntur,  callet 
Sigemundua:  ic  rem,  ut  studiose  perquisivit^  ita  linguM 
commercio  fretus,  discere  facile  potuit,  et  falli  difhcultet 
potuit;  pnaaertim  muHos  diversls  in  locis,  quum  supcr 


*J  nach  idBimafcim :  ttlam  bcltimst    **)  Voi  «•riTuIt :  alUfPl  ht^ 
llatL  Op,  T.  Itt.  I 


■,..<,  r,,Googlc 


y»  Ad  Bilib.  Pirckheimer 

liac  le  qufEsitos  haberet  °)  ac  nullos ,  plurimonitn  inter 
se  coUalas ,  dist^repare  tonfcsfiiones  iiiveniiet  '•'').  Quo 
accedit  illuil,  quod  quum  ipse  Taiials  Fontee  oircuiverit, 
ac  ad  Volham  ipsuta  accesserit,  nuUos  tamen  montPK 
vidit,  nec  in  milliaribus  juxta  ducentis  Gcimanicis, 
circum  circumfacla  in()ui$ilioiic ,  ulios  ejse  audivit. 
Quum  hoR  MoscQs,  si  uspiam  nliqui  cssctit,  latere  non 
posset,  ut  qui  latisisinie  divugiintur ,  ac  brevi  tempore 
maxima  statim  itinera  perficiuiit,  et  ita  amplutu  sitMoBCO 
Iroperium ,  ut  maxiniain  iiilia  lioc  illorum  monliuin 
partem  concjudi  f)portucrit.  Ccite  jurejurando  afliriRat, 
in  regia  Aiosci,  ubi  multa  cumperta  i»  comnienlarios 
digessil,  iiiliil  sciri,  sed  umiies  dicere,  frivola  esse,  et 
conficfa ,  quc  his  de  iiioiitibus  et  opinenlur  homiues, 
et  prodiderint  veteres.  Ouiiics  eiiim  iUas  region<:S  essc 
planas  ,  iicque  usquam  moiilcs  occurrere ,  (piaRtuinciin- 
que  late  iu  Septeutrioneia  ({uis  cxspatletur :  nisi,  quos 
ipse  quoque  vidit,  humiles  quosdam  culliculos,  in  mon- 
tium  numero  ponere  quis  velit.  Quod  me  audientem, 
attonitum  prope  reddidit :  rcm  adeo  lioiuiuum  opinioni 
infixainj  adeo  pr!£clarissimorum  Tironim  literts  de(»n- 
tatam,  in  fabulas  abire,  iu  nugas,  et  nullam  penitus 
esse,  aut  ^  fuerit  dejiisse.  Tu,  cui  vocat,  utpofe  ab 
aula  libero  ,  a  tiegotiis  soluto  acervoa  libroriun  invade» 
et  ~excute  ,  ac  illos-iiobis  Rypheos  illos  Hyperbareos 
montes  explica  ''■■'').  Acceseit  me  heri,  Ba«lea  veniens, 
non  visiis  ante  OECOLAMPADIUS ,  deiitiUus  Theo- 
logus;  cujus  dentibus,  trium  ling;uarum  scripluias  avidlius 
niminantibus ,  edentuli  illi  iuvident.  Dixit ,  Eraamum 
ad  Brabantinos  suos  rediisse,  meum  Nemiuem  in  oStcina 
Frobeniana  denuo  excusum  typis.  O  perverse  officiosos 
calcographos  istos,  temerariiim  geitus  hominum  !  Jam 
Gallias  pervagabuntur,   et  ulcerosis  illis  Tlieologis,  ac 

■'i  hattret;  hibvtrit.   "  )  liwtnlril :  iavvTittil.   *'*)  tt^llth  ■■  iaipiUe. 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Epistola.  99 

td  Ofnnem  ftcile  conlactum  offendi  solitu,  obiicientui 
nugc.  Male  consultum  erit  Hulteno.  Hen  mihi!  perii, 
Ktam  ett !  jam  in  articulos  ictud  oiihi  redit  negotiutiia 
tanti  constiterit  hoc  niigari !  conaule  in  medium  Bilibaldp. 
Amico  opus  est,  consulloi-e  opus.  Eckius  proscidil  Carlo- 
itadium  ''),  civem  meom,  probum  Tbeolo^an,  eidem 
cmn  LUTHERO  belhim  est ;  Luthero  cum  muitis.  £n 
Tiros  Theologos ,  impactis  mutuo  genuinis  se  concer- 
pentes.  Mulla  Erasmum  monet  Eckius  ,  ad  quod  ille, 
quid  faceret  aliud  enim  ?  ^  Erosmum  pmslat.  Nudius 
lerltus  alvum  mihi  duxerunt  Medici ,  is  curatioiii  huic 
colophon  imponitur ,  postea  enim  aer  admittitur ,  et 
vinum,  sed  nonnisi  valde  dilutum,  sumitiir ;  largiusqufl 
pnindium  apponitur,-  quanquam  aliqiiantuni  adhuc  intra 
edendi  aviditalis  lerminos  contincmur ;  ne  quis  uberius 
se  pascat*"),  Oecolampadius  sahilare  le  jussit.  Credo, 
concionatorem  aget  bic.  GUILIELMUS  BUDAEUS, 
nobilium  in  Galtia  doctissimus ,  doclorum  nobilissimus, 
adnotationes  in  Pandectas  prosequitur.  Exeilui  gaudio, 
re  inteUecta.  Ecce  tibi  duos  eadem  lem|>esta(e  Hercules, 
immanissimarum  profiigatores  peslium ,  nai,  w(  ti^^r, 
ffif  vXfJEwaiMvr,  Budttum  el  Erasmiim :  interquos,  omnia 
priuB  commisero ,  comparationem  quam  motiri  ausus 
fuero.  Debellavit  ille  Accursii  in  Gallia  posterilatem, 
et  omne  radicitus  exstirpavit  Bartolistarum  genus ;  hic 
TbeologiK  fumum  objicientes  bavbaros ,  facto  impetu, 
oppressit:  et  sacris  literis  diem  reddidit,  Incem  invexit. 
Adde  FABRUM,  qui  Philosophiam  excpiisite  Tabrefecit, 
iDuslrato  Aristotele.  Adde  COPUM  et  RUELLIUM: 
bujus  Dioscorides ,  illius  Galenus  est.  O  Snculum ! 
o  Uters !  juvat  vivere ;  elsi  quiescere  nondum  juvat, 
BiSbalde!  vigent  studia,  Bor«iliiigenia.  Heos  tu ,  acoipe 

')  Carleitadlant .'  CuliUdiOBL     *•)  »Utt  'n«  fiUi  mttrliit  M  pattM  : 
■endialtteue  Vnbtiisnuf. 


o,9,t,.?<ib,Google 


100        Ad  Bilib.  Piickheimer  Epistots. 

pqueiim  barbanes,  exsilium  prospice  !  Atque  haclenus 
profliixeril  EpistolEe  bujiu  Tolumen,  qtiod  idciico  in 
loiigiiu  excreTit ,  qiiod  netcis ,  quantum  ciipiatn  abs  te 
longiissimaa  accipere  literas.  Quod  fac,  iit  ailsequar: 
tuosqiie  meo  nomine  saluta  cives ;  eos  primum ,  quibus- 
cum  notilia  mibi  intercedit;  deinde  iidrtat  Itovt  ifar,  ac 
ipse  vale,  el,  ut  mereris  vale:  mererii  autem  optiine. 
Augustee.  VIII.  CaleiML  INovembr.  Amio  cls  IsXVIIL 


o,9,t,.?<ib,Google 


XLVL 

F    e    b    r    i    »- 

Dialogus    Huttenicut, 


•«Ua  Itlel  Acli  Fehrit  der  Zoxts .-    Prlma. 


■,...:>,Googlc 


D,g,t,.?<ib,Google 


E  i  n  1  e  i  t  u  n  g. 


Au«  Riickfichten  der  Danitbarkeit  gcgen  seinen 
fiirsUichen  Beschiitzer  hatte  Hutten  e«  bJsdahin  , 
am  Hofe  z\i  Mainz  ausgehalten;  ein  iiingeres 
Verweilen  widei-strebte  seinel:  Natur.  Die  Groft- 
muth  Albrechts  befreite  ihn  au8  dieaem  Kampfe , 
nnd  er  zog  (.^^^9),  eines  lebensliinglichen  Ge- 
ialtes  gesichert ,  mit  dcsafen  Erlaubnifs  auf  seine 
Burg  Stackelberg ,  um  in  stiller  Selbststandigkeit 
die  grdfBcn  Plane ,  die  in  ihm  reiften ,  weiter  zu 
Tonfuhren.  Aufserdem  mahnte  ibn  die  filutrache 
seines  Hauee»  um  Hans  ron  Hutten,  welche  so  eben 
mit  dem  Feldzug  des  schwabischen  Bundea  be- 
ginnen  soUte.  Er  arbeitete  in  die»em  kurzen 
Zwiflchenraum  den  kl^inen  Dialog  „Febris"  aus. 
Diese  Satyre  verlief»  beinahe  in  den  nemlichen 
T^n  den  Druck ,  ats  der  Kardlnal  Kajetan  , 
der  namentlich  darin  seinen  Theil  erhalt,  in 
\ug8bui-g  eingezogen  war. 

Dic    Ausgaben   der    ersten  Febris  sind  fol- 
gende : 


D,g,t,.?<ib,Google 


104  FebrU  Dialogiu. 

O  F  E  B  R  I  S 

PI  A  L  O  G  V  a 

HVTTE 

Nl 

CVS, 

Zn  Endet   ifaise  Febr,    An.  M,  D,  XJX.  in  i. 

ti  F  E  P  R  I  S 

P  i  a  l   o  g   u  » 
■       H  11  t  t  e 
n  i 
c  V  8.     . 
Utnse  FEBR.   An,  M.  D,  XIX.  obcnfalU  in  i. , 
verschieden  von  der  ersten.    i^Bibl.  HidLer.  iVo- 
TOTlA.) 

3>  F  E  B  R  I  9 

DIALO 

G  V  S    H  V  T 

T  f;  N  I  C  V  S, 

Am  Ende  wie  oben.      In  4.    Von  dan  beideii 

efstern  tlurch  gotluaclie  Typen  vnter»clueden. 

4)  FEBRI3 

DIALOGVS 
HVTTENICVS, 
Etwas   weiter  unten   auf  diesem  Titel  atehen 
folgende  Distichen : 

AD  LECTOREM. 
Bx»!  apud  tflniies,  cip»inTOlat  improlM  fehris 
CUudite  iun  ventrea ,  claudilej  febria  adeit. 


■,.,..,GoogIe 


Einleitung.  10$ 

En  petit  hotpiciioii ,  Tenit  euipienda  potenti.  > 

Expulssm ,  iiemo  maiulat  adire  viros. 
Nemo  igiitur  febrem  ducit,  pnludia  nemo 

Hac  dedit,  ut  ^ceant  luec  quoqiie  nemo  rogat. 
Benignut  Schick. 
Mit  dem  gteichen  Datum  und  Fortnat 

6)  FEBRrS  Dialogus  Hutt^cus.  ^itsdem 
Hut.  Prognosticon  ad  Leonem  X  P.  M. 

{  MoguntUg,  in  8.  Dae  Druckjahr  ist 
nicht  angegeben. 

6)  Eine  andere  Ausgabe  mit  gothiachen 
Typen,  welche  Panzec  nicht  aurgezKhlt, 
befindet  sich  zu  Ziiiich.  Sie  ist  von  den 
friihern  sonst  in  nichts  Tei-schieden. 

7)  Noch  fiihrt  Niceron.(XI.  p.  308)  eine 
Edition  an :  Jmbergee  I6i9  apud  Joh. 
Schonfeld.  in  A, .  lch  kann  so  'wenig  aln 
Panzer  ihr  Daseyn  Terbiirgen. 

Von  teutschen  Ubersetzungen  dieses  Dialogs 
«ind,  aufser  der  fiir  Sickini^en  verfafsten,  und 
in  der  Sammlung  „Ge8priichbuchlein"  enthalte- 
nen,  folgende  vorhanden: 

a)  Dialogus ,  oder  eyn  geaprech 
Febris  genannt  durch  den  Ehrenventen 
vnd  h  ochberiimten  Ulrich  von  Ilutten 
in  Latein  beechriben,  jetz  durch  gut 
gonner  zu  deutsch  gcmachL  Gedruckt 
2U  Leypsjk  durch  Wotfgang  Stockel* 
l.ilp.    «cHiefst  mit :     Datum    zum   Stocket 


D,g,t,.?<ib,Google 


106  Febris  Dialogus.    Einleitung. 

/berg  aufderaersten  Tag  desMertzcn 
im  jar  M.  CCCCC  vnd  XIX. 

(Siehe  Burckhard.  P.  I.  C.  IIT.  des  Comm- 
Meiners  tiebcnRbcschr.  IIT.  S.  15.) 

b)  Dialogiis  etc.  (wie  oben).  Der  Titel  ent- 
halt  einen  Hcilzschnitt ,  der  einen  Heiligen  vor- 
stellt.  Die  ZueumungHschrid  an  Sickingen, 
welche  hier  vorj^esezt  ist ,  schliefst  mit :  D  a  t  u  m 
tzum  Stdckelbergk  aulf  den  ersten 
thag  des  Mertzen  ym  y&r  M.  CCCCC.  mnd 
XIX.  Der  Dialog  schlieftt  mit  Amen.  Dic 
AuBgabe  ist  in  4.     (Ebner'8ch  Bibl.) 

c)  Dialogiis  etc.  durch  den  Enivesten, 
vnd  hochberiimpten  Vlrich  vom  Hutten  in  Latin 
beschriben,  yetzo  durch  gut  Giioner  7.u  teutsch 
gemacht  in  -4.  In  Hinscht  der  Typen  verschie- 
den  von  dcn  friihern.  (Ebner'»che  Bibl. 
zu  Nurnb.    Ziircber  Bibt.) 


-,..<,  r,,Googlc 


interlocutores. 
Jiutttnus    et    Febris. 


H  u  1 1  e  n. 
(^uin  tu  abia  !    quam  oportuit  firimo  statim   die   exi- 
fn«,   laiD   molestam  hospitam;  atque  audin'!'  abi,  abi, 
»page !  ^) 

Febris. 
At  ex  tni  rimiil  hununitate ,   et  veteri  Germanonmi 
ioetitute  fuerat^  bo«pittum  saltcm  commonstrare  abeunti. 
Quanquam  te  iterum,    si  fiert  potest,    oro  ,   ne  expellas 
hoc  hyemis  incertam ,  quo  clivnttendum  sit. 
Hulten. 
Tibi  dico  prinmm,  abi!   Ad  bospitium  deinde  cpiod 
peitioeL    Vides  hanc  portcim  ?  per  eam  desccnditur  reeta. 
Febris. 
Duc  me  age ,   vcrum  ad  aliquem  duc  voliiptuarium , 
dintem,  polentem,  ciii  equi  siiit,  ministri,  comites,   et 
bmha  copiose ,  et  vestes ,  et  horti ,  et  balnese. 
Hutten. 
Hospes  est  hic  ipse ,  ad  quem  duco ,   sed  non  caret 
bif,  ac  ntitur  »edo.     Alque  eccam  tibi  domiim.    Agit 
ibi  magno  cum  comitatu  Cacdinalis  S.  Sixti,  Roma  huc 
proEectus,    pecuniam  a  nobis  ut  petat  in  bcllum  conlra 
Tiircas,  qiiam  insumant  Romanenses  isli,  mnp;no  iterum 
'i>paratu  expeditioncm  moveutcs   pcrili   bellatores,    ob- 
Doxtiun  tibi  g«itis.    Age ,  occupa !   cubal  autem  in  paila 


-,..<,  r,,Googlc 


iOS  Febris  Dialogus. 

piiTpnreii,  Bupimis,  inter  complura  circum  aubea,  et  ei 
arficiito  coMiai,  ac  auro  bibil,  ita  delicate,  xt  iieget  in 
Gerniania  csse  homines ,  qui  palaliini  hal»eanl ;  (tatn- 
natqne  perdiccs  hic  et  turdos,  Itahcis  abgimiles  diceni, 
ac  iiihil  sapori  respondentes.  '  Naiiseat  el  ferinam,  et 
pnitcm  iiw|ii<li(m  vocat,  ac  Tinum  bibeiis  lacryraalur, 
It.iliani  clamans ,  et  Ciirsictim  invocans.  Obque  has  in. 
primiK  cniisas  Barbartcm  nobis  imputat,  et  ebrios  vocat; 
nec  per  quaiuor  menses  adhuc  semcl  appetitui  catisfeci^ 
ganeae  et  gnporum  tnopii. 

'Febris. 

Surdic  cantilenam  hanc. 

Hutlen. 

Qiiiil?    non  aplus  libi  hogpes?    aut  qnemquam  hic 
invpiiies  ma^is  principem ,  cui  sic  inclinent  alii ,  «i  eon- 
genudciil  ?  aut  non  digniis  tihi  vidclur  fcbre  ? 
Febris. 

Eliam  podagra. 

Hutten. 

Quam  ab  causam  non  placet  igitur? 
Febris. 

Ille  itiacilenhis?  ille  gracilis?  junceus,  et  exucciia? 
ille  obstipo-capite?  ille  nuper  iiiter  fratres?  alqiie  adeo 
i-asoarios;  novilins  Cardinalis ,  per  retiqiia  vetus  ?  Ille 
tribiis  obulis  connans,  cujtis  cffo  coquum  redeunlem 
smpe  a  foro  cum  carnis  semiuncij  video? 
Hutten. 

InVertis  omnia;   iRe,  inquam,  magnificus,  ille  reve- 
rendissimus,   ille  a  latere,    ciijiis  est  doniinatio,    cujiis 
patemitas,  cujus  cleinentia;  qiiem  credibile  est,  sordide 
vitam  degere,  cum  Germanos  satia  lautos  non  putet? 
Fehris. 

Ut  vivatipse,  nilvlpugno!  me  vero  qnomorlo  bene 
babebit,  qui  auos  omnet  niale  pascil,  malc  vcslit?  Ad 
cuius  tedes  itbi  compulsassem  nuper,  et  me  increpuissrt 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Febris  Dialogm,  109 

jnutar,  petiiBS«iiiqiie  aKqunt  ibi  die^  bnspitari,  „audin' 
koi,  inquit,  «trepih»?"  —  «udio  dixi.  Erat  autpm 
quidim  aliquid  quoci  petentium  pulsu*.  Panem,  ait, 
rogiiit  pransi  domeitici ;  panen ,  inquam ,  ec;o  ?  Alqiie  i(a 
pirce  datur  hac  in  domo  cibus,  ut  ne  panis  qiiidem  satis 
ippimatiir.  Ita  nveel  inquit.  Tum  pulvilli  niin  suiit, 
utj^unue,  nullaque  omiiino  moUUies,  prieterqiiam  ea, 
cui  ae  Cardinalij  ijwe  de^fivit,  et  in  qiia  deliciatiir. 
Verum  ia  maledictioiiibua  adversum  te  instructus  est , 
Hcommunicaturus  statim,  ac  latum  iiitrb  pedem  acees- 
fcrit.  Legatus  est  enim  Leonis  Manimi,  male  et  beno 
■t  meretur  ([uis ,  aut  ipsi  viEiim  f  uerit ,  precari  potena. 
Dictum  pulavi,  alque  abient  te  inveui  benignioren 
(tatim  hospilem. 

Hutten. 
Tum  me  tenuina,  ut  vidco,  ctenare  oportuit,  qiiem 
tn  nunquam,  (imeminero,  invenies  faoc  apud  sacenloies 
brgius  epulaniem.     Verum  isti  tibi  opifices  iiieplt  sunt, 
«pinor,  cl  ipsi  ho^ites. 

Febrif. 
Qui  me  pwtim  inedia  procul  arcent ,  partim  coFporiii 
cxercitio  longe  proturbanl. 

Hutten. 
Ad  principnm  te  autem  domos,  aut  iUorum  divituta 
fnid  si  adduxero ,  aut  raercatores ,   atque  adeo  Fugge- 
T0(  libi  si  indicem. 

Febrts. 
Nihil,    cinctoi  omnes  tiirbd  medicorum  inveni  acc». 
lens  aliquando.    Proinde  ct  apud  ipsos  non  cst  locuc; 
iva  ali&,  per  meum  ilhid  in  te  vetus  beneficium  oro. 
Hutt. 
Per  quod  tuum  beneRcium?    Quam  mihi  fictionem 
■vnu  ?   Tu  autem  benc&cio  atJieis ,  quos  babes  ? 
Febris. 
'Ca   omuan  muuna.     Aa  M«dil,    *oUro  abhino 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


110  Febm  Dialogus. 

anno  cpiam  te  studiosum ,  quam  pietati  tleditiun  ,  et 
quam  palientem  te  reddiderim ,  quaitana  quando  adfui, 
sex  non  amplius  menscs? 

Hutt. 
Imo  valde  quando  cruciabas  tu  ine,  ego  contra  liu 
l(edio ,  imponsius  studia  colui.  Verum  agnoECO  con- 
siliirm.  Ad  ilfiim  te  refers  defensorem  tuum ,  qui  ista 
inslnixit  oratione,  qufi  uteris,  apud  eos  quibus  per 
risum  elinm  molestiam  accumulas,  fingendo  studioBOS 
facere  te,  ct  ingenioBos.  Quod  si  vera  sunt,  qu»  de  tuis 
ille  beneficiis  commemorat,  quare  non  item  valentiorem 
me  reddidisti  post,  cum  ille  dicat ,  a  quartona  qui  con- 
valiierit  semel ,  eum  rectius  vaUtunnn  post,  quam  unquam 
prius  ?  At  ego  tot  illos  a  luo  discessu  annos  sgrotnvi, 
aliis  atque  aliis  continuo  morbis. 
Febris. 
Quia  derelinquendi  tui  consilium  haud  duih  ccepi, 
et  tunc  quidem  ut  mox  reditura  abscessi.  Nunc  vero 
nisi  in  aliquod  me  dignum  averlis  bospilium ,  dico  tibi 
ut  propositinn  est  meum,  ne  adhuc  quidem  deseram, 
ac  irato  etiam  adeto,  totos  si  videbit  sex  aut  seplem 
annos. 

Hutt. 
At  ego  tribus  ut  ille  obulis  iuderdiu  obsonabo,    et 
abstemius  vivam. 

Febris. 
At  te  ego  delicatum  reddam  per  mei  afiecdoiiem, 
a]ia  ex  aliis  ul  concupiscas. 

Hutt, 
Tunc  medicos  superinducaiD  tibi,   et  illum  statim 
magna  cum  fiducia  Slromeram. 
Febris. 
Ha  medicos !    h^  Stromerum ,    quasi  tuos   ego  ibi 
mores  haud  sciam,   qui  atgrOlare  malis   totum  libenter 
iuinum,  quam  illud  semel  aut  iterum  voTosa  Raiarbarunt, 


-,<j,N..<ib,Googlc 


Febris  Dialogus.  111 

aut  HtUthori  gcrupiilos  Svtos,  Quin  iRuin  tnihi  stipcrin- 
diios,  qui  videns  aveiue  granum  in  tegri  lolio,  equant 
deTonsse  eum  putavit. 

Hutt. 

Quod  cavere  me  oportet,  nimc  autent  .ilioj  iterum 
id  hospites  traducam.  Gt  quia  cum  voluptariis  illis  tipgo- 
tium  tibi  esse  dicis,  sequere  hac  me;  nd  itlos  abimus 
tratres,  moUiter  per  omriia  viveiites,  vel  hoc  w^umciilo, 
quod  obesi  sunt,  et  betie  curata  cute  ,  tum  jttcunde 
vivnnt,  ct  suaviter,  moranturque  inler  cdbs ,  raro 
ad  illud  qtiod  obessc  tibi  video ,  corporis  excrcitium 
abeuntes.  Itibuiit  aiiteni  vinum ,  ct  ciiit  piscium  utuntiur 
intenipcraiitisiiime,  En  te  digmitn  bosititium ! 
Febris. 

Non  abdncis ;  audtunt  enim  mulierculamm  con* 
reGaauei,  et  incantamenta  diacunt,  quibus  vel  procul 
lisam  me  abigunt. 

Hutten. 

Visne  ad  illos  igitur  Citnonicos,  qiiibus  «adem  isla 
aflatim,  et  copioiius  adhuc  multo  adsuut,  nisi  quod 
equiluit  interdnm ,  et  venmtur ,  exercendi  simul  et 
cbleciandi  nii  gratia?  Omnino  convenire  tibi  existimo, 
liquidem  petis  succulcntos,  et  beiie  paslos  aliquos,  qui 
opipare  ccenant,  moUiter  cubant,  Buavjter  otiantur,  et 
neqmd  esie  adversum  te  muninienti  sugpiceris ,  secure 
vitam  degunt,  iUis  medium  digitum  ostetideiites  medicis, 
quos  tu  nescio  quomodo ,  in  tantura  metuis ,  apud  Fuff- 
geroj,  cum  plerumque  maG;is  tej^otent  quihus  ipsi  ad- 
lunt ,  quam  qui ,  ut  aptid  Saxones,  sine  mcdicis  tetatem 
deKunl.  SciJicet  medicos  coatemnunt  hi,  quon  dixi. 
Prxterea  enpini  ut  plurimum  jareiit,  et  in  bahieis  deli- 
linitur ,  aguntqite  convivia  crcbpirime ,  et  iiiter  scorta 
abrii  ad  utuUam  plenunque  noctem  desident.  Quo  fit, 
at  axadis  siat  stomacliis ,  ct  aubindc  malo  concoqiiant. 


-,..<,  r,,Googlc 


1 12  Tebris  Dialogu». 

Febris. 
E«(  boc  qiiidem  «ptum  Febri  gemu ,  m:  di^i  viden- 
lur  hiijusniodi ,  quibu<  quitm  diutisiinie  cohabitem.  Sed 
vereor ,  iniiuinerabiies  ne  me  ibi  Eegritudine*  prteveite' 
rint,  <|uan(loquidera  lic  viviint  iUi.  Putas  tu  aliquem 
horum  eiiiui  morbo  haud  dum  captum?  et  qii(nn  non 
occiipQverit  podagra  nuper ,  aul  calculus ,  aut  bydropi- 
sig,  aitt  Ischia,  aut  articiilnrum  cruciatiu,  aitt  morbui 
regius  ,  aut  lepra ,  aut  caducus ,  aut  GallicuS  ,  aut 
pessimfi  qiiKijue  scabies,  aiit  Cancer ,  aut  Polypus,  aut 
Lupus,  aut  fislula,  aut  Angina?  aut  qui  manibus ,  ac 
pedibus  permultam  miser  ebnetatem  tremal;  auL  laterum 
dolor  quem  vexet?  aut  qui  utcunque  affectui  sit  quo 
miniis  febri  lopus  ecse  possit?  Nam  et  h»,  quas  dixi, 
et  alite  innumerte  pestes  ,  culinam  sequuntur ,  meniaa  , 
et  eonvivia  quEerunt,  ac  cum  delicatis  illis  et  pingui- 
bus  habitare  gaudent ,  et  ad  ferculorum  ut  ego ,  vuie' 
talem  ,    et  liixum  agminalim  confluimt. 

Hutten. 
Confide !  aliqui  ▼scanl  enim ,    iste  laprimia  Cuiiisa- 
nuf ,  qui  nuper  ab  urb«  revertciu ,  cum  apud  quemdam 
Ulic  Cardinalem  didicisKt  molliter  vivere,   in  mediu  se 
Tepente  deliciot  conjecit,  agitque  periucunde. 
Febris. 
Bibit  vinum? 


Condit   pipcre , 
priopli>Uo? 

Hutten. 
Lsrgisrirae. 

Febrif. 
Habet  lectos),  et  t^ieles,  ct  culcitras  ^umU  mSntm 
M  cerncalia,  et  wricum? 


o,9,t,.?<ib,Google 


Febris  Dialogus.  M3  ' 

Huilen. 
Initructissiine. 

Febri>. 
Tum  pisces  edit  eliam? 

Hutten. 
Lurcatur,    §bA  naa    nisi   caros,   et   nugni   emtos, 
amatque   perdices,  el  phatiatios,   et  si   leporera  edat, 
piilchriorem  se   Heri   putal.      J.-im   autem  longam  iumc 
hyemem  dicil,  qua  caret  asparagis. 
Fcbris. 
Et  lavat  non  nunquam  ? 

Hutten. 
Cupidissime  et  crebro. 

Febris. 
Noa  avarus  est  interim? 

Hulten. 
Profusissime  liberalis. 

Febris. 
Negotium  est  illi  cum  medicis? 

Hutten. 
Odit  infense ,  et  Germani^  expellendos  putJiti 

Febris. 
PeDitus  eit,  aut  aliler  bene  Testitus? 

Hutlcn. 
Imo,  ut  ille  apud  Martialem  — 
Oplat  et  obscnras  hiees ,  ventosque  nivesque, 
Intcr  sexcenlas  Bacbara  gausapioas. 
Febris. 
Verebr  ne  me  baud  diu  sustinere  possit  bis  moribus. 

Hutten. 
Id  tu  videris  scilicel,   qii»  cur' vellesstatim  «uffo- 
wc,    quem  diu  tcnere  possis? 
Fe"bri«. 
Si  me  delicale  nimis  Iraclaverit ;    verum  Deu»  tu  I 
babet  Musicos  ? 
Uau.  Op.T.iU.  & 


D,g,t,.?<ib,Google 


114  febris  Dialogus. 

Hulteii. 
Et  parasitos. 

F  c  b  r  i  s. 
El  scortum  habet,   qiios  tios  curet? 

Hiitteii. 
Quodtlam  molliculum ,   ct  blaiKkiui. 

Febris. 
Habet  ventrem  ? 

Hiillcii. 
Jam  exlare  illi  iiici|jil. 

Febris. 
Puo<1si  me  non  accipiiit  ille,  tunc  tu  quo  duces? 

Uuttcii. 
Circumdiicam. 

Fcbris. 
At  le  ego  circuinscnbam. 

Hutten. 
At  te  ego  contemnain. 

Febris. 
At  te  ego  jugulabo. 

Hutteti. 
At  tibi  ego  oppedam. 

Febris. 
Febri? 

Hutten. 
Tib)  febri,  suffragantlbiis  ine«tia,  exercitio,  sobrie- 
tate,   et  acta  duriter  per  omnia  vit<i. 
Pebris. 
Tentabo  beneficiarium  illum,  post  de  te  vtdero. 

Hutteii. 
Ut  voles,   ego  me  hiiic  pruripio. 


D,9,N..<ib,Googic 


XLVIL 

Carmina  qusedam   leviuscula  . 

(ere  tempore  compoaita, 

iQ    prlma    Ejiigraiiimatum    aliorumque 
Carminum  Editione    omissa> 


D,g,t,.?<ib,Google 


Einleituttg. 


Die  beiden  ersten  Epigranime  beiinden  sich 
nicht  in  der  Frankfiirter,  wohl  aber  in  der 
Augsburger  Sammlung ,  und  zwar  aus  dem 
PasquiUor.  tom.  II.  abgedruckt  Die  Veran- 
lasftung  zum  *  dritten  Gedichte  gab  Sickingens 
Aussphnung  mit  K^ser  Max  I.  £r  war  nemlich 
wegen  der  als  Landfriedensbruch  angesehenen 
Belagerung  von  Worm»  mit  der  Reichsacht 
belegt,  spater  aber  gegen  einen  achrifllichen 
Revers  wieder  zu  Hulden  aufgenomraen  worden, 
>  nachdem  er  in  lezterm  thatige  Theilnahme  am 
Kriege  wider  Herzog  Ulrich  versprochen.  Die 
Ode  an  Hakus  schrieb  Hutten  nach  der  Riick- 
kehr  von  Augsburg  nach  Mainz.  Sie  ist  aus 
dem  2**"  Buche  einer  Sammlung  von  Briefen 
und  Gedichten  genommen,  die  Joach.  Kamera- 
riuft  im  J.  1657  in  8.  herauGgab,  und  in  welcher 
auch  von  £.  Hesse  ,  Euric.  Kordus  u.  A. 
Briefe  und  Gedichte  an  den  nemlichen  Hakus 
sich  befinden. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Carmina    leviuscula. 


1. 
Ad  Fabium  Zonarium ,  Chrysopolitam  , 

studioeissimuin  adolcscentem. 
Ardet  et  Aonidu  seqiiitiir  Zonariiu  undw 
Jamque  homs  operam  ponit  in  ingeniis. 
Nemn  est  impigrior  :  nemo  est  sttidiosior  illo ; 

Dtim  conEon  gacri  nitiliir  e«se  chori. 
Pone  metum ,  juvenifi ,  nec  te  labor  ille  fatiget , 

Forte  aliquid  patrin  laudis  it  inde  tue. 
El  potes  obscnros  f ama  illiutrare  parentes , 
Et  tibi  venturoi  teiopore  nomen  erit. 


2. 
JuUi  II.   I.ig.    Pont.    Max. 
Epitaphium. 
Hoc  tegitur  tnmulo  pastor  lupus ,  illc ,  solebat 
Veiidere  qui  buUas ,  ipseqne  buUa  fuit. 


3. 
Versus  Nunusraati ,  in  memoriam  reconciUationis 
Maximiliani  Imp.  gratiae  et  Franc.  de  Sickingen , 

an.  Gio  13  XTiii  fuso,  inscriptus. 
Armis  Mercuriiim  si  non  prseponas ,  maxime  Cnsar, 
Semper  eris  victor,  faustacpje  regna  lenens. 

ColeDeuin,  exinpubticaarma,  justumque  tuere. 


-,..<,  r,,Googlc 


Carmina  leviuecula. 


Ad  Chriittophorum  Hacum. 

Hnchuc  Musa  meis  Ussa  doloribus; 
Qua  mecum  «terili  lempore  desi<Ies , 
El  morbi  Titio  cutnina  negltgis, 

Hoc  te  temporis  excita! 

Cegsit  Ixtitifc ,  quod  doluit ,  iiov» , 
Solvitiitur  refiigis  membra  tremoribus, 
Confeslim  videor  rpstitiii  mihi ,  ' 

Morbis  liber  ab  omriibus. 

Ne  te  causa  tamen  tam  subili  boni , 
Et  noslri  lateant  seiiiina  gaudii , 
Adventu  «gregii  prosilui  Viti, 

Qui  me  adratur  amiciter. 

Illum  Pierides,  nescio  quo! ,  mihi 
Certe  suaviloqus ,  candidulK ,  bonn , 
Dulcee,  Uandisonae,  grata  Jevamina 

Duris  casibus  adplicant.     ' 

I,  dextram  Juveni  comiter  tn}ice, 
El  raptis  iteriim  suaviter  osculis 
Cum  noslro  illud  ave  nomine  dineris 
Duc  tecura  mea  visere  1 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


xLvm. 

V      a      r      i      ^ 

partim    super    interfectione    Joannix 

de   HuLten    partim    de    rebus    contra 

Ulricum  Wiirtenbergensem 

ia  IwUo  quod  Confocdcrati  Suevici  suscep^re  gestis, 

cui  addiia  sunt 

Epistolse    durante    hac    expeditione 
ad   Huttennm, 

vel   ab   illo  ad   alias  acript». 


-,..<,  .yGooglc 


D,g,t,.?<ib,Google 


A. 

Ulricl    Hutteni 

Rd 

Arnoldum     Glaubergerum 

JuriscontuUum   Francofurtftfium 

£  p  i  8  t  o  1  a. 


D,g,t,.?<ib,Google 


1  e  i  t  u  n  g. 


Dieaer  Brief,  welcher  vor  dera  Zuge  de»  «chwii- 
bischen  Bundes,  den  Ulrich  v.  Hutten  mitmachte, 
und  folglich  vor  den  Briefen,  der  iezten  Rede 
und  der  Apologie  in  der  Steckelbergersammlung 
geschrieben  wurde,  .ist  in  der  Wagenseilischen 
Sammlung  hinter  dem  Schreiben  an  Paul  Ricciu» 
folglich  hinter  jenen  allen  abgedruckt  (S.  226) 
Ich  gtaubte  ihn ,  da  Huiten  gerade  darin  selnen 
Entschlufs  /  mit  dem  Heere  wider  Herzog  Ulrich 
zu  ziehcn,  Glaubergcrn  kund  thut,  hier  als  an 
der  eigentlichsten  Stelle  beifiigen  zu  miissen. 

Cbngens  vergl.  uber  diesen ,  und  die  noch 
folgendcn  Briefe  und  Reden,  den  Huttenschen 
Handel  betreffend ,  die  Einleitung  zu  den  Steckcl- 
berci«chen  Schriften  im  zweiten  Bande. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ulr.  Hutten  Arnoldo  Glaubergero, 
Jurisconsulto  Francofurtano. 


hi  Saxonibus  «cripflit  ad  me  Stromer,  res  meas,  libros 
et  vestes  ad  proxinias  niiiidinas  Francofurclinm  venturas : 
hoc  te  curare  jubeo  apud  poiiitores  cottidie  inquireD- 
teiD,  num  venerint.  Est  aulem  librorum  sarcinil  Italico 
more  colligata ,  atque  itemm  quoddam  vasculum ,  quod 
et  ipsum  libros  continet,  et  vestes;  si  comp(>reris  perlata 
bncistuc,  ocissimemitle,  qui  nunciet,  aliqitem.  Mitto 
libi  Phalarismnm  dialogum.  Premitur  nunc  Ouiacum, 
quod  et  ipsum  ubi  rueril  perfectum,  faabebii.  Febris 
dialogus  traductus  est  in  Germanicum ;  mitiam  impressum 
tuis,  Iratri,  socero  et  aTiis  cognatis  munus.  Tanlum 
abest ,  ut  metuam  accedentem  huc  iUum  a  Latere. 
Mira  mihi  circa  emendos  cquos  incumbit  necessitas. 
Jube  tuum  socerum  istic  inquirat ,  num  qui  sint  ven- 
dibiles ,  alque  illud  proXijne  scribe.  Neqiie  enim  mora 
esl ;  ita  ^celeriter  paratui  htec  nobis  expedilio,  cui  si 
nescis,  ipse  intereo.  Optime  vale  cum  socero,  conjuge, 
firatre  et  liberis.    Moguntifc  raplim.     {ibVi) 


<..>yGoogle 


.r,,Googlc 


B. 

Ad 

Era&mum    Roterodamum 

Ulrici    Hutteni 

E  p  i  s  t  o  I  a. 


o,9,t,.?<ib,Google 


Ulricu»  Huttenus  Eq. ,  Erasmo  Roterodamo  S.  D. 


1  u  lici^t  mutiis  sis,  egb  tamen  non  ctesinam  Irequentibus 
tibi  epistolis  obstrepere ,  et  te  amabo ,  si  tu  me  contemp- 
serig  etiam.  Princeps  impatieiitissiino  tui  desiderio  tenetiir. 
Nuper  eX  Doringis  huc  rediens ,  quum  illi  obviam  proces- 
sissem,  vixdiim  contacla  dexteramea,  uhi  nobiB' Era/mus ? 
inquil.  Et  de  libello  percontabatui*  iterum  ,  quo  deniiratur, 
quoilego  ignorem,  quid  sitillud,  quo  eum  omas.  Piitat 
enim  omnia  tua  inihi  esse  cognita:  quam  tii  opinionem 
ejusvide  aliqua  re  firnies.  Amat  te  miriBce:  debctiir  hoc 
tuia  quidem  virtutibus  ,  prteter  vulgarem  lamen  Germano- 
rum  principum  morem  est.  Atquehfec  deprincipe,  ettuo 
pertinaci  silentio;  niinc  de  me.  Pertiesum  est  aulae:  ila 
nihil  mihi  cgnvenit  cum  purpuralis  istis.  Impetrasse  videor 
aprincipe,  ulubiubisun,  slipendio  me  prosequaturi.hoc 
nomine  laudabis  eiim,  magno  nostro  conimodo.  Valde 
auxisli  animum  erga  literas  lili  in  annotationibus  tuis  ,  iibi 
eiim  idcirco  quodme  foveat,  extulisti.  StitTiu|us  fuit  hic 
illi :  jamque  slalim  in  titeris  tuia  esse  putat ,  si  quem  recle 
erudttum  amplexetur.  Quod  mirari  posses ,  in  Aula  joca- 
tus  sum  toto  anno:  et  alias  quidem  niigag  mcas  accepisli 
ntiper.  Febrem  autem  recens  editainnuncmitlo  ,  elPha- 
larismuin:  ubi  reprehendes  audf^am  meam ,  scio,  potius 
quani  fortitudinem  elTeres.  At  ego  expeditioni ,  qiiec  nobis 
paratur  ingens ,  equestri  pariler  ac  pedestri  exercitu ,  in- 
terero  ipse :  tanlum  abest  ul  metuam  latronem  illum.  Brevi 
totam  liirbari  Germaniam  videbis.  Si  me  devorabit  illa 
puena ,  (sunt  enim  et  suce  illi  vires ,  et  auxilia  sunt ,)-  tunc 
tii  fac ,  iie  ignoret  vel  studiiim  erga  te  meum  posleritas ,  el 
me  tuis  immortalibiis  literis  vixisse  sallem  testare.  Vale. 
Moguntite,  pridic  nonasMartii,  raptim  irrevise.  (1519.) 
Triumphos  Capnionis  in  lucem  prodiit ,  raagno 
Theologislarum  fremitu. 


n,,i-r^<ir.yC00gic 


c. 

Uh-ichi    de  Hutten 

■a 
Franciscum   Galliarum  Regem 

ne'tueatur  caugam  WUrtenber{E;cnseni   . 
E  p  i  s  t  o  1  a. 


■,..<,  r,,Googlc 


Christianissimo  Francorum  Regi  Francisco, 

Ulrichus  de  Hutteo 

Eques  Gtennanus  galutem  et  obsequium. 


Ilitri  non(tum  credebam  fanue,  omnia  temere  divulganti, 
(nam  longe  alia  cst  apud  omnes  Virtutis  tue  opinio  , 
rex  Chnslianissime ,  quam  ut  talig  aliqua  in  te  suspicio 
cdtigruat,)  tamen  qun  mca  cst  erga  le  afiectio,  ex  tua 
orta  magnitudine ,  committendum  non  putavi ,  ut  si 
quid  vel  rumoris  hominum  essel ,  quod  exislimationem 
tuam  gravare  posset ,  ejus  te  .non  impriinis  commo- 
«erem.  Nam  et  ego  j  cum  tticerent  omnes  ,  arma  te 
contra  maximorum  scGlemm  ultores  suscipere ,  animo 
pariter  et  lingua  repiignabam.  Profecto  eam  esse  animi 
tui  fortitudinem  milii  perguasefam ,  qus:  istam  muiime 
ferret  conjunctionem.  Quod  imparius  enim  foediu 
unquam  coiit,  quam  inter  regem  virtiite  ac  genere 
nobilem ,  et  tyrannum  dedecorum  studio  cciebrem  ?  Aut 
qiii  te  nosset,  hoc  facile  crederet,  tuum  oplime  affectiim 
animum,  hanc.  lalurum  omni  cninquinatam  turpitudine 
amicitiam?  Quod  faxit  Deus  Opt.  Max.  ut  falso  in  te 
divulgatiim  sit,  tibique  mcntem  indat,  ne  unqunm  in 
re  tiirpissima  primiim ,  deinde  modis  omnibus  p«i-iculosa 
etiam,  errare  velis.  Ipse  interim,  quod  ofTicium  esse 
meum  puto,  hortari  non  desinam,  tibi  ut  coiisles,  ulquc 

*)  Etit  —  iffani^ emfruttt ,)  itmai  eic.i  BtiE  (qola  InngeaTia  eit 
ipud  omnu  rlrlutii  taz  opinio ,  Kex^llriit  quaia  nt  (alis  aliqna  ii 
te  luipicio  eougruit )  nontuoi  credtbam  luar.,  cmuii  lemere 
diTnl^aiiti ,  ele. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ad  Frandsc.  Regem  Epintola.  129 

bpttmo  omiiia  consiKo  modererb,  remque  et  ea  qiye 
drcunutuit  accurate  perpendas.  Merelur  hoc  tua  virtiu, 
tnaque  dignitas,  et  qu-e  splemlidigsima  omnia  ile  te 
pr^icat ,  fama  merelur.  Proinde,  quafiliim  in  m« 
erit,  non  patior  regium  fasligilim,  impurissimi  adfrictu 
litronis  polluf.  Quanquam  faoc  ego  si  non  facerem, 
f)>es  cral,  nnnqiiam  fore,  in  mentem  tibi  iit  vcniat , 
islam  gloriam  hac  infuscare  nota,  et  ea  si  esset  eiiam 
fortuna  tua,  iit  qumlam  te  violenta  neceBsitas  amicis 
qiiaKbugcunque  uti  cogeret,  experiri  omnia  malte,  quam 
hoc  cum  iMbuIone  commisceri.  Quml  fiiigi  enim  scelu* 
potest,  quocl  ille  aut  non  admisit  jam,  aut  si,  quo 
lendit,  aliquando  exicrit,  admissurus  dubitatur'^)  Aut 
quii  ita  oblivisct  ipsius  sui  sustinet,  non  rex  dico,  aut 
priiiceps,  aut  nobilis,  sed  dc  plebc  eliam,  qui  non  in 
diquam  ae  horridam,  et  maximc  desertam  ab  hominum 
consortio  solitudincm  abstruderc  malit,  quam  cum  hoc 
nnSictari,  non  simplici  jam  Tyranno  *')  aut  parricida 
Md  principe  istiusmodi  gencris  ct  magistro  ?  Quod  si 
iKiu  quispiam  est,  ita  a  mentis  sanilale  alienus  ut  posait, 
la  certe  tautus  rex,  tantus  vir  non  debes.  Tua  eniffl 
oinnia  consilia  a  virtulis  eemulatione  depeiident ,  illiua 
in  scelertim  studio  defixa  voluntas  est.  Tua  io  rebu* 
kmge  pulcherrimis  perspecta  est  virtus,  illius  in  peMtmu 
fidnoribus  enituit  malevolentia.  Tu  hostes  debellasti, 
iOe  unicos  inlerfecit.  Tu  malos  odisti,  ille  bonis  omni- 
bnt  inimicus  est.  Tu  alienigenis  dcvictis ,  raaximom  in 
dnnentia  tua  preesidium  reliquisli,  illc  suos,  nulla  habita 
■iieujni  necessiludinis  ntione,  omnilariam  et  cnidelis- 
■ane  adflixiL  Tu  qui  tibi  nocuerant  captos  dimimti, 
iHe  bene  de  se  meritos  in  vincuU  conjeoiL  Tu  qui 
ditimn  molili  tibi  erant,  servasti ,  ille  a  quibus  servatus 

*]  iMkltatiir :  Mft«  •dilBr.  **)  Hn  tUvUtl  Jmm  Tjfram»e :  n<m 
tjtna»  JUL 


o,9,t,.?<ib,Google 


130  Ad  Franciac.  Regeni 

est,  occidit.  Te  nocenles  invilum  punire  ferunt,  ilH 
insonte»  pertlere  delitium  est.  Tu  quos  habes  con- 
viclores,  Uberalilale  afficis,  ille  in  iuos  eomilcs  omni 
ferocitatis  genere  grassari  studet.  Tu  bene  merentibu* 
pramia ,  ille  libcratoribus  suis  exitium  TeponJit.  lu  le 
non  uoti  etiam  spem  collocant ,  illum  quanto  magii 
cognitus  quiscpie  est ,  tanto  meliculosius  fugit.  Abs  t« 
▼itam  irapetrarunt,  qni  nccem  memerant ,  ille  a  quibus 
vilam  acceperat ,  ii»  inorlem  retulit. "  Tu  qui  diguitalem 
lueri  tuam  ^unt  crediti ,  iis  giatiam  partim  habcs ,  partira 
retulisti  jam,  ille  a  quibus  eveotus  inprimis  est,  eos 
deprimit ,  eos  collidit ,  ac  perdiCum  it.  Tu  virlulein  ut 
■ummum  quoddani  bouum  propo&ilam  habcs,  ille  exlre- 
mura  scelus  vitso  scopum  statuil.  Tu  ex  morum  bonitate 
laudem  petis,  ille  solius  ")  crudelilatis  palmam  affectal. 
Tu  ex  clemcntia!  iama  tibi  placuisti,  ille  ab  edita  atroci- 
tate  exultavit.  Tu  non  quos  plecteres,  sed  qtiibus 
parcere  posses  quesivisti,  ille  nullo  cliscrimine  omnes 
perderc  satagil.  Tibi  laudis  studium  quietem  inter- 
rumpit,  illum  properaadorum  Ecelcrum  ardor  somnum 
capere  non  pcrmittit.  Tu  christianura  esse  putas  multos 
serx'are ,  ille  quam  pluriilios  perdere  ex  ofBcio  arbitratur 
esse  Buo.  Tu  colendam  nccessario  lidem  judicasti,  illc 
pTobitatem  vilcm  babuit,  et  in  pci-fidia;  opiitione  laudem 
posuit.  Tu  quos  jure  belli  occidere  poleras,  vivere 
jussisti,  iile  quos  minime  debuit  in  perniciem  ■(Vi,-il. 
Tu  captis  matronis  honorcm  habiiisti,  illc  nobilissiuiaiU 
ac  honestissimam  fcnniitam  siiam  coiijugem,  turpitudiiiis 
macula  insignire  conatiis  est.  Tu  ab  exilio  conjugia 
revocasli,  iHe  siiam  uxorem  mortis  metu  domo  excgit. 
Tibi  pcrnarum  extremiim  mors  est,  ille  exquisite  accu- 
ratis  suppUciis  satiari  nutiquara  poluit.  Tii  ad  loca  sacra 
confugientes    salvos    csse   vis ,    ilto   ipsa   simul  terapla 

*)  telint;  toln. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Epistola.  131 

ipotiaTit,  et  (acerdotia  vasla  reddidit.  Tu  publica  paeai 
coerces  adaJteria,  iOe  peuimo  prodito  exemplo  stupra 
docnit.  Tu  contagionis  mctu  facinoroaos  e  medio  aufert, 
iUe  aununis  obnoxios  sceleribuj  ad  honores  evexit.  Tu 
bomicidas  capite  punis,  ille  cum,  c|ui  mam  nuper  con- 
ju^m  ,  eamque  graTidam  ,  cum  pedisacqua  et  ipia 
graTida,  ac  minislro  quodam  nio ,  una  eademque  hora 
occiderat,  mai^isterio  equilum  prsefecit.  Tu  domi  tuie 
libcrtatis  MjhiTa  habea,  ille  crudolisiimam  in  sua  aula 
earnificinam  instituit.  Tu  ab  aliena  injuria  tuos  omnes 
tueria  ,  Ue  quotidiana  in  domesticos  s»vitia  perfurit. 
Tuum  regnum  turbia  in  Gallia  fincm  fecit,  illius  priti- 
eipatus  tyrannis  in  Gerraania  prima  futt.  Tu  pacis  islic 
pulcberrimv  *)  antor  fuisli ,  ille  turbulentissimos  hic 
motus  conciTit.  Tii  clarissimis  Iriiimphis  Gallicum  nomen 
hoBestasti,  ille  turpissimis  dedecoribas  Oemunam  nobili- 
talem  infamavit.  Tu  virtutis  aclminiculo  regis,  ille  snvi- 
tic  instnnnento  doininatiir.  Tu  piigna  Mediolanensi 
occisos  bostes  toos  sopeliri  jussisti,  ille  optimi  viri, 
(ibique  fidelissimi  et  "")  charissimi ,  cum  eiim  occidisset , 
corpus,  ad  sepulluram  propinqnis  dcnegavit,  Tu  matri 
Uue  regnorum  habenas  reverentin  caum  ut  (>Iurimiim 
pcrmittis  ,  ille  capliim  ulrumque  parentem  domestica 
inridia  domi  claudit.  Tu  alumnos  et  magistros  tuos 
hoaorilnis  et  divitiis  auges,  ille  educatori  nuper  sito 
orulos  eruit.  Tu  in  votis  habei ,  ne  qiia  in  te  unquam 
sinistra  fama  «ongrual ,  ab  illo  tantum  abest  infamia 
metus,  ut  ejecta  uitore  sua  principe  fmmina,  eun  domi 
III»  in  deUliis  habeat,  cujus  quarto  abhinc  anno  marilum 
occiderat.  In  siimma,  tu  pie  et  re^e  vitam  instituisti  r*^ 
ilte  sacra  semper  projAanaque  omnia  polluiL  De  t« 
Dnlla  maK  facinoris  siispicio  unquam  fuit,  ille  peculator, 
idulter,  latro ,  parricida,  et  omnium  pessimoruia scclerum 


'jfaJektrrimtl  ;  FulcbelTiiDe,     '*)  «f  .*  u. 


o,9,t,.?<ib,Google 


132  Ad  Francisc.  Regem 

ac  flagitiomni  notnine,  piiblico  plinm  judicio,  convicttus 
est.  Et  cum  hoc  monstro  a)iquiil  tibi  commune,  nedum 
fcMlus  et  amicitiam  esse  velles  ?  Dii  mdius  quam  sic 
extra  te  positus  unqunm  sis.  Quin  etiam  non  ad  hoc  in 
fecdus  te  vocat,  qnod  beneficiorum  inter  vos  ulla  «sse 
Ticissiludo  posgit,  sed  ut  tu«t  potentin  obtento,  quot 
nefanda  multa  peipelraTit ,  eorum  supplicium  declinel. 
Jamque  palam  Gallica  nobis  arma  minitatur ,  ct  te  cer>'i- 
cibus  nostris  imposilurum  se  magno  ciim  terrore  jactat. 
Quod  si  non  fingit,  el  abs  te  promissam  opem  certam 
habet,  tuoque  frelus  auxilio  nobis  recistet,  quanquam 
persuaderi  hoc  non  possiim ,  tamen  si  obtineat  dico , 
vicem  tnam  rex  doleor  primum,  quia  regiam  majestatein 
videbo  ")  impudiei  scorhitoris  sordibus  contaminari  > 
deiiide  qnia  te  sic  oblitum  tni,  ^'•')  ut  iniquissimam 
despcratissimi  latronis  causam  defendeudam  siiscipiens, 
te  tuaque  omnia  in  apertum  discrimen  adducas.  Jam 
(e  boc  ROn  cfElabo  enim,  vires  esse  nobis,  quas  satis 
futuras  pulcmus,  non  lantum  ad  hunc  ilestniendiim , 
vcrum  etiam  adversus  qiiamcunque  illius  socielalcm  nos 
defendendum.  Proinde  sic  cogita  rex,  provisum  nobi« 
esse,  si  qua  in  advcrsum  vis  ingniat,  «[uibus  prie.^idiis 
quemadmodum  nonsoltmi  nos  conununiamus ,  scd  c|iin- 
modo  inimicos  etiam  debellemus.  Atque  hoc  cnm  tibt 
praMlicam,  et  ipsa  etiam  res  palam  magis  sit,  quam  ut 
le  fu^ere  possit,  quid  est,  cur  tibi  prricuhim  accersere 
uitro  velis?  An  ila  caret  Gcrmania  hominibus,  atit  adeo 
hic  onuieg  amicitiam  aspemanlur  tiiam,  ut  '^''^)  fopdissimi 
liominis  societatem  adroiltcre  "-i*)  tibi  iicccsse  sit? 
Clarissime  rex ,  optime  princeps ,  noli  famam  prius  tuam 
pcssundare,  deinde  te  etiam  regilftmquc  tuum  in  pmeceps 
cinn  abduxeris ,   subito  lapsui  obiioxium  facere.    Idquc 

*J  etM«:  video.     '■}  nacb  tiii:    Dlitio  duKhjwtt.    '"}  nich   «t: 
md  dinhcMtr.    "*•)  admltttrt  ■•  conni*'*. 


D,g,t,.?<ib,G00gle 


Epistola.  133 

faomin»  cms% ,  qui  nequc  manii  slrenuiu ,  neque  consilk) 
bonus  fuit  uuquam.  Ciijus  le  nullat  opet  juvarc  aut 
virtiilrs  lionestare  possunl,  scil  cootra  qui  omni  in  bunc 
dicm  malitia .  prgcditus  ,  in  npfantlissimis  se  scelcribu* 
exercuit,  ct  cujus  te  coiitamiiialissinia  ajxiil  omiics  ex- 
isltmatio  a<l  parcm  iufamiam  addncel.  Uuiic  tu,  iiiquam. 
fuge  rcx.,  ei  alienns  es ,  si  conjuuctus,  descre.  Rusti- 
cani  homines  imprirais  nides  Svitzori,  *)  cum  valida 
mana  in  aiixilium  jampridcm  illius  exiissent,  conscicntia 
tactir  quodam  etiam  cum  pcriculo  fidci,  **)  derclique- 
,nnit,  tu  quid  faeies,  cl  rcx,  et  Gailus?  Age  aiitem  si 
popularis  esset  tibi  etiam  carnilex  iUe ,  cum  eiim  expel- 
leres,  aul  supplicio  ad.Scercs  forte,  nonne  rcgnum  luura 
exput^asse ,  et  piaculo  Galliam  matrno  Instrasse  le  uicerc 
velles  ?  At  nuuc  iton  Gallus  est ,  verum  hiuc ,  ***)  ubi 
magno  iiostro  pudorc  et  altus  cst  etgenitus,  bonorum 
omnium  consensu,  pubKca  conjurationc ,  senlentia  ovbu 
lemu  imperatoris,  expulsug,  cjeclus  cl  condemoatiu, ' 
in  Galiiam  tnam,  quasi  ea  latronum  et  pMricidanun 
nostromm  sit  receptaculura ,  cunfugit.  Quam  lu  sie 
odiase  potes,  ut  illi  patcre  veUs?  Porro  uves  tui  quid 
ilicent,  siGermania  obprobrium  conciliatum  tiln  viderint? 
Wonne  lem  suis  indignam  moribus  admissam?  et  te  ac- 
msabunt,  qui  quod  Genuauia  repudiavcrit ,  id  potissi- 
mum  tibi  delegeris?  in  eo  spem  coUocaveris?  ****) 
Quod  fii  neque  velles,  ncque  te  oporleret  fanue  rationem 
habere  tute,  tatDcn  periculi  magnitudo  consilium  mutare 
debuit.  Nam  ut  Talidissimis  copiis,  ad  oiroiem  nou  ne- 
cenitalem  tanlum ,  sed  splendorem  etiam  instructus  sis , 
a  mc  lamen  monilus  ease  debcs ,  et  nostras  nobis  esse 
vires ,  ac  iulerim  cogitarc ,  couscientiam  a:([uilatis  aiiimare 

')  imBrlmli  ruiti  Svitztrl ;  et  fixlfeme  rndei  HelMtii.     •*)  ^uoiitu 

'*'j  hlne!    hniic,     **")  ili(t ;    ln   tc  ipim  roUoeaotrli ,     uiili-ser. 
liihc  VcrbeM«nin(. 


D,g,t,.?<ib,Google 


134  Ad  Francisc.  Reg.  Epistola. 

eoe,  fj\n  iitstd  tuentur,  tecpie  juvare  eiira,  rpii  totam 
turbare  Gefmaniam  uignssus  esl  ,  dutnquc  id  facis , 
infesta  hiiic  patrife  moliri ,  et  commune  hic  odium  incur-' 
rere,  tibi  autera  si  velis  assequi ,  id  quod  diu  jam  conaris, 
opus  €see  amicilia  bonorum,  opus  bona  apud  vulgutn 
opinione ,  catisam  hoc  consilio  tuam  pejoretn  fieri , 
meliorem  haucl  poue.  Deinde  illius  veteris  memento 
adagii ,  cum  Germanis  pugnandum  ei ,  qui  malc  |)Ugnare 
velit.  ]\am  omnino  pugnandum  est  tibi ,  si  faanc  causam 
probas.  Sed  ego  non  idcirco  proverbiorum  te  moneo, 
quod  its  mihi  placeat  Germania,  ut  iavictisEimam  eam  ^ 
nunciare  *)  veKm ,  sed  quia  neininem  co^ovi ,  Isetam  a 
Gennnnis  anquam  victoriam  ret)ortasse.  Xu  igitur,  si 
hic  magnus  esse  cupis,  idaniicitia  optimonun*')  efficiea, 
sin  eum  qui  pubHco  jam  coiisilio  ejicitur,  capitali  sen- 
tentia  condemnatus  e*t,  suffiragart  tibi  mavis,  desertam 
opem,  certa  pericula,  certum  odium  proposita  habes. 
Hsc  optimo  animo ,  oplimo  consilio  moneo.  Skqc 
ingens  malum  admonitu  praevenlum  es t ,  nemo  post 
factum  recte  coniniluil.  Vale,  et  Gallia  toa,  optimus 
rex,  ut  ci^visti,  diutissime  superstes  vive.  tn  proctnctu. 
Ex  Roienburgo  ad  Duberam  II.  Cal.  Martii.  M.  D.  XIX. 


iciart ;  ipptUne.     ")  tpttnoram:  □ptlmtlum. 


D,g,t,.?<ib,Google 


D. 

Ulrichi    de.  Hulten 
ad 

Arnoldum   de   Glauberj 

Jnreconsultuin    Francofurdanum 
E  p  i  8  t  o  I  a. 


■,....,Googlc 


136 


Ulrichus    de    Hutten    Arnoldo    de    Glauberg 
Jureconsulto  Francofurdano  Salutem. 


Plndius  tertnis  Tubingam  ia  deditione»  accepiimu, 
BTcem  niodis  omnibus  et  contra  qtiamcunque  vim  muni- 
tam.  Sed  illenobiscum  jiu^at.  qul  hominum  conscienliai 
aftit  et  co^iiationes  impeliit.  Ipce  vincit ,  ipse  debellat. 
Huc  eoa  mthi,  si  qui  usquam  sunt,  qui  neganl,  Deum 
curam  mortalium  habere  uUam.  Ita  pnesentem  yimoldt 
diviiinm  opem  seniimus ,  ila  manifesle  conspeximi», 
palain  experti  sumus.  Optime  a  Franciseo  ductore  et 
reverentissime  traclor.  Majorem  in  Germania  bumani- 
tatem  non  inveni  hoc  in  genere.  Habet  me  secum 
assidiie,  et  ad  latui  habet.  Donnit  una,  et  fabulis  dat 
operam,  miscetque  coUoquia  mirilice  suavia.  Literas 
vero  admiratur,  ut  nemo.  Ma^us  per  omiiia  vir,  et 
dignus  quem  maximi  omnes  faciant.  Animus  in  ntram- 
que  fortunam  munitus,  altus,  invictus.  Sermo  gravis 
de  rebus  summis,  qut  arguit  cogilationee  nihtl  humile, 
amplissima  omnia,  ac  splendidissima  agitantes.  Gonvei'- 
■alio  est  jucunda ,  suavis  convictus.  Superbe  nihi!] 
liberaliter  omniadicit  ac  facit.  Ipseapertus,  odit  fucum, 
deteslatur  pompam.  Age  vero  apud  militea  quantus 
favor,  quod  desiderium.  Pene  dolent  alteri  exercitus 
summam  permissam.  Carum  esse  jubeo  civitati  tux 
beroem  omnis  generis  virtulibus  auctnm  et  omatnm. 
Hinc  ad  jtspiwga  oppugnationem  tnovemus,  vi  «rbitror 
eapiendam  y  nam  ab  hominibus  insuc«a  est  desperatis. 
Ea  devicta,-  si  quando  auxilialor  Chrtsti(i  debit,    luM 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ad  Arnoldum  de  Glauberg  Epist.       137 

realat  Niff^a,  omnium  opinione  de  facile  cxpugnabilb. 
Quanfa  vicloria,  quamnullo  pene  negotio  paritur.  Ipse 
Tpannus  uon  audimus  ubi  sit.  Fugil  *)  paucis  comiCa- 
tu>,  reliutis  post  se  rebus  ")  onuitbus  pecunia  ctiain  aQ 
liberis.  Jaannan  HutUnum  rerodimua  ,  quodam  in  vtco, 
haud  longe  a  silva  ubi  occisus  est ,  sepultum.  Rcm  ad- 
inirandam ,  et  cujus  prope  nullius  honiiuit  '**)  fides 
capax  sit,  vidissea,  quartum  jam  anjoum  defosaum  corpus 
non  consumptum ,  nou  putrefaclum ,  tolam  adhuc  faciem 
cqgnoscibiiem.  Quin  etiam  sanguine  commadiiil  attactum. 
En  igitur  ionocentia!  testimonium.  Deposuimus  £A- 
lingttf  iiide  ail  patriam  s^ulturam  devecturi,  Qun 
fcripsi  de  uxore  ducenda,  ul  sunl  scripta  accipied.  Nihi) 
simulO)  proposui  id  mihi ,  si  per  illos  liceat.  Tuam 
uxorem ,  liberosque  tuos ,  ac  illum  inprimis  veiierabilem 
seiiem  Hammontm,  socerum  luum,  valere  jubeo.  Salu* 
tabis  pneterea  ex  me  fratrm  tuum  ,  iiostrosque  istic 
omnes.  Valc,  apud  Studgardiam  prld.  Calend.  Maji. 
Anno  M.  D.  XIX. 


'J  Fngit.-  UfVU    *•)  nich  le:  nhu,  beigeniiL    '")  n 


D,g,t,.?<ib,Google 


D,g,t,.?<ib,Google 


Eraemi    Roterodami 

Ulricum    Huttcnum 

£  p  i  8  t  o  1  a. 


D,g,t,.?<ib,.Google 


Erasmus    Hutteno    3.    D. 


Fot  stuctiorum  laboribus  obruttis ,  ut  minnn  sit  me 
cuiquam  omnino  refiponderc ,  Sfcpius  tibt  respoudi ,  quam 
tu  ad  me  scripseris,  si  modo  perferuntur  quae  mittimus; 
et  tamen  pertinax  silentium  meum  accusas ,  mecumque 
delitigas,  quasi  parum  sit  hominum,  qui  mecum  rixeutur. 
Ingenletn  voluptatem  milii  nuntias,  quod  tali  animo  sit 
fn  me  Archiepiscopus  Moguntinensis ,  et  libi  talem 
Meecenatem  gratulari  non  desino.  Cstorum  libellum 
iUi  dicatum,  jampridem  meo  sumptu  misi  per  juTenem 
quendam,  una  cimiliteris  ad  le,  simulque  prjefationera 
ad  Guolphanguni  Augustum.  Eion  ex  htaris  Rhenani, 
intcUigo  Basileam  usque  pervenissc:  quid  egerit  Mo- 
guncifc,  nescio.  Demiror  si  non  peregit  mandata,  cum 
nddiderim  libellutil  memorabilem.  PraiRxEmiM  Hbello 
episiolnm  eruditam  et  clegantem  Archiepiscopi  ,*  non 
perinde  ut  exlaret  illiue  erga  me  favoris  monumentutiu 
alqiie  ut  alios  tanti  principis  cxemplo ,  ad  bonarum 
lilcrarum  studium  accenderem.  Et  videor  mihi  pro- 
fecisse.  Nam  clarisrimo  ju^^eni  GuUelmo  de  Croy,  Dud 
ct  Episcopo  Cameracensi ,  Arcbiepiscopo  Tolelano , 
denique  Cardinali ,  quanquam  alias  satis  videretur  ad 
honesta  studia  propensus ,  tamen  ex  Moguntinensts 
epistola  lecla ,  non  mediocrc  calcar  additum  videtur. 
Aidam  tuam,    cum   ca»pius   csset   in    manibus,    tairieit 


D,g,t,.?<ib,Google 


Erasml  ad  XJlrictiin  Kuttenum  Epist      141 

■  excuwit  bactem»  aliqnid  'negotii,  leclunenteiii 
inteipellaiii.  Quod  legi  perplncuit:  quid  enim  Hutleni 
non  placeat  ?  Felwini  ac  PhaJarinnuni ,  nescio  qui 
cimrunt  rnnus  excudenduin.  At  Febris  LoTanii  veltta 
ett  dUtrahi,  quod  quoidain  w<  '<""  nominatiin  attingerfl 
Tidetur.  Alioqni  perplacet  Dinnibus.  Phalarismiu ,  quo> 
niam  adhierebat  Febn,  una  cum  Febre  exulat,  sed 
Lovanio  dtintaxat :  neque  enim  longiiu  se  profert  hujiu 
fcbolie  tyrannis.  Susceperant  et  oralionem  excudendam, 
nec  salis  scio ,  quo  contilio  prorogenl.  Sed  qiud  ego 
audio?  Huteenus  totui  ferreut  in  acie  dimicabil?  Plan* 
Tideo .  te  bello  nnhim ,  qui  non  calamo  lantum  el  lingua, 
led  el  Mavorliis  annis  pugnes.  Quanquam  quid  magni, 
n  nunc  ausis  inter  lam  muhos  adversiu  unum  pugnare, 
cum  olim  Bononiv  uniu  taro  multos  profiigaris.  Laudo 
rortem  animinn,  sed  tamen  si  me  audies  serrabit  Hut. 
trnum  Musis.  Nam  undc  nobis  tale  iiigeniuin,  si  quid 
acctdat,  quod  avertanl  Superi?  Nosli  Martem  eiXXMff»» 
MXX«r ,  nec  satis  propicium  bonis  ingeniis ,  ulpotc 
Deonim  omnium  slolidisiiimum.  Bene  stt,  sed  lamen  si 
qiiid  accideril,  ipse  tibi  tuis  scriplis  exstruxisti  mona< 
mentnm  fere  pcrennius.  Neque  nos  tamen  defuturi  sumus 
officio  noslro.  Nam  si  quid  Erasmi  scripla  valebiint, 
nulla  dies  unquam  memori  nos  eximel  kvo.  Triumphum 
nondura  vidimus.  Gratiun  erat,  quod  nostro  consilio 
lam  diii  presserinl:  ncc  dubito,  quin  lolum  argumentuD) 
sint  moderali.  Bixarum  nullus  est  Anis.  Ut  c«teris 
omnibus  simus  supcriores,  tycophantiis ,  mendaciis,  con- 
>iciis  tonge  vincimnr.  Non  possum  non  ingenue  faleri, 
quod  vero  verius  est.  Sed  pr«st^t  hac  parle  ullr^t 
berbam  dare,  quam  lurpiler  depugnare.  Neque  enim 
soliim  perpendcndiim  ett  nobis,    qnid  dignum  sit  iis. 


D,g,t,.?<ib,Google 


142     Eraemi  ad  Ulriaiim  Huttenion  Epist. 

in  quM  scribimus  Terum  etiam  quid  nobia  di^iBn  sit, 
'  Ecribimus.  Pitlchrius  esl  aliquando  modeslia  quara  causa 
superiorem  esse,  et  suut  qua  nobis  potius  agenda  .siiit. 
Malim  fgo  lotum  meiisem  in  Paulum ,  aut  in  Evan' 
g;eliiHn  explanandum  insuinere,  quam  diein  bujusmofji 
rixis  coaterere.  Bene  vale  morlalium  clarissime.  fZ^- 
vanii  IX  Calend.  Majas ,   Anno  AL  D.  XIX. 


D,g,t,.?<ib,Google 


F. 

Ulrichi  de  Hutten 

Lucam    de  Erenbergk   Canonicum 
Epiatola. 


D,g,t,.?<ib,Google 


m 


Ulrichu»  de  Hutten    Lucae  de   Erenbergk   Ca- 

nonico    et    amicis    Moguntix    omnibus 

auis   Salutem. 


^iiantliiin  dedi  aliam  Inngam  epislolam  ad  «mpIiMiiirain 
\-irum  Laurentium  Truehset  Decanum,  in  qiia  <le  rebus, 
quK  hic  genintur  omnibus ,  plenissime  scriptum  est.  Ipsam 
vobis  ut  ostenderet,  jussi.  Quod  si  Factum  est.  bene 
habct,  sin  vero,  breviler  rerum  hic  capita  accipite. 
FJoncIum  hoilcm  vtdi.  Nihil  Tyranno  boc  fugatius,  nib3 
imbecillius  inventum  eat.  Ila  fugit,  ut  non  reqiiciat. 
Tanlum  abest  defensionem  ul  ineat.  Mirum  dictu  est, 
quantis  nos  itineribus  prncesserit.  Omnia  ejiis  occu- 
pamus ,  nullo  adhuc  negotio.  Dedunt  se  civitate^  passim ; 
quid  facerent  aliud  enim  ?  Salutant  nos  quinetiam  occur- 
santes  plerique  liberatores  et  servatorcB  suos  °) ,  ac  salutein 
precantur,  utexpulso  Tyranno  lictilia  gesbentcs'^'*),  haiul 
alia  ratione.  Quam  "^^)  in  viccm  pmda  et  populationibiis 
abstincmus,  necdum  occidimus  nisi.paucos,  nescio  quo 
crrore  defensionem  molilos.  In  manibus  omnia  nostris 
aut  lunt,  aut  futura  jamjam  putuitur.  Ex  iis  quie 
munilissima  sunt ,  et  quibus  plurimum  ille  fidel ,  ob 
idque  pnesidiis  et  rebus  ad  victum  neccssariis  firmaTit, 
obtinuimus  jam  qutcdam,  alia  spe  pnecipimus.  Tubiiufm 
urbs  li  accipi  eine  arce  leorsum  poisit,  et  ipsa  se  dedit. 
Maxima  inibi  prttiidia  sunt ,  pulveris  magna  vis  <»"*°) ,  ex 

•)  *■•*  .■   ML       ")   «e  frtmtntu   vor   biud  ilia   darch;ntricheB. 
**•>  !l»am ;    qmm.     »••)  mch  prsudii  *ant :   ^ulBtrli  mafia  t>U 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ad  Luc.  Ae  Ereubergk  Epistola.  lAS 

BfriiHitite  imprinitt  comphim ,  et  inter  etu  tuiu  d  Utea 
frater  Fe/rtis,  (jai  R-anciseum  ductorpm  adfriuB  est  farr^ 
cmn  permitteretur  cotloquium.  Habentur  ibi  nomea  th^ 
■auri,  et  qna;  car*  habuit  Tynimius.  Prater^a  ipsiui 
Kberi  masciduB  el  puelfa.  Aufugit  enim  omntbus  frail 
■e  relicti^,  viginti  cum  cquitibua  soKi.  Qui  m  pirMidio 
fliat  eonditiones  nobiscum  paciweiite»,  aicdedDntarcem, 
nt  fidem  exigaat  viciMim,  in  principis  pneri  pote:>latpa 
fore  hanc,  ubi  wilo>flverit,  una  cum  ii*  qu»  relicla  ifai 
nmt  omiiibiM.  Non  videntur  accepturi  diice*,  quaprop- 
ter  magnia  ae  operibua  tueri  conantur.  A«pnrf{am  habet 
pnricid»  omnium  nequiuimiK  et  *)  enideliseimiis  Jo, 
Leonharditt  de  Heytekack,  u  qui  Biiam  nuper  uxorem, 
eamque  §r>vidBm  et  aiicillam,  eliani  ipsam  )(raridam,  m 
ministrum ,  ob  nescio  quam  fi  ivole  sumplam  suspicio* 
nem,  uno  impetu,  eademque  hora  occidit.  Sed  dr  eo 
pnesidio  consuletur  postea.  ?4iimc  in  Tuhlngam  iiiletiti 
omnium  animi  sunl.  Oppuf^nabimus ,  nisi  ultro  in  po- 
testatem  veniat ,  modis  omiiibus.  Fertur  ilie  ex  Galliii 
acceraere  et  aliunde  «uxilia,  sed  nullo  noslro  metu. 
Jam  hoatem  enim  deesse  iiobis  querimur,  excrcitu  freti, 
qualem  diu  non  vidil  GermiiiiB,  feruntur  et  SvilKCii'*) 
knie  se  deauo  immiscere  negotio ,  magna  mtdtorum  spe, 
fore  ut  eliciantur  islis  e  montibus.  In  omnem  eventua 
consifia  sunt  el  copi»  sunt  in  mirum  modum  numeros». 
Ihroxime  cum  lustraretur  exercilus ,  censa  aunt  eorum 
qni  stipendia  Taciunt,  peditum  quidem  millia  XXVI., 
equitum  IIII.  miltia.  Nam  ingens  mutlitudo  non  con- 
UTiptorum  sequitur  ,  quam  VI.  roittiTim  esse  feruntt 
OBuiima  nihil  hebea  aut  infirmum ,  mira  alacritaa ,  in- 
oedibile  robur.  Date  mihi  Turcas,  et  Asiam  jiibete  hi< 
copiis  impetere.  Prieterea  mathinn  siint,  el  opera  bellica 
nslructisfiime.     Vos  inleiea  providebitis  imperio  islic, 

')  «-■  »c     •*}  SattzMi  :  HtlvttU. 
bU.  Of,  T.  ffl.  iO 


D,g,t,.?<ib,Google 


146  Ad  Luc.  de  Erenbergk  Epist 

el  re^m  facietii.  Qiiod  Chnstiu  vtlit,  ut  ex  cnmmod* 
simiil  et  honestate  puMiea  per  vos  agatur.  Ecce  autem 
le^alum  Pontificia,  illum  a  iatere,  ut  ferlu?  Quaudo 
erit  ut  se  cognoscat  Germania?  ut  inteltigat,  undc  stbi 
fuciu  fial  ?  Incipit  illi  autem  vinum  placere  ?  et  pcrdice* 
jllis  tandem  Romanii  gustu  reEponiient?  Reperlum  ad- 
huc  ect ,  ad  nauseatoris  stomachum  quod  fociat  ?  O  Ro- 
mam !  O  legatoa  a  latere !  Noii  possum  phira.  Jam  luba 
concinit  enim.  Post  copiose  alirjuid ,  spero  victa  Tubinga. 
Valete  mei  memores.  Tlam  vos  ego  impense  diligo. 
Ex  secundis  a  Studgardia  *)  caslris.  Raplim  inter  tubac. 
biimitus,  tympaiw,  et  ctiepitum  «astreusem.  XL  Cal. 
Maji.  M.  D.  XIX. 

*}  SlMigariU:  TvUlltt. 


D,g,t,.?<ib,Google 


G. 

Ulrichi   de  Hutten 

•d 

Arnoldum    GI auberge rum 

Juriscoasult,  Francofurtanum 

£  p  i  »  t  o  1  a. 


D,g,t,.?db,G6ogle 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ulr.  Hutten  Amoldo  Glaubergerq)  Jurisconsuko 
Fraacofurtano. 


QnU   militKe    rvnor   et   qiiepdain   (lebet  Inesse   ordini 

militari  brevitu  ,  accipe  dc  bello  hoe  breviler.  Adhuc 
hoEtem  non  vi^i,  at  urbes  se  ilederiint  «t  pagi  plurimi; 
putaturque  RoTa  restare  Tiibinga,  in  qnam  se  iiobiKtM 
contulil.  ISam  <te  arce  Asperga  perincle  iion  ciira  «st 
militibiia  nostris.  Abstiiietur  a  ))opulalio»ibus ,  nisi  ad 
Tictuni  quod  atlinet.  -^  —  —  Tyranm»,  [VlHrut  dux 
Wirtembergensis^  qui  peracerba  non  tantnm  piigua  ex' 
■epturus  nos,  sed  profligalurus  otiam  vidcbatur,  paiicis 
Gum  equitibus  aufugit  in  Galliam ,  ut  plures ,  ut  quidam 

ad  Helvetios,  qiii  mirabilitcr  decepcrunt  ilhim 

ablata  pecimia  el  defraudata  tide:  summa  rei  est,  ejcctus 
oinaia  perdidit.  Nam  ^  -_  _  otiamsi  pertinacissime 
obsidioneni  ferre  decernant,  lanlo  — ,  —  —  restare  iiou 
polerunt.  Copiarum  apud  nos  raira  est  forlitudo.  Eqiti- 
lum  ceiisus  est  ad  IV.  millia,  aut  infra  eum  numcrum 
pedituro  XXX.  millia.  Machinarum  species  Iniige  pul- 
cherrima  amicis  est,  terrpri  inimiciR  snmmo.  Dixi  tibi, 
iion  esse  metum  ab  Hctlvcliis,  quod  etiam  lueulituG  non 
mm,  iit  etiam  in  votis  sil  mililibus  nostiis  puguare  ad- 
TRsus  iniidissimam  ^enlem.    Dicuntqiic  omiies  omiiium 

ordinum  passim,  ulinam —  De  (lailo  iiescitur, 

qMid  ille  sibi  promiltat;  nos  cum  neque  inelniiuiis  et 
valde  speramus.  Nam  copiis  cum  abundamus ,  hosteia 
de&idecamus  polentem  sj>e  prKdec  ac  gloriie  simul.  De 
prxda  nihil  dum  accepi,  ut  primum  acccpcro,  millam 
lUqutd   uxori  tu«,    ttbi,    soceroque  seiii.      De  rebu« 


o,9,t,.?<ib,Google 


150  Ad  Am.  GlaubeT^enim  Epist 

mpis  non  posgiiin  certi  aliquid  mandare  nimCi  Exspecla 
ulteriorem  aliquam  meam  epi«tolam.  Inlerim  cura,  ul 
orationee  in  Tyrannum  dcgcribantur.  Quod  pene  excidit, 
paucis  ante  fugam  diebut,  cumTubing«  ageret  tyrannus 
fuil  ibi  cum  illo  simul  uxor  gentilic  mci  interemti. 
Quod  idcirco  non  patior  ignoraic  te,  quo  iie  cuiquam 
dubium  esse  sinas  interemtioiii«  causam;  spuvciMifliam 
mulierem  ,  ftediseimum  scortum,  uostrum  exitium ,  et 
faujus  belli  Heleuam ;  quam  oportuit,  ci  Dii  voluisMnt, 
in  manus  venire  nostras ,  ut  paenas  daret.  H»c  bre- 
viter,  ul  in  tanta  copia.  Vale  cnm  uxore  lua  ct  socero: 
iterumque  vale.  XVllI.  Kal.  Maji,  Stufigard.  apud 
Capnionettt  (1519). 

P,  S.  Hodie  in  manni  nostrai  venit  oppidum  Reut- 
lingen  ciun  «rce. 


D,g,t,.?<ib,Google 


H. 

Ulriehi    de   Hutten 

«d 

Chilianum    Salensem 

-Jureconiullum  Francum 
£  p  i  s  t  o  1  a. 


D,g,t,.?<ib,Google 


o,9,t,.?<ib,GoogIf 


Ukichus    de  Hutten   Chiliano  Salensi    Jurecon- 
sulto  Franco  Salutem. 


Hui  qualem  ducem,  qnanto  animo  pneditum  SueTorum 
principem.  Ila  fugit,  ul  in  fuga  non  regpexerit,  taiitum 
abest  ul  rettilerit.  Atque  hoc  de  viro  quaiilos  illi  ho- 
mines  terrorct,  qiios  melus  nuntiabant.  Nihil  vidisti 
imbecillius.  At  deseruerunt  eum  Svitzeri.  "}  Al  ipse 
priusqiiam  illum  conduxisset  "'^)  peregrinum  exercitum , 
omnes  conlemnebat,  invictus  ferebatur.  Vbi  nuiic  illa 
igitur  rainv  ?  illa  magniRca  insulutio  ,  ille  iiidomilus 
luraor  ?  illi  horribiles  metus  ?  illa  contumax  fiducia  ? 
Bono  «nimo  e*se  jube  omnes,  qui  mihi  timcbanl.  Jam 
iecuri  SUmuE  «nim,  illo  ejecto  et  exacto.  Capnionem 
talutsTi  paucoB  ante  dies,  pene  confeclum  soUicitudine. 
Ita  timebat  ea  quae  belli  possunl  etiam  immerentibus 
erenire.  Sed  nobis  consilium  noii  defuerat,  quo  ilii 
prospiceremus.  Quo  in  negotio  Franciscutn  habui  ex 
Toto.  Hoiiorem  habuil  et  ipso  doclo  viro ,  accessilqua 
obriam,  humaniter  coinplectens ,  ac  bene  sperare  jubens. 
Dii  botii  quos  carceres  invenimus,  qtiam  captivonim 
facieiD.  Hic  decet  exultare  tanto  ejecto  malo,  lanta 
inducta  securitate.  Orationes  meas  revideo  ,  ubi  quin- 
tam,  qu»  ex  victoria  congraliilabitur  nobis  addidero, 
nkm  in  jucem.  Jam  sunt  enim  qui  haberi  in  manibus 
poslulent  eas.  Quid  islic  novi  est?  ut  otiaris  tu?  ut 
ilii?   ille  inprinus  piscaior  Pridtrichut ,  cui  perfercnda 

*;  Smtttrt.  HclTtUL      *■)  taitiaMliMl :  «alM«(. 


D,g,t,.?<ib,Google 


154  Ad  Chilian.  Salens.  Epistola. 

e>t  abs  te ,  his  addita  epistoTa  ?  Crotum  in  Italia  eonaoliirer 
ac  melu  libera.  Ego  ad  stuclia  hinc  respicio  magno  cuin 
desidcrio,  sic  nonnunquani  insoninit  quoque  exclimanti: 
o  Musal  O  liter»!  jlsptirga  in  deditionem  accepta 
( suiitinuerat  die>  noii  aniplitis  quinque  oppugnalionem ) 
Tfiffa  se  repente  et  ipsa  dedidit  ").  Toliim  "")  abso- 
lutum  igilur  negotium  est.  Concilium  habetur  E/slingim 
coi  fcederalorum ,  magna  hominum  frequentia.  Saluta 
Mog;untinos  omnes,  ac  ipse  vale.  Erslingn  a<l  umbili- 
cum  Maji  Aono  M.  D.  XIX. 


•)' 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


Ulrichi    de    Hatt«ii 

•d 

Friderichum    Piscatorem 

£  p  i  s  t  0  I  a-. 


D,g,t,.?db,Google 


Uirichus  de  Hutten  Fridericho  Pjscatort. 
Salutem. 


Hic  Dinnia  bene  habeiil,  nisi  qnod  non  pufpintnr.  la 
hoc  eiiim  iion  salinfit  eorum  volo ,  qui  sanguine  et  coede 
ulcJKci  calamitalQin  geetiuDt.  Fu^t  Tyraunus  maximo 
ut  suEpicari  licct  melu.  Reliquil  cnim  qu.-e  cnra  habnit 
ontnin  ,  etiam  pecuniam,  ut  eiiie  viallco  abicrit.  Refelt« 
ma^niticofi  qiiorundam  terroi^es  ,  qui  omnek  cnnsumplu- 
ram  hanc  furiam  prtedicebant ,  qui  nos  iiialc  pn^naluros 
qiia:>i  in  speculo  intueri  ee  loqncbantur.  Sed  arbtU-or 
scire  velle  te,  Musi^  incis  ut  .convciiiat ,  cnm  iiimis  et 
tumultu  bellico.  Peroptime,  vel  quia  Pranciscum  habeo 
ductorcm ,  hoininein  mirabiliter  bonum ,  tcI  quia  hoe 
beilum  non  cstt  iiiminim  hostic  ubi  non  est,  et  ubi 
nemo  rcsislit,  nemo  defendit,  ubi  gtadium  exeri  non- 
duin  vidimus,  iiisi  quautum  ebrii  illi  iiiter  pocula  rixantur. 
Fuit  tainen  niiper  tumulttis  potius  quatn  pugna,  mitiora 
Francisci  filio  cum  equitibus  vigimi  quinque  in  ducen- 
tos  jiedites ,  ncscio  quo  consilio  arma  capere^-  ausis , 
impetum  Jaciente.  Ubi  interierunt  viginti  tex ,  capti 
triginta ,  reliqiii  in  fugam  abjecti  m.igna  cum  gloria 
JBvenis ,  ac  opltma  de  se  spe  et  opinione.  Et  Gopingum 
aliquol  horas  oppugnari  sustiimit,  ut  qusdam  alia  cir- 
cum  oppida.  Tubinga  dies  piilo  Ires ,  Aspurga  non 
multo  amplius.  Conscientia  est,  qun  el  ipsum  T>Tan- 
num  ,  et  quos  ille  fidos  babuerat  solvil ,  ac  dissipavit , 
magno  argumento  esse  barum  rcrum  quandam  superis 
adhnc  curam.  Capnionem  libcravimus  summo  e  nictii , 
ojitimum  sciiem,    iniiocentam,    et   dignum  qui  sccuriuc 


D,g,t,.?<ib,Google 


Aa  Friderich.  Piacat.  EpistoU.  157 

i^t.  Habrt  hac  rec^ione  haufl  faciie  nliain  GemuniR 
pulchriorem.  A^er  optinius  ,  ctelum  mire  bonum  et 
lalubre,  inontes ,  prata,  vallei,  flumina,  fontet,  «ilva, 
amoMiissima  omnia,  fruges  ut  vix  alibf  proveiitu  facites. 
Vina  nt  Jn  his  locia.  Ipsam  Studgardiam  terrM  para- 
disum  appellant  Suevi.  Ita  situ  cst  amoeno.  Quam  fuit 
indignum  pessimo  sub  latrone,  tot  ease  bona,  mer^tur- 
qne  principem  lerra  haec  bonum.  Tyranni  liberos  Tum 
hmgm  repertos  ,  multi  in  Bavarod  asporlandos  suadeit , 
ah'i  alio.  Ma^a  reperta  annon»  via.  Tormentonrm  el 
que  ad  bellum  gimt  machinarum  nulli  fuit  in  Gerniania 
principi ,  aut  major  copia ,  -  aut  initructioT  apparalita. 
Ea  omnia  extrafauiilur ,  ne  ri  quamlo  redeat  ille,  furori 
inftrumenta  suo  inveniat.  puid  aia?  Si  redeal.  El  ut 
re<leat  fieri  potest  ?  Non  arbitror.  Xamen  si  redeal ,  t« 
iftic  habenl  sludia,  nihil  aliud  agenlem.  Germanisa 
noalne  con^alulor ,  ac  ipse  gaudeo ,  incipere  animis 
valere  nostrns  hominei.  Croto  scribes  in  Italiam  qusa 
agnntur  hic  omnia,  nam  hic  *)  literas  qui  perferant  haiid 
funl.  Accepi  per  hos  dies  aliquot  doctorum  virorum 
Hleras.  Apud  Canstadium  Erasmi  et  in  Thermis  ferinij 
Hermanni  Basc/iii  ac  Beati  Rhenani.  In  ihermis  ac- 
cepisti  ittquis?  In  ipsis  illis  Frid«rieh*  Ihecmis.  Tanta 
est  boc  in  bello  securilas  enim ,  ul  lavent  etiam  hominei, 
Qno  '°*)  minus  quomodo  ferre  possim  militite  incommiv 
da  mirari  debes.  Andrtam  tt  Jacobum  Vulpinas  Raben- 
bergara  scribens  salutabis  ex  me  familiaritcr.  Bilibaldo 
leripsi  ex  Rolcnburgo,  et  Phahrismum  Iransmisi.  Tenel 
ije  quoddam  tranquillilatis  desiderium,  quam  olim  ineam. 
Ad  hoc  opus  u.Tore  esl,  qu»  me  curel.  Nosti  more*. 
Mon  facile  solus  cste  possum,  ne  noctu  quidem.  Fa- 
eessaiit  ***)  mihi  enim  prtedicare  quidam  ctelibatus  bona 
ft  (oliludiiiis  commoda.     Non  videor  essc  capax.    M« 

O»*».-*"!*     ")ff-'1-     "•)'■■»■. 


D,g,t,.?<ib,Google 


158  Ad  Friderich.  Piscat.  Epistola. 

quidem  habere  Oportet,  ubi  curai,  et  ipaa  nbi  ■ 
oliam  stiitlia  remittBni.  Quicum  ludam ,  quo  jocos  eon- 
feram,  amneiiiorea  el  leriuscutas  fabiilas  miaceain.  Ubi 
■ollicitiKliiiiim  aci^  obtiiiKlain ,  curarum  lesh»  mJTigem. 
Da  mihi  iixurem  Frirleriche ,  et  ut  sciag  qualcri  ,  da 
Tcnustam,  adolescetitukim ,  probe  educatam,  hilaron, 
verecundam,  patientcm.  Sattus  *)  habeat,  non  raultum. 
Divitias  non  qniDTO  enim,  et  ad  genus  tpiod  pertint^t, 
satis  nobilem  fuluram  pnto,  qiiKtnmqtte  Hiitteno  nupse- 
ril.  Hiec  aputt  Efslingam ,  nbi  toto  peracto  nee;otio 
bellico  convcnlus  est  hoc  tempore  confiederatonim , 
scripsi.  Hinc  Mos;nntiam  redibo,  ad  libms,  ad  slntlia, 
qunmqiiam  ad  aulam  interim  eliam.  O  aulas  «Iqne  n 
ollas !  Go  ad  me  de  tiiis  qiioc(iie  rebus  scribe  ac  vale. 
\n.  Cal.  Junii.  Anno  M.  D.  XIX. 


D,g,t,.?<ib,Google 


In   Ulrichum  WUrtcnbergenscm 
Oratio   quiata 

Confoedustos  Sueviae, 

victorem    cx«rcitum 

devicto   jxiD,    ct  dejecto   Tyranno 

detlamata. 


o,9,t,.?<ib,Google 


lii    Ulricum    Wiirtenbergensem 
Oratio  quinta. 


IVIaxiinam,  Principes,  ac  Tiri  Gennani,  *)  rem  con* 
fectam ,  et  plaiie  immortalem ,  pia  ad  Deum  Opt,  Max. 
•upplicatjone  primum,  deiitde  mutua  inter  nos  coiigra> 
talatione,  ac  publico  alacriter  gaudio  prosequendam , 
censeo  ").  An  non  est  hoc  maximum  putandum,  quod 
in  aiimnio  rei  Germann-difcrimine  amoiiti  omnem  metum 
sumus  ,  omne  periculum  extinximus  ?  aut  qui  hoc  con- 
fecimus ,  sic  insolescemus ,  ut  di^as  Deo  agere  grntiaM 
neglieamiis  ?  Vel  non  publicam  lietitiam ,  ingenles  plausiu, 
incomparabiles  triuraphos  meretur  hoc  facinus ,  cpiod 
nisiconscivissemus ,  nemo  hic  liber,  nemo  tiitus,  nemo 
forlasse  vivus  diu  fuisset?  ***>  Sed  neque  ita  virtiiti 
nostr»  applaiidendum  puto ,  nt  hanc  nobis  iiniversim 
gloriam  imputemus,  neque  ila  runum  superstttinsus  esse 
velim  ,  ul  etiamsi  nunqiiam  hax  nos  conali  easemus, 
aliquem  lamen  poeticum  de  c<rio  Deum,  qui  hunc  nobis 
intercepisset  melum ,  hos  composuisset  molus ,  han« 
iiivexisset  securilatem,  descensurum  fuisse  credam.  Ergo 
igitur  ita  iioglrMm  est  hoc  factitm,  ut  Dei  sit  autori- 
las,  hujus  consilium,  noster  labor,  hujus,  auspiciumt 
nostcr  diictus  ,  faujus  potestas  ,  nostra  opera ,  hiijui 
gloria ,  nostnim  solatium.  Meque  enim ,  nisi  vim  ilte 
nostram  direxisset,  patratum  haberemus,  neque  si  noi 
perpeluo  desedissemus ,   laborantes  iUe  no*  respezisset, 

*>  OtrBiaal:   rortiutai.      **)  etnitt  !   vtdeo.      ***)  ruma  Ut  — 
fuUtti  i  not  lik<rl ,  noi  tnli ,   nnt  forliiN  livi  non  •«•coiiu. 


D,g,t,.?<ib,Google 


In  Ulr.  Wiirtenb.  OraUo  qnmta.        161 

<t  osdtanrilnu  auppeti»  tuKcwt.  Juvxt  enim  conantes, 
et  operantibiu  auxilio  eit.  Nihil  desidenrium  ploraku, 
nihil  supine  jacenrium  moratiir  gemitus.  Sedutitati  favet 
et  eufiles  comitatur,  ac  a^ntibus  piwto  eat.  Vim  lassii 
incutit,  cessalorum  •pem  in  se  umnem  frustratur.  Te- 
mere  tftii  slertit,  Dejm  interim  advocat.  Vi^ilantes  '^) 
examlit  enim,  et  qul  student,  fais  opem  impertit  snam. 
NegliEjil  eHosos ,  industiiam  promovet,  assiduiiatera 
conKrmnt,  se^itie  torpeiitea  in  lotum  destituit.  Propi- 
tins  est  orantibiiSi  sed  non  iis,  qui  faoc  tantum  agunt, 
nisi  et  opus,  in  qno  se  adjutari  voluiit,  iiiterira  a^gr«- 
diaatm'.  Quin  eriam  ita  comparavit  res  humanas  super- 
mu  ille  corfditor  ,  ut  citra  ne|;orium  niliil  obv^nire 
mortabbtis  velii.  Omnia  sudore,  labore  omnia  panuida 
dedit.  Stulte  iperat  aliquis,  Denm  igitur  confecturum 
■Bii  ad  quod  propriam  ipse  non  adverrit  operam.  ^am 
Deoa ,  ut  citra  suam  opem  valere  neminem  sinit,  ita 
ilhuB  Don  mitrit,  nisi  diligentibus ,  et  assiduis.  Commu- 
tat  bona  hboribus,  et  aures  facile  dat  illis,  qui  defari* 
gari  operam  invoeant ,  jubetque  ^riclitari.  Nam  eoruia 
Tota  in  vanum  abeunt ,  qut  precando  se  assequi  sperant, 
quod  conatu  quaeri  oportuil.  Ubi  sunt  illi  igitur,  qui 
lyrannide  cum  premerentiir  (luper  baud  quaquam  feren- 
da,  non  armis  se  vindicare  in  libeetnfem  tantum  precari 
Toliierunt,  **)  ut  se  Deus  ulcisceretur  f  Atque  hoe 
egerunt  quartam  jam  annum ,  stidte  profecto  ,  quan 
vero  ia  sit  Deus ,  qui  pro  nobis  ,  quoties  otiart  tpri 
Tohianmiu ,  laborem  adeat ,  et  sedentibns  nobis,  vel 
dormitantibus  eriam  utramque,  utajunt,  in  aurem  onnui 
Keuret,  omnia  conflriat.  ^anto  nos  melin*  igitur,  qui 
^giedicntes  vi ,  ac  annis ,  et  bene  inricem  precari  opu< 
fecimus  ?  Quoa  sic  cooantci  ita  Oianiffeste  jurit  Christnc 

*j  V.-  T,     **)  taafum  jrrteart  nliunatt  i    r«la«niit  pellii*,    fiSB 

■Mt.  Of.  T.  m .  ^  1 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


162         In  Ulrichum  Wiirtenbei^ensein 

Opf.  MaK.  iil  manifestius  non  potiiissel ,  gi  pneccnc 
adfiiisset  eliam,  duxissetquf-  niigelonmi  cohorloa,  et 
spiritiiuni  legiones  infinitae.  Qnalo  fiiil  hoc  Ptiim  pr«- 
■entifl  Dei  inilicium,  qufc,  et  qiiam  iiuliibifl!  signilicatio' 
nes,  quod  cum  ric  furerct,  sic  exiillaret  paulo  ante 
tjTannus,  omnium,  qui  unquam  fueriint,  teuierilate  ac 
inaolenlia  penlilissiimis ,  ul  non  anle  actonim  impuni» 
tatem  solum  consecutus,  in  securilalem  viiiilicnsse  «e 
viderelur,  venim  etiam  ingcnl!  circa  se  melu  perculsos 
omnes,  ac  attonitos  liabcret,  adco  nt  iiemo  noii  crede- 
ret,  ubi  ubi  invasisset,  omnia  facile  pennipliirum  cura, 
quod  inquam,  exultanlissimus ,  ac  insolenlissimiis  jani 
tum  iHe  cum  esset,  ita  ticctirrenlibus  nobis  iinbecillis  ita 
fractus ,  et  confeclus  apparuit ,  ut  omiiem  confestim  SMnm 
vim,  etiam  ")  aliorum  opem  despcrans,  iion  viso  hostCf 
non  aiidilo ,  taclus  conscientia  ,  profligatiis  sceJeriim 
suontm  rcconlatione ,  profu^rel,  ac  dilabereliir,  inio 
evanesceret,  ac  disparcret?  Agile  aulem,  qu»  fuil  cum 
ipse  in  Bavaros  expeditionem  duceret,  aeris  tiirbulcnlia  ? 
qiue  coeli  intemperies  ?•  itineris  foeditas?  qiM!  annoiuB 
tarilas ,  victus  inopia ,  qiianta  iibique  incommoditas  ? 
Nobis  contra  eodem  illo  tcmpore ,  ut  furentem  ejus 
impetum  moraremur  expedilis,  quam  amicus  aer?  qiiam 
familiare  coelum  et  caimnodum  iler?  Quanta  commeatut 
copia,  annon»  vilitss?  Quam  pro  voto  ubique  oninia? 
Inipeditum  iHum  immensa  aquarum  yis ,  intolerabile 
frigiis ,  iler  CDeiiofum ,  venti ,  ut  vix  unquara  concitali, 
reddebant.  Vix  proficisci  pedites,  Mj^errime  equiles, 
minus  impedimenla  trahi  polerant.  Ham  machinas,  im- 
primisque  bombardas  non  capiebat  via;  ccHnmeatum  sd- 
vebebat  nemo.  Adversus  omnia  imber,  et  in  Caciem 
conversa  grandine*  perceHebant.  Twp^ant  euntium 
membra ,    ac  nerri  rigebant.    In  oculos  animalium  ftrc- 

*)  Mch  vIbi:   ttlam  ^lgttagt. 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Oratio  quinta.  163 

liatur  t«mprstati«  vis  univpraa.  Deniqiie  prius  cum 
natiira  viclit  bcUitni  essesibi,  qiiitm  ouRi  eo,  qutnn  im- 
potchat,  boslc^.'  Ilaque  (liitisse  feru,nt,  cum  exirett  ad- 
versa  se  habere  omnia;  itunim  tamen,  qimsi  invilo  Deo 
possct.  El  ib.il.  .Ncc  (lum  enim  •upemAni  illam  metitem 
noslra  moveral  induatria.  Qiii  citm  ai-ma  caperemua, 
illiiis  exerctiiim,  ?)  r]naci)iic|iie  iter  eiset,  invasuri,  quie 
rejieiile  commiitatio  facta  esti*  Qnanta  pro  illo  contestim 
mthilo  sereiiitns  indncta?  qun  Hcriii,  ccHiqne  clemenlia 
adfiiUit?  Ul  repciite  viarum  putrecsnstitit?  S9I  emersit, 
vcnli  quievere,  niilUig  imber,  nuUa  proceHa,  niilla  ven- 
Innnn  injiiria  siiperfuit  ?  Uiicliqite  frumcnti ,  iiniliqtie 
vini  copia  se  dedil.  Deniqiie  rCnim ,  quK  belltim  ^rca- 
libus  oplart  possunt,  omnium  facultas  nimma,  et  affatiifl. 
Qufc  ctim  jam  communia  illi  nobisciim  essent,  qu»  fuit 
altera  Dei ,  factum  eomprobantis  nostnim' bcnignitns  t  ab 
Sviz^ris  "*)  siibito  descrtus  est.  Quod  etsi  magnoperft 
haiid  ciiptebamus  nos,  ul  qitibiis  veteHs  cuiiisdam  i>erM- 
qaencli  odti  acdor  eral,  illiiro  tainen  desperare  co^git,  tc 
Ktro  pedem  fcrre,  ct  quo  ininus  pugnalum  sit,  catisAfuit. 
Potiiit  quidem  sua  tiieri «  et  Impeditos  invbdere  potiiit, 
ac  e  muiiitionibiu  proliiberc  ingredienlei  j  commeatuiil 
inlervertere ,  onrnem  ubiqne  opporluiutaiem  pr»ciperet 
Kd  retKignoscebst^jaffl  lnm  se,  contlilta  consCientia ,  ft 
t\  alroci  subilo  calore  retrixit,  vim  perdidit,  ilnimum 
«misit,  fiduriam  posull,-  spcm  nbjecit.  DefecCrat  ab 
M  lemeritAs  ■itn.  Suus  furor  deseruerat.  Tanta  est 
pc^cto  conscientKB  vis.     Neque  tueri  se  qiitdem  1  "") 

I  ^omm  permaximte  aticpiando  vires  sunt,  audcnt.  Non 
tas  Deo  ieitnr   ^atias   tigimiis  ?    pro  nobis'lpsis  *"«) 

]     ^ademus?  et  f)  exultamiu  ?  aul  non  triumphum  etiani, 

•)  miat  rxtrcUuHi ;  inedlilm  .illiiii  iinpetun.  ^"'i  Setetrti :  HpIvbEIIi. 
"')  Bath  >•:  fuldtm  liei<cfU(t.  "♦•)  p,»  ntHi  Ifilir  m(- 
0  «^.  I.».. 


o,9,t,.?<ib,Google 


lO^i         In  Ulrichum  ■Wurtenber^ensem 

tanta,  Dei  Htljittorio,  Deiquc  cutS  et  initinctu,  depulsa 
ab  hac  natioiie,  hoc  imperio  calainitatc,  deceVni  nobii 
patimiir  ?  QuaJem  enim  ex  quinque  jam  Bnnonim  c^ligine, 
toti  Germani»  lucem  inTeximua?  Quem  omnibu£  metun 
ademimuf  i*  quam  publice  pettem  detraximus  ?  tjum 
factum  nostilim  respirationec ,  eonira  eliam ,  qui  conci- 
derant  jamprope,  secut»  sunt?  Qiue  ex  inaperato  emer- 
cerunt  Kbertates  ?  Quid  ni  ?  Jam  appamerat  enim ,  qtio 
progredi  illum  passi  eMemua ,  qtiatenua  furere ,  in  quam 
arcem  seae  rccipere  ,  qiiilius  pneaidiis  commiinire ,  ad 
quam  tlduciam  conscendere.  Qiii,  cum  illom  publici 
pleiiam  pcriculi  expedilioiicm  stimnet,  suo  aube  magialro 
patrium  regnum  commi«it ,  se  aliud  qtiod  gtibcrnet, 
concipcre  dictitans.  At  quid  conccpisset,  paulo  posf 
erentus  docuii,  non  quidem  qiiod  facilc  illi  videbalur, 
Barariam  ut  octeuparet  arniis,  sed  universum  continuo 
orbis  impcrium  ut  venclicarel,  se  regem  diceret,  vetus 
eleelorum  jus  abrumperet ,  venerandam  bujus  'patrin 
consuetudinem  itluderet,  Qui  donec  vigilanliMima  Maxi- 
miliaiii  cura  circumseptus ,  nuUnm  inveniebat  furori  suo 
exitum,  undti^ue  onuiia  clausa,  et  communtta  cemebat, 
•e  providenlia  tenis  ita  observari,  ut  quicquid  attenta- 
ret,  priusquam  aggrederetur,  jam  pravidere  illum  per- 
spiceret,  conlinuit  se  quidemi  niilla  sna  vohintate,  sed 
necessario ,  at  ubi  vita  excessisse  iUum  eomperit ,  ■uanim 
cupiditaturo  inulralorem ,  illud  conatuum  suorum  impe> 
dimeulum  ,  illum  impetiis  sui  tardatorcm ,  credo  nondum 
satis  perfrixerat  demortui  corpus,  cum  quasi  perruptia 
custodiie  suie  vinculis ,  patefacto  carcere  emisaiu ,  jam 
liber,  etsohitus,  auique  compos  ertipit.  Gt  rapinanim 
qtiidem  siiarum  primitium  auspicatiui  est  imperiale  oppi* 
dum  Reuthlingum,  quod  nulla  belli  cauSa,  sed  diripienili 
occasione ,  el  qiiia  certus  videbatur  sibi ,  qum  ad  Becutu- 
rum  vivo  Maximiliano  dcsperaverat ,  ep  mortuo,  occu* 
pare,  iniqniwimo  aiini  lemporc,  maxiaM»  opcrilnu  ataliM 


b,Googlc 


Oratio  quinta.  i66 

«ircmiuedtt,  «t  cum  aliquot  diebiu  acerriniB  cliligMitui 
oppuguasaet,  tandem  in  potestatent  redegit  suan  ,  ae 
diripieiidi  libidinein  expievit.  lode  atietus  animi ,  Ba- 
varis  bellum  indixit ,  quo  Dii  boni  omniimt  circa  mctu , 
quanta  publica  coiMlenialione.  Qiiod  uin  vestra  illa 
divinitus  orta  societ»,,  illa  niaximo  Germanis  booo  icta 
eonfcMleratia  ,  nullij  mox  impeiui* ,  nullique  Bumptni^ 
paroeiis,  exercitum  coegiuet,  se  in  metiium  conjeciMett 
quid  aliud  futurum  «ciebatur,  ^)  quam  illum  pervidw* 
rum,  noa  servituro*?  G^maniam  tjTamiidi  objeclam? 
At  Dei  ope  primum,  (neque  enim  humauis  r-onsiliil 
videbahir  tanto  repente  discrimtni  posse  occurri)  vestnt 
deindediligenlia,  CDmimmi  noatro  opere  ac  periculo ,  pr»> 
ventum  boc  malum  est,  illius  retusus,  ac  perfractus 
inpetus.  Germanite  sua  conservata  Itbertas,  imperio 
dignitas  retenta ,  fauic  nefaudK  teroerilalis  ereptum  coo- 
rilium ,  nobis  reddila  fi^cia ,  reducta  Iranquillilas, 
faclmnqite  illud  aervator  Chriatus ,  ut  manifeste  compro- 
bavit,  tta  evidenler  adjuvit,  O  ex  ingenli  ergo  trislitia 
maximum  subilo  ortum  gBuditim!  o  ex  vebementi  con* 
atemalione  dAsiderdnleni  exortam  repente  batitiaiiil  Ule 
tam  ferox,  tam  viojenta,  tsm  immanis  beOtut,  qua.  ■><>' 
intniltv  tmcujenti»  suk  adustura  credebatm*, .  qtus  attactn 
fiiroris  siu  omnem  coUisura  vim,  onnem  perfracttira 
impetnm  putabatur ,  cujiw  iram  GenMniiB  vastitateai, 
jacunum  publicam  mortcm  conoq»iebant  honiiiies,  qtut 
minabatur  cnidelia,  faciebal  taorreuda,  tenrebat  atrociter, 
puniebat  miserej  illa,  inquam,  totmodi*  pectimescsuda 
bellua ,  conunorsN  est ,  nec  reowrdit ,  fugata  ett ,  nec 
reHitit,  expulsa  est,  nee  fub«titit,  Quis  boc  sperarv 
aimis  erat  ?  Aut  qtue  boo  hotninum  vis ,  nisi  prKtente 
Dai  benifpitate  adjuu  efficere  pottiisset ,  et  side  cade 
potuisset ,   sine  saoguine ,   et  dinicatiooe  t  Neqne  ego 


.[5,g,t,.?<ib,Google 


i66        In  Ulrichum  Wurtenbergenftem 

itii  qiiemquam  ea  ,  qo»  nuDc  dwo  accipere  toIo  ,  qaari 
nostro  nomine ,  ol  privata  bx  Hutlonorum  vindicta 
gatiileam  vol  y  *)  domesticam  ob  fortunam  exullem. 
'rijnc  satijfactum  nobia  enim  fuerat,  oum  in  ilio  totiui 
Germanife  concilio ,  in  illo  claristimonim  principum  con- 
Kseu  orbis  teirn  imperator  Maximilianus  eam  publice 
sententiam  tiilit ,  .^a  ille  ita  Eaiiciatus ,  ita  perfosstis 
est,  ut  ma^  frangi,  magis  intertmi  non  posset,  tunc, 
inquam  ,  satis  superque  uhionem  contumeliw  noitr» 
proseculam,  de  illo  ptKtiam  ^mptam  putavimus,  quando 
ei  pubtico  judicio  aqua,  igni,  atque  bominum  coiisortio 
interilictum  est,  ipse  proscriptus,  omnium  injuri»  ah- 
jectus  est ,  uniuscujuaque  potestati  prodiiiis,  illa  expressa 
pwn»  causa,  et  totrf^pro  Iribunali  prieconis  voce  recitata 
HuttenicK  calamitatis  faistoria,  Quam  ob  rem  qun  (leinde 
ausus  est  ille,  qiti  a  publico  omnia  perieulo  censeban- 
tur,  ut  puMicam,  et  totius  Germanin  causam,  totiu*i[tie 
tmperii  neG^otium ,  cum  Mils  un^  persconti  gumus.  Alq»e 
id  nuno  vobiscum  exulto,  vobiscum  triumpho ,  non  quod 
inimioura  famSim,  ao  nominis  tnei  expulsum,  ejectum, 
et  exterminatum ,  quanquam  et  ipsum  hoc  voluptati 
maxlme  est,  non  Omnino  tamen  hanc  ob  causam,  s«d 
quod  subtalo  e  medio  turbarum  autore  illud  invectum 
tratiquilhim ,  hanc  reduotam  securitatem  video,  Non 
jam  ille  inter  nos  versatur  enim,  qui  donec  erat,  quies 
non  erat ,  pax-  non  erat,  novos  quotidie  motiu,  au 
recentes  subinde  tumultiis  suspicabamur.  Semper  **} 
aliqiiid  metuebamns,  quod  ille  oommuni  omnium  tnalo, 
ac  tolius  Germaniie  periculo  inciperet,  ac  perficeret. 
Proinde  tom  lictetnr  hiec  natio ,  quod  hanc  pestem  ejoatf 
hoc  evomuit  Tcnehnm  ,  qnam  illum  lii^re  «oio,  qitott 
hano  eVeptam  audacis  sun  pnedam  videt.  Quanqimm 
non  ob  td  tantum  «^ultandum  nohis  putOj  quod  periou> 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


Oratio  quinta.  167 

hm  <I«idai«vimus ,  qiianttini  infanriam  cfiiod  cxiiiinus. 
JaOi  dicelunt  enim  exteri ,  non  ease  in  Gernwnia'  legrs, 
non  judicui ,  non  carceres ,  non  supplicia.  Verumque 
diccbant.  rioii  erMit  euim.  At  arms  cunl ,  et  viri  sunl. 
Vttpie  ilhid  utcunque  pnnitum  tameii  malelicinm  eit. 
Ip«e  pcBDsm  detlit  latro.  Itlud  faeile  iialiiiiiir  iriterim, 
ut  Bunt  lempora,  in  nos  di<n  ,  qucnl  belli  virtute  coer- 
eueriimis ,  tpiem  lcfrum  \-iiicitlis  coiistriugi  oportutt, 
qnod  armonim  impelu  prostratiis  sit ,  qiii  jiicliciorum 
fiilnttne  proiici  ^)  debuit.  Satifi<|ue  inagiiiim  adseculos 
noe  pTtrtmuin  arbitror,  quoil  a  ju^iilia  iitititriB  iltos  din 
^am  iiiteiito8  rejecimus  glaclios ,  ilbim  iii  bonos  viros 
dictric^iim  mucronem  repulimiis ,  quod  ''")  illam  mullo 
ante  conce^o  ,  cpiud  in  Gcrmani«e  exilium  evotneret, 
veiicno  amialBm  pestem ,  si  non  confeci^ius  ,  ( neqtiy 
«ihn  '"^)  opuB  erat  semel  conHccre ,  (jiiam  misere 
(Eii  Tivere  satius  e<t)  si  non  conrecimus,  inquam, 
eerte  cxarmavimus,  vicpie  ,  ao  viribus  suis  ofnnibus 
nudatam  ,  mancam ,  et  ilestitulam ,  foras  propulimus, 
et  cxturbavimiu.  Qum  donec  in  rcgno  fuit,  ncm 
aliter  soUicitam  habuit  Germaniam,  quam  in  sinu  suo 
venenatam  scrpenlem ,  pestilenlem  scorpium  siquis  teneat, 
IDe  ejectuB  est  Igitor,  Germani,  itle  fractus,  et  con- 
tusns,  qui  interitum  mtiltis  meditabalur,  cladem  inten- 
libat,  pemiciem  miiiobaiur,  qui  nos  segeteni  lalrocinii 
sui ,  quitiido  quaiido  esset  occ»slo ,  metere  parabat. 
Cujua  illa  h6rribdis  et  pleiia  alrocitatis  vox  audila  esl, 
CHOnes  Hultenas,  si  habeat,  interfeoturum.  In  cujub 
cubiculo  memombiKs  ilte  rationum  inventiu  est  lihcr, 
c{ui  proscrtptonim ,  et  eonun,  quos  furori  ille  suo  degli- 
naverat,  nomina.eontinebat,  oomitum  ali<{uol,  eqiiitum 
plus  duc^lorum ,  nostrat  '^*^)  famitise ,  qui  arma  ferre 

*)  preJhl:    dRjicL      ")  Mtultmui,    gued:   reludimm.     •*'*)  nleli 
(■in:  la  lamium  iMnkttMvtifD.     •*••)  notlrit!  niMtniqne. 


D,9,t,.?<ib,Google 


168         In  Ulrichum  Wiutenbergi 

posseitt,  onnunm)  meiqiw  inter  primo*  patria.  IBe  pro- 
fligatiis  Kftf  inquaia,  chji^s  omnia  in  hoc  uno  coiutalMt 
inttustriB,  ut  univeraani  Germsniani  contentionilnui  discor. 
diis ,  et  teditionibus  impleret ,  ut  occupBtis  intestino  b^ 
eircinn  oinnibus  ipse  tuto  o»de,  rapiaa,  et  letrociui^ 
quam  laticiime  grossarelur.  Qui  suos  temis  quotmmis 
exaclionibus  diveubat,  cives  depeculabetur ,  populares 
conipiliibat.  Qul ")  ctedem ,  et  rapinam  vuUu ,  lingiio,  manu 
proniptam  habuit.  Qui  iiobiltssimam,  ac  bonefitissimam 
fceminam ,  snani  conjugem  mortis  metu  ^omo  exe^ ; 
impurissimani  mccobam,  cujus  ob  id  marituiiLVnte  occi- 
derat ,  quatuor  juxla  annos  in  suo  cubicule ,  in  illo  vida* 
tboro  fovit  et  cowplexus  esl.  Qui  suam  domum  |Hvbitate 
eum  evacuasset,  scelNibus  adimplevit.  Ke«k*^)  quicum 
iiiifiili  pax,  el  consuetudo,  quara  cum  meris  veueficis, 
latronibus,  sicariis,  parricidis,  aduiteris,  perditia  deaique 
omnibuB,  atque  illip  adeo  tortoribus,  et  camifioibus? 
Nisi  hoc  fingi  a  me  putat  aliquifi,  et  audivit  inlerim, 
eum,  qui  probam  mulierem  suam  conjugem ,  jam  tup 
gravidam,  una  cum  pedissequa  gravida,  et  famulo  uno, 
ea«1em  atque  una  hora  occideral,  quod  optimus  Melerum 
artifcx  videretur ,  in  ecpiitum  magiGterium  ab  illo  evectuor, 
eo,  qiii  suam  ipsi  filiam  ad  stuprum  conciliaverat ,  quasi 
qui  malcBciis  superari.  suatineret ,  et  bonus  nimis  esset, 
privalo.  Opiis  erat  illi  enim  non  simpliciler  sceleratis, 
sed  Gguras  qufcrebat,  el  scelerum  portenU  exigebaL 
Quare  sic  possumus  dicere,  bI  uulla  easet  etiam  taiita 
improbitatiim ,  ac  pessimorum  facinwum  de  boc  babita 
cognitio,  fugere  eiiui  omnes  tamen  optimo  jure  pote* 
rant ,  quod  hac  se  amicitia ,  bis  stipalotifous ,  hwf  pessH 
morum  hominum  socielale  ultro  coiuqfiinarel.  Qiiod 
a  cancellis  haberet  fraudatorem,  furem,  lestameolorum 
■ubjeitorem ,    bonorum  delalSieni ,    omuis   crudelilalifi 


*)  £■'■  Q"ld.     **)  'TOT  fnIcotB  :  JVoin  belsenUL 


D,g,t,.?<ib,Google 


Qratio  quinU^  16>) 

^fom  ipsius  etiuB  iadiutruim  fugere  potuuMt ,  conunoui- 
lorem.  Qiu  his ,  quoi  «titcr  moAo  ooDUDeniovaTi, 
uteretur  equitum  nugiGtri*.  Cui  eMCt  «ubiculoriiu ,  qui 
■lec  fecit  unqium,  nec  pucus  est  virilia.  Cujus  scele- 
rXun  bi  ille  circumraderet  toosor ,  qui  e^tquisitis  tormen* 
lomin  generibiu  omnes  ipsius  camiiices  siipeiiivit,  vel 
uno  hoc  nobilis,  quod  illum  nuper  torqueiuU  modiim 
iiivenit,  ut  ia  accenso,  et  inflamnwto  circum  liqiiore 
{•Glluerentur  homines.  Fogere  onines ,  inquam .  <1cbebaiil 
eum ,  qui  ue  mulierem  quideiu ,  iiist  fliigitio  claram, 
(celerc  nobilcm,  et  iminanitale  iHustrem  anure  pos«et. 
pui,  cum  ex  aula  sua  piTobas  ejecisset,  nii  Diaxime 
(imiies  viv^e  circa  sc  pateretur,  deiDde  perditisgimuna 
qucmque  alicui  statim  prxficeret  mnKistratui ,  et  pree- 
fecturas  suas  ac  officia  commiltbrct  homiRtbus  sceleratis, 
turpibus,  factiosis,  nequam,  et  facuiorosis.  Fugere 
onineB  debebant,  dixi,  eum,  qui  hac  societate  uleretur. 
At  noir  lantum  amavit  malos,  et  tceleratos,  sed  fecit 
ipte  male,  et  scelerate  omnia«  Meque  rursus  tantum 
fecit  tatia,  qualia  neque  priuc  cognovit  h»c  palria 
unquam,  neque  h»c  «las  vidit,  neque  ui  litcris  aiilt- 
quorumleguntur,  sed  prBtlicavit  etiam,  sibique  in  bi^^ 
placuit.  Qui  animum,  quo|ies  ostendere  vellet  niuin, 
miseronim  siipplicia  civium  jaclavit.  Siquem  terrcre 
lellet,  boc  fecil,  illum  ostendeudo,  aut  vibrando  etiam 
Hulteiiicum  ensem.  Qui  iit  cognoscere  sit,  quam  libere 
malus  fuerit,  cum  nobilcni  Suevorum  naticiicm  ,  Fpoliis, 
cjUKtionibuc ,  et  rapiuis  exhausisset,  juventiitc  orhasset, 
viris  spoliassct,  nou  pcenam  metuere  in  aiiimum  iii<liixit. 
sed  imperium  oibis  alFectare  ausus  est.  Hoc  postcri 
credeut  ?  aiit  qiii  nunc  cuiit  etiam,  et  non  videruiil ,  ao 
scnserunt  prttsentes,  non  fingi  istiu*  mUo  putabunt? 
Quis  est  igitur,  qui  faoc  nobis  commodel,  ut  tanta  illiiis, 
tam  iacr«dibiiia ,  tam  vari*',  et  portentosa  tcelera,  qu» 


D,g,t,.?<ib,Google 


170        In  Ulrichtttn  WUrtenbergensem 

ne  flcta  homtnra ,  aut  conqnisthi  ari)itr«ntOT  "^ ,  noit 
dicendo  exornet,  aed  coininetnorando  qualia  suut,  re- 
centeat  ?  Hec  tam  fitneets ,  lam  prodigiosa  peBlis ,  htec 
invidia  malorunt  geniorum,  el  humani  generis  faoetium 
caeodEcmonum ,  iocensa  et  conjecta  in  hujus  nationti 
exitium  fax ,  ho v  inexpiabile  malum ,  hujus  s»cuU  pop- 
tentum,  omnis  memorto)  ostentum,  hic  ex  scelere  factos 
homo,  et  in  scelere  a  matris  usque  utero  exercitus,  cum 
imperium  modis  omnibus  vexassct,  in  suam  tamen  po- 
lestatem  fore  ausus  cst  sperare.  At  quam  secure  agit  hoc? 
in  CMJua  item  cubiculo  invenimus  carmina,  etHbellos,  in 
quibus  iUi  hoc  nomine  assenlari  passus  est  iuos  a(1u)a> 
tores,  neque  id  citra  criminationem  eOrum  omninm, 
quoB  ambire  hoc  fastigium  mspicto  saltcm  est.  Scd 
bene  Christus  Opt.  Max.  providil  humano  gcncri ,  cujus 
coElesti  ope  ejectus,  el  exturbatus  est  sceleratHS  faomi- 
cidai  perfidioEua  tyrannus,  imnianis  caniifex,  qui  in 
stupris  iiiauditis ,  et  nbomiiiandis  olium ,  iu  t^le ,  el 
tortura  nogotium  posuil ;  qui  in  tot  se  flagilia,  quot 
recipere  unus  homo  creditus  non  csl,  immersil;  qui 
coutentua  non  fuil ,  simplicitcr  libidinari ,  sed  abusus 
natura  qxoque  est ,  et  his  perfunctus  modis ,  quos 
uarrare  eliam  propter  tmpitudinem  vercmur ;  qui ,  cum 
ad  foDdaiH  iudignitatem  cogere  suam  uxorem  non  posset, 
odio  primum  babuit  incomparabili,  et  crudeliler  tractavjt, 
deinde  inlerficGre  quoque  conatus  esU  qui  amicos  inter 
emit,  custodfls  corporis  sui  cade  remuncravit;  qui  eos, 
quorum  sibi  perspecta  Rdes,  el  cognitus  erga  se  amor, 
ac  reverentia  fuit,  intercniptOB ,  iniamia  adhuc,  et  dede- 
oore  suggillare  cst  adnisus;  qui,  a  quibus  liberatus  est, 
eonim  libcros  perdtdit;  a  quibns  immensa  accepit  bcnb- 
firia  ,   iis  iiieluctabilem  reddidil  injuriam)   qui  ediicnlori 


o,9,t,.?<ib,GoogIf 


Oratio  quinta  17  J 

''lao  oeulo*  enat;  qm  pw  qaot  eotvtitit,  cob  liberii 
ori>ato«  convellerB  'tuduit.  Cui .  uni  et  soli  omnis  du- 
plicuit  i>robitw,  CHanii  odio  iiinocentra  ftiit,  at  contra 
fmitles,  scelerii,  et  peMtmoTiria  sibi  faciiioniin  confeii 
hoinines  pnemiis  reservati  suot:  qui  ministrum  suum, 
eqiiitbm  Germanum,  quod,  ut  paulo  nnte  diKi,  sriiim 
uxorem  partui  jam  vicinam,  iina  cum  miuistro,  et  gni- 
vida  petlissequa ,  uno  impetu,  eodemque  prop«  momento 
eoiifodisset ,  non  tanliim  non  punivit,  se<I  confugicnlem 
atl  se  etiam ,  perpetrato  facinore  familiariler  accepit ,  et 
■sagislerio  equitiim  prafeeit.  Imo  in  taiilum  probavit 
fsctum,  iit  sibi  ")  iroEcet-elur,  qui  similc  aliquantlo 
consilium  ad  eventum  non  perduxisscL  Qui  ita  perdite 
libitlinosus  fnit ,  ut  cum  eqiritem  Germanum ,  qura  uxore 
i[>!iius  frui  per  eom  non  possel ,  interemisset ,  non  lolnm 
ipsa  non  abstinuit,  sed  ejecta  etiam  illustnssima  focmitui 
principe  muUerfl,  sua  uxore,  illam  retinuerit  domi  sub 
pellicem  propalam,  ferenle  turpissimo  homine,  suiqite 
simillimo,  iUius  patre.  Qiii  ne  tunc  quldem,  cum  ad- 
ventare  nos  cum  exercitu  intellenisset ,  et  jam  fiigam  ipse 
adomaret,  lascivire  deslitit ,  °^)  verum  iiHliclo  GoU>miii 
Tubingw  sacro ,  iUam  conoubinam  suain ,.  supra  quam 
honest»  solent,  cuHam,  in  lemplum  ingredi,  el  corain  ^e 
consistere  jussit.  Qui  tiirpisgimam  moDdiam  cum  amore  pro- 
fecqueretur ,  et  dif^alione  coiijugati  in  suam  nxorem ,  illiid 
sin^Iare  pudicili»  specimen ,  vanes  eliam  sQos  incitavit 
Qui  illam,  quo  ardentiiu  dilexit,  «o  haiic  coiitunicli*- 
dus  habuit,  et  furenlius  IraclHvit;  qui  multa  per  luxtiHam 
profusissime  ubi  dilopidasset ,  mulla  «vare,  et  crudeliler 
a  suis  rapuil;  qui  primus  oimiium  tn  Germania  principum 
delatores  ahiit,  el  acciuatores  CMwlituit)  qui  aon  famie 
latitinn,  et  rumoribus,  qui  de  so  pervuls;abantur  cog- 
noscendis  operam  dedit,  sed  bominuin  ctiam  opinionoi, 


*)  Hiek  Bt:  Mt  tdfsnfl,     **)  dutUtt.-  dninit. 


D,g,t,.?<ib,Google 


172         In  Ulnchum  Wurtenbei^enseifl 

«Ique  adeo  siupicioim  accusari-apud  se  pauns  «st;  qui' 
hoc  ttutluit,  ut  jus,  et  fas  onuie  dderet,  ipw  ludibrio 
ki^  haberet,  ex  su«  libidine  omnia  gubernaret.  Cui 
fides  sancta  non  ftiJt;  iusjurandum  qui  contemnebat. 
Qui  non  solum,  tfom  promiseral,  non  pnastitit,  verun 
«tiam,  qua  jiiraverat,  et  quibusdefiiKna,literas,  ac  testes 
interposuerat ,  qu«que  rala  babiturum  se  modis  omoibiis 
fidem  dederat,  iUudendo  etiam  retrectavit;  qui  sacra, 
profanaque  perinde  habuit :  qui  a  Divorum  temi^it, 
•  rcli^one,  a  sacerdotum  immunitate,  sacrilegas  manui 
non  abstinuit.  Qui  in  foeminss  stupris ,  in  viros  csde  grasss^ 
buesL  Quicoojugialibidine  vioUvit.amicitiascrudelitale 
dissolvit.  Quem  uuDadedecorum,  et  pessiiaorum  scelcTum 
liuna permovit, sed usus  jucundilate affeciL  '^icumaculeit 
(lictoruni  pariter ,  «c  scriptorum  undique  compungerelur, 
nec  seiriire  boc  videri  vellet,  non  merebatur  Germani 
fortitudinis ,  mit  magnanimilatis  opinionem,  sed  fodK 
jmmfdfriHa.  erat  hma,  el  fklucin  adsertio.  Qui  eos,  quoi 
ialerfecit,  lugeii  etiam  veiuit,  et  darum  equiteni,  quod 
«mici  necem  deplorare  audjtus  esset,  confodi  pnscepit. 
Qui  crudelissime  iateremnti  oorpus  ad  lepulturam  [Ht>- 
pinquit  deiiegavit;  qiuun  irapietatem,  quomodo  servator 
Clu'islus  tulerit,  rribsso  illo  jam  perspisimus.  An  aov 
cst  hoc  adinirandHffl  conmot»  divinitalis  indicium,  quod 
illud  quartum  jam  «anum  sub  terra  defossum  cadayer, 
ncque  putrefieri,  neque  ita  immutari  potuit,  ut  non  ab 
(^oibus  coguoseatur  ?  Agite  «utem ,  qun  ilia  signififcatio, 
quod  effracU  turoba,  sanguioe  quasi  recens  confectum 
nadirit?  Proindo ,  o  principei,  ac  viri  Gamuuu,  qiii 
inimicum  debellavimiu  aic  acrem,  lic  audacem,  sic  para- 
lum ,  et  eJcercitum ,  at  diligentem ,  sndulum , '  et  perpe- 
Irandis  scelaribus  vigOantem,  ac  assiduum,  qui  publioo 
Gennnniam  mehi  ac  pancnlo  libenirimiis,  ^)  peruiciem 

■)  vnr  peTnIciBHi :  fsi  diretite«tTir.heii. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Oratio  quitita.  173 

ab  hoe  hitperio  noTam ,  et  netuendAni  amoliti  nnniia, 
qni  conimiinc  hujus  |>atri»  opprobrium,  et  gentilitiuni 
dedecna  exe^mus,  oc  proputimu*,  ")  pulcberrimmn 
Suevorum  ternim,  fortissimam  gentem,  a  **)  lyrannid* 
Foda ,  et  intolerabili  vindicavimuf.  Qui  innocontem  muW 
torura  sanfruioem  nlti  suiHua ,  Qpttmonim  atlbtic  Tironnn 
amli  interceBsimus.  Qiri  efFractis  passim  carceribu* ,  quoa 
[dnreg  ille,  quam  co^nationes  undique  et  cnbiciila  habuil, 
iraiocentes  complures  poedore  iam,  et  aquallore  semieoti- 
fectos,  a  mpplicii  (tirilate  eripuimus,  cpii  in  profligatum 
latronera,  detesfabilem  parricklam ,  ejuscemodi  edtdimui 
exemplum,  nc  quis  similia  in  postenim  ausunis  facile  cre- 
datiir ,  qtii  clemenliscimi  imperatoris  Maximiliani  inct^tum 
prosecuti,  mullos  n  desperatione ,  omnes  e  metu  ac 
lerrore  siistulimus ,  et  ereximus ,  qui  derepente  enimpenti 
isti,  tunc  cum  maxime  valere,  nec  ullis  jam  circnnicludi 
furoris  sui  custodiis  po«se  **•*•)  Tideretur,  occurrimuST 
nostroqne  periculo  commune  nationis  hujiis  incpndiiim 
extinxtmus,  illiim  tanqtmm  admotam  imperii  hiijus  pro- 
pugnaculo  mnchinam  dejecimus , '  revicimHg ,  ac  ppssuni 
(ledimus;  qui  lalia  tam  desiderabilia,  tam  salutaria,  et 
optnta  ob  idque  in  perpeluum  memoranda ,  ac  celebrandn 
effccimus ,  primum  arbitror  ad  oronia  passim  Divorum 
aharin ,  omuibus  templis ,  supplicationes  decememus ,  et 
Cbri«lo  Opt.  Ma;i. ,  hiijus  nationis ,  hujus  imperii ,  ac  bono- 
rumomnium  servatori,^''''*)  viiidiciprecationes,  hymnos» 
ettaiideseffiindemus,  muiiera,  etbonores,  ut  voti  quisqiM 
reus  cst ,  olfervinus ,  ipsumque  imploranles  precabimiu:, 
ut  quemadmodum  factum  hoc  pielatis,  et  officii  pleniun 
adco  diviiiii  ope  sua  adjuvit,  ut  visus  sit,  etiam  si  nos 
defectsseinus ,  sufTectunts ,  et  conatus  firmaturus  nostros 
ac  vires  suppletunu,  sic  posltiac  adsertam  a  nobis,  «t  • 


*)  luch  propnllMMi  f»!  lareb(Mtr.     **)  uch  genteai.'  «  bel^rBgt. 
'*'^  ■■ch  cwt«4Ut:  ^*fM  I>*i(«nit1.    ••**)  OM  Tindici;  M iliircliint 


D,g,t,.?<ib,Google 


i  74         In  Ulr.  Wiirtenb.  Oratio  quinta. 

pcrnicie  reduclam  libertatem,  conaervatam ,  tiitmii,  et 
incolumem  esse  velit.  Deinilc  ipsi  iios  jucundis  invicem 
applausibi» ,  ac  mutua  con^ratulationc  jucurHlissiTne  iii- 
vilabimus,  sccuri  tpiid  ille  agat,  qui  ubiubi  vivit,  misere 
et  afflicte  vivit.  Quippe  Ijrrannorum  est  Iisg  propria 
|Kena,  ut  ejecti,  prioris  fortuna  rccprdationn  morttean- 
tiir,  prosctndantiir,  el  lacercntuTViitqiiQ  sua  illos  M«lera, 
guiB  labes,'  Bua  furta,  sur  fraudes ,  ma  maleiiua,  ubi 
a  mentis  sanilate  dejecerint:  ardentibus  Fiirianim  focibus, 
horrendis  cacodremonum  terroribus  objiciant,'  ac  lenle, 
et  longissimo  doloris  senau  consumeiHlos  prabeanl. 


D,g,t,.?<ib,Google 


A  p  o  1  0  g  i  a 

ad 

Petrum     de     Aufsas 

Flial«ri*n«  ftb  lUo  diicirpto. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


176 


Apolo^  ad  Petrum  de  Aufsas. 


Qai  retiilerant  tnihi ,  Dialogum  quemdain  ineHni ,  cui 
Itliilus  esl  PhaUrismuc ,  es»e  abs  te  in  foro  Vtrceburgcnsi, 
pncsenlibuG  qiiiltis  et  claris  bominibui ,  non  citra  inale- 
dtctum  in  me,  libroaque  meos  discerptum,  male  voleam, 
ti  non  mera  primum  moiutra  iinntiare  viiii  aunl.  Neqiic  *) 
fcre  iit  cixderem,  adduci  potuissem,  nisi  tii  Francofiirdii 
nuper ,  cum  te  ea  super  re  coiiveniMem ,  factiim  abc  le 
ipse  confectus  esses,  QuiiT  dicam  prius?  aut  cpiid  po- 
sterius  ?  fmo  vero  quid  omnino  divam  ?  Hac  me  abs 
(G  tam  atroci  onerari  injuria,  hAmine  Franco,  et  equite 
Germano ,  deinde  eo «  quo  de  mihi  ma^iBca  et  amicisaima 
somper  omnia  proausi;  quem  nvlU  unquam  offensi 
commovi ;  quieun  nulla  simultai  inteieessit ;  quem 
amici  et  **)  propuiqui  mei  summi  semper  benevolcntia, 
el  liberalitate  *">  dememeranl  ?  Quid  ?  quod  in  eo  ne- 
golio ,  in  quo  minime  debeba* ,  hanc  familite  nostra  ,  faanc 
generi,  ac  nomini  Hutteaico  seciuiai  inflixiati?  Et  cum 
liermaxima  sint  Ludovici  senis  ac  necessaria  in  te  be- 
heAcia,  uliiiu  favore  adBecti,  ullius  vi  ac  potentia  co|ei, 
aut  aliterciinque  adduci  potes ,  ul  ejua  causam  non  d«- 
seras  modo,  sed  impugncs  etiam?  Aut  cum  talis  h«c 
sil ,  ut  non  Huttenorum  ma^is ,  quam  totiiu  equrslria 
ordinis  censeri  debeat,  in  eaque  persequenda  baud  aliter, 
ac  publica  alicujus,  et  plane  communis  injuri»  vin- 
diclam  univtosa  prope  uobilitas  «ucepcrit,  tu  inveuUu 

*)  Iff  a.     ■*)  me:  eL     ***)    cflan  vw  dMnafaeriiBt  daratuteurichen. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Apologia  ad  Petr.  de  Aufsas.  177 

innit  es »  qui  non  raodo  nib  hiec  «igna  non  oonced», 
Md  bostilibuR  etiam  oopii«  omni  te  ,  conatu  iiuerM? 
Mon  dicain  hoc  enim,  quod  gravius  eit,  quamquam  quid 
rrfert  dici,  cum  tu  illiim  veteris  nnicitiK  funem  sic  vio- 
lenlcr  incideris ,  priu«  nostrannD  te  fui«e  partium, 
deinde  nescto  quo  motu  ad  hoitilia  transfugisse  castra. 
Atque  hic  janidudum  qui  faanc  injuriam  meam  iniquins 
alque  ipse  ego,  ferunl,  ut  te  aliqua  ignominiie  WUrteii' 
bei^nsis  i^iit£  aspergam,  expectuit,  Neque ')  ego  le 
id  meruisge  nescius  sum ,  sed  qiua  mea  est  natura, 
mittiu  agam  tecum,  lacessitus,  quam  mecum  lu  in  ami- 
ciliee  adbuc  opinione  constitutus.  Etsi  crebro  mUii 
incnlcant  illi ,  nunquam  te  nisi  majorem ,  nescio  cuius, 
pecuniam  odoratus  esses,  commissurum  fuiesc,  utcontre 
tnum  ordinem ,  contra  pristinos  amicitias,  contra  publieun 
Gemaniie  ac  imperii  totius  boniim ,  hominis  foedi  ac  de- 
leslabitia,  et  publico  etiam  judicio  condemnati  causam 
taierem.  Quod  ut  verum  non  sit,  neque  item  illa  ia 
te  f«ina  eongruat ,  qua  fertur ,  cum  piincipio  negotii 
bojua  omnes  suas  curaa ,  omnem  sollicitudiiiem ,  abdita  **) 
et  arcana,  velut  hominis  siii  amantissimt,  sibique  per 
omnia  fidi,  ila  in  sinum  profudisset  tuum  L.udovicus,. 
tilHque  ad  Cosarem  jam  tum  proficiscenti  rem  tolam 
commisisset ,  neque  tu  non  proinpte  peragendam  acce- 
pisses  ,  magnamque  seni  induitritc  tu;«  spem  fecisses, 
COTmptum  te  paulo  post  Tyranni  muneribus  omnia  in> 
vertiMe ,  ac  nostram  apud  Cnsarem  contuineliam  verfiis 
elev«Me  illius  cootra  acelus  excusare  conalum,  ut  neqiM 
3a,  inquam,  in  te  fama  congrunt,  quamquam  Ludovi- 
tat  ipsemonitui,  ne  tilii  ftderet,  nunquam  post  eum 
£em  visiis  eal  familiariter  conferre ,  nedum  aliquid  euo« 
m  nt  priiu  BoUicituduium  commimicare  lamen  ut  men- 
^Mitar  in  te  bomines,   et  ille  Ivlaiu  fuerit  de  M,    ut 

*}  JV.'  a.     *')  atdU*:  «MU. 

t^  Of.  T  m,  ^3 


D,g,t,.?<ib,Google 


17»  Apologia 

aic  crederet ,  illamqtie  tibi  magnificam  pateram  alio 
nomine  nnn  ut  coiitia  nos  sibi  coiifiuleret,  Tyrannui 
detlerit ,  et  te  Ctesar  ipse  falso  ,  mulla  te  iitdigna 
admisisse,  et  creditlerit ,  et  aliis  persuagerit ,  tameu  cuia 
te  eic  ut  fratrem  dilexerit  semper  Ltidovicus  tibique 
fldem  in  omnibus  habucrtt,  le  pecunia,  te  ope,  ac 
opibus  amicissinie  semper  juveiit ,  quid  facere  nou  de- 
buisti  hoc  ne  faceres  ?  quod  iii  illius ,  liberonimque  ejus 
eontumeliam  vergcre  scires  ?  A  me  vero  quara  noa 
oonveiiiebat  faanc  te  auspicari ,  quicum  tibi  praetet 
alias  necessitudiiies  studiorum  etiam  cominuitio  fuit  ? 
Atque  i^tur  quanlo  intcmperantius  tii  .le  geris ,  qui 
■ic  ardetiter  odisti,  quam  ego,  qui  abs  te  lassiis,  cum 
pofisem  alio  quodam  modo  iniuriam  banc  exposlnlare 
tecum ,  sic  a^O ,  ut  uon  videar  conlumeliam  facto 
wlcisci»  sed  jurs^um  quasi  verbo  diluere,  idque  prieter 
amicorum  cotisilia  ?  Jam  hoc  omnea  mihi  clatnant 
enim  :  Quid  tu  ?  acceptam  in  te  talem  coiitumeliaro, 
non  insigni  aliquo  facinore  ulcisceris?  jVeque  mihi, 
quod  tu  haud  ignoras,  defutum  vires  erant,  si  te 
aliter  atque  iiistihii  tractare  voluissem.  Continebo  me 
tamen ,  et  leiiius  ofiensas  meas  prosequar ,  quimi  tu 
amicitiam  habeiKlam  duxiatL  Uiiuro  tamcn  iiiihi  respon- 
debis  non  gravale ,  quid  te ,  ut  lam  acerbe  in  faunc 
quaiilivis  monicnti Dialogum  consuleres  mrum,  ipipulerit. 
Hoc  metuebam,  iuquis,  ne  si  Virceburgi  venderetur 
liber ,  aliquid  egset  inde  episcopo  nostro  inco.mmodi» 
pnBsertim  modis  oimiibus  cum  scirem  eum  in  quem 
scribis ,  ulturum  Bcse.  Ilaque  uos  invidia  liberare ,  uon 
IQ  ouerare  volui,  idque  feci,  minime  putans  olTeiifium 
iri  te.  Hkc  tu  verbo  respondes  quidem,  re  autem  scic 
a  tuo  facto  muitum  aliena  fuiKse,  J\ec  ^)  quid  mihi  per- 
suadeas  hic,  iguoras*    'i'u  c[uia  mihi  putabas  ttoniacb* 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


ad  Petnim  de  Aufftas.  179 

non  totDrnm,  hoc  facere  vtduisti,  quod  si  non  faceres> 
malo  Tobis  este  cognoscebas.  *)  Quid  monstri  quvso, 
allers?  Quisquis  ita  exi«(imationem  negligit  suam,  ut 
non  ab  eo  otfendalur ,  a  quo  monimenta  offendi  sua  com- 
perit?  Cum  dilanies  meos  libelios,  quos  ego  extare  toIo, 
offendi  non  putas.  Quo  somnio  vidisti  rem  incred^ 
bilem ,  rem  nequaquam  verisimilem  ?  Cum  in  fcetiu 
ingemimei  stevitur,  ego  injuriam  uon  agnoscam?  Quo 
exemplo  lam  patientem  esEe  vis  ?  Quidam  ob  amissos 
casu  libros,  quia  repanui  non  poesent,  in  tantum  con- 
solationem  noa  admiserunt,  ut  non  nisi  morte  finiente 
dolorem  posuerint ,  ego  ita  claritudinem  despero  meam, 
nl  magnopere  haud  putem  referre ,  diu  in  manibus  habe-  ~ 
antur,  que  scribo,  an  cito  intereant,  atque  igitur  contr» 
me  £actum  dubito ,  siquis  ea  discerpat ,  exurat,  diicindat, 
extirpel,  et**)  e  medio  lollat.  Sic  me  non  nosti,  faoc  ut 
suspicaTeris  ?  Imo  ***)  aliquem  nosti,  qui  talis  sit? 
Age  aulem  abolendis  his  scriptis,  quibus  ego  tanquam 
armi<  contra  inimicum  utor,  citra  mci  offensionem  dari 
abs  te  opera  potest,  et  ine  tibi  non  pulas  iratum,  si 
gl&dium  eripias  e  manibus  mcis ,  quo  illum  ulcisci  pareo, 
qui  mihi  amtcitia,  et  propinquitate  ex  Bquo  junchis  fui^ 
de  eo  pflenas  sumere,  qui  nos  luctu,  dade,  et  calamitate 
oneravit?  Quis  te  tam  simplicem  esse  veterem  aulicum, 
et  annOH  jam  triginta  prope  apud  sumroos  principes 
nuimis  in  negotiis  versatum,  et  exercitum  cogitaverat? 
Tai,  siquod  tuiun  verbum  impugnet  quis,  dtgnilatis  tua 
ratiofiem  babendam  existimas ,  ego  sif  levls  sim ,  ut  qu» 
•eriptis  ^idi,  et  ad  posleritalem  transmittere  etiam  d»* 
crrri ,  aut  si  anibiliose  me  sperare  sinis ,  qu»  immor- 
tdia  fore  ob  rei  miracnlum  existimare  Kcet ,  si  quis  e« 
pessundet,   m,  ab   bominum  memoria   exiflMt,  anucun 

'J  cofneiethu  .•    M(tiai«iM.      **}    rw   «    mUSa:     t   M(*n(t 


D,g,t,.?<ib,Google 


180  Apologia 

mihi  eese  et  credatn ,  et  patiar  °)  nec  tacto  moTear, 
Apa^esJE  hanc,  Petre,  opinonem;  fnon  sum  ex  hac  setdS. 
Nondum  hunc  sapientiie  graJiini  atligi,  Tii  atitem  qiios 
caros  faabes  sic  erndi  !  Me  vel  idcirco  amicuni  poslhac 
non  habueris,  quia  h»c  suadere  in  animum  induxisti 
tuum.  Quod  Bi  dissimulabas  scire ,  rpioinodo  factum 
toum  lalurus  essem ,  nihit  ipsc  tate  faciam ,  sed  aperte 
dtco,  irascor  tibi,  verum  ita  irascor,  ut  satis  habeam, 
ostendisie  afTectum ,  non  iilcisci  adhuc.  Si  ^'«ro  opinions 
falsus  es,  ut  qui  pulaveris,  non  inique  fereiidiim  a  me 
eximam  errorem.  Iniqtiissimc  ferendiim  est  enim ,  -pri- 
mum  in  quemcunque  id  cadat,  deinde  me  imprimis  judicD 
indi^tium  ciii  tu  facias,  leque  immodesluin  {quid  eniin 
graviiis  dicam)  et  a  quo  tale  qiiippiam  patiar,  et  quein 
tu  Indas ,  si  ii&cpiam  abs  le  certe  innoccntem.  Sed  neqiie 
ut  latunis  essem ,  ignorabas,  neque  iit  ferenduin  sit, 
nescis.  Aliquid  monstri  alis  tu ;  unde  non  efFodiam  qitod 
cogilatione  asscquor,  tantum  abest  suspicionibus  ut  ar- 
mari  adversum  te  velim.  Proindesic  ajo,  quod  domi 
tua  in  tuoque  cubiculo  si  fecisses,  graviter  latunim  me 
sciebas,  id  piiblice,  et  (o  inconveniens )  npud  foriim 
cumfeceris,  quo  loco  posilunis  sira  i^orare  te  stmulas. 
Quid  tergiversaris ?  Quid  illudis?  Hic  mos  Germnnise.it? 
Hoc  boni  viri  officium?  Coiitra  te  non  putabatn  factum, 
ri  aulor  essem ,  quo  minus  haberetur  in  manibus  crimi- 
nosa  effictio.  Contra  me?  imo  contra  jus,  fasque  abs 
te  factum  intelligebas ,  si  memoriam  rei  tam  celebn 
jndicio  ad  posteritatii  exemphim  co^iitte  indiicci^,  n 
autor  esses,  quo  minus  haberentur  in  manibua,  quc  a 
prindpis  decreto  penderent.  An  ita  potes  faanc  ttctionem 
incusare ,  ut  illam  Caei>aris  sententiam  noii  improbes. 
At  non  inciuare  tibi  placuit ,  neque  ")  improbu-e  libel- 

*)  •litt  mle.  mlil  rwc ,    tt  trtiam,   tt  pmOar;   HBleietlli;)!*   V«i> 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Petriun  de  Aufsas,  181 

lum  Dieuni  perdere  visum  est.  Non  ad  judicium  vocsre 
erimiiiocam  etGctionem  voluisti,  sed  quui  tu  ilie  sis  in 
Germania  judex,  qui  ita  habeas  damnaiidi  potestatem, 
ut  accusatoreui  expectare  opui  non  sLt,  perditioni, 
exitio ,  ct  abolitioni  itlum  mieerum  dialogum  adjudicastt, 
itatim,  uutlS  intercedente  mora,  nuUo  priiis  habito  con- 
alio,  iiullo  convocato  senatu,  nullis  consultis  legibua. 
Qiianquam  ^)  hwc  ei  movisses  prius  ,  et  de  jure  disputassea, 
Don  meu  tum  Dialogo ,  sed  illl  jam  Cataris  judLcio  pericu» 
lum  fuiscet.  Priiis  hoc  enim  reuin  fieri  oportuiMet.  Atque 
igitiir  in  nie  iniquior  fuisli ,  t[uam  idla  patiatur  r«tio ,  ne- 
dum  nostra  faniiliaritas  ,  nostra  amicilia,  et  cum  fueris ,  sic 
lamen  ais ,  non  putabam  coiitra  te  factum.  An  pro  me 
factiim  putabas?  Arbilror,ut  quicavere8,nequidindemihi 
pericuii  esset.  Video  eniin  prope  esse,  ex  malevoleutia 
beuij^uitntem  ut  facias ,  et  beiieficium  ut  interpreteris 
iujuriam.  Sed  ''")  qui  boc  gtudebas ,  ciir  non  anno  abhine 
i|uarlo ,  cum  me  orationes  scvibere  in  Tyrannum  audires, 
et  si  vemm  dicunt  homines ,  ipsi  proderes  etiani ,  anucum 
ne  in  re  periculosa  nimium  aiiderem,  monuisli?  Cur 
lantum  progredi  passus  es ,  ifuem  aiite  periculi  metuia 
retiiiere  potuisti  ?  Quo  mihi  iiiculcas  beiievoleiitiai 
opinionem  ?  Siccine  cerebruin  non  habeo ,  qui  ea 
diilici ,  quibus  prudentiores  fieri  se  bomine»  putant, 
ut  hanc  caltiditatem  tuam  non  agnoscam?  Si  me  per 
eapillos  traheres,  aut  pugnos  si  mitii  infligeres,  illos 
sclibrcs  tuos  ,  ac  pi-i^raves  et  crassos ,  dolorom  milii 
diilntares  inculi  ?  Quid  enim  interest,  me  verberes,  an 
Ubi-oa  meos  corrumpas  ?  Quin  ex  evangelio  erudts  me, 
et  uiia  diverberata  mala  poscis  alteram.  Sed  tam  duruia 
matpfitrum  audilurus  non  videor,  et  doloreni,  ut  tetn- 
per.ire  possum,  ita  injuriam  negtigere  haud  possum. 
Dutet  mihi  eoim,  quod  faci».    Dolel,  in^uam,  atque  eo 

')  Suam/uaia:  Sed,     ")  Std:  At 


D,g,t,.?<ib,Google 


*^ 


182  Apologia 

etiam  magis,   qaod  Tideri  dolorem  fecisse  noh  vis,  et 
illum  prtelendis,  magno  prudenliK  hue  argumenlo,  peri- 
culi    a    Tyranno    meturo.      PJotebas    enim    in    dlscnmen 
addtici   affinem   meum   episcopudi,    et  nequid  ex  meo 
libro  esset  illi  incomraodi,  id  pracaTeba;.    INon  improbo, 
■i  hoc  ac;is.    Al  vide  quo  adducas,  quid  caveoA.    Scilicet 
meuB  liber  si  habeatur  islic  ?   periculum  vobis  est ,  el 
quod   ego   delinquo ,    ab  aliis  animadvertendum  venit. 
Esto  I  at  vide  quid  adsequaris.    Periculum  est  ubi  scelera 
Wtlitenbergensis  leguntur ,     undecunque   niissa,     aut  a 
quocunque  in  literas  relata  ea  fuerint,    si  publica  con- 
fcederalorum  causa  iropu^etur  ,  metus  non  est ,  ne  ex  tot 
principibus ,  tot  rerum  publicarum  rectoribus ,  tot  fortibns 
viris ,    expostulandum   hoc  aliquis    vobiscum   suscipiat 
Nisi  non  intelligiint  horaines ,   utri  faveat  parti ,    qui  ob 
quse  isti  poena  infUgitur,  ea  in  fama  esse  vetat,   et  cnm 
illum  irasci  vobis  opinio  sit,    crimina   ei  perrulgenlur 
istic  sua,   periculi  susptcio  non  (it,   si  qwe  sentiunt  qui 
ipsiim  puniunt,  explodantur,    Metus  ab  eo  esl,  de  cujus 
sceleribus  ita  cognitum,  ita  judicatum  esl,  ut  veteris  jam 
fanuB  pudeat  magis  quam   pigeat,    ab  iis  non  est,   qui 
armis,  vi,  ac  Tirtule  superiorescum  sint,  p«nam  nimere 
de  malefactoribus  ag^ediunlnr.    Times  semifracti  iram, 
▼alentiBsimorum  hominum  dignitatem  non  vereris.  Caves 
ne  invidia  sit  ei,   cujus  odio  universa  BStuat  Gennania, 
hoc  non  cayes  nequid  invidiosum  admittatur  in  eoa,  qui 
et  Tolunt,  et  possunt,  et  debent  ulcisci  injuriam,  punire 
improbitatem ,    amoliri    scelerum   autores,     Tu   es   iHe 
autem ,    cui    criminosa  seripta  non  placent  ?    At  enm 
IU>rum,    quem  in   clarissimum  j>rincipem ,    fortissimum 
ducem  Wilhelmum  Bavarum  Deus  iste  luus  nuper  emi- 
serat,  cur  passus  est  habeti  tn  manibus  ietic?  Quid  adeo 
cupide  legisti   ipse ,     et  legendum  aliis   dedisti  ?     Ut   ad 
tuum  igitur  metum  redeam,  pericuio  se  offenditur,   qui 
ob  admissum  dedecus  ab  amicis  eliam  et  propinqois  suis 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


ad  Fetrum  de  Aufsiis.  183 

(lcfertns  ett,  eum  ofTencIere  nifail  refert,  qui  IfintM  ami- 
citiai,  tMitam  propinquttatem ,  tot  afBaes,  tot  clientes, 
■t(|ue  Btleo  iUud  immensum  fcedui  qiii  post  se  trahit? 
Sic  tu  invidiam  potentum  fiigis?  Sic  iis,  quibus  fidus  ei, 
consulis?  Htec  prudentia  tiia  est,  qiia  caves  pericula? 
eontilium,  quo  avertis  msla?  puin  illud  videf ,  quam 
non  nl  boc  iiividiam  fu^ere ,  sed  odium  conciliare,  et  dum 
vanam  sine  viribus  iram  metuis,  quam  interim  potenliam, 
quas  vires,  qu»  Germani»  robora  commola  reddas,  quo 
non  invidi»  jnm,  sed  quo  discnminis  etiam  adducas  eum 
oii  sic  importtme  coiisiilis.  Alqui  consulere  non  est, 
teddere  iiividtosiim ,  facere  obnoxiinn  odio ,  onerare 
ii<imicittis.  Consulere  non  est ,  si  cujus  nomine  valen- 
tiura  hominiim  potenliam  irrites ,  infensionem  qutera*, 
belhim  excites.  Neque*)  tibi  est  hoc,  inqiiam,  consulere, 
n«)ue  illi ;  sed  tibi  imprimis  perniciosum.  Verum  "*) 
est  enim  vetits  adagium ,  malum  consiliunt  consuiiori 
ptstimum.  Qitoil  ad  illum  periiiiet,  vakle  conveniebal 
te  videre,  qnid  suoderes  ei,  cui  sic  obnoxius  es,  vt 
optima  ilebeas  ,  quidve  pro  eo  facias ,  qui  pro  periculo 
decet  adire  te,  non  quasi  ex  re  hoc  ipsius  fueril,  peii- 
culum  ei  accerfere.  Quin  eliam,  ut  videas  qiialis  ego  con- 
sultor  sim,  et  qnam  non  permittam  le  in  errorem  ad- 
ducere  einn,  cui  etiam  me  consiHum  dare  perdecet,  pri- 
mum,  quin  Francorum  principem  agnosco,  deiiule,  (juift 
non  extrema  at&nilatis  linea  illum,  quantuscunqne  est, 
attingo.  Adeo  ut  lecum  exposlulandum  a  mc  veniat.  de 
tiio  facto,  vel  altcrius  nomine,  dic  mihi  quo  rapii  pien- 
lissimum  episcopum,  innocentem  Franconim  domiitum? 
Quo  rapis  afiinem  meum  principem  ?  Cur  in  discrimen 
abiliicis?  Cur  ei,  qui  otiosus  esse  potesl,  ne^ntium 
facessis  ?  cur  ei ,  qui  tranquillum  habet ,  temptstaiem  in- 
(lucis  'f    Cur  rebus  mire  placitis,  et  compositis  lu  sedi- 

')  N:    n.      ")   ytrtoit ;  Vdioin. 


D,g,t,.?<ib,Google 


184  Apologia 

tionwn  moves,  tu  turbu  exdtas?  DUce  tandem  istcw 
tuos  moderai-i  ioipetus,  iitam  pr»cipitem  franare  iram? 
Aut  si  coiialiluLsti ,  nihil  rationi  darci  omnia  cupiditati 
concedere,  ferre  non  poterimue  ut  hoc  faciw  eonim 
malo ,  vel  perir ulo  saltem ,  cpios  caros  habemiis ,  quos  co- 
'imue ,  quibus  bene  consultum  \Qlumus,  Litclligis  igitur, 
quanlo  prudentius,  quantoque  ex  fide  magis  couiulam 
ego  ilU,  qui  hoc  struo,  ut  invidia  temere  per  te  conci- 
tala  apiid  confwderatos ,  et  Wilhetmum  principem  libe- 
i%tur ,  qiumi  tu ,  qui  prapostera  tua  cautiane  in  periculum 
vocas.  Quare  etiam  iltiui  innocentiam  tueor,  non  minu* 
quam  tuos  tmportunos  impetus  accuso,  Neque  enim 
sciebat  ipse  quid  tu  faceres,  neque  ut  ppinor,  si  prtesci- 
vissel,  non  intercessum  tun  esset  audaciie.  Nec  faolum 
tuiim  probavit ,  sed ,  ut  debuit ,  mgre  tiilit.  Proinde 
melu  vacare  jubeo,  et  a  periculo,  quo  tu  vocfiras ,  ewe 
liberum ,  invitoque  tibi  eripio  eum ,  quem ,  si  quo  vi* 
protraliere  lihi  Jiceret ,  jam  perderes  gtatim.  At  tu  interim 
quo  loco  ee  ?  Quomodo  tibi  conauluisti?  Nonne  hujuf 
ergo  ,  quod  prudentissime  facere  videri  volebas ,  onuiium 
passimsermonibus  vapulas?  Liber,  ats,  egosum.  Opinor, 
Sed  ego  sic  cbm  nolim,  et  tibi  tnetuo,  cum  tu  ne  vi- 
cissim  oderis  ac  tui  misereor,  qui  tam  nuUa  adigente 
necessilatc ,  nulta  suadeiite  causa,  sed  tuapte  voluntate 
«ic  inippditum  te  reddas ,  prudens ,  sciens ,  videnflque  in 
tam  periculosum  te  accipias  locum ,  tot  tam  valqntes ,  tam 
graliosos  homines,  interque  eos  principes  etiam  viros 
inimicos  capias.  Qua  re  ut  facile  quiesci  per  te  poterat, 
ila  valde  metuo,  ut  difficiUime  sic  implicitns  expcdiri 
possis,  Quid  te  facies  enim,  si  quod  minime  opto,  ani- 
madvertere  abs  te  factum  hoc ,  qui  tam  coiitiimaciter 
causam  modis  omnibus  damnatam  probes.  Conftederati 
volent?  Ulius  opem  implorabis,  cujus  defendendi  caiisa 
adiisti  discrimen?  At  jam  cecidit  ipse,  quo  minus  su- 
slentare  te  possit.    Jam  ipse  periil ,   quo  minus  servare 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Petrum  de  Aufsaa.  18d 

1«  qucat.  Per  quem  atwc  volebu,  prostratus  ut.  Ad 
cujiu  munitioneg  Tespiciebas,  domo  sua,  ac  posKeEsioni- 
bus ,  uno  impetu  omnibus  expubiu  est.  In  quo  tu 
iperabas,  de  ipso  actum  est.  Quo  jam  iidis  igitur? 
(fmA  speras?  Aut  diibium  est  a  fiindamenlo  erutum  hoc, 
tuide  totus  ^)  pendebas  tu?  Veritui  non  putabas  luturum. 
Ad  factum  nibilominus.  Te  i^ilur  frustra  prudeutem 
-aliqiiaudo  habitum ,  qui  hoe  non  pTssensisti ,  cujus 
consilia  eo  reciderunt»  ut  cam  insipientibus  consuttori- 
bus ,  nou  putaram ,  dicas ,  quod  exitum  hunc  oumibui 
penpicuum  solus  adsequi  conjeclura  non  potuisti.  Piam, 
nisi  modestiMime  tractare  te  iuslituissem ,  jam  insultare 
tibi,  tuam  invidiamexagitarem,  illius  cui  sic  studes ,  lap- 
sum  digito  indicaiis,  nos  in  coclo  esse  clamitans.  neque 
tii  iiou  merebaris,  ut  qui  vidcris  lotus  essc  contca  nos 
aplus  ac  formatus.  Nain  qui  boc  fecisli ,  illo  jam  tum  in 
periculo  consdtuto , quid faclurus  cras.  occasionem  iiaclus, 
(iinc ,  cum  fecundi  illius  essent  venti  ?  Sed  relinqiiam 
patieutiK  apud  te  meie  vestit{t(im,  et  pauca  ex  tlolore 
queri,  salishabebo,  cttm  tu.  niulta,  et  permagua  facienda 
ex  invidia  duxeris.  Permai^na  sunt  eiiim ,  iitcunque 
«stimet  quis,  ea  quie  audes.  Pi-imiun,  quod  caiisam 
non  aliquot  ame  prajudiciis  iiotatam  ,  sed  publico  etinm 
judicio  condemnatam  ac  interfeciam ,  rcvocaa  et  probas. 
Deinde  quod  tam  atroci  inita  contra  nos  injuria ,  tatilorum 
rironiQi  infensionem  ac  inimiciliam'  tibi  accersis.  **) 
Postremo  quod  potenti  episcopo  autor  esse  vis ,  factio- 
nera  ut  resuscitet  jam  ante  oppressam  et  extinctam ,  et 
at  in  discrimen  pr.-eceps  abeat.  Nam  modicn  sunt  qiiod 
Biittenoa  contumelia  hac  proscindi^,  qtiod  iiijuriam  liaiie 
facis  illi  mortuo,  qui  de  te  sio  f uit  meritus ,  etcuitu**') 
ut  fidem  solveh»,  notum  «st.  ****)    Quod  bunc  morlui 


')  tfftai;  tot      ••)  acttrtU:  iccerMi,      •'")  i*liehM  buJ  —  oti 
"")  «■   1- 


D,g,t,.?<ib,Google 


186  Apologia 

ISius  ossibiu  ilnloreiii  inuris.  Quod  "^  noslru  utnbnis 
luctu  gravas,  el  raoerore  afRi^a.  Modica  sunt  h«ec,  in- 
quam,  apud  eos  qut  amicitiam  digno  loco  non  p6- 
nunl.  Quariquam  iiificias  ire  item  non  possum,  cos 
mores  qui  hiec  ferant,  mapiK  mihi  turpituriini  adRnes 
viden.  Snnt  enim  homiiiis  in^H,  et  malevoli.  Atqiie 
tu  si  hic  sis,  quod  non  dico,  valde  iiidifj;iius  vidpaiis, 
quem  nos  sic  aliquando  coluerimus ,  oui  sic  e  multis 
uni  fidem  habiiertmits.  Verum  ad  maa^a  illa  ivdeo. 
Etiam  atque  etiam  videndiiin  tibi  est,  quam  cansam 
impivbaiidam  susciptas ,  qiind  contra  factum  tuearis. 
Libros  meos  perseq  eris,  non  alia  ratione,  quam  qiiia 
habent  ea ,  qii»  publTKO  in  Germaitia  jitdicin  diligenter 
inquisita,  manifeste  co^nita,  non  severiiisime  damnata 
sunt;  qiift  omiies  omnium  oi-dimim  sentiunt,  qun  si 
paucos  ttliits  bonorum  hostis  co)latrones  excipias,  una 
omnis  Germaiiia  voce  clamalura  sit.  At  ciir  non  eadem 
opera  illam  induci  jitbes  Maximiliani  sententiam  ?  cur 
illud  non  rettVctas  publicum  judicium?  imperiale  decre* 
tum?  Qiii  ob  scelera  accusatus  est,  convictiu,  jiidicatiis, 
et  damnatus  de  eo  qiiod  illa  fecerit,  hnc  passus  siC 
scribere  vetas ,  illos  rerum  dominos  pateris  ca  (Jecernere, 
qu«  me  ilictis,  aiit  scriptis  jactare  non  conveiiit.  Sed 
jam  forte  non  palieris  etiam>  At  cur  lam  sero  acceilis 
ftd  judicii  istius  retrectalionera  ?  Quod  in  toto  boc 
negotio  erratiim  est ,  si  corrieere  non  poles ,  vides, 
quam  periculose  crimineris,  si  potes,  qiiam '^)  tot  jam 
annos  errare  Germaniam  sinas  'r  "*"')  Cur  non  a  princtpio 
statim  tuo  consilio  occurristi ,  sed  in  tantum  subinde 
errorem  protrabi  passud  es  omnem  GermaniaB  plebem, 
universum  eqneslrem  ordinem?  omnes  principes?  totam 
nobilitatem  ?  Age  vero  cum  scires  non  accusatinnetn 
esse   nostram ,    sed  calumniam ,    ad   illud    Maximiliaiii 

*)  ?■■  T-      "1  vuam  .•  qnl.     '"")  ilnas!   linll. 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Petnim  de  Aufsas.  187 

indiciuin  quomodo  conniTerc  potuifti  7  Qiiid  non  ex- 
ceptionem  tunc  molitiu  cb?  Quid  non  mutire  aliquid 
votaisti  ?  PrEuertim  spud  Maximilianum  multom  cum 
poases,  atque  ilhim  acires  ea  esse  clemenlia,  ut  si  vel 
per  te,  vel  alium  quempiam  monitus  fuisset,  quidquam 
esse  in  nostra  aecusatione  haud  perinde  ac  nos  detu* 
lissemus  admissum ,  et  fachrni,  sic  judicatunu  non 
fuisset.  ")  Bevoca  autem  in  animum ,  quam  cunctanter 
Shid  processerit  judicium ,  et  quod  nos  illam  vix  quin- 
decimo  poit  factrnn  mense  sententiam  extorserimug,  In 
tanto  interrallo  tam  diutuma  cunctatione  non  fuit  lecus 
tibi  intercedendi  ?  At  limore  Cnsaris  iie  ofTenderea 
«ubstituisti.  Ad  illum  timorem  non  recipil  faKC  fortitudo, 
qua  a^ere  omoia  putari  vis.  Nec  lifoi  coiuilium  defuit, 
si  metuisses ,  saltem  ipsum  commonere  Phalaridem, 
quo  suo  jure  quam  defensionem  instrueret.  An  tu 
aliqua  cera  obtburatas  faabebas  aures ,  cum  proclamaretur 
Auguslie,  siquis  inire  defeiuionem  illius  vellet,  licere, 
atque  hoc  qui  ipsi  a  cancellis  tunc  eral ,  ut  potuit, 
faceret?  ubi  tu  illo  teropore  ?  quid  mussitnbis?  quid 
andebas  ?  Post  qu»  principia  quod  pugnstnris  signum 
dabas?  Tunc  itlius  innocentis  non  veniebal  in  mentOn 
libi  ?  JNec  in  tempore  voluisti  potius  opem  ferre ,  et 
facto  intercedere,  quam  profligatis  jam  copiis  et  perditj 
re  bellum  reparare ,  novos  lumultus  Invehere ,  novos 
motus  conchare?  Ilerum  dico  ig^tur,  aut  illam  induci 
per  te  oportet  Maximiiiani  sententiun ,  aul  improbe  facis, 
qul  libellos  meos ,  eam  loquentes  actionem ,  discerpisi 
Nisi  te  movet  quod  veterem  Dialogus  scribendi  morem 
revocans ,  et  ad  antiquorum  imitationem  me  conferens, 
de  Charonte ,  de  Mercurio ,  de  PhalarMe ,  et  illo  iHfe- 
rorum  regno  aliquid  fingo.  At  hoc  iUum  non  movet, 
quem  jugulo  ibi,  sed  ea  qu»  pneter  fabulas  et  flclionem 

")  /■ibtel  .•  fuM«.    * 


o,9,t,.?<ib,Google 


188  Apologta 


t,  qoibtu  iUum  grapbiee  depingo,  ejya  mon», 
ejiuque  vitan  oculis  atque  auribus  hominum  obJHneiU.  ^) 
Ea  movent,  ea  perceUunt,  ea  mordent,  et  laceranL 
Scilicet  verum  non  est ,  quod  Mercurio-duce  ad  inferoi 
quMttum  Phalaridem  conceiserit,  et  tn  eo  itinere  quod 
CharoDte  vectore  opns  fuerit ,  et  duUus  est  Mercunu*) 
millus, 

Qui  ferruginea  eubvectet  corpora  cymba  , 
Terribilc  squallorc  Charon. 

Nec  cymba  est ,  nec  Styx ,  aut  Phle^ton.  IVec  US' 
quam  reperire  est  Pfaalaridem,  et  de  tota  illa  Bubterra- 
nea  republica  unum  est  meadaciuiil,  una  (abubi.  Fateor, 
et  nec  ego , 

Noc  pueri  crednnt,  hisi  qui  DOitdum  sre  lavantar. 

Sed  tu,  qui  litenu  didici«ti,  ignoras  tii-bitror,qiiomo< 
do  tractarc  boic  conveniat ,  atque  ita  non  iiitelligis  rcm ,  ut 
dbi  opus  sit  illura  a  mortuis  revocare  magistruni  tuum 
Beroaldum,  qui  te  doceal,  quid  Eibi  veliut  poetarum 
fabul».  (tuariquam  otiosus  nimis  videor,  qui  hasc  tot 
verbis  ago  tecum ,  rem  fnvolam,  et  nulliiu  momenti, 
ab  argumeiilo  qegolii  aiienam<  Neque  tu  hiec  enim, 
aut  quivis  aliuc  in  libello  hoc  perMquimini ,  eed  aiiunde 
«alumniandi  ansam  exquiritis ,  modo  quispiam  hoc  tecum 
qui  faciat,  inveniri  potest.  Non  potest,  arbitror.  Tu 
igitur,  eui  soli  Phaiarismus  displicet,  cum  ad  Phalarideni 
ire  Tyranuum  nostrum  fingo,  scia,  quod  ejus  cupidi' 
tates  inuuo  ,  «t  quod  lalem  ostendo  esse  eum ,  qui  ad 
Pbalaridis  imitationem  totum  bb  conferat,  omnem  suam 
vilam  f ormet ,  ita  esse  animatum ,  ut  qiue  sint  aut  a  Pha- 
laride  malitiose  inventa,  aiit  ab  aliis  crudeliter  usurpata, 
nov  imitan  isodo  «t  lequare ,  sed  vincere  etiam  coi  * 
tendat.  Quod  ne  quia  temere  venisse  in  suspicionera 
mihi  crvderfll,    qiuidam  ilUus  «tiam  hct»  depingebam. 


*>  aiittUai :  «htlet*. 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Fetruzn  de  Aufsas.  189 

qnibiu  specimni  ini  dedit,  et  a  quibui  conjiccre  ert, 
hujunnodi  qui  commiserit ,  qualis  per  atia  esse  pouit. 
Quaeque  'O  documento  haud  obscure  sunt,  quid  de  ipso 
sperare  in  futurnm  hoDiines  debeant.  Quid  est  aliud 
enim  Phalaridem  magistrum  sequi,  quam  faeere  el  me- 
ditui  cnideliter  omnia?  Cnpide  effundere  sanguinemf 
■vide  punire,  torquere  tifoenter,  depeculari  euos,  io- 
lidiari  alienii,  metui  malle,  quamamari,  viwre  inodio, 
ali  snspifionibuB  ?  Interim  luxurioie  multa  profundere, 
injuste  multa  rapere?  stupra,  ccdes,  adulteria,  lorturai, 
imccs ,  laqueos ,  lubere  in  pronptu  ?  Quid  atiud  ei t^ 
inquam,  sequi  Phalaridem,  sive  Mercurio  duce,  «iTa 
Charonte  vectore  ai^at  hoc  aliquis ,  quam  impie  et  icele- 
rate  eonari  omnia  ? '*°) -Sed  qu»  tlle  cominisit,  talia  non 
iubI.  Quid  tanti  est  enim,  uxorem  amici  deperire,  uln 
per  iOinn  potiri  non  Keet,  ipsum  itt  cupide  interficere, 
nt  ex  morte  qnoqne  nlielas  non  sit,  illam  abreplam  ita 
coraplecli ,  nt  snam  uxorem  domo  exigat  ?  Quid  tanti 
est  item,  a  qno  liberatns  quis  sit  ejus  liberos  per<lere? 
homincm  innocentem ,  sibi  amicum ,  et  Adum ,  qnem 
canim  babuerit,  suique  amantemi  indicia  caiisa  iiiter- 
ficerc?  mortuum  raplare?  raptatum  etlaceratum  suspen- 
dere?  non  indulgere  sepulturam  propinquis?  iingere  in 
mortinnn  crimen?  interimere  eos,  qui  illum  lugeant? 
Priocipem  foeminam,  uxorem,  male  tractare,  crudelim 
habere ,  conari  fta^tio  et  dedecore  perfundere  primum, 
deiiHle  parare  occidere ,  demum  moi^s  metu  domo  ejicere, 
tnterim  sceleratum  scortum,  fcedam  ac  immanem  pellicem 
in«iou  tenere,  in  complexu  fovere?  ejus  osculum  lam'  - 
bere,eam  in  illo  conjugali  thoro  uxoris  loco  haberc?  Quid 
lanti  est  suppliciis  exhaurii-e  urbes  et  pagos?  Semper 
torquere?  semper  occidere?  jugiter  et  perpetuo  rapere? 
giassari  CKde,  spoliii,  et  sanguine?  Gemianiam  discor- 
diis  implere  ?  extema  odversum  nos  auxilia  adrocare  ? 

*)  S  •'  1-    **)  MiMrl  tmata  t  hidU  (kcWS. 


o,9,t,.?<ib,Google 


190  Apologia 

[mperio  eTcrstonen  moliri?  Quid  tanti  est,  non  stt- 
vare  fidem  ?  jiujurandiun  ne^igere  ?  Pacta  dirimere?  *) 
foedera  solvere?  literai,  et  signa,  datam  et  interpositam 
fidem,  promicsa  et  jurala  non  facere  unius  fatue?  Sed 
quid  ego  de  inlegro  causani  hanc  ago  tecum  ?  Satis  est 
hoc  dici,  Ptialaridem  sequi,  et  vincere  Iikc  qui  faciat. 
puanquam  eal  ibi  quoddam  meum  (fateor)  erratum,  quod 
eum  Bngo  sub  Pbalaride  scelere  discere,  qui  est  ipse, 
quamfuit  unqnam,  Pbalaris  nequior ,  et  pestilentior  tyran- 
nus.  Xe  vero  nonne  oportuit  prius  revellere  ea ,  quibus 
de  scribo,  quam  ipsum  damnare  scriptum?  Aut  quid 
agis  meos  libellos  disceipens,  illam  non  improbans  lotam 
Atiguslanam  aclionem  ?  illud  non  rescindens  judicatum  ? 
Rem  ipsam  non  improbas ,  inane  scriptum  persequeris. 
Quid  tatiium  chartas  odisti ,  et  atramentum  ?  Sed  metuis, 
si  rectt  contra  nos  eas,  majeslatis  te  ne  accersat  altquis. 
Atque  boc  esl  quod  dico,  in  magnum  te  discrimen  ivisstt 
pnecipitem.  Quod  si  iiolim  de  meo  jure  concedere 
aliquid ,  sentis  qua  te  via ,  quanlo  tuo  cum  malo  persequi 
pOBsim?  Verum  alia  pertractasse  omnia  videor;  in  eo 
adhuc  bnreo,  quid  te  moverit,  ut  in  Phalarismum  des«- 
vires.  An  meluebas ,  ne  me  excitante ,  me  hominum 
mentes  permovente  iUi  male  esset,  tu  spe  tua,  nescio 
qua,  (cerle  quKdam  eraltibi)  excideres?  etsi  verum  est, 
quo  diicentos  tibi  aureos  stipeodio  quotannis  solvebat, 
hicro  eliam  ne  excideres  tuo?  Quia  <nim  GermaDos 
nos  ros  ignoras  tu  quantum  *)  latine  sciant  et  scriptis  ut 
moveri  possint,  boc  suspicatus  eg  nuper.  At  iiigenlem 
eo<tem  illo  tempore  a  confoederalis  exercitum  duci  cwa 
cerneres,  atque  ipsum  illud  quod  tu  metuebas ,  illi  raahim 
adferri,  necdum  **>  pessimo  loco  res  ejus  esseot,  quid 
in  Dialogos  meos  invehi,  ut  iUum  tibi  exercitum  oSlea- 
Bum  reddwes,  visnm  est,  contra  ipsum  exercitum,  quo 
profligato ,    bi    debellati    esseot    Dialogi ,     arma   fem 

*)  dtrlmtre  :  dlraete.     '*)  taantaM  :  aL     ***)  «McAut ;  nedaB. 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Fetnim  de  Aufsas.  191 

non  e«t  Tisraa?  Ubi  illa  est  prudenlia  tua,  qua  in 
lempore  comuli<,  iUa  fortiludo,  qua  iion  siuis  a  recte 
coiuulendo  «bsterrere  te  ?  Aul  quibus  noa  antrKti- 
bus ,  qua  tergiversatione  impetis  ?  Slatue  tondem, 
quid  le  moveril  potifsimuml  JNam  de  Episiopo  .cujus 
te  periculum  amoliri  fijugebas,  Oi>tendi  rjnsni  iiihil  fuerib 
Quid  aliiid  esl  igitur ,  cur  tu  ex  Francis ,  et  equilibut 
Gemianis  omuibus  unus  erupisti,  qui  causam  nostram 
ttc  cognilam,  sic  judicatam  eteves?  Praesertim  mulla  et 
magiia  cum  sint  Hutlenorum  in  te  beneficia,  quie  nin 
eseeiit  ,  aliud  suspicari  nihil  possem,  te  movisse,  ") 
quam  quod  ita  nostri  invidia  tenearis,  ut  atgre  videai, 
ex  bac  calarailale  innolutsse  nOs  splendide,  et  universo 
jam  orbe  iiomen  Huttenicum  clarius  faclum,  nos  iUuslri- 
ores  haberi.  Quod  si  nobis  invides ,  nec  sanguinem  qui 
amieimiis,  eos  innocenti»  famam,  et  misericordia  con- 
solationem  invenire  paleris  ,  quid  eos  fers,  qui  hiec 
nobis  tribuunt,  conBtituunt  ac  Itmant?  Knis  bunc  no« 
iriiGtum,  tanti  doloris  solaltum ,  tanti  lucliis  pramium 
invilos  saltcm  capere  ?  fateor  nos  oriiatos  esae  hac 
Rrunuia.,  Sed  quis  ita  suos  propinquos  odit,  ut  misera' 
bili  borum  nece  iUuslrari  cupiat?  Aut  qiiis  ita  fortunas 
Euas  negligit ,  ut  tanti  emere  velit  misericonliam ,  et 
innocentia:  opinionem?  Hic  tu  omni  petra  durior  es^ 
Petrc !  qui  nos  cum  sic  lugere  prius  videris,  deiude 
lantis  impeiidiis,  immenso  pi-ope  sumptu  judicium  pro- 
sequi,  arma,  viros,  exercitum  comparare,  tamen  iuvides, 
siquam  non  affectatara ,  non  qu<t^sitam ,  et  **)  nec  spe 
oec  opinioue  praesiimiam ,  sed  piiblica  misericordia  itltro 
obiectam  nobis  gloriam  adsecuti  sumus.  Atque  hunc  ego, 
quisquis  est  omnium ,  quotquot  sumus  ^'")  Hulteni, 
pessime  perdilum  velim,  qui  sic  adficiatur  bac  fnroa,  ut 
recte  emlam  eam  innocentissimi  juvenis  iuterilu  existimetP 


y  ntiiltit,-  noiniiMi.   '•')  *«rDM:  tt  bdfef.   ' 


D,g,t,.?<ib,Google 


193  Apologia  ad  Petr.  de  Aufia». 

Sed  fortasfe")  non  invides,  neque  hoc  nobis  neqtie  «liud 
(piicqiiiim ,  ut  quoa  tui  eemper  etudiosos  esse  cognoviEli, 
(]e  leqiie  bene  merenleR  expertus  es,  et  alia  quapiam 
4e  caiisa  irasceris,  quam  neque  abs  te  audimus,  neffue 
suspicione  adsequimur.  Tu  "'*)  tamen  accusandii»  mul- 
tuTO  es,  qiii  te  magn«  invidire  caput,  et  quasi  ducim 
futur»  coiitra  nos  Gonjuralionis ,  et  Francus ,  et  eque.s, 
tanto  cum  tumullu  infers ,  ut  siupicari  liceat ,  gai)gui«ein 
te  nostrum  spc  antc  tua  (levorasse.  Qiind  viceris,  et 
illam,  $i  Christo  *""')  placet,  Germani»)  peslem  in  hfl- 
nonim  excidium ,  piiblicam  pemiciem  sibi  restitueris ,  nobis 
mortem  aut  exiliiim  superinduxeris ,  tamen  tfuid  le  movcal, 
non  invenio ,  nec  deinde  sollicitius  qiiieram ;  (antum  lictor, 
quod  nos  Cbristus  Opt.  Max.  respexerit,  nostros  conatits 
juverit,  nostra  consiJia  direxerit.  Kii  metus  enim  abest. 
Periculum disparuit.  Nobis  libcrtas reducta.  Nimir»m,qui 
meditabatur  ctedes ,  cogitabat  iiicendia ,  moNebatiir  vasti- 
talem,  profligatus,  ejectus,  et  exterminatus ,  ineabomi- 
niim  fama  versatur,  ut  ejus  exilium  nemo  fortunam  inter- 
preletur,  pocnam  omnes  vocent,  nos  ■""*<^)  in  tuto  simus 
collocati.  Quos  credere  debes,  nunquam  ita  desertos 
foret  ut  defensione  contra  vestram  factionem  carituri 
simus ,  neque  ita  exfaaiuisse  bonorum  per  Germaniam 
vironnn  benignitatem ,  et  misericordiam ,  ut,  si  redeot 
ille  eliam ,  auxilia  quee  ad  reprimendum  ipsum  selis 
sint ,  desperemiu.  Iterum  vero  nibil  satagis ,  si  clan- 
tudinem  nobis  sic  inventaro  detrahere  conaris.  Aetema 
cst  enim  eoriim  qu»  passi  sumus ,  memoria ,  immortalis 
fama,  ii>extinguibiliBrecordatio,  innocentia  nostrx  opinio 
ila  inserta  hominum  cogitalionibua,  ut  nullius  inde  mte- 
rore ,  nnllius  invidia  evelli  suslineaL    Vale,  f) 

•)  farlatit:  fortlsui.    **}  T:  l.     ••')  Chrtilt!   IMIt.      ••••)  ,^. 
H.     tlnai:  inmiL     iJ  nacb  ■ulinMt:  Falt  b«i|<!ni|l. 


D,g,t,.?<ib,Google 


M. 

£  p  i  1  o  g  u  a 

tn 

Opera   super    interfectione 
ioannU   ab    Hutten 
■  c  r  i  p  t  «. 


n,,i-.r^<ib,Google 


Id-i 


Epilogiu  in  Opera  siiper  iaterfectioie  Joanni» 
ab  Hutten  scripta. 

Ad  hetorem  de  Se ,  et  Ubro  suo. 

lion  odisse  libnun ,  potes  hunc  odiue  tyrannun  , 

Qui  legis  c  vulgo ',  si  mibi  Jcctor  cris. 
Oigna  odit  causa  cst,  hoc  qui  facit,  ista  tneretnr, 

Non  qui  de  admisso  criminc  texit  opus. 
Ei^o  legi>  quoiics ,  toties  irasccrc  leolor , 

Non  mihi  scd  sceleri ,  quod  mea  scripta  notant. 
Misimos  in  ramam  diri  faota  atra  latronis, 

Dispercam ,  si  non  sic  cupit  ille  legi. 
Utcunque  cvcniat ,  cupit  immortalis  haberi , 

Dii  faxinl,  maneat  sic  meos  iste  liber. 
Vive  diu  crudelc  nefas,  Tive  impia  cades , 

Et  tu  qui  facis  hoc  ,  vivc  rrranne  diu  I 
Postera  te  diris  exeoret  vocibus  »tas , 

Et  tua  non  nllus  nescia  tacta  nepos. 
Vos  autem,  innocuus  cinis,  insontesque  vslete 

Perpcluo  manes,  nmbrsque  sancta  viri  1 


D,9,t,.?<ib,Google 


XLIX. 

Ulrichi  Hutteni  Equit 

■d 

EduardiimLeum    Anglum 

E  p  i  •  t  0  I  a. 


D,g,t,.?db,Google 


£  i  n  1  e  i  t  u  n  g. 

Ueber  die  Veranlassung  dieses  Sendschreibens, 
in  welchem  Hutten  den  beriihmten  Englander 
Lee  auf  eine  etwas  barsche  Weise  zur  Bes- 
tening  vermahnt,  wird  in  den  Beitagen  unter 
der  Rubrik  :  Eduard  Lee,  wo  desselben 
Fehde  mit  Erasmtis  beschrieben  ist,  eine  aus- 
fiihrlichere  Erortenu^  Ktatt  haben. 


D,g,t,.?<ib,Google 


197 


Ulrichu»  HuttenuR,  Eques,  Eduardo  Leo, 
Anglo,  x'esipiscere. 


l^tiie  Bcnpsuli  in  Erasmiim  Rolerodamum ,  le^miif  hie 
itadiosi  ac  eruditi  multr ,  cfiionim  neminrm  scias  non 
mfensi«Gtme  civgiisse  libi  slntim  inwci.  Gst  eniin  plenus 
acerbisaime  ftllis  lib^,  exitiali  re/ertus  viruientia,  ae 
prteter  Ckristianam  tnanstieludinem ,  ita  erudelis  et  trum 
euUntus,  ut  ah  ?iomine  Christiano ,  nedum  viro  Theo- 
logo ,  conse.riptum  eum  pernegari  facile  possit.  ^od 
rtsi  non  minus  agam,  qtiam  ■Konim  qnisquam,  Ticem 
tamen  interim  tuam  doleo;  primo  quia  tantum  conacire 
Tacinua  in  animum  indnxeris,  deiiide  quod  oplimi  viri 
Giim  infamia,  fainam  quterere  tibi  adgressus  sit;  et  bac 
potius  via,  qiiam  utcunque  aliler,  gloriam  captes.  Quod 
lieri  abs  te  potuisse,  miror,  ut  quum  tot  sint  ingenium 
exerceiidi  occasiones,  et  tu  lucem  hacleniis  fu^ris,  hae 
lam  otliosa  captatiira  G^lortolm  ex  obscuro  tandem  emer- 
gere  vohierij.  Qji»  de  dementia  cepit  igilur,  Lee, 
<(u»  exagitavil  iitsaniii,  quis  pnecipitem  egit  Furor,  in 
hnminem  probitate  exithium ,  eruditione  incomparabilem, 
UQ.  tmpetiiose  ictri ,  sic  immaiiiter  degrassari  ?  Non 
iliud  mahiisH  speciose  «xsiructinn  (quaKa  mulla  habet 
GerniaDia)  templiim  inceiidere,  iit  ne  tuum  igiioraret 
Mmen  posteritas,  quam  hoc  conari,  ut  rarissimum  et 
a-ape    unicum  Germani»  decus ,    convetlos    aC  aboleas  ? 


D,g,t,.?<ib,Google 


198  Ad  Eduardum  Leum 

qtiamquam  Ionj|tis«ime  abes  tu  ab  iis  viribus,  qua  faoe 
possiiit.  Ubi  miror  hebeludinem  etiam  tuam ,  qui  te  stc 
if^nores,  ut  tanto  citm  tttroe  imbccillis  ipse  adeo  con^re- 
dinria.  Contra  quem  t«inpn,  si  talis  alioqui  >-isu<  adbuc 
ulli  (<ssPt  homo,  qualem  (u  et  primus  defers,  et  colus, 
non  defutura  tibi  aiixilia  boitorum  et  dnctorum  htc 
p!urimoriini.  Aam  quum  ea  sit  anle  actx  ejiis  vits  ralio, 
iit  ab  ipso  eam  uemo  exigat,  omneK  passim  probent  et 
fHitollant,  eruditio  vero,  a  qua  omnes,  quotquot  sunt, 
id  Gennania  docti  creverinl;  ipse.tu  si  ad  confes^ioneia 
adigaris  jam  jam,  ut  ex  conscientia  dicas,  negari  non 
potnt,  multum  te  profecisbe:  quid  aliud  mereri,  dice- 
nu8  ,  quam  ob  insignem  hanc  ingratitudinem  omiies 
oderint ,  ob  acelus  vero  male  multent  eliam ,  et  atrocilR 
punianl?  Siccine  amentia  potuifse  ferri,  ut  ullro  per- 
dendum  prttberea  ?  Perderis  enim,  perderis  profeclo, 
non  illis  forte  ,  quibus  d«fiiigif  meticulose  siupicari  te, 
gladiif  nostris,  ced  vindice  stiJo,  et  bonorum  onuiium 
■enlentiia  perfractus  et  comcitnu.  Elsi  nihil  adeo  peo- 
catum  ab  boc  dici  debeat,  quisquia  te  ob  viiulenta  hxc 
convicia,  ob  maledicentiam  plui  omni  immuiilate  dete- 
rtandam ,  in  trustra  eliam  discindat  et  eomminuaL  Quod 
si  quando  factum,  clarissima  gens,  populores  tui  AngU 
cognoverint,  iicel  eos,  quB  fraus  eit  tua,  qiueque  per- 
versilas ,  coQlra  Srasmum  concitare  studeas ,  gaudenter 
tamen  ferent ,  qui  te  tanta  conviciatore ,  eic  improbe 
sJI»  se  dissentiente  careant.'  Anunt  enim  virum  hunc 
omnes,  nec  amant  tantum,  sed  venerantur  eliametreve» 
renter  colunt,  puare  etiam  si  bene  Tunttailos  nnvi, 
Moros,  Linacros,  Paoieot  tt  Grocinos  recte  portpexi, 
dignis  te  modis  tractaturos  atAo ,  qui  hano  palria  notam 
inuBseris  hanc  nomini  Angla  adsperseris  labom  ,  ut 
inde  egressus  olim  dicalur ,  qid  de  tota  universim  orbv 
hene  mereiUan  Brasmum,    primus   conviciis   prociderit 


D,g,t,.?<ib,Google 


EpUtola.  199 

priniui  maleificHtf  insectatui  sir.  Cajua  lil»  flagitii  eoA- 
scius  cum  sis,  non  humititer  seiitins,  sed  animam  super- 
biciime  exallee  tinm',  tame»  audes,  ut  ecclesiw  consulaj, 
scripta  abs'  le  hxc  dioere  et  Christiana  usirai  mod^slia 
pnftcntlis ,  qniimqtie  iion  habeas ,  quod  in'  illo  dtgne 
repi-ehfiitlas  ,  ad  maledicta  te  converlis,  quibus  petu- 
lanter  ndco  uteris ,  ut  in  ontncs  simul  Gei-inania  doctoc 
i«nilai'i  ea  iion  diibites.  Qiiis  cst  liic  enim,  qui  ad  se 
non  tUcat  perlinere  hoc,  qtiod  scribis,  palponts  tptosdam 
toiem  hunc  smun ,  suian  ornamenfum ,  suumque  dtcus 
adpeltare  sotitos?  Al  nos,  ego  dico ,  tantiim  semper 
abfuifise  ab  adutalinnia  sludio,  qiiantum  tu  nb  omni  pro- 
bitate,  ab  omni  dcreliclus  es  integritale,  constanterque 
adsererc  lumen  hoc  nostrum  nostrcunque  gloriam ,  teque 
odio  semper  extremo  habiluros ,  qui  nobis  h«c  invidew, 
■liquando  etiam  dolorem' hunc  ulturos,  si  non  aliter, 
ficriplis  cerle  haiid  te  indignifi.  Jam  hsec  insignis  enim 
injuria  esset,  ?ui  in  maltdictionibus  sembiasset,  in  ma^ 
ledictionibus  eum  non  melere,  hominem  pneserlim  nuUiuj 
bons  friigis,  ct  cujus  nul'a  unquam  cognila  est  Tirtiu, 
unde  vel  minimo  istius  generis  diluto  venis  irrogare 
debeal?  Quam  pularem  enim  exsultandum  tibt,  si  quid 
nnquam  de<lisses  tu  boni  ,  qui  tantum  in  prima  hac 
ftetura  mali  dare  non  dedignatus  est?  Proinde  ad  me 
quod  pertinet  (nam  aliornm  consilia  haud  dum  perdidici) 
quia  scribifl  in  il)a  maledictorum  tuorum  farragine ;  si 
ifuis  mentitum  te ,  aui  non  admodum  Christiane  locutum 
deprekendot,  et  super  hoc  moneal,  paraium  te  rseantare 
statitn:  priusquam  in  te,  (quod  futurum  alioqui  pr»- 
dico  ) '  irruam ,  moneo,  qu«  sic  cupide  «vomuisti,  non 
inviltis  quoqiie  ut  remandas  primum ,  oc  istam  orbj 
impuram  tuam  cantiunculam  recantes  :  deinde  ab  eo, 
qiiem  innocentem  adflixisti ,  nec  taie  qod  meritum  con- 
lcinptu    pariter   et   coolumelia  perfudisti ,    veniam  tibi 


D,g,t,.?<ib,Google 


200  Ad  Edaardnm  L«Bm  Eptstola. 

«xorej.  Hrc  via  dediDand»  pmm  unica  esto.  DicA  te 
enim  in  hii,  qu»  scribis  ,  pro6e  mentiri,  ipsum  te 
■cdeatum  et  impurum  judico ,  talemque  esce  ,  .  nisi 
jam  jam  nobis  satiifacis  posterilali  quoque  tcfilalum 
Telinquam.  Pnedixi.  Ex  Moguntia  Xill.  Catend.  Junii 
M.  D.  XIX. 


D,g,t,.?<ib,Gcx")gle 


L. 

Ulrici    Hutteni 

ad 

Erasmum      Koterodaraum 

£  p  i  ft  t  o  1  a. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Huttenus   Ei^ftBmo   auo    S. 


^iias  inlimtns  ai]  me  epistolas  non  vidi ;  niini  unam 
kccepi  in  exercitii,  c»m  Tubinyam  obfiidereiniis ,  eamqtte 
perbrevca) ;  quotl  vijlere  te  oportcl ,  cui  iitlinitas  iilatf 
cominittas.  Venim  de  eo,  quera  hoc  cum  libro  "^prin- 
cipi  olTeretKlo  misisli ,  nihil  est ,  qiiod  sollicittig  sii : 
omnia  perlulit.  Neque  ecfo  se^ius  rem  cnravi  tuam, 
et  principem  habui  ad  id  negotium  alacrem.  Non  egebat 
pffeconio  meo  tuum  munus,  ornabal  ipsum  semct  abuntle. 
Ut  lef^endo  percurrerat :  endignam,  inquit,  Erastno 
rem !  sic  iile  ut  diu  faciat ,  diu  nobis  suDCsit !  pne- 
catusque  est  libi  felicitatem  omnem,  plenus  optimn  de 
te  spei.  Qiiippe  iiitelligit,  quam  tu  lucem  studiis,  quod 
studiosis  commodum  invehas.  Venit  post  Stromer  ;  nam 
in  SaAonta  uxorcm  duxerat,  neque*tatim  secutus  crat 
Aulam,  qui  quum  tua  alioquin  omnia,  magis,  quam 
credas  aliquis ,  admireliir ,  tuin  vel  inprimis  hoc  OpuB 
adorat.  Gregorium  Coppum,  altenim  Priiicipis  Mcdicum, 
fecisli  totiiiii  Rrasmicum  .■  habet  tuog  labores  in  maiiibus 
semper,  leiptque,  ut  vix  alius,  avide.  Hoc  nomine 
irascuntur  tibi  miilti,  quod,  ex  Medicis  ajunt,  TheoM 
logos  /actre  te.  Jam  et  JureconsiUtis  molestus  es,  quos- 
dain  a  Bariolo  transversos  agens ,  qui  in  luis  nunc 
oliantur,  reticto  penitus  foro,  Eamdein  cladero  TAeo= 
/o^ij^^arrjm  fitudio  quum  intuleris,   adbuc  mirafis ,   quod 

*)  Ralltiu  t.  Milieio  coirve/idl»  peratnUndl  ad  veram  Tkeologlam, 
«'«icbe*  Weik  ETumiu  Aem  Eizbiichaf  van  Mtinz  ttijaei|oel  lutte. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ad  Erasm.  K.oterod.  EpUtola.  20$ 

te  oderint  ?  faciunt  ipgum  hoc  suo  quodom  jure :  nam 
beiie  raro  faciunt  aliquid.  Fuit  totum  bic  mcngem  rumor, 
et ,  cretlo,  ad  voe  usque  pervenit,  in  Mlo  occubuisse  tm. 
Hoc  illi  exsultabant,  hoc  trtumphabant.  Quod  t\  quid 
mihi  accidisset ,  certum  habeo ,  a  Christo  hoc  impei 
trasse  se ,  diduros  fuiMe.  Jam  scio  enim,  ihale  precari 
nobif.  Legi  Dialogum  Laiomi, ")  et  rbi.  Tu  vero  noa 
debes  pulare,  le  hoc  perdidisse  tempus,  quod  scribendn 
^poloffiiB  (ledisti,  nam  id  nobis  magni  lucri  vice  fuiL 
Quod  scribis  de  Perdinando ,  mire  placet,  studia  nostra 
amare  adolescentem.  Erexisti  animum,  mihi,  speranti, 
tore,  nt  orbig  capita  adversus  barbariem  nobiscura^on- 
tpixenl,  Albertus  Cardinalis  (trenue  noa  tuetur,  meque 
adhuc  habel  liberaliter ,  et  tui  desiderio  tenelur  ntaximo. 
Inique  facis ,  qui  ta  non  ofTers  illi ;  n(»i  credens  mihi, 
lolies  clamanti,  propmsam  illiua  erga  te  benignitatem. 
Mihi  commisit  munus,  quo  te  visissim  honorat.  Patera 
est  ex  argento  deaarato ,  praeter  id ,  quod  poitdere  per- 
magna  est,  arte  adfate  commendabilis,  Non  judicabic 
indignum  princqie  munus:  quamquam  ipse  dicat,  hoc 
t»  dare  fugienti  tibi,  dalurum,  ii  quando  accedas ,  am- 
pliora  muUa,  vocatque  jtmoris  hoc  Poculum.  Ipse,  quo 
tibt  miltam,  dubius  aum.  Nam  in  Angtiam  abire  ajunt 
te.  Scribe ,  quid  fieri  veiis  de  patera  primum ,  detnde, 
quid  tibi  propooas  ?  Belli  prospera  omnia  evenerunL 
Magno  Gemianiam  periculo ,  publico  metu  liberavimus. 
Quid  magnopere  curemus  enim ,  quod  vival  ille ,  cui, 
quia  ademimus  omnia,  vivendnm  misere  est?  Tolam 
aliquando  rem  leges.  Stutgardue  Capnionem  conveni, 
positum  magno  in  limore,  Militarei  furores  meliiebat 
boaus    pater.  Sed  ego   Francisco  duotore  apud   duces 

*>  Jacoit  Lalcml,    Tbeolngl   Lotu.   i»   Miib  LJjirnsnuB  tl  iliidtl 
'    tbeolofid  iiUoiM,  DUIogat. 


o,9,t,.?<ib,Google 


204  Ad  Erastflr.  Koterod.  Epistola. 

intercedente,  caveram,  si  vi  capienda  Slulgardia  tsnt, 
in  exercita  ut  proclamaretur  ,  Capnionis  PenatiSut  ne 
tfuis  noceret.  Hoc,  nciicis,  qiiantum  ille  et  qiiale  beiie- 
ficium  interpreteliir:  quiim  ego  consciiis  mihi  sim,  officii 
mei  fnisse ,  ut  viderem ,  ne  quid  pnleretur  se  indi^niim 
vir  doctissimus  alqiie  optimus.  Pr«cipue  eo  in  net>otio 
mitgiiitiidinem  suam  ostendit  Franciscust  vir,  qualem 
non  diu  habiiit  Geimania;  et  qui  merrtiir,  ut  cum  liiis 
quoque  literis  posteritati  commendes.  Mihi  quideui  speg 
est,  magnani  hoc  exviro  lauilem  accessiiram  liuic  na. 
tioni.  Nihil  in  antiquis  admir.imur,  qnod  non  stiidiose 
imUetiir  illc.  Viget  in  homine  consiliiini ,  vi^et  elo> 
quentia,  alacriter  omnia  adgredilur,  indushria  est,  qua- 
lem  in  siimmo  duce  qunras.  PJihil  humiliter  dicit;  nilul 
facit.  Deus  Optimus  Maximw  foHissimi  viri  conatus 
Mljuvet.  Mecum  ipse  Capniantm  adfatiis  est  perquam 
familiariler.  qui  nos  salulando  Ftagelluin  Dei  adpellahat. 
Promisitqiie  Franciscus  opcm  nobis  omnem  suam.  Quid 
multa?  Ii)lelli<;is,  quale  nobis  ex  illo  prKsidium  esse 
possit :  inprimig  Capnionem  non  palietur  opprimi.  Hax 
magna  nobis  fidiicia  esto.  Vale  mihique  ocitsime  scribe 
de  rebus  coiimiuriibus  copiose.  Quid  enim  breves  luas 
«pistolas  mihi  objicis  ?  Iterum  vaie.  Moguntiai  Nonia 
Junii   M.  D.  XIX. 


D,g,t,.?<ib,Google 


u 

Erasmi  Roterodami 
ad 

Ull-icura      Huttenum 
£  p  i  s  t  o  1  a 

oz  Antvvcrpiil   ilH   miisa   io   qua 

Tlioinae    Mori    praecipue    Tita 

ac    mora«    dRtrTihniitvr. 


D,g,t,.?<ib,Google 


E  i  n  1  e  i  t  u  n  g. 


Dieser  Brief,  welcher  Tom  -^S*»"  Juli  1519 
datirt  und  eine  Antwort  auf  den  Torhergehenden 
iat ,  in  dem  ja  Erasmu»  iiber  den  besprcichenen 
Becher ,  ChurfiirBt  Albrechts  Ge«chenk ,  «ch 
erkundigt,  ist  in  der  Wagenseiiischea  Sammlung 
lange  Tor  dem  Huttenschen  Brief,  dessea 
Datum  der  Juiu  1519  iat,  p.  111.  eingeriickt, 
aus  welchem  Grunde,  ist  mir  tmbekannt.  Ich 
habe  daher  der  chronologischen  Genauigkeit 
wiUen  dessen  Abdruck  gleich  nacfa  dem  Hutten- 
»chen  beaorgt 


D,g,t,.?<ib,Google 


Eraftmus  Roterodamiis    Ulrioo    Hutteno 
S.    D. 


Qnod  Thorrue  Mori  in^«nniin  sic  deam» ,  «c  pen» 
dlxerini  ctpperis  ,  nimiruin  scriptis  illiiH  inflammiitni, 
quibus  ut  vere  ecribis,  nihil  esse  potest,  neque  doclius, 
neque  festivius,  istud  mibi  crede,  clarissime  Huitme, 
tibi  ciim  multis  commune  est,  cum  Moro  mntnum  eliam. 
Nara  u  -vidsGim  adeo  scriptorum  tuornm  genio  delecta- 
tur ,  ut  ipse  titri  propemodum  invideam.  Hi«c  videticet 
est  ilU  Platonis  omnium  maxitne  amabilis  sapientia ,  qu« 
longe  flagrantiores  amores  excitat  inter  mortales ,  quam 
nllse  quamlibet  admirabties  corporum  formic.  r<on  cer- 
nitur  illa  quidem  oculis  corporeis ,  sed  et  animo  sui 
nuit  ocu)i,  ut  hic  fpioque  verum  comperiatur  illud 
Grtecormn ,  i«  tou  ifSr  yiittai  dr^^iaiioit  i^Sr,  per  hos 
fit  aliquoties  ,  ut  ardentissima '  caritate  conglutinetitur, 
ialer  quoi  nec  coUoquium,  nec  mutuua  conspectus  in- 
tcrcessit.  Et  quemadmodum  vulgo  sit,  ut  incertis  de 
cauaia  alia  forma ,  alios  rapiat :  Iia  videtur  et  ingeniorum 
eue  tacita  quaidam  co;^atio ,  quee  facit ,  ut  certis  inge- 
niia  impense  delectemur  ,  cteteris  iion  itcm.  CKterum 
quod  a  me  flagitas ,  ut  tibi  totum  Morum  velut  in  tabula 
depingam ,  uKnam  l  tam  absolute  {niestaTe  (]ueam ,  quam 
tn  Tehementer  cupis.  Nam  mihi  quoque  non  injucun- 
dui  fuerit,  iuterim  in  amici  mullo  ontnium  suavissimi. 


=<ib,Google 


208  Eraami  ad  Ulr.  Huttenum 

contetnplatione  Tenari.  Sei  printuto  ov  wTirot  iri^i 
inir  omnes  MoH  dotes  perspexisse.  Deinde  hauj  ecio, 
an  ille  laturus  sit ,  a  quolibet  arlifice  depjngi  sese.  Nec 
enim  arbitror  levioris  esse  operm  Morum  effingere ,  quain 
Altxandrum  magnum,  aut  Achillem,  rec  illi  ({uam  hic 
noster  unmortaiitate  di^iores  erant.  Tale  ar^umentiim 
prorsus  Apellis  cu juspiara  maiium  desiderat;  at  vcreor, 
ne  ipse  Fulvii,  Rutubrequc  similior  sim,  qiiam  ytptllis. 
Experiar  tamcn  tibi  totius  hominis  simiilacrum  delineare 
quantum  exprimcre,  quantum  ex  diutiiia  domeslicaque 
Gonsuetudine  vcl  animadverlere  licuit,  vel  memifiisse, 
Quod  si  quando  flet,  ut  vos  aliqua  legatio  committat, 
lum  demura  intelliges,  quam  non  probum  artiHcent  ad 
faoc  aegotii  delegeris,  vereorque  plane,  ne  me  aut  in- 
videntia  incuses  ,  aut  ciqcutientiae ,  qui  «x.  tam  multis 
bonis  tam  pauca  vel  viderim  Hppus  vel  commemorare 
Toluerim  invidus.  Atque  ut  ab  ea  parte  exordiar,  qiia 
tibi  Morus  est  ignotiisimufi ,  statura  modoqiie  corporis 
e«t  infra  proceritalem ,  supra  tamen  notabilem  humtlt- 
tatem.  Venim  oinnium  membrorum  tanta  est  symmetria, 
ut  nihil  hic  onmino  desideres ,  cute  corporis  candida, 
facies  magis  ad  candorem  vergi ,  ijuam  ad  paUorem, 
quamquam  a  rubore  procul  abest ,  nisi  qund  tenuis  ad- 
modum  rubor  ubique  sublucet,  cqiiUi  subnigro  flavore, 
sive  mavis ,  sufilavo  nigrore ,  barba  rarior ,  ociili  sub- 
ctesii,  maculis  quibusdam  interspersi,  qun  species  iii- 
gehtum  arguere  solet  felieisaimum ,  apud  Britannos  etiam 
amabilis  habetur ,  cum  nostri  ni^^ore  magis  capiantm:. 
NegaiU  uUum  oculorum  genus  minus '  infestari  vitiis. 
Vuhiu  ingenio  respondet,  gratam  et  amicam  festivitatem 
semper  pra  se  ferens ,  ac  non  nihil  ad  ridentis  habitum 
compositus.  Alque  ut  ingenue  dicam  :  apposilior  ad 
jucunditatem  quam  ad  gravilatem  aut  dignilateam,  elianui 
longissime  abest  ab  ineptia  scurrilitateque.  Dexter  hu- 
merus  paulo  videtur  eminentior  Imtq,   pntsertim-  cum 


o,9,t,.?<ib,Google 


EpUtola.  209 

ineedit,  id  qaod  illt  non  accidit  natura,  sed  auuetudine, 
(pulia  permulta  nobis  solent  adhffirere,  Iii  reliquo  cor- 
pore  nihil  est  quod  offendat,  raanui  tomen  nubruElics 
*unt :  ita  duntaxat ,  si  ad  letiquam  corporis  spetiem 
confenmtur.  Ipse  omnium  que  ad  corporis  cultum 
atlinent,  semper  a  puero  negligentissiraus  fuit,  adeo  ut 
nec  iJla  magnopere  curare  sit  solilus ,  que  sola  viris  esse 
coranda  docet  Ovidius.  Fotam  venustas  qun  fuerit 
adolescenti  nunc  etiam  licet  U  iHt  K^Xjintn  —  conjicere : 
quanquam  ipie  novi  hominem ,  non  majorem  annis 
Tiginti  tribus  ,  nam'  nunc  non  muhum  excesiit  quadra- 
gesimum.  Valetudo  prospera  magis ,  quam  robusla, 
sed  tamen  qiiie  quanlislibet  laboribus  suttaat,  honesto 
ciTe  dignis,  nullis  aut  cerle  paucissimis  morbis  obnoxia: 
ipes  est  vivacem  fore ,  quando  patrem  habet  admadium 
natu  grandem,  sed  mire,  virenti  vegetaque  senectute. 
Neminem  adhuc  vidi  minus  morosum  in  delectu  cibo* 
rum.  Ad  juvenilem  usque  ntatem  aquse  potii  delectatua 
est ,  id  illi  patrium  fuit.  Verum ,  bac  in  re  ne  cui 
molestus  esset,  fallebat  convivas  e  stanneo  poculo  cere- 
visiam  bibens ,  eamque  aqun  proximam ,  frequentet 
aquam  meram.  Vinum  quoniam  ilUc  mos  est,  ad  idem 
pocuhnn  vicissim  inv^are  sese,  summo  ore  nonnunquam 
libabat,  ne  prorsui  abhorrere  vuleretur,  simul  ut  ips« 
communibus  rebus  assuesceret.  Camibus  bubulis  salsa- 
mentis ,  pane  secundario  ac  vehementer  fermentato 
Ubenter  veseebatur,  quam  hii  dbis,  quos  viUgus  habet 
in  ddiciis.  Alioqui  neutiquam  abhorreni  ab  omnibus» 
qu»  Tohiptatem  innoxiam  adferunt  etiam  corpoii.  LMta- 
riomiti,  et  eorum  fcetuum  qui  nascuntur  in  arboTibua, 
semper  fuit  appetentior:  esum  bvorum  in  deliciia  habet; 
vox  neqne  grandii  est,  nec  admodum  exilis,  sed  qwe 
fiwile  penetret  aures  ,  nihil  faabena  canorum  ,  ac  moUe, 
•ed  plane  loqueutis  est:  nam  ad  Musicam  vocatem,  a 
artnra  uon  videlur  este  coa^iofllus,  etimsi  delectatuc 
iwt  Of,  I.  ni.  iA 


D,g,t,.?<ib,Google 


210  Erasmi  ad  Utr.  Huttenum 

omni  Musices  ^en<>re.  Lingoa  mire  exi*lanala  articiila- 
Inque,  nihil  habens  ncc  pmcepa,  nec  h.'esilans.  Cullit 
simpliei  delectatur,  nec  sericis,  purpurave  aut  c.ileuis 
aureis  ulitur,  nisi  cum  integrum  non  est  poncre.  Diclu 
mirum,  quam  negUgens  sit  ceremoniarum ,  quibus  ho- 
minum  vutgus  testimat ,  morum  oivililatcm  :  has  ut  n 
Bemine  exigit,  ita  aliis  non  anxie  prastat ,  nec  in  con- 
gressibns^  nec  ia  conviviis  licel  harum,  non  sit  ignarus, 
■i  lubeat  uti.  Sed  mulicbre  putat ,  viroque  indi^um, 
ejuBmodi  ineptiis  bonam  temporu  parlem  obsumere. 
Ab  aula  principumque  familiaritate  olim  fuit  alienior, 
quod  iili  semper  peculiariter  invisa  fuerit  .  tyraimis, 
quemadmodum  squalitas  gratiggima.  Vix  autem  reperias 
ullam  aulam  tam  modestam  ,  quae  non  multum  habeat 
■trepitus,  atque  ambitionis,  multum  fuci  multum  luxus, 
quEeque  prorsus  absit  ab  omyi  specie  tyrannidis.  Quiu 
nec  in  Henrici  octavi  aulam  pertrahi  poluit,  nisi  mnlto 
negotio,  cum  boc  principe  nec  optari  quicquam  possit 
civilius  ac  modestius.  Natura  libertatis  atque  olii  est 
avidior ,  sed  quemadmodum  otio  cum  datur  lubens  utitur ; 
ita  quoties  posdt  res  nemo  vigilantior  aul  palientior. 
Ad  amicitiam  natus  lactusque  videtur,  cujus  et  sin- 
ceritsimus  est  cultor,  et  longe  tenacissimus  esl.  Mec 
Ule  metuil  noXv^iiJaw  ab  Hesiodo  parum  landatam.  ISulti 
non  patet  ad  necessitudinis  foedus.  Mequaquam  morosus 
in  diligendo ,  commodissimus  in  alendo  ,  coustantissimus 
in  relmendo.  Si  foris  incidil  in  quempiam ,  cujus  vitiis 
mederi  non  possit ,  hunc  per  occasionem  dimittit,  dis- 
suens  amicitiam ,  non  abrumpens.  Quos  sinceros  reperit 
et  ad  ingenium  suum  appositos ,  borum  consueludine 
fabuUsque  sic  delectatur ,  ut  in  his  rebus  pnccipusm 
▼ibe  voluptalem  ponere  videatur.  Nam  a  pila ,  alea, 
chartis ,  cteterisque  lusibus  qiiibus  vulgua  prucerum 
lemporis  ttEdium  solet  fallere,  prorsus  abborret.  Porro 
nt  proprianim  rerum  est  negligentior,  ita  newo  ()iji4;eii- 


D,g,t,.?<ib,Google 


Epietola.  211 

tioT  ia   enrandi*   amiconiin  negodis.     Quid  muttig  ?   n 
quis    absolutum    ver»    amicitin    requirat    exemplar  ,     ■ 
nemine    rectiua   petieril,    quam    a    Moro.      In    convictu 
tam  rara    comitas,    ac  morum    suavitas,    ut    remo    tam 
tricli  sit  ingenio,   quem  non  exhilaret  :   nu)Ia  res  tam 
atrox ,   cujus  ttedium  non  discutiat.    Jam  inde  a  puero 
fic  ^ocis  est  delectatus ,   ut   ad  hos  natut  videri  possit, 
sed    in  his  n^  ad  scuprilitiitem   usque   progressus    ert, 
nec    mordacitatem  unquam    «navit.     Adolefcens  comm- 
diolas  et  scri)>sit  et  egit.    Si  quod  dictum  esset  salsius 
etiam  in   ipsum  tortum ,    tamen   amnbat  ,    usque    adeo 
^iidet  salibus  argutia  ,  et  ingeoium  redolenltbuf ,   unde 
ct  epigraminatia  lusit  jureois  et  ZMciano  cum  primis  eit 
delectatus  ,    quin  et  mihi,    nt  Morias  encomium  scribe- 
rem,   hoc  est,  ut  camelus  saltarem,  fuit  auctor.    Nihit 
autem  in   rebus  humanig  c^vium   est,   unde  ille,    non 
venetur  voluptatem ,  etiam  in  rebu»  maxime  seriia.    Si 
cum  eruditis  et  conlatis  res  est ,  delectatur  ingenio :   st 
com   indoctifi   ac  slultis,    fruitur   iUorum  stultitia.     Nec 
offendilur    morionibu«,     mira  dexteritate    ad   omnium 
affectns  sese  accommodans.    Cum  mulieribns  fere  atque 
etiam  ,    cum    uxore   non   nisi   lusus   jocosque    tractat. 
Diceres ,  alterum  quendam  essc  Demccritum ,  aut  potius 
Pj/lhagoriettm    illum    Philosopkum ,    qui   vacuus    animo 
per  mercatum  abambulans,   contemplatur  lumultus  ven- 
denlium   atque  ementium.     Nemo  minus  ducitur  vulgi 
judicio,  sed  nirsus  nemo  minus  abest  a  sensu  communi, 
Praecipua  itli  vohiptat  cst  speclare  formas,   ingenia  et 
affectus   diversonun  animanliiim.     Proinde  nullum  fere 
^enus  est  avium,   quod  domi  non  alat;    si  quod  aliud 
aoimal   vulgo    rarum   veluti    simia  ,    rulpes ,    viverra, 
nnstela,   et  his  consimilia,   ad  hiec  siquid  exAlicum  aut 
itioqui  spectandum   occurrat,   avidissime  mercari  solet, 
itque  his  rebus  undique  domum  habel  instnictam ,    ut 
«■quam  aon  sit  obvium,    quod  ocidoi  ingredientium 


D,g,t,.?<ib,Google 


212  Erasmi  ad  Utr.  Huttenuni 

demoretur  :  ac  tolies  «ibi  renovat  voluptalem ,  quolirs 
aliog  conipicit  oblectari.  Ciim  claa  ferrct,  non  abbor- 
niit  a  puellarum  amoribus,  ec<1  citra  infamiam  ,  ct  sie 
ut  oblatie  magis  frueretur ,  quam  caplatis ,  ct  animo 
mutuo  caperetiir  potius  quam  coitu.  Bonas  lileras  a 
primis  stalim  amiis  bauserat.  Jiivenia  ad  Gracas  lileras 
ac  pliilosopbi»  sludium  se  applicuil,  adeo  non  opitu- 
Unte  patre  viro  alioqui  prudenti  prob6que ,  iit  ea 
coiiantem  omtii  subsidio  destilueret;  ac  pene  pro  ab- 
dicato  haberet,  quod  a  patriis  studiis  desctscere  videre- 
tur  ,  nam  is  Britannicarum  legum  peritiam  profltetur. 
pDV  professio,  ut  est  a  veris  literis  alicnisslma:  ita 
apud  Britannos  cum  primis  habetur  magni,  clarique  qui 
in  hoc  genere  sibi  pararunt  auctorilatem ,  nec  temere 
apud  illos  alia  via,  ad  rem  ac  gloriam  parandam,  niagis 
idonea.  .Siquidem  pleramque  nobilitalem  illius  iiuulie 
peperit  hoc  sludiorum  genus.  lu  eo  negant  quenquam 
absolvi  posse,  nisi  plurimos  annos  insudarit.  Ab  boc 
igitur  cum  non  iniuria  aMiorreret  adolescentis  ingenium, 
melioribus  rebus  natum ,  tamcn  post  degualatas  icbola- 
sticas  disciplinai> ,  sic  in  boc  versatus  est ,  ut  aequc 
consulerenl  quenquam  Itbehtius  litigatores ,  neque  qu»- 
■tum  uberiorcm  faceret  quiaquam  eonun,  tjui  uihil  aliud 
agebant.  Xanla  erat  vis  ac  celerilas  ingenii.  Quin 
et  evolvendis  orthodoxorum  voluuiioibus  non  segnem 
operam  impemlit,  ^ugustini  libroB  De  civitate  Dei 
publice  professus  cit  aclhuc  pene  adolescens  aiiditorio 
Frequenti ,  nec  puduit  ,  nec  poenituit  sacerdoles  ac 
sencs  a  jiivene  profano  sacra  discere,  Interim  et  ad 
pietatis  studium .  totiim  aniinum  appulit ,  vigiliis ,  )eju- 
niis ,  precationibus  ,  aliisque  consiinilibus  progjimias- 
matibus  sacerdotium  medilans,  Qua  quidem  in  re  non 
paulo  plus  ille  sapiebal,  quam  plerique  isti,  qui  temere 
ad  lam  arduam  professionem  ingerunt  eese ,  iiullo  prius 
sui   periculo  [acto.      Heque   quicquam  obstabat  >    quo 


D,g,t,.?<ib,Google 


EpiBtola.  213 

wmis  stmt  huic  vite  i^enert  addiceret,  nisi  quod 
uitoria  desideritim  non  posaoi  exciilere.  Maluit  igitur, 
maritus  esse  castus ,  qunm  sacerilos  impiirus.  Tamen 
virginem  duxit  admothim  pnellnm  ,  claro  genere 
ratMn,  rudem  adhuc  ,  utpole  ruri  inter  parentcs  ac  «o- 
rores  semper  habitam ,  qiio  magis  illi  liceret  illam  ad 
suos  morcs  fingcre.  Hanc  el  liieris  insiruendam  curavit, 
et  onuii  Musices  genere  doetani  reildidit ,  planeque  ta- 
lem  pene  fiiixerat ,  qui  cum  lilmisset  universam  «tatem, 
cxigere,  ni  mors  pracmatura  puellam  sustuiissct  e  medio, 
«ed  eoixam  liberos  aliquol ,  quorum  adhuc  siipersunt 
pueli»  tres ,  Margaretha ,  AloysLa ,  Ceeilia ,  puer  unui 
Joannes.  rieque  diu  cxlcbs  vivere  suslinuit ,  licet  alio 
vocnntibus  ainiconim  consiliis ;  paiicis  mensibus  a  funere 
uxoris  viduam  duxit  magis  curandx  familifB .  "■  " 
vohipUli ,  qiiippe  nec  belbm  atlmo')---  ■  *"*  pueOam, 
m  ipse  jocari  «olet.  •"-'  — ='"  **  vigilaatem  matrem 
fiunilii»'  'i*"  '^""^  tamen  perin^le  comiter  siiaviterque 
vivit ,  ac  si  puella  foret ,  Forma  quanlumlibet  amabili, 
Vix  ullus  mariliis  a  sua  tantum  obsequii  impclrat  imperio 
atqtie  Gevcritudine ,  quantum  bic  blanditiis  jocisqiie. 
Quid  enim  iton  impetret  posleaquam  effecit,  ut  mulier 
jam  ad  seniuin  vergeng,  ad  hoc  animi  mimine  moUis 
poslremo  ad  rem  allentissima,  ciitiara,  testudine,  mo- 
nochordo ,  tibiis ,  canere  discerel ,  et  in  iiisce  rebiis 
quotidie  pnescriplum  operw  pensum  cxigenli  marito 
redderel  ?  consimili  comitaie  tolam  fnmiliam  modcratur, 
iii  qiia  nuUa  tragoedia ,  nulla  rixa.  Si  ([uid  cxsCitcril, 
protinus  aut  niedelur,  aul  componit.  Neque  qiieiiqiiam 
unqiiam  dimisit,  ut  inimicus.  Quin  liujiis  donius  f.Halis 
qnaedam  vidctiir  felicitas,  in  quo  nemo  vixit,  qui  noii 
profecliis  sil  ad  meliorcm  fortunam ,  nullus  unqiiani 
ullam  famc  labcm  contraxit.  Quiu  vix  ullos  repcrias, 
<|uibtis  sic  coiivenerit  cuiii  malre ,  ut  hiiic  cum  noverca,- 
nam  pater  }am  alteram  induxerat,  utramqiie  non  minus 


D,g,t,.?<ib,Google 


214  Era»tni  ad  Ulr.  Huttenum 

adamavit ,  ac  matrem :  Nupcr  indnxit  tertiaHi ,  hac  Morus 
eancte  dejerat,  «e  niliil  unquam  vitlisse  meliuB.     Porro 
erga  parentes  ac  liberos  ,     sororesque    sic  affectus  est, 
ut  nec  amet  moleste ,   nec  unquam  desit  oificio  pietatU. 
Animus   est  a  sordido  lucro  alienissimus.    Liberis  suis 
semovit  et  facuUatibus,  quod  illis  satis  esse  putat,  quod 
siiperest  largiler   effundit.     Cum  advocationibus  adhuc 
alerelur  nulli   non   dedit   amicum  verumqne  consilium, 
IDBgig  illonim  commodis  prospiciens  ,  quam  suis:  pleris- 
que  solilua  perfiuadcre,  uli  Hlem  componerent,   mioua 
enim  liic  fore  dispendii.    Id  si  minus  iropetrabat,  tum 
mtionem  indicabat  qua  possetil  quom  minimo  dispendio 
liligare ,   quando  quibusdam  bic  ammus  est ,    ut  litibus 
etiam    delectentur.     In  urbe   LondinUnsi    in  qua  natiu 
**'■     ->i«  aliquot  judicem  egit,   in  causia  civilibiu,  id 
niunus  ut  mmi......    ^,j^    oneris,  (nam  non  sedetur  nisi 

die  Jovis  usque  ad  prandiumy »_  ^^  pvmaa  honorificum 
habctiir.  PJcmo  plures  cauMs  absolvit,  nemu  «.  gBjEsit 
integrius ,  remissa  plerisque  pecunia ,  quam  ex  pnescripto 
debenl  qui  litigant.  Sicpiidem  ante  lilis  contestationem 
actor  dcponit  tres  drachmas,  totidem  reus,  nec  amplius 
quicqiiam  fas  est  exigere.  His  moribus  effecit,  ut  civitati 
auee  longe  charissimus  esset.  Decreverat  autem  hac  for- 
tuna  esse  contentus,  quie  et  satis  haberet  aiictoritatia 
nec  tamen  essel  gravibus  obnoxia  periculis.  Semel  atque 
iterum  e^itrusug  est  in  tegalionem,  in  qua  cum  se  cor- 
datissime  gessisset ,  non  conquievit  serenissimus  rex 
Henricns ,  ejus  nominis  octavus ,  doncc  hominem  in 
aulam  suam  pertrahcret.  Cur  enim  non  dicam  pertra- 
heret?  Nuilus  unquam  vehementius  ambiit  in  aulam 
admitti,  quam  hic  stiiduit  effugere.  Venim,  cum  esset 
optimo  regi  in  animo  familiam  suam  eruditis,  gravibue, 
cordalis  et  integris  viris  differtam  reddere,  cum  alioa 
per  multos,  tum  Morum  imprimis  accivit,  quem  stc  in 
intimia  haltet,  ut  a  se  nuoquam  patiatur  diicedere.    Sive 


■,..<,  r,,Googlc 


Epiatola.  216 

feriia  iit«n<1uiit  ert,  nihil  ilto  rons>iltius,  aive  Tuum  est 
re"!  fabulis  amcenioribus  laxare  aniinum,  nullus  comes 
festivior.  Srepe  res  artlun  )ii(licem  gravem  et  cordatum 
poBtulant,  bas  sic  Morus  (lisciilit,  ut  utraquc  pars  hBbe«t 
gratiani.  Mec  tameti  ab  eo  qnisquam  impctravit ,  ut 
muniis  a  qnoquam  acciperet.  Fclices  res  publicas,  si 
Mori  similes  maeislratus  ubique  pneficeret  princeps. 
Mec  interim  ullum  accessit  supercilium.  Inler  tantas  ne- 
^tionmi  moles  et  veterum  amiculorum  meminit,  et  «d 
titeras,  iHlamntaG  subintle  redit.  Quicquid  dignitale  valet, 
quicquttl  apud  amplissimum  retfcm  gratia  pollct,  idomne 
juvandoe,  rcipublic»  jnvandis  amids  impcntlil,  Semper 
quidem  adfuit  animiis  de  cuncli.t  bene  mevendi  cupidic- 
simus,  mireque  pronus  ad  misericordiai» :  eum  nuoiC 
magis  exscrit,  «piando  potcst  plus  prodesse.  Aiioe  pe- 
cnnia  sublevat,  alios  auctoritnle  tuelur,  alios  commen-' 
datione  provehit,  qiius  alinqiii  juvare  non  potest,  his 
consilio  succurril  :  millum  unqiiam  a  se  tristem  dimisit. 
Diceres,  Morum  essc  publiciim  omnium  inopiim  patro- 
num.  In^ens  Ittcrum  sibi  ptitat  accesstdse ,  si  quem  opres- 
siim  subtevavii,  si  perplexmn  ct  impedilum  explicuit,  si 
atienalum  redegit  in  ^ratiam.  Ncmo  lubentius  collocat 
beneficium,  iiemo  minus  cxprobrat.  Jam  cum  tot  no- 
minibiis  sit  fdicissimiis  et  feli^itatis  cbmcs  fere  soleat 
esse  jaclaiitia,  niillum  ndhiic  mortalium  mihi  videre  con- 
ti^rit,  qiii  lon-fius  abesset  .ib  boc  vilio.  Scd  ad  studto- 
Tiim  commemorationcni  rcdeo ,  qiiic  me  Moro  mihique 
Morum  pntis^imum  conciliaruiit.  Priiiiam  aitatcin  carmiiie 
potissimiim  exercuJt,  mox  diu  luctatiis  esl,  nt  prusam 
oralionem  redderet  molliorcni ,  per  omtie  scripti  genus 
st)-inm  exerceits,  qiti  ciijiismodi  sit,  qiiid  altinet  comme- 
morare  :'  tibi  pr^^sertim  qui  libros  G|nB  Eemper  habeas 
Bi  manibns.  Declaiiiationibiis  prtcctpue  delectattis  est, 
tl  iii  his  materiis  adoxis,  quod  iu  his  acrtor  sit  ingciiio- 
mm  exercitatio.    Uudc  adoleicens   etiamnum  dialogum 


D,g,t,.?<ib,Google 


216  Erasmi  ad  Ulr.  Huttenum 

moliebalur ,  in  quo  PlatonU  coimnniiiutaii  sd  wtottM 
nsque  defendit.  Luciani  TyroMnieidte  respoBdit ,  quo 
in  argumento  me  voluit  antagonystam  habere,  quo  cer- 
tius  periculura  faceret,  ecquid  profecisset  in  hoc  genere. 
Vtapiam  hoc  consilio  edidil,  ul  indicaret,  quibiu  rebtic 
fiat  ut  minus  commode  habeant.  HespubiicK  «ed  Britanw 
nicam  potisgimum  elBnxit ,  quam  habet  penitus  per- 
spectam,  cognitamquc  Secundum  librum  prius  scripserat 
per  otium ,  mox  per  occasionem  pEimum  adjecit  ex  tem- 
pore.  Atque  hinc  nonnulla  dictionis  innqualitas.  Vix 
atium  reperias,  qui  felicius  dicat  ex  lempore ,  adeo  felici 
.  ingenio  feiix  lingus  subservit.  Ingenium  prtEsens  et 
ubique  prtcvoluii  memoria  parata ,  quK  cirni  omnia  ho- 
btat  velut  in  numerato,  promte  et  incunctanter  auggerit 
quidquid  tempus  aut  res  postulat.  In  (lisputatioaibus 
nihil  fingi  potest  acutius ,  adeo  ut  sununis  etiam  Tbeo- 
logis  snpe  negotium  facessat  in  ipsorum  arena  vnreaiis. 
Joannes  ColeUu ,  vir  acris  exactique  judicii  in  familiaribus 
colloquiis  subinde  dicere  solet,  Britanniie  non  nisi  unicum 
esse  utgenium ,  cum  hsec  insula  tot  egregiis  ingeniis  floreat. 
Verce  pieialis  non  indiligens  cuitor  est,  etiamsi  ab  omnt 
guperstitione  alienissimui.  Habct  saM  faoras,  quibiu  Deo 
litet  precibuG,  non  ex  more,  sed  e  pectore  depromlis. 
Cum  amicis  sic  fabulatut  de  vita  fuluri  seculi,  ut  ag- 
noscas  illtim  ex  animo  loqui  neque  sine  optima  spe.  Ac 
talis  Morus  est  etiam  in  aula.  Et  postea  sunt,  qui  pu- 
tent  Chrisiianos  non  inveniri  nisi  in  monasteriis.  Tales 
viros  Gordatisetmus  rex  in  familiam  suam,  alqiie  adeo 
in  cubicutiim  non  sohtm  admittit ,  verum  etiam  invitat, 
nec  invitat  modo  ,  verum  etiam  pcrtrahiL  Hos  habet 
arbitros ,  ac  testes  perpetuos  vitie  siiiv,  hog  habel  in  con- 
siliis ,  hos  habet  itiiierum  comites.  Ah  his  stipari  gaudet 
polius,  quam  luxu  perditis  juvenibus,  autmulierculis,  aut 
etiam  torquatu  Midis  aut  insinceris  officiis,  quorum  alius 
ad  voluplates  incplaa  avocet ,  aluis  ad  tyrannidem  inflam- 


D,g,t,.?<ib,Google 


Epi&tola.  217 

■et,  aliufi  «1  expilandum  populum  noras  teclinas  suggerat. 
In  iaa  aula  si  vixisseg  Huttent,  «at  scio  rursum  nliam 
aulam  describeres  et  misaulus  ewe  desineres ,  quanqtiam 
tu  quoque  cuiii  eo  principe  vivis ,  ut  iiitegriorem  nec 
optare  poasis.  Me^ie  desunt ,  qui  rebus  optimis  faveant, 
Tduti  Stroments,  ac  Coppus.  Scd  quid  ista  paucitas  ad 
lautum  examen  insignium  virorum ,  Montioii ,  Linacri, 
Paetsi ,  CoUti ,  Stocsctt}.etii  ,  Latimeri,  Mori ,  Xomtalli, 
Cltriei,  alque  alionnn  his  assimilium ,  qiionim,  qiien- 
cumque  nominaris,  mundiim  omnium  virtutum  nc  dieci- 
piinarum  seniel  dixerig.  Alihi  vero  spes  ct  haud  quaquam 
vu)gari« ,  fore,  ut  ^lbertus  luiicum  his  temporibus  nostne 
GennanitB  omamentum  et  plures  sui  similes  in  suam 
allegal  familiam  ,  et  deleris  principibus  gravi  sit  exem- 
l^,  ut  idem  et  ipgi  suee  qutsqne  doini  facere  studeait^ 
Habes  imiiginem  atl  optiisiim  exeniplar  a  pcssiino  arlifice 
non  optime  delineatam.  Ea  tibi  minus  placebit,  si  con- 
lingel  Morum  nosse  propius.  Sed  illud  tamen  interim 
cavi,  ne  mihi  possis  impiiigere,  quod  libi  minus  panie- 
Tim ,  neve  semper  opprobrcs  nimiitm  brevcs  ppisto- 
lat.  EtianiBi  hnc  nec  mihi  scribenti  visa  est  longiori 
nec  tibi  legeoti,  sat  scio,  prolixa  videbitur.  Id  faciet 
Mori  nostri  suaVitas.  Verum,  ne  nihil  ad  postremam 
tuam  epistolam  resporideam,  quam  prius  scriptam,  cla- 
liuimi  principis  Aliterti  humanitatem  ex  ipsius  etiam  ad 
ne  literis  intellext.  Sed  qiii  quEeso  faclum,  ut  paters 
firitu  ad  omnes  perrenerit  tuis  literis  quam  ad  me? 
Certe  per  neminem  certius  mittere  poteras ,  quam 
per  Richardum  Pacaum,  serenissimt  AngUa;  rcgis 
Oratorem,  sive  me  liaberet,  Brabantia  sive  iiritannia, 
Tu,  quanlum  video  ct  c.ilamo  et  ense  graviter  bcUige* 
mis,  nOD  minus  tamen  feliciter  quam  fortiter.  Ham 
apud  Cardinalem  C<\jetanum  audin  te  magnam  eliam 
iniisse  graliam.  Capnioni  bene  esse  gaudeo.  Praneisci 
Sikingi  oouien  non  sinest  emori  liters  t  nisi  velint  in- 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


218        Erasmi  ad  Ulr.  Hutten.  Epiitola. 

gratiludinis  postulari.  De.  rebus  noslriB  olias :  nimc  flliKl 
tantuni.  Res  hic  sordidissimis  sycophantiig  »gitur,  qnibua 
artibus  ut  impfirem  ine  fatear  nccesse  est!  Si  quis  cst 
iatic  ,  qui  cupiat  art«ni  sycophanticam  ciiscere ,  indicabo 
illi  quendam,  htijus  dbcipliiue  miniin  ariiKcem,  qiiem 
buic  rei  plane  nalum  dicas.  Minus  boniiE  oralor  Cicero, 
quam  hic  sycophanta :  et  reperit  dociles  miiltos  aptid  nos. 
Hoiidum  tempus  est,  verum  brevi  vobis  homiiicm  com- 
meiidabo,  ut  quo  di^mis  est ,  qiiodqKC  misere  ambit, 
omniiim  eruditorum  lileris  cclebretur,  portenlum  veriiis 
qiiam  homo.    Bcne  vale.    Antverpia  23.  Jiilii.  1519. 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


UI. 

Arl 

Eobanum    Hessiim 
et    Petrejum    Aperbacchum 

£  p  i  8  t  o  1  a. 


Eobanum   Hessum. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ulrichus  Huttenus  Eobano  He»80  et  Petrejo 
Apeibaccho   S. 


KuTnpani  iHiTd  land^m  pene  jam  confirmaliim ,  inler 
nos  silcntium  ,  nec  p.iliar  ,  veterem  amiciliam  ulU 
segnilie  aut  incnria  oblilerari.  Vos  quid  agatis,  ignoro. 
Tu  Hesse ,  cum  hic  esses  autnmno  superiori ,  ne([ue 
ego  loiigissime  abessem ,  quid  me  noluisti  anceilere 
pigerrime?  Siccine  ab  assiduo  concubilu  honiini  uxorio 
infirmala  suiit  crura,  ul  A.  aiil  XII.  milliaria  ambulare 
non  possts?  At  tc,  Aperb.iccbe,  acriter  vapnlare  decet, 
qui  annis  jam  ptus  quatnor  nihil  literanim  dederis  ad 
Hutlenum,  amantem  le,  ut  doctos  atque  ingcniosos  et 
iiidustrios  omnes.  Quid  ille  istic  vero  Mutianua?  m 
toliun  credo,  cx  amicorum  suornm  albo  Hutteni  n<xnen 
ademit,  ila  nihil  scribil,  nihil  significattone  etiam  ulla 
testatur ,  qno  non  iraius  mihi  sit.  Quod  ncscio,  an 
ille  decrcvcrit ,  sinistra  aliqua  suspicionc  aul  perdili 
alicujus  delatione  inducttis.  Ego  certe  hominem  reve- 
rcnter  semper  colui ,  et  nunc ,  ut  merelur ,  sludiosissime 
veneror  et  arao.  Salutste  ex  me  reverenler ,  et  ne  cx 
Mutiano  mutus  sit,  admoncte.  Scribam  illi,  ubi  primum 
nactus  fuero  tabellarium.  Frater  hic  ordinis  Bene<1ictini 
commenilari  vobis  pelit ,  quod  facio,  orans,  ut  vel  ob 
id  qiiod  perferendis  inler  studioGos  et  doctos  literis 
sedulus  est ,  eum  vobis  carura  eese  sinatis  et  officiis 
juvetis.  Milto  ad  vos  Orationem  exhortatoriam ,  in 
quam  rcposui ,    .qu»  Catsaris   scribac    exemerant.     Vos 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ad  £ob.  Hessum  etc.  Epi&t  221 

t[tM  «Itquando  pro  cominuiiu  GemanuB  liberlale  adse- 
renda  audetis  ?  Tu  Heise ,  qiiunt  in  Ejiistola  Ilalia 
responsona  liberlatem  quamtlaTn  vehementem  auspicatus 
■is,  nunc  absislis,  aliquando  ,  opinor ,  contumelioso 
Curtisano  deterrente  ?  Ah  ue  mctue !  Plures  erunt 
•imiiis  argumenli  scriptores ,  quam  non  putas.  ?Iequa 
illud  sinc  |;loria  facinuB  audebimus.  E^o  qiios  possim 
aa  partes  traduccre  ex  illis,  qui  multa  ipsi  possunt,  sed 
haclenus  non  intellexerunt  negotium ,  ac  libenter  nuiic 
per  me  erudiiuitur ,  aliquando  scielis.  Ciidetur  mihi 
nunc  Dialogut ,  cni  tilulus  :  Trias  Romana ,  qiio  nihtl 
▼ehemenltus,  nihil  Uberius  adhuc  editunt  est  in  Roma< 
nos  aurisugas.  Bren  porfectum  liabetis.  Tu  Aper- 
baccbe,  quum  et  Ronue  fueris,  Frandesque  ibi  imposto- 
ruro  didiceris ,  et  natura  sis  ad  irridciidum ,  et  facete 
objurgandum  valde  accoromodatus ,  non  aliquando  spcci- 
men  liii  dabis?  et  Gcnnaniam  sines  studiorum  tuorum 
Cructu  carere  ?  Ke  in  perpetiium  obmutesce ',  precor, 
sed  aliquando  enimpe.  Egi  cum  principe  hic ,  ut  ab 
aula  sejiitictum  esse  me,  et  adnumerato  alioqui  slipcn- 
dio  ,  Moguntia  inter  lileras  conquiesceiv  sinat ,  quod 
impetravi ,  cum  magno  ,  ut  videtur  mihi ,  studiorum 
liostronnn  fructu.  Quid  prasterea  proponam ,  quia  nunc 
otium  non  est ,  aliquando  scribam.  Vos  precor ,  ad 
Melancbthonem  Vitebergam  cum  primis  mittite  lileras, 
qnas  his  adjuaxi.  Quidnm  islic  est  Sophista  aut  Theo- 
logisla,  aul  quicunque,  qiii  ntiper  ab  Erasmo  reversus, 
cum  ad  me  Kteras  ab  illo  perferret  ,  pasqiie  omnibus , 
Mtenderel,  ex  amicis  tamen  meis  ncmini  miillot  ntd- 
dere ,  nescio ,  quo  consilio  sce)eralu.s  secum  abstiilit, 
nec  ad  me  perferendas  curavit.  Non  desinam  nebuloni, 
nt  male  valeat ,  precari.  Quin  etiara  ut  intelligatis, 
qu«  raalitia  fit,  cum  eo  die  ingressus  ego  Francofur- 
diam  fuissem ,    quo  ille  circumtiderit  epistolam ,   atqua 


D,g,t,.?<ib,Google 


223  Ad  £ob.  Bessum  etc.  Epiet. 

hoc  ille  neccire  non  potuerit,  non  accessit,  non  redili' 
dit  ,  siccine  oportet  ab  ■micis  acceptum  negotium 
curare  ?  siccine  reddii  Atbertigta  ?  qua  perferenda 
accepisti  ?  -  Oii  te  perdant,  ubi  ubi,  aut  quisquig  es. 
Vos  amici  Hulteuum  vestnim  diligite  ,  ac  Mutianum 
et  c[uotquot  istic  Gunt,  docti  et  humani,  ex  illo  salutate. 
Jamque  valete.     Moguntin  III.  Plon.  Aug.  M.  D.  XIX. 


D,g,t,.?<ib,Google 


HuUeQus  £obano  Hesso  Saluteiu, 


Aliquot  ante  dieg ,  quum,  qaid  cgo  in  lit^is  elaborcni, 
tibi  sigiiiHcarem  ,  ceitior  abs  te  fieri  pcCcbam ,  quid 
ipsc  ititcnin  ageres :  num  quid  et  tu  pro  gloria  patri« 
ct  biiiiis  nHjioiiiE  libertate  a  tyrannis  Pontiricibus  oppics- 
ga  rcctipcranda  aliquid  auderes.  Queeso  atiqiiid  molire, 
niihique  statim,  quale  git  hoc,  multo  ante,  quain  edes, 
adiiiiiitia,  ut  me  nova  intciiiii  «pc  cxliilarcm.  Lutbe- 
rum  in  cnmmimionem  hujus  rei  accipcre  non  audeo, 
proplcr  Albertum ,  principem,  qui  temere  persuasus  est, 
aliqiiid  ad  se  pertiiiere  hoc  iiegotium:  quum  ego  secus 
jiidiccin:  quod  doleo  ob  quamdam  mihi  interceplam  oc- 
cacionem ;  qiia  insitj;niter  ulcisci  patrisc  polu!  injiiriam. 
Etsi  nihil  socius  ob  ipsum  facio  ;  interim  et  rectiui 
fortasse ,  quod  opto ,.  me  instructiim.  Prxterea  Melanch- 
tiionem  halwt  Lutherus  non  incptum  auctorem ,  ciii  sua 
exomanda  pnebeat.  Inveni  nuper ,  dum  Bibliothccam 
Fuldcnsem,  pulveribus  peene  deperditam,  et  carie  situqiie 
debellalam,  excutio,  libellum  insignitcr  elcgantem  ,  ad- 
versus  Gregorium  Ponti£cem  (qui  et  Nildebi  aiit)  cjusque 
seclatores  inscriptum,  in  quo  illud  ad  1;tcr>mas  usqun 
doleo,  quod  finu  deest.  Videbis  auctorem,  (credc  mihi> 
qualem  iis  temporibus  vixisse  non  putasses.  Slreiiuc 
PontiRcum  tjTannidem  oppugiiat,  et  pro  libertate  Ger- 
manica  beUigerat  is  animosisKimus.  Argumentum  est 
Apologia  Henrici,  Imperatoris,  quem  Pontifex  atinlhc- 
tnate  percusserat.  Plihil  vidi  hberius,  elegantius  hoc  in 
[cnerc  nifail,    ita   percellit,     ita<jue   prolerit  ac  iiigiibt 


D,g,t,.?<ib,Google 


224  Ad  Eob.  Hessmn  Epist 

impostorei;  dignum  duxi  adscribere  prKfaHonein,  qiue 
siniul  edetnr.  Hoc  tam  inventum  prodest  amicis  circuiR 
omnibus  ut  exspectationem  ipsis  ingeas:  neque  eniro 
visum  adhuc  cuipiam  arbilror,  valdeqne  ipse  mihi  placeo, 
dum  rem  eximie  puldu^am  non  minus  **  quam  ut  similia 
audendi  animum  tibi  facerem,  ulque  lerpentem  te  mutiia 
nmulalione  excitarem.  Jam  diu  enim  est,  quod  nibil 
tba  le  novi  accipio,  Vale  ex  Steckelbergk  VII.  Calend. 
Novembr.  Aperbact^um  et  Mutianum ,  nihil  scribenles 
ex  me  saluta.  Juxta  proflciscitiir  ad  Jonam  epistola. 
Iterum  vale. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Lm. 

Ulrichl  de  Huttev 

•a 
Paulum      Riciu 

Cae*«Ei    «    Mcdieiua 
£  p  I  s  t  o  1  «. 


...:>,Googlc 


£  i  n  t  e  i  t  u  n  g. 


Dieser  Brief  iat  in  der  Wagenseirwchen  Samm- 
lung  als  der  XL.  p,  22-4  abgedruckt ,  dagegcn 
die  Zueignunguepistel  an  Albrecht  zum  Gua- 
jak,  wie  die  zum  Liviua  auf  Seite  176  —  187 
Dchon  zu  lescn  sind.  Da  er  der  Bearbeitung 
des  Guajaks  aber ,  wie  seln  Inhalt,  schon  darthut, 
nothwendig  Torausgehen  mufs^  indem  von  dem 
Werk  darin  als  erst  noch  im  Werden  die 
Rede  ist,  so  gehdrt  auch  die  Schrift:  De  Gi^aei 
Medicina,  und  die  Prafatio  zum  ZJvius,  die 
hintereinander  erschienen ,  erst  nach  den 
Schrin:chen ,  wahrend  des  Feldzugs  wlder  Herzt^ 
Ulrich  geschriebcn. 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


237 


Ulrichus  de  Hutten  £q.  Gem.  Panlo  Hicto 
Csesart  a  Medicina,  Salutem. 


Ciputolam  tuaga  legi,  dQCtifsiiqe  Bici  :  in  qna  r«ct« 
monei,  de  Guajaco  illustrando.  In  quo  dubitare  nemo 
debet ,  quin  hoc  mereatur  res  ipsn.  Veriim  ego  an 
pouum,  hoc  iu  ambiguo  est.  Experior  lamen,  et  tuo 
jtufQ ,  et  mea  gratulalione ,  servatus  ac  mibi  redditu* 
Guajaci  ope<  Qnod  adnectis  vero  de  Cardinali  Gur- 
caui ,  fieri  non  ^otest ,  ut  illi  dedicem  labores  meos. 
Aon  quin  nolim  rel  cucurbitam  laudare ,  si  tu  postulea ; 
■nt  iUe  non  mereatur,  led  quia  ingraliun  illi  futurum 
scio,  a  me  quicquid  acoeperit.  rtegcio  qua  aut  illius 
0(Nnione  ,  aut  mea  fortuna.  Scio ,  non  facile  credis, 
quod  scribam  ;  aoles  tu  enim  dicere  ,  literaa  amajre 
iUum  ,  et  ingenia  complecli :  scribam  tamen ,  et ,  nisi 
omnia  fallant ,  persuadebo  etiam.  Anno  abhinc  sexto, 
qnnm  Bondnise  scholasHcus  agerem,  atque  ille  lef^tna 
ad  Jiilium  II.  Ctfsarifl  Maximiliani  csset,  et  in  eo  itine- 
re  Bononiam  acceasisset ,  rogatus  sum  a  Germanis  iln, 
quandoquidem  carminibus  et  orationibua  occurrerent 
CKsariB  le^o  Itali  multi ,  ne  videretur  ex  Gennania 
item  potuisse  hoc  neminem ,  aliquid  et  ipse  conscnbe- 
Km,  c[uod  illi  olferretur.  Parui,  obseeutus  aum:  Pane- 
Kjricum  hui.  In  meitabraniB  conscriptua  libeUui  est» 
et  purpura  indutua ,  ac  deaurata  frons  :  titulus  minio^ 
Teliqua ,  nt  potuemut,  excnlla.  Tum  ille  quid?  Non 
fomna  dicere  alind :  contempait  munus  meum.  Flagitavi 
kaud  multo  post,  quia  in  maximia  summorum  princi- 
pum   pegotiis   veraari  scirem ,    ™ag"'«  usus   anicorm 


o,9,t,.?<ib,Googre 


22»  Ad  Paul.  Riciutn  Epistola. 

iiilercessinnibus ,  adscribi  in  illiits  comitatiun.  Sed 
iwque  impetravi  hoc  ,  ncquc  me  iHe  ,  qtiiim  militiK 
■gerem,  summa  cum  inopia,  ac  atite  ipsius  ociilos  fia.-pe 
obambularem ,  aut  salutatione ,  atit  respectu  tligiiatus  ei>t. 
Tantum  abfujt,  honorem  ut  inviccm  faabcrct,  sic  de  sc 
merito.  Huic  tu  vis  libros  mcos  aclscribi?  aut  huiii' 
lllie  vojcs  ornare?  prresertim  quum  hoc  itle  non  poslu- 
let,  ul  qui  domi  aun  babeot,  qui  bocfaciuiit,  iiluiu 
naprimis  Bartholinum ,  Conventum  Augusteiifem  fpii 
descnpsit ,  ubi  tanttim  illum  elTerl ;  iit  nun  modicum 
aiiis  detrahat.  Me  qiiidem  suum  «ppcHat  inibi,  raliis, 
sic  forc ,  ut  non  sentiam  occultum  qiiemdam  mocsiim. 
Quamquam  non  ignorare  debes  tu,  ita  mihi  placere,  si 
me  suiim  dicet  BartboUniu,  ut  interim  non  displicent, 
sitiistre  in  me  quod  fit,  aul  Italice  qiiod  fit.  Sed  desi- 
nam  plura.  Tu  quod  facis,  inter  medendum  Guajaci 
naturam  omnibiis,  iit  ita  dicam,  vestigiis  inquire.  E^o 
quidem,  ut  voluisli,  qun  jam  explorata  habebamiu,  ea 
ia  Kteras  reluli.  Tu  adde,  qu»  experientia  cognosees, 
M  Huttenum  ama,  auuinlem  te  mtriflce.  Auguste  Idib. 
Nov.  An.  M.  D.  XIX. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


LIV. 

tririchi   de  Hutte»  E^- 

de 

G  u  a  j  a  e  i    M  e   d  i  c  i  n  a 

et 

Morbo    Galliuo' 

Liber    unus. 


n,<i-.^^^:>yG00glc 


o,9,t,.?<ib,Google 


^inleitung. 


Der  Tribut,  den  cine  uber  sein  Zeitalter  er- 
habene,  nder  da«selbe  durch  iiberlegene  Krafl 
mit  bildende  Mtinncvgestalt  dem  Gemeinen  ent- 
richten  mufs,  um  daran  gemahnt  zu  werden, 
daf»  «e  noch  an  den  Staub  mit  allen  Fesseln  der 
Natumothwendigkeit  gebanden  «e_y,  ist  haufig 
sehr  hart,  und  der  einzi^e  Pfeiler  gewesen, 
an  welchen  werthlose  Zeitgenossen  oder  unwiir- 
dige  Nachkommen  mit  Verhullung  ihfer  eigenen 
Blosge,  sich  anzuklammern  vermogen.  So  vob 
den  Tagen  Abiilards  bis  auf  die  heutige  Stunde. 
Die  schwache  Seite  eines  solchen  Manneft,  von 
der  ScheeUucht  einea  feigen  Buben  aufgefaftt, 
kann  dann  nicht  genug;  um  das  bleibende 
Verdienst  heiabzuwiirdigen,  durch  alle  Genera- 
tionen  durch  auagetrommelt  werden.  Einen 
«olchen  Tribut  mufste  auch  Ulrich  Hutten  ent- 
richten.  Die  Verirrungen  cine»  AugenbUck» 
hatten  ihm  «chon  in  friihern  Jahren  ein  Uebel 
zugfezogen ,  das  die  Bliithe  «einer  physischen 
Kraft  zerfraf»,  obgleich  der  Geiet  ungeschwacht, 
und  iiber  die  Schmerzen  Herr,  keck  bis  ane 
Ende  «ein  grofBe»  ZieJ  verfolgte.     Dies  Uebel 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


232  De    Guajaci  Medicina. 

war  68  aber  auch  ,  welche»  ihn  gerade  in  dcr 
herrlichBten  und  ereigniftreichsten  Epoche  seine» 
Auftreten»  dem  Vaterlande  uufid  der  Freiheit 
Teutschlandft  zu  fiiih'  enti-irft. 

In  dcm  lezten  Jahrzehnt  dea  fiinfzehnten 
Jahrhunderts  kam,  (nach  den  Meisien)  scit 
dem  Zuge  Karl»  V[I[.  von  Frankreich  gegen 
Neapel ,  nach  andem  nocb  vor  demselben, 
(miUiin  ums  J.  i492  oder  1-493)  nach  Picktor 
BOgar  (jedoch  weniger  erwiesen)  schon  iin  J. 
1483,  eine  bisher  ganz  unbekannte  Krankheit, 
«chlimmer  als  die,  mehrere  Jahrhunderte  zuvor 
wuthenden  Blattern,  durch  ganz  Europa  in 
Umlauf,  welche  um  so  schrecklichere  Verhee- 
rungen  anrichtete,  als  man  lange  Zcit  weder 
ihren  Grund  noch  eigentlichen  Namen ,  und 
daher  noch  weniger  Heilmittel  dagegen  kanntc. 
„Zwei  Jahre  lang,  (sagt  Hensler)  herrschte 
unter  allen  Aerzten  tiefes  Schweigen."  Wohl 
mehr  als  der  20'«  Theil  der  eiiropaischen  Mensclj- 
heit  ward  von  der  Lustseucbe  befallen.  Dai-unter 
zahlte  man  Piib8te,  Keiser,  Konige,  Fiirsten, 
^  Kardiniile ,  Prieater ,  Gelehrte  ersten  Rangs, 
\  wie  Alexander  VI. ,  Karl  Y, ,  Franz  I. ,  Heinrich 
1  VIII. ,  Hourraddin  Barbarossa  u.  A.  Manchen 
\  raflflederjammervollsteTod  hinweg.  Die  Krank- 
heit,  von  welcher  viele,  ohne  besondere  Aus- 
ftchweifungen ,  befallen  wurden ,  ward  mehr  atfe 
pestartige  Seuche  betrachtet ,  und  that  dem 
Leumund  der  Betreffenden  den  Eintrag  noch 
nicht ,  den  sie  jezt ,    wo  man  aich  gr^fserer 


D,g,t,.?<ib,Google 


£iiileitui^  233 

fiildung  und  Sittenzartheit  riihinet,  mit  Recht 
thuL  In  ihrcr  Zahl  war  Hutten,  schon  zwei 
Jahre  zuvor  ,  eh'  er  die  Mifshandlungen  der 
Loftsier  erduldet  hatte.  Viele  Stellen  in  den 
Elegicn  wider  »ie ,  scheinen  daranf  hinzudeuten. 
Er  gebrauchte  zuerst ,  nach  damaliger  Heilme* 
thode  die  Biider,  spater  aber  die  Guajak- 
w  u  r  z  e  i ,  die  Heinr.  Stromer  ihm  angerathen 
hatte,  Auf  instandiges  Bitten  eines  andern 
Freundes ,  des  beriihmten  Arzte*  Faul  Kiciuti 
schrieb  er  vorliegendes  Werkchen  ,  die  G  e- 
«chichte  seiner  Krankheit,  und  iiber 
den  Gebrauch  des  Guajak,  welches  in  der 
arztlichcn  Literatur  groftte  Epoche  gemacht, 
Zwar  hatten  iiber  das  EnUttehen  und  die  Behand- 
hing  der  Lustseuche  Rchon  friiher  beriihmte 
Aerzte  imd    andere  Gelehrte  *)    Abhandlungen 


*)  E>  aiiKl  diu  folg«nde:  Joh.  HnUer  t.  IMalgtbtiE ,  Piul  Atnann 
(iUltorofca;  Ui3)  Kuarkd  Schftllig  (1494).  Jlkob  'WlmpheUaf 
(1495).  Widmann,  unaant  Saliceli»  (1495)  MarcetL  CuunM 
(U9S).  Sfbailian  Bnnt  (U«().  Joieph  GrllDbeck  (1490.  Joh. 
WUnann  (14*7).  Komdi*  GIUdi»  (U>T).  Feiner;  NUot.  L*o.  - 
Biccna*  (U9T).  Kaipw  Torell*;  Barihol.  MoMagnana  j  Nil. 
Uaateteunra  (U9T).  Anton.  ScviiruliUi  Sebait.  A^uila  i  Marili. 
tiactut,  Sinion  Fiitorit;  Mailiu  PuUich.  v.  Mellcrttarit ;  Juli. 
Manaidj  Pcter  Tripotiii;  Bartliol,  Slcber;  Aiilon.  Beiiivpnl  (1498). 
»eter  Pinltor  (1300)  Joli.  A1n.eiiir  (ISO?).  Niilt  .ML,^.ofnn« 
der  Seuebc;  Weiilelin  Hock  (1502).  Juk  Griliibeck  (150.1). 
Jlk.  Kataiicna  (1S05).  Joli.  Voehi;  Leonbaid  Fclcie ;  i>elrr 
Maj^rt;  Aofelni  Boli>tal»»>  (tS07).  Joh.  BEueriUit  (150S}, 
Aleiund.  Xenedetti  (iSll).  Joh.  de  Vigo  (ISM).  Genrg  Vell* ; 
Hlkliu  Folt  (1S17).  Leonh.  Schmanri,  wclcb  LeilerEi  letiie 
Schrilt  ebenralli  eiiicm  KrxbliGhor  ( «on  Salzhurg )  sneignplc. 
.Maoh  Uatlen  bi*  zan  Jahi  i54t:   Braimtfi  *db  Raltffdam  (l53fl). 


D,g,t,.?<ib,Google 


234  De  Guajaci  Medicina. 

gescbriebea  ,  doch  iibertraf  Hutten  nach  dcm  . 
ZeugnifH.  der  inei^ten  Aeizie  in  ■«einein  merkwiir- 
digenBuche  an  GenialitatuDdGriindlichkeit  seine 
meiBten  Vorganger.  „Jeder  ia»  (Hcnsler,  107.) 
„den  Mann,  dcr  die  ungebundenste  Denkungsart 
„in  gutem  Latein,  und  rait  Spotte  gewiirzt, 
„iiur6erte.  Daa  ganze  iibrige  lange  Werk  behan- 
„delt  desMlben  C  de»  Guajaks )  Gebrauch ,  und 
uist  in  eciner  Art  klasslsch  geworden.  Die  eigne 
„Krankheit8geschichte  mufs  manmilseinen  eignen 
„Worten  lesen." 

Auch  Erasraua,  der  erste  UniTemlgelehrte 
damaliger  Zeit ,  machte  sich  an  eine  Beschrci- 
bung  der  Lustseuche ,  nachdera  er  von  zarter 
Jugend  an  seinen  schwiichlichen  Kdrper  durch 
Reiben  vor  der  Seuche  bewahrt  hatte  ,  wie 
(friiher  wenigstens)  die  Spannkraft  seines  Gei- 
«tes  durch  Reibungen  mit  dem  Obscurantenvolk. 
Wir  zweifeln  iibrigens  ,  ob  der  gelehrte  und 
«olide  Mann  es  in  der  Absicht  gethan,  um  die 
Wissenschaft  zu  bereichern ,  sondern  glauben 
Tielmehr,  dafe  er  in  dcr  Heftigkeit  eirier  durch 
die  Ruhe  des  Alters  nur  schlau  verkappten  Lei- 
denschaft  hier  einen  Dolch  zu  finden  geglaubt, 
den  er  dem  von  Jedermann  verlaasenen,    und 


IKen>ii7in.  Friciator  (l^^D)-  'o^.  Minird  (1S2S).  fionztlo  de 
OvSedo  (1525— 3S).  F«nz  Delfado  (I52?>.  Pinrd*.  <152S). 
tetgnn*  Hurtdt  (1S29).  Ifikol.  Hiiu  (tS31).  6rar>e  Verdten*te 
erwub  ileli  <n  senem  Zelteii  nebit  LBiiini  (im  weiter  oDten  an* 
gezFigten  Werk)  A.  Attrlir.  dnrch  telne  Schrift :  Bt  /w  yehrrtm. 
Parli.  tliO.    VeT({.  ReDileri  rirKbfchte  der  Litlieiiebe   I.  Thl. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Eiiileitung.  235 

geradc  wegen  jener  Verlaugnuiig  in  Fehde  ihm 
gegeniibenstehenden  Hutten ,  seJnem  ehemaUgeii 
Geisteszdgling  und  Ideegenossen ,  ina  Herz  stos- 
sen  kcinnte ;  sonst  wiirde  er  weder  den  Dialog: 
Proqf.  et  PiielUE ,  noch  den  r«»iM  «twm  ge- 
schrieben  liaben.  Denn  es  liegt  darin  selbst 
nach  Henslers ,  eines  ziemlich  erkliirten  Gegner» 
von  Hutten  *)  Urtheil  nicht  eraunisches  Spotteln, 
«ondern  baarer ,  galtiger  Unmuth  gegen  den 
Beleidiger ,  der  ehemals  sein  Freund  war. '  Nach 
Astriie  erschienen  dtese  Sachen  erst  im  Jabr 
1624,  nach  Huttens  Tod,  und  das,  sagt  Hens- 
ler,  ware  voUends  arg.  Auf  jeden  Fall,  wenn 
es  auch  noch  vor  Huttens  Absterben  in  Ma- 
nuBcript  getesen  worden ,  kam  es  doch  erst 
nachher  im  Dnick  heraua,  was  auf  £raamu« 
£delmuth  oder  HerzhafUgkeit  eben  kein  gliin- 
zendes  Licht  wirft,  ■*) 

Die    erste   Ausgabe   dieser  Schrifl   erschien 
zu  MaJnz  in  4.  43  Blittter  stark ,  mit  dem  Titel : 

VLRICHI  DE   HVT 

T^N  EQ.   DE   GVAIACI   MEDIClNA 

ET  MORBO  GALLICO  LIBER 

VNVS. 
Der  Titel  ist  mit  des  Kardlnals  AlbrechtsWappeu 

*}  Virgl.  S.   iOS,  tO«,   108/10». 
**)  Ueber  dicu    Invektiven   drj   EiDicns   feceii   Iliitlen    soll  iii  Att 
GencliiJite   ihiei   Slrcilci  (dlc    iii  eluti  Beilase  des  l\'.   Baiides 
iulgt)  eii)  Mehrer»  >b|«baiidelt  wcrdea. 


D,g,t,.?<lb,G0'")gle 


236  De  Guajaci  Medicma. 

geziert  Auf  der  Mckseite  beginnt  die  Zueig- 
nung  an  diesen  Fiir»ten  mit  dessen  vollstandj- 
gem  Titet: 

AD  REVEREN 
DISS.  IN  CHRISTO  PATREM  IL 

Iiutriwimum  principem  ac  daminiitii  etc. 
Sie   endet  auf  der    I""   Seite   de»  4'<"    B!attes 
Darauf  folgt  die  Abhandlung: 

VLRICHI  DE  HVTTEN  EQ.  GER  ctc. 

Auf  dem  M^»  Blatt,   auf  v^elchem  itie  endet, 

fangt  der  Brief  des  Paul  Ricius  an  unsem  Ritter 

an ,  und  auf  der  Riickseite  des  42><'>  Blattes  die 

Antwort  Ulrichs.     Hierauf  schlterst  'das   Werk 

miteJnemNachbericht  des  Wolfgang  Angsts, 

jn  welchem  iiber  die  Nachliifitigkeit  der  Drucker 

geklagt  wird ,  und  nut  dem  InhaltsTerzeichnifs 

der  Kapitel ;  endlich  mit  der  Anzeige  des  Ver- 

legers :  MogurUus  in  Aedihus  Joamds  Scheffer 

Mense  jiprili ,  Jnterregni  vero   Qiiq,rtq,    ytnni 

M.  D.^XIX.  Cum  Privilegio  Ccesareo  sexennii. 

Diese  Ausgabe  befindet  sich  zu  Ziirichj  wohin  sie 

wahrschdnlich  aus  Panzers  Nachlafs  gekommen. 

J^e  zweite,  gleichfalls  in  4.: 

VLRICHI    DE    HVT 

TEN    EQ.!   DE    GYA 

lACI    MEDICINA 

ET  MORBO   GAL 

LICO   LIBER 

VNVS. 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


Einleittuig.  237 

erschien  su  Bologna  im  Jahr  1521  tinter  dem 
gleichen  Titel.  Aof  demsetben  i£t  in  der  Mitte 
daa  piibsdiche  Wappen  nebst  den  Worten  Leo  — ■ 
P.  X.  und  zwei  darunter  stehenden  Saulen  zur 
Linken  ;  etwa$  weiter  unten  auf  einem  Tische 
ein  Leichnam ,  der  «ecirt  wird ,  zu  ersehen. 
Beide  Seiten  sind  durch  Albrechts  Wappen- 
schilde  gezicrt.  Mehrere  Fehler  der  Original- 
edition  sind  in  dieser  Ausgabe  verbeasert,  hin- 
gcgcn  ist  dait:  „cum  Prufilegio"  ausgelauen. 
Sie  achliefst  mit  folgendem  Nachwort: 

C  a  r  p  u  s  L  e  c  t  o  r  i. 
„ffcU)es  canduJe  Lector,  tractatum  aureum  dt 
Ugni  Guajaci  in  luem  GaUicam  admififstratio» 
Tie,  aiUhore  Ulrico  Germano  de  ffutten  Eqmite; 
opus  profecto  omni  barbarie  mundum,  sed  stiio 
Celsi ,  et  Plinii  enatum.  ffic  enim  libellus  aiU 
quibus  (_sicut  forte  ne  quis  alter')  non  caret 
mendis,  quas  qiulibet  doctus  agnoscet,  emm» 
dabUque.  Jndocti  enim  curvum  a  reCto  not^ 
secernunt.  Fale.'*'  —  hnpressum  Bononiie  per 
ffieronynamt  de  Ben^dictiSj  procurants  Carpo. 
Aray>  Firginei  JPartus  M.  V.  XXi,  quarta  Aprim 
Us ,  std)  felici  auspicio  Revcrendissimi  D.  Fice' 
legatL  D.  Bemardi  de  Jtubeis  Episcopi  Tar.  So* 
non.  felicUer  hdbenas  moderantis.  Laus  DeoS 
(VergL  Catal.BU/1.  Thotnas.  J>lormtb.  11.38$.') 

Eine  dritte: 
VLRICHI  DE  HVTTEN  Eq.  de  Guajaci  medici- 
na  et  Morbm  GaUico.  IJb«r  Fims.  Anno  Al.  D. 


D,g,t,.?<ib,Google 


238  Dc  Guajaci  Medicina. 

XXIII.    Zu  Ende :  MoguntuB  in  adibus  Joarmii 
Schaeffer  Anno  M.  D.  XXIIII.    in   4.   ist  ein 
bloBser  Abdruck  der  Origlnalausgabe. 
Eine  vierte: 

V  L  RI 

CHI   DE   HVTTEN   EQ. 

DE  GVAIACI  MEDI- 

CINA  ET  MORBO 

GALLICO   LI- 

BER  VNVS. 

MOGVNTIAE    ANNO 

M.  D.  XXXI. 

kann  gleichfalts  nur  als  Abdruck  der   ersten 

betrachtet  werden ;  we  erschien  beim  nemlichen 

Verieger  Anno  M.  D.  XXXI  in  8.  und  hat  aufser 

den    oben    schon    angefiihrten    2ierrathen    die 

Schofferschen  Wappen. 

Aufser  diesen  vier,  von  Pahzer  angezeigten 
Ausgaben  mf^  at»  eine  fiinfte  der  Abdruck  in 
folgender  Sammlung  gelten: 

APHR0DISIACV3 

sive 
De  Lue  Fenered 
in  duos  Tomos  Bipartitus.  Confinens  omma 
qucecunque  kactenus  de  hac  re  sunt  ab  oirmibus 
Medicis  conscripta.  etc.  etc.Opus  hac  nostra 
Aetate  <jua  Morbi  Gallici  vis  passim  vagatur 
apprime  necessarium:  ab  excellentiss.  Aloy^ 
sio  Luisino  Utinemi,  Medico  celeberrimo 
novissime  collectum,     Lugdum  Batavor.  .apud 


D,g,t,.?<ib,Google 


Einleitung.  239 

Joh.  ^rnold.  Langerdk  et  Joh.  et  fferm.  Ferbeek 
Bibliop.  M.  D.  CCXXXFIJI.    Fol.  *) 

Diese»  ausgezeicbnete  Werk  ist  mit  einer 
Vofrede  von  dem  unsterblichen  Boerhav  be- 
gleket;  Huttens  Schrift  geht  Ton  S.  275  bis  3)0. 
(X.  I.)  Dr.  Gottfr.  Christian  Gruner 
gab :  Jeme  apud  Cfir.  Heiv,  Cunonis  H<Eredes 
cl3  lo  ccLXXXVinr  einen  dritten  Theil  dazu 
heraus  ,  weicher  die  von  Luisini  vergeasenea 
Schriften  und  allerlei  medicinisch  -  literarJsche 
Notizen  enthait.  In  diesem  ^Nachtrag  findea 
sich  mehrere  Stellen  aus.  Briefen  Huttens  aa 
seiae  Freunde  auszugsweise  aufgezahlt,  wo  er 
iiber  seine  Krankheit  und  deren  Heilung  spricht. 
(S.   150.) 

Noch  iibrigt  un»  die  von  Huttens  Abhandlung 
erschienenen  Uehersetzungcn  in  verschiedenen 
Sprachen  anzufuhren.  Wir  fanden  vorziiglich 
drei : 

1)  eine  teutsche:  Ulrichen  von  Hut- 
ten  eines  teuttchen  Ritters  von  der 
wanderbarlichen  Arzney  das  Holz 
Guajacum  genannt,  und  wie  man  die 
Franzosen,  oder  Btattern  heilen  soll,  zu 
Herm  Albrechten ,  dem  Churfitrsten ,  Cardina- 
len  und  Erzbiachoff  von  Mentz  ein  Buch  be« 
schrieben  ,  durch  den  hochgelcbrten  Herm 
Thomas  Mumer ,   der  heiligen   Geschriifl ,    und 


*)  Zocnt  berMi^etABi'  vm  9il«aL    TcMdif  1S£(.    ?•!. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


/ 


240  De  Guajaci  Medicina. 

beider  Rechten  Doctor  gedeu»chet  und  verdoll- 
metschet.  Strasburp  1519.  4.  Literar.  Seltenhelt. 

2)  Eine  engiische:  Of  The  ff^ood  cal/ed 
Gunjcuwn  that  hcaletk  the  Erencke  Poexes 
and  also  kelpeth  the  goule  in  the  feete,  tlte 
iione ,  the  palset/  ,  lepree  ,  dropsy ,  fallunge 
euyll,  and  otfier  dysease$.  Londini  in  ^edi' 
bus  Thome  Bertheletti  M.  D.  XXXm.  CumPri^ 
vUegio.     8. 

In  der  VoiTcde  gesteht  ThomaR  Pajnei 
der  Ueberfictzerc  the  Original  is  entUled^  De 
medicina  Guajad^  et-morbo  Gallico,  wnjtenby 
t/tat  great  clerk  of  Abnagne  Ub-ick  HuUen 
Knyght, 

CVergl.  Herherti  Typographical  jintiquUies. 
428.    Panzer  U.  T.  H.  i.  1.  H.  S.  97.) 

3)  Eine  franzSsische:  L'experience  («0 
approbation  FLRICH  DEHFTTEN  notable  cke= 
valier  Touckant  la  medecine  du  Soys  dict  Gua^ 
Jeuwn.  Pour  circonvenir  et  decftasser  la  mala= 
die  indeuement  appcllee  francoise.  jiincoys  par 
gens  de  meilleur  Jugement  est  dicte  et  appellee 
la  maladie  de  Naples  traduite  et  interpretee 
Par  maistre  Jekan  Cheradame  Hypocrates 
estudyant  en  la  faculte  et  art  de  medecine.  X.  C, 
{Hm  in  fronte  var.  figur.  fol.  i.  a,  fol.  eod.  h. 
Jig.  Monachi  sedent.  et  legent.)  Zu  Ende :  Cy 
/hiist  le  liure  de  Ulrich  de  huten,  de  la 
maladie  de  naples  Traduict  et  interpretee  etc. 
wie    oben.      Professeur   et    exposeur    de    trois 


D,g,t,.?<ib,Google 


Einleitung.  2-il 

langiies.  Cestassavoir  hebiieu  grec  et  latin  et 
du  retnede  delle  faU  pdr  guajacum,  nouvelle' 
ment  impriine  a  Faris  pour  Jehan 
trepperel  libraire  et  marchant  Demounint 
a  la  rue  neufite  nostre  Dame  a  lensetgne  de 
lescu  de  france.  Unter  dem  Titel  sieht  man 
das  konigl.  Wappen.  Diese  Ueberaetzung  ge- 
hort  zu  den  litei-anschen  S^tenheiten. 

Vergl.  auch  noch  iiber  Huttens-  Guajak: 
Haller:  Biblioth.  Botanica  I.  260.  Hens- 
ler:  Gescliichte der Lustseuche.  Ch.G.Grimm: 
Almanach  fur  Aerzte  und  -  Nichtarzte  auf  daa  J. 
178() ;  endlich Kurt SprengeU pragm. Geschich- 
te  der  Arzneikunde ;  W  e  n  d :  iiber  Luatseuche 

U.  8.   f. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ad  Reverendissimum  in  Christo  Patrem,  illustris- 
simum  Principem  ac  Dominum  D.  Albertum, 
S.  Romanae  ecclesiae  Tituli  sancti  Chr^^sogoni 
Presbyterum ,  Cardin. ,  Mogunt.  et  Magdeburgen. 
Archiepiscopum.  Principem  Electorem. 


rloc  novo  ineunte  nnnn,  ncqiiM  n  more ,  in  lantum 
passhn  antiquato  ,  ut  lcgiti  jam  loco  sit ,  (1isc«sstsse 
videar,  ecce  Saturnalitium  libi  munus,  Alberle  Carili- 
nalis,  Bc  Princepg  otnnium  opiime,  non  ta)e  quidem, 
iati  qualia  iniltunt  circa  diritiarum  ostentationera  ambi- 
tiogi  homines ,  ged  quale  ipsum  me  dare  posse ,  et  inteltifps, 
et  gratum  habes  ,  libejlum  r,de  magnifica  Guajaci  vi  ac 
virtatc "  .■  quem  composui ,  non  tam  ut  ejiis  medicinae, 
cujiu  ope  ex  morbo  omnium  pessimo  convalui,  testn- 
t||m  meis  literis  praeconium  esset ,  quam  ut  tibi ,  lic  de 
ne,  sic  de  optimo  quoque  merito ,  gratificorer.  Jam 
tu  soles  enim,  ut  cum  bono  poeta  dicam : 

Meas  ejte  alitfnid  putare  nugas , 
alque  ita  me  habes ,  ut  non  solum  tua  dignum  Anla, 
quod  prieler  vulgarem  principum  lententiam ,  salis 
superqiie  fueral,  existemes,  $ed  meum  etiam  qualecun- 
que  id  est  obsequium  veluti  rem  tibi  bonorifiGam ,  verbis 
gloriose  jaclei.  Tantumque  abest,  meam  libi  praesen- 
tiam  gravem  videri ,  ut  tibi  pulcbri  etiam  aliquid  acces- 
stsse ,  quod  domesticum  Iluttenum  habeas  ,  ari>itreris. 
Kovi  quos  apud  viros ,  qua  me  praedicatione  extiileris, 
summo  per  Christuro  bonitatis  tu»  argumento  :*ex  qua 
Tel  una  re  int^igere  licet ,  tpianla  fortunam  hanc  hu- 
nanitate  temperes ,  et  tunm  consilium  quam  non  sit 
vanum,  quo  decrevisti,  -ut  istos  armatos  juxta  te  stipa- 
tores  babere,   iu  hominibuf  literstura  pr*ditis  cinclus 


D,g,t,.?<ib,Google 


De  Guaj.  medic.  ad  Albert.  princ.  praoT.   243 

et  iiistrach»,  luac  aureain  Moguntiam,  invictos  !stinc 
Saxones  gubernare ;  nec  te  adhuc  pertlidisse  ,  quod  in 
me  contulem  aliguid ,  existimtu.  Veruni  jam  adhuc 
exporrcctani  adversum  me  utramque  manum  habes, 
fjuum  cgo  sentiam,  najora  tua  esse  beneficia,  quam  ut 
ulhim  meum  possit  hxc  demcrcre  obsequium. '  Ob  idque 
pelere  abs  te  aliquid  vix  ausim,  quum  tu  ea  prius 
dederis,  qu»  rogare  verecundia  erat.  Adeo  in  me 
tiberaliter ,  benefice  adeo  efTundi  soles ,  non  Cardinalis 
primara,  aut  Arcfaiepiscopus,  sed  olim  eliam^  his  baud 
dum  j>olestatibua  pr^editus.  Hinc  ego  non  exsultem? 
hinc  me  non  fortunatum  judicem  ?  Aut  quum  ille  dixerit : 

Principibus  placuisse  viris  non  lUlima  laus  est  ,■ 
ego  non  eximiam  meam  feUcitatem  agnoscam,  qiioct  tibi 
non  principi  modo,  sed  summo  ettam,  non  Episcopo 
tantum ,  sed  et  Arcbiepiscopo ,  id  est  Episcopomm  prin- 
cipi,  et  Cardinali,  id  est  e  paucis,  in  quibus  tanquam 
necewariis  quibusdam  cordinibus  Romana  vertitur  eccle- 
sia,  uni  sic  placeam,  ut,  me  placere,  inte]ligant'multi? 
Qnod  faxit  Deus  Opt.  Max.  ut  nobit  perpetuum  sit, 
quo  videant  homines,  nec  ineptum  fiiisse  hoc  tuum  ju- 
dicium,  oec  me  indignum,  quem  tu  sic  complecteris; 
ac  istis  ilia  rumpvitur  indocte  doctis,  qui  nos,  qui  lite- 
ru,  oon  tam  publico  studiorum  incommodo,  quam  fmlo 
principum  Gennanorum  dedecore,  tot  jam  annos  irapuiie 
perseqqnntur ,  quando  tibi  aures,  tibi  oculos  esse,  vide* 
bant,  suam  extremum  periclitari  barbanem,  se ,  ut  igna- 
Tum  pecus,  pradatores  fucos ,  id  est  non  inutiliter  tantum 
itndiosos,  sed  studiorum  adhuc  pemiciem,  a  mellifera- 
Tum  iq>!um  alvearibns,  id  est  a  fructuosissimarnm  discipli. 
narum  coltu,  et  fortiter  arceri,  et  longiim  exjnilare  cog> 
iKMcent.  Possmnus  enim  non  optime  prospectum  nobis 
dieere,  quum  tu,  tantus  palronus,  tam  benigne  nobis 
arrideas  ?  cujus'  rei  priqmm  Germanise  documentum  ex  me 
prodiit,  quem  tu  in  familiaritatem  et  in  sinum  adeo  tuum 
qnwn  «ce^^creaprimum,  obscure  sentiebwr  qu«  doctorum 


D,g,t,.?<ib,Google 


244  De  Guajaci  medicina 

homintiin  expeclatio ,  qux  opinio ,  quod  iudiciutn  esset? 
et  noii  lacite  muGsitabas  tecum  ipsA  Virgilanum  illud : 

Peret  hiec  aliquam  tibi  /ama  saliUem. 
Sic  est  profecto ,  fuitque  nOn  minus  jucundum  tibi,  quod 
videret>  ,  hnud  indigtio  loco  positum  tuum  bencficiiiin, 
quam  mihi*  plattsibtle  ,  qtiod  ex  illa  commtuii  studiorum 
jactalione,  tutum  et  salntarpm  invenissciii  oiio  mco  portuin. 
Atque  inter  ceter»!  quic  familiari  snpc  vultu  coiifers  tnc- 
cum,  beiie  sperai-e  nos  jubei;,  hoc  pramittens,  quantum 
in  te  sit,  mintitam  hanc  nobis,  ad  id,  quo  tendimus, 
viam  esse.  Qua  tua  ^^atia  fretus,  ausum  jam  ut  insid- 
tare  baibaris,  ita  ad  res  pitlcliciTimas  cxciiarc  lEquales, 
et  qiioties  aliqua  ircumbit  peiseciilio ,  ad  te  veltiti  ad 
commune  qiioddam  boiioriim  asyluin,  voco  ex  boois 
altqiiem ;  hoc  magni  itcrum  PoettE  ingcminiins : 

Huc  iandcin  conr.eiie ,  hmc  ara  tuebitur  omnes ; 
lanto,  quod  videmiis,  fructu.,  ut  jam  miiltos  hinc  erexe- 
rim ,  lyiosdam  illinc  impatientissimo  suo  frcmitii  abjecerim 
ac  depresscrim.  En  te  uniim  igitur  oOinino ,  aul  certe 
ex  pnucissimig  uiiiim ,  ciii  ego  oculos ,  cui  intellectum 
esse  dicam.  QiiO:d  de  te  sciibere ,  quia  neqiie  pro 
tempore  est ,  alqne  is  est  tuus  candor ,  ut  -quainlibet 
eltam  laiidem  immodicam  existimcs  ,  facile  ad  pnesens 
cupersedeo ,  quod  caput  cst  inculcans  tiln  hoc  mnnuscu- 
lum  gratantcr  ut  accipias:  qiiod  elsi  exiguum  est,  tanti  a 
me  tit  tamen ,  ut  inagniim  quid  perdidisse  me ,  si  de 
Tufgo  arnicorum  dedicem  id  alicui,  arbitrer.  Nam  quuin 
rem  ibi  tractem ,  meo  judicio  pcrmBgnam ,  non  nisi  magni 
illam  viri  auspiciis  egredi  volebam.  An  non  prRclarum 
existimare  licet,  quicqiitd  id  est,  quod  non  mihi  lantum, 
sed  aliqiiot  prseterea  miHibus,  ex  summa  dcEperatione 
manifcstam  pcperit  gaiutein?  INisi  ita  rolendits  est  aiiimtis,  ■ 
ut  corporis  ailminiculitm  pro  neglecto  penitus  habeatur. 
At  ille  ApoHinis  oraciilo  sapiens-judicatus  Socrates  inter 
pauca  bonam  corporis  halntudinpm  in  voto  habtiit. 
Pyrrhus ,  ciarissiimis  Epiroiarum  rex  idem  «  Diii  precx- 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Albertum  Princip.  praef.  2-45 

hu  legitur ,    et  CDmmuni    oHinium  contenra  sapienler 
orare  credunlur ,  qui  orant , 

Vt  sit  mens  sana  in  corpore  sano. 
Proinde  liunc  mnxime  campum  milii  delegi  hoc  tempore, 
in  quo  luec,   qualis  qualis  csl,  vciia  prociirtat,  si  non, 
ut  debet »  saltcm  ul  pote«t ,  quum  illius  te  prxmoneam, 
TuJgo  triti:- 

Vt  desint  vireSf  tamen^est  laudanda  voluntas. 
Si  quo  impctn ,  qnseras  ,  liac  dico  ratlunc ,  ul  qtmm 
atrocis  tam  pridem  inimici ,  crudelis  Tjranni  ")  immane 
facinus  ,  deleslabilem  injiiriam  ,  iiiiquissimiim  factum 
*tUo  illustraveriin,  idque  mi.errimo  meo  tcmpore,  nefa» 
esse  putem.  Iioc  committere,  ut  divinum  hoc  beneficitim, 
boo  cwln  delapsimi  auxilium ,  jam  restitulus  mihi,  jam- 
que  valens  ac  vegetus ,  quacunque  possim  iiii^cnii  ope, 
ab  oblivionis  injuria  non  vindicem.  Ubi  quid  rcfert 
ssepe  declamatum  a  me  prius  dicere ,  quantam  ego  pe- 
cuniam  curando  hoc  morbo  elcAavcrim?  Quas  torturas, 
qua  supplicia  sub  chirurgicig  exbauserim?  quas  crucei 
tulerim?  Quantum  mthi  virium  ex  medicorum  in!<cientia 
(leprrierit ;  quum  tuo  h.cc  gemitu  testatus  jam  sBpe  et 
apud  multoa  sis  ?  Non  immrmum  hoc  mihi  ezietimandum 
igitur  ect ,  potuisse  reslitui  ex  morbo ,  in  quo  non  so- 
him  dolores  passus  sum  jicerbiores,  quam  ut  in  his 
viveodumfuerit,  sed  fceditate  etiam  tantafui,  ut  omniiim 
prope  rerum  ipsum  me  tegerrime  tulerim?  Age  aiitem, 
quod  fuit  ibi  vita  periculum  ?>  quam  putabunt  homines, 
actum  de  Hutteno?  Tu  vero  quam  non  Erustra  dicebas 
te,  si  commodius  valerem,  uti  mea  posse  opera?  Quod 
effectum  (juum  sit ,  et  depulsa  omni  invaleludine ,  vires 
ila  recepcrim,  ut  de  novo  faclus  ac  renatus  bomo  videar, 
non  applaudam  ipse  mily,  in  cjus  rei  cotnmemorallonc, 
qiue  lianc  salutem  pr^estilit  ?  rion  jucundum  hoc  mihi 
opusculum  erit,  qui  facio,  el  non  carissimus,  cui  illud 

')  Ulrlri   Wnrtenb,  Diiri», 


■,..<,  r,,Googlc 


246    De  Guaj.  medic.  ad  Albert  princ.  pMef. 

dono?  Ubi  quidem  unum  hoc  hEeEitabam,  ut  acci[>ereDt 
boinineg  hanc  dcscriptionem.  ^Verebar  eDim,  ne  essent, 
quibus  monGtra  nuntinre  viclerer;  et  quum  ca  cil  h«c 
mediciua ,  ut  roultoriim  eam  iides  rcspual ,  medicorum 
placita  non  ag;noscant:  metuebam,  posse  fieri,  nt  non 
fabiilam  putarent  aliqui  cffingi  hanc  a  me;  aut,  dum  rem 
incognitani  tracto ,  hoc  crcdiuit ,  in  restitutK  mihi  valetudinis 
jactationem  eiTusius  progTedi.  fjeque  ila'  ciiTiose  quem- 
quam  haec  tractaUiruni  piito ,  ut  neiret,  in  Guajaci  de- 
Ecriptinne  librum  a  me  Reri  oportuisse :  quum  brusiot 
volumcn  dicaverit  Cluryitppus  ,  eamque  immenso  plus, 
ut  inquit  Plinius  ,  laiulavcrit  M.  Calo ,  et  de  raphano 
tibrum  scripserit  MarchionGreecus,  de  scyDa  Pjtbagoras. 
Qaod  si  pro  Diis  olim  coluerunt  alHum  et  cepas  Ae- 
Kyptii,  ego  non  adorcm  Guajacum?  Profccto  indignum 
nihil  facio,  immodcralum  iiihil.  Ubi  ferre  apud  te  ju- 
dicem  possum  illum  niirabilitcr  probum,  et  quo  aliiu 
sincerior  fieri  non  polest,  Henricum  Stroroerum,  tibi  a 
mcdicinis ;  ita  ut  eum  paliar  libelli  bujus^  Aristarchiim 
abs  te  conslitui;  non  tam,  cjuia  mihi  consentientibus  per 
omnia  sensibus  virum  esse ,  sdo ,  cjuam  tui  caritate ,  qut 
miriiice  flagr^,  el,  cpiia  boc  in  viro  ut  integritas  est 
eximia,  ita  judicium  eminet  supra  vulgarem  mediconan 
sortem.  Quibus  eliam  virtntibus  in  intimis  kssk  tibi 
meruit:  novo  ilerum  humanitatis  lu»  documento,  magna 
virtiilis  opinione.  Quid  reslat  igitur,  nisi  ut  ob  h«c 
officia ,  hanc  pielatem  ,  tanctissimorum  virorum  calen- 
dario,  immortaltum  heroum  albo  inseramus  te?  Sed  jam 
ad  meum  munusculum  revertar,  hunc  librum,  quoper> 
scribendo  ita  scias,  me  tractare  studium  medicuue,  non 
ut  discipulum  piediconim  agnoscas  ,  eed  ut  exploratorem 
in  his  literis  versatiun  suspic^ri  ^ ossis.  Quod  cujusmodi 
sit  ul  intelligas ,  amabo  te ,  optime  Princeps  ,  ab  istij 
paulispw  magnis  diversus  curis ,  buc  nnimnm  adverte. 
Mogunt.  Aqho  M.  D,  XIX, 


o,9,t,.?<ib,Google 


247 


UMchi    de   Hutten  Eq.    Geftn.   de    admUanda 

Guajaci-  medicina ,    et  morbi    Gallici  curatione 

ad  Principem  Albertura   Cardiiialem  et  Aixhie- 

piKcopum,  Liber  unub. 

Caput    I. 
De  morbi  Gallici  ortu  et  nouune. 

Vinim  Deo  eat,  et  nostra  state  morboa  oriri  ma}oribiu 
ut  exiatimarc  licet ,  incognitos.  Arnius  fuit  a  Christo 
aato  post  millegimUm  et  quadringentenmum  nonage^ 
cimiu  tertius  aut  circa,  cum  irrepsit  pestiferum  malum, 
noa  iu  Gallia  quidem ,  sed  «pud  Neapolim  primum, 
nomeD  vero  inde  sorlitum  est,  quod  in  Gallorum  exer- 
citu  ,  qui  iUic  Caroh  regis  sui  auspiciis  beUigerabat, 
af^miit  priui  c{uam  usquam  alibi.  Qua  occasione  Galli. 
ominosam  ab  se  appetlalionem  amolientcs  non  Gallicum 
huDC,  sed  morbum  Neapolitanum  vocont,  et  contume- 
Mam  agnoscunt  cognominem  sibi  peslem  fieri.  Fervicit 
tamcn  gentium  cousensus,  el  nos  hoo  opusculo  Galli- 
cim  dicemus,  non  invidia  quidem  gentis  clarissim»,  et 
qua  vix  alia  sit  boc  tMipore  civiliOr  aut  ho<pilalior, 
led  veriti  ite  non  sa^  -iulelligaat  omnes,  ,si  quoUUet 
aJio  nomine  rem  signemus.  Miria  eum  statim  superstitio 
excepit ,  quibusdam  divi  nescio  cujus  a  uonuiie  Mevium 
voGuilibus.  Aliis  ab  JoUii.scabie  origuiem  ejuc  repe- 
tentibus ,  quem  credo  in  Oivos  retulit  batc  lues.  Haud 
alio  crcdilus  tunc  est,  languisse  morbo  Evagrius  olim 
monachus ,    cum  per  ile<erta  frigus  immoderale  feienc, 


D,g,t,.?<ib,Google' 


248  De  Guajaci  mediciaa 

et  crii^a  mitnducnns ,  papulii  afficeretiir.  Itiqtic  peritut 
et  ipte  maximis  jtiiieribus ,  ma^pno  ad  sacelluni  ejue  quod 
iu  Veslerirhi»  csX ,  lacto  homiiium  coiK^irsu ,  ofFerentiitm 
miinera  afTalim.  Idque  i^noto  ejiis  adbuc  in  vulgo  pet 
Geraianiam  notnine,  FTflcrium^icebant  enim  pro  Evagiio. 
rieque  ut  vixisset  'qii»rebaiit ,  poue  tantura  juvare  cre- 
^bant.  Tales  fuerunt  hoc  in  teiTore ,  sic  orlte  horoi- 
num  opiniones>  Suspeiisa  et  ad  Rochum  si^a ,  ae 
omniuro  ab  anliquo  refricala  ulcera.  Si  sludio  pietatis, 
non  imprnbo,  sin  n\  a)i(]uiil  expiscarenhtr ,  quiqui  fue- 
nint ,  commentores ,  miror  lanta  in  publica  constemaiio- 
ne ,  in  lam  mi^erabili  himiani  ){eneri4  calamilate ,  com- 
miini  dolore  ,  fraudi'  locum  fuisse.  Ibi  tum  Dei  iram 
inlerpretati  sunt  Iheologi ,  quem  faanc  malonim  a  nobis 
moriim  pocnam  exigere,  hoc  tiipplicium  sunere,  ac  si 
ir.  snpernum  illud  concilium  admissi  alitfuando  didicis- 
tent,  ptiblice  docuerunt,  quasi  nunquam  pejiu  vixerint 
hnmincs ,  fliit  non  aurcn  illo  Aujgusti  et  Tyberii  seculo, 
qiTO  Chrislum  qiioque  versari  in  terris  conti^t,  pessimi 
eliam  morbi  cwperinl.  Vet  hanc  vtm  oalura  non  habeat, 
iit  i.ovos  subinde  mnrbos  invehat,  maximam  interdiim 
in  rebiis ,  eliam  aliia  muiaiionem  adfefat.  Aut  vero 
DOslra  (itatim  tempeslate ,  alque  boc  biennio  demum, 
qiiia  morali  opiime  faomines  sint,  otgritudini  remediura 
inveniatnr  Giiajacum.  Adeo  inlcr  se  piignant,  quie  illi 
mentes  ut  sibi  videtur  Deprum  exponentes,  nobis  con- 
cionanlur,  factum  deinde  medicis  ne^otium,  non  qaid 
lollerel  morbtim,  sed  quid  faciat  iaqiiirentibua.  Fugie. 
baiil  ejns  porro  aspectum,  nedum  contactn  abttinebant, 
ut  morbi  prielerea  nullius.  puippe  tanta  fnit,  cum  prj- 
m'im  oriretiir  ,  fcvdilate  ,  ut  qui  nunc  ^usatur  vix 
illius  gerieris  esse  piitetur.*  Ulcera  in  qtieriue  glandi* 
speriem  et  magnitiidincm ,  aspera,  exporrecta,  spurcus 
ab  his  profliiers  hnmor  ,  ft<?lor  vero  tantus  exhalans  ut 
cujus  nares  oontigisset  odor  ilte,  infici  mox  credeietur. 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Albertum  Princip.  lib.  249 

Color  puitDl»  ex  nigro  ▼irescet»,  ipsa  adspeetu  magit 
ttgroB  quam  (lolore  cruciabanl.  Quamquam  cruciabant 
etiam  si  qua  infiammari  contigisset.  Invasit  non  multo 
post  ortum,  in  Germaniam,  ubi  latifinme  qoantum  alibi 
nusquam  diragatus  esl.  Quod  ego  intemperantiie  nostra 
tcibuo.  Qui  tunc  a«tTa  consulebant,  septem  non  ampliui 
annoa  grassaluriim  hoc  raalum  pmdicebanl,  si  de  morljo 
et  ejus  in  universum  a[qiendicibus ,  fatsi,  sin,  de  fisdis- 
simo  illo ,  et  qui  sponte  non  tanlum  ex  contagio ,  sed 
aut  ceeli  vitio,  aut  ordine  fati  proveniebat,  veri.  neque 
enim  septimiim  multo  annum  supra  ejus  grassatura  fuit, 
pui  secutus  est ,  et  nnnc  passim  vfgatur,  ut  foeditate 
tolerabiiior ,  quippe  ulcusculis  interdum ,  baud  'nultum 
eminentibus  ,  et  preduris  ,  interdum  lata  quEedam  ae 
serpens  scabies,  arenti  sqiianui  camem  obducens  per- 
niciosior ,  ut  qui  altius  pent^trante  veneno  complures 
■ecum  morbos  tr^at.  Hunc  nulti  boc  tempore  adnasci, 
nisi  contagio  qui  se  poUuerit,  credibile  est,  quod  in 
concubitu  maxiroe  solet  evenire,  Unde  pueros  rarius  . 
et  senes,-  aut  alioqui  coitus  expertes  oftnipnt.  Facilius 
quantoquis  salacior,  et  in,  venerem  promptior.  Jam 
quos  corripuit,  ut  quisque  vivit,  ita  eum  aut  cito  de- 
serit,  aut  diu  tenet,  aut  in  tolum  consumil,  Omnibus 
in  Italia  et  Hicpania,  ac  sicubi  pnelerea  «obni  sunt 
homines ,  mitior ,  nobis  propter  crapuUin  et  victus  in- 
lemperaiitiam ,  ut  diutius  inhxret  ,  ila  comprdieasoa 
tufestissirae  torquet^  aoetbissime  adfligit. 


D,g,t,.?<ib,Google 


^O  De  Guajaa  medicina 

Caput     II. 

De  causia  morbr  hujus 

Latentium  ejus  causarum  nondum  Jefinita  a  inedicis 
qusesUo  est,  at  misere  diu  jam  agitata,  et  stimma  dU- 
cordia  convcrsata.  In  hoc  coaveuere  omncs,  quod 
inlelligere  prbmptum  esf,  quodam  insalufafis  aeris,  qui 
eD  t^pore  fuerit,  adflatu,  corruptos  lacus ,  fontes, 
fluvios,  ac  ipsa  etiam  maria,  inde  tcrram  contraxisse 
Teneuum ,  iiifecta  pascua ,  venenatum  dcmissum  ab  acre 
vaporem,  inde  haustsse  spiritum  animalia.  Repertiis  est 
enitn  in  quibusdam  aliis  etiam  animantibus  hic  morbiu. 
Huc  astrologi  ex  siderum  motu  ratiocinati  in  con- 
junctiotiem,  quac  futl  paulo  ante  Satumi  et  Mutis,  ac 
Innas  solis  eclipses  causani  ejus  rejecerunt,  oportuisse 
dictitantes  pr«sagire  haec ,  morbos  pttuitosos  et  biEiosos, 
longos,  tenaces,  Icnlos.  Quales  sunt  elephantia,  lepra, 
impctigo  et  quxlibct  pessima  scabics,  Ac  pustulie,  et  a 
qua  sunt  corpus  deforcnanies ,  et  podagra  ac  chiragra, 
paralysiE,  ischia  et  articulorum  dolores,  ac  similia  in- 
commoda.  Magis  autem  6«|ttentrioni  id  destiualum, 
propter  aquarii  signum ,  quo  prior  eclipsis  inciderit, 
Gt  occidenti  propter  pisces ,  quod  poslcrior  alligerit, 
dicebantque  medici  ecgritudinGm  esse  a  malo  inttis  suc- 
co  ct  vitiosis  humoribus  ,  mdanchoKcia,  adustis,  aut 
6avabile,  vel  pituila,  sive  salsa ,'  sive  adusta,  ct  ipsa 
aut  aliquol  honim  vel  onmibus  etiam  simul  pcrmixlis, 
quoruin  acore  extra  ad  corporis  superliciem  eunte, 
aduri  cutem  et  exulcerari ,  aut  vero  a  erudis ,  lenlis  ct 
crassisinartiupropelli,  eisque  dolorem  concilari,  tumo- 
res  surgere  ,  tubei-a  innasci,  nodos  colligi  et  sinuari 
Gutem,  supraetiam  caput  infestari.  Uiiiversiiii  pristinam 
corporis   constitutjonem  alterari.      Quidam  brevitcr   ex 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  AlberUun  pnndp.  Ub.  251 

infecto  Banfrittne  ,  comiptoqne  et  adusto ,  Inem  hane 
oriri  dictitabant,  Atque  hxc  inconprehemibili  ejus  ad< 
huc  natura  digputabantur  ambigue,  nunc  comperta  ratio- 
ne  approbantur  etiam.  Juvalque  morbum  hunc  putare 
aliud  nihil  esse,  quam  depravati  Eanguinis  quandam  sup- 
parationnn,  quR  post  in  tumores  et  nodos  conaiccata 
induretur,  et  cujus  scaturigo  qnasi  qundara  a  male 
affecio  puUuIet  jocinere. '  Amplius  quK  sil  ejus  natura, 
qm  slatus  ac  qualitas  ,  quantie  jamdiu  ,  quam  odioss 
quastionis  est?  Quae  concertationes  ?  Quot  opiniones? 
quam  anxie  difiputatte  ?  Atque  hoc  pracipne  in  morbd, 
quantum  nostra  atate  laboret  medicina^  compertum  esf. 
Silcbant  ab  ejus  ortu,  totum  in  (rermania  biennium 
medici.  Inde  in  prima  me  lum  pueritia  constituto, 
curam  coeperunt ,  qua  fruge.,  docuit  eventus.  Ausitamen 
sunt  exotica  misccre  nobis ,  et  mulla  qu«B  miiiime  opor- 
tuit  inculcare.  Memini  timc  a  pisonnn  esu  interdictum 
quibusdam  locis ,  quod  in  bis  Termiculi  nascebantur  alaH. 
Unde  infici  crederetiir,  et  camis  porcinn,  quod  ilhid 
poiissimum  animal ,  aul  hoc  aul  quodam  huic  non  ab- 
nmili  ulceris  genere  laborabat. 


-  C*prr    IIL- 

In  quos  tnorbos  derivetui-  Gallicua, 

I^vem  hanc  hiem  faciont  qme  conspqiiTmtur  eam 
atrociora-  Ita  in  multa  deri Atnr  enim  hoc  maliim ,  ut 
in  uno  inesse  morbos  omnes  yideri  possil.  E  quibus 
est  acris  arliculonira  dolor,  primum  quidcm  simplex, 
deinde  qu«  dolenl  extumescentibus  mAnbris,  nonnuHis 
qua  itttumuerunt  collectiones  et  tubera ,  ubi  pauTo  post 
obtfifluerunt ,   dici  nnnpotest,    quoi  intra  se  cnicintus 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


252  De  Guajaci  medicina 

«Unt ,  pesrima  faiec  enim  niorbi  hnjns  pars  ert.  Naa 
fcaac  sibi  veluli  arcem  deltgit  ubi  diutissiine  pcrsiKtat,  ac 
UDcle  in  universum  corpus .  nmnia  do  orum  genria  ilisper- 
gat,  et  jacutetuCi  tanto  majorc  ouni  afflicltonp ,  qumito 
nippurntionein  tardins  accipinnt  hujusmodi  ti  mores.  Om- 
niumque  misenime  torquet  ac  larcrat  hic  cniciatus. 
Mibi  tale  quoddam  tuber  s><pra  lalum  siuistri  pedis  in- 
trorEuio,  poslquam  seme.l  rallum  iiiduxerat,  octo  totos' 
annos,  nulla  perunclionum  vi,  nullis  fomentis  emoHin, 
Aul  ut  nippiiraret  cogi  potuit.  Videbatiirque  os  id  esse, 
^lonec  Guajaci  niiper  medeta  dissipatiim  evanujL  Alanent 
ct  miilieribus  inlra  pudendas  parles  iilcuscula,  miri  diu 
veneni  fomenla,  alqiie  ea  lanto  pemiciosa  mngis,  quan- 
to  minus  oculis  conim,  qui  caule  muheribus  congredi 
Totunt,  eiibjici  patianlur.  %t  vd  idcirco  iwstilentissima 
e^t  ^fBC  morbi  pars ,  quod  iii  ea  vilare  morbum  non  licet, 
cum  h>i)uscemodi  mulierum  levissima  nonniinquam  et 
Immundissima  siiit  corpora,  cbntrafauntur  et  nervi  ac 
iiidiirantur.  Nonnunquam  distenduntur  et  laxi  fiuiit  ac 
rigent.  Interdum  morbus  in  meram  podagram  exit. 
.  Qifibusdam  in  paralysim  solvitur  et  apoplexiam  que 
dicitur,  multis  lepram  induxit,  creditumque  est  finitl- 
mos  inter  se  morbos  esse,  tum  qiiibusdam  ex  causis, 
quie  iitrique  malo  communes  sunt ,  tum  vero  ex  eventu, 
quod  in  hanc  ille  frequenter  Irati^mittat  letprum.  Snpe 
eliam  qitasi  febricitattiri  tU  inhorrent  homines  c\  doloris 
acerbtlale.  Nascunlur  et  vomicte  (furn  in  cancrum  ali- 
quando  et  ffstnlam  abeunt ,  aut.  manantia  diii  ulcera, 
qua  in  tantum  frequenter  putrescunt,  ut  ossa  ctiam  de- 
nudeiit  primum ,  qiue  deinde  cariem  cnntraUunt ,  et 
magno  cum  periculo  vitiantur.  QuinAiam  leiitissimw 
cum  sint  morbi  hujus  reliqui»,  ita  emacresciiiit  assidui- 
tale  mali  homines ,  iit  intima  ossa  oinni  consumptn  caroa, 
laxa  ciilis  tegal.  Hinc  plhisict  fiunt  uterraueis  tabo  jam 
lum  dufluentibus.      G«aeratur   et   cacesia   plurimis,    et 


D,g,t,.?<ib,Google 


id  ^bertmn  Prindp.  lib.  353 

*4quam  inler  ciiiem  ngri  eoDtrabunt,  non  nuflu  exirie*- 
ntuT  T«>ica,  et  nt  phirimuia  jecur  ac  ■tomachura  in 
totnni  perdit  hcic  Rgritudo.  Verum  ibi  fatsum  hoc  ect, 
quod  videtur  quibusdam  tubera,  collectioi)es ,  «inus  et 
nodos  non  esse  hujus  morbi  propria,  aut  neceuario 
eum  consequi,  sed  provenire,  hig  qui  penincti  sinl,  ex 
argenli  vivi  malitia.  Quamquam  in  bac  opinione  magim 
per  Germaiiiam  mediconim  pars,  in  huuc  ugque  diem 
pertinacissime  hxret.  Sed  hi  quotquot  sunt,  ut  in  aliig 
de  hoc  morbo  multis  turpitar  follunlur ,  iln  hoc  temere 
persuadere  conati  siinl.  Nam  conligisse  fa^  quos  nulla 
luiquam  tetigerit  peninctio  ,  ipse  vidi  multii  ct  in  hit 
Ub-icho  de  Hutten  patri  meo. 


Qua  primum  mediciaa  restitum  huic  morbo  sit. 

In  hac  medicorum  constematione  his  erroribus  in- 
gesserunt  se  diirurgici  manum  admotientes,  ac  { 
causticifi  exurere  scabiem  conaiisunl,  deinde'quia  ii 
mensum  erat  singuia  contingere,  toties  admoto  medic*< 
mii^,  ulcem,  excogitavenmt  unguento  reatinguere  eum. 
Hoc  aliter  alii  faciebanl ,  Tenim  nuflo  quisquam  elTectu, 
argentum  vivnm  qui  non  addidisset.  Csedebuit  in  hunc 
usnm  pulreAs  myrrlw,  masticis  ,  cerusua  ,  baccaium 
lauri ,  aluminis  ,  boli  armentn ,  cinabaris ,  minii ,  co- 
rallii ,  salis  usti ,  Tiridis  «ris ,  scoria  plumbi ,  plumbi 
usti,  rubigjuia  ferri,  resiun  vulgaris,  et  terebinthinie, 
Oieorum  optime  omnium  laurinum ,  deiude  slmplex, 
rosaceum ,  terebinthiDum ,  et  magno  effeciu  juniperi- 
num,  ac  nardiiium.  Adipes,  suillus,  anserinus,  urai- 
nus ,  humaitus ,  melinus.    Itev  pingue  ex  uugula  boviifa, 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


254  De  Guajaci  inedicina 

Imtyrum  pnuertim  quod  mease  Majo  coactmn  «scet; ' 
nedulla  r.erri,  eebuBi  bircinum,  cervinumque ,  mel  ro- 
saceum,  et  quod  virgineum  vocant.  VermeE  terreni  in 
pulrerem  picti,  aul  oleo  giacerati,  ac  contusi ,  campho- 
ra  ,  euphorbium  et  castoreum.  Atque  harum  rerum 
tribus ,  aut  quatuor,  aut  pluribus  noununquam  mistis 
niif(ebant  brachiorum  et  crurum  juncturas ,  aliqui  el 
spinam  ac  cervicem,  noDnulH  tempora  etiam,  item  et 
umbilicnm  atque  iterum  alii  universum  corpuc.  Qui' 
busdam  semel  die ,  quibufilam  bis  ,  nonnullis  tertio 
ilerum  die,  .aul  qnarlo.  Clau<Iebatur  teger  in  sstuario 
quod  c^ebat  assidue  atque  intensissime,  atii  viginti, 
iriginla  alii  lotot  dtes,  nonnulli  plureg  perunctum  lecto, 
qui  inlra  Ksluarium  stemebatur,  apponebant,  ac  mulfa 
siiper  injecta  veate  ntdare  cogebant.  Ille  vix  ilerum.  ac-* 
cepto  unguoito  ccepit  languescere,  minun  in  modum, 
tanta  unguenli  vis  erat  efFectus  ,  ul  intra  stomachum 
quod  in  sununo  corpore  morbi  fuieset  compelleret,  inde 
gursum  ad  cerebrum ,  unde  pergulam  et  os  defluebat 
morbuR ,  tanta ,  tam  violenta  in juria  ut  dentes  decide- 
rent,  qni  non  «cctq-ate  ori  intendissent.  Omnibus  certe 
exiricerebanlur  buces,  lingua  et  palalum,  intumebcnt 
gingiv» ,  deotes  vacillabant ,  spulum  pcr  ora  line  inter> 
missione  proSuebal ,  omnt  prolinus  foptore  olentiiu, 
lanto  ctmtagio ,  ut  quicquid  adluisset  statim  inquinaret  «c 
pofln^ret.  Unde  et  labia  sie  contacta  ulcus  trafaebant, 
el  intas  bucc»  vulnerabantur.  Fotebat  omnis  circa  ba- 
Iritatio,  atque  adeo  durum  erat  faoc  curationis  genus, 
nt  perire  morbo  complures  >  quam  sic  levari  mallent. 
Qnanquam  vix  cmtesimus  quieque  levabatur  retndivo 
ut  plurimum  sgro,  cum  vix  paucos  ad  diea  duraret  ejus 
iuvamentum.  Quo  ancumento  intelligere  licel  faac  in 
-«gritudine ,  quid  ego  tulerim ,  undenes  curationem  eam 
expertus.  Tanto  pericnlo,  tam  acerbo  discrimine,  cum 
faoc  malo  nonna  jam  annum  luctor ,  non  (eghtus  intecim 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Albiertum  princip.  Ub.  255 

et  alia  qiubns  obtiati  morbo  pnfailMtur  *ggreisui.  Fhn 
et  balaeis  curabamur,  el  faerbarDm  fotu  ac  potionibus, 
et  erosionc  ulcernm.  Ad  quem  usum  adsumebatut  ar- 
senicum,  atrameiitum ,  cakaotum  viride  Kris,  aut  aqna 
quK  fortis  vocatur,  taiffa  cum  doloriEacerbitale,  utcredi 
possint  itimis  Tiveiidi  cupidi,  qui  non  mori  maluerint, 
quam  stc  vitam  pr<^erre.  Sed  acfrbijsima  onuiium  fuit, 
<pm  perunctiooe  fiebal  curatto,  et  in  ea  miserrimum 
hoc ,  qiiod  qui  sic  medebantnr  medicinam  ipsi  non  wUe- 
bant.  Neque  enim  chiiurgici  bac  lantum  utebantur,  sed 
ul  audacissimus  quisqneaut  in  aliis  viderat,  aut  ipse 
tulcrat,  ita  circuibat  niedicum  agens.  Uno  quopiam  ad 
omnes  un^ento  utebantur.  Bt  ut  ille  ait.  Cno  calceo 
omnes  calceabant.  Udo  collirio  orones  sanabant.  Siqnid 
accideret  inlerinr  »gro,  consilii  inopia,  quid  suaderent 
iion  habebant,  Perebanturque  latronea,  nt  in  publico 
eiTore,  cum  obmulescentibus  medicis  experiri  omnibus, 
quid  veltent,  liberum  esseL  Itaque  tmllo  ordine  aut 
pntiEcripto,  nisi  quod  nstu  ac  vapore  cmciabant,  simiK- 
ter  omnes ,  nuUins  neque  temporis ,  neqne  oorponm 
qu^tatis  babila  ratione  cnrabaiitur  Kgri.  Neque  inscii 
perunclores,  materiamque  morbi  causa  esset,  ducta  alvo 
subtrahriMnt,  aut  circa  esum  ac  potum  tempenmtiam, 
aut  ulhim  victus  discrimen  indkdiant.  Tandcm  eo  in- 
eommodi  res  Tentebfit,  nt  dentium  ususadimeretur,  ipeis 
vaciUantibus.  Os  alioqui  totum  uno  occupante  ulcere, 
cibi  appetenliam,  frigefacto  stomache ,  etturbanie  fortore, 
amillerent  Kgri.  Cumque  sitis  esset  intolerabilis ,  tamen 
qnod  ad  atomacbum  faceret  potionts  ^nus  nullum  inve- 
niebalOT.  Multis  ad  veitiipnem,  qnibusdam  ad  insaniam 
osqne  mfestabatnr  cerebrDm,  Trefflebant  inde  noa 
marais  tantum,  sed  pedea  etiam  et  universfim  corpus  ac 
lingua  balbutiem  Irabebat,  nonnullis  immedicabilem, 
Muitoa  in  media  cnratione  interire  vidi ,  et  quendam  novi 
sic  awdcntem,   qai  tres   nna  die  viios  agricolas.    cum 


D,g,t,.?<ib,Google 


256  De  Guajaci  medidna 

intra  hypoCBUrtnm  pliu  aquo  srtuaiu  condiuuMt,  w 
illi  asluti*  quam  sic  adepturos  se  fperalNuit,  studio,  pa- 
tientiua  qwm  par  erat  consiiterent ,  donec  defectis 
per  calons  vehementiam  cordibus,  mori  non  lenlirent, 
miMre  jugulavit.  Alius  vidi  intumescenle  &d  fauces  gut- 
ture,  quum  exitum  non  baberet,  saniei  primum,  quam  , 
in  sputo  dejici  oportivl,  demde  ipse  etiam  spiritus  sulEo- 
cari,  qiiosdam  cum  mejere  iiun  possent,  mori.  Omnino 
paii«i  convatueruut ,  atque  illi  hoG  perieuto,  hac  aauri- 
tudine ,  his  malu. 


Quibus  ^o  {iraesidiis  fretus  hoc  in  morbo  sim. 

Usus  ipse  nun ,  quolies  quidem  perungerer ,  propul- 
Hudis  qu«  oriaccidere  possent,  solo  alumine,  quo<l  iu 
bucca  continebam,  binc  inde  vohitando  dtim  coUique- 
sceret.  Ubi  vero  obtigani£s  ukertbus,  et  fovendis  artu< 
bus ,  danda  opera ,  fomenla  tuurpabam  herbis ,  absinttuo, 
camomiUa ,  hyasopo ,  pulegio  ,  artbemisia ,  saivia  ,  et 
huiusmodi  ex  vino  et  aqua  decoctis.  Ad  .ulcera  vero 
oUm  quidem  Eitelvolfo  suadente  unguento ,  quod  ahi> 
mine,  viridi  »ris,  meile  purissimo  et  aceto  partibus  per 
omnia  aqualibus  componebam.  Ffuper,  quod  «  grega^ 
rio  in  Italia  milite  didiceramj  aqua  calcis  qu.am  sic  pa- 
rabam,  aquam  pateanam  aut  fluvialem  puram  in  vase 
nondum  alio  liquore  imbuto  coquebam,  eam  cniin  fer» 
ventissime  bulliret  calci  viv»  (ea  est  quam  aqua  nondum 
eontigit)  superfundebam ,  in  labro  aut  cupa  lignea 
nunda,  necdum  inquinata.  Sic  dissoluta  prtmum  nalce, 
deindc  quiescere  permissa,  ubi  ea  in  fundo  conaederat, 
qua  in  summo  mlabat,  spumam  exemi ,    cakxm  bod 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


ad  Albertum  Princip.  lib.  257 

■tm,  b  Bcdio  reKctMD  aquatn  limplcltssimain  defudi  et 
ad  uniin  rcposui.-  Cum  uti  Tellem  ttponpna  aul  linteolo 
intincto  nonnunqtiam  ut  potui,  et  plerumrjiie  calida  fo- 
vebam  iilccra,  eluenclo,  .ic  saniem  detergendo.  Deinde 
linleoli  parleni  aic  connnadefaRtam  apposui,  ac  ulcera 
ootjigavi ,  vi  hujus  aqun  cessabant  dolores  et  tumor 
residebat,  vulnera  emundabnntur  el  calores  ac  inflamma- 
tiones  arccbantur,  qiiodam  cum  miraculo,  cutn  incendat 
alior[iii  caloris  sui  vehementia  calx  viva.  Qiiod  apponi 
fau  in  casibus  poiset  ejficacius  inTentinn  iiihil  babui. 
Visiiraqiie  est  uno  hoc  prKsidio  fultum  me,  ssrissime 
graiBiuite  ]bta  tum  morbn,  imminentem  perniciem  decU- 
iHtse.  Utebar  et  cassia  alvum  subducere  siquHrido  libe- 
ret,  et  sudabam  noa  raro,  ac  sanguinem  mittebam, 
iletnicto  eo  per  cucurbitulas  svpe,  Monitus  etiam  iii' 
hilia  mine  hoc  esse  eflicaciK ,  solitiu  sum  resinam  there* 
tnntfainam  edere  mane  nucis  juglandit  mag;nitudine. 
Hoc  emeiidari  san^uinis  vitia  clamabant,  qnod  nescio 
^ate  sit ,  et  ventreni  emolliri  ac  stomachiim'  juvati, 
quod  utrumque  experiebar,  Ajebaiit  et  nervis  medori 
eani  non  modico  effectu  ,  ct  artus  confirmare.  Atque 
his  modis  ,  simuJ  cibi  et  potus  abstinentia ,  et  vita 
pirsimonia,  multa  efltigi  qiia  me  tanlo  tempore,  tam 
Biiqiio  pei^^rinantem ,  ut  plurimnm,  et  reriim  penuria 
adversB  multa ,  adire  coactum ,  nunqnam  mihi  coo- 
itantem,  inquielum  semper,  ac  turbatum,  CDnficere 
poterant.  Idque  efFeci,  ne  quis  mihi  adfauc  nervus, 
nim  tot  profuiidii  ac  mahgnis  ulceribus  «dederentur 
tibi«,  besus  sit,  ne  qnodos  viliatum,  netpiando  faciem 
corripuerit  morbus,  inore  et  linguB  nequid  vitii  con- 
tigerit,  intera&ea  servata  ut  sint.  Nnm  et  a  stomacho 
ioiuriw  propuli,  et  jecur  lia  rarissime  ope  defendi. 
Sed  hia  amiliis  sUaltnere  morbum  potiii,  ex.\inf^ere 
non  potui.  El  lenire  dolores,  non  CBusam  doloris 
actndere  boc  erat ,  diS^erre  psmiciem,  nou  aiiferre. 
Hirtl.  Op.  T.  in.  17 


D,g,t,.?<ib,Google 


2b^  De  Guajoci  medicina 

Prxseatiw  e  Gnaiaco ,    cui  nunc  degcribenilo  auimam 
xdjeci  remediuui,   inuno  ex  uno  salns. 


f 


'Guajaci  descripUo  et  ejus  inventio  ac  nonvcn. 

Quod  si  bonorum  pariter  mnlorumque  sumum  im- 
putanda  ratio  ^,  quaiilum  euperis  cle  Giiajaci  beneficio 
debemiu?  Aut  qiianto  hxc  betiignitas  Itetior,  quam  illa 
friitis  pcena?  Translatiis  ejus  e  SpagnoJa  ingula  ad  nes 
u»n*  est.  Ea  in  occidente,  juxts  Americam,  alque  adeo 
ea  parte  sita  est,  (pm  America  longitudine  in  septen- 
trtonem  desinit,  simul-cum  iUa  superioribus  annis,  intec 
novas  tBTTas,  et  anli<iuis  incognitas  reperta.  Ipsius  in- 
nilia  omnes  morbo  (rallico  aliqiiando  laborant  accoba, 
qucmadmodinn  Tariolis  nos.  Neque  alib  coiitra  remedio 
iitiintur.  Nobilis  quidam  Hispanui  cum  quiestor  in  pro- 
Tinoia  esset,  ac  morbo  ipso  graviler  afBigereturi  mmi- 
■trala  ab  indig^is  mediciiia,  tuum  ejus  in  Hiapania* 
attdit,  prunum  mixius,  ne  non  trans  mare,  qualis  in 
insula ,  esset  ejus  eflectusi  Nolebant  commendare  ipsum 
niiedki ,  .bmtum  videtites  qu»stui  suo  d^»dere,  donee 
M  iiitmserunt  ultro  et  ipsi  faanc  in  curam ,  tanta  statim 
v*ogfdM\a,  ut  negent  restitui,  qui  transitis  eorum  pwtt- 
•eriptis  Guajacum  insumat-  Quod  miror  quomodb  al^i 
|>ersuadeant ,  oum  sit  cognitum  nullos  fuisse  unquain 
iia  in  insula  medicos ,  Guajaci  usum  sempm'  fuisse. 
Sed  quid  negotii  medicis  hsc  iii  ciiratione  ease  conveaiat, 
post  paulo  dicam.  Nunc.  de  re  proposita.  Numen  ei 
beecuot  Guajacum.  Sic  enim  literia  illud  latiniii ,  quod 
fHim  hiati*  liujacum  pronunciant  insulares,  ab  ipsorum 
id«oatMc  «KQepwuut  Bispaui.   Ham  mifai  narrafnt  Aif- 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


ad  Atbertum  Princip.  lib.  259- 

pitlK  Paiilus  Rictus,  aiiditum  silti  ab  Hi5{>ano,  qui  in 
iiKub  tuisset ,  prrniam  nomiiiis  syllabam  non  Gua  pro* 
terri  a  Spagnolensibus ,  sed  exigere  boc  gentis  linguam, 
ut  qitn  lalini  sic  scribant ,  ipsi  non  g  lilcra  sed  u  cum 
flatili  proiiunticfit ,  ut  sit  Huajacum,  apud  eos  lirisyllabii 
ilFm  (liclio  ,  non  Guajaciim,  Possumus  cl  magnificam 
aliqunin  imiere  ilU  appellalionem  qtiemnclnioclum  Philoa 
medtcus,  AlRxiphannaca  <ua  Deorum  inanuB  appeUavit, 
et  hodie  medici ,  mi^a  composiliones  suas  jactatione, 
vornnt  mamis  Christi,  Apostolicon,  gratia  Dei,  antido- 
,  luin  Paiilinum ,  et  id  genus  EUperslitio«e  inditis  TocabullK 
Ajmit  crescere  ,  qua  apnd  nos  fraxinus,  proceritate, 
srborem  teretem,  ac  nuces  gignere  castaneartim  fonna. 
Maleria  ejiu  unguinosa  est.  Color  qui  bitxo ,  sed 
nigrescens.  '  Atque  id  opjimum  putant,  in  quo  qaani 
^rhnum  nigri  est.  Verum  ita  quod  buxeum  ett,  ab 
co  (|uod  nignim  differt,  ut  hoc  intus,  in^jd  extra  sit: 
Aut  plamusdicGiicIo,  nt  medulla  nignim  sit.  Pondero- 
susimum  cst  tpsum  lignum.  Itaque  niiUa  ejus  quamquun 
niuutitsima  pars  in  aqatt  flititff ,  sed  continuo  mergitur 
ct  subsidit.  Durilic  robur  omne  supcrat.  Tum  pr»du- 
nim  est,  ut  qiiam  minimc  hiet.  Keqiie  enim  ndhiic  vi- 
(limus,  qtiod  rimas  trexisset,  el  tpti  Trndtint,  faligcere 
npgant.  Uritur  ac  iiiflaimnaUir ,  odore  non  tnsuavi.  Ab 
accenso  gununi  profliiit,  qnod  nondum  stnmus,  qiiem  in 
Diiiro  cedat.  Subnigrum  cst,  et  statim' postquam  deci. 
derit  penlurum.  %jr(ex  haud  tta  deiisus,  sed  immo- 
dice  durus.  Qtiibus  indiciis  animadveritis ,  fieri  posse 
biud  credp  ,  ut  c|ui  id  adiiltercnt ,  laleaiit  emptorem. 
nam  ut  coloris  discerniculo  fallatur  qnis,  in  quo  uno 
omnia  Iisec  convenire  possunt  ?  Pingnetndo  resinacwiim 
quicMam  spirans  ?  pondus  cpiale  nulli  preelerea  ligno  ? 
deinde  hoc  quod  defluit  ab  infl.immato?  Et  vix  sec^bilis 
cjtv  durities  ?  Et  quod  in  aqtia  minulissime  etiam  in- 
eisum   nonisupernalat?     Et  sapor 'qiii   semel   cogmlus 


D,g,t,.?<ib,Google 


260  Oe  GuajacL  medicina 

niuiquain  (*rar«  sinet?  Nequam  ingratiu  est  iUe  o^iir 
iiibiM ,  mihi  etiam  jucundus.  Noii  durare  ajuEit ,  et 
decoctum  ejus  in  «stafe ,  post  tertium  Etatim  diera 
mucetcit,  iil'  b>-eme  paulo  serius.  Ilaque  eligcndum, 
quod  quam  mjixime  pingaescit ,  et  pon<1ere  valct. 
Eju«  est  eiiim  senecta  levitas  et  nMcretwlo.  Efficaei» 
ab  hac  descriplione  causas ,  longa  disputalioiie ,  si 
videtur,  medici  Irahant.  Ego  polius  quod  sit  gaudco, 
quam  qua]e  sit  inquiro.  Quamquam  multum  fateor  illos 
nereri,  qui  primum  cognitam  ejus  per  omiiia  naturam, 
nobis  tradenL  Nunc  rero  sunt  nonnulli  ,  qui  quasi 
omnia  rei  indsgarint  vcsUgia,  ita  ab  his  notis,  virium 
■talim  ejus  rationem  expendunt.  Id  quod  immature  ficri 
ab  illis  reor,  sic  exifitjmans,  ut  in  omni  universim  mcdi» 
cina,  sic  in  hac  etiam  post  inventam  cam  co^irumqne 
ejus  usum,  dcinde  qufereiidain  ralionem.  Scd  jam  de 
usu,  et  quomOilo  prKparari  ad  medicinam  ipsum  coii- 
veniat. 


De  -  praeparatione  Guajaci  ia  medicina, 

PrEeparalur  hunc  in  modum.  Lignum  oportet  pri- 
minn  in  frusla,  ^aiitum  licet  pusil!a  commihui,  quidam 
ad  tomum  hocTaciunt,  deindc  ramentum  ipsum  statini 
commadcfaciunt.  Alii  quod  dcrasum  c^t  priui  lerunt, 
aut  pistillo  tundunt,  ut  in  scobem  plane  et  pulvercni 
redigatur,  quo  penetratu  facilius  sit,  ut  ejus  ^xcoqitatur 
vis.  Quod  iiescio  an  aliquid  referat.  Vidi  qui  serra 
conscindercrit  priiis ,  .deinde  partes  dissecalas  lima  atle- 
rerent,  ipsam  tandem  limaluiam  aqua  mi&ccrcnl.  Verum, 
quicquid  id  est,  aut  desculpla  JTiusla,  aut  elimatam  sco- 
bem,   aut  contusum  pulverem,  pondere  uiiius  U\>m,  in 


o,9,t,.?<ib,Google  . 


ad  Albertutn  Princip.  lib.  26 1 

Mftue  fn?itaiue ,  aut  fhirialis,  aut  ut  €e;o  puteanx,  libris 
octo,  diem  ct  noclein  macerant  deinde  {>ercoquunt,  leoto 
vapore,  in  olla  vitrcatn  nova,  et  itilignnter  elota,  ad 
prunam  boris  amplius  sex,  <1imi  nA  (limidiam  paHem  ae 
imminuat,  magna  cura  ci  attenla  custodi|i,  ne  iiimio 
citlore  ebultial. '  Nam  quod  exumlaverit ,  multum  de  vi 
pcrdere  ajnnl,  et  minut  esse  efficax.  Ob  idque  ad  flam- 
mam  coqui  non  sustintt ,  ct  prunam  quoquo  modicam 
petit,  ac  olL-im  quue  nonj-eplcalur,  sed  cujus  tertia  prope 
pars  vacel,  Spuma  qun  inter  coipienrium  innatat  de- 
nahiliir  ,  ulcenim  quibus  obungilur  inedioamentb. 
fiam  vim  ei  inesse  desiccatoriam-  cfBcaciasimam  con- 
perimiu.  Sic  dccoctum  ubi  pereolaverint ,  in  ampullam 
vilream  defundnnt ,  deinde  ex  relicta  denuo  scobe  cum 
libris  octo,  quandam  qiiasi  loram,  ftit  torlivnm  per- 
coqirant.  Hec  teiiue  ad  cibum  potiii  dant ,  prius  ilJud 
medicina*  loco  sorbetur.  Alque  adeo  lotnm  hoe ,  quod 
nos  tanlo  tam  gravi  moAo  Hberat,  decoctum  illud 
cst.  Hoc  rei  caput,  hic  cardo  in  quo  salus  nostra 
vertitur.  Neque  tantum  non  indigel , .  allerius  per- 
mixtione  tiUtus ;  *ed  misceri  etiamnuai  ut  [AuIo  post 
Dslendam,  non  sustinet.  Cwterum  aquam  ad  boc  quaeri, 
levem  et  limpidam  vblunt  quidam.  Atii  dulcem  omnem 
■dmiltunt  indifTerenter,  quod  in  coqu«ido  qiialis  cjualia 
sil  depuretur.  Cnslodiam  eam  circa  cocturam ,  ne 
euestuel ,  aut  efferveat,  adhuc  necessariam  omnes  pu- 
iMit,  jubentque  bene  obluratam  esse  ollam,  nequid 
eliam  despiret.  En  ,  ubi  sentitur ,  provenire  spumam, 
teniter  apcritur,  illa  exempta.  recludilur.  Quod  in 
^ilro  reponeiidum  curant ,  lanlum  est,  in  perspicuo 
ut  sit,  et  melius,  quia  emundanlur  vitrea.  Color  de- 
rocto  e«l ,  qui  aqUiB  ex  limo  modicum  turbaLe.  lii- 
liiictum  linum  viridcsctl,  mira  specic.  Sai>or  prinuiirf 
giistatilibus  subacidus,  paulalim  issueGcenti  jucundus. 
A<isi  stuit  lUcUiK   iiiderc  in  libram   nncias  IIIl.   medici. 


D,g,t,.?<lb,GOOgiC 


26Z  De  Guajaci  mediciiia 

Quod  ut  non  improbo,  ita  necwariiaB  eaM  neg». 
Veljmque  ubi  uon  oporteat ,  nihil  addi  rei  per  le  tantai. 
Quid  enim  navare  operain ,  ub!  non  optu  est ,  juvat  ? 
Vecfue  ita  gravis  Guajaci  sapor  «at,  ut  melle  temperari 
'postulet.  bnmo  si  per  medicM»  liceat ,  nuUi  non  gratui. 
Quatiquam  qiiid  oportet  medicoa  dicere,  ubi  de  luiga- 
toribua  semo  est.  Nam  qui  docti  sunt ,  quique  periti, 
cpiaUs  o  Prinoeps !  tuua  ille ,  et  MBiciti»  causa  meus  etiam 
Stromer ,  atque  item  Coppus,.  et  ipse  a  medicinii  tibi 
qualis,  bi  inlelligunt,  quam  non  GOnveniat,  aut  locognita 
.tractare  mutande',  aut  his  addere  quibus  nondum  deesse 
aliqutd  comperlum  esl.  Id  quod  Slromer,  sermonen 
babentibus  nobis  de  Guajaco  Augusta,  cum  multi  ante 
siusissenl,  ut  me  curstioiii  huic  committerem,  neqiie 
uUi  ego  cederenf  propter  rei  novitatem,  mulds  graviter, 
ut  solet  verbia  defiuper  habitis  ,  vereri  se  dixit  salu- 
larem  Gtiajaci  virtutem  r  ne  qua  supervBcua  iiidoctorum 
nedicorum  additio  infamaret,  quod  si  non  fuerit,  tanen 
exploratum  faabere  se,  nihil  posse  advertus  bunc  moibum 
■alularius  inventri,  effetitcpie  Ut  me  incunctanter  et  nuUa 
interposita  mora  in  Guajaci  experimenlum  pneeipilea 
statim  abjicercm.  Quare  boc  semel  jam  prndtctum  in 
■miversum  satis  estK  vo\o ,  de  medicis  hoc  in  opusculo, 
quoties  conquerar,  hos  me  putare,  qui  nulia  eruditione, 
nuUa  peritia ,  solo  se  titulo ,  et  empto  docloris  nomtne 
Tulgo  veaditant.  Qui  Grstcas  pariter  ac  Latinas  ignoraot 
bteras ,  cum  in  nulla  «agis  professione  ,  opns  sit  literis 
ac  eruditione,  qui  cum  indoctissimi  sint,  Tacile  Genna- 
■KHDm  simplicitate  abutuntur ,  quando  de  nuHius  passim 
rfoctrina  in  dulMura  venit,  qui  quidem  docloris  sit  nomine 
insignitui.  Quorsum  bnc  tam  multis.  Dt  rae  tuerer  apud 
te ,  Princeps  optimc !  contra  eos  ,  tqui  bac  animadversa 
'oecasione  pos«ent ,  ut  ssquo  plus  mordacem  ^Mid  le 
deferre.  Quod  cum  nuper  Cacerent,  de  jureconsullis 
ct  tbeologis,  querum  in  aludia  ajcbaut  imiiiodcstius  in- 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Albertum  Princip.  lib.  263 

vwhtm  mecum  ego  inloctos  ibi  lantnm ,  et  eos  adbne 
malos  elimn,  ac  Klerarinn  slndiis  infciisog  et  acerbiMime 
ininiico* ,  momonliuem,  id  efTeceraDt  ut  me  boui  multi, 
jniquiim  sibi  putareiit,  cum  i<I  it  moribns  primum  meis. 
deiiide  ab  instituto  etiani  co ,  in  qiin  ver.sabar ,  lon^issime 
abessel.  Qiiod  cum  te  non  ignciiare  scinm,  missos  facid 
eircumforaneoB  perunctores,  lalrones  medicOG,  alqne 
illos  etiam  iNdoelos  doclores,  adtiua]acum  redeo,  cuiuil 
iu  medicina  usiis  sic^ubet. 


Quis  sit  curationis  hujus  modus.' 

In  eonctavi  residel  nger,  aeri  minime,  nediim  Tentia 
^taioxio ,  ubi  iguis  conlinuo  sit  aut  ut  in  Germania ,  iatra 
Katuarium,  non  quod  seroper  quidcm  catcat,  setl  ab 
«ere  tantum  quod  munitum  et  ocdusum  sit,  neqitis  cum 
omnino  adspiret  aer ,  toto  curaUoiiis  liujus  tompore, 
eeTendurocpie  eliam  firigus.  Itaque  io  byome  si  exp<>- 
liBtur  quis,  vcl  auturano,  ctiniTe  eum  oportet,  antelucant) 
pnoBertim  tempore  ignis  ut  sil,  quod  tuuc  iulcusius  cst 
lri(;iu ,  fenestranim  si  qu«  sunl  riBue ,  gipso  aut  caloe 
«xpleiHLe ,  octio  coEmeuIi ,  veium  aut  t^etcs  obten* 
dwilur,  intus  et  foris,  ne  ingrediirtur  aut  enoat,  aerem 
intromittat.  Sic  instnicto,  paulatim  cibu»  aubtrahitiu-, 
pnmoquMta  pars  ejus,  quem  sumete  consueverat,  deijide 
tertia,  post  paulo  dimidiuu,  ut  esurire  discat,  ct  vinum 
detur  aqua  valde  diluliim,  ibi  tiim  alvus  diicitur,  inedi- 
cjna  indita  purgatoria,  sive  cum  delectu  ea  suniatur, 
([0«)  satis  putctur  ad  prtBScinileudam  causaia,  eut  cxi- 
inefu1am*maleriam  ,  qu«  morbum  fovet,  sive  simpliciter 
talis ,    et   inancm    reddftt   veulicm^    Naia  boc    taulum 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


264  De  Guajaci  medlcina 

qUKri  vkleo ,  quo  curatQ  «brtira  opiu  boo  kiuiHCaTi  licct, 
liuiic  in  moduia*  Ptius  ilhwl  et  Talentius  deooctum ,  bic 
die  propinalur,  tepidumi  oyatbo  uoo,  mane  quideia  ad 
quintara  vel  juxta  horam ,  nQCtu  oclava.  Porro  cyathum 
▼ocamus ,  dimidii  lilwte  uniui  capax  poculura>  pua 
ratione  colligere  datur,  ut  oum  adJ  decoodonem  uniuc 
Kgni  tibra,  inJTundanmr  aquae  oclo,  et  inter  cequmdum 
•ju>  dimidium  confiumplum  oporleat ,  »c  Hhra  quatuor 
«upersint,  bisque  de  una  potetur,  Hl  uniut  libnc  (ruajaci 
decootio  in  quatuor  dies  sufficiat.  Inolevit  hoc  enim 
^nd  raedieos,  UquoreB  etiam  «d  pondua  ut  raetiantur, 
«b  literalis  in  totum  mensurarum  nominibus.  Bibitur 
raptim ,  slne  interspiratione ,  post  bibttum  inlerquiescen- 
dum  horis  amplius  quatuor,  et  duabus  quidem  prirais 
eontectum  esse  oporlet,  ut  oaloria  ope  digesto  tn  artni 
medicamento,  noxium  quid  exudet  «ger,  quod  quanti 
momenti  sit,  ^cam  suo  toco.  Quinetiam  hora  anteqnam 
bibat  tota ,  jubetur  contegi  nt  calescat.  Sunt  qoi  negent, 
ante  quintam  post  acceptum  poouhna  horam,  m  leclo 
•urgendum,  cibui  snmitur  medio  non  prius  die,  qnan- 
tum  fieri  potest  exiguus.  fiam  inaneni  eonprimi*  ven- 
trem  qiiierit  boc  medicamentum.  Ilaque  aummdus 
dhus ,  non  qui  vacuum  hoc  vel  ex  parte  impleat ,  sed 
deBeere  qui  non  sinat,  ac  utinam  sustenlet,  non  virei 
qui  augeat,  neque  ihi  pericuhmi,  metui  debet,  quando- 
quidem  vis  inest  Guajaco  reficeM ,  et  eonfirmare ,  «ed 
non  nisi  inanei,  Et  omnino  ajunt  neminem  defioMe, 
quantumcunque  parum  edat ,  modo  decoctum  id  fideliter 
bibBL  ItMerim  nisi  uksra  sint  aut  vuhiera,  aihil  foris 
illinihir ,  his  vero  nnguentum  aU>um ,  quod  orudum 
Tocant  ez  ceruss*  et  oleo  rosaceo  oum  cvtqthora,  im- 
ponitur  tintcoio  adlilum,  Quidam  sota  q>uma  otningwit> 
aut  desiooatam  eam  in  pulvisculum  adspBrgiint.  Sane 
prseter  ipumqm  nitiil  decocti  hujui  forinaecus  adponitur, 
Alque  aliqui  hreviore  tempoze  »ane«cunt,  quidam  serius. 


o,9,t,.?<ib,GoogIf 


ad  Albertum  Prmdp.  lib.  265 

Tricenii  niBgna  pan  diebui,  Quin  decnBO  dw  alnm 
duci  iteruin  jubent.  Idcirco  arbHror  quod  ut  Alexwider 
A|ihr<Hlist9EUs  putat,  famefcsnle»  solito.  cibi  luu  pr»lei- 
BiiMo,  vil^cuiit,  et  materisni  aggregaat  ■crioreiit.  I(a- 
que  de  purgetioi»,  quod  aic  cotlectuin  est  eztrahilurt 
ut  vacuum  maiieal  (pgri  corpu*.  El  tuiu;  quklem  mane 
non  bibiliir,  ad  noctem  ftatim  reditur  «d  polioneia, 
■c  poat  eum  diem  lar^ua  ad«ufluliir  cibui.  IterumqiM 
vige«iino  librratius  ;  quamquam  debet  et  hoc  liberaliiu, 
el  iUud  largiuf,  pamm  qaiddam  eue,  utMquenti  capite 
ociendam.  Quod  cavenles  quidam,  ne  quod  medicin* 
oiieratioui  impedimeDtum  inde  accederet,  lotoa  «quaUter 
ti-igiiria  dies,  uAam  edendi  le^em  tenuerunt,  omniRO 
laiito  meliuB  celeriiuque  proveoit  iuvamentum  hoc, 
qiianto  quis  fortius  «suritionem  fcrre  potuit,  Urget 
siitem  magis  ac  magis  indies  edendi  avidilas,  sed  cod* 
ttnere  sequisqae,  certus  sahilis,  ci  id  faciat,  meiiiinerit. 
Sic  decoctiim  enim  et  exinBnitum  corpus,  non  fame 
fciiitum ,  sed  sudorihus  ^tiam  ad  intemortuum  diu ,  morbi 
iiifestatione,  eibi  ac  potus  appelenliam  redil.  Uhi  jam 
•d  iinem  curalionis  perventnm  est ,  ut  propc  egrcdi  vehl 
ager,  sumeoclum  iterum  quod  purget  medicanenlum, 
«ed  ita  ut  post  piii^alionem,  quatuM'  aut  sex  nirsnm 
diebus  ut  prius  bibatur.  Quem  curationi  fautc  Colo- 
pfaonem  quasi  imponere  jubent.  Sunt  qui  pr>eci[iiaiit 
conelave  ubi  teger  cubat,  non  excedendum,  priusquam 
onuiia  in  totim  moibus  sit  abactus ,  et  restituta  valetudo. 
AHi  trigima  dies  satis  csse  putant,  quibus  concludatur 
quis,  posl  exire  posse,  sed  caute,  et  lon^us  ac  lon^ius, 
iiec  in  apertum  ittatim,  sed  primum  intra  pai-ictes,  et  de 
uno  CAimculo  in  aliwl  iiiunbulaiidum ,  deiude  ad  vicinan 
aliquam  non  lotigius  domum,  donec  ferre  aerem  ad* 
siteacat.  IVihil  eiiim  repente  mutari  debct  ibi,  Dmnihut 
saulalim  adsuescendttm.  puod  superest  morbi  post 
^grtaswn  «elcrrime  ganescerc  ajunt,  idque  ita  cese,  in 


D,9,t,.?<ib,Google 


366  De  Guajaci  medicina 

■K  ipse  c6n(peri.  ^mn  triginta  dies  cuin  abnMent, 
necdum  ulcera,  qute.in  tibia  ennt,  cicatriceia  obcluxisEent 
omtiia ,  continui  /ae  alios  adhuc  dec«ni  diec ,  quibus  ct 
ipsis  peractis  ,  noiidum  tamen  convalueram.  Quam- 
obrem  metu  frigoris ,  quod  incipiebat  hyenu ,  adjicere 
alios  rursum  dies  decrevi,  verum  medici  adactus  per* 
suasione,  ut  egrederer,  periculum  feci,  nec  male  id 
oessit,  quamquam  eseent  tunc  ulcera,  non  alta  qnidem, 
aut  quK  tumercnt,  sed-  in  summn  cute  et  quibus  illud 
tantum  deesset,  quod  non  conlcgeretur  caro,  quod  in 
tantum  «sre  assecutus  sum ,  ut  vix  quadragesiino  post 
egressnm  die,  ex  toto,  obdncta  sit,  cum  ego  interim 
acri  jam  tum  fayeaw,  e  VindeKcis  iti  Fmncos  iter  face- 
rem.  Morte  ejus  causOB  ipse  conjiciebam ,  quod  medici 
permissu,  plenius  quam  oportuissa  post  cogaovi ,  cibiim 
assumpsissem ,  et  quos  is  mifai  tenuius  quam  debuit ,  de- 
coxiMel  poiionem.  Usus  sum  wiim  Kgni  pondere  quin* 
que  noii  plene  librarum ,  cum  alii  octo ,  nonnulli  decem 
tnsumerenl ,  decepto  in  hoc  medico ,  quod  cum  gra«nle 
niUii  natura  coi-pus  esse ,  deinde  morbi  diutumitale 
eliam  extenuatum  videret,  parum  quid  satis  eaa«,  em 
vii  moolM  cederet  putavit  ,  ob  ittque  etiam  largius 
paverat,  cum  vereretur  uiiuium  viribus  ne  destituerer, 
dupKci  ;-«rrore,  Quod  et  non  quale  jam  tum  corpu» 
esset',  vcrum  quale  esse  solcret ,  videndum  erat ,  et 
ea  medicinte  hujus  natnra  -est ,  ncminem  degtitui  ut 
sinat.  Qiiare  etiam  infirmissimis  non  minns ,  sed  ali- 
quanto  plus  etiam  dandum  est,  quia  nihil  cum  impetu 
facit,  cum  ejus  juvamentum  «i  paulatim  sanare.  Atque 
i^itiir.  iDud  decoctum  magis  probo ,  quod  adignem  diu- 
lius  fuit,  el  quod  a  multo  ligno  paucum  provenit,  ila 
ut  «uadeara  ,  quo  «fficnciuB  tiat,  ad  tertiam  s«pe  par- 
tem  deeoquere.  Porro  alvum  qu»  astringi  solet,  ubi, 
solvere  si  volet  quis ,  putviseulum '  e  scobe  Guajacl  tle- 
eoeluitf  ex   »qua,    bibere   semuncia  suadflDt   in  aurora. 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


ad  Albertom  Princip.  lib.  267 

Jdqiie'  si  aftml  non  tnov«at,    Tepetendnm  eM«  Tohinl. 

Mihi  ue  repetituni  quidem  cesnt  hoc. 


CAroT    IX. 

De  ratione  Tictus  in   curatione  hac. 

Circa  vichii  rationem  ndhuc  pufpii  Cft.  Quidam 
aato  pane  quod  simpticiMimum  nutrJmentum  tocat  tia- 
leniis ,  cum  pasEuIarum  modico ,  viveadum  censent, 
eumque  dant  quatuor  uridarum  line  fale  aut  conili- 
meclo ,  omiiiquc  in  universum  obconio  arbitrantur  absti- 
neiHlttm,  niai  quod  a  pullo  gallinBceo  jas  aKquod  sor- 
beri  paCiuntur,  aut  cum  pane  inibi  ma<lefaclo  edi  semel 
die.  Mam  vesperi  prieler  passulss  el  panis  nnciam,  nifail 
dant.  Alii  dimidiinn  pulli  gallinacci,  adbuc  motliuseuB, 
aiit  si  is  aduleveril,  quartam  partem,  in  aqua  pura  elixi, 
eique '  non  salem ,  non  coudimentum  a'iquod  apponunt, 
nisi  quod  gaccharuai  iiKlunl  aliqni.  Panit  vero  teruritium 
daiit.  Veiperi  ut  prius  passtilas,  cum  paiiis  uiicia.  Obsei^ 
vandum  Dulem  toto  curalionifi  hujiiE  lempore,  ueqiiis 
calem  omnino  degustet,  paiiem  probant  Iriliceum,  album, 
e  bene  cnbrala  fiarina,  quem  ad  hoc  parantes  saccharo 
condiimt,  qaod  non  abhorrel.  Sunt  qui  huic  menua 
adjiciant,  non  tam  oft>i  vice,  quam  mcdicina;  loco,  parum 
boraginis,  attl  foliorum  tantum,  aiit  si  siiit,  floruni  ctiam, 
qood  in  nqua  decoctum,  aul  cum  pulto,  eitur  ut  okis, 
atque  hanc  circa  victum  obscrvalionem  perpctup  tenefd 
aKqui.  NonniiHis  videiitur  quimlcciiii  ilics  Eolis  esse, 
deinde  levius  famem  sustineri  volunt,  etvigesimo  quidem 
die  bis  cibum  dant,  fpiod  viderint  qui  scqueiilur.  Cerle 
enim  hoc  fert  medieJna  btte ,  ql  inedia ,  quanta  potsit 
maxiiiia ,  exteiiuetur  xgcr.  Qnanquam  nonnilRis  coa- 
^£tl>  >*>fe*  quiiidecim  dies  jn  totum  restitid,  qui  tentf» 


o,9,t,.?<ib,Google 


3438  Be  Guajaci  medicina 

portea  adjecernnt  «liquos  ultro  di«>.  BAitnr  aA  obuni 
de  swnindario  decocto,  non  tepidum  sed  frigefactmn, 
atque  hnc  menSK  summa  est.  Nam  supra  hano  meMuram 
progredi  adhuc  nemo  auaua  «st.  Quamquam  non  cftn- 
temiiam  dicpnlantes  ibi  medicoE,  in  corporibus  sicciB  et 
calidm  tempenturn  jMiricuIuni  fore ,  si  ad  hoc  victus 
adiganCur  genua,  et  Galenum  cum  Hippodrate  addu- 
centea,  qui  locti  multis  contra  exquisitum  hunc  vicnim 
Mntire  videntur.  Sed  ego  ex  his ,  qui  adhuc  uii  Gua- 
jaco  sunt ,  periclitari  neminem  vidi ,  et  ab  experientia 
monitionem  coUigo ,  ncn  ex  libric  doctrinam.  Qiitn 
etiam  calida  et  sicnse  temperatura  ipse  aum ,  nec  m 
phthisin  aut  hecticam  adegit  hRC  famet,  quod  metuere 
iili  videntur.  Quia  aiitew  non  impnidentcr  omnia  pr6- 
videri  putantur,  jubeo,  si  quis  ibi  sollicitus  sit,  cuctodef 
nedicofi  adhibere  stbi ,  quod  diccum  tatis  sit ,  ut  rdi- 
qua  prosequar.  Omnia  interim  negotia  ablegare  oportet 
■^rum,  omnes  circumcidere  graviores  cogitationes ,  >b 
orani  cura  conquiescere.  Quare  «t  a  coosulladoiiibut, 
ct  i  studiis  etiam  vacntionem  indicunt ,  jubeturque 
animus  ab  omni  penitus  operalione  securus  esse,  *t  in 
profundum  olium  Tindicari,  ac  ii  turbis  et  soHicitudiui- 
bua  laxari ,  cum  omnium ,  tum  vel  maxime  eorum  melaD- 
cholico  haiHtu  qui  aunl.  Cavendum  et  ab  iracundia, 
quod  ea,  ut  Galenus  inquit,  biliosas  imprinlis  matenas 
sccendit.  Qiiinetiam  curandum,  nequid  hoc  tempore, 
quod  ad  moslitudinem  movere  possit ,  accidat.  Audilt 
Bger  cantores  et  citharados  ac  musicis  operam  det ,  aut 
jucundis  se  interdum  confabylationibus  oblectet.  Porro 
vencrra  quantum  vitanda ,  post  otlendam.  Ipse  legendis 
jucmidis  rebus,  et  eJucubran<1is  eliam  obleclaroenla  qu»- 
sivi,  oum  reclamarent  medici,  nec  temerc  monebaol, 
iiisi  haud  cre<lidisflent  ipe,  dum  hnc  agerem,  citra  nego- 
tium  agere ,  et  oblectatwius  oausa ,  non  studii ,  in  Uleris 
^-ersaii,   quanqiiam  in  exemplum  venire  lioc  nolim-    Iu- 


-,..<,  r,,Googlc 


ad  Albertum  Princip.  lib.  i69 

lettM  tamea  ii^;niit,  aKu.poit  sextum  (tatim  diem,  ^o 
ad  decimiun  luque  nihil  grave  tuli.  Unicum  ibi  sotatinin 
eit,  non  videre  edentes,  non  videre  dbos,  et  iiidorein 
non  seiilire.  Tamen  ubi  deficere  sibi  qnispiam  videbitux 
perinediam,  subtroctia  corpori  allnientis ,  qui  corroboret, 
aut  vires  reducat,  cibo  quidem  usuruin  haud  stalim  ve- 
lim ,  nec  eondimento  exotico ,  sed  foriiisecus  admolii 
jucundun,  spiraotibns  odoramentis,  Unffuienlem  excitara 
spiritum.  Nimirum  odore  putat  <^alenus ,  spiritum  vita- 
lem  et  animalera  nutriri ,  atque  foveri.  Ubi  tamen  ut 
cuiusque  feH  babitudo ,  iiieunda  ratto  cst ,  ne  siccis,  et 
calidis  similia,  et  humidis  ac  frie^dis,  at|t  utrumque  coii- 
slitutis,  consonae  qualitatis  res  adhibeanlur.  Ipsii!  ut  iii 
omiiibus  vemacula  magis,  ut  nobis  coipiata  probo,  ita 
Demociriti  e^emplo ,  qui  vapore  calidi  panis  fugientem 
jam  totos  tres  dies  moratus  est  spiritum,  aut  illo,  aiit 
cepe  asso  (oam  et  iUi  quandam  inesse  isliusmodi  vini 
comperi)  admoto  ori,  languentibua  atbniniculura  vinbnf 
quaerendum  putem.  Quod  idem  viiii  quoque  odore  effici 
in  comperto  est  Nam  tuxi,  ut  apud  Q.  Cuitium 
vid^re  est,  torpeutem  Alexandrum,  cxcitavit  Philippu* 
medicus,  ejusque  in  hoc  genere  vim  ex  velerum  meili- 
conim  traditionibus  nuUi  nou  videmus  praJ^erri.  Porro 
modis  ontnibus ,  odoris  suavitate  alendus  est  spiritus, 
quod  ex  boc  vita  eat,  probalur  in  ea're,  aute  omnia, 
viui  ouavis  antiqvi  odor.  Deinde- mclHc  eiiam,  rosacci 
maxime.  Item  malonun,  de  quibus  nimquam  moner* 
me  Slromer  desinit,  compeitum  sibi  dicens.  quuita  vi, 
quam  pnesentaneo  ibi  juvamento  sint.  Quidam  ex  hi» 
persica  prn:ferunt,  alii  cotonea.  Commiendatur  et  ace* 
tuin„  roais  conditum  magis,  et  sinapi.  Nam  et  h»c  sen- 
Bus  afficere,  ac  vires  austentare  ajunt,  At  veco  cinamo- 
num,  nucem  odoralam  qus  muscata  vulgo,  slytaceoi, 
cttri  &-uclumi  crocum-,.  gaL-yopbyUon,  inuscum,  campho» 
ram ,    et  id  ^cnus  impendji  majoris  res ,  delicatioribu* 


-,9,N..<ib,Google 


270  X>e  Guajact  medicina 

relinquo.  Cyminum,  anisuin,  coriandnnn/nanlos,  ama- 
racum,  rotas,  mentam,  rulani,  rorem  marinum,  violas, 
oalviam,  castoreum,  nostra  omiiia,  vimhabere  maximam, 
ex  mcdicis  qui  judicium  liabent,  neroo  improbai.  Utor- 
que  preesidiis  ego  hujiifimofH  magna  salubritalis  opi- 
nionc  frequentet.  Potesl  et  rrictionibus  loto  iiicubatns 
hujus  tempore  uti  KSer,  scd  lenibus,  quas  ut  ubique, 
ita  ibi  quoque  Conferre  plurimiim  crecfo ,  et  calidii 
pannis  exercendum  csput  pmbeal ,  ac  ebumeo  pectin^ 
pcrverreDdum. 


Capct    X. 

Quod  adinixtioneKi  non  ferat  medicina  hsec. 

Pr»terea  ihiBain  fert  ailmixtionem  medickta  h^'', 
iritonitis  ob  id  istts  Tulgo  medicis ,  qui  nihil  admirari 
lios  volunt,  ntsi  quoda  tribus  orbis  pariibus,  conquisiia 
in  se  venena  recipiat,  et  qui  autoritatem  sibiomnem  de- 
sperant,  nisi  in  pfaarmaoorum  syntiietis  Imliam  nobis, 
Aelhiopiam,  Arabiam  et  illos  extrcme  Garamantas  con- 
jungant.  Quid  probant  enim,  ubi  sumtus  non  est?  Et 
faxit  Deus  Opt.  Msx.  ne  unquam  audiatur  corum  circa 
Cruajaci  uwm  consilinm,  uttjue  accipiatur  vatcs  in  hoc 
negotio  Sttomer ,  judicio  ineo  vems,  prudentiBsime' 
oe  aliquando  nanus  apponant  illi ,  metuens.  IV6in<le 
experto  miM  credant  homines ,  satia  esse  boc  remediuni, 
quod  istum  tollat  morbum,  et  solum  satis  esse,  neque 
pvwlerea  qunieTidnm  aliquid,  nisi  quod  dixi,  et  aprin- 
dpio  expurg;andam  ahrum ,  et  quintodecimo  iterum  die 
levitcr,  mrsimique  in  Sne  curationia.  Idque  8im}riici 
aliquo ,  But  non  e  mnltis  admodum  composito  medica- 
mento.  Valde  exjstino  enim ,  hicro  ibi  consulere  suo 
medicos ,  non  boauniun  salati ,  quando  diesnt ,  quKreo- 


D,g,t,.?<ib,Google 


^d.Albenum  Frincip.  )ib.  ^7l 

dnm  ,  «piod  canciim  idDrbi  mftrat,  qiiaH  Itoc  noa  facMt 
Gunjacutn.  Atque  cvidenti  rursus  argumeiilD  ei>t ,  ob 
a)iu<l  niliil  uteadum  purgatione ,  quun  ut  ujanis  sit 
Tenter ,  quod  corpui  pmterea  omne ,  incdia  ct  fame 
exhaurirndum  curatur.  Quid  ?  (|Uod  in  illa  barbarie, 
uhi  Guajacum  mucttur,  nulli  saiit  metlici,  nulla  exolica, 
nulK  canones ,  nuUi  aphorifnu ,  at  forie  atiqua  ibi  herbn, 
aut  radice  alvum  purgante  utuntnr  homities ,  ati^e  uiia 
re  similiter  omnes  utiintjur.  Non  ut  morbitm  lollaiil,  sed 
ut  inani  ventre  locus  sit  faciliori  Guaiaci  juvamento. 
piiare  consilium  ibi  meum  egt,  iiullis  ma^nopere  appa- 
ratia  ventrem  divexari  medicitiiv  Illasqiie  in  primis 
fugere,  ex  compluribus  concinnatas  compositiones.  Qii« 
obstiiiatia,  pneter  unam  simpliciter  cassiam,  nihil  incul- 
cari  mihi  passus  sum ,  ctun  illi  raulta  cupide  ofien-eiit, 
et  ego  soKtus  etgeml  non  illiid  tantum  rabarbarum,  sed 
et  'si  ipiid  rabarbaro  adhuc  barbarins  est ,  ingurgiiare. 
Sed  eventus  consilium  meum  sequutus  est  optimiis. 
Quod  qui  imitari  volet,  exemplum  babct,  preceptiim 
nsn  habet.  Neque  eoim  edocti  docemus  ha;c ,  sed  ex- 
perti  monemus.  Id  quod  mcminisse  omnee  vejiiit,  nibil 
me  hic  temcre,  sed  quod'  proprio  periculo  didicerim, 
aliisper  manus  quui  tradere.  Quod  si  aliud  didiciiisem 
etiam  latere  non  patcrer.  Nunc  igitur  cum  diligenti  ii^ 
veatigalione,  studiosa  indagine  compereiim  Guajaci  vin 
(«|uam  si  qukdem  non  bene  inlellexi,  enror  est,  sin  ut 
0|M)rtuit  rem  accepi,  neque  prgeiaium,  neque  taudem 
BM^opere  afiecto)  fideliler  omnia  tradam.  JLIque  medit  . 
caneiiti  hujus  merito ,  ne  taotis  beuetlGiis  iugratiis  videar. 
Itaque  sic  sentio,  cum  aUoquin  varielate  medicamentonim 
comiinpanliir ,  <^time  babiti  .homines  mujlij  iionuuU- 
itfereaot  eliam,  nullam  ad  hoc  remftlium  ajiaiide  accet- 
sendwopem,  ipsum  extiiy^ndo  buic  hturbo  uniim  sali« 
esse  t  A  quid  «Idatiir ,  maxime  eoru^ ,-  fpua  intra  aceipi- 
imtur«  a^  Ifoc  .)uvari  o^  ips^,  pu^  autem  Aeri,  ut 


-,<j,N..<,r,,GOOgIf 


272  De  Guajad  medtcina 

impediatur  m  ▼itietur.  Huc  illud  iicMendtini,  quod  a 
Guajaco  qui  bibunt ,  utcunc[ue  aifflcd  sint ,  hoc  in  moi^n, 
his  in  tantum  balneis  opus  non  esse  tnterim ,  ut  eliam 
vetent  natura  ejus  periti ,  curationis  hujug  tempore  capTiI 
ablui ,  raro  etiam ,  neque  uncpiam  frigida  manus  per- 
mitlant. 


CAfOT      XI. 

Quomodo  adtiibendi  sint  in  curatione  hac  medicl. 

Sed  jam  raspicari  aliquos  scio,  id  me  sentire,  ne  qiiis 
omnino  medicus  adhibeatur  bac  in  ciiratione,  quodmii^ 
fum  abest.  Existimo  enim ,  quierendum  doctum  aliquem 
et  prudentem,  cpiique  infertiendis  medicinis  audax  non 
sit,  ne  liberalis  quidem,  ejus  utendum  custodia,  etfani 
•i  adminislrandi  Guajaci  usum  didicerit  pnescripto.  IHos 
vero  perdite  morales,  qui  cupidisstme  ilU  nobis  propi- 
nant  exotica,  aut  si  quod  a  ISiU  fontibus  advectum  medi- 
camentum  est,  quod  tanto  majoris  ab  his  fieri  sotet, 
quanto  in  ipsum  imp%ndii  phii  erogatur,  procul  arcendos 
moneo ,  et  ne  per  cancellos  quidem  conspici  ab  his  «g- 
rum  patiar.  Jam  hoe  ipsum  comperi  enim  ita  esce  iit 
Ascleptadea  setisit,  qui  medicameutonun  poluc  stomacho 
inimicos  ceiuuit,  etCelsus  ait,  raedicamenta  stopiacbmtt 
fere  lader*.  Quinetiam  contigit  mibi,  quod  idem  autot 
fore  pmdixerat ,  ut  infuste  medicinte ,  cum  alro  contine- 
Tcntur ,  in  caput  regest» ,  immensos  dolorea  facerent. 
Quod  memineriot  omnes  curationem  hftnc  auspicatun, 
ne  se  istius  generis  carniftcibua  temere  cominittaDt, 
non  tantum  ob  id ,  quod  rei  natnra  haud  dum  tnnotuit, 
verumetiam  quia  moa  est  illis,  nunquam  fateri  igno' 
rantiam ,  semper.-kliquid  }ubere ,  aliquid  propiiiare, 
quibus  nemo  quooknque  tempore  lotium  otleadit,  quan- 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


ad  Albertum  Prindp.  lib.  27S 

tamcunque  etiam  mm  apontu ,  et  «mus ,  tpdn  pbariM- 
copolii  scribint  Recipv ,  aut  aliquid  contractum  JMn 
morbi  suspic^ri  te ,  aut  pnereniendum  imminentem ,  dicti- 
tantes;  ntsi  b^  deglutias  in<{uiunt,  aut  iUud  bibas,  fe- 
brem  habec  Perdili  homines ,  et  inprimis  odio  digni- 
At  quales  quales  sunt,  multa  sibi  nuper  circa  Guaiaci 
administralionem  tribuere  ausi  sunt,  in  opus  illud  uJlro 
intrudentes  sese,  etiam  qui  vendiuit  ipsum  suffragantibiu, 
quodam  credo  inter  se  pacto ,  et  mutua  conventione. 
Wam  ilK  cum  viderent  rudem  fasnc  et  contemplibitem 
medicinam  efficere,  ne  post  hac  tot  suis  disceptatiombt), 
opufl  sit,  nec  auderent  tamen  (voluissc  autem  aKquoi 
srio)  tam  favorabili  sese  rei  opponere ,  vicissimque 
metucrent  meKatores,  ne  si  non  probarent  medici,  quia 
nemo  fadle  jKliturus  tam  aliunde  petitam  medicinan  egset, 
et  cujus  tam  prseter  vidgarem  medendi  usum  esset  ad- 
minictratio,  parum  ipsi  venderent,  convenisse  interutroj* 
que  eredo,  ut  in  vulgus  ederelur,  necessariam  ibi  esse 
medicorum  operam ,  quo  «t  i)li  quxstum  ut  prius  face- 
rent,  probatiim  ji  medtcis  remedium  divendentes,%t  de 
suis  interim  slipendiis  nibil  decederet  medtcis,  ascitis  in 
curationem  banc  et  ipsis.  At  quosdam  novi  probioret 
medicos,  qiti  nomine  C»caris,  et  cujusdam  hic  episcopi 
percontandi  causa  Hispanias  adierunt,  bique  cum  ab  ipsis, 
qni  in  Spagnola  rem  cognovissent ,  edocti  essent ,  nihil 
fere  secus ,  quam  nostra  lenet  cxperientia ,  retnlerunt, 
nisi  quod  addiderunt  de  suo ,  qu»  medicamentn ,  quibus, 
didnis ,  qua  cum  observatione  accipienda  sint ,  et  ex 
^hemeride  mathematica  quomodo  vivendum,  non  tnala 
eredo  vohintate,  sed  suo  quodam  raore,  et  consueta 
bonis  etiam  quibiudnm  medicis  luperstitione ,  qui  tanta 
juvandi  cupiditate  femntur,  ut  plus  etiam  quam  oporteat 
Donfntnquam  ingerant.  Quontm  volimtatera  probo,  p«- 
riculosum  taiacn  piito,  in  omnia  omoUius  consentire* 
Sed  ad  jllos  ilenim  malerolot.  Conveniss*  ipci»-  pulo, 
Hidt,  Of.  T.  III.  1  • 


D,g,t,.?<ib,Google 


274  De  Guajaci  medicina 

cum  mercatoribus ,  in  lucri  partem  ut  admiltanlur.  Ila- 
qiie  vidi  ipse  medicum  quemdam ,  ai  iiidoctum  et  imperi* 
tum  asinum  boc  nomine  dignamur ,  qui  reclamavit  Guajaco, 
maspia  conlentione ,  ut  rei  vanae  et  uuUius  momeiiti ,  et 
quam  ementirenlur  negotiatores ,  haec  posse.  At  paulo- 
post  idem  ille  vociferator  ascitus  in  curatiouem  ilivitis 
cujustlam,.  atque  ilerum  alterius,  cum  suboluisset  honiiat 
aurum ,  remque  videret  ingentis  lucri ,  propler  multitu- 
dinero  Kgrotantium ,  cofpit  primo  mitior  esse,  el  mitiiis 
minusqufl  s»vire,  deinde  etiam  laudare,  ac  magnis  prw- 
coniis  extoUere  rem,  quia,  inquiens,  nunc  (andem  ex- 
perluf  ejus  virtutcm  tpse  sum.  Imo  quia  et  tuum  ibi 
hicrum  invenisti  asine.  Alque  iit  fere  moribut ,  quem 
admodum  aiiae  omties  mcdicin»,  sic  ista  quoqiie  concedere 
in  canones  videtur.  Quod  si  sania  illis  et  doctis  medicii 
autoribus,  fiat,  non  iinprobo,  quanquam  ul  meumteit 
judicium ,  et  iiondum  ab  itlis  fieri  posse  credo ,  et  valde 
necessarium  esse  non  arbitror.  Aut  enim  in  Spagaola 
ubi  medici  noii  sunt,  decst  aUquid  medicamento' isli, 
aut  hie  quoque  cilra  superstitionem  administrari  ipsum 
oportuit, '  Potest  autem  etse  ila  credulus  quispiam  ut 
concedat  medicis,  peritius  eos,  quam  qui  expei-li  in  se 
canent,  negolium  hoc  tractnre,  cum  videamus,  breviiii 
durasse  apud  nos  Guajacuin,  quam  ut  tempus  essetillis 
perscrutandi  ac  discendi  naturam  ejus.  Nam  ut  paucis 
dicam ,  iutra  admirationem  res  versatur  adhuc ,  ad  scien- 
tiam  nondum  pervenit.  Tantum  abest,  istorura  canoni' 
bus  ut  subjici  possit  hoc  statim  tempore ,  aut  aliqiiEe  ejus 
causB  prodi.  Insideat  hoc  igitur  omnibus ,  ut  simplici 
bac ,  quam  experti  nos  tradimus ,  dieta  curari  satis  ducant. 
Sanis  inlerim  roedicis  aspiciendos  se  pnebeanl  sKpe,  spe- 
cies  istorum  et  aromata  mittant ,  imo  longum  valere 
dicant  bis ,  qui  nos  disputationibus  reslituere  k  morbis 
gestiunt.  Hi  sunt,  qui  ut  dixi  vite  nihil  probant,  qui-  ' 
que  fabulam  me  narrue  putaint ,  ctaa  ihco  odies  amplius 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


ad  Albertum  Frincip.  lib-  275 

repulisw  febres,  ■tathn  tJ>  initio,  proprio  ebibito  lotio, 
h«ud  alio  medicamento ;  et  in  Saxonia  vidisae  homines, 
qui<onuiii  genem'i[iteraneorum  morbos,  cerevisia  cum 
tnityro  sufFervefacla  et  ebibita ,  realinguerent.  Rurfuia- 
que  fidem  non  habent  referenti ,  quemdam  nobis  esw 
patemuiq  Tillicum,  qui  tribus  quibusdam  herbij^  e  vino' 
decocti*,  contuium  bominis  craneum  consanaverit.  Et 
coQtemptibile  medicamentiim  exi«timanl ,  peasima  ul  pluri- 
mum  viilnera,  percoctis  in  vino  aut  aqus,  paucii  iterum 
nDttria  herbia ,  intra  decimum  aut  duodecimum  dien, 
citra  febrts  metum  coaiuisee.  Non  fieri  secundum  cbdo- 
ne>  ista  dictitantes.  Et  de  Guajaco  nunc  idem  sentiunt, 
cujus  vim  quam  acute  intelli^aiit ,  et  quos  de  eo  sermo- 
nes  habere  soieant ,  ex  nobili  cujusdam ,  Qon  iuveiria 
jam  dum,  nt  expertti  incipiat,  aed  psne  decrepiti,  iit 
Avtcennam,  Meraen  et  reliquos  medicina  autores,  ut 
unguea  suoa  caltere  ipsum  probabile  fuerit',  reaponso, 
Gognoscere,  datur.  Is  enim  cum  maxime  b»c  annotarem, 
et  Fi«ncofurdio  ubi  Recipe ,  scribit  ille ,  iter  facerem, 
interrogatus  ab  amico  quodam  meo  de  Guajaco  qiiid 
sentiat,  non '^idi  inquit,  sed  qualecunque  est,  oportet 
ejus  luniEidcrare  pondus ,  coJorem ,  odorem  in  quajitate 
et  qusntitate.  Ibi  tamen  ego,  at  pondus  ei  est  pert^ave, 
et  in  aqua  mei^tur  quantumcunqiie  minutim  incisum, 
color  qui  buxo  fere,  oletque  obsctire  resinaceum  quid- 
dam.  Jam  tu  scis  igitiir  Guajaci  naturs  quie,  et  qua 
vis?  ille  veibb  me  obtundere  adortus,  nescio  quid.es 
prKdicamentis  Aristotelis  garriebat,  Tum  ego,  fieri 
potest  senex ,  ut  cum  novus  sit  morbus ,  novaqiie  hmc 
medicina,  incof^itum  totum  odhuc  nobis  negotium  nt? 
Erraa  inquit ,  non  novus  est  morbus ,  cum  de  iUo  scribat 
Pliiiius.  Cupide  id  mihi  accidebat ,  audire  volenti  apud 
Pltnium  quid  inlefiigeret  ipse ,  quod  taa  hteret ,  qun. 
fitoque  Plinius  quo  nomine  morhum  hunc  appellet,  men« 
t^raoi   iaquit ,    quis   vexat  mentem.     Tum  alii   mbrbi 


D,g,t,.?<ib,Google 


276  De  Guajaci  mediciua 

^iceham ,  non  vexant  aut  perlurbant  mentem  i^itur  ? 
Aul  non  magis  faciunt  boc,  phrenesis,  raania.,  comitialL*, 
et  reliquEe  oientis  caplum ,  qnam  morbng  GaJlicns  ?  Uto 
netcio  quid  inlerpretante ,  subdidi.  Disce  o  senex  cautius 
respondere,  in  tus  pr«Merlim  in  quibus  humaim  incolu- 
nilatis  periculum  vertitur.  Quod  si  Plinium  legisses, 
non  ii  mente  sed  a  mento  uade  incipiebat  morbus  ille, 
mentafi^m  fuiue  dictum ,  vel  hoc  argum^nto  alium 
kGallico,  atq'ie  huic  tam  perniciose  insanienti  beUun 
tam  patiens  esse  quis  convicium  qui  non  faciat,  posset? 
Sed  mitlamus  isliusmodi  medicorum  vulgus ,  ■  h  quibns 
magiiam  partem  Ttdemus  abundwe  qiiidem  verbis ,  rerinn 
aulem  ficientia  misere  interdum  egere ,  ac  ad  institutum 
redearous ,  cujus  summa  esl ,  bac  iii  ciiratione  ut  cit- 
stOdea  adsumendos  medicos ,  non  ut  curatores.  Eos' 
que  ut  SKpe  jam  tHxi  delegendos  suios  el  perdotdos, 
quique  experti  phirima  sitil,  et  sic  animali  ut  soU  sapere 
mahnt  quam  communiter  erraret  Et  qui  rabarum  csu  cu- 
rare  njgnim  si  possint ,  non  qusrant  sumptuosissimum 
riiquid  et  in  primis  exoticum. 


An  uUa  cb-ca  mcdicinam  hanc  habenda  sit  aetatie, 
vel  sextis,  aut  corporum  qualitati»  ratio. 

Quos  ajebam  percontandi  causa  Hispanias  adiisse ,  cum 
qiuererent,  pueris  etiamne  posset  et  confecta  jom  «state 
hominibus  hocsub\-enirireme{1io,  quoddubitabatur,  utrj- 
usque  sexus  imbeciltiias ,  an  fcrret  dietam  hanc,  reapon- 
sum  acceperunt,  ab  iis  qui  in  insula  fueran^,  pueros 
(piidem  hac  medicina  Uberan  a  tnorbo  non  vidisse  se  ut 
rcliquos,  wdxetulisse  insulsTes,  solere  el  ipsos  siq.  curari. 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Albertum  Frincip.  lib.  277 

ac  cilra  (lucretioneia  mulieret  etiam,  MnM  inlem.ut 
|iUiriuium ,  qiiod  repulBtiti  mitii  veuil  in  meiitem,  tioUe 
Hi)ipocratis  sciitentise,  seiies  facilliine  jejuiiium  sustinere, 
mox  in  robu&ta  sl  iinna  constitiito»  «late,  miuiie  ada- 
lescentes ,  qui  siuit ,  imeros  miiiime ,  aninio  pr».-sertim 
qui  sunt  prapensiores ,  magisqHe  ve^rti.  Quanquara 
ibi  nou  iiitime  seues  iiitelligi  vxlit  Gatciiiis.  Jam  et  san- 
guinea  corporis  qualitate  qui  ccuseiKiir,  ma^is  ac  diiititis 
inediam  rerrc  constat  quaiii  rholerr.os..  Quoitiam  tn  illis 
«orpus  qui  akint,  humorcs  ulicrius  ndsunt,  citlor  tcmpe- 
ralur,  minusque  adurens,  quippe.humido  comniixtus  ut 
«it  remissior.  In  hts  vero  lenuia  et  sicca  omnia,  ac  )m- 
moris  indiga ,  'deiude  pituitosas ,  quando  hi  plusquam 
•portel  humecto  abuiidant,  tolerare  optime  faiuem  quis 
diibitet?  Quibiis  animadfersis  ronsilium  aoii  deerit,  qiup 
cunque  in  «late  utcunque  cousliluto  ciiilibet  negotium 
boc  qui  voiet  expeiiri,  scielque  uniuquisque  ut  attenu- 
aiula  Ttctus  ralio,  utque  sit  dilalanda,  et.ut  acctius  'sur 
ducendum  jcjunium,  utque  laxius  iodulgciidiu  legrocibiit. 
Pieqne  id  tantum,  sed  et  Gunjucum  ul  plus  minusve  ut- 
sumi  oporteat.  Quamquam  -  il>i  parum  habendum  ditfo- 
reiitiK  censeo,  quod  iioii  est  hujusmodi  deooctum  iJlud, 
ut  in  prxcedeotibus  dixi.  Item,  quod  impetu  curet,  aut 
perrumpendo  eahitera  acceleret ,  sed  qupd  lente  ac  pui- 
latim  pxine  sine  serni}  det  effeclum,  ita  ul  metueiHlura  nop 
putem,  sive  seni  administretur,  sive  puero ,  aut  puelba, 
ne  phis  iogeratur,  dum  ne  quis  nimio  quem  prascripsi- 
mus  modum  excedat.  'lantum  Bbeet ,  ut  piiiguibiu  quatt 
macileiitis  phis  dandura  moueam.  Quineliam  ait  Cel- 
mu ,  inter  valeii&  corpus  et  obesum  inter  «ua ,  tut- 
jiumque  inter  tenue  ct  inrirmum.  Tenuiores  enim  magis 
sanguinem ,  pleniores  came  abundarc.  Id  quod  snpe  ul 
iit  me  dixi  eveuisse,  fallit  medicos,  dum  gracile  corpus, 
iiitirnium  continuD  cxistimant,  ac  obesum  ac  proccrum, 
robustum.    Jam  illud  obilcr  adraoifeiidum  judico,  meuui 


D,g,t,.?<ib,Google 


278  De  tiuajaci  medidna 

patrem  ■exdgenariam  prope  eonnluuce  Gnajaci  remedio, 
kiifail  graviter  ferentmi,  et  dietom  huic  rigide  obcervan- 
temi  cDm  nuHo  interim  connUto  medico,  ne  viao  qui- 
dttn,  ineia  tiutinn  uteretur  pnucriptisv 


Cakit    XIIL 

An  ubilibet  idem  sit  ejuri  usos. 

Acl  boc  tjumn  jam  acio,  eredendura  ne  sif,  ubiqtie 
enndem  esse  Giis)Bci  asnm,  alque  idein  ]uvamentuiB> 
Et  flum  maxime  extema  res  sit ,  an  putehir  aic  6«manij 
eonvenire  ut  Hispania,  et  illis  fobrie  viventibuB  popuUs, 
deinde  quomodo  cieferis?  Neque  enim  dubitabile  videri 
debet,  eicut  in  aliis ,  ita  circa  hujus  quoque  medicinK 
•dministratitmem ,  atiquam  haberi  natune  locomm  rado- 
nem  oportere.  Nam  ut  anni  tempus,  quod  ait,  animad- 
vertendum  ibi  est,  ita  gkU  considerandum  esse  tractnei 
videtuT,  ciim  ob  alias  rationes  complures,  lumvero  aliter 
quia  fanjem  in  denso ,  aliter  in  tenni  caalo  ferimus.  Quo 
loeo  reliqua  quidem  bue  qu»  patinpnt  physicis  seetimantla 
ditigentius  relinquo ,  ipse  qu»  didici  et  qaantum  ad  Qct' 
manos  videtur  attinere,  non  sin»n  ignorare  quempiam. 
Pnmum  tgitur  putant  exploratores  Hispanienses  unam  este 
luuG  in  his  morbis,  ubiqne  medieinun,  tam  quia  nihS 
habeat,  quo  non  indiifierenter  uti  ubique  omnes  possint, 
quam  in  quinque  diveTVissimamm  nationum  honinibus, 
ifaoto  perkulo,  quia  cognihim  boo  rit.  Qnanua  In  Ifispa- 
niam  quidem  primum  venit,  ex  Spagnola,  arreelis  in 
«ventus  expectationem  aliis  circa  nationibus ,  ubi  cam 
feliciter  ea  usos  esse  multos  oontigisset,  ac<%p«runt  eam 
Stculi,  demdein  Itallam translit stattmqueGwmani,  etipsi 
experimento  vim  ejus  didicimus.  Nuper  et  apud  GaUos 
nudivirans  ejus  ope  conaanescere  |riurimos.    Quod  cura 


o,9,t,.?<ib,Google 


ad  Albertnm  Princip,  lib.  S79 

ita  ene  coGrnovninnis ,  et  rab  eo  nos  degmiiu  cnlo, 
quod  haud  ita,  quMnadmodam  Italiie,  Hispani»,  et  id 
genus  subtilioris  cnli  reeiioiies  obnoxiuin  raorbis  est,' 
quo  minus  in  melum  veniant  ea ,  qiiw  aliunde  accidere 
raala  possnnt,  ut  fcbres,  lalerum  dotor,  et  hiiinsmodi, 
deinde  fortia  sint  nobis ,  et  labonim  patientia  corpora,  sitis 
dtnique  ac  esuriei,  qitanta  pmterea  nusqiiam,  ac  hibi* 
riter  ut  pluriimim  aifecli  siiit  Germanorum  animi,  quid 
aliudputare  debemiM,  quam  aplisBimum  huic  medicamini 
boc  oelum ,  apti.^aimofiqiie  eate  nostros  homincs ,  id  quod 
Panlus  Hicius,  sani  judicii  medicus,  ac  eruditioniB  probs 
et  stn^Tarii,  autnifiat,  boc  adhuc  asserens,  experimanto 
co^itnm  sibi,  nuRam  esse  ferendw  isti  dielje  aptiorem 
qiiam  hanc  nationem.  Quod  si  non  conti^sset,  etiam 
plurtmos  viderc  hic  restitui  per  Guajacitm ,  et  iam  adhue 
faciundum  nobis  pericuJum  esset,  tamen  baud  il«  esse 
awrsis  hanc  patriam  numinibiis,  ut  sMvtare  hoc  medi< 
camentum  non  accipiat,  credendnra  erat.  Ant  cum  e 
Spaspnola  in  Hispanias  transportatum ,  vim  tuam  retinii- 
crit,  et  tnm  extem»  sibi  genti,  ac  moribtis  etiam  dis- 
jnnctw- patriam  commitnicaverit  opem,  nos  ea  tandem  nt 
sni  non  compares  fraiidare  velit,  atque  huc  maxime, 
nisi  mutato  grnio  advehi  dedi^etur,  et  ad  solos  Oer- 
manos  potentem  itlam  medendi  vim  ac  virtutcm,  nbi 
demi^arit,  ab  se  avelli  paliatur.  Scihcet  compertum  est, 
pnesentissimum  esse  ejus  hic  jnvamentum,  fortasse  etiam 
pnesentins  qitam  usquam.  Nostros  vero  bomines ,  ut 
alioqiii  craput»  tint  iraprimis  dediti ,  ita  st  neccfise  sit, 
ramem  ac  sitim  strenue  et  qu^m  lon^sime  dubio  procul 
laturoB ,  quinetiam  nt  catore  abundant  corpora  nostra, 
ob  idqiie  robiifiliora  sunl,  nam  ut  Aristoteti  videtur;  qtii 
loca  colimt  fri^da,  insito  abundant  calore,  et  qiiibtis 
c.ilorifi  estmullura,  iirobore  utplurimtim  poltent.  Qtiare 
coiisultiis  nuper  Ricius,  an  sibi  videatiir,  qiiia  consiirti 
siiit  G^rmani  largius  epnlando  se  imfdere,  aliqnid  eis  de 


D,g,t,.?<ib,Google 


280  De  Guajaa  meflicina 

victus  in  euratione  luc  tenuitale  ranitteBdnm  pulet,  M 
tanturo  quidem  inquit.  Atque  iDud  Adjedt,  non  solmii 
indulgentius  quun  Itslici  genecic  atiqnem  habiturun  le, 
•X  vcntricosit  illis  et  in  crapub  consuetic  Geinianum 
bominein  i  sed  arctiua  etiam ,  et  ejdgae  magia  nwlto. 
Ouiilque  tnihi  ipse,  quod  i  cra»ii  lUij  quenidam,  decon 
amplius  quam  opiHiuiaaet  diea,'  fame  cruciawet  nupcr, 
quo  nequid  supereMet,  Guajaci  operationes,  quod  mo- 
rari  postet,  et  talia  hujudmodi  quidem,  vel  ob  id  de 
Ricio  prtiniptius  couunemoro,  ac  de  Stromero  sBptus  mo- 
neo ,  ne  quis  ut  intelligant  qui  legent ,  quos  ego  viros, 
recte  medicos  dici ,  et  quam  istos  vulgo  tortorei  inlni 
appellationis  hujus  dignitatem  locandos  existtmem,  ulque 
videant  ezteri,  Germaiiiam  babere  sanos  et  ipnm  nedi- 
eos,  cognoscantque  omnes,  tam  me  teneri  bonorum,  rt 
inprimts  doctomm  studio  et  amicitia,  quaro  ictos  odisie 
vulgo  indoctos  pariter  ac  improbe  audaces  honiines,  qui 
poGtquam  doctoris  emerunt  titulum  jam  atntim  inortuoi 
excitare  se  posse  profitentur,  et  sepultis  vilam  reddere, 
verum  ad  duos  illos  lon^e  super  hanc  constitutos  sorten 
redeo.  Quorum  hic  poscenti  mifai  anno  superiori  medi- 
oinam  quo  alvum  ezpurgarem,  noH  inquitbac  «tate,  in 
qua  naturam  elficere  melius  omnia  iu  procUvi  est,  veoe- 
nis  dilacerare  stomacfaum,  ille  ut  infundendis  medica- 
mentic  parcissimus  est,  ita  lub  tigidissiniam  diet»  regulam 
eogit ,  quibus  medetur  itgros.  Quamofarem  quemdam 
Augustte  curandum  hac  via  cum  acciperet,  «tque  iDe 
pnediceret,  vereri,  ne  haud  posset  h  venereis  contgieTe 
se,  quando  igitur  mori  decrevisti  ait,  non  me  indiges  ibi 
adjutore ,  'dimiuumque  faominem  ut  intemperantiorem, 
quam  qui  intra  suk  pmscriptioni  modum  tenere  se  poiseL 
Huc  duos  addo ,  excellentiG  et  ipsos  notae ,  alterunv  s 
medicinie  libiPrinceps  Opt.  j^Jierte.i  Gregorium  Coppum, 
qui  mc  conscribenlem  haud  parum  juvit ,  aiterum  in  Ar- 
cLiepiscopi  Coloniensis  degeutem  aula ,   Jacobum  Ehel- 


D,g,t,J'^<lb,GOOglC 


ad  Albertimi  Princip.  lib.  381 

buni  quRtuor  anle  annoa  tanbe  «iloritatu ,  ut  ei  publi» 
cum  valetutliuarium  decemerettir,  cedentibufl  ei  peritij- 
■iiuis  ibi  nedicis.  lUifm  a  doctiMiiai«  Pavie,  iibi  nutxime 
floret  atiidium  hoc,  swDma  in  admiralione  babitum  olim, 
«um  quia  in  medicina  conttat  cmc  egregiuiiL,  tiun  vero 
quia  cum  professione  illa  optimas  mirifice  conjimctas  babet 
litenu ,  verum  Jiaud  est  bic  loCus  doctisBimomm  hominum 
catalogum  contexere ,  sed  meam  de  Guajaco  mperien- 
li^m  mandare  literis  iiutitutum,  proinde  hoc  loco  epilogi 
Tice  repeto,  valde  opinari  me,  nullis  non  bominibus  ub&- 
ubi  natijaul  versati  sint,  pari  prodesw  salubrilate»- 


CAPitT  xrv. 

Quod  eo  tempus   deligendum. 

Esse  auten  melius  sestale  eurationem  banc  experiri, 
qnam  byente ,  his  fcre  modis  coUigitur.  Primum  quod 
ut  Galeno  videtur^  succi  eo  tempore,  loto  se  extemhmt 
ac  diffundunt  corpore ,  eunttfue  «c  redeunt  ,  itaqite 
facile  secemi'  a  bonis  humoribus  pectilentes  possunt, 
atque  ita  hi  expelli  et  ablegari,  salubres  vero  et  boni 
vindicari.  Deiode  quia  fieri  bac  ratione  putatur,  ut 
morbi  byeme  omnes  altius  radices  agant,  ac  tenacius 
kereant,  astate  cootra  humores  in  motu  sint,  ct  corpus 
commutationi  obnoxium  plurimum ,  sed  lucc  in  omnibiis 
miversiiD  cinntionibus,  considerationem  habent,  quae 
vero  ad  Guajaci  remedium  sigiliatim  pertinent ,  qui» 
inibi  laagnun  k  bane  et  victus  tenuitatc  adjumcntum 
petitur.  In  partcm  quidem  unom  «state  magis  quam 
hyenie  pjovenire  eam,  srgumento  est,  quod  tunc  magis 
famescere  convenit,  corpiis  alioqui  fervens  et  vstuaos* 
«i  cibo  insuper  oneretur,  in  mtwbos  facilc  dissolvatur. 
Vd  igitur  quia  ut  Hippocratcs  sciribit,  nativus  intiiS  calor 


A-.:>yGOOgIf 


282  De  Guajaci  medicina. 

hyeme  abnnifat,  forit  deficU,  quod  lunC  ob  instflntem 
extrincecus  frigoris  acorem  refugit,  et  acf  interiora  se» 
tanquam  in  arcem  recipit  el  abs^Midit,  astate  contra, 
calor  in  hunianis  eorporibus ,  alTtnem ,  ut  Aristoteli 
videtor,  ser.Utus  acrem,  ad  exteriora  se  diffuiidit  ac 
evolat,  At  medicinffi  hujuS  est ,  reducere  deperditos  in 
corpuB  calores ,  •  ob  idque  videtur  incsngriie  experi> 
Inenlmn  hoc  adiri  quod  tunc  pericuhim  esse  putant,  ne 
si  ad  intranea  convocettir  e;itremorum  calor ,  artuum 
extra  vis  nimis  desoletiir  et  exhansta  sit,  his  prcesenim, 
qui  natiira  frlgeiit,  quibus  alioqui  hyeme  cak>r  pro 
extincto  est,  et  corpiis  vi  fri^oris  enectum,  ac  demortuo 
persimile.  Sed  hic  pr»tereundum  minimc  est  quod  Coppiis 
monet,  citm  siidores  moveat  Guajacimi  sic  malos  excn- 
tiens  siicoos ,  et  a  nociio  corpus  humore  levans.  Inprimii 
aptam  ad  haec  a.ttatem,  qua  subtiliores  sint  htimores, 
ctitis  rarior,  contra  obstrucli  hyeme  sudoris  meatiis,  et 
Eucci  in  coTpore  concreti.  In  aliam  rursits  et  contrariam 
sententiam,  qiiia  iti  curatione,  qu«  per  Guajacum  fit, 
majus  nihil  patiuntiir  n^vi  quam  sittm,  atque  ea  per 
ffistatem  acrius  infestat  iejiinantes,  difGcillime  tunc  a  potu 
abstinere  aeiprum  arbitrantur.  Qiiare  in  Hispaniis ,  ct  iibi 
vehementior  testate  calor,  non  adhuC  fere  ausi  siint  hoc 
tcmporis  experiri  eatn.  Adde  qiiod  pcr  hyemem  iiascitiir 
pituila ,  au^eturque  propter  lorgius  assumplum  tiinc 
cibum,  ut  Alejtandro  ApbrtKlisiKn  videlur,  at  ciiratione 
hac  in  qiia  famescerc  convenit,  si  tunc  adeatiir,  cavcri 
boc  potcrtt.  Que  quidem  de  duobits  Utis  anni  tem- 
poribus  dici  possunt,  intensius  calorem  et  frif^s  ad- 
ferentibus  ,  qtiee  media  intcr  illa  sunt,  eorum  videri 
potest  ineptissimum  esse  autiimnale,  quod  tunc  maximtis 
ip^ituclimim  omnium  proventus  est,  et  ad  pejus  mo- 
vcntur  humores.  Quia  puto  ineequale  est  hoc  tempus 
inordinatum ,  et  nunquam  sibi  constans ,  atqiie  igitur 
multiformes  inducens  morbos.    Quin  eliam  plurimos  op- 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


ad  Albertum  Princip.  lib.  283 

primit,  Cekusinquit,  autumnus,  propterea,  qiuaGallicn* 
norbus  nervoB  inprimis  afficit,  stque  idem  autor  docet, 
omni  nervorum  reaolutioni  ad  medicinam ,  ininus  idoneA 
€sse  tempora,  byemem  et  autumnum,  scd  Iwc  diipu- 
tatione  universim  contendentium  sunt,  non  de  Guajaci 
tantuin  in  medicina  usu  disserentium ,  quare  sic  puto, 
mGermania  safteni,  melius  nstatem  deiigi,  sed  ea  inci- 
piente  statim  ac  tlesinente  jam  tum  vere,  quod  mense 
puta  Majo  fuerif,  quia  neque  tanttis  hic  calor  ul  sitim 
non  possint  sustinere  regri ,  el  frigus  in  hj^eme  inten- 
sissimitm,  idemque  vere  etiam  et  autnmno  vehementius 
qnam  in  curatione  hac  ferre  Mger,  debeat  ciim  inler 
prxcipua  sit,  qiii  per  Guajacum  restitutus  est,  fuger* 
omne  magita  cura  frigus.  puod  vero  ad  ea  pertinet, 
qiiie  Kstale  etiam  accidere  incommoda  possunt ,  quo 
minus  metuenda  sint ,  dixi  jam  anle ,  et  suo  quodam 
loco  repetam,  potionem  hanc  mirum  in  modum  excitare 
virtutcm  nativam,  et  ne  quis  pnesuyiat  informationem 
majorem ,  quam  cui  post  meileri  hceat ,  ^'im  esse  ei 
inopia  caloris ,  debile  corpufr-el  exhaustum  vegetandi  et 
ad  vigorem  pcrducendi.  Qum  nisi  ut  dixi  ita  haberent, 
el  Hippocrates  quodam ,  si  recl«  memini ,  loco ,  diceret, 
ver  et  autumnum  aptissima  esse  ad  venanim  inci^ioncs, 
el  pharmacorum  exhibitioncm  tempora,  tunc  optimum 
videbatur  Celsi  consiHum,  ad  medicinam  adeundam  salu- 
berrinnim  esse  ver,  proximam  ab  hoc  hyemem,  pericu- 
hisiorem  aslatem,  autumnutn  longe  periculosissimum. 


D,g,t,.?<ib,Google 


2S4  De  Guajaci  medicina. 

CAPirr    XV. 

A  vino  et  Venere  quod  in  totum   nbstinendum, 

bac  in  curatidne  segro  ait. 

Et  non  ouiiBi  dicere  divinitiu  hanc  nobU  contiiigere 
medicinaiii ,  qu»  non  aliter  morbum  adiniit  quam  ut  vita 
qui«  sanctimoniam,  auspicetur?  Cumque,  ut  Chnsti»'» 
fenmt  instttula ,  per  duas  maxime  virtutes  Deo  con- 
Cilieraur,  corporis  ccilicet  castimoniam,  et  cibi  ac-potiu 
abctinentiam ,  qui  se  non  arctiMimo  his  constrioxerit 
vinculis,  curationem  haac  non  frustra  tantum  sdituniin 
se  aciat,  sed  citra  periculum  etiam  haud  prosequuturum. 
Adeo,  ut  compertum  sit,  qui  ante  quadragpsimum  dieia, 
ab  inita  ea,  concumbat,  mori  eum  necessario,  sive  non 
fereute  injuriam  coitus,  exinanito  jam  corpore,  sive  boc 
TolealeDeo,  ne  quis  non  sancte  utatur  tauto  suo  bene- 
ficio.  Ilaque  omuiuin  qui  in  Germania  Guajaciini  experti 
niat,  unum  adhuc  quemdam  mori  contigit,  jurejurando 
affirmantibus  qui  aderant,  liatic  ob  culpam.  Proxtm 
vini  usuni  pestilentem  ibi  esse  notum  babelur ,  naturahler 
alioqui  fn^cnduro  in  hac  ecf^itudine ,  quod  corporis 
oompagines  solvat ,  nervos  adiiciBt ,  cumquc  ejus  vebe- 
mens  sit  peaetrandi  artus  ,  et  corpus  quatiendi  vis, 
putant  fieri  non  posse,  ut  viuo  qui  utatur,  njus  in 
florpore  aliquid  efiiciat  Guajaci  decoctum.  ISeque  id 
tantum ,  sed  cum  res  ibi  convenerint  diversissiinK, 
(liscHrnen  esse,  et  mortis  metum  in  promptu  diciuiL 
Quarc  etiam  sunt  qui  toto  mense,  post  exactum  cura- 
tiouis  ipgiTis  tempus,  a  vino  abslinendum  moneant,  quo- 
niam  meilicina  hie<;  in  multos,  post  labitam  ipsam  dies, 
eftectut  sui  cursum  prosequitur,  cui  necpiid  se  objiciat, 
ncu  quod  impedimentum  occurrat,  vini  usum  adimunt. 
Parro  Venerem  qui  fugit ,    is  cogitet ,  gul»  ne   quid 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


ad  Albertum  Princip.  lib.  286 

tribuat ,  illi  fomentum  ut  ■iu  Sic  faabet  velus  pro- 
Terbium:    Nunquam  Eunea  adulteria  genuit.     Et  aliud: 

'  Sine  Cerere  et  Baccho  friget  Venus.  Aelianus  icribit 
Zaleiicum  Locreiuem  legislatorfm  vinum  sgris  prolii- 
buicse  injussu  medici  poena  capitifi  indila.  Quwl  si  non 
foret,  etiam  41  Guajaci  natitra  Venerem  non  pati,  el  a 
Tino  sUiOTTere ,  tamen  infensissimim  essc  eam ,  bujus- 
nodi  legritudinibus  correpto  corpori ,  p1ei>i.  sunt  medi- 
comm  libri,  propter  articulos  inprtniis,  male  ibi  sempec 
affiectos.  Quare  etiam.rerert  Celsus  in  artuum  doloribui, 
quoidam,  cum  uno  anno  a  vino,  mulso  ct  Venere,  sibi 
lemperassent,  securilalem  lotins  viln  conseqiiutos.  Atque 
idem  colKgit,  raro  vel  caslratos,  vel  pueros  ante  fomiinae 
concnbitum,  et  inulieres,  nisi  (|i)ibus  menstnia  nippressa 
rint,  tenlare  enm  morbum.  Hlud  non  prietereundiim, 
quod  est  in  problematibus  Alexandr! ,  aquam  qni  bibant, 
sensibus  eaae  quam  alios  omnibus  acutiores.  Nam  vinnm 
spirilales  maxime  vias  obstruere,  et  sensus  obtundere. 
Et 'Cicero  ait :  Vinum  agrotis  quia  pro<1«st  raro,  nocet 
scpissime,  melius  eat  non  adbibere,  quam  spe  dubiB 
sidutis  in  apertum  perioulum  intnirrere.'  At  Vemis  ut- 
eunquc  habito  homine  ventrem  refrigerat ,  et  exiccatt 
teste  Aristotele ,  quoniam  in  concumbendo  exceniitnr 
calor,  et  ex  evaporatione  quB  At  ibi  aiccitas  redit.  Gn 
sobrielatem  et  castimoniam,  duo  sunctissima  viln  iiuti» 
tuta ,  principem  hac   in  re  obscrvationem ,  summum  pns- 

,  ceptum,  rei  capitf ,  extra  quod  periculum  non  est.  THaia 
de  aliis  ibi  (ugiendis  haud  periiHle  metuendum ,  quod 
medicinam  noranlur  quidem ,  aut  omnino  etiam  imp«- 
diuat ,  viUe  tamen  «d  discrimen  non  inducunt. 


D,g,t,.?<ib,Google 


;286  De  Guajaci  medicina 

Capu*  xvt. 

Dt  sale  Aion  adhibendo. 

Inler  qiias  de  sale  quoEdam  sollicitos  asit ,  cur  «o 
per  tempiu  dietse  hujus  uti  vetitum  lit , .  cum  salubrius 
alioqui  iiihil  humano  corpori  perhibeatur,  aec  iiitelligere 
se  dicunl,  quomodo  nDcunientum  ex  eo  sit  bac  in  i»gn- 
tudine,  qua  ex  sanguinis  comiptioiic  ejujque  putre- 
factione  lola  proliciscitur ,  cum  ab  utroque  horum  unus 
omnium  maxtme  sal  pratservet  ac  vindicet?  Quinetiain 
utringit  sal,  exiccat,  altigat,  et  depur^t,  qun  cmnta 
eradicando  hoc  morbo,  summe  quRrenda  putabantur,  ac 
neoessario  adhibenda.  Primum  quideni,  corpus  ibi,  quia 
dissotutum  et  concussum  est,  deinde  quia  in  fluctioiies 
corrivati  bumores ,  ad  extremum ,  quod  rei  caput  est, 
quia  vidatus  .  ac  sorde  infectus  san^id ,  ex  toto  ira- 
puratus  ibi  habetur,  quoniamque  nihil  aliud  est  morbu* 
hic,  quam  qundam  propter  turbalum  sanguinem,  immu- 
tata  corporis  constitutio.  ti»ud  aliter ,  alque  ubi  iavaiit 
rempubticain  aliquam 

Seditio  ,  attvit^ue  animis  ignobUe  vidgta , 
dirimuntur  connexa  onmia,  ac  loco  moventur,  nec  nbi 
cofanrent,  nihij  alat,  uUii]  sibi  consistit,  nulla  tranquillitas, 
sedatum  nihil ,  turbala  oronia.  Quam  corporis  immuta- 
tionem,  menbronim  concitationem ,  ac  compaginis  hujui 
quiiEsationei^ ,  omncsque  bas  turbas ,  quendam  quan 
fupervenienlem  pietate  gravem  ac  merilis  virum,  senem, 
ac  prudentem  et  priii)aritt  in  republica  audoritatis.  Qui  ut 
ille  ait,  regat  dictis  animos  el  pectora  mulceat,  sic  iaXet- 
cedentem  commolis  omnibus  salem  ,  qui  concitata  sedet, 
dirempta  uniat,  ac  connectat,  distracta  revinciat,  turbata 
tranquillet ,  omnibus  quietem ,  securitatem  omnibus  in- 
ducat,  astringendo  ul  dixi,   desiccando ,  «Uigaodo,  et 


.D,g,t,.?<lb,GOOglC 


ad  Albertum  Frincip.  lib.  2K7 

depuFgamlo.  Jain  Plintui  qusDlam  et  quam  neceuariam 
salis  vitn  arbitratus  eot :  Siue  sale ,  iuqiiit^  vila  hiimanior 
(legere  nequit,  Ergo  igitur  ajunt  illi,  quod  alibi  otniiia 
coiiservat,  quotnodo  hoc  iii  morbo  corruinpere  ali>|uid 
potesl  ?  £t  cum  hac  iu  curatioiie  danda  pr;ecipue  op#ra 
ait,  corrupti  bumoris  ne  quid  abundet,  sal  vero  sordeii- 
tes  omi^es  humectationeB  resolvat  ac  emeiidet,  et  fluiiio- 
nem  corporis  compescat,  credibile  erat,  copiosiits  quain 
alibi ,  indulgendum  sali.  Veruni  alia  circa  tTactationem 
hnnc  habenda  ratio  est.  Et  primum  quidem  in  totum 
quod  ad  morbum  hunc  pertinet,  quomodo  a  salsis  noa 
omnihus ,  «ed  ab  his  quse  copiosius  acuta  sunt ,  tempc> 
randiim  icgro  sit,  ^'medicis  pelatur,  rem  eam  ad  plenum 
multo  jam  ante  prosequulia,  ad  pnt-sens,  quod  et  Gua* 
jaci  mcdicamentum  quteritur ,  possuinus  dicere ,  qiiam- 
qiiam  in  omiiibus,  alioqui  nervorum  passionibus,  el  in 
his  qui  ex  sauguinis  depravalione  pullulant,  morbis, 
i]uieque  ex  flava  vel  atra  bile ,  aut  salsa  pituita  sunt 
vfp-itudinibus ,  adversum  salis  usum,  nisi  exiguum  admo- 
dum,  sciunt  omnes,  quod  is  aeumine  suo  bilcm  acuitf 
saiiguincmque  adurit,  et  nativa  siccilat  bumores  illoa 
corporis  fomentam  arescere  facit,  et  ideirco  omnia  vale- 
tudinis  subsidia  averlil  et  iiiteriinit ,  tamen  ciica  Uuajaci 
admutistrationem ,  totum  utiiversum  sa  is  usiun  iiitenU-' 
cwit  ea  ralione,  qua  acuta  prKleieam,  et  facile  pene- 
trautia  omnie ,  et  in  his  aromatica ,  ct  vinum ,  quod  om- 
nia  hujusmodi  acredine  siia  et  vi  penetrativa,  meafus 
omnes  patefacinnt,  altiusque  pertii^gunt ,  qiio  giassaiile 
percorpus  impetu,  Guajaci  interim  operi  lucus  e«se  mi- 
niroe  potcst.  Quod  si  cui  h»  minus  salisraciani  raliones, 
et  ego  dixerim  quod  de  magncte  fcruiit  physici,  si  allio 
perungatur ,  noa  attrahere  lerrum ,  cum  sic  qLiamdam 
subesse  occultam  et  haud  dum  salis  cognitam  Gitajaco 
vim ,  el  hoc  maxime  propriiim  salis  usiim  ut  abhorrcat, 
pesBumque  eat,   indncto  eo.    Atqus  hicc  de  salis  fugi- 


D,g,t,.?<ib,Google 


2S8  De  Guajaci  medicina 

eoclo-  bic  ufu.  Nunc  de  eo  unde  obuub  dtette  hviuf 
ratio  dependel,  victus  scilicet  tenuitate,  et  ioedia  que- 
aadioodum  enuKeraaduin  ait  corpuc. 


CAruT  xm 

De  victua  tenuitate  et  fame  ibi  neceBsarla. 

Et  dc  victuj  quidem  exigultate ,  ao  Bubtrabendls  segio 
cibis,  et  inducenda  famc,  quamquam  dictum  erat  priuc, 
tamen  peculiariter  hoc  iterum  loco  adnionendum  dDximiis- 
Non  qnidem  alia  ejus  quia  cauga  rit,  quam  quod  corpm 
qu«erit  medicina  hnc  exinanitum,  et  ab  omni  repletioae 
Ubenmi ,  eed  ut  ostendam ,  aliqnem  fuisse  etiam  npud 
veteres  hujufltaodi  curandi  KgroG  modum,  atque  apnd 
Diodonmi  quidem  kgere  est,  Aegyptios  vel  jejenio,  vd 
vomitu,  ngroa  suos  cnrare.  AssemnE  enim,  ut  inqutt  iHe» 
ez  dborum  inperfluitate  inprimis  creari  morbos,  eam 
ei^  ad  valetudinem  curam  esse  opdmam ,  qum  mor- 
bomm  principia  auferaL  Proinde  desinant  rjuidam  ,im- 
patientius  banc  ferre  dietam.  Hli  inquam  ebrii,  ilii  cra- 
pulw  dedid  intemperontes  homines,  quibug  ut  Persius 
ait,  summa  boni  est,  uncEa  vixisse  paMlla,  quibus  vel 
unum  sine  cibo  semidiem  vivere  gravissimnm  est,  quorum 
nt  iOe  ait ,  Deus  venter  est ,  qnibua  et  ars  et  vita  sagma, 
quandoquidem  tantHlo  labore ,  tanto  depulso  malo  ,  tam 
ingens  conctliatur  bonum.  Ac  periculum  ibi  jactare  deft- 
nant ,  quod  ex  imbecillitate  ,  qnam  ioducat  fames ,  |pro- 
veniat,  qoasi  qui  sic  cnnet,  posrit  unquam  deficere, 
cum  Plinlus  dicat,  intra  sepdmum  diem  inedla  neminem 
mori,  plerosque  nltra  undecimum  quoqoe  durasse.  St 
Albertns  fcribat,  bso  tempore  in  Germania  fulsse  faemi- 
nam.  (]UEe  slne  cibo  dies  quandoque  viginti  totos  egeriti 
gjepe  edam  triginta.     Et  virum  se  vidisse ,   tpa  sise  cibo 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Alberfum  Princip.  lib.  289 

Mptem  peneTerarerit  bebdomadas,  altemii  tantum  cUebu 
aqnm  exorbentein.  Iterumqne  Plinius  dicic,  coTnpercuin 
nbi  Scytbas  in  duodenai  nonnunquam  dies,  fame  et  siti 
durare ,  qiiHEdsm  (olum  herbac  in  ore  habentei.  AttHno- 
nium  [rfiilosaphum  Chrislianimi  nunquam  ediue  niti 
panem  assum  ferunt.  Quod  si  reputet  quis ,  et  illwf 
eiiam  meminerit,  ab  hiitoricis  traditum,  ex  Magis  olim 
qiiosdam,  pneter  farinam  et  olera  in  cibrm  nihil  adsum- 
psisse.  Et  Diodorum  scribere  prigcis  Aegyptits  hrrbas, 
radicpsqiie  viclum  fiiisse ,  nc  Hesiodum  monere ,  malva 
et  asphodelo  victitandum,  quo  item  viclus  gcncre  con- 
tentnm  interdiu  Epimenidem ,  Pkito  in  legibus  meminit^ 
Si  quis  h«c  sibi  proponat ,  inqiiam,  et  consideret,  tum 
Tero  inTeniet,  laule  nos  ex  hac  di»ta  vTrere,  et  peme 
plus  quam  opus  sit  adsumere.  Qiiod  si  mapntim  esset 
etiam  tantillinn  abstinere  k  cibo ,  qnts  est  ila  tamen  inimicu* 
sibi,  qni  non  hac  molestin  salutem  sibi  compartuidam  ducst? 
qui  non  malit  triginta  dies  famem ,  qtiam  in  omni  vita  moF' 
bum  fetre  ?  aitt  potius  tot  dieculas  esurire ,  ut  in  reliquum 
TitK  tempus  incolumls  et  sanus  existat,  quam  perpetuo 
maf^is  ut  doloribus  crucietur,  ac  sanie  et  tabo  difBuat, 
exiguam  fogere  molestiam?  Duxi  auiem  non  noTum 
esse  hoc  curationis  genus,  semper  enim  optimi  medici 
abstineotiam  indiserunt  Rgris ,  interquos  Asclepiades,  irt 
Celciu  pTodit ,  ipia  prf*cipiie  ad  remedium  febris  uti  se  pro- 
feasus  est,  convdlendas  putans  K^ri  vires,  luce,  vigilia,  siti 
Higenti,  sic  ut  ne  os  quidem  ablncrc  primis  dicbug  sineret. 
Continentia,  ioquit  Eusebius ,  corporis  valetudinem  con- 
tervat,  et  animi  pmlicitiam.  Qno  argumento  cami  siraul, 
et  aninue  ntilcm  esse,  modioum  et  temperatum  cibtim 
cognoscitur,  testante  Timotheo,  qui  cum  aptid  PUtnnem 
conasset  aliquaodo ,  atque  is  siio  more  cibum  apposuisset, 
•d  suof  post  convemis ,  dixisse  feiinr :  (jnas  eaFiia  ex- 
oqierit  Plalo,  in  postcrum  eiiam  bcne  haben'.  Hoc  in- 
nuena  scilicet,  nimimn  repletionem,  aut  ferculorum  va- 
tiMito^  T.m.  19 


D,g,t,.?<ib,Google 


2yu  De  Guajaci  medicina-  . 

rielalfm,  et  copiam ,  ac  opipare  conditos  illoff  cibos; 
criidara  conspqui  percoctionis  raolcstiBm.  Unde  post 
obvins  forte  Plaloni :  Vos  o  Plato !  diiiit ,  in  scquentem 
maeis  (lipm  beiie  coniatis ,  quam  in  prarsenlein.  Porro 
apuil  Lucianum  Pytha^oricus  ille  Gallus,  tit  magiinm 
Deorum  beneficium  Mycillo  imputal ,  quod  onuiem 
■emper  iebrem  inedia  repellere  sciat.  Ob  idque  bujus- 
ceniodi  morbo  remetlium  inediam  vocat,  Jam  quale 
puiandum  lioc,  quocl  divus  Hieronymus  scribitt  inorbo 
arliculari  et  podatrra  laboiantes  quosd.-nn .  piojicriptione 
bonorum,  atl  bimpliceiu  mensam,  et  [i.iuperes  ciboi  re- 
daclos  conTaluissc?  caruci.tnt  cnim  snllicitudinc,  inqiiit,  , 
dispcnsandx  domufi ,  cl  epidarnm  largilale ,  quie  et  cur- 
puE  fran^nl  et  aiiimam.  Et  paulo  posl;  Mihil  ita  obniit 
animum  ut  p'enus  venter,.  et  Kstuans,  «t  hiic  et  illuc  se 
vertens,  ac  iu  ructus  cl  crepirus  vcntoiiim  efliatioiie  rc- 
spirans.  Ula  aulem  ,  qnam  miitlis  dociimcnlo  eril  Iiislo- 
ria ,  quae  leE;itiir,  de  veiilricoso  quodam  el  obcso  Abbate? 
Is  cum  veherelur  ad  cpiasdam  thennas  ,  obviiim  habuit 
nobilem  quemdnm,  qii!  percanlatus,  quo  proDciscerelur, 
respondit  Abbas,  in  balncas  irc  sese.  Tum  ille,  quam 
ob  causam  qmcsivit,  et  an  aliquo  laborarct  morbo?  Abbas 
morbi  quidem  essc  sibi  nihit,  nisi  quod  edendi  appeten- 
tiam  quaireret,  eam  miper  deperdilam  ut  recipiat,  adire 
calidas  aquas,  in  linc  remcdium  salubrcs.  Cui  luin  illc: 
At  in  banc  rem  melior  ipse  ego  inedicus  sum ,  inquit,  ab- 
duclumque  Abbatem ,  et  in  profundum ,  ac  leDebricosom 
quemdam  demissnm  carcerem,  «liquot  diei,  inedia  mBce- 
ravit,  post  iiilerrogans ,  num  jam  appclat  ribinn?  Illo 
adnuejile :  Digoum  est  igilur  ait ,  meraeclem  mihi  pro 
medicina  ut  solvas ,  et  ducentiE  aiireis  nummis  mMltalunt 
dimisil,  sanum  jam,  et  in  tantum  cibuiii  appetcntem, 
ut  fabis  etiam  et  oleribus  vesci  posset,"  curo  prius  dcli- 
catissima  cpisque  respueret ,.  belhim  facinus  in  enm .  qui 
non  esuriendo  cibum,  sed  satur  esuriem  qu»rebat.    Sed 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Albertum  Princip.  lib.  291 

Inec  tongius  forte  quiim  oportdiat.  IgiluF  ad  nlia,  si  hoc 
daudendo  prius  dixero  medicamentum  Guajaci,  Tenlreiir 
rcquirere ,  in  qno  milla  ciborum  varielas ,  inlestina  tu- 
mullu  fhictuet,  non  impletum  temere,  ab  omni  vaporum 
crudjtate  mundum. 


Caput  xvm. 

Famea  quo  etiam  pacto  ferri  facile  possit     -. 

Atqiie  hffic  cibonim  parcitas ,  non  ferri  tantum  potest, 
sed  facile  etiam  potest,  ob  vim  qun  ade«t  Guajaco,  atle- 
nuato  corporiff  robore,  Titam  conservandi  et  efBciendi, 
ne  omnino  commedat  «eger.  Becte  igitur  monui ,  quan- 
tum  fieri  possit,  abslinendum  h  ctbo  ngnim,  eique  si 
deficiat,  non  cibo  quidem,  sed  iUis  succurrendum  esse, 
({uw.dixi,  quantum  possit  odoramentis  ori  admotis,  et 
illo  inprimis  calenti  pane.  Qiiod  si  defiuere  et  collabi 
sentiat  aliquit  se  omuino ,  quod  nescio  quomodo  fieri 
possit  in  quopiam,  cum  mihi  in  tantum  nihil  tale  conti- 
gerit  I  subventum  ut  oporteat,  tunc  ad  il)a  recuTrendum 
suaserim,  q»»  Plinius  pulal,  exiguo  etiam  gustu  faitiem 
sedare,  ac  siiim  restinEniere ,  butyrum  et  glycyrrfaizam, 
aut  sequendum  ibi  Celsum,  qui  sic  ait,  unum  ilhid  est, 
semper  quod  ubiqtie  scrvandum,  ut  ngri  vires  stibinde 
assidens  medicui  inspiciat ,  et  quamdiu  vires  supererunt, 
abninentia  pugnet,  Si  inibecillitatem  vereri  cvperit,  cibo 
mbveniat.  Nisi  hoc  Gequi  aliqitis  malit,  qiiod  Gelliui 
Iraclit,  Mnpsisse  Erasistntum ,  Scythac,  nbi  ^x  quavis 
catMB  sit  usus  famera  diutius  tolerarc-,  latloribus  fasciis 
ventrem  strictissime  cohibere,  et  circumligare.  Ea  ven- 
tris  compressione ,  esurieni  posse  depelli,  aut  patientiiu 
ferri  credentes ,  ntm  cnm ,  ut  idem  tradif ,'  ex  inanitate  sit 
fames,  eamque  patentes  intestinoruiQ  flbr» ',  et  cava  ia- 


D,g,t,.?<ib,Google 


292  De  Guajaci  medicma 

tas  biaiuquc  Tentris  vacuitas  efficiant ,  constriclo  nitem 
Tenlre  expleatur  co,  ut  vacuum  coeat,  fomem  csse  non 
poGse,  ubi  isla  non  sint,  et  inedinn  facile  ;ferri.  Qnam- 
qnatn  inediam  quiddico,  qute  in  hac  euratione  non  esl? 
famem  dicere  ijotui,  (juantulumcunque  est  hoc,  quod 
ferre  qoidam  gravantur.  Tolerabilis  est  enim ,  etiam  si 
aliunde  opem  quis  accerset  penitus  nuUam.  At  illis  moUi' 
cidis  ajgrotis ,  quid  potest  esse  leve ,  cum  non  tantinn 
famts  impntientes  siot,  scd  etiara  non  appetere  cibum 
intolerahile  sibi  ducant.  Qui ,  h  Diis  immorlalibus  pe- 
tendum  est,  si  quando  aegrotant,  nunquam  ut  convale- 
scant,  quando  quidem  tantillo  impendio,  valetudinem 
emere  gravissimum  quiddam  opinantur,  de  quibns  meo 
Diore  fecero',  si  latius  admoneam,  prsesRrlim  ut  pliiri- 
mum  in  Gcnnania  nostra  errari  sic  cum  videam. 


Capit   XtX. 

Contra  luxmn,  paraimonise  laue. 

Quod  faxit  Deus  Opt.  Max.  aliquando  ae  ut  noscat 
bffic  natio,  non  tam  quia  indignum  est  orbis  imperatoFe 
populo  sic  vivere,  quam  vel  potissimum,  quod  magno- 
lom  n(d)is  stepe  malonun ,  summi  passim  contemptus 
causa  est  luec  crapuln.  Atque  alii  quidem ,  si  quantum 
posEunt  edanl  ac  bibant,  transire  se  legem  natnm  putam. 
Nos  quautum  haud  ferimus  dum  ingurgitnmus  landem 
etiam  querimus.  Quid  ista  sibi  volmit  enim  potatonun 
ccrtamina  ?  ista:  pugn»  ?  quando ,  <]ui  plurimum  bibit, 
suixime  apud  convivas  applausu  eitcipitur.  Quando  v^* 
cisse  bibondo  gloria  est ,  inebriari  ac  evomcre  nonnnn- 
quam  haud  turpitudo.  O  patriam!  O  imperium!  Nihil 
iQos  iniror  Polonos,  aut  si  qui  alit  buiiI,  magis  etiam 
quBon  nos  ebiiosi,    banc   dico   nationem,  dignilatis  nur 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Albertum  Frinci|^  lib.  803 

rabonsm  habere  oportuiwe,  niri  credibfiq  est  Indilirio 
nostri,  Don  virtutii  laaiomin  nostrorum  reverentia  et 
opinione ,  coneessicse  sub  inqwriam  hoc  reliquas  nationei. 
Certe  profecto  alii  fuerint  illi,  qnibm  bic  taabitiu  bonor 
est,  quKm.bi  qui  sic  conteinniinur ,  neoesse  eet.  An  puef 
in  Italia  est,  qui  «lio  nof,  quam  ebrietatis  cognomento 
diseemat?  Nos  igitur  illi  chki  simus,  tfuornm  priai  flagiliiHi 
>o  «re  exteris  eil ,  quam  tn  mente  himuBitalis  snsptcio ,  aut 
Don  hanc  mutamiu  viTendi  eonsueludinem ,  aut  ittisd  nuHo 
padore ,  bmqtiam  indtgne  Tefngimus  honcriMnentum  ? 
Vel  non  aliquando  futnrum  metuimus,  ut  turpius  iio- 
perii  tituhun  pariter  et  fructum  amitfamui ,  quam  gforiose 
imperandi  mnniu  oblatam  nobia  uttro  accepunas?  Tuikc 
tcilicet,  propter  aobrios  illoi,  et  ratione  vinceutes  homi< 
uea,  nunc  vero  decet  nei  sub  ebriosa  et  hiunanilati» 
experte  bariiarie ,  pati  domintum  ?  Quod  si  in  nostromm 
hominum  aensum  non  cadit,  mum  inteUigere  dedecus,  at 
pemiciem  agnoicamus  tandem.  Gt  si  tanti  gloria  jacturam, 
animomaiqUe  dedeeus  non  f^cimus,  quo  ininua  perdite 
vitam  degere  libeat,  saltem  ibi  sapiamus,  ut  corporum  rit 
iote^a  nobis  salus ,  qu«  in  bis  conviviis ,  hac_crapula, 
lus  conpotationibus ,  quas  ut  Satyricus  inquit, 

Cireimcsilit  agfnirte  fatAo 

Morhorum  omnegenuf, 
ease  iton  potest  niri  adfltcta  et  tnisera ,  sed  mcntem  exuit 
fimaania ,  ac  sui  oUiviscitur ,  aon  tota  iUa  quidem ,  sed 
in  Germania  phirimi.  Hi  sutit  qui  in  comara  ptoduoiint , 
prandium,  cocnam  in  plurituam  odeo  noctem.  Hi  simt, 
quonmi  flagitio  factum  est,  ntmagna  Imjus  patric  Infa- 
lua  cecinerit  extemus  potHa,  noo  ntalus  ille  quidem> 
vel  ob  id,  quia  odisse  msHoe  videtiuv 

^rce  tedet  Bacchus ,  letnguet  negleetus  ApoUo 

Hie  nlkii  esi  allud  vinere,  e/uam  bi&ere, 

Quanquam  ebriost  fih,   per  insaniam  errantes  contemni 

poleMBt ,    illi  vcco ,  -  -qui  laute  coeuuido  ,    ac  moUiter 


D,g,t,.?<ib,Google 


294  De  Guajaci  medicina 

TCfliiendo,  in  medium  se  dsUcianim  pela^u,  prwcipitw 
coniecerunt,  oommuni  omnium  odio  di^ni  censenlur. 
Hi  nint,  qui  in  coacervati>  pulvinaribtis  supini  cubantes, 
quicqiiid  terra  marique  conquirere  licpt,  non  ut  vilam 
■MtpnLent ,  s«d  ut  ^lara  oblectent  insumunt ,  qui  non 
nisi  mollifsuno  vestiuntur  lino,  qiios  pingura  te^t,  qin 
tenellulis  murium  peUibiu,  non  contra  Irit^  muDiuDtiir, 
sed  per  dHicias  1'ulcire  ^wudent.  Hi  sunt,  qui  ad  vnt- 
ffaris  panni  atlactum  offenduntur,  sericum  aliunde  pelunt, 
quomm  culis  non  fert,  nisi  Milesium  atiqaod  veMus,  «nt 
si  qiia  sunt  Milpsiis  adhuc  teneriora,  qui  in  compo- 
tationibuB  consullaat,  iu  consultationtbus  potant,  qui 
terium  nihil  trsctoitt , .  omne  in  convivtis  nvum  aj^inL 
Jion  in  tota  bsc  itemni  dico  Germania  fiunt,  sed  tamca 
quod  extreme  pudandum  sit,  apud  itla  fere  Gcnnanix 
capita,  illos  iiobiles,  qui  quotidianis  saginati  epulis,  ad 
inas  sew  accommodant ,  pontificales  oocnas ,  in  illis  de- 
liciantur  ganeatis  propinaHoMibus ,  unde  priiu  omiiia 
tnlerint ,  qwm  aversos  se  trahi  patisntur.  Quibns  vit» 
■copns  est,  ventris  indulgeutia ,  in  quos  aolos,  si  un- 
quam  taW  in.  Geimania  belluas  futuras  suspicatuf  ewet, 
dicere  potfiit  SaUuatiiu  hoc  suum:  multi  mortales  deiUti 
venlri  alque  sonuio ,  indocti  incultique  vitam ,  sicnti 
pere^rinanies  transiere.  At  secum  aliquis  reputet,  qiw 
fuil  illa  lempestate,  de  GermaniEe  populis  RomanoruBl 
opinio,  etkibi  ante  oculoa  ponat,  quale  monstntm,  quaa 
invisum  haberi  tuiic  potuerit,  ib(k  nostra,  qu»  hodie  cst 
giilw  demiilcenlia,  la  qua  ubi  bonaro  vilse  parlem  tffmu, 
et  ea  inde  retiUimNS,  qu»  pecessario  hoc  vil»  genut 
sequunlur,  innumcrsc  .scjlicet  morborum  spectes.  Ihi 
tum  iion  culpam  nosjr^ni  a^noscimus ,  sed  Deum  quoque 
cnidelitatis  accufiirenus,  et  cum  morburum  semina  taiito 
nobig  impendio,  lam  ma^nis  sumptibus  CQmparaveriinns 
ipsi ,  et  cliides  ultro  nostras  alamus ,  ac  palrimonionim 
noetrorum  dispendio  foveamut  .morbos ,  tamen  in  ag|eri- 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Albertum  Princip.  lib.  29fi 

^us  cervMtliiiin  prortrati,  ubi  initiiihiis  ac  pedibirt  ca|>ti 
leaeinui- ,  iacnsainus  noturaKi ,  et  dulores  iiostros  Ue6 
ini)>utaiRUs.  Ncque  cnim  aliiid  facitiiit  luiic  gulones  hi, 
qiuin  iUi  apiid  Juvcnaleni ,    (|ui , 

Mlm4tn  ad  saa  coi-noru  morbum 

Infesto  credunt  d  numme ,    saxa  Dearam 

Hac  et  tela  putanl. 
Atque  utinain  aiiqiiando  od  illas  redeaniiis  ,  ex  avens 
pultes,  et  istis  ut  prius  amtciamur  laneis  iii(1)imenti8,  lit 
veslibus  singu]oB  prope  artiis  exi^iimentibus ,  ut  hujus 
ptgeat  serici ,  has  odio  perscqtiainur  infinite  sintiofias 
togac.  Quid  a<itid  sunt  cnim  isla  omnia ,  cpiam  patri- 
monioniin  pritu  noetrorum  ditapidatioiies ,  deinde  moib 
bonnn  qsoque  propa^ines?  Sane  majores  nostrl ,  cum 
parcisnmam  vitam  observarent,  masimas  res,  magiia  cum 
gloria.  gesierunt.  Nos,  qui  ut  jttcunditatis  affcctationem 
impleamus ,  Tenena  quoqiie  cibi  vice  iisurt>BmuE ,  quanto 
jam  lempore ,  quom  nifail  facimus  Germania  di^um  ? 
PctvtAbat  barbaros  et  dici  et  haberi,  in  illis  ut  tunc 
Bordibiis,  quam  in  hac  hixuria,  hoc  dedecore  ingeniorum 
pabDBm  aucupaii.  Quid  dicat  igilur  Magnus.  Carotus, 
si  ad  nos  redeut,  et  illos  videat  bfsnna  uti  summa  veste 
prinoipes  nostros,  cum  ipse  lorica  Testiretnr  interula  ? 
Aiit  ex  Olhonibus  illis,  qui  in  pulverc  et  luto  virtutem 
exteiidebant,  cum  nostrales  unguenta  sibi  iltinant,  exqiiir- 
sitiasime  apparata.  Inaisn^e  est  Chrysippi  malediccum  in 
eoB,  qui  une^ieiitifi  uteientur  ad  Itbidiaem,  et  alienam 
voiuplatem.  Malc  sit  istis.  inquit  delicali»,  qui  rem  tam 
bcUam  infamaveriHit,  atque  hoc  moUes  olim  populi  facti- 
taban^,  dc  Oermanis  nemo  suspicatus  est,  fore  unguenta 
ut  olettnt.  At  jani  thyomaia  et  mytomata  et  xeromata 
et  odorum  genus  ,onuie ,  tatiquam  vit«  necessariam 
reiB  adcciscimus ,  et  olemus  exotica  illa  ambitiosisaime. 
Moqtie  muUercs  tantiim  sic  erront,  sed  et  viri,  principcs 
msxioie   et   sBcerdQtes.     At '  iii  Gnecula   civitate  Solon 


o,9,t,.?<ib,Google 


296  D«  Guajaci  medidna 

dtreadt  iiDg;ii«nta  vetuit ,  et  uii|^eiitaricw  cMbttc  ■ptS.m- 
IwtDt  LAcedKmonii,  oleum  comunpere  eos  dictilMitf.t. 
Apud  eosdem  cooviviorum  tq^Nuratnm  ct  lautiorei  muuu 
tuatulit  Lycurgus.  Graviter-etiam  istiusmodi  hixua  geniu 
increpuit  apud  Xenophontem  Socratea.  Profecto  alie&um 
fuit  ab  antiquis  Germanis,  omne  vuluptatia  (tudium, 
r^mque  putabaat  maximc  extemam,  utcumque  m<^ter 
■e  habere.  Quosdam  effo  audivi  sanei ,  qui  dicebairt 
juvenibui  sibi  togam  fuisce  «uapectam,  cum  nos  pur< 
puiam  adoremus  bodie,  Atque  igitur  o  depravata  aecula ! 
Tegebantur  illi  inezculti»  feranim  pellibas ,  et  sub  dio 
M  in  castria  pernoctabant ,  et  Jaboribus  confiimabairtur, 
cnm  noimolliter  vestitos,  et  cub  peregre  cdidianitis 
illis  gausapiuis  deliciaiites,  omne  loxus  genus  enCTvet, 
•c  iuterimal.  Et  possit  sperare  quis  fiiiem  faalMtiiraai 
{acile  biuc  vivendi  in  Gemuinia  consuetndinem ,  cum 
ekempluin  ejus  d>  lus  ■  qui  saoerdotes  vocantur,  emanet 
pnecipae.  Hi  non  in  celebritatibm  taatian  et  ^nlis 
«acrorum,  sed  unusquisque  donii  su»,  in  patinwum 
pahidibus  ianatant,  ac  vitam  vocaot  edere  et  bibei«,  aut 
n  non  vocant,  certe  existimant,  alque  inde  alii  mhil  noa 
licere  sibi  putant ,  cun  btsc  illi  faciaat.  puo  fit »  ut  auus 
Ji  Germanis  patriui  et  flcnuinus  mos  exulet ,  in  tanlum 
inclinatis  bic  moribus  ul  pndiliasimss  quasquf  luxu  geolcs 
provocaro  possimus.  Quin  potius  foras  piopdfere  ista 
cooveuirbat,  et  qwemadmodum  ptecenbB  Diogenes,  ita 
e^fteroo  isti  luxui  dicere,  o  hospes,  binc  cito  proRciscere, 
aliquando  nos  enim  vel  extema  erudire  exempla  debduuit. 
Et  cum  bodie  reg:ium  iaprimii  putetur  profusissiiBB  crn- 
pulari ,  audile  Menedemum  philodophum  Aotigou ,  an 
luxurioaum  convivium  adeat -percontanti,  respondentem : 
Memento  regis  te  esse  filium ;  aut  vero  Antistbenem ,  qui 
delicias  laudante  quodani:  Inimici,  inqiiit,  delicate  vivaot 
InGcriplum  cordibus  nostris  debet  esse  Pauli  oracuhim: 
Esc«c  venlri,  «k,  et  venler  escis,  Deus  autem  et  bunc 


D,g,t,.?<ib,Google 


•d  Albertnm  Princjp.  Ub.  ^97 

ct iflM  ibofebit.  Idem,cun  oparacaniudnBiiaHet,  infer 
qiue  ebrietatein  et  conieuanoiiem  pofuerat,  «ubdit :  De 
qnibus  pnedico  Tobi«  qneiqMlmodiuii  et  pncdixi,  quod 
qui  talia  agiuit ,  regni  Dei  hareden  non  enmL  At  illi  bae 
agniu  nunG,  qui  in  regnuin  Dei  dnces  nobis  eue  debent, 
Mcerdotes,  canonici,  episcopi  et  pondftCes,  in  tantum, 
ut  per  GermaDiam  provecbii  vice  lit,  iacris  initiari  debw4 
eam,  qui  velit  luaviter  vivere,  qiuui  bnc  iUoa  imprimi*  - 
vica  deceat.  Avi  mei  Liaurencii  Uutteni  in  literas  re- 
ferenda  fni^itaj ,  magno  nobis  ad  gloria  ambitum  inci* 
cmeiuo  eue  debet.  1*  cum  locuplete  estet  cenni,  ac 
in  magni»  etiam  ^fincipum  nostronun  negotiis,  dona 
pantet  ae  miUtitB  verMretur,  in  suam  domum,  piper^ 
crocum,  zinziber  et  id  genus  peregrina  condimenta, 
Kunquun  admisic ,  nec  alio  ipse ,  qiiam  ex  nootra  lana 
vestiraenco  ud  soUtu  est,  curo  ob  b«ae  gestam  rem, 
pretiosK  iUi  quandoque  veites  donarennir-  Idque  aon 
tannim  fadcbac  ip«e ,  sed  magno  ettam  apud  nquales  cuos, 
convieto  mores  hominum  inseciabacur.  Quasi  non  apud 
aos,  inqnieiu,  nascstur,  quo  si  gulie  oUeccubentls  opug 
•ic,  (Xnidirl  luucra  posrint,  aut  vestlmeocorum  corporis 
predum ,  animi  qualitatem  ai^at.  Sed  de  hoc  viro ,  ne 
meam  ibi  gldriam  captare  videar ,  loqui  desinam ,  si  hoo 
jnias  dixero ,  ita  sentire  me,  non  periade  pulchnim  taat 
ex  bac  familta,  nbi  qiuedam  alioqui  jactationis  matem 
inrenitur,  quam  iUius  nepotem  qni  sic  vixerit,  iiaset. 
Et  majores  qaidem  noslri,  ao  iUi  quos  adfauc  vidimus 
poeri,  lenes,  enm  sic  ccBnarent,  sic  veslirentiir,  bene 
constituti*  coiporBms  fuerunt,  et  contra  famera  ac  sitim, 
fiigus  et  «stum ,  p«r  laboris  patientiam  induratts ,  cum 
nos  ad  priniaz  statim  pruinas,  manug  ac  pedes  contra- 
hamns,  ac  innpiente  lUtim  byeme,  trip&dbiu  muniamor 
pdlibus,  aut  intra  illa  nos  recoodamus  l^idaria,  unde 
nott  eximus  niai  ad  mediam  jam  oGlatem  torrente  et 
cahnribiu  omnia  adiirenta  sole.  Cum.  juquam^vix  decimut 


D,g,t,.?<ib,Google 


99S  Pe  Guajaci  medicind 

quicque  nuiic  reperialur  in  Gormauia  n<ibiliumi  qui  aon 
ant  po<lai;ra  lahoiet,  aut  arlirulari  morbo  crucielnr,  aat 
hydropisi  iiifesletur,  ischia,  lepra,  aul  ilia  maxima  necuai 
niala  inveheiitemorlH)Gatlico<livexelur.  Alti|uando  i|;iluT 
ad  nos  rGiIimiin,  et  illam  bac  uatioiie,  b<ic  impeiio  (lignam 
ingredimur  vitam  i"  puam  etiam  (|ui,  ut  hi,  quos  di;ii, 
nolliter  nimis  vivunt,  lamen  laudari  apiid  se  palinulur. 
Pleque  cnioi  queinquam  fere  i«torum  esse  puEo,  qui  eliara 
ei  «tudio  omni  moililiem  rolal ,  et  ilidulgeiitissime  circa 
hixiim  vivat,  non  in  aliis  tamen  oderil  cam  vitara.  ^ia 
ect  adeo  per  in continentiam  OKCxcalus  quis,  ut  istos 
araet  perdile  moratos  Sarclanapatos  ei  Holiottabaloi ,  %ut 
multorum  diversi  inslitiiti  pBr&imoiiiam  oileril.  Profeoto 
amabilis  esl  virtus,  etiam  apud  eos,  a  quibus  postergatur. 
Vetiis  CnloiiiG  condimenlum  est,  puliem  miscere  casee 
flt  ovo.  IlliK  aulem  vere  Germanis  oiim,  ut  adbuc  hodie 
ffiultis,  piiitem  ex  avena  cibum  fuisse,  Pliuiiis  refert. 
At  iios  trantiTiarina  ctEnamiis,  tanta  neccssilatis  opiniooe, 
ut  decretum  omiiibus  passim  p.itribusfamilias  ait ,  quse  btc 
provcuiiiiit  vendere ,  ut  illa  emanlur.  Qux  res  una  locu- 
plelavit  Fu)(i;eros  ,  qui  donec  nos  aic  curaintu  <Mirpora, 
Boli  pecTinias  hiibent  in  Germama,  soli  magnificas  »<les 
ac  spcciosa  «eilificia.  Quippe  in  tanlum  crevcrunt ,  ilb 
voliJpiBtis  nofiirs  minislri,  ut  eorum  opet,  ante  cujuslibet 
ex  bis  principibus  censum  hal>eaTitur.  Adeo  extra  iios 
peres:i-iiiamiir  ,  adeo  non  intelli-^miis  ,  qute  modo  deco- 
qiial  Germania.  Quare  sic  pulo  prudeiitiGsimiim  fuisGct, 
si  quis  cimiiino ,  <{ui  superiori  xiate  hiiix:  meliiit  nationi 
noslr»  hixiim.  Iias  vitic  illccebras,  unde  tot  p«slcs,  lot 
puUiilant  morbi ,  omiiibus  palain  -^ideniibua ,  ab  hif 
seciinis  a^at,  ~quia  iUis  lEqiio  aiiimo  careaiil.  Kt  qui 
iiostris  hobis,  sunt  a<lhuc  aliqui  enim  Germaui  lales:, 
bene  babitia ,  ul  plurunum  corporibiis  vivat.  llloc 
contra,  <{ui  digitos  liabenl  croco  iiifecUi.'),  et  ciniiar 
momiim  riictanl,  ac  garjopbyllum  spiraut,  et  in  vcsliuv 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Albertnm  Frincip.  fib.  299 


,  omnibna  patsim  obooxioa  ngritadBiibus. 
pum  proprie  igitur  locDpletem  podagrani  appellat  Siily-' 
ricuc,  quod  egentes  (ugiat-,  et  abatemio*,  apud  «livites 
ut  fdnrinum  bsEreat,  crapulonies ,  ebriac,  et  deticiarioB, 
qnt  ut  idem  poela  inqait : 

Interea  gustua  eUmtnta  ptr  tiim*ia  qutwitnt, 
ItMfne  cum  aflatim  producat  bnc  terra  vit«  Deceisaria, 
tamea  quati  k  tiatura  derelicti,  ad  extema  confugiuiit 
▼estes ,  cibos ,  medicuiam ,  ab  Hercutis  columnis ,  k  Ta- 
pcobaaa  insula ,  a  Gaoge  fluvio ,  aut  qoR  loca  i§tis  ad- 
buc  longinqua  magis  sunt,  el  a  niii  prope  orlu  petentes.^ 
Dii  morluis  irascsiitur,  qui  hoc  ia  Germaniam  malum 
adraiserwit  primi.  Rcm  fecerunt  enim  indigiuun  Ger- 
mai»  ^^ritate.  Hmaa  tales  foaud  fuerunt  iHi  veleres,  id. 
quod  mecum  inerepare  daeet  oplimum  queaque.  Et  qui 
potiores 

Herculis  asrwnna»  t»tdaij  smosifu*  laboret, 
Et  l^ener«,  tt  eemia,  e(  ftlumis  Sardanapali. 
At  b  Obrifte  quam  deiiairia,  qnam  salubria  alimenla  sunt, 
ex  silisine  aut  iritioo  paois,  ex  inilio,  oryza,  ptisons' 
et  aveiia  pultes.  Adde  ol«rum  fot  species ,  adde  bocten- 
sia^wndiroenta,  raisum,  coriandrum,  cnminum,  fonicu- 
hnn,  addesinapi,  erucam,  cepe,  porrum,  alium,  etquod 
ai  Fiinio  crederemus,  peculiarem  in  condimentis  graliara 
babere  debuit  ajuum^-et  potus  vice  cererisiam.  Adde 
etiam  pro  divitibos  vinain ,  simplicem  et  sinceram  ,  ut 
ApoUonius  sentit,  teirn  potionem.  Idque  parce  bibatur 
sire  in  Francis  natum,  sire  ad  Rheni  ripas.  Ailde  ex 
nostris  animalibus  caenes,  binc  cicunim,  indeferinas,  in- 
jncuiido  nequaqnam  sapore.  Nec  arborum  eontemnendi 
fructus,  qnara  dives  <«rt.GermaniB,  quam  abnnilal  vil« 
alimentis,  qnmalFatim  Buggeritneeessaria?  Meum  igitur 
summum  votum  est ,  oe  vnquam  podagra ,  unquara  moriio 
GalKc»,  careant,  qui  pipere  carere  non  possunt  Et  tit 
atiquando  misere  Famem  ferre  cogxatur ,  qui  nunc  undi- 


-,9,N..<ib,GoogIe 


300  De  Guajacl  medicina 

que,  noB  «fauni  qao  vivant,  seA  qu3ras  ^olm  utilcnt, 
aC  appetituni  invitcBt ,  iDeccbnu  qiiarnnt.  Atque  ia»  quam 
•Bncle  mvidit  tialenus,  quanda  ab  ebiiosomn  et  gulae 
deditonun  boDununi,  a  qiiando  agrotarent,  curatiooe 
inteonlixit  niedicis.  Kedacervant  enim  dto,  inqnit,  per 
■ritn  iatemperantiam ,  crudos  liuraoreB ,  ut  fnartra  evacuea- 
tKritli.  Cito  expletur,  Hieronymut  ak,  natum  necetri- 
tai,  frigua  rimpHci  vistitn  et  famet  tubo  sxpelli  poteit. 
AAtxerxea ,  Pereanim  mt ,  ad  eam  aliquando  necesiila- 
Um  redactiu ,  ut  ficis  aridii  et  pane  ordeaceo  Tsw^ere- 
lur,  reruffl  vanetalem  aimul  et  «uam  fortunam  contemp- 
latiu:  cujusmodi,  inquit,  voluptalis  experteni  me  ragalis 
fecerat  afHueiitia?  puo  excmplo  inieiligere  djmir,  qnod 
lii  qui  parce  vivtmt  et  sobrie,  ■oK  in  luce  venantur,  eC 
vivere  ae  inlalligunt ,  qui  coiNra  indulgent  corpori ,  ae 
onnia  aibi  ingur^tant,  in  quibusdam  quasi  tenebris  er- 
rantes ,  non  senliuDt  suam  ipsi  vitami.  Taolum  abeat ,  ju- 
cunde  ut  vivant ,  cpianquani  scntiunt  paulo  post,  in  roorbes 
tibi  iooiderunt ,  et  tunc  qnidem  eogaoscere  incipiunt  quam 
vitam>  <iuo  prsniio  dele|[ermL  Mam  ut  Persiiis  ait: 
Cum  lapidusa  ehi^agra 
Fregtrit  articulos  vtttHa  ramalia /a^ji  ^  » 

Tum  craasas  transisae  diei ,  lueem^tie  patustrtm , 
Eit  sihijatn  seri  vitam  ingemuere  relictam, 
Ergo  dubitamus ,  qagf  tot  moriianim  causa  Gennanis 
sit,  cum  meminertmus  adltuc,  cnm  iUo  luxu,  bos  iiiva> 
sisse  corpomm  clades.  Jom  enim  ita  gaBess ,  ita  ddiciis 
studcmus  hic ,  ut  videamur  quasi  ptopottlo  pnemio ,  c»un 
aliis  extra  populis ,  de  turpiter  viveadi  priocipatu  con- 
tendere.  Hd>emuaqiM  i»flc  ac  rem ,  aon  impcritos  quos- 
dam  ministrtM.  Hi  ex  tdlimis  Itfrns ,  conquinta  ad  nos 
gul»  irritam*nta  coavefaunt.  Mi  qnod  edmus  atque  bi- 
bnmus  ct  qno  vesttantur,  nirosludio  peregre  important. 
Qnod  cum  diu  jam  mngao  suo ,  ut  pritis  iKxi ,  commodo 
iccerint,   «deo  quotdam  delicatos  reddideniat,  ut  hic 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Albertum  Princip.  lib.  301 

Tivetites,  Cunienm  bibaot,  et  nb  Italis  petUa  cibnm 
insuiRmit,  contra  RomK  quando  sunt,  eo  quod  apud 
Rhenum  mucitnr,  aut  qaod  Nsccanis  gif^t,  viuo  utu»- 
tur.  O  pervcaraam  viveniti  consuetudincm  t  O  i«n  odio 
OignamE  vel  idcirco  magis  quod  episcopi  sunt,  qui  fac^ 
unt  isti,  quales  ego  bomines  Ji  Diis  inuaortitlibus  cum 
i^tiloxeDo  iQo ,  ut  est  apnd  Aristotelem ,  optare  credo, 
colhim  gmis  dari  siIm.  Aristophvtes  Syraciisaooram 
mentas,  et  Sybaritarum  luxus  nolal,  «iiggeiebaut  hoc  fua 
iUi  tempora.  At  nunc  idem  iUe  si  vivat,  quo  ore,  quo 
ingenio  satis  ista  culpare  possit  nMlra  praiidia,  noitram 
ingtnviem,  nostrascompotationes?  Audiant  igittir  omnei, 
qni  virtutibua  exceUere  vcdunt ,  et  ingenio  qui  vohuiL 
Pythagom»  dicenlem,  homiaem  ex  homine,  nibil  altum 
cogitare ,  id  est  incontincntem  et  luxu  diHohitian ,  donec 
quidem  in  ea  vita  sit ,  nibil  posse  jngenio ,  nihil  animo  uli. 
Homini  cibns  ntiliasimus  est,  inquit  Plinius,  simplex, 
acervetio  Bapormn  pettifen,  ot  condjmenta  perniciosiora. 
Htec  Persiua  inteHexit ,  cum  sic  frenderet : 

Poseia  optm  nervia,  oiwpustfue  ^dele  sentefa\ 
Esto  age ,  ted  grttndta  patitue ,  tttaetatjue  crassa 
jfdrmeye,  fus  Superos  vetuere,  Jovem^ue  morantur; 
Apud  CictTonem  Cato  inquit :  Libidinosa  et  intempe- 
lata  ndolescentia,  «ff<Ktum  coipus  seuectuti  reddit.  AU 
que  idem  suadet,  tantrim  cibi  et  potionis  adhibendum  ut 
reficiantur  vires ,  non  ut  opprimantup,  ac  hominis  menti, 
quod  divimim  mumis  ac  donnm  vucat,  nihil  tam  esse 
inimieum  quam  volupfatem  putat.  Mec  enim  libidine 
dominante ,  temperanti(e  locum  esse ,  nec  omnino  in  vo- 
hiptatis  Tegno  virtutem  posse  consislcre.  MagTinmque 
habendam  senectnti  gratiam  censet,  qiue  effecerit  ut  non 
Hwret,  qnod  non  oporleret.  Impedit  enimi  inquit,  con- 
RiSum  voluptas ,  rationi  iniroica ,  ae  menlis  perstringit 
oculos ,  nec  faabet  «Ihon  cum  virtute  comraercium. 
Igttnrque  bene  onm  tftnbnt  agi  piitat,  qnod  cum  careant 


D,g,t,.?<ib,Google 


302  De  Guajaci  medlcina 

eptilis ,  pxtruel!sqtie  Tnencis ,  et  frcqiierHibiis  pocuKs, 
interimTinoientia  qiioqtiecarennt,  crudilateet  insomniis, 
quEE  ittam  consequuntur  mollitiei  indulgentiam ,  mortii  ex 
satietate  nimia  concitantur,  inqurt  Hieronymus.  Scilum 
est  hoc  cujusdatn  nostrnlis  medici,  qut  ciim  aigTO  cui- 
(tam,  qui  veteres  in  libiis  fluctiones  patiebatur,  me- 
derctur ,  atque  ie  crapiil^e  esset  cleditus ,  et  fortiter 
biberet,  nec  minus  lamen  quereretiir  iiihil  proRcere 
medicamina,  quin  miilto  etiam,  qunm  a  principio  ma^ 
fluere  ulcera.  bta,  quidem,  inquit,  fiuere  desinent,  si  tu 
infundere  desinas.  Galentis  athlelas ,  qitorum  vita  et  ars 
fagina  est,  nec  vivere  posse  diu,  nec  sanos  esse  dicit, 
animasque  eonim,  ita  nimio  sanguine  et  adipibiu  quisi 
tuto  invohitas,  nihil  cteleste,  sed  semper  de  camibus  et 
ructn,  ac  ventris  ingliivie  co^itare.  Anliqui  Romani 
mensam  necessariam  vocabant,  qus  tenuis  esset  et  frugi. 
Et  apud  Gnecoa  tiieris  clarorum  virornm  decantata  est 
SXrtomii,  Esaei  quoddam  apnd  veteret  Jiidieos  philo- 
Eophonim  goiua,  ab  Josepho  laudantiir,  qiiod  jejunium 
quotidianum  vertisBent  iii  consuetudinem  et  alteram  na- 
turam. .  Pharianorum  idem  continentiam  elTert.  Qui  nos 
perditos  voluit  oKm,  hanc  credo  vivendi  consuetudinem 
in^iTecaiiis  est.  Itaque  tam  soUicite  M.  Cato,  ut  est 
apud  Phnium ,  cura  timuerit ,  ne  quando  ,  cum  sua 
mollitie,  suoque  luxu ,  in  Italtam  invaderent  Gneci; 
quia  ex  nostris  majoribus  cavit ,  ne  quid  unquam 
istoruni  venderetur  in  Germania  condimentorum,  Pereat 
piper ,'  pereat  crocum ,  ac  sericnm  pereat.  Aut  si  quis 
apud  alias  gentes,  istorum  iisus  est,  saltem  ea  nescial 
hsc  nalio,  aut  nunquam  videat.  nostratibus  vero  hanc 
mentem  indat  Christus  OpL  Mlx.,  ut  antiquorum  ad  se 
revocent  frugalitalem ,  et  majorum  se  pBrsimoniai  con- 
forment.  Quauta  animi  magnitudine  barbarus  Anacharsis 
jactat  vita  institutum.  Mibi  pulpameatum ,  inquit,  fames, 
cubile  Boiuat,  vestis  Scylhicum  tegraen.    EbnumAeschi- 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


ad  Albertum  FriDcip.  lib.  303 

nem,  atMtnnias  Demosthenes ,  civjtate  expnlit.  Socrate* 
aiiquaitdo  exosus  ganeie  declilos ,  et  qitibuG  jant  solo 
vivrndi  est  cauga  patalo  :  Mtilti  idcirco  ut  edant  ait ,  et 
bibant,  vivuiit,  e^o  ut  vivatn  edo  et  bibo.  O  vere 
«a})iciilrin  et  digniiin  Apolliiiis  coininendalione  viruin  I 
Alcinorabilc  et  hoc  est  Gnrci  pocla; : 

yentris  habenas  oportet  iule  regas. 
Qiiid  illc?  qualis  fiiit,  qiiem  omnes  ut  volttplariuni  in^ 
ccgsiiiil,  Epicurus?  qui  in  voliiplale  posiii)  summuin 
honum?  Cerle  hoc  quicquid  cst,  quod  lanti  faciebat, 
simplici  paiiis  et  aquss  .usu  coiistare  pulavit,  et  victinn 
laudavit  tenuem  ac  parabitcin.  Scribensque  ad  amicuiii: 
E(  mitle,  inquit,  mihi  casei  Cithndi  paiilulum,  ut  cura 
epiilari  pretiosius  voluero  possim.  Anaxagot^a  dicpbat: 
Qui  suaviler  edit,  mtnimum  eget  obsoiiii.  Porphyrius 
aiiimum  jejunio  expur^^ari  debere  privcipit.  Apud  Philo- 
stratum  Ponts  Itidorum  rex  coqioris  firmilnte  et  mem- 
brorum  fortituditie  siispicilur,  aqua  et  pane  vitam  degeiis. 
Masiiiissa  ad  nonagesimum  usque  annum  siiie  puhtieiilo 
victitavil.  Milhridates  Ponti  rex,  qui  annis  XL.  cum 
popuIoRomano  beilum  gessit ,  stans  vesci  solcbat,  tantiim 
id)fuit,  nostro  more  in  pJumts  ut  adcumberet.  Tilna 
Livius  de  Annibale  ccribeiis :  Cibi,  inqtiit,  potionisque 
desiderio  naturali,  non  voluptate  modus  flnitus,  vigi- 
lianim  somnique,  nec  die  nec  nocte  discrimina»  cem- 
pora,  id  quod  gerendis  r^iu  superesset  quiett  datum, 
ea  neqiie  moUi  strato*'  neque  silendo  accersita.  Iiitec 
laudcs  Augusti  CKSaris  pr«cipuum  esi,  cibi  ac  potus 
fuisee  parcum.  Hwc  tam  prasclara,  tam  salubria  vita 
exempla,  ut  mente  et  corpore  valeamus.  proponere 
Bobis  non  malimus ,  quam  utrinque  ut  Kgromnus ,  ad 
istorum  contra  nattiram  viveiitium  gulonum  mollTCii- 
lorumque  bomtnum  mores,  vitam  instituere,  A^ite  aittem 
XurciG  et  rehqiii  extra  rebgionem  hanc  popiili,  voleiit 
unquiuii   efiici  Cbristiani  cum  not  «lc    vlveie  videaiic? 


D,g,t,.?<ib,Google 


304  De  Guajaci  medidna 

Sed  folnrtnn  «etlo,  ut  sni*  edocta  nulls,  TCiipUcBt  gens 
BOttra.  nunc  atl  insdtatum  redeo ,  «  qDia  de  '«ictDs 
tenuitste  sermo  ent,  dicsm  an  qui  circa  vlctam  sic  habet, 
enm  vel  sine  Gutjaci,  qood  putant  aliqui  potione  restt- 
eutinn  iri  putem. 


Cafut    XX. 

An  sola  hac   diaeta   poesit   restitui  quis  ?    . 

De  probis  nulla  ucbel  «uk  mala  Apinio ,  ne  snspicio 
^tdem.  Hi  certe  vulgo  medici  disnimpnnlur ,  tantum 
posse  roedicamentiim  hoe ,  et  Golom  posse ,  ac  prKter  suam 
operam  potse.  Ita  fremunt,  multos  passim  repente  sanari, 
a  quibui  perpetuum  sibi  stipendium  conceperant ,  jugeque 
lucnun  destinaTerant.  Quare  etiam  pertinaciasime  pugnant, 
ne  unquam  suis  placitis,  quod  ftiturum  timent,  Rdem 
abroget.  Nuper  quideni  nngalia  qundarii  pnedic^vemnt, 
ti  cx  aiumo,  crrori  impulanda,  sin  vero  inTidis,  fiagilio, 
Aola  hac  di«ta ,  et  qu»  in  curatione  per  Guajacum  pne- 
scribitur  vuAus  ratione,  quamvis  neque  a  Guajaci  decocto 
bibat  quis ,  neque  ullam  omnino  medicinam  stdcunMt,  posse 
restitui  s^m.  Vidique  ipse  qui  promitterent  juniperi 
scobem,  et  quercus,  aut  fraxini,  vel  pini,  aut  oraninm 
stmul  limaturam,  decocturos  se,  neque  si  id  faciant 
dubitare ,  qnin  eosdem  contra  mortiOB ,  eodem  effecta 
mederi  velhit.  Quod  ad  opus  quamquam  valde  suspiGor, 
malevole  conari  eos ,  tamen  optiniam ,  et  e  suo  voto  for- 
timam  precor,  Quid  posset  enim  felicius  erenire  natiom 
huic,  quam  in  nostris  hoc  ailvis  nasci,  quod  tam  peregre 
alioqui  petitar ,  tantoque  nobis  reuedio  eM  ?  Sed  valde 
raetno,  temere  promissum  hoc  ab  ipsis,  eos  frustni 
conari ,  ctmi  quia  graviorem  esse  morbum  hunc  existimo, 
qnam  faoie,  qui  non  stiam  adbibito  medicamento,  pne- 


D,g,t,.?<ib,Google 


jid  Albertum  Prlndp.  lib.  305 

sertim  allLMime,  ut  plernniquc  ,  rndice.^  ubi  fiTcrit, 
repeHi  possil ,  tum  vero,  quia  si  hx  quns  (lixi  arbores, 
tole  quid  ipste  posseiit,  tam  diu  iiicogiiilain  vim,  iitpote 
Teniacularum  nobi^,  fuiiiram-  baud  fiiissc.  Eiperiautur 
ilti  tamcii.  Quod  est  aliiid  cnim  medlcoruin  oRiciiiinj 
quainquoiidie  indagnre  aliquid,  et  experimcntu  co^iioscere, 
ac  uni(riii(|iie  morbo  quid  medeatur  iiiquirere  '■'  Verum 
ego  oinnes  inlerim  admonitos  veliin ,  qiiod  in  pr.-ece* 
dentibiis  dixi,  id  crednnt;  magnuiii  essf  qiitdem  sicut 
in  aliis  morbis,  i(a  vel  priecipue  oontra  Uallicum,  fiu- 
^Utatis  prxsidiunt ,  veriim  haud  tale ,  ut  possit  iiifectum 
jam  sanguiiiem,  et  morbi  vencno  corrupluni,  emendaie, 
nisi  qtiorum  btec  vis  ect ,  inedicamcnta  accesserint.  Ut 
si  bellum  gerant  duo  aliqui,  ct  hoc  apud  me  alter 
obtineat,  inimicum  suum  ne  adjutem ,  impiitai^e  illi 
quidem  possim  quod  non  nocuerim,  quod  .tdiuveritn 
etiam  haud  debeam.  Ita  cibi  ac  potus  abstinentia  non 
lullit  ipsa  quidem  mdrbum,  sed  non  alit.  Quasi  dicat 
'  qiiis  se  neque  vincire  captum  ciim  possit,  neque  solvere 
ciint  uon  possit.  Dixi  de  poda^ra,  et  de  articulari  morbo 
dixi,  restitittos  sibi ,  qiii  ad  frui;<iliorem  se  victumtranstu- 
lissent,  aitt  a  vino  et  Venere  qui  temperassent,  de  hac 
Bcabie ,  et  qu-D  illam  conseqvtuntur  mala ,  in  meiitem  idem 
nimquam  venit.  Allius  inscdit  eiiim ,  quam  ul  cito  avella- 
tur,  ac.lalius  vires  spargit,  r{uam  parvo  negolio  ul  colligi 
possit,  alque  ita  totuin  occiipat,  quem  iuvasit,  ut  a  nuUa 
seorsum  parte  amoveri  snstincal,  nisi  simul  atque  uiio 
quasi  impetn  ii  toto  expeliatur,  Alihi  sane  magno  nieo 
incDnimodo  multa  experio  ibi,  Mes  sit,  sobrie  el  parce 
virendo,  st  cui  evadere  ma!um  istud  liceret,  jam  ante 
eFTugisse  me,  tjui  totos  tres  amios,  ad  tunimam  tnaciein 
extenuavi  corpus ,  cum  interim  non  tenerem  quidem 
morbum ,  sed  non  etiam  ejiccrein.  Agite  tamen  b  magni- 
flci  promissores,  coqiiite  truxinum,  apparate  juniperum 
et  pinum  nobis,  ac  li  videtur  buxum  adhibete  etiam,  ct 

Kn».  Op.  T.  ID.  20 


n,<i-.^^<ib,Google 


306  -  De  Guajad  medicina 

cwnum ,  aut  plahmmn,,  magni  apud  omnei  benef^cii 
gratiam  inibil&,  si  per  vos  hic  adfcquamur,  quod  alio- 
qui  Iftm  longe  petendum  erat.  Majusqne  multo  etil  hoc 
vestrum  meritum ,  quam  li  efficianl  Fuggeri  piper  ut 
gignat  htec  terra,  aut  cinnamomum  ut  faic  naicatur. 
Ipse  ut  cupidisstme  hoc  k  vobts ,  si  unquam  dederitii 
Kcipiam,  ita  priusquam  dederitis,  nihil  credam  in  voliiB 
tBle*csse,  ne  Eperabo  quidcm,  seepe  jam  {rustra  hiare 
ifutus,  illos  expectare  aurcos  montes* 


Caput    XXI. 

Quomodo ,   TeiKris  in  curatione .  hac ,   raUonem 

habere  conveniat 

Toto  curationis  tempore  panim  reddit  venter,  iilqiie 
el  ngre  et  durum,  nou  tam  qiiia  parum  editur,  qnain 
propter  medicamenti  vim,  quoi  inest  illiextccatoria,  et 
•strictiva.  Quamquam  audierim,  non  lequaliter  omoibuf 
accidisse  boc.  Quosdam  enim  dicunt  statim  'a  principio, 
Hquida  ruisse  alvo,  qiiosdam  perpetuo  eliam.  Quod  mi- 
rabar  certe,  cnim  mihi  qiiadrBginta  diei  ipsos,  ne  semel 
quidem ,  nisi  coacla  Imnsmiserit  cibum.  Potest  autem 
contineri  excremenlum',  ut  in  bac  dinta,  in  quintum  aut 
sextum  diem,  sine  periculo.  Deinde  limalura  Guajaci, 
in  aqua  decocta  hibitur  semiuncia  in  aurora.  Quod  si 
primo  nihi)  moverit,  dalur  sequenli  ilenim  die,  aut 
tertio ,  si  ne  sic  quidem  responderit ,  tum  inf  undenda  sub- 
tus  clysteHa ,  aut  balani ,  eiim  in  ugum  apparati  imponun* 
tur,  nam  ducere  omnino  vcntrem  oportet.  Quemai  quis 
casnV  potu,  autetjam  victu  :solvat ,  nthit  errasse  cretlide- 
rim  valde,  dum  ne  plusquam  semd  hoc  contingal,  et.eo 
mane   iion  bibatut   k  Guajaco.     Vomitu  levandum  non 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Albertum  Princip.  lib.  307 

ccnwo ,  fii|^ora  eniiii  facere  corpora  vomitiones ,  et 
itihnicae  ocuUs  esse*  dicil  Plinius,  maxjmcqiie  dentibtia. 
Porro  quK  alvum  sistaiit ,  miilia  In  boe  iiegotio  coitve- 
niuiit.  Primum  quod  exiiianitum  jam  ante  de  purgatione 
coqius  est,  tleincle  quia  cibi  parum  adsumitur.  Sed  ut 
liic  clausus  ejectionibus  lociis  est,  itn  non  iiihit  inrerijn 
eicemitur,  aut  per  sudores  propelleitte  nocumenta  et 
supcdliia  Guajaco,  aut  iii  urina,  quod  liquidius  est  ii 
cibo.  Magnoquc  aliiid  hoc  solalio  cst,  quod  interim  nec 
inflaiio  accidil ,  nec  lormitia  iiifestaiit ,  neque  gustus  ama- 
rilndo  cst ,  vel  nausea  surgit,  ant  in  caput  facile  exha- 
lant,  ul  alibi  asceudentcs  h  stomacho  vapores.  Et  ut  mictu 
quidem  pnreetur  eeger,  intelligere  facile  esl,  neque  ut 
hoc  fiat  invilanientum  aliunde  quKrendum.  De  sudore 
dieam  pauca. 


Cafot  xxn. 

De    Rudore-  ibi   movendo. 

Sudorem ,  si  non  ultro  exeat ,  qunrendum  aliqui  pu- 
tant.  Igitur  copiosiori  siiper  imposila  veste,  in  tertiam, 
ant  quartam  intenlum  horam  conteclo  xgwo  eltciunt. 
Pttod  ctsi  inter  difficillima  eoriim  qu»  patimur  omnium  tit, 
leiisi  tamen  ad  lassitudinem  usqiie,  non  ita  defectionem 
contingere  ,  qiii  mecum  curabantur  fcgerrime  ferebant 
oranes,  atque  uniim  hoc  in  curatione  hac  durum  esse 
dicebant.  Quod  si  liceat  roilii  dicere  quid  existtmem 
etiam,  non  tantum  quid  didicerim,  pwne  ausim  docer^, 
neminem  cogendum  utaudet,  nisi  hoc  qtiod  res  ipsaha- 
het,  patiatur  quis,  ul  tres  aiit  quatuor  horas  contineat 
se  quidem  in  lecto,  neque  excedat,  et  contegatur,  sed, 
neque  ^ntdto  obrutus  vestitu,  neque  immobilis  peuitiu 


-,9,N.?<ib,Go^")gle 


308  De  Guajaci  medicina 

jaceat,  in  siiTnma  aihil  magnopei-G  angalur.  Multaque 
hic  ut  alihi  temere  et  solita  nostratium  medicorum  cuper- 
stitione  fteri  credo ,  qiire  non  oporteat.  Naiu  ut  per  ss 
movet  sudorem  medicina  htec,  ila  eogi  nou  sustinel. 
Cujus  rei  vel  hoc  fuerit  argumenluni ,  quocl  iiihi!  matii- 
rius  Eudationem  mibi ,  ternis  aul  qiihternis  conlFCluf 
pellibus  provenire  sensi,  quam  sub  una  quolies  dembui 
stragula.  V«rum  hasc  inleliigi  toIo,  exuiliHKium  omnino 
Telim,  et  n  id  nulla  sponte  ftat,  cilu  opnx  Ti<leri,  setl 
leviter.  Quip[>e  violentum  nihil  probo.  Fugiendosqne. 
ad  ignes  qui  torrere  corpora  solent ,  aut  copinsius  leslii- 
aria  calefacere ,  moneo.  Frniipuit  enim  corpora  et  hu- 
mores,  virium  romenta,  exliauriunt.  Quod  vero  leviter 
dixi,  hoc  sic  capicndum  est,  quodqninna  sc sub  strasnla 
■Kquanlisper  conlineat,  eliam  si  ad  molcsliam  usquc  non 
oneretur,  aut  indigrialionrm ,  satis  eunt  Guajaco  intus 
operantei  nidaturum  piilcm. 


Cafvt    XXIII. 

Quomodo  juvet  meclicina   hsec,  et  paulatim  an 

repente  sanescant  ea  homines. 

Sed  jatn  tempus  esee  reor ,  medicintt  hujus  effectus, 
ijuoniodo  seutiatur,  et  qupndo  tandem  incipiaut  coiisa- 
iiescere  »g;ri ,  citumque  ejus  juvamcntum  sit  et  velox, 
m  tardum,  et  lentum,  dicere.  Ubi  ut  in  aliis,  ea  dican 
qun  vidi  ipse  et  cognovi,  hoc  jam  prsemonens,  istain 
in  me  culpam  ne  conjiciat  aliquis ,  si  cui  aliier  atquc  ego 
scripserim  eveniaL  Didici  aulem  juvamentum  ejus  paula- 
tim  intelligi,  nonrepenle,  sensim  procedere ,  non  impelti 
feni.  Tautum  abest  cuim  slatim  juvare  eam,  aut  cum 
Uberat  wlo  lcnire  dolores ,  ut  etiam  i  principio ,  ia  quinil*' 


D,g,t,.?<lb,GpOgle 


ad  Albertum  Piincip.  lib.  309 

eiimim  |derainque  diem ,  accrrime  intendat  morbum  et 
cruciatus  augeat,'ac  ulcera  dilatet,  in  tantum  ut  jiejus 
quis  per  eos  dies,  quam  unr|uam  priua  habere  sibi  vi- 
deatiir,  sive  tunc  ab  intitni^  eruitur  morbus,  et  erueudo 
dolor  ett,  sive  ca  quK  runc  fil  in  corporis  habitu  altera- 
lio,  cum  quodam  fragoreetconcussioae  perrumpGiis  toc- 
quet.  Certe  etiim  radiccs  niali  bajus  extrabit  medica' 
mentum  hoc,  idque  nonnullis  haud  lon^  ab  ingressu 
facere  incipit ,  quibusdam  inlerposila  mora.  .  Nemiai 
ante  septimum  diem,  miritis  ut  mihi,  pogt  vigesimum) 
led  longioris  mon»  vitium  est  ab  ipsis  aliquando  fegris, 
quando  circa  victiiin  sibi  plusculiim  indulgent.  Apud  rae 
quod  priiM  dixi,  peccatum  est  in  coquendo  Guajacot 
quia  enim  tenuius  illud  apparaverant  medici ,  quam  opor- 
lebat,  serius  vim  ejus  sum  expertusi  Audivi  mcdicos 
dicere,  quia  sit  atia  atiorum  corporum  ratio,  mature  aul 
sero  provenire.  Certum  est  boc  cnim  quod  idenlidem 
mihicrebro  iiiculcatStromerus,  nobi*  qfii  subtiliori  agi- 
mur  spiritu ,  et  in  studiis  literarum  attentius  versamur, 
inorhos  plemmque ,  si  accidaot ,  vehementiores  esse  et 
loiigiores.  Rererri  pr»terea  hic  ut  alibi  multum  putant, . 
quihnt  in  corpore  locis  morbui  sil,  et  dexlera  quidem 
part  lanabilior  est  quam  Jteva.  Quoniam  Alexander  in- 
q>iit,~per  exercitationem  ampliorem  materiee  compescun- 
tur,  reddnnlnrque  saiiitali  opportuniore«.  Ajunt  et  ex- 
trema  difficilius  sanari,  quod  remota  ii  corpore,  alimra- 
tum  acc^tere,  no^  nisi  tandeni  possent.  Ibique  an\raad- 
vetlendiun ,  ascendat  an  descendat  malum.  Celtus  ait: 
Quuquis  dolor  deorsum  teodit,  sanabilior  est;  atque 
iterum:  Dolor  oiniiiB  medicinn  minus  patet,  qui  siirsum 
proceclit.  Porro  in  pudeitdis  qu»  innascuntur  ut  doloris 
(unt  propter  iiiflammntionem  (cui  obiioxie  inprimis  sHiit 
hx  partes)  intensissimi  acerrimiqiie ,  ita  slatim  et  cum 
primis  sanescunt.  Qui  ut  in  aliis  moveri  medicinis  om- 
■libus  possunt,    ita    propter   leceiis    inductum  Guajaci 


D,g,t,.?<ib,Google 


310  De  Guajaci  medicina 

usum,  haiid  scio  an  stc  habeanl  senip^r.  Hnc  omnibiis 
cuT»  fuerit ,  ubiubi  (loleant ,  et  qiiacunqiie  aigritDdiiiij 
hujuB  specie  infestentur,  bene  Guajacnm  ut  ap))arciit 
Ciijus  decoctum  ubi  tanto  jam  lempore  potum  eet,  fiiian- 
tum  ut  in  venas  se  dilfuHdal,  satis  creditum,  paulatim 
decrescit  dolor,  aKquando  eliam  acrior  subinde  reverti- 
tur,  ac  dfcedit.  Mam  iibt  semel  miiiui  cocperit,  si  re- 
cmdescat  eliain ,  non  diirat  muitiim.  Ulcera  vero  qiiibiit 
sunl,  hi&  qiiam  Jacinsime  caio  circtimadeditur.  Atque  hoc 
*est  incipieutis  tamen  sanitatis  ar^^imenlum.  Mihiquidcni 
ut  nunquam  antea ,  nudari  iu  tibia  os  conli^it,  lalttiidiiie 
unguis  humani ,  idqiie  vi^psimoiiuinto  tandem  die ,  meo 
ma^o  terrore,  sed  nutla  reparandfe  canas  difficullale. 
Adcievit  eniin  paucos  intra  dies.  Itaque  video  nattiran 
ei  esse,  fiiibliu  depurare  ulccra,  et  snb  carne  vim  prius 
«uftm  experiri.  Adhiic  paiico^  vidi ,  itcm  quibus  coiita- 
nuissent  in  totum  ulcera ,  inclnsi  donec  lenerentur.  At- 
que  igitur  atidivj  quosdam  mullaibi  expeiios,  dicerr,  tura 
demum  Snem  efFei-tui  suo  impoiiere  Gua)acum,  ubi  jam 
ad  cibum  redierit  eger ,  et  per  omnia  pristinatn  reiDiiip' 
■erii  vivendi  consiietudineui.  Dixi  priiis  ad  qiiadra^eii- 
mum  juxta  diem  ab  «xilu  ne]t;otium  fiiisse  mihi.  Qu« 
omniaj  utcunque  nstimanda  veniunt,  iiilelllgo,  ut  pliiri- 
mum  differri  in  lengum  ejus  opus.  Neqiie  eiiim  abniin- 
pere  esl  hujus  medicin»,  sed  paulatim  coirie^re  saiigiii' 
nem,  in  quo  vitiato,  universa  morbi  vis  iilest,  et  huino- 
rea  noxios,  mali  ipsius  alimcnta,  arcere  h  corpore,  et 
derivare ,  aliis  quidem  in  urinam  et  gudores ,  in  fti\Js 
exerementa  aliis.  Omnhio  autem ,  ad  sanitaten  inclin^le 
jam  norbo,  opus  ejus  primtim  est,  sudores  extnidere, 
proximiim  per  urinn  meatus  depurgare',  undenirat 
eluit  sordes.  Et  tuhc  Cfuidera  incipiunt  manus  ae  pedet 
IriHescere,  in  mirum  modum,  atque  adeo,  iit  deserta  a 
calore  penitus  videantur.  Quod  medici  ajunt  iddrco  heri, 
quod   butc   ab    eztreinis   trahat    calorem   hoc    medica- 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


ad  Albertum  Princip.  lib.  311 

mentiim  «d  mteranes ,  quibus  calefaclis  et  ipsu ,  tum  te 
dispergat  exlra.  Certe  enim  qui  a  Guajaco  conTaluenint, 
calidicsimifi  esse  membris  in  comperlo  est.  Ac  mihi  cum 
byemes  proximas  sex  aut  septem,  in  tantum  frigerent 
eruta  ac  pedes,  ut  satis  nunquam ,  multis  etiam  inductis 
.  TCstibus  caleHeri  possent ,  adeo  caleul  niinc  ut  simpK<^ 
ut  piurimum  indumento  fri^s  arceam.  Quibus  sic  cognl- 
lit  ad  IDud  tandem  eundum  est,  quod  sil  Guajaci  opuc* 
et  contra  quos  morbos  juvamenlnm. 


Cafut    XXIV. 

Qnae  ejus  vis ,  et  quos  contra  morbos  qui 
effectus. 

OpBs  e]a»  pnecipuum  esf  et  peculiare,  toDere  in 
imiversum,  et  a  radice  morbum  Gallicum,  sed  m«gis  ve- 
tuslum  jam  et  aotiquatum.  Vidimus  enim  qui  ex  inve- 
terato  languerenl,  citius  his,  qui  receati  adhuc  scabie 
tenebantm:,  et  melius  restitutoa.  Noii  qitod  eliam  m  lu« 
quippiam  insanabile  relinqueretur ,  sed  quia  difficitiui 
procedit  curalio,  et  diutiut  inhxret  morbus,  ac  egrius 
avellitur.  Itaque  lumores,  et  collectioites  ac  duritie»,  et 
■imis,  et  tubera,  qu»  multos  jam  anaos  steterunt,  sot- 
vit  ac  dissipot,  cum  miraculo.  Fluxiones  sive  coosumat, 
sive  avirtat ,  penitus  auferl.  Ulcera  ad  suppurationem 
deducit,  gradssimo  per  omnia  sensu.  Et  si  quid  in  intinis 
ktet,  eruit.  Itaque  aliis  ut  uubi  ossa  denudat ,  aliis  nervos 
ostendit  et  venas  permmpit ,  aul  altissime  exedit,  infeclas 
morbo  parles ,  lanto  cum  fiKtore  ac  fceditate ,  ut  ferri  odor 
iUe  nou  poEsit.  Porro  vim  ei  esse  coUigunl  physici  ex- 
ealefactoriam ,  desiccatoriam,  et  vilia  sanguinis  euiendare 
ac  jocinoria  ^ciinl,  sed  baec  omnia  innto  lemperamcnto, 
W  indifferentcr  ex  calida  et  frigjda  langueiites  causa  le- 


D,g,t,.?<ib,Google 


312  De  Guajaci  medicioa 

vet.  Qiiare  et  fluxus  moratur,  siccitate  sua  nocentu  bi.- 
moreiil,  qui  proildunl,  perimens,  niit  orlianeonim  eradi- 
cans,  el  inlermissum  bomim  corporis  1ial)iliim  resliluit. 
Pituitam  e^itenuat,  obstiictos  urino:  mcatus,  quod  cum 
«x  perunctionibus  frequeiiter  aocidit,  tuin  vel  aliasetiam 
hoc  in  morbo,  aperit ,  eamque  stimitlat  et  impellit,  Quo 
ar^umento,  juvare  calculosos  credunl ,  et  e  vestcalapitlef 
ejiceie.  Exquisilum  habeo,  bilem  <^ux  alra  dicilur,  ve- 
bementisshne  detrahere  eam.  Ilatpie  ct  Iiilariorein  reddit, 
et  iiacundiam  compescit.  Omnino  enim  magna  ei  vis  «1 
coiitra  melancboliam.  Neque  noii  interim  dislillatioues 
abripit,  el  a  fluclionibus  caput  lilierat,  ejusque  gravitBteni 
recalefacto  ut  pulare  licct ,  ccrebro  levi^at.  Ferltir  et 
enieiidare  male  curata  prius  vulnera,  quoquo  ea  inBicta 
stnt,  reEctssB  eorum  cicatrice.  Ditiliirniorem  in  corpore 
maciem  corrigit,  itaqiie  ii  curolione  faac  iii  reliquiiin tem- 
pus,  valde  ptn^escunt  homincs.  IVIirabiliVirtute  adsci;i- 
tur  contra  oris  graveolenliam,'  ct'  cmeiKlat,  qax  et 
ipsa ,  ex  peninctiorium  vitio  vciiil ,  anim%  gravitalem. 
Juvat  iulcraiica ,  iinprimis  stoniachum  quem  reuoval  ex 
toto,  alvitni(]iie  facit,  ut  iinqiinTn  pi'iiis  Itoiiain.  Egregini 
esl  cJHS  ad  incmbra  e\lrminlji  cl  imminiila  elTeclus,  augel 
ea  ct  explel,  coiilrarlos  iicrvos  exlcndit,  iaxos  solidat 
ct  coiitirinal.  CoiniMTliim  esl  ct  sliipida  hnc  cx  morha 
qusc  siiil,  excitari,  ct  ad  sciisiiiii'  vi{>oi'emijiie  pnsfum 
rcvocari,  ac  motuin  recipere.  Dixi  priiis,  circa  alvum 
esse  variam  liaiic  vim  aliis  enim  astrinKerc,  eam  aliis  ail 
laxitudinem  usque  solvei-e.  Rinsus  quibiisdain  prinio  stalira 
cofaiberc,  dcinde  laxare  et  emollire,  cl  dari  ad  cicBditm 
eam  rameiilum  ipsiiin  minntissime  confractum ,  semmicia 
potu.  Dixi  ilcm  non  dari,  pro  virium  portione  ejusmo- 
dum ,  neque  enim  inRrmat  datum.  Jam  faoc  autem  fpiarla 
nondum  dccoctione  exhaitriri  ejus  virtutem,  haiid  atiis 
credo ,  sed  ipse  comperi.  Qii.-imqiiam  priorem  quanilibet 
valeiiliorem  esse  noo  negem.    Sunl  qui  magna  fiducia  cre- 


o,9,t,.?<ib,Google 


ad  Albertam  Princip.  lib.  $15 

dant ,  ail  fistulu  ip^am  et  cancrun  et  gangr^iias-proiiceiei 
Metlctiu-  $uspiriofiis  et  aiiheloDtibus ,  si  hoc  umoibo,  aut 
ex  perunctionc  sit  vilium.  Sed  quia  puus  expo:iui ,  qus 
niala  sccuin  irivehal  morbus,  supervacatieiim  etit  hic  ea 
ret>etere.  Tollit  omnia  et  porimit  ac  extiiiguit ,  ut  prtuf 
ilixi,  ci  vetiistbsima  sint  facillime,  jam  et  po^lagricis  da- 
tiir  i>ari  iuvameHlo.  Duos  vidi  ipse  convaluisse,  cum 
aci>rbissime  afCecii  pedibufi  es«cnt.  Seil  mcdici  diiTercn- 
tcr  hoc  licri  pulaol,  et  ■oluniprodesse  hiS|  ex  frt^da 
causa  t|utbus  sil  icgTitudo,  quod  cum  illis  expostutan- 
iliim  rclinquo.  Salutare  esl  hoc  eliaiii  rcniediiini  contra 
paralysim.  Restinguit  recentem  eam  ac  di^cutit,  quod 
e\  rclatioiie  gravium  virorum ,  qiii  hoc  cognoverunt, 
si-ribo,  nam  i|)se  nondum  vidi,  qiii  sic  liberatus  esset, 
Acceilebat  ad  leprosiim  qucmdam  Ricius  mihiquc  dixit 
pustea,  non  ex  toto  levatum  quidem,  scd  factum  tamea 
multo  mcliorein ,  ac  non  parum  esse  muiidiorcni  jam ,  et 
lalem  ferri  qui  poseit.  Ita  ut  sibi  videatur  tegeic  oninino 
ac  remorari  lepram  faoc  medicamentum  possc ,  auferre 
fortasse  non  ita.  Qiiod  si  iterctiir  aut  snpe  ctiam  adea- 
tur  «uratio,  tum  se  credere,  diulissime  (tiffcrri  summuni 
morbi  nociimentum,  quanquam  ipes  sibi  permagiia  sit, 
recenti  jam  malo  si  hac  via  occursuoi  fuerit ,  posse  iJlud 
absler;^  peiiitus,  et  rcstitui  rogruin.  Cuuantur  jam  etiani 
qiiia  vis  sit  ei  siccifica,  ^d  aquain  intcrculeiu  daie  ipsam, 
ciijus  j-e!  eveiitum  expectamus.  Cagnitmn  est  ad  comi- 
lialem  Dioibum  utiliter  sumi ,  ut  medici  lUcuiit ,  frigida 
tnorbo  species  si  fueril^  Vidi  ex  aliorum  cliam  morbo- 
rum  nucumeniis,  quiintus  laborarent,  ct  stomachis  essent 
corruptis,  ac  depravads ,  prcelerea  male  qui  perficerent  - 
cibum ,  et  qiii  ex  longa  sgriludine  recolligere  le  vellent^ 
ac  vires  reparare,  hiiic  cu/ationi  accingere  se,  non  de- 
hortantibus  mcdicis,  Ricio  etiam  probanlc  iu  aliquibus, 
quod  cognoscere  se  diceret  h  sanis  etiam  aut  non  mag- 
nopere  aOlccti*  adiri,  cjtra  Documenttun  eam,   pei-tins- 


D,g,t,.?<lb,G0a 


314  De  Guajaci  medicina 

ciler  credwe  se  eniin  bonam  corpons  conititutionein  ri 
sit ,  aervare  eam ,  tueri  et  coniimuire.  Atque  U«c  de 
iuTamentis  Guajaci  dixisse  sufficiat,  quorum  si  cauus  a 
me  percontetur  aliquis ,  tuac  ad  medicoi  euro  remitto 
expertos.  Nam  ipse  nUiil  tale  proRteor ,  neque  ita  in- 
gresfuii  sum,  ut  eonim  quae  scriberem,  conlinuo  rati«>- 
nem  quoque  redderem,  sed  hoc  promisi,  quicquid  dc 
Ouajaco  compeiisiem,  aul  in  me,  aut  in  aliis,  et  qux 
vel  i[He  vidissem,  velex  aliis  aitditu  accepissem,  optima 
in  lileras  fide  referrem,  relicturus  ansam  post  me  muliis, 
qui  rem  pro  sua  drguitate  explicabunt.  Et  jam ,  ne  cui 
iucogniliim  sit ,  iu  me  quid  effecerit  G-uajacum ,  dicam 
quibus  corpori*  partibus,  et  quomodo  affecttu  fuerim. 


Camit    XXV. 

Quo»  mlhi  niorbos  ademerit  hoc  remedium. 

Vel  uno  hoc  erentu  cognitum  est,  ia  nullo  nos 
Corporis  mato ,  quantumcuuque  conclamato  desperare 
oportere.  Quot  eramus  enim  Ji  medicis  deplorati  jam, 
qui  subita  et  quasi  c»Ktus  intervenienle  Guajaci  ope  resti- 
tiinus.  Quemdam  novi  vere  amicum  mihi  qui  acerbissime 
divexante  me  tum  niorbo ,  cum  per  dolorec  nec  qiiiescere 
noctu  liceret,  nec  iiiterdiu  cibum  capere,  suasit  mortem 
mihi,  quandoquidem  remedium  non  invenirecur,  et  de- 
flnere  corpus  tabo ,  ingenti  cuni  dolore  et  nulla  incliuatio- 
nis  spe  vidececur,  consciscerem.  Jam  te  iiivito  huic  malo 
eripi  decet  inquiens.  Atque  is  quidem  Christianot  uos 
eue  oblihis  erat,  amtcos  esse  plus  etiam  quam  oportuit 
neminerat.  Omnia  in  lHis  otim  martyribus ,  qui  strenue 
crncialus  pro  Christo  pertulerunt  «uspicienda  sunt,  si 
quis  tamen  deftcere  possit,  ac  auimo  labi,  certe  hoc  tor- 
queiitc  morbo  polerit.    Nego  tale  aliquid  passum  etiam 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Albertum  Princip.  lib.  315 

LTCinii  Cecinnm  pacrein,  cum  se  papaveris  siicco  inter- 
imeret.  Nec  ita  in  patibili  fuisse  vDletucUnc  alioe  ((ui  boc 
idem  factitacunt.  Cerie  exim  hicc  lues  vel  sola  faclilace, 
nednm  cruciatibus,  qui  super  omnes  iinmGnsi  suiit,  vh» 
oftiuni  gignere  potis  eet.  Speusippo  philosoplio  paraljsi 
a'.l  desper.-itionem  usque  convuUo  nlitn,  cutn  veljcretoi' 
obviam  Dio«eni,  alf]ue  illi  salve  diceret,  respondissc 
Dio£;enem  ferunt,  tu  quoque  nequaqiiam  salve,  qui  ejus- 
modt  ciim'sis,  vivere  susciiies,  Iclcm  iHe  sic  rigide  phi- 
losophari  Bolitus  ,  quiddixisset  ntc  conspicatns ,  cum  ct 
pariter  iHis,  (pii  paralysi  tenentur  cruciarcr,  et  it.i  essem 
aspectu  ac  odore  ftcdud  ,  ut  omnibus  essem  ^avis ,  ([ui- 
busdam  odio  etiam,  vivcbant  lamen,  nonnulla  adhuc  spe, 
quanqoaiit  toties  frustratus,  inagnificts  medicorum  prn- 
mifsis.  Et  ne  quis  una  aliqu.i  pnrte  fc^otasse  me  putct, 
•  aut  leviter,  dicam  ut  affeAus  fncrim.  Primum  sinistro 
pede  eram  inultlis  jam ,  hserenre  ibi  octo  plus  aniiis  morbo, 
ct  in  mcdia  quidemtibia,  qua  parle  tenuissima  cruri  ob- 
diicitur  caro,  ulcera  erant  cum  iiiflalione  camis  infiaair 
mata,  puirescentia ,  ingenti  cuin  dolore,  et  bujusmodi 
Dt  uno  sanescente,  orUHtperet  slatim  aliud.  Eranl  enim 
compliira  sparsim  nec  ope  tnedicorum  fieri  potcrat ,  in 
unum  orania  ut  redigerentur.  Supra  ea  tuber  crat,  ut 
o»  crederetur  ita  jnduzatura,  ct  in  eo  suppun^ens  cilra 
intennissionem  dohtr  immensus,  immodicus,  fiiit  et  su- 
pra  dexlnun  proxime  tahim  collectio ,  et  ipsa  in  ilissis 
modumdura,  ex  recentis  oliin  mort)i  reliqniis  vc'ustis' 
■ima.  Hanc  mihi  ferro ,  haiic  igni  et  causticts  omnibus 
adaperire  Giim  moKrentur  medicu,  nihil  prohccrunt.  lUa 
autem  modo  vefaementer  inlumeecebat ,  ac  summo  cum 
dolore,  modo  residebat  mitior,  dolebatque  minus  itfiu 
admoto  pede,  nec  sustinuit  tamen  mulliplici  veste  conlegi. 
Eo  fliixiis  erat  Tehemens,  et  qui  irrestinguibilis  plane 
videretur.  Ac  quoties  pedi  insillerem ,  dolore  afficiebar, 
impadhiliter.    Deinde  superius  cox^  et  genu  peniius  aoii- 


D,g,t,.?<ib,Google 


316  De  Guajaci  medicina 

bigaecant,  attenuato  ibi  ad  siiinmani  usque  macn^admem 
femore,  «tqoe  ita  inuninuta  carne ,  ut  prater  culem,  vix 
tatB  videreluT,  qwo  ce  os  contegereL  Prslerea  in  tantum 
luxata  utraque  iunctnra  fuit,  ut  diu  argerrime  liceret  in- 
Butere,  tandem  non  ampKns  etiam  evanida  omnino  ex  dn- 
nibns  altera.  Dolefaat  item  IsTnc  humeruE,  et  levari  iatn 
brachium  nonposset,  debilitata  extrema seapula  occalluerat, 
et  in  mcdio  musculo  tubcr  ovi  magnitudine  imininuto  aliit 
partibus  ad  miram  tenuttatcm  brachio ,  ad  ipsnm  esque  ma- 
num.  Et  in  dextero  lat^i-e,  sub  iufima  statiin  cosla,  qlcuc 
erat  siiie  dolore  qiiidem,  eed  Foedum  quoddam  pue  effcr- 
vene  et  epurca  manans  sanie ,  futule  in  morem  angusto  ex- 
terius  ore,  at  am^a  intus  cavitace.  Supraque  ipsum  aliud 
iterum  tuber ,  quasi  supemato  costn  quodam  ibi-  osse.' 
Denique  k  summo  retco  vertice  fluxus  ibat,  ad  onuiii 
ista,  manifesto  scnsu.  Qua  iacipiebac  is  ad  lenistimnin 
etiam  tactum,  quasi  pertuso  cranio  dolebat  caput,  nec 
verti  in  tergum,  nisi  cum  ipso  una  coipore  facies  poluit 
Adde  illud,  quod  solum  si  mihi  adQmisset  Guajaci  medi- 
cina,  tamen  permaximam  ejuS  vim  pricdicare  debueram. 
Somnum  meridianum,  quem  perJite  appetebam,  et  cui 
ita  deditus  eram,  ut  nullo  iatermittcrem  dic,  totos  p«ne 
sex  aniios .  cum  mihi  acclamarent  medici  fere  luiam  hauc 
etee  omnium  mihi  morborum  causam,  ego  lamen  refra- 
gare  desidcrio  non  possem.  At  nuiic  in  tanlum  iUuJ 
abiit,  ul  credo  si  me  invitem  etiam  dormire  inlerdiu,  non 
possum.  His  tot  taiitisque  ln(escatus  malis,  cum  despe- 
rassent  omnes,  vp.e  tamen  boml»^  credo  meus  Genius. 
quiddam  adbuc  expectare  juberel.  'Gcce  ad  Guajaci  suc- 
Giusum  respirare  ausus  sum.  Quam  'Deus  mentem  botiu 
omnibus  indat,  nunquam  ut  sperare  destRaqi.  Me  quiden 
nibil  panitet  mei ,  et  si  hoc  a[ioqui  cooc/^uum  sit  diu, 
incolumem  etiam  et  validum  victurum  mngha  spe  tencor. 
Ac  de  morbo  quidem ,  et  ex  Guajaco  quod  est  remHlio 
qua  occuriebant  scripsi ,  ofrlima  certe  fide ,  et  ut  afi* 


o,9,t,.?<ib,GQOglc 


ad  Albertum  Frindp.  lib.  317 

tiilit  facultns,  fncturus  bic  finetn,  nisi  et  posl  curationem 
haiic,  ut  sc  habere  iii  vicliu  ralione  wiiriitn  conveniat, 
a(lfnoiien<1oE  iiiitnrem,  qui  luec  legent.  Id  <]tio^  brvnter 
et  i{t>um  prKslnbo. 


CAPut    XXVt 
Quae  circa  Tictum  poat  curationem  hanc  obser- 
.  .Vare   convenlat. 

In  pri«ce<1entibua  monui  totos  tres  menses  at  «allem 
duos  post  curationem  hanc,  et  ubi  egressus  jam  esl 
nedtcinie  bujus  claustrum  »ger,  quadam  consequenler 
circa  \-iclum  observatione  utendum  esse.  Jam  ipsum 
iHud,  <{uia  pecuTtariter  et  «uo  loco  tractandum  renit,  ia 
tantnm  esse  ne<%si8rium  dico,'  ut  negem  sicuti  reparata 
•aiiifas  est ,  duraturam ,  nisi  <mriose  observet  post  re- 
ceplam  valetudinem  multa,  et  quasi  adhuc  clausus  tenea* 
tur,  ita  <{uoddam  intra  prRxniptum  aliquamdiu  vivat. 
Et  tres  <{ui<lem  statuunt  his,  qui  aut  valde  alteiiuati 
Itierunt  in  morbo ,  et  multis  obnoxii  fluctionibus  ac  penitos 
affectis  nervis,  aut  «tubus,  aut  non  ita  firmo  putantur 
corpore ,  ut  breve  reooUigendis  viribus  tempus  sufficiat, 
qui  <»>ntra  validiores,  nec  ita  deperditi,  aut  confracti, 
his  dnos  ab  e^essu  mendes  satis  esse  crcdunt.  Ego  ut 
tutissime  prospiciam  his ,  <jui  m%,  scqucntur  <iuam  lon- 
gii.Gime  tenendum  hoe  prtescriptum  siiaserim,  ac  primum 
omnium  a  Venere  abftinendum  tliulissime.  Quod  .per 
Guajacum,  qui  convalnerunt ,  teneris  et  per  omnia  im- 
becilUs  jam  adhuc  sunt,  el  (^uasi  renatis  corporibus,  in 
<{n«  impetiun  faciens  coitus,  ubi  debilem  illam ,  et  faaud 
dum  maturam  virium  recollectionem  oppresserit,  dissol' 
tU  statim  membronHn  robut  smnium,  ac  disperdit.   Bf 


D,g,t,.?<ib,Google 


3(8  De  Guajaci  medicina 

quia  Veneris'tisu*  non  unuin  aliquoA  TDembrorum ,  sed 
universum  uno  lapsu  corpus  in  di«crimen  abstrahit,  quid 
aliud  facere  piitandus  e»t,  qiii  siu  exbanslus  coit,  quam 
ultro  mortem  qui  accersit  sibi ,  aut  prwproperatn  virium 
jnlemeciaMin  consciscit,  vel  omiiem  in  manifcstiim  exi' 
tium .  valetudinem  abjicit.  Qiiod  si  non  omnibus ,  qni 
bono  etiam  ■iinl  corporis  habitu,  et  nullo  tenentur  morbo, 
conciimbcrp  permittilur,  quanlo  illi*  hoc  fiigiendum  esl 
opere,  qnos  sic  amissut  viribus  reparand^e  convaleicenli« 
■tudium  intendereoporlet?  £t  si  mte  decimum  qHiU' 
tnm  Kctntis  aniiiim,  ncmo  piier  -^ioeundi  potens  est,  ut- 
pote  non  plenis  diim,  ad  rem  periculosam  experiundam 
viribus,  quam  danda  opera  est,  nc  qui  sic  renascitirr, 
antequam  reripiat  vires,  lemere  convdlendiim  se  prcbeat. 
IVoximum  hiiic,  quia  jugi  fapie  extenuatis,  acerrima  in- 
cumbit  edendi  appetentia,  minime  indulgere  ei  et  quan- 
lum  fiert  possil,  contineulissime  circa  victus  rationen 
versari.  Ilaquc  perexi^o  prius  cibo  utendum,  dMude 
paulatim  plenius,  nec  nisi  lon^o  admodum  intervallo, 
ad  pristinam  edendi  consuetiidinem  reverlendum ,  sen- 
limque  atlsuescendum ,  nihil  pnecipilanter  iniiovamliim. 
Bibeiidum  antem  vini  omnino  nihil,  nisi  qiiod  multa 
fRiits  atfua  dilutum  sit,  et  quod  ipsum  subtile  alioqum 
odoratum,  et  clarum  sit,  tdque  moderatissime.  Miuiiat 
se  vero  contra  aeris  occuraum ,  temporibus  maxime  qux 
fri^re  ,  vento  ac  pluviis  infestanl ,  aut  vero  rarissime  in 
propatulum  exeat.  Cibumbis  die  sumat,  vesperi  tenwiut, 
ibique  nunquam  toto  eo  tempore ,  appetitui  indulgeat, 
et  salietatem  ut  summe  malum  fugiot.  Esumque  pisctum 
vitet,  ma^is  quam  omnia,  et  camib.us  vescatur  ex  ani- 
midium  pullis,  qute  facilioris  sunt  coucoctionis ,  ac  optimi 
succi,  qii«  ex  medicorum super  hoc  placilis  dignoscere est. 
Atque  h^  ad  duos  illos  aut  tres  menses  referenda ,  nam 
quB  pTffiterea  observanda,  ex  bis  quae  sequuntur  planius 
discantur.  Breviter  enim  admooebo  quRdam ,  non  tam  hif 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Albertam  Frincip.  lib.  349 

qui  ope  Guajact ,  qnam  qui  utcunqne  qnotibet  er  morbb 
Ronvaluernnl ,  aut  quibiu  aUafui  intentior  valetudinii 
cura  est,  sequeuda  veniunt,  Quo  loco  inter  pnecipua 
animaclvertenduro  est,  quanquam  hoc  omnes  jam  norunt, 
vel  unum  hoc  tsse ,  moibum  bunc  molestifsimum  quotl 
faciat ,  qii'^d  summa  est  in  {liietA  difficnltas ,  cum  post  de- 
bellatum  eum,  non  unn  aliqua  et  simplex  circa  viclum 
obfervanda  ralio  sit,  >ed  multiplex  et  omuifariam  ineundn. 
Ita  ut  qun  omnibus  bis  morbis,  quos  consequi  eum  (li- 
ximus  secunda,  aut  adverfiasunl,  appetenda  aul  fugienda 
uno  in  totum  atudio  sibi  proponere  debeat ,  is  qut  con- 
vsluit.  Quare  curioso  per  omnia  victu  cavere  oportet, 
ut  ordinate  omnia  agantur.  puanquam  si  quos  servavit 
b«cmedictna,  bis  magnum  quocMam  eet  solatium,  quod 
putant  eiiis  periti,  post  receptam  sic  valetudinem,  et  ex- 
actuH  observationis  qu»  eani  conseqailur  tempus ,  in  nullo 
quemquam  periclitaturum ,  quod  non  contra  pristinam 
vivendi  consnetudinem  siquidem  non  oramno  inordinata 
ea  fuerit  admittat.  Perinde  enim  consulendum  eese  ei 
qui  sic  restitutus  est,  atque  his  qui  morbo  nunquam  tenti 
fuerunt.  Qunm  ob  rem  non  ila  curandum  esse  ■rbt- 
trantur  quid  edataliquis,  quam  illud  quanlum  edat,  nul- 
himque  cibi  genus  fugiendum,  nullum  habendiun  circa 
viotuB  qualiiaiem  delectum  nibil  accurandum,  quod  non 
ad  communem  valetudinis  conservalionem,  ac  universa- 
lem  morborum  omnium  evilalionem  pertintere  sciatur. 
ITbi  prKcipuum  fortasse  fuerit,  quod  Celsus  docet,  ut 
cavest  quisque ,  ne  in  secunda  vsletudine  adverse  pra- 
itdia  consumantur.  Servatur  autem  valetudo  ut  idetn 
inquit  diicta,  pharmacol,  unctione,  &ictioQe,  balnets,  ex- 
ercilatione,  vectatione,  et  clara  lectione,  Qqse  ul  eonsi- 
deranda  aut  plenissime,  aut  omnia  sint,  ab  illo  petendum 
relinquo.  Hic  breviter  pauca  allin^am.  Et  ad  diaetam 
qnod  peitinet  grate  arbitror  et  modice  voscendum.  Ac 
cibos  adsumi  convenire  el  potiones,  quie  faciUime  conco- 


o,9,t,.?<ib,Google 


320  De  Guajacl  medicina 

quanliir.  Nam  ut  Paiiliis  ait;  Caput  ediicalionii  cst,  ut 
3it  cibiis  coclu  facilU ,  boiii  alimenti ,  baud  quaqiiam  leulus 
aut  glutinosus,  neqiic  superfluitatibus  rfttundaiis,  pOtio 
autem  vinum  aquosura ,  album ,  purum ,  aqufo  paulum 
siistiriens.  Et  Celsus:  Cibus  Mt,  inquit,  sinc  pinguibiis, 
siiie  glitttuasis  et  inflantibiu. '  Abstinbiidumqiie  ejusdcni 
consilio  bujuscemodi  in  morbis  ab  omnibiis  salsis,  acri- 
bus  ,  et  iicidis ,  ea  puto  ralione ,  qua  iu  prtecetlenlibiis 
monui.  Maximum,  Paulus  ait,  iii  cibatione  satietatis  pec- 
catiini  est.  Nam  elsi  ventriculus  probe  concoqulV ,  -venf^ 
taiiicn  iiimis  replet»,  laborabt,  dilatantur  ,  rumpuntiir, 
obturantiir,  et  fiatu  implcittur,  atque  in  totum  pessiroos 
ex.  satictalc  morbos  constare  in  confesso  est.  Taiitoppre 
nequis  se  impleat  Fugieniliim  censet  ille.  Ego  non  hoc 
lantum ,  sed  adhuc  etiain  iiiliil  intente  coquendum , 
nihil  coodiendiira  anxic  cxislimo.  Dandamque  operam, 
ne  complura  apponantur,  ct  diversi  generis  fercula,  nec 
quemadmodftm  isti  soleiit  divites,  sex,  seplein,  aiit  in-. 
terdum  deceiu  una  ca^na  missus  importaiidos.  Mirum 
est  enijn  quam  b^  ob.^iiiC  ,  non  stomacho  tantum, 
scd  digeetioni'  etiam  univei^s».  Itaque  illiid  itcnim  eo- 
dcra  ab  authore  repeteiidum  qiiod  ait,  Summopere  vi- 
laiidam  alimcntorum  varietatem,  pricscrtim  contraria;  uIh 
fuerint  in  cis  facullatcs.  Plam  quK  sic  ingeruntur  con- 
coctioni  resistunt.  Atque  boc  sentiuiit  Galenus  et  Avi- 
ceima,  omnesque  emunctioris  in  mediclna  judicii.  Ca- 
tonis  apud  Ciceronem  pr^ccplum  est,  tanlum  cibi,  ac 
potionis  adhibendum  esse,  ut  reficiantur  vires,  non  e'tiam 
opprimantur.  '  Quare  ut  plurimum  leniter  prandenduro 
Xenophontis  consilio ,  ut  sit  ridclicet  locus  c«cnR.'  Plan^ 
ex  illis  est  hic  rooibus ,  quos  ex  plenitiidine  provenire 
Giilenus  autumat.  Quod  sic  inlelligendum  est^  non  ut 
omnes  qiii  in  crapula  degunt,  murbo  statim  Gallico  ob- 
nonios  iieri  existimem,  quamquam  morbi  hos  manent, 
qiiiqui  sint,  grRvissimi,   sed  eo   siquis  aiite  loboraverit. 


n,<i-A-<..>yGoogle 


ad  Albertnm  Frincip.  fib.  321 

n  inteaperanter  cdat  ac  bibat,  recidere  illuc  necewario< 
Ilaque  cibua  adsumatur  neque  Tu-ius ,  neque  muttus ,  quo 
ne  onerctur  sloinachus ,  et  impediatur  digestio.  Deinde 
is,  qui  iit  inonui,  concoctu  facilic  lit:  difficulter  perfi- 
ciuntur,  Plinius  inquit,  omnia  in  cibis  acria,  nimia  et 
avide  hausta ,  et  iii  »state  quam  hyeme  difficiliui ,  ac  in 
senecta  quam  in  juventa.  Apud  Ciceronem  cst ,  qui  caret 
epulis  exlnictisquc  mensis,  ec  frequentibiis  pocuUa,  caret 
iipm  viiiolcntia ,  cruditatc ,  et  insomaiii.  Quia  autem 
poEt  hanc  ciirationcm  vidciidam  corpiis  inanitum  hactmus 
et  exteiiuanim ,  ad  ae  reduct  quomodo  possil  y  cibis 
fortajJBC  dancla  operahis,  qui  augcnt,  ac  corpus  implea^ 
noD  noxits  illud  quidem  humoribua,  sed  qualia  Celsu* 
commcmorat  primt  librl  capile  tertio.  Plinius  quoqua 
tUctl:  Augescunt  corpora  dulcibus  alcpie  pinguibtu  et 
potn,  tniiiuuntur  siccis  et  «ndis,  Irigidisque  ac  sitL 
Sed  boG  cauce  traclatidum  vmil ,  propter  ea  qate  snpe 
prhu  monuL  Quoniam  vero  observandutn  per  omnia 
ventrem  Galenus  mopet.  Quicqnid  enim  inquiens,  in 
hoc  corrumpilur,  id  toli  morborum  pulredtnts  causa  fit 
corpori,  putrones  ac  cibos  adsumepdos  credo,  ui  Celsw 
docel ,  qui  simut  et  alanl ,  et  ventrem  emolliant.  Quod 
R  qnis  malo  instigantc  Gctlio,  impleat  se  etiam,  etsupra 
quam  ferri  possit  cibis  oneret  stomacfaum,  siquidem  a 
somno  prasidium  petat,  audiendus  ei  Pliniiu  esl  stc  di- 
eens.  Somuo  concoqiiere  corpulentin ,  quam  firmitati 
ntilius,  ideo  athletu  mahint  cibos  ambulatione  perficere. 
Sin  vero  ut  multi  auadent ,  et  Paulus  in  primu  docet, 
voBiitione  levari  voluerit,  quandoquidem  per  vomilum 
magnis  ssepe  malis  obslitum  eet,  legec  illius  doctrinan 
quam  facile  qma  vomai  ostendeniem.  Quod  si  utrunque 
ittonim  ant  negtectum  fuertc,  aul  lardius  quam  oportuit 
lenlatum ,  tunc  ad  metlicinam  fortasee  recurreDditm. 
Quare,  si  eo  compulsus  Kger  sit,  non  faabeo  quod  prasct- 
|Ham,  uisi  hoc  s«pe  k  me  dtdum  jan  priiu  suto  «t  docle 
n%a.Of.  T.  ni.  21 


o,9,t,.?<ib,Google 


322  De  Guajaci  medicioa 

mediGo,  aut  bene  experto  pothis  quam  exrpitsite  docCa> 
et  qui  co^cle  infundat  pharmaca,  simplicia  ea,  nobis- 
cpie  81  fieri  potest  vernacula,  se  commitiat.  Qui  si  du- 
cendam  snbtus  alvuni  Guaserit,  tunc  mcmiiiisEe  oportet 
ejus  quod  Paulus  docet,  hoq  sspe  faciendum  hoc,  iie 
ob  crebram  irritationem  spontaneK-  encretionis  opus ,  ob- 
Hvioni  natura  tradal.  In  cibis  sanequi  salubres,  quique 
noxii  sint  et  quomodo  eorum  quisque  adticial,  si  quis 
non  omnia  dixenl,  nihil  dixerit.  Itaque  legendos  ceowo 
autores,  Celsum  quidem  breviter  genera  exequentem, 
Paulum  vero  ciborum  fnciiltates  capilibus  juxla  quatuor  et 
viginti  ad  longtmi  pertraclantcni.  Aut  vero  unum  omui- 
bus  eadsfacientem  Gaknum,  qui  in  libris  atimentorum  uihil 
prfctermiltic  Atque  ita  jam  de  viccu  finem  focturus  eram, 
nisi  occurreret  obiter  quicdam  consignanda  esse.  Et  de 
ovis  primum  hKC  acbnoiiebo :  Nullus  tst  alius ,  inquit  Pli- 
nius,  cibus,  qui  inie^iludineabt,  neque  pneret,  simul- 
que  vini  ustun  et  cibi  bobeat.  Et  Avicennn,  viteUum 
ovorum  gallinse,  perdicis  vel  phasianse  supra  omnia  esse 
alinienta,  bifi  quibus  diminuliis  sanguis ,  aiit  dissolnti 
tpiritus  cardiaci.  Alexander  AphrodiEiacus,  putat  omnium 
complecti  in  se  qualitnles  elemeiilorum  omnium,  denique 
nundi  quamdam  ine^se  ovo  speciem ,  cum  quod  ex 
quatuor  constet  elementis ,  tum  quod  in  «pbnricam  con- 
globetur  faciem,  ac  vitalem  obtineat  potentiam.  Ova 
frixa  complures  damnant ,  et  in  his  Paulus  et  Galenns. 
Idemque  ex  oleribiis  quod  est  alimentum  non  probaL 
Damnant  et  alii  mulli,  etsi  M.  Cato  ad  odum  tulerit, 
ttfassicam.  Ejus  qui  plisan.i  quotidie  vescalur  ad  satieta. 
tem,  cibis  aliis  nuUis  impediri  outrimentum  Galenusputat. 
Et  de  Eaba,  inquit,  idem  dicerem  nisiinflaret.  De  Uctis 
et  in  cibo  et  in  medicina  usu  pulchenime  Pauliu.  Alexan- 
der:  Lac.inquit,  concoctu  facile  est,etpEobenutrit,quia 
facile  in  saoguinem  -tramire  potest,  quod  k  sanguine 
tltttum  est,  «t  feie  saugius  est  albefactus.    Hiec  ex  multis 


-,<j,N..<ib,Google 


ad  AlbeHum  Prlacip.  lib.  323 

panea.  Qui  MiuDiti  «hitlet,  quanta  sit  vini  potentia,  Pao* 
Ids  ait,  nescire  non  debet.  Idem  ai  quempiam  niont«at 
Tinum,  frigidain  aquam  bibere  debel.  Poatero  dte  ab- 
■inthii  cremorem  sumere ,  ambulare ,  iricari ,  lavacmn 
iugredi,  atque  «ubinde  exiguo  cibo  refici.  Fugienda 
vina  et  qu«  musta  nuper  Galenus  ait ,  et  qun  vetera 
niinis.  Hxc  enim  tuperflue  calefaciunt,  illa  omnino  non 
calefaciunt.  Victus  extenuans ,  ait  Paulus ,  ad  bonam  va- 
letudinem  tuendam ,  multo  tutior  est  eo ,  qui  crawitudi- 
ntm  inducit.  At  quia  exi^um  alinientum  prEebet,  nibil 
vel  iinnitudinis  vel  roboris  corpori  prtestat.  Quare  post 
lubdit:  Meditc  materia  alimeiita  omnium  prwstantiscima 
nint,  utpote  mediocris  substantite  sanguintm  qu»  pro- 
ducunt.  Atque  ut  bujuscemodi  edulia  corporibus  nostrit 
comniodiwima  sunt ,  ita  vitiosum  succiim  generantla> 
miixinie  noxia ,  semperque  fugienda.  Hwc  Pauhis.  At- 
que  tdemdocet,  omni  olio  mae;is  aTere  panem  siligineum, 
tndceum  difficilis  esse  concuctionis ,  et  inflare ,  borde* 
iceum  imbeciliis  alimenti.  In  tolum  de  victu  cognoscera 
qui  volet ,  hunc  quod  dixi  legat  cum  Galeno.  Unctio- 
num,  apud  nos  quidcm  baud  fiiit  unquam  usus,  apud 
Italos  vero  ut  fuit ,  ita  fere  in  totum  exolevit.  Frictio- 
nem  ut  nihil  prteterea  commendat  Galenus ,  multB  tt 
crebn),  de  hac  iterando  incujcans,  pneseriim  in  libris  dd 
■ueada  saniiate  qui  inicribuntur.  Eandem  sunme  extuljt 
Asdepiades,  multum  Hippocratea,  bujus  ett  illud,  kmul- 
tis  postea  repetitum,  friclione  vefaemens  si  sit,  durari 
eoipus,  silenis,  moUiri,  simulta,  minni,  simodica,  in- 
plen.  Hac  quotidie  utens  hoc  tempore  mane  preesertitA, 
qnando  k  lecto  iur^it  vir  doctitsimus  Grasmus  RoterO- 
damus  tueri  se  incolumitatem ,  valde  imbeciJIis  alioqtii 
corporis,  putat.  Meque  ut  nihil  pmterea  obnixe  mDnet, 
nt  faciam,  ac  studiosos  prfeterea  omnes.  Sequor  amici 
■uasionem,  et  juvamentum  sentio.  Quidam  interdicunt 
lavationes   ae  ia  uaivenum  I»dncas«  «ascpie  insalubECi 


D,g,t,.?<ib,Google 


32-4  De  Guajaci  medicina 

dkiint  omnibufl,  qui  ex  hoc  morbo  coiivaliieruil ,  puto 
qni»  nervos  rmoUiitnl  ac  rrsolviinl,  relanlque  aqua  per- 
fitndi.  Alioqui  siulaiioncB  non  improbando.  Aqua  iier- 
vis  officit,  Alexamler  inqiiil,  eiiam  calida ,  renim  non 
quia  caliila,  sed  qiiia  faumUla.  Caiidum  lavacrum  com- 
inendaiu  Paulus  sic  inqMit:  Solvit  fatigationem ,  discutit 
plenitudinem ,  calefacit,  miltigat,  mollit,  fiatiu  diifuiidic, 
somnum  allicil,  corpnlenlum  reddit,  Est  vero  commn- 
diMimiim  cuique  viro  el  mitlien,  piiero  ct  seni  el  pi<i- 
Tatis>  Sic  Pautui.  Veriim  Iioc  tcmiKire  non  nisi  raris- 
time  lavant  Itali,  quod  niiroi- ,  cum  quotjdie  soliii  olhn 
riiil,  ul  liler»  lestaiilur  et  thcrmariim  Koms  vesli{;ia 
arbium  in  morem  ex:i:dilic3iarum.  Iii  exercitiis  modura 
egse  adservandum  Ga'emts  docet.  Immodcratioiiem ,  iii- 
quieng  ,  ego  ubique  vitnpero.  Idem  ait:  Sicul  ma-ume 
coDimodum  est  ad  saniJaiem  ante  cibum  exercitium ,  i-^ 
nocentissimus  onuiis  posc  adsumtum  eum  niotus.  Di- 
stribuitur  enim  ex  ventre  cibus,  antequam  digeratui-, 
et  exinde  multituilo  cmdorum  aggregaiur  fanmorum  se- 
cundum  venas ,  uiide  ar^itudines  generari  omnimod>e 
consueverunt>  Tamdiu  cxercitationi  indulgendum  Pau- 
'lus  suadet,  quoad  in  lumorem  corpus  attollatur,  et  lu- 
-  bescat,  et  motus  finni  oiqiiabilcs  et  faciles  sint,  atqiie 
sudor  vapori  videatur  commiKcerL  puiescendiim  aulem 
lunc  primnm,  cum  ex  pncdictis  mutetur  aliquid.  Daii. 
dam  et  quietem  ei  membro  quod  sanilati  uuper  restini- 
lum  sil  monenl.  Itaque  pedis  remediiim  quies  est,  inquit 
Hippocraleg.  Unde  Alexander  colligit ,  quod  curatum 
iterum  est,  quiescere  oporlere.  Molus  eniro,  ait,  conflii- 
'^rinm  agit  materia!  supervacuie,  quae  excilare  potesl  in- 
Dammationem.  Gquilare  ci  cui  geniia  dolent  inimicissi- 
tnura,  Celsus  ail.  Idem  eqnitare  podagricis  quoque  alie- 
num  existimat.  Voce  exercebant  se  veteres  etiam,  sive 
cancretiir  altquid ,  sive  clarius  legeretur.  Dixi  obiter 
Imctaturum  Iwc  me,  et  nulla  magna  cura,  sed  ut  qnod- 


o,9,t,.?<ib,Google 


ad  Alberlum  Princip.  lib.  325 

ifiie  inprimis  monitu  (Ugniini  incideret,  nuUo  etiam  ordine. 
Menio  requirat  faic  aliquid  igitur.  Si  cognogcere  vclit, 
docui  quos  apud  autorcs,  qun-  inveniri  poasint,  Atqiie 
itliud  ecce  subit  iterum,  oportet  enim  qui  tueri  corpori» 
latiitatem  velit,  duo  maxime  curarc  tialeniu  dicit,  uiiuni 
ribiis  coiiveniens  ut  sit,  altcrum  mundiPicatio  illt  ut  super- 
veiiiat  eorum ,  qu»  superflua  ex  cibo  relinquuntiir.  Pau- 
liiG  inqiiit:  Veteres  satis  pulabant  ad  bonain  valctudiiicin 
tueadam,  si  quutidie  et  alvi  onera  et  uriiia  commode  ac 
siue  reprebensioiie  pro  alimentonim  potusqne  porlioiie 
dejicerentur.  De  Venere  nihil  moncndo  prsetermisit  Ga- 
leiius,  omnibus  eam  qui  sicco  temperamento  sunt  inimi- 
eam  scribens,  potissimum  his  qui  .idhuc  frigido  etiam. 
Naminnoxia,  inqiiit ,  Venus  hit  tantum  est,  qui  calidisunt 
ac  humiUi,  et  qui  genitura  abundant.  Et  iterum:  Quibut 
inculpata,  inqiiit,  corporis  consUtuiio  est,  non  debeBt  hi 
a  Yenere  oinniiio  abslinere,  quemadmodum  frigidi  et 
sicci.  Item  Paulus :  Coiicubitus  sicciores  onmes  Imlit, 
maxime  ,  si  ariditali  frigus  quoque  jungatur.  Calidit 
vero  et  faumidis  duntaxat  tutus  est:  ut  labores,  Paulus 
inquil,  sic  et  concubitss  si  modus  serrelur,  ulilis  osL 
Ifoc  debent  meminisse  omnes.  Coitum  propter  uervos 
fugiendiim,  magiia  cura,  his  qui  Gallico  morbo  labora- 
verunt.  Pueros  putat  Paulus  exercendos,  ut,  inquicns, 
ct  corpore  el  animo  laborantes  a  libldinis  impetu  cohi- 
beantuTf  cottiim  morbo  comiliali  comparat  Hippocrates. 
Alexander  IVIagnus  solebat  dicere  coitum  et  somuum, 
duo  maxima  esse  mortalilatis  signa.  Dispicienda  et  acris 
salubritas,  magnum  valetudinis  firmamentum.  Aer,  Pauliis 
iiiquit,  ex  malis  vaporibus  pestilentem  auram  eruclanli- 
bufi,  aul  aliquam  juxta  cloacam  infectus,  aut  nebulosus, 
aut  qui  in  valle,  undique  montibus  cincta  continetur, 
datem  omnpm ,  omtiemqiie  lemperaturam  similiter  Ixdit, 
oplimus  vero  omnibus  prodest.  Quippe  temperalo  cor. 
pon,  lemperatus,   inqiiil,    distempcratus  qui  conlvariam 


o,9,t,.?<ib,Google 


326  De  Guajaci  medicina 

babuerit  temperaturani  utilis  pst.  Morbut  tion  est  afini, 
Gatenus  mquit,  nUi  molus  extra  naturam.  Idem  ait: 
Samim  inteUigunt  medici,  cujus  omnia  membra  Eecundum 
natune  cursum  existunt,  contra  iniirmum,  si  quod  suam 
naturam  epvdiatur.  Nequis  k  concitalione  confestim 
Inbat,  medicorum  doctrina  cautum  est,  Illi  etiam  om- 
nem  repentiaam  mutationem  periculosam  dicunt,  Recep- 
tumest  et  hoc  perpetuum  otium  bone  valeludini  ma^iime 
adversari ,  conb-a  mediocre  exercitium  summo  esse  pne- 
sidio.  Galenus  inquit :  Maximum  est  malnm  ad  sanitatis 
custodiam  profunda  corporis  qiiies,  sicut  et  niBximiim 
bonum  moderata  motio.  Dc  somno ,  quando  is  capes- 
fendufi  et  quantus ,  abunde  Paulus  docet ,  et  quie  rectc 
aditum  eum  sequantur  commoda  ostendit.  Meridianura 
omnes  damnant.  His  qni  tristioris  sunt  nalurn,  aut 
curis  laceraiitur,  accersendam  aiiunde  betitiam  medid 
mat^pere  pntant ,  et  exliilarant^am  mentem ,  ac  levan- 
dam  animi  ^ravitalen,  Sororum  stiaTitate  cogitatio  al»- 
genda  est ,  Paidus  inquit.  Qui  sanusest,  et  nite  spontis, 
Celsus  ait,  neque  mediro  debet,  npque  alipta  egere, 
Quod  ut  probo,  et  eos  qni  optimC  valent  nulli  se  magtto- 
pere  yivendi  normie  devjnrire  volo.  7ta  bls  qui  ali- 
quatido  laboravenint ,  aut  corpora  babent  morborum  in- 
juriis  obnoxia,  aut  istiusmodi  sequuntur  vite  genus,  in 
quo  non  facile  tiieri  sanltatem  pnssint ,  opns  esae  qua- 
dam  vitn  re^lff  multum  censeo.  Galenus  monuit ,  ne- 
qiiaquam  superfluam  esse  vivendi  legem.  Diicta  enim,  in- 
quit,  medicina  est.  Alqueheechabui,  optimePater,  optime 
PrincepsJ  qu»  in  rem  propositam  ,  aui  me  experto, 
aut  aliis  enidieiitibuE ,  mutis  prnEertim  magistris ,  et 
bis  qui  periculum  fecerunt  et  ipsi ,  conducere  pulavi. 
Quv  ita  celsitudini  tuse  conscripsi ,  ut  noo  veilem  his 
quitiem  uti  te ,  faxit  hoc  enim  servator  Chrietus ,  ne 
nnquam  debeas,  sed  ut  in  tua  hxe  aula  essenl,  omnium 
necessitati  exposita,  quorum  judicium  h  Stromero  exiges 


■,...:>,Googlc 


ad  Albertum  Frincip.  Ub.  327 

tu,  quod  pnefatus  sum.  Jam  httc  vidit  qui  me  juTit  in 
noiHiuUis,  alter  tuus  medicus  Gregorius  Coppus,  sed 
obiter  cum  ab  illo  prOperarem  Moguntiam,  ubi  nego- 
tium  erat  mihi.  Qaod  >i  contigisiet,  tunc  in  aula  ease 
me  (tu  in  Saxonibus  atteras  enim)  cautins  omnia  tractas- 
teinus,  et  accuratius  confectam  rem  exhibuisseraus.  Nunc 
utcunque  excidit,  boni  consule.  Ipse  quidem  ofTerens 
quia  Satumatitium  hoc  novo  ineunle  anno  munus  esse 
Tolui,  annum  libi  precor  faiulum  fortunatumque ,  seil 
cujus  fortuna',  ita  tibi  ex  animo  cedat,  ut  citra  invidiam 
fnisce  comperiatur.  Vale  optime,  dignissime,  pientis* 
sime,  maxime  preesul!  ac  diu  oobis  incolumis  e*to!  Mo- 
guntiEe  suprenu  imposita  manu. 


D,g,t,.?<ib,Google 


D,g,t,.?<ib,Google 


LV. 

T.     Liviu$    Patavinu; 

H  i  s  t  o  r  i  c  u  s. 
Duobui  librii  auctiis 

L.    Flori    Epitome. 

Indicc    copion) ,    et  Annotatis    in    Libros  VII. 
Belli  Maced. 

£ditiis  MoguntiB 

euin    Ulrici    de   Hutten  Eq. 

Prsefatione 

AQMTtani   MoguntiK    Arcbiepiwocnni. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


E  i  n  I  e  i  t  u  n  g. 


Nicht  lange  nach  fteiner  RiicKkunft  in  Munz, 
nemlich  in  den  letzten  Monaten  des  Jahrs  1518, 
besorgte  Hutten  die  neae  Ausgabe  des  LiTius, 
nach  einem  alten  Codex  der  Mainz.  Biblioth. , 
von  welchem  zwey  neue_Bucher  waren  aufge- 
funden  worden.  £r  begleitete  die  Ausgabe  mit 
einem  Zueignungsschreiben  an  seinen  Gbnner, 
den  Churfur&ten  Albrecht  tou  Maynz.  Der  Li- 
viu«  erschien  m  Folio,  mit  zierlicher  Titelein- 
fasffung ,  und  Kaiser  Maximilians  Frivilegium, 
welches :  Fveh  die  nona  Memis  Decembris. 
Arma  M.  D.  Xf^IJJ.  Regnonan  nostroruni  Bo= 
mani  XXXIII.  JTungarUB  ultra  XXIX.  datirt  ist. 
Nebst  dem  Livius ,  und  Art  PriBfaiio  ^  einem  iehr 
gtarken  Index ,  dem  EpUome  des  Florus ,  und  den 
Annotatis  ex  vetusto  Codice^  mit  der  Vorrede 
des  Niklaus  Karbach  ist  auch  noch  ein  Brief  des 
Erasmus  Roterodamus  Miso  Barbaris,  atque  iis- 
dem  Pfulomusis  omnibus  in  dieaem  Folloband 
enthalten :  bey  letzterem  steht  zu  Ende  :  JSene 
valete!  yjj.  Cal,  Mart,  Jrtno  M,  D.  XIX.  (ver- 
glei<Ae  Catal,  Bibl,  DUkeriantB  zu  Niirnberg.) 
Bujrkhard  Uefs  die  Prtsfatio  in  seinem  Cominent. 
'WageQseil  in  difix  Br^ef&aminlung  abdntcken. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ad  reTerendissimum  in  Chrieto  Patrem ,  illastriftsi- 

mum  Principem   Albertum  Brandenburgensem,  . 

Cardinalem ,    Archiepis^opum    Moguntinum    et 

Magdeburgensem.    Principem,  Electorem, 

Frimatemque. 


■Anctus  nuper,  recuperata  qriadam  fflinitne  contemnenda 
8ui  parte,  T.  L,ivius^  cum  gecum  ipse  consullaret ,  ubi, 
et  cujtia  8ub  inscriptisne  in  lucem  exiret,  hanc  nostrnra 
•ibi  delegit  j4uream  Mogunciam ,  Pater  nc  Princeps 
colendissime !  inler  alias  Europ*  urbes  dignissimam 
ratus,  arbitror,  ubi  rcnasci  gauderet,  tuaque  perspecta 
iii^enti  erga  stiidiosos  ac  UteratOs  omnes  benignitate, 
ajdum  se  invenisse  putavit  principeni,  cujus  auspiciis 
prodire  in  publicum ,  ac  mundo  sa  ostendere  vellet. 
Dle  sciiicet  aut  cogitavit  hac,  aut  non  iiiepte  a  nobis, 
cogitasse ,  putari  debet.  Nam  si  vello  cum  voluit  Livius 
aliquem  suo  decorare  egressu,  quem  debuit  urbi  arti» 
omnium  qu»  usqiiam  sunt,  aut  unquam  fucmnt,  prn- 
BtanfissimEe  inventrici,  ac  alunuue  ( impressorium  puto? 
cpuun  luec  dedit)  pr«feiTe  ?  Vel  bominem  detigere 
sibi,  oijus  impresflum  fronti  snEe  nomen,  veluti  teniT 
ports  monelam,  qnoquo  ire  conlingat,  faonoris  causa 
pneferret ;  aliinn  certe  malnisse  neminem  credidenmus, 
quam  te  cujus  in  evehendis  literarum  studiis,  ac  augendo 
optimarum  tlisciplinarum  cultu,  incredibilis  ardor  etmira 
industria,  in  percolendis  vero  doctis  faominibus  immensa 
liberalitas,  ac  regia  piane  muniAcentia.  H»c  efficiunt, 
ul  omnes,  quotquot  sumus,  aut  hominum  opiuione  docti. 


■,..<,  r,,GoogIe 


333  In  T.  LiTium,   libris  «DCt  IL 

mit  re  TiSn  recte  etudiori ,  ad  unum  boo  qaoclSim  velid 
asylum  confugiamus,  quamtjuam  tu  non  «ustines  con- 
fueientes  nos ,  verum  cunctantes  ad  te  ultro  rapis. 
Possem  hic  reft^rre  ,  quos  >-iros ,  quam  tu  Familiariter 
arcessiveris ,  quse  dona  aliis  dederts ,  quanta  multis  polU- 
citns  sis,  quomodo  pecunia  pariter  ac  dignitate  non- 
nuUoB  auxeris ,  et  tua  avla ,  ut  aperta  sit  doctis  bospi- 
talissime  viris ,  nisi  scir<>m ,  miiltum  a  tua  alienum  es*e 
modestia,  in  Z.ivii  prsfatione  tuarum  tibi  Taudum  enco- 
mion  legi.  Certe  profecto  et  locus  est  opportunus  hic, 
ubi  non  renasci  lanCum  velit  eximius  scriiitnr,  sett  oriri 
etum  oltm  potuerit,  et  tu  dignus,  qui  patronum  in  vulgo 
Ziii»  agas,  Neque  vicissim,  aut  tua  Cretus  bouitate 
dicam  aliquid  tibere,  indignus  ille,  qui  tibi  oHeralur, 
tibique  dedicetui ,  ac  tuo  qui  pnetento  nomine  in 
manibus  babeatur.  Quin  eliam,  si  liberius  &dbiic  audire 
me  sustines ,  dicam ,  non  in  infimis  esse  fortunn  tnte 
dolibus,  quod  et  hoc  temporc,  et  tuo  cum  bonoie  auclus  ''i^ 
sil  invictissimus  histori^;  conditor,  Quod  si  redament 
ex  centurionibuE  quidam  ebrii,  aut  alioqut  male  consulti 
homines,  ingeniorum  levantes  palmam,  ac  in  varicosis 
suis  cruribus ,  callosis  manibus  omne  decus ,  omnem  po- 
nentes  amplitudineiii ,  objiciemus  balalronibus  Tacitum, 
minime  malum  olim  Romanorum  Imperalorum ,  qui 
si  tanti  fecit  Cornelium  Taeitum ,  JUstorim  et  ipsum 
scriptonim,  ul  ejiis  se  cupide  etiam  familis  insereret; 
ac  tantum  praefciendus  esl  Taeiio  Liuius ,  quantum 
doctissimua  quisque  judical :  cfuid  huic  nostro  deberi 
existimabimus  ?  quanta  cum  ambitione  ejus  captandam 
propinquilatem  ?  Primum  enim  Aiinium  PoUionem  non 
audiemus ,  P.itavinicatem  illi  suam  objicientem  :  Quinii. 
liarfi  sententiam  probabimus,  qui  ediscendum  illum  pueris 
auasit :  et  Cajum  prinaiptm  irridebirous ,  ut  verbosum 
illum  inscctaiitem.  Contra  Augusti  lenitatem  leudibiis 
extollemus,  quod  aiqualem  hunc  tulit,  oimii  vehcmcttteY 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


praefado  ad  Albertmn  Pr.  333 

Oiiiiattt  Poinpejaiiu  favere  in  hutoria  parlibw:  nihilqiie 
illoi  eVraEse ,  diceniiu,  iiobilei  Gaditanos  qui  non, 
ut  maxiiDe  floreiitem  tune  Rom.im  videreut ,  led  ut 
T.  Livium  lacteo  eloquentide  fonte  niaftanlem,  ut  Hiera- 
nymus  in(|ui(  ,  cognosceient  ,  tanlo  perfecto  iliiieie 
Romain  venerunt:  ac  quosdani  faaud  contemneniu*  recte 
doclos  viros,  qui  aufei  buiiI  ita  Beiitiie,  ipsum  Ciceronan 
historiam  scribere  si  voluisset ,  taiita  elegentia  noa 
potuisse.  Ergo  ita  honoratus  est  JLicius,  ul  te,  cujus 
■ub  nomine  divulgari  sustitiet,  mrdo  ullus  est  hoc  ia 
genere  honor,  qui  permaximus  certe  est,  honeslet. 
Nam  si  te  novi ,  non  taiiii  aut  Aixhiepiscopaiem  facis 
Bitram,  aut  CardinaHtium  xstimas  ^alerum,  ut  omari 
ntramqnc  di^nitatem  ingenio  ac  litei-is  posse,  neges. 
Quid  fVicies  enim,  in  Lii.io  ornatus  si  fueris,  cum  taiita 
profuderis  jam,  a  me  semel  aut  iteMim  laudatus?  Piisi 
haud  Livio  acceptum  fcrre  debet,  quicquid  est,  qiiod 
aate  illiim  prirfatur  aliquis,  me  iuterprete^  nunc  elenim 
4)  iiiferis  fanc  atl  te  vox  est,  Verum  agnoscis  rem, 
tfque  igitur  bene  habec,  foves  tu  literas,  et  omaiis  ob 
his  vicissim.  Actum  est  de  barbarie,  hactenus  vilueruiit 
slttdia,  reditnr  ndveramerndilioiiem,  excoluiitur  ingenia. 
Jaro  diu  est,  quod  cupide  tempus  cxspeclat  Liviiis; 
quo  nunc  oborto ,  gcstiens ,  ac  Imtitia  et  ipse  firemeus 
se.effert,  petitque  dedicari  maximo,  uon  in  llaiia  Leoni, 
jam  ille  TacHum  habet,  enim  pnefnnte  BeroalUo  Juniori, 
docto  inprimis  homine,  sed  m  Germanla  tibi.  Ingerunt 
hoc  iJli  bon»  erudilionis  viri ,  U^ol/gangui  Augustus  et 
Nicolaus  Carbaehius ,  qoi  imprimendis  apud  nns  lihii.'; 
eandem  navant  operrnn ,  quam  post  Aldum  Veneliis 
Egnatius  Honue  docti  quidam ,  Basile»  Beatus ,  et 
Amorhachii,  ArgentiniB  OerieUius,  apud  nos  alli.  Nam 
hi  abreptum  me  nudius  terlius  coe(;erunt,  Livinm  iit 
adscriberem  tibi,  non,  quia  hoc  ipti  non  possenti  sed 
quia  iD  tua  hoc  aula  si  fieret,    iiouorifieiim  tibt   esse 


o,9,t,.?<ib,Google 


334    In  T.  LlTium,  Ubr.  auct  11.  prsef.  etc. 

magii  etiam^  arbih^ati  sODt.  Quin  etiam,  ne,  potaiEie 
bBiMt  prOTincum  detrectarc  me ,  existimefl ,  pertracttis  sum 
eo  ab  insignibut  tui>  canonicit ,  Laurentio  Truehttsy 
Decano ,  Thtodorico  Tzotel ,  scholaslico ,  et  adfini 
meo  Marquardo  de  Hatitein ,  probatis  literatura  et 
moribu*  viric,  quibut  vcl  idoirco  libenter  parui,  quod 
citm  lemper  amarint  omnes  bi ,  ac  tuentur  politiora 
studia;  tum  I^iurentius  ipse,  anao  abhinc  sexlo,  ab 
Btfoci  cmdelissimorum  hominum,  Tbeologistai-um  injuria, 
quodam  suo  divino  consilio,  magnura  vinim,  Joanntm 
Capnionem,  nobis  servavit,  ac  tutum  pnestitit.  Proinde 
vel  tantiaper  sacerdotem  haberi  me  sine,  dum  victimam 
tibi  hanc  faciam,  hoc  sacrum  dedicem,  nuUa  mea  ibi 
arrogantia,  sed  temporis  coniuetudine.  Receptum  boc 
est  enim,  ut,  qui  auctores ,  vel  auctiiu  vel  emendatiuf 
in '  exemplaria  describuntur ,  hi  claris  nuncupentur  bomi* 
nibus.  Quod  dum  sequor ,  nulla  teneor  itiepta  opinione ; 
quemadmodum  Appion ,  olim  grammaticus  ,  qui  immor- 
tales  fecere  se,  qnibus  sua  dedicasset,  jactitabat.  Sed 
h»c  ipsa  inepta  est  mora ,  ita  errorem  dum  fugio  ,  vpbet 
menter  erro  interim.  Jam  legendus  eaim  auctop  ipsei 
cajns  agitur  eauaa ,  erat.  Ecce  Uvium  tibi  i^tur ,  ^l^ 
inquam ,  tutelari  Deo ,  aliia  in  suum.  cui^ie  vsvaa, 
quem  utinam  diu  legas ,  ut  te  diu  perfruamur  ipst. 
Hoc  pracipuum  bonis  omnibus  vonim  esto.  Mogunl- 
Ann.  M.  D.  XIX. 


D,g,t,.?<ib,Google 


LVI. 

Ulrichi    Hutteni  , 

ad 

Philippum  Melan  ch  thonem 

Epistolae    IT. 

quibui  de  Francisci  erga  Lutfacrum 

favore    <rt    prnsidio    oblato    certioreiB. 
illura  reddit. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ulr.  Hutteniu  Philippo  Melanchtbom  S. 


r  ortasse  }«il  notum  habes ,  ut  vi  sua  tneoqn«  iuitinetn 
liberaverit  ■  nebulonibus  barbaris  Capnionem  nobia 
Franciseus  (a  Sickingen),  quem  ita  ilh'  Himittcnt ,  ut  pv 
cuniain  quoque  soluturi  sinl.  At  iiunc  scribere  LutAero 
ipse  heros  jubet,  Ri  qnid  in  causa  aua  patialur  advern,  , 
nec  melius  aliunde  remedium  sit,  ad  se  ut  venist,  effea- 
tuTum  pro  eo  quod  possit,  potest  autem  tanlum,  pro 
Capnione  quantum  peri^ecit.  Iil  muttis  et  necescariis  dt 
eausis  non  facio,  tibi  antem  scribo  hoc  nomine,  illum 
moneas ,  protectorem  suum ,  tanta  qui  se  benignitate  ol- 
tro  offert,  scriptis  ut  salutet.  Crede  mihi,  vix  aliuade 
certior  sahii  erit.  Utinam  videres ,  qu»  scripiil  mona- 
chis.  Nudius  qnartus  ab  itlo  descendi  IfauMaUo,  ubt 
agit  nnnc.  Curabo  Erasmi  quocpie  negottum  tbi,  ^pii 
ma^as  mihi  tragoedias  de  suis  «nulis  scribit.  Primum 
conciliandus  nobjs  Ptrdinandus  est,  quo  de  Franeltctu 
mereri  bene  gestit.  Post  facile  erit  exagitare  improbo5. 
LutAerum  aniat  Pranciscus ,  primum  quia  bonus  sibi  ut 
ceteris  videtur ,  et  ob  id  invigus  illis ,  deinde  quia  eum 
ex  comitibus  de  Solmis  quidam  commendavit  fiterts. 
Confertim  mone  ipsum,  ne  ignoret,  et  unde  «pes  sit,  et 
nnde  salus,  ac  vale.  Ex  Mogunliaco  XUI.  CaJendM 
Febr.  ttmoM.O,XX. 


o,9,t,.?<ib,Google 


Philippo  Melanchthoni ,   Biettano,  juveni  erudi- 
tisEimo,  8U0  amico  desiderabili  Satutem. 


Kpislolam  banc  diu  est  qiiod  scripsi  >  nuRC  rpmitlilUT  mi- 
lc  curalJi  pcr  Bos ,  (fuibus  crediderani.  Quie  de  Francisn 
Bcripsi  iMihero  Jiignificanda;  tjuieso  illi  proiwic  iu  Burem 
dic,  ita  ul  iie  a  mequicpiam  hoc  iu  iiegotio  iulercewTim 
resciscal.  Causaest,  quani  tton  capit  epistola.  Silaborat, 
nihil est  quod alioriim  quaiiiit  siibbidia.  Hiu  salus est.  Nic 
a^itur,  ut  securigsiuie  possit  mcdinin  digilum  oslciidere 
omnibus  suis  «emulis.  AXacjiia;  mihi  et  pcrtjiMni  graves 
cum  Francisco  rotiones  suut.  Si  adcsses,  coram  aliquid 
elTulirem.  Spero  malc  futurum  barbaiis,  el  Romamim 
qui  adferuttt  jugura  omiiibus.  Mihi  nunc  ilialogi  excuduiH 
lur:  Trias  Romanaet  Inspicientes,  miritice  h^beri  in  pou- 
litiGem  prRsertim  et  Germanin!  depeculatores.  Credo 
probabia  aut  omnino  non  improbabis.  LMthvfum  moiie 
9nle  omnia.  Quodsi  vcl  in  dubio  negotium  hominis  ectr 
lum  jube  statim ,  uc  nuUa  interpogita  mora  ad  FranciMwm 
ae  Gonferat.  tn  via  possel  videre  me ,  sed  i^oro ,  an  tunc 
fiiturus  bic  sim.  Equltandum  enim  cst  paucos  post  diec. 
FukJa  tter  faciet,  ea  tab.  (forte:  tribus)  liinc  milliaribua 
abest,  ibisdet  an  sim  domi  apud  hospitem domus tJrtinK, 
zu  dem  Riiren.  Si  me  invenerit,  viatico  donabo  etiain, 
ubi  opus  erit.  Quicquid  fiet,  lu  mihi  respondc  celerrime, 
vd  Fiitdam  miltens  quod  scribes,  vel  Magdeburgum 
in  aulam  sd  TiUmannum  Kreigh ,  qui  sacerdos  est  a 
cereinoniis  principis,  Obsignabis  vero  epistolam  ac  meis 
nperiendam  maiiibiisdeputabis.  Vale,  II.  Calcndai  Martii 
iii  arce  Iluttenica  Steckelbergk.  (1520.) 

Agit  istic  Ballhasar  Facchui,  amiciis  nteus  vetut  et 
cximie  probus,  bonuDem  sahtta  anaanler  cx  me.  * 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


LVIL 

,  Ulrici    Hutteni 

ad 
Se  1>  as  ti  an  u  m    ie    Rotenhan 

E  q  n  i  t,    a^  r  B  t> 
EpiBtola. 


D,g,t,.?db,Google 


Sebastiano  de  K,otenhan ,  'Equiti  aui-.  addni  suu. 


Ooliicitein  epistolu  tuii,  dulcissimeadfini«,  quid  scribam 
hoctcmporc,  et  an  omnino  ali^nid  scribam,  percontaris. 
Studi!  esc  illud  tui,  boc  fncie  praeler  morem;  iiisi  i[mr[uain 
(lubitasli  priiis  aliquid  scribere  me  edam  in  aula  versan- 
tem,  iri(|uictudini  et  tutbis  obnoxia.  Sed  imnc  fortasse 
arbilraris ,  mc  in  hac  speciila  cessare ;  ubi  vel  roa-<iine 
solitudiiiis  orcasione  n^ere  ali^juid  hujusmodi  coiivenit. 
Hujus  rai  argumentuui  habes  yudisaan  riialogum .-  quem 
cum  aliis  peperit  milii  qiiies  hicc,  atqup  hi  montes,  is  si 
placebit,  consitium  qiioque  meura  secedeiidi  tantiiper  ab 
aula  noii  improbabis.  Molo  comraendare  tibi  libriun,  ut 
bonum,  qiiumres,  qua de scribo ,  pessimasil;  utliberum, 
Gt  vcrum  fortasse  volo  :  quo  uomine  vel  gratissimus  essa 
libidebet.  Ipse  quidemmibi,  siusquam,  in  hoc  plaseo. 
Vincta  erat  libcrtas  nostra,  etpontiHciis  impeditalaqueis, 
solvo.  Exaulabat  veritas,  relegata  ulera  Garamaiitas  et 
Indos ,  reduco.  Talis  ac  tanti  facinoris  mihi  conscius  non 
adfeclo  publicum  prxmium.  illud  peto ,  si  quis  me  hoc 
impugnandum  nomine  duxerit,  ut  causam  meam  defen- 
dendamboni  omnes  suscipiant:  haeclaboris  hujus  merces 
esto!  Bcnevale.  ExpropugnacidoHuttenicoSteckelbcrgk. 
Tdib.  Februariis.  M.D.XX. 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


LVlll. 

Hulderichi  Hutteni   £q. 

D       i       a       1       b       g       i. 


e)  F  o  r  t  u  n  a. 

b)  FebriB    secunda. 

c)  Tria»   Roiaana. 

d)  Intpicientes; 

arcc  Stcckelbers    confecti. 


■,..<,  r,,Googlc 


D,g,t,.?<ib,Google 


E  i  n  1  e  i  t  u  n  g. 

Nachdem  Hutten  bey  nemei"  Riickkehr  zu  Mainz 
Erasmus   Ansehen  wider   Lee    geschiitzt,    den 
Gujak  herausgegeben,  die  Vorrede  zu  der  neueri 
AuBgabe  des  T.  Livius  geftchrieben ,  und  sodann 
den  Drock  der  SteckelbergerBchriften    besorgt 
hatte,  liefs  er  aufser  der  Apologie  Heinrichs  IV., 
die  bereits  zu  Maiuz  auRgearbeiteten  Gesprache ; 
Fieber,  das  zwette,  das  Gliick,  dieAn- 
schauenden,  und  den  Vadiscu»,  oder  die 
rSmische  Dreifaltlgkeit,  vcfn  diesem  seinem 
Sdilosse  aus ,  an  den  Verleger  Johann  Schoffer 
io  Mainz ,  imd  erofnete   damit  seinen  Feldzug 
wider  die  geistige  Tyranney  derWalschen.    Es 
geschah  dies  noch   unter  den  Augen  des  Erz- 
bischofa.    Die  Sammlung  hat  folgenden  Titel : 
HVLDERICHI 
HVTrEHI    EQ.     GERM. 
D  I  A  L  O  G  I. 
Der   Titel    enthiilt   eine    Vignette,   welche   das 
Gliick  vorstellt,  mit  folgender  UmschrJft: 

Unter  diesem  Motto  steht  die  Inhaltsanzeige ;  ■ 
F  O  R  T  V  N  A. 
Febris  prima. 
Febri»  sccuiida. 
Triai  Kumaru. 
Inspicieiiles. 
Ciini  privitegio  ad  Kexenniiiin. 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


M4  Hutteni  Dialogi.    Einl. 

Da»  Ganze  fafst  66  Blatter  in  4.  Zuerst  folgt 
die  Zueignunjj  an  BiBchof  Konrad  v.  Wurzburg, 
Bodann  der  Diaiog  Fortuna  bi8  zur  eniten  Seite 
des  vieizehnten  Blattes.  Vom  fiinfzehnten  bis 
zur  Riickseite  des  aiebzehnten  die  febris  prima. 
Yom  achtzehnten  bis  achiundzwanzigsten  die 
Febris  stctmda.  Von  der  Riickseite  des  acht- 
undzwanzigsten  bis  zur  ersten  des  neunundzwaa- 
zigsten  der  Bxief  an  Rotenhan.  Sodann  bis  auf 
die  enite  Seite  des  sechzigsten  Btattes  die  Trias 
Ronuma.  Von  dieiser  bis  zu  £nde  das  Ge»priich 
Jnspicientes.  Auf  dem  sechsundsechzigsten  steht 
eine  Anzeige  der  Druckfehler  und  de»  Vertegers^ 
Moguntia  ex  officma  libraria  Joannis  Scheffer 
Mense  Aprili  Armo  M.  D.  XX. 

Aufser  dieser  Edition  befindet  sich  nach  IV!  e  i- 
ners  Beschreibung  (L  S.  Iby)  eine  zweite  zu 
Gottingen ,  wetche ,  wie  er  vermuthet ,  auf  Stecltel^ 
berg  gediTickt  worden  seyn  sotl.  Eine  dritte, 
angezeigt  im  Catalogue  des  livres  de  ta  BibUoth. 
defeu  M.  le  duc  de  ValUere  (  T.  L  p.  278 ,  und  bey 
Burkhard  7/7.  p.  177  nihrt  folgenden  Titel: 

HVLDERICHI    H/VTTENI 
Eqidtis    Gennani   Dialogi.     Fortuna.     Febris 
prima.     Febris  secunda.     Trias  Romana.    In^ 
spicientes.    Lovanii  per  Petrum  Ackestan ,  inv'  ' 
pensis  Erackel  Folphgrcmt.  1521.  4. 

Ueber  die  teutsche  LTebersetzung  diesersammt- 
lichenGesprache,  so  wie  desVadiscus  insljesondere, 
vergt.  die  Einteitung  zu  den  Gesprachbiich- 
leins  im  6»*"  fiande  der  sammUichen  Werke.. 


D,g,t,.?<ib,Google 


A. 

Hulderichi    Hutteni 
E  q.   G  e  r  m. 

F       0      r      ^      u      n 
Dialoguft. 


o,9,t,.?<ib,Google 


D,g,t,.?<ib,Google 


3^? 


Ulrichi    Hutteni    £q. 

■  d 

ReverendiKsimum  in  Christo  patrem ,  ac  DoMiinum 

D.  Chunradum  epiucopum  Vuirziburgensem ,    et 

Francoiimi   ducem  in   dialoguin   suum 

Fortunam 

P  r  ae  f  a  t  i  o. 


wam  novus  ioit  annus,  tu  novuc  paulo  anle  tlatut 
robi»  prsesul  u,  pater  reverendiMime  ac  princeps 
Dptime ,'  ego  quid  ?  non  a1i<piicl  mittam  no^^uin  tibi 
novo  principi  novo  ineuate  anno  donum ,  quo  nobis 
gratuler  non  tantum  hac  e  familia ,  hoc  ordine ,  sed 
talem  etiaifi  virum  datum  te  principem?  aut  «libi  potius 
hoc  faciam,  quam  in  eo  libello,  qui  de  furtuna  cst 
i  me  conscriptus  ?  Non  quidem  qnod  arbilrer  forluna> 
pottus  acceptos  refcrri  oportere  hos  tuos  progressus, 
qinm  aut  Dei  beneficentia,  aut  tun  virtuti,  sed  quia 
disceptatio  est  ibi  de  iifi,  quaa  utcunque  eveniunt  homini, 
qu»  casibns  alii ,  quidam  fato ,  nos  providentiee  divinae 
adscribtmus.  Tibi  dedico  Forliinara  igitur,  non  quod 
bec  illa  dederit,  sed  quia  in  ore  egt  mortalibus,  quic- 
qiiid  evenerit,  ejus  commemoratio,  sive  enim  prospere 
agunt,  fortunam  canunt,  sive  infeliciter,  eandem  accu- 
■anl.  De  te  vero  hac  virtute  ,  his  mtMJfaus  prtedito 
quantum    erraese    hoc ,     quicquid    ett ,     quod    omnia 


D,g,t,.?<ib,Google 


348  Fortuna  Dialogus,  Frsf. 

duitensM,  Tideri  debuit,  nui  hxc  tribuiEtet?  merebatnr 
boc  probitas  tua  singularis ,  et  eruditio  merebatur  eximia. 
Sed  laiidare  (lesinam,  ne  si  quem  ego  laudem,  ei  obtu- 
lis*e  donuiD  me  existimem.  Optimel  Vale  .princepi  opti- 
mei  ac  nobis  diu  superstes  vive.  Ex  specula  Iluttenica 
Stecfcelbergk  Calen.  Jan.    Anno  M.  D.  XX. 


D,g,t,.?<ib,Google 


b,Google 


350  Fortuna  Dialogua. 

H  u  1 1  e  n. 
Immo  non  eget  qui  plus,   quam  Mtii  «t,   habet, 
sed  cui  quod  ncceue  erat ,    deest 
Fortuna. 
Quantumvi«  Iribuam  i^Jlur? 

H  atten. 
O^  quaiituin  satis  ect  huic  alendo  olio. 

F  o  r  t  u  n  B. 
Tu  oHum  difpoajc,   dic  mihi? 

H  u  1 1  e  n. 
Olium  scilicet. 

F  o  r  t  u  n  a. 
Ergophilosophiamquecre  potius,  aptam  otio  ren ,  sed 
quam  dare  meum  iion  est.   Ee;o  enim  divitias  tribuo  mor- 
tilibus,    quis  negolium  iJlis  facessunt,  et  quietem  inter> 
turbant,  ob  quas  agunt,  satatfuntque ,  et  omnia  miscent 
Hu  t  ten. 
Non  me  capis  Dea,   ttmlillum  peto,   quod  ad  victmn 
■tudiosse  quieti  nccefisarium  satis  sit,    istas  nihil  morot 
divilias. 

F  o  r  t  u  n  a. 
Nec  Ji  patemts  agris,  et  possessioiubus  tantum  redit, 
ut  possis  in  studio  conquiesccre  ? 
H  u  tlen. 
Tantum  fortd,   sed  ut  digiiitatem  tuear  interim,   eo 
aliquid  adjice. 

F  o  r  t  u  a  a. 
At  illud  tueri  negOlium  dabit. 
H  u  1 1  e  n. 
Non  dabit,   nam  ego^satis  esse  mihi  putabo,   Me 
ulterius  cupiam. 

F  o  r  t  II  n  a. 
Quod  videre  te  addecet ,   nequid  iacommodo  petit 
tuo ,  jan  h«c  periculose  misces  tu  enim ,  quantum  inlet* 
ligo,  ottum  et  dignitatem. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Foituna  Dialogus,  .  35 i 

Hutten. 
QiL-cdam  est  etiam  jn  otio  dignitas,  noa  iniaiu  ea,' 
quam  ilfl  mordicus  lenent  locupletes,  curanda. 
F  o  r  t  u  ti  a. 
A(I  Ikanc  tuendam  quantum  vis  trH>uEun? 

H  u  1 1  e  n. 
Sine   pauluhim  rationes  ut    putem   meas,     Primum 
uxor  ut»  cantinget,    iclic  domutt   comparabitur ,    juxta 
horti,  cxtrBTilleey  ibi  piscinn,  lun^  canes  ad  veuauduiu, 
eqid  pprpaiici ,    ut  expatiari  iioniiurtqnam  liccat ,   deinde 
qunjad  villicam  procuralionemnpcessaria,  famuli,  custo- 
dc5,  ]umentEi,  domi  vero  obacus,  lecti,  culcitne,  lecttcn, 
porticua ,     bibliotheca ,    cwnaliones ,    aistuaria ,    babien ,  ' 
uiori  v£stilus,   et  omatus,   atque  b»c  omnia  ad  unim 
cum  Epleiidurc,  non  eiiam  ad  tuxiim  nbundanter,  luiben- 
dum  autem  unde  agnascentibus  liberis  prospici  possit. 
Fortuna. 
Vttam    instituere  te  sentio  tranquitlitatis   babituram 
mmmultuTn,  sed  de  eo  p^sl  loquamur,  modo  dicquan- 
tim  vis  in  singulos  annos,    quod  paraudia  bis,   et  coD> 
mvandia  dicns  esse  satic  ? 

H  u  1 1  e  n. 
Da  mill«  oareos,  si  hoc  grave  non  est,  domina. 

F  o  r  t  u  n  a. 
Non  est  grave,  siquidem  dandum  videbitur,  panim 
qmddam  judico  enim  ad  tantos  istos  alendos  strepitia 
miUe  nutnmuin ,  unum  vero  niihi  responde ,  non  hoe 
psulo  ante  >olebfts,  ii*  priua  dare  aliquid  me,  qui  pluri- 
inum  egeieiil? 

Hutteo. 
lis  ipcis. 

F  o  r  t  u  n  a. 
Utci  phis  egcnt  autejn,  cpiibus  plura  Jentnt,  nf^  qui- 
tnu  pauciora? 


o,9,t,.?<ib,Google 


352  Fortmia  Dialogus. 

Hutten. 
puiblu  plura ,  nam  quibus  pauca  cleGuiit ,  ii  jm  lubeie 
videntur,   quo  vivant,  duni  erigantur  el  ipsi,  «jui  nildl, 
aut  qifi  pttum  habent. 

F  o  r  t  u  n  a. 
Igitur  Fuggeris  dare  primum  oportet  me,  damant 
eniiu  annos  jam  aliqiiot  ducentis  miHibus  opu»  esse  quo- 
tanni*  sibi  ad  ea ,  qu»  prius  habuerunt,  ut  totum  coemant 
ab  IndiB  piper,  ac  id  cfficiant,  ne  cui,  pmterquam  (tbi, 
bcuhaa  sit  vendendi  in  Europa  crocum  ^  tn  lumna  idu- 
rimum  ut  lucicntur ,  et  monoptrfium  ut  confirment> 
Quare  fas  est  ad  agros  redire  te ,  atque  iliquid  effodere 
ibi,  dum  magnaa  Fuggerorum  necesiitales ,  quod  vel  te 
judice  »quum  est,  sarciam,  post  aliquid  til»  minus  egenli 
euravero. 

H  u  r  t  e  n. 
Ah  FuRgeros,  vtderis  nescire,  domina^  egere  qnid 
(it,  re  hoc  enim  ii^stimandum  venit ,  non  immodica  cujus- 
que  cupiditate,  nam  proprius  hic  morbus  est  diTJtibuf, 
quanto  plus  habent,  tanto  cupere  adhuc  plus ,  nec  eona» 
tetk  quisquam  ila  locuples  est,  quin  minom  votis  posii- 
deat.  Mitte  igitur  ntyoAowni%o9t  iatoa,  et  maguiiicoi 
pauperes,  majora  quam  necesse  est,  cupientes,  meni- 
nerisveTO  inexplebiles  esse  hominum  cupiditates,  ac  il- 
hid  cogita,  si  hiec  dederis  jam  ducenta  millia,  statim  pe- 
tituros  alia  eos  quadringenta  millia,  ut  auro  abundantes 
•quos,  et  «rma  oomparent,  nec  monopolium,  ut  aide, 
led  regoum  jam  ut  instituant. 

FoEtuna. 
Nsque  non  regno  ipsis  opus  est,  ut  qua  haben^ 
servare  possint,  periculum  est  ipsis  enimabiis,  quimo- 
nopolium  detrectant. 

Hutten. 
VUe  igMnr  an  Kquuoi  sit,   its  dare  te,  qui  immO' 
dica,  immenn,  et  illicila  qui  peluot. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Fortuna  Dialogus.  ^3 

P  o  r  t  Q  n  a. 
Viderem,  mai  essem  cteca. 

Hutten. 
Atque  hoc  magis  iniquum   e>t ,   qaod  mortalibiu 
quam  dispeosare  ista  oportel,  cicca  sis. 
F  o  r  t  u  n  a. 
At  sic  Jovi  est  visum. 

Hutten. 
Te  Jupiter  ezoculavit,  <tic  amSbo? 

F  o  r  t  una. 
IpM. 

H  u  1 1  e  D. 
Quam  ob  causam? 

F  o  r  t  u  n  8. 
Quia  dabaoiL  bonis ,  et  quos  dignos  esse  videbim. 

H  u  1 1  e  D. 
Mirum,  6regina,  cum  hoc  ii  nobu  exi^atiRe,  boni 
nt  aimus,  et  ob  idfulmiueterreal,  siquando  iuique agera 
aliquid  perseuserit. 

F  o  r  I  u  n  8. 
Ct  nunc  tales  csse  vult,  meque  punivit,   qnn  effce* 
nunarem  vost  et  deteriores  facereu,  ac  bonos  corrum- 
perem  sibL 

H  u  1 1  e  n. 
Faciebas  hoc  autem  ? 

F  o  r  t  u  n  a. 
Non  ego  quidem,  sed  ut  parumrortiseratquitquam, 
ita  insolesccbatdives  efTectuG,  etvitam,iramulabat,  neque 
caim,  ut  debenl,  ferunt  me  homines. 
Hutten. 
Qumobrflm  non  insoloiteg  igiiur  iHo*  potius  ezc«- 
cavit  Jupiter? 

F  o  r  t  u  n  a. 
Infinitnm  id  ei  videbatur,   itaque  unam  pro  mnltic 
offlixit,  fore  putaos  c»ca  si  essem,  ut  aoB  aguoacerem, 
Hau.  Op.  T.  III.  23 


-..<,.,  Googlc 


3&i  Fortuna  Dialogus. 

quemadinodum  prius,  bonos,   et  ablatum  iri  omne  cot- 
ruptionu  fomentum. 

H  u  1 1  e  n. 
At  Don  video  quid  profecerit  hoc  consilio  Jupitet, 
aut  <]uid  intersil  malos  facere  bonos,  vel  iMare  impro- 
bos,  utrobiqueenim  auctampravitatemvideo,  niiiqund, 
■i  oculos  habcres  lu,  el  bonis  taiilum  dares,  nononiKi 
crederem  corrumpi  bonos,  id  qnod  nunc  de  me  poDieeoi 
libi  confirmato  jam ,  et  vivere  scienti. 
F  o  r  I  u  n  a. 
Quod  ego  nescio,  videre  enim  non  licett  qualis  tu 
sis ,    quamquam   suspicor ,   si  vivere  scires ,    ista  noa 
peteres; 

H  u  1 1  e  n. 
Necessaria  sunt  qute   pelo,  ego  dijpins  ciii  tribuai, 
quid  si  tesles  adsint  enim,   qiii  me  bonuni  tibi,  quique 
fortem  adseranl? 

F  o  rt  un  a. 
Quiil   si  illi  prius  sibi  impertire  diquid  me  volent, 
quam  aut  tibi,   aut  cuiquam?    tum  ipsos  illos  teslei  pe- 
rinde  ac  tebaud  rovero,  quales  siiit?  Praeterea  inutililet 
'  commeiuiant  ii  probitate  se ,    qui  aliquid  petuot  hic. 
H  u  1 1  e  n. 
Quomodo  ais  hoc,  Dea? 

F  o  r  t  u  n  a. 
Quia  enim,    si  me  cwcam  adfauc  dare  boois  Jupitet 
conGpexerit,  periculum  esl,  ut  aures  quoque  avellal,  et 
numus  ut  amputet  mihi. 

H  u  1 1  e  n. 
Di  alio  noraiae  igitur. 

F  o  r  t  u  n  a. 
Daturam  spera. 

Hu  tten. 
Quid  Cacimt  interim  ? 


o,9,t,.?<ib,Googlc 


Fortuna  Dialogus,  ^6$ 

F  o  r  t  u  n  8. 
Ouod  libet,  tibi  dico  enim  millain  babere  me  facto- 
rum  meonim  usquam  rationem,  neque  illud  perpendere 
quid  mereatur  qutsque,   led  diepergere  pacsim   hoc  i 
eomu,  quod  Copite  vocant,  ul  in  quem  boni  aliquidce- 
ciderit,  isditescat,  cui  iiihil  obvenerit,  neceMario  egeat. 
H  u  1 1  e  n. 
Uiium  fac  tgitur,  quaiido  proxime  disperges,  ibime 
Etatue,  quo  miltes  plunmuni.* 

F  o  r  tnn  0. 
Ubivia  recte  steteris. 

H  u  1 1  e  d, 
Non  inteHigo. 

F  o  r  t  u  n  a. 
Non?  O  hebetudincm!  H«ec  volvitur  rota,  ind« 
apar^intur  incertom  bona  et  nMla ,  tribuo  enim  maia 
etiam  ef^o,  quod  videre  le  oportel,  ne  aurum  expectaiu 
calamitatem  accipias,  ego  enim  non  vidcbo  aut  in  te» 
■ut  in  alios  quid  ramrum  sit. 

H  u  1 1  e  n; 
Bectiiu  latere  vis  me  igitiir  ? 

F  o  r  t  u  n  a. 
Monrectius,  natnet  latentesconlingunt,  qunprojicio. 

H  u  1 1  e  n. 
tJt  commonefacere  me   videaris,  ne  qtiid  prius  abs 
te  pelara,   quam  ut  omnino  nihil  Iribuas,   quo    ne  bona 
peteo*  mali  accipiam  abiinde  satis. 
F  o  r  t  u  n  B. 
At<{ae  istis  contentus  ut  sis. 

H  u  1 1  e  n. 
Si  esse  per  t«  liceat. 

Fo  r  tana. 
Id  casus  dabunt. 

H  u  1 1  e  n. 
At  itto»  Talde  formido  ca&tu. 


D,g,t,.?<ib,GoogJe 


360  Fortuna  Dialogus. 

Forluna. 
At  a]io  ego  more  (Jare  mhil  coleo. 

Hutten. 
Quitl  s\  Jovem  oravero  iginir  primum  tuoiB  malos  ut 
avertat  casus,  deinde  bona  ut  forlunel? 
Fortuna. 
Jam  obsurduit   volis  Jupiter,  neque  ilH   moiesrius 
quicquam  feceris,  quam  ista»  tua»  si  proponas  ralioues.    , 
Dic  enim  quid  vis  ut  fortimet  tibi? 
Uulten. 
ITxor  ul  conrinsat  venusta,    dives,   adulescentula , 
optime  instituta,   et  educata. 

Fortiina. 
Toties  idem  ab  illo  oratum  est  jam,  Jrascelur,  ipsis 
hoc  cnim  Fuggeris  obtinere  difficile  csset,  quod  si  cui 
eorum  optio  detur  >  scio  talem  uxorem  istis  tot  miUibus 
prselaturum* 

Hutten. 
Atque  ego  prBetulero,  dic  mihi  autem,  habeatmsgii 
propitium  Fuggeri  Jovem,  quam  ex  egentibiis  quibbet, 
«■1  bonoruin  aliquis  ? 

Fortuna. 
Ad  tempus  habent ,  nara  perpetua  non  sunt ,  quR  ego 
dispenso,  an  non  audisti  Diphilum ,  cum  dicit:  EipinUs»f 

Hutten. 

Audivi  et  Tbeognem  adhuc:  IToXX^if  ajt^an^t  ^aat 
iiinT  c\fito¥  iis9%.oy,  3taa  (e  igitur  desinam  orare,  atque 
itidem  accusare  desinam,  siquidem  distribuis  inc^um, 
pensi  non babens ,  quis,tu  quoddederis,  acc^>iat,  etquia 
in  malos  perinde  ac  bonos  cadunt.  quie  tu  bona,  aut 
mala  projicis.  Dlum  vero  iti  culpa  csse  Jorem  video,  et 
quia  te  CEecam  reddidit ,  et  malis  quia  esse  bene  patitur> 
Portuna. 

Quid  si   qisum   etiam  Jovem  ostendam  bac    vacare 


o,9,t,.?<ib,Google 


Fortuna  Dialogus.  357 

culpa,  ct  quo  miniu  loGuptetemini ,  deees»  yohis  ipsos 
doceam?  qui  per  (lesidiam  diligenteH  parum  circa  rera 
parancUm  cum  sitis ,  oscitantibus  robis  bona  erenire 
vultis ,  magnas  interim ,  ac  perbonas  occasiones  prsetere- 
undo.  Memento  enim  ignaviam  plerumqoe,  et  socordiam 
in  cansa  e«e  mortalibus ,  quo  ne  evehantnr ,  non  Joris 
inclemenliam,  aut  fortwiK  iitiquilDtem.  Audi  iUumvero 
poetam  veterem:  Faber  qiiisque  fortunR,  inquit,  enre  est, 
et  Salluslium  prudenter  monentem :  Non  supplieiis ,  aut 
'lacrymis  Deorum  auxilia  parari,  vigilando ,  inquit,  bene 
igendo,  bene  consutendo  prospere  omnia  cedunt,  ubi 
socordiee  tc  atque  ignavin  tradideris ,  uequicquam  Deos 
itnplores,  irati  infestique  sunt. 

Hutten. 

puemquam  ita  aspernari  polest  JiifHrer  ergo ,  ^qao 
est  pie  ornttu,  ut  non  exaudiat?  nec  Jovit  famul»  sUnt 
illx  apud  Homernm  ivx»'  ? 

Forluna. 

Neque  aspematur  ille,   arbitror,    supplicum  preces, 
et  exaudit,  si,  nt  debent,  faomines  petant. 
Hutten. 

Noa  recte  petunt  autem,  qui,  ut  jUe  apud  Xeno- 
phontem ,  orant  valetudinem  primum ,  viresque  corporis, 
(leinde  bonores,  et  apud  homines  benevolentiam ,  post 
bec  in  bella  salutem ,  et  res  tandem  familiaris  ut  boneste 
augeatur? 

Fortuna. 

Hi  quidem  recte,  sed  superSue,   qnid  enim  multis 
adeo  obtundsre  oportuit  Jovem  ? 
Hutten. 

An  baud  necessaria  tibi  h»c  omnia  videntur  ? 
Fortuna.  ^ 

Omnia ,  sed  qua  breviori  oratioae  eompitehandi  k 
rogantibus   queant. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


368  Fortuna  Dialogtw. 

Hutlen. 
Hoe  velim  edoeeM,  «cd  mihi  priaa  nara,  oSendiut 
JoTem  proUxiom  unqaam  preces  ? 
Fortuoa. 
Non  minui  quara  a  dili^enli  patrefamilias  >i  Mgenl 
mperflue  domestici ,  aul  idem  s«pe  si   querant  a  doclo 
magistro  obstreperi  auditores. 

Hutten. 
Vt  molestiBB  capaces  credom  esse  Jona  aurec? 

Fottuniu 
Facile. 

Hutten. 
Gt  illis  quotidie  irtuci  eacerdotibu»,  dum  legunteoi- 
dem   ssepe  interdiu    psalmos,   et   idem  Tigesies  ainpliiu 
repetuut  murmuc? 

Fortuna. 
Et   hoc    propositum  habent,   non  qliid  orent,  ted 
quantum  iegant, 

Hutten. 
Quomodo  igitur  brevissime  orandun  i  Jove  est? 

Fortuna. 
Quomodo   aliter  enim,   quam  ut  sit  meqs   sana  i» 
corpore  sano  ?  nam  si  faaec  dederit  Jupiter ,  re£qua  con- 
sequeutur  facile. 

Hutten. 
liitelligo,  nempe  si  corpus  per  Taletadtnem  labori- 
Imis  sitf&cist,  et  mens  sit,  qua  delectum  habere  sciit, 
ut  itihil  temere  suadeat,  neque  honores  in  pace  defieirt, 
neque  in  beflo  saluc.  Prnterea  amabunt  hujusceroodi 
bominis  vitam  omnes,  et  bene  voleat,  et  exlabore.ic 
diligentia  crescent  opes. 

Fortuna. 
Acute ,  ut  Tix  aliquid  prius ,   igitur  diligentem  esse 
te  oportet,  etsoertem,  acsedulum,  conarique  operose 
ea,  quB  adsequi  Telis,    et  experiri  qun  scire  ezoptat 


D,g,tf?<lb,GOOglC 


Fortuna  Dialogus.  359 

iiidiuOrie.  Quire  prudenter  k  Xeno[dioiile  ■criptmn  at, 
fw  non  eue  k  Deo  pelere,  ut  igaonado  equestren 
pngnam,  eos  qui  periti  rant,  vincu,  aut  naTigalione» 
ignoraiis  ut  navem  recte  gubenies,  vel  imperitiu  gemea 
spargencli  ut  frumentum  aliquando  optimum  colligas , 
neque,  si  te  nm  cuslodias,'  ut  e  Deo  serverii. 
Hutten. 
Literas  jam  ante  didici ,  od  lc ,  ut  dilescam ,  venio. 

FoTtuna. 
Et  te  ego,  ut  itl    adsequaris,  diligentem,   ac  indii- 
■trinoi  euk  jubeo,   nihilque   apud  Jovem  acturum  dico 
uxorem  petere  adortum  t{ualGiiicnnque ,   etiamai  centum 
bDum  lacrificii  comiptelam  atlmoliaris,  quasi  vero  ma- 
trimonia  mtirtalibns  conciliet  ille ,  et  nuptias  dispenset. 
Hutten. 
Igitur  providentia  est ,   dic  age ,    et  quam  m^yomi 
Graci  vocanl? 

Forluna. 
AJiqui  putant,  ego  me  esse  scio. 

Hutlen. 
Et  ego  video,   verum   sola  an  sis,   id  nimquid  est 
notom  tibi? 

Fortuna. 
Jovem  pariter  esse  scio ,    t[ui  me  exoculavit ,  iltam 
veiti,  qua  de  qnsris,  providentiam  boni  matonim  6u& 
eeisus  reila^uinit. 

H«tten. 
Id  quod  snspieart  aliquis  potest,  si  mortalia  curenl 
superi ,  nunquam  permissuros ,  ut  felicissinie  ognnl  pessimi 
complures ,  quanquam  ipse  luiper  Det»  ees e,  et  moctalium 
eos  curam  babere  magno  tnditao  coguovi. 
Fortuna. 
Quonam  illo  ? 

Hulten. 
Quod  ista  pMsua.est  ille  in  Suevis  t^Tanniis,   qui 


-,9,t,.?<ib,GoogIe 


dfiO  Fortuna  Dialogns. 

evn  tuo  CsTore  tutus  aibi  Tideretiir,  ob  idque  enilta- 
bundus  confideret,  ac  sumnio  oianium  circa  metu  rem 
exitio  multif,  communi  Germani*  periculo  futuram  ag- 
grederetur,  subito  quui  quodam  ictuB  fubniiie  concidit, 
ac  proriratui  est. 

Fortuna. 

Dabant  hoc  casus. 

Hutten. 

At  hoa  Deu(  gubemabat. 

FoTtun». 

Immo  non  eesent  casus,   si  eos  reE^eret 'aUquis,  m 
eonnliuin  esse  in  fortuitic  uUum  potest  ? 
Hutten. 

At  fortuitum  hoc  non  fuit ,  sed  quoddan  credo  di* 
vinum  consiiium. 

Fortuna. 

Voa  disputo,  ille  vero  «i  remergat,  qutd  eate  diees, 
casum ,  an  providentiam  ? 

Hutten, 

Per  Deos  haud  sati«  scio,  nec  illos  scire  Ttdeo,  scu- 
tissime  hoc  qui  ditputant,  nam  botiis  quotiee  bene  est, 
Diis  habere  graliam  jubent,  qui  suos  reapiciant,  si 
quando  male,  Deum  esse  ajunt,  qui  iuos  exerceat  p»' 
tientiae,  et  nquanimitatis  experimentum  de  illis  sumeiisi 
contra  nialis  quie  adversa  contiiigunt,  pcenam  interpre- 
tantur ,  siquid  prospere  cedit,  Audi  vero  qua  subtih- 
tate  eventus  rationem  adfetwt ,  Deum,  ajunt,  bona  im- 
probis  dare,  ul  ad  meHns  degendam  vitam  benic;niute 
cos,  et  beneflcentia  invttel,  recte  arbitror,  nisi  invidiose 
boc  agerent  plerique,  ab  evenlu  Mstimanda  plane  facta 
putantes.  Nam  cui  fareM,  ei  prospere  cedat,  necesEarto 
bene  eGse  bono  ajunt,  quai;i  hoc  factis  continuo  merueril 
ille,  quatis  quaJis  est,  si  infeliciler,  quos  amat,  inqniunt, 
exercet  Deus.  PJeque  de  inimicis  item  aliter  judicant, 
quibus  ad  vota  habentibiu  omnia «   mille  ibi  •ententiai: 


D,g,t,.?<ib,Google 


Fortuna  Dialogus.  361 

«rldueiuit ,  cur  nonnunquam  bene  esse  malis  pntiatur 
Deu<,  contra  ubi  •cerbuni  est  quod  evenit,  nullnm  est 
impunilum,  dictmt,  apud-Deum  malum,  gicuti  nec  bcinum 
rrrmuneratum  aliquod  ,  aut  Tero ,  sciebam  puniturum 
Itonlinis  improbitatem  Deum,  vel  illud  nsurpant  Uome' 
ricum,  £x'<  ^"<  {kJmov  onfuc,  producuntque  in  tertiam 
Bonnunquara  generationem  suppHcium  divinum.  Si  fjuec-- 
ris  tamen,  ego  quid  sentiam  de  tynuino,  s!  resiliat,  Dei 
voluntatem  egse  arbitrabor,  itle  namque  iis  factis  ostendit 
boe  «e  posse  ,  quod  scriptura  egt:  Deposuit  potentes  de 
jede,  et  exaltavit  humiles. 

Fortuna. 

Ostentalorem  Deum  nprras,  sed  deeiRam  qunrere  ea, 
ad  qute  te  male  responsurum  jam  ante  scio ,  illi ,  qui 
eventus  rennn  sic  interpretantur ,  iit  ais,  inepti  mihi 
videntur,  et  odio  diSiiii,  quandoquidem  boc  consilio  nun- 
qu&m  ipsis  deest  ratio,  quicquid  utut  Agatur,  quam  ad- 
ferant,  sed  quodnam  hoc  hominum 'genns  est? 
Hutten. 

Theologi  vocantur. 

Fortuna. 

Atque  iidem  non  cupiunt  ditari  interdum  et  ipsi? 
Hutten. 

Immo  vero  pecuni»  studio  tenentur  iuprimis,  qme- 
rnntque  re  vera  divitias,  cum  inanrverbo  detestenfnr,  ut 
rem  Frivolam,  et  felicitatis  expertem,  quemadmodum  ille 
Moguntix  nuper ,  cum  tota  vita  proclamasset  in  divites, 
ct  pecuniam  damnastet  extreme,  ejusque  usum  relegasset 
ab  omni  longissime  probitate,  et  innoceiitia,  moriens 
reliquit  auri  vatde  multum,  idque  def ossum  partim ,  ejuf 
possessionem  invidens  arbitror  posteris. 
Fortuna. 

Digni  quibns  nnnquam  bene  eveniat ,  siquidem 
tales  sunt ,  tibi  vero  ut  bene  sit,  bbore  conandum 
existimo. 


D,g,t,.?<ib,Google 


342  FoTfuna  Dialogus. 

Btttten. 
At  }«n  UboraTi  aniioi  niMia  tntdto*,  nee  kl  adfe- 
quutus  sum. 

Fortuna. 
Quid  laborabu  vero,    »i  theoIogiE  credebu  omiiii 
muho  ante  quam  eTeniant,  provisa  mortalibui  eue? 
Hutten. 
Laborabam  tamen. 

Foriuna.  ' 

rie  illa  si  non  esset  scilicet  providentla,  tu  haberei 
tam^  unde  viveres ,  ne  ecuriendum  tibi  ewet  ? 
Huttftn. 
Minime,  sed  docebant  iidem  illi  (recordor)  parand* 
eue  Jabore   omnia,    subinde   inculcantes  mihi,  mennn 
laborem    esse   vitam    faanc,    otiitm    vero   deteElakantur 
infense ,  quamdam  porro  superesse  ajebaut  vitam  laboris, 
ac  duritiei  experlem  omnis,    qtise  bona  haberet  tupn, 
qiiam  optare  aliquis  possit,   copiose. 
F  o  r  t  u  n  a. 
Mirum,  qu»  sunt  provisa  jam  in  quodam  quasi  R- 
positorfo,  et  ita  fatis  infixa,  ut  remorari  ea,  quo  minui, 
ut  destinata  sunt,  eveniant,   nihil  possit,   adhuc  qmui 
labore,  et  inilustria  oporterc. 

Hutten. 

Fatum  non  eet  ex  horimi  doclrina,  sed  divina  volim- 

tas,  atqtie  ea  necessitatem  non  habet,  sed  libere  provid^ 

acflecti  horsum,  et  illorsum  voiJs,  et  precationibus  sioit 

Fortuna. 

puid  tu  non  fiectiB  hanc  igitur? 

Hulten. 
Ut  locupIetareT  quidem^nondum  tmpetravi. 

Fortuna. 
Quemquam  impetrasse  vero  vidiiti  ? 

Hutlen. 
Divites  istos  ajebant  theolOgi  obtinuisse  hoc 


J 

D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Fortuna  Diaioga».  363 

Fortana. 
Cnm  adularentur  forte? 

Hutten. 
Nescio  I  quamquaia  nt  pfurimuiii  ita  in  ^elidts  agerc 
Titam   coni^ri   diviles ,    ut  ne  [ff«caiidi  quidem ,    aut 
orandi  h  Deo  fastidium  ferant,  tuitum  abcat  Ut  laborent 
adhuG ,  et  quBrant ,  aut  induslrie  quicqBam  agaot. 
Fortuna. 
Quod  cum  Tides ,  nonne  diAttas  qaid  lit  boc ,  quod 
lam  inaequaliter  bona  «imul,  et  mala  diipenaat  ?   et  ca«u 
legi  bec  pntaa? 

Hatten. 
Non  cani,  nam  opinionem  eam  excludit  religio. 

Fortuna. 
At  religione  si  te  ad  tempus  lolrat  quis ,  num  hoc  tn 
mentem  Teniet? 

Hntten. 
At  soM  non  dec«t. 

Fortuna. 
Besponde  ex  religione  igilur  mitu,  quis  dat  bona, 
et  mala? 

Hutten. 
Tu  quidem  da»,  led  le  moderatur  Deus,  nec  dare 
tn  aut  auferre,  niri  illo  permittente,  quicquam  potes. 
Fortuna. 
Cur  igitur  qui  gMbemat  caaiu ,  non  ita  illof  mod«- 
ratHT,  ut  ne  indignitaa  ulla  sit? 
Hutten. 
Tieque  esse  uUam  dicendum. 
Fortuna. 
UDam?    et   (celerati  <Uvites,    aut  certe   otiosi,   K 
inuHlea,  taatum  fniges  consumere  nati,   qui  nihil  boni 
Gogiiaverunt  unquam,  nedum  fecerunt,  non  indigni  ilUs, 
qoc  habent,  aunt? 


D,g,t,.?<ib,Google 


36-4  Fortuna    I^logus. 

Hntt«n. 
Indignos  quidem  cemeo ,  aed  est  eut  ita  iBa  ecce 
Deus  velit. 

Fortuna. 
Ubi  est? 

Hutten. 
PeDea  ipnnii  est,  et  istoe  ejns  interpreles  dieolo- 
gos.  Venim  heus  tu,  totum  tibi  nodum  ut  ■olvam, 
habeo ,  benefacta  non  remunerat  hic  Deus ,  neque 
fere  punit,  qun  male  committunt  bomines,  sed  in  illam 
sempitemam  patriam,  et  futuram  vitam  reservat  judi- 
cium  hoc. 

F  o  r  t  u  n  a. 
Propins  ad  rem.    Cur  non  igitur  qna  bic  cunt,  ca- 
fiibus  Deo  ventura  itta  reservani  tribuis  ? 
Hutten. 
Qnia  non  habet  hoc  religio. 

Fortuna. 
Mittamus  religionem  igitur,  ad  boc  redeamus,  quod 
mecum  sentiunt  theologi,  conandum  esse,  laborandtnn, 
et  desudandum,  quod  nisi  dociiissent  te  iOi,  ab  Epichar- 
mo  veteri  poeta ,     et  minime  malo   discere    potuisaes , 
fwv  «rorur  niaXoSiir  vfi^f*     inquit ,   ni-npi  -c   ifaSi  9*<il' 
Hutten. 
Aut   Sophocli   credidisscm ,    qui   dicit :  ^ti*  il  ntt 

Forlnna. 
Aut  Euripidi,  furtunas  ex  laboribus  venari  oportere 
monenli,  nSr  fi^  nmovttw*  ^tm  miXKai^ivu,  inquit    Sed 
}am  laboris  perteesum  est? 

Hutten. 
ITon  perteesiim,    siquis  inde  fructlis  sit|  jtmque   de- 
beri  quietem  mihi  tot  exhaustis  laboribua  eidstimo. 
F  o  r  t  u  n  a, 
Quid  laboruti  vero'!' 


D,g,t,.?<ib,Google 


ForUma  Dialogu^  36& 

Hiitten. 

Pnmum  optimia  disciplinis  dedi  operam  ma^^nis  dif- 
ficultalibiig,  ut  hoc  tempore  nemo,  haud  alilei',  atque 
exulessem,  et  patria  pulsuB,  peregre  divagatug,  maxiiiu 
in  paupertate,  miseris  Kriimnis,  et  {^avissitnis  uonnun- 
quam  morbis. 

Fortuna. 

Illa  vero  studia  ut  tantis  laboribus  prosequerere, 
quid  movebat  potissimum  ? 

Hutten. 

Sciendi    amor ,   ponebam([ue    omnem   in   hoc    vit» 
fructuro,  ut  in  otio  olim  studiosum  esse  liceret. 
Fortuna. 

nec  }am  adseqmitiu  boc  tibi  videris? 
Hutten. 

Adsequutus,  pauper  quiim  sim? 
•  '  Fortuna. 

Ob  id  maxime ,  an  boc  non  vides,  quanto  magis 
proclive  git  phDosophiam  tractare,  quod  minus  occupe- 
tur,  paiq>eri,  quam  negotiosis  iUis  divilibus?  quofi  non 
sibi  fiolum,  sed  aliis  vacare  item  oportet,  et  quos  ii  vir- 
tutis  studio  voltiptates  abstrahitnt,  cum  hoc  impedimen- 
tirai  a  paupertale  absit  loitgissime  ?  Pneterea  res  est  cum 
prioiis  industria  paupertas,  et  ingeniosa,  vel  etiam,  ut 
Diogenes  vocat  a^toiiimtot. 

Hutte  n. 

Atque  pgo  in  paupertate  didici ,  nec  omoino  suis 
iBam  encomiis  fraudo,  habet  enim  Uudis  abunde  satis? 
apud  philosophantes  prsserlim  ilios,  ei  sophisla»,  qutbui 
facile  est  quamcunque  rem  laudare ,  aut  vituperare, 
etian  ii  fehrem  esae  boniim  in  incatem  veoiat ,  aut 
poclaft;nro  non  malion,  aut  pulchnim  calvitiem,  velfrugi 


D,g,t,.?<ib,Google 


366  JPortuna  Dialogus. 

F  o  r  t  u  n  a. 
Orptle  mibi,  non  dcsipiunl',  pBupeitaUaii  ^iii  Uudanl, 
commoda  eoim  res  est. 

Hutten. 
Ego  quidem ,  qualis  cjualis  ett,  valde  deprecor. 

F  o  r  t  una. 
Ik^Ialunque  arbitrarie  ? 

Hutten. 
Miserum. 

F  o  r  t  u  n  a. 
Al  (ecum  egse  talU  qui  pntest,  dives  cum  nunquam 
fueris  ?  nam  si  unquam  ,  lunc  misera  cst  paupertas, 
quando  id,  quod  aliquando  adfiiit,  amissum  est,  non 
quando  quod  nunquam  fuil ,  quseritur.  Certe  eiiim  qwe 
nunfpiam  babuisli,  eorum  adhuc  dulcediuem  ignoraa, 
quorum  idiquaado  usus  fuit  jucundua,  ea  dolore  amicga 
adficiuat. 

H  u  1 1  e  n.  . 

Sed  milu  nunc  tempus  csse  arbitror,  ut  ex  diutuma 
jactatione  in  aliquem  delatus  portnm  vitam  ibi  con- 
«tituam. 

F  o  r  t  u  n  a. 
Constitues,   si  operam  dabis. 
H  u  1 1  e  n. 
Scilicet  nondum  salis   laborasse  tibi  vidcor,  annos 
jam  tot 

Per  varios  casus ,  per  tot  discri/nina  rerum, 
cum  egerim  ? 

F  o  r  t  u  n  a. 
Vl  disceres  plane  saiis,   nam  ut  ditesceres,  noa^mi 
id  video  conatum  te. 

H  u  1 1  e  n. 
At  discendum  egse   tautum   pneceptorvs  mondMBt, 
alia  enim  post  datura  se  ultro  ,    quamquam  nuper  etiam 
ezpertus  sum  agendo. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Fortuna  Uialogu*.  367' 

F  ortuna. 
^id  «gendo  ?  militiuridoue  ? 
Hutten. 
H.iud  ita  magno  illud  conalu,   sed  in  aula  venatus 
sum  annos  jam  totos  duos. 

Foituna. 
Duram  expertus  es.    haud  iaficior,   viiain.    Sed  in 
nlaBi  quare  traiuferebHS  h  studio  te  potissiniuin  ? 
Hutten. 
Qupd  videbam  facile  ibi  locupletari  Kqualc*. 

F  ortuna. 
Tibi  vero  qiiare  non  idem .  contigit  ? 

Hutten. 
Quia  aut  non  ferunt  hii  casua,  aut  in  iUa  non  desti* 
natum  est  hoc  providpnlla. 

Fortuna. 
Aut    vero  moribus   tuis ,    quia  non  conveiiit  vita 
genus? 

Hutten. 
Vel  ipsum  boc  in  causa  est,    lentio  enim  ineptuin 
auliD  me ,   ciim  quia  iidulandiim  ibi  simnl  omnibus ,  lun 
vero  quia  inconstantes  sunt  principum  favores. 
F  o  r  t  u  n  a. 
Quid  sl  alibi  experiaris  annos  ilerum  duos  ? 

Hutlen. 
Quid  si  eetatem  experiendo  absumam?    jam  debeci 
fmto  mihi ,  ul  sit  unde  vivani. 

Portuna. 
At  esse  audio,  si  pauper,  ut  darissimi  muhi,  viver* 
vefis. 

Hutten. 
Velim,  si  hoc  caveas,  Dea,  nequis  aHquando  mahis 
luu«  casus  ll  panpertate  hac  ad  ejitremam  usque  mendid- 
latem  deponat 


D,g,t,.?<ib,Google 


369  Fortuua  Diatoguc    ' 

Forttina. 
IVon  eat  ineiim  cavere,  aut  certuin  dare  «Hquid,  tn 
vero  quod  pauper  metuis  ,  ne  li  adurantur  domus,  aut 
devutentur  agri,  vet  aliqiia  subito  ex  calamitate  illc 
quaniulxcunque  facultates  si  pereiiot ,  mendicus  rig, 
ignoras  hoc  ipsis  di^itibus  commune  tecum  esse  peri- 
cuium,  nisi  non  potesl  fieri,  ut  omnia  Fuggerorum  uno 
pereaut  die. 

Hutten. 
Fieri  posse  ajo,  et  c«lum  item  ut  niat,  sed  utrum- 
que  horum  nemo  faciJe  metuit. 

Fortuna. 
~'     De  Fug(;eriE,   aut  siquis  sit  ipsis  adhnc  Fuggeiis 
opuleulior,  uemo  metuit?   aut  Troja  hod  peiiit  ? 
Hutteo. 
Siquidem  fuit,  periit. 

Fortuna. 
Et  iniinitam  Carthaginiensium  potentiain  non  ererte- 
runt  Homani? 

-Hutten. 
Fundilus. 

Fortuna. 
Et  Bomanum  imperium  non  interiit? 

Hutten. 
Interiit ,    nisi   quod   inane    penes    Germanos  illins 
remanet  nomen. 

Fortuna. 
Dionysius    vero    ex   tyranno    ludi   factus    non    eit 
nugister? 

Hutten. 
Factns,  nt  fertur. 

Fortuna. 
Et  magna  in  navi  nen  perinde  naufragiuiil  mMmBt 
naut« ,  ac  ^arva  in  scapha  ? 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Fortuna  Dialogua.  369 

Hutten. 

Si  in  BMgnu  ea  feratiir  fluctibus,  perinde. 
Fortuua. 

Quod  necesBario  fiRri  oportet,  neque  enim  aut  alto 
coroniitttt  se,  qiii  parvn  iieg;otjatur  cymba ,  nut  qui  tri- 
renes  illos,  et  unerarios  >i§unt,  biiinite  aliqiiod  stagnuiB, 
ant  lluvios  tentant,  Qiiare  mulluin  occnpatos  divltes 
illos  dixi,  nec  sibi  tantum  vivere,  magnac[ue  sempcr 
copia  cirouinflaere  eoruni,  qiii  opcm,  qni  jub&idia  petant, 
ainicoriim ,  ce  propinqunrum ,  unde  strcpitits ,  ct  tumultus, 
el  molestia  viLi;  major ,  quam  dici  polest.  Praeterea 
multum  timeat,  qui  multa  possidet,  necesse  est,  lum 
subennda  pcricula ,  et  in  apertum  discrtmen  eitndTim 
priecipiti  quandoqne,  non  tantum  ubi  lucrandiim  aliqiiid, 
fac  cuim  nihil  necesseiilis  eae  lucrari,  qiiamqunm  avidius 
nemo  lucrnliir ,  qiiam  qui  phirima  jam  lucratus  est.  Et 
Pitlacus  dicere  solebat :  £11X11^011  iitau  td  iMKortat  nioSoSf 
lameii  non  tanlum  ubi  lucrandum  aliquid,  sed  ubi  ca, 
qiiie  jam  habeiitiir  scrvare  opus  incumbit,  ubi  inRuits 
circum  insidiee,  iibi  fraudis  metiis,  aut  violentin  incumbit, 
ubi  latrunes  teria ,  pirata:  mari ,  nequid  intercipiant, 
timetur,  ubi  noctu  parietes  perfodiuntur ,  ubi  mulla  sub- 
trahil  iiiiida  fainilia,  jioctu  fures  compdanc.  An  tu  un- 
■pum  Fuggeros  quiele|:>omnum  capere,  auc  animo  ess9 
tranquillo  putag ,  cum  mari,  terra ,  ac  domi  prospi- 
ciendum  stt,  nequid  detrimenti  capiant? 
Hutten. 

De  Fuggeris  ut  dormiant  soUicitus  non  sum,  de  me 
*tio  quantum  vij^ilem,  dtim  unde  quKram  quod  necesse 
est,  metlitor,  agilo,  cogito,  sed  ut  de  Fuggeris  eliam, 
quia  percontaris ,  rcspondeam ,  ipiod  nuuc  seatio ,  vix 
unquam  dormire  quietos  eos  arbitror. 
Fortuna. 

Recte  igitur  int^e.tit    hoc  Seneca,    «um  ait;  Ad 
lui>-.i(lam  ex  forluiia  felicilalBin  alia  opiis  «*s«  fetiiatater 
iiniL  Or.  T.  III.  il4 


D,g,t,.?<ib,Google 


370  Fortuna  Dialogu». 

et  pro  ipns  TotiB  vota  nnncupanda.  Quinetiain  ut  iis, 
c(ui  iii  altissimam  arborem,  aut  sublime  aliquod  ««fi- 
ficium  conscenderunt ,  pronior  inde  lapsus  est,  sic  omnia 
locupletum  islorum  prntsenli  assiduo  in  [wriculo  ver- 
saiitur ,  cum  pauperibiis  inlerim  vobis  nemo  tacile  insi- 
diatur,  neiHO  fiirtum  facit,  aut  rapinan  iiilenlat,  nemo 
unquan)  beflum  infeit,  et  preesentius,  quaiti  vos  pericK- 
tantur  illi  igitur  ,  et  quielem  agunt  rarissime ,  vidtst! 
enim  in  magnis  atthuc  divitiis  tranquilluin  cuipiam  esse 
otiura? 

Hulten. 

SacerdotibuE  vidi. 

Portuna. 

At  audiebam  agentem  hoc  Jovcm  dicere,  podagras 
se  ob  id  immillei-e  illis,  et  fcbrcs,  el  ischiam,  et  articii- 
lontm  torturas,  et  alios  id  genus  morbns,  aulubimorbi 
satis  non  essent,  contonlioties,  iii^Hdiam,  et  siinultatns, 
quibus  mutuo  se  attcrrrent,  in  laiitiim,  itl  in  summis 
opibus  lEetitiam  non,  ntsiraro  admodiim,  cap«rent.  Prtc- 
terea  concubinis  mancipnsse  eos ,  qiiibus  in  taulum  ob- 
noxii  viverent,  ut  iiulln  vidcatur  miserior,  aut  dura  ma- 
gis  servitus,  propCer  eas  enim  digladiari  ipsos  muko 
acrius,  quam  pro  ereplis  ronjugibus  soleanc  mariti ,  con- 
ciliareque  illas  sibi  nta>no  negotio  ,  maximo  alere 
sumptu,  ipsis  eas  vicissim  verba  dare,  fiirari,  acrapere, 
deinde  facultates  ubi  absumpti«,  nec  jam  feiri  uiterius 
impensa  (quod  6«pe  fieret)  possit,  iiuponere  illos,  fiau- 
dare ,  abjurare  debitum ,  notari  ob  id  infamia ,  privari 
sacerdotiig,  exinde  in  morbos  non  habentes  qtio  alantur, 
aut  curentur.  in  siirama  ad  magtiam  redigi  miseriam. 

Hutten. 
igitur   non  vidit   tantum  fieri  ab  its  fa«c  Jupiter, 
^  sed  slfttuit  ipse  etiam  hauc  illis  pcenam? 


D,g,t,.?<ib,Google 


Fortuna  Di^ogu«,  |7l 

Portuna. 
Ica  dicentem  audivi. 

Hutten. 
At  eum  magis  quam  te  ciecum  esse  arbitrabar,   qui 
non  videret  ea,  neqiie  eiiim  si  videret,  cotitineri  crede- 
bara,  quo  minus  omnia  uuo  iu  illos  die  ejacularetur  ful- 
mina. 

Fortun». 

Cara   iHi  pogsessio  Fulmen  est,  igitur  ejus  loco  ea, 

tpix  disi,  jaculatur.    Adde  quod  oraliones  dicunt,  quo- 

ties  tonal  ille,  prassenti  contra  fulmioa  juvamento. 

Hutten. 

pua^  cbntra  morbos  non  dicunt,  et  concubinas  ? 

Fortuna. 
Dicercnt,   oum  tini>-»ii^^tQ  ad  pmiuu  bas  cupiditatibn* 
Xerantur. 

Butten. 
InteHii^,  iicrapulamorbi  sunt,  a  concubinis  miseri», 
■pposite*  omnia,  setl  non  in  omnes  jaculalur  biec  fulmina 
Ininter,  muHos  vidi  perpetuo  felices  enim  sine   labore, 
nnc  negotio,  et  opere. 

Fortuna. 
Ego  non  vidi. 

Hutten, 
Haud  mirum,  cum  nihil  videas,  si  oculos  tibi  vere 
reddat  unquam  Jupiter,  ut  crapulantes  illoS)  scortantes, 
et  io  multam  iisque  noctem  pergnecantes  intuearis  otio- 
us,  nullnmque  adusum,  quid  facies? 
Fortuna. 
Febres  confestim,   podagras,  aut  ilias  ii 
Jupiter,  concubims. 


D,g,t,.?<ib,Google 


372  Fortena  Dialogu». 

Hiitten. 
Vtinain  oculos  habeas. 

Habeam?   te  v«ro  si  conspexero,   locuplelatuin  jaHi 
etdeuBgece?  . 

Hutten. 
Tiim'vero  dupliciler  ista  immiHe. 

F  o  r  t  II  n  li. 
Al  divitia»  pcti»,  vinm  ail  isliusmotli  ^ilic  geniis  pl.i- 
nam,  et  opeg  vi»  Iribunm  tibi,  irritamenw  malpnim,  iit 
iUe  dixil. 

Hutten. 
Nihil  imnus ,  domina ,  scd  cum  Tlieogne 

Z5»  ««0  «Sr  oX<V  «1^*'  •X"  "  """■'''• 
Etut  Pindarus,  «anain  subglantiam,  ac  necessarias  vil« 
posEessiones  adsequutus  uhi  sim ,  ne  Deus  quidem  esse 
(juseram,  colwciuc  modestiam  ki  moribiis,  ec  rmgahla- 
tem  in  victu  dcra  superstirioncm  splendidus,  et  eurani 
laulus. 

Forluna. 
Bona  verba  atidio. 

H  u  1 1  c  n. 
At  verba  res  seqiiolur. 

Fortuna. 
At  in  ambilionem  abdncunt  divilisc,  libidinem,  el 
eulam,  h»c  deinde  in  pericula,  ad  inramiam,  el  morbos. 
Memineris  autem  gravis  monitoris  Epicleli,  inler  diffi- 
cifia  poneoti*  aut  di^item  esse  modeotum,  aut  modeshun 
divitem. 

Hutten. 
Quotics  dicam  non  appetere  di^Htiss  me ,  sed  neces- 
■aria  pet«re?   opiis  eat   enim  peoania,  opus  est,  inquit 


D,g,t,.?<ib,Google 


Tortuna  Dialogua.  373 

Demosthenes  ,  Sm  yii  yigmieix\ar  iinit*  tfi  •ftriam  vwr 
ciorru».  l)a  aliquid,  reginfti  d^  qtituo,  vicleris  enim 
posse. 

F  o  r  t  u  n  a. 
Dixi  pericnlum  cmc   in  aecij>iendo,   quoil  mala  lri> 
buam  edam. 

Hutten. 
Ex  hoc  aliquid  cotiiii  largire. 
F  o  r  t  u  n  a. 
Quid  *i  magnuni  inde  malum  adjecero  tibi,  est  eniis 
ut  bona,  sic  ctiam  mala  rcfertum  copia. 
H  u  1 1  e  II. 
Repetitis  me  cautis  dilfers  iti  loagum,  Dea.  Potcs  tu, 
scio,  bonum  alitjiiod  scorsum  darc. 
F  ortuna. 
Jun  dcdi ,   an  ignorare   me   putas ,    quod  te    com- 
plexus  sit ,   ille  episcopus  ?    aut  non  meis  hoc  casibus 
rcTers   acceptum.     ■ 

Hutleii. 
Referam  si  vis,  sed  dixi  iiiconslanlea  esse  principun 
fsTores,  quid  si  me  deserat  cnim,  ubi  iUud  deferbuerit, 
quo  nuDC  aidet,  loei  studium? 

Fortuna. 
Tunc  alium  spera  daturos  eosdem  casus,  qnilenon 
mittus  amel. 

Hulten, 
Qiml  vis  poliuG,  quam  sperarc  jube,  alque  ut  intelli- 
gas ,  qua  tc  nioderationc ,  siquid  dnbis ,  uli  velini ,  juxla 
vt^tus  lioc:  paiipertatem,  et  divitias  ne  dederis  nutii,  t.in- 
tutn  ab  iis,  qita;  tu  ineluenda  putas,  absum,  polliceorque 
libi  nibil  faclurum  me  in  vita  molliier,  autdelicalC,  om- 
oia  parce,  sobrie,  et  mcKldtite. 


D,g,t,.?<ib,Google 


57-4  Fortuna  Dialogua. 

Fortwna. 
Di§:nus  ▼iderie,  qui  bona  habeas. 

Hulten. 
Ila  pCr  Jovem,  eja  ergo  iUud  obverle  comu,   inde 
prome,  qno  necessitaiem  ferre  queara,  et  calamitali,  61- 
(jua  ingruat,  quo  meileri  liceat. 
Fortuna. 
At  ipsum  hoc  non  video. 

Hutten. 
Sine  me  inspicere,  ubi  sit. 

Forluna, 
Desine,  at<|ue  hinc  te  ociug,   quo  niuic  ejiciendum 
est  inihi. 

Hutten. 
Dii  boni,.  ipios   sfrepitus,    quBlem  expectationem , 
quas  turbas ,    quam   Tarios  pedonim  molus  video ,   ut 
concurruitt,    rursimique    discununt    homines,    quorum 
Inlos  quosd.am ,  mcerore  perfKSOs  alios  conspicoiv 
Fortana. 
Quid  loqnuntur?  quo  perrenit  jactus? 

Hu'tten. 
In  Hispanias  audio. 

Fortun*. 
puid  ibi? 

Hutten. 
rarolo  Austrio  ad  tot  regnorum  possessionem  dda- 
tiim  adhuc  Romanum  ajunt  imperium. 

Fortuna. 

piiis  hoc  dolet  autem? 


D,g,t,.?<ib,Google 


Fortuna  Dialogu».  375 

Hutten. 
Quidam  juxta  re^es,  quorum  tTMtes  video  oratorA, 
sed  omiiium  maxime   Romanus  pontifex,    cujuc  legatui 
parum  abesti  m  suspendat  se. 

Fortuna. 
Percontare  insuper  num  qnid  mali  eliam  ceciderit. 

Hutten. 
Cecidisse  fenuit  iu  Afticam,  atqueibi  quadamalTec- 
toc  cl^le  barbaros  insigni,  atroci  ajunt  ejusdt>m  Caroli 
auspiciis.  O  oplima  iiovi  impcratoris  imlia  !  6  spem  orbi 
CHristiano  eximiam !  noa  jam  aKquid  botii  dabit  etiam 
mihi? 

Fortuna. 
Carolus  dabit.  ■ 

Hutten. 
Ilemnt  spem,  iterum  favores  principum  objicismibi, 
da  aliquid  tu,  siquid  iUe  post  dederit,   ipsum  corollarti 
«to  vice. 

Fortuna. 
Quid  primum  vit  omnium. 

Hutten. 
Xoties  dixi  jam,  uxor  ut  aiu 
Fortuna. 
Uxor  est  bonum  igitur? 

Hutten. 
Qundam  malura,   ego  vero  bonam  peto,  tffii*   ttioi* 

F  ortuna. 
AXX«   ym^»    iy»^^!'  innvx^r  Sv  '^aiinr. 

Hutlen. 
Nisi  difficile   esset,   domi  quarerem,    et  ad  le  non 


D,g,t,.?<ib,Google 


376  Fortusa  Dialogus. 

Fortuns. 

Conjtigiutn  omnes  pctilit ,  ((ucmadmodinn  senedu- 
lem,  adaequuti  molestc  fertis,  spmjierquB  turba  circum- 
«rat  me  petenlium,  ut  Uxores  sibi  aiitciam,  imperiosan 
alii,  alii  iracuntlam,  etniorosani,  a!ii  mcecham,  quibiit- 
dasisumplutuiaG  nimis.  Tuvero,  cui  penna^aest^iiiic, 
quMituminfeUigo,  libertas,  nescis,  ahneseis,  quam  vit.c 
commulationem  facias  uxorem  petens?  boc  est  dui-um 
nllro  serTiliuin  tibi  accersens ,  an  oblilus  es  Hesiodum 
poetam  felices  vocare  coujugii  experles  ?  Simonidem 
vero  naufragium  viri  dicere  uxorem?  et  alium  quemdam 
preGtare  efferre  uxorem,  quam  ducere? 
Hulten. 

Non  sura  oblilua,  sed  contemno. 
F  o  r  t  u  n  a> 

Sapieitles  viros  contemnis. 
Hulten. 

At  mihi  sapientes  non  videntur,  qni  sic  opiiiantitr, 
eorum  sententiam  praefero ,  qiii  eum  tuque  adeu  nilul 
intenti  essent  rei  parandM,  ul  nec  domum  haberent  pro- 
priam,  sine  uxDribus  tame»  vivcie  nohicrunt,  ct  qui 
existimanl  proham  conjugem  domus  essc  sociam ,  et 
magnum  ad  viri  felicitatem  momentum.  Protcrea  «1 
illud  otium,  quod  paro,  uxore  opus  cst,  qun  doiniim 
nobis  curet,  magnn  me  ibi  lcvans  molestia,  qu»  circa 
victum  aut  parandum,  aut  conservaiidum  auxilio  sit,  ex 
qna  liberos  collere  liceat,  qu»  siquando  legrolein,  foveat, 
alat,  pascat,  curet,  quK  in  malis  simul  doleat,  in  boiiis 
congratuletur ,  in  cujus  veluti  sinum  Hceat  elTundere 
quicquid  ita  afficit  animum,  ut  contineri  noo  suslineat, 
■ed  oonscium  qtuerat, 

Fortuus. 

Qaa  ad  ilhid  opus  est  otium ,  quK  tnolestta  levet, 
qute  Rgrotantem  ciwet ,  in  cujus  einum  liceat  effundere. 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Fortuna  Dialogus.  377 

sciScet  init  omnes  snnt  hujufraodi,  ant  libi  e  paiicunuiic 
uiti  contiiiget  talis.  Affc  vero,  quid  si  i]>sum  tibi  inter- 
turbet  olium  illa  tatiiopei-e  [letitn  iixor?  ci  te  ina^itn, 
et  iniueta  oncrct  raolesliaV  si  qitotiilie  teciiiii  li(it;et  ira- 
ciinda,  morosB,  et  aspera?  si  et  suam  tlolcra,  vt  ttiam 
paupertalem  profiindal,  ac  dilapidet?  si  iii  taiiliitii  fi-<{i'<i- 
taiitem  curare  nolit,  ut  fiigiat  eliani?  Qiiid  fiigiat  dixi? 
ut  aljquem  melius  habenlem  mccfhiim  sequatur?  si  uhi 
lu  rideRS,  ipsa  luf;eat?  ubi  te  dolor  bobeal,  ipsa  loitilia 
tiuuttet  ?  n  omnia  adverse  a^at ,  iiiliil  secuntliim  liiam 
Tolunlatcm  ?  Tu  autera  peclus  luum  aperies  rauliori? 
aut  uxori  secreta  corainttlef? 

Hulten. 

Salis  pUlosophata  ei ,  da  uxorem ,  de  hiE  ipse  videro. 
Fortuna. 

Quam  vAn  nactus  fueri«,  ita  olium  sgcs,  ut  oniuino 
nihil  facias  ? 

Hutteii. 

Immo  diqoul  aemper,  quoddam  enim  negotiosiim 
mihi  otium  propono,  nisi  non  nndlura  agunt  aliqudndo, 
ut  Seneca  ail,  qui  nihil  agere  videntur,  conlcHiiilabor. 
■tiidcbo,  legam,  elucubrabo.  O  desidcrabilc  boimm, 
oplatum  poriiim,  beatam  iranquillitalcm,  duc  ine  age  «1 
vitam,  in  qua  erit  olium  cura  digiiitate,  negotiiiui  sine 
pericnto<  Hsec  votorum  summa  csto. 
F  o  r  t  u  n  «. 

Vereoi'  ne  «nittend»   dignilalis   melus  ab   oKo  le 
Kpellat ,  alit  enim  dignitatem  negotium. 
Hutten. 

Illiid  laboriosnm  negotium,  vemm  dieis,  tura  aliaiB 
*go,  quam  io  aulis  isri,  dtgnitatem  tweor,  «ed  jam 
•mnem  pone  pro  me  curam,  laotum  iUnd  da,  quod  oro, 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


37B  Fortuna  l^ialogus. 

■tt  tiTOT,   sint  neceSBaria,   vitun  constituere  Iiceat  teu- 
galein>  amo^wa  . 

Fortuna. 
At  iam  ditissimus  es. 

Hutten. 
Ego  ditifigiinus?   siccinc  illudis,  Dea? 

Forttina. 
An  non    dilissimus,    qui  hoc    es   anioio  preedituc. 
Profecto  enim    magnum   eet,    ut    quidam  ait,    Tectig^ 
moileste   vivere. 

Hutten. 
irrinam  re  iNa ,  que  in  onimo  agitatur ,  sim  prsdifu*. 
non  lioc  tancum  animo,     Tu  vero  tunc  recte  .vocabis 
ditissimum  (non  quidem  ut  isti  sunt  vulgo  divites,  sed 
ut  beati   iili,  qui,   ut  Menander  «it,  cum  mente  possi- 
dent   di^-ilias)  tunc  recte  vocabis ,   inquam ,  eum  sic  vi- 
vere  datum  fuerit,  tali  cum  uxore, 
Fortuna. 
At   nescio    an     tatem    habeam    mulierem    toto    in 
cornu  hoc, 

Hutten. 
Ipse  inspiciam,  atque  adeo  tene,  tene,  tnventa  est. 
QuKdam  |irospicit  adulescentiila ,   h»c  est,    hanc  volui, 
honesla  facies ,  venusta  forma ,  mores  arffuit  frontis  C4dor, 
in  tota  decor  inest,   6  rem  desideralHlem ! 
Fortnna. 
Pulchritudo  est? 

Hutten. 
Eximia. 

Fortuna. 
Alienum  hoc  bonnm  habebis ,  de  moribus  tn  ambiguo 
est,  snnt  divilite  aulem  ? 


D,g,t,.?<ib,Google 


Fortuna  Dialogus.  979 

Hutten. 
Portat  aurum  ingens,  immeruuoi. 

Fortuns. 
Servies. 

Hutten. 
Meum  hoc  periculum  est ,  clii  quspso ,  aut  qoia  noB 
vides ,  siiie  vel  per  capiJlos  extrabam  nubi. 
Fortuna. 
Ac  tibi  irascetur,  hoc  si  facia«. 

Hutten. 
Post  placabo. 

Fortuna. 
Nibil  a^s ,  semel  accenea  semp«r  ardet ,  implacabile 
est  offensa  muKer. 

Hutteri. 
Hiec  placabitur,  jam  «rriclet  eniio. 

Fortuna. 
Tibi  tam  pulcbro? 

Fortuna. 
Immo    pnidentius   non  formam  qiedat,    sed   aliud 
({uiddam  miratur. 

Fortana. 
Cede  jam  paulum ,   promendum  i  comu  allquid  eit, 
quod  bac  versa  rota  projiciam.    Quibus  quid  distribui  ? 
Hutten. 
Heimibi!  faeimihi!  6infelicitatem!pene  perdidisti  me> 

Fortuna. 
Te  ego?quiddolet?  aliqtiid  tibi  evenit  hoccjacta? 

Hutten. 
Plas  Bads ,  hei  mihi ,  primum  iOam  ademisti  pueDaoL 

Fortuna. 
Cui  objecta  ett?  - 


D,g,t,.?<ib,Google 


380  Fortuna  Dialogus. 


Hutten. 
Ex  purporatiR  uni,  qui  fBslu  turget,  gloria  exuhat, 
JMCantia  furil,  se  magtii  faciti  alios  catilemnit ,  montlibu* 
collum  obvinctufi ,  et  gemmig  erieratiis ,  in  verstctdon 
▼eititu ,  utinam  videas  quale  dedecus  oruaveris ,  quem 
iUa  non  amabit. 

Fortuna. 
Splendorem  sequuta  ext. 

H  u  1 1  e  n. 
Fallitur,  negcit  cnim  sub  faoc  fuco  qu»  sordes  lateanL 
prKterea  non  bene  Vir  est  isle ,  qiiamquam  sic  niagin< 
ficus.  Indigno  loco  magnum  posuisti  bonuin ,  deinde 
paternnm  agrum  devastasli  mihi  iinmiMa  tempeslale  uni- 
Terfum  ,  oblritai  gegctes  ,  convulsae  arbores ,  dejedlB 
domas.  O  colamitatem  eximio  miseram !  jam  esuriet 
tandem  domus  hxc. 

F  o  r  t  u  n  a. 
Dicebam  tibi  periculum  esse  nequid  acciperea  malL 

Hutlen. 
Recte  dixisti,  nam  accepi  abunde  salis,  at  ille  exidtat 
gloriesus  milet,  uxorem  habens,  et  aurum,  nihili  bonKS 
nugatdr,  vappa,  nebulo. 

Fortuna. 
Ifanc  tecimi  ille  voverat,  si  recte  memini. 

Hutten. 
Cni  ipse  impetravit  igilur  potins  ? 

F  o  r  t  u  u  a. 
puia  forte  plus  vigilavlt. 

Hutten. 
Ah  plus !  qui  nunquam  recte  vigilal ,  et  quem  ^rar- 
tuit  socordin   poenas  dare  su»,   noii  debltum  induitriit 
bonum  nbtinere.    Tu  vero,  ut  video,  iUud  es  theatrum , 
in  quo  optima  Mpe  loca  indignisaimi  aliqui.capiunt. 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Fortuna.I^ak^^.  381 

Fortuna. 
Alqu«  iXar  ego  min  scens ,  ex  qua  aliu  alii  induli 
po^sonaa  prodsuM ,  rurtusquB  intrant ,  atque  iterua 
exeuntes  depositic  prioribus  novac  continiio  adsumunt, 
ul  qui  paulo  ame  serviK  habilu  conspecli  luul,  mox 
Kges  sint,  flnt  tetrarch»,  contra  qui  principes  niiper 
retulenuit,  aliam  repente  induti  personam  cerdones-eint, 
airt  carpvntarii  fiant. 

Hulten. 
Et  [i]la  tu  es,   nlramquc  pnginam  qus    facis,   aliif 
iin{»tmena  triGtitian,  alii*  discuticns. 
Fortuna. 
El  illa  ego  in  mp  complector  Oemocnti  numina  si- 
mul,  pfKttam^  et  bcneficium. 

H.itten. 
Aut  quoddam  es  tii  lubricum  vitEe  Madium,  in  quo 
cursilantcs  labuhtur  plerumque ,  et  rursuna  exurguntj 
nonnunquajn  ne  exurgunt  quidem ,  alii  alios  pr»- 
Tcniunl ,  ae  invicem  omnes  pre^unt ,  pauci  bravium 
adseqiiuntur,  plures  cursQ  defessi  pramium  omne  dc- 
tperant,  in  totum  contentio  est.  El  ut  dicam,  quod 
tentio,  nihil  est  in  te  itabile,  nihil  firmum,  «quale,  ac 
solidum ,  Tu-ia  omnia ,  hibrica ,  vaga ,  et  de  &cili  invicem 
Gommutalnlia. 

Fortuna. 
Sic  ajunt,  et  alii  matrem  me  lalutant,  noverc^m  alii 
deteslantur. 

Hutten.   ' 
Nimirum,  alios  eun  b|)inde  foveas,   alios  crudelitec 
adfligas,  ubi  iUud  facis  optime,  quod  non  perstas,  quo 
minus  «Berre  se,    qui    secundam  experiuntur,  poesint, 
anc  de^teraret  qni  ailversan.   Quam  accommoAite  de  te 
igitur  scripsic  eximius  poeta : 
Muitos  aUerna  revistns 
LmU,  tt  in  $olia  rursum /•rtuaa  Ucavit, 


D,g,t,.?<ib,Google 


382  Forluna  Diaiogua. 

P  o  r  t  u  n  a. 
Et  Demosthenea  quam  monuit  recte  beatulot  illot ,  ri 
lAonitionein  acciperent ,  feliciter  agere:  Simileest,  inqni^ 
ei,  qui  oplimam  possidet  domum,  qus  ad  vesperamtan> 
tum  duret. 

Hutten. 
Et  illi  le  apud  Scythas  sapientes  quam  bene  nove- 
runt  lubricam,  alque  etiam  alatam  pingent«>!>,  quod  con- 
tineri  non  possis,  et  etabaris  momenlo,  quamcpiam  siiie 
pedibus,  quod  esse  dixerunt  iidem  illi,  in  hoc  falsi  «unl, 
habes  entui ,  ut  video ,  pedes ,  sed  cui  insistis  ?  cuidami 
ni  fallor ,  globo  ? 

■   F  o  r  t  n  n  a. 
Nunc  demum  vidce  hoc? 

Mu  tten. 
Nunc  demum. 

Fortuna. 
Sic  statuit  ex  Grsccis  Bapieiitibus  quidam. 

Hutlen. 
Menini,  at  vero  Apelli  quomodo  vemt  in  tnentem, 
ul  perpetuo  sedentem  te  pingeret? 
F  o  r  t  u  n  a. 
£t  sedebam  priusquam  ronsurgens  in  volubile  boc 
eonscenderem. 

H  u  1 1  e  n. 
Al  poit  Cebetem  fuit  Apelles. 
■  Fortuna. 
Fnit,  aed  nondum  ilti  innotuerat,  mrrexisaeme. 

H  u  1 1  e  n. 
IDud  vero  supra  caput  quod  habes,  quidnam  est? 

Fo  rtun  a. 
Qunre  i  Pindaro. 

Hutten. 
Polusne?  unde  <pifinoXof  te  dixil  ille? 


o,9,t,.?<ib,Google 


Fortuna  Dialogua,  3tf3 

Forluna. 
Ul  aif. 

Hutten. 
Jam  illiul  nori  coriiu,  uude  |>ewinHUn  mihi  copiaro 

objpeUli,  quid  vero.quasi  tui-eutem  te  video  m  ^t^FnaXd 
oe({ue  ulla  uli  ratiooe ':'  credo  amiMi  tuiniuia  dolore. 
F  o  r  t  u  n  a. 

Vel  alia  ex  causa   si  placet.     Pr«lrrea  nihil  a^itur 
mihi  jwlioio ,   fortuita  sunt  eiiim  ontiiia  mea,   ut  lemere 
Kcuser  ab  iic ,  qiii  mata  acceperunt. 
H  u  1 1  e  II. 

Nec  libi  accepturo  rcferre  debeant,   qui  bona? 
Fortuna. 

Nec  ipsi. 

H  u  1 1  c  n. 

At  hoc  raulli  faciunt,  leqne  numinis  loco  colunt, 
el  templis  dignantur,  fortent  vocmitrs,  et  masculam,  et 
virilem,  habebasque  in  imperatorum  olim  Romaiioiiim 
cubiculis  locum,  el  pcr  successioiiem  ab  aliis  ed  alioa 
m^  illorum  cuni  ambitione  migrabat.  Pericles  aulem 
qnanti  fecil  ?  qui  penfe  exanimis  jam  cuin  audivisset 
qoofdaia  de  suis  lamlibus  disseientes,  prxserlim  quod 
ooviesvictor  propalriafuisset,  ipse  prster  spem  loctitus: 
Hibil  dicitifi,  iiiquil,  6  cives,  nam  hffiC  tortuui»  stintpar- 
tiuD),  Multi  prwterea  alii  ita  relulerunt  buiia  tibi  sua 
accepta  omnia,  ulDei  beneficenliso  oblivisccreiitur  peiii- 
hn,  puitendo  quantiim  inletlifto  erroie,  cum  ulcuuquc 
cveniat  hominibug,  nihil  od  te  neque  odii  perlineat,  ueque 
gntitt,  quod  citra  judicium,  ul  ais,  isla  dititribuis. 
Fortuna. 

At  ob  id,  quia  cgo  dislribuo,  ^atiam  habent. 
Hutt^n. 

Ob   idque-  isti   tibi   maledieuut   hisorvs ,    ubi   nibt) 
Wncunt. 


o,9,N..<ih,Google 


.384  Fortuna  Dialogua. 

Fortnna. 
Et  mercatores,  tibi  malc  ccssit  ncgotiftUo. 

Uiilten. 
Et  reges,  ubi  bcllinn. 

Forlun». 
Et  sacerdotes,  ubi  simoiiia. 
Hiillcn. 
Et  piscatores,  ubi  caplura.- 

Fortuna. 
E)   Roinoniis  poiiLifcx,    iibl   ex  indulgentiis  pannn 
Jucri  cst. 

Hiitten. 
Et  flgo,  quem  cum  scmpcr  tractaveris  asperrime  ■ 
iiinic  obiiixissiine  ornnlcln  abs  (e  bonum  ut  des,  calmi- 
tate  adiiiic  pcrfundis.  Proiiide  nliiid  mihi  responde,  (i 
jndicio  ferrcris,  haheresquc  factorum  pariter  toonnD,  cl 
alienie  dignitatis  rationein,  oumquid  veRes  omnia  «qnft- 
liler  omnibus  dtstribnere,  quo  ne  f|ui5  concpieri,  qui 
auC  boni  acccpisset  mtnns,  aut  mali  nimium,  posset? 
F  o  r  t  u  n  a. 
Minime,  sic  enim  Rerei  ut  maxime  conquererentur 
mnlli,  qiiod  cum  digniores  aliis  sint  alii,  rationem  tiw 
liabere  «cllont  cujusquc  ^-irtutis,  aut  vilii,  inde  esset 
iiividta ,  iicmo  iis,  cjn»  tribuissem,  conteiitus  vJTereE, 
clnmarcntquc  alit  indignus  essc  se,  quos  sic  habereiti, 
alii  non  memisse  eos,  qiii  bona  accepissent,  tum  neino 
scrviret,  nemo  opcrnretur,  desiderent  omnes,  negotia 
iiilermitlercnliir.  Quis  ctitm  periditari  Tcllet,  si  «qualiter 
omnibus  divili»  essctit? 

Hiitten. 
r^imis  ibi  ciinosa  es,  miituo  obsequcremur ,  qaaiH' 
qitam  subil  melius  adhuc  focturam  te  fuisse ,  sf  bonii 
faona,  nc  maiis  dares  mala,  tunc  enim  uniuscujusque  pcr 
te  manifeslamntur  mores,  nec  jam  dubium  ulli  essct, 
quid  de  quoque  sentiendum  sit,  tali  habito  pnejudicio. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Fortuna  Dlalogua,  385 

Fortuna. 
Becte  ms,  sed  hoc  vetat  Jupiter,  c{uenu{uaiii  praeter 
ce  nosse  faominum  mentes,   c]Uod  ai  liceret  milii  cBCenua 
erudire  genus  humanuni,  JBm  temere  cuciiDis  legcrenlur 
inagDi  nmlti  nebulones ,  continuo  einim  malum  illis  ob- 
vcrterem,  guo  ne  fallere  alios  pergerent. 
Hutten. 
De  roalo  dicis ,  diecedara  hinc   aba  te  in  tempore, 
quando-  et  boni  assequor  nifail,   et  mali  jam  accepi  Un- 
tum.  ut  porpenio  meminisse  debeam,  quun  sit  k  fortuna 
nihil  expectandum. 

Fortuna. 
Vt  volea. 

Hutten. 
Sic  volo ,   atque  adeo  in   proximum   Iioc    gace1]'im 
lieclinitis  ii  servatore   Christo  orabo,  ut  sit  mens  saoa 
in  corpore   sano. 

Fortuna. 


Sapts  landem. 


Ilutten. 


Hulten. 


sficio? 


Portuna. 
Ut  dixi,  magno  enin  constare  debet  tnntii  sapientia. 

.  H  u  1 1  e  n. 
Age,  agej  ne  tne  istiusmodi  beoeAciii  affice,  iuque 
Siscedo. 

Fortuna* 
Silibet. 

VaMe  Jibet. 
Hnll.  Op.  T.  m. 


Hatten. 


o,9,t,.?<ib,GoogIe 


386  Fortuna  Dialogus. 

P  o  r  t  u  n  a. 
Quid   cuuclaria  igitur  ?  «n   alia  prospiuit   e   Cornu 
ilerum  pueUai  qtue  tibi  arrtiieat. 
Hullen. 
Eliain  insultai,   6  duritiem»  ec  iucletnentiam.    Vale. 

Fortuna. 
Veinim  beus  tai,  vis  nliud?  a^ue  uxorc  est  opu>  libi? 

Hutten. 
Hoe  rok)  taadnn,  iit  tu  nou  sis,  cpint  sic  iinmerGii- 
tibui  tibi  malum  dnderis ,   per  contiimeliam  atlhiic  insul- 
les,  nec  jam  Terhum  ultm. 


<..>yGoogIe 


B. 

Hulderichi    Hutteni 
Eqi  Oerm. 

Febris       Secund 

Dialo£U8. 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Febris     Secunils. 
D  i  a  I  o  g  u  s. 

]nt«rloquutor«e. 
Huttenus,  Febris,  et  Puer, 

Hutten. 
Audin'bcw,  pner,  adpulsiiE?  atque  hune  audin' oMii  fn- 
gorem?  Auilin'?  Audiii'?  Sinis  has  nobis  efbingi  fores? 
Vermn  beiis  tu  dc  feneslra  foras  prospice,   tum  ii  quid 
importuni  est,  dic  non  e^e  domi  me. 
^  F  e  b  r  i  s. 

Non  esse  domi  te  vero,  quem  bsc  ego  loqiientem 
■ndio  ?  Quin  aperis ,  atque  hoc  h,  vento ,  bia  imbribus 
intro  «dmittis. 

Puer. 
Febria  est,   bere.    Prob  Christe,   proh^salus,    qui 
muniemur  hac  ii  peste?    vin'  lapidibus  exturbem?   viit' 
tdis,   atque  armorum  genere  omni? 
H  u  1 1  e  n. 
Feneslram  occlude  primum ,  ne  quem  nobis  inspiret 
nirsuffl,   nt  anle,   venenatum,  pu«r,   balitum.    Occlude 
tlatin,  atque  accunite. 

Fel>ris. 
AperL 

Hutten. 
Nihil  minus. 

Febris. 
SolebKDt  ba  patere  ultro  mihi. 

Hutten. 
Al  nuBc  clauuB  tibi  eeedem  subL 


D,g,t,.?<ib,Google 


390  Febris  Secunda  DialogM. 

Febri». 
t^aod  tniror,  atque  igitur  aperi,  bo(pef>  xperil 

Hu  tfei!. 
Codefn  (loasilio  dk:  ■lupencle  le,  hQspe<t  nupentlete. 

Febri*. 
^eque  ifaquAiq  aperi^s  tu  f^bii  ? 

Hutten, 
Siquident  clqudere  potero. 

Pebrli. 
Hofpitallsiinie  vironm»   pei*  te  teteri»  conlnbemii 
necesntudinent  orOi  aperi, 

H  u  1 1  e  n, 
P«r  te  ego  flliua  contubcrnii  plfiniun  pdi}  rpcortU- 
lionan  excludo  mqgiitinullo, 

Fpbrip, 
Slni^  hoopalere  mjbi,  ho*pei,  K^ne  tffm  bfl4pu)H- 
sime ,  bumantMiiiie  ? 

Hwtten, 
Ego  mininiet 

Febria, 
Delicium  Muaarum  aperi ! 

Hutten, 
Pestif  studiorum  abJ. 

Febria, 
Aperi !  apert !  f<»bn«  sum ,  Huttene,  febria. 

Hnttep, 

E(tD, 

Puer, 
Dio  acerfaiDa  aliqutd,  here,    alioqul  Emigel  o«tiun, 
tpcnnque  expugnabit  domum.     XJt  t]xiQupt  tigna,     De- 
pelle,  jncrepK,  objurga. 

Hutten. 
Oppone   Tcctea  >   hune    inprimia    bipedalem,.    Ouid 
tibi  nobtacina  Tero ,   vagnatef  quw  petid ,   et  delicieriof 
ilk»?  Adeo  facerdotun  ujhil  et,  et  mercatorum? 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Febris  Secunda  Diidogiis.  Sgi 

Febric 
Te  qtuero  pruBum. 

Hutten. 
Et  te  ego  fugio  primum. 

Febris. 
Causa  «t. 

Huttea. 
E^ima  tae. 

Febrif. 
Cur  qusram. 

Hutten. 
Cur  fagiiun. 

Febri*. 
Quadara  adnunlio. 

Hutten. 
Capax  nou  «um. 

Febris. 
C^ns  te  mibi  convento  eat. 

Hutlen. 
Te  mihi  vero  opua  non  etl. 

F  e  b  r  i  6. 
Olim  era*  tu  atius. 

Hutlen. 
Becte,  libenter  enun  roelior  snm. 

Febris. 
Admitte  cub  tectum  a  Tenco ,  a  frigore,  a  [daTia. 

Hutten. 
Quoties  dicam  non  facerc  me  ? 

Febris. 
Iniquum  ilhtm  idcirco  ruraoremj   qui  le  humanom, 
«{ui  beiiignum  pnedicat,  et  hospitalem. 

Hulten. 
Talis  quidem  in  alios  sum. 

Febris. 
Meque  excludis? 


D,g,t,.?<ib,Google 


392  Febris  Secunda  Dialogus. 

Hutten. 
Uti  Tidei. 

Febris. 
Injuria. 

Hutten; 
immo  sic  meritiiiii. 

F  e  b  r  i  s. 
CilKde  interpretarii. 

Huttefl. 
Mihi  sic  videtur. 

F  e  b  r  i  s. 
Mihi  rero ,  quod  male  nunquam  merita  sim. 

Hutten. 
Quo  minus  convetiit  inter  nos  diversa  scntientes. 

F  e  b  r  i  s. 
At  idem  scntiam ,   et  tecum  dicam  prius  quidem  non 
nteniisie  bene,  nunc  vcro  merebar  optime. 
Hutlen. 
Non  inibit  fratiam. 

FebTif. 
Qni  scis? 

H  u  1 1  e  n: 
Qni?   vetua  ille  febris  hospes ,    longa  consnetudine, 
mnhiii  geiieribus,  quartanw,  quotidian»,  tertianaE,  acutv. 
heclic»,  et  quB  exciderunt  nomina. 
Febr  is. 
Mulavi  more*. 

Hutten. 
Factum  probo. 

Febris. 
Atqne  igitur  accipis? 

H  u  1 1  e  a. 
Ego  quidem  excludo. 

Febris. 
Saltem  ad  coUoquiu». 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


FebiU  SecuDfJa  Dialogu».  393 

Puer. 
Tore. 

Huttea. 
Ne  nd  conspectum  quulem. 
Puer. 
Vu  bombarda  intonenv? 

Hultcn. 
Lentes  objice  potius.    Quw  mea,  febrit,  beirignitns 
est,  nc  esurias  exclu<1o,   et  ad  voluptariosiUos  remilto, 
ne  possis  male  tractatam  queri. 
Febris. 
Tccum  eise  placet,   utvunc|ue  tractec. 

H  u  1 1  e  n. 
Mihi^ue  sine  le,   utcunquc  liabea<. 

Febris. 
Cujusquam  tu  colloquiam  fugis? 

Hutlcn. 
Tuam  inprimis. 

Febrii. 
Ut  mutatia.    Tria  taiitum  vetba  dicam. 

H  u  1 1  e  n. 
Ifon  audio. 

Puer. 
Tu  qax  delicias,  qua!  prandia,  qutelaxus,  et  crudi- 
tatem  qiiie  sectaris,  bcc  nobis  ccena  fuit  proxime, 
F  e  b  r  i  s. 
Lente*  video. 

Puer. 
Kostrum  cibum ,  nunc  Pylhagorici  enim  smnus. 

Febris. 
At  ipsnm  heri  Pytbagoram  mamlcbalis,  Ei<{uidem  fuit 
In  gallo  gaUiitaeeo  illo  PythaEforfB  aninins. 
Puer. 
Periimus.    Vidit  enim  adpositos  cicurfF. 


D,g;,.?<ib,Google 


394  Febris  Secunda  Dialogus. 

Hutten. 
Immo  igitur  occidebamus  gallum ,  febris ,  qnia  edebat 
leules  el  ipse. 

F  e  b  r  i ». 
Et  tjaasi   in  lentes   transiisset  gaTlus,    non  in  illum 
lcntes,  sic  edebatis? 

Bntten. 
puid  tum? 

F  e  b  r  i  s. 
Et  mUstum  bibebatis  large? 
Puer. 
tio»  vero  aquam. 

Hutten. 
Coctam. 

Febris. 
Esto ,  nec  aqu«  potores  fugio ,  jamque  illis  couviTere 
didici. 

Hutten. 
Pete  illam  igilur  proximo  rure  casam ,  ejui  dominnf 
vigiiiti  annis  vinum  non  gustavil. 
Febris. 
Postqiram  hia  iHa  verba  dixcro. 

Hutten. 
Jam  centum  di^isti  amplius.    Tamen  trra  dic,  alque 
abi. 

Febris. 
Intro  aceepta. 

Hutten. 
Non  fit,  dic  foris. 

Febrit. 
Sed  prospice. 

Hutten. 
Non  oculis  audio. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


Febri&  Becunda  Dialogus.  395 

F  e'b  r  i  g, 
Klagis  afficiam  iiituenteni. 

Uu  ttc». 
At  affid  ab»  te  aon  laboro. 

Febris. 
De  curtisano  rationem  aOporio,  ut  habuerimi  etme 
ille  ut  tractaverit. 

Hutten. 
Mon  curo. 

Febris. 
At  curabai  jam  pridem. 

Hutten. 
Quo  le  carerem)  qu»  etiam  nune,  sime  audis,  cum 
illo  nianebis, 

Febri(. 
Jam  dimisi. 

Hutten. 
At  repelef. 

Febris. 
Non  lert,   jam  admisit  alios  ille  enim  morbos,  Gal- 
Hcam  inprimis  acabiem,  qua  distiuetur  misere,  lum  cal- 
culo  ctepit  torqueri  auper,    et  arlicuJof  babet  perdtle 
affectos ,  «Ique  iuterira  eget  (lomi. 
Hutten. 
Nec  parasilos  allt  adhuc ,  et  canes ,  et  equos? 

Febrij. 
He  mures  quidem. 

Hutten. 
£t  illam  dtmifiit  scilicet  amicam  Euam. 

F  e  b  r  i  s. 
Immo  ipsum  illa,   quia  bsc  non  essent,    nececsarift 
de  causa. 

Hutten. 
Tu  »ero  «b  illis  qiiid  suslinebas  dep«Ili  morbis? 


D,g,t,.?<ib,Google 


396  Febii»  Secunda  Dialogos. 

Febri«. 
puia  egere  noto,  et  culiium  seqiior. 

Hutten. 
Ubi  fumus? 

Eebtii. 
El  nidor  ubi. 

Hutteii. 
At  noii  sunt  necum  hnc. 

Febrii. 
At  erunt,  «iqDan^P  uxorem,  quod  ajunt  Caeere  t«, 
ducec, 

Hutten. 
Hui  uxorem '.    Quin  tu  illam  obEervai ,   qno   abiit , 
curtisani    piiellam ,    existimo   enim   in   piogue   aiiquod 
diverterc  hocjfritiuni. 

Febri>. 
Ad  Tetuliim  quemdam  canoiiiciim  abiit ,   heraionoB, 
^podagricum,    infacetiun,   difificilem,    aoKdidijm,   la   ano 
genere  porcum. 

Hutten. 
Quem  amare  potcst? 

F  e  b  r  i  s. 
Cujus  aumm  amat. 

H  u  1 1  e  n. 
QuQ  conimudius  futunim  tifoi  reor ,  ut  dum  hoc  illa 
carat ,  tu  ipsiun  tene«s  iiiterim. 
.  Febris. 
Miseret  me,  tantum  mali  est  ob  ifla  enkn,  ut  febre 
careat  fadle. 

Huttcn. 
Mei  tu  quidem  miserta  nunquam  es. 

Febris. 
Quia  non  habebas.  hoc  tu  nialum ,  nescia  enim  qwr 
pestie  fiit  eoncubina  domi. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


Febris  Secuncht  Dialogua.  397 

ffutlen. 
Pestis  ?  cDin  1m>  cupiant  ilK  non  «tuilio  tantum ,   sed 
contentione  edaiii,  proque  eis  beUigerent  invicem  siBgis, 
quam  pro  illis  pane  saccrdotii*  Rom». 
Febris. 
Atque  ob  id  nujus   eit   hoc   malum  etiam,    quod 
▼ohmtarium  eit. 

Hutten. 
Qniequam  hobere  malum  potesl  sua  igitur  Tohutatc? 

F  e  b  r  i  8. 
Mescio  an  «lii,  certe  sacerdotea  pofcunt. 

Hutten. 
puod  concubinis  studeant  amanter,  et  perdite  non- 
ntuKpiam  scio ,  quod  malum  sit  hoc  illis  vero  non  video, 
neque  enim  intdligo^  maium  (i  esset,  qui  ultro  ad  gcm 
accerserent. 

Febris. 
Ego  video,  consuetudine  ut  intelHgam  edocta.    F^- 
mma  fordenlius  amaut  bas  enim,   quam  uxores  vtri. 
Hutten. 
Scio. 

Febris. 
At  ipeos  illn  ant  nihil,  aul  admodum  frigide,  ot  quc 
nniltos  shrtul  amant,    alios  quia  jucunde  conversantur , 
•lios  quia  divitia*   hab«at,   aoQnuUos  (juoniim  strcnua 
lia  aunt. 

Hutten. 
Siqua  reperiator  Satem ,  qam  in  mttltos  amorem  ood 
iHspertiat,    sed  amet  umon  perpetuo,  etiam  erit  ab  illft 
malora? 

Pebris. 
Siqua  reperiMur,  minime  nam  hoc  in  genere  phtate 
esl  hujusmodi,  nisi  qun  semel  pudorem  amisit,  rcm  irte- 
cupcrabilem,  mogni  liMtM  unquam  impndice  habsta  SflM. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


398  Febris  Secunda  Dialoguft. 

Hutlen. 

Hoe  videris  dicere,   sb  illis  focile  negligi,   quod  ita 
perdilum  csl,  ul  reparari  non  powit. 
Febris. 

Ipsutn  hoc  Atque  igitur  hunc  qu»  iugresra  cam- 
piim  seuiel  est,  libcre  in  eo  dispatiatur  posteA  semper, 
neque  certa  cum  sit  maW  de  se  opinionis,  ullftm  habet 
tamnr  curam.  Itaqne  fnii  jam  malo  gaudet,  oblectatqur 
se  iibi  licet,  et  varielali  studet.  Neque  enim  pudicilir 
jactura  ut  alinrum  est  renim,  quandoquidem  ejus  habe- 
tur  usiu  cum  jucuiiditalc. 

Hutten. 

Turpissimusill  e. 

Febris. 

Non  disputo.  Certe  uni  qu»  obsequuta  semel  gratis 
pudorem  amisisse  arbitratur  se ,  nisi  continuo  mulKs  sui 
copiam  faciat.  Nam  in  amissn  pudicititt  solatium  hic  ndin- 
Tenitur  fruclus,  ut  iii  quam  multis  expl^ant  libiilinem. 
Qiiamquam  sunt  qus  tdcirco,  quia  esae  uno  viro  con- 
tent»  non  possunt,  solutam  hanc  aiupicanlur  viram,  ilu 
tiim  misere  ex  z^lot^ia  afficiuntur,  qui  coojuoetas  b»- 
beot  ba«  s^i. 

Hulten. 

Noa  est  hoc  io  malrimonio  item  ? 
Febris. 

Non  nunquam  item,  et  sunt  qus  ibi  quoque  peecM^ 
sed  ejiucemDdt  uxores  in  meretrieularum  recidunt  num^ 
rum,  nec  jam  dignitatis  paTticipGS  snnt  conjugalis.  Probas 
entm  pudor  retineli  deinde  maritalit  conscientia,  et  Hbe- 
rorum  cura  intra  quosdam  fines  claudit,  qu«  nuUa  est 
meretricum  necessitas,  ut  libet  agunt  enim,  et  secure 
deliciantur:  quod  quo  magis  proclive  est  ipsis,  eo  iSi 
«gunt  solicitius,  et  torquentar  miserum  inmodum,  qood 
nc^ligi  se 'Tident'lauio  suo  incouunodo. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Febrit  Secunda  Dialogua  i^ft 

Huttea. 
puo  illo? 

Febri». 

Multiplioi.     Titm  prKter  hoc ,  quod  nobilioreia  sui 

partem   ■nimiim  perduitt  eoncubiniuii,   acttiuc  quo  ilUs 

placeatit  uniculis  sxat,  ibnda  opera  est,  ut  et  lautc  vi- 

veiido,  ac  restieudo  multa  iusumant,  et  niinio  obsccciii- 

talis  iisu  corpoi-is  vires  attenuent,  deinde  exisliniatiouein 

quiique  suam  illarum  nniore  in  prsceps  facile  abjicil. 

Hutten. 

Igitur  onnia  perdunt  couoibinas  qsi  fovent  ? 

Febris. 
Siquidem  dedili  illis  sunt,  non  video  quid  mtioetuit; 

Hulten. 
Faciie  extorseris  miscros  uc  dican. 

Febris. 
Ut  dicas?  An  lunt  uUi   miseriores,   quam  qui  sic 
vivmt,   utin  tanta  tot  rerum  jactiira  animo  nunqunm 
lint  .quieto ,  pacato  ounquup  ?  cum  fidi  oihil  cicca  se 
videaDt? 

H 11 1 1  e  n. 

.Quod  in  mnnerosa  illa  saocrdotum  familia  fidus  iilie 

neino  git,  con£«rlum  habeo.    Qum  eos  turbio  agunt  vero? 

Febrii. 

Iiifinitse.     Sed   paucii  ut  dicam ,  illa  est  ibi  amorii 

a  Pbuto  intellecta  carnilicina.    Sic  «pud  iUiun  ait  amator: 

Qui  or/meis  komintt  supero,  atque  antideo  cruciabi. 

iUatiius  animl, 
Jactor,   crucior,  agitor,  ttimular ,  vertor  in  amoria 

rota  miser, 
Exanirnor , /eror ,  differor,  distrahor,  diripior,  Ua 

nuUam  rnentem 
jinifiu   haiMo ,   i#i  sum ,  iti  non  sum ,  uii  non  sum, 
i^i  est  animut 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf  ■ 


-400  FebrU  Secimda  Dialogas. 

Ita  mihi  omnia  ingenia  sunt,  tfttod  lubtt,  non  fu&at, 
non  Jam  id  cantiiato , 

Xta  mt  amor  lapsitm  animi  ludijicat ,  fiufoi,    agU, 
appetit,  ■ 

Raptat,  retinet ,  jaciat ,  largitur ,  ijuod dat ,  non dal, 
dtludit, 

Modo  ijuod  suaait,  dissnasil,  ^uod  dissuaslt ,  id 
ostental, 
Atqiie  bpc  etsi  in  iiniVfrEiiin  esse  diclum  vicletur ,  hU 
Inineii  iiostris  peciiliarc  cst.  Primum  enim  maceranlnr, 
quod  penlilc  cum  amciit ,  hoc  adsequi  non  posmnl, 
vicissim  iit  amentur,  ant  si  amentur  eliam,  ut  ne  cum 
aliis  hnc  sibi  commuuc  sit^  Cumque  res  siE  amor,  cod> 
sorlcm  qun  iion  Terat  ,  tanto  anxietas  major  esl,  quod 
in  hoG  hominum  gipncro  versari  amorem  vident  sunm, 
quod  solitarii  amoris  copax  non  ert.  Quod  siqua  sit, 
quic  per  mentis  iracundiam  blande  miniis  conversetur, 
jam  hoc  dolet.  q<iod  ne  viiltu  quidem,  aut  verlns  moi 
gcritur,  qii»:  tilandissime  consTiesciint  vcro,  de  et>  suspi- 
cio  esl,  aut  mctus  etiam,  et  opinio  quod  simulanter  hoc 
facianL  Sic  tngemebat  meushospes  enim,  quocies  blande 
ariidebnt  illa,  velomplexabatur,  aut  osculum  adprimebat: 
Utitiam  verc  facias  hoc  mca  Elsa,  atquc  ex  anbitojste 
fiit  amor.  Tum  illa:  Qiiid  iii  ex  animo,  ac  vere?  Sic 
me  nosti?  Ipse  vero  quenulam  objtciebat  cx  juvenibiia 
illis,  qui  suam  quolidie  tlomum  adventabant,  quos  vidit 
nsculantes  tntcrdum,  aut  aliter  Uli  amlcos.  Ibi  tum  da- 
mores,  ibi  jurgia,  etpcrlinax  aliquando  dissidium.  Cla- 
mabat  illa  enim,  tanco  jam  terapore  amanter  se  convixiss», 
ncc  aliiid,  quam  ut  malc  de  se  opinetiir,  meruisse,  sii- 
spicax,  et  infidura  sacerdotum  geaus,  bnc  illa  esse  pn>- 
missa,  iliam  magnifice  injectam  spem,  honc  sibi  repotu 
gratiam,  quod  apud  principes  viros  conditionem  babere 
cum  potuisset,  et  ab  opidentioribus  petita  esset,  ipsum 
prKtuKsset,  uni  vo)up)atcm  accommodiiM ,  iocos  uoij  et 


b,GoogIf 


Febris  Secunda  Dialogus.  401 

ritiaimu.  Quinctiam  tanti  ■padmefuiiti,  inquieiM,  ut 
qno  tecum  eMem,  opulentoiUi  juveni  recusarim  nubere, 
dignum  rata  apud  quem  RUtis  milii  Rot  enuceret.  Qu» 
eit  autem  tota  civiute ,  qii»  sic  unum  amet  ?  aic  domum 
qun  curet,  ct  domeaticis  prospicuit  rebua?  E^o  qua 
minmuit  ali«B ,  «uxj ,  qiueque  perdiuit  ali» ,  Mrravi.  Hic 
nt  lacrymabat  caUida,  lacrymas  extorsit  misero  JUi, 
tanlum  nbruit,  fraudcm  ut  sentiret. 
Hutten. 
DIk  eoim  talis  non  ruU? 

Fcbrig. 
Dicam  qnalts.  Dccem  babebat  amalorea  alios  it«  oc- 
cnlte,  ut  non  semel  uni  omnes  coente  adhiberet,  co- 
gebat  namque  iUum ,  quotie*  vellet ,  ad  se  vocare ,  d^ 
aliis  alia  pr^icans.  Sciebant  autem  fidibus,  et  tibia  ca- 
nebant,  ac  versus  faciebant,  noamilli  saltatores  periti 
erant,  alii  jocos  concinnabant,  necessaria  omnea  opera* 
Quod  si  non  perite  etiam  f.iccret  officium  aliqnis,  ejus 
tamen  commenilatione  proricicbat ,  cum  non  semel  » 
quibui  ion^sime  abesset  quis ,  et  rectissime  caDerc 
illum  permadendo  obtineret.  Denique  utilis  erat,  huia 
^nquis  placebat,  Habebat  hos  vero  in»quaUter,  nam 
■b  aliis  «ccipiebat,  aliis  ipsa  dabat,  domum  prscipu* 
«Aauriebat. 

Hutten. 
Hic  eratj  ut  vldeo,  secnndus  lAiMrie  gTAditi* 

Febris, 
Siqnidem  miseria  e<t  extema  amillere  bona.  Dispo- 
liabat  hunc  ilU  roisere  vinum  exportam,  el  frumentum 
prt>  libito  dimetiens ,  habcbatqup  domum  in  suburbio, 
<pio  cbmportabat  ea,  qun  adseratre  placitit,  et  anum 
rei  amatmuB  peritam  eximie ,  cjns  provincia  fuil  conci- 
liare  novossubinde  amores,  ut  ronnosissimum  quemque, 
■ut  insigailer  locuplctvm,  .peregriiuim>  sive  poptdarem 
nosset, 
H»tL  0».  T.  riF.  3b   . 


N..<ib,Google 


■402  Febris  Secunda  Dialogus. 

Hutten. 

Jain  hoc  video,  in  co  misprioTem  fuisse  illnin,  quo^ 
tanto  rerum  nianim  diEpeiKlio  pesteni  banc  aluit,  qiiam 
quod  amari  ab  ipsa  nnn  obcinuit.  P(am  salis  crat,  quod 
anuiri  se  credidit ,  cum  ut  aliu  in  rebus ,  ita  in  amoie 
quoque  multum  possit  fides. 

Febrts. 

Sic  est  ut  dicis ,  'sed  hujusmodi  est  h»c ,  ut  qnanlo 
magis  ex  voto  esse  sibi  aliqiiis  credat ,  tnnto  roeliiat 
magis  nequid  intereedat  illiim  jam  persnasum  amorem 
r[uod  abrumpat.  Ille  igitur  cum  tegrotare  jam  inci^ieret, 
me  ui-enle  primum. 

H  u  1 1  c  n. 

Viros  ita  perdis  tu  mulieribus. 
F  e  b  r  L  s. 

Ne  interpella,  me  ureiiie  primum,  deinde  calctilo 
siiheunte  eliam ,  pn^t  aliis  oidine  morbis,  videretqu* 
multum  jam  deessc  sibi,  quo  illam  exp!crct,  ad  omnec 
omiiium  accessus ,  comjilcxus ,  saUitatioties ,  nutiis,  et 
iniuilus  contremiiit ,  id  meluens  scilicet,  nequis  sibi  ad- 
fecto  abduceret  hanc. 

Hutten. 

Credo  turrim  Danatfs  oplabat  habere  se,  quo  ijlam 
includeret. 

Febris.. 

Imu  sludebat  magis  gratiJicari  amic«,  ipsa  enim  no 
lcbot  includi,  sed  irequentiam  amabal,  putabatque  salam 
esse  se  tribiu,  aut  quatuor,  robuslis  adtiibiiis  coenai  ju- 
venibus.  Quod  ille  videns  (oporteb.it  aulem  eyis  pernusse 
morcs ,  et  quid  vellct  prescire)  faciebat  crebro  coiivivia, 
et  omnes  undiqne  couvocabat  Isttitii»,  et  hilaritatis  con- 
cinnaiores,  quo  sui  jacturam  sarcii'et,  oblecta  te,  inijuieuf, 
liilsa  mea,  atque  bis  interim  Iruere.  rjom  ritam  plaoe 
l)catam,  ii&i  convaluissel,  promittebat. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Febm  Secunda  Dialogiu.  403 

Hutten. 
NoB  \id«bil  interim  exhaHriri  domum? 

Febri». 
Nibil  vident  amatores ,  caecus  Cft  ille  enim  Deui. 

Hutten. 
Nec  seutidnt  item? 

Febris. 
Minus  quom  uUus  puer. 

Hutteo. 
Egebat  admonitu. 

Febri«. 
Non  nudiebat,  nam  ut  Meoander  inquit:  ^w  ^fwt 

Uutten. 
Insmoi  Thetpiense*  igitur ,   qni  ludos  ut  Jovi ,  sie 
amon  faciebant,  si  quidem  h.cc  sunt  ab  iUo  iucommoda. 
Febris. 
His  cerle  sunt,   qui  recte  non  amant,   quippe  eor> 
poris   illam   admirali   pulcbrttudinem ,   oam  aliter  agunt 
9iXo'xg(Xo«  iUi,  id  est  faonesti  amalores. 
Hutten. 
Quales  aunt  uxores  qui  amant? 

Febris. 
Quales  sunt  omnino  aliqui. 

Hutten. 
Ma^am   esse    poenom  intelligo  *    smare   hoc  quod 
amabUe  non  sit,  et  cof^t  lamen  amare. 
Febris. 
Ac  perdite  etiam  co^. 

Hutten. 
Qus  iUot  dementia  vexat  aulem,  sicut  dehreirt? 

F  e  b  r  i  s. 
Quia  enim  puer  est  amor,   ob  id  pueriliter  a^nt 
amalores.     Et  quia  tevic  est  idem,   ac  volalilis,  idcirco 
piiviiatem  able^aot  ab  se,  qili  anuiut,  omnes. 


D,g,t,.?<ib,Google 


•404  Febris  Secunda  Dialogtu. 

Hutten. 
Alque  hoe  eat,  cnr  queinsdiiiodutn  mices  Bmuil  pueri, 
aurutn  non  mant ,   ita  amatoru  illi  vanuin  nescio  <|uiil 
dum  sectuitur,    hsc    negli^nt   interim,    Taletiidinem , 
talutem,  amicos,  rem,  dDnium,  honores,  fnmam,  et  qu» 
piTKterea  n  non  euent,  sudore  pannda  erant. 
Febria. 
Acu  tangis  rem,  tand  faciunt  entm  siias  noctes,  sua 
convivia ,   suos  lusus ,   ut   neque  bopiestum  quid  >it  in 
SMDtem  Tenial,  neque  utiliter  iisqaam  «ibi  consulant. 
Hutlen. 
At  hoc  ett  eis  oontra  coniniodum ,  quod  qiiia  perpeluo 
amant,  juvenes  perpetuo  sunt,  etl.-c[i5simestatenidegunt. 
Febris. 
Hoc  dicere  vig ,   perpetuo  slultt  sunl ,  totamque  in 
errore  vitani  agunt,   nusquam  consictentes. ,   verum ,  ul 
Seiiec»  plncet,  semper  vivere  incipientes,  ut  plurimum 
•nim  ia  otio  torpescit  genus  boc. 
Huttea. 
Arbitraris  tu  itaque  vitam  constituere  nemiaeiti>  nisi 
uxorem  qut  ducat? 

Febris. 
C<>rte  hi  consdluunt. 

Hulten. 
Me  igitur  vis  ducere  uxorem? 

Febris. 
Nolo. 

Hutten, 
Ergo  vitara  non  vis  constituere  me  ? 

Febris. 
Volo ,  sed  aliter. 

Hutecn. 
Cotwubinam  domi  ut  habeamP 

Febrit. 
Minime,  ced  cslebe  ut  vivos. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Febris  Secunda  Diatogus.  406 

Hiitten. 
NoB  placet.    Dic  mihi  autem  uxorem  ducere,   cur 
Tetas? 

Febrit. 
Primum  ad  te  qnod  perlinct,   quia  negottum  faeEet 
tibi,  et  quietem  esse  non  einet,  ac  ttudia  turbabit,  mea 
Tero  cansa  non  oonaulo ,  quia  febrem  non  ferunc  uxores, 
cnra  omni  exdudentec  a  \irii,   quorum  de  valetudinfe 
pluf  stmt,  quam  satis  est,  sollicit». 
Hutten. 
Jam  magis  uxorem  facis  cuperv  me ,  aed  de  ctfncu- 
binariis  perge. 

Febris. 
Neccssaria  omnia  deserunt,  frivolum  boc  ut  adcc- 
iprantur,  quod  tamen  plene  adsequuntur  nunquam.  Etsi 
cnim  coiitingat  eos  aKquando  optatis  frui  amoribus,  brere 
esthoctamen,  quicquidest,  nec  proprium  est.  IDnenim 
quoties  unum  amplexantur ,  jam  de  alio  cogitant,  ver^ 
nuDum  amant,  modos  omneis  sibi  prospicientes ,  ut  quam 
phiTunis  frui  liceat,  in  hoc  prudenlea,  quod  letatem  labi 
vident,  itaque  annos  SRpe  niimerant,  seque  interdum 
accutant,  quae  non  raullos  satis  habueriat,  temporis  ut 
rei  pneterea  nuUius  parce ,  idqne  magis  ibi  etiam ,  lucrum 
idu  Gst.  Quippe  vertalem  habeut  sui  copiam,  et  pecunia 
lincuntur  obseqnentisstme. 

Hutten. 
IMc  mihi,  capiuutur  peounia  magis,  quam  forma? 

Febris. 
Qn*  quidmu  pmdentes  sunt ,  magis ,   nam  qu«  in- 
ntiEler  amant,  ipsaa  formosoe  illos  vel  muncribus  conci* 
lianl  sibL 

Hutten. 
Dho   amantium  pnellarum  genera  esse  coHigo .    cl 
fnn  ubliter  amant,  el  qnw  juounde. 


D,g,t,.?<ib,Google 


406  F^bris  Sectinda  Diatogua. 

Febrit. 
Adde  tertiuRi  etiam  eanini ,  qu»  utrunupie  faciuitt. 

Hutten. 
QiialiB  illa  futt  hospitis  tui  Elsa ,  qiin  ab  aliis  arcipie- 
iMt ,  aliis  dabat ,  illos  fornu ,  pecuiiiac  hos  gralia  adamaiu  ? 
Febris. 
Quales  innumer»   aMx  stiiit ,    itaque  vidi   nonnuo- 
qusm  Iremere  isloa,  quotiet  aut  alicujus  pecunia  prtMli- 
caretuT ,  out  forraa  in  commemorationem  venircL 
Hutten, 
El  ego  vidi,  quamquam  nondiim  oinaia  vidl. 

Febrit. 
Magieqiie  multo,  ri  quis  aut  pulchritudine  prsedilns 
jiivcnis ,    sut   opibus  poUens  ad  sacerdotis  domuni  ad< 
ventaret. 

Hutten. 
Non   iDJuria ,    siqitidem  lanttim    potesl  in    amore 
fortuna. 

Fcbris. 
Si  Aegirensibus  creditur,  plus  potest  quam  puldiri- 
ludo,  quare  etiam  amorem,  et  fortiinam  sub  eodem  ledo 
colebaiit  iHi. 

Hutten. 
Quid  non  excludebat  eos  igitur,    quos    tales  esse 
noverat. 

Febris. 
Exdusisset ,  n  per  illam  licuisset. 

Hutten. 
ITt  video,  concubinas  suas  metuunt  sacerjtotes. 

Febris. 
Magis  quam  ullos  tyranaos  cives  lui^ 

Hutten. 
Veque    ea«    possunt    ejicere ,    siquid    miaus    sibi 
convenit  ? 


D,g,t,.?<ib,Google 


Febris  Secunda  Dialogu^,  4o7 

Febriy. 
Possent,  nui  amarent. 

Hutten. 
Aliscr.-im  illomni  condicionem  narrai,  non  posse  qund 
prosit,  cogi  (juoil  obsit.    Sed  c(ui(l  est  in  puellis,   quod ' 
tantisper  isti  metnaDt?  ' 

Febris, 
Ira   csl,   qua  objurgaiit,    rriilkinantur ,   litig.int,  et 
aversas  se  agunt. 

Hutteu. 
TaQtuin  iude  lerroris  est  ? 

Fcbris. 
Tantum,  quippe  ea  conctt:«  noimunquam  aiident  in 
vutgu<  edere,  qute  iUi  palam  esse  nolunt,   quosdain  im- 
probiores,  Hultene,  jocos,  vel  quicquid  aut  dixeriiit  illi, 
aut  fecerint  .so  arbitn« ,  ciiju«  pudeat. 
Hutten. 
Dic  mihi,  uxores  non  metuunt  itcm  Tiri? 

Febris. 
Alia  est  ibi  conditio  fere  eriim  in  vetito  amore  in- 
esl  metiis  ilic,  quemadmodiim  Hercules  Omphalcn  qui- 
dem  metiiit,  eJque  servit,  Dejaniram  non  metuit,  neque 
ad  pensum  liiiic  parel. 

H  u  1 1  e  n. . 

'Airo  •yiivotiKo»  ajx«w  vfi^it  ayipl  ta%ii^n,  inqiiit  Demo- 

crates ,   quod  si  in  coiijugio  videbatur  h»c  summa  illi 

turpiiudo,   quid  de  hiit  diccmm  scorlatoribus  ?    Quam 

securum  est  igitur  in  conjugio  amare,  ubi  vincuia  gunt, 

qux  utriiique  constringant ,  qiio  minus  iste  sit  uietus. 

Febris. 

Tu  Qon  duces  tam^n  uxorem. 

Hutten. 
Quo  de  ipse  videro,  tu  perge.' 


D,g,t,.?<ib,.Google 


408  febris  Seciinda  Dialogns, 

Febrif. 

Extorquent  bac  necessilate  aunnii  ^  veite»,  iwiliilia, 
aiKnDu,  et  id  genus  omnia,  ni  comparentur,  obituras 
rnHo  se  minitanles.  Tum  siquis  im^^tientior  est,  qiiam 
nt  ferre  mulierem  po&sit,  et  reclamet,  aut,  quiUe  quo<!- 
dam  est  concubinariorum  genus,  verberet  ettam,  memi- 
nistin'  aliquid,  illa  inquit,  scire  me?  traducam  id  jam,  et 
illud  divulgabo ,  statimque  dicto  exit  domum  ingenti 
ipsiuE  metn,  scit  enim  posse,  si  velit.  Certenostra  Elsa 
singuloE  in  dies  nove  illi  molesta  fuit,  nunc  babebant 
Testes  alia;,  quam  ipsa  meliores,  nunc  annulos  gerebat 
aliqua ,  et  gemmas ,  et  vigintiquinque  anciDas ,  solam 
incomitatam  ire  se  clamabat ,  solam  incullaq.  Ad  btec  ipse, 
si  non  erat  peciuiia,  accipiebat  mutuo,  aut  vinum  vende- 
bat,  vel  irumentum,  aut  a  Jndais  accipiebitf  in  foenut. 
Hutten. 

Damnose  per  Cbristum. 

Febris. 

Qidnetiam  vidi,    qui  ut  esset  quod  concuhinis  da- 
rent,  furabanlur,  etlegebant sacra,  qualii  quidam  nuper 
cx  fralribus,  sumptuosiim  amans  scorlum,  eo  deferebat 
ex  sacrario  auH,  et  argenti  non  panun. 
Hutlen. 

Proh  religionem,  el  lidem,  faciunt  hoo  item  firatres? 
Febris. 

Fratres  ?    quasi   aliqiiid   sit ,   illi  quod  naa  facisnt 
ilem.    Preelerea  vidi  pejerare  alios ,   el  veneno  grassari, 
ac  proditiones  moliri,  et  scelera  fidGm  supra  committere. 
Hutlen. 

Profecio    ingenti  cum  melu  amant,    qui  tstiusmodi 
moriim  conscii  sibi  sunL    Sed  cur  non  celant  concubi' 
nas,  si  quid  est,  q;uod  dici  de  se  metuant? 
Febris. 

piiia  amant ,    neque  cdtre  quisquam  potis  est  ama- 
or,  iiuduB  iiicedit  enim  Cupido. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Febrift  Sccunda  £ia]ogu8.  409 

Huttcn. 
Atque  igitiiT  tectum  nibil  habent  •ematorea? 

FGbris. 
Qut  fiic  amant,  nifail  liabent. 
Hutten. 
Suo  maximn,  uc  arbilror,  malo,  qusre  pericuIoiuDt 
est  hoc  amoris  genus. 

Febris. 
Utdicis,    quia  iif^qite  amant   concubinK  perpetno, 
tiecjue  est  in  eis  conscienti^  niclus  ullus,  itaque  proximo 
cuiquc  produnt,   quEc  ob  aliiB  audierunt,   vel  viilerunt, 
aliffi,  quia  proprium  est  hoc  sexui  isti  nihil  taccrc,  aliap 
in  gratiam  eorum,  quibus  produnt,  qurodam  odio  eonim, 
quibus  tle  loquunlur ,   si  qnidei»  tral.-«  eis  sunt ,  idque 
fuiuttt  cunc  levissime,  siquondo  ejici  ipsas  conligit. 
H  u  1 1  e  n. 
puia  planum  fecisti,   cur  ejicere  non  audcant  jam 
dubium   non  ert,   qifin  miserrime  conflictentur t   qui  hac 
donii  necessitale  obstricti  tenentur,   jam  videre  videor 
enim  oninia  ilicere  cos ,  ac  facere  mulieris  causa. 
Febris. 
Et  amicos  habere  ac  inimicos,  quos  illn  volunt. 

H  n  t  t  e  n. 
Gt  magnos '  perdere   nonnunquam  fructus ,    ut   iUiG 
•bsequantur. 

Febris. 
Et  aequi  levissima  omnia,  graviter  agerc  nihil. 

H  u  c  t  c  u. 
Et  rjvse  ad  religionem  pertiaent,   nou  fncero  unius 
bim. 

Febris. 
Gt  fas,   atque  nefas  ducere  perinde. 

H  u  1 1  e  n. 
Et  matrimom*  sihi  ullre  adjungere-  iIIrs  interthibi 
cpncubinas. 


D,g,t,.?<ib,Google 


410  Febris  Secunda  Dialogu». 

Febrte. 
Aut   aliam  (ac«r«   aonnunquaia  pessinum  ittftitute 
vito  conunuladoneiii. 

Hutten. 
Neque  magni  facere  quodvb  admittere  sceluf. 

Febris. 
Immo  ire  in  omne  statim  dedecus  pricGipites  etiMn. 

H  H  1 1  e  n. 
Puam  non  conveniebal  sacertloceshanc  agpre  vitatn, 
quibui  si  ita  cura  debeiit  esse  sacra,  ut  profana  poster- 
ganda  omnia  sint,   quantum  est  nefas  ila  iiiigis  operara 
dare,   ut   de  sacris  non  cogilent,   qnamquam   co^itarit. 
Video  enim  eos,  ut  sacerdotes  sint,  Roman  ire,  ibique 
aervire  servitutem  ^pe  despicabitem. 
Febris. 
Non  pro  sacris  faciunt  hiec  ut  meliores  sint,    sed 
pTOpter  tacerdotia,  ut  lociipletiores. 
Hutten. 
Igitur  dtvitee  ut  fiant,   student,   ut  ucri  siiit,    nou 
curant  ? 

Febris. 

Ut  re  quidem  sint,   non  curant,  noroen  vero  istud, 

quia  tanto  cum  lucro  est,  inquirunt  ambitiose,  an  nos 

videSf  quot  roagni  nebulones  hoc  sibi  velun)  indiuud? 

H  u  T  t  e  n. 

Jam  tandem  video. 

Febris. 
Meo  beneficio. 

Hutten. 
Fateor. 

Febri». 
Atque  igitur  intromitlis? 

Hntten. 
Tfondum  decrevi. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Febris  Sccunda  Dialogiu.  .411 

Fcbris. 
Nondrim?   «tqne  ingralitadinifi  eat  apnd  te  tantitm, 
ut  qusB  sapieatem  teliiciit,  eam  Luhoipitio  nondigneris? 
Hutten. 
puia  ferrc  iion  posttim,    quamquaai  digna  eras  tu, 
cpiani  acciperet  aliquifi ,  niai  inali  etiam  esKl  abs  te  inloiv 
im  multum. 

Fortuna. 
Quantum? 

Ilulten. 
Quanti  capax  ego  non  «um. 
F  e  b  r  i  s. 
Qiiatn  tlelicatus  es  tu  Tactus  i^tur,  qut  pTopter  illud 
lapere  tlecreveras  acerbissima  omnia  ferre  olim. 
Hutten. 
Me  instituisli  tu  satis  jnmt  posl  illos  erudi  «acenlo- 
tes,  in  viam  ntredeant,  nihil  enim  cnm  Christo  coimDUDe 
nhra  quod  babeant,  vide^. 

Febris. 
Dixi  malum  eue  illis  abu^e,  nee  jam  este  febri 
■pud  eos  lociim.  Quinetiim  Jupiter ,  cutn  iutellexisset 
nnpec  concubinariaroiUamsacerdotumvitam:  JJac/ebrit 
eslo  lacerdoMus  ■'  inquit,  meque  jussit  alios  petere  ho- 
niines. 

H  u  1 1  e  n. 
Quos  aliot. 

Febris. 
Te   primum,  cui  si  non  placerem,  mercatoreS)   et 
illos  intia  iirbes  vohiptaiios  accedere  }ussit. 
Huttbn. 
Hac  de  re  tecum  coUequens  Jupiter  num  dicebat 
item,   quid  sibi  de  Callisti  pontiftcis  sanctioite  viderelur> 
qua  adimuntur   coojugia    sacerdotibus  ?     Probabatne  a 
matnmoniis  ab  se  iustitutis  ad  mwetriciam  conversalio- 
■wm  rediisse  illonim  vitam? 


o,9,t,.?<ib,GoogIe 


413  Febris  Secunda  Dialogtu. 

Fehris. 
Non  probabat ,  sed  dicebat  incoruufto  w ,   eC  tnne 
forle   in   consilio    Deorum   haud   prasenta  rebttmn     ea 
de  te,    et   conslitutum ,    viderique  sibi,    reccindi    hoc 
debere  decretum ,  ut  quemadmodum  olim ,  uxore«  dncant 
hodie  sacerdote^,    (juo  minus  k  meretricum  exurgentct 
concubitu  impuris  mentibug ,  ac  monibus  tractent  sacra. 
Hulteu. 
Idem  ego  suadeo  vel  tuo  nomine,   ut  reditus  i*tae 
tiM  sic,    donec  enint  concuMnarii  fiunt  sacerdotes,   uihil 
eiit ,  ut  intelligo  cum  ipsis  amptins  tibi  commune. 
Febris. 
Nthil,    quta  et  Jupiter  vetat,   el  alii  sUnt  cum  iBis 
abunde  morbi. 

Hutten. 
A  crapula  scilicet? 

Febris. 

fitiam  k  cencubinis ,  qu«  lucri  caus«  verMntur  cna 

morbosis  illis,  sive  lepra,tenettur  quts,  rive  aqua  inter- 

cute,  aut  morbo  Gallico,   ant  quocunque ,  k  qnibus  do. 

mumreportant  eamala,  et  in  amatorea  transfundunt  suos. 

Hutten. 

Etiani  luec  est  magna  istiusmodi  pars  misatiEe, 

Febris. 
Magna,  ut  sentis. 

H  u  1 1  e  «. 
Siqui    Concubinas    vero   aoa   babeaitt,     etian  «of 
dimittee  ? 

tebrit. 
Etiam  eos ,  aTaritia  tenentur  enim ,  nugno  et  incom- 
parabili  item  morbo. 

H  u  1 1  e  n. 
Tum  siqui  avaritia  aon  teneantur  etiam,    quid  eos 
£Bcies? 


C,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Febris  Secunda  Dialogus.  •M3^ 

Felirif. 
^et  id  genui,  meque  iaopia  procul  aMM. 

Hu  I  ten. 
Onmia  ciumni,  mecum  ut  si»,  at  non  erii. 

FebriB. 
Ergo  neque  •aplenlia  erit. 

Hutten. 
Quis  -vtM? 

Febris. 
Tua  fifdacitaf,  ipiam  uaa  compesco. 

Hutten. 
Tu  corp9n«  Tim  minuis. 

Febris. 
Ggo  vigorem  animi  angeo,. 

HutteD. 
Tu  songuinem  «tluri*. 

Febrii. 
Ego  libicltnem  extinguo. 

Hutten. 
Tu  cor  ia&nnM. 

Febrii. 
Ego  mentem  vegeto. 

Hutten. 
Tu  dolorem  concilia*. 

Febris. 
Cgo  luxum  extermino. 

Hutten. 
<^i(I?   tu  non  illa  e>,   qu»  impedimentum  adfers 
hominibu*,    quo    nunw   opera    nonnuiiquam' praclara 
fadant? 

Febrii. 
Quid?    £([•  nmt  sum  illa,   tjam,  dc  peccent  multi, 
intercedo? 


n,,i-.r^^:>yC00gic 


4U  Febri&  Secunda  Dialogiu. 

Hutten. 
Hac  rtftione  morbi  essent  oimws  boni,  corpon  enira 
rectduitl,  ut  tu,  iinbecilla,  et  viras  conaumunt. 
■^.  Febrie. 

Non  ut  ego ,  natn  illorum  ftvtenl  aliqui ,  et  sui  fu^ni 
inducuiil ,  ac  ulcere  defoniiaiil  ,  et  pruduiit  noanulfi 
carnes,  aut  nervos  contrabuiit,  et  daudoe  faciunt,  qu»- 
oitinia  non  sunt  in  febre. 

Huttcn. 
Fallis,   iiam  suiit  in  ((uibiisdam  h«c  euam  febribus, 
qua  si  non  sint  etiam,  macies  ett,  etpallor,  ac  in  pro- 
divi  mors  ipsa. 

FebriK 
De  morte  respondeo,    non  mort  enm,   qui  tractarc 
me  sciat  macies  vero,  et  pallor,  Amt  tn-raalit  h«ec? 
Hutien. 
Sic  judico. 

Febris. 
Ventrem  vis  tu  igilnr,  iit  aqua  sube^faatruborem 
vis,  ut  studiosum  esse  omnes  pernegent? 
Hutten. 
Ingeniosa  res  febris,  mihi  tamen  non  persuades  studii 
aSbctatione  pallidus  ease  ut  velim. 
Febris. 
At  volebas  olim,  studiosum  ut  dicereni  praiceptores, 
quamquam  nunc  rubere  vis ,  ut  nc  displiceus  mulieribus, 
sed  crras,   magis   plocebis  enim  illis  pulanlibus  a  studio 
esse  pallorem  hunc 

Hutten. 
puibus  illis? 

Febrit. 
Qu«  amant  ingenia. 

Hutten. 
Ingenia?   quasi  usque  sint  quK  ameat  h»t,   foaa» 
placent  illis  enim,  et  opes. 


D,g,t,.?<ib,Google 


febris  Secunda  Pialoguai  ii& 

Febris. 
Desipi»  luiud  «Ra  ratioiie,  quam  febr^  qtiia  nou 
hRbes.  Suspecla  est  enim  mulieribua  virorum  puldiritiido. 
nisi  per  wl.itcm,  auc  impcritinm  uoii  inlelligit  aliqua 
amare  quiil  debeat,  nam  pruilentesiiianimo  quod  eat,  id 
aiiiant,  laoicm  non  curani. 

Huilen. 
At  divilias  curant. 

Febris. 
Qui  communis  est  illis  cum  vestro  sexu  morbus. 

H  u  1 1  e  n. 
Proinde  periculum  est ,  ne  diviti?e  cum  non  siiit  mihi 
si   defnimes  tu  insuper   coiitemptum    utrobique  lacias, 
neque  mifai  contiiigat  uxor. 

Febris. 
Si  derormem  e^o ,   et  defoimes  sunt  amatores ,    qw 
paHcui?  Sic  tenes  ab  Ovidio  qu»  dicniitiir: 

FaUeat  omnis  amans ,  color  est  hU  aptus  izmanti  ? 

Hutten. 
Exciderat,  sed  unum  dico  tibi,   neque  amare  volo, 
neque  pallere ,  ex  te  vero  imbecillilatem  metuo  inprimis. 
Febris. 
A(  non  minuam  libi  vires ,  qunrtaiia  ero  enim. 

Hutten. 

Knam  quartana?  non  places. 
F  e  b  r  i  s. 
iQuia  es  illius  de  me  scripti,  qnod  cui  adfuero  smej 
quartana,  eum  reddam,  ut  fuit  nunquam  prius,  vaiidum 
et  firmum ,  inimemor. 

Hulten. 
Jam  semel  adfuisti  mihi,  neque  prtestitisli  boc,  qua 
fides  i^itur  ett'! 


■,..<,  r,,Googlc 


-416  Febria  Secunda  Diatogiu, 

Febris. 
Tunc  alti  tuerunt  simul  mnrbi,   quo  mim»  esset 
meum  ibi  ju>  pleiium,  jam  cub  ubi  adero^  vegelabohoc 
tibi  corpucculum. 

H  u  1 1  e  n. 
Qucm  in  modum? 

Fcbris. 
Gracile  primo  reddam,   ut  celer  sts,  jam  quia  pin- 
i;ue«cis  tu  eitim,  opinionem  facis  hominibus  dcsidite  cu- 
jusdam ,  et  rcniivia: ,  dcinde  scriiim  inducam  on  tuo ,  quo 
iic  levimtiii  in  tc  suspi^^io  congruat,  certe  enimnon  placel 
iioc,  quod  nimium  rides  tu»  et  jocaris. 
Hutten. 
Rinim  auferes  a  mc,  et  joenm  adime*,  dic  a^?  tn- 
tum  iHud,  mulieres  quod  amant,  abstuleris,  igitur  has 
vides  consignatas  tibi  fores.    ^pagt/ebrist  icge  inscrip- 
tionem. 

Febri». 
Ne  excandesce,   reddam  tibi  hsec,   postquam  vires 
a  me  reccperie. 

Hutten. 
tntcrim  languebo  totos  sex,  ut  olim,  menses? 

Febris. 
Duodedm  dcbebas  d.ire  mihi,    annum  vldelicet  iu- 
tegrum ,  absolute  sapipntem  ut  facerem  hac  adempta  libi 
salacilate,   qua  prspeditura  esl  tibi  diu  jam  serium  illud 
Mpcre. 

Huiten. 
Apage  febrisr  apage  febris! 
Fehris. 
Ne  clama,  abibo  juii  ad  aqus  potorec. 

Puer. 
Apage 'febria ,   apage!   qnn  incundum  reddis  mihi 
bierum,  quotiea  uris,   apage! 


D,g,t,.?<ib,Google 


Febris  Secimda  Diatogas.  417 

Febris. 
Ne  danu  tu  quoque;  sbibo  jnn  enim,  afque  adeo 
quemdam  video  luxuriose  epulanteni  ex  mercatoribus 
illif,  (jui  adcipiet  credo,  jam  eiiim  crudum  illi  quiddam 
rtomachum  vexal,  ab  beslema  quod  remtuuit  crapula, 
ocGupabo. 

Hutten. 
At  medicofl  habet  forte. 

Febrif. 
Habet;  sed  ex  vulf;o,  ut  qui  quotidie  aliquid  ineuj- 
cant  ilii,  quod  Arabia  miltit,  aut  India  quod  producit. 
Hutten. 
Ipiij  vero  quid  inculcat  viciMim  ille  ? 

Febrii. 
Sua«  epulas  opiparas  iltas,  et  regie  apparatas,  BUMii 
bui  una  ccena  vi^nti,  perdices,  tunlos,  pavonea,  pba- 
rianos,  pisces,  conchas,  et  siqutd  auro  adpenditur. 
Hutten. 
Quare   fiunt   et   ipsi   arbitror  obaoiii  tibi   ob  cra- 
pulam. 

Febris. 
Fiunt,  jamque  eos  observo. 
Hittten. 
In  boc  feceris  gratum  mihi,  sexcentos  hujus  gpneria 
li  perimaa ,   sed  noa  monent  iUum  inter  crapulandum,. 
ut  morbum  vilet  ? 

Pebris. 
Nimis  monent  haud  parvo  ipsius  iucommodo ,  pre* 
■cnbunt  enim ,  ut  vivat  medice. 
Hiilten. 
Al  de  orapula  non  \etanl7 

Febris. 
Ctique  vetant,  sed  patiuntur  errare  ibi  eum,  quippe 
niri  itle  sic  essel,  ipsi  aoonunquam  enuHuwt,  quinetiam 
iuu.Of.  T.ni.  37 


-,..<,  r,,Googlc 


418  Febri»  Secunda  Diatogus. 

focile  connivent  ibi,  ut  lucnun  slt;  unde  Wverent  medii^ 
enim,  n  ma  teaeat  morbi? 

Hutten. 
ViTcrent  quidem,  Eetl  fotletent, 

Febris. 
Igitui  medici  non  event. 

Hutteh. 
At  fouores  etient,  et  melim  haberct  Germania,  si 
cum  Rabarbaro  iHo,  et  Colocyntide  totam  exterminareia 
medicorum  ccholam. 

Febris. 
Etiam  Slromenim  tiium ,    et  Coppum ,  el  EbeDium, 
el  Ricium ,  et  oounullos  pretere» ,   (juos  tu  ainas  ? 
Huttett. 
Non  bos,  viri  enim  bdni  sunt,  et  ob  id  miuus  ali- 
quando  roediej. 

Febris. 
Meliorei  esient,   ellcbori  si  infundereut  libi  pondo 
anpUus  XII. 

Hulten. 
Quid  tantum,  mea  fcbricuk? 
Febris. 
Quo  inMmiam  expurgarent  tibi,  ntne  velles  uxoreiB 
clucere,  studiis  aptus  honto ,  cui  quietem  adimet  illa,  d 
sat>ieiitia  studium  prffipcdilum  habebit. 
Hulten. 
Uxorem  qnidem  ducere  nondum  decrevi ;  quamquaB 
si  ducerem  non  video ,  quid  errarem ,  tibi  vero  elleboro 
esse  opus  video,  hanc  quo  eluas  insaiiiam  tibi,  qua  m- 
sanps  facis  alios. 

Febris. 
Ege  quidem  studiosos  facio. 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


l^ebrU  Seconda  Dialogus.  410 

Hatten. 
^M^  febrii,  Kpage  febru  t 
Febrii. 
Ve  dinu,  jim  cwebis  febre,  nt  loeiu  lit  alii»  «pud 
te  morbis, 

Hutten. 
Apage  febritf  ■  insBni  emni  nuit,  quieniujue  it«  stu* 
dent,  ut  faciant  prnterea  uihil. 
Febris. 
His  vcrbig  omnet  concitabis  in  te  ctudioaof ,  theolo- 
gorum  inprtmif  sectam. 

Hutten. 
Sani  quidem  inucentur  mihi  nulH. 

Fcbrif. 
At  iUi ,  qui  sibi  videntur. 

Hutten. 
Quibus  tu  ita  evacuasti  capiu,  ut  cerebil  habeant 
■ingiilas  vix  semiuacias. 

Febrii. 
Tibi  quidem  exhaurirem  contmneliosum  hoc  cet«> 
bcffium,  si  intromitteres  petlem  latum  unum. 
Hutten. 
Jam  id  cavi,  atque  igitur  abi,  loquaculaT 

Febris. 
Propter  tria  illa  verba  ? 

Hutten. 
Propter  conversationem  exitiosam  ciim  hia  iufbiitift 
tnis  fabulis,  od  «acerdotea,  ad  coacubinarios,  ad  potores, 
ad  Fnggeros,  ad  mercator«s,  ad  medicos,  aut  si  placet 
ad  iUos  primum  Maxipuhani  scribas. 
Febris. 
Qui  lucrabantur  apud  ipsum  nimia  multnm?  ianque 
divites  ia  cri^ula,  et  deliciis  iufolescunt? 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


^20  Febris  Secunda  Dialogus. 

Hutten. 
Ad  iptos  illos,  aut  quoscunque  alios,  a  me  ut  absis- 

Febrie. 
Jam  abeo.    Vale ! 

Huttcn. 
Hetu  tu!  siste.    Quiddaui  te  toIo. 

Febris. 
Scieban  febre  opus  esse  libi. 
Hutten. 
Tantisper  opui  esl',  unum  itt  inteUrgam. 

Febris. 
Quid  est  ? 

H  u  1 1  e  n. 
Dic  mihi :  depravats  hujuscemodi  vite  quse  est  sacer> 
dolibus  causa? 

Febris. 
Otium  est ,  ct  hujus  aUimnic  divitiw. 

Hulten. 
Quid  si  consulat  sibi  Germ.inia  ibi,   et  opes  quidem 
Uorum  minuat;    jubcat  vcro  agros  colcre,   et  quod  aKi 
Taciunt,   rem  quasrcre  sudoribus :   habebit   ne  Irugi  tun 
saccrdotes? 

Febris. 
Pro  me  tibi  respondet  Ovidius: 
Otia  j(  toUas,  periere  Cupidinis  arcut. 
Et  alibi  ideni  poeta  irritammta  malorum  vocat  divilias. 
Hutten. 
Dic  igitnr :  futurum  unquam  existimae ,  ut  hoc  faciuit 
Gcrmani? 

Febris. 
Quid  uon  existimem  ? 

Hutten. 
Quamptimum  vero? 


D,g,t,.?<ib,Google 


Febri»  Secunda  Dialogus.  42t 

Febria. 
Paulo  posT,  cam  tiolent  ferre  ampKi»  tot  sacerdotum 
millia,  otiosum,  et  inutile  magna  ex  porte  vulgus,  fru- 
ges  inntum  consumere  natum.    In  aliqna  annonic  caritate, 
quando  indignabuiltur  stremii,  quoJ  sibi  debetur,  igna- 
Tos  bominet ,  et  socordes  prodigere  in  luxu  etiam. 
Hutten. 
Futunim  coHigis,  ut  quemadmodum  apes 
Ignavum  Jucos  pecus  a  prascpibus  arceni  , 
ita  desides  illos  tanquam  reipublica  non  inuliles  tantum, 
«ed  pemidogos  etiam  ejiciant ,   ac  extermiDeol  industrii 
illi,  et  necessarii. 

Febris. 
Haud  alia  nitions. 

Hutten. 
At  otium  excusabuDt  bi  suum,  dtcentes:    sapienti» 
gratia  otiari  se ,  Aristotelem  docere  enim :   sedendo ,  et 
quiescendo  fieri  prudenHorem  animam. 
Febris. 
At  contra  ex  operibus  eorum  cognoscentur ,    qu.ile 
sequantur  olium,  qui  ferendi  certe  essent,   si,  quemad' 
modum   Plutarchus   monet ,    in   scientiae    et  prudentite 
exercitatione  ponerent  otium  et  quieletD- 
Hutten. 
Utiiia  Euadere  te  video. 

Febris. 
Igitur  reeipc. 

Hutten. 
'  Beciperem;  nisi  his  Gerpianis  principibus  consilio 
opus  csse  tuo  viderem,  ut  meliorem  in  formam  redige- 
rent  tmperii  statum  immensa  illaj  et  incomparabili  pecu- 
nia,  qun  otiosis  sacrificulis  redit,  in  belloram  partim 
sumptus,  partim  etiam  BtudiosonuB  bominum  alinenta 
dispertientes. 


D,g,t,.?<ib,Google 


422  FebrU  Secunda  Dlalogiu. 

Febris. 
Fkcere  boc  Catohiai  vis? 

Hutten. 
SiqaidcoB  Bine  febre  possit,  volo. 

Febrit. 
Expectabun,  id  Carohiia  li  mitterea  me. 

Hutten. 
Ifoa  mittnn ,  tecl  pro  te  ipse  iUi  cbbo  coiutliiim  boc. 

Febris. 
Tune  tibi  febrem  precabuntur  tacerdotes. 

Hutlen. 
Atque    iprif    ego  podagram,    ucluam,    «niculontm 
morbos,  «01  unam  onuiium  maximam  peitem ,  concubinas. 

F  ebrii. 
TuBc  te  jugulabunt. 

Hutten. 
Priai   eos  depreiserit  Carolus,   ijuam  hoc  me  Ipii 
auasisse  iSi  comperient. 

Febris. 
Video,  tantum  babitunuH  te  maitt     ut  f^re  non 
opus  sit. 

Hutten. 
Quo  de  Tidero ,   et  forte  malnm  in  me  aliqaod  non 
invitns  «ccipiam,  dum  illi  hoc  persiudeaaL 

Febris. 
Sacerdotes  ut  interflciat? 

Huttefl. 
Minime,  sed  ut  abreptos  e<M  ab  inertia»  ab  otio,  a 
dendia,  a  huu,  et  ignavia,    pessimif  scilicet  studiis,  sa- 
ceidotes  esfe  jubeat,  tncra  cnrantes  tantum,  et  profana 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


FebrU  Secunda  Dialogus.  423 

(Iespi>ientes ,  deinde  monem,  ae  qusstmn  putent  eua 
pietalem,  tuxuriam  eorum  extingttat,  et  turpem  conver- 
sationem  auferat 

Febris. 
puo  ipsum  hoc  mitore? 

Hutlen. 
IQo,    qui  dixit:   Soceniotes  tui  induantur  juttitiam. 
Atiler  enim  de  iptis  idem  scripserat :  Non  esl  in  ore  eorum 
Terilas ,    cor  eorum  vanum  est.    Et  alius  qiiidam  excla- 
■naventt :  "Vm  pastoribus  Israri ,  qui  pascebaiU  semetipsos  I 
Febris. 
Recce  sapis  meo  inslinctu.    Quid  dices  aulem  polis* 
simum  Carolo  suadens  luec? 

Hutten. 
Triticum  domini  jubebo  expurgnre  eiim,  et  vineam 
restituere ,  de  qua  per  prophetam  ilie  dicit :  Pastores 
niulti  detnolili  sunt  vineam  meam ,  conculcavcruni  partem 
meam.  Delnde  oBteudam,  faclo  opus  esse  hoc,  modo 
paciRcam  velit  habfre  Germaniam,  et  impediracnto  esse 
maKst  quo  minus  in  bonorum  habeantur  loco.  Neque 
enim  di^mm  esse  bono  imperdtoie  id  ferre ,  ut  communi 
totius  reipublicn  deirimento  alantur  in  otlo,  et  desidia 
homines  nihili,  nec  alantur  tantum,  sed  capita  etiam  sint 
rcnim  omnium.  Vides  enim ,  ut  insolenter  domiitetur  boc 
genus  hominum;  qui,  magna  ex  parte  pcssimi  ciim  sint, 
tamen  ecclesiam  vocant  *e,  et  quasi  sors  Dei  siiit,  fiut 
aXi^ouf:  cnm  nemo  alieniiiB  a  Cliristo  vivat.  Ipsi  vero 
his  litulis  elati  lyrannldem  exercent  in  ipsos  mundiprin- 
cipes,  obnoxiumque  sibi  adeo  reddiderunt  Christianum 
Tulgus,  ut  infimum  quemque  illorum  salutet  dominum. 
Febris. 
Tandem  satis  video  cruditum  te,  quo  miniis  febre 
opus  sit,  sed  Romam  oportet  malorum  istiusmodi  caput 
reddere  purjfatam  prius. 


o,9,t,.?<ib,Google 


,A  Febria  Secunda  Dialogus. 

Hutten. 
Plaae  oportet. 

Febria. 
Igitur  vale! 

Hutten. 
Si  bene  -ns. 

Febria. 
Immo  in  i^  volo  perpetuo  morbig, 

H  u  1 1  e  n. 
Apage,  omcn  ad  maloi  mahim!  no<  tervet  Cbrutui! 


b,Google 


Hulderichi    Hutteni 

Equiiis 

Trias       Roman 
Dialogu6. 


D,g,t,.?<ib,Google 


D,g,t,.?<ib,Google 


427 


Hulderichi  Hutteni 

Sqnitii  Geruan! 

Vadiecus    DialogUB 

lai   et 

Trias      Romana 

inccribitur. 
InUrloquatoret  Ernholdus  et  Htaienus. 


Ernhold. 
C^uitl  tu ,  Huttene ,  ab  ilk  tandem  rcclii  ad  noa  Mf^untis 
(uA,  qtuiin  auream  vocarc  Bolebas? 
Huttcn. 
Ab  tlla  aure*.     Sic  mibi  videtur  euim  onuiium  in 
Gennania  urbium  honc  uDam  essej  qun,  cive  loci  op- 
portunitatem    spectea  ,    live    cali    bonilatc    potisiimum 
noTearis,  piiniam.  ad  tt  laudem  recipiat;   nam  et  aer 
est ,  quontnm  liaud  altbi  salubrifi ,   et  situi  longe  am<K' 
nissimus,  habetque  Mogum,  et  Rhenum,  amnes  maximos 
«pud  se  confluentes:  quo  fit,  ut  ct  facile  expatiari  liceat, 
et  tota  Germania  quid  af^alur,   perquam  cito  innoleecat 
iK.    Tum  illud  arbitror  studiosis  convcnire  eis  habitatio- 
nem  inprimis;  nara  ego  quotiea  alicunde  revertor,  jam 
apparente   vixdum  urbe,   refici   mifai,   et  alacrior   fieri 
videor ,  iieque  unquam  ibi  aul  legere  piget ,  aut  st^ribere. 
Quinetiam  ulrumque  mira  (quantum  ego  sentio)  felicitate 
facio,  quod  nusquam  facilius  proTenit  lucubranti, 
Ernhold. 
Non   ignoro   talem  esse  ipsam.    Sed  ego   aliam   ob 
cansam  suspicatui  sum,  «uream  abt  te  vocari. 


D,g,t,.?<ib,Google 


428  Trias  Romana  DJalogus. 

Hutten. 
Ob  quam? 

ErnhoU. 
Hempe  quod  aurum  habent  sacerdolcs  istic ,    ciqne 
student  magis  cupi(le>  quam  ipsis  prcne  sacris. 
Hutten. 
Hac  rdtione  vestrara  Francofunliam  dixiMem  aureun 
poUsGirae ,    ubi   et  auro  aRalim  abnntlant  homines ,    et 
suri   negotia    tractantur ,   ut  vix   alibi ,   a^euntibiu   ex 
'  ultimis  orbis   regioriibus ,   qiii  cmunt ,   el  vendunt ;  ubi 
Kurum  ^uum  ctetionunt  mercatores;   ubi   mensas   Fug- 
gcri ,    et   pecuniarum  adeo    montes   habent.     Sed  ego 
auream  dico ,   ut  «olemus  res  egregias ,   et  siquid  nobis 
maxime  arridet,   ut  carum  «it,  et  impense  placeat. 
Ernhold. 
Quamobrem  non  gemmeam  igilur  dicere  voluisti? 

Hutten. 
Quia   veniebat  in   mentem   illud ,    quamquam   noa 
debes  ignorare  interim  antiqiHe  jactationis  esse  hoc,  non 
meum   novum ,    quemadmodum    et  Colonia,  fehx  olim 
Tocala,    mordicus  adhuc  retinet  eam  appellationem. 
Ernfaold. 
Ifa  ferunt.  Veruro  haud  le  Tugit  anliquum  esse  ilem 
hoc ;   Mognntia  ab  antiquo  nequain. 
Hutten. 
Locum  ego  commendo,  de  hominibns  non  disputo, 
quamquam  non  habet  «uum  ntmc  populum  urbs  haec, 
neque  sui  juris  est,  quin  immo  velus  ni^  habet. 
Ernhold. 
Igitur  mittamiu  vetera ,    tu  dic  auton,   novi  quid 
adferi  inde,  et  jucundi? 

Hutten. 
Novi  omnino  aliqtiid ,  sed  noa  perinde  jucundi. 


n,o,N..<,r,,GoOglc 


Triaa  Romana  Dialogu».  ^9 

Ernbold. 
Quid  hoc  est  tpueso,  quod  te   in  aurea  urbe  mo< 
lestum  bBbuit? 

Hutten. 
ORuiino  quiddam;   sed  quod  recgrdor,   non    nihil 
iaterim  suavilatis  accepi  ilem. 

Ernbold. 
Quid  boc? 

Hiitten. 
puemdam  anatnm  e^it  Coloniae  mortuum  sacerdotem 
vetulum ,  adprime  divitem ,  et  incigniter  avanim. 
Brnhold. 
Id  tibi  jucundun  fuit  vero. 
Hutten. 
Non  id ,  sed  quod  dc  invitus  disceasit  e  vita ,  toiies 
prius  cons)>iealua  aurum ,   quod  sibi  uiia  cum  reliquia 
tbraaiiris  decimum  anlequam  moi  eretur  diem ,  adferri  jus- 
serat,  et  sub  capile  locari,  volens  cretlo  ad  inferos  deferre 
Imc,  cum  onnes  undique  conquiri  medicos,   pecuniam 
polficens  immensam ,  si  se  restituant ,  vidensque  actum  de 
se  jam ,    roilacrymavit    misere ,    seque  adflixit ,    omnia 
qu»  cara  babuerat,  interim  jubens  ostendi  crebro  sibi, 
et  rationes  le^i,   ac  usuras  computari.    Quinetiam  sex- 
centies    araplius ,   cum  media   jam    in  morte   teneretur) 
fenint  exciamasse:    O  aummt   o  possessioncs  1   o  bene* 
ficial  speclasseque  oculis  admodum  iniquis  ciic.^mstan- 
tes,  quos  statim  mortuo  sese  omiiia  exportaturus  sciebat, 
ingratos  etiam.    Porro  inversie  jam  oculis ,  exti^coque 
illo  oorpons  lumine,   in  ipsam  usquc  mortem  utraque 
manu,   qiiantum  poluerit,   complexum   thesauros   suos, 
quotl  Gui  nvi  juoutidum  sit?   aut  quemquam  miseret, 
eum,  qoi  sic  vjxit>  sic  mori? 

Ernhold. 
Me  quidera  nihil,  et  tccum  sentio,  juvatque  precari, 
aTaris  hoQ  omnttins,   ut  qun  maxhne  cupiuiit,  maximo 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


-^30  Trus  Romana  DialoguB. 

doloris  aensu   amiltant,    torqueflntarque   ei    tuper  le 
'  tniserritne.     Qtiod  a   atlfuiseem   morienli  illi ,     htcnloi 
fortasee  adprehptidissem ,    aut  arcam ,    itMonuisGemque 
conciiticns  inorieiitis  auribiis    ad    exlrrmum  usque   ejnc 
spirittim.   Tantiim  abest ,  niisertus  ut  fuissem. 
Hulten. 
Rcctc'flis,  nefpie  ego  alittd  fecissem,  proTocassea- 
qtie  homiiiifi  amcntiani  motlis  omaibus. 
Ernhold. 
Ita  vero,  sed  qnid  molestia  adllecit  te? 

Hutten. 
Quod  ComeHum  Tacittim  historicum  libris  aacttnit 
inipcr  qtiinqne,  et  Romic  typis  excusun,  cinn  librariD 
desi^ribendum  darem ,  negavjt  audere  se ,  quia  L.eonis  X. 
buHa  cautum  sit,  nequis  eum  denuo  excudat  decemiiuB 
intra. 

Ernhold. 
'  Tamdiu  Tacitum  non  Ief;et  Oermania  pnuertim,  qui 
Rem»  excudimtur ,  cmn  rarissime  liuc  advehantur  libri? 
H  u  1 1  e  n. 
Hoc  me  urit  scilicet  omninm  primura ;  deinde 
quod  a  superstitione  avocari  noslros  bomine»  sic  ogte 
contingit ,  arbilrantes ,  quicquam  ad  se  pertinere  euo 
bidlam,  qu»  ab  excolendis  ingeniis,  et  provehendii 
literis  avocat.  Qiiare  ab  illo  credcnte  si  mJii  obsequaliir, 
et  stutliosis  omiiibus  gratum  facial  statim  anatbema 
esee  se,  perconlatus  sum  :  giqNis  iniquus  ndeo  pontifex 
velet  i%  Germonia  vineas  coli,  vel  aur^m  inquireT«,  tt 
execrationibus  inde  arceat,  nnmquid  aquam  bilMtuTOi 
hic  homincs  putel,  et  pecimiam  abjfcturos?  npsa>it 
iacturos.  Tum,  in9uam,  si  literas  aliquM,  rem  iuro, 
ac  vino  desiderabiliorem  multo ,  nobis  invideat,  eaniiD- 
que  studio  omnibus  interdicat,  utrum  putet  suavitaiem 
eam  dimissurot  nos,  an  magno  cum  dolore  brcvi 
apostolico  reclamatnros ?     Hoc,  ait.  futunin.    Qiiid  tu, 


n,o,N..<,r,,GoOglc 


Trias  Romana  Dialcgus.  431 

Tacitum  Tereris  igitnr  Gemianoniih  octdi* 
ostendere  aulorem,  quo  nemo  de  T«t«ri  natiouii  faujiM 
Ijwde  merituB  eat  mcliiu?  Periuaseram,  nisi  poiilificis 
orator,  qui  ounc  agit  istic,  terrorem  auximet,  diceiH: 
piacalum  fore  hoc  atlmodum  grande,  LeoBemque  com- 
motum  iri  valde,  riquis  audeat.  Dolui,  ut  par  erat, 
vejtementer. 

Ernheld. 

Non  injuria.  Doleuduin  enim  censeo  et  faoc,  et  qn> 
patimur  alia  mulla ;  nam  de  palliis  episcopalibue ,  de 
qnnatis,  de  penrionibus,  et  gexcemis  id  genus  exactio- 
nibus  quando  erit  ut  sibi  tem|M!rent  itti?  qiioe  vereor 
ut  ferre  possit  diulius  Gcrmnnia ,  cum  indies  magif 
ac  magii  ciescat  ea  intquitas,  neqiie  un,quam  modiu  fiat 
repinis,  et  extorriouibus. 

Hutten. 

Ut  ris',  neqiie  modeinntur  isti  negotium  hoc,  ali- 
quem  sibi  vits  modum  consliluenles ,  ct  videtur  recipere 
oculos  hiec  natio  ,  et  cognoscere ,  quae  sU>i ,  et  qitam 
indtgne  verba  dentur,  quomodo  fucus  fial,  ut  iUudatur 
popnlo  libero,  nationi  strenuB ,  el  anle  omiies  forti,  ipsia 
etiam  nobilissimis  principibiis  qui  contmplu*  objiciatur« 
ct  jam  multot  video  libere  istud  agere ,  conarique, 
ut  qoampiimum  excutiamua  jugum  hoc. 
Ernhold. 

Qaod  faxit  Christuj,  ut  aliquando  «xteris  ludibrio 
eate  desinamus. 

Huttea. 

Derinemus ,  nisi  omnia  me  faOunt ,  ila  video  ad  liber- 
tAtem  conspirari  pasrim;  nam  quanto  quisque  nobilior  est, 
aut  Mtimo  ma^it  valct,  huito  ngrius  lcrt  hoc  tempore, 
quod  majores  noatri  pia  affeclione  Urjijiti  sunl  ecclesiisf 
id  oetcio  quibutBonK  bominibut  dari.  Prasterea  quot- 
aniiit  aliqnol  fieri  cxactiones  hic,  ct  modos  excogit.iri 
•mnea,  quibut  auferatur,  siquod  reliquum  habet  aunim 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


432  Trias  Romana  Dialogus. 

GennaniB ,  proceMumque  jam  eo  licentiie ,  tit  quibiu  per 
{raudem,  et  laclando  emulgere  nihil  posnuit,  ab  eis-per 
terrorem  extorqueant,  qua  violentia,  qu»  pouit  esse 
graTior,  qun  foedior  contumelia ,  quK  pejor  eervitus  et 
liberisv  et  iis  qui  orbi  imperare  debeot?  quati  veio 
amis  noa  devicerint ,  ut  vectij^les  habeanL  piure 
cpem  habeo  lon^e  maximam,  quia  ad  extremum  pro- 
cessit  hxc  indignitas,  non  cssa  quo  evadatultra,  nosque 
ereptnm  iri. 

E  r  n  h  o  1  d. 

NoTUHt  imperatorem  factuium  hoc  speras  tu  sd- 
Kcet? 

Hutten. 

Et  hoc,  et  aha  plura  bac  natione,  bocimperio,  sni« 
majoribus,  suoque  digna  genere.  Plam  ferre  ut  poterit 
primum  se  contemni,  nos  compilan,  deinde  a  quibus 
phinmum  erogatur,  eos  phwimum  ludibrio  haberi?  Qum 
gens  despectius  enim  agit  Romn,  quam  Germani  faodie? 
Ernhold. 

Penitus  ouUa,  ntquospueri,  senes,  viri,  mulieres, 
opifices,  raercatores,  sacrifici,  nobiles,  ignobiles,  liberi, 
servi,  in  summa  quos  omnes  rident,  etiam  captivi  natio- 
num  omnium  Jud»i,  quos  pubHce  et  privatim  dicteriis, 
ac  scommatibus  prosequuntur  omnes,  quibus  palam,  et 
manifeste  illndunt,  quos  exp'odunt,  quos  turpibus  cog- 
nomentis,  et  pudendis  appdlationibus  insectantur,  per 
jocum  pariter,  et  serium,  nuHam  ob  causam,  sed  stulti- 
tie  opiiiione.  At  que  Germanonun  stultitia,  nisi  qnod 
non  sentimuB  indigne  faaberi  nos?  et  quod  nimium,  su- 
perstiKoni  tribuimus,  per  eamque  patimur  eripi  nobif, 
quod  armis  olim  adimi  non  potuit,  et  quod  servruBt  tot 
semper  Germani  Roma  nulla  alia  mercede,  quam  ut  patri- 
moniis  sibi  suis  precario  uti  iiceat?  ^tiid  enim  sliwi 
Tocabo  profusam  in  eccleaiM  pMnon  aostrorum  libem- 
litatem? 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Trias  Romana  Dialogus.  433 

H  u  1 1  e  n.    ' 

Jam  non  mecum  «peTa<  igitur,  et  nuaaai  illonini 
procpicifl  ? 

Ernbbld. 

Jam  landein,  te  augenle  animum. 
Hu  t  ten. 

Non  credis  quam  indi^e ,  quamqne  iracnnde  ex 
principibiis  quidam  Augusl»  tulerint  anno  i-uperioii 
qttoddam  Cajetani  cardinalifi  verbum;  nam  iiJi  forte  ionga 
fiicrat  oglensa  ecclesiaBticoruro  ppmpa,  quam  cotispica' 
lus,  cum  ordinis  ejui,  nt  apud  no»,  reverentiam,  et 
quam  mAi^iRce  agiint  bie  sacerdotes,  cognoTisset,  sta- 
tim  in  boc  prorupit  facetum,  ut  iUi  Tidebalur.  Quan- 
toa,  inquiens,  stabularios  Romani  babemus,  stnltitiam 
exprobrans  nobis*,  qui  cum  tales  sinras,  eo  cogi  susline' 
mua,  ut  cardinaHum  et  episcoporum  Roiinb  mulas,  et 
«quos  fricemus ,  ac  despectissimam  quamlibet  Bervitutem 
obeamus.  Hoc  alii  factum  fremebant ,  ego  liberiiu  accu- 
sabam  etiam,  crebro  palam  susurrans,  indignum  eisebao 
natione  ab  hoc  bominum  genere  non  vinci  tantum  tto»t 
sed  triumphare  etiam :  nam  haud  ulla  acerbior  est  inju- 
ria,  quam  cum  opprobrio  qiw  -fit  confidmter,  et  abin* 
suhantibiu. 

E  rn  b  o  1  d. 

At  ille  ntinam  diu  sic,  et  seepe  triiimphel,  quo  tan- 
dem  maxime  nostri  nos  putleat,  qui  mihi  quidem  recle 
videtur  hoc  dixisse,  «c  fit  enim.  Neque  iere  quuquam 
faic  pingue  sacerdotiiim  habet ,  qui  non  aut  Rom»  sei"- 
Tierit,  aut  per  largitionem  multa  profuderit  eo,  aut  qul 
Fuggerfs  intercedentibus  emerit  ctiam.  Sed  h»c  ipsiiu 
vox  nonne  aliquo  insigni  dicto ,  aut  EbcIo  animadversa 
ab  eo  fuit? 

Hutten.  ^ 

Quod  dixi,  irascebantor  nonnulll,  «t  mtDVnu'  ertt, 
ac  in  aures  susurratum  eat.    Diceres  ignomiuiam  «gooa- 


Hutt.  Op.  T.  1 


28 


o,9,t,.?<ib,Google 


434  Trias  ftomana  Dialogus. 

cere  suam,  et  dedecui,  illetamen  constitit,  nequeadhiic 
deiinit  venales  nobis  ckIos  proponere ,  et  expectal  qitoli> 
die,  ffiU  ab  le  aliquid  emercetur.  Quinetiam  ut  inlelti- 
gai,  fjate  confidentia  »it,  nuper  in  concilio  principuni, 
ausus  est  criuiinari  Carolum,  >it  imperio  inepluin,  non- 
nulls  illi  corporis  pariler,  ac  nnimi  iropin^endo  vitia, 
et  studere  id,  Gallicum  nobis  jugnm  ut  imponerelur, 
imperium  auferretur,  oronis  in  cjdb  locum  iiidigmlas 
luccederct. 

Ernhold. 

O  seculum!    o  mores!    qiiam  non  conveniebat    hanr. 

siimmaB    spei  adulescenli  principi   iniuriam    tieri,    quam 

indignum   uostra  elaritudine  fuit,   islam  paiieiiter  auctire 

relationem.    Sed  dic  age:  jiibcs  me  cretlere  lioc  factuin? 

Hutten. 

Jnbeo. 

Grnhold. 
Neque  in  tn-iat  i  >vni>t'} 

Hutten. 
Pervacit 

Ernhold. 
El  periculi  magnitiHline  nou  enim  lerritiu? 

Hutten. 
Non  lerritus,  quinetiam  nhro,   ut  ferunt,   lcgatioui 
buic  lese  obtulit, 

Fidtns  animi ,  aitjue  in  ntrtunqut  paralus 
Seu  tiersare  doios ,  stu  certe  oceumbire  moni. 
EriikJld. 
Quam  rem  tu  si  orauotie  pariler,   ac  scriptis  prose- 
quaris,  commoturus  mihi  videris  multos. 

Hulteu.  • 

Misi  jam  tnoti  sunt,   quondo  detractum  hujiisceinodi 

fraudibuB  omne  prope  velum  est,  et  isli  aiidacLisime  jam, 

ac  sine  modo  rapiunl,  quorum  aliquaiido  Komn  rum  mo- 

uuissem  quemdiun,  ut  modestius  ageiet,  (cral  autcm  ex 


D,g,t,.?<ib,GoogIe ' 


Ti-ias  Romana  DialoguB.  43$ 

fimeimana  nnQi)  audi  qiu  conttnneHft  recpondit.  Non 
flolum,  inquit,  barbaria  suTuin  minime  prKbeatur,  aed 
etiam  si  apud  eoi  inTentum  fuerit,  aubtili  auferatur  ia- 
genio,  Non  tuli  profligatmn  hominia  audaciam ,  sed  cotH 
ira  libeirime  invectus  sum  ad  huuc  propemoduni.  Tu 
inter  barbaros  hoc  lempore  ponis  noa,  et  qua  injuria? 
Nam  si  barbariem  vocas  inconditam  quomdam  feritatem, 
et  inhunuuiam  tuperiiudinem ,  ac  viuun  incivilem,  quau- 
tum  ab  iia  moribus  abiumut?  aut  si  pneter  Cbriftianoa 
r^qun  omnes  genles ,  quod  sensisse  Gratianus  videtur, 
barbar»  sunl,  qu«  Christiana  magis  dici  potest  bac  na. 
tione ,  qu»  cum  pr«terea  fidei ,  hospitalitalis  et  constaa** 
ti»  opimone  commendata  omnibus  mundi  gentibus  sit 
circa  pietatem  ita  se  reiigiose ,  et  sancte  gerit ,  ut  omnes 
facQe  superet  hoc  studio  nationes  olias.'  Qim  causa  igi- 
tur  idooea  est,  cur  tiac  appellatione  dehonestanda,  et 
auro  spoEanda  videatur?  nisi  vestros  nobis  mores  pne- 
ponisf  quaies,  proh  Christe!  quales,  et  quamdignos,  ad 
tpiospuniendos,  universus  circum  orbis,  quasi  ad  extio* 
guendum  commune  aliquod  incendium  consnrg;at .  ac  iii> 
vehatur.  Sed  ne  me  jus  civile  iion  didiciase  impostor  illc 
crcderet,  scis  ajo,  qun  de  vobu  quoque  statuant  Ifiges? 
et  adposito  codice,  eani  ilU  Leonis  imperatoris  legem, 
quK  cavet,  nequis  per  largitionem  ad  episcopatus,  aut 
fwierdotui  adspiret,  oslendi.  . 

Ernhold. 

MemorabiKf  eat,  et  vere  lancta  lu ;  aed  qua  vut  alla 
cooteB^tius  o^Ugitiir  hodie. 

Hutten. 

Gbaetxo  quia  meministi  tu,  redta,  ut  qiw  inaurisiu 
gam  retorserim ,  audias. 

E  r  n  ho  I  d. 

Si  quemqikwii  vel  in  hac  regia  urbe,  vel  in  cnteru 
provinciia,  quas  toto  orbe  terrarum  diffuani  sunt,  ad 
episcopatiu  |^adum    proveU,   Deo  autore»    ^ontigent} 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


-i3()  Trtaa  Romana  Diatogus. 

pur»  honuninn  mentibui,  nuda  dectioniB  concctentM, 
siiicero  oinniuin  proferatur  judicio.  TJcmo  gnidiim  sacer- 
dotii  pretii  TcnaHtate  mercetur,  quantumcpiiGque  merea- 
tur,  non  quantum  dare  suliiciat,  «stimetiir.  Profeclo 
enlm  quis  locus  tutus ,  et  qu»  causa  esse  polerit  cxciisala, 
ri  veneranda  Dei  templa  pecuniis  expiignentur?  Quem 
murum  integritatis ,  aut  valluin  fidei  providebimus,  si 
auri  sacra  fai^es  penetralia  veneranda  procerpit?  Quid 
denique  caucuiti  esse  poterit,  aut  sectnnm,  si  sanclilas 
incomipta  corrumpilur?  Cesset  altaribus  immincre  pro- 
ranits  ardor  avaritite ,  et  a  sacris  adylis  repcllatiir  piacii- 
lare  flagitium.  ftaque  castuE,  et  humilis  nostrislempori- 
bus  eKgatur  epiicopus,  ut  locorum  cpiocunque  pervene- 
rit,  omnia  vita  integritaie  purificct ,  necprctio.  sedprece 
ordinetur  antistes.  Tantum  ab  ambitu  debel  csse  seposi- 
lus,  ut  quteratur  cogendus,  rogatus  receilat,  in\itatus 
effugiat,  sola  ilH  suffragctur  necessilas  excusandi.  Pro- 
recto  enimindignus  «t  sacerdotio,  nisi  fuerit  onlinatus 
invitus. 

H  u  1 1  e  n. 
HacTcnus  illi  sanctione  lecta,  hi«  ajo,  moribus  epis- 
copos  nofois  confirmalis?  aiit  non  tanto  magis  quemque 
ptobatis , .  quanto  pecuniam^Jariiiusin  vOsprofundit?  Tnni 
itle:  At  libenim  csc,  inquit,  vobis  episcopos  clig;ere;  at 
eos,  inquam,  episcopos  esse  non  licet^  nisi  pallia  cnunt 
prius  bic,  qun  electionis  igitur  libertas?  aul  debct  ista 
vocari  elcctio  episcopi,  non  desigiialio  potlus  ejus,  q\ii 
mercatiir  cpiscopaturoemerct?  Quarehocmihi  responde: 
num  Turcre,  pro  impcrio  nobiscum  decertantes,  Cbristi 
hostes  magis  habendi  sint,  qiiam  vos,  qiii  veneranda  Dei 
cempla  pecuniis  expiignabiKa  facitis?  immo  qui  caelos 
jam  venditis?  qui  iUnm  perrupistis  integritaiis  murum? 
iflud  demolili  «stis  fidei  vallum?  quorum  insatianda  anri 
fames  ad  sacra  penetralia  non  proserpit  jam,  sed  intus 
magna  cum  fiducia  regnat  ?   qni  illam  comipislis  incor* 


D,g,t,.?<lb,GOOglf 


Trias  Romana  Dialogus.  437 

ruptam  sanctiutem  ?  qui  virginem  ecclesiam  prostituiftia? 
qui  orationii  domum  fecutis  ipeluncam  latronum?  unde, 
st  bodie  ad  nog  redeat  Cliristtu,  comraote  multo  magis 
e}ectunu  vos  sit,  quam  iUos  olimementes,  et  vendentes. 
Nam  illi  profananun  taatimi  rerum  mercatum  institne- 
rant,  vos  sacrorum,  ecclesiw,  Christi,  et  spiritalis  gra- 
tin  fonim  agitis.  Non  mnjor!  opere  debellandi  vos  igi- 
tur,  quam  TurcM,  aut  lonsrins  etiam  semovendi,  qui 
Christum,  qui  altaria,  qui  sacramenta,  qui  csbIos,  qai 
venalia  habeds  omnia?  Quorum  sceiere  fiiclum  est,  ut 
noUnt  Cbristiani  esse  Ethnici,  quandoquidem  his  mori- 
biu  vivenles  vos  beatiludinem  aiiis  polliceri  vident,  cuiu 
armonim  tantum  periculum ,  quod  propiilsari  huic  natioui 
iiacillimum  esc,  aTurcis  inciintbat  ?  Certe  nGmoilasensu 
caret,  u(  vos  sic  pneife  aliorum  vitEe  consptcatug,  nou 
malit  veterem  sequi  errorem ,  quara  novam  auspicari  im- 
probitatem.  Voa  igitur  cum  verbo  dominici  gregis  pa- 
stores  sttis,  revera  Cbristianic  plebis  direptores,  noii 
evangelium  pnedicetis,  sed  peciiniam  couquiratis,  nou 
quod  pastoris  est,  commissum  vobis  gregem  pascatis, 
se<),  quod  rapaces  lupi  coiuuevcrunt ,  dilanietis,  ac  de- 
pascaniini;  non  homiiium,  ut  ilii,  piscatores,  sed  divt- 
timrum  captatores,  lucri  aucupes,  et  anri  ven^ores,  ac 
violenti  patnmoniorum  alienornm  invasores.  Ultra  jaii: 
andetis,  quae  Petri  sunt,  ad  vos  trabere,  et  Christianimi 
nomen  dolis,  caplionibus,  furacitate,  et  imposturis  ter- 
rarum  orbi  infame,  et  odiosum  reddere?  piiin  in  viani 
reditis,  et  igtos  emendatis  pessimos  morcg,  tstam  con- 
stringitis  avaritiam,  istud  a  sacrii  adytig  propulsatifi-piacu- 
lare  flagitium,  caste  et  pie  vivitis,  ut  vitw  exciiipluin 
pnebeatis  aliis,  Christum  imitamint,  ut  vos  imilentui 
caeteri,  donec  ita  geritis  vos  enim,  tit  cucuineres,  si 
pecuniam  dent,  impelr.ire  a' vobig  sacerdoiia  ginalis, 
qtii  qut<lem  sapient,  oderint,  qui  per  crrorem  imitabun- 
tur,   animas   perdent.      E*neterea  videndum,    neqnando 


D,g,t,.?<ib,Google 


j{3S  Trias  Romana  Dialogus. 

capiant  batbari  Gerniani,    quonnn  simplicttate  in  laahim 
abutimini,  ut  contenii  non  sitis  pecunia  dispoliare,   wd 
iDJuriam  re  illatam  ^erboruni  adhuc  contumelia  oneretiti 
et  augeatis,    direptisque  nobis   et  spoliatis,   per  jocun 
inniper  et  risum  contemptisaime  insultetis, 
Ernfaold. 
Faciem  illiuii  nebulonis  videre  videor,  et  quo  colore 
■ic  per  te  discissus,  et  confractus  respexerit. 
Hutten. 
Immo  nihil  magiB,  Ernfaolde,  moveram, 
quatn  ii  dura  siUx,  aiU  Sttt  Marptsia  eautts, 
ttmla  est  tiducia.     Age  vero  Cronietn  mutant  Rom»  im- 
pTobi,  aut  aliquis  est  flagitii  iltic  pudor? 
E  r  n  h  o  I  d. 
Novi  impudentiam,  sed  quid  respondebat  ad  bRC? 

Hutten. 
Quid  ^ud  enim,    quam  iKinc   legem   uihil  agere, 
quod  ab  imperatore ,   qui  jus  in  pontificem  habeat  faodie 
nulluni,  immo  quem  parere  potilifici  squnm  sit,  statua- 
tur  ?  et  qUuBdaiB  iiapudentiora  fais  adfauc  muHo. 
Ernhold. 
Nec  in  ejus  bucca  tuus  continuo  pugnus? 

Uutlen. 
Utique  hKsisset,  nifii  Romm  dedisset  molestiam. 

E  r  u  h  o  I  d. 
Mirum,  ni  tutiin  le  perditum  ibunt  isti. 

Hutlen. 
nmnt,  janiqiie  hoc  sentiunt  ipsi,  mutta  semper,  et 
ubique  auilientes  in  se  dici,  quvdam  scribi  etiam.  An 
non  audisti  hic  divag.iiitcm  nuper  Vadisciim,  qiite  Ronue 
viditcontumcliose  admodum  prc^alare,  et  magiium  ua- 
liom  isti  odium  cotkcilare? 

E  r  n  h  o  I  d. 
Ipsum  quidctn  iion  audivi,   sed  narravit  mifai  Philip- 
pus  consul,   quo!  solitus  sit  quam  foniter  loqui,  decrc- 


D,g,t,.?<lb,GOOglf 


Tria»  Rotnana  Dialogus.  439 

Tenmqii*  videre   enni,    «ed  ne«cio,   qaid- impediineiitr 
accidit,  eum  ititerea  is  abiit. 

Hutten. 
Mira  audiisies ,   nec  reqi  taiitum  probauea,  ted  in- 
^^ium  etiam  honiinia  admiratus  fuisBeti,  quo  illos  inse<r 
tabatur  mores,  dotc  enim  faciebat  hoc. 
Ernbold. 
Quo  modo  precor? 

Hutten.     . 
Multa  aont,    Jkmpus  breve  est,   jamque   ad  aulica 
pospor. 

Ernhold. 
Hoc  prius  edissere. 

Hutten. 
Non  vacat. 

Ernfaold. 
Non  'vacAt?  quasi  tu  sic  auls  serrias,  ul  assidue  id 
agas,  neqite  unam,    aut  duas  quotidie  boras  studiis  et 
amicitis  «uffureris?   Dic  oge,  quid  oraii  te  paterif  ? 
Hulteii. 
Tunc  eam  tn  rem,   ia  qua  operam  depoposci  tuan, 
diligenter  curabis  invicem? 

Ernholck 
Ut  nihii  diligentius.. 

Hutten. 
Et  illud  impetrabis? 

Ernhold,. 
Si  illis  persuasero. 

Hutten. 
At  suadebis? 

E  r  n  h  o  1  d. 
Rhetorice;     sed  tu  hoc,    qiiod  tam  »gre   impertis 
tempus,  paciscendo  inuliliter  perdis;  dic  igitur. 
Huttep. 
At  non  omiiia  memini. 


■,..<,  r,,Googlc 


440  Trias  Romana  Dialogus.     , 

EruHold. 
At  qua  mminiEli)  non  omnia  dic. 

Hutten. 
At  dies  Don  «atia  est. 

Ecnhold. 
Ain'  vero? 

Hutten. 
Sennonein  audies  prolixum  valde. 

.     Brnhold. 
Ipce  qnidem  ob  id  libenlius  adhut:  etiani  audiero. 

Hutte  n. 
Idciraout  videu,   quam  non  gravate  tibi  iuserviam. 
diem  hunc  totum,  fretus  bonitale  principisr  insunum,  ci 
sub  ipsam  adeo  noctem  agsm  tecum  hauc  fabulam. 
Ernhold. 
Ad  ingenium  redis ,   jam  tamdem  veterem  Huttennm 
Agnosco. 

Hutten. 
Primum  qute  in  Romanos,  ut  hoc  tempore,  tum 
Romanenses  ipse  voeabat ,  et  Romanistas ,  did  possunt, 
in  terniones  redigebat ,  id  agens  videKcet',  ut  omnia, 
quEc  pessime  fiunt  Ronue ,  et  qu»  perversissime ,  in  tei- 
narium  GolIiger«t< 

Ernhold. 
Audire  gestio. 

Hutten. 
Sed  unum  pracfari  oportet:    voces  barbar»   insunt, 
ne  te  moveant. 

E  r  n  h  o  I  d. 
Ah  moveant!*qtiasi  iia  delicaltc  rnilu  aurea  sint,  aut 
ignorem  suis  uti  barbaram  curiam  vocabulis.  Cic  igiltir 
de  curtisanis,  de  copiislis,  de  scobatoribus,  dc  beue- 
Jieiis  curatjs,  et  nOu  curalis,  de  faoultatibus ,  de  gratiis, 
de  reservationibus ,  de  regressibut,  de  annatis  eliam,  et 
Cruciata,  si  )ibel,  de  decisionibus  rotn,  ac  jure  patrona- 


n,o,N..<,r,,GoOglc 


Trias  Romana  Dialogus.  441 

tus,  nihfl  dedeHs  molegtt». 

Hutten. 

Tria,  inquit,  urbis  RottiEc  dignitatem  tuentitr:  au- 
torilas  pontifids,  reliquin  sancloriun,  et  merx  indut- 
gentiarum. 

Ernhold. 

Quod  tu  non  quterebas ,  num  igitiir  putarel  illic  f utu- 
ram  semper  eam  dignitalem ,  ubi  sit  pontifex,  eiiam  Mo- 
gundH!  illum  81  instituat  ecclesia  ,  aut  Coloniee  ,  aiit 
ubicunque  ? 

H  u  1 1  e  n. 

Immo  quemlibet  ubique  episcopiun  existimabal  tan- 
lirni  pos^e,  quantum  Roma:  illum,  et  ChrisCiun  ajcbat 
«qualilatem  dilexisse,  ambitioiii  summe  iiiimicum.  Multa 
praiterea  mutui  sermones  dabant ,  et  e°;o  quaidam  super 
ternionibiis  anxie  movi,  qus  omnia  tilii  ii.irrabo,  sed  tu 
fermoneiu  biiiic  totum,  qiiem  instihio,  Vadisci  crcde, 
non  meum,  -ipix  «x  illo  enim  audivi,  rctexo  bic.  Igilur 
senlit  ipsc  nec  huiuGmodi  esse  indulgflntias ,  quemadmo- 
duro  ab  illis  praedicantur ,  rem  tantimomenti,  etpecuuia 
tamen  com^arabilem ,  nec  magis  Rom<o  Petrum  essc, 
quam  ubicunque  sit  pia  ejus  recordalio ,  in  taiitum ,  ut 
moneret,  non  lutum  esse  omnibus  ire  Romani,  tria  ut 
plurtmum  inde  reportare,  qui  eam  accedant,  dictitans'. 
Ernbold. 

Qutt  iUa? 

Hulten. 

Depravatam  oonseientiam ,  cumiptum  filomachum, 
et  vacuos  loculos, 

Ernliold. 

Hui !  apte  disposilam  rem ;  aam  ego ,  quia  in^uele 
vixi  illie ,  atomacho  sura  adhuc  imbecilli ,  et  neminem 
video  aul  Deum  esse  minus  putare ,  aut  jusjurandum 
ita  eantemnere ,  ac  pejus  vivere ,  qnam  in  beneficionim 
«aiui* ,   qui  negetiantur   Ronus ,   curtisanos ;   nam  boe 


D,g,t,.?<ib,Google 


442  Trias  Roinuta  Dialogiis. 

nemo  ignorat,  quanti  quotidie  GemMiiic  conftet  nibt 
Roma,  et  quam  nemo  illnc  concedat,  qui  aoa  incnnia^ 
ac  de  suo  perdal  maltum,  e^  quidem  vacuis,  ut  habet 
temio,  locnlis  inde  redii. 

Hutten. 

De  me  taceo.  Vadiscus  ne  cum  loculii  qniden, 
qiiod  61  mansis.eein  diuiius,  inquil,  credo  sioe  wlilMu, 
eine  ipais  etiam  pi)is  abiissem,  sed  nos,  Ernholde,  bene- 
ficia  non  captanles  quaedam  tulimus  quidero  moleste, 
verum  haud  ita  magno,  quantura  mihi  videtiir,  incom- 
nodo.  Graviorem  enim  jaduram  existimo  eorum,  qui 
sub  praric  istic  magistris  animos  patiebantur  efFonnioaii 
sibi,  probitatem  inverti,  et  conscientiam  deprayari. 
Ernfaold. 

Ut  iDe  Suerus ,  qui  objnr^iatMs  abs  te ,  quod  jnsiu- 
randi  impetrassel  remissionem  sibi,  meinineris,  ail,  esse 
Bom»  nos. 

H  u  1 1  e  n. 

Utque  CoToniensis  aTius ,   qui  se  nulla  culpa  falsum 
lignagse  jactabat,  tuerat  enim  in  rem  ponlificis  hoc 
Ernhold. 

Ut  prtBlerea  multi,  quos  ipsi  vidimus,  sed  tu  ad 
temiones  redi. 

Hutten. 

Vel  idcirco  fugiendam ,  ail ,  Romam ,  quod  tria 
maxime  conservanda  interficiat:  bonam  conscieutiam , 
religionis  zelum ,  et  jusiurandiini.  Ubi  in  menleoi  vetiil 
Diihi,  triuiH  quoque  cominemoralionem  deridere  nune 
Romam:  majorum  exempla,  pontificatum  Petii,  et  ez- 
tremura  judicium. 

Ernbold. 

Oplrme  comparata  ulraque,  nam  jusiurandum,  <nd 
delalum  fueril,  siquidem  Romaiios  imbibit  mores,  in- 
cunctanter    accipit  ccrtus   a  poutifice ,    siquando    velit. 


■,..<,  r,,Googlc 


Trias  Romana  Dialogus.  443 

revinctum  iri  notlnm  euin ,  id  qnod  tntelligo  veHe  illiiiii, 
quando  dicit  jiujutandum  inter&cere  Bomam. 
Hiitten. 

Intelligia,  nam  qtiod  aufertiu',  nuUum  eat,  aut  pro 
inierempto  esx ,  pontiiici  vero  tribuit  auperstitio ,  quod 
infecla  posnt  reddere ,  qtia  facta  sunt.  Porro  «utem 
religionem  ibi  quia  unius  pili  facit?  Mit  aliud  Roi)ue 
ftudium,  pr«ter  pecuni»  illud,  quis  curat? 
Ernhohl. 

Majorum  autem  exempla  quis  e«t  Romee,  qui  imitari 
cogitet  ? 

Hutten. 

Simonis  quidem ,  Domitiani ,  Neronis,  Heliogabali, 
et  hujus  generis  pessimorum  complures ,  bontfnim  nemo, 
nam  de  Pctri  vita,  ejueque  episcopata ,  qui  verbum 
Boms  facit ,  ridiculara  Rilmodum  adferre  fnbtilam  vide- 
tiir,  faciiiiilqne  diias  quasdam  ecclesias,  primitivam,  in 
qua  meliores  ^ixerunt,  sed  qunm  illi  umbram  quamdam 
fiiigunt ,  et  secundanam ,  quK  est  illius  umbne  corpus, 
et  vita,  tota  pulcbra,  totn  aurea,  et  numeris  omnibus 
absolula,  tiimirum  quK  ex  impostoribus  est,  ex  furibus, 
etsacrilegis,  ex  fraudatoribus ,  notariis,  ex  simoniacia 
episGopis,  et  adulatoribus  Romani  nntistids,  atque  his 
solis,  nam  qui  episcopus,  aut  cardinalis  bonus  est  hoe 
leinpore,  eum  longissin^e  ab  se  removent,  «c  pTKter  ec* 
clesiam  habiiit.  Pneterea  quamdam  jactant  adornatam  jam 
olim  ab  se  Conitantini  donationem,  et  occidentis  impe- 
rium  ad  se  pertinere  dicunt,  occupantque  eo  nomlne 
urbem  Romam,  Bomani  imperatoris ,  siquis  esset,  do- 
micilium ,  et  imperii  caput ,  deinde  nullam  aspemanlur, 
uc  Petrus,  lemporariam  ditionem,  sed  pro  regnis  eliaia, 
el  imperiis  digladiantur  teira ,  ac  mari  tumultuanter ,  ef. 
aangninem  fundutit,  ac  veneno  grasMUrtinr. 
Ernfaold. 

Venoio  Taldaado. 


n,o,N..<,r,,GoOglc 


M4  Trias  Romana  Dialogus. 

Hutten. 
Et  umu  vidbti  ipsum  «uperius  Julhnn. 

Grnhold. 
Ipsum    tot  hommum  mtllia  cum  perderet ,  quxlem  Dii 
boni    hominem,    aut   potius   quale   honiinii  portentura, 
Tultu  teter ,   ad^pectu  tniculentus ,  per  omnia  terribiiis, 
borrendus,  et  inunauia: 

Hutten. 

Qui  cum  talis  esset   autorqiie  Seret  belli  omnium, 

qUBB  fuenint  pemiciosissinii ,  utpote  in  quod  Cliristianos 

undique  principes   connexuisset ,   inter  se  comminui  fa- 

.  ciens ,   nemo    ausus    est  tameii   reclamare  ilii ,    vcl  his 

verbis  : 

Quid  miseros  totzes  in  aperta  perieula  eives 
Projicii,  o  latio  ct^ut  kortnn,  el  causa  malorum? 

Ernhold. 
Neqno ,  sed  solum  omnes  timebant ,  vemm  occiJenlij 
imperium  si  donat  Conslantini  privilegium,  Carolo  pen- 
culuui  ^t,'  ne  haiid  aliquid  eorumvel  qun  hcredilate 
obvenerunt ,  vet  ia  quorum  successionem  electus  jam 
eet,  possidcai. 

Hutten. 
Si  reverendiuimomm  KonuB  iudicio   agatnr ,   i^^ 
posBidebit;  suut  enim  ecdesie  omnia. 
Ernhold. 
Igitnr  tiiniis  credo  liberaies  fuerunt  priores  ponti- 
SceS|  qiii  non  omnia,  qute  silii  donata  aunc,  vendicave- 
runt ,  sed  paucis  contenti  regibus   alia  permiserunt ,   «t 
imperatorem  in  hac,  quantulacunque  est,  portione  passi 
«nnt  batere. 

Hutten. 
Non  liberalitas  ea  fuit,   sed  imbeciRitss.     Ttmebaut 
enim,  cum  primuro   donationem  bano  ementirentur ,  si 
nihil  de  ea  remitterent ,   unanifnem  regum  advcrsus  te 


-,..<,  r,,Googlc 


Trias  Romana  Diologue.  Mii 

concpirntionem ,  cui  resistprc  non  possent.  Venim  hanc 
cwe  ffictam  nTaritite  pontiticalis  inetinctii  fictionem  hoc 
maxime  convincit,  quD<I,  si  quidem  ii  fueruiit  tunc,  qui 
sunt  iiodic,  sacerdotum  mores,  oihil  passi  esscnt  ex- 
trahi  sibi,  sin  vcro,  qaoil  arbilror,  sancli  fucniiit  ejus 
sxciih  aiilislites,  non  acceiiissent.  Qiiod  si,  iit  inutUia 
ofCercntem,  Constantinum  non  aclmiseruiit  hi.  quibii» 
ille  tlonavit ,  quo  jure  eonim  posteri  repetuiit ,  qute 
majorcs  accipere  se  indignum  duxcrunt,  ac  olTrrenlibus 
ne  dareiit  pcrsuaseruiit  ?  cerle  profccto  nunquam  iii 
potsessionem  eorum,  quic  complectitui  figmentum  hoc, 
uUcs  pervenit  pontifex,  immo  urbem  Romnm  multis  post 
Constaiilinum  stcculis  ustirparc  tandem  aiisi  suot,  cum 
aute  non  habuissent  tam  sero  vetustissimam  tlonationem 
Bunutissimic  partis  insequuta  est  possessio.  Prcclerea  si 
quod  donatum  sibi  est,  sponte  remisisscnt  aliquaiuto, 
num  aliter,  quam  interpositis  lileris,  et  signis  egissent 
hoc?  vcl  qui  illud  tam  sollicitc  custodierunt  privilcgium, 
iiilem  siue  liberalitatia  testimonia  sic  nc{[ligeiiter  babu- 
issent?  Nugs,  immo  ut  dicam  ipse,  qiiod  semtio,  pri- 
vitegium  ConsUntini  sic  natum  arbitror,  cum  aliquando 
occasioncm  nactus  avaruf  (quisquis  bic  fuit)  pontifex, 
aliquam  ItaKK  partem  arripuissel,  jamque  sihi  hoc  vehe* 
inenter  arrideret  commotlum ,  nec  (ut  iticxplebile  cst 
avaritiee  sliKiiuni)  ibi  consisterct,  ac  ulterius  progredi 
in  animum  induxisset,  esseiitque  ca  tunc  tcmpora,  qui- 
bus  floreret  «uperstitio,  ut  spes  fieret  de  faculi  multa 
obtinendi,  si  abuti  simplicitate  vuigi,  et  principum  desi- 
(lia  vellet,  ecrpit  propagare  |ines,  quod  imitati,  qui  ei 
luccesserunt ,  usurpatam  semel  rapiendi^icentiam  in  con- 
suetudinem  adduxcnuU,  donec  prudenlissimus  quispiam 
pontifex  optime  consultiim  volens  et  ipse  rebus  ecclesie 
in  veteri  mcmbrana,  aut  aliquamdiu  in  pulvere  prius 
versata,  vel  situ  obducta  perscrtpsit  dlvinum  hoc  edictum, 
aecDlis  baud  dubie  post  Co^slantlniun  multis. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


M6  Trias  RdmaDa  DialoguB. 

Ernhold. 
Tamen  u  «  Carolo  repetat  htec  Leo  X.,  qnid  futn- 
mni  ezistimas  ? 

H  ut  t  en. 
Quid  altud  enim,  quain  ut  a  Leone  sua  viciitim  iUc, 
et  regem  esse  se  meminerit,  el  Germanum. 
Ernhold. 
Atque   omnia   agat,   misceat,   ruat,   prostemat,  et 
evcrtat. 

H  u  1 1  e  n. 
MeKora  Christus ,   non  eo  luque  progredietur  res. 

Ernhold. 
St  temperare  isti  srjent,  qui,   cui  injuiiam  facere 
fton  audereiit,  cum  a  notnano  etiam  principe  contume- 
liam  non   abstineant  ?   cui  et  a  pedibus    suis   coronara 
porrig;it  in  genua   abjrcto  .pontifex ,  el  abjurare  urbem 
Romam,  ac  Ilalia  imperium  cogit. 
H  u  1 1  e  n. 
Carolum   quidcm    Bohemnm    non   aliler    cnronftTit 
Urbanui  pontifex,  quara  ncceptQ  jurejuraiido,  ut  eodem 
anno  ItaHa  excederct,   quem  adeo  pneterea  contcmptit, 
ut  ne    in'  colloquium    quidem   veniens    e   cardinalibus 
quemdam  cum  diademale  obviam  miserit,  vetuilque  ar> 
bem  Romam  accedere,   et  aliquot  Itali»  urbibui  mut- 
tavit  eum.  . 

Ernhold. 
O  minime  vita   dignum   homineml    nedum  impnio 
Romano ,   qui  haec  sustinueril ,   Romanenscs  vero   non 
credunt  ipsi^   ut  mihi  videtur,   in  extiemo'  judicio  re> 
victura  illa  tria^isere  ab  se  interfecta>  deque  eis  ne 
adflictis  reddilum  ire  se  rationem. 
Hutten. 
Hempe  iOud  deridentextremum  judidum'. 

Grnbold. 
IpnnnqiM  A^bitrar  cum  aliic  una  jugulant. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Trias  Komaiia  I>ialbgii«.  -447 

H  n  1 1  e  n. 

Minime ,  ita  pro  nihilo  habent  enim ,  ul  interficere 
noD  qiiacrant,  quod  esse  Don  arbttruilur,  aliuqui  coiw 
iciciilia  easet  RonuD. 

Ernbold. 

Et  veuefici  tot  non  esseut. 

Hutten. 

Itaque  tribns   inprimis   rebut  abundare  urbem  Ro- 
Bum  ilicit  Vaiiiscut ,  antiquitatibuii ,  venenis,  ec  vattitate, 
quo  adjrctum  »  me  iterum,  Iria  exulare  item  inde,  nm- 
pliciutem,  coDtineiiliani >  et  inlegritatem. 
Ernhold. 

Becte  ;  nam  el  sim|tlicitatem  oon  fenint  urtiia 
nioreg ,  et  continenter  Rom»  nemo  vivit ,  integer  autem 
quif  est? 

•  Hutlen. 

Rerera  nulhis ,  hominum  vero  opinione  locnpleliMi- 
miu  quisque,  et  inpriniix  pecuniosui. 
Ernbold. 

Ut  ais,  seil  pessima  opinio,  quanto  magia  optabils 
ect,  ut  Roma  absit,  quam  illud  oorpori  exilium  ferent 
scorpionum,  serpentum,  et  stellionum  virus?  nisi  leviua 
(nisGrctur  quis  ab  illa  recessum  esse  velerum  Romaiio- 
rum  virtule ,  el  egregiis  vil«  inslilulis ,  quam  tot  coUapst 
prKclara  sedificia,  tol  dixutas  mirabiliter  speciosas  slruetu- 
ras,  non  profecto,  non,  lugendum  magis  est,  el  deplo- 
randum  in  Scipiuimm,  Marcellornm,  Maximorum,  Ca- 
t<Hium,  Metellorum,  Ciceronum,  Mariorumlocum  immi- 
grasse  meros  Vilellios  ,  meros  Olhones  ,  ,  pliisquam 
Nerones ,  et  Domilianos ,  luxurin  artifices ,  maiicipia 
avaritia  et  ambitionis ,  truculratia  et  ferocitate  nolos, 
ab  omni  virtute ,  omui  ralioiie  dereliclos  homiues ,  quam 
cx  marmorea  urbe,  et  argeiitea  factam  laieriliam,  et 
luteam. 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


4^8  Trias  Romana  Dialogiu. 

Hutien. 
Acute  pcrpetidis , ' eed  hoc  quantiim  est,  et  qtnle? 
Xres  «mt,   inquit,   Remanonim  negottBtorum  ateroeai 
Clirislus,  saccrdotia,  et  mulicres. 
Ernhold. 
'    Utinam  mulicres   lantum,   nec  prKler  eum   Kxun 
ctiam. 

Hutten. 
Multa  ibi  referre  pii()»it  Vadiscum,  qn»  ilU  tameii 
de  se  ipsi  loqunutur  epigrammat»  conscribenles ,  monira 
«uorum  imogines ,  et  n.itur.-c  simulacra.  Prteterea  hic  in 
nottris-  aliquando  ocutis  quie  fecentnt  eorum  legali ,  et 
OBalores?  Sed  Vadisctis  tria.Ronue  auditu  gravissima 
psse  pulat :  generale  conciliimi ,  emendationem  status 
ecclesiaslici ,  et  quod  Germani  oculos  recipiunt;  nir- 
sumque  tria  dolenler  ferre  RomanenEes :  principum 
Romanonun  concordiam,  populi  inteliigentiom ,  et  quod 
innolcscant  su»  fraudes. 

Ernhold. 
Oplime  Romam  iiovit  iate.  Quippe  si  vel  ad  conci- 
lium  perveniat  res,  quod  isti  soli,  quo  mmus  fiat,  i» 
mora  stmt ,  illo  jam  dum  adhiic  dolentc ,  in  Nicmo 
concilio  quod  acceptum  cst,  vulnerc,  aut  semel  illa 
procedat  diu  jam  agitata  qiiorundam  nimis  ecclcsiaslici 
stanis  emendatio ,  vel  Gcnnani  cognoscant  quomodo 
secimt  agalur.  aut  concordiant  incant  principes  Christiani, 
vci  inler  Teligionem ,  et  supcrstitionem  dignoscat  po- 
pulns  ,  vel  omnium  oculis ,  ei:  cordibus ,  qiue  scelerde 
fiunt  Romn ,  exposita  eint ,  haud  jam  ultra  Christiuni 
ckIos  ,  A-ilam ,  beatitudinem  viderimus  emi ,  nec  sacer- 
dolia  ausi  fuerint  isli  venuodare ,  et  contiaentius  credo 
virent. 

Hutten. 
Vt  aii. 


n,o,N..<,r,,GoOglc 


Trias  Romana  Dialogus.  44Q 

Ernhold. 
Sed  cQnciHo  in  tantum  adverMntur ,  ut  auduun  epi- 
Mopos  tiermanos  cogi  nunc  in  confirmatione  ut  jurtnt^ 
nuoquam  futuroi  se  concilii  autorei. 
Hutten. 
Ajunt. 

Ernbold. 
Quod  si  est ,  quid  posset  fieri  nefarium  magls  ? 

H  u  t^  e  n. 
Vix  aliquid,   sed  remedia,  qun  saluli  esse  omnibua' 
RomB  raalis  possent,  altujc  Vadiscus. 
Ernbdld. 
Qumam  ? 

HuttCQ. 

Tria  etipsa:  superstitionum  postergalionem ,  officio» 
nun  nbolitionem,  et  univer^i  ibidem  status  convernonem. 
Ernbold. 

Tertium  boc  adesse  satis  erat,  tunc  enim  ct  super- 
stitio  interierit,  nec  ofScia  fuerint,  siquaiido  illa  iu'' 
vadat,  quam  Dens  Optimus  Maximus  acceleret,  pessiao* 
nim  riluuni  in  melius  accommodatio ,  verum  officia  adeO 
abolere  non  cogilant,  ut  in  magnis  sit  hoc  Julii  laudibui 
quod  eorum  aiixer^  numerum,  Nos  autem  optare  decet, 
ut  pro  bis  officiis,  quK  fraudum  sunt,  et  dedecomm 
fabnc«,  ac  pessimarum  quarumlibet  imposturarum  ludij 
et  improbitatis  ardum  tabem»,  illa  possideant  hominum 
mentes  officia,  cjuibus  de'  sapienlissimi  viri  libros  per- 
scripserunt ,  qu»  virtute*  vocantur. 
Hutten. 

Timi  tria,    inquit,   maximo  in  pretio  Rom»  simt: 
TCnustu   milierum]    equorum  pnestautia,  et  dq>lonuit» 


Ernhold. 
O  mulieres!  o  equos!  et  ip.^um  o  pontiflceni!  harum 
studio    rerum   teneri   jpotius,   quam  pads,   rebgionis, 
iiiiu.op.  T.m.  29 


o,9,t,.?<ib,Google 


4&0  Trias  Romana  Dialogus. 

evangelicA  doctruKe,  in  sumniB,  quam  caritMu.  Porro 
quando  cogitaTit  hoc  Christus ,  ut  altqoem  post  se  relin- 
queret,  qut  posthabitis  inititutionibiu  ab  se  tradilu,  ae 
Titam  Mquutu*  minime  Christianam,  condonationibuc,  et 
bnllis  terriiruffl  orbem  divexaret  ?  aut  cum  animarum  paBtor 
sit  pontifex,  quid  oportet  bullam  obtignare  ei,  cui  vitam 
dederit,  aut  cahun  cui  dederit,  cum  in  negotio  mimarum 
neque  literii  opus-sit,  neque  aliundc  producto  teslimonio, 
sed  tua  cuique  con«cientia ,  queDeoconstat,  nequeiadicis 
eget  apu(L  hunanaium  cogitationum  explontorem.  Qnid 
cum  pneatantibus  autem  equis  Christi  vicariis,  cum  iUe 
deformem  semel  asinum  conscenderit?  an  quia  gereiida 
bella  ?  At  hac  ille  delestabatur ,  et  tranquillitatera  am- 
plexus  est,  pacemque  suatit,  et  ejos  studium  ad  poste- 
xo$  quoque  trmsmisit.  Quam  est  alienum  autem  a  Chrisli 
inatituto,  amare  primo  loco  muUeres,  et  cum  meretri* 
cibus  libidinari ,  eos  pnesertim ,  quos  ille  ex  spiritu 
vivere  voluit ,  et  quibus  ne  in  matrimonio  quidem  CBmia 
voluptatem  satis  indulsit ,  vel  idcirco  conjngiis  interducit 
sacerdotio  ordini  Callistus,  ut  aolis  liceret  sacerdotibus 
SGorlari,  et  a  sancto  malrimonio  ad  tuipissimam  mere> 
Iricatioiwm  S|nritale  rediret  negotiumf 

Hutlen. 

Sed  addttlit,  tria  esse  rrequenti  in  um  Rom»:  camif 
voluptalem,  veslium  luxurinm,  et  animorum  Eutum. 
Grnhold. 

Prorecto  exerdta  sunt  haeG  ibi,  sed  Ubidinem  non 
tantum  babent  Romn  vivendi  ducem,  vennnetiam  va- 
rietatem  exquiiunt,  mirosque  ejuf  modos,  et  monslm 
eliam  hiveniunt ,  ita ,  ut  nihil  dkas  veterum  illoe  spia- 
trias ,  certe  cimpticiter ,  et  secundum  naturam  fibidiaari, 
vel  ex  consuetudine  contemnunt,  nisticitalem  expro- 
braulCs,  quare  «tiam  «a  Roma  faciunt,  qu»  r«f«Te  hic 
oos  pudet. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Tmi  Romana  Dialogut.  451 

Hutten. 
VtBtiiim  aatHB  qiua  luxoria  e*t  ? 

Einliold. 
Qualia  ptvterca  niisqwun. 

Hutten. 
Sed  non  hommes  taotumeleganterTestiunt,  eta^or- 
nant  Romani  nunc,  ipsa«  etiam  mulai  oportet  auro  fre- 
nari,  et  pui^ura  conlegi,  tum  faetui  ({ui? 
Ernfaold. 
Ut  eue  odloaior  baud  pOHit.  rfam  qutd  Diocletiantnn 
Btbnicttm  aicdetectarioportet,  quod  in  veBtibiu  gemmaa 
habuit,  et  diadema  primus  gegtavit,  si  Christwuua  pon- 
tiTex  trf pHd  corona  Terttcem  omat ,  et  pedes  suoa  pati- 
tur  sibi  deoacnlari  terrarum  principes  ? 
Ernhold. 
Cfari*tns  suoriun  pedes  lavit ,  quod-  scio. 

H  u  1 1  e  n. 
Dana  01«  qiulit  tuperbia  sanctissimi  vocabnluni  agno* 
lcere,  etbcatjaiimi  adeo  eumt  qui  in  carne  viTat«dhuc, 
et  forte  pessimis  vivat  moribus  ?  ifuem  bcmum  vidimus 
emm  (nisi  quod  pacem  restaurat  ktat*  nostra  Leo  X.) 
aut  quem  canctum  pontificem, 

Ernfaofd. 
Inuno  quem  meminimus  veterum  relatione  etiam, 
mt  Kterorum  traditione  altquot  jam  smmlia  ?  nonne 
magnoa  beHatores^  et  urbium  evecsores ,  ac  avaritiss 
iamiiloB  obseqnentitsimos  habent  htstoriei  nialcos ,  cari- 
tatti  ifrne  ardentem,  et  evingelicn  doctrina  daritudin* 
qtlendidum,  aut  pietate  insij(nem  tot  rctro  annot  progn** 
diunduiif,  ut  invemamut. 

H  M 1 1  e  q. 
^o  magis  refugienda  haec  illi«  erat  iqjipcnatio. 

Ernhold. 
Ut  di«it.    Sed  hoc  quomodo  convenit,   quod  pr» 
eo,  qui  ic  beatitsiiauan  vceari  patitur,    ut  bcatut  l«b 


o,9,t,.?<ib,Google 


4&2  Trias  Rotnana  Dialogus. 

adhuc  orat  ecclem  ?  aic  enim  iHa  plorat :   Oremus  furo 
papa  nostro  Leone,  Domitius  conservet  eum,  et  viviEcet 
eum,  et  beatum  bciat  eum  in  tertis. 
H  u  1 1  e  n. 
Immo  quid  illonim  convenil? 
Ernhold. 
Hoc  vero  ad  faslum  non  pertinet,  ((uod  a  pedibui 
niis  coronam  imperialem  sumere  jubet  Romanum  prin- 
cipem  hodie  idem  iUe  Christi  vicarius  ? 
H  u  1 1  e  n. 
Primiim  omnimn,  sed  quosdam  audio  dicere,   sibt 
videri  minime  laturum  eam  indignitatem  Carolum ,  nec 
pedes  illos  dignaturum  osculo. 

Ernhold. 
Qitod  fii  faciat,   quid  merebitur? 

Hutlen. 
Vt  sapere  multum  putetur,  seque  cf^oscere,  nec 
pali   doctrinam   Chrisli   adulterari ,    majeslatem  imperii 
hidibrio  haberi. 

Ernhold. 
Sciljcet  panegyricos  ut  itli  dicant  doctissimihcHiiinei? 

Hutten. 
Utque  lotis  eum  liforis  collaudent. 

Ernhold. 
Et  Cfcnam  in  prytauKo,  ut  ei  adparent  Graci? 

•       Huiten. 
Et  Germantt  liberlatis  vindicem  ut  eum  sahitent  hie 
otnnes,  euntiqne  et  redeunli  acclament:  Forlissimo,  ju- 
stisaimo  ,    IBierrimo ,  ac  vere  pio ,   vereque  Christiano, 
■ed  omittimus  triadem  interim. 

Ernhold. 
Quid  pneterea  Vadiscus  recensuit  igitnr? 

Hutten. 
Tria  Facerp  cqs  ,  qui  Rome  otiantur :    deambulare, 
scortari ,  et  convivia  sgere. 


o,9,t,.?<ib,Google 


Trias  Romana  Dialogus.  46S 

Grnfaold. 
A?[U(1  Tiihil  agiuit,   Dain  quibqs  otium  aon  eit,  hi 
meditando,   scribentla,   appellando ,   ainbiendo ,  suppli- 
can<Io  fraudant,  inip<Aiunt,  peieranl,  produnt,  Eiqiiaitt, 
furantur,  adulter^t,  fallunt. 

Hutten. 
puid?  tria  esae  pauperum  ibi  obsonia:  olus,  ciepe, 
et  alium;  ac  triaecontra  locupletiini:  sudorem  pauperum, 
tunras,  et  spolia  Cbnstiani  populi. 
Ernbold. 
Rectisgime. 

H  u  1 1  e  n. 
Tresque  urbis  cives :  Simonem ,  Judam ,  et  populujn 
Gomorrhse. 

Grnhold. 
Ho^rendum  dichi ,   sed  verum ,   quamquam  simonis- 
mum  verbo   quidem  deleatantur ,   re  autem  vera  unum 
colunt,  et  exercent. 

Hutten. 
Qua  in  re  vel  maxime  odium  merentur,  quod  ita 
sine  cerebro  nos  arbitraHtur ,  ut  pecunia  cum  tftud 
paratur,  id  non  ease  vendi,  ac  emi  persuadeamur ,  cum 
adeo  aperte  faciant  hoc,  ut  Fuggcris  etiam  beneficiorun 
nundinalionem  permittant.  In  re  parva  argento  ipse 
redemi ,  ut  lacle  vesci ,  el  bntyro  liceat  jejuniorum  die- 
bas ,  et  Romiim  post  veniens  nuUum  ilu  clausum  eo 
(empore  macellum  vidi ,  ac  in  cardinalium  ^uorumdam 
domibus  animalium  carnes  indiSierentar  adponi. 
Grnhold, 
Nos  Ronue  fieri  hoc  vidimus,  at  popvlus  Francofur- 
dieosifi  quibua  nuper  convitiis  detestatus  est  culioam 
apud  se  poiitificis  legatorum  ?  non  observabant  rilus 
euim,  Kd  vescebantur  jejunus,  ut  senqier,  cibo  oAnis 
gCDeris  sine   religione. 


o,9,t,.?<ib,Google 


454  Trias  Romana  Dialogu». 

Hotten. 
Cumqne  no  eamarent,  paticbaiittir  ampSiu  hatfd 
tuum  enere  ab  se  noclrot? 

Ernhotd. 
De  suo  in»tituto   haud  quicquam  rautabanl,    neqne 
a  mi«  moribuB  corrmopi  nos  in  mentem  eis  veniebu, 
alioqui  sic  maaifecte  exlra  ritui  non  abiisaent. 
Hutlen. 
Eorum  hoc  factum  nemo  accuHbat  vero  7 

Ernhold. 
Quidam  sane ,  et  clamoribiu  ada  lea  «t. 

Hntten. 
Tum  q»i  quid  respondebant? 
Ernhold. 
Piices  Germanos,  ajebant,  aoa  fiioerc  ad  •uibbb  ^/f 
machum. 

Huttee* 
Quid  popnhu? 

Ernbold. 
Parcare  eos  pecimi* ,  quod  cari  «iMnt  pwpei*  n*- 
gis  credebat. 

Hutten. 
Bene  ad  triadem ;  quamtfuam  neque  hoc  in  ipsis 
esset  reprehendemlum  magnopere ,  si  quidem  impleri 
Tolui't,  quibua  se,  aut  unde  qutesitic  safj^inent  cibis, 
neqtie  unquam  venit  in  mentem  Christo  discrimen  ibi 
ullum  facere.  Preecipit  enim  aposlolis ,  quiecunque  ad- 
pnnarinir  sibl,  adsumere  ea,  ubicunque  sint.  Et  post 
eiim  Paulus  hoc  idem  contendit:  Esca,  inquiens,  non 
commeiidat  nos  Deo,  et  iterum:  Ooine  quod  in  macello 
'veuit,  mandueate,  nibi)  iiilerrogantes  propter  conscieo- 
tiam.  Sed  quia  eorum  est  hoc  priescriplum ,  debercvt 
utique  ipsi  pratire  nobis ,  nt  exemphim  essent  ejus 
disciplinn,  qnat  ab  ipsis  est  jiutituta.  Absurdum  At 
autem  pmvarican  eos,  vel  prKvaricandi  hoentiam  ven- 


D,g,t,.?<lb,GOOglf 


Trias  Romana  Didogus.  455 

dere  aliu.  in  faoc ,  tjuod  itatuerunt  ipri ,  scd  jsni  triMlem 
persequnour.  Cardinatium  Testtendi  moreni  noiti,  ut 
deiniGsa  ex  humero  purpura  long^um  pone  sequatur,  hue 
alludens  VadiKus,  ait:  tria  ca'amitosa  lyrmBta  pott  ae 
trahere  carduialea  Roms,  iiidumenK,  quibni  pulrerem 
cxcitantes  intequentium  ocutos  tota  niytnDnquam  Rorot 
infeslent,  familiam,  qus  ex  meris  ut  plitfiinum  gra«sa- 
toribua  lit,  ex  lenontbuc,  ricariis  et  catamitii ,  ex  pro- 
ditoribas ,  et  improbis  ciirtisanig,  aut  aliter  fiagitiosii  ac 
peuime  moratii  honinibus ,  et  contataiiiatO  per  oami* 
Srego. 

Ernhoid. 

Quid  hserea? 

Hutten. 

Tertfmn  quiero ,  invent ,  suum  qtuDtqiie  veetigat, 
id  eqim  cum  sit  totun  ex  (raudatione,  rapina,  ei  furto, 
quam  longissime  Terrere  qtue  attingat  secum  omnia,  tt 
Iraiiere,  contagione  quasi  quadam  corruptia,  quse  vicina 
funt ,  nam  haud  ignoras  tu  unde  vivant  ilii. 
Ernfaold. 

Quod  de  suo  non  vivant  satis  scto ,  et  lugubrem  de 
illis  nnper  Lfeoiiis  X.  creaturis  tragwdiam  passim  decantari 
aqdivimiu ,.  triginta  totos  imo  die  cardinalea  dixerat,  imo 
reor  ex  ovo  natoc,  nam  onam  omnes  matrem  sahitabant 
occJesiam. 

Hutten. 

Et  quemTibet  faorum  novis  statilli  adocnavit  syrmati- 
ifu ,  derignatis  ultra  Alpes  regionibtis ,  in  quibtts  liceret 
impunere,  ac  fraudare  singulis,  hoc  est  sacerdotia  ven- 
dere,  aut  pensiones  instituere,  qua  de  re  cum  dissereret 
Vadiscus,  et  «b  eo  qiiidam  percontaretnr:  ubi  interim 
pontifex  raperet,  quando  haec  aliis  coijpederet  Praiter 
urbes,  oppida,  ac  amplam  circa  ditionem  sunt  gratia;, 
lespondit,  earumque  expectativn  qu»  vocantur,  et  illa 
stt  oDinium  £raudum  neraudissinu  pectoraltl  reservatio> 


D,g,t,.?<ib,Google 


^6  Triaft  Romana  IMalogos. 

Ernhold. 

Pectoralem  reMrvationein   ingemisco   ipM  >   qnotief 
connaenioraEi  ftudio,  tale  esie,  ajunt,  crimeit. 
Hutten. 

Mihi  quidetn  -ridetur,  a  jiuIIo  uaquvn  iinpotloie 
neqniua  aliquid  uiTentum ,  nemineia  prfestigiatorem  scc- 
leratiut  qui<^ani  esie  commentum,  ita  omnes  fnnidef 
vincit,  omnes  dolos  superat,  omnia  excdlit  dedecoia. 
Sed  prius  de  multis  obiter,  quB  nationii  hojus  incom- 
modo  Roma  facit ,  adnotabo  pauca ,  non  quidcm  ut  a 
Vadisco  audita  ea  sunt,  nam  is  nihil  omiltebat,  «ed  ut 
capax  mea  fuit  memoria. 

Ernhold. 

Dlc  age,  certum  est  veteri  nausea  desnetnm  denoo 
texare  icomachtim ,  ut  hanc  breviter  devorcmus  molectiam, 
et  obduclam  refricentua  cicatricem.  De  Curtisania  primo 
cdlicet  loco  dicebat  Vadisciu  ? 

Hutten. 

De  ipsii  multa,  aed  priui  quid  pontifex,  delnde  alii 
quid  furenlur.  Sunt  pontilicis  episcoporum  palba ,  et 
quicquid  ex  induleentiii  redit,  quieqae  pro  dispensatio- 
nibus  dantuT,  et  qu»  belli  Turcici  nomine  coUigunt  in 
Gerinaiiia  legali  a  latere,  et  qu»  lolvunt  quamcunqBe 
bullaro  emeiilci. 

Ernhold. 

Mitte  hsc  discemere;  quid  enim  refert  ex  nostris 
spoliis  quid  cui  obveniat,  modo  omnes  doleanus  com- 
munem  miseriam,  et  adversus  publtcam  injuriam,  si  non 
posBimus  ulciscendo  satisfaclionem  extorqueFe  ,  saltem 
exclamando  doloris  acerbitntem  contestantes  rehictemur. 
Et  de  Curtisanis  dic  prius,  quv  a  narratore  hujtu  trag«»- 
din  audila  habes ,  ac  dc  stati^  Komano ,  quem  cognovimna 
ipsi ,  ec  delestati  sumus  saepe  etiam  magno  cura  periculo. 
Sed  qu»  horum  primo  loco,  qun  posteiiori  diees?  «t 
in  tanta  copia  qui  servandus  ordo? 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


Trias  Romana  Dialogus.  467 

Hutten. 

Ali  ordo !  quasi  vero  in  lali  p«rTersitate  ordo  iruit, 
niri  quod  me  primum  movet  dicere  eos ,  qun  patimar 
nulla  noslra  cuni  injuria  fieri ,  concordata  principam 
■ppelltntes,  quie  bulla,  si  ut  scripla  est,  ita  ab  eis  ol^ 
Krvaretur  etiam,  tamen  nullum  putandum  eaiet  ant  gra- 
Tiiu ,  aut  puclendum  mmgis  imponi  jugum  nobis  potse, 
nnnc  cum  extra  etiam  iniquitalis  illiuB  limites  progredi 
eos  videamui,  quem  ilicemus  modum  inesse  «oeleri  hnicf 
.«bi  constaturam  hanc  arbitrandum'  wt  Hcentiam? 
E  rn h  o I d. 

Profecto  indigni  fuerunt  nomine  Gennano ,  nedmn 
principe  hic  honore,  qui  primi  cuniRomanis  pontificibu» 
difcordem  banc  inierunt  concordiam ,  nos  ter  stulti ,  qui, 
maiores  nostri  quod  erraverunt,  corrigere  eum  pmsi- 
mui,  inconmiodonostrosummoTivi,  volentes,  videnles- 
qite  ita  luimuE ,  ut  injuriam  adhuc  augeri  quotidie  patia- 
iBur.  Seil  arte  buc  eos  quadam,  non  vi,  aut  violentia 
tingressos  primum  existimare  licet. 
Hutten. 
Ut  dicis;  nam  prima  faDendi  via,  simulata  pietu 
fuiue  videtur,  prntendebant  eccteain  unitatem  conter- 
vari  oportere,  alque  igitur  adRomannmhuncnHnnepis- 
copura  Eiimmam  rerum  devolverunc,  el  episcopiorum , 
ac  principum  apud  nos  ecclesiarum,  siquideiA  Ronue 
mortuis  episcopis  vacare  ea  contigerit,  locationem  ad 
eum  pertraxerunt ,  sin  vero  hic,  confirmalionem ,  gratis 
primum,  post  illic  pensionum,  palliorum  hic  pretium  cap- 
tanles  et  iilrunque  paulatim  obtiiiuerunt,  primum  vili 
acleo  impopita  pecunia ,  ut  conteimii  ea  mereretur ,  exiode 
magis  ac  magia  aucta,  in  tanttimr  ut  muItipHciter  incr»' 
verint  jam  omnia. 

Ernbold. 

^o  scelere  dguplici,  quam  olim,  prelioTeirit  palHnm 
MdgunKaiuii. 


D,g,t,.?<ib,Google 


4db  Trias    Romana  Dialogiu. 

Hntten. 

At  banc  tll)  pteiMm  inteTpretantui- ,  nam  nipnieifeiuc 
-Mois,  cum  streauua  quidBm,  et  «%nus  hdC  hodon 
epifcopus  a  Romano  quidem  pontifiee  confimari  custioe- 
rct,  pallium  vero  emere  nollet,  in  eoque  perstaret, 
ipsum  quidem  ■natberaate  «onfixit  pontifex  temporis  ejiu , 
CHCcefsores  vero,  quod  in  contimuciam  hane  (sic  eniB 
vocant  fai  omne  no>trum)  semel  eoncencisMt  ecelesiB  Mi^ 
guBtina,  dupli  in  perpetuiim  damnavnunt ,  cum  priiwXt 
millia  statnisseat  eqim^  XX.  Qunc  millia  exi^nt,  qao 
df  adeo  nihil  remittunt ,  ut  muiieribut  adhac  oporteM 
ineacare  omnes ,  qui  in  negotio  eo  recpondent  aliquid ,  et 
diio  verba  qui  ecribunt,  qidque  plumbum  impriiiiunt,  eC 
palliolum  hoc  qui  conraunt,  et  nugnat  graviiiimo  miiipta 
mittere  Romam  legatioiics  opua  eit.  Qpod  ai  ia  ceatiun, 
aut  ducentis  semel  aiuiis  lieret,  tolerandum  tamen  non 
videretur  propter  detestandam  in  Christiana  reUgione 
iiovitatem,  nunc  repertiu  ert  Moguntiniu  senex,  qui 
mcminit  octavum  ab  hoc  Albertb  videre  te  Mognntue 
epi«copum,  tot  pallia  emi  una  in  ecdesia  uiiiua  hominis 
«tafe  eoiitigit.  Quo  factum,  ut  lare  alisno  giravissiine 
pressa  ea,  et  exhausto  contributionibiu  populo,  vix.re- 
deat,  quo  ali  episcopiu  ibi  possit. 
E  r  n  h  o  I  d. 

Quod  si  contingat  hodte  sedem  hancvacare,  putasne 
iii  lanta  rcrum  penuria  pallium  adhuc  empturos  Rouk 
Moguntinos? 

Hutten. 

pii   Albcrtum  quidem  aervent,    siquid  buic  lamen 
acvidat,  emcnt  scio,  eraent,  proh  Christe!  ement. 
E  t  n  h  o  I  d. 

At  pecunia  aoo  c^t,  neque  popuhu  uhra  triboet. 
Hutten. 

Dispoliabunt  se  homines  ipsi,  ae  evisccrabunt,  ut  sit 
quod  Romam  mittant,  tantum  superstitio  valet,  aut  si  io 


D,g,t,.?<ib,Google 


Trias  Rotnana  Dialogue.  45!) 

boc  non  oiniies  conscnsuri  Tidebuntur,   inTeiu«hir>  qui 
Bt  fit  epuscopiu,  (le  auo  emet. 

£  r  >i  h  o  I  d. 
Keque  locum  tunc  babebtt  electJD? 

Hutlen. 
LocuDi  non ,  quippe  bidignum  boc  honore  judicebit 
pontifex  enuinniein  illum ,  etegentem,  bunc  dititempro- 
babit.  Quamquam  prudentcr  video  gerere  se  boc  in  ne- 
golio  cuionicoG  hodie  per  Gcnaaniain,  pracvenientet  ns 
nale  audiat  pvtor  Ronuuiut. 

E.rDbold. 
Quo  id  coniilio? 

Huttett. 
Nen^pe  si  ecclesia  pecum'am  non  habeat,   et  grarate 
tribual  populiis,  ut  locupletem  aliquem  cligaDt,  (piiferre 
sumptum  postit,  etiam  si  idoneiu  alioqui  non  sit. 
Erubold, 
Igititr  recte  exprobratam  nobis  despectisriman  ser- 
vitutem,  (piods  erviamus  utcro,  oeque  iojuria  dicimere' 
tur ,  quam  quis  non  inTito  fftcit. 
H  u  1 1  e  D. 
Ut  ais,  verum  ilK  quoddam  ibi  adbuc  bene  merituai 
tnum  interpretantur,  iaclantque  diligentiam  ourando  ani- 
nanitn  negotio  suani,   et'  ne  indignus  babeatuc  honor, 
hoc  se  facere  dtcuAt,   quaro   bencBcentiam  vocant,  ita 
qnos  injuriif  onerant,    eos  adhuc  beneficiis  reddere  bo- 
nontos  videri  volnnt, 

E  r  n  h  o  I  d. 
Quod  si  rebeXet  popuhis,  et  ordo  equitum  eljgi  ve- 
Kt  frugi  episcopum ,  pt  qui  peciuiiam  noii  tantum  non 
habett,  sed  iie  cupiat  quiilem,  vetetque  canonicos  pro 
pallio  vel  stipem  mittere  Romani,  undecunque  ea  fiat 
collectio,  non  per  olias  Gerraani<e  ecdesias  hoc  t^  dabit 
•xemphim? 


D,g,t,.?<ib,Google 


^60  Triaft  Romana  Dialogus. 

Hutten. 

NUiil  proficietur,  erunt  enim  ex  principibus,  ffai 
empto  pallio  dpsi^nabuntur  ipd  a  pontjfice  episcopi, 
■tque  hi  praetento  jtire  hoc  vi  cogent  et  populum  hunc, 
et  equites,  re^abuntque  invitia  omnibus.  Quale  iHud 
fuit  patrum  adhuc  nostrorum  memoria  iKUum  Mogun- 
tinum,  quo  dissidentibus  episcopis,  altero  a  canonid* 
eleclo,  alerum  probante  Romano  anlistite,  capla  urbs 
est,  et  in  direptionem  militibus  concessa,  n^ereque  a^ 
flicta  ecclesia. 

Ernhotd. 

Sentio  qiia   via  facillime  obtineant  pontifices,   nt  et 
quos  ipsi  velint   in  Germania  episcopi  sint,  npc  hicri  ad 
eoB  minus,  quam  sus  avarilise  satis  Videtur,  rcdeat. 
Hutten. 

At  satis  nullbm  est ,  ita  omne  posterius  palUum 
priori  carins  est,  augenturque  magis  ac  magis  seraper, 
(fute  extorquent  faic  Romani. 

E  r  n  b  o  I  d. 

Qitare  unutii  arMtror  futurum  malo  huic  remedium, 
pppuli  Germani  consensum,  quando  uno  quodam  stre- 
nuo,  ac  se  digno  proposito  edicto  exculiet  jugum  hoc, 
et  onus  non  grave  tanturo  ut  legre  feratur,  sed  turpe 
eliam,  ut  citra  infamian  ferri  non  possit  abjiciet,  seque 
in  libertatem  adseret.  Sed  boo  vereor  ut  permittat  sn- 
perstitio ,  tptre  ritissime  in  nostrorutn  animis  radices  lixif 
Hutlen. 

Permittet.  Immo  una  cum  jugo  hoc  abjtcietur  eliam 
superstitio,  intelligenlqne  Germani  longissime  diversa 
inter  se  esse  veri  Dei  cultum,  «t  pontiitcife  tyrannidis 
idololatriam ,  videntes ,  qu»  in  Romanos  isios  profundun- 
tur  ,  non  religionibus  a6commodari,  sed  detestabilem 
pessimorum  hovinum  luxnm  alere,  tantum  aberil,  nt 
bene  locatam  hanc  suam  liberalitatem  diutius  homines 
existiment,     Sentiunt  enim  ex  hac  largitione  nihil  ad  di- 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


Trias  Roinaiia  Sialogus.  :i61 

Timnn  cnlfum ,  nifail  publico  bono ,  otnnia  Hd  execrabOium 
■celerum  fomenES  magno  cuio  iudibfio  nostro  parilert 
et  incommodo,  ac  pubtica  religionis  hujus  apud  Etlmico» 
infomia  cedere.  Fejui  autem  Chiiatiani  tiiuqunm  audimus^ 
quam  Romanenfiium  istorum  objectanobis  vita,  qui  cum 
fint  rerum  captta,  et  bis  perdile  laborent  morbU,  ut 
Yaleze  coipus  r^quum  est  putandum? 
Ernhold. 
Pessime  ipsum,  igitur  vivet  corpus,  si  morbosum 
boc  detruncemui  caput  ? 

Hulten. 
Non  vivet  sine  capite  corpus ,  neque  auferre  caput 
necesse  est:  tantum  inde  resecare,  qufe  viliosa  sunl, 
oporlet  ,  et  morbum  curare  ,  ac  remedium  advertere, 
hoc  Eet  aulem  more  pvudentis  medici,  ut  morbi  caiisa 
■Uata ,  et  evulso ,  quod  eum  Sitvet ,  ipse  aKmenti  iiidi- 
goB,  defeciis  viribus,  paulatim  abeat,  et  evanescat.  Est 
enim  sanabile  capiitboc,  sedmagno  cumdolore,  propter 
curandi  acerbilatem. 

Ernhold. 
Existimo,  ubi  a  luxu  abstracli  «acerdotes  ad  pietatis 
^ieia  conveitenlur ,  et  ubi,  ut  frugi  sinl,  iUi  malorum 
amovebuntur  irritamenta,  isl»  opes,  ista  vivendi  prava 
Ebertas,  ac  pro  avaritis  ^tudio,  quod  maxime  depravet 
eoB,  inducetur  simplex  inopia,  et  innocens  paupertas. 
Profecto  enim,  quod  ait  Gmcus  poeta,  u  n^  to  X»fiSir 
ir,  ovii'Xtt  «oyBpot   iy. 

Hutlen. 
Sio  est.    Vetum  ^  hec  sanitate.,  propler  «griludinis 
eJQs  duicedinem,  ila  abhofrebit  magnapars,  ulKgrotarc 
perpetuo  m^. 

Eruhold. 
At  Kgrotve  non   permlttentur,   solus  est  hic  enim 
■norbus,   qui  jucuude  quidem  adficit  ebs,   quibus  adest. 


D,g,t,.?<ib,Google 


462  Trias  RoTn&na  Dialogui. 

reHqau  vero  incommoda,   et  pemiciem  adfert  omtiilnu, 
inter  ijuo»  isti  verssntur  «gri. 

Hutten. 
Itaque  medicina  opus  ett,    cpumtumcunque  iTenen- 
tur  «am  egri|, 

E  r  n  b  o  1  d. 
At  comphires  ubi  Kgrotare  fic  noa  licebit ,  ampliiu 
■acerdotet  eue  nolent. 

Hutten. 
Magna  cum  uti)itate,   et  pubKco  commodo,   quando 
aie  minua  ertt  ocioaorum ,  mi|iuf  efman,  qui  molesti  aunt 
mullif>  utiles  nemini. 

Ernhold: 
Quod  maturet  Christus  serrattw »  ut  ereniat. 

Hntten. 
Eveniet.     Jam   in    fumnium  eontcendit  enua  frani 
illa,   quooianqiM  insurgere  nltra  nequit,  decidet  nccei- 

Ernhold. 
Sed  tnna  vix  centeaimus  quisqne  ertt  hoc  in  iMine. 

Hutleu. 
Et  sacerdotnm  erat  abunde  satis,   si  e  centum  nnw 
rclinquereturt  verum  tunc  aliter  ■*  babebit  res. 
E  r  n  b  o  I  d. 
pnomodo  arlntraris? 

Hutten. 

rfihil  Ecio,   sed  ariolor  qu«dara,    et  Vadiscna  fore 

putat,   ut  optimo  cuique  locetur  lacerdotium,   qui  non 

idcirco,  quia  sacerdos  ait,  otiose  Tivet,  sed  quiafnmbata 

est  ejus  industria,    sacerdos  «rit,   capeasetque  rempiihK- 

cam  et  ab  aKis  nihil  diSeret,  nisi  quodsawttiua  vivet,  «t 

de  pnblico  bono  erit  magis  sollidtus.  | 

Ernhold. 

Atqm  nxoies  kabelmnt  tuoc? 


n,o,N..<,r,,GoOglf 


Toas  Romana  Dialogus.  ^63 

Hutten. 

Siquidem  habae  volent ,  quo  ne  ait  fcortnMi  itaun 
•ccuio. 

Ernho)d« 

PlMct,  qnia  neque  noi  prohibebimiir  ttuw  esie  ««c«- 
dotes. 

Hutten. 

Opinor^  VadUcm  quideia  eue  prins  nolet,  nc  ho- 
mini  disp)tcent,  qun  in  hoc  ordioe  eunt,  oniii.^,  inpri- 
rais  urbs  Roma,  quam  detestari  nemo  vitui  est  dic ertius. 
Mihi  quidem  BUilta  in  memoriara  revoc«vit,  quorum  est 
hoc  insigne  unum,  quod  bominum  adhuc  memoria  prin- 
oipei  tantum  ecdeEias  Jocabat  pontifex,  et  episcopoa 
cfinflrm^t,  inventa  via  est  prtqtositomm ,  decanonim, 
et  canonicorum,  ut  ei  foeneret  initialio;  tdque  non 
papalibna  tantum,  quor  sibi  desumpserat  mensibus,  scd 
Ordinariorum  etiam  dfebus,  slquid  Tacet,  ubi  pulchre 
observant  prteclara  tll»  principum  concordata,  sed  in  id 
facetum  est  hoc  Vedisci;  tria,  inquit,  nunquam  satis 
proveniunt  Ronw:  episcoporum  paUs,  men^  papales, 
•t  aBoatM, 

Ernbold. 

Mihi  qaidem4idebatur  nimiua  hornm  provoitiu. 

Hutten. 
IDis  contra,  qnod  insatiabiUa  e«t  corum  araritia, 
quod  si  ducerent  satis  episcopos  pretio  confUmare,  non 
jam  ad  inferiores  dignitaies  transitum  fecissent,  et  (i 
rapinis  his  sex  menses  suBBcerent,  non  io  libcrtui  tem- 
pus  Ti  irmerent ,  neqae  annatas  ipsi  irritarent  Tariis  mo- 
diaj.  li  tatis  midti  mdterentur  in  Germania  saccnlotes. 
Porro  suum  est  ibi,  et  ingens  curtisanis  lucrum,  quibus 
imptdsftribus ,  cum  in  aKis  ntuntur  conmode,  tum  in 
familiarital)*  privOegio  magniticum  est  hoc  eomm  oifici- 
um }  quia  emm  siquis  a  (amiUa  aut  pontificis ,  aut  car- 
d^aUum,   aut  oujtiseunqua  HeiM  mtiUwus  fucrit,  ejiis 


D,g,t,.?<ib,Google 


■464  Trias  Romana  Dialogiu. 

deinortui  sacerdotia,  deceraentibus  concordatu ,  a  poi>- 
tiiice'  impetrauda  veniunt ,  et  avarissimus  bic  quiaque  boc 
inpriniis  cavel,  ut  hac  classe  ceuseatur,  propterea -quod 
hi  propiori,  quam  coeteri,  gradu,  aliquld  Runi«  impe- 
trant,  factum  est,  ut  immensus  sit  eorum  numenu,  qui 
familiaritatis  nomine  Romam  locupleCaiit. 
Ernhold. 

Al  vidi,  qiii  famiJiarcG  erant,  emere  etipsosRomc, 
ut  alios  quse  impetrabant. 

Hutten. 

Emunt  et  ipsi^    quis  eiiim  gratia  accipit  Roms?  led 
nisi  familiares  essent,  emere  sic  eis  non  liceret. 
Ernhold. 

Ita  privilegium  est  uni  Romv ,  simonismo  uti  poise, 
alibi  {naculum  est  faoc  incoraparabile.  Sed  ulii  inlerduni 
vulti  simul  concurrunt  familiares  ,  qtus  contentionein 
eam  dirimit?  pecunia  arbitror,  qnam  qui  dederit  majo- 
ran,  aut  licitatus  maxhni  fuerit  reliquos  viocic? 
Hutteo. 

Vemm  haud  ita  cito  vincit,  prius  enim  cogBoscere 
oportet,  quando  multis  idem  promisit  pontifex,  quii, 
potissimum  auferft,  ut  si  gratias  ille  d^,  qun  fraus,  quo 
ponenda  sit  loco ,  non  invenio.  Vidi  multis  ter  dat», 
totiesque  paulo  post  revocatas,  et  tuiic  aliquid  causaba- 
lur  sanetissimus ,  cur  benignitalem  suam  relractam  ad  ce 
dauderet.  Sed  omnium  maxime  lites  esse  apud  iirbem 
Romam  expedil,  augent  enim  Roraanum  «'arium,  ut 
vix  aliud,  itaque  grata  ibi  res  est,  ai  quam  multi  in  jus 
Romam  disctireent ,  adportant  eni&  aliquid  singuli ,  nam 
cpii  nihil  attulerit,  is  vero  injurius  est,  et  non  tantuiit 
oon  datur  ei  Rom»  quicquam,  sed  quod  faabet  etian 
«ufertur  ab  eo.  Proinde  Vadisci  senlenlia  est  tribus 
ease  opus  ei,  'qid  Romn  lites  habeat:  pecunia,  iitenf 
•ommeiKUiitiii,  et  nKadacio. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Trias  Romana  Dialogiu.  46^ 

Ernhold. 
At  mihi  Tidetnr  solam  pecuiiiam  suu  ««e. 

Hutten. 
Satis  qiiidem,  siquts  abundet;  ubi  vero  Pgere  qou 
incipit,  ibi  tum  fictionibus ,  promism,  cauBando,  men- 
lieiido ,  pejerando,  et  dejcrando  defectum  eum  sarcite 
oporiet,  Litete  vero,  nisi  spei  plen»  amplissinue ,  nibil 
raciuiiC.  Quod  >i  forte  ab  eo  flinl ,  qui  aut  pecunia 
multunt  yaleat,  aut  potentia,  et  opibus  floreat,  lunc 
aliquod  erit  utiqae  in  eis  prtesidium.  Tria  eiiim  ne^o- 
tium  omne  promovent  Romie:  munera,  favor,  et  polentia; 
sed  lavor  conciliatur  et  ipse  dando ,  cui  quis  inutiliter 
enim  Romae  favct? 

Ernhold. 
N obis  quidem  ad  ea ,  qiiEe  ibi  qunrebamui ,  malnmm 
fovore  opus  non  erat ,   multos  autem  vidimuA  contem^i- 
tissime   agere,  quod  polaissent,   «ieafuistet,  pecunia 
redimere. 

,Hutlen. 
In    eandem   sententiam  tna  VAdiecui  putat   umim> 
qnemque   illic   evehere,    pecuniam,    audaciam,    et  im» 
-  pudenliam. 

Ernhold. 
Omnia  comitari  pecimiam  video ,  quamquam  est  ali- 
quid  item  audacia,   ut   salyrico   videtur.   cum   quis   ut 
emergat,  exilio  et  cafcere  dignum  cousciscit  facinus, 

Hutten. 
Atque'  ea  in  te   multas   complectitur  imppobitatet. 
biipudentia  autem  verecundiam  dissipat,  et  quo  miuus 
pndeat  flagitii ,  ipsa  efficit. 

Ernbold. 
Recte  comparatum ,   quale  est  hoc  autem  dedecns, 
idem  aut  dare,    aut  promittere  simul  pluribus,   deinde 
pati  litigare  eos ,  qui  spe  illa  pariter  laetati  smt  2 
HaU.  Of.  T.  ui.  30 


-..dbyGOOglC 


466  Trias  Romana  Dialogus.. 

^  Hutten. 

puaie  non  tulisscnt  Gennani,  nisi  nuseruin  in  nto- 
dum  excxcasset  eos  superstitio ,  ejus  enim  oblcntu  in- 
dignitatem  banc  non  viderunt  liactenus,  et  in  eo  versati 
sunt  errore,  ut  omnia  licere  pontifici  arbitrarentur, 
eliam  iniquissime  aliquid.  si  statuat,  scelusque  esse  iu- 
expiabile  contra  ejus  tjTannidem  reclamare  A-erbo  tanlum, 
dedecuE  aulem  non  fugit  Roma,  liicrnm  vero  per  de> 
decus  etiam  seclalur, -siquid  pessime  ac  sceleratissime 
fiat,  ne  sit  hoc  ritium,  caventc  pontifice,  cui  hoc  eliam 
damt  concordata  omuia,  qux  cui  ejus  autoritale  abro- 
gata  fuerint,  (quod  conlingit  quoties  minus  propiiius  est 
ovibus  suis  ille  pastor)  ut  Ronue  oporteat  ea  petere ,  ubi 
negolium  datur  curtisanis  accusandi  quem  videbitur. 

Ernhold. 

Atqne  hinc  hi  stuit  publice  clamoree,  quod  iiidigne 
mudos  iUi  infestcnt,  ac  innocendssimo  cuique  negotium 
facessant. 

Huttcn. 

In  quo  est  alia  iterum  fraus ,  quod  cum  sil  cautum 
in  concordadj  ea,  quibusde  Utiguis  qub  ante  litis  fineai 
nortuus  fuerit,  confeGtim  Romam  ccdere,  de  industria 
vocatur  nunc  eo  locupletissimus  qiiisque  senex ,  aut 
valetudinarius ,  quo  ne,  si  cxlra  papales  decedat  mmscs, 
non  transeat  Romam  negotium,  quorum  vidi  multos  ia 
itinere  mori,  cum  Romam  ii-ent  vocad.  Alf.lunt  autem 
accusatores  iUi  Rom»,  qunntacunque  eliaui  interposila 
largittone,  et  si  vel  maximum  inverlere  sumptum  opor- 
teat,  aliquid  emercari,  qiiam  ubicuiique  aliler  ambire, 
quod  pessimis,  ac  manifestis  ibi  tantum  sceleribus  locus 
fit.  Qitare  Vadiscus  coUigit,  tria  suadere  omuibus  Ro- 
mam  ut  eant:  Romani  nominis  admiralionem. 

Ernhold. 
Nobis  quidem  hsec  fuit  causa  eundi. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Trias  Romana  Dialogua.  467 

Hullen. 

Lacrum ,  et  male  vivendi  licentiaiii. 
Efnfaold. 

H«c  duo  curtiaanos  movent ,   Terutn  boe  nescidiun 
prius,  lantum  decedere  ordinariis  menaibufi. 
Hutten. 

Tanlum  decedit,  ut  pcne  pro  nihiio  stt  extra  ponti- 
ficis  tcinpus  vacare  quid,  invemlur  entm  consilium,  ut 
Roms  quoque  habeatur  ratio.  Quinetiam  tolo  posl  ali- 
cujus  excessum  mense  noit  licet  ordinario  locare  saccr- 
dotium ,  quo  in{j;enio  ?  ncmpe  ut  sil  spatium  inveniendi, 
quomodo  RoniBm  iraliatur  inde  aJiqoid,  adeo  nihil  pro- 
dest  in  duas  partes  divisum  aiuium,  quandoquidem  vel 
■ic  totum  sibi  viiidicant  illL  Quid  postulationes  episco' 
porum  quo  incommodo  fiunt,  omiiibus,  quae  prius  ha- 
buerit  is,  quem  aiia  postulal  ecclesia,  Romam  recidenti- 
bus  ?  quo  casu  duo  nuper  pallia  bis  eadera  anno  emi 
Romfc  vidimus.  piiod  si  quando  gratin ,  qua:  vocantur 
cxpectativK,  proposit»  sint,  quod  raro  fit  (eximia  esl 
biec  enim  poitlilicis  erga  Gei  manos  beiiignitas)  ib^  tum 
recta  itur  contra  priiicipum  concordata,  quod  snb  hai 
trahunt  sacerdolia,  multis  nDminibus  a  Romano  tyrannide 
libera.  Jam  et  monachoriun  hic  cgjitobia  invadtint,  et 
■bbates  compilant,  ^m  eorum,  quse  semel  locavit  ponlt- 
fex,  regressum,  ut  vocant,  uiiicum  ejus  rapiiue  solatium 
Tiolentissime  pr^eciderunt ,  mordicus  apud  se  tenenles, 
quod  semel  arripuerunt,  et  execrationibus ,  ac  anathe- 
mate  propugnaules ,  nequando  ad  libertatem  redcat. 
Qnid  atmatx,  primi  ab  accepta  possesgione  anni  rructus? 
Quali«,  et  quam  opima  4a  rapina  est?  Ubi  ne  erretur, 
inititutum  est,  ut  Rom«  censealun  quantiim  ciiiqie 
redeat  hic ,  sed  is  census  a  Romaua  avaritia  radtcea 
agit,  itaque  majoris  plerumtiue  sstimant,  quam  quid 
eat,  suo  commodo,  qua  m  re  miriitctf  sunt  decisiunes 
rot»,  jndiciuiA  plane  irrefragalile.   Quamquam  ibi  quia 


D,g,t,.?<ib,Google 


468  Trias  Romana  Dialogu». 

polest  conqueri  injuriam,  cum  statiiat  concorJaloi-um 
bulla,  6ic|uis  dicat,  haud  scite  actum  annalEe  censum,  rait- 
teiK^m  ab  urbe  in  Gernianiam  exploiatum,  qualittr  res 
habeat. 

Ernhold. 
'  At  quando  mittitur  ? 

Hutlen. 
At  quando  conqueri  aKquis  ansus  est  ?  periculum 
est  enini  potentibus  Roma:  in  re  parva  uegotiitni  facesserc, 
ac  omiies  verenlur  in  eo ,  ad  pontilicem  quod  pertinet^ 
scrupulum  movere,  quo  nc  molestiim  sit  hoc  sanctissimo. 
Prseterea  Vadiscus  dioehal:  diem  non  satU  esse  sibi,  u^ 
ilioerel ,  quibus  modis  sacerdotia ,  quoB  sunt  libera  ,  et 
a  nostris  locari  debent,  stib  Komani  episcopi  poteslalem 
cidant,  Et  cuoi  diu  mulla  dixisset ,  vix  pauca  atligisse 
videri  volebal,  adeo  nibil  omissum  ab  illis,  quod  suo 
serviat  commodo,  existimat,  per  quodlibet  nefas  resci^sis 
actis,  consuetudiiie  abolita,  niptis  paclis,  convenlionibus 
solutis  ,  fide  calcaCa ,  profltgaCis  legtbus  ,  sti-angulata* 
religione,  omnibus  inversis  et  perversis,  committuntur, 
et  pueris  sacenloliaiiunc,  pcne  infantibus ,  pro  dispensa- 
tionc  pecuniam  accipiente  Roma.  Neque  ullum  est  nefas, 
ulljim  scelus,,ulla  pcr^^ersitas ,  quam  conscire  nosRomani 
nolint,  quo  dispeiisationumfruantur  pretio,  qiii  peccant 
tamen  ipsi  sine  dispcnsaiioiic.  Scis  Moguntia?  quemdan 
mulieri  Florentittfe  ex  beneticio  suo  veccigal  penderc? 
Ernhold. 
Nuper  audivi. 

Hutlen. 
Et  ad  muUeres  quid  beueHcia?  ptEesertim  ad  Italicas 
nbstra  ? 

'    Ernhold. 
^Oiil  per  Christum !   uiiiil ,   nisi  quod   htiic  decreta 
pst  pcnsio. 


■,...:>,Googlc- 


Trias  Romana  Dialogus.  469 

Hutten. 

Igitnr  ulluni  puto»  iniuri»  genui  esse ,  quo  intactof 
nos  siiianC?  '  , 

Ernhold. 

Jam  tandem  esie  nuUum  puto ,  omnii  videns  au- 
dere  eo«. 

Hiitten. 

Sunt  quK  iis  tantum,  qui  titufis  insigniti  Eunt,  con- 
feruntur  sacerdotia,  veteri  Gennanorum  institulo,  cui 
ut  fob  faonestatis  specie  adversentur ,  tituloe  Rom»  dant 
Indigtiisrimis  qnibuslibet.  Quo  compendio  quemdam  vidi 
Ralisbona  fieri  canonicum ,  qnia  doctor  Romm  diclus 
fuerat,  alioqui  hon  obtinuisset  hoc,  impeditus  per  legem, 
qu»  rejicit  eos,  qui  iieque  genere  nobiles,  neque  prop- 
ler  eruditionem  sunt  insigniti,  atque  ille  in  nulla  bona 
arte  doctus,  lantum  emerat  tttulum  hunc.  Quo  si  respi- 
ceret  lex  ,  possotnus  et  nos  nostros  hic  asinos  sacrig 
admovere,  sed  fortasse  noUemus;  Roma  vero  a  nulla 
abhorret  pervcrsitalc ,  %t  tola  alienis  fruitur  piaculis. 
Nec  uUus  tam  potest  impedite  objici  Kcrupulus ,  quin 
ratio  sit,  qu»  enm  solvat  ibi.  Fit  et  in  iis  pontiflci  jus^. 
quie  poEsidens  aliquis ,  utcunqne  mortnus  Romse  ests 
aut  ab  urfoe  dierum  itinere  -duorum.  Ubi  quid  possunt 
venena?  quid  gras^ationes  ?  quid  alia  urbe  passim  tota 
obvia? 

Ernbold. 

Multum  arbitror ,  quo  securius  agebamus  Romn 
nos,  quia  enim  sacerdoHa  non  habebamiu,  insidias  non 
veiebamur. 

Hiitten. 

Sed  de  saccrdotionim  v.icationibus  magnum  est,  et 
fnictuoEum  in  cursitanorum  proi^identia  pontilici ,  et 
cardinalibus  pmsidium ,  statim  deferunt ,  quod  siquis 
neque  senex  sit,  neque  a^grotet,  ita  ut  in  longioris  vitae 
«uspicionem   veniat,    tum   vero    commentitia  aliqua   de 


.yCotit^lf 


470  '    Trias  Romana  Dialogus. 

causa  eiim  amusatit ,  aliud  alii  vitio  ilantes ,  onknibiu 
terrOTftm  obverteiices ,  ila  iti  ab  aliquibus  periculi  metu 
pecuriiam  fxlorqtieaiil,  noiinunos  pcr  ajflictionein  cagani 
mori.  QiisE  mn£;na  e$t  misei  ia ,  quoties  innocentibiu 
{(piofl  ab  eis  niaxiino  til)  sycophantjas  bai  stnitml,  im- 
putata  simoniaca  ituerdum  pravitate,  certo  dainnatianii 
criitiine ,  sed  quod  taiituni  Rotn»  committttur  impuix' 
neque  eiiim  qui  illic  tn  sacris  cauponaaliir ,  de  simoDinao 
accusaitdi  Teniunt,  Si«pe  et  ezcommunicatiu  fingilut 
quts ,  cunque  modi  sint  tot ,  quibus  de  facto  (qnod 
dicitnt)  excommutiicantur  homines.,  plerumque  i^oraiu 
quis,  et  nullius  tibi  erimints  conecius  anathema  fit,  Hat 
quuque  dum  Vadisci  niutc  sprmonem  retextmus,  juxia 
Homanam  pcrversilalem  analbema  fimus,  etiamsi  nemo 
tccusat.  j 

Erabold. 
O  Christe !   inauditum    quemquam ,    et  indefeBsum 
daronari. 

Huttett. 

Ernbold. 

Verum  boc  sibi  persuaderi  sinant,  qui  cerebro  ci- 
rent,  in  nos  malelica  bivc  superstitio  aon  cadit. 
Hutten. 

At  iili  magniiice  reli(;ionem  ibi  commendant  poptilo, 
ex  Christiana  mausuetudine  meram  facientes  carniflcinUti 
cumque  vivant  ipsi  pessime,  nemin!  tamen  beatitudiniia 
coitcediitit ,  qiil  iioii  suo  ctun  hicro  adspiret  eo.  Hidc 
suiit  casus  papales,  impiidens  et  ipsum,  ut  arbitratur 
Vadiscuf ,  nugamentiim.  Certe  a  pbristi  mente  attenuin 
hoc  es^e  vidctur,  qualecunqiie.  sit ,  ille  enim  lequaliler 
omnia  dedit  apostolis,  nulli  majus,  quam  alteri  jus  con' 
cedens.  Quuieliam  sana  adhuc  ecclesia  pontiGces  Roma- 
nos  audio  oblatim  sibi  quodam  tn  concilio  episcoporum 
priacipatum   accipere  noluisse,    unde  luec  auteni  Krti 


-,..<,  r,,GoogJc 


Trias  RomaDa  Pialogus.  -471 

servoTuni  appeflatio?  nonne  «d  Chruti  aentenliam  respi' 
cit  vetustas ,  ({ui  tanto  quemqiie  subtiniioreiii  ia  ecclesia 
sua  statuil,  quaiito  se  faceret  (lemissiorem  ipse ,  hoc  esse 
voleiiE  regnare  aliis,  minislrare  omjiibus,  isti  nostrates 
quanlo  fastu  turgeni  ?  Quod  si  a  Christo  alieniores  ha- 
bendi.suiit,  qui  rebus  sKCularibus  occupati  spiritalia  illa 
aut  negligHnt ,  aut  his  inferiora  ducunt ,  quot  modis 
Cbristiani  non  sunt  ipsi  bi,  ut  ne  pontifiGes  arbitremur, 
et  ecclesi»  principes  ?  Qui  fcrendi  essenf  forte ,  si 
tantum  male  viverent ,  nec  malos  etiam  alios  facerent, 
nimc  a  quibuB  animorum  fructus  erat  accipiendus ,  ab 
iis  omntum  pemicies  rcdit.  Nam  quis  ulterius  patientiae 
locus,  quando  per  oppressionem  eripiui^t,  quee  blandiendo 
oHm  captabant  ?  et  ecclesiK  patriinouia  vocant ,  qu» 
precibus  emencliCitla  olim,  elecmosyuam  recte  dicebant? 
sed  constitutioneG  scripserunt  sibi ,  quarum  metu  omnes 
accipiendee  hx ,  ct  mussitandse  sunt  injuriee.  Nec.  satis 
vicum  canones  esse  scriptos ,  etdecreta,  paleas  addiderunt 
adhuc ,  et  extra  vagantes ,  ac  dcclaratorias ,  ut  omnibus 
scilicet  viis  oecurrerent  veritati ,  omnes  ejns  observarent 
motus,  omnein  occluderent  exilum.  Qui  cum  tot  modis 
enecent  hominum  animas ,  rfuomodo  Chrisli  viearios  dici 
conveniet?  qua  iiisticuci  similitudine  ?  At  Petrum  aliquaado 
respiciens  ille  dixit:  Pasce  oves  meas.  Hi  quid  faciiint'' 
nonne  exhaustum  rapinis  ad  famem  cogunt  populum 
Chrtstianiun ,  toties  deglubeutes,  et  ad  vivum  tuiidendo 
resecantes  gregem  hunc  ?  Iterumque  respiciens :  Et  tu 
conv^sus,  inquit,  confirma  fratres  tuos :  Ne  hoc  iidem 
fai  faciunt,  quotidie  attenuantes,  et  inanientcs  nos,  semper- 
que  magis  ac  magis  infirmanles ,  nonnunquam  totos  vi  ful- 
minis  sui  coiiterentes ,  et  interimentes.  Adeo  multa  siinti 
qute  animas  hominum  perimunt ,  nisi  Roni;e  fiai  confessio, 
Qiiasi  vero  ubi  iegrotet  quis,  ihi  sanare  eum  non  li<!eat, 
et  ubi  peccet  quis,  ibi  pro  commiMO  impetrare  veniam 
non  possit,    atfjiie  ista  necessaria  sil  circumcursatio ,  aut 


D,g,t,.?<ib,Google 


472  Trias  Romsna  Dialogus. 

'  locus  prvstet  tioc,  noit  su»  cuique  conseieiitia.  Sed  hoc 
nisi  esiet,  unde  viverent  tot  ibi  pcmitenliarii?  tot  qui 
bdUas  icribunt,  et.  obsignimt?  indulgentiat  autem  nenio 
emeret,  nisi  persuasum  esset  ab  his  saluOm  pendere, 
et  despeclK  esseiit  omnet  bull»,  nisi  praestigium  boc 
objecissent  Christianbrum  cordibus  ad  uiimaium  salu- 
lem  necessariam  esse  suam  autorilatem,  qiiod  sifco 
credit  stultus  populus,  ut  qui  pecuniam  non  habent,  ii 
se  verberari  etiam  Rom»  patiantur  pnblice.  Proinde 
quts  tyrannus  unquam  despectius  mnhavit  oppressam 
ciTilatem,  quam  iste  servorum  servus  non  liberam  tantum 
nationemt  sed  orbis  etiam  moderatricem  ?  Hoccine  illud 
est  leve  Christi  onus?  illud  suavejugum?  Noneiitautem 
persequi  ecelesiam  Dei,  inducere  novac  leges,  qun  sitit 
Chrtsti  institutis  penitus  coDtrari», 
Ernhold. 
Miilta  diois,  quR  non  oportet  affirmare  verbo,  jani 
scimus  eniln  vera  esKf  adeo,  cum  nulHua  calculo  robo- 
rari  ea  opus  sit. 

Hutten. 
Sed  de  pectorali  reservalioiie  diu  nimiiun  distuH,  de 
qua  dici  quid  potest  pro  rei  magnitiidine  7  autqu*Terba 
satis  siuit  explirando  sceteri^  quod  tale  est,  ut  ego  nul- 
lis  laqueis,  niillis  crucibus,  aat  aculeis,  nullis  ignibiu, 
ne  ultimo  quidem  illo,  quo  miuidus  conflagrabit,  expia- 
bile  credam. 

Ernhold. 
Et  pontificalis  ert  ea  tamen  pectoris? 

Hutten. 
Ejus  fioliiis,   quod  amplum  intui  adeo  ett,    et  tot 
beneficiomm   capax,    ut  cuicui  sacerdotium  obtigit,  ei 
metus  cit,  ne  hoc  aote  reservarit  sanetissimus, 
Ernhold. 
IDe  vero  quot  ntodis  reservat  sibi  saeerdotia? 


-..<,.,  Googlc 


Tria»  Romana  Dialogiu.  473 

Hutt«D.  , 
Priut  erat  modiu,  jam  infiiute  facit  hoc,  quinetiam 
Sngitur  ut  pluiimum  reservasse,  eum,  quo  <le  nunquaq 
cogitavit,  curtijanU  agentibuB.    . 
Ernhold. 
Ncc  ob  id  ipsis  irascitur  ille? 

Hutten. 
IraiceretuT  Tero  in  re  lam  frucluoca?  statim  adfit- 
0ial,  et  homitiiim  industriam  collaudat,  quo  illi  comper- 
to,  observatis  locupletibus  ubique  vetulis  sacerdotibus, 
pecunia  sanctiBsimo  persuodent,  ut  quamprimiim  moriaa- 
tur  ii,  sacerdotia  quEe  sic  vacant,  reservata  dical,  sibique 
post  confcrat.  Aliquando  etiun  rooTluo  nliquo,  tameR 
iiiem  oblinent,  qua  in  re  alacriter  connivet  ClKicti  vica- 
rius,  tantum  abest,  ut  gravate  annuat  sceleri,  immo 
edam  tanta  lucri  affectaiionc  agil  hoc,  ut  quandoqua 
duobos,  iribus,  aul  pluribus  idem  hoc  cuu  vendat,  rea 
est  enim,  ul  nulla  aUa,  levis  et  lubrica  pedoralis  impo- 
stura.  nifail  contra  elecliones,  nihil  patronorum  jus, 
nihil  antiquee  coneuetudines ,  nalionum  ritus,  aul  unius- 
cujusque  privilegia,  vet  principum  autoritales  proficiunt, 
immedicabile  est  boc  enim  venenum ,  cjuod  ab  illo  exh^at 
pectore,  neque  uSpiam  est  seGurius  sceleri  patrociniun, 
quo  se  tuentUr,  quibus  omnis  alia  fraus,  quKCunque 
•ycopbantin ,  omnes  captiones,  ac  impOBturar  el  cujua. 
conque  generis  doli,  ac  machinationea  infeliciter  cesse- 
rimc 

Ernhold. 
Dti  immortales!  quale   prxstigium  narnv,   quaDtani 

Hutten. 
Mifai  quidem  loqui  grave  cst,  nequis  arlntreCar  ferte 


v,,,^GoogIf 


474  Triaa  Romana  Dialogus* 

Ernhold. 

Qnre  niani  igitiir?  ferrum  non  habet  Genwuua,  et 
i^e>  iion  habet? 

.    Hbtten. 
Si  non  habet,  Turc»  habebunt. 
Ernhold. 

Venim  ulcisci  injiirias  ha«  satius  cEt  ipsos  nos,  quaa 
extemnni  aliqimm  vim. 

Hutten. 

Satius,  sed  vindicta  cito  opus  est,  jam  crerit  in 
immensum  enim  licentia  hiec.'  Vidisti  bullam  Julii ,  illam 
nobilem  et  a  curtisanig  gloriose  jactatam,  qua  extra 
vagantem  qiramdam  Pii  H.  contra  eos,  qni  ad  futurum 
colicilium  nppcllant,  conlirraal.  Qualc  Dii  immorlales! 
quemque  audax  facinus,  et  illius,  qui  primum  statnit, 
et  hujuB,  qui  statum  approbaTil,  ciccine  illudi  fideJium 
oculis  atqiie  animis,  sed  faoc  feeerunt,  ut  omnem  s<'inel 
terrorem  extinguerent  eorum ,  qui  contra  pontifieum  iiii- 
quitntem  concitii  refugium,  quod  metuendum  Ronue  est, 
qunrunt.  Verum  hsec  bulla,  qualis  qiialis  est,  inter  ec- 
clesiaslicas  jamnunc  constitutiones  ntuneratur,  etVeneti! 
oxtorsit  urbes,  ac  regiones. 

Ernhold. 

Non  illa  bulla,  si  recle  memini,  sed  Gallonnn,  et 
Gcrmanorum  arma.  Quid  putas  enim  facturos  fuis5E 
homincs  prudcntia  invictos,  civitatcm  consilio  »d  omnia 
instructam,  impudens  hoc  nut;amcnlum,  nisi  tot  reges, 
tot  respublicn,  tot  adversum  exeroitus  biisseiil?  mcdium 
digitum  ostendissent  frivolo  commeuto. 
Hutten. 

Esto,  Sed  hoc  quale  est ,  quod  bullam  cam  audet  ille 
imposTor  spiritu  sancto  cooperante  ab  se  scriptam  proli- 
teri?  qiiasi  possil  fieri,  ul  in  tantie  malignitatis  condlium 
ille  se  immisceat  spiritus  sapientiae,  et  scientiK  Dei,  ct 
ecclesia   vocatur  illius   latronis  conciliabulum ,  non  pes- 


n,,i-A-.:>yGOOgIf 


Trias  Komana  Dialogu».  475 

sima  omTiiiiin,  quce  unqiiam  fuerunt  ecclesice  persequutio. 
Quid  enim  tantnm  nteruerunt,  qui  ex  Ethnicis  perse- 
quuli  Cbristiim  iiilcrrecerunt  homines  tantum?  Hi  ips.im 
JDgulant  Chrisli  iloctrinam,  in  qun  fundala  est  Christia- 
noriim  fideG,  et  ipsa  consistit  ecclesia,  dc  radicata  est 
humBui  generis  snlus ,  legibus  siiis ,  id  est  perniciosissimo 
inferii»  exhalaTioiiis  fumo,  veritatis  lucem  obscurantes. 
Alque  aliiB  pcrseqimtiones  martyriim  constantia,  et  for- 
titu<line  aiixerunt  HdfTn,  et  confiirmannit ,  htcc  pessimo- 
Tuni  scelerum  studio  pessitndat,  ac  disperdit^ 
E  r  n  h  o  I  d. 

Apagesis  Roma,  qiiK  Christi  fidem  non  habes,  sed 
avaritiam  Salan»  institiitum  colis.  Apagesis  criminum, 
el  vitiorum  radix,  unde  publica  excrescit  Cbristian» 
reipublic»  pernicies,  apagesis. 

Hutlen. 

Porro   boc   pastorum  genus,    siquando  ponenda  sit 
pro  ovibus  anima,  putasne  fore  streiiuumb 
Ernhold. 
'  Suas  animas   perderent ,   ac  vitam  impenderent  pro 
grrge,    qiii   propter    peciiniam   necant   oves?   Quod  si 
bo<lie  obsideant  urbem  Turcje,  ut  propugiianda  sit  Italia, 
primus  trausfugiet,   primus  Italiam,   acipsam,  nisi  me 
oihnia  fallant ,  religionem  quoquc ,  si  quicquam  terroris 
ingruat,  deseret,  qui  pecuniam  a  Germanis  ezegit  nupcr, 
qna  Turcis   bellum   infen^t,   et  jam  loties  hac  tictione 
deluseruut  populum  Christianum.    Neque  enim  Turcas 
volunt   impugnare,    cum    pecuuiam  eo  petunt  nomine, 
sed  vivere  ipsi  volunt,  et  voluplate  frui< 
Ernhold. 
Idem  «entio ,   volunt  eise  quod  delitiis  suis ,  atque 
isti   quod   suppeditenl  luxui,   unde  se  molliter  curent, 
hoc  in  voto  est,  hoc  agunt.    Verum  his  eorum  moribua 
atque  buic  urbis  stalui ,  non  9&se  opus  atbitraris  Tur- 
canim  gladiis  ? 


■,..<,  .yGoogle 


476  Tnas  Romana  Dlalogu». 

Ernholcl. 
Si  nolent  rem  cognoscere  Christiani ,  nec  utenlur  ipsi 
«b  ae  invcnto  consilio,  et  superctitione  minebunt  inSar 
tuati ,  nec  puaient  ^naieilcia ,  esse  arbitror. 
Hutten. 
Vadisci  esl  hoc :   tria  posse  in  suum ,  ac  optimum 
statum  restituere  Romam:  (rermanorum  principinn  sena, 
populi  Christiani  impatientiant ,  et  pnesentem  Turcanun 
exercitiim. 

Ernhold. 
Quid  seria  ? 

Hutten. 
Quia  enim  «Kpe  andrlum  est,  aliquando  lactnros  ■li' 
quid  se  dignum  Germaiios,  neqne  tamen  adhuc  proces- 
sit  hoc,  ludus  est  Romfe  dici  abiis,  qui  hEecfaciunt,  vits 
■utt  rationem  exactunim  quemquam. 

Ernhold. 
nimi»  loDga  est  populi  patientia,  cajus  quando  puUi 
finifi  erit? 

Hutteu. 
Quando    a  supcrstitione  resipiscent  animi,   quodfi- 
tunim  brevi  m^na  spe  ducor. 

E  r  n  h  o  1  d. 

Itaque  hcec  duo  si  mslo  huic  subveniant,  erit  ne  ad* 
buc  opuf  Turcarum  armis  ? 

H  u  1 1  e  n. 

Vadiscus  arbitratur  adhnc  opus  esse,  vix  tria  b«c 
simul  si  ingruant,  satis  futura  putans,  ad  puniendum  mo- 
rcs  hos ,  ct  ecclesiam  emendaAdum.  Ego  arbitror  multum 
posse  Germaniam ,  si  rem  habita  cognitione  intueatur, 
■ed  ihtuebilur ,  et  angustiis  his  consnlet,  ac  pro  super- 
Etitione  Tcram  induct  religionem,  multis  hoc  adeo  argu' 
mentts  colligo. 


-,9,N.?<ib,Googlc 


Trias  Romana  Dialogus.  '477 

Ernhold. 
^uod  faxit  Christus ,  siquod  tantum  maltint  Chri. 
stiaiii  orbifi  fatum  premat  iios,  ut  a  Christianis  desperetur 
liicc  molorum  apiid  se  morum  emendatio ,  tum  velim  et 
capcre  urbem  Turcas ,  et  m  ipsa  iclos  urbe,  ac  passim 
jugiilare,  et  cstlere ,  non  iiisontem  cjuidem  populum, 
hoc  enim  probibeal  serrator  Chiistus ,  sed  communem 
hanc  pubticorum  morum  corruptelam ,  prKclaros  hos  mo- 
nun  magistros ,  qiii  tanto  cum  religionia  bujus  dedecore 
public»  peruicie)  praeeunt. 

Hullen. 
Qiiis   miratur   Bohemos    igilur  aliquld    ausos,   cum 
hujuscemodi  dent  hodic  hi  invadendi  siii-  occasiones? 
Ernhold. 
piii   improbanniB  etiam,    iion  miramur  tamen,   tales 
sunt    enim,     ut    majoiibus   adhuc   multo    malis    causas 
pnEbiliiri  videantur. 

Hutten. 
Ibi  quid  Vadisciis?  Tria,   inquit,  Germaniam  faacte* 
nas  saperc  non  permiscmnt :    principum  igaavia,   litera- 
nim  impcritia,  et  vulgi  supcrstitio. 
Ernhold. 
Hxc  Eunt  profecto  ipsa,   hxc  sunt,  Huttene!  sed  in 
snperstitione  qiioddam  est  adbuc  eis  sperabile  admodum 
prxsidium,    de   priiicipibus  alacriler  promittis  tu,  litene 
Tero  jam  vidcntur  evasis^e,  ac  in  tuto  esse. 
H  u  1 1  e  n. 
Quod  hos  mordet,  et  male  peream,  sl  non,  ut  cst 
iniquitas,   videmur   nimis   jam  eis   callere   boiias    artes, 
mniic  Teriiari  in  studiis ,  quamquam  nos  mulla  desideremus 
ibL 

Ernhold. 
Ita-eat  prolecto,   et  quod  sttribiuit  etiam  Gmnani, 
■niiltum  existimo  displicere  eis. 


-,<j,N..<ib,Google 


478  Trias  Romana  Dialogus. 

H  u  t  t  e  n. 

SGribendum  est  tamen,  et  in  lurem  edenda  veritas, 
quK  sancla  nobis  esto ,  et  Chriiitiana  plane  Hducia.  Ipse 
enim  servBtor  noster  (]<ia  id  perlinRcia  cgit,  quutidie  ad- 
versus  principes  sacerdotum ,  et  scribas  proclanwndo  i 
cujus  vestiEfiis  iiisistentes  debeaiiu  obfirmare  no>  concra 
eos,  qui  ad  siiiim  quftstum  abutuntur  sacrorum  tituKs, 
et  pro  Cbristi  dictrina  liominum  pneceptiones  substiine- 
runt,  neque  docentes  jnm  rccle,  ncque  Cacientec.  Qih 
ooiiimiilaveruiit  veritatcm  Dei  in  meiidacium,  et  ser- 
viendiim  monent  crcaturED  potius,  quam  creaton.  Qiii 
non ,  ut  pBstortfs  i  intraverui^l  per  ostium ,  sed  ut  tUTes, 
et  latroneg  ftdscenderuut  atiunde,  qui  enim  per  fraudem, 
et  ambilionem  intrant,  per  Chrislum  non  intrant.  Uoc 
illud  eat  ostium  cnim,  per  qiiod  eundum  eat  ad  hoc  ovile, 
quo  ciun  venitur,  lum  pascere  oporlel  ovetChristi,  non 
fiirari,  mactare  et  perdere.  Conirafaos,  inquam,  cloroan- 
dum  est  cuoa  Vadisco,  et  jugiter  vocirerandum,  donec 
sit,  qui  moveatur  querelis,  ei  comploratjonibns ,  doneo 
sit,  qui  hoc  instinctu  himiil  audeat,  ac  possit  contra  eos, 
qui  nott,  ut  debebant,  per  mansuetudinem,  et  modestiam 
Christi  obsecrant  guos,  scd  dainiiatinnis  metu,  ac  per- 
dilionis  terrore  cogunl.  pui  si  spiritatia  nobis  sua  semi- 
narent,  atque  id  esset  tempus,  ut  opus  facto  videretiir, 
non  injuria  sineremus  caniBlia  vicissim  eos  nostra  me- 
tere,  nnnC  neque  dant  illud  neque  accipere  hoc  desi- 
nunt,  qurmdam  inanem  offlaiil  improbi  fumum,  quCm- 
dam  frivolum  illinuiit  sibi  fticum,  qua  fraude  hsc  ipsi 
auferunt  pnesentia,  nobis  fntura,  qiiae  nec  liabent  ipsi, 
nec  Eunt  in  hominum  polestatc,  polliccnlur.  Tanto  tam- 
diu  pretio  spem  hanc  emimus.  l^ot  modis  offensi  con- 
tumcliam  non  defendimus,  et  injuriam  propiil»amiu. 
Ernhold. 

Becte  audetis  quidem ,  huic  qui  redamatis  TjTannidi. 
Sed  iulerim  prudenter  cavendae  iosonna  iiuidiw  vobiSf 


n,<i-.^^<i"yG00glc 


Trias  Romana  Dialogus.,  479 

nequid  paHamini  h«c  virtute  iiidi|^um,  neque  enim  con-  ' 
temnendus  iatos  arbitror.    .  ; 

H  u  1 1  e  n. 

Neque  ego,  sed  heus!   noo  &t  sine  periculo  facini» 
ma^um,  et  niemorabile. 

Ernhold. 
Profecto  magnum  est,  et  egregium  facEnus  hoc,  sua- 
dendo,  hortando,  inrtigando,  cogeiido ,  et  hnpellendo 
cfficere,  ul  suam  iiidietutaLem  cogiioscat  pi^ria,  et  ad 
a*itBm  recipiendam  libertatem  seae  accingat,  si  quidem 
obtiiieat  qui$. 

Hutten. 
Si  non  obtineat  ettam,    tamen  conatum  esse  in  me- 
rifo  est,  etforle  exemphim  dabit  hoc  se  pafesiiii,  utidem 
alii  faciant,   ac  tanjem  moveatur  mundus,  et  resipiscat 
Germania ,  quse ,  ut  mihi  videtur ,  meliua  de  Christo ,  me- 
jiic  de  ecclesia  mereri  non  poterit,  quam  si  mox  abrupla 
bac   exactionum  injuria,'   el  pecunia  hic  retenta,  iitoa 
RomK  copilfitaa,  et  protonotarios  fame  enecet. 
Ernfaold. 
Cltioam  persuadeas ! 

Hutten. 
Certe  conabor. 

ErnhoJd. 
Verum  dicere? 

H  u  1 1  e  n. 
Dicam  equidem,  licet  arma  mjhi,    mortemque   mi> 
nentur.  ' 

Emhold. 
Quas  tunc  illi  fabricas  contra  effingent. 

Hutten. 
QiiK  tunc  ego  auxilia  mihijidjungam ,    qu«   prxsidii 
disponam.  ' 


A-.:>yGQOgIf 


480  Tria»  Romana  Dialogus. 

Ernfaold. 
Ipram  tibi   Chnstiu    fortunet,    scd  a  Triade  ninu 
digredimur.. 

Hiitten. 
Nec  ijMe  Vadiscui  a«ebat  hoc  parciaa,  et  DOpwxe 
commeiicabalur  per  di^ressioueB  multa.  Ibi  Tero,  ut  n'x 
alibi,  stomacbabatur,  qnando  incidit  mentio  de  abso- 
latioiiibudf  relaxationibus ,  et  dispetiBaliombus ,  indigni- 
tu£  liaiic  illos  commint.fci ,  inter  sacerdotes  inKt(uaEtatem, 
et  quod  nimiam  ibi  licentiam  usurpant  sibi  RomanirtB, 
a  jiirejurando  etiam,  quo  se  obstrinxtt  aliquis  liberantes, 
et  pacta  rescindentes ,  ac  fcedera  solventes,  et  omDinm, 
quz  adversus  reIig;ionein,  et  Chri<ti  doctrinam  suiit, 
qusque  contra  bonos  mores,  Kcentiam  irro^antes.  Tum 
in  jus  canonicum  evoranit  acerbissime  multa,  quod  te 
ejus  consultum  audire  oportuit,'  mihi  quidem  valde 
placuit,  Exponebat  nobis  quas  ibi  tergiversaliones,  quo- 
modo  sibiprospexissent,  quasfraudum  materias  contexu- 
issent ,  ut  sibi  miros  cuniculos ,  per  quos  utcunque  at- 
tentati  elabantur,  disposuerint.  Quid  jus  civile,  inqnit^ 
qua  iajuria  per  constituliones  has  oppressura  jacet?  Htee 
erat  optima  via  laqueos  injiciendi  Chrislian»  libeitati, 
nam  cum  tria  sint,  quibus  omnia  subigit  urbs  Roma; 
vi,  astu,  et  simulata  sanctitate,  vis  est  iuec  quidem 
maxima,  sed  quse  non  valuisset,  nisi  hoc  eam  astu  tem- 
perassent,  ut  hominibus  persuaderent ,  ecclesia  totms 
consensu  esse  sancita,  qute  quotidie  statuiuit. 
E  rn  h  o  I  d. 
Quale  est  hoc  Carolo  nuper  objectum,  nequis  un. 
quam  Tieapolitanua  rex  in  Romanum  imperatorem  deli- 
gatur. 

Hutten. 
Ubi  quis  non  intelligit  quid  captent?   sed  bujusmodi 
eorum  leges',  et  alie  suht  infinit»,    quas  illi  tamen  ado- 
rari  volunt  a  nobis.     Certe  profecto  palam  credi  Tolunt, 


o,9,t,.?<ib,Google 


Triaa  Romana  Oialogus,  481 

pttu  agere  afnceiii  in  suu  conatitutiotiibua  unum,  quam 
sexceiitns  impernlorum  Roniariorum ,  aut  veterum  jurecon- 
■idtonuDleges,  prieferuntque  evangelio  cauones,  ec  Chri- 
sti  (locirinte  poniificalie  decreta,  mirtus  tribuentes  DeOf 
qiiani  bominibus.  Quod  obnixe  adeo  tuentur,  ut  nefas 
duc^t,  quod  semcl  pontifex  nliquis  itatuic,  contra  id 
vel  mutlrc  nos  evangelicum  quid.  At  episcopus  Hom»* 
nus  quoties  novsm  molitiir  saactionem^  advocacis  iq 
concilium  uno,  aut  attero  ex  cardinalibus ,  aut  protouor 
tariis  fiuis,  vel  tot  etiam  mbnius,  quocautsibi  obnoxioa 
babct,  aut  velle  ulem,  quod  conatur,  pernoTerit/ eccle- 
sia:  totius  autoricatcm  €i ,  quod  sic  peperic ,  decreto  ^ 
qualecunque  esthoc  etiam,  aut  quantumcunque  nefarium» 
prstemlit,  ibi  tum  clamatur:  Ecclesia  hoc  sutuic!  ecclesia 
non  erracl  credere  oportet  in  sanccam  ecclesiam!  Ho* 
satia  est,'hic  omnibus  obstruitur  os,  nemo  quitl  moverfl 
audet  iidentandie  hteresis  periculo,  quod  de  facili  adeo 
inteiHlituT,  ut  procliviua  sit  luereticum  iieri ,  quam  erroremi 
vits  agnoscere.  At  illi  huttc  cum  fecissent  prius  fucum 
popiilo  Christiano ,  tum  vero  sanctissinii  vocabulutn  agno- 
vit  statiro  pastor  ille,  nec  beatissimus  aalutari  crubuit. 
Elxinde  pedum  oscidattonei,  et  principum  Chriatianorum' 
ad  intentati  anatbemacis  terrorem  metus.  Stacim  tota  ilte 
tyrannis  increbuit,  verum  huic  polentis  opus  erat  pecu- 
Dia,  ut  sumptus  plus  quam  regios  facerent.  Triplex 
inventum  ibi  consilium  extorqueiidi  ab  exteris  aurum, 
per  indulgentiarum  nundinas,  per  Bimulataro  in- Xurcatf 
expedidonem,  cc  concessa«  legatis  ■ptid  Inrbvroa  £acul* 
tjuea. 

.      Ernhold. 
Munqnatn  aliquis  aptius  hiec  cotlegit,   probeto  trw 
«unt  b»  pracipiue  illorum  piscature. 

Hutten. 
Niniimai  Petri  succefsores  piscari  deeet. 
Hitt.  Of.  T.  iri.  31 


n,,i-.r^<ib,Google 


483  Tiias  Romana  Dialogu^. 

'      ErnhoM. 
Vemm  aniiiua  hominum ,  non  pecuniam  uniuscuju^ 
que.     Profeclo  enim  iniquissime   comparatum  est  boc, 
ut  pro  eo  qaod  dixit  Chtistus':  faciam  vos   piecalores 
hominum ,  inducatur  fadissima  pecunia  captura* 
H  u  1 1  e  n. 
At  hominet  item  ptscantur  in  lervitutem  redigentes, 
non  ut  ante,  p«puhim  Chri«tianum,  sed  iptos  jam  reges, 
•t  principes. 

E  r  n  h  o  I  d. 
Alienc  a  CfariBto  et  ipsum.  Voluit  ille  enim  per  fidem 
prediratam  aninias  hominum  tuGrifacere  jtpostolos ,  divi> 
tias  quscrere ,  et  potentiam ,  ac  regnum  invadere  non 
Toluil.  Quanta  est  h«FC  igitur  in  Christum  contumelia. 
At  non  sentiunt  Cbristiani ,  quam  sit  iniersa  et  adii)- 
terata  evangelica  Teritas ,  ibi  magnum  ad  vits  beatitudi- 
nem  impedimentum  existlmantur  bumane  opes,  bic  solis 
pccuniam  habestibus  cslum  promittitur.  Christus  dicit: 
regnutn  suum  non  esse  de  hoc  mnndo ,  et  cum  eom 
regem  facere  voluut  popuK  ,  fogit  ab  tpsis,  hi  in  tantum 
regnis  terrenis  inhiant ,  ut  propter  hKcferro,  Hammaque 
Tuant,  ac  pertinacissime  dimicando  omnia  conturbmt, 
et  quod  dicitur ,  caelum  tcrrs ,  et  utrique  mare  ipsiun 
misceant.  Dle  monens ,  non  posse  nos  duobus  domiDis 
flernre:  Mon  potestis,  inqnic,  scrvire  Deo,  et  mammonw, 
hi  ne  duobus  quidem  servire  cogitant,  sed  ita  se  po- 
stremo  huie  dedidcrunt ,  ut  in  eo  toti  ^'ersentur  ,  ac 
hnreant.  Qun  conventio  igitur  Cbristi  cura  Belial? 
Non  vident  stulti,  et  cognoscunt,  si  bene  ageretur,  ex 
istorum  instituto  facilins  multo  esse  divitibus ,  Gnculi 
filiis,  quam  egenis,  Dei  electis  beari,  quod  plua  largiri 
possuut  iilt,  indulgenlinrum  plus  emere,  atque  in  illis 
multiplicius  negotiari  facultatibus ;  at  Chrisli  alia  longe 
Inens  fuit:  Beatoa- clamat  pauperi»,  eorum  csse  regnum 
latloruBi  diMHi. 


-,9,N.?<ib,Google 


Tria»  Romana  Dialogua.  48^ 

Hatten. 

AtetiamnOBexcludunt  pauperea  indiilgenttarli  tsti. 
Ernhold. 

Scio ,  hmc  Tiim  InTeiierunt  tu^er  vulgo  pertiuiuri,  ■ 
non  pecuniee  «tudio  fieri  h*c,  ut  dicerent,  se  quidem 
non  accepturos  pecuniam,  ab  iis,  qoi  nou  habeant,  »1] 
gr^(  dare  ipsis  untura,  qui  dare  poMunt,  ab  eia 
petere.  Verum  hoc  consilio  plut  etiom  auferunt , 
qnam  accepturi  alioqui  erant ,  quod  nemo  arbitratur  is- 
dulgentias  babere  le ,  nisi  pecuniam  dederit ,  quamquatn 
«t  indulgentiarum  lileras  nemini  grati*  dant,  Jam  exi- 
gna  est  basc  virilim  pecunia ,  qu»  ii  conferatur ,  plane 
immenaa  fit,  hac  se  potissimum  ane  tolerabiles  Faciunt 
Romanista.  llaque  omnes  hic  dare  aliquid  volunt,  unde 
unde  sit  hoc  (quia  oiim  ponun  quid  oon  pofi^et?)  pu- 
tantes  nonnuUam  <e  inire  apud  Deum  gratiam,  si  pe. 
eunia  sua  pietntem  auf[eant ,  «mnino  enim  existimaQt, 
piis  bsec  usibuy  tribui,  mulieces  pratsertim,  qu»  miaers 
ibi  decipiuntur,  niris  p»  confessionarios  istos  lactala 
pollicilationibus ,  qui  tb  eia  emulgent  quantum  volunt 
«tifun,  nec  hse  aliciijua  sibi  culpK  fmnt  consciK,  si  cob* 
pilent  maritos  nios,  'pc  detrabant  liberis ,  et  domum  ex- 
banriant,  ut  nugivendis  larKiantur.  Immo  vocatur  tue 
pietas,  et  mi^ericordia  vocatur,  ac  a  prsdicatoribus  io 
cxkmi  fertur,  ut  virliu  alta  nulla,  non  tantiun  eit  ca- 
stissime  matromdem  conaervaase  pudicitiom,  non  tanlum 
probe  et  syncte  instituuEe  liberos ,  ac  miiius  est  conja- 
ginm  fideHter  ooiuisie,  et  concordiam  maritalem  ad  ex- 
Ir^mum  usque  spiritum  conservasse  ,  nihit  tantum  est, 
oqinia  vincit,  vel  furari,  quod  pro  indulgentiis  detur. 
Hoc  voluit  miquam  Christusf  aut  eMe  aliquid  rectiiii 
coatca  ejus  dQctrinam  potest  ? 

Hutteik 


D,g,t,.?<ib,Google 


484  Trias  Romana  Dialogus.' 

Ernhold. 
Ipsum  qutdem  non  nudivi ,  btec  vidi ,  et  cognon. 

Hutten. 
Giidem  pene  Terbis  agebat  hvc ,  ubi  nunc  ille ,  inquit, 
sal  lerr» ,  quo  de  ad  apostolos  ■erniociiiatur  Cbristus :  Voi 
estis  sal  terne,  quod  gi  sal  evanuerit,  in  quoaalietur?  Is 
jam  non  evanuit,  et  pro  eo'  adulterinuf  bie,  nibili,  ac  fa- 
tuiis  conspergitur?  qui  non  tempus  est,  ut  mittalur  foras, 
et  conculcetur  ab  homuiibus?  Pacultates  autem,  cum  sit 
illa  de  qua  pauloante  ex  Vadisco  retuli ,  ad  neraria  omnia 
perpclranda  licentiie  irrogatio,  tamen  de  facili  dantur,  ac 
sttpe,  et  crebrO  dantur,  sed  prius  quidem  intra  urbis 
scpta'  continebantur ,  ubi  qu»rebant  eas,  qui  volebant, 
nuper,  quia  non  salis  muHi  ire  Romam,  tit  mercarentur 
hujusmodi,  videbantur,  cop{»erunt  mittere  legatos.  Hi, 
siquid  pcr  divinas,  aut  humanas  leges  minus  licet,  pro 
pecunia  indulgent.  Hic  facultates  vocantur,  utsiquis  vesci 
earnibus  animalium  diebus  jejuniorum  velit,  aut  lacte,  vel 
ovis,  aut  butyro ,  vel  siquis  vovit,  cujus  eum  pceniluit, 
et  vult  poast  non  retldere,  aut  «quis  juraTit,-quod  ser- 
vare  grave  sit,  vel  uxorcm  petat,  quam  ducere  euni 
leges  velenl,  et  ul  possit  quis  viginli  sacerdotia,  qu» 
curala  vocantur ,  habere ,  nec  esse  tamen  presbyter 
(quod  piget  multos,  ac  pndet  ctiam,  in  Germania  pn»- 
scrtim,  sqcra  facere)  a  legatis  emilur.  Quos  cum  talei 
sint,,  libi  recipimus  hic ,  aliud  facimus,  quam  fatalem 
illui  vcquum,  et  inchisos  utero  Danaos,  cum  intra  murot 
suos,  et  in  arce  collocant  Trojam. 
H  u  1 1  e  n. 
Idem  facimus,  sed  aiAplius  mundi  liimt,  et  inno* 
cAitcs  a  peccatis  malefict  omiies ,  ctiam  st  occiderit  quii 
hdminem,  aut  patrem  siqiiis' occiderit,  vel  quod  his 
detcrius  cst,  siquJs,  suadente  dtabolo,  clericum  verbe- 
raverit,  aut  malri  siquis,  vel  sorori,  am  lirue  stuprum 
intulerit,  aut  summo  loco  exoomquiniGatum  siqucm  esse 


D,g,t,.?<ib,Google 


Triaa  Roniana  Dialogus.  49S 

cioiiti^rrit,  ab  ipso  etiam  vtcario  Christi,  denique factiun 
fpiicquid  est ,  per  facultates  infoctum  redditur.  Atque 
hic  rcvocarc  in  memoriam  oportet  canu,  qui  vocantur 
papales ,  ex  iis  enim  adomantur  facultatea  ,  rpus  tameD 
non  BoH  adportant  hiic  legati  <1e  latere,  sed  propolium 
est  intbi  etiam.  Emunt  enim  Rom»,  ut  vendqnt  hic 
postea,  fratres  mendicanteg ;  aliique  ordines;  et  coliegia, 
sed  tnendicantes  priecipue,  projjter  commendandi  peritiam; 
fidelifer  agunt  hi  enim  pontificiE  negotium ,  mira  de 
hidulgentiis  persuadentes  rndi  vulgo ,  et  multercidis, 
quarum  omnes  micus  pariter,  et  renutus  gubemtnt, 
quas  ad  suam  'vohintatero  totas  habent  confcssionis  m1- 
miniculo. 

Ernhold. 

Nihil  penilus  inter  mercatores ,  et  faos  facultattira 
negoliatores  interesse  video. 

H  u  1 1  e  n. 

Nec  tnterest  aliquid,  nisi  quod  dare  pro  indulf|;entiis 
ar^entitm,  vendere  id  non  vocatur,   alioqui  odium  uon 
eflugerent,  manifesto  jam  criniine. 
Ernbold. 

Et  quod  verbo  exprimere  vctant,  id  tfi  vert  minui 
est  se  ipso?  aut  quem  ita  fascinant  hes  strige* ,  tlc  pro  re 
solvere  pecuniam,  venditionem  ease  negel? 
.    Hutten. 

Istos  vulgo  simplices ,  et  ex  principibus  slolidoc 
quosdam ,  ac  ebrios ,  qun  est  magna  illorum  industria, 
sic  belli  Turcici  nomine  abstulerunt  hinc  pecuniam  toties, 
quod,  si  nunc  etiam,  communi  Christiauorum  omnium 
consengu  geri  incipiat,  scias  profccto  solos  exhortatores 
hos,  quo  mintis  geratur,  in  causa  futuros.  Expedit  his 
pnim  Turcas  etse  multis  et  gravibus '  de  catuis ,  bac 
inprimis  ul  exigant  a  Germanis  pecuniam,  nam  ab  Italis 
non  exigunt,  neque  fere  ab  alits  exiguot,  soli  videnCur 
idonei    irermani ,    quibus  tot  modis   illudatnr.     Quid  ? 


D,g,t,.?<ib,Google 


486  Tria»  Romana  Dislogus. 

tanoBixue  «anctos  (quod  «t  iit  divos  referre  aQquem) 
quale  ec  in  ipso  quwruiu  .lucrum,  ac  inveatuat? 

Etnhold. 

Ita  grada  hao  Mate  divua  nemo  fit? 
Hutten. 

Quod  vid»  netno ;  atqui  rectiuf  er«t ,  sua  qaemqM 
nerita  smctum  reddere ,  quam  aliorum  pecunim  injid 
hane  hominibua  opuiinnem.  Nuper  quidem  Iratres  pr» 
dicatoiec  Antoninum  quemdam  suum  cum  veUeut  dirum 
babere,  a  Maximiliano  petebant  literas  ad  Leonem  X, 
quibas  iBi  commendaret  causajjt  eam ,  in-  qua  notuin  est, 
qimm  pectiniam  profuderint  paulopost.  lunica  vero  io- 
consutDii,  qiuB  Treveri  est  reFossa  paucos  ante  anno*, . 
ut  eue  talia  crederetur ,  obscure  pecunia  en^itum  ect, 
a  pontifice?  aut  non  pars  eorum,  qu»  iHic  offienmt 
peregre  visum  «drenientes  tdbue  pondfici  Romam  cedit? 
ad  quam  stulddam  prius  omnia  perdarent,.  qutan  yddud 
vellent  bomincs  Itali« ,  fat^umque  a  nobis  ipsi  «d  c»- 
cbiouom  usque  derident. 

Ernhold. 

In  .ItaUa  ^quidem  vidi  neminem  honim  quicquam 
Eacere,  ques  nostri  tanto  eum  detrimento,  publico  pariccr 
et  privato  ailmittunt ,  neque  enim  indulgcntiaa  emunt, 
vix  grads  datas  accipiunt^  neque  contribuunt  advemm 
Turcas,  et  Facultates  sciiint  detudendis,  et  expilandis 
barbaris  esse  adinventas ,  ob  idque  ad  se  nihil  pertinefe 
arbitrantur.  Prfeterea  ad  templorum,  ut  nos  hic,  structi^ 
ras  ne  ttipem  quidem  conferunt. 

Hutten. 
Altcrius   me  temionis  commonefacis.    Tria  seniper 
aguntur    Honue  ,    Vadiscus    ait ,    neque    unquam  tamcn 
peraguntur:  antmamm  beatio,  coBapsacum  adium  sacra- 
rmn  restauridio ,  et  in  Turoas  ei^editio. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


Triae  Romana  Dialogus.  i87 

Ernhold. 
Atque  hKC-suiit  tria  ilU,  quorum  nib  prKtexta  fiimt 
uacUonef. 

Hutten. 
Hbc  ipM,  quemadmodum  nuper  pluif  diviau  traitf- 
mifiemnt  in  Germauiam  facultates,  mcntieDtef  pecnniBni, 
tput  tribueretur ,   pertinere  >d  divi  Petri   Romn ,   cui 
fundaiiiente  jecit  IL  JuUus ,  extructionein. 
Ernhold. 
pnod  si  Temm  essec  hoc  etiam,  et  in  nuUum  altun^ 
verteretur  utum,   qui^  oporteret  noitria  tamen  pecuniit 
Romana  construi  templa?   aut  cur  non  potiiu  in  divile 
Ilalia  emendicalur  aliquid  ad  hanc  ^ietalem?  vel  templo- 
Tum  non   satic  est  in  Gennania,   qiua  collapia  opus  sit 
rettaurari?  non  pudet  vel  petere  hoe  a  nobis  poidificem? 
Huttcn. 
Puderet,  si  ullius  indignitatis  easet  apud  quemquaaa 
Roms    pudor.     £xpeditio.  autem   in    Turcas    quando 
procedit  ? 

Ernbold. 
Immo  quoties  ab  iUis,  ne  procederet,  impedita  ett? 

H  u  1 1  c  n. 
Et  animas  ut  beant? 

Ernfaold. 
Bearent  vero  aliorura  animat ,  qui  lunt  ^i  a  vera 
beatitudine  tam  aiieni  ?  immo  qui  sunt  «b  omni  sic  pn>- 
bittfe  derelicti  ? 

Hutten. 

1  patiuntur  in  le  verum  dici. 
Ernhold. 

Hutten. 
Vadjsco  referrate  tria:  Romanus  pontirex,  indul- 
8*ntic  ,   et ,   quK   ciiique  emolumento  ect  Roma  i  im- 

iwobitaf. 


D,g,t,.?<ib,Google 


iH  Trias  Romana  Dialoguc 

Ernhoia. 

Voa  dicamiu  tani«n ,  el  qiiia  non  ni6Tentur ,  si  per 
officiiim  caritatis  pie ,  et  fraterne  moneamus ,  tandem 
qaod  Vadigco  propositum  item  videmusi 

Obliqua  inridia ,    ef  siimulis  agitemus  amariS'  . 

Cujus  facti  gpero  nos  baud  pauros  babituros  adjuto- 
tci,  noil  tatitum  in  ^nil^o,  ubi  contemptius  habentiir  jani 
buIlK,  etminUB  minueque  emuiiturcoiidonationes  ,  aciD- 
Ticiorei  gunt  Bomanse  leKationefr  ,  tnajorque  ac  major  etH 
-indies  exactionum  impalientia ,  nec  ila,  ut  jam  pridem, 
time(ur  prKceps  ilfud  anathematis  lonitru,  et  adbuc  paiici 
dispeasationes  emercaiilur ,  sed  apud  principec  cliam 
viros ,  a  quibus  tu  libere  dioi  qusdam ,  atqiie  agi  refers, 
quibus  ampMus  feremla  non  videtur  illa  (qnam  sibi  ad- 
fingit  ipse)  absoluta  Romani  episcopi  potestu ,  et  qni 
ad  concilium  anhelant,  et  neglectius  jam  adorant  impu- 
dens  illud  Cbrisdani  pontiiicig  idolum ,  qui  ad  veterem 
illam  prigcorum  anlistitiini  frugalitatem  regpiciunt  wgre 
ferentes  personatos  istog  episcopos ,  Inxu  et  avarilia 
perditos  bomines ,  reli^onig  prntexlu  ad  tyrannicaia 
«buti  superbiam,  optantque  sna  arbitratu  digniB  con- 
ferri  patria  hic  ab  se  sacerdotia,  quo  rainua  sit  tocw 
fextemie  avaritiK ,  cum  nogtra  contumelia  pariter  et  in- 
Commodo  aut  absorbete  ea,  aut  vendere  qualibuscun- 
que,  et  tmpatienter  gustinent  liteg  diuliug  lanto  cum 
Gemumiie  dispeudlo  Romam  transferri,  misere  cupientet, 
ut  isla  ecclesi»  capita  pro  iis ,  quie  nuno  sunt ,  vitiii, 
•tuttilia  ,  degidia ,  luxu ,  avaritia ,  rapacitate  ,  perSdia, 
temulentia,  astulia,  libidiae,  insolenlia,  geditione,  fraude, 
violentia ,  gcelere ,  el  crudelitate ,  bis  aliquando  induant 
conversim  virtuteg ,  prudentiam,  vigilantlam,  gedutitatem, 
parsinioniam,  frugalitatem ,  temperantiiim ,  sinceritatem, 
sobrietatem,  gimplicitatem ,  continentiam ,  Eequanimitatem, 
coiicordiam,  fidem,  justiliam,  pietatem,  mansuetudinem, 
et  miserisordiam.    Oenique  e  re  Christianorum  omnium 


n,o,N..<,r,,GoOglc 


Tiias  R.oraana  Dialogus.  489 

eaie  «rbitrantur ,  Christi  vestigiU  insistere  eos ,  qui 
itlius  vicarii  esse  contendunr ,  sed  neque  oportere  hoc 
eos  contendere ,  ut  sint ,  potius  coacte  pronncjam 
banc  obire. 

Hutten. 

Spes  est  fulurum  boc  qiiidem ,  aliquando  enim  ■'«(> 
fi^SvtKiitor  ovkiv  inttat   aifovair,     Verum  iibi   conabuntur 
faujusmodi  nostrates  iUi ,  quid  putas  contra  facieDt  ? 
Ernhold. 

Mites  erunt, 

JVec  Jam  amplius  armis  , 

Sad  votis  preeibus^ue  oolent  exposcar»  pactm. 
Hutten. 

Minime  gentium ,  magna  se  pertinacia  tnebuntur, 
jirma ,  virot ,  et  equos  parnbunt ,  nostra  nos  pecunn 
oppugnabunt,  ubi  suis  opibua  difllclent,  ad  Gallos,  ut 
olim  ,  confugient .  omnia  tenCabunt ,  omnem  lapidem 
movebunt,  priusquam  in  ordinem  se  cogi  patianhir.  C\»r- 
nabunt  ecclesis  persequutores  (sic  enim  diccnt,  quicun- 
que  levare  adversum  se  digitnni  audebunt)  et  ■chismaticos 
nos ,  illani  Christi  inconsutilem  tUnicam  vociferabuntur 
discerpere  ,  execralionibus  fulmtnabunt ,  nam  siquera 
fugiunt  antiquiora ,  ut  nescial ,  qua  hoc  nomine  strenui 
multi  Germani  imperatores,  (quog  iUi  paleis  decretorum 
adspersos  notavenint  postea ,  perfidiosos,  immanec,  hm- 
reticos  vocando)  passi  sunt ,  et  quam  infeliciter  miihis 
propter  inimicorum  versutiam ,  proccsseril  hoc  negotiinn, 
illud  nuper  freneticum  Jalii  II.  edicttim  moncre  debuit, 
quo  ille  proposito,  cum  Satan»  omiies,  qui  adversnn 
se  et  ecclesiam  arma  ferrent,  tradidisset,  contra  qtii 
sub  suum  ve^tiUum  concederent,  iis  colum,  et  siquid 
cbIo  adhuc  sublimius  est ,  promitteret ,  quem  non  movere 
▼isui  esl,  acvel  ad  se  bLnidiemlo  traducere,  vel  terrore 
■Q  fugam ,  et  desperationem  conjicere  ?  Unus  tot  regum, 
ct  nationum   rem    suo    arbritralu  moderabatur ,  cui  se 


D,g,t,.?<ib,Google 


490  Tria»  Romana  IXalogiu. 

juogere  (lignatus  eat  fotderflr  c»!  vincere  tntuper ,  ,d»- 
nec  amiciu  ruit,  passui  esl,  ubi  resciMo  foedeie  in  con* 
Irariam  deoUiiarc  parlem  placuit,  rursus  eam  restituil, 
secum  victoriami  secum  principatum>  et  dorainatioiiea^ 
quoquo  concederet,  lecum  attuHb 
Ernhold. 

Scio,  tied  Julium  neque  hoc  edictum,  neque  pnete- 
rea  quicquam  suum  in  bis  qiis  egit ,  led  temponra 
occasio,  ct  mira  ibi  rerum  opportiuittas  juvit,  quem.  ego 
tamen  vel  sic  reor  ultimum  felieitBte  hac  esie  perfuDetum, 
neque  enim  arbitror  mccessumm  post  hunc  uUi. 
Hutten. 

At  ilKs  magna  in  contrarium  fiducia  est,  quare 
Vadiscus  retulit ,  per  contemptum  nostri ,  dicere  ipios 
iDos,  Romam  tria  finnare:  humiles  fogsas,  destmctof 
muros ,  et  non  sublimeg  -  turieB ,  quasi  dicant ,  contra 
barbarorum  inertiam  quantulamcunque  satis  csse  Tim, 
neque  uHa  quRrenda  magnopere  propugnacula.  Adeo 
non  m^tuunt  nostram  virtutem  ei  civitati ,  quam  tecni 
gubemant  principes:  lenones,  curtiiani,  et  fceneratord' 
E  r  n  h  o  I  d. 

Ita  per  Christum  !  solos  ho>  enim  vidimus  Romc 
faonoratos. 

Hutten. 

Et  qua  istiusmodi  insessa  est  civibus,  in  ea  qnan 
apte  habetur  captU  ecclesife? 

Ernhold. 

Ut  mihi  quidem  videtur  ineptissine. 
Hu  tten. 

Et  in  ca  urbe  ut  vivitur,  in  qua  tria  \ix  invilc 
bomines  faciunt:  ^den  iolvere,  aliis  operam  dare,  et 
de  yin  cedcre. 

Ernbolcl. 

Qiiibiu  moribus  qiud  esse  raagis  posset  contra  Chn- 
sttanatn   innocentiam?    Nam   cum  iUa  in  uno  hoc  conci- 


D,g,t,.?<ib,Google 


Trias  Romana  Dialogut.  49  i 

(tat,  aliis  facerc,  quod  libi  (fuis  fieri  velit,  in  tantuni 
contraria  (eci.intur  Romani,  ut  ne  de  via  quidcm  cedere 
leve  eis  eit.  Porro  fides,  et  liberalitas  diviiijorei  Bimt 
Tirtutes,  quUD  uteorum  capax  esse  po»it  urbfi  Bomjb 
Hulten. 
Et  qu«  tribus  aliis  ila  abundat,  ut  numeruin  ea  ibi 
non  capiant:  scortia ,  sacerdotibuG ,  et  gcribis,  otioso 
Milicet  grege,  et  minime  frugi  hominibus,  qusnto  cum 
dicpendio  eonim ,  a  quibus  fraudando ,  et  compilando 
eripitur ,  quod  ab  bis  insumatur ,  quo  hnc  alatur 
pemiciea  ? 

E  r  n  h  o  I  d. 
Per  fidem  intolerabili.    Tfam  nt  alioi  mittam,   quid 
Germania  luat ,  iam  tandem  (entimus. 
Hutten. 
Et  ne  piiucis  intelligi  detur ,   qualea    ainc  Romani 
Dtmc,  tria  omnes  petunt  Romaf ,  Vadiscus  inquit:  breve 
lacrificium,  Tetus  aurum,  et  vitam  in  deliciis  «gendam. 
Enihold. 
Qu»  religionis  neglectum ,  aTaritiam ,  et  vibe  igni* 
Tiam  arguunt. 

Hutten. 
^ibus   wilicet  vitiis  tota  obnoxia  dedita  urbs  ect, 
quB  faabet  tria  itcm  sibi  peculiaria :  pootificem  maiiminBr 
vetera  Kdificia,  M  avariti»  studium. 
Ernhold. 
Hui!  qualem  civitatem  ccclesiin  caput  habemus ,  igitur 
fieri  potest ,  ut  a  loco  tot  venenis  infcclo ,  tot  pestibus 
corrupto  ,    loi    corporis ,    ^  onimorum  HHli*  ohnozio 
uiferamua  hunc  tandem  prtncipalum  ? 
Hulten. 
At  esse  ibi   expedit,  utri  iria  Wlgo  sunt,  qnv  ia 
nnlU  prsterca  civitate, 

GrnhoLd. 
Qm  ina  ? 


D,g,t,.?<ib,Google 


492  Trias  Romana  Dialogu». 

Hutten. 

Omniimi  sentium  homines ,    omnis  geneHs  moneta, 
el  omnium  lingiiarum  commrrctnm. 
Kri>hol(l. 
Pereat  ciim  peregrim."-  illis  potios,  cum  monets,   ct 
Itngiiis  pcstileiis  Roina,  quam  nostros  ea  mores  diutius 
corrumpat. 

H  u  1 1  e  n. 
Verum  ntile  cst  hoc  Roraanis  corniptissimoE  esse 
hic  mores,  ob  idque  cum  tria  infense  odio  faabeat  Roma: 
jus  patroE>atus^  (^uod  vocant,  liberam  ad  sacerdotia,  et 
cpUcopatiis  electionem ,  Gennanorumque  sobrietatera, 
tertium  hoc  infonsissime  deteslatur,  neC  feret  ulterius, 
vel  edicto  probatura  ebrietatem ,  quo  ne  lios  sentiamiu 
lurtos  lobrii.  Piam  qui  minus  bibunt,  hi  contra  impuram 
hanc  voi  aginem  liberius  ,  quam  fas  illi  putant ,  loquun- 
tiir ,  a  patroiiis  arbitrantes  conferri  oportere.  Sacerdotia, 
et  quemadmodum  velus  inslitutum  est  ,  Eacerdolalei 
prafecturas  pcr  collegarutn  suf&a^a  designari.  Hoc  non 
feret  inquam  Boma, 

E  r  n  h  o  I  d. 
Nec  vicissim  nos  forte,   iilius  violentiam,   Chiudent, 
et^sceluE  feremus, 

Hutten. 
Tunc  multum  vero  decedet  urbis  magnificenlite. 

Ernhold. 
Cui  tandem  magniiicentia!  ? 
Hutten. 
Cui?  quBsi  vero  incogiiitum  habeasillius  splendorem. 
Primum  enim  quatia  sunt  luec  tria,  quw  ubique  videntur 
Rorax,  ac  omnibus  obvia  sunt:   equitatio,  tabellarii,  el 
benedictiones  ? 

Ernhold. 
Talia  profecto ,  ul  niiUiim  eoriim  usuoi  agnoscam. 


-,<j,N..<,r,,GOOgIf 


TriaB  Romana  Dialogue.  4*}3 

HuttCR. 

Deinde  ista,  qu»  item  occurrunt  passim:   toca  rcli' 
giooe  sacra ,  meretriceE ,   et  venerandx  antiquitatet. 
Ernholcl. 

Ego  iHa  vero  loca  mioime  religinsa  arbitror ,  quK 
istos  ferunt  mores  ,  et  recte  scriplum  exi^timo ,  non 
propter  locum  gentem,  s«d  propter  genlem,  locum  elt- 
gere  Deum ,  quod  si  ttomam  tiiiigis  amaret  Christus, 
qaam  aut  in  Germania  urbem  aliquam,  aut  itt  ultima 
Thule,  ulique  mundam  eam  a  tot  ilagitiis,  tot  dedeco- 
ribus,  tanta  impietate  concervam,  et  tunc  quidem  ful- 
mine  eam  exureret  univeisam, 
Hutten. 

At(yie  istam  intus  lautitiam ,  hos  cuItuG  ? 

Eruhold. 

Gt  uns   omnes-  protonotarios  ,   scribaa ,    cacriitcckS, 

copiislas,  pedellos,  scobatores,   episcopos,  facneralores, 

lenones,  et  omnem  eam  colluvicin,  qusB  miuido  gravis  est. 

Hucten. 

Cum  Vadisoo  senlis  strenue ,  ut  ad  splendorem  nrbia 
tamen  reditus  fiaf:   Trium  est  Rom»  vesliri  admodum 
laute;  sacerdotum,  mulorum,  et  meretriciun. 
Ernhold. 

Vestiant,  et  adornetil,  abunde  qutdem  salis  est,  tmde 
hunc  cibi  splendorem  comparent,  donec  non  resipiscit 
infellx  Germania,  at  siquando  expergefacta  illa  senliet 
dolorem  suuin ,  tum  demum  coutractius  vivent  isti ,  ac 
minus  satellitum  alent ,  et  deficiente  censu  ab  auralis 
tandem  asinis  in  pedes  se  dabunt,  ncc  tum  videas  pur- 
puratoi  cardinales  comitatu  plus  quam  regio  urbem 
pervi^ari,  mini)S'|ae  erit  otiosorum  ibi  hominum,  minus 
fraudis,  ac  sceJerum ,  plus  sanctimoni»,  eruditionis,  et 
piarum  orationum,  et  macrescent  illi  qiiidem  corpore  ob 
vigilias,  et  jcjunium,  aiiimo  vero  augebunlur  propler 
aobrietatem  primum,  el  frugalitatsm ,  deinde  innoccinliwt 


D,g,t,.?<ib,Google 


■i9-i  Trias  Romana  Dialoguf. 

el  pietati*  conscientiam  ac  spoiiabuntur  qiudem  dfritiic, 
aed  amplificabuntur  hoiiore  vere  aacerdotali ,  et  apecn- 
rbuntfir  in  majestale  se  digna.  O  diem  bunc  videre  litieai, 
cum  iatts  amotis  pravitatibus ,  h«c  erunt  penea  eccleai:* 
caput ,  i^iubi  habebitur  illud.  Hi  proFecto  placebunl 
episcopi ,    non  iili,  quihus 

Picta  croco,  et /idgenti  murice  vestis, 

Desidiee  cordi ,  jtmat  indulgere  ehoreis, 
Hutten. 
At  non  tantum  molles  sunt ,  et  delicati ,  sed  fraudnleiiti 
eti^m  interim,.  et  eztreme  furaces,  ac  violenti,  qoos  ra- 
piendi  et  compilandi  amor ,  et  avaritiae  studium  transver- 
sos  agit, 

Sempere[Ue  rteentes 

Comiectare  Juvat  prtedas ,  el  vivtre  rapliK 
Ernbold. 
tJbi  eximie  malum  est  hoc  in  illis,  quod  npieiido, 
&audando ,  et  compilando ,  qun  acqninmt  ecclesiv  parare 
se  dicunt,  et  Dei  obsequio,  ac  ubi  quu  tantUluni  ipsis 
vicissim  detraxerit,  sacrilegum  proclamant,  et  ccclesiam 
diripere  eum  vociferantur ,  ac  Dei  hostem  pronuntiant. 
Itjk  soli  impune  rapiunt  ipsi,  soli  propontum  hdteiit 
sceleri  prtcmium,  quod  quoties  faciunt,  Virgiliamim 
mibi  boc  usurpare  videntur: 

Irruimus  /erro ,  et  Oivos,  ipsum^ue  voeamut 

In  partem ,  pradamtfUie  Jotiem. 

Hutten. 
Sed  ferro  tum  irruunt. 

Ernhold. 
At  ptumbo  irruunt,    quid  anlein  reTetl,  quibos  ar- 
Bus  TJncatur  Gennania? 

Hutten. 
Sed  ibi  qnid  ««vet  buDa  coms  DomJni  f 


D,g,t,.?<lb,GOOglf 


Tiias  Romant  Dialogus.  ^96 

Ernbold. 
i^od  buUa  pontiflci. 

Hutlen. 
Et  tomen  eain>  ut  nibil  prvlerea  metuunt  hoinitiei. 

Ernhold. 
Quid  tum ,  quod  iHoruni  opes  sic  acquitilK  ab  aliis  spc- 
Tantur ,  aliis  tunt  formidabiles?  et  quod  orbem  Christianum, 
<ed  Gemaniam  inprimis  fuco,  eC  prKStigiia  suis  iiifatua- 
tum  lenent?  priiicipes  ipsos  ad  meiam  prope  insaniani 
redegenint,  quibus  cum  rosas  mittimt  ib  se  con^ecratas, 
et  gladiosj  et  gal^ros,  o  Dii  immortales!  quam  ineunt 
gratiam,  quas  vicissim  opes,  qua  commoda  recipiunt, 
Illi  veio ,  qui  bBC  adferunt  a  pontifice ,  qua  se  magnifi* 
centia,  quo  cultu  tractari  jubent?  Vidisti  quemdam  nu- 
pBT  oratorculBm  pontificis,  qui  rosam  ferebal  in  Saxo- 
niam,  nolebatque  ofierre  eami  nisi  a  principe  episcopo 
fieret  in  oblatione  ipsa  sacriiJcium-  Ita  quadam  in  pompa, 
et  publica  celebritate  oportet  explicare  pontificias  nugas, 
et  Romanam  niperstitionem.  Sed  htec  fleri  hic  parum 
esset,  nisi  el  Ronam  iretur  ing^ti  sumptu  osculatun 
pondGcis  pedea,  et  nescio,  quid  inde  allatum  buc. 
Hutten. 
Tfeqne  ego  scio',  pneterea,  qun  supra  exponii,  quid 
auferant  ab  urbe,  qui  eam  aiwedunt.  Certe  tria  Tetitum 
etse  Roma  exportari  Vadiscua  retulit,  nec  vetito  ibi  opus 
enf :  «anctorum  reliquias ,  qun  an  ibi  sint  quales  osteudun- 
tur,  propter  «mbiguam  apnd  omnei  de  Romaoa  fide  opi- 
nkntem,  inrartum  est,  grandes  lapldes ,  quoa  alioqui  nemo 
deporlaret  facilp,  et  pietalem ,  quB  penitui  ibi  miUa  eat. 
Ernhold. 
Publice  quidem  nnlla,  priratim  apud  simplices  quas- 
dom  matronas,  ut  valde  dubitem,  an  centesimus  quiSque 
RomanennuBir  vel  mediocrtter  pw  d«  relisione  sentiat 


D,g,t,.?<ib,Google 


■496  Triaa  Romana  Dialogos. 

Hutten. 

Huc  ibam.  Tria,  Vadiscus  ait,  paucissimi  Rohub 
credunt :  animorum  immortalitatem ,  commuaionem  Mncto- 
rumt  et  inferorum  poenas. 

Ernhbld. 

Persuasit.  Exictimo  enim ,  si  animan  crederent 
immoHalem ,  utique  eam  excoleret  cjuisque  ,  ejusque 
commodis  inierviret ,  nanc  corporia  voluptatem  in  tan- 
lum  sectantur,  ut  animam  premanc  modis  omnibus- 
lUam  vero  b«atorum  communionem ,  riquid  facerent, 
etiam  ejui  participes'  esse  vellent.  Porro  de  po&nis  in- 
ferorum  vel  veri>um  dicere  inler  prsclaros  hos  Quirites 
pro  aniti  est  fabula. 

Hutten. 

Et  tamen  pietatem  oslentant  ibi ,  et  de  ca  publice 
loquuntur  admodum  magnifice.    Quare  sic  refeTt  Vadis- 
cus:   tria  Romn,  cutn  minime  sint,   tamen  ut  muquam 
alibi  oslentanlur :  pietas ,  fides ,  et  innoceatia. 
Ernfaold. 

Prsfecto  nuUa  sunt  ibi  ea ,  ostentatio  vero  bm  Mmilii 
mihi  videtur  VirgiJiauo  bti  monstro,  cujus 

Prima  hominis  Jacies ,  et  pulchro  pectore  tiirffo 

Pubt  ttnus  postrema  immani  oorpor»  pristis> 

Hutten. 
Conlra  vero,  tria  Hom»  cum  sint  maxime,  vtden* 
tnr  lamen  perraro :  vetus  aurum  (abstruditur  hoc  «  cur- 
tisanis  ibi  sacri&cis,  et  foeDeraloribus,)  pontifex,    raro 
is  (ut  augustior   sit  ejus  apud  vulgum  conapectus)  pro> 
dit  in  publicum,    et  venustBe  mulieres,   quibus  prupter 
Eelotypiam,   et  adulteriorum  ibi  licentiam,  metuunt  qui 
babent,  atque.  igitur  custoditas  obsetvant. 
E  rnhold. 
Quanfto  omnia   eomplectuntur    VKltfea 
dic  qua  carissinu  ctsc  Ronus  arbitrabatur  f 


-,..<,  r,,GoogIe 


Trias  Romana  Dialogiu,  497 

Hutten. 
Tria  item :  ofBda ,  «quilatetn ,  et  amicitiatn ,  propter 
raritudmem  s£ilicet,   pene  bcatus  enint  Roms  existima- 
tur ,  cui  luec  obtingunl. 

ErnhoUT. 
Equidem  credo  in  tali  homiaum  pravitale,  his  mori- 
biu,  quamquam  est  speciosa  ibi  pnssim  amicitite  ostenta- 
tio,  quis  nos  enim,  nolus  Ballem,  non  complexut  est, 
aut  osculatus,  obviam  ubi  procuserat?  sed  credo  buc- 
cag  oscuiari  RomB  homines,  cum  corde  auit  alienissimi 
etiam. 

Hutten. 
Tria ,  secraiidum  Vadisci  sermonem,  osculantur  Romii 
homiaes:  manus,  altaria,  et  buccas. 
Krnhold. 
Quid,  pedes  vero  noii  oaculantur? 

Hutten. 
Pontiflcis  quidem,   sed  admodum  |>ni'!i ,   etii'mag- 
nalea,  auc  quibus  alioqiii  bcMe  vult  sanclissimu*. 
Ernhold. 
Toties  tria  aut  male  Reri  Romie  video,   aut  vane,. 
et  niperstitiose  ferri,  nou  invenit  Vadiscua  boni  etiam 
■Hquid  ? 

Hutten. 

Invenit  bona,   «ed  ita  pftuca,   ut  propter  penuruwi 

aectere  lemionem  iton  posiel,  qui  suspensnm  me  ali» 

quamdiu  habuit,  cum  diceret ,    tria  misericordis  opera 

esse  Roms,  expectabam  eniiu,  numquid  soucti  adferret. 

Ernbold. 

Hle  vCTo  quid? 

Butten. 

Opera,  inqnit,  misericordi»  «unt  Rom»,  monaste- 

riorum,  riqua  sunt  opulentiora,  census  darc  in  commeu- 

dam  (ut  vocant)  csrdiualibus ,   canonicorum  vectigal ,  et 

pinguia  ubique  aMcidotiA  obvertere  c^tioni  poatihci», 

llalt.  Ob,  T.  III.  32 


o,9,t,.?,<ih,Google 


49S  Tria»  Roinana  Dialogus. 

et  inawtHnabilibu»  «perstitibnanis ,  ac  awsicb  i>Iane  ter- 
roribus  coact«s  ad  desperationein  fiikliiim  menles   coo- 
dorutiOnum ,  et  Teniarum  refovere  metiicainento. 
Ernholil. 
Optw  misericordi»  nullum  video ,   «ywitiam  video, 
et  fraiidem  inexpiabilem. 

Hutlen. 
Atqne  ego  Tideo. 

Ernhold. 
Qnid  diutins  {■«nnart  mundus  i^itur  sustinet?  a«t 
quid  in  mora  e»t.  quo  minue  corfcstim  eTertaleo»,  qui 
perrerliint  omnia.  Dcnique  ntiseria  qna,  persuasum 
csse  non  liccre  morbosum  hoc,  ut  mdiui  sit  corpon 
universo,  submovere  caput? 

Hntten. 
Ponlificem  quidem   submoveic  non  licet,    tjnacim- 
que  eliam  ralione  velit  mundus  propter  decretorum ,    et 
juris  canonicl  cantiones ,  qii»  omnem  Cadte  oppuguatio- 
riem  propellunt ,  etiam  concilitim. 
Ernhold. 
Infelicem  conditionero  popuii   Christiani,    si  credit 
■ibi  contra  tot,   ac  lales  indignitatefi ,   nihil  essc  couan- 
dum,  nihil  adverms  nilendum,   sed  mibi  spes  est  alind 
hominiim   roenlibus    incliliirum  Chrislum  Optum.     Maxi- 
mum  consilimB,    aempe  ut  hnc  primum  decreta  dcmdc 
ipsas,    qui  decemitnt,    et  confingunt  luec,  copiistss,  et 
notarios,   priDcipes  scilicet  RoroanB  ecclesj»,   fuuditns 
evertant,  et  extinguanL 

Hntten. 
Atqne  ea  auferat  item ,  qun  dedit  ConftutinnsT 

Ernhold. 
Qu»  enim  dedit  is? 

Hutten. 
Priilium  satttllites,  eqiios,  coronas  ex  auro  pniicfi- 
iBp,   phderas,  ewmis,  battea,   puipuram,   paludamen- 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Tria»  Romana  Dialogus.  ^oo 

tnm,   iliademata,   fibulas,   et  Iiujusmocli,   deinde  rego« 
cti«m,  urbej,  et  imperium. 

Eriihold. 
Vetu»  fabulamentum,  rolhi  non  fit  reriaitnile,  atmie  ' 
iplur  ric  judico,   «  liDl  h«c  eriam  Roma,  in  istonim 
iwleirtatc,   erertenda,   ut  eonim  alia,  ipsum  poitriRcem 
iina  cum  cardinalibu»  redigendura  ad  veterem  Irufialita- 
tem,  et  innocentiam,  tuJ  i,r  «fx««w  fat»». 
Hutlen. 
Tlfi  fp.idem  nondum  metuunt  tale  quicquam  futurum 
fidncia  qundam  singulari. 

Ernhold. 
Qua  tandem? 

Hutten. 
^    <)m>d  iria  «mi  Bom»  in  comperio:  Romanomm 
■nrtus,  Italonim  Tersutia.  et  Germanorum  inertia. 
E  r  n  h  o  1  d. 
Bm  cdlicflt  faciunt  confidere  eO»f 

Hutlen. 
Faciunl ,  atqne  bino  illa  seciniia». 

E  r  n  b  o  I  d. 
At  Romanonim  virtutem  pro  exlinchi  habent  om- 
■w,  ut  u»  bac  re  proYerbium  jacl.tui-^etiam ,  «dXa*  «,■ 


Hutten, 
Ipmi  aha  opinlo,  trahiintad  se  l>«reditario  miaai  jur« 
▼«elerum  decu«,    et  onwmenmra  Romani  nominU,    tum 
eoa  Tel  uomn  solatur  Bomante  majeGlatia  vocabblum. 
B  r  n  h  o )  d. 
puam  ihdefemi  «runt,  «  ad  Toaabulorum  rupiciunt 
pir«aidia,    Venutia    voro  Italonim    est    ip.um  qnidem 
ahquid,    Bjepeenim  magtias   delusit  noctra»  copias,   at 
Germanoa  spero  non  sempcr  fore  inenes. 
Hutten. 
tti  aperant,  alioqui  metuerent  hat  vire«. 


D,g,t,.?<ib,Google 


600  Tria»  Romana  Dialogue.  , 

Ernhold. 
Ne  metuant,  Tenim  seulunt  io  publica  orbic  de  » 
(juerela.  i 

Hutten. 
Scis ,    quid  prscipue   de   urbis   ^ubernacuKs   hodie 
Gonqueri  debuit,  li  saperel,  niundui? 
Ernhold. 
Multa  scio,  quxbgraviler  sunt  ferenda,  sed  eaalite^ 
credo  coUigi  ab  illo  ternionum  conciunalore ,  dic  qux? 
Hutten. 
Tria  primo  toco,    quod  pessima  Florentinonnn  fae- 
lio  in  uibe  dominetur,et  quod  pro  Deo  habendimi  pon' 
tificem  adsentalores  sui  moneiit,  quodque  nimium  licenier 
usurpal   ille  sibi    veniarum   beneficium,   et  anaihematit 


Ernhold. 
Vadisci  ingcnium   valde    probo ,   tuam   diligenlinn 
collaudo,  et  memoriam  dcmiror  unice.    Venim  dic  milii, 
qui  omnra  tema  facit  Romtc,   uum  tres  etiam  gladios 
tribuit  pontifici,    qut   duos  habere  solebat  soa  pm&s- 
tione,  sfficularem,  et  spirilalem? 
Huttcn. 
Jam  Ires  habet,  ut  tripUccm  ante  coronam,  accewt 
enim  terliiis,  quo  tondet  gregem  suum  paKtor  iHe  Chn- 
tti  vicarius,   et  tpio   resecat   siquid   ulcerosum  esti  b' 
conlagto  pervadat. 

Ernhold. 
Nec  forBce  agit  hoc,  ut  alii  pastores? 

H  u  1 1  e  n. 
Gladio  agit,  ut  simul  terreat,  alioqui  tonderi  ova 
oon  sustinerent,   lum   interficere  nomiunquam  opotO' 
aliqiuui  hoc  aptiiu  fit  gladio. 

Ernhold. 
O  gladium!   o   pastoreml    o  tondcre!  ac  resecare. 
quapi  nitul  h>a  cum  Chrifto  cooventt,  qui  «pottolit  saif 


I 


D,g,t,.?<lb,GOOglf 


Trias  RomEUia  Bialogus.  501 

reliquit  g^dium  spjritut  Mncti,   quod  est  verbum  Dei. 
Proinde    gIa<lio   percutialur,   qui  percuttl  gladio,   hoc 
Clu-islus  faxit.    Ego  iuter  tot  coiicerlas  in  urbis  tnorei 
Iriadas,   tria   item  mala  imprecor  colluviojii  isti,^  id   est 
orbis  corruptel»,   et  pubtico  contagio:  peslilenciam ,  fa- 
mem,  el  belluiq,  att[ue  hxe  mca  trias  esto. 
H  u  1 1  e  n. 
Alioqui  tribuG  erat  illa  morbis  obnoxia ,  dicente  Va< 
disco:  febri,  pauperbci,  et  fraudi. 
Ernhold. 
Pcculiares   sunt   hx  urbis  pestei ,   et  nos   quidem 
paupertas  acriter  ibi  correptos  habuil,  febris  etiam  semel, 
aut  iterum,    fiaude    vero   familiares    quosdam   nostros 
perimi  magno  cura  dolore  vidimus. 
Hutlen. 
Sed  et  alia  tria  commemorabat  urbis  mala:    annonfe 
«trilatem,  perfidiam,  et  cxli  intemperiem. 
Ernhold. 
Qui  omnia  facile  excommunicat ,  et  in  cslos  pariter, 
K  terram  jus  habet  ponlifex ,  ciir  non  exlurbat  h»c  inde 
mila,  et  publicum  aufert  contagium,  ac  morbos  aver- 
tit?   aut  quid  in  animas  hominum  jus  suum  jactat,  priuj 
qnun  in  corponl  ostendal? 

Hulten. 
PoEset  hoG  quidem  facere ,  si  tale  quicqunm  posset, 
verum  sic  ibi  jocabatur  Vadisciis ,  tria  cxcomnninicare  ab 
le  urbem  Romam:  egestalem,  prioiitivam  ecclesiam,  et 
veri  pradicationeni. 

E  r  n  h  o  I  d. 
El  pietatem  credo  omnem,  atque  omne  fas,  et  quic- 
qtiid  Christus  docuit  cxchisum  velleC,  ut  in  omnium  se- 
eure  tcelerum  Ucentia  regnareC 
Hutfen. 
Sed  jam  in  multam  adeo  noctem  evasimus,    et  te 
*r<iidem  tua  credo  uxor  expeclat ,  mcSlromcr,  quisolum 


D,g,t,.?<ib,Google 


602  Trias  R.omaiia  Dialogus. 

se  esse  in  nila  patit ,  quoHef  ego  abnim ,  nec  mt  ti- 
dsrim  minus  destderium  tenet  ajiu  amia,  quem  unuu 
hic  omnium  jucumtiseime  complector.  llaque  tltimuni 
-retJi  teritionibus  satur ,  et  ooncitalo  ia  urbem  Romani 
stomacho  aMtuans,  ut  aliquid  apud  tuos  ex  hac  erudcf 
craditate.    Ego  diera  perdidi. 

Ernhold. 
Perdidisti?    Ah!  qiiam   vellem  mDlloc  sic  penTcrs. 
Sed  uxorcm  ego  semper  habeo,   lc  vix  raro  pfrfmor. 
Hic  pernoclemu*   ambo  ,    ut  simul  indormiamus  ctiaBi 
Bceleratis  ternionibus, 

Hutten. 
Ut  tiia  mihi  uxor   oculos    exculpat  crns  ,    si  ts  hic 
detineam ,  et  unam  ab  se  noctem  abstrabam  ? 
E  r  n  h  o  1  d. 
Minime  faciet.    Immo  ne  dicet  quidem  aliquid. 

Hulten. 
Novi  mulierum    ngenia.     Aliquo  abductum  in  gs- 
neum   siuplcabilur   ad   amicam.    Hoo  te  fero.    Imuii  'u 
illuc,    tgo   in  aulam  ad  Slromerum,   qui  haiid  duncft 
mulienim  obnoxius  suspicionibus.    Imu*  hinc. 
Enihold. 
Sed  temionum  niliil  rcslal  ? 

Hutten. 
Siint  viles  qtudam,  non  libet  commemorare. 

ErnhoUI. 
At  mihi  audire  libet,  etiam  viles  illos. 

Hutten. 
Inter  eundum  dicam.    Tria  sunt  Romaiue  aTsritia 
instnmienta :  cera,  membrana,  et  phunbum. 
Ernhold. 
Rccte. 

Hutten. 
Et  tria   Romn    snnt  extrcme  deepeeta :  pauperUi, 
timor  Dei ,  et  »quitas. 


D,g,t,.?<lb,GOOglf 


Trias  Romana  Dialoguts.  5u3 

Ernhold. 

Misere. 

Hulten. 

Triumque  est  iiu£([uam  ,  nt  Boma*  ,  ili«ciplinj[ : 
erapulaiidi ,  et  ftdeni  frauclamli  et  trirpitudinis  geauB 
onuie  ejLci^cendi. 

Enthold. 

Htec  Iria  si  omisisscs ,  nihil  dici  poleras  a  Vadisco 
didicisse.  Hac  sunt  illa  enim  venena,  r|uibiis  alias 
{>rius  nationes,  deinde  Gcrinaniam  quoquc  inlecit  UTbs 
Roma  quodam  quasi  pestifcro  iinmisso  adfUtu  immedi- 
cabiliter.  Hic  itle  est,  inquam,  malorum  maximorum 
fons,  unde  isti  redundant  morbi,  ista  profluunl  conta- 
gia.  Breviter  hnc  est  Roma  omnis  spurcilite  lacus, 
improbitatis  lentina ,  malonim  inexhausta  hsec  lerna  est, 
id  quam  evertendam,  veluli  ad  publtcam  quamdam  ex- 
lin^ciidam  perniciem,  non  omnes  undique  coiicurreat  ?, 
non  vclis ,  et  equis  ibilur?  non  ferro,  ac  flamma  erum- 
pehir?  Videmus  in  Germoniti ,  quibus  dc  fama  est, 
quod  turpi  obsequio  merili  sacerdolia  Bom*  sunt.  Vi- 
demus  mulli  facere,  ac  pali  Curtisanos  hic,  qu»  igno. 
lafit  prius  hiec  natio ,  et  qiiorum  essc  capaces  fai  mores 
crcditi  nunquam  sunt.  Videmus  iutlulgentias ,  cum  siitt 
bonoruu  opcrum  remifisiones ,  hoc  fuere  hic,  ut  mulli 
arbiliviilur  inalis  sibi  esse  licere.  £n  pestilens  orbia 
Ibeatrum ,  ubi  quncunque  viileat  homines ,  ea  imicari 
(as  esse  sibi  arbilrantur.  En  nobile  boc  mundi  horreum. 
in  quod  conferuntiir,  quEecunque  undique  rapta,  et  ab- 
scta  sunt,  in  tpto  medio  sedet  ille  insati.-d)ilis  gurgulio, 
multa  voraus ,  populatque  ingentem  farris  accrvum ,  lot 
slipatus  cominanducoiiibus  suis,  qui  primum  quidera 
Mijguinem  bauserunt  nostrum,  post  carnes  adederunt, 
nuiic  Tcro  in  ipsis  demtim  versantur  proh  Christe !  me- 
diiUis,  ac  inlima  confringunt  ossa,  totiimque,  quod  est 
rellquum,    comminuunt.     Hic  non  anaa  expcdient  Ger- 


o,9,t,.?<ib,Google 


504  Trias  Romana  DialoguB. 

naai  ?  oon  ferro  ac  igni  invadent  ?  Hi  snat  depecula- 
tores  uationis  hujus,  qui  cupiditale  prius,  nimc  audacia 
item  ,  et  furore  compitaid  populum  orbJs  dominum , 
Hnguinem  ac  sudorem  Gennanse  plebic  belluati  e  visce- 
ribiu  pauperum  suam  ingluviem  conferttentes ,  suiun 
hixum  alentes.  His  aurum  nos  damus.  Hi  nosbo 
tumptu  equos  alunt ,  canes ,  mulas ,  et ,  o  scelus  l 
meretrices,  et  catamitos  fovent.  Hi  nostra pecunia  suam 
fuleimit  pravitatem,  suam  comparant  viiam,  se  purpura 
induunt,  equos  suos,  et  mulos  auro  firenant,  e  solido 
marmore  domus  constiuunt,  qui,  cum  prasint  religioni, 
non  lantiim  hanc  neglignnt  lamen,  quod  piaculi  satic 
erat,  sed  contemnunt  etiam,  imo  jam  violant,  polluunt, 
et  eonlaminant.  Hi  cum  viseo  prius  quodam  inescatos 
nos  caperent,  etmendeQdo,  fingendo,  acfallendo  pecu- 
niam  emulgerent,  nunc  terrore,  minis,  vi,  et  vitdentia 
diripiunt,  ac  spoliant  lupi  ceii 

Raptores  atra  in  nebula,  <}uos  improAa  veniris 
Exegit  cceeos  rabies ,  catuliifue  relicti. 
Atque  hos  palpare  oportet,  non  pungere,  aut  velleK, 
ne  tangere  quidem,  ant  movere.  Quin  resipiscimnt 
tandem ,  et  opprobrium  hoc  nostrum,  puUicam  c-damiu- 
tem  ulciscimur,  a  quo  religionis  ante  opinio,  et  pietads 
reverentia  detinuit,  eo  necessitas  adigit  nunc,  et  cohi- 
pellil. 

Hutteil. 
Iratum  te  nxori  tun  remitto. 

G  rn  h  o  I  d, 

Qiiid  non  irascar?  aut  quis  tam  patiens   est,  qnein 
haec  non  commoveant? 

Hutten. 
At  sines  ab  iUa  placari. 

Ernhold. 
Etiam  jocaris  in  re  tanta. 


D,g,t,.?<lb,GOOglf 


Triaa  Romana  Dialogus.  605 

HutteD. 
Tunc  quidem  non  jocabor,  cum  licebit  manuexeqni 
negotium  hoc. 

Ernhold. 
Nec  minuc  infpnse ,    quaDm  contra  Suevicuia  nupei 
tyrannum  expedieris  ? 

Hulten. 
Immo   infensins ,    ilta    euim    gentilicia  tantum ,   ac 
domeslica ,     et    privata  ,    basc    patris    est ,    el   publica 
causa. 

Ernhold. 
Scd  jam  nulli  penitus  supersunt  temioseE ,  ut  vore- 
moa  reUquum  ? 

Hutten. 
FiBX  temionum  esl,  trium  esse  Romn  ct^iam:  mu- 
lorum,  buUarum,  et  procurationum. 
Ernhold. 
Bevera. 

Hutten. 
Et  trium  esse  Romac  Tersiculorem  gestare  amictum: 
servorum ,   mulierum,  et  monachorum.    Habentque  tria 
viDos  Rom»,   cinguli  TJrorum,   marsupia  curiisanorum, 
et  equonim  haben».    Ecce  tibi,  quantum  memoria  com- 
plecti  licitum  est  e  Vadisci  sermone. 
Ernhold. 
Zla  cum  fsece ,   ut  ajunt ,   una  hausimus   hanc  mo< 
lestiam. 

Hutten. 
Te  cogente. 

Ernbold. 
Nec  csae  tibl  grave  debet  sic  cogi ,  nec  ego  vereor 
tale  ob  commodum  fatigare  amicum ,  tibique  bobeo  gra- 
liam,  qui  hEcc  apud  me  evomueris^ 
Hut  ten. 
lyitur  vale ! 


D,g,t,.?<ib,Google 


£06  Trias  Romana  Dialogos. 

Ernhold. 
Et  tu  vale !    Sed  o  l   quid  me  vu  precad  c 
lue  noctu? 

Hutten. 
Quid  enini  alind ,   quant  ut  bencRcia  perpetno  caip- 
tantes    nuntjuus    acdpiaut ,    oonficiauturque    cupiditale 
luic  inisere  ? 

Einhold. 
El  uzori  sciHcct  men  pncibo ,  iit  hce  dnnil  TOTeat? 

'  Hulcen. 
Si  ▼idetur. 


b,Google 


Ad    Leclorem: 

De     Triade    Romana» 

Epig.    Huttenicam. 


^crnis ,  ut  Ausonm  lector  trina  omnia  Rom» 

Infiitucnt  homiius  ,   conscrlercntqiie  Dcum, 
Cemis ,    ul   ejecio    poM  multa   obstacula   Pctit> , 

luipostor  victn  rcynct   in    urbe   Simon. 
Cemia ,    et  illudi    CbriMo  >    sacrumque  vocari 

Fuita   Palaiini  mrsiica   pontificis. 
Cerui»,   ut    occacccnt  dcccptum    oracula  mundum , 

Sxpe    nova  Ansoaidum    condila  fraude    patrum , 
Et  qus  TcutonicuDi  vcrsutia    dcvchat   aurum, 

Qua  Roma  cxteraas  artc  sequatnr    opcs. 
Tot  prjadaB,   vaiiosque  dolos  ,   miramque  sacrorum 

Uecipulam  obducta  religione  legi , 
£t  nusqnam  minus  essc  fidem  ,   quam  possidct   illa, 

Fnucribit ,    fidrt  qu2  sibi  Roma  caput, 
Ccmis ,   houoratas  frBudi  conccdcre  Icgcs, 

£t  EjpaenUt  sacrt  juria  habcrc  locuui, 
Cenii^  agi ,  fcrrique  Doum ,   fieri  omnia  oemis 

Spc  lucri ,    ct   e^i    ^audia   cerois   cmi. 
Vt  temeret  ctMoB   ■oclcrata  peounia   mores, 

Ccrnis    cmi ,   nt  possis   vivere  prdva  sequens , 
Facta  ,   datamquc  fidcm   corrumpi ,    ct  fcedcra.  solvi , 

Ulque    adjuraio    decipiare  D:o. 
Facta  infeoia  dart ,  misceri  sacra  pronmis, 

Tum  sti)iijd  Christus  prMcipit,   esse  jocum. 


o,9,t,.?<ib,Google 


508  De  Triade  Rom.  Epigr. 

Omnia  Romanns  C^rcviter)  pervcrtere  bullai, 
Semen  et  innumcris  sparsier  iadc  malia. 

Qux  cum   tta   sint ,  veFae   opus    est   defendcre  lcgei , 
Obviaque  impositis  provebere  arma  dolis, 

Et  dcceptorem  secluderc  ab  urbe  Simoncia , 
Frodihtiuc  admisso  reddere  jura  Petro. 

Jacta  est  alea. 


*)  ■  Wir  bemerken ,  dafi  pa;.  -151  iu  eben  dlaiem  DUIoi  der  Stat 
ETuhold  zwpymal  hintereinander  vorkSmmt,  dennarb  ^vhsiIcb 
wir  iitse  Stelle  nicht  zu  bericbligen  ,  di  lowohl  iie  Orif.  Aub 
gabe,  ih  der  Abdruk  der  Trlas  in  den  PaigulUoT.  Tam.  tl.,  und 
cudlidi  luch  dle  von  Hntten  lelbit  verfertlftE  teatiche  UcbcnexBBf 
lii  den  GeipTlcUiUclileln  daiiBlbe  enthUt.  — 

Eben  lu  kammt  in«h  ftg.  484  dei  Nme  HatteB  kwcjihI  mcIw 
elninder  vor. 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


D. 

Hulderichi    Hutteni 

Equitia 

Inspiciente 
Dialogug. 


o,9,t,.?<ib,Google 


b,Google 


Huldcrichi    Hutteni 

Squit. 

D    i   a    1    o    g   u   s, 

qui    inBcribitur 

Inspicientes. 

Interioquutorcs  Sol,  P/iailhon,    et  Ci^etantit  Legafut. 


Sol. 
^iiia   tii,e<lio    Atnenso    jam  cx)o  rntiitteTe  cursuni  noa 
convenit  Pliaiithon,  nge  a1irfiii<1,  dum  se  recipiunt  equi, 
iBcerim  eonfennuug. 

Pharihon. 

Si  Tidetnr,  pMsrl '  alqu«  adeo  has  uf  dimoveamu* 
nnbes  lotius  leptentrionii  negotia  iaspecturi,  jam  diu 
est  enim  tpiod  rei  morlaltum  baud  perinde  ac  loliti,  hM 
bemus,  magnaro  coutinuo  molem  nubium  obduceatea 
nobis,  quo  minus  videamu*  cursilantes  illos,  naviganlcs 
alioa,  quosilam  inter  se  belligerantes,  et  ob  rem  nibilt 
magiKM  repente  exercitua  educentes,  pro  inani  nemine, 
et  quibustlam  ambitiose  pncreptis  titutis,  invicem  com< 
tnoriluTDs. 

Sol. 

Verum  tlioii ,  nsfn  me  bamtn  pigebat  rerttm ,  qnod 
Tiderem  ne  id  quidem,  in  quo  emnt  isti,  recie  ogere 
eos,  id  imperile  enim  rem  militarein  nunc  tractant  Italif 
(piomm  vix  unum,  aut  alterum  videas  itiilitariter  probe 
nicciactum,  appeiit*  olipeum  prafereHtem,  nqualtter 
haslam  delibrantem,  scile  ordines  nosse,  recte  siifiM  ■f 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


512  Inspicientes  Dialogus. 

qui,  dentque  aliquid  eoniin,  qua:  habet  illa  dicciplina, 
gnaviter  callere,  ul  neges  in  Ilalia  esse  Italos,  el  relic- 
tum  ab  ilta  stirpe  uUiim  in  boc  tempug  semen ,  niti  quod 
consilio  poUent  Veoeti,  et  Columaensis  iUe  uuper  stre- 
nue  operatn  navavit  apuil  Veronam ,  dum  ea  qu»  a  t*er- 
manis  didicerat,  rede  observat. 

P  h  a  e  1  h  o  n. 

At  itlos,  pater!  minus  probaham  Germanos,  quimilu 
viclenlur,  nisi  ebrii,  pugnare  non  posse.  Deinde  vidco 
quemdam  inanem  gentis  impctiim,  acriter  primo  ferven- 
tem,  post,  ubi  paulacim  refrixit  ardor,  in  vatium  desi- 
nere.  Quos  quidem  mirabiliier  circumvenit  nuper  Liivia- 
niis  ille,  dum  compotantes  eos,  ac  decem  et  vigintimu- 
tuo  Icalos  sibi  propinaiites  (tanta  spe  Venetorum  csedem 
animis  preeceperant)  in  dedilionem  coegil  admodum  lur- 
pem ,  plus  quatuor  millia. 

Sol. 

Venim  in  hoc  perpetam  rgit.  ille,  quod  contia  di* 
taro  Edem  inermei  jugulavit  pecudum  in  morem,  pooe- 
iNiiit  enim  arma  hoc  pacti,  salvos  se  ut  dimitteret,  ac 
adversum  ingruentes  circumqnaque  agricolas  tueretor, 
tnlines  fuos  dum  abirent,  at  itle  hoc  pacto  ezannatos 
ocddt  passus  est  ad  unum  omnes. 
Phaethon. 

Qnod  ille  viderit ,  ipsos  autem  in  re  periculosa  hi- 
dere  quid  oportuit?  el  intra  bostium  tines  priusquc  ad 
exercitum  pervenissent,  compotando  oMectare  >e,  nec 
insidias  circumsptcere  ?  Pralerea  maximo  omnia  cnm  io^ 
petu  aggrediimtur  raro  perficientes  aliquid. 
S  o  1. 

Est  hoc  «}U6  gentis  nonnulhmi,  nt  ais  Tittimi,  £s- 
eiplinam  tamen  mililtrem  tenent,  ut  nuUa  hodie  natio, 
ac  armis  invicti  snnt,  baud  periude  ad  iroperandnm  ido- 
nei,  nt  qui  satis  habent  irruere,  agere,  devastare,  pro- 
stemere,  diripore,  conculcare,  ezurere ,  po«t  lai^isnme 


D,g,t,.?<lb,GOOglf 


laspicieiites  Dialogus.  f»J3 

invilant  ge  hmid  lolliciti  tle  conservandis,  que  rapuerunt^ 
oppidis ,  et  urbibui.  Et  [tnrare  ciuidem  imperin  volunt, 
ac  p6ssiinl,  retinere,  et  tueri  non  curant,  ita  vincere 
sciunt,  victoria  frui  nesciunt. 

PhBe.thon. 
Ipsum  id  videre  licuit  superiocibus  BRiiis,  apud  Pa* 
tavium,  Vicentiaiu,  et  Tarvisium,  quos  pr.-csidio  nudas, 
cum  leti«re  facillime  possenl,   nuUo  negotio  recuperan- 
das  Veuetis  deseruerunt. 

Sol. 
Veronem  autem  quo  coihiiUo  tentterunt  7 

Phaitfhon. 
Immo  quia  consJlium  non  erat,  Bmi«erutlt.    Sed  dfl 
Hicpanis  qiiid  videtur?  quales  ii  beBatoces  sunt  ? 
Sol. 
Pures,  natel  inprimis  diKgentes,  strenui  tamcn,  ut 
aliqui,  sunt  enin  exerciti,   et  ilisciplinam  Ifnent,    prce- 
terea  acrcs,   et  fidentes.      Sed  inspiciEimua  iGermaniam, 
quia  nunc  tiimuUus  est  ibi,  ul  unquam  pcius,  vehemenst 
dimove  nubes,  Bhenum  video,  magnum  potestatis  mtm 
ai^mentum ,  perquam  maxinium  fluvium  totiu  seplentrio 
ponte  conjungere  nequil,  e^o  paucis  aliquot  horis  pene 
exusst,  te  impedlius  tunc  regente  cuirusi  ut  adurwelut 
■uindus. 

PhaetboD. 
Heu,   paterl  mearum  infelicilalum  qaJd  Jurat  ta»* 
ininiase  te? 

Sol. 
Hoc  quod  ab  iis  Deus  es  factus,   tpii  nui  erranei 
ibi,  «c  in^ridanum  abjectus  prnceps  renatus  esscK^  haud 
jain  Solis  cumun  perile  ^bemare  scires. 
P  h  a  e  t  h  o  u. 
Ita  eiti  Terum  motus  in  Gennnnik  qui?  Annati  ilh, 
inermec  aiii,  hi  acoelerantes,  qtlidam  haud  ita  festinaii- 
ter,  urium  omnes  ad  locum  convepiunt,  uh»  «lios  Mdecc 
Hou.  op.  T.  m.  33 


o,9,t,.?<ib,Google 


5i4  Inapicientes  Dialogus. 

yideo  (ecure  cr^ulimtes,  qiiosdam  grariler  coosuhmn«e», 
nonnuDot  per  vices,  aul  proiiiucue  edam  agete  h«c. 
Sol. 
ConciUum  est  principum,  ac  popnli  GemaDiz. 

P  h  a  e  t  h  o  n. 
Hni!  quale  concilium,  nisi  et  eonsultant  ebrii ,  qiiem- 
admodun  piignant. 

Sol. 
Enndem  ad  modum.    Sed  qiiosdais  Tide  imerim  »o- 
brie  agentes  omnia,    qui  a  nonnullis  popularium  pere- 
grini  putantur  idcirco ,  et  despicatui  habentur. 
Phaethon. 
Ab  istis  credo  purpuratii,  pictis,   calanristratu,  tor- 
quatis,    quibus  long» ,   paterl  tibi»,   procera  corpora, 
omnia  cxterins  elegantia. 

Sol. 
Ab  ipsis  istis,  et  tota  ebriorum  factione. 

P  h  a  e  t  h  o  n. 
puid  non  a  sobrits  illis  ejiciuntur  igitur,  tali  jnimim 
flatntio  cum  se  alligent.  deinde  bonis  iropedimento  qvia 
Eunt. 

Sol. 
Non  poisnnt    a  pancis  plurimi,  tamen   objiirgaoliir 
noB  sine  fructu,  quod  miilli  resipiscunt,  dura  se  bODaoi 
cofporis  valetudinem  obniore  crapula  vident. 
P  h  a  e  t  h  o  n. 
Ct  quia  corpns  oSenditur,  resipiscunt,  quin  nMnteiB 
per^t  intemperanda ,  nou  inoveiilur? 
Sol. 
Haud  dum  intelligiint ,  prodivius  est  enira^neriisli 
qtue  corporis    sunt,    quam  ad   animumqua;  pertineuli 
Dowe. 

Pbaethon. 
Opinio  «st  vtro  unquam  intellecturos  aninu  etiaia 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


XDSpicientea  Dialogus.  £1$ 

Sol. 
Per  msgna,  jam  muHti  acule  tenunt  enim,   et  ani- 
mos  excolunt,   ac  inter  musa*  meu  diversaiites   aquam 
bibunt)  illi  ecce  giadlei,  illi  macUenti,    et  corporibiu 
quidem  imbecilles,   Terum  animorum  vi  magna,    et  in- 
victa:  uam  acumen  inest,  et  sublimitas  qusdam. 
PhaelhoH. 
Ilualrjs  video,  et  ob  id  haud  dignos,  qui  abcbrill 
ittii  obtundantur,  aut  aliquid  graviter  ferant, 
Soi. 
At  suni,  qui  tueantur  eos  ex  priiicipibus  quidam, 
qui  animis  valent  et  ipsi ,  sed  bi  pauci  sunt ,    unus  aut 
aker.    Quamquaro   et  ebriis  illis  summe   venerabiles  hi 
esse  docti,  et  sobtii  incipiunt,   quos  reverenter  habent, 
et  honore  prosequuntur ,   iicet  amplitudinis  eorum  haud 
ita  capaces  sint,  tantum  esse  magnos   a  soteiis  audi»- 
ruDt. 

Phaethon. 
Dii  servent  magntis  par^^ulos!  Verum  ad  concilium 
revocemus  oculos.  O  Jiipitei  I  c^ualea  strepitus ,  qust 
coHtpotationes ,  quants,  et  quam  molesl»  vociferationes. 
Sed  qute  per  medium  pompa  ingre^ur?  Primum  au- 
tcm  dic,  qu»  urbs  h»c?  - 

Sol. 
Vindelicorum  Augusta  vocatur,   conveuiunt  ep  im- 
perii  proceres',  de  rebus  puta  magnis  consulturi.  Pompa 
luec  ponlificis  Romaai  legatum  hospitio  educit. 
Phaethoo, 
Quem  legatum,  pater !    qao  edudt?  et  quia  omnift 
nosli,  nec  te  quicquim  fallit,*dici|iuHo,  quid  goosuIIv 
bnnt  poti  bene,  et  vino  concalfacti? 
Sol. 
Ipsum  quidem  in  MOatum  comitimtar,  ubi  pontificif 
mandata  exponel;   consiHum  vero  capient  de  bello  coo- 
lEa  Turcas  ■uscipiMido,  (ptod  mayna  lucri  tjft  j^aolieiw 


D,g,t,.?<ib,Google 


616  Inspicientes  Dialogus. 

decimus  Leo,   h»nc  niiltit  eo   Cajetanum,   tpn  videat, 
nequid  aliud,  vet  nequid  prius  agant  Germani. 
Phaethon. 
pua  lucri  spe  ?    aa  cum  aliis  iturus  pontifex  spcrat 
a  Turcis  pr«dam? 

Sol. 
louno  de  lurcic  dicit  tantum,   non  cogitat    eiian, 
revera  autem  pecunia  agitur,   et  Germanos  est  aiiimot 
ei  spoUare ,   ac  reliquum  a  baibai  is  omiie  aurum  extor- 
quere. 

Phaetbon. 
Qua  injuria  precor?   «ut  poterit  gentem  beBicosam, 
contumoccm  ? 

Sol. 
Immo   Euo  qnodam  jure,  poterit  autem  arte,   qua 
iUi  virium  loco  e*t. 

Phaetb  on. 
Non  capio. 

Sol. 
Psstorem  esse  dictitat  se,  ut  Chrisliiin  ob'm!    Giri- 
atianos  suas  oves,  omnium  maxime  Germanos;  iiiiiic  vero 
mittit,  qui  tondcat  pecus  suum,  istbiuc  binam  Iraiislerat, 
qua  injuria  f 

P  h  a  c  t  b  o  n. 
N ulla ,   per  lidem  !    pater ,   siquidem  oves  sunt ,  et 
eas  ille  pascit. 

Sol. 
Pastut,  sed  meris,  ut*s<Ma«,   nugis,  qun  iUis  tamea 
Tidentur  pascua. 

P  h  a  e  t  h  o  D. 
Hoc  sitb  est,  quod  videntur? 

Sol. 
Hlis  qaidem  bjHu, 


D,9,t,.?<ib,GoogIe 


Impicientes  Dialogus.  517 

Pliaelhon, 
Igilur  londeat  nngivoros  suos,    et  ei  phcet  jetiam 
Jegliibat. 

S.ol. 
Neque  non  facit  hoc  illc,  jam  ad  Tivum  enim  reae- 
cat  avai-us  loiisor. 

P  h  a  e  t  h  o  n. 
Volent  ab  eo  tonderi  aiitcm,  vel  deglubi  volent? 

Sol. 
Ultra  non  volent,  ecce  enim  torvos  tn  illum  conjeA- 
tos  maniEestc  oculos ,  qiTinettam  quales  intelligo  populi^ 
riuin  animos  ,  haud  multiim  aherit,  iit  triste  aliquid  pa- 
tiatur,  ila  infestum  habent,  quia  malum  esse  norunt. 
Quamquam  ille  frugi  se ,   ut  qui  maxime  sit,  adsimulet. 

P  h  a  p  t  h  o  n. 
Facit  hoc  profecto  impostor  iHe  prssligiis  commu- 
tans  se  quibusdnm  admirabilibus ,    ut  malum  esse,   qui 
videal,  ncgct,  ita  ad  probiiatem  apposite  adornavit  fron- 
lem,  oculos,  humeros,  sermonem,  iacessum,  omnia. 

Sol. 
Hon  ferent  «um  taraen,    prius  enim  multi  egerunt 
idem,    itaqiie  siepe  fraudem   experti,  natura  eimpUcet 
alioqui  humines,  tandem  circumveniri  se  int^gunt. 
P  h  a  i*  t  h  o  n. 
Iginn-  non  iq  tempore  venit  tontor. 

Sol. 
Ut  vides;   si  venissel  cnim,  loci^s  abiisset  hiuc, 
Bunc  praeveneruat  eum  tot  aliii    ut  non  sit  ultra  fraudi 
locus. 

Phaethon. 
Scntit  hoc  ips^  fntstra  agcre  ae? 

SoL 
Haud  «bficure. 


D,g,t,.?<ib,Google 


518  Inspicientes  Dialogus. 

P  fa  a  e  t  h  o  n. 
Ob  id  trittein  eum  conspicor,  dotore  erepti  efanci- 
buf  boli  bujus  credo,  quwe  alia  iacuuda  ei  ralio  est. 
Sdl. 
Jam  facit,  (ingit,  invenil,  qua  Tia  alia,  quando  non 
▼idetur  cedere  hoc,  adoriatur,  et  forte  aliquod  inleiidcl 
coutiliuui,    nliquau)   admovcbil  macbinam,   hac  de   spe 
decidit,    in  aliam  cese  crlget,   dabit  aliquam  invcnlan 
egregiam    Fraudcm.      Vulgum    iiliciet,    in  eo   exlendei 
nervoi.    Fugit  aurum  hoc ,  persequetur.    Spanim  habe* 
lur  pecunia,  coget.     Doimiuiit   quidam,   commovebil, 
friget,   ■uperititio  inflammabil.     CaotiA  experiundOa  ct 
paulatim  agendo,  efficiet  aliquid. 

Phaethon. 
Uaque   dudum  conari  tale  aliquid  eum  video.    Sed 
tlic,  obBccro  te,  aliquo  est  hic  genere,  ut  eum  poticsi- 
muDf  lioma  mittat?  aut  animo  praestat? 
Sol.. 
Genere  non  oportet  e»e  nobilem ,  qui  Rora»  magnuf 
babeatur,  ced  neque  virtute  clarum,  dotis  et  versulia 
cognitum   csse  pretium   operic  est.     Vix  crcdo  patren 
hunc   nosse  suum,    dcinde  nuHius  bon«  artis   perituin 
video,  el  tamen,  ut  alios  bect,  tanta  cum  magniftceniii 
ab  iirbe  transcendit  Alpes  indulgenliis  sufTardaatus ,  «l 
facultatum  plenas  post  se  sarcinas  agens. 
P  b  a  e  t  h  o  n. 
I^tur  Taciras  isthtnc  quatietur  foras?   neque  enini, 
■  ut  arbilror,   sl  nemam  mitlere  vellent  etiam  suum  Ger- 
mani  aurum,  huie  terr^e  filio  crederent. 
Sol. 
Ut  dicis,  veruntamen  egrcgie  inatruclus  ad  pemiciein 
nonnihil  conabitur ,  et  jam  miras  comminiscitur  tedinas, 
et  fallaciam  improbua  fabrical,  opusque  est  coositiobuic 
populo,  ut  ilectinet  ejua  machinasi 


D,g,t,.?<ib,Google 


Intpicientes  Dialogus.  6I9 

Phiethon. 
Si  obtineat  vero  Turcicum  iii  b«Uum  totu»  ut  con» 
«cntial  unanimiler  septentrio,  num  quid  ultra  qusret? 
So). 
Iinmo  nihil  minus,  qiiaiu  bellum  istud  quserit,    Au- 
mm  Gst,  oiii  fiervlt,  ct  pecuniam  petit,  quam  se  jurat, 
si  tribuatur,    iii  bellum    lioc   abstimpturum ,   acceptam 
vero  (dicam  eniin  ut  res   babct)   Romano  «uppeditabit 
luxui. 

Phacthon. 
Qucm  ludum  quatcnus  ludet,  dic  oge? 

Sol. 
Dum  sapient  Germani,    quos  nwne  infaUutor  bab^ 
yersuasis  superiililionibus  urbs  Itomfl. 
Phacthon. 
Prope  «st  verQ,  ut  saptanl? 

S  o  I. 
Prope,   nam  primus  hic  inanis  redibit  magrio  cum 
terrore  urbis ,  neque  enim  creditum  est  audcre  hoc 
harbaros. 

Phaethon. 
Adhuc  in  liarbarii  sunt  «cilicet  Gennani? 

Sol. 
Roma  judice  sunt  non  minus,  quam  GalH,  el  exlra 
Ilaliam  naliones  reliqu»,  verum  quod  ad  morum  boni- 
tatem  perlioet,'  el  civiUtali»  opinionem,  virtutisqoe 
studia ,  et  animorum  constantiam ,  ac  integritaiem ,  cul- 
tissima  est  natio ,  eontra  Romani  isli  extremn  barbarie 
deformati.  Sunt  enim  mollitie  primum,  et  luxu  penliti, 
deinde  levitas  est ,  ct  inconstantia  plusquam  midie- 
bris,  fides  rara,  fraus ,  et  malitia,  que  vinci  noil 
postiut. 

Phaetbon. 
Placet  de  Germanis  qu»  narras ,  atque  ntinam  etarii 
BWi  esscnt,  qui  talcs  alioqui  sunt. 


D,g,t,.?<ib,Google 


620  Inspicientes  Dialogua. 

Sol. 
Aliquancto  vivent  sobrie,  tclque  (uttirum  haud  miilto 
post  arbilror,  quod  jam  mimis,  ac  minus  hibuiit,  ct  de 
madidis  illis ,    etiam   qui  sobrii  ipsi  usquequaque  uon 
«unt,  male  tamen  opinantur. 

Phaiftbon. 
Dic  aKud  mifai:   bibunt  etiom  principes  ibi? 

Sol. 
nisi  in  hunc   etiam  ordincm  pervasisset  comiplin. 
actum    erat  dc   tota  jam    ebriornm  faclione,   hi  parlcs 
hag   tuentur   exemplo   siii ,    hnhentquc  sufirai^antes  sibi 
magnavi  Saxoncs,  bos,  nalel  quos  vides  in  totum  ebric- 
tati  deditos ,     soli  enim    nondum  quicqiiam   de  velcri 
instituto  remtsenint,   soli  perlinaciter  moiiitoribus   resi- 
■tunt,  el  p^um  defendunt  morem. 
Phaeihon.    ' 
O  fesslum,  ettcrram!  quale  coiuortiuui  video ,  quos 
baustus ,  qitales  ructiis ,  et  quas  stattm  vomitioiies ,  cstur, 
ac  poCatur  incondite,    pulmentis   acervant,    et  panibus 
aggeratin) ,  poculis  agminatim  iogcstis ,   clamore  ludunt, 
■Irepitu  camillant,  hsec  in  hoc  conveniunl.    Quoil  ^eqni- 
tur  diclum  a  Lucllio  his  est: 

Viuite  glufontt ,  eometlenes,  vivite  ventres. 
Centaurorum  videre  convivium  miM  videor .  et  L»- 
lutfaarum.  Igitur  non  jam  dicendum '  Grace  amplim, 
«if  Wnwi  «ifJlow  taarifot,  acA  Latiae ,  qiiod  omaet 
intelligant,  seoiper  inter  pocula  Saxonec,  ct  quautiaB 
viui  perdimt, 

Sol. 
Immo  vinum  non  bibnnt. 

Phaethon. 
Quid?  aqua  inebriantur? 

Sol. 
Aqua  vcro. 


D,g,t,.?<ib,Google 


hispicientes  Difdogitt.  621 

Pbaethon. 
Fontes  sunL  ibi   reor,    ut  esse  apud  Paphlagouaf 
ajunt ,  qui  iiiebrient  ? 

Sol. 
Neqiie  ii  simt,  atioqui  rumperenttir  bibendo,  verum 
hcrbas   qiiasdam    GQiicoquunt ,    et  fruges  ,    eo    decocto 
temulei.ti  liunt. 

Phaeihon. 
■   Optime  inTentum  hoc»  quantum  Tini  •atiseuel  enim 
uc  ingurgitanlibus? 

Sol. 
Quanlum  tota  non  gignit  GerraaniA. 

,  Pbaethon. 
Verum  sensus  est ,  ut  aliis ,  huic  hominum  generi  ? 
«t  rauoiiem  habent? 

Sol. 
Habent ,    et  sensibus  vigent ,  Kt  alti.   - 

Phaethon. 
Adeo   une   nocnmeiito  quod  ingorgilBvemnt,  evo- 
munt? 

Sol. 
Adeo;    nsm   civitalem  tuam  nem^  rectius  giibernat, 
tnlius  neino  vivit,    vel  aliorum  injurias  felicitu  arcet; 
ImIIo  auteyi  sunt  invicti. 

Phacthon. 
Desituros  unqoam  biberc  hos  arbilraris? 

Sol. 
Valde  dubito. 

Phaetbon. 
Aut  ai  desiwut ,  hos  retenturos  eos  Aorei  ? 

S  o  1. 
Si  possint  et  lales  esse ,  et  sobHe  'riTece ,  equidem 
nullam  his  nationem  prstuleio. 
Phaethon. 
Corporibus  autem  iit  suat  homioes? 


-,9,N..<ib,Google 


622  btspicientes  Dialogus. 

Sol. 
Ita  vesetis,  et  ben«  babitis;  ut  extn  nuUi.    Quin- 
eliam  medicos  Germanonnu  soli  i^orant  hi ,   perraro 
tcgrotanies  alioqui,  et  jurecomuUos  exibiltnt  nugno  eum 
cotilenipln. 

Phaetbon. 
Iiiterim  jiu  quomodo  dicunt  ? 

Sol. 
Suo  quodan  antiquilui  repedlo  more,  consulte,  ut 
minuB  injurin  nusqnam  facile  invenias,  ila  pto  scripds 
lcgibus  coiuueli  mores  sunl. 

Phaelhon. 
Mirum  ni  dicii  ebrictate  meliores  fieri  hos. 

Sol. 
Hoc  non  dico  quidem,  itlud  vero  ipsa  oitendit  r«s, 
mnlla  melius  facere  eos,  quam  ullos  alios  sobrios  ,  miilta 
pmdentius  disponere.  Sequuntur  «utem  proverbitun 
quoddam  apud  se  divulgalnm:  de  maiie  consilium,  de 
Tespete  coDvtviam ;  nam  a  cibo  in  miiltam  usqoe  noctem 
perbibunt,  mane  de  republica,  et  gravibiu  negotiic  je- 
juni  consultant. 

Phaethon. 
Itaque  non  videO)   quid  bibere  eot  prohibeat,  fw 
tasse   enim  in  naturam  transiit  coosuetudo  b»c,    ut  si- 
quando  ebrii  esse  incipianl,   metus  sit  oe  recte  Tivere 
desinant. 

Sel. 
Fortasse. 

Pfaaelhon. 
Sed  ex  efariis  soli  [riacmt  hi ,   nuDC  afio*  itan  in- 
spiciamus.    Quosdam   lavanles   video  ^omiscue  viros, 
et  mulieres ,   cum  tuidis  nudos ,   msffno  credo  cum  pu- 
doris  detrimeato  sui. 

SoL 
Immo  autem  nuUo. 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Inspicientes  Dialogos.  fi23 

Phaethon. 
At  hu  iUi  oaculaDtuE. 

Sol. 
Libere. 

P  b  a  c  t  h  o  n. 
Et  blande  corapleclunlur. 

Sol. 
Quinetiam  contlonniuDt  nonnanquara. 

Phaethon. 
Igitur  Plalonici  sunt,  ut  communea  habeAnt  uxorea? 

Sol. 
At  non  hnbent  cominunes,   scd  fideia  ostentant  ha€ 
in  re  siiam.    Neque  fere  custodita  ahbi  pudicitia  mulie- 
nun  iltibatior  est,   quam  hic  ncglecla,   et  in  periculum 
missa,  ailulteria  tcto   nusquam   rariora  sunt,  nirsquam 
religiosius  cohlur  matrimoniiim ,   et  sanctius  babetur. 
Phaiithon. 
Dicis  ultra  osculum,  et  amplexw  nihil   facete  eoa 
fondomientei  etiam  noclu  ? 
Sol. 
Dico  vero. 

Phaethon. 
TVeqne  zelotypia  est?  aut  pudori  non  metiinnt,  qui 
pnellas  suas  vident  ab  aliis  sic  baberi  ? 
S  o  I. 
Ne  nupitiio    quidem   est ,    fidunt    enim   constanter 
Biuluo,    et  sincere   conversaiilitr ,  ac  liberaliteT,  fraude 
•uiem  Tacant  homines,  et  insidias  ignbrant. 
Phaethoo. 
O  gentem  minime  malam!  at  illos  videai  nunquam 
invidia  vacaiiles  Ilalos ,  parcere,  cupere,  quKrere,  frau- 
dare,    instdias  commiiiisci,    odio    et  siraultace    coiiliceT^ 
seinvicem,   sicas  immiltere,   venena  propinare,   usqm 
dolum  raeditari,  uaquc  fraudem  admoliri ,  eorum  neninen 
fidere,  aperte  agere  neminem,  qui  pallent  hiuc  pulo. 


D,g,t,.?<ib,Google 


524  Inspiclentes  Dialogus. 

Sol. 
Alii  hinc,  a&as  ilii  ob  cauuu,  Tel  quitt  t»ihm  U^ 
tale    est 

PhaethoD. 
Certe   Gennanof  riibere   video,   quia  iKUntur,   et 
fidaut,  absuntque  ab  iis ,   quae  mentem  urunl,  aniniuDi 
tucbant,  et  sanguinem  minuunt,  quam  longissnme,  neque 
onim  cnris,  et  soUieitDdine  video  comniacerari  eos,  aiit 
adfli^.   Ecce  autem  lerarium  non  video  habere  eos  publi- 
cum,  vetus  opinorLaced»inonionim  institutum  imilaiituTt 
et  bellum  quando  gerendum  est,   viritim  conferunt,   ac 
singuli  tribuunt  in  sumptus  ? 
Sol. 
Pulchnim  et  hoc,  nam  ita  Itbere  vivunt,  ut  neque 
in  otio  cogitent  de  negotio,  ncque  in  pace  sinl  debello 
solliciti ,  in  tuto  autem  curo  sunt,  de  periculo  non  veuit 
in  menteia  ipsis. 

Phaelbon. 
Eliam  non  consultant  ante  bellum? 

SoL 
In  bello  consultant ,  nam  «udacia  his ,   et  temeritas 
in  Gonsilium  verlihir  plerumcpie,  nesciunt  auCem  iiuiftias, 
neque  sic  pugnant,  sed  aperto  Marte. 
Phaethon. 
Multum  laudis  jnre  accipiunt,   venna  oequid  igno- 
rem ,  exponc  breviter  de  rerum  apud  hos  guberuaculic 
Sol. 
Primum  natura  est,   qna  detrectet  imperium,  nec 
facile   gubemari   siulinent   quos  vides  aufem  prineipes, 
hberaliter  iis ,  et  summa  iide  pai«nt ,  aliis  alii ,  in  nniver- 
sum  agnoscunt  omnes  hunc  senem,  qui  Cesar  ab  cis  vo- 
catur,  quem  donec  ipsts  aquus  est,  bonore  prosequun- 
tur ,  non  metunnt ,  neque  eiiam  obseqnentes  valde  snnt, 
«tque   hiuo   i|lm   apud   eas  crebro   public»    secesstones 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Inspicientes  Dialdgut,  525 

usu   veniunt,   et   caun   eit>    quo  vunua   ia   comii^uiie 
consulant. 

PhaetbotK 
At  jaoi  confiultant  de  republica. 

Sol. 
At  consilium  non  invenient  disrordcs.    Mos  ert  ei# 
autem  totos  aliquot  nonniinquam  menses  terere  frustra 
consullando,  cum  interim  convivii  agunt ,    et    onuMis 
teriis,  ludum  tractant, 

Phaetfaoii. 
Quam  non  convenit  hrec   facere  eos,    qui  imperar* 
alit£  (lebciit. 

Sol. 
I^Iinime  quidetn  convcnit,  ted  hl  faciunt  tamen. 

Phaetbon. 
Alqne  igitur  imperio  sunt  inepti ,   ad  reliqua  melio- 
res,  quorum  ut  plurimum  facta,  aliorum  consilia  vincunt; 
nam  ipsbs  eveutus  probat. 

Sol. 
tJt  dicis.    Principum  vero  aKi  sunt  genere  nobiles, 
alii  adJecti,  episcopi  isti,  et  ecclesiastioi. 
Phaethoo. 
Qui  videntur  mihi  frfurimum  poss*  omnium. 

Sol. 
Et  posrantt  nom  et  numero  vincnnt  hoc  in  ordine, 
et  opibus ,    ac   polenlia    superiores    sunt ,    certe    enin 
dimidia  plus  ab  ecclesiasticis  possessa  est  Gemiania. 
Pbaethon. 
Quod  ut  admiserunt  priores? 

Sol. 
Aliquando  religioni   dediti   nimiam,  iHi   prodigaliiu, 
qnam  aequun  erat,  ad  ecclesias  profuderunt  aua. 
Phacthon. 
Uc  jain  nimc  bi  cgeaac  posteri  ? 


D,g,t,.?<ib/Google 


526  Inspicientes  Dialogust 

Sol. 
Et  euispatrimoniis  nt  viderint  comparatos  sibi  dominoc- 

Phaelhon. 
Puo  eos  In^ulit  religionis  opinio? 

Sol. 
Scilicet;   oam  superstiljo  erat,    quam  sequebantnr, 
ventm  discordia  gunt,   el  civilia  inter  principec  assiiliK 
bella,  quibus  conficiuntur  perdite. 
Phactbon. 
Hkc  non  compescit  Cccsar  ? 

S  o  I. 
Compesceret  vero,  quos  nisi  miituo  sese  atlererent, 
nimium  baberet  contra  se  jiotentes? 
Phat^thon. 
Post  priocipes  antem  qui  aunt  proxime  ? 

Sol. 
Comites  qui  Tocanlnr.    Atque  ht ,    quam  principei 
inimis  possnnt ,   plus  quam .  •impticiter  oobiles ,  si  cum 
sing^ulis  conferantur  singuli. 

Phaetbom 
Hi  Tfiro  simpliciteE  nobiles  quinam  sunt? 

S  o  i. 
Equitnm  ordo  estj  ingens  b^  apud  Germanot  to- 
bur,  sunt  enim  multi,   et  exei-cili.    Pneterea  in  eii  vi- 
detur   «dbuC  hierere   Tetus   Gennini»   decus ,    antiqiu 
probitas,  genaina  vivendi  consuetudo.    Primi  Gennaiu- 
tatem  adserunt,  peiegrina  exosi. 
Phaetbon. 
At  multis  Tideo  niolestos  e»e  eos. 

Sol. 
IVeque  nou  stmt. 

Pbaifthon. 
Et  rapere  aUUi  qiw  suft  non  suitt»  violenter,  alioi 
IkUo  penequi ,  et  ia  iis  primapes  viros  i,  sed  merc^res 


o,9,t,.?<ib,Google 


bispicieiittes  Dialogus.  527 

Sol. 
Et  idcirco  maltos  babent  ininicos,  qui  cletestBntur, 
til  immites,  eo>,  et  aaperitale  nimia  iiitoterabilesv 
Phaethon. 
Qaid  noo  exiguot  eos  igilur  ? 

Sol. 
Quia  partim  nolttot,  partim,  tfi  iiui:dine  velinl,  etiam 
iion  posfunt. 

Phaethon. 
Qui  nohint? 

Sol. 
Principes.  Uluntur  enim  ad  sua  tuenda  horum  unice 
opera ,  immo  in  his  tota  principum  vis  est ,  quare  eliam 
eorum ,   qui  cui  irascuntur ,   hoc  habent  furoris  «ui  in- 
clrumentum,  hsc  imuiittunt  arma. 
Phaethon. 
Ita  in  aliMupk  «xcidium  foTcnt  ho>  aUi? 

Soi. 
Fovent 

Phaethon. 
Et  btrociDM  nmt  hac  de  cansa  apud  Gemanos ,   et 
IMvditioDes ,  graiiatura ,  Tianun  obsewiou«« ,   et  turlm 
mullc? 

Sol. 
Hao  de  catua  primum,  deinde  kUa  item  ratione. 

Pbaethloit. 
Quailla? 

Sol. 
Mercatonim    odio ,    et   civitatum ,    qun    vocantur 
liberic 

Phaethon. 
puid  tocrcatonmi  ? 

SoL 
Quia    enim  exotica  isla  imporlant ,   ct  sericum ,  ao 
putpuram,  aliaque  nttlli  aiii  ad  laxum  ugui,  corrumpeN 


-,9,N..<ih,Google 


528  Inspicientes  Dialogus. 

en>  dicunt  opnmos  iialionis  mores ,  et  per«grinibi(eiA 
iiiducere,  ac  propafjare  mollilieoi)  genli  haud  iojuria 
odibilcm. 

Phaethon. 
INcque  non  salis  efficax  est  hnc  odii  cauaa,  aic  lieri 
enim  arbitror,  ut  cum  ge  molliter  cureiit  multi,  apud 
paucos  maneat  rerum  Mreniie  i^ermdarum  curn ,  ac  vc- 
teri  abolita ,  ac  gentilitia  virliitp ,  nova  inoleseai ,  -et 
peretp-ina  lurpitudo.  Jara  apparet  in  hoc  enim  dissimilis 
sui  Gerinania,  quod  sic  vrsliiuil  aliqui,  nt  ne  dnbium 
sit,  quam  defome  accidat,  in  mores  si  transeat  ma- 
tatio  hRC. 

Sol. 
Jam  Irannit, 

Phacthon. 
Scd  his  rapiunt   hac  ratione  equiles»   Hberaa  yettt 
civilates  cur  periequuntur  ?    An,  quia  cum  in  urbibus 
habilarent   aliquando   nobiles  j    expulsi  a  plebejia   inde 
ultionem  hanc  infligunt  perpetuo? 
Sol. 
Immo  in  nrbibus  non  fuit  anqttam  nobifitM,  sed  ut 
nunc  disperea  rur«  agit ,   cur  vero  insectetur  urbanam 
Titam  ordo  bic  alia  causa  esl. 

Phaclhon. 
Quam  andire  ex  te  cupio,    el  mntUiB  imectalionit 
qiue  ee  origo  dederit,-Bosse. 
Sol. 
Audiet.     A   principio  iJuUo!   fnenint  in    Germania 
urbes,  neque  contigua  fuerunl  ttdifiiiia ,  .verunt  aua  cui- 
yue,  et  secreta  domus. 

Phaethouk 
Scio. 

Sol. 
Nec  tum  mereatDrea  accedebant,  qni  peregre  oliquid 
^nportarenl ,    ulebanlur  apud   ^e  imlic  onines ,   Jucqiie 


D,g,t,.?<lb,GOOglf 


laspicientes  Dialogiw.  529 

foKi ,  ferttuBi  Testientei  pellibaf ,  in  cibo  autetn  utentc^ 
quR  produxuset  pilriuin  solum,  externa  ^norabantur 
puiim.  Quo  tempore  fraudabant  nulli  quempiam  inrii- 
tores,  quKdam  riglda  fuit  pasciia  probitas,  haitc  aeque- 
bantur  omDee,  pecuniam  uondum  viderat  tjuisguam,  nco 
argentum  babebant ,   Tel  aurum. 

Phaethon. 

Hoc  ^iit  i^itimum  GemuiiaB  tempua* 
Sol. 

Paulatim  tnaritima  «usi  sunt  vexare  peregnni»  et 
inire  commercia  ibi,  inde  apnd  alios  ultra,  donec  ad* 
niefacto  iitfimo  quoque ,  et  desidiun  amante ,  c«pit 
placere  noTitas  ,  et  rccipi  rulgo  luxus  cotuuetudo ,  ac 
late  flenfeitim  ingredi  depravate  vivendi  moi ,  qua  occt' 
■ioue  pagos  conjungere  vjsum  estj  paolopost  urbe« 
conitruere,  easque  muris,  et  propugnaculis  firmare,  ac 
turribos ,  et  fossia  communire.  In  quam  conventionemf 
cum  ignavissimus  quisque  consensisset  facile,  quitquii 
lut  genere  bonus  fuit,  aut  Bnimo  praisens,  patriiB  con- 
nietudinls  tenax,  et  aviti  moris  anians  conlumacissinw 
adversus  corruptionem  restitit ,  indlgnum  ratus ,  turpem 
facere  commutationem ,  proposuitque  mordicua  tenera 
ab  antiquis  tradita ,  nec  'discedere  ab  ingenio.  Fuit 
ille  autem,  quotusquisque  fuit,  bdlic»  inprimis  glonH 
stodiosus,  peeuniag  contemptor,  cxercebatque  se  re^ 
naado,  et  tranquilli  impaliens  odio  habebat  quietem,  et 
eoDTttio  persequebatur  otium,'  biuc  discessio  bac  facta, 
nam  iOia  omnia  norantibus  hi  conlra  rei  indignitatem 
velera  ailaenMnmt. 

Pbaethoa. 

Quo  motu  ad  «rma  pervetttum  est,  in  quibui  ]aa- 
nanc  utrinque  desudatnrf 

SoL 

Vt  vides;  moret  enim  fortes  istoi  moIlitieiD  apnd 
tfi  aaiti ,   et  lnxuEiB   operam  dari.  ,  Pnttorea  in  urbibui 
nau.  or>  T.  m.  d4 


o,9,t,.?<ib,Google 


g30  Insfuciente&  Diatogus. 

■imt  mercatfire»,  ae  reliqui  omnia  genem  luxurie  u6' 
ficet,  eos  otlerunt. 

Phaethon. 
Ejiciqnt. 

Sol. 
Ejeoissent  iam  ante  multo,  nui  muris  clausi  fuicseBt, 
et  Kdiliciia  defensi,  qan  cum  «int  otianlibus  illis  eriesitlia, 
■rffligeiidi  eos  telicta  un»  eBtyia,  siquis  egrcdialur ,  cor- 
tipere  e\tm  et  diripere. 

Phaelhon. 
Utile  videtur  hunc  esse  mollibus  iilis  melum ,    quo 
ne  peiores  adhuc  «int  in  niniia  secUritalc  desidcnles. 
Sol. 
At  obesse  publico  ipsi  clamant ,   6t  quoddam  inter- 
prelanlur  ingens  reipuhlicw  detcimentum. 
PhaethoM. 
Ah  t   qualip  detrimentum ,    quasi   non  consultum  sit 
Germaniat,  ut  uno  omnia,  qux  istipSregre  adferunt,  die, 
et  cum  iis  ipsi  illi  o<^  extremQm  usque  pemiciem  addu- 
cantur ,  sunt  enim  magnorum ,  ut  video ,  malomm  causr. 
Sol. 
ipsi  contra  b«ie  mereri  de  patria  so  prxdicant,  hos 
b^nt  infestos,  ob  idque  extirpare  cogilaiit,   et  totam 
cem«l  delere  nobilitatem ,  ex  quibus  Fu^ri  opes  com- 
pararunt  sibi ,   qute  alendis  etinm  exerciiibua  videutui, 
et  regiis  ferendis  sunqpdbus  phisquam  satis. 
Fhaelhou. 
Quibus  rebus  atque  isca  simul,  qua  juncti  intra  se 
tenentur  concorclia ,  pervinreiit  tandem  ? 
'Sol. 
Pervincenmt ,  nisi  cum  fortibua  esset  bioc  ignarit 
bellum. 

Phaethon. 
Atque  omnes  nint,  qui  in  urtnbu»  babituit,  igmvii' 
Dcc  fortitudo  inest,  aut  ijMlustria? 


■,..<,  r,,Gobglc 


taspicTentes  Di»logiM.  £31 

Sol 
Bdmi  uiiunt  hffic,  neque  nemo  «t  in  nrbibt»  etiMn 
frugi ,   wd  Biore  hominuni  fit ,   ut  ab  inertibus  pluximif 
opprimantur  frugj,  et  ■oBertes  pauci. 
Phaelhon. 
Neqne  Untum  ibi  poten  re^na  pecunia ,  ut  adver- 
f worum  Ttrtutera  vincat ,  prnsertim  pecuninnmi  gralia 
ciBn  fiant  omnia? 

Sol. 

Apn<1  alioa  ponet ,  Germanonnn  vero  ea  est  integ* 

ritat,    qu«  opinionis  habeat,   et  reverentia  de  virtute 

phisquam  de  pecunia,  nispectosque  habent,'ut  par  est, 

locuplete*   istos,   proverbium   hoc  in  eos    ol^cieDtes, 

Phaeth5n. 
Plane  quicdam  est  ia  bis  aatiqu»  adhuc  virtutts 
species,  tatroGinia  tamen,  etsi  robusta  sit  bKc  improbi' 
tas,  non  laudo.  PrBterea  quod  niniius  ewe  rigor,  et 
centaurica  quceclam  asperitas  videtur ,  non  ptacet.  Ho' 
mines  vero  probarem,  si  adinvento  consiiio  cogerent 
deiicatulos  istos,  et  Toltiptarios  corruptores,  per  quos 
fit,  nt  male  audiat  Germania,  aut  relicla  mollitie  meltuc 
inatituere  Tilam,  aut  exoedere  Germania  statiiA,  prius 
quam  ad  omnes  perveniat  depraTattonis  coniagio.  Om- 
nino  aiitem  arcerc  peregrina  eos  convenit,  et  exchidere, 
ac  hixuritt  instrumenta  auferre ,  jam  valde  enim  displicet 
ipai  mihi)  quod  sic  Isute  Tideo  curare  quosdam  le,  et 
patrio  postergato  ritn ,  extemos  adtniltere ,  ac  pessimos 
turpiter  mores,  M  hoc  studere,  ut  peregrina  maltnt 
flagilia  amulari,'quam  patriam  retinere  virtDtem.  Add« 
quod  sic  fiunt  non  tmbeJles  tantum,  sed  efTceminati  etiftm* 
Ecee  autem  prteter  gcnlis  morem  astutoE  video  hos  fb^ 
gere,  et  fallere  admodum  peritc,  qui  plane  indigni  «unt 
Germanfa,  nisi  confeslim  mutent  mores,  nani  infame 
i«ddMnt  aomeo  hoc,  etantiqnam  daritndinem  obscwint. 


o,9,t,.?<ib,Google 


533  Iuepicientes  Dialogtis. 

&ol. 

At  >ac«rilotet  viile  quanto  «unl  bb  adhnc  nef|uio- 
cea,  peiiitus  nihil  publico  conferunt  hi,  «cd  in  tonun 
cessant,  crapulie,  sonino  et  lirxui  scrvientes,  a^ntque 
convivia,  et  pergrscanlur ,  amicas  fovent,  parasitos 
ahinl,  seopiparepaacunt,  voluptatibusaddicti,  effonniiiati 
deliciis,  et  libidinibus  perditi,  homines  bruti,  acpeneab 
humanis  ritibua  alieni.  Horum  est  uuice  luxus,  mollili' 
es  horum,  et  delicata  quies,  ac  otium  suavilate  compa- 
ratum,  ntd  luitaXicynht  filet,  his  omnia  oportet  esse 
secura,  grala,  et  jucunda  omnia,  diiritiem  non  ferunt. 
laborem  fugiunt,  et  difficultatem  declinant,  asperilatis 
iinpatientes  suDt ,  frugalitatem  detestantux,  inquietudinem 
abhorrent ,  ne  strepitum  quidem  ferunt  anlmo  nquo. 
Sollicitudo  una  egt,  lautissinic  penum  instruere,  ut  sibi 
per  o^ia  moUiter  sil.  Indulgenc  ilaque  genio,  ac  ab- 
domini  famulantur,  et  ingluviemfarciunt,  epulis  distenti, 
baliieis  soluti,  et  unguentis  obliti,  cubantque  supine. 
His  omnis  circumfluit  copia,  abundanter  omnia  adsunt, 
ha  inprimis  adagio  etiam  jactitat»  pontiRcaies  ccenK. 
Quid  enim  refert,  ex  bac  intemperantia  quod  animit 
sunt  interim  stupidi ,  ingeniis  hebetes ,  et  mente  tardi, 
venter  his  Deus  est 

P  h  a  c  t  b  o  n. 

Niddot  video,  elegautes,  bene  curatacute,  glabros, 
pangues,  succulentos,  leves,  teneros,  et  exoeme  molles, 
verum'  imbecilles  sunt  incerim,  neC  alieni  a  morbis,  ni 
fallor,  quales  ii  apud  GrKCum  poeiam,  woioyfHmt,  nu 
yatifmittt  tuii  naxinnitLoi,  m\  mloni  ant\y<u<,  credo  ab  in- 
temperantia  «grotant.  Profecto  dedecet  nauouem  banc 
ordo  bic,  quem  cur  fenint  diutius? 
S  o  t. 

Pietatis  reverentia  ferunt. 

F  h  a  e  t  h  o  n. 

Nemo  ponet   apposite  magiB   Tirere  contra  Tetns 


D,g,t,.?<ib,Google 


Inspicientes  Dialogus. .  533 

fiennanomni  institutuRi,   Btque  igilur  hie  fallit  adagium, 
mores  homiiium  regioni  respoodere.     Nam  bis  Germa- 
num  nihil  adest,  et  si  omnium  mwiime  florent,    ac  opes 
habent.    Vtdeotur  autera  et  Avari  e^e,  ac  rapaces. 
S9I. 
Vt  quimaxime. 

Phacthon. 

Hi  vero,  qui  vesticu  dtgunguuntur,  quos  etiam  Ita- 

Ha  hahet,   et  fratres  voeat,    qiianto  sunt  hic,   quam  us- 

qiiam  alibi  plures,  utque  discurnuit,  agunt,  et  sal^unt* 

Sol. 

.   Helluones  et  ipsi,  inertes,   gerrones,  nugatores,  ei 

P  b  a  e  t  h  o  n. 
At  magni  esse  ibi  mom  ;nti  videntur. 

Sol. 
Plane  Tidentur,   ob  persuasas  mukitutlini  superid- 
lioncs,   quibus  ilii  quibusdam  veluti  prtestigiis  fascinant 
bominUm  mentes,  et  extreme  infatuanc 
Phafetbon. 
Quiddam  vidco  in  aures  quosdam  susurrare  bis,   ut 
■liis  ifem  sacerdotibus,  quod  quale  est?  . 
Sol. 
Confessionem  Tocant.      Nam  quid  pecearit  quiique 
intelli^ere  hos  pietas   est,   nec  ibi  quid  fecerit  tantum, 
ced  cogiiare  eciam  quid  ausus   fiierit.     lu  occulcorum 
suorum-oportet  adhibere  bos  quemque  arbitros. 
P  h  a  e  t  h  o  n. 
Hoc  fert  quispiam,    arcana  sua  ut  his  talibus  dete- 
««? 

Sol. 
Omnes  ferunt  religione  quadam,   et  disciplina  Chri- 
atianonus  perveteri. 

Phaethon. 
I!ii  vero  sic  edocti  nou  produnt  eai* 


D,g,t,.?<lb,GOOgiC 


534  In^icientes  Dialogus^ 

Sot. 
Ut  Bmul  quwque  ttt,  tel  ioeoiituinu,  ita  mt  n6- 
net  quod  inteilexit,  aat  eflluerc  pxtitur. 
P  h  a  C  t  h^^o  n. 
Ccrte  pericidosuni  eat  secretm  committi  faU,  et  aKo- 
Ron  arcana  callere    eos,   pnrKrtim  temiilenios.    Quid? 
nuKereB  etiam  video  audire  eos ,  detestor  hunc  ritum. 
Quibus  vero  demukent  capita  ipii,  eos  quid  faciuDt  ? 
Sol. 
Iimocentes  reddunt ,  puros ,  et  a  peccato  Uberos. 

P  h  a  e  th  o  n. 
Nocentes   qui  eranl  priui ,  et  «ruaiiaibus  deviDCti? 

Sol.  • 
Eos  ipstts,  et  absolvere  hoc  TOcatur< 

P  h  a  ei  ( h  o  n. 
Quid  ais?  solvere  k  criaiinum  nexUmy  posse  dioi, 
qui  sic  ipsi  vivant? 

SoL 
Habet  hoc  reUgio. 

Phaethon. 
Non  placeL    Proinde  opus  egse  dationi  fanie  pubKca 
inorum  emendatione  reor,    oee  ferendum,   ut  otiosi  tot 
sint,    qui  aHorum  aUigurienlrs  b<Mia  frugis   ipsi  bom 
pariant  niU,    ezlenninuidosque  opere  maximo  peregri- 
mos  istos  luxus ,    et  molliliem  extemam  longissime  rele- 
gandam,  commnnen  Gennamam  ad  pristinum.  snnm  ro- 
bur,  antiquam  wtutem  revocattdam. 
Sol. 
At  ab  antiquo  potores  snnt,    ac  temuleati»  dedili, 
neque  unquam  Bagitium  apud  Gennanos  fuit  inebriari> 
Phaiithon, 
'  In  uno  eo  discedant  *  vetustatCj  re&qua  tencant. 

Sol. 
Nimii  magnos  Oennaiioi  reddes ,  -  si  tales   reddec: 


D,g,t,.?<ib,Google 


Inspicientes  Dialogus.  536 

Est  hoG  proprium  illis  vitium,   ul  btau  Ilalu,  finMitM 
Hiipani),  Gdlis  futiu,  aAiu  alia. 

Phacthon. 
Siquidem  adesM  viltum  oportet,  malo  «ite  hoe,  quam 
ifltorum  qnicquani,  etsi  hiinc  illii  morbitm  adimere  diem 
pulo,  Ot  alias  hominibus  .-cgrituilines,  rel  te  sperare  hoc 
jubente.  Sed  ad  concilium ,  el  lcgatum  hunc  Leonit  re> 
deainus.  Quiddam  de  pompa  clamat  huc ,  iracundia  per- 
cilus  paler,  et  ira  inflainnmlus.  Atque  adeo  nobis  eum 
jrasci  arhitror,  uam  biic  siupicit. 

Sol. 
Mihi  succenset,    audi  vero  quid  ioqualur  homunclo. 
Puidam  minatur  sublato  superdlio  insolenter. 

C  n  j  e  t  a  n. 
Qucm  oporiuit   ad  primiim   qUemque  meum  nutum 
elucescere,  solito  etiam  clarius,  et  magi*  splendide. 
Soh 
'Quid  ais,  Legate,  quid  ais?  Mihln'  hnc  tu  objicis? 

C  a  i  e  t  a  n. 
Tibi?  quasi  conscius  libi  non  ^  ingends  piaculi. 

Sol. 
Profecto  non  nun,   nisi  quid  mnaerim,  dlcas. 

C  a }  e  t  a  n. 
Tandem,  inqiwm,  prodis  improbe?  tandem  oslen- 
dis  niundo  te?  quem  oportuit  ad  primum  queraque  meum 
nulum  eluceagevc,  «olito  «tiam  clariust    et  magia  splen- 
dide? 

So(. 
N<m  Tldeo  quid  iteecarim. 

C  a  j<e  t  a  n. 
Mon  vides  ?  ^i  decem  nunc  tolos  dies  ne  imum 
qaidem  nidium  oatendisti  mihi,   ita  ohduceiis  de  iudu- 
slria  omnes  tibi  nubei,  ac  si  inTideac  niundo  luceni. 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


536  IJupicteiites  Divlogiu. 

Sol. 

At  Mtrologonim  est   ea  culpa ,   nqua   est,    taaa  H 
ealculando  invenenuit  tale  hoc  fore  lempiu. 
C  a  ]  e  t  a  n. 

At  magu  oportuit  videre  te ,  quid  vdDet  pODtificit 
le^tus,  quam  astrologis  quid  conveniat.  Scin'  IlaHa 
exieiu  quse  interminalus  lum  tibi ,  ni  Tebementi  ardore 
intempertive  frigegcentem  Gennaiiiam  recaUaceres ,  ac 
sstiviorem  miht  redderes,  ae  Itaiiie  necessario  teneni 
tne  detiderium? 

soi:    . 

Neque  hoc  animadverti ,  quid  pr»ciperesmihi,  neque 
nnquam  scivi  quemquam  mortalem  soli  imperare. 
Cajetan. 
Non  tcivistl  tu?  atque  hoc  ignoras,  episcopum  Ro- 
Qianum  (qui  nunc  omnem  suam  in  me  vim  transfudit 
legatum  a  latere)  et  ck|o  qux  velit^  et  terra  ligave 
poteateri  ac  solvere?  - 

Sol.  ■ 
Audieram,   sed  noa  credebara  eise,  quod  ille  jacti- 
taret,  neque  enim  adhuc  queraquam  mortalium  quicquam 
bic  immutare  vidi. 

C  a  j  e  I  a  n. 
Etiam  non  credis  male  Christiane  tu?   qnem  opor- 
let,  talis  onn  sis,  excommunicatum  statim  Satana  trtdL 
Sol. 
Satana    tu    tradea    me  cielo  dejectnm?    et   acdem* 
quod  ajunt,  e  mundo  auferei? 

Cajetan. 
Equidem  faciam,    nisi  veniam  petes  a  met   confet» 
■ione  statim  facta  uni  ex  copiistis' meis. 
Sol. 
At  ubi  confessus  ero ,  quid  tum  fiam. 

Cajetaif. 
PoEnam  tibi  inSigam  dies  atiquot  jubens  aut  jejunio 


b,Googlc 


InspicieDtes  Dialo^iu.  537. 

naosrare  te,  ant  laborein  quempiaiii  fem,  aut  pere* 
grtnittionibus  fBtigari,  aut  cleoao0yaain  expendere,  aut 
Terberari  etiam  pro  deliclis. 

Sol. 
Dara  cooditio,  post  vcro  quid  dalns? 

Cajetan. 
InnooeiMeni  dicam  tandemf  ei  purum  reddam. 

Sol. 
At  toli  lumen  inferes  tu  scilicet? 

Gajeta'n. 
Si  videbitur,  etiamlioc.Tigore  iJRCuItataia>  quaf  mihi 
concedit  X.  Leo. 

8,1. 
NugBB,    sie  arbitraris  fatuutt  quemquam  mortalium 
etiam  iilorum,  ut  h»c  te  poase  credat,    nedum  «olem 
omnia  desuper  intuentem?  Froiode  eUeborum  bibe,  in- 
sanire  mibi  enim  videris. 

C  a  jetan. 
Insanire?  de  facto  excommunicatus  es,  irreTerenter 
loqnutus  pontificis  legato,  itaqiie  magnis,  et  ineipiabv- 
Hbus  alKgasti  te  execrationibus ,  quem  ego  exconununi- 
catum  paulo  post  proouatiabo  solciuiiter ,  aliqua  advocata 
coninone,  inpublico,  quod  sic  commotum  me.reddi- 
deris. 

P^a^tbon. 
OppedenduiB  contra  has,   paterl   minos  duco,  quid 
flnim  poEset  in  divos  moitalis  homuncto  ? 
S  o  I. 
Immo  contemnere   oportec  eum,   etsi.  misericordia 
digniu  videtur,  ut  ex  morbo  qui  intaniat, 
Phaethon. 
Quo  cx  morbo? 

Sol. 
Avarilia  laborat.    Quia  itaque  arridere  sibi   in  Gcr- 
maoia  negotium,   nt  se  expleat,  non  videtur,   in  furias 


D,g,t,.?<ib,Google 


dSS  InspicienLes  Diatogns. 

agitur,  et  insania  pevcitu>  est.  Sed  deridebo  homiaen. 
Quid  ais,  pater  «aucte?  Indicta  causame  danmabia?  aut 
quid  tale  merui? 

C  a  j  e  tan. 
•Hoc  enim  quidem  dixi.     Cannm  aotem  ntdti  qnoa 
damnaut  pontificw,  et  eorum  legati  non  dicunt. 
'Sol. 
Alqui  iniquum  hoc  esset,  nisi   voi  faceretic.    Bfihi 
avtem  propttius  sii  quEeso ,  et  venian  da. 
G  a  j  e  I  a  n. 
Hoc   agendum   erat,    et   orandum,   ut  ne   perircf. 
Itaque  post  hac  jubeo  me  obiervee,  abtubi  sum.    Nodc 
aulem  iii  Germania  clwos  %t  die«  faciaa ,   ac  vi  calorii 
tui   friguB  arceas,   quod  sub  ipsum  nuuc  etiam  lolium 
me  iiifetflat. 

Sol. 
Prius  fecissem  hoc  idem ,  sed  multa  arbitrabar  daia 
facerete,  qunnoUes  viflere  homines  inGermania.  Itaque 
verebar  si  nimium  clare  lucens   osleoderem  ea  iUorum 
oculie ,  ut  abiret  hoc  tibi  haucl  impuoe. 
Cajetan. 
At.vcro  qu«  aieana  ego  babeo,   qui  possea  osten- 
dere  aliis ,  cum  ignores  ipse? 
Sol. 
Cum  ignorem?  Et  te  ego  nesdo  Carohim  impedire 
nunc,    quo  miout  ab  avo   destinetur  ei  snccessio?  el 
muha  pneterea  conaii ,   qun  si  reraicant.  QeTmam ,   si 
noa  ahud,  certe  infense  oderint. 
Cajetan. 
Oderint,     dum  metuant!    Tu  tameQ  hujomodi  ne 
prode.    Si  contn  Eacifts ,  anatbema  sis. 
Pha£thon. 
Qnakm  audio  tyranonm ! 

Cajetan. 
Qnioetiam  tdajubeo.  expedire  te,    et  peMileirtiani 


■,..<!  b,Google 


Inspicientes  Dialogus.  53y 

excitare,  ae  rep«nttiias  inferre  Geniunis  mortes,  nt  sa- 
cerdotU  vatent,  et  novu  peniionibuc  locus  sit,  ac  Ro- 
maia  veniant  pecuniie,  aut  mihi  eliam  aliquid  ul  objicia- 
tur  hic  Jam  diu  esl  etiiB  quidem  non  moriunlur  multi 
Mtia  opulenli  apud  barbaros  sacrifici.  Audis^  an':' 
Sol. 
Attoiiite. 

Cajetan. 
Sed  in  ipsoB  jaculare  primum  episcopos,  ut  cmantinr 
palKa,  et  sBcerdolum  prKfectoa  iuterfice,  ut  lil,  unde 
habeant  nov»  pontificis  creaturae  emoiumentutp.  Om- 
nino  enim  prosplceic  JUts  oporlet,  ia  necessarios  sumpliu 
pecunia  ut  siL 

Sol. 
At  ubi  pestem  faciam,   nubila  opos  erit  inducere, 
•c  nebulas   conspergere    in    terram,    et  caligine  CRlum    . 
obumbrare,  quod  metuout  te  olfeodat  tuuc  intemperief. 
G  B  j  e  I  a  I). 
Pnecipue  pestiientia  sit ,   ut  vacent  benefida ,  nubila 
aatem',  quantum  potes,  cohibe,   si  minime  potes,  illud 
Ue ,   quod  expedit. 

Phaethon. 
0  veteratorem  extreme  detestanduml  Nunc  demum 
■ndio,  quid  ngre  huic.faciat,  et  quid  iucuvde,  quid 
trislem  reddat ,  et  quid  alacrem ,  si  secund»  res  essent 
de  indulgentiis  sibi,  facile  nubes  ferret,  frigus  faeiie, 
ac  omnem  intemperiero  sustineret.  Adloquar  ipsum, 
«luli  me  male  eonciliBle  tu;  Fascete  oportet  oves  pasto- 
itm,  non  oct^ere.  ^ 

Cajetan. 
Qoid  ais ,  sacrilege  ?  quid  garris  sceleste  aiiriga ,  exe- 
crationibns  conlerende,  et  conuniuuende  jamiam?   bas 
Maturbatns  ratioaes  tu  milii? 

Phaelhon. 
$t|uid«u  n  possin,   <(uid  enim  interire  etiam  vis 


n,o,N..<,r,,GoOglc 


540  Inspicientes  Dialogus. 

eof ,  a  quibus  mnltu  alioqui  modiB  pecimuiii  eztorqtten 

cogitas  ? 

C  a  i  e  t  a  D. 
Execrabilis,  tnalefice,  perdite ,  iUi  Satanae !  ()uicl  inilu 
obstrcpis  ?  pastorem  tondere  oves  iaiquum  est  ? 
Phaetbon. 
Toncteie   qtiidem  iniquum  haud  est,  oam  hoc  boni 
postores  faciuDt,   non  deglubunt  etiam,    aut   jugulanl. 
Hoc  Leoni  X.  dixeris,  qui  nisi  contineutiores  mittet  deio- 
ceps  in  (jermaniam  legatos,   aliquando  videbit  conjura- 
las  adversus  iniquum ,  et  crudelem  paslorem  oves  aiiquid 
se  dignuni  Tacere.    Tuoe  quidcm  mores  caolant  illi  jam, 
uec  videnlur    laturi  amplius,   etiam  si  carros  excommi«> 
nicationibus  oneratos  trans  AIpcs  in  "eos  ages. 
Cajetan. 
Non  movenda  moves;    itaque  anithema  es,  hac  te 
fgo  ob  loquendi  imprudenliam  poena  adficio. 
Phauthon. 
At  te  vicifiiim  ego  deridenduro  his,    quos  compilas, 
Germanis  propino,  et  exibilandum,  iorsan  male  mullaii- 
dumetiam,  exempta  in  te  ubi  statuent  postecis ,  ludilwitui 
cs.    Sic  le  ego  punio. 

Sol. 
Milte.  nngatorem ,  inclinare  currum  tempiis  est,  et 
«esperi  loctim  dare,   hic  sine  nogetur,  &andet,  laBat, 
compilel,  ac  rapiat  nio  periculo. 
Pbaelhon. 
Ac  ntale  pereat  etiam,    itaque  equos  iiopeOam,  et 
fiinc  nos  agam.  s 


n,o,N..<,r,,GoOglf 


LIX 


D  e 


Unitate    Ecclesiae     conservanda, 


S  cbismate 

quod    fuit     intcr     Henriclium     IV. 

et  GVegorium  Vlf.  Pont.  Max. 

-  cajusdam  ejuc  temporiE    Theologi 

L    i    b    e    r 

u 

vetnstissima   Fuldvnsi  Bibliothccji  - 

ak  ■ 

Hutteno    inventu*    nupcr. 


■,..<,  r,,Googlc 


o,9,t,.?<ib,GoogIe 


E  i  n  1  e  i  t  u  h  g. 


Dieies  mit  so  grofser  Freytniithigkeit ,  Krafl  und 
griindlichen  Kenntniwen,  als  CTangeliucher  Be- 
scheideiiheit  und  Liebe  dea  Friedens  gegchrie- 
hene  Werk  wird  von  Meiners  mit  Recht  unier 
die  ehrwiirdigsten  Denkmale  nicht  nur^des  eilften 
Jahrhunderts  8ondem  des  ganzen  Mittelalters 
gezahlt,  und  ward  zu  gteicher  Zeit  mit  den  vier 
Gesprachen ,  zu  Mainz  gedruckt ;  sein  diploma- 
tischer  Titel  ist  tolgender: 

DE    VNITATE  EC 
CLESIAE    CONSERVANDA   ET    SCHI 
noate,   quod  fuit  mter  Henrichum  IIIT.  imp.  et  Gr^ 

gorium  VH.  Pont.  Max.  cuiuadMn  f>iua  tem- 

fom  theologi  liber,  in  TetugOM.  Ful- 

densi  biUiotheca  ab  Hutte- 

no  iuTBatuB  nuper, 

fn   4.   die    Or^nalausgabe    zahlt    i49    Setten. 

Zu  Ende  steht   die  Verlagsanzeige  :    /n  (gdibus 

Joanms  Scheffer  Moguntini  mense  Martio  ^rmo 

M.D.XX. 

Sie  befand  «ich  in  der  Ebnerschen  ^blio- 
theck ,  und  zu  Ziirich ,  tod  wo  sie  mir  mit- 
getheilt  ward,  mit  verMhtedenen  Huttenschen 
Schriften  aehr  elegant  zuaammen  gebunden. 
Spatere  Abdriicke  davon  aind  enthalten 

i)  in :   Simon  SchardU  Sylloge  J/istorico' 
PoUticom  Ecclesiastica.  Jimil.  i566.  fol. 


D,g,t,.?<ib,Google 


544  Einleitung. 

2)  in  Melch.  Goldasti  Apologia  pro  Hea^ 
rico  JK  ctdvcrsus  Gregorti  VIJ»  P.  ri 
aliorum  Patriee  hostium  impias  ac  ma^ 
ligrtas  Criminationes.  i6il.  4. 

3)  in  Marq.  Freheri  Scriptor.  rer.  Germ. 
T.  J. 

Hier  jedoch  ist  der  Zueignungsbrief  an 
Konig  Ferdinand  bis  aur  ein  kleines  Smcbatiick 
TCggelassep. 

Dieser  letztere  ward  besonders  abgedrucltt 
in  Burkhards  Commentar.  (P.  //.  32  —  49.)  und 
in  WagenseiU  Opera  Vlr.  de  BuUen.  P.  I. 
23i  —  242. 

Vergl.  fiber  den  Tnhalt  der  ^pologia  :  Math. 
Flacii  Jlhfr.  CataL  Testium  verUat.  p.  m.  i3i2. 
luid :  Sihlioih.  Antigua.  Jena  i705.  p.  59  el  seq. 

Noch  Einiges  ziur  nahem  Kenntnifs  dersel- 
ben:  Ihr  eigenllicher  Verfasser  war  Wa-ltram, 
Fiirstbischof  zu  Naomburg ,  iiber  wclchen  Burk- 
faard  Gotthelf  Struve  (siehe  den  Abdmck  in  Fre> 
h  e  r)  uahere  Auskunft  eitheiit  Es  giebt  jedoch 
Mehrere ,  welche  daa  Werk  dem  Fenericus  Ver- 
cellensis  zuschreiben.  Selbst  Tritheim  pflichtet 
dieser  Meinuug  bei.  Dagegen  streitet  die  Chro- 
nologie  mit  ihr,  weil  nach  Berthold  t.  Kon^anz 
dieser  Fenericus  (friiher  Scholastiker  zu  Trier) 
schon  im  Jahr  (077,  (mjthin  noch  be/  Hiide- 
brand»  Leben)  gestorben,  da«  Werk  aber  be- 
stimmt  erst  acht  Jahre  nach  dem  Tode  dieset 
Pabstes  (1093)  erschienen  war. 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


B45 


Illiutrisumo  Principi  ac  Domino  Ferdinando, 
'  Ausbrise  Archiduci, 


Jam  at]  Roinani  nnperii  fastigium  evecto  tno  fratre 
Carolo,  Princepi  illustrifisime !  BtitHeiKlum  tiimmopere 
arbitror  omtiibui  nobia ,  quilius  cura  esse  debec ,  n« 
inuliliter  expeudanius  crectitum  tiobig  talentum,  ut  ad 
optima  illi  omnifi  capessenda  consultores  simua  oppor- 
tuni,  et  seduli.  Qumt  qiuim  aliis  in  rebus  facere  aKo) 
videam ,  ipse  boc  mihi  desumpsi ,  obnixissime  ut  mo- 
neam,  ne  patiatiir  diutius  contumcfiose  Bomant  ponti- 
ficia  tyrannidi  obnoxiani  esse  hanc  nalionem.  Quid  enim 
priua  aliquis  existimat ,  Turcas  osse  debcITandos ,  qui 
et  longiHE  absunl,  et  co  genere  nobis  adversnntnr,  quo 
potuimu9'ipsi  semper  plurimum,  armotum  contentione. 
An  priu*  hostis  est  quairendus ,  quem  haud  dum  gensi- 
mua ,  quam  huic  resislendum ,  qui  in  cervicibus  jam 
nostrifi,  magno  cum  dominationis  fastu  grassatur?  Id 
quod  conari  adgretsus  ego ,  non  tantum  periculum  noa 
metuo :  quippe°iuxta  Christi  senlentiam  existinvo ,  fortiter, 
quee  vera  sunt,  dicenda;  nec  timendos  esse  eos,  qui 
occidunt  corpus,  animam  autem  non  possunt  occidere;. 
sed  pnemium  eltam  spero,  'non  bic,  ubi  minores  sunc 
meritis  nnstrig  retribuiiones ,  sed  in  illa  sempiCerira 
petria,  iibl  reddelur  unicuique  secundum  merita  sua. 
Dabo  enim  operam ,  ut  abstruaa  nuper ,  ^et  exstare 
vecita  in  liicera  prodeat  vcritas,  nec  iocus  sil  Ampliua 
pudendis  fictionibiis ,  sceleAcis  mendaciis :  tn  qux  sic 
consetuisce  mumlum  videmiis,  ut  qiisB  Chnstisunt,  quce 
ille  observaiida  docuit,  pene  iis  jgnoia  siat,  qui  Chri- 
ItMiL  Op.  T.  m,  36 


o,9,t,.?<ib,GoogIe     * 


546        De  Unitate  Eccle».  conservanda 

icuin  profitentur.  Non  ferendum  est  igitur  pro  tmnt!^ 
lica  TcritaTe,  et  Christi  docirina  innnea  fabtilu,  bomi- 
num  mandata,  hicri  plerumque  caiisa  ab  iis  commenl' 
■uppcpit  >Gd  rcvocuida  ab  obscuro,  et  latibulis  foit 
Teritos  «t ,  et  inculcanda  denuo  hominum  amribus ,  ac 
imprimeada  Bensibug,  Ignem  veni  mittere  in  lemm 
Chrtstns  ait,  et  quid  volo,  nisi  ut  accendatur?  Profecla 
ipgentis  meriti  est,  Teritatem  pnedicare,  Deua  est  enun 
veritas,  et  pnedicari  se  jubef,  iis ,  koc  qiii  faciani, 
prKmium  statuens.  Quicunque  coiifessus  fuerit  me,  iii- 
quit,  coram  hoininibus,  et  liJius  hominis  conQiebiliir 
iUum  coram  angelis  Dei.  Et  a  patre  sic  orat:  Sancdfira 
eos  in  TCritate.  Quamquam  erat  civile  alioqiu  fadiim 
meum ,  et  remuneratione  hic  quoqtie  dignum.  Mm  si 
bene  mcrentur,  qui  aiienas  quoque  gentes  'a  tyTaniii^ 
liberant,  eos  ut  habebimus,  qui  patriam  adserunt  liher- 
tatem?  Nimis  jam  enhh,  uimis,  proh  Christe!  liftre 
tsti  sibi  arbitirantiir  in  nos,  quorum  de  libertate,  ne 
quando  remergat,  adeo  sunt  solliciti,  ut  nobis  Teriutis 
quoque  stiidiuni  interdicant.  Quot  jam  aanos  enim  tB> 
lenint  aeminem ,  qui  verum  diceife  aut  scribeft  aunit 
esset?  imroo  quot  p«rdidcrunt,  -qui  majoris  facientlaB 
putabant  evangebcain  scripnirani ,  Dei  Terbum ,  quam 
pontiBcum  leges ,  hominum  traditiones?  cpiomm  aliocjni 
proxiine,  etti  non  minus,  quam  ego ,  scirent,  quftTcn 
sunt ,  quia  apud  eos  t.imen  plus  religione  Tahiil  super- 
stilio  ?  iHic  trepidaverunt  timorc,.ubi  non  erat  timor. 
Qu»  quum  a  me  lon^sime  absit  imbecillitas ,  et  ea  re- 
:pfehendam,  quee  corrijci  possunt ;  occurrendumque  si> 
hoc  potissimum  terapore ,  si  unquam  priusf  puUiM 
injuri»,  etmagna  sit  nnnc  fato  isli  opportunitas :  ita  an- 
celeraiidom  in  re  arbitratus  sum,  ut,  quia  diutiuc  abett, 
quam  multonim  exspectatio  ferat,  tuus  fnfter,  libi  incul- 
canda  interim-queedam  existimem,  qu»  lo  cum  illo  postei 
eommunices.    Qtiod  quum  minime  adbuc  cogitarem  nu- 


o,9,t,.?<ib,GoogIe 


ad  Ferdinandum,  Archiducem  praef.     547 

P«r;  alU  eniiR  agebam  tunc,  forte  rortuna  libnun  in 
bibliolheca  Fuldenn,  qiiee  codicei  [habet,  valde  mutto« 
veteres  et  bonor,  inveni  vetustifsiinii  scriptum  charicte- 
ribiu ,  cnJDa  in  Ironte  neque  quid  contineat ,  neqoe 
quo  auctore  scriptus  sit  indiduoi  u)lum  erat :  ita  sine 
titalo ,  sine  prn^falione  caput  esL  Accepi  in  manui, 
quiddam  jpnesagiebat  mihi  atiimus  enim,  et,  ut  erat 
pulveribus  obsituf,  excucsi,  quaedam  legi,  pticuit;  con- 
tiuuo.pJura,  mox  lotinn  percurri,  raptim  prinura,  poit' 
paulo  accuratiut.  Cogaovi  inrentum  nobite ,  reni  tei^ori 
ac'cominodatam ,  et  dcfiderio  uniuscujpaque  boni  ■uin- 
mopere  expetendam.  £st  enim  de  unitale  ecdesi»  con- 
servauda,  de  ofGcio  boni  ponliticis,  de  auctoritate  sacer- 
dolali ,  et  imperii  Romani  dtgnitate  conscnptus ,  tum 
tchisma  detestatur,  «editiones  et  discordias  lollitt 
pacem  praKlicat,  et  Etudinm  venlatis  adiierit:  atque  o» 
nia  hnc  evangdj):»  doctrina ,  et  Apoatolorum  ac  Pro- 
phetarum  fukil  testimoniis,  Exsilui  ^iidio,  ita  me  Chri- 
Btus  amet,  et  hetitia  exsultavi,  majps  etiam  invenienif 
quod  non  qufesieram,  sed  quod  eral  alioqui  tamen  qua- 
rcodum ,  quam  si  dedita  opera  incidissen,  statimqu^ 
veoit  in  mealem  mihi  huiiis  Menaydri  sententiK : 

Quod  si  tdfuisset  tunc  Carolus,  ut  eram  inopinalse  lieti- 
6te  concitua  iapetu,  ad  ipaum  procurrissemi  munus  boc 
DSerens,  non  nisi  suiiimis,  ut  mihi  videtur,  dignum, 
pulassemque  loc  faciens,  magnum  mequidpiam,  etnon 
exigui  meriti  dedisse.  Nam  haud  dubilabam,  summopere 
faoe  iUi  gralum.futurum,  confidenlerque  credebnm,  hoc 
>b  eo  factnm  pro  lui  dignilate  {eslimatum  in,  inlellectH- 
rum  ipsum  ve^p,  nomiihil  esse  in  me',  quo  vohis  prod- 
esae  possim.  Qun  esse  poteat  enim  pretiosior  opere^ 
quam  si  .quis  vos  servire  oon  penniserit  7  Scrvierunt 
eoim  Bomanii  pontificibiu ,  servierunt ,  proh  pudorl 
quotquot   ex    Germaois  imperatoribus  aut  nrb*  BonM 


D,g,t,.?<ib,Google 


a48        De  Unitate  Eccles.  conservantia 

iUis  cessermit,  aiit  scclpratc  mentilam  Constatitini  do- 
nationcin  rataui  habuerntit,  aut  ii>sjtirnii<.)tim  iiiito  priii- 
ciiiahi  mUlciiiIam  itlis  (liginim  duxemnt,  aut  ab  eorum 
pcdibiis  nccrpcruiit  iinpGratoritun  diatlema,  aut  Geaten- 
tiani  in  se  dicere  passi  sitnt,  aut  sua  etlicta,  suasque 
leaes  ab  illoriim  conslitutionifous  snpprimi  lulenint,  aut 
Germaniatn  quoliinnis  conipilnndam  illis  pemuieruiit ,  aut 
ad  pallioruiD  episcopalium  Roni»!  mercatiiin ,  vciiianin 
hic ,  dispensationuin ,  graltnnim,  et  omiiis  generis  bul- 
larum  nutiilinationeg  coiiniveruiit.  QuitJ  dieam  de  hit 
enim ,  qui  petenclt  Romai  omtiia  ptitaverunt  ?  fuit  in  iis, 
tion  (lico,  imperaloria  dignitas ,  sed  fuit,  ajo,  aniiRO- 
ram  vis,  aut  ullum  fiiit  GemninEe  vtrlutis  mDnumenlitm  ? 
Qiionim  sictit  pudere  iios  debet ,  ita  ex  Henrici  IV. , 
forlissiiui  ac  bellicosissimi  omnium ,  qui  ia  Germania 
imperavcruut  ,  regis  virtulc ,  multtitn  ad  coimniinem 
nalionis  hujtis  accessisse  gloriam  arbittvbimtir ,  ad  cujus 
imitalioiiem,  si  quid  iustignre  Carolum  polest,  bic  po. 
lerit  liber.  Expritnit  eiiim  vitam  illius  evitlentius ,  quam 
poEset  uDue  piclor ,  aut  slaluaritis  corporis  lineainenta.  . 
Sed  httiic  dedicare  illi  visuin  iion  esl :  sunt  panegyrici 
enim,  qnibus  excipAe  venieHlcin  paro.  Tibi  dedico, 
quum  qiti.i  iietpie  'omnibiis ,  neque  muttis  adeo  oblundere 
oportet  jiivencm  re^eiii ,  cum  iptia  plerumqtte  adriiturum 
le  itli  de  restitucndo  sibi  imperii  statu  cousiiltaitti  arbitror. 
Qiiod  facitc,  oro,  ncc  diufius  slnite  Romanenses  auri- 
sugas .  illudeie  nationi ,  orbis  regiiiA.  Ipse  non  tleero 
sedtilus  monitoi',  eliamsi  mc  lemierit  quis,  et  ^nm 
miuatus  fueiit.  Quam  non  esse  vere  Cbristianiu  eniin, 
£1 ,  quem  ad  veri  pastol:is  vocem  exdlire  decel ,  is  ad 
pr.^cepMim  fucris,  qiii  iion  per  jattunm,  sed  fnrtim  rt 
chndeftiiio  introilii  ovile  Dei  irrepit ,  ultam  in  monim 
conseiitirein.  Peregritia  erit  hicc  vox  enim ,  cujuscajus 
erit,  nec  pasloris  habebitur  domestica.  Quatnquam  Leo- 
nem  X.  nibil  tale  faclunun  opiiiia  eit,  stc  paceip  gfonisit 


n,o,N..<,r,,GoOglc 


ad  Ferdinandum ,   Archiducem  preef.    549 

nobU,  et  veri  pastoris,  ac  ipsius  Christi  iinilalionem 
propoiiat.  Quare  tion  vereor  Gcdiliosr  (fuicl  in  ccctcgia 
aui  rc|MibIica  Christiana  acliii-am  euin,-qncni,  si  conslan- 
ter  hoc  faciet,  nec  a  Pelri  veiiligiis  abcrrnbtt,  non  tan- 
luin  non  habebimus  in  coruin  niunero ,  coiitra  quos  hoc 
Bcribitur,  scd  pmcipua  ([Dndain,  ct  singiilari  supra  cclC'  - 
ros  venenitioiie  (Itgnabiniiii' ;  cpii  post  tot  pervcrso» 
ponlifices  primus  in  verilatis  et  jusliti»  via  pr-cire  po- 
stcris  inventus  sit.  Tot  jain  sniculis  sano  ponliRcc  opiie 
riiit  mundo.  pnid?  qund  libros  veteres,  ubiubi  latcaiit, 
exquirere,  ac  in  vulgus  cdere  iios  jubct:  en  adinven- 
tum  illi  igiliu'!  quem,  si  tnlis  est,'  amabit  nereesnrio  > 
ejnique  repertori  favebit  i»  omnes  cvcntus ;  tantum  alicst 
exsecrationibus  et  malediolis,  fpiod  jam  suspicari  ali- 
quos  video,  bene  merentcm  de  publico  impelat.  Jam 
non  esstl  hoc  enim  pastoris  Lconis,  sed  pncdatoris 
kipi  devoTare ,  quod  oporluit  pasccre  aut  pcrdere 
quod  custodire  necefse  erat.  Quare  etiam  minime  Ixta- 
turum  eum  arbitror,  ut,  si  velit  etiam  Carolus  ca  via, 
qua  ex  i»oximis  imperatoiibus  quidam,  ad  siimmam  re- 
ruHi  capessendam-  ingredialnr.  Proposuit  ciiim  Petrum 
imitari :  quem  qutd  poliiissct  ttirbatum  magis  rcddere, 
quam  si  quis  olim  monuisset,  aliqnando  futurum  post  le 
Christi  vi^rium,  qui  non  rcguum  tautum  vKirparc  in 
animum  induclums  sit,  vcnmi  rcgibus  ellam  Clirisiianis 
qni  per  conlumeliam  osculamlos  pedcs  objicere  ausit? 
Quid  possel  inveniri  dissimiliiis  cnim,  quam  iljiim  lavare 
«unrum  pecles  a  Christo  jussum,  Itos  ad  proprionim  pc- 
duin  oscula,  si  Diis  placet,  Christianps  cogerc  principes? 
0  pratposieroi  igitur  ponliRces  cl  quibus  nihil  cum  Petro, 
nibil  cum  Cbristo  est  communc !  Scd  bi  quanlo  Tc/icra- 
biUores  essent  apud  omnes  Chrislianos,  si  eos  Komam 
veniens  qids  in  templo  divi  Petri  supplicantcs  invciiirel, 
quam  quod  ex  mole  Hadriani  bombardis  detonaiilps  per- 
horrenius?    Ubi  moncucli  sunt  ct  ipi^i  pcr  cnritalis  siig- 


n,,i-rf^:>yC00gic 


650        De  Unitate  Eccles.  conserranda 

gertionetn ,  od  le  ut  redeant  ultro  potiut  nunc ,  qnim 
paitlo  poct  coacri.  Tyrannis  reliqnis  Kcurius  eA-  lenere 
imperium,  quan)  deponfre,  pontifices  Romttnos  ,  qaod 
•ohim  odibites  facit  avaritt»  «tudiinn  si  quando  de.wra> 
tur,  non  modo  periculo  non  exponet,  et  eripiet  eliam. 
Quippc  incipiunt  sapere  jam,  qiii  per  fraudem  iofahiati 
Crant,  et  oculos  recipiunt,  quos  superstitionis  exoKi- 
verat  error.  Quod  si  de  hominibus  iion  suspicandun 
eliam  videretnr ,  tomen  ultores  Dei  oculos  putarem  me- 
tuendos.  Qui  ti  olim  ejecit  ex  templo  Salomonis ,  qni 
res  ibi  frivolBs  ei  profanas  emebanl ,  ac  vendebant, 
quid  eis  faciet,  qui  in  ecclesia  sua,  haud  citra  dete^ta- 
bilem  iliius  pollutionem,  sacrorum  eliam  mejrcatiiiB  in- 
■tituerunt?  Plon  ab  its  auferet  vineam  suam  patrisfaim- 
Das  cceiestiE ,  et  locabit  eam  aliis ,  malos  vero  oialc 
pn-del  ?  aut  non  hoc  faciet ,  quod  per  os  Ezcdiielit 
prophet»  est  eonimunicatus  ?  Pro  eo ,  inquit ,  quod 
facti  Eunt  greges  mei  in  rBpinaih ,  et  oves  mex  in  de- 
vorationem  omnium  bestiarum  agri,  eo  qnod  non  tssn 
pastor ,  neque  enim  queesiverunt  pastores  gregem  iikupIi 
aed  pascebaiit  pastores  semetipsos,  el  greges  meos  non 
pascebant ,  propterea ,  pastores ,  audite  verhum  DontnL 
Haec  dicit  Domtntu  Deus :  ecce  ego  ipse  super  paslom 
requiram  greg«in  meum,  de'mami  eorum,  et  ceftare 
faciam , ,  ut  ultra  non  pascant  gregem  meum ,  nec  pas- 
eant  amplius  pastores  «emelipsos ,  et  liberabo  gregen 
meum  de  ore  eonnn ,  el  non  crit  ullia  eis  in  escan. 
Fuimus  iis  enim  in  escam ,  nec  debita  tenuit  eos  aiu- 
marum  nostrarum  cura ,  sed  avara  ezercuit  pecunia 
noslree  cupido.  Nec  illud  qunsiverunt,  ut  sua  doctriiu 
meliores  nos  facerent ,  sed  ut ,  oblato  nobis  auro  H 
argento  ,  »e  locuplelarent :  quo  nomine  novas  quotifli* 
exactiones  fecerunt.  Kam  prteter  i<l ,  quod  snb  rdigionii 
fuco  per  fraudem  abgliilerunt ,  pro  gratiis,  pro  dispm- 
sationibuE,  pro  relayalionibus .  pro  condonationibus,  pr« 


■,..<,  r,,Googlc 


ad  Ferdinandum ,  Architlucem  prKf.     551 

absolutioiiibtu,  et  id  genus  nugw  pecumna  emulgeudo, 

nuper  vi  eliam  et  violeiitia  cocpenint  conteadere,  pecuniam 

sibi  deheri  pro  palliis  episcopaltbus ,  eaintjue  statuenntt 

suo  arbitriv  iouiiodieain ,  et  qu»  ad  ecclesias  nostnta  con* 

tulemnt  nuijores  hic  nostri,  dimidia  plus^partc  adsfl  per- 

tinerc ,  et  inagno  suo  cum  hicro   diviserunt   snniun   in 

menses  papalcs ,  et  ordinarios ,  ao  fd  sanxemnt*  ul  Kceat 

nbi  sacardolia  babere  in  Oermania ,  nolns  in  Italia  haud 

liceat :    et  eundi  Romam  necessilalcm  impDsuerunt  iia, 

qui  cacerdotia  ambiunt ,  et  ita  de  bia  beitari  sHnt  passi, 

quemadrootlran  de  pipere  er  croco  mercitoMf  noBtrt,  et 

nullus  est  pene  sGdwrum  et  impietatis  gradu*,  ad  cpiem 

non  empta  ab  ipsis  venia  aditus  sit.   Hisunt,  dequibus 

per  Hesajam  dicit  Dominus :    Populum  meum  pastorcs 

sui  despoliavenint ,  et  mulieres  dominat»  suol  eis.    Ne- 

qoe  magis  enim  ob  id  fereaii  non  suiit,'quod  rapiendo 

M  frau<1ani1o  tyrannidem  iii  nos  exeicent,  quam  quod 

'  propter  Ul»din«m  onuiia  faciant,   ac  dediti  sunt  volvp- 

latftus  ,  et  oliantMT  in  deKciis ,  ac  turpissime  ut  phuimum 

Titam  d^funt.    In  summa,  non  bene  viri  sunt:  ut  recte 

nobis  objicere  possit  qitis  indignum  bac  nattone  dedecus, 

quod  qtiom  majorea  nostri  parere  Roraanisi  belUcosis- 

aimo  lunc  populo ,  et  orbis  domitori  t  tndigitHm  duxerint, 

sios  deUcatuIos  islos ,  libidiuis  et  erapu^  servos ,  otio 

et  i^nnvia  dedilam  coUuTionem,  mc^is,  quapi  uHae  fov 

minas,  ab  animonim  rirtule  derelictos,   et  moUitie  per- 

ditoB  homines   non  leramus  taotum,   sed ,   nt   i$i  lux» 

-eliam  degant  ipsi,  pudende  hic  egeamus,   tamquam  nos 

be&o  viceriiit ,   tributa  pendentcs  ,    et  patrimoiita  iii  eos 

Bostra  profundentcs.     Conlra  quos-  novo  et  necessario 

reipublicte    d^istiante    CDmmodo   si  quis   iliceret,    aut 

scriberet ,  persuosum  vulgo  erat ,    hecreticum  esse  enm, 

et  pro  excommnnicato  babebatur.    Quam  ineptam,  Fer- 

dinande  princeps!  et  ttolidani  penitus  opinionem,  debe- 

iniu  magno  ab  omntum  siumis  sladio  avellere ,  tibi  in- 


n,<i-.^^<ib,Google 


652        De  Unitate  Ecctes.  conserranda 

piimis,  tuoque  fratri  consultores  adetse,  ut,  nobis  red- 
dita  libertale,  illis  furaiiilt,  ginssandi  fraudandique  iiitcr- 
cipiatis  coiisueiudinein.  Ea  crit  priina ,  et  plane  in 
meliua  ndigeiidi  litatum  iniporii  via,  id  erit  vobis  magivt 
et  vtise  iniliiim  gloriaD.  Ccrle  ad  me  quod  pertiiiei, 
dicendum  mihi  arbitror ,  el  ecribeiidum  cttara  hoc  tem- 
pore  ea,  quK  vera,  et  necessaria  quic  sunt ;  praisertini 
,quum  et  sciam,  et  possim,  et  debeam,  iie  (juaiido  cun 
propheta  poMiilenle  cogar  dicere:  Vie  mi)ii,  quia  lacui, 
quia  homo  poilulis  labiis  ego  stim  \  Profecto  enim  obe- 
diendum  eit  magis  Deo , '  qunm  hsminibus.  Pivcipil 
notm  enim  Deus ,  ut  veritatem  prn^dicemus ,  eeqiic  ve- 
ritatem  ipse  vocat.  Paulus  vero  discipulum  erudienc: 
prsedica,  inqiiit,  verbum  Dei,  insta  opportune,  im- 
portune,  argue,  obsecra,  iiicreps,  in  omni  palientia  et 
doelrina.  Erit  enim  tempus ,  quum  sanam  doctrinam 
non  •ustinebiint ,  sed  od  sua  dtfiideria  coacervabuut 
»ibi  niagistrof  pnirientes  auribus.  Hoc  illud  est  lempus,' 
profecto.hoc  est,  alque  igiiur  praedicandum  nunc,  ar- 
giiendum  et  increpandum,  quum  quia  ad  tummuiii  <fon- 
Ecendit  gcelerata  ipsormn  avarilia,  Iiim  quia  in  luiira 
EralFem  oplimac  speijuvenem  incidit  rerum  gubemaiio, 
qui  et  polcst  faciliime  his  mederi  malis ,  et  occasiones 
habet ,  ut  vix  ullus  ante  se ,  bonas :  qiio  cum  hunc 
Ubrum  vetuti  (pioHdain  uuiusque  vitue  exempiar,  quod 
vos  erudiat,  commiiiiica.  Clarum  eximii  impemtorit 
facinus  mi  puTciicrrimaruin  vobis  rcrum  fcmulationeni 
bnrlamento  esse  debcl.  Tibi  ciiim  sic  dedico  librum, 
ut  lcciim  ipsi  cummunera  esse  velim,  qiiern  non  polpslis 
Doii  smnmo  aini>leoti  studio:  veritalem  profilcttir  euim> 
el  hcroioum  summi  regis  factum  adver^K  inipucleiueai 
scelcrali  impostoris  cahimniam  tuetur ,  er  ex  evan^din 
lotus  esl ,  ac  verbts  Christi  apposite  concinnatiis.  Decet 
aiitcm  vcritatis  studio  teneri  vos ,  et  nb  adulationif 
Aenepo    sanas    habere   mcntes    m    aures.     Sane   priu- 


D,g,t,.?<ib,Google 


ad  Ferdin&ndum ,  Arcbidueem  praef*    553 

tipi  Dion  pneapit  super  OMnis  TerilatM  ac  siniplict< 
tatis,  ul  amicuE  »it,  Jianc  regiam  virtutem  consectetur, 
astgti^  el  [rau(.tem  uti  servilia  putetr  Pythagoras  vevo 
inlerro^atus  ,  quidnam  polissimura  eimilc  Diis  homiiies 
faeiaiit , '  qiium  vera  loquuntur  ,  respondit.  Quod  co- 
Dan^um  vobia  existimo ,  ut  Diis  similes ,  id  est ,  ut 
plus  quiddam  aliis  hominibus  sitis ,  alioqui  priucipes 
Don  eritis ,  supra  alios  si  nihil  erit  in  vobls  magmun, 
nibil  admirandum.  Hic.videre  vidcor  quosdam  obstre- 
pere  mihi ,  hoc  dicentes ;  Quid  ?  in  pontificem  con- 
ten^tum  rcddes  igitiir?  Ego  vero  nunime,  sed  adempto 
illi  fuco , '  m  vcra  pontificis  eniteat  imago ,  faciam , 
detractoque'  eo ,  quodeunque  illo  indignura  est ,  rcd- 
dam  quod  amiserat ;  ex  tyranno  ponlificem, '^x  rege 
patrem  ,  ex  fure.'  pastorcm  mundo  restituens.  Quasi 
vero  cuiquam  venerabilior  csse  possit  arma  gcrens 
(quod  absit)  bellalor  Lco,  quam  pro  pace  ecclesiie 
■upplicitcr  orans  idem  togfllus :  Sed  jam  de  bis  plura 
desinam.  Valde  juihi  iriaceo  ex^  bac  fortuna ,  princeps 
Ferdinande  !  qui  libnun  inveiii  nobis  sic  ulilem ,  sic 
necessarium  et  sahilarem;  boc  jiraesertim  tempore,  quo 
..agi  res  denuo  jam  diu  intennissa  iogenii  cum  spe 
principum  ac  populi  Gemmti  incipit ,  ut  nihi)  £eri  a 
nobis  insuetum ,  nihilque  novum  videant  illi ,  qui , 
quum  adversus  iniquissiinas  illorum  exactiones  mutire- 
■nu  nuper ,  berelicos  clamnbanl,  et  ignem  nobis  mi- 
■Mhanlur ,  ac  Bomam  pertrahebant  magno  cum  G^- 
mani»  motu.  Quasi  nemo  ante  nos  talc  qiiicquara 
uisus  esset ,  aut ,  si'  nemo  etiam  ausus  esset ,  non 
hujiismodi  essent  su»  scelera,  ut  hsec  pubtica  ■totins 
Gennanidc  reb^oni  vindicari  oporteret ,  ae  strenue  pu- 
niri.  At  ounc  vident,  quid  veteres  quoque  ilU  conati 
sint ,  quibus  si  minus  cessit  hoc ,  tn  ctdpa  non  futt 
eoru^-  imbecillitas ,  sed  illorum  tempomm  infelicitas, 
guibus  potuit  phu   vulgi  superslitio ,    quam  sut  DUius 


o,9,t,.?<ib,Googic 


654        De  Unitate  Eccles.  coMcrvMida 

Men ,  aut  ChriEti  religio ,  ut  misorear  dari  per  oiimi> 
imperatoris ,  qui  non  in  melius  et  se  dignum  inciderit 
gttculum.  Ouid  fecissel  enim  inter  sanos  hotniifes,  qiii 
in  illis  circa  semotibus,  hac  temporum  perversitate , 
annoB  tot  tam  pertinaciler  luctari  cum  iohnicis  perstitit? 
Scd  idcirco  ilium  damnaverunt,  quod  liberam  iste  to- 
luit  Gennaniam ,  nec  pontificem  lulit  plua  ftrrogare 
libi,  quamChristui  dedit^  aut  quam  ferre  orbis  possit. 
Damnaverinl  ,  nos  laude  ,  nos  gloria  prosequemnr. 
Bruto  ilatua  fuit  Komn ,  quod  regea  exegissel  Ro- 
manos :  noslro  infamia  erit,  quod  ab  externa  lyraoniile 
liberare  palriam  conatus  sit'^  Quse  indig;nitaG ,  o  Christel 
quod  Aagitium,  quK  iniquitas !  AKoc  j^ro  sanclis  faabere 
jubent,-  quia  urbes  sibi,  et  oppida,  et  lolas  aliquando 
ditiones  concesserunt :  quisquis  adversus  ponti6cum 
injurias  movere  brtchium  ausus  est ,  excommunicatum 
pronuiiliaverunt  eum,  et  tamquam  morbidum  menbnan 
ab  ecclesin  corpore  discidtirunt.  Hini:  ill»  tunc  in  de- 
crctaliBus  cxsecrafionw  ,  illa  maledkta  ab  injuscis  pro- 
Fecta  judicibus ,  quorum  maledictione  os  plenura  est  et 
«maritudinc  et  dolo.  Sed  disperdet  Oominus  labia  do- 
losa :  ipsi  vero  cognoscent ,  quomam  Domians  ipse 
est  Deus ,  et  soiue  allifisimus  in  omni  terra ,  qui  ponel 
in  pondere  judicium ,  et  justitiam  in  mensura.  Fnit 
tamen  diu  jam  incognita  Henrici  vjrtus.  V»m 
qui  in  Italia  rec  ejus  scripserunt  nuper,  aut  ab  ii> 
Ui  dumpssrunt ,  qui  in  gratiam  pontificiim  maititi 
omnia  stmt  olim,  aut  ex  communi  odio,  q«od  ab 
inimicis  pontificibus  et  contraria  factione  dissemin*. 
tum  est  passim,  mutuali  sunt,  tantum  clarissimo  im- 
peratori  detrahentes ,  quaiitum  sceleralo  Hiltebranto 
concedendton  arbitratt  sunt.  Qua  de  re  alios  sequens 
sic  nuper  scripsit  hospes  meus  Baptista  Egnatius:  Certe 
nunquam  laudes ,  Gregorium  pontificem  ab  eo'  obses- 
sum ,    adullerinum  pontificem    usum  et  altcrum  supec. 


-,9,N..<ih,Google 


ad  Ferdinandum  >  ArchiduceiQ  preef.     555 

Indiictuni ,  doiu  et  vraeno  etiain  in  illos  grBMatum.  Non 
desifiam  amico  eximie  probo  et  inprimif  modesto  famt- 
liariter  respondere :  'naro  quod  alii  scribunt ,  qiiid  ad 
me  pertinet?  Certe  niinquam  etiam  laudea,  Egnati, 
rraude  petitum  ab  illo  impostore  regem  verc  Cbristia- 
imm,  ac  ttrenuum,  pestilentes  concitatns  iii  Germania 
iligcordiai  et  seditiones  ,  coactos  in  mutuam  caedem  ac 
sanguinis  elTuiionem  principes ,  ec  populnm  Chrittia- 
niim ,  turbatam  Italiam ,  devastatam  urbem  Romam , 
^ntiim  ferro ,  gragtacum  vencno.  INec  tantum  nun- 
i(uam  laudes  bac,  sed,  quie  ma  est  int«gritas  ,  ubi 
'(uemadmodum  uterque  vixit ,  perpenderis ,  accutes 
otiam'  atque  improbes.  .  Qu»  potest.  enim  caiisa  salis 
jasta  gcirendi  belli  esse  ei ,  cui  omne  semel  bellandi 
tludiiim  interdictmn  est?  Inique  agit  vero,  qui  clausum 
obsidione  premit  eum ,  a  quo  solutus  ipse  prius  et  in 
opinione  foederis  constitutus  claudestinis  domi  machma- 
ttonibus  impetitus  erat  ?  Quid  ?  non  erat  bostiliter  in- 
vadendus ,  qui  amico  se  colloquio  nolebat  committcre 
ct  ope  atque  opibus  gerebat  bellum?  Tu  pouliftcem 
probas  autem ,  qiit  a  pneslito  jurejurando  absolvit 
qvemquan,  nedum  prlncipes  populorum;  qiii  absoKit, 
qu0dam  hoc  quasi  pomo  iliscordiee ,  quo  tn  se  cotaci- 
tentur,  objecto?  Jam  Henrici  vita  longe  aliter  babet» 
quam  Italici  produnt  annales :  certe  enim ,  quod  veterec 
bibliotbecn  oostne  ifkdicant,  nemo  usquam  diligentiu* 
tunc  rea  principum  Ecribebat,  quam  apud  oos  mona- 
dii.  Quare  cpium  invenissem  nuper  in  eadem  Fuldensi 
biUiotheca  quinque  libros ,  de  v>.a  Henrici  conscriptos, 
fuerant  autem'  plures ;  sed  posteriores  iUi  abrepti  6unt> 
scelere,  arbitror,  Aeneic  Sylvii,  qui  postea  Pius  fuit, 
rt  bibUothecam  eam  misere  devastavit.  Addidi  conli- 
Dtto  ea ,  quie  in  chronicis  Fuldensibus  de  eadem  r6 
fcripta  inveni;  quo  ne  mnadus  tgnoret  dintius,  quales 
{nerint,   qui  displicuemnt   malis.    Piofecto  minor  fait 


D,g,t,.?<ib,Google 


556    De  Unitate  Eccles.  ccmserranda  etc. 

■criptoribiis  Itilis  nostroruin  cura ,  et  venersbilif  est 
apud  omnes  passim  naliones  Gervanorum  Itdes  et 
integritas :  quo  minus  dubitare  quis  possit,  utros  au- 
diat  potiuB.  Verum  ne  cKucius  prirfando  suspendara  le, 
priiiceps  Ferdinande!  jam  ad  ipsum  te  librum,  quem 
dedico,   «dmiltam.    Mogunt.  m.  Alart.  M.D.AXt 


D,g,t,.?<lb,GOOglf 


LX. 

De 

Schismate    extinguendo 

'   « t 

vera   ecclesiastica   iibertate   adsereoda 

Epis  t  olae 

aliquot    mirum    libera» 

veritatii    sludio    at«cnn«.' 


Cum    Praefati  o  ne 
a.d    llberos    in    Germania    omnes 

adidU 

Ulrichus    Uutten.    £q. 


D,g,t,.?<ib,Google 


D,9,t,.?<ib,Googlc 


E*i  n  1  e  i  t  u  n  g. ' 

Im  gteiclien  Jahre   (dein  Junius  1520)  erhielt 

Hutten  voii  aeinem  Gastfreund,  dem  ZoUinspeck- 

tor  Esclienfelder   zu  Boppart  be_y   einem  Be- 

•uch   ein  Manuscripi   zum  Geachenk,   welches 

«r  j  nach  genauerer  Einsicht  alsogleich  zum  Druck 

bestimmte.     Es  enthielt  mehrere  Sendschreiben, 

welche  zu  Ende  des  i4ten  Jahrhunderte  cinigs 

der  beriihmtesten  Hochschulen  des  Abendlands, 

bej  Veranlaasung   der  zwischen  Urban  VI.  und 

Clemens  VI.  entatandenen  Spaltung  wechseUeitig 

an.einander  erJiessen.     Unser  Ulrich  schrieb  eine 

begeisterte  Vorrede  dazu,    an   allc   fre/en 

Manner    Tcutschlands.      Er  gliihte   hier 

zum  cr&tenmal  sein :  jacta  est  aled  !   hio,    Dftr 

typographische  Titel  dieser  Schrift  ist; 

DE    SCHISMATE 

EXTITJGVENDO,    ET    VERA    ECCLE   ' 

SlASTICA    LIBERTATE    ADSB 

REHDA    EPISTOLAE    ALI 

QVOT    MIRVM    IN    MO 

DCM    LIBERAE,    ET 

VERITATIS 

STVDIO 

STRG 

NVAE 

Mit  dem  Zuruf:   yide  lector  et  ad/icieris !  Aus- 

ser  den  be^den  Motto'8  stehn  noch  die  Worte : 

/luttenus  in  lucem  edit  auf  der  ersten  Seite  die- 

ses  Werkchens,  wetche»  42  Quartbtatter  enthalt. 

Der  wahrscheinliche  Druckort  ist  Schloss  Steckel- 

berg ,  denn  die  Offizin  in  Mainz  war  ihm  bcreits 

vcrschlo»ften.    Un.sere .  AjmaJime  stiitzt  -«ich  auf 


o,9,t,.?<ib,-Google 


560  Einleitung. 

die  groRsern  in  Holz  geschnittenen  Anfangsbncha 
staben,  welche  mit  den  iibrigen  in  den  Steckel- 
berger  Ausgaben  viele  Aehnlichkeit  haben.  Die 
Briefe  selbat,  welche  auf  dcr  Sten  Seite  anfan- 
gen,  haben  folgende  Uebcrschriften : 

Oxonien.  Umversitm  Pragemi  Sorori 
siue  charissimee  Saiiitem ,  et  ineonsutilts  Cliristi 
tunicoi  indivisionem  tenere, 

Prag€n.  Uniiersltas  Oxoniensi  Sorori  etc 
Salidem,  et  in  vinea  Donnni  sahaoth  Jideliter 
operari, 

Oxoniemis,  Pragensisqtie  Universitates  uni= 
versitati  Parisiensi  sorori  nostr^,  prhnogenita 
nostrts,  domirue  nostree,  Saiutem,  et  adversa 
jitstitue  accidentia^asqiianimiter  mpportare. 

Parisiensis,  Oxoniensis,  Pragensisque  utih^ 
wrsitates  Soma7iis  omnibus ,  Gratiavobis  etpax 
a  deo  patre  nostro ,  et  domino  Jesu  Chrristo. 
Beatissano  Vrbano  divina-  providentia  sacro= 
sancta  Romarue,  ac  wiiversaiis  ecclesia  summo 
ponVificii  et  iUustrissimo  Fvenzelao  RomoJiorum 
Imperatori  semper  augusto ,  Fniversitafes  Pari- 
sien.  Oxohien.  Pragen.  et  Romana  generalitas 
Salutem,  et  perpetute  Jtdelitatis  servUium  cum 
amore. 

Imperator  FVenzetaus  Pius ,  Felix ,  Incly* 
tus,  et  triumpiudor,  seniper  augustus ,  onvubus 
populis  Christiani  nominis  decoratis,  salutem. 

Darauf  folgt:  Exhortatio  ad  Germanos  ut 
resipiscant ,  ex  vetusto  codice  descripta. 

Befindet  sich  in  mehrera  Sammlungen. 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


Hulderichus  de  Hutten  Uberis  in  Genuania 
omniba))  salutem. 


Adlmc  hihil  cesfiatiim  nobia  est  ab  eo  ilie,  quo  semel 
constrictain  diii  jani ,  et  pene  auffocalam  iiationis  hujua 
Hbertatcni,  quantum  in  nobis  essct,  soherej  et  restaurare 
jujlgressi  sunius :  dum  vel  queeriraus,  et  invesli^.-imus , 
quidubique  abslrusum  habeatur  anttquitaiis ,  quod  huic 
nostro  comnnidare  possit  inslitulo;  vel  scribimus  ipsi,  et 
in  lucem  «limiis  j  qu«  meiis  conscia  veri  occulta  dimiiu 
esse  non  anstinet.  Quo  stndio  quum  secundo  proximti 
Rheno  navigans  ad  Trevercnse  municipiuin  Bopardaia 
adplicuissem ,  convenissemque  Christophorum  E^cheufel- 
deti  qui  teloDcm  istic  apt,  atque  isj  qua  benevolentia 
boBOs  el  llteratos  omnes  proscquitur,  domum  me  suanl 
adduxisaet,  bospitiuA  exhibc^s,  ut  paullo  ante  Erasmo 
fecerat  eximie  liberaliter ,  deuitle  libros ,  et  suppejlectilem 
ordinet  ut  fit,  oslendereli  alia  quidem  viiH  satis  Iaut4 
orania,  «ed  inter  libros  inveni  vetulUm  quemdam ,  episto- 
las  «liquotconlinentem,  quem  dum  inspicio  primuui,  deind* 
leeo  etiam ,  rem  cognosco  oblatam  mihi  minime  contem- 
nendam ,  itaque  perlesece  adgressua  sum.  Quod  iUe  con- 
spicatus  admodum  cupiiie  agereme,  volens,  credo,  imitari 
Homericum  illum  Keslorem  tii^  l*lr>»  ^Jmu  et  iJbelium 
doDo  dedit ,  postridiarise  iiavigatiouis  molestiam  ejua 
lectione  jubens  levare  me.  En  vobis  consequenter  ho* 
apitalitium  amici  munus,  o  liberil  Quid  enim  polest 
jucunde  adficere  HuHefium,  quo  is  frui  solus  vetil,  nec 
bonis  8t*lim  communicare  omnibus  ?  aul  quid  est  juvando 
publico    in  Gennani»    bono   idoneum,   quod   lalere  i< 


BntU  Op.  T.  lU. 


36 


D,g,t,.?<lb,GOOglf 


662  Ad  liberos.in  Germ.  umnes 

pali  debeat?  Alque  utinam  slc  muUs  inveniam  taUa,  ut 
publicaiidi  ea  mihi  summa  qiisdam  voluptas  vst,  Mon 
meietiir  hic  quidein  cum  iis,  quoe  in  Fuldensi  nuper 
bibliolheca  bLtttis,  et  cariei  invenjens  eripui,  Plinio, 
So!ino.  Quintitiano,  Marcello  MetJico,  et  aliis  quibus- 
dam  comparari,  tamen  si  qucm  res  ipsa  potius,  quam 
oralio  adllcit,  nonitihil  adferct  publica  exspectatione 
digimm.  Nam  ego  sermonis  iiicoiicinnitalem  stenili 
iHins  infelicitati  condono,  materiam  vero,  (piBt  inibi 
traciatur,  vel  ob  id,  credo,  utilem  fore,  quod  inde 
perdiscent  nostrates  academi»,  quid  quo  consilio  judi> 
care  conveniat;  ubi  babebant,  qus  jmilentur,  majorum 
suorum  exempla:  et  quott  orbis  cognoscet,  quam  non 
cwperit  nuper  contra  intolerabilem  pontificum  avaritiiun, 
ac  minime  ferendum  impositum  sibi  a  Romanis  btii 
jiigiim  recljmare  hrec  natio.  Vohierunl  enini  ntm  in  re 
vana,  et  momenti  admodum  nullitis,  idque  sic  invidiose, 
ut  nunc  fit,  locare  operam  hanc  superiores  theologi;  in 
rebus  necessariis ,  et  ne^otiis  sua  professione  dignis  cum 
periculo  etiam  desudandiim  sibi  arbitrati  sunl.  Et  tunc 
conscicntia  duce  feifl)anlur,  hodie  meros  palpones, 
meros  adsentatores ,  iiivenimus  theologos ;  qiii,  siquando 
officium  facere  suum  volunt,  aul  in  mtgis  trasGcdi» 
movent,  aut  ut  potentibus  istis  gradficentur ,  bonis  ho- 
minibus  invidiam  conciliant,  siepe  periculum  moliuntur, 
riirjUQndo  etiam  pcrnicicm  arcessunt.  Qnos  nou  pr«l*- 
bat  fodere,  aut  quidvis  aliud  agere,  quam  sic  prEpat< 
tere  Ktiidium  theologi»  tractareV  Ham  quid  indigi.ua 
magis  committi  potest,  quam  quod  sic  temere,  sic  in- 
considerate  et  petulanter,  ac  malitiose,  nuUoque  cun 
judicio  bonorum  virorum  scripta  semel  aul  iterun 
traclaia  jam  vidimus  ab  iis,  quj  non  errore  seducli,  sei 
livore  et  malitia  adducli,  ea  damnaverunt,  qu«  si  con- 
scientiam  uniuscujusque  appelles,  primo  adserent,  ae 
probabunt  ioco?     Et  illi  quidem  strenue  actiim  ab  se 


Epistola.  663 

videri  Toluemnr,  qmun  iti  favorem  Romani  pontincit, 
«ut  ejus  hic  legntorum  gratiam,  judicii  sui  aculeos  excr- 
cent  in  eoi,  <{iii  evangelics  veritatii  tcstimf^nio  iiixi, 
superslttion«B  conati  eaient  a  fidelium  mentibus  srel- 
lere,  et  |»»tentum  verat  religioni  fucum  tollerc.  Contra 
iaiquos  vero  Curtisanog,  sceteratos  Simoniacos,  ac  im- 
probos  indulgentiarum  venditores,  qui  vel  publice  con^ 
cionatus  sit,  vel  domi  scriptum  aliquid  foras  emiserit, 
vel  in  senatu  Ubere  consiiluerit,  ex  hoc  tbeolotforum 
genere  inveiitus  adhuc  nemo  est.  Atqui  adversum  pesti- 
letitissimas  complures  nonnullnmm  poiitilicum  buUas,  coiw 
tra  exactionum  hic  et  dispoliationum  genera  plane  infini- 
ta,  conlra  aut  istas  Rnmse  sarcrdoiionim  nundinationes , 
aut  deiestabilem  hic  etiam  ecclesiastici  ordinis  luxuriam, 
consulere,  et  decernere  oportebat  hoc  tempore;  non, 
)i  quis  optima  prDmoverel  studia ,  et  reviviscentibus  ad- 
miniculum  ferret  literis ,  in  eiim  inquisilionis  isliiiGmodi 
auctoritatem  obverlere,  et  hxreseos  coiitinuo  piaculunk 
imputarc.  Quod  facessant  oro,  ne  vel  hoc  nomine  in- 
cipiat  male  audire  hsec  natio.  Nam  si  pudendum  est 
veri  ignorantia  labi,  quam  iion  convenit,  eo  cognito, 
ultro  falium  adserere?  Quin  potius  Christiana  iuvet  mo- 
destia  in  docenda  veritate  uti ,  non  furore  et  amentia  in 
adfligenda  aequitate  ferri :  frivola  sunt ,  et  mox  peritura 
qus  donant  ii,  quibus  tanto  cum  scelere  qui  adulantur, 
ctema  se,  et  incomparabili  fraudaut  remuneratione. 
Pneterea  brevi  duraturam  hanc  illorum  tyvannidem  vi- 
deo,  et,  nisi  omnia  me  faDant,  pauHo  poit  ablatum  ifi 
prsBdico.  Posita  est  jaTn  enim,  posita,  o  Christe!  ad 
radicem  arborum  securis  est,  et  exscindetur  omnis  ar- 
bor,  qus  non  facit  fructum  bonum,  ac  purgabitiir  vinea 
Domini.  Hoc  jubeo  non  spcrare  jam  vos,  sed  spectare 
mox  jubeo.  Interim  confidJte,  viri  Germani'.  ac  muluo 
vos  excitate.  Nec  imperitas  habetis ,  nec  imbeciUes  ad 
vindicandam  libertatem  duces.     Tantum  fortes  prsbete 


o,9,i,.?<ib,Google 


d64      Ad  liberos  in  Gcrm.  oiniic;)  Eplst. 

\os,  et  impertGrritoc ,  nec  in  mccliii  a<1oo  consrpssibits 
prociimbitr.  PcrrnmpeiKliim  cst  eiiiiii,  permmpeiulum 
tanilcin,  prirsertim  lue  cum  sint  vircs,  bttc  cniiGcicntia, 
lales  occasiones,  tanta  causA  «qiiiias,  et  quum  ad  sum* 
iniini  jam  cons<^cnderit  tyrnnnidis  hujus  graiMtura !  Hoc 
r.-icitc,  et  valetel  Inter  equitaudum;  VL  Calea.  luu. 
Anno  M.D.XX. 

Vive  Libertas! 
lacta  est  alea ! 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


LXI. 

Fragmentum     Epietolae 

L    e    0    n    i    3      ^> 

ad  * 

Albertiim     Archiepiscopum    Moguntinum 

in   Hutlenunt    continens    gravamina, 
et  . 

^lberti    ad    Leonem  X.    responsicf:' 


n,<i-.^^<ib,Google 


E  i  n  I  e  i  t  u  n  g. 


Leo  X.  hat*e  sich  iiber  die  Nachsicht ,  die  der 
Erzbischof  den  Umtrieben  Huttens  angedeihen 
lieft,  ebeu  so  empfindlich  als  fein  herau^elas- 
sen.  Albrccht  sah  sich  zu  einer  Erkliirung  ge- 
zwungen,  und  iibermachte  an  Leo  da»  hier  be_y- 
gefiigte  Schreiben,  welches  seiner  Wiirde  und 
seinen  ehemtdiligen  Yerhaltnissen  zu  Hulten 
eben  so  angemessen  ,  als  fiir  tUesen  leztern 
ehrenvAl  ist.  Sein  eigentlicher  Verfasaer  war 
Wolfgang  Kopftein.  Dieser,  durch  Hut- 
tens  Yer>rendung  an  den  Hof  gezogeu  ,  und 
bald  Kanzler  geworden ,  entledigte  sich  zugleich 
auf  eine  zarte  und  gesohickte  Weise  einer 
doppelten  Pflicht  gegen  seinen  Herm  wie  ge- 
gen  eeinen  Freund.  Das  Concept  kam  nach 
mannigfachen  Schicksalen  mit  vtelen  andera 
Haqdschriften  jn  die  Altingi^cbe  S^mmlung ,  und 
blieb  darin  tange  Zeit  unbekannt,  bi»  Gerde- 
sius  in  selnen  Monument.  ad  illuslr.  hist. 
Luth.  T.  IV.  einen  Abdruclf  besorgte.  Eben  so 
fiigte  es  Spiecker  seiner  Geschichte  Dr, 
M.  Euthers,  und  der  durch  ihn  bewjrk- 
ten  Kirchenverbesserung  bey  ^s  die 
26te  Bejtage.  Wir  hielten  einen  neuen  Abdruck 
in  der  Sammlung  der  Huttensohen  Schriften  fur 
zweckmafsig,  imd  hier  an  gee^eter  Stelle. 


-,..<,  r,,GOOglf 


a) 

Fragmentuin    Epistola 

Leonis       (lecimi 

id 

AlbertjUmArchiepiscopumMogiintinuin 

in    q«a 
de   HuMeni    ndversut    Curiara    Roinanam    tentaminibiu 

Tehemenliesime  queritur,  ejusque  oppressionem 
exoptat. 


AHntus  atl  nos  est  liber  «  quodara  UlriGhp  Hutteno 
vel  factus  vel  repertus  sub  proemio  quidem  ipiius  tan- 
tum  contiimcliarum  in  Iianc  sancti^  setlem  conlinetu, 
ut  indigiiissimis  et  rebus  et  verbis  omnia  sint  reFerta> 
quGro  qiii  ad  nos  attulerunt ,  cum  et  alios  se  ejusdem 
libros  habere.  ilicerent  aliqiianto  delerioreB,  ipsi  quidem 
viri  gravissimi  et  doctissimt  graviter  commoti  el  sgerrime 
fereiites  poposcerunt  a  nobis  omiiiuo ,  ut  sevevitate  omni 
tatitaiii  accrbitalem  hominis  parum  modesti  vindicandam 
putaremiis.  Sed  nos  cx  nostra  et  Apostohca  raansuetu- 
dine  ,  etsi  rem  minime  j»robAn>uE ,  tamen  cura  quecrere- 
mus,  quinam  ille  esset,  iutelleximus,  eum  circumspecli- 
onis  tux  familiareni  esse ,  quin  etiam  nobis  oslensus 
locus  est  impres^E  hos  libros  in  civilate  (ua  >Ioguntia 
fuisse ,   quee  res  maguam  in  noliis  commovit  admiratio- 


D,g,t,.?<ib,Google 


568  LeonU  X.  ad  Alb.  Arch.  Ep. 

Rem ,  cum  nec  noster  in  circumspectionem  tnam  perpe- 
tiiuE  et  siit^laris  amor  cre^ei-e  noa  sineret ,  le  volenle 
ila  esse  factiim ,  el  res  ipsa  pene  eogeret  credi  anle 
oculos  luos ,  in  sede  tua,  a  tiio  domeshco  et  bmiliari 
non  potuifse  e(Ii  tanlum  scelus  iii  apertum  te  ignorame. 
Ilaque  cum  in  eam  potius  opiniouem  declinemus ,  iKee 
ad  tuam  «cientiam  non  pervenLste,  hortanLur  circura- 
spectionem  tuam  in  Domino  ,  el  ab  eadem ,  qua  le  pro- 
Ecquimur  benevolentia  roffuirimus ,  ut  interponere  auclo- 
ritatem  tuam ,  efficereque  velis ,  ut  talium  compressa 
temeritate  ,  quie  in  banc  sanccam  sedem  iniquis  animit 
efferunlur,  aut  ad  modesliam  se  convertant,  aui  ea  in 
maledicos  indicia  tuat  severilati^  edantur ,  quie  et  ipsos 
et  cyteros  possint  a.  tanta  petulantia  cohercere.  Quod 
circumspectionis  lu»  honori  inprimis  ac  dignitati,  quae 
hujus  sanctee  sedi»  nobile  membnuo  est,  erit  conaeu- 
laneum.. 

Sequitur 

Fragmentulum  epistolte 

a  Valentino  Tettleben  per  Aleandrum 

,  Alberto  Archiepiscopo  misstB 

de  mandatie  ejus 

^ipfr  Lulfieri  ac  Hiilteni  conalibns. 

Kabet  (Aleander  scilicet)  mwlta  de  Martini  Lulheri 
novitate,  et  Ulrici  Hiitleni  lemeritate,  ob  editos  in 
pnbticum  in  sedem  Apostolicam  et  pcrsonam  pontificis 
famosos,  libelfos  cum  Rim  et  Ijltnt  D.  V.  commenlari, 
praesenim  quod  famiiiaritas  Hutteni,  qui  Rmx  et  lUn«D. 
V.  sem]jer  curiam  dicitiir  seculuf ,  ?t  Iqciis  ,  in  quo 
bbelli  impressioni  dati  fuerunt ,  civilas  scilicct  Moguntina 
noii  nullis  in  urbe  non  levem  contr%  Rmam  ec  111^1« 
D.  V.  suspitioiiem  pcperint. 


n,<i-.^^<ib,G00glc 


m 


b) 

Alberli    Archiepiscopi 

Maguotini, 
id 

Epistolam    LeonisX. 
Responsio. 


xte.-ilissime  Pater  et  Dotniite,  Bomine  cleraentissime ' 
pogt  hiitnillima  beatnium  iieilum  oscula.  Vicesimo  quinto 
die  Octobris  accepi  quinque  brevia,  qua  decet,  reve- 
renlia  ct  obtcrvatioiie  a  reverendo  D.  Marino  Carac- 
ciolo ,  et  a  D.  Hieroiiymo  Aleaiidro  ;  nuncits  Sanctitatis 
Vestric.  —  Primo  si^nificatur,  queina(tmO(liim  Sanclilas 
Veslra  D.  Caraccioto  negoiiiim  dederit  et  abmaudaverit 
nunciiim  ad  Cxs.  IVIa jeclatem ,  quoi!  illum  mihi  gratum  inlel- 
lexisset ,  simulque  rosam  auream  consecratam  gratissimum 
munus  (loiiD  mitlii.  Altern  pr»nipit  Sanctitas  Vestra  ut 
eidem  D.  Caracciolo  deind(.:  Tertio  ut  et  D.  Hicronyrao 
Alcandro  nuncio  p(enalite:-  misso  ad  exserpiendam  bullam 
Lutherii,  diligenter  et  studiose  adsim.  Quarto  vero 
prascribil,  qiia  via  mihi  iiicedendum ,  ad  excitatam  a 
Lulherio  hxresin  exstinguendam.  PoBlremo  de  Hulteno 
compescendo.  —  Principio  itaque,  Bealissitue  Pater! 
habeo  gratiam  maximam  Sanctilati  Vestrai ,  tum  (paod  D. 
Caracciolum  miserit  nuncium  j  ul  -videtur  idonuem  et  uti- 


■,..<,  r,,Googlc 


£70         Alberti  Archiep.  aji.  Leonem  X. 

lem  Sanctitati  VestrEe,  cujit>  eqiiictem  hnnorem  et  com- 
modum  respcxi  iu  eo  expetendo,  tum,  quod  auream 
rosam,  hnc  est,  solenne  mtmus  et  animo  meo  longe 
omnium  gratissimuui  doiiaverit,  qui:  res  novo  vinciilo 
mcum  obseqRium  Ve^trn  Sanciitati  astrinxit,  ut  qui  pri- 
d«m  fui  dili^crttissimui ,  modo  sim  multo  diligcntior  ad 
obedientiw  ob.cqiiia.  Nant  hactenua  licet  injussus ,  de- 
bili  tamen  memor  magna  sedutitate  laboravi,  non  soTum 
Hiilleni  libcllos  flsgitiosos  aiifrrrc  de  manibiis  lectonim, 
qui  public.-iti  erant,  priusquam  ejus  rei  vel  tenuis  su- 
■picio  a'(l  me  veitiret,  sed  etiam  sedltioEisEimos  furores 
Litlherii  cliamnum  subnasccntca  0[>primere  studiii,  ct  in 
hoc  comnionereci  primum  qnarttim  scio  Saiict.  Vest.  qui 
nunc ,  proh  Jolor !  vastissiino  quondam  incendio  prope- 
moditm  universam  Germaniam  corripuerunc  —  Bquidem 
vero  nihil  non  tentavi ,  quod  ex  consiiio  Theologonim 
et  Jurispnidcnlum  accepciam  ad  rem  fore  comliicibite. 
PriElerea  abalienavi  a  me  qttoscunque  olfcceram  abalie- 
natos  a  stiidio  Sanctitatis  Vestr»  quod  videre  est  iii  Ut- 
richo  Hutteno,  nuper  cariGsimu  mihi,  quem famulitio  meo 
Slatim  excliisi,  poslquam  eram  certior  factus  de  libello, 
quem  scripsit  in  Rev.  Cardiiialem  S.  Sixti,  deinde  ex 
Magdebiirgcnsi  dioccesi  Mogiintiam  reversns  cognovi 
abomiiianda  quaidam  ab  eodem  illic  publicata  et  exciisa 
a  cive  qiiodam  Moguntino.  Nihil  potui  in  Hultenum, 
qui  se  munilissimis  arcibua  in  hunc  usque  dtem  con- 
tinet,  et  fortissimam  manum  equilum  ut  audio,  eongre- 
gare  potest ,  quoties  ei  lubitum  esl,  adeo  ut  mibi  prope 
formidabilis  sit.  Egi,  quod  res  tulit,  omiuo  Hutteno, 
cujus  copia,  uti  dixi,  non  erat,  iniuriam  altentatam  io 
impressore  vindicavi,  quem  novo  exemplo  per  licto- 
res  iii  carcercm  durissimum  coercendum  curavi ,  ob- 
secrantibus  etiam  multis  ex  proceribus  ne  facerem. 
Deinde  cavi>  ne  quis  ejusmodi  coqtumeliosa  et  in  dimi- 


n,o,N..<,r,,GoOglc 


Reitponsio.  671 

nutionetn  anctoritatis  Mnol»  aedu  Romuue  scripta  na- 
deret,  aut  .emeret,  sub  meu  dicecesibus.  Quo  edicro 
simul  complexuB  sum  Lutberana,  tametfii  ea  superiore 
anno  stndiosisshne  prohibuerim.  Cieterum ,  quid  subinde 
conatus  sim  apud  reliquos  prtncipes  perlongum  est  nar- 
rare,  tanlum  dico,  sicut  res  eBt,  et  Vestrw  Sanclitati 
persuasum  magnopere  yelim,  nullum  me  lapidem  non 
movisie,  nibilque  reliqiiisse  intentatum,  ul  incnidescens 
malum  arceretur.  Quo  quidem  nomine  multos  cogor  ni- 
mis  iniquiores  ferre,  qui  diversee  factioni  videntur  stu- 
dere,  quorum  non  nulli  blandissime  commonent,  de  lapsis 
moribus,  nescio  quibus,  corrigendis,  et  prce  se  ferunt, 
utinam  non  faUo  aliquale  pacis  studium.  Horum  tamen 
odia  Btrenue  contemno,  cogitalione  beneficiorum ,  qu» 
in  me  plena  quod  ajunt,  roanu  effudit  Beatitudo  Vestra, 
multo  plurima,  quorum  memoria  scmper  eTtabit  apud  me 
recens,  et  extimulabit,  si  alioqui  segnis  essem,  adsatis- 
faciendum  in  omnibus  voluntali  Sanctitatis  Vestne.  Quam 
ob  rem,  sanctissime  Pater!  in  prEesentibus  mandatis  de 
Lutherii  bulla  publicanda,  in  dioccesibus  Mogiintina  et 
Magdeburgenei  et  suffraganeorum  meorum  reverendo- 
rum,  non  lam  verba  quam  nieiitem  perpendens,  com- 
municalo  cum  dominis  nunciis  concilio  totus  incumbo 
ad  parandum  nobis  favorum  secularium  principum,  sine 
quihuB  frustra  niteremur,  et  omnis  nosler  conatus  in 
nervum  exiret.  Quid  autem  speremus,  aut  quo  successa 
Tideatur  negotium  processurum,  prEenoscere  certo  non 
posaum,  nisi  quod  in  spem  veni  non  mediocrem,  opti- 
mum  quemque  virum  deditum  esse  paci ,  et  multis  annis 
firmatn  religioni ,  quando  tales  tumultus  in  commune  dis- 
crimen  arripiant  omnes  nequidem  ejus  patroni.  — *Aperta 
enim  fenestra  inobedientiEe,  et  sublato  e  medio  impieta- 
tis  metu,  quee  rerum  deformitas ,  quslicentia  malonim? 
Quare  Sanctilns  Veatra,   Bealissime  Pater!  id  deme  ex- 


■,..<,  r,,Googlc 


672        Alberti  Arch.  ad  Leon.  X.  Rcsp. 

pectet ,  <]iini1  de  obspquentissima  siia  erextnra.  —  Poslrc- 
mo  hnb<>o Efialiam  semper mnximam ,  qiiocl  Vestra  Saiiclilaii 
Valentinn  'iVleleben  centum  ducatos  remiserit  mei  cxnsa 
ifl  ncgolio  coa(]|ulorio.  — -  f^um  his  valeat  <tiu  incolu- 
mis .  BcatiiDdo  Vcslra!  cujus  pedibas  bealtssiki»  humi- 
tlime  me  commendo. 


D,g,t,.?<ib,Google 


LXII. 

Ulrichi   de   Huttea  Eq. 

Martinum     Lutherum 

£pist  ola. 


D,g,t,.?<ib,Google 


£  i  n  1  e  i  t  a  n  g. 


Dieaer  Brief  ist  vor  Huttens  Reise  an  den 
kaiserlichen  Hof  nach  den  Niederlanden ,  mit- 
hin  ebenfalls  noch  im  Jahr  1520  geschriebeo 
worden. 


D,g,t,.?<ib,Google 


676 


Ad  Martinum  Lntherum. 


Vive  Liberlas!  Si  quod  ad  ea,  c[u«  ma^no  i«lic  uiiino 
paras,  ul  video,  impedimeiitum  tihj  iutercedit,  ncce»sa- 
rio  et  amatiter  iloleo.  Nob  hii;  promovimu»  nomiihil. 
Christus  adsit !  Cfaristus  juvrt !  qnandoqiiidem  ejus  stata 
adserimtts ;  ejus .  obscuratam  pontiRciantm  calif^ne 
constitutionum,  in  lucem  reduciraus  doctrinam:  tu  feli> 
ciu>,  e^o  pro  viribus.  Utinam  aul  omnes  bnc  sentiaot: 
aut  se  ultro  tsti  aiipnosont,  ac  ia  viam  redeant.  Feruot 
excoTnmunicaBim  te.  Quantus ,  o  Lutbere ,  quaotus  es, 
■i  hoc  venini  est !  De  te  enim  dicent  pii  onmes :  capta- 
bant  aniiiiaiD  jiisti ,  el  sanguinem  innocentem  coodem- 
nabanl?  sed  reddel  illis  iniquitatem  ipsontm:  et  in  ma- 
litia  eorum  disperdet  eos  Dominus  Deus  noster.  Htec 
nobis  spes ,  bicc  eslo  fides !  Redil  ab  urbe  Eccius ,  be- 
neiiciis  a  pontifice  et  pecunia,  quod  ajunl,  auclus. 
Quid  tum  ?  Laudaiur  in  desideriis  suis  peccator ;  no>  in 
verilate  sua  dirigat  Deus.  Atque  ig;i(ur  oderimus  ecct^ 
siam  malignantium,  et  cum  impiis  non  ledebimus.  Cir- 
cumspice  tamen,  ct  oculos  pariter  ac  animum  habe  ad 
illos  iiitentum.  Vides,  si  nuuc  cadas,  qu»  sit  publico 
jactura.  Nam ,  ad  te  quod  pertinet ,  eo  eise  te  animo 
leio,  ut  malis  sic  mon,  quam  utcinique  vivere.  Mihi 
quoque  insidiie  snnt:  cavebo,  quantiim  Kcebit.  Si  vi  in- 
gnient,  virea  ernnt  adversum,  non  tantum  pares,  sed, 
ut  spero,  superiores  etiam.  Utinam  me  contemnant. 
Eccius  me  detulit,  ut  tecnm  habenlem:  In  quo  falsus 
Don  est.  Semper  enim  in  iis,  qua  intellexi,  tecnm  sensi: 
at  nuUa  fuit  prliM  consuetudo  nobis,    JMam,  qnod  idem 


o,9,t,.?<ib,Google 


676  Ad  Mart.  Luth.  Epist 

dixit,  conipirasse  priiis  nos,  lioc  mentitiis  est  in  f^tiam 
Romaiii  episcopi.  O  homlnem  impudenter  maliim!  Sed 
videndum  est ,  iit  iTk  reddatur  ,  quod  merelur.  Tn 
confu-mare  et  rubustus  esto ,  nec  vacilla !  Snl  quid 
raoneo ,  ubi  opus  non  est  ?  Ate  habes  adslipulatorem, 
in  omnes  etiam  eventus.  IlAqne  consilia  omnia  lua  aude- 
bis  poElhao  credere  mihi.  Viitdicemus  commttiiem  liber- 
tatem!  liberemus  oppressam  diii  jnm  patriarol  Dciim  ha- 
bemus  in  pai-tibus.  Quod  si  Deus  pro  nobis,  quis  dontra 
nos?  Proscidenint  te  ColoDienses  ei  Lovanienses.  Hiec 
illa  sunt  diaboliCa  advcrsus  veritaten  condliabulat  Sed 
pemimpcmus,  perrumpemus,  adjuvante  Christo,  strenue! 
nioB  vero  decuit  vere  potius,  ubi  negoiium  utciilerct,  et 
libere  judicare.  Quo  nomitie  ntonut  eos  quadam  in 
prtEfatione  ')  ^  quam  legcs.  Mittet  eam  Capito.  Hodie 
■d  Ferdinandum  abeo.  Quicquid  ibi  poterO  j  nostro 
bono)  non  cessabo.  Jubet  ad  se  venire  N.  te,  si  tutus 
istic  ssktis  non  sis,  habtttirus  pro  tua  dignitate  liberaliler 
et  adversUs  omhis  generis  inimicos  defensurus  strenue. 
Ho^  ter  aut  qualer  jussit,  ad  tescriberem.  ">  In  Bia> 
bonlia  invenient  me  tutt  literse ;  istuc  scribe ,  et  anianter 
vAle  et  in  Christo  I  Moguntii  raptim  EL  Nonis  Jimii, 
Anno  M.  D.  XX:  Melanchthonem  saluta  el  Faccfaum, 
ac  bOnos  isttG  omnte ;  iterumque  vale  1 


*)  Ad  librllunl :  de  noitaU  «ccleiis  MPicmnll. 


n,o,N..<,r,,GoOglf 


LXIII. 

Hoc   in  libello   hnc   continentur: 

Ulrichi    de    Hutten 

E  q.   Germi 

ad    Carolum    Imperatorem 

adrerniA  inteDtatam  sibi  a  RomaniatiA  vim  et  injuriani, 
Conquegtio. 

EJuidem 

alia  ad  Principes  ac  viros  Germamae 

de  eadem  re  Conqueitioi 

SJuideu 

ad  Albertum  Brandenburgens. 
et 

priderichum   Saxonum  Ducemj 

Pnncipei  Gleclorei,  aliieqiue  ad  kUoJ 
£  P I  s  t  o  1  ae. 


-,..<,  r,,Googlc 


o,9,t,.?<ib,GoogIe 


£  i  n  1  e  i  t  u  n  g. 


Nachdem  uiuer  Rltter  Albrechts,  und  seiner 
iibrigen  Gonner  Schutz  verlohren,  in  Karl  V, 
zu  dem  er  nach  Briiseel  geganjren  war ,  aich 
gewaltig  betrogen,  und  kaum  noch  in  Sicherheit 
Yor  der  Curtisanen  Dolchen  luid  SU^icken  sich 
begeben  hatte,  schrieb  er  Ton  der  Ebernburg 
seines'  Freundes  von  Sickingen  Burg,  und  nun 
seinem  einzigen  Asy\  aus  die  htichst  merkwur- 
digen  Briefe  an  Kaiser  Karl  V. ,  —  an  die 
Churrtinten  von  Sachsen ,  und  Mainz  ,  —  und 
sammtliche  Fiirsten  teutscher  Nation.  Da  sie 
xusammen  gehdren,  so  soll  gleich  zu  allen  die 
Einleitung  hier  folgen.  Die  Sammlung  enthatt 
folgenden  Titel : 

Hoc  ia  libpHo  bcc  continedtur : 

U  I  r  i  c  h  i 

De  Hiitten,  Gquili»  Ger 

mani ,   ad  Carolum^Intperatorem,  sA- 

versui  inteatatam  «ibi  a  Romaiiictis 

vim  et  injuriam,   con- 

cpieftio. 

Ejnjdeffl  ail  AJbertum  Brandepurgen ,  et 

Friderichum  Saxonuui  Ducem  ,   Prin- 

dpea  Eiectores,  nlieq;  ad  aliof 

Epistola 

Jacta  Eft  Alea. 


D,g,t,.?<ib,Google 


680  -    EinleiLuog. 

Diese ,   3   mit  A  —  E  bezeichnete    Bogen 
in  4,  enthaltend,   schcint  dJe  OriginaJ  -  Ausgabe 
zu  seyn.    Der  Druckort  i&t  nicht  aog?zeigt 
2. 
Eine  zweyte  vorhandene  fiihrt  den  glei^ 
chen  Titel ,  und  ist  blos  durch  einige  Aenderung 
in  der  Wortsetzung  und  Trennung  von  ersterer 
verschieden.    Sie  enthalt  23  Blatter  in  4.    Der 
Titel  der  einzelnen  Briefe  Jst  folgender: 
CAROLO  Romanorum ,  et  Hispaniarum 
Regit    Flricus  de   Hutten  Eques    Germanus 

S  A  L  U  T  EM 
bis  zum  7ten  Blatt. 

ALBERTO    CARDINALI   ET  ARCBI- 
Episcopo  '  Flrichus  de  Huiten  Sabdem^ 
bis  zum  9ten  Blatt. 

Nach  dem  Brief  an  Rotenhan: 
Invictiss.  principi   FridericJw  Saxonum    Duci. 
Electori,   Flrichus  de  Hutten  Eq.  Genn.  S. 
bis-  zum  I7ten  Blatt.    Der  letzte: 

OMNIBUS  OMNIS  ORDINIS   AC 

gtatuB  in  Crermania  Principibus,  nobititad 

h  pltebets,  Vlrichus  de  Hutten  Eques,  Ora- 

tor  et  Poeta  laureatus,  Salutem* 

biR  zum  23ten  Blatt. 

DIRUMPAMUS    VINCULA 

EORUM,    ET    PROIICIA- 

MU.S   A   NOBIS   lUGUM 

XPSORUM. 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Einleitung.  681 

Panzer  glaubt,    dafa  diese  Au^abe  (in  4) 
zu  Base!  gedruckt  worden. 


Eine  dritte  mit  gleichetn,  nur  in  Setzung 
der  Worte  etwas  Teranderten  Titel,  ebenfall» 
in  4.  hat  auf  dem  vorletzten  Blatt  vier  Zeilen 
Errtita,  und  Huttens  Bildnifs.  Sie  befindet 
Mch  in  Ziirich,  yon  wo  ich  «ie  mit  den  iibrigen 
erhielt.  In  diesem  Exemplar  »ind  eine  Menge 
Randglossen ,  wie  es  «cheint,  von  einer  gleich- 
zeitigen  Hand  geschrieben,  die  aber  nicht  zu 
lesen  sind, 

4. 

Eine  vierte,  in  8.  welche  29  Bliitter  ent- 
halt)  und  in  der  PanzetBchen  Sammlung 
sich  befand ,  wird  von  diesem  Literator  gleich- 
fall»  iingezeigt ,  und  hat  ebenfall»  einige  Wort- 
Verandei-ungen  im  Titel. 

Eine  fiinfte  zeigt  Freitag  in  scinem: 
Adparat.  JII.  p.  505,  Jn  8.,  und  28Blatter  «tark, 
an.  Der  Titel  enthalt  nach  dem;  Jada  est  aka: 

Eine  «echste,  Ton  den  gleichen  Typen 
wie  die  Iiwtctivce  in  Aleandrum  etc.  befindet 
sich  ia.  dem  von  Fiifsly  ubergebenen  Hutten'- 
^hen  Nachlaf»  mit  einigen  Verbesserungen  von 
Huttens  Hand.  (siehe  dle  Einleitung  zu  dec 
f^aria  in  arce  Steckelb.  edita  etc.)  Bat-khard 
tiefs  dieoe   eammtlichen  Bviefe  im  Iten  Th.  sei- 


o,9,t,.?<ib,Google 


662  Einleitutig. 

nes   Comnient,   tuid  ebenso   Wagenseil   in 
den  Op.  ffutt.  abdmcken. 

Von  den  Uebersetzungen  derselben  siehe 
Huttens  teutsche  Schriften.  (5r.  Band 
der  sammtL  Werke.> 


o,9,t,.?<ib,Googlf 


«83 

a) 

Carolo  Romanorum  et  Hispaniorum  Regi 

UlrichuB    de    Hutten ,    Eques    Germanus ,    B. 


i^tei  muha  esje  video ,  qtin  (e  orcupatnm  liabent  hoc 
teinpore,  ardua  iUa  el  losge  maxima,  Princepi  Carole, 
Rex  invictissime  !  tamen  nullum  csse  importnnum  com- 
pellandi  te  tempui  arbitratMi  sum,  quo  eodem  oognitum 
ait ,  accusalionem  intcndere  adversarios  apud  te  mibi. 
^uum  igitur  inteUexissem  paucos  antc  dies ,  quemdam 
istic  pontiGcis  oratorem ,  vehementer  conari  boc ,  ut  tu 
mibi  succenseas,  statim  has  fortiMJmo  viro,  tuo  consilia- 
rio,  et  a  bellicu  mini^tro,  aniicD  meo  Francisco  de  Si- 
ckingeii,  quum  ad  te  pioiicisceretur  jam,  perferendat 
tnididi.  Aocusatum  me  huc  mitlitur  ab  episGopo  Ro- 
siano ,  alqne  boc  tu  solum  fieri  putab».  Sed  e^o , 
quod  raonitus  sum  nuper ,  itidcm  certiorem  faciam : 
aubomatos  jnm  multo  ante  ab  istis ,  qui  exslinguendo 
miht,  sive  ferro  id,  sive  veneno  parari  posset,  operaiil 
darent:  idque  in  tua  aula,  ubi  tunc  negotium  mihi  erat. 
PJe^e  hoc  patiar  ignorare  te,  quod  certum  habeo,  iu- 
peratum  a  Leone  X.  quibiisdam  hic  principibus ,  ut 
conprebensum  ine ,  vinctum  Romiim  mittant.  H»c  io- 
atituta  anle  sunt ,  qttam  apud  te  reua  fierem ,  et  tamen 
qui  faoc  sunt  conati ,  accusalioni  adhuc  locum  este  vo- 
huit.  Quod  per  majestatem  le  tuani~obtestor ,  tuamque 
imploro  fidem,  ne  paliare  tantum  impetrari  abs  te,  quau- 
tum  audent  petere  improbi.  Pelunc  autem ,  ut  per  te 
liceal  vinctum  abducere  equilem  Germanum,  ejus  cof^ 
poris,  cui  tu  caput  imposilus  es  memlmun.  Quod  ob 
malefactum  ?    Ceite  profecto   nulhim  f  ipsis  etiam  illia. 


D,g,t,.?<ib,Google 


BBi  Ad  Carolum  Reg.  eplst. 

aa\  pehnit  tfvtibiu*  At  quq  de  causa?  Quia  Christianun 
ads^rui  Teritalem,  novitias  poiitificum  detestalus  fdbnlas. 
Quia  ad  prisdnam  et  huic  nalioni  tuoque  imperio  debi- 
ttm  respexi  libertatem ,  externuni  detrectaiig  jiigum. 
I(am  quale  hoo  peccatum  est,  quod  hinc  aliquid  illonim 
decessit  lucro?  Si  nes^is  enim,  hoc  in  primis  stomacho 
fuit  ipsis,  quod  paseus.  non  sum,,  tantum  majestati  tu» 
flecedere ,  quantum  iilorum  ad  se  trahil  cupidilas ;  et 
quiv  indignuro  duxt  noitra  yirtnte,  nobis  quoHdie  depi- 
lalioiiilHu  paterc  hanc  patriam ,  novfvque  •emper  expo- 
sitam  esie  prvda :  eique  aui  juris  monstrator  fui ,  sum 
(lignitatis  monitor.  Quod  ipsum  si  scelus  est ,  tamea, 
quia  tuus  sum,  ad  alienum  vocari  supiriicium,  quia  t« 
prindpem  agnoseo ,  aA  ejttemam  rapi  pcenam  non  debeo. 
niii  carceres  hic  tu  non  habes ,  ct  gladios  non  habes ,  aul 
laqueos;  qutbut  sontes.  piinias,  Sed  hsbere  te  non  ig- 
norant,  sibi  Ucere  qnpiia  v<rfant.  Quod  ▼idere  te  oportet, 
caTcndum  quid  sit :  neve  plus  ^imio  in  juc  conccdi  tunm 
tilM  patiaris  :  ikhi  dico ,  al  hpc  dederja  (nam  datuniik 
pulhu.  est  Dietua ,  ne,  suipicio  quidem)  sed  patlenler  si 
orari  etiam  abs  te  hujusraodi  tuleris^  Atque  hoc  sofliiate 
^curaQdum  tibi  ex^stimo,  quia  omnis  in  te  uno  posita 
Germania  esl,  ne,  quos  pmare  etiam  debebas,  non  tuert 
eoi  videaris,  neve,  quos  officii  erat  ^i  evehere,  deprhni, 
eos  sitias.  Ubiai  tempus  spectandumnonesset,  exempli 
rationem  babere  te  conveniebat.  Qno  tandem  devoiiflnt 
enim  res  Oermame,  qu»  reliqua  nobis  libertatis  spesi 
•liis  nostna  virtutia  opinio  erit,  si  neque  tuo  insovire 
honori  llcet,  neque  accommodare  patrise  tutum  est? 
Deiiique  ubi  rellgto ,  nbi  pielas ,  si  qua  Christos  docmt, 
n^niiiisse  non  Qportet,  atqne  immortalibus  ffiius  instuntii 
hiimanas  prsftferre  traditiunculas  cog^ur?  Utinnii  vi- 
deas,  qui  sinl  hic  passim  conlra  h«ic  vim  gemitns  ;  qoR 
contra  iniquitalen  hme  suepiria:  <|asB  ut  hisc  vindices, 
tui  «jupectatio.    Tandem  videtur  enim  jus  et  f«s  omne 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ad  Carolom  Reg.  epist  £85 

A  his  drieri ,  oBtnia  omnibui  eripi.  Cujni  rei ,  tpue 
mea  est  forluna,  in  me ,  (i  uaqiiain  alibi,  docunlenhim 
dederunt.  Non  ect  hvc  magnB  atrocitas  enim,  inau- 
ditum  indefenmm,  indicta  csitaa,  velle  vincire,  velle 
torquere ,  velle  occidere ,  praaerdm  jndiciiim  ex- 
itpectantem ,  et  cognitiunem  appetentem  ?  Fatcor ,  boc 
me  scriptiE  conatum  cffiRere ,  ut  hic  vertatur  rerum  or- 
bis  ,  hic  eroendetur  status,  '  Debuil  ea  res  raagni  egge 
periruli  ?  immo  ulbuB  essa  debutt?  Neque  ego  promp- 
lu>  fui,  sed  opportune:  audax,  aad  necegsario.  Et,  ut, 
quffi  fiducia  sit ,  videas,  ne  adhuc  quidem  clamare  desino, 
contra  hostes  verilatis,  conlra  public»  liberlatii  opprea- 
•eres ,  -contra  tun  dignilalis  conlemptores.  Pleque  im- 
q[uam  desinam,  nisi  tu  nolurris ,  consullum  libi,*pro- 
.  apectum  patrin.  Sed  voles ,  ec  ab  eo  abhorrebis  miilcum, 
quod  te  isti  facere  noUent ,  si  bonos-  ferre  hio  impera- 
lores  poseent.  Tu  sis  tamen,  qualem  te  esse  decet:  ne 
islia  quales  cupiunt  esse  liceat.  Quod  tibi  consulo  ,  i5f< 
ficium  est,  quod  amo  patriam,  pietas.  Mea  nulla  pri- 
vata  rec  est,  nulla  propria  causa,  nuUum  peculiare 
negoiium.  Wam  c|ttid  facerenc  isti ,  quam  insolaiter 
triumpfaarent,  si  quid  eorum  omnium,  qu«  tractavi,  act 
me  privatim  pertineret  ?  Persequuntur  me  Camen ,  et  perdi- 
tnm  TOlunt,  eoque  iibi  auctontatem  eltam  deposcunt  tuam. 
Ego  contra,  primutn  consrientia  me  tueor:  deiude  intua 
ae<]u'tBle  fiduciam  pono.  Libere  icriptis  libris,  veritati testi- 
mtHiium  perhibui :  ex  officio  tibi,  ex  pietate  consultum  volui. 
Finnissimis  advemu  pontificias  nugas  nrgomentis  con- 
temli,  institutas  adversus  tiram  imperium  communBm 
Ubertatem  niachinaa  oonvellere  inm  conatus.  Ubi  aunt 
praemia  bane  meriiis,  ne  quis  me  poenam  delicto  timere 
putet?  Sed  quid  mirum,  quod  in  gratiam  me  bonorttm 
ponere  debuitT  hoc  in  malorum  ofiensionem  conjecisse? 
Tu  vero  aurei  quidem  iUis  dare  potes,>  adsentire  vero 
non  debes:   nisi  dubilas,   si  boe  adsequaDtur,  facturos 


n,o,N..<,r,,GoOglc 


£86  Ad  Carolam  Reg.  epUt. 

teeerriine  pbithac  onmia.  Atcfui  facient,  fadent,  ita  me 
Christui  aTDCi  !  Numquani  eniin  inlra  aliquos  tinea  iflo- 
rnm  stetit  cupidiias:  nunqusm  modumhabnit:  neciaen- 
suram  fert.  Pminde  multum  refert,  in  pnBsenti  qnid 
judicec,  me  preaertim,  haud  dum  aiidito,  sed  cupiente 
apud  te  judicem,  quamprimum  voles,  cansam  hanc  di- 
cere.  Quia  servatam  volui  patriam,  ipse  perdar.  Qnid 
facies  parricidis,  ci  hoc  ef;o  menii?  Quia  solvere  om- 
nium  %-iiieula  sum  adgressns,  ipse  Tinciar.  Quid  feret 
quilibet  latro,  si  de  me  boc  slatues?  Meam  famatn  e^ 
pcrtlam,  qui  consuilum  tuo)  laudi  volui:  falsus  dicar, 
qiiia  verum  docui;  occidar,  quia  ad  vitam  faortatus  snin. 
Qho  rapittK  omties  perjuros,  mnleficos,  impostores,  Btt- 
crilegos,  sioarios,  baereticog  pt  idololatras,  si  de  his  fao- 
tis  lianC  ptcnam  suroes  ?  En  Christi  vicarios !  Peiri  suc- 
eessoresl  Tu  vnro,  Carolc  piiuceps!  ne  siiie  banc 
perpetuos  imperii  bujus  bostes  palmam  ex  nie  ferre, 
boc  innoceriti»  m«e  spolio  frui ,  bane  triumphare  victo- 
riam  improbos.  Quid  nisi  ex  sua  malitia  luam  «stima- 
rent  indolcm,  ea  iion  peterenl,  qus  tu,  si  boaua  es, 
immo,  quia  optimus  es,  tam  noiiflabis,  quamipsi,  nisi 
pessimi  essent,  petere  non  vellent :  abs  te  pmsertim, 
tali  principe,  bis  majoribus,  hoc  genere  edilo.  Petunt 
tamen ,  quia  moderari  suas  cupiditates  necciunt.  At  im» 
dabis  tu,  quia  obKvisci  nqnilatis  non  sustines.  Scio 
enini,  et  certum  habeo,  quK  tua  est  probitas,  ab  hsc 
turpitiidine  •mnme  te  abhorrere :  nec  passurum ,  aervita- 
tem  metere  eum,  qui  sevit  libertatem:  et  qni  conmmne 
luc  solvere  jugum  adgressus  est,  eum  catenas  ferre,  te 
prindpe,  non  sines.  Si  essem  aUenus,  tamen  humant- 
tatis  hoc  dictaret  ratio,  ut  cura  esset  tibi  innoceDti»,  al 
artivenires  adflicto ,  liberares  circumventum ,  levares  t^ 
pressum.  Nunc  is  sum ,  cpiem  niai  In  servu ,  qualis  es, 
dici  non  potest  InqierBlor  es  tu,  id  est,  publicB  Hbei^ 
latis  coraervalor.    At  esse  qui  potes ,  donec  licebit  Ro- 


■,..<,  r,,Googlc 


Ad  Carolum  Reg.  epUt  587 

numo  Episcopo ,  Hberoa  hic  botninet  ac  aobiles ,  tuictoi 
Rotnam  alxtucere?  Scd  de  te  nulhi  nobis  talis  suapicio 
ref  idet ,  nediun  opinio  est.  UIqi  vero  qutd  non  ausiiroi 
■pod  te  putandumest  posc,  quam  hoc  semcl  tenlarc  ad- 
greasi  suttt.  Priui  iniritice  imperii  hujus  majestatem 
conlempserunt :  varie  ac  multis  modis  in  mojorum  luo- 
rum  jura  conceuerunt.  Imperio  multa  vi ,  multa  fraude, 
multa  videntis  pactionibtu  per  orane  nefai  adepienmt. 
Ipsia  imperatoribtis  oscuiandos  pedes  per  coiitemplum  . 
praberunt,  nec  eue  diu  jam  pcr  eos  potuit  imperator, 
qtii  non  in  servitulem  se  Roniano  pontifici,  inierpOBito 
jurejurando ,  addiceret.  ConstitutioDes  ad  sutun  Hbitum, 
ex  lucri  lut  modo  proposuerunl :  quibns  omnem  hic 
libeiiatem  obterebant:  omnia  nostra  potestatis  su«  nexi- 
bus  constringebant :  que  majorum  noscroriun  liberalitate 
ecclesiis  donata  snnt,  avarissime  ad  se  pertraxerunt. 
Episcopos  in  Germania  esse  nolueniDt,  quibus  non  pnl- 
lia  magno  vendidissent  ipsi :  onmes  apud  nos  prwfectu- 
ras  aacerdolales ,  magno  suo  cotnmodo  locandas  sibi 
desinDpserunt ,  primum  aliquando,  deinde  quotannis 
itenim,  jam  tandem  quotidie  novfis  indulgeiitiarum  mer- 
ees,  venales  huc  adTeruiit  Tum  absolutiones .  dispen* 
««tiones,  relaxatioiies  et  inlinitas  id  gentu  builas,  fnti- 
dulentiesimig  apud  vulgum  usi  persuasionibus ,  inmagna 
de  se  bominnm  opinioiie,  vendiderunt;  atque  his  modis 
cl  «liis  coiBpluribus ,  neque  enim  numenis  est,  cantum 
pectuiie,  qnantum  dici  non  potect,  diu  jam  traos  Alpes 
htnc  deportanmt.  IVaterea  multo  stepe  hic,  et  in  his 
principes  viros,  anatbematis  inflictu  perciderunt.  Qui- 
busdam  venenum  miscuerunt ,  alios  per  speciem  amicitiw 
hostibus  nefarie  prodiderunt.  Semper  discordias  tnt«r 
principes  nostros  excilanmt  et  aluemnt,  pulcherrimis 
Mtpe  rebus  splendidissiiRis  facinoribiis  magoo  totiita 
reipuMica  Chrutian»  incommodo  ac  publico  nalo  impe* 
ditnentim   attulerunt,      Hkc   omnia,   inquam,   et  miilto 


D,g,t,.?<ib,Google 


588  Ad  Carolum  Reg.  epUt. 

«dhuc  plura,  prius  aun  mttt:  nnniii,  nt  vkleTe  videor, 
nipererat,  vinculie  suis  obnoxios  Germaaos:  ul,  quM 
velint  constri«tos,  hinc  abripiant.  Ecce  oratores  Deriini 
Leonis!  qui  hoc,  te  principe,  experiantur!  qua  conli- 
dentia  dic,  oro?  Nonne  eadem,  qua  le  iraperatorem 
legi  vetuerunt  anno  prEeterilo,  noo  idoneum  ferentes, 
quuni  aliafi  ob  causas,  tum  pF«ecipne,  quod  vd  amint 
catis  ad  le  impediendum  arbitrati  sunt,  quia  re^inn 
.  Meapniitanum  habereG  tu :  quum  hoc  pulchra  sua  qii^lam 
constitulio  caveat,  ne  quis  ]Scapolilaaus  reK  in  impe- 
ralorem  Romanum  deligatur.  Haic  quum  fieri  ab  illit 
magni^nONtro  cum  detrimento,  non  sine  roaxima  eliam 
gtultilix  nostne  apud  exteros  opinione  viderem,  nec  me 
prupter  acerbitatem  doloris  ejus  contihere  possem,  ex- 
damnvi ,  vociferatus  sum.  Scripsi ,  puUicavi.  Optinu 
Conscienlia,  optima  fide,  homines  ad  malorum  Beiisum 
excitari  conalus  sum,  mukos  nobilea  et  polentes  com- 
movi.  Alque  hinc  manavit  hsc  mihi  offensa,  quam  sic 
illi  acceperunt,  ut  deposituri  nisi  fracti,  quod  te  vin- 
dice  fieri  et  potest  et  debet,  non  videantur.  Age  i^i- 
tur,  iDvictissiine  Carolc!  nos  respice,  tuara  dit^ilatem, 
tuamque  tuere  exiscimationeni.  Muniatiir  h»c  abs  le  ad 
luendani  tiberbtem  via.  Hic  remei^;enti  Christianc 
veritati,  per  le  patefiat  aditns.  Quis  audebtt,  verum 
dicere  enim,  aut  liber«  tibi  consulere  quis  audebit,  a 
eo  nomine  sic  opprimor  ego?  Habes  opes,  ut  possis: 
copias,  ul  valeas:  causam,  ut  liceat:  necessitatem ,  ut 
debeas.  Insuper  veram  tibi  et  solitam  propositam  videi 
gloriam ,  si  efficias :  imbecilliiatis  opinionem ,  si  non  an- 
deas.  Neque  debes  tii ,  proposita  ingenti  gloria ,  tantil- 
lam  Fu^ere  invidiam :  aut  vilis  offensffi  fietu ,  a  tanta  ab* 
sterreri  laude,  Scripsi,  tuum  hos  commodnm  interver- 
tere:  tuas  exhanrira  facullates :  tuamminnere  potestateoi: 
luas  vtres  altenuare,  Meque  non  est  hoc  verum.  Fli- 
hiloininns  biec  in  me  procellB,  hoc   fulmen  coniicitim 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Ad  Carolum  Reg.  epieU  689 

Tf«que  dubhim  ett ,  quin  Mudiosusime  boc  agant  improbi 
Curticoni.  Sed  in  te  situm  est,  qua  vi  tuos  impeli  aa- 
stinere  velis.  Poteraro,  qui  irijuris  oppugaor,  jure 
repugnate;  cui  imraerenti  via  sit,  defensiotiem  reete 
cxperiri.  Neqne  id  noti  permittebat  ratio ,  dabatnatuta: 
ut,  qui  sic  cupide  impetebaitl,  eorum  coutra  vim  arma 
■umerem,  el  vires  eranl,  ei-aulque  auxilia.  Sedintuam 
defensionem  rcjicere  visbm  est  omiiia,  et  le  vindice 
ulcifici  improbitatem  banc  Quod  ut  imiielrari  abs  te 
sinas,  per  salutem  tuam  oro  et  obtestor.  Jam  audebo 
enim  non  petere  amplius,  ut  ne  islorum  inductus  fraude 
mihi  succMiseas,  fcd  ut  maleKcium  etiam  cum  ipsis  boc 
expostules-  Summa  caus»  equilas  est:  adde  tuam  auc- 
toritatem,  imperatorl  tuamque  gratiam.  Debec  hoc  ipsa 
abs  te  causB  impplrare,  si  non  orem  ego  etiam.  Videt 
enim,  qute  adnexa  roeo  periculo  sint:  neque  sic  hebea 
tuus  est  intellectus,  uc  non  sentias,  ad  le  quoque  perti'< 
uere  binc  aliqaid.  An  pulas  Hcitunim  iibi  libere  postiiaa 
decemere,  si  hortari  libere  roihi  non  licet?  Ant  non 
nuuiifeste  vides  meam  pemiciem  esse  tu«  polestatis  ob- 
sidionero,  tuiquejuris  vincidum?  Meservaigitur,  quem 
vides  stne  magno  tuo  incommodo  perdi  non  posse.  Da 
hoc  fam»  tute,  si  cujusquam  inuocentin  negas.  Nam 
studia  tibi  mea  non  narrabo  hic,  ittc  labores  exponam, 
et  indagatam  omiiibus  viis,  per  tot  pericula,  tot  acer- 
bifisimos  casus,  Kterarum  pariler  ac  remm  cognilionem 
non  roemorabo.  £tsi  enim  factura  erant  bdC  nonnihil 
«d  concitandam  mihi  apud  u  misericordiam ;  queniadmo.> 
dum  illud  quoque,  quod  majorum  tuorum  res  gestas 
raeis  ornavi  literis:  tamen  ex  ipso  meo  facto,  nuUoque 
penitus  hurum  redpectu,  iudicari  abs  te  volo.  Qiii  si 
effecissem,  quod  conatus  sum,  utnon  ttceret  bis  ampliui 
compilare  Germaniam,  tuaro  majestatem  ludibrio  habere, 
publicam  libertatem  conculcatam  tenere ,  veritatem  evan* 
gclicam  prKStlgioia   induclQ    fu«o  omnium   oculis  atque 


D,g,t,.?<ib,Google 


figo  Ad  Caroluin  Reg.  epist. 

auribus  adimere ,  prsimuin  ah§  te  postuhraii ,  tantun  • 
supplicii  matu  abesseni. .  Nunc,  qui  beatum  me  arbitr^ 
re>,  fi  hoc  perfects«em,  miaerum  non  duco,  n  fnutra 
conatus  snm.  Sed  nihil  frustra  actum  Bmeexistimo,  te 
anhnum  exit^nte,  te  necessaria  de  causa  Tindiclam  ad- 
Tertenle.  Videmiia  fnfinile  augeri  hodie,  qun  majores 
ante  nostri  cumulata  plus  satis  putabant.  VidciBiM,  sed 
te  monere  non  sudemus-  Qu»  servitus,  immortalis 
Christe!  qiue  captlvitis  tsta  est!  Aiit  qnoiistpie  adversum 
forassimos  regea  et  populos  invicti  niisacibiw  buSis  et 
inahibus  paremus  fabulis?  Siccine  umnis  exstincta  Tirtua 
est,  omnis  a  Germania  fortitudo  exsptat?  Mibil  animi, 
nihil  mentis,  njbil  aenaus  relidum  est?  Sed  bene  ogitur. 
Tc  noiris  bona  fortuna  dedit.  Te  sinf^lari  quadam  et^a 
pahHam  honc  misericordia  et  benigiiitale  Christin  i^sit, 
Corole  Au^uste!  qui  itupicias  hm;,  quique  emeades! 
Quod  te  odeo  facere  toIo,  ut  de  me  solliciliis  amp£ua 
non  sim;  mcque  satis  vixisse  put^m,  si  quo  scriplis  ego 
et  oraiione  faortatus  sum,  huc  le  fadis  ire  Tideam.  Au- 
dles  tamen  causam  hanc,  et  judicabis.  Omiiem  cogiMa- 
cente  te  dtcere  liceatl  sed  Itcebit.  Nam  alitmi  ego  fme* 
ter  te  judieem  nec  debeo  habere,  nec  ferre  possuiiu 
Atque  igitur,  quid  cum  episcupo  Romano  equili  Ger- 
mano?  Sed  hesc  tu  statues.  Ego  interim  uonpalior,  !»• 
perinm  hoc,  nomenque  Oermanicum,  a  quoquom  haberi 
ludifario.  Ubi  si  non  possum  aliud,  hoc  faciom  toHien, 
quod  adimere  nemo  potest ;  ut  occulte  mecum  fremom 
indi^itatem  rei :  ac  f ortiinam ,  qun  conotui  mieo  defuerit, 
accusem.  Vale,  imperator,  nobisque  diu  aupecstes  vtTel 
M.D.XX.m.Sept. 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


59i 


b) 

Alberto   Cardmali  et  Archiepiscopo 

Ulrichus  de  Hutten  Salatcm. 


A^x  xljif  cognoTi,  quid  Biandarerit  Dectnmi  Lso  tibi', 
quo  iinpeno,  qua  vi  impeUat,  ut  Tinctuin  me  Roniain 
mictas?  Nan.tii,  quod  debebai,  ut  miU  videtm,  non 
monuif  ti :  forte  quia  obnoxiju  ea  Decimo ,  quod  ut 
feliciter  tibi  cedat ,  ex  «ninio  et  araanter  opto.  lUc  (a- 
mmi ,  Talde  meluo ,  ae  rera  vobii  episcopis ,  totique  ecde- 
■iastico  ordini  malana ,  rem  airocem  et  lugubrem  concilietu- 
rua  ait,  iata  sua  jiunquam  priui  audin  insolentia.  Qnod 
videre  voa  oportet;  ct  cavere  multo  ante ,  ne  T«iiac 
lempus,  ut  dici  necesie  *il:  non  putiiram.  Ulinam  Hoe- 
ret  nunc  maxime  coUoqni  tecum.  Atque  igitiir  male  p^ 
leat,  qui  me  a  tuo  convictu,  priocipis,  >ic  erga  veram 
pielatem,  >ic  erga  bonoa  adiecti,  sbstrahit.  Quod  haud 
«cio  an  moleatius  in  hoc  adverto  meo  casu  evenerit  ali- 
quid.  Sed  obdural>o  in  oinnibus  bis,  aliquando  di*si- 
mulabo  etiam.  Exchidor  ab  aulis,  ab  urbibus,  ifla  etiam 
(o  dolorl)  aurea  Moguntia,  a  publico  convictu,  ab  hf»- 
minum  «kuonio,  boino,  nullius  improbitatis  reus,  de 
nuUo  fcelere,  nuUo  malo,  nuUo  facinore  convictus,  id- 
lerlor  veritalis ;  qui  ad  optiaa  capessendn  monitor  £ui ; 
tt  iadicta  cau«a  excludor;  taodem  ad  aupplicium  quoque 
Romam  depoacor.  Quis  est  vel  ^tcam  habene  in  se 
(xermam  Mui^inis,  quem  hKC  indignitas  non  moveret? 
tuec  atrocitas  non  irritet  ?  Ule  interim  quasi  uno  pubn 
biecturus  omnia,  Ittachhnn  iRCulare  implorat.    O  onpt^ 


o,9,t,.?<ib,Google 


692  Ad  Albertum  Cardin.   epist. 

dam  prope  ■ingulweinl  o  vesaniam  diu  memoraUlem! 
nisi,  qui  hoc  raciunt,  lanctiMimi  sintl  Tuam  conftcien- 
tiam  appello ,  Alberte !  polest  quicquam  agere  se  intlig- 
num  magis  Chriflianus  epiecopiu ,  qui  toties  jam  renun- 
tiavit  SBBCuIo ,  quaro  si  desperato  braclito  Domini,  id 
cst,  Dei  tilio,  verbo  Dei',  iltud  invocet  ssculare,  idest, 
regnum  muntli,  quodDei  nonest,  imrao  a  Dei  regno  iu 
aejtinclum  esl ,  ut  consortiKm  non  patialur.  Quo  de  pei 
Esajam  propbelamdicitur:  V»,  qui  desccnduntin  Aegyp- 
tum,  auxilium  in  eqitis  aperanlef ,  et  habentei  fiducian 
in  quadrigis ,  quia  multEC  sunt ;  etr  super  equitibus ,  quia 
{watvalidi  nimis  j  et  non  sunt  confisi  luper  sanetum  Israel, 
etDominum  non  re([uisier)int.  Mihi  contra  satis  est,  iu 
brachio  Domini  sperare,  ut  cura  eodem  propbeta  dicam: 
Ecce  Dominus  Deus  auxiliator  meusl  quis  est,  qui  con- 
demnet  me  ?  Nam  tiiiea  comedet  eos ,  qul  a  modestia 
iDa  Cbrifltiana,  (]uam  Paolus  notam  eye  vult  omnibus, 
tam  longe  absunt.  Qui  non  in  spiritu  atnbulant,  tei\ 
desideria  camis  perficiunt,  ut.  dici  eis  possit:  Confidiiis 
super  bacuhim  arundineum  confractum  istum ,  mper 
Aegyptum :  cui  ei  innisus  fuerit  homo  j  iutrabic  in 
manum  ejus,  et  perforabit  eam.  Uis  e^,  princepi 
Albertel  verum  dicens  inimicus  sum  factus,  nequ«  eniio 
aliter  diapUcere  potutssem.  Sed  displiceam ,  dum  auxi- 
litun  meum  sit  a  Domino,  qui  fecit  cclum  et  terram: 
cujus  viam  veritatis  etcgi.  Mam  veritos  ipsa  est,  et 
omuia  mandata  ejus  veritas.  Quod  si  narrant  ifaihi  fabu- 
huionec  episcopi  Romani.  nutlo  bono  zelo,  setL  lucii 
studio  (»)ncinnatas ,  aKpernabor,  abjiciam,  detettabor,  ne- 
tpie  enim  stmt-  ut  lex  Dei.  Qute  utinam  aic  esset  eordi 
episcopo  Leoni,  nt  senprr  co^tat,  nove  Gemaoiaat 
compilare.  tiot ,  i^ui  jugum  ponti&cium  nostro  jure 
detrectamus,  primimi  excommunicationibuB,  postea  gladiii 
etiam  e(  veneao  pcrsequitur>  postremo  vinctos  Romvn 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


Ad  Albertum  Cardin.  epist.  593 

abduci  jubet.  Neque  enim  huc  Teianis  prolaberetur, 
iiade  nil  abstrafai  eum  Blatim  oporteret,  aut  miBceri 
pusim  bmnia.  Htec  btevtter,  ut  tempui  culit.  Tibi 
omnem  felicitatem  precor,  hoc  inprimia,  ne  mali  exem- 
pli  contagio  ad  te  unquam  perveniat.  Alque  jgitur  pro- 
Tegat  te  Christui  servator  et  couHrmet !  flx  Gbemburgo 
Idibui  Septemb.  Aimb  M.  D.  XA, 


o,9,t,.?<ib,Google 


694 


Sebastiano  de   Rotcnhan,  Equiti  aar.  S. 


-tioc  pertonante  in  pie  Dcchni  L«onis  touitni ,  intennt 
quid  tii  facis ?  Qua  spe ,  qua  ruturonim  cnnjecturn  a^- 
FA  ista  t|iiando  (audia  antpni  quoticlle)  quic  in  me  ab- 
sentem  dicuntur  «b  ecclcsiasficis  patribus  >  t|uicl  intilirc 
iUHles  ?  quid  iibere  loqiii  ?  Ftonne  in  te  Francus  am- 
mus  residct  ?  avita  libertas  f  Non  creilo ,  ila  odis^e 
Germaniam  superos ,  ut  non  plurimi  se  mihi  atljungarl, 
qnD  eificiamiu  hoc ,  quod  nisi  propediem  fit ,  actum  de 
libertate  nostra  est,  artum  de  Cbristiana  verilale.  llb 
conculcatur  enim,  hoc  imposito  jiigo:  htec  aboletur, 
puclendis  inductis  ab  illis  impostoribus  nugis.  Quamquam 
si  deslituar ,  solcr  mc  conscientia ,  et  poiterilatts  spc. 
!Neqiif  enim  ita  exstingui  hoc  incendium  polest,  ut  non 
aliquamto ,  in  maximam  illorum  pernicicm  atrociier  sil 
exarsurum.  Perquire  istic,  quid  agatur,  dili^entissime: 
el  spud  nobililatem,  quando  fieri  opportunissin^  pol- 
CBt,  de  me ,  quod  iii  rem  hanc  sit,  loqiiere.  Aliquando 
per  epistslas  mone,  quid  habcas.  Apud  iiiimicDs  vero 
meos  ingenlcm  meiim,  ct  fracti  persioiilem,  metiim  d- 
mula.  Sic  fiet  eiiim,  ut  me  contcmnant  isti.  Queslui 
sum  Carolo  principi  de  injuria  ct  atrocitate  RoBiani 
episoopi,  vincctim  me  nomam  adduci  ad  se  petentii. 
pueror  et  principibtis  populoque  Germanine,  non  quo 
mihi  limeam ,  sctl  ut  rei  noviiate  (solum  enim  nuD- 
guam  prins  experti  sunt  faoc  Romanista!)  molEorum  ani- 
moB  Ad  vindicaivlam  communem  libcrtatem  McemtaiD. 
Implorat  ille  brachium  sacubre;  ego  Doraini  contraTir- 


o,9,t,.?<ib,GoogIe 


Ad  Seb.  de  Rotenhan  epist.  595 

tutem  cotnposita  watione  invocabo.  Quis  horum  finis 
erit  ?  Tu  conjiGe.  Nos  aliquid  audebimiis  iiiterim,  ne* 
qtie  unquam  segniter  ncgolium  hoc  agemiu.  Utinam 
sit  in  Carolo  (ligiiui  ipso  animus,  et  h«c  vindicet  ipse. 
Hoc  Guuime  in  votis  est.  Vale!  ex  Ebeniburgo,  Idib. 
Septemb.  M.  D.  XX. 


n,,i-.r^<ib,Google 


Invictissimo  Principi  Fridericho,  Saxonum  Dud, 
Electori,  Ulrichu»  de  Hutten  Eq.  Germ.  S. 


Jam  tandem  video,  Princeps  Frideriche!  obstcTieiKfiini 
esse  Romans  tynmnidl.  Jam  tandem,  postquam  totiM 
frateriie  moniti,  toties  ralionibus  convieti,  fratres  nostri 
Romanist»,  non  tantom  non  milius  agunt  ea,  qii»  noc 
gravant,  sed  feroctus  adhuc  omnia  e:fperiuiitur  edain. 
An  non  sudisti,  vinctufn  Romam  peti  me?  ct  id  «piale 
sit,  quamque  iis  dignum  vides?  Nuuc  aiilerain  I.uthiv 
rnm,  qualem,  bone  Deus,  quam  violentam,  quamque 
crudelem  contorscrnnl  biillani !  Dicas  planc ,  Lemiis  esx 
hunc  rugituni:  quem  audientes  miser»  Chrisli  oves, 
non  ut  piam  pastoris  voccm  agnosi^ant,  sed  uc  insidia- 
loris  fcri  sanguinariam  contremiscant.  Est  aljquod  ibi' 
enim  Chrisdani»  mansuetuilinis  vesligium?  aliqiioil  ^ 
apoelolicse  indicium  modestite?  Sic  frcmit  illc,  sic  furii! 
Sed  timc  magis  elucescil  ejus  fenliifi,  quaiido  ut  e^pe 
in  ea  bulla,  alium  se  fingit,  et  benevolentiam  calliile 
siroulal,  Quale  illud  cst,  ubi  blaride  Romam  invitalLu- 
tberum.  Quasi  vero  ignoremus ,  quemadmodiun  tiabini- 
rua  nos  sit,  sive  persiiasus  ille  ultro  veniat,  sive  raptus 
ego  vi  cogar.  Lutherus  itaqiie ,  si  me  audicl ,  nimquam 
ibit  ad  certum  supplicium :  de  me  autem  vnlde  miror, 
quis  persuaserit  Decimo ,  tam  facile^  ec  capi  posse ,  et 
captum  e  media  Germaiiin ,  per  traiisitii  dif&ciles  Alpes 
Romam  duci.  Foc  possc  autem,  est  boc  pastpris  ofG- 
cium,   est  episcopi,    est  Cliristi  vicarii,  oon   accusarci 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Ad  Fridericum  Sax.  Duc.  epis.t.        597 

non  andire,  seA  primo  >latiin  ad  poninn  rapere?  ad 
auppttcium  ducere  ?  homincm  Chrislianum  ?  rulpa  est 
autem  omnis  noslra,  atque  omne  Crimen  est,  quodEvan- 
Kelicam  doctrinam,  sui  lucri  st«dio  ab  iltis  jam  otini 
antiquatam,  paene  abolitam  ctiam,  ad  suumTigorcm, 
aiiamque  revocare  lueem  conati  sumus ;  Gennaniam  vero 
nostram,  cui  ojnnium  orbis  nationi  maxime  libertas  com- 
petit,  servire,  non  patimur.  Displtmit  hoc  illo  pastori, 
atCfaristn  placuit;  nocuit  perditic  avaritia  Romanee  curin, 
at  prodesse  incipit  libertas  diu  jam  inopi  palri».  Neque 
nobis,  qmim  vellemiis  ingprvire  Christo,  uniuGCUjusque 
ciipiditalibus  gratificari  licnit;  aut  quum  juvanda  esset 
patria,  cum  illa  facere  iiotuimus  Romanislarum  factione. 
Itaque  pax  non  est  cum  illo  nobi»  (sic  enim  ipsc  ceniel) 
ipiia  cum  vciitate  est.  Quare  sic  dico:  obsDeviendum 
tandem  iltis  est,  quando  et  ma.xime  diripimur  nos,  ct  in 
eiimmtim  evasit  illorum  improbitas. .  Forte  cliam,  quia 
fcmpus  esse  videtur,  ut  visitet  Deus  omncm  arrogantem, 
qui  ingredicur  super  limen,  qui  complet  domumDoinini 
Dei  iniquitale  et  doto:  et  conctdcettir  corona  mperbia 
ebrionnn  Efiraim.  Ofnnino  enim ,  nisi  me  omnia  Tallant, 
prope  esl,  ut  illa  cadat  Babylon  magna,  matcr  scor- 
tationiim  el  nbominatiomim  temc,  quie  comipit  terram 
proslitutione  sui.  ISa  ,  inquam ,  omni  spurcitia  rcferla, 
omnibus  obnoxia  scderibus,  Romana  sedes,  qu»  quitm 
a  Clu-isti  instilutis  degat  alieiiissime ;  Chrisd  latnen 
vicem  jactat ,  gerere  te  liic ;  et  solam  jaclat,  caputque 
pncdicat  se  ecclesio!  universalis ;  immo  ipsa  esse  hxc 
cola  contendit :  et  smim  quoddam  orfai  ostentat  idoliim 
personatnm  itlum  apostolicum,  qni  quum  pnctcr  sceculi 
regna,  ac  divitias  nundi  hujtis  et  corporis  voluptales 
nthil  curet ,  propterque  faKC  bella  gerat,  ct  saiiguinem 
fundat;  lamen  claves  objlcit  (ideKnm  oculis,  ct  c«elum 
claudere  ac  aperire  pre  se  fert  :*  lanla  Rducia ,  ut 
sacra   illa  et  coelestia  pretio  quoquc  nobis  quolidie  ven- 


D,g,t,.?<ib,Google 


698         Ad  Fridericum  Sax.  Duc.  epist 

dat,  aut ,  ai  quaiido  placet,  eorum  osum  interdtcat;  bo- 
nU  etiam.  Cadet  profecto,  cadet!  Jamqne  adeo  a«£te 
auhi  Tideor,  illBin  diTintliu  vocem,  quiE  nos  ia  woXvmi- 
<),'Xtv  hanc  beslfam  conciiaiu  clicat:  Reddite illi ,*  ncatet 
ipsa  reddidit  vobic  et  duplicaie  duplicia,  seeuDdmn 
opera  ejtis.  Jd  poculo,  quo  miscvit  vobis,  misccte  & 
duplum.  Quanlum  ^loriiipavit  se,-  ct  in  deliciic  fuil. 
tantum  miscete  iUi  tnmiGiitum  et  lnctumt  quia  in  corde 
siio  dicit:  Sed  eo  regina,  et  vidiia  hon  sum,  ct  hirlinn 
non  videbo  et  hujusmodi.  Aut  htec  ita  sunt,  ant  c^o 
in  rc  verisimili  fallor.  Possenl  adbiic  ane;eri  cnim  isla? 
aut,  qiium  accumulari  iilterius  iion  possint,  et  summc 
coiicervala  sini ,  non  solventur  ?  non  nient?  At  quis 
illa  vindicabit?  quis  corrupla  omnia  et  emendabit  et 
cofiigei?  Deus  ne  ?  Cerle  Deus,  sed  homininD,  ul 
saepe  ante,  manibus.  .Ubi  roa  quid  agilis,  viri  priu- 
cipes?  Quo  noc  con&ilio,  qua  juratis  ope?  Tu  pne- 
sertim,  ad  quem  bercdilaiio  quodam  jure  perluiel,  act 
eerere  Gernianam  libertatMn ;  quid  in  Aiediiim  coa- 
sulis  ?  qiiam  iuvandi  no«  viam  invadis?  quem  adituin 
occiipas?  Utinam  aul  animiis  sie*vobis,  qni  poieslis, 
Rut  vires  habeamus  nos,  qu!  sndemus;  uc  cum  agno. 
humani  ^tneris  bcrvatore,  piigncmus  TOOtra  muhicor- 
nem  bcDuam ,  communc  orbis  Christiani  mahim ,  qwt 
nuiic  miillis  cum  viribus  f>p)>ugRat  veritatem  ,  •dfli- 
gil  GanctOi,  in  captivilatem  ducit  Ijberos,  nostra%ex- 
hauril  opett,  faculhitcs  devorat,  ]iublicos  suo  exemplo 
mores  comtmpit,  passimque  ab  iis,  quonim  in  libro 
vitK  nonscriplasnnt  nomina,  adoralur;  qiri  nohis  dicmit: 
puis  simills  bcstia:,  et  qitis  poterit  pugnare  .cum  ea? 
Quare  agite ,  adeste  vns ,  qui  potestjs !  et  ubi'  ex  noslro 
hortalu  .tiiimum  acccpcrilis,  vestras  nobis  vicissii*  tim 
rcfundile!  Sic  fiet  enim,  iil  ad  sinitatem  redeat  bxe 
xgritudo.  Ipse  quidem  nunquam  deero  vobis  sednluf 
bortalor:  atqiie  eateiiu;  inhu^rcho,  quatenus  aul  recipere 


D,g,t,.?<ib,Google 


Ad  Fridericum  Sax-  Duc.  epUt         599 

A-irlulem  videain ,  aut  nou  ecsi^  forlituilinis  capacei  intel- 
ligafti.  Tunc  euini  aliundc  quiero  liuic  iDato  remedium, 
quotl  ne  fiat,  curnte:  quum  ijuia  polectis  lioc  faciUime 
TOfi,  tum  quia  turpissiinum  est,  ab  «liis,  t|uBnL  ri>  iis, 
qui  rerum  cajnla  niut,  rem  communein  rcstitui.  Plon 
tanliim  iiijuria  ims  adficimdr,  qui  moiiilores  nos  iu- 
t(n'|>osiiimus ,  sed  omniimi  }ain  opprcssioiii  operam  isti 
dant.  Neqiic  ^oc  ferrc  ,  iit  liberi ,  tlebelis  ;  neque 
iioa  avertere  illiid,  ut  princeps  Rom»  olim  Calo  se- 
nior  dicebat:  ex  nupstratibus  (fui  ponent,  nec  pro- 
putswnt  iiijuriam,  lapidibus  ctse  obruendos.  Adco 
putriiat  necessariuni  boc  in'  rcpubltca  olGciiun.  Qnsm 
est  aidem  inctecomm ,  quam  lurpe  el  fwdum ,  (H-bis 
regiiiam  nationem  cuiquam,  iiedum  otiosis  servire  sa- 
cerdotibus?  Ulinam  enim  Turcis  pareamus  potiua,  qui 
vjri  sunt,  et  wprimis'strenui,  ac  rei  bcllica,  utvix  ulla 
naltai,  periti;  ut  in  forlmiam,  qu»  in  bcllo potesl |duri- 
nuun,  lianc  reiicere  cultMun  liccat.  Quin  eliam  mitius 
inqieraiit  Turc»,  41  in  subjectos  ioquiores  sunt:  neque 
de  religione,  iit  audio,  pugnant,  sed  pro  imperio  decer- 
tant.  Hi^vero  domini  noslri,  cyuem  fraudaiidi  ac  diri- 
piendi  raodunl  statuunt!'  Reli§ionem  vero,  quis  sic  pos- 
set  conculcare,  ut  ii;  qui  quum  priucipalum  in  religione 
teAeant,  apposite  conlra  Cbristum  ac  vcram  pietatem 
vivunt?  Me  quidem  nosiri  vehementer  pudet,  quolie* 
principum  bic  ctiam  ordiui  etlicere  aliquiiJ  videb  Roma- 
num  pontiiicem.  At  facit  boc  ille ,  (piotics  libet ,  quoties- 
que  in  rem  suam  est ;  vosque  ,  ut  video ,  obsequcntcs  habet 
sibi,  iiisi.  (juod  tu  Lutherum  foves,  ab  omnibiis  derelic- 
tiim,  et  qiianidam  olere  adbuc  pristin»  virtutis  scintillam,- 
qu»  saluberriniuni  atiquando  incendiuni  ptircre  possit, 
videris.  puod  ut  conslanter  facias,  etiam  qtque  eliam 
te  horlor;  quum  quia,  ut  sicfiaf,  nccesse  est,  tumvero 
quia  de  nuHo  alio  potest  hac  iii  re  sperari  metius.  Sem- 
per  eoim   Jiheri  fuenint  Saxones,   semper  invicti,    Ac 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


600        Ad  Fridfsricum  Sax.  Duc.  epiet.; 

mpe  quidem,  nniTena  pmne  conci^ta  GcmMBia,  lofi 
restiterunt ,  soli  externoa  propnlenint  dominos ,  et  onne 
detrectarunt  jaguin.  Nam  in  votns  cenieo  Wotpfaidos, 
eosque ,  c{ui  Chenuci  olim  et  Caud  vocati ,  exinmnt 
virtntis  sun  specimen  dederunt  bdJo  Romaao,  alqiM 
iOum  Germanise  miaenint  Arminium,  imperatorcm  om- 
nium,  qui  usquam  fuemnt,  optimum  et  fortissimmn, 
qQod  ab  hoatibus  etiam  coniecutus  testimonium  est:  qui 
non  patriam  modo,  sed  universam  etiam  Gernumiani, 
e  manibiu  Romanomra,  tunc  quando  plnrinnan  poteranl, 
ac  guxhne  0ord>ant,  eripuit:  ipso<  vero  multia  «tt  in- 
comparabilibus  adfectos  cladibus ,  strenue  expuKl  et 
ejecit.  Ille  iptur  apud  inferos  liberator  noster  quid 
sentit  nuDc;  quando  videt,  quum  ipse  fortek  R.omanoi 
et  orbis  terrarum  dominos  regnare  bic  non  tnlerit, 
mollibus  eacerdotulis  et  efiieminalBl  servire  pontificibiis? 
Nonne  posteritalis  pndebit  eum?  Uli  auteroOthones  vestri 
quales  fuerunt,  at  Henrici  quidam,  vestri  et  iOi  san- 
gninis  ?  Porro  beDo  qnod  cum  Magno  Carolo  gestam 
eit ,  annis  plu^  Ir^inta ,  qu«  petspecta  Saxonum  forti- 
tudo  e«t?  qu»  virtus  enituit?  Adde  illos,  qui  ^eleverant 
nhimas  Gothomn  reliqwas :  vestri  enim  tiibunt ,  qmquc 
Britanniam  expugnaverunt;  et  ex  pnlsis  indigraia,  An- 
gloi  ex  se  et  Scotos  deduxerant.  Quid  illos  memoren 
veterei'  Cymbroi  et  Tenlbnes,  magno  urbis  Ronise  mala 
vestris  e'  finibos  in  Italiam  elFusos  olim  ?  Deinde ,  qno- 
ties  Italiam  ingressa  est  illa  natio,  el  eum  aliia  «■■ 
Giliias  devastavit*.  atlaetis  eliom  Uispanis?  snnt  et  in 
Samiatis  prKclara  iHius  facta.  Et  ab  Hnniaqnondam, 
-post  ab  Ungaris  etiam,  quas  el  qnam  splendidas  repar- 
tanint  axpe  viclorias  tui  popnlares?  Multa  considto 
prKtereo  , ,  quia  unum  satis  est  meminisse ,  solos  nun- 
qu«n  extemis  servisse  Saxones.  Quod  viderevos  decrt; 
ne,  quum  majores  vestri  tatesfoenot,  tos  aliqutd  iodig* 
mnn  hoc  genere  admittstis.     Acc^nsds  quidem   et  ^si 


n,o,N..<,r,,GoOglc 


Ad  FridHikum  Sax.  Duc.  epist        60i 

ingnm  in  tos  a  pnntificibus ,  superrtidone ,  tit  otanei, 
oKm  deilhiti.  Sed  qaum  boc  malum  qnodclamuniversim 
Chrisliani  orUs  fMum  interpretari -liceat ;  facile  infa- 
mtam  eam  nova  abolebitis  ^loria,  b!  auclores  sitis  rei 
lon^  |-ulcherrimn  alque  honestissimie ,  ut  prr  vos  iil. 
Hbertntem  vindicetur  ontTersa  natio,  sibitpic  reddatur 
Germania:  qusenunc  non  inteliigit,  non  sapit,  immortaljs 
Christe.!  quid  et  quam  indigna  patiatur.  Nam,  quum 
omnibus  gerrire  indecorum  est,  tum'  vel  pr|pcipue  tur- 
piter  boc  fit  ab  iis,  qui  imperare  jpsi  afiis  debent.    Aut 

'igitur  desinamus  orbiE  imperium  adscriberc  nobis,  et 
imperatores  deKgere  hic,  qui  nomen  habeant  tantum, 
quum  ab  re  absint  longissime,  aut  strenue  pontiliciam 
auferamua  tyrannidem.  Omnis,  uti  Platoni  ^-idetur, 
Hberalis  virtut  est,  soli  serritute  digni  eunt  mali.    Pree- 

«tat  in  malis  etae,  quam  non  hal)bri  optimos.  Fogget  in 
nos  dicere  fa04i,  si  esset  hodie,  quod  in  Erctrienses 
olim  strcnuus  imperator  Tbemistocles :  glsdium  habere, 
ced  corde  non  csse  praeditos.  Sic  enim  videtur.  Quod 
unice  nBror,  qute  cogitatio  vos  teneat  principcs,  quando 
me  equitem  videtis ,  tam  impatienter  ferre  indignitatem 
knc?  Multo  enim  magis  haec  vobis  cune  esse  convenie- 
bal^  Posses  autem  lacrimas  effundere  lu ,  si,  quum 
mtUta  egregia  gessissent  majoKs  tui,  niillam  tibi  reli- 
qnam  adeundte  glorie  occasionem  fecissent.    At  optimam 

■reliquerunt  et  fertilissimam ;  tu  modo  invade  et  occupa! 
Sed  non  sine  cnde,  non  sine  sanguine  fient,  quse  co-,  - 
namiir.  Hoc  illi  viderint ,  qui  causam  nobis  perse- 
quendi  sui  dant,  qui  mihi  dignissimi  videntur,  quos 
persecutiamu»  gladio,  quum  aliog  gladio  totfes  pcrcus- 
serint  prius  ipsi.  Solenf  vero  medjci  amarissimos' 
plemmque  morbos.  amarioribus  eluere  medicamentis. 
Sic  agatur  bic,  quando  aliter  agi  nequit.  Existimo  au- 
teft,  de  turpitudine  nostra  (quod  primum  et  prtecipue 
fleri  decaif,)  inculcatnin  t)bi  satia  jam.    De  incommodo 


0,9,N..<,r,,GOOgiC 


602         Ad  Fridericum  Sax.  Dac.  epuf. 

vero  et  detrimento,  qwe  ab  illa  nobit  sunt  tyniinide, 
haud  peririi.1e  mukis  agcndum  rst :  quod ,  boc  quale  sil, 
manircElc  onuies  iiileltigaut.  Vidcraus,  nou  ewe  aurum  in 
Germania,  nec  argentum  picnc;  «i  quod  reliquum  vero 
est ,  ip&um  avarissime  ad  se  Iraliit ,  novii  quotidie  in- 
venris  artibuG,  ille  sauctissimus  Xloaianislarum  seualus^ 
ubi  quid  cripueril  vcro ,  tum  iii  pessimos  confcrt  usus. 
VuUis  enim  scjre,  Gerniani,  qiix  vidi  ipse,  qiud  bciat 
Romte  uostra  pecunia  ?  Mdnnihif  ttcil.  Paitem  io  iie- 
poles  6U0S  et  co^atos  profundit  Dccimus:  liabet  ita 
ntultos  ille  talcs ,  ut  proverbio  locum  dederiut.  Leoiiis  - 
Romai  cognali  et  adfines  partcm,  parlem  absumuiit  tot 
rcvereiidissimi ,  quos  triginca  unum  paler  ille  uno  atquc 
eodcm  creavit  dic:  tot  refereudarii ,  tot  auditores,  pro- 
tonolarii,  abbreviaiores ,  scriplores  apostolici,  catnerarii, 
officiales ,  et  id  genus  alii  principis  ecclesi»  prioiates. 
INam  hi  postse  trahunt  maTinia  adbuc-cum  impeiua, 
copilstas  ,  pedelos  ,  cursores  ,  scopatores ,  muliones , 
filabularios ,  et  scortorum  utriustpie  sexus  innumerabi- 
lem  lurbam,  et  leuonum  exercitum.  Alunt  et  canes, 
equos  ac  stmias ,  et  cercopitiiecos ,  et  hujusoiodi  multa 
animi  causa.  Domiis  vero  exstruunt  solido  quidam  e 
marmore,  et  gemroas  habent:  cceaantque  laute,  ac  splen- 
dide  vcstiuntur,  ct  geniq  indulgentcs,  fiecure  dclicioutur. 
In  Eiimma,  nostr»  pccunin  pra:sidio  magna  otiatur  Rom« 
pessimorum  hominum  multitudo.  NulU  ibi  religionit 
.  cura,  magnus  est  contemptiia,  qualein  vix  apud  Tiucas 
ease  arbitror.  Fraudant ,  imponunt ,  furantur,  mentiuntur, 
faUum  obsignant ,  spe  lucri  otnnia*  dieunt  ac  faciuut : 
proposilutti  vero  babent  fai  omnes,  pecuniis  nostns  inei- 
diari.  Alii  vivunt ,  ut  edaiit  atque  bibaiil ,  et  sumptu- 
osissime  delicientur :  nostrisque  sumptibus  adsequuntur 
hoc  Has  ob  res  immensan,  o  Fridericbe  !  auri  vim 
Romam  quolannis  hinc  miltimiu,  nec  .adbuc  iiiletligimus, 
perdi,  quod  sic  elai-gimur,  immo  nou  perdi  rem  lantua, 


A-.:>yGOOglf 


Ad  Fridericum  Sax.   Duc,  epi«t.        603 

sed  nuleTiam  fieri  adhuc  magnorum  infiiiile  mdorum. 
Ilaque  si  pliilosophari  libet,  ob  i<1que  pecuniam  objicere 
decmum  eet,  patcnt  tot.in  pvopinqnn  marin :  suiit  flu- 
vii:  ille  apud  nos  Aloganus,  iiltra  Rlieitus ,  'tuiK  istic 
Albis,  atquc  alii.  Demittamus  eo,  ul  jferdatur  ipsa  po- 
tiufi ,  qtiam  pcrditionis-  causa  sit  ubiqne  mullU :  dum 
istam  pascimuii  turpicudinem  nomHi,  superlliie  a<leo,  ut 
Iiuc  notmiliil  iiide  rcdundet:  dum  haoc  alioius  irublicam 
morum  pestcm,  Iiaiic  ipsi  fovemus  ^itK  coiitagionem. 
Sed  non  abjiciemus,  laiittim  transferri  alio  non  Giunnius. 
Hiec  prima  ct  optima  est  destrueiidic  illius  t)rannidis  via, 
hic  mo<1us,  Certe  cnim  siibduclo  hoc  luxurin:  fAmciilo, 
Tniiius  se  f  Hercnt ,  traclabiliorcs  passim  erunt.  Foslea 
duce  aliquo  Ollione  illum  censcbimus  scnattim ,  urbcm 
Romam  liiscrabimus ,  et  ejecli»  malis  complunbus,  pau- 
cos  qiiosdam  sua  illic  sacra  ciirare  jubebimus ,  regnare 
non  permittemui!/  Ii>si  imperatori ,  siquidem  csse  volel, 
imperii  sedcm  reddemus :  Romanum  pontihcem ,  ut 
«equalitas  episcoportim  sit ,  in  ordinem  redigcmus.  Ssk 
ccrdolum  eliam  liic  censum  niinitemuc,  ipsos  ail  friiga- 
lilalera  perducemus  et  pauciorcs  faciemus,  ceniesimo 
quoque  dcleclo. -  Deiisvero,  qui  frntres  vocauliir,  qiiid 
statuemua?  Quid  enim  alind,  quam  qno<l  ego  ceiiseo, 
abolendum  omite  monachorum  genui.  Quoil  ignorari 
non  dcbel,  si  tinl,  quam  sit  utile,  quamquc  fructuosuin 
Teipiiblica!  Christianie  futurum.  PHmum  cnim  cnnctis  lot 
seclis,  lot  conciliatis  iiivicem  diversiiatibus ,  ablata  vi- 
vendi  dissimtliciKline ,  inlestioa  siQuillas  ccssabit,  prav» 
aimulatioriis  causa  non  erit,  neqiie  invidia!  uiatcria  siip- 
getet.  Qmnes  in  Cbristo  tinum  crimus.  Stabit  publica 
concordia,  ac  inter  no>  omnes  conjungelniH- ,  ut  cxteriits 
diffcramus  ab  aliic.  Nemo  tunc  moUis  et',delicatus,  vel 
avarus  ad  sacerdotia ,  ut  nunc ,  adspirabi|.  Probi  et 
ducd,  qui  vilie  quidcm  exemplo  meliores  alios  faciant, 
dor-trina  vcrn  mullos  eriidianl ,  ipei  arcessentur.    Deinde 


■,..<,  r,,Googlc 


604        Ad  Fridericum  Sax.  Duc.  episL 

quod  optnniliint  inprimis  est,  lot  hypoarj-te  desinenl 
simplici  plcbi  fucum  faccre ,  paiiperrai  sudorem  ac  san- 
gninem  ememlicare,  oranes  exbaiirire,  se  implere ,  mtb 
falsa  religionis  §pecie  fraiidare  et  dccipere.  An  non  vi- 
des ,  quot  ma^ni  nebulones ,  qiiot  callidi  veteratores, 
sub  monachali  cucullo  ,  magna  iionnunquam  flagitia  pa- 
trant?  ct  quod  malti  nunc  insidiosi  accipitres  columbi. 
nam  simpljcitqtem  simulant?  multi  rnpaces  lupi  agiiinam 
pncFerunt  innocentiam?  Quorum  tamen  si  qiii  melioTes 
sunl,  sua  qundam  et  nova  tupersfitiose  seqmmtur  ,  im- 
pie  ab  iis,  qiia  Cbristus  instiluit,  prEevaricantur.  Hh 
tot  Geiinaniam  atlerentibus ,  magisque  ac  magis  omiiia 
devorantibus ,  ablatis,  simul  ca,  qna  in  liot  feruntitr 
Romanistic  ,  dtripiendi  liecntia  adempta ,  multum  Iiic 
auri ,  multum  erit  argenti.  Verum  id ,  quantutncunque 
nobis  aut  qualecunque  rclinquetur,  in  meliores  usus 
verli  poterit ,  neiiipe  ut  alantur  maghi  exercitus,  et 
imperii  propagentur  fines :  ctiam  Turcn ,  si  videbitur, 
debellentiir ;  ut  multi ,  qui  proptcr  penuriam  furantur 
nunc  et  rapiunt,  stipeiidiis  tunc  vivant,  ut  qui  aliter 
egent,  publicitus,  quo  inopiam  lolerent,  accipiant;  utque 
doctissimi  alanlur  bomincs  et  Hterarum'  stndia  fovean- 
tur.  in  summa,  ut  virtuti  praimia  nnt,  intemieque 
egestatis  babeatur  ratio,  ignayia  exsnlet,  fraiu  occidaL 
Hoc  videntes  Bohemi ,  per  omnia  nobiscum  facient ,  nam 
aiitequan  adversus  avaros  sacerdotes  sibi  consuluissent, 
prohibiti  erant,  Facient  et  Grsci:  qui  quum  ferre  nec 
possent  Bomanam  tyrannidem  ,  Romanorum  pontificum 
inslinctu ,  pro  schismaticis  sunt  habiti ,  multo  jam  tem- 
pore.  Ac  Rutheni  erunt  nostri ,  qui  quum  esse  nupec 
vellent ,  repnlsi  4  Sanctissimo  sunt ,  jnbente  pendere 
mbi  aureorum  .quotannis  quater  ccntena  miOia.  Eti«m 
Turcn  minus  odcrint:  nec  ulU  Ethnici  caluinntandi ,  ut 
prius ,  occasionem  habebunt.  Hactentu  enim  eorum, 
qui  religioni  prKfnerunt,  vicse   tnrpitudo,  odibile  apud 


o,9,t,^<ib,Googlf 


Ad  Fridericum  Sax.  Z>uc.  &'pUt.         605 

alioios  Christianum  nomen  reddidiL  Erit  hoc  atyiixisge 
fluctuantem  Petri  naviculani,  deslruxisse  ecdesiam  Deii* 
et  (queioajhnodum  sacrilegi  clamant  BomanistK,  fa?da 
vociferatur  Epicureonim  schola)  inconsutilem  Domini 
tunicam  discerpsisse  ?  an  v«ro  accessione  tot  populorum, 
emendatJs  piiblice  moiibus ,  et  contagiosis  ablatis  et 
medio  exemplis ,  depurgasse ,  provexisse  et  auxisse  ? 
Vides  igitnr ,  quam  aolim  abolitam  canlalem ;  *eil 
devictis  iia,  <pitt  obstant,  locum  ipsi  facere?  quam  nolim 
destruGtam  ecdesiam ,  sed,  rdegatis  Anlichristis  in^o- 
■toribufi,  bene  Christiauis  his ,  el  vitie  sinceritate  com- 
■umdatia,  ad  ecclesin  cunun  pnebere  aditiun?  Itaque 
hoo  erit  restitui  cariutem ,  augeri  ecclesiam  et  duni 
CluiMiuitBe  in  univemim  reipubUc»  consulitur,  magno 
interim  commodo  patriam  adficere.  Nam  facile  inter 
aequales  •  conveoit ;  et  qui  vitee  simiiitudine  tenentur , 
motuum  plerumque  amorem  ultro  concipiunt.  Expulsia 
autem  ignavia  fucis ,  melliferee  advolabunt  apes .  qus  se- 
cure  ista  nobis  restitueut  alvearia.  Ibi  tum  reddita  sibi 
pietas  se  tuta  consistet ;  poteritque  durare.  iVam  haud 
erunt  irritamenta  malorum  divitise,  neque  ad  vitte  disso- 
lutionem  vocabit  moliis  opum  luxuria.  Hrec  utinam  aut 
Telletia  vob  ,  qui  poteatis ,  aut  possem  ego ,  qui  volo: 
Quod  st  flectere  vos  nequiero ,  neque  aiibi  etiam  incea* 
dinm,  quo  luec  a^urantur,  excitare,  quod  preestare  tx- 
moi  solus  potero ,  nihil  admittam  forti  indignum  equite, 
Neque  unquam  (donec  quidem  sana  mihi  mens  constabit), 
vel  tautiilum  ab  iis,  qus  proposui,  discedam:  restri 
Mitem,  quoi  a  virili  fortitudine  degenerare  videbo, 
(siquidem  videbo),  misereboT,  manebuque  liber ,  quia 
mortem  non  timeo.  Heque  unquajn  de  Hutieno  auclia- 
tar,  quod  extemi  alicujus  regis,  quantus  quantus  erit 
ille,  nedum  igtjavi  pontificis,  imperala  faciat.  Tantum 
aberit,  vt  iUam  vobiscum  odorem  multicipitem  bestiaifi, 
qunm  fjfu*  non  fertt  hoc  mea  oalura ,    nsque  iue  dig- 


<::>yGoogIe 


606         Ad  Fridericum  Sax.   Duc.  epi»t. 

imm  trbitrabor ;  tum  vel  maxime ,  quod  timebo ,  ne 
illre  efTundantur  in  me  divina;  iiacuntHa,-  phialK.  Nuiin 
autem  urbei  desero ,  quia  veritatem  deserere  non  poa- 
sum:  liberriraeque  lateo ,  quia  libere  Te|Eari  iiHer  hotni- 
nes  non  licet,  magno  cum  periculi ,  quod  circumstat, 
coutcmpln.  Mori  enim  possum ,  servire  noii  poscuaa. 
EKsm  Germaniam  videre  ^civientem  non  possuni.  Scd 
aliqiiamla  reor,  facta  ct  his  latibulis  eruptione ,  Get- 
maiiorum  tidem  implorabo:  et  ibi  forte,  ubi  maxima 
erit  homiiium  conventio,  cxclnmabo:  Ecqui»  pro  pubtica 
libertate  audet  cum  Hutteno  mori?  H«c  ad  te  pro  aiumt 
commDtione  magis,  quam  te  dignum  est,  libere.  8ed 
bene  te  de  sperabam.  Igitur  existimavi,  ad  Kberum 
■cribenilum  mihilibere.  Vale  et  te  «xdfa!  Ex"fflttm- 
burgo,  tertio  Idus  Septembres  M.  D.  XXt 


D,g,t,.?<ib,Google 


Omnibus  omnis   ordinis  ac   stsitus  in  Germania 

Frincipihus ,     Nobilitati    ac    Plebeis ,  Ulrichus 

de   Hutten  Eques ,    Orator ,    et  Poeta    ■ 

laureatus  Salutem. 


f^tium  TeritalJB  amorc,  limul  et  patri»  studio,  ea  scri- 
ptis  prodidissem  nuper,  qux  r^ticeie  et  inipium  satii 
putavi.  et  olficii  esse  hand  quaquam  mei  arbitfalus  siua, 
de  immmlica  Roinani  poiitificia  potentia,-de  perrerM» 
urbifi  Romn  ctatu,  de  luxu  et  avaritia  sacecdotum,  de 
Simoniaca  hteresi,  de  Curtisanorum  improbttate ,  universiin 
<1e  iis,  qui,  quum  «pirituales  vacnri  postulent,  nee  vi- 
vunt  ex  spiritu,  et  carnis  negotia  tractant  omnium  avi- 
dissime,  ac  voluptatibtis  detUli  sunt  perdite,  de  novis 
seiiiper  pontificiim  fianctionibiu ,  ac  violeiitia  quotidie 
bullarum  plus  quam  tyrannica,  et  id  genua  afia,  quibua 
multipliciter  ac  prope  infinile  Christiau»  Teritati  deroga* 
mr,  faaec  natio  graviesime  opprimitur:  essentque  adeo 
omnla  manifcsta,  ut  negari  nfin  potsent:  adeo  iniqua, 
ut  nec  excusationcm  acciperent,  et  dcfensionem  exciu- 
derent.  Ego  vero  quum  iii  literas  referrem,  non  tan- 
tum  non  couBcius  es£em  alicujus  mihidclicli,  ut  poenam 
metuerem,.  sed  bene  meriti  etiam  ut  prtemium  sperare 
auderem:  ut  qui  ea  monerem,  qu.i:  ex  Christi  instiluta 
duum  cssenl,  me  quidem  digna  videbanlur  et  reliffioni 
consenlanea,  pnblico  vero  eiiam  necessaria.  Plam  id 
plane  conabar  efKcerei  ut  aliquando  resipiscant  ipri :  cpio 
ne  nimium  justas  persequendi  sui  causai  populo  Cbri- 


n,o,N..<,r,,GoOglc 


608  Ad  onmes  in  Germania  Frincipes  ctc  epi^. 

sriano  pmbereDt.  Quum  luec ,  inquain ,  conarer  ,  alqnA 
hoc  animo,  hac  spe,  hac  fide  conft-er,  eam  statim  seiui 
honiiiium  commotionem,  qua  eBse  solet,  quoties  noni 
studelur  rebus,  aut  aliqua  imminel  publico  eversio, 
gravem  scilicet  infensionem,  horvibilcs  minas,  terrorM 
admodum  vehemenles,  pneseng  pericuhtm,  Nara  ez 
amicis,  anathematis  fulmen,  nuntiabant  aliqui,  in  me 
distringi,  quidam  carceres,  aut  aperte  cadeui:  notmuOi 
horum  nihil,  sed  destinahim  clam  necem  mihi:  eamqne, 
ajebaDl,  sive  immissa  ex  improviso  sica,  sive  propiiial« 
veneno  patratum  iri;  certe  abfditionem  ma  iexiilimabanl 
djecretam  omnw.  Quidam  se  etiam  scire  palam  fateban- 
tur,  quffi  prodere  non  auderent.  Quin  etiuD  eX  urbe 
Roma  certior  factus  sum ,  quibus  curantibus  tam  gravia 
in  me  consutantur.  puumque  descendissem  in  Brabao* 
tiam  paullo  post,  et  aKquot  dies  in  aula  invictiBsimi 
'  regis  ac  domini  nostri  Caroli  versarer ,  monitus  statim 
a  necessariis  ibi  meis  sum,  si  me  servatum  vellem,  ut 
discederem  stalim:  ibi  enim  potissimum  disposttam  nilu 
fraudem,  ibi  coUocatas  insidias,  ncc  fieci  posse,  ul 
effugercm,  nisi  mox  fugeran.  Ea  accepta  fama,  primDB 
innocentia  fretus  contempsi ,  verum  ubi  Iom;  non  naus 
et  alter:  sed  complures  jamsimul  deferre  coeperunt:  cur 
mouitionem  aecipere  noUem,  causa  visanon  est:  car  inde 
me  conf estim  proriperem ,  necesse  visum.  Non  dico,  qnic 
insidiatus  mihi  sit,-tiermau,  nec  omnino  quod  vexe*inti- 
diatus.aliquis  sit,  sed  ab  amicis  monitum  dico,  jan  imminere 
ineo  capiti  pemiciem ,  jam  non  longe  a  mea  intemeeiODe 
abesse  me.  Dicebant  vero,  qiium  scire  maxime  veHeB, 
unde  mihi  periculum  esset,  aut  unde  insidi»,  eo«,  qni 
pontificis  Bomani  apud  Gennanos  agunt  negotia,  conaii 
hoc,  et  a  Curtisanis,  quotquot  hi,  aut  quiqui  sunt, 
cavendum  milu  esse.  Sed  non  Cftlsos  esse,  qui  tunc 
monebant,  documento  fucrunt,  qun  insecuta  sunt.  Mam 
et  ledeuDti  mihi  adrergo  Bheno,  qui  ab  uibc  Rona 


D,9,t,..<ih,Googlc 


Ad  onine»  in  GemumurPrindpes  etc.  epist  60  j> 


,  ut  muili  tunc,  forte  occu^^nuit,  palun  diz»- 
nmtf  Ronue  ontnes  hoc  dicete:  implacabiliter  ira*ci  mihi 
pondficem , '  eum  perBecutionem  decreviMf  jam  cootra 
me,  quantaa  fieri  poMit,  atrQcem:  et  Moguatiam  ul)i 
redit,  factui  obviam  «miconun  concursus  «t,  gratulaf^ 
tinm,  qiiod  sibi  redditua  esaem:  quonun  aliqui  admo- 
dnm  mirabantur ,  quod  viverem.  Dicebant  eitim ,  et  fama,  - 
erac  pauim ,  eai  esie  insidias  oiibi , '  quu  diScilHmum 
■it  evtdere,  quare  etiam  jeiti  diu  solutem  meam  despe- 
rarint,  ip6um  me  pro  conclanurto  pmtp  habuerinl.  Su- 
pervacuura  est  minc  exponere ,  quid  preterea  iiMellexerim 
ibi.  Verum  ut  francofurdium  inde  perveni,  ecce  ab 
amieu  epiatoI«  ac  nutitii,  quidam  etiam  prvsentes  ipsi 
docent,  iam  Uteris  coniendeoe  a  quibnsdam  in  Germa- 
nia  principibus  episcopum  Romanu^i,  nounuUis  suo 
jnt*  etiam  imperare,  ut  vinctum  me  Romam  mittaot: 
idque  e  sumrais  uni,  quem  hdc  maxime  poaae  arbitre- 
tor,  obnixe  adeo,  ut  jim  faciat,  atrocia  omnia  dirainecur, 
seqne  non  amicum  ultra  denuntiet  sed  indementem  fore 
pnedicat.  Ibi  tum,  qui  amici  fuerant,  territi  compjurei 
sunt,  ac  anirao  percubi.  Neque  ita  longe  post,  qui 
imbeciHes  erant,  neo  animis  valebant  satis,  abstineie 
cteperunt.  Nam  vix  dum  agnitum  erat,  vera  monuisse 
bos,  quura  alia  cwitinuo  fama,  aliua  terror  accedit^ 
eadem  apud  Carolum  rej^em  conjwi  quemdara  pontificif 
oratorem:  eique  ab  iUo  demandBtum,  ut  ubiubi  incididr 
comprehensum  me  adgrediatur.  Quare  etiara ,  ut  ubiqiiB 
boc  stbi  per  Germaniara  liceat,  auctoritatem  Caroli  de- 
poscat  stbi;  et  quod  in  ultimis  fieri  solet,  brachium  a»- 
cnlaro  inqiloret.  Hif  tot  tan|o  ciim  horrore  objectit 
•nbito,  quum  videam  plane  fieri  jara,  qu»  co^tari, 
priusquam  audiissem,  non  crediderara,  et  ea  IwGtenua 
nm  mt^tiH,  qiue  ciun  publico  bono  et  patriK  commodO) 
summam  honestatem,  oplimam  ftdem,  ftE  veram  in  M 
religionem  con^ilectauair ;  et  qun  acfinaare  nea  liccat, 
Hatt.  Op.  T.  m.  39 


■n,<i  ■,..<!  b,Google 


610  Ad  omnes  in  GermaniaPnncipes  etc.  episL 


probare  etiam  necease  lit:  taiiMii  c 
vi  periciili  magnitudineni  (necpie  enim  puUice  i{uicqiiMi 
nietiio,  aut  jure  meluo)  locus  mihi  ampli&s  in  princi- 
pitm  anlic  non  sit,  et  in  aniicorum,  ut  wle.  ne^tii* 
T«rsari  ullra  non  liceal:  in  summa,  (quia  ubique  Curti- 
sani  sunt,  habenlque  veneituro  et  ncaa,  ct  iit  jeniti&ce»- 
tuT  pontifici,  ausuri  omnia  credunUtr,  publico  interdic- 
lum  mihi  penitus  cognoscam,  idque  iiuUo  meo  errore, 
nedum  cnlpa-,  sed  illorum  (qui  quum  sic  vivuit,  v«nm 
in  se  dici  non  patiuntur)  vi  ac  vioipniia,  quum  apeite 
videam  hujmmodi,  inquam,  nec  aliler  dedinare  liceal, 
cedam  malorum  poteniiae,  aulis,  cedam  conciliis,  cedam 
publico.  Sed  ita  cedam,  ut  inlcrim  tamen,  neque  a  \e- 
ritalis  adsertione,  ad  quam  jeferendaDmniasunl,  neqi» 
a  vindicalione  libcHatis  pAtri»  pro  qua  mortem  etiaat 
formidare  non  debeo,  disceiiuriis  unqnam  sim.  Qiia 
in  re  quum  occupari  tolis  viribiis  muUo  aute  prnposne- 
rim;  neque  lamen,  quum  pie  horlarer,  ut  placide,  quc 
obslant,  verterentur,  profecerim:  eo  necessilalis  cogDi 
landem,  ut  non  jam  quEerendi  sint,  qui  adserend»  veri- 
latis,  et  'patri»  libertatis  vindicandie  auclore^i  mecun 
iianl,  sed  qui  vitam  ac  saiulem  meam  conservent,  invo- 
candi.  Quare  ille  ego ,  qui  circumspiciebam  pauHo 
ante,  ut  essent  qui  laboranti  inter  tot  opprescores 
ChristianK  veritsti  opem  fnreiit;  eique  detergerenl 
inductum  jani  olim  magno  cum  dedccore  religioois  aoctra 
fucum,  ac  iitud  exculerwt  jugum,  qnod  pro  siuvi  a 
Chri«to  imposito,  ab  aiUichrislis  tyrannis  inductum  est 
acerbisstmum :  .et  fopda  e  medio  stiblata  servimte,  qna 
tot  jam  ssculis  oppriroimur-a  Romanis  pontificibua,  pris- 
cam  repararent  libertatem;  quam  benefice  guis  Christiu 
dedit,  istt  nimis  incivililer  ^domeruut,  crudelber  lac«a- 
niut,  pcne  edim  funditus  deleverunt.  lUe,  inqmm, 
ego,  cui  b«c  et  bujusmodi  paulio  ante  cordl  fuerual, 
tilem  niuic,  ut  vivam,   atquehsc  diutius  agere  possim, 


-,<j,N..<,r,,GOOgIf 


Ad  omnes  in  Gennaiua  Ptiucipes  etc.  epist  01) 

cogoT  tot  clauaii  insidiw,  tot  agitaliu  pflnecutioi^tnu, 
omnla  consilia,  omniuiii  opem  Uqiie  openin  implorare,- 
Sed  quo  confugtani?  Unde  auxlfium  petam?  Vosappello 
V08  obtettor ,  principei  ac  viri  Germanj !  bene  meritos 
ejici,  innocentei  plecd  sinetJs?  Ah  ue  facitel  ne  hatic 
io  voi  accipile  notam  I  ut ,  quum  in  extraneoa  seinper 
boapitalitanteGermaniafuerit,  vo«  in  domesticum  fuiue 
non  benigni  videanuni.  Atque  hoc  cavete;  ne  ai  vos 
dectilueritis ,  neceise  «t  extema  implorare  auxilia,  pe- 
regrinam  elBagitare  opem.  No|i  jure  oppugnot ,  sed  ii 
et  tactione  adrersanonim  oppriraor.  Non  appellat  1114 
jus  aut  fequitas,  sed  compdlit  libtdiooius  inimtcarum 
furor.  Ubi  est  virtus  Germanorum  ?  Ubi  illa  omnibus 
nationibus  cognita,  omnibus  populis  decantata  fortitudo 
nostra?  Defendite  onmes  unum,  qui  omnibus  unus  la- 
tioravi;  et  jam  eisemt  certe  enim  labor  fuil  ille  meut, 
ftiitque  conatua,  ad  vero  eveulus  moderari,  ex  Dei  id 
Toluntate  est,  non  homiuis  volo.  Mihi  quidem  perinde 
periculuin  esl,  ac  si  quod  vestra  causa  pie  volui,  feti* 
citer  ecsem  adgecutus.  Et  jam  eoim  essem  in  gratia 
Romani  ponliiicis  ego,  nisi  voluissem  in  palris  commo- 
clum  et  puMicam  utiKtalem  vertere,  quicquid  tol  labori- 
bus ,  tam  dura  ae  difficiti  peregrinalione ,  tot  per  acei^ 
biasimoa  casus:  in  tanta  fortunv  adversitale  qunsitum 
mihi  et  comparatum  est:  tot  vigiles,  o  Germani!  noctes, 
lot  diunut  nocturna^tie  passim  iliiiera,  tot  exhaustoa 
labores,'  tot  perpessas  acerbitates ,  tam  despictibilem  to^ 
lentam  paupertatem,  tot  annorum  exsilium,  quod  in 
flore  slatis  pertuli.  At  suasit  hoc  verita^  studium, 
suasit  patriaB  amor.  Quo  miqus  hanc  sinite  olGcii  impen- 
sam  perire  mibi.  Fructum  laboris  ferte  liceat,  vel 
^circo,  ut  benellcium  agnovisse  videamini.  Nondum 
accusator  fuit,  nondum  testis,  n(m  vocor  ad  iudieiun, 
nOB  crimen  imputatnr;  tantum  ad  .poEnam  rapior^  ad 
•appUcium  depoicor.    Sinitis  iudemuatum,  mdicta  causa 


-,..<,  r,,Googlc 


6 12  Ad  om&es  in  Germania  Principes  etc.  ep^L 

otfodi?  et  qimm  gladJOB  Genaania  et  laqueos  babeat, 
-quibus  sontes  puniantuT;  RomK  sinitis  ocddi?  Si  accu> 
sabor,  vobis  unus  judicet,  ille  communis  princeps  Ca- 
rohu:  si  convincar,  hic  occtdi  detur.  Non  fugio  judi- 
cium ,  in  medio  Testrum  confiJeDler  versar.  Tauhtm 
Tim  fieri  non  permittite:  saltem  oJ>  id,  ne,  si  innocens 
iwream  istorum  violeiitia,  aliciuando  in  mortuum  lingaiit 
crimen.  Hanc  ne  sinile  gpneri  meo  labem  adspergi,  si 
me  utcunque  tractari  parum  refert.  Hoc  pro  me  effvti 
aetate  parenlcc  orant,  hQC  attonili  rei  insuetutline  «do- 
lescentes  fratres  deprecantur;  hoc  tota  vos  cognatio, 
inniimerabilis  amicorum  grex,  tot  doclissimi  faomines; 
tot  generosi  procercs,  orant  ct  obtestantiur.  Si  gloric 
Testne  consului ,  Germani ,  vos  ne  famam  negligile  meam ; 
d  laudis  veslne  operator  fui^  vobis  aTunu>a  mea  cors 
sit;  si  vestrum  honorcm  amplificavi,  vos  meam  inc<rfii- 
milatem  ne  deserite.  Egonc  binc  divellsr  infelix?  ab 
bac  tcrra ,  qu«  me  nstum  excipit '{  hoc  cifIo  ,  quod  aluit? 
hominibus,  quorum  lam  suavis  consuetucfo  esl?  faos  ego 
focoi ,  faas  aras  deseram?  ncqiie  in  exstlium  ibo,  nl 
misere  vivam;  sed  ad  immane  Bup|dic;ium,  ut- turpissime 
peream,  abripiar?  Esle  auxilto,  populares!  ferte  oprail 
ne  vincula  sinile  indui  mihi ,  qui  repellere  a  vobis  ea 
oMialus  suml  Corrob0rBlam  quidem  multa  vetustate 
Ucentiam  in  tnemn  tamen  pemiciem  exire  ne  pdtiamiiii  t 
Officii  prKmiunH  a  vobis  repeto ,  etiam  beneficii  debitum. 
Propulsate  exterrfam  vim  a  popuhn,  ab  eo,  qui  de 
Tobis  bene  meritus  est;  si  noxius  est,  tn  vobis  puniri 
Atstinet!  Non  libel  accMuwre ,  o(»:idere  licet,  Quamqu* 
magnat  mihi  honeslalis  consctus  sim,  de  nuUa  uncpuim 
lurpiiudine  retis  fuetim,  pelor  veneno,  petor  gladio, 
et  Romam  protTahor :  ne ,  quorum  bec  meutes  cogitaiit, 
eomm  ocuK  vohiptate  «e  sua  fraudeiiL  Quis  vestruka 
adeo  dums,  «deo  «st  adamantimis ,  ut  ei  non  lacr^mas 
expriBMt  hiK  mis^a?   Xu  Cbriste,  quioinoia  intueris, 


D,g,t,.?<ib,Google 


AdonmesinCrermaiiiaPrincipteete.  epist.  918 

vindices  ad  banc  caljuiiunein  ocnlos  dirige  1  At  tos  ,  • 
Gemmu,  defetidite  innocentein ;  uniTern  qutdem  pro 
uno,  sed  eommuni  tamen  omnium  cai»a,  dimicanresl 
An  obscure  previdetis  jam ,  quibus  ex  meo  supplicio, 
quale  pnDJudicium  sit  fulnrnm  ?  Alqne  iglrur  ne  lou- 
gius  serpere  ^xcnplum  prsccavcte!  Mea  calimiitas  ve- 
strum  pericuhim  esC:  meuui  exitnm  vestra  captivitw. 
Aperile  ocnlos ,  Oernuni ,  et  «xtgnoscile ,  ubi  Tcrsemini, 
«t  c|uo  dcducti  sitis!  Non  accusor,  quod  ma)e  Tixerim, 
sed,  quod.bene  senserim;  ob  id  vero  pfedor.  Non 
cilor  reus ,  quod  aHquem'  l«esmm :  ted  quod  btsos  mul- 
tos  vindicare  voluerim,  supplicio  depotcor.  Vtmo  in 
Hntieno  cidpat,  quod  altcui  vim  fecerit,  sed  quod  vim 
veritati  factam,  optima  flde  propulsare  conatussit.  Grgo 
uoa  crimen  menm  est,  quod  noyum  aliquod  hic  inccQ- 
dium  excitaverim,  sed  bene  meritum,  quod  vetus  hoe 
Romans  av^riti»,  nunc  demum,  quando  in  publican 
penicien  longissime  latissimeque  divagatur,  restingaere 
sim  adgressus.  Nulla  ^rpitudo  ob jicitur ,  sed  summa. 
honestas  imputatur.  Nemo  mibi  bonus  invidet:  tantum; 
odenint  mali.  Vestram  fidem ,  Germani,  vcstram  inte-' 
gritalem !  Probibete  in juria  vincere  eos ,  qui  jure  cer* 
tare  noluenintl  nec  ab  iHis  ferte,  quod  opprimar  t- qui' 
iie  vos  opprimerenl,  ipse  me  interposui,  meun  vitam  iji 
discrimen  conjeci.  Sed  quid  haK;  ego  ROmmemoro? 
Date  faoc  mihi,  cpiod  nogatum  adhuc  nemini  cst;  at,  si 
quis  accusel,  dicere  causam  mihi  meam.  Nceal.  Vetus 
faoc  est,  et  inlime  insitum  Gemianorum  oonsuetudini ; 
indemnatum  indicla,  cansa  occidere  neminem,  etiam  ez 
infimie:  ncque  aliter  punire.  Omnibus  judicium  datur; 
de  omnibus  spntmtia  iMur.  Ne  hoc  nihi  nej^ate ,  quod 
postremK,  conditionis  faominibus  datur ,  <pit>d  despeclis- 
siiBus  qulsque  obtinet.  Certe  profetaa,  A  dicenc^  eaUsa, 
sit,  vicero:  si  vi  ac  violentia  deceitandum,  in  vobis  ut 
plurinum  situm  est,    qudis  futnrus  tvxu   Nam   si  vos 


■  D,g,t,.?<ib,Google 


614  AdomnesiaGermaiuaPruunpesete.  epist 

defenditia,  ■alva  res  eM:  tin  deteritu,  perieulum  qoidca 
nterit ;  ego  tamen  conKientia  fretus  aon  despwabo. 
Equidem  in  Domino  speravi,  ri  eripiet  me,  ne  quande 
repiat  Decimiis  Leo  '«nimgfn  menm,  dum  non  est,  qui 
redimal ,  neque  qni  salruni  faciat.  Jam  enim  circumde- 
derunt  me  canes  multi,  el  concilium  malignautium  ol^ 
•edit  me.  Suscepenut  me  sicut  leo  pa»tuc  ad  pradaai, 
fied  arerlet  Oeui  mala  inimicis  mets,  et  inverilale  sua 
di<perdet  iHos,  quoniam  ipse  liberabit  me  de  bqneo 
Tenantium  Curlifianorum ,  et  a  verbo  Leonis  Decinu 
afpero.  Furit  ic  quidem,  et  stimulo  cupiditatU  sue 
pmceps  fertur :  sed  ilx  tonge  sbest ,  ul  ab  eo  tutm  esse 
possim.  HeHquum  aCurtisaniG  pericuhimest,  Germani; 
hi  instont,  hiui^nt,  quibns  etsi  iratut  estDeus,  tamen 
obsistere-  vos  decet ,  nain  suorum  roanu  impio»  pwut 
Deus,  Prius  misere  divexarwnl  hanc  nationem:  nuac 
pemiciem  moliuirtur;  cis  pr»Eerlim,  quos  myaterium 
tuum  prodere  vident.  Quod  ferctis  Germani?  neque 
Tos  huie  fureiitiura  Ubidini  oppdnetis?  ,Atque  ut  plane 
intelligalii ,  a  quibus  iniidi»  mihi  fianl,  hi  sunl,  quibus 
luctoribus,  quibuique  miaislris  e«  faati:  qu»  egc  nisi 
repr^endissem,  jam  salvus  essem,  si  laudassem,  etiam 
bealus.  Hi,  nt  compiletur  nove  quotidJe  patria  Imm;, 
adjumento  sunl,  consilium  dant,  opem' advertunt ,  impii 
CurtiHani,  detestabiles  Slmontaoi,  qul  istam  misceiit  abo- 
minidHleffl  publice  pnixim ,  qua  Christo  illuditur ,  veritati 
fncUs  flt:  Germania  non  tantum,  quaado  in  pecuniai 
ejus  et  pofisessiones  impetus  istino  fit ,  detrinaatum 
adfertur,  sed  populi  etiam  mores,  pecsimis  ab  uibe 
Botua  exemptis,  depravantur.  Ab  Ipsis  enim  nint  ipslus- 
^odi  malorum  cmsie,  qul,  quum  ttnto  suo  comnodo 
ministri  sint  Romani  pontifids,  boe  faciuDt  potte  illum, 
a  qno  longissjme  altoqiun  aberat.  Horum  opeA  Gt,  irf 
r^[net  superstiUo,  vera  exsulet  pietas.  TR  aDimarunl 
BoJtKinot    ponlifices  in  tintum,     ut  constitullonibus  ad 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


Ad  omnes  in  Germania  Principes etc.  eptst.  ^iS 

Idct)  Bui  intuituiti  labs  Evlngelicani  abolere  magna  ex 
parte  doctrinam  adGr''^^^!  ''"'•  Hi  illam  alunt  RomBnain 
vbraginein ;  illum  paECunt  insatiabilem  istic  gurgulionein, 
qui  patrimonia  hic  nostra  derorans,  hanc  illinc  revomit 
nioruni  pernicieni.  Atque  hi  eKeccrunt,  ut  hunc  illi 
naliooi  huic  )aqueum  indtierint;  quem  vereor,  ne  baud, 
solvads,  uisi  destTuctia  suis:  ne  hawl  nisi  aboleantur  bi, 
enodeti«.  Hi  sunt  quaai  quidam  in  patris  malum  nati 
illices.  Hi  Romanie  mensae  aucupes,  qui,  quod.  Roma 
voret,  capiunt;  et  capiunt  tara  nimis  multum,  quam 
non  catiatur  illa  vorando.  Aperite  oculos,  Germanil 
et  Tidete ,  qui  voa  hic  dispoltent ,  qiii  apud  exteroi 
infament  ,  omnibusque  vobis  malae  fortunie ,  omnis 
depravati  status  a<ictoreB  sint.  Alque  ecce  vobis  #ce- 
teratog  indulgentiarum  meicatoret,  sacrilegoG  gratiarum, 
dSspensationum,  absolutionum ,  et  omnis  tceneris  bullarum 
institores,  qui  sacrarum  rerum  mercatum  in  ecclesis 
Oei  instituerant :  quum  profanarum  ille  emptores  el 
venditores  ten^lo  olim  ejeceril.  Qui  isla^  architectant 
fraudes:  illas  concinnant  dolos:  unde  hasc  est  servitus, 
hsc  nationis  bujiu  captivilas.  Qui  me  impeditum  reddi- 
demnt':  in  has  turbas ,  hana  inqtiietudinem  con> 
jecerunt.  Qui  faoc  mihi  discrimen ,  hoc  periciitum  con- 
cilianint:  haud  aliam  ob  causam,  quam  quia  suas  artes 
prodidi ,  cnmina  detexi ,  rapinis  obstiti ,  grassatur» 
impedimentum  attuK.  Quoniaraque  per  me  quadam  ex 
parte  efTectiin  est ,  ul  iioHnifail  ipsorum  decesseril  Iticro, 
vers  pielati  multum  accesserit.  Semper  tnmullnm  fugi, 
«editionis  auctor  esse  nolui :  atqiie  ul  infelligatis ,  quam 
non  fuerit  raeum  coiuilium,  pubRcam  istic  stalim  ever- 
sionem  moUri,  Latine  scripsi,  qnasi  secreto  adraonens: 
neque  vuigum  statim  -faabere  consclum  volui :  aut  popu- 
larea  mox  contingMe  auies:  qujynvis,  cur  hoe  facerem, 
plus  satis  cauBK  haberem,  Wunc  quia  sanitatis  capat-es 
esse   pie  admoniti  non  videntiir,    sed  fxateniB   ailhuc 


D,g,t,.?<ib,Google 


61^  Ad  omnea  in  GeFmania  Frincipe«  etc.  epist. 

eoirepHoni  exitiam  obverturtt,  nihil  v^l  eic  graTiuBeni- 
lalam:  tantum  vim  Seri,  qiierQr  mihi,  et  injuriaiB  lien 
queror:  vesIrBmque,  Germani,  opem  idvoco ,  vestrum 
«nxiiium  imploro :  non  quidem,  ut  hoB  perdaiis,  sed  ul 
ne  servclis.  IVeque  enim  adfauc  auctor  eue  volo ,  licet 
tot  modis  lacessituB,  ut,  quta  male  feccrunt,  punimor; 
tantum  ne  posthac  faciont,  caVeri  peto.  Hoc  si  non 
orem.  ego  etiam,  ipsa  utique  causA  impetrare  ddiuit. 
Qua  sj  quando  ita  cordibus  vestris  inceuenc,  ut  ocuHs 
jam  observatur,  neque  .mihi  querendi  amplius  causa 
crit,  neque  vobis  opem  ferendi  necesrita»  imponetur. 
Valete  et  videte!    Qoarlo  calen.  Oclob.  M.D.XX4 

•tHRUMPAMUS    VINCULA 

E  O  R  U  M 

ET    PROIICIAMUS    A    N0BI5 

lUGUM     IP60RUM. 


-,<j,N..<,r,,GOOgIf 


Terbi    divini    prBeconi    inTictissinio ,     Martino 

Luthero ,      fratri    et    amico    dilectissimo , 
Ulricbus  Huttenus    Sal. 


iVlii«rtui  profecto  fjietis ,  si  fueiu  conflictatioiies  bie 
neas;  ita  eit  lubrica  hominiiiTi  fides.  Dum  nova  auxi- 
lia  contraho ,  decciicunt  vetera.  Mnlla  quisquc  mctuit, 
multa  causatur.  Inprimij  terret  hominu  superstitio; 
qua.  inditum  animis  eit,  adversari  Bomano  pontifici» 
etiamsi  iniquissimus  el  sceleratissimus  sit,  facinus  esse 
inexpiabile.  Connitor  tamen:  nefjue  unquam  cedo  a^ 
versis.  Omnium  solus  constantissime  nos  tuetur  Fran- 
ciscus:  quem  tamen  nuper  vaoitlare  pxne  coegerant,  qoi 
monstrosa  quvpiam  iDi ,  qute  tu  Gcripsisses ,  sed  nun- 
quam-,  arbitror,  scripsisti ,  persuaserunc.  Quod  ubi 
oomperi,  statim  officii  arbitratus  sum  e««e  mei,  icLconari, 
ne  tantum  noblB  pnesidii  occuporetur  ab  adversanis. 
Effeci  hoc  legendo  tua ;  qun  ille  paucissima  admodum 
ante  vix  dcgustaverat.  Prirao  slatim  ut  docilcm ,  quan- 
tum  mea  fieri  potuit  focullate,  reddidi :  ccepit  arridcre 
lUi  negotium;  paulo  post  ut  vidit,  quo  tu  ex  fundamento 
quam  motem  exstruxeris;  hsec  audet,  ait*,  quiipiam  con- 
vellere,  aut,  si  ausit,  poteril?  Paullatim  magis  ac  magis 
incendi  animum :  adeo ,  ut  jam  ita  dedilum  nobis  ha- 
beam,  nt  nullam  sinal  praterire  ccenaB,  quin  aliquid 
tuuni,  aut  meum  audiat.  Est  autem  acerrimi  homoiudi- 
*^>   ec  quo  tu  sine  litcris  doctiorem  videria  neniiiieina 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


6li  Ad  Mart.  Lutherum  epist 

Tum  qli«  facundia ,  ut  quodque  acdpit ,  effel^ndi  et 
ampliRcandi  I  Meliorem  hnc  in  re  adsertoretn  et  aptio- 
rem  invenire  iu>n  poteramug. ,  Alquc  igitur  sunt,  qui 
invertere  illum  nobis  conentur  tnagno  assidne  op«T, 
sed  non  pnevaJittiros ,  certe  s^o ;  ita  penpeclam  habeo 
hominis  fidem.  Quin  etiam  quum  ab  amicis  quibusdan 
et  neceSfiariis  tentaretur  paucos  ante  dies,  ut  tauto  in 
dubio  caufiam  desereret ,  pertinacissime  restitit ,  cau&am 
se  minime-  dubiam  tucri  adrirmans :  nam  Chrisli  e«se 
et  veritatis ,  pmterea  reipablice  Gennan»  CDm|)ete^ 
vt  nostra  accipiantur  raonita;  etiam  ut  deTensetur  fklec. 
^olo  tamen  latere  te ,  Lutli^« ,  autorem  fuisGe  eum, 
quo,ne  aliquid  in  hunc  usque  diem  nianu  fecerim:  sed  eo 
consilio ,  ut  quanto  diutius  oontineam  me ,  tanto  favoris 
phis  accedat  causse ;  tantoque  magis  insolescant  adrer- 
sarii ,  putantes  ,  victnm  et  mole  oppressum.  mea.  Secu- 
tus  sum  monilorcm  amicum.  Interim  et  apud  CKsarem 
egit  cauEam  meam :  qui  ilU  promisit ,  non  pasEurum  se 
opprimi  me ,  neque  ipdicta  eausa  damnfiturum.  Jam  boc 
agitur,  ut  exspectemus,  proximo  concilio  quid  statuatur. 
E^sdmant  omnes,  de  nobis  tvaclatum  iri  magiiis  etian 
concertationibus.  Quod  vidcbimus ,  quale  futurum  sit. 
Tii  te  confirma,  et  constanti  animo  veritati  aftluere.  In 
Cnsare  tamen  spei  admodum  est  paium ,  babet  enim 
ncerdoliiin  oirca  se  magnaa  greges:  alque  iQonim  qui- 
busdam  est  obnoxius  etiam;  qui  omnes  cetate  ipsius 
abutuntur  ad  consilia  nunquam  ipsi  profutura.  At  Fran- 
cisci  opera  solida  est:  quamqiiam  et  CEesarem,  existim^ 
ille ,  boc  principum  convcntu  intellecturum  tandem, 
quid  tribuendum  sit  infidis  pontificibiu.  Et  futurum, 
nonnulK  arbitrantur,  magve  inter  utrumque  infensionu 
boc  tempore  initium ,  ubi  suum  officium  FranciacuE  bciet. 
Potest  apud  Cnsarem  valde  muttum ,  sed  oppoitune 
ad^edi  parat.  Quibus  de  rebus  satiE,  Mitlo  buUain 
Decimi ,  a  me ,   quantum  brevissimo  per  Cbristum !  tem- 


N..<ib,Google 


Ad.Mart  Luthei-um  epist.  619 

pon  nt  dMms  admodum  paucis  Eeri  potait,  nigillatam 
aliquot  locU.  Ajunt  et  te  scripslsse ;  quod  non  magis 
vidii  quam  alia^  quM  narrautur  circumferri.  Quod  miror, 
ad  me  cur  non  niiltas  stalim  tua,  quum  pouis  habere, 
qui  <d  Franciscum  perferant  muhum  facile.  Scribitur 
et  Dialogus  buUa  mihi ,  festinate  arbttror  non  inurtnna, 
quem,  editui  ut  tueril,  accipies  statim;  simul  sMCutara 
biachium  tracto.  Exelamavi  et  in  tuorum  librOrum  in- 
craidium  versibus  Latinis  etGennanicis;  utroGc{ue  millo. 
Item  poetna  Germanicum,  propter  quod  nuUam  satii 
ptenam  nrbitrantur  sacrifici ,  qua  [dectar :  ita  ferunt, 
omnes  bonestatis  limites  egressum  me.  Quod  Chrisbis 
judicet,  quid  reipuUicte  su»  profuturum  sit:  qua  via 
bis  maUs  mederi*.  oporteat.  lUi  quidem  diu  jam  dfUnna- 
tum^pronuntiaveront:  sed  dpero,  absolvi  aDeo,  quoa 
ipsi  dJmmaverint.  Arserunt  tua  jam  ter.  Quid  tum? 
igitur  a  noslris  putibus  discedunt  homines  ?  Immo  ve- 
rnm  scribo  libi ,  Luthere ,  magis  incensa  multitudo  est, 
magisque  inflammata..  Tantum  ifiis  profuit,  unam  atqne 
alleram  cfaarlulam  exustam  curare.  Quin  etiam  parum 
aUuisse ,  IVloguntitB  uf  lapidibus.  obrueretur  Alcander, 
amid  scribunt,  Qua  de  re  quamdam  slatui  edere  satis 
prolixam  epistolam ,  in  qtia  rem  totam  sum  complexus 
ut  in  iUo  incm^o  successerit  eis.  Tuum  nomen  ^ud 
omnes  hic  venerabiie  est.  Quid  agatur  istic  ,  laciea 
opene  pretium,  si  copiosissime  huc  perscribas,  et  qtiM 
in  quoque  spei  sit,  quid  libere  Vpiisque  audeat.  Spala- 
tino  acripieram,  principis  animum  ut  explorarel,  mi- 
bique  quanlum  Eceret,  ea  de  re  perscriberet.  Scire  enim 
eupio ,  tjuid  in  ipso  pr»sidii  siL  Non  tibi  enim  jam 
hoc  bab««  cognitum  videor,  sed  iis  etiam,  qui  manum 
oppooere  et  arma  huic  negotio  volent.  puod.insta  el 
tpse,  oro  te.  Kescis  enim,  quantum  futurum  sit  in  rem 
nottram,  si  vel  auxtlio  ipae  armalia  esse-velit,  vel  con- 
nivere  ad  pulchnnB  facinus :'  hoc  est ,  ut  nobts  liceat. 


D,g,t,.?<ib,Google 


620  Ad  Mart.  Luthenini  epist 

intra  gaam  diHonem  quecrcre  dirertictila ,  ii  qnanclo  res 
po«cat.  Ipsiim  bofi  ubj  r«(ciero,  slahii  ali<|uando  invisere 
Tos.  Nflirt  diutius  videor  continei-e  me  non  pesse,  qirin, 
nt  vtdcmn  te ,  qiiem  sic  ob  virtttteis  amo  ,  advolnii. 
Hkc  celeriter;.  nam  diHgrntf-m  esse  tion  licuit,  quum 
properarem.  Francisciv;  amicissime  sakital  te  ,  jubctque 
esse  MlV|im  et  sanum,  etiam  animo  auctum.  Et  tu  ex 
tae  vale,  frater  barissime  ac  Dplime!  Ex  ^>enibui^ 
V.  Idus  DeCembr.  M.  D.  XX.  Saluta  l^ippDm  Spab- 
tiiium,  Facdmm,  it  omnes  nostros. 

PSa.  Quia  sOspicatus  sum ,  scripta  mea  enrMumni  tft 
deniio  istic  edidif  mitto  exemplaria  emendatiora, 
unde  describantUr  per  notariua^  Rckcribe  oci»* 
sime  tt  copiose.  Capnion  huc  veniet  propedien. 
Ita  facturum  rescripsil  Francisco.  Pr«licat(ne» 
trepidant.    Videbimus  rei  eventum. 


D,o.t.r?<ib,Google 


Beilagen, 

cn  th  altcTid  t 
historisch-biogEaphiteb  -  literarische 

.Erliiuterungen 

\ibtt  aie 

1  diesem  dritten  Bande  Muttcnscher  Sshriften 

tuigeftlfarten.  Personen  und  ThatMchen  u  a.  w. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Vorerinnerung. 


Der  Heraiwgeber  Huttens  hat  sich  zur  Pflicht 
gemacht,  mehr  diejenige  Zeitgendssenschaft  Rit- 
■ter  Utrichs  in  diesen  Beilagen  za  beschreiben, 
deren  Leben  entweder  wen^er  bekanut,  und 
ge$childert  worden ,  oder  welche  Ton  irgend 
einer  Seite-mit  ihm  in  engerer  Beruhrung  stan- 
den.  Von  den  Hauptpersonen ,  wie  Lnther, 
Melanchthon,  Leo  X.,  u.  A.  lafst  sich,  da 
ihr  Leben  tausendfach  schon  bearbeitet  ist ,  nur 
eine  Uebersicht  der  wichtigsten  Lebensdata  ge- 
ben.  Dagegen  werden  sie,  und  eben  so  auch 
Karl  V.,  Franz  L  nnd  Andere  >  die  hier 
gar  nicht  aufgezeichnet  worden ,  fugiicher  in 
der  (jZeitgeschichte  Hutterts"  die  einige 
Jahre  nach  voUendeter  Eldition  erscheint ,  als  &e 
I^nker  der  ■  weltgeschichtlichen  Begebenheiten, 
mnstandlich  auftreten. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Historiscb.  biographiscli-  literarische 

Anmerkungen    und    Erlauterungen* 


1)  Atbrecltt  n.  Erzbischof  zu  Mninz. 

*•  enige  Fiirslen  (ind  wobl  zwischen  eignei  libe»)er 
Gesinnuog  und  unverstelller  Grobmutb  des  Herzen< 
einersetts ,-  und  den  Meinun{;ea  der  Zeit,  den  littereMen 
und  Leidenscbaftea  ihrer  Beweger,  wie  mit  dem  Uidieil 
der  Nachweic  auf  der  andeni  Seitc  in  aUo  schwerea 
KooOibt  geratbeo,  wie  Erzbischof  Albrecbt  von  Mainz, 
der  tn  der  Sache  der  Reformation  eiue  so  grorse  Bo]le 
gespielt  bat. 

Albrecht  II.  ein.  Sohn  Johanns ,  und  Bruder  Joa- 
ehims,  ChurfUrsten  der  Mark  BraudeDburg ,  word  dea 
28.  Juni  1490  geboren.  Die  Verhaltuiiise  seiner  Familie, . 
und  das  damali^e  System  riirstlidier  Hauser  bestimmteu 
ihn  dcm  Priesterstand.  Mocb  als  Knabe  erhielt  er  ein 
Kanonikat  zu  Mainz  uild  Trier;  im  Jahr  15L3  die 
WUrde  einesErzbigchofs,  uud  Adiuiiiistrators  von  Hal> 
berstadt.  -  Doch  waren  seine  BUche  nd  Mainz  gericbtet, 
welcbes  Erzstift  biuoen  kurzer  Zeit  drei  Fiirstbischoflie 
Terloren.  Die  Ujiierhandlungcn  glitckten  nach  Uriel  vob 
Gemmuieeni  Tod,  und  die  Doraberren  vereinigten  sich 
KU  seiner  Wabl  unter-der  Bediugung,  daTs  er  das  Pal- 
lium  von  Rom  aus  eigenttn  Mitleln  zu  losen  halle. 
Dtese  Bedingung  war  nicht  nnbitlig  zu  nennen ,  da 
binnen  wenigen  Jahcen  eine  Sumrae  von  mehr  als  90)000 
Dukaten  zu  solchem  Zweck  nach  Rora  gewandert,  und 
das  Erzstift  dadur^  in  grobe  Schuldeu  gehommeu  war. 


D,9,t,.?<ib,Google 


624'   Historisch-biographiftch-litte^ische 

Die  Gravamina  der  teuttcheii  Nation  gegen  die  riimi«dc 
Kurie  auch  noch  in  diesem  Pimkt  unerledigt. 

Albrecht,  ohgleich  von  Hxum  nicht  iinbeminelt,  Mtk 
•ichdocb,  umduselbe,  und  sein  eigCDeaVermogen  nichl 
aUzufehr  zu  zerrUtteB»  zu  einem  hochit  unangenehnen 
Ausweg  gezwungen,  den  der  Vatei  der  Glaubigen 
ihm  Mlbst  Torichlug.  Er  endieh  bei  den  Fuggern, 
den  Rotbschildi  jener  Zeit,  die  fraglicbe Summe  ond 
erhielt  VQn  dem  Pabete  den  Auftrae; ,  die  bereita  wiedcr 
muge«chriebene  Pacfat  der  Stinden  Teutediluids  zu  ilber" 
nehmen,  wodurefa  er  das  Darteben  bequem  abzutr^en 
in  Stande  seyn  wUrde,  Sein  und  Teutacblaadi  b^ei 
ScAi(^«d  (odcr  war  e»  der  weise  Ratfascblufs  Mer  Welt- 
regiening,  welcbe  aai  den  Verkehrtheiten  derMenscfaea 
die  Uebergangspunkte  zu  nieuen  Zeitattem  bildet)  veiw 
wickelte  ihn  in  dieses  Schmachgescbaft ,  welclies  dea 
Brand  in  die  lAigst  aufgebaufie  Glutsto&oasse  waif. 

AIs  der  Guardian  der  BaarfUfser  zu  Mainz  das  Art 
ciiies  KoniroUeurs  Terschmaht,  und  dem  Erzbischof  BuVe 
und  VoHmacfat  zurUckgegeben  batte,  dningte  sich  ali 
wflligeres  Werkzeug  der  Dominikaner .-  Prior  D  i  e  z 
(T  e  t  z  e  I)  beiiiei ,  und  eroffnete  nut  dei  unbesonnensten 
und  empbrendsten  FriToniat  deq  Mar{it  mit  dar  Ver- 
gebung  der  SUnden  durch  viele  L.an^er  Teutftchlands. 
Lulher  erhob  sich ,  und  grifr  Erzbiscbof-  und  Ablals- 
agenten  an.  Mit  Milde  (sein  Bewurslseyn  spracb  fiir  die 
Gerecfatigkeit  des  Angrifis)  beg^nele  Albredit  zuerst 
dem  sttlnniacben  Herausforderer ;  aber  dessen  Ueberzeu- 
gung  war  weder  durch  Milde  nocb  Gewalt  zn  ersdiut- 
tem.  E*  kamen  nun  Aleander  und  CarTaccioli, 
pjfbstliche  Oratoren  nach  Mainz  und  CSlln  mit  Banii- 
bullea  wider  Lutfaer,  und  Umtriebcn  gegen  die  tenUcbe 
Natiorn  Durch  erstere  ward  dem  Erzbiscbof  der  Kar- 
dinalshut,  und  eine  goldene  Roie  (das  Sinnbild  hochsler 
pitbstliclier  Gewt^enbeit)  ndMt  streogai  Ati^ayen  ca 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Anraerkangen-  und  Erlauterungen.      625 

yertilgung  der  aufkeimenden  Ketzereieu  Uberbracht; 
zugleich  Mich  die  Entfemung  des  Terwegenen  Ulricha 
von  Hntten  mit  Nachdnick  gefordert. 

Jet7.t  liefs  Albrecht  die  Schriften  des  ReronnatOH 
ofTenlUch  verbrennen.  Gleicfawohl  trachtete  er  den  Fne- 
den  zu  erhalten ,  Luthern  zu  tninder  hefugem  Benehmen 
zu  bewegen ,  nnd  mit  der  Aufklarung ,  welche  durch 
Zeit  iind  Gescbichte  gebacen  ward ,  dic  Ruhe  tind  Ein- 
lieic  Teutschlands  eu  aichem.  Davon  zeugen  scine  Briefe 
nn  Luthern,  davon  sein  Vorschlag  an  dcn  Kaiser,  Lu- 
tltcm  aiif  die  Ebembui^  mit  Gelchrten  zusammen  zu 
bringen ,  und  alMa  entweder  einen  Verijteich ,  odcr 
weiiigBtens  das  Versprechen  leidcnschaniosen  Belra^cn* 
40T  dem  Reichstag  zu  erwtrkeu.  Dadurch  woHte  er  ihu 
vor  der  iiursersten  Rache  des  Pabstes ,  und  eigencm 
Scliaden,  teutsche  Nation  aber  vor  einem  mos:lichen 
grofsen  Schimpf ,  gleich  dem  der  an  HuTsen  begangen 
wurde,  schUtzen. 

Luther  versctuniihle  diesen  Auswng,  und  trat  von 
der  Stunde  dem  Erzbischof,'  dea  er  mehr  als  irgend 
einen  Anhfinger  des  alten  Systenu  baTate,  mit  grorscm 
Trotz  entgegen.  Auch  Albrecht  liefs  der  Sache  nun 
ihren  Gang,  und  handeKe  entgchieden  nach  den  Grunid- 
satzen,  die  seine  Politik  ihm  rieth.  Nacbdem  er  mit 
in  dem  Gericbt  Uber  Lutber  gesessen ,  und  zu  seiner 
Acbterklarung  sehr  viel  beigetragen,  lieFs  er  rich  gleich- 
wohl  in  Franz  t.  Sickingens  Plan  ein ,  und  sandte 
Bitter  und  KriegsT<dk  zu  setnem  SEug  widcr .  Trier. 
Nach  dem  imglUckKcben  Ausgang  desse1t>en  sah  ertvK^ 
Rechtfertigung ,  iind  Schwerer  SUhne  fUr  den  durch  \ 
Mainziscbe  Vasallen  angerichteten  Scbaden  sicfa  gezvrun- 
gen.  Auch  konnten  ihm  die  Fursten  von  Trier,  PCalz, 
und  Hessen  fainge  nicbt  vergeben ,  dafs  er  zu  Vemich- 
tung  der  FUrsten-  und  Bischofsmacht  In  Teut»ebhui4 
hilfrciche  Hnnd  gebotcn. 


I.  Of.  T.  m. 


40 


D,g,t,.?<ib,Google 


o26      Histoiisch  -  biographisch  -  literari&che 

AIi  der  Belritger  Pack  ein  Bliiitlnirs  katlioIiAKliei 
Fiirotei)  wider  dic  Lander,  so  dem  Luthcrlhum  gehul- 
digt ,  errinilerisch  tn  das  Miratrnucn  letzlcrer  gegrlludet, 
ward  auch  Albrecht  al*  eincr  der  Haii|)ttheilnehmer  be- 
zeichnet.  Er  rechtfcrtigte  sich  zur  Geniige. ')  Nocb 
einmol  um  seine  redlichc  Absichlen  gegen  beide  Par- 
tbeien  an  den  Tag  zu  legen ,  versirchte  ers  (1531)  die 
Protcslanten  dem  Kaiser  auszugShnen.  Hach  vieler 
Schwierigkpit  erhielc  er  nebst  dem  Churfursten  von  dex 
PfaU  vom  Kaisei  die  Erlaubnifs,  mit  deii  Hiiuplem  der 
Schmalkaldischen  Vereinigung  eu  unlcrliandeln ,  iind 
weadete  seiii  M<'iglichstes  zu  Eriiattung  des  Friedens  an. 

Ibre  Bcmtihuiigen  batte»  zu  Sclimajkaldcn  und 
Grimma  nicht  ungUnstige  Errolgc,  Sle  wnrden  (J332) 
zu  Mlirnberg  fortgesetzt,  und  eiii  Bcligioiisfrietle  kam 
am  33.  Juli  dcsselben  Jahrs  zu  Stniide ,  dcssen  'wohl- 
thatige  Ergebnisse  nicht  zu  verkcnneii  waren.  Es 
schlichtele  der  Erzhischof  femer  auch  die  im  Jahr  1331 
rait  Cbursachsen  wegcn  der  riiraischeii  Konigmahl  ent- 
staiidcnen  MiCdieltigkeilen  ,  und  erwirkte  im  Verein  nit 


,Bt  tit  Mcli  nnKr  GeBDUi ,  Wille  nnd  Mciamg  ple  gnreit ,  duA 
iiikIi  nicUj  du  gattli>'he  Wort  nnd  wii  la  der  Bhra  und  ttA 
det  AIIalcfaliiCD ,  lucb  zui  Fardeiunt  der  Lleke  dci  NXcfcstrn  In 
elHi(«n  Weg  dif  aen  uug ,'  zii  veiidracken  .  nnd  lu  veihiadein, 
vle  wlr  anoji  dEm  nle  zuwider  geweten ,  tvie  nnt  zq  gaaxtr 
tlnKbnld  vieHeltlit  tuficeleEt  wltl  werriM  ;  Mndcrn  dBwt  ,  tb 
elaei  cbrljllirhen  Cliuifllnlen  bacbiter  SinB  oBd  GediBkcB  alleseit 
dctain  eericlilet,  imd  seoeiit  Myn,  daiMlbi|c  lo  welt  ikh  nuere 
Veranufl  uud  VemUgen  itretkl,  zn  ppanzen  ,  cn  mekrc'],  nhl 
zu  ftird<^iii.  Wo  ei  auch  darzu  konint ,  dift  Ordnon;  und  &ei 
fDRTittica  iihtiitiicher  Rellciun  voigenoinaien  wlrd,  woran  viueit' 
halb  nie  Mingvl  Kewesen,  auch  iK>r.h  nirht  levn  loll;  woUea  wJr 
nni  In  lotchen  d«r*iufieD  emeifen ,  bewrhen  md  halten ,  diA 
■A  dm  Weiken  lUMer  Eerecbt  Gemttlh,  Witl  BBd  WoUaeiMi 
leipnrt  nnd  gcbalten  werden  nII.  Ver(L  MaRbsla«cka  Gtth. 
dei  lenlicb.  Kcha.  I[.   3V3. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Anmerkungeq  und  Erlautenmgen       627 

HerzoK  Geoi|ren  zn  Sachsen  den  CadnTMchen  Vertrag 
2u  Gviuten  dea  vertriebenen  Hcrzog5  Ulrich  von  WUr- 
lemberg.  Liingere  Zeit  hatte  Albrecbc  ulfast  die  Hoff- 
nung  genahrt ,  durch  ein  Religionagespnch  zu  Leipzig 
eine  Ketigionsvereiniginig  zn  Stamle  zu  bringen;  doch 
zuviel  ^viir  von  beiden  Seiten  vorgefallen;  seine  Be- 
n^hiia^^  «ih  er  bald  wieder  vereitelt. 

Als  nnn  die  proteatanliccben  Ftirtten  litglich  mib- 
traiiischer ,  seit  dem  Konrent  zu  Schinvlkalden  ia  ihren 
Bund  sich  euger  zurUckzogcn  nnd  Matthaus  Held,  dea 
Kalaera  Kanzler  Besorgnisse  von  ihrer  Seite  niihrte, 
ward  der  aogenannte  heilige  Bund  zu  Aufrechthal- 
tung  des  ortho<loxen  Systemg  erricbtet,  welchem  auch 
Albrecht  ali  Erzbischof  von  Magdeburg,  und  Halberstadc 
beitrat  (153S).  Seit  dieser  Zeit,  und  mit  zunehmendeni 
Alter  benahm  er  sich  feindlichcr  gegen  die  Gvangeliscben» 
nachclnn  der  Kampf  mehr  politischer  Natitr  denn  Sache 
der  ReKgion  geworden.  Am  24.  Heriutmonalh  154$ 
b^reite  sie  der  Tod  von  ihrem  gefafarltchsten  und  ein> 
flutireichsten  Feinde. 

Wenn  Albrecht  vpn  Mainz  dorcb  seine  Wtirde,  und 
RHcksichten  iler  Dankbarkeit  an  den  romiscben  StiiU* 
durch  nngcmesBcaen  Prunk  (Urstlicher  Freigebigigkeit 
an  den  Verkanf  der  Indulgentien ,  endKch  durch  Konfe* 
quenz,  nnd  aUzuficbnrfen  Widerstand  zn  offencr  Erkl»- 
ruDg  wider  die  neuen  Lehren  gekettet,  und  gez^vungen 
war ,  mag  ihm  dessen  luigeachtet  ein  boher  Grad  von 
To)eranz  gegen  eben  dieselben ,  und  cin  ruhmwUrdiger 
EiEer,  Kultiu'  und  Aufkliining  zu  verbreiten ,  nicht  aber- 
kannt  werden.  Noch  ebc  Luther  die  Ueberzeugung  dejt 
Zeit  in  seincr  eigenen  ausgesprochen ,  batte  Albrecht 
Mts  verschiedencn  Theilen  TeutKblands  aufstrebende 
Tdente  grofsmllthig  unleratlizt ,  «nerhannte  zu  ebren 
gewuTrt,  und  in  dcm  guldenen  Mainz  ein  teutschea 
Atben  erii^tet.    Ettelwolf  v.  Slein,  Stromer,  Kopflein, 


D,9,N..<,r,,GOOgiC 


62 1(     Histoiisch  -  biographisch  -  literarische 

Stabiiis,  Huttcn,  u.  A.  zieiten  seincn  Hof.    Er  cchutile 

BeUchlins  Sachc,   huldi^    tlem   liberalen  Streben  dei 

Grasmuf ,   ermuthigte   den  kilfanen  Verfechter  teotedter 

Freiheit  und  Nationalitac  Huttcn,  und  die  Donatio  Cwu 

ttantini,  ja  selbst  die  Trias  Romana,  das  AHerhcftigsIe 

was  zii  itieser  Zeit '  erschien ,   liTar  !n  seiner  Resideiu, 

iinter    seinen  Augen  gedrukl ,    was  Leo  X.  selhst  mit 

neler  ^mpfindlichkcit  bemerkte.     Langc  noch,  als  der 

Pabst  schon  biltere  Klage  crhoben ,  war  er  des  Ritlrrf 

Schirmer  und   Wohlth.iLer;  mit  der  ^rorsten   Schonin^ 

fntrcmte  er  ihn ;  mit  gleicher  Zartheit  elirte  Hulten  seia 

Andenken.    Albrecht  haile  zudcm  sclb^t  ^Q^cn  Liitbeni, 

der  mil  den  herUgsten  Schmiiliuiigpii  ilin  zu  uhergiersen 

nicht  milde  vvard,  IWngere  Zcit  grofse  Duldung.    Er  liefi 

zwar,  Amt  und  Stellung  gemiiTs,  seiue  Schriiteii  vertHvn- 

uen,  aber  auch,  in  dcn  er^ten  Zeilen  wenigstcns,  verbie- 

len ,  aur  den  Hnnzeln  gegen  ihn  los  zu  ziehen.   Seine  In- 

Tcctiven  benntwortele  cr  liebrcich ,  und  liefs  sich  sogar, 

nachdem   die   bittersten    Sceneii  schon    vor^Fallen,  in 

Unterhandlungen  mit   ihm  ein,  ab  der  RernmMtor  die 

Sakularisation  seiner  ErzbistfaUner ,  und  dic  Ebelicbimg 

ihm  anzurathen  wagtc.    Es  ist  fiir  den  Gescbichtscfareibcr 

dte   Fragc   nicfat  un%^-ichtig,  ■'welchen  Gang  wohl  die 

Angefcgenbetten   genommen  halten,  wenn  stalt  des  mit 

Fluch  und  Verdammiiurs.  die  Widerpart  belegenden  Au- 

gusdners,  der  liberale  ,  dodi  vorsichtigere  Erasmiu,  der 

sanfle  Mclanchlthon,  der  kranigcHutten,  der  ritterlichc 

Sickingen,  Albrechts  Verbiiltnisse  srJionend ,  mit  deai> 

selben  zu  Uerstellung  eines  bessem  Zustandes  gewirU 

batten?    Doch  giebt  es   Zeiten,   wo  sanfte  Rcde,   und 

Ungwierige  Unterfaandlungen  nicbt  in  Plane  des  Welt- 

geislcs  liegen  ,    um   eiu   miichliges  Werk   »1  rurdem, 

sondcrn  der  Feuergeist  eines  uiiersclirockcnQn  Mannes 

ip  die  Raihschlage  menscfalicher  Klugheil  einziigreiCn, 

bCitimmt  Gcheint 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Anmerkimgen  und  Erlimteningen.      62!) 

tTeber  Albrecht  v.  "M.  vprjjl.  Stckendorf  histor. 
ZiUlher.  Erasmi,  Capiion,  Ilutlcni  Epistol.  Metiiers 
Lebensbeschreib.  III.  ]\Iarrhciiicckes ,  SpieckerBj 
Schrockhs  u.  X.  Refomi.  Gcschichtcn. 

2)  Heinrich  StroRicr  ciner  der  vertrauleiteh 
Freunde  Hultene,  aufrichligcr  Befdrderer  geistiger  Bil- 
diing,  duroh  die  Liebenswiii-digkeit  scincs  Cliarakters 
(tnit  heilcrm  Schcrz  vcrband  «r  cine  ticfe  Ansicht  des 
Lebens  und  sciner  Verhiiltitissc)  eben  so  als  diirch 
g^ndliches  Studium  allen  Freunden  und  gnnz  Teutsch- 
land  wcrtfa,  Mrard  zu  Auerbach  in  Meissen  von  guten 
Cltem  geboren.  Von  der  Schule  seiner  Vaterttadt  ward 
cr  nach  Leipzig  geschikt ;  daselbst  studirte  er  Philoso- 
pbie,  und  Mcdicin,  und  erhiel^nach  voHendeten  Kursen 
flie  akademischen  Grade.  AIs  praktischer  Arzt  gevrann 
er  durch  Treue  und  Gewandtheit  in  seinem  Beruf  all- 
^emeinea  Zutrauen,  und  besonders  Hie  Achtung  dei 
Herzogs  Gcorg  z«  Sachsen.  Der  Scuat  von  I.eipzig 
«mannte  ihn  zu  seinem  Milglied,  der  Erztuschof  AI- 
brecht  von  Mainz  zu  scinem  Leibarzte.  Auf  dieseni 
Posten  stiftete  er  wo  er  vcrmochte,  ^ohltbatiges  fiie 
die  Wissenschaft.  Hulten,  Peter  Mosellan  und  Erasmus 
bewarben  sicb  um  seine  Freundschal^,  ersterer  namcnt- 
lich,  fand  sicb  durch  eine  Art  Wahlverwandtschaft  un- 
gemein  zu  ibm  hingczogen.  Mehr  als  ein  Brief  ver- 
kUndet  sein  Lob,  und  die  'frefflichkeit  seines  Wcsens. 
Die  Schrifien,  to  er  hinterliels,  sind: 
jidvtrsus  pestiterttiam  obstrvaliones.  —  Deereta  medica 
de  ebrietate.  —  De  morte  hominis.  —  De  Scnectute.  — 
Sermo  panegyricut  («n  P.  Mosellan)-  —  jiltfarithmtti 
lintalis.  ~- 

Vergleiche  Efasmi,  HuUetii,  Zasti,  Pi^klieim.  Epi. 
stol.  femer  Pantaleon  :  Prosopop^a  illust.  Germ.  virorutn, 
M.  Adam:  yila  Medieor.    C.  Oesneri  hiblioth,  gtc^ 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


630     Historisch  -  biographisch  -  literarische 

3)  Jakob  SpiflG;eI.      Unlei  dea   Bekeiinern  der 

tflUtfiChen  Sache  zu  Anfaiig  des  sechzehiiteii  Jahrhuiklerti 
behauptet  Jakub  ^iegel  einen  nicht  unwilrdigen  Rang: 
ein  Mann ,  der  Glilckesguntt  und  Herrenbrod  (Irnt  Bifer 
flJr  Wahrheii,  und  ber7.ticher  neigung  fUr  ihrc  Fnuiide 
■tandhan  hinlansetzte. 

Eiii  Jietf«  den  bcrilhmten  Beats  von  Rbetnacb ,  wan) 
er  zu  Schlettstadt  im  Elsarsischen  geboreii,  ]ii  Iruber 
Jugend  schoii  entscbiedene  Vorliebe  ftlr'  die  Vl^isscii- 
sehaflen  verrntliend ,  ward  er,  nacbdem  er  dcu  gram* 
maHkalisehen  Kura  vollendet,  dem  bekannten  Wimphe- 
ling  ilbergeben,  und  voii  dcuiselben  in  die  Mystericn 
der  Poesic  ,  und  Bedekunst  cingeriihrt.  Von  da  fiibrtc 
ihn  sein  gUnsliger  Steni  iiach  Freibiirg  tni  Brei^gau, 
dCr  beriibraten  Albcrtinischen  Hochschulc ,  auf  die  jj^ernde 
damals,  der  erste  Rechtslehrer  seincr  2etl,  <ler  voii 
mehr  als  einer  Seite  vorlreflliche  Dlrich  /asi  eiiicn 
glanzenden  Rnbm  vcrbreitet  baltc.  Micbt  Dankbarknt, 
und  seines  Lehrers  Glaiiz  allein ,  verhatid  ilui  auf  iu. 
sier  mit  diesem.  Es  ^var  ein  schones  eigeiics  Veri»lt- 
niTs ,  das  Meisler,  iind  Schiilcr,  fiir  die  Wissenscfaan 
zu  nichl  geringem  Frommen ,  fesselte ,  uud  ciiicu  un> 
zerlreiiDlichcn  Bund  bevvirkte. 

Zasi  hielt  ihn  vor  Vielen  hoch,  und  uuleibiclt  lange 
Zeit  mit  Ihm  einen  Brief wechsel ,  worinn  er  von  Zeit 
zu  Zeit  nachrichten  llber  die  tieiisien Vorgiinge  iii  Spiegck 
IJahe  erhielt,  iind  diesem  gegenseitig  von  dem  Tbun,  und 
Trieben  der  Siidleutschen,  und  Schwcizer  Kunde  gnb. 

ti  die  Sphare  des  eigenclichen  btirgertichea  I^cbeiis 
eingetreteu ,  versuchle  Spicgcl  auch  das  Hoflcbni ,  er- 
bielt  aber  sein  besseres  Selbsl  rein  von  desscu  gfraliili- 
dien  EindrilekeD,  luid  vervvancHe  seincu  Einlluis  b\ohxiJ 
'Bcfdrdening  des  Guten,  Wis^nschaftHdien ,  und  Rechl* 
licbcn.  I>efshalb  balte  Max  1.  !hn  vor/^glicli  lieb.  Im 
Jshr  1517  war  eriBitihra,  anderScite  Konrad  Peutingrrs, 


D,g,t,.?<ib,Google 


Aninerkiuigen  und  Erliiuterungen.       6.31 

des  edlcii  libo'r&!<>n  Pntri/.iers,  und  iles  Mrakern  Stabins, 
aiif  dcin  Iteiclista^e  sii  Aiigsbure; ,  und  \rohiita  UlriiA 
IhiUn»' ,  Reinps  Freundes  Diililerl^ronnng  bey. 

Seiiier  vii^en  aiis^ezeichnGten  Verdirnste  wegen,  so 
er  ab  Patriut,  und  StaatEmnnn  sieli  er^vovben,  ward  er 
von  KarlV.  iii  Dieiiste  als  hniscrlicber  Rath,  gcnommen; 
itnd  vaii  dcsscn  Briidcr,  dcm  riiinischen  Konige  Ferdi- 
noiid  Kum  fichcinisehreiber  ernannt. 

Voii  dtescr  Zeit  an ,  und  schon  friiher  vrechselte  er 
Biit  Eranmiis  von  Rolterdani,  iind  vielen  der  ge'ehrtesten 
SJanner  dieser  Periode  haufig  Briefe.  Ersterer  Uber> 
xmidle  ihm  eiti  Exemplar  scincr  ^Sr.holien  zu  den  BiU 
chem  des  neiien  Teslaments."  Durch  Uekolampad ,  mit 
-welclicm  er  gleichfalls  in  sehr  engem ,  freundEchafllicheii 
Verhaltnifs  st.ind,  erhielt  er  iMierst  die  von  Zasi  ge- 
cehriebene  Ajtologie,  und  Bricfc  gegen  den  berlichtigten 
Dr,  Eck,  uiid  ilbermachte  sie  Pcutingem  zum Diirchlesen* 
Im  Jahr  1521  befand  er  sleh  mJt  auF  dem  Woriiiser 
Rciclistage,  iind  sah  noch  der  neuen  Bekenncr  Slarh- 
niuth ,  den  Grimm  der  hurialistischen  Parlhey ,  iind 
Karl  V,  unerkliirlichei  Benelimeii.  Von  dieser  Zeit  an 
ficheint  er  in  die  ijffenllit^en  Angelegenbeiten  kcinen 
EinBufs  mehr  gtisucht  zu  baben,  wohl  aber  vernehmen 
«v-ir  ums  Jahr  1538  einen  bedeutenden  juristischen  Hiif 
von  ihm  ausgehend.  Seine  letzten  Lebensjahre  hrachte 
er  in  Slrafsburg  zu ,  und  beschlofs  sie  mit  Gram ,  iiianche 
seiner  schonen  HofFni)ngeii  getaiischt,  aber  dennocli  mit 
(]em  Irosteiiden  Bewurstseyn ,  vicle  hehre  Eri,viirlungen 
zum  'fheil  doch  erntllt,  und  von  feme  den  iminer  mehr 
nabendcn  Sieg  der  guten  Sache  zu  sehen. 

Er  -vvar  ein  Mann  von  hflchst  gefalligen,  und  ein- 
nehmenden  Sitten,  von  viel  umfassendcr  Gelehrntn* 
heit,  und  ungcmeinem  Scharfsinn;  an  Zierlichheit  des 
Slyles  den  Auserwahltesten  ztizugeselleii ;  liebenswllrdi- 
ger  annoch,    und   seinen   Zeit^enossen    unvergeTslicb, 


n,<i-.^^^:>yG00glc 


630     Historisch  -biograi^isch  -  literarist^ 

3)  Jakob  Spiei^el.      Untei  dea  ^       % 
teutscben  Sarhe  zu  Antuig  des  (echzelir  ^       @ 
behauptet  Jakob  Spiegel  einen  nicht|  ^   ^-       g 
ein  Mann ,  der  Gtilckesgunst  und  W  9  '^  %         ^ 
ftlr  Wahrheit,  und  lierzlicher  N^'  %%.'^  %        ^- 
itandhift  hiiitansetzte.  / 1  |  f- ?   ^        ^ 

Eiii  Neffe  des  beriihmteii  %%■  ■i'%  %.\  %, 
er  zu  Schlettfltadt  im  Elsitf'  |  I  5  !"■  ^  sj  fr  S 
Jugend  schoii  entschiede-  f  t  %.%%  'IS  %^ 
cehaften  vermUiend,  vjr|  ^  i<,  ?  *  *  ^  %■.  1 
matikalischen  Kur»  to1'J.  ^  \%'%%  J  *  ' 
linfiiberseben,  w^|  1  |  I  |:  S 
derPoesic,  und  f^' |||  ^?-  " 
ibn  sein  gUnsti^, 
d«r  berilhinteii  j^' 
damals 


als,   der  /'l^ 
r  ok  eti)''rf  ' 


.      .     /  -iiafi  durch  manche  wicblige 

und  seinr  _        ..      ^ 


..1«  forlschritle 

Y'  "nd   ^ 

und  seiof '  „     ,         ,      ,. 

.■  .ttmenlen  ;    verferligte    LandkarteR 

t^^rlauteriingen ,  gab  einc  Beschreibung 

'  -iienen  Arien  heraug ,  wie  man  zu  Ptolomau» 

wHichte  Karten  verfcrtigen  kbnnte ;   fenier  eine 

^     ..lung ,  die  Entfernung  dcr  MeDen  mit  InstrumeDteii 

,11  messen  ;    endlich ;    Landkarlen  mit  Bezeichnung  der 

flemispharen  «nd  Planetcn ,  untcr  welchen  jede  VoBter- 

schaft  stehe.    Ueberdies  verschiedene  andere  nMlheou- 

tische  Traktate;  mehrere  Gedicbte  in  lateiuischer  Spracbei 

sodann    als   Historiker :    Beytrage   zur   Gescbichte   des 

Hauses  Habsburg.    Er  ilarb,  nacbdem  er  lange  Zeilso 

die  Zierde    der  Hochschulc  zu  Wieo  gewesen.  VergL 

Conr.    Gesner  bibt. ,  Lazius.  —  pantaleon  Prosopopej» 

iihtstr.  Germ,  viror.  etc, 

5)  Bilibald  (WHibald)  PirKheimer  ward  am 
5.  ChnxtmonM  147Q  zu  Eichsliidt  geboren.    Seine  Eltem 


-,..<,  r,,Googlc 


'"'is  '^61'kun.^en  und  Erlanteningen.       6;ii , 

^^     "^  ■'«   ■Pirkhcimer,    Rath  des   Bischofg  -mu 

'^^.     ^  ktor  tler  Rechte,   ein  sehr  (jeachtelw 

%.\         jy  *:    ieiiie  Multer,   Ton  Bninberg  §o 

>  "^  %       "fe.  '  *ifFelho(z.    Er  stammte  aus  eiiieRi 


•3;  - 


% 


•rger  Geschlecfat,  iind  wat  mit- 


^,    ;    -  —^     -         ^  diirch  Verinehruiig 

den  sorgfailigcii 


■     •*  \  ^-  *       S-^  '*  bpgleitete  er  scinen  Vater, 

"^f.  %^    *  ^  *X  '  Sigmund  von  Oesterreich 

%S'':^%^  %  %,   -^  war,  auf  desscn  «iftern 

.  %  ^h 

"5,   *  ^  -i:  * 

^'S       *<*-^  *  *  ■  Sorgfalt  in  lar- 

"l^^.*         ^  'urserle  er  lei- 

.iiiem  achtzehntcn 

f^esandt ,   um  mit  dpm 

.in  KriegshandwcrK  albnnblig 

liv  gewann   durch   Gewandlheil 

.^1  Leutseligkeit  dieAchlung  undLicbe 

i\riegsgese)len  uiid  Untcrgebenen,  und  ebcti 

,  Zulrauen   des  Bischofs.     In  allen  TuriiliUnsteii 

,<ui3k  er  besonders  tilchtig  und  zu  Haus  erfuiideu  und 

Uie\>  ihnen  mit  besondemi  Eifer  zugethan.    Sein  rittcr- 

lictier  Siun  fand  in  <1eii  kriegeriscben  Bescliaftigungen 

fO    -viel  Gescfamack  und  Befriedigung,  daTs  auch  er  langc 

2^«it  niit  den  Edebi   seincs  Vaterlandes  das  Vorurthcil 

kieete    die  Wissenschaflen ,  emster  betiieben,  schickten 

sich  rur  ibren  Stand  niclit.     Ut^em  bezog  er  daher  die 

Hochschule  von  Padua ,  wohin  dCs  Vaters  Wille  ihn  be- 

ttimmle ,  um  die  Rechle  zu  sludieren.    Doch  ergriif  auch 

ihn.   wie  allc  Bessem,    die  gewaltige  Zeit,   uiid  nahm 

"BecchTag  auf  seine  Krhfle  und  seinen  Geict.    VorzUglich, 


zog 


ihn  da»  Studiuia  der  griechiscbcn  Spraclie  an,  wel- 


cbes  cr  eifriijer  betrieb  als  des  Vaters  Wunsch  ^ieiig. 
I^ach  drey  Jahren  mufate  er  diese  tliiivcrsitiit  mit  der 
zu  Pavia  vertauschen,  wo  er  den  Jason,  Lanzelot, 
Deciufi  uod  aodcre  gefeierte  Koryphaen  dei-  Rcv^its- 


o,9,t,.?<ib,Google 


632      HUtorisch  -  biographisch  -  literai-ische 

und  dcr  Nachwell  ehrenvrerth  durch  Humanitat ,  Henetu- 
adel ,  unil  Freundettreue. 

Die  bekanntem  Schriften ,  so  er  IiinterlierG  sind : 
TVottB  in  G&ntheri  Ligurinum-  Z-exicon  Jarit  Civilis  ete. 
Sein  Leben  hat  ausfUhrlicher  M.  Adam,  i,Vitte  Jure» 
cons.  Germ.')  beschiieben.  Vergl.  auch:  Vld.  Zasii  IC. 
Fr.  Celeb.  Epist.  ad  viros  tatai.  sute  doclist.  etiit.  Jos.  jtnt. 
Riegger.  Vltrue  l?f4. 

Ferner  mebrere  Briefe  Hutten** 

4)  Johann  Stabius,  zuerst  am  Hofe  AlbrecbtsIL 
▼on  Mainz  angeslellt,  sodanii  zu  Wieit  Hofbistoriograph 
Maximilians  I.  Tersuchte  seiii  glukliches  Talent  tii  ■nehr 
als  eiiier  Wissenschaft.  Arzc ,  Dichter ,  Oescbicht- 
forscher ,  wievrohl  uicht  des  ausgezcichnetsten  Banges, 
erwarb  er  sicb  durcb  seine  BcmUhungcn  und  Forlscbrille 
im  Gebict  der  Matbemalik  Ruf  nnd  Vertliensle.  Er 
bereicherte  diese  Wisseiischaft  durch  mancbe  wichlige 
Erftndung  von  Inslrumenten ;  verfertigte  Lnmlkarten 
mit  bistorischen  Erlauterungen ,  gab  eine  Bcschreibung 
der  verschicdenen  Arteii  heraus ,  wie  man  zu  Ptolomaus 
Weltgeschichte  Karten  verfcrligen  konnte ;  fenier  eioe 
Anleitung ,  die  Entfemung  <Ier  Meilen  mit  InstrumeirteD 
Zii  messen  ;  endlich ;  Landkarten  mil  Bezeichnung  der 
Hemispharea  und  Planeten ,  unter  welchen  jede  Voltter- 
schaft  stehe.  Ueberdies  Terschiedene  andere  malbema- 
tische  Traktate;  mehrere  Gedichte  in  lateinischer  Spradwi 
sodaun  als  Historiker :  Beytriige  zur  Gescbichte  des 
Hauses  Habsburg.  Er  starb,  lUtchdem  er  lange  Zeit  so 
die  Zierde  der  Hochschulc  zu  Wien  geweseu.  VergL 
Conr.  Gesner  bibl. ,  iMzius.  —  Pantaleon  ProsopopeJ* 
iiiuslr.  Germ.  viror.  etc. 

-  b)  Bilibald  (WHibald)  Pirkheimer  ward  am 
5.  Cluistmoiiat  147Q  zuEidistadt  geboren.    Seine  Elteni 


o,9,t,.?<ib,GoogIf 


Anmerkungen  und  Erlaateningen.       6^3  . 

waren  Johaniiec  Pirkhcirner,  Rath  des  Bischofs  Tnn 
Eirhstaiit  und  Dcktor  der  Rechte,  ein  sehr  geachlelei- 
uiid  gesuchtcr  Maiiii:  seiiie  Multer,  Ton  Bnniberj;  go 
biirtitf,  Iiiers  Barbai-a  LiifTelholz.  Er  staniinle  aus  eiiietlt 
alten  rathsfabigen  Nilrnberger  Geschleciit ,  iind  war  mit- 
hiii  Patrizier  dascibst.  Frilh  begleitete  er  scinen  Vnter, 
dcr  aiich  Rath  des  Erz.herrogs  Sigmund  von  Oesterreich 
und  von  ihtn  sehr  augijozcichnet  war,  auf  desscn  ottcrn 
Reiseii,  untl  bildete  da  praktisch  dtirch  .Vermebrutig 
voii  Mcnschen  -  und  Sittenkcnntnifs  den  sorgfaltigcn 
Unterricht  aiis,  wetchen  cr  diirch  Jenes  Sorgfalt  in  zar- 
ter  Jugend  schon  genossen.  FUr  Musik  aufserte  er  lei- 
den«chafllich  Lust  und  Aiilage.  In  seinem  achtzehntcn 
Jahre  ward  er  nach  Eicheladt  gesandt ,  um  mit  dem 
Hofleben  sowohl  aJs  mit  dem  KriegshandwerK  albn.iblig 
Tcrtraut  zii  werdcn.  Er  gewann  diirch  Gew^andthcil 
eben  so  wie  durch  Leulseligkeit  die  Achiung  und  Licbe 
aller  seiner  Kriegsgeselleii  uiul  Untcrgebenen ,  und  ebcii 
so  das  Zutrauen  des  Bischofs.  In  allen  Turnkiinsteii 
ward  er  besonders  tiichiig  und  zu  Haus  erfuiiden  und 
blieb  ihnen  mit  besondcrm  Eifcr  zugctfaan.  Sein  riller- 
lichcr  Siiin  fand  in  dcn  liricgerischen  Beschaftigungen 
so  viel  Geschmack  und  Befriedigung ,  dafs  auch  er  Isngc 
Zeit  mic  den  Edeln  seincs  Vaterlandes  das  Vorurlhcit 
begte,  die  Wissenschaften ,  emster  betrieben,  schickten 
sich  riir  ihren  Stand  niciit.  Ui^ern  bezog  er  daher  die 
HochGchule  von  Padua ,  wohin  tles  Vaters  Wille  ihn  be- 
■timmte,  um  die  Bechte  zu  sludieren.  Doch  ergriff  auch 
ihn,  wie  allc  Bessem,  die  gewaltige  Zeit,  und  nahin 
S«achlag  aut  seine  Kriifte  und  seinen  Geist.  VorzUgKch. 
zog  ihn  das  Studium  der  gfiecbiscben  Sprache  nn,  weN 
cbe«  cr  eifriger  betrieb  als  des  Vaters  Wunsch  gietig. 
Mach  drey  Jahren  mufste  er  diese  Uiiitprsitat  mit  dcr 
fM  Pavia  vertauschen,  wo  et  den  Jason,  Latizelot, 
Decius  und  andere  gefeierte  Koryphaen  dn-  Rccht!- 


o,9,t,.?<ib,Google 


634     Hittorisch  -  biographisch-Uterarische 

^ebnamkeit  hitrte.  Doch  bddiaft^te  *ein  reger  Guft 
niclrt  ausfchbefslich  sich  mit  dieser  Wissenschaft,  sondeni 
auch  Mathematik ,  Erdkunde,  AftroQomiei  Arzncy-  und 
Gottesgelahrtheit,  endlich  die  Uistorie  fesselten  seiiic 
AufmerkHmkeit ,  und  in  allea  dJesen  Z\v%igea  erwarb 
■er  sich  grilndlicbe  Kenntnisse.  Vor  Allem  aber  hatte  dic 
Allerthuaukunde  deii  gritlsten  Beiz  auf  ibn.  Vier  Jabre 
brachte  er  eo  zu.  Nacb  deren  Verlanf  rief  ihn  cein 
Vater,  der  indcfa  in  den  Privatstand  nacfa  Niiruben; 
xnrilkgetreten  yrar,  wieder  zn  sicb;  auch  rieth  cr  ihm 
teinen  Plan,  um  die  Doctorwiirde  aich  zn  bewerboi 
ond  nadi  Kaiser  Maxens  Hof  zu  ziehen,  aus  vielfacben 
GrUnden  ab.  Bilibald  liers  sich  dahcr  haushablich  in  sei- 
ner  Valerstadt  nieder  und  vereUidite  sich  mit  Kretcen- 
tia  von  Kombwg.  Kaum  ecfatuudzwanzig  Jahre  ah, 
inrard  er  in  den  Bath  gewofah  und  hiiufig  in  wichtigen 
Geschaften  gebraucht.  Im  Jahr  1499  brach  der  Krieg 
avrifchen  den  Schweizem  imd  dem  (cfawabischen  Bunde 
aus,  aa  dtwen  Spitze  der  Kaiser  atand.  AIs  Feldober- 
Mer  dea  von  der  Stadt  NUrnberg  geschichten  Zuzags 
ward  von  seinen  MitbUrgeru  Pirkheimer  g^ewiiblt. 
In  diesem  fUr  seine  Parthey  so  uuglilcklicben  Feldzng 
leistete  er  Alles,  was  mari  von  seiner  Klugheit  und 
Tapferkeit  erwaiten  durfte.  Doch  scheint  das  Volk  der 
Schweizer  seine  Achtung  in  hohem  Grad  erworbea  zv 
baben,  deun  er  schilderte  in  zwei  BUcfaeni  nicht  nnr 
die  eralen  Grobtfaaten  der  Schweizer  bis  auf  diese  Zeil, 
soodem  auch  die  Geschichte  dteses  Kricges  mit  solcher 
Ui^Mtrtheylichkeit  nnd  selbst  Warme  ftii  die  Eidgenossea, 
dats  Aian  nicht  glauben  soUte,  cc  aey  ihnM  in  faeiben 
Streit  gegenUber  gestandeii. 

Nach  ■einer  Ruckkehr  ward  er  von  seinen  dmkfa»- 
ren  MitbUrgem  noch  oft  in  Sendungen  an  die  Kaisa 
Hax  und  Kari  V.  gebraucht  und  efarenvoB  nach  dera 
Austrag  beEchfinkt.    Anch  ihn  traf  aller  auagezeichneten 


D,g,t,.?<ib,Google 


Anmei-kungen  und  Er^uterungen.       655 

Miintier  Looa :  hr  miircte  mit  N«id  und  Hinterlist  hau- 
ftg  kiimpfen.  Doch  lidi^te  ihn  festes  Wesen  und  dcr 
bessern  Alitbilrger  Liebe  und  Achtung.  In  der  Folge 
xo^  (T  sich  vou  allen  dffciitlicben  Stellen  zuriick  und 
leble  einzig  den  \luseitschaften.  Er  kaufte  sich  fiir 
grorsc  Siiinoien  die  besten  Ausgaben  griechischer  tind 
romlsi:hcr  Klassiker  an,  (tersgleichen  seltene  Handschrif- 
ten,  iiihI  arbeilele  Mehreres  i<n  aiitiqaarischeii  Fache 
au5.  Scine  Liebe  und  sein  ueislvoUer  tieschmack  fUr 
dic  hitnst  fiilfrte  ihn  Albrecht  DiJrerii  zu,  init  dem 
er  iniiitje  Freiindtchafc  schlofs,  die  bis  zu  Beider  Tod 
wahrle.  Aurser  Kuml,  Allerthuau-  und  Gescbichts- 
For^chung,  zog  ihn  auch  die  Numisniatik  ihr  unter- 
geordnetcr  ^weig  besonders  an ,  und  er  brachte  eine 
bedeiilende  JMtinzsanunlung  zu  Sunde.  Im  Jahr  150^ 
verlor  er  seiue  heirsgeliebte  Gatlin,  die  ihni  tiliif  bluhende 
tdchterieins  geboren  hatte,  aber  apdem  sechsten  Kind, 
rinem  Knaben,  den  Wehen  erlag.  Er  schritt  nie  wie- 
tler  zur  zweiten  Ehe.  Wohl  aber  lieTs,  er  sich,  als  die 
zuti-auensvolle  Achtung  seiner  Bth-gcr  auTs  neue  in  den 
Rath  ihn  gewahlt,  durch  der  Freunde  ungefttUmmes  Zu- 
reden  bewegen,  wieder  ein  bfFentliehes  Amt  anzuneh- 
meuj  und  bekleidete  im  Jafar  1512  einen  Gesandschafts- 
poslen  zu  dem  Kaiser  nach  KoEln.  Ei  trat  femer  bey 
einigea  Reichstagen  fUr  das  loteresse  seiner  Stadt  als 
begeisterter  und  allgemein  bewunderter  Hedner  attf: 
doch  all'  dieshindertenicht,  dab  seineFeinde  aufs  neue 
im  Geheimen  Ranke  gegen  Uin  spielten,  so  daTs  er  tief 
verwundet  zum  zwe^rten  Male  scine  Snttnssung  forder- 
te,  aber  iiicht  eibielt. 

Bald  darayf  befiel  ihn  ein  korperlich^s  Leiden,  wel- 
ches  manche  seiner  Bonst  inunei  heitem  Stuoden  trllbte: 
das  Podagra.  Er  muTste  delshiilb  iiufserst  m^sig  le- 
bcn,  obwoh)  er  sonst  aucb  eben  kein  Schlemmer  war. 
Vuu  dea  Schmerzen  dieses  Uebcls  geplagt,    erhielt  er 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


636      Hiatomch-biographisch-iiterarUche 

endlich  doch  seine  Eiitlassung ,  erthctlte  aber  immeT 
noch ,  wo  er's  vermochle ,  Atleii  (jiilcii  Rath ,  die  zu  ihni 
Immcn.  Im  sechszigstcn  ^nlir  trcarh  er,  bpfreitndct  mit 
aHeii  Grofsen  dicset'  Zeit,  unsert  Hutlens  besondera 
huchct  treiier  uiul  vateHicher  Freiiiid,  dcm  dicser  geme 
zu  beichten  pflcgte  und  von  dem  er  willig  Rath  aniiahin. 
Eiiic  sciner  lctzlen  Aeussmniijen  vt'ar:  uWoIlte  Gott, 
:,  es  crgioi]^  incincm  Vatcrbiifele  doch  %vohl,  und  in 
„  der  )\irche  vpiirde  cs  Friedeii ! "  — 

Aliin  setzte  ihm  folgcndc  Grabscbrift: 
Bilibaldo  Pirckheimero  Palrtcio  ac  Senatcfi 
Norirnberg.  Dtvoruin  H^axriihit.  et  Caroli  f^,  j^ug. 
Consiliario  ,   firo  Vtrii/ui:  in  prmclaris  rebus 
ebeundis  pmdeniiss,  Greece  Jiucta  ac  Ldlcne  doctiss. 
Cognati  tanquam  stirois  Pirckhebnerte  ultiina 
doUnter  hoc  S.  P.  vixU  aim.  LX.  D.  XVL  obiU 
Dic  XXII.  Mens.  Decemi.   ^n.  Christiante  Salutit 
M.  D.  XXX. 
Eobati  Hefs  hat  ifan  in  etner  schBnen  lat«ni«eheii 
Elcgic  besungcn. 

Wir  werden  unsern  Lesem  von  ihm  und  setuer 
Schwestcr  Cbaritas,  dic  r.ugleich  seine  Schiiferin  nnd 
Freuiidin  war,  iu  der  Folge  Briefe  inittheilen ,  welche 
als  Beitrage  zu  seiner  Charakteristik  und  seioem  Ver- 
haltnils  mit  dcn  atisgczeichnetsten  Geistcm  damaliget 
Zcit  dienen  mogen. 

Herr  Hofrath  Erhardt  zu  Freiburg  i.  Br.  hat  tu» 
mit  mehrern  Fragmcnten:  Bilib.  Pirkheimer,  und 
aein  Zeitalter  beschenlit. 

6)  Johannes  BegiomontanuB,  nit  seinem  d. 
genllichcn  Hamen :  Miiller ,  watd  zti  Konigsbcrg  in 
Franken  (daher  sein  lateinischer  Name)  am  3.  Brach- 
mond  1436  geboren.  £r  voUendete  seine  Studien  zit 
Lcipzig  uud  Wien,  luid  bildete  sich   bauptsachlich  f\ir 


-,..<,  r,,Googlc 


AnmeTkunges  und  Erlauterungen.       637 

jHnthemaHk  und  die  NahirwiisenscUarten.  Der  Unter>- 
ricJit  des  Georg  Feurbach  an  lcl/.tcrer  Hodischtile  wat 
fiir  ihn  von  bleibenden  Foldjcii.  Wicht  luinder  das  Stii- 
<Iium  dfir  Aiathematiker  iinler  den  Altcn.  Wnlircnd  seiiics 
AufenthaltR  in  Wien,  wotiin  er  zu  Beilegung  dcr  \lirreii 
^wiscben  Uesterreicli  uod  Uugam,  iind  in  Angclc^n- 
heiten  des  Ttirkenzugs  gesendet  war,  Jcbrtc  Pcurbacben 
Aer  Kardinal  Bessarion ,  ein  grlindlicher  Kenncr  und 
Fieund  der  nuthcniatiscfaen  Wissenschaften  kcnnon,  und 
lud  ihn  zu  lich  nach  Italien  ein.  Jener  willigtc  ein, 
anter  der  Bedingung,  seinen  jungen  Frcund  und  $chii< 
ler  mitnehniea  zu  diirfen.  Dies  geschah,  und  aU  bald 
darauf  durch  die  nachtheiligcn  EinflUssc  des  Klimas 
Peurbadi  von  dem  Todc  dshingeralTt  ^vurde,  trat  Ko- 
ni^berg  in  dessen  Funktionen.  Er  machte  aiiF  der 
Rcise  hdchst  wichtige  Dckannlgchaflen  namentjich  mit 
Griediischen  Gelehrtea.  Wiihrend  Be.<:sarion  in  Rcli- 
gionsangelegenheiten  nach  Gricchcnland  sich  bcgebcn, 
bentilzte  cr  den  Aufentbalt  zu  Rom ,  Padua ,  und  Ferrara 
ebenfalls  zu  seinen  pfailologisch-mathematijchcn  Studien, 
ward  zu  Padus  i»  die  Akademie  aufgenommcn,  iind  ios 
iJber  Alphraganus  vor.  In  Venedig,  wo  er  cles  Kardi- 
nals  Rtlckkehr  abwartele ,  voUendete  er  sein  Werk :  da 
doctrina  tfiangulcrtim ,  ging  Bodano  naeh  Rom  zurUck, 
und  saipmelte  alt«  Handschriften.  nacfadem  er  von 
Besgarion ,  seines  unstiiten  Aufenthalls ,  und  der  be- 
standigen  Hei«en  willen,  die  diesen  von  seinem  Begleiler 
abricfen,  freundtich  sich  bcurlaubt  halte,  nfilim  er  den 
Ruf  ala  Professor  zu  Wien  an ,  spaler  einen  noch 
vortfaeithaftem  nach  Ofen ,  wo  Konig  Matthias  Korvinus, 
der  eine  priichtige  Bii>liothek  dort  errichtet ,  ihm  seins 
Gunst ,  und  seiner  Thaligkeit  hinrcichendcn  Spieh?«un 
verlieh.  Die  Unrubea  wegen  BSheim,  'bewogen  ihn, 
seinen  Abschied  zu  begehren ,  und  das  ktinstlerreiche 
NUtfiberg  war  nun  der  Ort,  wo  er  bleibende  Wofa- 


D,g,t,.?<ib,Google 


638     HistorUch  -  biographisch  -  literarische 

nung  auFEuscblagen  liclh  enticUori.  Die  Arbnten, 
die  er  ilaselbgt ,  von  wackem  Freunden  i  und  der  acb- 
tungsvolIenLiebe  siunintiicber  Kimvofanem  gehcgt,  nadi 
und  nach  Keferte,  -n-aren:  Peuriachii  Theorica  nbra. 
Manilii  Jlstronomiea.  —  Cahndarium  novum ;  und  £pht- 
merides  {ttwi  32  Jabr)  800  Goldgulden  wurdeu  ibm  ftr 
die  Zueignnng  von  KUntg  Matthias  zii  Theil.  Ferner 
ein :  Index  librorum  (aller  Handschriflen)  ohngeaclriet 
er  zu  Niirtiberg  in  den  glinstigitcn  VerhiOtnissefi  lebte, 
glaubte  er  gleicbwohl  eine  Einladung  Sixtus  IV.  nicht 
HUECcblagen  zu  diiifen,  v^elcher  ifan  7.ut  CalendetTcform 
nach  Rom  rief.  Docfa  fjfenofa  er  die  Auszeicbnungcn, 
die  seiaen  Verdienslen  geworden ,  daaefbst  mclit  lange, 
denn  erslarb,  eb'  noch  ein  Jahr  ganz  verflosseR,  (1476) 
41  Jahre  alL  Im  Paudieon  liegt  er  begrafoen.  Die  ein- 
zige  Feindscbafl ,  in  die  er  wabrend  seinea  ganzen 
Lebens  verwicfceh  worden,  waT  mit  den  Sohnen  dea 
Georg  T.  Trapezunt.  Die  llbersetzung  des  Ptolomaus, 
und  der  Kominenlare  des  Theons  war  eemlich  von  ifaai 
•charf ,  aber  nicht  ungrijndlich,  beurtheih  worden. 

P,  Jovius  Eloffia.  OassendifitaRegiomoMiani,  Vosa. 
de  scient,  Matfitm, 

7)  Koniad  Protucius  Celtec  Sn  Vmmt, 
den  jeder  Teuts^e  nur  mit  Efarfurcht  auaaprecfaen 
soUe.  Gr  war  vor  und  mit  Erasmus  nnd  Ileadibn 
einer  der  Wiederhersteller  der  Wissenschaften  nicht  nnr 
in  Teutschland  geweseii,  sondem  die  FrUdite  aeinei 
ilemlihungen  wurden  auch  in  entfemtera  Landwn  dank- 
trnr  gefiihlt.  Wcnn  er  an  Genialitat  und  HteranMber 
Bedcutsamkeit  den  beiden  Genannten  anch  oachstnnd, 
Meibt  ihm  sein  Rubm  als  miichliger  Bundesgenosse  nnd 
Vorkiimpfer  widet  Barbarei ,  Stiimpfsiim  und  robe  Is»- 
fimng  wisteittGhafUidier  Thiitigkett  gleichwohl  imge- 
achraiilert. 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


ADmerliuageD  und  ErlSuterungeti.       639 

Konrad  Protuc.  Celtes  w»rd  im  Jahr  1459  zu  Wip- 
felden,  im  Bisthnm  WUrzbiirg  gefooren:  Seinc  Ellera 
wai^en  eine  schlicMe  ,  bei  den  aitgesehenaten  HfiuGem 
Frankeus  iii  gutem  Ruf  stehendc  BurgtrfamiJie ,  die 
hatiptsachlich  den  Weinbau  trieb.  Sein  erster  UnleTricht 
fiel  einem  Mann  iu  die  Hande,  welchcm  Slock  und 
Birkenreia  dte  geeignetsten  Mittel  geistiger  Entwicklung 
schieiien ;  er  bcstand  in  den  Elemenlen  der  lateinitchen' 
S[>rache ,  der  Versel^unst  und  Musik.  Die  unverstnndige 
Neigung  mancher  Viiter  ihre  Sohiie  zum  gleiclien  Hand- 
werk  oder  Gecchaft  (im  Geiste  der  Aegyptier)  zu  nti- 
thigen  ,  das  sie  selbst  getricben ,  that  auch  dem  Uenie 
des  jnngen  Celtes  harten  Eintrag ,  bis  er  eines  Tagec 
in  einem  Kahn  nach  KifUn  entfloh.  Er  liefa  sich  in  dts 
dortige  Scbule  einmatrikuliren  (1477),  ergab  sich  huma> 
iiislischen  Wissenscnaflen ,  dcr  Diatektik,  Physik,  Meta' 
physik;  eine  Zeit  lang  auch  der  Theologie.  Geme  hatt* 
er  daCiir  Mathematik  und  Attronomie  gehort. 

Nacbdem  er  zu  Kulln  7  Jahre  gesessen,  zogec  iltn 
Oalbiug,  Agricola  und  Pteniogen  narh  Heidetberg. 
Hier  fand  m  mehr  Gelegenheit  mit  literarisclien  Schiit- 
r.en  sich  zit  bereidiem.  Doch  ww  auch  hier  sein  Bleiben 
nicht:  e»  trieb  ihn,  andere  gelefarte  Anstalten  Teutsch- 
lands  iM  besuchen.  Vorerst:  Erfurt,  l>eipzig  und  Ro- 
stock ,  als  alte  Museiuitze. 

Nsch  einem  bngcrn  Aufenlhalt ,  wtihrend  er  dis 
nothigsten  LebeQsbediirfnissc  durch  Privatunlenicht  ijch 
mUhsajn  erworben ,  unternahm  er  eine  Reisc  nach  Italieii; 
M>rte  zu  Padua  Knlphiimius,  luid  Kretikus,  zu  Femra 
,  Guarini,  zu  Bologna  Philipp  Beioald,  zu  Florenz  Fici- 
nus,  in  Vencilig  dcn  Sabellikus,  in  Rom  Pompoaiua 
fifitus.  GJeichwoM  tnig  er  Tiir  die  Walschen  kein* 
Liebc ,  noch  fiir  des  Pabstea  Fubkurs  Ehrfurcht 
mit  nach  Hauc  ;  daji  Weaeo  der  Wiilnlicn  war  ihm 
/.ntrider. 


D,g,t,.?<ib,Google 


640     Hi£torisch-biographiscli-litei'arIscbe 

Nachdem  er  OberteutschtlxiMl  in  die  Kreaz  nad 
Queere  durchrcist,  ijchtete  er  seine  Wanderungeii  nadi 
Sachsen  tind  Schlesicn,  (andem  Berichtea  zufolge  dnrch 
das  lllyrischc  i  ach  Ungarn  und  Pohlcn.)  Ini  32len  Jahre 
seinies  Lebcns,  1187,  sah  erzuNumberg  den  Reichstag, 
und  riie  Diohterkrone  von  Kaiser  Friedcrich  III.  auf  scin 
Haupt  gcsctzt.  Diese  Ausr.eichnung  wiegte  ihn  kcinet- 
yrci-a  in  (tie  Bebagiichkcit  eiiics  lilerarischcn  MUsjiig- 
j^ngescin,  sondcm,  um  von  TeutschlamULage,  Silten, 
und  Gcbriiurhen  vollstaudige  Kunde  sich  zu  verschaffen, 
bcreistc  er  cs  Ton  einem  Ende  zum  andern.  Aiis 
Schwabcn,  von  <len  Quellen  dcr  Donau  angcfangen, 
diirch  Baiern  iind  Oestcrrcich,  nach  Bdhmen  uiid  Schle- 
sicn  bis  Krakau.  Zu  dem  Ende  studierte  er  polnische 
Sprache  bei  Albredit  Buddlew,  horte  Lorenz  Corvinus, 
nnd  Rhagius  Sonuncrfctd,  gab  2  Jahre  lang  in  Krakau 
Vorlcsungen ,  und  vcrfarste  viele  Gedichte.  Zu^eich 
liefs  cr  dagelbEt  zum  Doklor  der  Philosophie  sicfa  ein- 
'«reihen.  Im  Jahr  i490  verliers  cr  Krakau ,  und  zxtg 
nacb  Opslerreich ;  machte  gelehrte  Bekanntschaften  mit 
Hassenslcin,  u.  .A.,  beniitzte  zu  Buda  dic  kooigliche 
^iUiotbck,  und  legte  den  Gnind  zur  „1Jngarisch. 
literarischen  Ges ellschaft "  (welche  nachmals  in 
die  „Donaugesellschaf t"   libei^eng). 

Atis  dem  Land  der  Ungarn  begab  er  sich  ins  Ge- 
liict  dcs  Bbchofs  von  Passau,  und  liam  iro  Sommer 
zu  Kegensburg  an.  Hicr,  nnd  von  da  aus  begann  er 
seine  Saminlungen  teutscher  Geschichtsquellen ,  und 
Denkmale ,  gab  alte  Handschriften  (wie  dic  Werke  det 
Rhrofi^ryda)  heraus  ;  indessen  giengen  ilun  zu  Krakas 
durch  Ungeschiklichkcit  eines  Fuhmanns,  seine  bcbnii- 
•chcn ,  griechischeu  und  laleiniBChen  Biicher  vcrlorai. 

Bis  zum  Jahre  1490  balte  cr  sich  in  Baiem  aulge- 
halten  ;  zu  Pferde ,  von  einem  Di.encr  begleitct ,  sah  er 
SehwabbchltaU ,  Heiddberg  und  Dalburg  nebst  den  aiten 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Anmeritungen  und  ErEnteningen.       641 

Freunden  wicder;  die  „Sodaiiiiu  AAmsna"  nBhm  hier 
ifaren  Aiir«tig.  1d  Mainz  warer  {;;esonnen,  nlle  Volker- 
«duAen  und  Sliidle  Tenttchlands ,  die  er-bifber  durch- 
reist  balle ,  .historiich-BtBtistwch  zu  beacbre^en;  docb  zo- 
i^en  audere  Betchiittigungen  ihn  wieder  davou  ab.  Die 
Musen  des  Geunges  erwecklen  ilie  dte  Sebncucht  in 
ihin :  Dietrich  Grecemund  wUrzte  ihm  die  Stunden  durdi 
treue  Freundicheft. 

So  verstricfa  ein  Wlnter,  rrucbtbar  an  litcrariscben 
Beslrebungcn  diJiin.  Jetzl  machte  er  sich  vnm  golden^ 
Uainz  und  den  Rbelngegenden  auf ,  durcb  Hessen  und 
Friesland,  besucfate  Agricolas  Vaterstadt  Grtiningen  auf 
einige  Zeit,  lodann  die  Stiklte  Braunscbweig ,  Gotha, 
Goihr,  Einbeck,  Bremen,  Hamburg,  Atagdeburg,  Lfi- 
iieburg ,  endlich  Ltibeck ,  und  «ddug  datelbsl  seinen 
Wolmsit7.  aiif. 

Auch  hier  nieht  fitr  lai^e;  denn  schon  nach  einem 
Semefiler  gien^  er  tiacb  Prag  ab.  Die  Uui^ersiliit,  dcr 
Klenis  und  das  Volk  nahmen  ihn  gastlich  aut.  AIs  er 
jedoch  in  Epigrammen  die  Fehden  Uber  den  Empfang  des 
Abendmahls,  und  die  Sitleii  der  Bohmen  zu  verspotten 
schien ,  drohle  scinem  Leben  Gefabr,  und  er  rettete  si^ 
tlin^  die  Fluchl  vor  dem  Ungewilter,  welches  sodann 
in  gedoppeltem  Maab  «eine  Freiuide  und  Verefarer  traf.  ,■ 

Der  niichste  Ort,  wo  er  ku  verweilen  beschloCsi 
war  Njlnibei^.  Dort  ertbeilte  er  Unterrichl  nls  Privat- 
lehrer  (nach  Ginigen,  als  Professnr).  am  St  Aegidius 
Lyxaum,  unter  Andem  dem  berMhmten  Bilibald  Pirk- 
hetmer,  und  seiner  geistreJchen  Schwester  Charitas.  Er 
war  nicht  hinge  in  dipser  Stadt,  und  scbon  wicder  mit 
den  Gedanken  beschiiftigt  gewesen ,  Frankreicb  und 
Engbuid  zu  bereisen ,  als  er  nsch  der  Ingolsttidter  Hocb- 
•chutc  nnen  HuT  erhielt;  nicht  otme  vieiraltige  Wider. 
sprllcbe ,  diirch  ihaligps  Ziithun  seiner  Freunde;  An 
dieser  SleDe,  als  Proiessor  der  Pof«e  «rbeiieteerineb- 
Halt  Op-  T-  ID.  4i 


n,,i-.r^<ib,Google 


0-42      Hi&torisch  -  biographUch  -  UterarUche 

rere  Schriflen  aut.  Den  neueii  Wirkun^kreis  rec- 
tauscliie  er  nacb  eineni  Jahr  init  einem  andem  zu  Rs- 
gensburg,  nachclen)  ibn  ^vahrend  eineg  kurzen  Bem- 
ches  besorgte  Freunde  umsonst  in  Wien  Cestzuhallen 
gesucht  hatten.  Noch  einmal  gevtann  ifan  Ingolstadt  fUr 
einige  Zeit.  Von  hier  aus  untemahm  er  von  Zeit  zu 
Zeit  nacb  Spanheim  zu  Trithemius,  nnd  andern  beriiboi- 
ten  Orlen  kurze  Auifiilge.  Atif  einem  dersclbcn  lemte 
er  zu  Freburg  den  berUhinten  Ulrich  Zasi  kennen. 
Im  Jahr  1495  brac^  die  Pest  aus  :  Celtes  floh  dach 
Heidelberg,,  und  untenvies  die  Subne  des  Pfalzgrafeii 
im  Griechiscfaeu  und  Latrinischen,  kehrtc  aber,  nach- 
dem  die  Seiu:he  mit  ihren  Vcrheerungen  nachgelassen 
balte,  im  Jafar  1497  nach  Ingotstndt  zurUck.  Bald  beriet 
ibn  Kaiser  Max  I.  nach  Wien ,  luid  er  ward  dasclb»t 
'  von  dcr  literarischen  Donau verbr Udcrung  mll 
dem  ungetheiltesten  Jubel  empfangen.  Beinahe  iedem 
Zweigc  der  Wissenschaften  Midmete  cr  nnn  sein  Au- 
genmerk ,  und  besorgte  und  ordnete  als  Kustos  die 
kaiserliche  Bibliotbck. 

Noch  einmal  tricb  es  ifan  anf  Reisen ,  und  zwar  nach 
den  aurserslen  Enden  Teulschlands,  und  dcr  losel  Thule, 
nnterstiiizt  von  der  Grorsmutfa  des  berrlichcn  FUrstoi, 
vrelcher  als  Kaiser  der  Teutschen  Uber  den  grdrsten  An- 
gelegenheiten  des  Reichs  und  dcr  Politik  nie  die  ein- 
zelnen  aiugezeichneten  Miinner  dec  Nation  Tergab. 
.  Nach  Cehes  Gutachlen  ward  bald  nachdem  er  Ton 
jenen  Wanderaogen  zurUckgekebrl  war,  ein  Kollegiun 
von  Malhematikem  und  Dirhtern  niedergeselzt,  virelcfaem 
die  Vollmacbt  ertheilt  wurde ,  solchcn ,  die  dieser  Ehre 
vrUrdig  befunden  wUrden ,  den  Lorbeer  zuzuerkennen. 

Die  letzte  Reise,  mit  dcr  Celtcs  scin  ihatenvoUes 
Leben  svhlofs,  war  nach  Oslfrankreich  gegangen,  um 
aite  Handschriflen  zu  sammcio.  Sein  Todestag  war  der 
4.  Febnian    1908.     Seine  Schrift^  sind:    ^rt  versifi- 


^.dbyGoogle 


Anmerkungen  und  ErUiuterungen.       643 

eandi  etc.  —  Stntea  Htrculea  /urens,  et  Cana  Thyestis 
edit,  —  Proseuticiim.  —  Panegyris  ad  Duces  Bavar. '—  Epit, 
in  Ciceron.  Rketorte.  cum  modo  epistolandl.  —  Oecono- 
mia  philosophi,  metrice  deseripta.  —  De  origine,  silu  efc^ 
Norimbergte  libell.  —  i^ita  St.  Sebaldi,  —  Ad  CharUatem 
Pirkheim.  Ode  Saphica.—  Apuleji  Epit.  divin.  de  mundo 
edit.  —  Comtl.  Taeitus  de  morib,  German.  edit.  —  Stpm 
tenaria  Sodalit.  literaria.  —  ^usonii  sententia  septem 
Sapientum  etc.  edit.  —  Epist.  St.  Hieronymi  dt  leg,  tt 
audiend,  poet.  edit.  —  JVicol,  d«  Cusa  proposit,  tdit.  — 
Cartnen  siecuiare.  —  Opera  Rhrostoithte  tdit,  ~  Lu» 
dus  Dianm.  —  Ldbri  Amorum  IV.  —  SJtapsodia  (_ludus 
seenicus)  et  carm.  Juiienum  in  laud.  Cxstiris.--  D«  di^ 
versis  diversorum  studiis ,  Poema. —  OOntheri  Lit/urinttt 
iffcsta  Frideriei  /.)  edit.  —  Melopv'a,  op.  musicum.  — 
Odar.l.  IV.  cumEpodo.—  Epigrammat.  t.lV.  —  Gramm 
maticat  Greecee  institiftio,  —  Epistolte.  —  Orationes.  ~ 

Die  HauptqueHe  dieser  biog[raphisch  -  literKrijcbeii 
Skizze  tet  ein  hinterlaHenes  Werh  des  berUltmten  En< 
geibert  KlUpfel,  wdchea  Herr  Proreisor  und  Hof- 
ratfa  K.  Ruef  zu  Freiburg  i.  Bt.  mit  dei  Verfasserg 
Leben  atif  Veranalaltung  der  Universitat  hentuaziigeben 
gesonnen  ist,  und  von  Trelchem  bereits  das  Meiate  in 
einzelnen  Lieferungen ,  Programmeo ,  erschienen  ist. 
E«  wiire  zu  vrltnscfaen ,  daTs  mehrere  literariscbe  Et' 
«cheinungen  unsers  Vaterlands  aus  jenen  Zeiten  mifr 
der  GrUndlichkeit  und  sorgfaltigen  GesGhichtsforscfaung 
'wie  diese  bearbeitet  -wUrden  ,  indAm  dadurch  den  £«• 
mUhiwgen  der  vepdienstrollen  Frankfurter  Gesellsdiaft 
nicfal  imwicfatige  Beitrage  geliefeit  werden  dUrften. 

8)  Albrecht  DUrer,  geboren  zu  NUmberg,  dem 
damaligen  Hauptsitz  teutscfaer  Kunst  und  Industrie  (20tea 
Mai  1471),  auG  einer  ehrenwertiien  BUrgerCamilie,  hatte 
Ton  der  Natur  eine  aeltene  Schdnfaeit  und  Anmutfa  des 


D,g,t,.?<ib,Google 


044      HistoriBch  -  biographisch-  Uterarische 

Ktirpcrg,  von  deiti  Gentus  jene  Phantasie  und  Meitter- 
tUchtigkeit  erhalten,  die  ihn  zum  Muiterbilde  jener  Zeit 
■cbufen,  indemdie  sogenannle  teutt che  Schiile  vollendet 
erschien.  AUe  edlem  Wittengchaften  blieben  ihm  nicht 
frnnd,  obne  eigentlidie  literarische  Bildung  geaotsen 
zu  haben ,  doch  zog  er  NalurwiMeiuchaflen  und  Mathe- 
inatik,  a\a  Bam  seiner  KUnstlergriirse ,  «usschKcrBlicti 
,vor.  Aucli  Gymnajtik  und  Muiik  scfaienen  ihm  geeigoele 
EntMricklungsvehickel  des  Geistes  utid  der  Phaidasie, 
wie  des  Korpers,  und  im  Studium  dcs  EheiimaaTses  uiid 
der  richtigen  VerhaltntMe  von  den  gesegnetslen  Wir- 
kungen.  Es  ist  faier  der  Ort  nicfat  in  das  ffiihere  seiiies 
KUnstlerlebens  einzugefaen.  Wer  von  demselben  ein 
eben  so  lebendiges,  als  wahres  Bikl  sich  verschaffen  will, 
lese  Tieck  in  seinem  unsterblichen  Werke :  Sternbxlds 
Wanderungen,  u.  A.  welche  in  der  Geschichte  der 
KUnste  entscheidende  Snmme  haben.  Genug  er  war 
der  groste  Meister  seiner  Zeit,  und  eben  so  aucfa  alf 
Mensch  einer  ilirer  grofsteu  Mnniier.  Die  Edelstoi 
waren  setne  Freunde,  vor  allem  der  biedere  Pirkhei- 
mer,  dessen  sehnsUchtige  Klagen  nach  Albrechts  Tode 
das  rUhrendste  ZeugniTs  fur  die  Gr6lM  des  Verlnstes 
und  iramenllich  fUr  die  Treffenlichkeit  seiues  gleicfa  em- 
sten  und  tiefen,  ,  als  frdhlichheilcrn  Charakters  siiid. 
Eoropa  Buerkannte  ihu  als  solchen ,  dem  der  erste  Krani 
gebUhrte;  selbst  die  Zierdeu  WiiUchlands  neigten  sich 
Tor  s«ner  Genialitat,  Mit  persiiulicher  Freundscbalt 
beebrta  ihn  Kaiser  Max  1.  der  ihn  selbst  mehrmals  in 
seiner  Werkstatle  besuchle,  und  maii  hat  Briefe  von 
ihm,  in  welchen  er  deu  Rath  lu  MUmberg  freuodlich 
angeht,  ihrem  gefeicrten  Milbiirger ,  ziir  \^'Urdigung  sei- 
nes  Verdimstes,  die  jahrliche  Steuer  uachzuUssm.  ^) 


*)  VrrEl.  Teslicbes  tnieThilt.  Blttt  fUr  setaildetc 
Stiude.  Jabrc  iili.  BaUiHll  nhr  schiltzentwerUie ,  biitin 
nfibeluunle   Noliuen. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


Anmerkungen  und  Erlauterungen.       645 

Wcniger  gliicklicEi  war  er  im  Schoohe  seiner  FamHie. 
Ein  XJmsland,  dcr  aiich  dcm  gl.itizendsten  Genie  oft  den 
Todesstors  vcrsetzen  kaan,  verbitlerte  ihm  das  Leben, 
eine  zijnliische  Hausfrau.  Eine  z\reile  Ursache, 
die  sein  tb.iii^cs  Lebeii  verhtlrzte,  war  allzugrofse  An- 
strengiing  im  Art)eitcn.  Ehe  er  daher  noch ,  wie  er 
gewiinscht,  an  seinc  Gemiihlcle  die  letzte  Hand  anlegen 
konnte,  raffte  ihn  der  Tod  hinweg,  im  April  1528.  Er 
hinterlicfs  als  Schrinstellcr  folgende  WcrKe ;  GeametrU 
eanim  irutitution.  lii.,  ftir  alle  Mabler,  Bildner,  Kupfer- 
steeher,  und  Steinschneidcr  ein  ausserst  wichtiges  Buch.— 
Tiehismatica ,  ciiie  strategische  Schrift,  namenllich  Uber 
Befestifung  von  Stadlen  hanilelnd;  sodann:  de  Syinmetria 
partiunt  in  etjaor.  corporibus.  Sein  Freund  Bilibald 
liefs  ihm  ein  anstandiges  Deukmal  iclzen.  Eine  andere 
Grabschrift  ini  Kircbhof  zu  St.  Johann  enlhatt  folgende 
VVorte:  Qtticquid  Alberti  Dureri  mortale  /uit,  suh.hoc 
eonditur  fumulo,    Emigravit  S.   Id.   Aprllis  1528. 

Vcrgl.  Bilib-  Pirkheim.  Epist.,  in  Operib.  ed,  Goldast. 
—  Erhardts  Bilib.  Pirkheimer  und  seine  Zeit- 
genossflu.  —  M.  Adam  Vitce  Philos.  etc. 

9)  Vlrich  Graf  von  He1fens4eln.  Ein  Schlofs 
ohnwcit  Vlm ,  am  Vibstrom ,  gab  diesem  Gegchlechte 
Namen  und  Urspruug.  Letzterer  fallt  in  dfts  lOte  Jahr- 
hundert  zurliek.  Friedrich  I.  v.  Helfcnstein  wohnte 
den  Tumieren  zu  Magdebnrg,  und  Rolhenburg  an  der 
Tauber  unler  den  Herzogen  Konrad  vonFranken,  und 
Heinrich  von  Scbwaben ,  als  Turniervogt  bei.  Ludwig  I. 
«nem  gleichen  unter  Herzog  Liidwig  zu  Konstanz  (948). 
Als  Peldhauplmann  dienle  Graf  Burkbard  dem  ersten 
Ollo  auf  dessen  Heerzug  wider  Ludolf ,  seinen  Sohn; 
■0  Graf  Mangold  Hetnricfa  IV.  wider  die  Bi>hmen.,  Im 
Jahr  1060  zierte  aua  dem  Gcscblecfat  der  Helfengceino 
Gebhard  den   erzbischoflichcn   Stuhl  zu   Salzburg;   die 


D,g,t,.?<ib,Google 


646      Historiftdi  •  biographisch  •  literarische 

Reibe  der  Rilter  am  Concil  zu  Konstanz  die  Herren 
Johann,  Fricdricfa,  und  Koorad  (1413).  Ludvrig  V. 
bot  aeine  Dienste  dem  daniscben  Chrifitrem;  er  sank  im 
Kriege  der  Landleute  wider  tyranniicbe  Hcrren ,  ak 
Munzera  Fanatinnus  die  gerechle  Nothwe^  zum  Ver- 
lilgungszug  gesteigert ,  auf  klagliche  Weise  durch  Speere 
gejagt.  Seine  Gemahlin,  die  treue  Margarethai,  Kaiaer 
Max.  I.  Tochter,  ward  mit  Schmacb  zurUckgevrieaen , 
aU  sie  zu  den  Fiifeen  der  Wlilhenden,  tiir  des  Gattm 
Leben  flehte.  Ali  AebcisBin  am  Stift  unaerer  lieben 
Frauen  zu  Zurich,  starb  SibyUa.  AuTser  ihm  zabli  in 
diesen  Tagen  die  Geschichte  noch  Scbweikard  und  XJl- 
ricb  IV,  auf,  von  dem  hier  die  Bede  ist  Dieser,  'wel- 
dier  den  Adel  teines  Stammes  durch  personlicfae  WUrde 
mehren  woUle,  glaubte  dies  am  sichertten  durch  Pfl^e 
der  Wissencchaften  und  schonen  Kiinsle  tbun  zu  konnen. 
Milten  unter  KriegsstUrmen  beschafligie  ihn  dabcr  du 
Studium  der  olten  KWsiker;  er  ehrte  und  schiKzte  ge- 
lehrteManner ,  wo  er'i  vermoclite.  So  nalierte  cr  sich 
in  vertraulicfacm  Umgang  Pirkheimern,  als  er  in  Gc- 
■cbaften  des  Kaisers  zu  ?Jllrnberg  verweflte ;  wissen- 
■chaftliche  Unterredungen  wechselten  mit  Scherz  nnd 
Enist.  Es  w«hte  ihm  dahet  der  Freund  von  NUrobeig 
in  dankbBPer  Anerkennung  seine  Uebertetzung  von 
Plutarcbs  Abhandlung  «uber  dieNeugierde.' 
Anfanglieh  huldlgte  Graf  Ulrich ,  ab  ManA  von  aufge- 
Martem  Geiste  Lutfaen  Lebren,  ward  aber  im  Jahr  1546 
durch  das  Anatfaema  der  Valer  zu  Trident  wankend  ge- 
macht;  er  trat  zur  altoi  Kirche  zurUck,  und  wics  dle 
evangelischen  Priesler  au>  seiner  Ilerrschafl  aus. 

Georg  und  Ulrich  V.,  seine  beiden,  von  Katbarina 
zu  Sonncnberg  erzeugten  Sohne  pflanzten  sein  Ge- 
•dilecfat,  jener  die  Mofskirchische,  dicser  die  Wiesen- 
stei^ische  Linie  fort.  Im.  17ten  Jafarhuudert  erioscb  die 
Familie. 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


AnmerkungQn  und  Eriauterungen.       647 

Vergl.  Crusiij^nnal.Sucv.—  Pirkheim«ri  Op.  p.  2l3- 
Pantal,  de  rir  illuftr.  Germ.  etc. 


10)  Gcorg  Gros.  Einc  schr alte FamiUe aus Fran- 
hvii  fUbrte  (Uescn  Maioen;  tpiiler  erbielt  eie  den  Bei- 
iiamcn  von  TrocKaii.  Auf  den  Tumicrcn  von  934 
er«cbienen  bcreits  Edlc  aus  dicactn  Gegcblcchl.  Es  tbcilte 
■ich  in  der  Folge  in  ^vrei  Linicn,  die  PfersfeUlercche 
«od  die  Trockaiiischc.  Der  Stifter  der  Letztern  war 
GUntfaer  Gros,  der  ualer  Gottfried  von  Bouillon  den 
ersten  Kreuzzug  mitinachte.  Heinrich  Gros,  ein  Ab- 
knmmling  der  crslern  war  Abt  zu  Bantz  (14S3}.  Etn 
aiKlerer  glciches  Nsmens  (i50i)  BtEchof  za  Bamberg. 
Vielleicht  isl  dies  derselhe,  den  Hutten  zu  meinen  scheint, 
und  der  viclleicbt  Georg  Heinricb  hiefs.  Dem  sey 
wie  Jbin  wolle,  so  konnte  ich  aufser  diesen  allgemeinen 
Notizen  jiber  die  Familie  von  den  Lebensunutiinden 
des  Kanonikus  Gros  keine  andere  finden.  Im  ISten 
Jahrhundert  waren  noch  aiuehnliche  Staatsbeamte  dieses 
Namens  vorbanden. 

Vergl.  Iselin  histor.  Lcxlk. 

11)  Georg  von  Streilbergk.  Die  Familie  d«r 
■Hittor  von'Slreilbergk  vrar  eine  der  iiltesten  in  Frankcn< 
land.  EinScblofs,  obnweit  Ehermannsladt  griimlete  sie; 
man  liest  im  12ten  Jahrhundert  bereits  ihre  Namen. 
Itaimund  urtd  Eberhard  von  Streilbergfc  fiibrten  im  14len 
Jahriiundert  mit  Mcifsiscben  Markgrafen  Krieg.  Im  15ten 
ersclieinl  ein  Bichof  von  Regensburg  ihres  Nameos. 
Durch  Hans ,  Rupprecht  und  Wilhebn  Herren  zu  Streit- 
bergk  M-ard  in  eben  dcmselben  das  Bislhum  ^VUrzburg 
um  eine  Schuldforderung  befehdet.  Ueber  Ritter  Geor- 
gCD  flndet  man  nicbt  viel  inehr  Nolizen,  als  HuUen  in 
«einem  Briefe  an,  Ph-klieimer  giebt. 

"Vergi. Pastor Francon.  redivtva.  —  Iselin  hist.  Lex, 


D,g,t,.?<ib,Google 


648      Histohsch  -  biographisoh  -  Uteramche 


i2)  Aegidius  Rem  (Rbom)  al 
ahen  patriziscben  Familie  Augaburgs.  Sie  ziihke  im  Jabr 
1325  uiiler  ihien  AngebJ5rigen  Herrn  Berlbokl  ak  Bilr- 
germeistcc  der  Sudt.  Von  Aegidius  ist  tenicr  niclils  bc- 
lunnt ,  als  dars  er  ein  nicht  ungelehrter  Mann,  B«f<ird^ 
rer  liberatOT  Wisseni  und  Bischof  zu  ChieKuee  gewe- 
aen  ,  und  im  Jahr  1547  mit  Tod  abgegangea  war.  Im 
dOjallrtgen  Kriege  zetchnele  sich  ab  Hauptmann  unter 
den  SchAveden  Christoph ;  als  Domprobst  zu  Aiigsbant: 
(ohngef.  1610)  Wulfgang ;  als  Prohst  zu  Udenheim  aber 
H^r  Ulrich  Rem  aua.  Vergl.  BuceUini  Sttmtnata.  P.  I. 
Iselin  btsU  Lexic. 

13)  Trebatius  Vicentinus,  mit  seiuem  ei^ent- 
licbenNamen:  Bernhard  Trefoatius  aus  Yicenza 
lebte  im  ersten  Jahrzehnl  des  Ifiten  Jahrhunderts  zu 
Augsburg ,  und  war  vorzilgliclt  seine  UeberBetz.ung  der 
^Hieraglyphiea  HorapoUinis "  ins  laleiiiiachc  bekannl. 
Vergt.  JScher«  G.  L. 

14)  Johann  FSniieca,  ein  gebot7>er  Angsbnrger, 
lebte  ebenfalU  zu  Anfang  det  i6len  Jahrbunderla ,  uitd 
gab  heraus:  Psgchomachia  religioti  Prudentii  jtug.  ^im- 
daic.  1S06.  4.  femer:  QaadratumSapicntia.lbid.  iiiS.^ 

Vergl.  Jdcbers  Gel.  Lexic. 

15)  Si^mund  von  Heberstein.  Obi;leich Sprosse 
einer  alt-  adelichen  Panilie  vrard  dieter  Herr  denDod 
■ehr  frfihe  ku  den  Snidien  angehalten.  Durdi  ein  gttick- 
lirhes  Genie ,  und  seltne  Gabe  der  Beredsamheit  macMe 
er  in  Biilde  glanzende  Forlschritte ,  so  daTs  der  {(rofte 
Kaiser  Max  I.  ihn  cehr  Keb  gewann,  und  zu  Mnen 
seiner  Geheimriidie  ihn  erkies.  Als  die  Konige  vom 
Polen,  Btiheim  und  Ungarn  in  Wieo  mit  dem  Kaiscr 
der  Teulsbhen  jene  berUbmte  Zusanunenkunft  gehalien. 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Antnerkufigen  und  Erlauterungen.       64tf 

{voa  tler  in  dem  Leben  Kiu^intans  und  Herzog  Ulncha  *) 
bereits  eriahlt  ist),  wurde  von  Max  I.  unter  ADderm 
aucli  iha  Versprecfien  gegebeo ,  dars  er  zwei  Gesandte 
an  den  Czaar  Basilowit»ch  nacfa  Moakau  senden  wtdle , 
um  zwischen  diescm  und  d^  polnischen  Konige  ein  gut 
Veniehraen  zu  fesligcn.  Er  wahlte  zum  eineu  dersel* 
ben  Grafen  Sigismund,  cler  eben  mit  einer  Semliing  in 
Danemark  zu  Encle  war.  Heberatein  tibemahm  den 
etwas  gefnhriichen  Auflrag,  iind  entledigte  sich  desset- 
ben  auf  tlie  verslancligstc  Weise ,  wiewohl  er  dermalen 
noch  nicht  zu  gevriinschten  Resultaten  i\ihrte,  Deiia 
nuttea  in  deii  Unterbandlungen  brach  der  PoJen  Konig 
init  seiner  HcRrmacbt  auf,  und  belagerte  das  ru^ischG 
Opotzka.  Si^mund  kehrt«  nach  Insbmck  zum  Kaiscr  zu- 
rtiek,  und  erstattete  nieht  nur  einen  zur  Zufriedenlieit 
geniigenden  Gesandscbansberit^t ,  sondem  beschrieb 
aucb  in  langer  Reibe  die  Sitten,  Gebriiuche,  Ceremo- 
nien ,  Gesetze  und  Thaten  der  Moskowiten  in  einer 
von  dem  Kaiser  mit  faocbstem  Beifall  aufgenommenen 
Schrift. 

Tlicht  lange  darauf  ward  ihm  eine  andere  Gcsandt- 
acbaft  an  Kiinig  Ludwig  von  Ungam,  und  nach  Maxi- 
inilians  Tod  (1519)  die  Stclie  eines  Abgeordneten  der 
steyennarkischen  Stande  an  Karl  V.  aufgetragen.  Ala 
^dann  durch  Moskowitische  Gesandte  um  Emeuerung 
der  Tom  Terstorbenen  Kaiser  eingegangenen  Freund- 
achaftsblinde  geworben  wnrd ,  wof  Sigmund  Ton  Hefaer- 
stein  mit  unter  den  kaiserlichen  BevoUmJlchtigren,  weidn 
diese  Sacbe  ins  Reine  setzen  mubten.  Die  letzte  G^ 
■andtschaftsreise  uiiternahm  cr  zu  KSnig  Ferdinand, 
nach  utiheim;  derselbe  empiieng  zu  Prag  ihn  auf  das 
Leutseligstc.  AIs  dessen  Knmmerer  und  Fiskalprafekt 
der  unlerdsterTeiehiscfaen  Provinzen  Tcrtebte  er  die  lettf 

•)   S.  Hatl,  Op.  T.  It   p.  Si(3  imil  iOT 


■,..<,  r,,Googlc 


650     Historisch  -  biographisch  -literarwchc 

tcn  Tage  eines  sehr  hohen  Alters  in  Wien,  Di«  FrUdite 
reiner  ErFahrungen  und  Beobacbrungea  in  Rofsland  le^ 
er  fn  einm  schat^baren  lateinischen  Werl^e  (einer  Aiu- 
arbeitung'  jenes  Gesandtschafttberichtes)  nieder.  Ss  wwd 
Von  H.  Panialeon  ins  Teubche  Ubersetzt. 

Vergl.  descen ;  Prosopopeja  illuslr.  Gtrm.  virtw. 

16)  Johanties  Oekolampadius.  Dieser,  nadi 
Zwingli  der  berlihmteste  Reformator  der  Eidgenossen- 
scban,  (init  seinem  teulschen  Namen  HauFschcin)  ^rard 
zu  Weinsberg  im  Hessiscben  ii83  geboren.  Gliicklicbe 
Vermbgensveriialtnisse  setzteii  seioe  Ehem  in  den 
Sland,  fUr  seine  Erziehung  und  Ausbildung  Mancbes  zn 
Ihun,  yvas  andere  nur  im  harten  Kampf  dem  Scbicksat 
abringen.  Aufserdem  ward  ihm  die  Liebe  einer  Muttei 
iwschieden ,  welche  selbst  ausgezeicbnete  Geutesanlagon, 
und  bei  allen  die  sie  kannten ,  den  Ruf  filrenger  Friim- 
migheit  besafs..  Ihre  Sorgfatt  fUr  diesen  Sobn  Terdop< 
pelte  sich ,  als  der  Tod  alle  llbrigen  Kinder  ihr  entricsen 
balle.  Gleiclmohl  vermochte  sie  nur  mit  vieler  Miilie 
nnd  «ngestrengten  Bitlen  tlber  den  Grundsatz  des  Va- 
lera ,  dafs  Johanne*  nicht  alle  Zeit  der  Handlung ,  soo- 
dem  auch  wenige  spiirHcheSiunden  den  WisscnsduIteD 
weihen  durfh.  Aber  anch  in  diesen  entwickelte  sich  bald 
eine  ungewiihnlichc  Geisteskrafl  in  ihm ,  und  „  es  bUdele 
ihn  (wie  sein  Frennd  Capito  sagt)  der  Herr  frtib  zu 
dem ,  wodurch  er  sein  Werk'  zu  rordem  WiJteos  war.* 
Der  Vater,  eowohl  durch  die  Thranen  der  Afatter  er- 
weicht,  «Is  von  des  Knaben  Wircbegierde ,  Anlagen, 
und  wundersamem  Wesen  ergriffen ,  verwandte  endbdi 
Kosten  flir  ihn  zu  einem  wissenschaftlichen  Benife. 

Von  Heilbronn  nach  Heidelberg  geschickl,  dichtele 
er  sehon  im  zwiiHten  Jabre  ganz  ertragtiche  Vove; 
wnrd  nrit  dem  vierzehnten  Jahre  Baccataurens ,  mtd 
gewann  diu^  eisemen  FleiTs   uod  «trenge  Sitlen  die 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


:Anmerkungen   und  Erlauternngen.      651 

6ffenHiohe  Meinung  ungetheih  fUr'  sich.  Mil  cletn  Titel 
eines  Mag;isters  begabl ,  zog  er  naoh  Bologna ,  geine 
Uterarische  Weihe  altdort  nach  damaliger  Sitte  zu  volt-- 
enden ,  uncl  beriihmte  Rechtalehrer ,  nach  dem  Willen 
dei  Valers  zu  horen.  Das  italische  Klirna,  und  Aufho- 
ren  der  Gelder  zwungen  ihn  bald  zur  RilckreiEe  nach  Hei- 
(lelber^.  Er  verlierg  nun  die  Rechtsstudien ,  um  gant 
der  Theologie  und  huraanistiichen  Wissenschaften  sich 
7.U  widmen.  Thomas  von  Aquin,  Richard  der  Scholas- 
tiker,  Gerson  imd  Scot  wurden  der  Reihe  nach  vor- 
genomraen.  Bei  allem  dem  tmg  er  stets  roebr  tiir  Er< 
verbung  griindlicther  Gelehrsamkeit ,  als  schriftstelleri- 
schen  Ruhmes  Sorge. 

Seine  Verdienstc  entgiengen  der  Aarmerksamkeit 
(les  PfalzgrafcnPhilipp  nicht;  er  berief  ihn  zum  Erzieher 
seiner  Kinder.  Oekolampadius  blieb  nun  in  diesem 
Wirkungskreis  langere  Zeil,  Ims  Eckel  vor  dem  Hofleben 
in  sein  Vaterort  ihn  zurilcktrieb ,  um  eine  von  geioen 
Eltem  geitiflete  Kaplanei  zu  begorgen. 

Gleichwohl  konnle  ein  solch  eintoniges  Leben  sei- 
nem  wifsbegieri^ea  Geiste  nicht  genilgen;  darum  luchle 
er  nach  Heidelberg  zuriickzukonunen ,  gieng  aber  zuvor 
nacb  TUbingen  und  Stuttgart,  um  Reuchlin,  den  erslen 
Philologen  seiner  Zeit,  zu  g^iefsen;  er  em|)fieng  von 
ihm  Unterricht  in  den  Anfangsgrlinden  der  griechischen, 
und  von  einem  Spanier ,  in  denen  der  hebraischen 
Sprache.  Die  Frucht  diegeg  Unterrichts  war  eine  bald 
nach  seiner  Ankunft  in  Heidelbei^  auGgearbeilete  grie- 
chische  ;Grammalik:  I>ragmata.  Er  lcmte  nun  auch 
Kspftein  kennen,  der  aus  seinem  BruchEal  mehrmats 
□acb  der  MuEenfitadt  gekommen  vrar;  die  Bekanntschaft 
wuchs  zueinem  innigen  Freundschaflsbund.  Kopfletn 
eog  nach  Bnsel ,  Oekolampad  aber  predigte  in  seinem 
Valerland  mil  solcher  Bewunderung  aller  VoUuklassen, 
d«fs  lein  Plame  taglic^  g«feierter  ward ,  dann  er  sprach 


D,g,t,.?<ib,Google 


652     Historisch  -  biographlsch  -  literarische 

mit  so  vieler  Kraft  und  Wiirde ,  sls  grtiTKlIicher  Kennt- 
«ifs  cter  Schrift  und  des  nienscblichen  Herzens,  un<]  war 
den  Genieinplatzen ,  bis  clahin  HauptwafTen  moncbiscfaer 
Dialehlik,  abhold.  Kijpflein  rubte  jedoch  nicht  elwr, 
bis  er  den  Freund  zu  sich  nach  Basel  gezogen  hatte : 
in  voller  Uebcneug ,  ein  gcnia^er  Mann  dUrfe  nicht  ei- 
neii  cngen  und  obscuren  Kreis  nls  Sphare  seiner  Wirh- 
samkcit  in  die  Liinge  sich  vorzeidinen.  Zum  Dnctor 
der  Theologie  inzwischen  irewnhlt,  machte  er  zu  BaBel 
auch  die  Bckanntscfaatt  des  Grasmus  und  half  ihm  mehrere 
Scfariften  ausatfaeiten.  Frliher  schon  war  er  zum  Predi- 
ger  am  MUnEler  emannt  worden,  Er  zog  nidit  lange 
darauf  nach  Augsburg,  nnd  suchte  dasclbst  ,  und  ia 
der  Runde  Aufklarung  und  Sehnsucht  nacb  Bessereni 
indie  Monchsvrelt  zu  bringen.  Glapios  Ranke  lieTsen 
ihn  afaer  kaum  mit  Sicherheit  seine  RUckreise  «ntrelHi. 
Nach  vierjafariger  Entfemung  begrUble  ei  seinen  Caj>ito 
wieder. 

Wfibrend  des  Reicbstages  zn  Niimbei^  begab  cr 
aidi  in  Frans  von  Sichingetis  Schutz ,  reinigte  in  den 
Kirchen  seiner  Herrschaft  die  Liturgie ,  und  Ubersetzie 
aus  Chrysosiomus. 

Als  Sickingen  vor  Erreichung  seines  grorsen  Vor- 
hafaens  sein  Scbichsal  erfiillt  halte ,  gieng  OekoIampK) 
nach  der  raurachiscfaen  Musenstadt  zurUck,  und  besoi^e 
die  Herausgnbo  seiner  auf  der  Ebemburg  ausgearbeile- 
ten  Schriften.  Ba)d  hielt  er  Uber  Jesaias  Vorlesungen ; 
predigte  im  Geist  der  neuen  Lehre,  flinf  Jahre  lang 
ohne  eigentlichen  Gehalt ,  und  iibcrsctzte  Kirchenviiler. 
Er  erkliirlc  sich,  nach  langem  Widerstreben  ,  Ubcr  dAs 
Abendmahl,  von  FreTniden  wie  von  Fcinden  viej- 
fach  verkannt  ond  bestritten.  Bittere  Fehden  und  Tage 
ervnicfasen  ihm  daraus.  Macblig  aber  ergriff  ihn  der 
Gcist ,  der  von  Teutscblaiid ,  und  dem  akeji  Zunch  in 
zwei  ver*chiedeneR  Rkhlungea  herttbei  wefate. 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Anmerkungen  und  Erlauterungen.       653 

Nlcht  ohne  Gefahr  'wohnte  er  den  Diapalationen 
ron  Faber ,  Eck ,  uiid  Andern  bei ,  und  UbemaliiD ,  alc 
dtc  Sorgfah  der  Btirger  Zwingli  vom  ersten  Erachei- 
neii  zurUckliiel,t,  die  Vertheidigung  «einer  Lehrsatze. 
So  au£h  in  Bem,  als  daselbst  disputirt  wurde.  Mit 
vieler  Kraft  nnd  Seelsorgertreue  befestigte  er ,  durcb  dic 
Autnrital  des  Rathes  untcrstiitzt,  die  in  Basel  der  Con- 
ressionsiuiderung  hatber  entstandenen  Unruhen.  Nach 
Ulm  mit  Blaurer  und  Bucer  zugleich  beruren ,  wirkle  er 
im  Verein  mit  diesen  gelehrten  Mannem  ebenfalls  vicles 
zur  Befesligung  de»  reformirlen  Kirchensystemes  mil.  So 
im  Predigt-  und  Lehraml,  mit  schriftsiellerisehcn  Be- 
■acbaftigungen  und  Kircbenbesuchen  abwecliEelnd ,  brachte 
er  seia  nocb  Ubriges  Leben  in  ununterbrochener  Tha- 
l^keil  zu ,  und  starb  ira  Jahr  1531 .  W  o  I  f  g  a  n  g 
Kdpflein  beschrieb  sein  Leben. 

Unter  scinen  Schriften  bemerk'  icb  auTser  den  schon 
mgezeigten  :  Exegefira  in  Genesin ,  Psalmos ,  Joium, 
./esaiam,  ,feremiam,  Ezechielem,  Danieiem  et  plcrosque 
jmnes  Prophetas;  sodann :  in  libras  omnes  Novi  Ttstaa 
•nenti.  Die  zweite  Ablheilung  enthalt  die  Didascaliaj 
^ne  dritte  die  ^pologeticaj  eine  vicrte  eudlich  die 
Ueber«elKunf;ca  aus  dem  GrieefaiicJien. 

17)  Joliannes  Ruelliua  Trard  zu  Soissong  zu 
Gnde  des  fUnfzehiiteii  Jafarfaundert»  gcboren ,  und  er- 
warb  sidi  den  Ruf  eines  der  ausgezcichnetsten  &aozci- 
sischen  Pfailoltgeii ,  obgleich  seine  eigcntliclie  Berufs- 
sphare  Arzneiwisgeiiscliait  war.  Er  stund  mit  Faber, 
Buddiiui,  und  andem  vorzUglichen  Pariser  Gelehrlen  in 
freundscfaaftlichen  Verh.iiltnissen ,  zog  Uberhaupt  das  Pri- 
valleben  dem  gescbaftigen  MUssiggang  dca  Hofcs  vor, 
tind  scfalug  deCihalb  roehrere  sehr  schmeicbelhafle  Ein- 
Indungender  Konigin  Multer,  Louice  von  Savoyen,  und 
ifares  Sofaoes,  Franz  ].  slandhafl  aus,  um  mit  Rulie  sei- 


D,g,t,.?<ib,Google 


654     Uistorisch  -  biographisch  ■  titerarische 

nen  LieblingMludien  nndihimgen  zu  kiJnnen.  Ab  Resul> 
tate  davoii  besitzen  wir  noch  UriKi  aetzungea  versclne- 
('ener  griecbischer  KlassiUer,  welche  ihm  ileu  Beinamen 
eioes  „A(llers  der  Kommentatoren "  enTSrben. 
Er.  slarb  alg  Prabendar  der  Kirche  d«  Notrt  Damt, 
wohin  die  FreuntUcbaft  des  Erzbischofs  von  Paru  dt 
Bouchtr  ihn  beriirdert  batte,  im  dreiundsecbugslen  Jahre 
seines  Alters  (1537),  Vergl.  P.  Joviiu ;  Elog.  doet.  pi^. 
Iselin  histor.  Leiic. 

18)Paul  Riccius.  Dieser  autgezeidmete  Ant  wn- 
frUher  Jude  g;evreseu,  in  Teutschland  geboren,  uod 
durch  die  Sorgfalt  sehr  bemittefter  Ellem  in  den  angC' 
sehensten  Wissenschal^en  seines  Volkes  unterricfatet 
worden.  Nachdem  er  heruigereift ,  und  in  das  Leben 
der  Geschichle  liefer  eingewciht  war,  verliefs  er  das 
Judenlhum  und  Irat  zur  christlichen  Religion  ilber.  Das 
Studium  der  Prophelen ,  welche  ihm  mehr  denn  die 
tausend  abgeschmackten  Lehren  des  Tahnuds  Aufadihifs ; 
nnd  Ubei  die  Unhallbarkeit  des  Systenu  seiner  bisheri- 
gen  Religionsverwandten  Verslandiguiig  gaben ,  soQ 
jeue  Aenderung  hauptsachlich  bewirkt  haben. 

Von  nun  an  setzleerseine  Forschungen  im  Gebiefe 
der  Naturwissenschaften  fort ,  und  erwarb  sicb  bei  seinen 
Zeitgenossen  einen  bedeutenden  Ruf,  so^ahl  durch 
seine  grilndliche  Gelehrsamfceit,  als  durch  das  Ebrenfeste, 
das  in  seinem  Cfaarakler  bemerkc  wunle.  Er  blieb  da< 
hei  auch  Kaiser  Maxen  nicht  lange  unbekacnt,  und  ward 
von  demselben  als  Hofphysiker  mit  ansehnlicbem  Gefaalie 
angestellt,  nachdem  cr  liingere  Zeit  zuvor  in  Pavia  1 
llffentlit^he  Vorlesiingen  gehalten  hatte.  Seine  schriA- 
sldleriEche  Thiiligkeit  beschrankte  sidi  indcTs  nicfat  onr 
auf  Arznei-  und  Nsturwissenschan,  sondem  auch  auf 
Theologie  und  andere  Zweige  des  Wissens.  In  Hin* 
sicht  Iel7.1erer  zog  ec  vorztiglich  gegen  die  Juden  zu 


-,<j,N..<,r,,GOOgIf 


Anmerktmgen  und  Erliiuterungen.       b6& 

Feltle;  denn  er  fiihlte  wider  ihie  Hartiiackigkeit  uq3 
blindfitolze  Beschraiikthcit  tieFeu  [Jiimuth  iu  seitiem 
Herzen.  So  gab  ei-  unter  auderm  eine  Audegung  des 
Pentateuchs  nach  den  GruDilsatzen  der  Propbelen  ,  des 
Talmuds ,  und  gesunder  Philosophie  heraus ,  um  die 
^Vabrheit  des  christlichen  LehrbegritTs  gegeii  die  Bc> 
faauptungen  der  Rabbiiier  hervorzuheben ;  sodanu  zu 
dei  Kaisers  Gebrauch,  und  auf  desscu  Wunsch  eiiieji 
zweckmafsigen  Auszug  des  Talmuds;  ferner  eiiie  Be- 
leuchtung  der  kabbalistischen  Bilchcr ;  ein  Kompendium 
des  peripatetischen  Dogmas ,  ncbst  vicicn  aaderti  natui- 
wissenschafUicben  Schriften. 

Als  Arzt  verfertigte  er  eine  wichtige  Abhandlung 
tiber  die  Lustseuche,  dic  man  iii  mehrercn  Ausgabeii 
einzeln ,  sodann  auvh  in  Luisinis  Sammlung  gedi-uckt, 
und  ia  Heuslers  Lit.  Gesch.  der  LusUeuche  beur- 
theilt  Bndet 

Trotz  der  polemischen  Richtung,  die  sein  wissen- 
■dudUidiea  Talent  genommen,  ward  ihm  gleicbwohl  in 
seinen  lilerarischen  Fehden  viele  Bcscheideiih^it ,  iind 
Ubflrfaaupt  ein  emster ,  auf  das  Wcscn  der  Wissenschaft 
redlich  hiostrebender  Sinn  zuerkannt.  Vergk  llbet'  ihn: 
Pantaleon  Prosopop.  iliustr.  Germ.  viror.  P.  III.  p.  ISl 
efc.    M.  Adami  i^ilm  Medicor.  etc. 

19)WiIhelmT.  Croy, genannt Marquis v. C h i e v- 
ret,  a«g dem  Geschlecht der  Herzo^c  voh  Arschot ,  ward 
1458  geboren.  Seine  Jugend  brachtc  er  in  franzusiscben 
Feldlagem,  spater  einige  Jahre  auf  seineii  niedcrlandi- 
•chea  GUtern  zu.  Von  dem  zum  Konige  Spaniens  gc- 
vrahlten  Erzhenog  .Philipp  von  Oesterreich  ward  er 
*hm  Statthaller  der  Niederlande ,  und  nach  dcsseit  Tude 
zum  E^ieher  Karls  V,  ernannt.  Die  Erziehung  war 
■trrag,  kriegerisch,  diplomatiscb.  Er  habte  die  Spanicr 
beftig,  UBd  bels  ibneit  die»ea  Hafa ,  solauge  er  die  Au-. 


D,g,t,.?<ib,Google 


656      Historisch-biographisch-literarische 

jelegoiiheiten  des  Staales  vor  und  nach  Ecines  MiiDdlingi 
Kaiserwabl  leitete,  auf  das  Einpfindlichsle  fuhlen.  B«- 
^brachtes  Gift  soli  dalier  auch  wahrend  de«  Wormscr 
Reichslages  (ISten  Mai  1321),  seinem  Leben  ein  Ende 
geniacht  haben.  Mit  diesem  seinera  Tode  anderle  dal 
bisherige  System  grQrstenthcils.  Das  diplomalische  Le- 
ben  iind  Wirken  dieses  ausgezeichneten  Mannes  gehort 
in  die  Zeitgeschichte.  Spanicr  und  Teutscbe  sind  sbrenge 
Tadler  seines  Charakters,  gUnsligere  Bichter  hingegen 
die  Franzosen  gewesen.  Er  sland  mit  den  vorzUglidt- 
sten  Gelcbrten  damaliger  Zeit  in  engen  VerhaltnisAa, 
iKunentlich  mit  Erasmus  in  ununterbrochenem  Brtd'- 
wechscL 

Vergl.  Seckendor/  /tist.  Luth.  —  Sandovat  hitt.  de 
Carlos  V.  —  Eras/Tii  Epistola.  —  t^aritlas  PrcUiqm  dt 
Feducat  des  Princes.  —  Robertsons  Gesch.  K«it  V. 
IL  und  UL  B.  u.  s.  'vr. 

20)  Die  Fugger.  Diese beriibmfe Familie ,  wedte 
durcb  Industrie ,  kluge  Beniitzung  der  Zeitverliiihniise, 
und  dcr  Wendung,  die  mit  Amerikas  Entdechung  der 
europaischsHandelnabm,  eudlichdurchglUcklicheSpehu- 
lationen  im  C^olsen  von  geringem  Anfang  zu  einer  HSb» 
des  Reichthums ,  und  oiit  ihm  des  Einflusses  in  die  Ange- 
legenheiten  vieler  Slaalen  sicb  empor  scbwang ,  stamBiEe 
aus  dem  Dorfe  Geggingen,  (nachAndern,  Graben) 
bct  Augsburg.  Ohngefahr  um  das  letzle  Jabrzefant  det 
Vierzebnten  Jahrhunderls  war  sie  nach  AugsboTg  gezogen, 
und  dasclbst  in  das  Sladtrecbt  durch  UeuiathAn  aufge- 
nommen  wotden.  Als  Grilnder  ihres  Reichthami  wird 
Johaiulcs ,  dcr  im  Jahr  1409  mit  Tod  abgieng ,  ange> 
geben.  Andreas  und  Jakob ,  scine  hinterlasscnea  Sohne 
erwarben  sich  durch  den  Hande)  bald  ein  bsdeutend» 
Vennitgea.  Jener  ward  der  Stifter  der  Linie :  mit  dem 
Uchc,  .die   jedoch  frUher  etloscbi    letzterer 


D,g,t,.?<ib,G*:")Oglc 


Anmerkungen  und  Erlauterungen.        65/ 

fich  mit  Barbara  Bessinger,  und  baHe.  aich  dner  lelir 
zahlreichen  Machkommeiischaft  zu  erfreuen.  Marhus 
Fugger ,  einer  aeiner  Sohne  crhielt  im  Jahr  1478  die 
DotnhemiwUrde;  lHrifh,  Jalsob  und  Georg  dic  Ubrigen ' 
setzten  dle  Geschafte  des  Hauses  fort.  Ulrich  starb  oKtie 
Erben;  nach  Jakobs  Tod  flofs  der  grorste  Thcil  de« 
Familienvermegens  in  Georg  Ensamraen,  welcher  bereits 
ini  Jahr  1507  die  Grafschaften  Kirchbcrg  und  Maurstet- 
(en ,  iind  eben  so  die  Herrschaften  Weissenhom ,  Pfaf- 
fenhofen,  Wulenstetten ,  Schmiecben  und  Biberbach  aa 
sich  kaulle. 

Er  besorgte  bereits  betrachlliche  Staatsanlehen ,  bc- 
sonders  bei  Leo  X.  und  Kaiser  Maxiinilian  I. ,  die  beidc 
oft  nur  allzu  sehr  in  Geldverlegenlieilen  sich  befandcn. 
Ersterer  verlieh  ihm  daher  auch  aug  Erkenntlichkeit  dije 
WUrde  eines  :  E<iues  auratus,  lelzterer  die:  eines  kaiserl. 
Ratheg ,  unj  erbob  ibn  mit  seinen  BrUdern  in  den  Add- 
«land.  Die  Fuggerei  (106  Wohnungen  fUr  Arme) ,  die 
St.  Annakircbe,  .neb«t.der  pritcbtigen  Orgel  sini^  sein 
Werk.  Mi(  Regina  Imhof ,  pflanzte  Georg  v.  Fugger  in 
den  beiden  S6bncn  Raimund  und  Anton  das  Gegchlecht 
weiter.  Raimund  bestimmte  sich  zum  Gelehrten ,  ward 
durcb  Kari  V.  Freiberr  und  kaiserlicher  Rath  und  kaiifte 
noeh  Tiele  Herrschaften  zum  bereits  vorbandcnen  Fami- 
liengut.  Seine  Machkommeuschaft  wie  die  seines  Br^- 
ders  verbreitetc  nch  in  einer  Menge  von  Zweigen,  und 
in  vielen  ausgezeichneten  Manneni  bis  auf  den  heutigen 
Tag.  Die  Anekdote  mit  der  verbrannten  Schuldverscfarei* 
bung  von  3  Miltionen  die  Karl  V.  zum  Geschenk  ge- 
macbt  wiu-den,  ist  hinreichend  bekannt ;  eben  so  erinnert 
man  sicb  nocb  mit  VergnUgen  der  Aeufserung,  die  der 
Kaiser  zu  Parb  that,  als  ihm  die  Schiitze  Franz  de« 
Ersten  gezeigt  wurden.  *)    Die  Ursachen ,  aus  welchea 


o,9,t,.?<ib,Google 


GsS     Hiatoriach  -  biographisch  -  literari«che 

,  die  tcatscben  Patriotwi  aus  clem  Bitlerstand ,  Bamendidi 
Hutten  und  Sickingen  die  Fugger,  in  denen  der  Han- 
delstand  dBmalE  eich  repmentirte,  eo  sehr  faaTsten,  soU 
^ater  ui  der  Zeitgeschichte ,  und  im  Leben  des  Fraue 
T.  SickiiigeQ  auseinander  gesetzt  werden. 

Vergl.  Chronie.  Epueopat,  Conslantiens.  (^Pistorius 
t.  I.  p.  rOfi^. 

21)  Ehrenbergk  ist  der  yame  eines  berilhmten 
PalseB  z^Hschen  Tyro)  und  Schwaben;  sodann  einet 
angeBeheneh  Bheinlandergeschlechtes ,  welches  seinen 
tJrsprung  bis  inr  12te  Jahrhundert  zuriickfUhrt ,  und  dea 
Domherm  Johann   ku   Speyer   als   Stilter  nennt.     Eia 

-  Johann  von  Ehrenbergk  starb  15i4  als  Domclekui  zn 
Mainz.  Von  Lukas,  vielleicht  einem  Bruder  diese* 
lelztem,  mit  welchem  Hut  ten  in  besondem  VerfaiA- 
niTsen  gestandon  sein  muTs,  ist  nichts  bekannt,  das  det 
Aufzeichnens  werth  ware. 

22)  Pcter  t.  Aufsas.  Dieses  GescWecht  war  ei- 
nes  der  vomehmsten  und  alteslen  in  Franken ,  uod  ziihb» 
namentlich  zu  Anfang  des  16ten  Jahrhunderts  raehrere 
sehr  gelehrte  Manner,  wie  Karl  v.  Aufsas,  desscn 
Leben  Pantateon  (in  seiner  Prosopopeja'}  beschrieben. 

In  welchem  Verhaltnirs  Peter  t.  Aufsas  Domherr 
inWUrzburg  zu  der  Familie  Hutten  sland,  ist  ungewif^. 
So  viel  ist  sicher,  daTs  er  in  dem  merkwUrdigen  HandH 
IThrichs  von  WUrlemberg  roit  Kaiser,  Baiem,  und  den 
Huttens  eine  bedeutende  BoIIe  spielte,  und  sein  Mame 
hiiufig  in  den  Akten  diesfalls  genannt  win).  Er  brachte 
et  durch  sein  Anschen  bei  Kaiser  Maximilian  dahin, 
dafs  der  Herzog ,  welcher  dcn  28len  A-jgust  1 5l6  seinec 
Ungeborsams  willen,  zwei  peremtorische  Laduugen  znr 
Stellung  vor  ersterm,  erlialtcn  batte,  von  der  persdn^ 
dien  Ersdteinung  befreit  wurde.    Er  iiatte  sich  nenHci 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Anmerkungen  und  Erlauterungen.       659 

nebgt  Ludewig  t.  Fleckenateiti ,  zuin  Kaiser  begeben, 
und  um  Verliingerung  des  TerminB  ftlr  Ulrich  sngeEucht. 
Als  harte  Vorwiirfe  nua  den  Trutz  und  das  ganze  Be- 
nehmen  des  Herzoga  traTen ,  stellle  Atifgas  diesem  letz- 
tero  dringend  vor,  daTs  er  der  Nothwendigkeit  nachzu- 
geben,  vor  kuserl.  Majestat  sich  zu  demiilhigen,  und 
namenllich  das  zu  bedenken  babe,  dafs  er  auf  das  eid- 
liche  Versprechen  der  Landschaft,  ihn  an  Gut  und  Herr- 
schall  zu  gchirmen,  «ich  wenig  verlassen  konne,  wenn  die 
Achtserklarung  emstlich  vollstreckt  werden  sollte.  Errietfa 
ihm  aucb  ernstlich-Suhne  mit  den  Huttischen ,  und  mit  Sabi- 
nens  Sippschafl  an,  statt  alles  auf  die  Spitze  zu  setzen.  Hatte 
er  seinen  Vnrscblagen  immer  gefolgt,  wUrde  dieser  Filrst 
-viel  UnglUck  von  sich  abgewendet  haben.  Als  aber  im  nem- 
lichen  Jahre  nocb  die  Acht  und  Aberacht  erkannt,  und 
nur  noch  ein  Walfenstillstand  von  24  Stunden  vor  Aus- 
bruch  der  Feindseligkeiten  dazwischen  war,  vmrde  Aufsiis 
noeh  einmal  mit  Hang  Landschad,  in  der  Eigenschaft  als 
Pfalzisch-WiirzburgischeGesandle,  zu  dem  kaiserlichen 
Kanzler  Johann  von  Semtin  geschickt,  um  in  Vereia 
mit  Wiirtembergigchen  Ralhen  und  Abgeordneten  einon 
Vergleicb  zu  milleln.  Eine  Erktarang  die  der  Herzog 
nach  erhaltenem  Achlmanifest  halte  ergehen  lassen, 
sollle  die  Basis  des  Vergleiches  seyn.  Durch  ihre  Be- 
miihitngen,  und  jene  des  Kardinals  v,  Gurck  kam  det 
Blaubeurervertrag ,  nichl  ohne  HinderniTse  vonSeile  der 
Hutten ,  zu  Slaode.  Koch  einmal  encheint  der  gewandte 
Prahit,  wahrend  deg  Feldzugs  1518  mitPfalzgraf  Fried- 
xich,  Bischof  Christoph  von  Auggburg,  dem  Mainzi- 
scben  Kanzler,  Johann  Ftlrderer,  und  dem  Pfalzigcben, 
Caspar  Florenz  von  Wenningen,  als  Unterhandler  zu  Lau- 
ingen  den  22siea  Scptember,  doch  batlen  ihre  Bemiihup- 
gen  nicht  den  gewiinscbten  Erfolg.  Nach  diesem  Vor- 
fail  iinden  wir  Aufsas  nicht  weiter  erwalmt.  Die  Scfautz- 
cchrifl  ftir  den  Herzog^     gegen  welche  Rittec  Ulricb  n 


o,9,t,.?<ib,Google 


6t)U      Historisch  -  biographisch  -  literarische 

schneideiid  gCGren  den  <.1es  Undankg  geschuMi^en  Probst 
aiifFrilt ,  ist  <Ier  historischen  Lileratur  eiitzogen ,  uitd 
dilrlte  am  lelchtesten  in  den  Archiven  zu  Sluttgart  auf- 
geTimden  werdcii  kiinnen. 

Vergl.  Haberlin:  Allg.  Wclthistor.  X.  Sattler: 
Gecchichtc  von  Wunemb.  I.  und  II.  u.  s.  f. 

23)  Eduard  Lce,  ein  cngliechpr  Thcojog  ward  ui 
der  Grafschait  Kent  gehoren,  iind  von  Heinrich  VIII. 
als  Ka|>|>cllau  uiid  Allmoscnior  ani;estGllt.  Er  bekleidete 
spitter  boi  melircrn  wichtigen  Anlfissen  Gesandtsc|tafls- 
posten ,  uiid  ward  endiich  zum  Kaiizlcr  der  Kirchc  von  Sa- 
lisbury  und  zum  Erzhiscliof  von  york  emannt.  Mehr  »h 
durch  grofse  (chriftstclleriscbe  Talenteister  diirch  seine 
Fehde  mit  Erasmus  bcriihmt  geworden,  mit  dem  er, 
wahrscfacinlich  um  Celebrilat  dadurch  zu  crhalten  anband> 
Ef  gah  UGmlich:  Annotationes  in  jilnnolationes  ad  nop, 
Ttstament.  Erasmi  beraus ,  und  suchte ,  auf  eine  anrserst 
hcfli^,  boshaf^e  utid  unschikliche  Maiiicr  die  Ansicbtpn 
-Erasmits  zu  beatreiten,  und  seinen  Ruhni  in  Schatten 
■  <tM  stellen.  Die  btfeiitliche  Meitiupg  crldarte  t,vAt  bald 
iHigetheilt  wider  ihn,  und  seinen  ReiioministenstreiclL 
Namentlich  wurden  die  liberalen  Gelehrteti  Teiilsclilands 
M>  sehr  dadurch  erbittert,  dafs  der  Hnfs  gegen  die  Englan- 
der  in  uitsem  Tagen  wegen  der  innigen  Freundscfaafi  zu 
den  Muselmannem,  und  der  Christenverfolgung  gegen 
die  Griechen  durch  Sir  Maitland  beinahe  nicht  siarher 
war,  ais  dazumal  gegen  den  Boxer  Eduard  Lee.  EraS' 
mus  wurde  von  vielen  Seiten  angegangen,  diesem  hiitH 
verrtlkten ,  vcrstandesuumachtigen ,  und  eines  Gegners 
wie  er ,  ganz  unwlirdigen  Menscheri ,  den  Handschuh 
nicht  aufzuheben.  Da  jcdoch  die  Schmahschrilt  nit 
vieter  Sorgfall  diirch  ganz  Teutschland  unter  und  voa 
deo  Anhaiigem  der  KoNner-  und  Obscurantenpartfiei 
war  verhreitet  worden,  imd  es  das  Ansehen  hatie  ge- 


-,<j,N..<ib,Googlc 


AniQerkuilgeu  und  ErliiuteriLmgen      66) 

wihnen'  kcMncn,  dati  Erntinus  durch  gjtnzliches  Slill- 
schwcigen  eotweder  Furi'ht  verriethe ,  oder  die  Vorwiirfe 
einzugesteheii  schcine,  so  machte  er  sich  an  leine  Apo- 
logie,  welchc  mit  EnlhuBiastnus  aufgenommen  ward. 
Lee,  der  dies  erwartet  hallc,  wagte  es  freudetrunken, 
auch  seinerseits,  und  nachdem  er  lange  zuvor  gedrobt, 
uiid  Eiasmus  zu  VergleichsvorBchlagen  zu  versuchen 
getracbtet  hatte ,  eine  ziveite  SchmahschriTt :  Apologia 
contra  Erasmum  herauszngeben.  Die  Erbilterung  der 
Enumiaiier ,  worunter  Hutten  der  vorzUglichste ,  stieg 
in  solchem  Grade,  und  die  Invectiven  wider  alle  engH- 
schen  Gelehrten ,  von  denen  sclbst  Freunde  des  Era^miu 
bier  einige  Parthei,  odcr  wenigsleiis  Neutralitat  ergriffen, 
mehrten  sich  dermafsen,  dafs  nur  eiiie  Menge  Mahnungs- 
schreiben,  und  die  Crohung,  »ach  Frankreich  gehea  vx 
woUeii ,  deit  hcfligsten  Ausbrtichen  wehrten.  Die  Be- 
weisquellen  und  AklenslUcke  sehr  merkwiirdigen  Inhalte 
sind  :  Pirkheimeri  ^ist.  ad  Erasmum  (^L.XII.')  Epist. 
Erojmi  ad  Joann.  Episcop,  Rofffnsem  p.  4t8.  Ad  Eun. 
dem  Ilda  et  Illia.  Ad  Petr.  Mosellarium  L.XIII.  p.  4iS. 
Cutbert,  Tunstallum,  432.  Just.  Jonam  434.  Martin. 
Bnaeellan^  437.  jfd  Eund.  jid  Thom.  Cardinal,  Ebo^ 
racensem  L.  Xlf^,  jid  Th.  Morum  ep.  II.  459.  Sebast. 
Hotenhan  p,  470.  (in  Erasmi  Operib.  edit.  Basil.) 

Vergi.  auch  mehrere  Briefc  in  Episl,  Huld.  Zasii 
(edil,  megger.)  p.  29?.  3&7. 

Als  das  Sterbejahr  Lt^a  gieht  Jocher  das  Jahr 
i5i2  an.  *  . 

24.  Jaknb  Latomus,  ein  Niederlander  ans  Cam- 
bron  im  Hcmicgau  ,  erwarb  sich  durch  mittclmafsige 
Talente ,  aber  grUndlidien  Fleifs  in  alten  Spracheii  und 
theologischen  Wissenschaften  einen  Ruf  als  Professor 
dcr  Gottesgelahrtheit  nebst  der  Prabende  eines  Dom- 
hemi  am  St.  Petprs  Stift  zu  Li>wen.    Von  dieser  Zeit 


D,g,t,.?<ib,Google 


662     Htstorisch  -  biographisch  -  literarische 

an  machle  er  Rich's  zum  Geschaft,  als  srarrer  Zelote  Rir 
die  linbedin^e  Herrschafl  des  Papismus  imt  den  Ge- 
lehrtesten  seiner  ZfeiT  sich  einzulassen,  und  fiel  daher, 
nacfadpm  er  durrh  die  Handel  mit  Beuchlin  ond  ErasiBni 
einige  Celebritnt  erlangt  hatle ,  Luthem  in  einer  Streft- 
schrift ,  theolo^schen  Inhalts  an,  -welcbe  durch  erne  an- 
dere  :  Rationis  LatomianK  pro  incendiariis  Lovaniensis 
Schola  Sophistis  rtddUas  con/utatio  Luthertma  zu  wi- 
derlegen  ^esucht  ward. 

Im  Jahr  1&43  ward  er  beauhragt,  vor  dem  Kaiser 
und  leinem  Hofgefolgc  in  Briissel  zu  predigen ;  er  soB 
aber  einen  also  unschmackhaften  lappischen  Kanzelror- 
trag;  gebalten  haben ,  dals  er  den  durchlRuchtigen ,  vrie 
den  (Ibrigen  Zuhiirem  ein  Gegenstand  allgemeinen  Ge- 
■achters  geworden.  Giil  und  Flamme  Uber  diesen  Vor- 
fall  sprilhend ,  kehrte  er  nach  Lowen  zurlick ,  gab  daseBist 
in  der  Wulh  seines  Herzens  noch  einige  Vorlesungen 
voll  AnzUglichkeiten  und  lasterlicher  Sal^e  zum  Beste», 
bis  er,  wie  man  sagt,  in  den  lezten  Stunden  voll  Rene 
ilber  seine  Intoleranz ,  und  an  seiner  Seeligkeit  nt- 
zweifeind,  den  Geist  aufgab.  (1544.) 

Schriften:  De  trium  tinguar.  et  stud.  theolog. 
rafione  Dialogi  II. —  Dialogor.  j4polo0ia.  —  DePorU^fieis 
Primatu.  —  De  Ecclesia  et  variis  articulis  in  ea  eontro» 
versis.  —  De  Confess.  stcretd.  —  De  Matrimonio.  —  De  l«m 
gis  humana  obligandi  ratione.  —  De  Monachor.  institul. 
votis  et  obligaf,  —  De  Oralione  pro  dejuncf.  —  Intercess. 
Sanctorx  —  Cuitu  imaginum.  —  Ciborum  deleetu  et  J^Jtmio^ 

Vergl.  Labbei  Script.  eccles.  Seckend.  hist.  Zath. 
I.  Ci.  und  III.  t 


35)  Kaiser  Ferdinandl.  (geb.  den  12ten  Marc 
1503),  ein  Sohn  Philipps  von  Oesterreich  und  der  Konigin 
Johanna  von  Spanten,  Tochter  Ferdinands  des  Kath^- 
Schen,    und  der  Isabella  von  Kastilien.     Zugieidi   BUt 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Anmerkungen  tind  Erlautenmgen.       663 

Karl  sonem  iiltem  Bnicler  ond  Throafolger  durch  Adrian 
V.  Utrecfat  (nachmak  Papst  Adrian  VL)  erzogen ,  weihle 
er ,  vrahrend  Karis  Geist  eine  mehr  kriegeriscbe  Ricb- 
tting  nahm ,  •eine  Jugend  den  'Wissenschaften  und  deo 
Beccbaftigungen  dea  Prieden<,  daher  Ubertraf  er  den 
Konig  der  Teutschen  und  Spamer  an  geiatiger  Bildung 
ohne  ihn  als  Mensch,  Krieger  und  FUrst  zn  erreichen. 
Nach  dem  Tode  ihres  Grotsvatera ,  Maximilian  L  (<519)* 
theilte  er  sich  mit  «einem  Bruder  in  das  Erbe  desadben. 
Dle  Regierung  Uber  die  westlichen  Landfer  iiel  Karin, 
ifam  die  uber  die  dstlichen  zu.  Er  erhielt  das  Erzlier- 
zogthum  Oesterreich,  die  steyriscfac  Mark,  Kamthen, 
Krain ,  Tyrol  u.  s.  w.  (von  dem  Antheil  uber  Spaniea 
sah  er  sich,  obgleich  tou  Ferdinand  dem  arragonicchen 
Kttnig  wiihrend  seines  Lebeos  mebr  begiiostigt,  nicbt 
ohne  g^eimes  ftlifsvergnltgen  ausgeschlossen.)  Er  hei' 
rathete  nicht  lange  nacb  der  TheUung  die  Prinzessin 
Anna,  Schwester  KSnig  Ludwigs  von  Ungam,  einc 
FUrsteatocbler  von  ausserordenthcher  SchSobeit,  und 
voUzog  im  Jahr  1521  das  Beilager. 

Als  sein  ktfniglicher  Schwager  in  der  unglUckHcben 
ScMadit  bei  Mobatzk  gefallen,  wurde  er  von  einer 
grorsen  Parthei  der  Magnalenzum  KSnigeUngarns  ge- 
■wahlt  (1525);  eine  andere,  nicht  minder  machtige  Par- 
thei  aber ,  die  Macbt  des  HauAes  Habsburg  tUrchtend, 
■vereimgte  ihre  Stimmen  auf  Jobann  von  Zopoyla,  Gra- 
fen  V.  CilH,  Woywoden  zu  SiebenbUrgen.  DarUber 
mufgte  das  Schwert  entscbeiden. 

Mit  einer  betrtichtlichen  Heersinacfat  fiel  daher  K8- 
nig  Ferdinand  in  das  Land  ein,  dessen  Krone  er  an- 
■prach,  und  vertrieb  den  Gegner  aus  den  meisten  Pro- 
vinzen.  Da  rief  dieser  die  HUlfe  des  Erbfeinds  an, 
und  erkaiuite  den  Sultan  als  Protektor.  InzwiEchen 
ward  in  der  Hauptstadt  des  Reichs  (dcn  24sten  Februar 
1527)  die  KrSnung  feieriich  ToUzogen.     Suieinuuin  U. 


o,9,t,.?<ib,Google 


664      Htstorisch  -  biographisch  -  llteransche 

erscfaien,  eroberle  den  grofsten  Theil  dcs  Lanclcs,  uod 
sptzte  den  Woywoden  wie<ler  als  Re^enten  ein.  Bald 
jedorh  z^vangen  flin  die  Irefflicfaeii  Verilieidifn»)^san- 
etalten  Fnrdinaiids ,  und  seines  Sutthalters ,  Pfalzgrid 
Pbilipps  zu  einein  nnrUlimlicheii  Riickzug  (1529). 

Nachdeni  Teutschland  von  dieser  Seite  von  eiiier  grof- 
sen  Furcht  befreit  worden,  sprachen  die  Religionsange- 
le^enhrilen  Ferdinands  Aiifmerksainkeit  am  meisten  aa. 
Die  Holfninig  jedoch ,  welche  die  Freunde  der  neuen 
Iiehre,  wie  Ulrich  v.  Hulten  namenllich,  von  Ferdi- 
nands  Liberalilat  und  Mitwirkung  anfan^lich  gebegt, 
schwand  bald.  Die  Polilik  seines  Bruders,  und  die 
Stellung  als  BeherrscberienerLander,so  ihm  zugefallen, 
muTfiten  auch  die  seinigen  werden.  Er  ward,  als  auf 
dem  Reichstag  zu  Augsburg  Versuche  gUllicber  Aus- 
gleichuni;  fturhtlos  angestellt  worden,  unVl  den  Kaiser 
auRwartigp  Kriege  auf  einen  andern  Scbauplatz  ricfeni 
zum  romischen  Ki3nig  und  Reicbsstatthalter  gevrahlt. 
Zu  Aai!hen  (den  2lleti  Janner  1531)  gieng  die  feieriicfae 
hrtinung  vor  sich,  nicbt  ohne  Widerspruch  Johana 
Friedrichs  zu  Sachsen.  Ferdinand  eroffnete  in  des  Kai- 
aers  Abweiienheit  zu  Speier,  NUrnberg,  Worms,  Aug*- 
burs  iind  Haeenau,  hinter  einander,  Reichst^e,  imd 
vrachte  fiir  die  rifFenllicIie  Ordniing. 

Der  Tod  dcs  M'oywndRn  (J640)  rief  ihn  von  Ha|^ 
naii  narh  dem  Land  der  Ungarn  ab ;  er  gewann  siinunl- 
Heheihni  bisher  widerholde  Provinzen,  und  belagerte 
Buda.  Suteimann ,  als  des  u'imUndigen  Zopoyla  Protek- 
tor ,  rUchte  mit  Heeresgewalt  abermal  gegen  iho  «i. 
Wider  dtesen  fiirchlbaren  Gegner  mufsten  betrachllicbera 
Streitkrafte  aufgeboien  werden ;  daher  erhiell  er  auch 
von  dem  Reichsta^  zu  Regensburg  Subsidien  unt« 
AnfUhrung  Rogendolfs.  Als  dieser  Beistand  jedocb 
durch  Untilchtigkeit  des  AnfUhrers,  vnd  die  riieder- 
lage   bei  Peslb   zu   nichts   gcmacht,    Budsj    und    der 


D,g,t,.?Jb,GOOglC 


Anmerkungen  und  Erlauterungen^       665 

junge  Zopoyla  enlfiihrt  worden,  beschlofs  der  Reicli»> 
tag  eincn  zweiten  Zuzug  untcr  Kurfiirst  Joachim  von 
Brandenburg  (1513).  Er  haltc  den  Abzug  der  TUrken, 
und  einen  WatTensliUgtand  dcrselben  mit  d«n  Hoiag 
zur  Foli^e. 

Inders  nahm  in  Teutschland  die  retigiose  Spannung 
zu.  Ein  enges  Btlndnirg  sollte  dem  spanlsx:h-osterreichi- 
echen  Hause  die  Ergebung  einiger  machtigen  Reichsriir- 
sten  sichern.  Daber  die  Heirath  zweier  Tochter  Kcinig 
Ferdinands  mit  den  Herz.ogen  zu  Baiern  und  in  Get- 
dern.  Der  Krieg  mit  dem  Scbmalkalderverein  brach  aus. 
Durch  Unlerhandlungen  gewann  zu  Prag  Ferdinand  den 
sachsishen  Moritz  zum  Einfatl  in  die  Kur.  Diescr  AUiirte 
entschied  den  Feldzug  griirstentheili.  Det  Kijnig  vrar 
im  Heere  seines  Bruders  mitgczogen,  als  dteser  den 
Bund  von  Schmalkalden  schlug;  er  trug  zu  Jobann 
Friedrichs  Besiegung  bei;  doch  -vrar  die  Art  der  Be' 
bandluog  des  Geacbteten  minder  gUlig,  als  die  vrelcfae 
der  Kaiser  der  Tcutschen,  ol^leich  strenger  Richter 
des  Oeschebenen,  dem  vom  UnglUck  Getroffenen  ange- 
deiben  liers.  Kutz  darauf,  ais  dieses  erste  Unglilck. 
Teutscblands  aus  falschgeleiteteu  Bcwegungcn  det  Re- 
{ormatton  eolchen  Ausgang  geriommen,  verwirrten  die- 
selben  religioscn  Spaltungen  auch  das  Ki>n)grcich  B(>- 
heim,  welches  dem  Anschen  Ferdinands  huldigte. 

Er  begab  sich ,  tim  den  Aufruhr  im  Keime  zu  er-. 
■tickeo,  mit  bewaffneler  Macht  dahin,  uodubteeimmehr 
als  strenges  Racheramt  aus. 

Dat  GlUck,  welches  ihn  bei  allen  diesen  Ereig- 
nissen  begleilet  halte,  bKcb  ihm  auch  in  dcm  kritischen 
Augenblicke  ^nstig,  wo  es  den  Hauptem  der  evan- 
gelischen  Parlhet ,  (durch  Moritz  von  Sachsen  Ueb»- 
tritt,  und  Frankreichs  Freundschaft  vcrstarkt)  sich  hia 
JM  neigen  schien.  Denn  dcr  Passauer  Vertrag  (1552),. 
wclchcr  die  Ehre  Kark  V.  rettete,  war  der  Preis  von 


■,..<,  r,,Googlc 


666      Historisch  -  biographisch  -  literariftche 

Konig  Fer^nands  iliploinatischer  Gewandheit  nncl 
nnermUdlicher  An<rrengung  in  Unteriiandliiiigen  ge- 
wesen. 

Nacbdem  er  auf  diesen  Frieden  im  Innern  ooch  ein- 
mal  mil  Ruhm  gegen  die  Osmannen  gezogen  war;  nach- 
dem  Karl,  der  seine  grdrsten  Ideen  an  dem  Geist  der 
Zeit  und  unabwendbaren  Umslanden  gescheilert,  dai 
Gespenst  der  Zwietracht  aber  immer  drauender  heran- 
«chreiten  sah ,  den  Kaisennantel  mit  dem  Habit  des  heil- 
Dominikue  zu  Justi  vertauscht  hatte,  bestieg  der  riimi- 
Bcbe  Konig  Ferdinand,  als  der  erste  deses  Namens 
den  43ten  Marz  1558 ,  durch  Slimmeneinhelligkeit ,  den 
deutscben  Kaiserlliron ,  und  bestatigte  den  FUrsten  viele 
gellend  gemachte  Regalien.  Durch  die  Macht  der  Be- 
redsamkeit  und  die  Anmuth  seiner  Manieren  Terricherte 
er  sich  die  Herzen  der  FUrsten,  in  solcbem  Grsdei 
wie  sein  groTier  Bnider,  der  sie  Tieltetcht  aus  Gnutd- 
aiitzen  minder  zu  achten  gewdhnt  war,  se  nimmer  ver- 
mochte.  Er  sah  seinen  Sohn ,  Maximilianll.  vor  aeinem 
Tode  nocb,  und  mit  diesem  seinen  Lieblingrwunsch, 
gefcrSnt,  empGeng  die  friedliche  Bothsdiaft  des  Pa- 
dischahs  der  Osmannen ,  und  auT  einer  Reise  dem  Rhein 
entlang,  unzweidentige  Beweisc  von  Achtung  dcr  Viil- 
fcer.  Also  nacbdem  er  34  Jahre  romischer  Konig  gewe- 
sen»  und  6  als  Kaiser  geberrscht,  verschied  er  l564  aa 
Tage  des  beiligen  Apostels  Jago,  Vater  von  drei  Piin- 
zen ,  und  neun  Prinzessinnen,  im  60sten  Jahre  seines 
Lebens.  VergL  Sltidan.  Thutauts.  Henr.  Pantatton 
prosopopeja  iUustr.  Oerm,  viror.  III.  Robertsons 
Gescbicbte  Karls  V.,  u,  ■.  w. 

26)  Tbotnas  Morus.  Der  heididie Briet des Enu- 
mus  an  Hutten  liefert  Uber  dJesen  grolsen  Mann  eine 
mehr  als  hinlangliche  Charakteristik ,  und  Schilderui^ 
•eines  Privatlebeac ,  und  keiaes  Tbun  und  Treibens  ih 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


Anmerkungen  und  Erlauterungen.      667 

Pbilosoph  iind  Staalsniann.  Wir  Uefem  daber  nur  we* 
nige  vervolblandigende  Nolilzen  nach. 

Im  Jahr  1480  gcboren,  ein  Sohn  des  JameB  Moore 
Esquire,  ward  er  nach  Oxford  auf  die  UniTersitat  ga- 
■chickt,  und  namentlich  in  alten  Sprachen,  derRethorik 
und  den  politifichen  Wifienschaften  eingeUbt.  Das  Unter- 
hauf  im  Parlamente  wahlte  ihn  (i523)  zu  seinem  Spre- 
cher,  nachdem  er  durch  «eine  Tugeoden,  wie  durch 
ceine  Talente,  wahrend  der  wenigen  Jahre  Geines  Pri- 
vatlebens  nach  verlassener  Hochscbule ,  JedermanUS  Au- 
gen  auf  sicb  gezogen,  Sein  Schicksal  warf  ihn  der  Gunst 
des  eiteln  Heinrichs  VHI.  in  die  Arme,  um  ihn  spiiter 
desto  glanzender  zu  verderben.  Lordscbatzmeister} 
Kanzler  von  Lancaster,  nadi  Wolseys  Sturz  Grofs- 
kanzler  von  England,  wirkte  er  lange  Zeit  GroCses  fUr 
iein  Vaterland ,'  und  wsr  die  Bewundening  aller,  'welche 
das  GlUck  seiner  Bekanntschafl  genosaen.  Mit  der  Strenge 
eincs  Kato  verwaltele  er  seine  Aemter,  unerreichbar 
jeder  Leidenschaft ,  den  Bestechungen  des  Hofes ,  der 
Groben ,  der  eigenen  Familie  verschlossen.  Ueber  let^ 
lere  wollte  er  den  Seegen  des  Himmels,  durch  seinen 
Namen  aber  Glauben  an  Mannerwertli  in  den  Tagen 
Heinrichs  VUI,  bringen. 

Jetzt  verBnsterten  <lie  StUrme  der  Glaubensanderung 
den  Himmel  von  England.  Sein  Konig  ein  ganzes  Le- 
ben  hindurcb  Spielball  ungezUgelter  Leidensebaften ,  und 
die  Puppe  in  den  Handen  von  Ministem  und  Buhlerin- 
tien,  und  deren  jeweiliger  Henker,  gerietb  nachdem 
ihm  die  HofFnung  auf  den  Kaiserthron  der  Teutschen 
fehlgeschlagra ,  auf  den  Gedanken  sicb  zum  Pabste 
von  England  zu  machen,  hurz  darauf ,  als  die  gerecbte 
Konsequenz  des  rcimychen  Sluhles  ein  neaes  Ebe- 
weib  ibm  verweigert  hatte ,  da  er  noch  eines  besaTs. 
Morus ,  banger  Abnung  voll ,  zog  sich  zurUck  zu  bes- 
■em  Ideen  und  Beschaftigungen ,  ali  das  wirre  Hofre- 


■,..<,  ..yGooglc 


668     HistorUch-biogi'aphi8ch-Iitei*arische 

giment  ihm  bi^teo  konnle.    Aber  er  Golhe  schmerzlklier 
enden.    . 

Der  Konig:,  dem  dteses  einen  Manncs  Crllieil  sehi 
viel  galt ,  weU  er  durch  dassetbe  das  Urfteil  der  Nacb- 
welt  zu  beslechen  hoffle,  forderle  ihn  ba)d  hemsch, 
bald  scbincivhclnd  zm  Biliigun^  seincs  Schrittes  mit  der 
Boulen  auf.  Morus  filhUe  sic}i  nicht  geiinger  aU  Tho- 
raaa  Bccket  untcr  dem  Tten  Heiiuich,  und  riel  ihm  >vie 
Jobannes  einst  dem  hebraiechen  VierfUrsten  sein:  Es 
geziemt  dir  nicht!  entgegcn.  Als  ebcnfalls  sodann  alle 
Vorstellungen  erschopFt,  und  alle  Schrilte  fnichdos  wa- 
ren,  zum  Eid  an  die  Supiemalie  ihn  zu  bevFegen,  w-ard 
&m  sein  Todesurtheil  verkUndiget.  Rnhig-  und  gelasscn, 
denn  er  kannte  keinen  Tod,  gieng  er  auf  das  SchafTot, 
wie  er  zu  seinen  Freuitdeo  und  aiif  die  Tribune  ge- 
gangen  war  (1533).  Sein  Tod  ist  die  Schraach  dieser 
Epoche  in  der  brittischen  Geschichte.  Ganz  Engtand 
wog  diesen  Muin  uicht  auf.  Unsterblich  wird  tnit  sa- 
nem  Andenken  die  „Vtopia,  und  Ricfaards  III.  Le> 
ben"  so  lange  seyn,  als  es  Tboren,  und  Tyrannen, 
und  Weise  wie  Morus  giebt. 

27)  Linacer,  Englander  von  Geburt,  und  Arzt 
TOn  Beruf,  genols  in  seiner  Jugend  zu  Fiorenz  ge- 
meinschaftliche  Erztehung  mit  den  Sohnen  des  Loreuz 
V.  Medicia ,  den  Unterricht  des  Poiiltaos ,  und  Chalko- 
kondylas  toid  spiiter  in  Rom  des  Hermolaus  Barbaros. 
Bey  seiner  Rilckkehr  in  England  arbcitete  er  mehrcre 
mathematische-,  mediciuische ,  und  pbilologische  Schrifleii 
auE,  nnd  starb  iih  Jahr  163't,  nachdem  er  iteii  IVechsd 
der  Hofgunst  mehrmals  erfahreti,  und  die  Stelle  eines 
Erziehersbey  Prinz  Arlhur,  Heitiridis  VII.  Sohn ,  m- 
dann  etnes  Leibarztes  bey  letzferm,  und  Heinrich  Vllf. 
wie  bey  der  Prinzessinn  Maria  bekleidet hatte ,  64  J.nhre 
alL    Von  ceineu  Arbeileo  sind  bemerkeoawerlh :  Splutra 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Anmeritungen  uqd  Erliiuterungen.       669 

Procli  in  Lalin.  rtr^a.  —  De  emendata  lat.  strmon. 
siructura ,  ferner  Uebersetzungen  einiger  Schriften 
des  Galenus.    Vergl.  Bayle,  Pltstus  u.  E.  w^ 

2$)  Pacaus  (Richard  Paz)  vrar  aus  einem  edlen 
englischen  Hause  enteprossenf  und  Domdechant  zu  St. 
Paul  in  London,  Sowohl  Geschaftsmann  a\$  Gelehrt«r 
7og  er  bald  die  AufmerkEamkeit  des  Hofes  auf  sich,  und 
genofs  namenttich  bey  Kotiig  Heinrich  VIH.  vorzlig- 
liche  Auszeichnung.  Er  bekleidete  mehrere  Oeaandt- 
si-haflsposten  nach  Witlschland  und  der  Sehweiz,  den 
wichtigsten  aber  nach  Teutchtand,  zur  Zeit  der  streiti- 
gen  Kaiserwahl.  Bey  dieser  Sendung  erlauble  er  sich 
(lie  mannigfachsten  Umtriebe ,  etne  Parthei  rdr  seinen 
Herm  zu  werben,  der  als  der  dritte  um  &e  Kaiser- 
bone  Teulschlands  buhlte.  Nachdem  er  bey  dem 
teutschgesinnten  Friedrich  von  Sacbsen  nuf  gleiche  Weise 
wie  der  franzSsiche  Gesandte  wsr  abgefcrtigt  worden, 
schlich  er  am  Wahltag  zu  Frankfurt  sich  mit  in  die  Stndt 
hinein ,  ward  aber  bald  von  dem  Magistrat  ausgewiesen, 
und  tibergab  dahcc  dic  fdrmliche  ErtOarung  seines  KS- 
nigs  schriftlich  an  den  Filrslen  Konvent ,  worin  dersell» 
sich  nicht  ungeneigt  erkliirte,  fails  man  die  Ktinige  voa 
Spanien  uiid  Frankreich  iiicht  zu  wahlen  gedtichte ,  selbst 
das  heilige  romische  Reich  zii  Ubemehmen.  Dic  FUrsten 
danklen  dem  ixoiiige  fUr  die  gute  Meinuiig ,  nabmea 
aber,  wie  bekannt,  keine  grofse  RUcksicht  auf  diesen 
Ginfall  des  Koiiigs  von  England ,  uod  der  Gesandte 
kehrte ,  ilber  Karls  V.  Wahl  hticbst  verdrurslich  nadi 
seiner  Heimath  zurilck. 

Seioe  wissenscfaafllicben  Bestrebungen  filhrten  ibn 
mit  Avn  berUbmleslen  Mnnnem  der  damaligen  Zeit,  al| 
Morus ,  Erasmus ,  u.  A.  in  BerUhrung ,  und  er  war  «b 
Gelehrler  glUcklicher  denn  als  Diplomat.  Bald  nemii<4i 
ward  ihm  sein  GlUck  durdi  Hofkabale  getrUbl;  es  slUrzte 


o,9,t,.?<ib,Google 


670     Hlstonsch  -  biographisch  -  Uterarische 

ihn  der  Hab  ita  machtigeii  Wolsey  aus  des  Kdiugt 
Huld.  Die  erlittene  Krankung  rauDte  ihin  den  Verstuid, 
und  der  'Wahnsinn  das  Leben  im  Jahr  1532. 

Vei^l.Seckendorf  kistar.Lutheranismi.  Pitsens 
Gecchichte  engl.  Gelehrten.  Ueber  seine  diplomat.  Schick- 
sale  in  TeutscfaL  Haberlins  AUg.  Weltfaistorie  im 
Auszug  X.  Bd. 

29;  Johtnnes  Colet,  ein  (1446)  gebomer  Lond- 
ner ,  machle  zu  Oxford  seinen  akademischen  Kjirs , 
bildete  sicb  auf  Reisen  durch  Frankreich  und  Italien , 
und  gewann  durch  tiefe  Iheologische  Kenntnisse, 
-vrie  durcfa  die  Reinbeit  seines  sittlicben  Wandels  die 
Sffentliche  Meinung  sowohl  in  seinem  Vaterlande,  aU 
.■Denlhalben  fUr  sich.  Ein  faervorstechender  Zug  seines 
Charakters  war  Mildigkeit  gegen  Arme  xnid  unbegranzte 
Freigebigkeit  gegen  Preunde ,  oder  wer  sein  bedurfie. 
Mit  Erasmus  stand  er  in  genauen  Verhallnissen.  Er 
billigte  Heinrich  VUI.  Reformen ,  rerfocht  dte  nenen 
Gnuidsatze  eiTrigst,  und  slarb  an  der  Krankheil  .^der 
englische  Schweifs"  genstint,  als  Doktor  der  Theologw 
und  Dechant  zu  St.  Paul  (1519).  Unter  seinen  literari- 
schen  Erzeugnissen  ziehen  wir  hervor ,  dieSchriften:  Dt 
liiitrorum  Kdacafiane.  —  Adagia.  —  Ue  moriun  institut. 

Vergl.  Dugdale  histoire  de  la  cathedr^  deS.  Paait- 
U.  A.  auch  Erasmi  Epist, 

30)  Cutbert  Tonslal,  Englander ,  aus  ade- 
Uchem  Geschlecht  gebUrtig,  erwarb  sich  durch  malbe- 
matische  Kcnntnisse,  und  eben  so  als  Rechtsgeldirtert 
und  durcheinige  philosophiscbe  Abhandlungen  Celebrilat, 
was  aber  noch  mehr  war,  als  dieses,  die  Freundschift 
des  Thomas  Morus.  Gr  bekleidete  zuerst  die  Stelle 
eines  Professors  zji  Oxford ,  spater  dte  eines  Kanzlers 
yon  Cmterbury»   ia  der  Folge  den  wichtigen  Posten 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Anmerkungen  und  Erlaaterungen.       671 

etaea  Staatwekretain.  Ker  ^lang  es  ihm ,  sich  tn  der 
Guntt  des  Konigs  zu  festen,  der  ihn  mrhr  alt  einmal 
KUVQ  Gesmdten  an  Terschiedene  Souveraine,  und  endlich 
zum  BiMhof  sdner  Haupt«tadt  anstellte.  Aus  Gefallig- 
lceit  biUigte  er  daher  anfanglich  in  einer  eigenen  Schrift 
die  Ehescheidung  seineEHerrn,  als  die  beriicbtigte  Anna 
Boulen  sein  Herz  ganz  unutrickt  hatte.  Spater  ver- 
theidigte  er  mit  edler  Beue  die  Gtren^rn  Grundsatze 
des  Bechtes  und  der  Mora).  Auch  ihm  konnte  Ker- 
fcerichmach  die  bessere  Ueberzeugung  nicht  mehr 
erschuttem ,  und  er  woUle  lieber  der  Freifaeit  als 
ceines  guten  Bewufstseyns  entbehren.  Kr  starb ,  in 
Elisabeths  ersten  Begiemngsjahren  (1559),  nacbdem 
«eine  Haft  in  strenge  Aufsicht  bei  dem  ErzbischoF 
Parker  war  vervrandolt  worden.  Von  seinen  Werken 
werden  als  die  denkwUrdigsten  angefUhrt :  De  rtali 
prtesmlia  corp.  ac  sanguhu  Christi  in  Eucharist.  —  In 
j,4pocaiyp$in  Commentar. 

Vergl.  Burnet.  hist.  re/ormat.  Erasmi  Epistola. 
Iselin'  bist.  I>xic, 

31)  Wtlliam  Blount,  Lord  von  Mountjoy, 
Bilter  des  blsuen  Hosenbandes ,  Freund  deg  Erasmus, 
und  der  obigen ,  schon  mehnnals  aufgezahllen  Gelehrten, 
starb  im  Jahr  1534. 

32)  Beatus  Bhenanus.  Sein  Vater  Anton  Bilde 
war  aus  Rheinach  im  ElsaTs  durcb  eine  Ueberscbwem- 
tnung  des  Rheines  vertrieben  worden ,  und  mit  mehrera 
«einer  Landsleule  nach  Schlcttstadt  gekoaimen.  Dieser 
Umsland  verschaine  ihni  den  nachmals  zum  Geschlechts- 
namen  umgewandelten  Zunamen  :  .Bhenanus. "  Er 
-war  seines  Handwerhs  ein  Metzger ,  Ubrigena  ein  aus- 
serst  fleifsiger  Hauswirth ,  und  erwarb  sich  durch  Ver- 
nehrung    leincs    von    Rheinach   mitgebracbten  kleinen 


D,g,t,.?<ib,Google 


6  72      Hifitorisch  -  biographisch  -  literarische 

Vermogcns  bey  der  BUrgerschaf)  bald  eineTi  GoTcheD 
Kre<.1ic,  dafs  er  in  den  Hath  gewahlt,  ja  spater  gar 
Schullhcifs  wiirde,  und  soiist  viele  aiidere  ^hrenstellen 
in  dieser  Stadt  bekleidele.  Sein  Sohn  Balt  war  ihm 
von  Barbara  Kegelc  seiner  Ehefrau ,  eincm  schv  tugeiid- 
bafteii  Veibc  im  Jahr  il85  geboren  Avoitten.  Als  der 
To<1  ihm  dieselbe  frilh  hinweggerafD,  vrandtc  er  alle 
Sorgfalt  flii-  die  Erziehung  setiies  einzi§:eii  Sohnec 
an,  und  scheute  betrachtliche  Kosteii  nicht,  ihu  reisen 
zu  lassen.  Dazu  hatte  ihn  sowohl  angeborne  Giilhcit 
des  Charakters,  als  das  Ansehen  des  Bathes,  und  Zu- 
reden  seiner  Freunde  bewogen.  Die  ersten  Lehrer 
Beats  vraren  zu  Scblettstadt :  Krato  Udenheim ,  Hiero- 
nymus  Gebvi'iler ,  und  Joliann  Sapidiis.  Nach  vollendetcffl 
Gymnasialunterricbt  bezog  er  die  Untversital  zu  Paris, 
hSrte  bey  Sapidus  (der  ihm  bald  gefolgt  war)  Uber  die 
OeconomicB  des  Aristoteles  Vorlesungen,  ferner,  Her- 
monym,  Jakob  Faber,  Clytovaus^Erasmus,  Faustus  An- 
drelinusu.A.  TorzUgUch  aber  griechische  und  lateinlscfie 
Sprache,  und  Anleitung  zu  den  schonen  Wisseuschften. 
Untet  den  dortigen  Burschcn ,  dte  er  kemieu  ^elemt, 
war  Michael  Huiitmclberger  ihm  als  Freundund  Repelitor 
bey  Koininentirung  der  Klassiker  von  grofsem  Nutzen. 

nach  seiiier  Hilckkchr  aus  Frankreich  liefs  er  sicb 
fUr  einige  Jahre  in  Slrasburg  niedcr ;  sp^ter  begab  er 
sich  nach  Basel,  utn  manches  zu  seiner  literarischea 
Bildung  Eifordcrliches  nocb  eiiizuholeii.  Er  machle  die 
Bekanntschaft  der  Amorbacbs ,  und  b6rte  mil  ihuen  die 
philoJogischen  Vorlebungen  des  bertihiiiteo  KenuB, 
welcher  Johann  Aiuorbach  eben  damab  seiiie  Ausgabe 
des  Hieronymus  befdrdem  half^  Nach  dem  lode 
dieses  Gelehrten  verweilte  er  noch  mehrere  Jahre  zu 
Basel,  angezogen  durch  dic  gesunde  Luft,  luid  dte  Lieb- 
lifbkcit  der  Gegend,  luid  noch  mehr  durch  den  Umgang 
mit  geifitreiefaeu  Alaonern:   zu  deik  obigen  waren  uocb 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


Anmerkungen  viid  Erlauterungen.       673 

Frobenios,  Lud.  Ber,  Kantiuncula ,  Glareaniu,  Nesen, 
Karinus,  Brifer,  Phr)-gio  u.  A.  gekominen.  Coch  Uber 
alles  wulste  er  die  Freundscbaft  des  Erasmus  zu  schatzen, 
welche  seinem  lirerarischen  Tfaun  und  Treiben  wie  sei- 
nem  nioralischen  Charakter  er&t  redit  Gcpraye  uiui 
Ualtung  verlieh. 

Geiler  von  Kaisersberg  der  geniale  strengsittliphe 
Geisler  der  Zeitlhorheiten  tvar  gestorben.  Vicram 
Miid  Uedio  in  seiner  Stelle  ihm  gefolgt:  da  iibernahm 
Elhenanus  das  Leben  tles  mcrkwiirdi^en  Mannrs  zu 
beschreiben.  Abcr  er  hat^  dic  Unvorsichtigkcit  be- 
gangen,  in  einem  Kapitel  iiber  die  bursenden  Jiing- 
frauen,  Manches  zu  sagen ,  was  die  Sittpn  der  Muncbs- 
und  geistlichen  Orden,  namentlicb  der  Nonncn  scharf 
berUbrte.  DarUber  lud  cr  sich  die  ganze  Ilache  der 
Weibervrelt  auf  den  Hahi ,  dafs  er  mit  Mube  nur  dem 
Aergsten  entgieng. 

Eine  Erbschaft  rief  ihn  von  Basel  nitcli  Hause;  et 
half  zwey  Tage  nach  seiner  Riickkehr  den  Vater  be- 
graben.  Von .  nun  an  lebte  er  durch  ein  anstanrliges 
Vermiigen  in  seiner  Selbststandigkeit  gesichcrt,  einzig 
deii  Musen,  und  zwar,  aus  eben  dem  Orunde ,  unbeweibt, 
mit  einer  allen  Magd,  und  seinem  Famulus,  bis  ihn, 
nach  fruchtlos  besuchten  Badern  zu  Baden  im  Aargau 
den  16.  May  1547  eine  Krankheit  wegraffle. 

Die  Zeitgenossen  stimmen  alle  im  Lobe  seines  vor- 
trefQichen  Charakters  Uberein ;  nur  warfen  ihm  manche 
Schwache  und  etwas  Geiz  vor.  Der  Vorwurf  de» 
lelztem  schwindet,  wenn  man  bedenkt,  dafs  gerade 
Sparsamkeit  einzig  einen  Gelehrten  fUr  Manches  in  den 
Stand  sctzt ,  was  er  beim  Mangel  an  Subsistenzmittel 
entbehren  mufs,  das  ihn  aber  von  mancherDemUthigung 
und  Abhangigkeit  vom  Gemeinen  rettet.  Seine  Schwache 
bestand  mehr  in  eiuer  Art  Meutrahtcit  bey  den  Religion*- 
handeln.  Bhenanu*  war  religiiii,  aber  deniioch  liberal 
Hutu  Op.  T.  in.  43 


n,,i-r^<iriyG00glc 


67-4     HUtorisdi  -  biographiscfa  -  Uterarificfae 

gesiniit,  nur  bUKgte  er  (es  Ug  nun  i 
Charahtet)  Lutben  beltiges  Verfaliren  nidit,  tmd  zog 
sich  dersbalb  zuriiek  ,  um  qjcht  in  deo  Stmdel  dex 
Ereignisse  hiDeingeEOg^n  zu  werden.  Wir  wiirden  auch 
an  ilnn  solches  nichl  billigen,  wenn  er  Tvie  Ensmus 
rriiber  als  Haupt  einer  Parthei ,  oder  Anreger  der  Jugend 
anfgetreten,  in  kritischen  AugenUiken  abcr  lasser,  UUger 
und  Tumehmer  geworden  ware. 

Unter  seinen  literarischen  Bemiihungen  sind  Tor- 
xiiglich  bemerkenswerth :  Die  Hermsgabe  niefarerer 
Khssiker,  als  des  Livius ,  Plinius,  Vellejus 
Paterkulns,  Tacitus,  des  Tertutlian  u.  A.  rait 
belehrenden  Konuncntarcn ;  femer  ein  hictorisches  Wert : 
de  rthus  Oermanite,  06.  III.  Ver^  M,  jtdam  yitte 
Phil.  Slurmii-vUa  B.  RJienani. 

33)  Philipp  Melanchthon.  Dem  stiirmi«ciien 
Hutlen,  dem  unbeugltaren  Luther,  dem  heftigen  Zwin^ 
gab  die  Geschichte  dieser  Zeit  den  Fried«nueni:el 
Melanchtfaon  zur  Seite,  Seine  Gestalt  ist  die  Irmud- 
lichste  und  mildeste  unter  allen  Heroeu  des  sechzehnten 
Jahrhunderts.  Er  war  zu  Bretien  einem  Stadtcben  der 
Pfalz  den  16,  Februar  i497  voti  sehr  rehgioscn  und 
geachteten  Eltem  geboren.  Sein  Valer  Georg  Scbwarzeid 
war  Waffenmeister  der  Pf^lzg^afen  Ptiilqip  und  Riq>- 
precht ,  seine  Mutter  Barbara  Reiter ,  eine  besonnene 
und  sittsame  Frau.  Vou  Johann  Hungarus  ward  cr  zu 
Pforzheim  im  Lateinischen ,  durcb  Georg  Sinunler  (nadi- 
mals  ProfesEor  des  biirgerlichen  Rechts)  im  Griechiscben 
unterrichtet.  Die  Lehrer  hielten  thn  freundlich,  docb 
slreng.  Er  bewabrle  dankbare  Ehrfiircht  flir  ihr  An- 
denken.  Nacbdem  er  die  Eiemente  der  alteu  Spradiea 
dnrchgenommen,  ward  er  im  Jah;  1509  nach  HeideB»^ 
geschickt.  Daselbst  zog  ihn  das  Studium  der  Ahen, 
namentlicb  der  Dichter,  mehr  als  Dialekdk  undPbysik  an. 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Aumerkungen  und  Erliiuterungen.       675 

Cas  Leien  de>  Politians  und  dea  ilLogem  PliDius  Iiatt€ 

ihn  langere  Zcit  der  Gefahr  ausgesetzt,  durch  redneri- 
schen  Schwulct  gesundere  Annchten  von  Geschmack 
imd  Gcict  zu  verlieren ;  bald  bracbte  ihn  sein  Genius 
davon  zurilck.  MoRh  nicbt  Epbebus ,  unlerrichlete  er 
die  Sobne  des  Grafen  von  Lovrenstein,  uod  ward  im 
Jahr  iSll  Baccalaureus,  Er  bildete  ■ichiin  Uingang  mit 
Pallas  Spangel  voa  Pieustadt ,  Doktor  der  Theologie  und  in 
traulicbem  Verhifltnirs  mit  Wimpbeling,  dem  RednerPeter 
Stunn,  demDicbEerGUnther,  uiid  dem  Gelehrten  Sorbill. 

Nacli  drey  Jahren  verlieb  er  die  Hocluchule  nicbt 
ohne  bittere  GefUble ,  (die  hiihem  Grade  der  philosopbi- 
schen  Wilrde  waren  ihm  aus  Mange)  an  Jahren  abge< 
schlagen  worden;  auch  sagte  die  Gegend  ^iner  Ge- 
sundheit  nicht  zu ; )  er  gieng  nach  Tiibingeii ;  (1512) 
daselbst  horte  er  bey  Brassicanus ,  und  Beberius  Vor- 
lesungen  Uber  Poetik,  bey  Slofler  iiber  Mathematik, 
bey  Stadiaa  iiber  Philosophie,  (namentlich  Itber  Aristo-^ 
teles)  bey  Lempus  aber ,  einem  sebr  gefeierten  Lehrer 
Uber  Tbeologie,  In  Letztenn  schon  erschien  ihm.  die 
ganze  UngesGhlacbtheit  des  bisherigen  Systems  dieser 
WissenacbafL  Das  Studium  der  Bibel ,  wel  cbeser  «chon 
als  Knabe  begonnen,  ward  eifrig  betrieben.  Audi  von 
der  ReCbtswissenschaft  und  Arzneikunde  sucbte  er  bey 
mehrem  der  berUbmtesten  Gelehrteh  wenigstnu  allge. 
mcine  Begriffe  und  Kenntnisse  sich  zu  verschaffen, 
Oekulampad  lerate  ihn  bey  gemeinschaftlicbem  Xiesen 
des  Hesiods  kennen ;  vor  allen  aber  war  ihm  die  Freund- 
scbaTt  Reucbtins ,  der  durcb  das  ganze  Wesen  Melanch- 
ihons  sich  machtig  angezogen ,  und  in  ihm  seine  eigene 
Jugeud  wieder  fand ,  wicbtig ,  und  von  sehr  wohl- 
thatigen  Folgen. 

Im  Jahr  1513  Magister  der  Philosophie  geworden, 
zog  er  auf  Reuchlins  Ralh,  von  ChurfUrgt  Friedricb 
berufen,  im  Jahr  1518  nacU  Wittenberg,  um  daselbst 


D,g,t,.?<ib,Google 


676      Historisch  -  biographisch  -  literarische 

(pin  zwanzi^jahriger  Jtinglin^)  Liilhern  Zti^fgellt ,  Hie 
begonnenen  r4euerun{;en  fortriihren  zu  hetfen.  Luther, 
SpBlatin,  (ler  Chiirf\lr£t,  ganz  Sachgeii  priesen  bald  seine 
Trelilichkeit ;  die  Universiiat,  die  er  verlnssen,  bedauerte 
innig  sctnen  Verlnst.  Nnn  fol^^en  cine  !Mcngc  Schriften, 
dic  er  nebst  seinen  Vorlesiingcn  liber  Honier  u.  A.  aus- 
gearbeitet,  und  «dirt  haltc,  e'm  Handhuch  der  Re- 
thorik,  der  Dialektik,  tind  Gramniatik.  Im  Jahr 
1519  wohiite  er  Luthers  Dis)>iilation  mlt  Eckeu  bc}'',  und 
brncbte  diesen  mchrmals  in  niclit  gerrngc  Vem-irniii:. 
In  den  SohriDcn  dcs  Paulus  schien  ihni  der  Geist  clci 
Christcnlhiims  reiner,  denn  in  allen  iibrigen  Urkunden 
aufbewalirt,  danim  schrieb  er  1520  einen  Kommetitar 
iiber  desselben  Brief  an  dic  Romer.  (Lulher  gab ihn, 
ohne  des  Verfassers  Wissen,  mit  eincr  Vorrede  beratis;) 
femer  eine  Schrifl:  j^dhortatio  ad  Chnstiaria!  doctrimt 
per  PaiUnm  proditcK  studiamj  da»  foli(ende  Jahr  wider 
•die  Theologen  zu  Paris :  jidrersus  furiosum  Paris. 
Thralogastrorum  decretwn  pro  Luthero  j4pologia.  — 
Didymi  Favenlini  quo  rcspondit  Thomit  Placeraino. 
hoc  est  Emsero.  Die  Abschaffung  der  Messe  veranlafsle 
eine  andere ;  j4d  Tnslriictionem  ex  auta  Saxonica ,  rt 
proposition.  de  Missa ,  ac  vero  usu  cetnic  Domini.  Wah- 
rend  dieser  Gchriftstellerischcn  Arbeiten  miirsle  er  haufig 
mit  den  Fanntikern  streiten.  Die  » Enarratio  in  Otne- 
seos  libros";  die  „Inferpretalio  monstri  Papaselli  RorruB 
in  Tybri  invenli^  (mit  LuUiers  Glossen);  ein  ^piiome 
renovatie  ecclesiast.  doclrinte ,  nebst  mehrern  laleinischen 
Uebersetzungen  warcn  die  literarisclicn  Beschanigungen 
dcr  Jahre  1523  iind  1521. 

Der  Bauernkripg  von  1525  veranlafste  ihn ,  die  Ar- 
tikel  det  Bauernscbaft,  worauf  diese  dcn  Aufnibr 
grUnden  wollten,  zu  widerlegen.  Das  Jahr  1526  braditc 
er  zu  NUniberg  mit  Ginrichtung  der  Schulen ,  das  Jahr 
1527  in  Sachsen  mit  detn  (ehr  schwierigen  Geschatt  einer 


o,9,t,.?<ib,Googlc 


Anmerkimgen  und  Erlauteiiingen.       677 

VnterBuchiing  dcs  Zustandcs  satnmtHcher  Kirchen  zu.  Er 
lci;te  ciic  Resullate  dcrsclben  iii  einer  eigcnen  Sclirift 
(lcin  Publihiim  vor  Augea.  Jclzt  drohte  das  berik-hiigte 
Pacldfche  BilndniTs  der  Kuhe  Tcutcblands.  Melancb- 
thon  zcij-te  sich  einer  dcr  Ihaligstcn ,  die  MiTsvcrstitnd- 
liisse  zn  liebcn.     Das  Ungewiller  verzog  sich  (1523). 

Das  Jahr  daranf  erschien  Gr  auf  dem  Reichstage  zu 
Speyer,  und  f iihrte  wabrend  dcsjelben  einen  tbeologischen 
Streit  mit  Oekolompad  aus  Veranlassung  seiner  Schnft: 
Patrian  de  Ctena  Domini  saUentite ,  die  Oekolampad 
durch  eiiien  sehr  scharfginnigen  Dialog  zu  widerlegen 
(rachtete,  durcK  Jedoch  benahni  er  «ich  wie  in  alien  Ubri- 
gen  Mirsverstaiidnissen  dieser  Art ,  also  atich  hler  mit  Vor- 
sicht  und  M  drsi^ung.  Er  zog  mit  Lnlhern  Und  den  ubrigen 
snchsischen  Xhcologen  zum  Colfoquium  iiach  Mirbui^; 
auch  hicr  zeichnele  crsich,  der  Meinungsverschiedenhcit 
iind  Hcftigkeit  ohngeachtct,  durch  grofse  Zaiiheit  aiis  ge- 
gen  dic  Fraunde  des  Evangeliums  aus  dem  Schwcizerland. 

Der  Rcicbslag  zu  Augsbiirg  (1530)  sah  ihn  an  der 
Spilze  der  prolestantischen  Oclehrlen;  die  iibergebena, 
Augsburger  -  Conf  ession  war  sciu  Werk.  Eine 
Schutzschrift  fol^te  nach  einigem  Zeitverlauf  zu  iluTr 
Verlheidigung.  Auch  bei  diescm  Anlafs  bewahrte  er  in 
<Ien  vorfallcnden  Dispulationcn  so  grofse  Gelehrsamkeit 
Bescheidenbeit  und  Milde,  als  feste  Konsequenz  fitr  die 
eiuinal  anerkannten  Grundsatze.  Die  Achtung  der  Geg- 
uer  sclbst,  die  er  vielleicht  mehr  als  irgcnd  eiiier  vun 
seiner  Parthei  genors,  war  das  herrlicbsle  ZeugniTs  sei- 
nes  CharaXters.  In  manchcr  Stunde  der  BedraiigniTs 
^iicht  ohne  Trauer  tlber  dic  Zerrtiitung  der  iiffentlichen 
Buhe,  iiber  dcn  endllchen  Ausgang  nicht  ohne  Baiigigkeit, 
(eine  Folgc  sanflen  Naturels,  iind  unzcrstdrlJchcr  Gut- 
mUthigkeit)  -ward  er  durcb  Lulhers  Krafl,  und  den  miich* 
tigen  Trost  der  Freinidschaft  jedcrzeil  wieder  aufge- 
richlet.     Dagegen   stand  wiedcr  seinc  MaTsigung  dcn 


o,9,t,.?<ib,Google 


6  7  S     Hittorisch  -  biograpbisch  •  Uterarische 

wilden   AusbrUchen   gereilzter  Empfmclting   nnfligetid 
zur  Seite. 

Glanzende  Rafe,  die  ihm  Ton  Seite  mislandisdier 
.  Regieningen  iim  diese  Zeil  geworden,  Temaocfalen 
nicht ,  seine  Thatiglteit  der  groGsen  Sacbe  des  Valerlaiids 
zn  entzieben.  Mit  unermUdeler  Gednld  unterzog  er 
sich  allen  Anstrengungen,  welcbe  die  vielen,  bereits 
mebrfach  sehon  aufgezahlten  Konvente  der  erangeliscben 
Parlhei  erheischten,  und  wo  er,  als  einer  der  Leiier 
dea  Ganzen  tmmer  erscheinen  muDte.  Kaum  halle  er 
dieser  Funktionen  slch  entschUltet,  als  das  scbwierige 
Gcschitft  der  Einfiihrung  des  neuen  Systenu  im  Kollni- 
schen  Erzbisthum  ihn  z.u  neuen  VerdrieEslichkeiten  und 
Streitschriften  rief.  Wahrend  des  Krieges  der  Schm^ 
taldischen  Confdderalion  mit  dem  Kaiser  A'ersuchte 
er  Vorlesuiigen  zu  Zcrbst;  sie  ^viirden  ibm  unter- 
sagt.  Auch  zu  Wittenberg,  nach  der  Scblacbt  bei 
Mohldorf. 

Bald  nach  diesem  Ereignifs  erbielt  er  zu  Weinar 
die  ehrenvolle  Slelle  eines  Professors  der  Theologie 
imd  Philofophie ,  besuchte  mit  Moritz  von  Sachscn  dcn 
KonTenl  zu  Leipzig,  wohnte  acht  Unterredungen  in 
Sachen  des  Inlerims  bet ,  und  besorgle  die  Bedaktion 
der  Schriften,  nicht  ohne  tiefen  Gram,  dafs  seine  MaTsi- 
gung  oft  fUr  Schwachc  gegolten.  AIb  Abgeordiieter  der 
Protestanten  zn  dem  vie)besprochenen  Concilium  zu 
Trident  gewahlt,  gab  er  die  „Si/nopsis  rloetrina  Cfiri. 
stiaitt^  hcratis  (1550) ;  die  Reise  setbst  scblof*  cich  za 
Nilrnberg  schon.  Von  Wiltenberg  dUrch  die  Pest  ver- 
t]rieben(1553)  arbeitete  er  zu  Torgau  seine  Scbrifl:  „dc 
Vniont  personali"  aus,  setzte  sich  mit  Kalvin  in  Brief- 
wechsel,  billigte  Servets  Tod,  und  schlichtete  zu  Hunt- 
berg  (1555)  den  durch  Osiander  flber  die  Gerecfatigheit 
Gottes  entstandenen  Slreit. 

Nach  dem  Besuche  eines  nochmaligeii    CoUo^uiums 


D,g,t,.?<lb,GOOglf 


Anmerkungen  und  Erlauterungcn       679 

zu  Worms,  und  seines  Freundei  Joachim  Kamerarius, 
ei*iahm  ihn  1560  am  19ten  April  der  Tod  den  Erden- 
miihen. 

Aiirser  den  ichon  angezeigten  Schriften  gab  er  nocb 
viele  aiidere  hcraua,  nnter  denen  wir  nur  Jie  „Cate. 
chesis  j  —  Loci  theologici ,  —  Kxamen  theologicnm,  —  Dt- 
finUiones  appellationum  in  doctrina  eccles,  usitatarum.  — 
De  officiis  Concionatorit.  —  De/ensio  coryugii  saeerdot ,  -^ 
Acta  U^ormat.  —  Acta  Ratisbonensia.  Schmalkaldensia 
u.  s.  w.  anfUhren.  Femer  eine  grorce  Anzahl  hiitori- 
scher  und  philoIogisherSchriften.  Reden.  Briefe. 
Epigramme.  Sein  Leben  beschrieb  sein  Busenlreund 
Joacbtm  Kamerarius,  Vergl.  auch  Af,  Adamiyit» 
Theot.  Lutbers  Werke,  u.  s.  f. 

34)  Sebastian   v.  Rotenhan.     Die   Edeln   von 

Rotenhaa  leiteten  die  Entstehung  ihres  Ge«:h)echteB , 
eines  der  geachtetsten  in  Franhenland,  bis  zum  Jabr  995 
zurUck,  Ton  welcher  Zeit  bis  zum  Jahr  1440  viele  be- 
rtlhnite  Ritler  dieies  Namens  anf  Tumteren  und  in 
Schlachten  gegliinzt  haben  sollen.  In  letzterm  Jahre  er- 
faielt  einer  derselben,  Anton  das  Bisthum  Bamberg. 
Sebastian,  Huttens  Zeitgenosse,  SchwagerundFreiind,> 
nach  detsen  nahem  Lebensverhiiltmrsen  wtr  Ubrigenc 
umsonst  gespaht  haben,  erhielt  die  DoctorwUrde,  nahm 
thatigen  Antheil  an  der  Reformation ,  und  war  auch  al- 
les  Wahrscheinlichkeit  nach  mit  von  Sidciogens  Parthei, 
und  den  19  Bundsgenossen,  AIs  Lileralor  ward  er 
durchHerausgabe  desGeschicbtschreibers  Regino  von 
Prumt,  und  einer  nBeschreibungFrantcens"  be- 
kannt.  Er  soU  beinahe  die  ganze  Tilrkei  durchreist, 
und  merkwilrdige  Abentheuer  bei  dieser  Gelegenheit 
durcb|ebt  babm.  Noch  im  achtzehnten  Jahrhundert  be- 
kleideten  Nachkommlinge  diesea  Ritters,  zu  Fi-eiherren 
erhoben,  beileulende  Staals-Aemter.    FrUher  war  dicser 


D,g,t,.?<ib,Google 


680     Hifttorisch-biographisch-literarische 

Familie  die  ErbkammererwUrde  statt  Churbrauiuchweigc, 
im  Bambergischen  ilbeilragen. 

35)  Egnatins,  auch  Jtande  CipelUs  %easiaA,  ward 
7U  Florenz  aU  Leos  X.  Klilchbruder  auferzogen.  Et 
war  eine  Zierde  dcr  Wissenscbaften,  und  durch  seio 
fromnies,  fti-engsittlicheE  Wesen,  und  ehrenfeste  Bieder- 
fceit  tief  in  ilen  Herzen  seiner  Landsleule.  Vorziiglich 
bieiig  die  Jugend,  als  er  in  Venedig  tlber  verschiedene 
Zweige  dcr  Wissensiiiaft  Vorlesuagen  hieh,  mit  Begei- 
sterung  und  Liebe  an  ibni,  wozu  die  Art  seines  Vor- 
tragG  nicht  weiiig  mag  beigetrsgen  haben.  Die  Vereh- 
ninii,  die  man  seinem  Talenle  zoUle,  und  die  Diemle, 
die  cr  dem  Staate  leistete,  warcn  so  grors,  daTs  man 
ihm  Echlechlerdings  einst  dic  Entlassiuig  verwcigerle, 
als  er  von  seiner  Lelirsteile  sich  zurilckziehn  woUte; 
erst  in  seincm  bohen  Aller  erhielt  er  sic  von  der  Re. 
publick,  unter  den  vortheiltuiftesten  Bedingungen.  So 
bescbeiden,  und  human  sein  ganzer  Charackter  war,  so 
wufste  er  do^  Kriinkungen  seiner  Ehre  mit  Naclidruck 
zu  begegnen,  und  er  zog  mehr  als  einmal  selbst  als 
Greis  noch  den  Degen ,  seine  Ehrenfeinde  zu  zilchtigen. 
Nachdcm  er  die  Familien  Molini,  Loredani  und  Braga- 
dini  zu  Erbeit  seiner  Giiter  eingesetzt,  slarb  er  1553, 
den  4leii  Heumonat  im  achtzigsten  Jabre  seiiies  Ibiitigea 
Lebens.  Unter  scinen  Scbriflen  zeicbnen  sich  aus:  Dt 
Roman.  Pri/icipib.  stu,  Ctesarib.  l.  III.  —  AtmottU.  in 
vitas  Casarum.  —  Annot.  in  Ovidium.  —  Commentar,  in 
tpistolas.  Ciceron.  Familiar.  —  Extmplor.  1.  IX. 
Vergl.  Sayk.  Teissier.    Iseliu  histor.  Lexi& 

36)  Bonifaclns  Amorbach  (Amerbach)  ward  za 
Basel  im  Jahr  J495  geboren.  Seine  Elmm  wareu  der 
Bnchdrucker  Johaooes  Amo  rbach  uod  Barbara  Orten- 
berger.    Mit  sdnen  altern  Brudem ,  Bruno  und  Basiliu» 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Anmerkungen  und  Erliiuterungen.       681 

Kum  Scbulbesiich  angeballen,  entwickelte  er  batd  mehr 
als  mittcdntdCsige  Talence;  zu  Hause  ward  iliin  <lurch 
Kon.on  von  nurnberg  Privatuiiteiricht  ertheilt.  Er 
erhielt  im  Jahr  1513  die  MagistcrwUrde  in  ilcr  Philoso- 
I>hie  und  Philulogie,  machtn  ErasmuG  Bchanntschaft, 
uml  trat  in  ein  sehr  enges  Verhalrnifs  mit  ihm,  PJacb 
einiger  Zeit  beiuchle  cr  Freiburg  im  Breis^au ,  M'ohiite 
im  Hause  cles  grorsen  Rcchtslehrers  Ulrich  Zasi ,  uiid 
f^nor»  (lessen  Vorlesunf;eii.  Nach  mebriahrigcn  Rcisen 
ilurch  Frankreich  und  llalien  liera  er  iu  Aviinion  sick 
zum  DoKtor  si;hlagen,  und  trat  in  Basel  als  Stfenllictier 
Lchrer  der  Recbte  auf.  Zwanzig  Jabre  lang  slund  cr 
diesem  Posten  jnjl  Ruhm  und  Auszeicbnun^  vor,  und 
unterbielt  mit  s^incm  innigen  Herzensfreund  Zasi  einen 
ununlerbcochenen  BiicFwecbsel.  Im  Jalir  1562  enlscbhei' 
er  an  einer  nicbl  scbmerzlichen  Krankbeit,  und  ward 
im  Karlhauserkloster  begraben.  Er  war  ein  Jurist  er> 
sten  Raiiges,  untad^lig  in  seinen  Sitten,  ausdaiienid  in 
Arbeiten,  fUr  Frennde  zlirtlich  besorgt;  hochst  uiieigeu- 
nUtzig  in  allen  seinen  Untenichniungeii.  Wir  besitzen 
eine  Menge  herrlicber  Ericfc,  <lie  Zasi  von  Freibiug 
Bus  «n  ibii  gegcfarieben ,  uiid  Mclche  mauche  schatzenc- 
iTcrdie  hislorische  Notitzen  rur  diese  Zeic  eiilhalten. 
Von  ihm  seHHt:  Epistola  de  urbe  Basilea.  (iii  Scbast. 
Alilnstcrs  Kosmographie  ■bgedruckt^fcrner:  Commenla- 
tiones  «loJ   imnntia    t.at  iS  iiriiiuf:  «odaiin:  fttfi  th  i*a- 


Vergl.  Pantal.  Prosopop.  illustr,  viror  —  Zminger. 
Theatrum.  —  C.  Gesturi  bibUoth.  ele.  —  J7.  Adami 
Vilm  Jur.  coitsuU.  Oerm.  —  Zasii  Epist.  ad  viros  tetatis 
sute  doctiss,  ed  Riegger.  Vlmx  1774, 

37)  L  e  o  X.  Wa»  wir  bet  Heriog  Uh-icb  von  Wilr. 
temberg  frilber  geauTsert,  tritttn  nocligrorsennMaassiab 
bei  dcm  Andenken  an  eincu  Mann  "!n,  der  eben  so  s^ 


D,g,t,.?<ib,Google 


6  82     HUtorisch  •  biographisch  -  literaii«che 

(lie  VerwiinscbunKen  der  einen  Puthei,  ds  das  innige 
Bedauem  vieler  Unbefmgenen  der  andem  mit  ins  Grab 
tiahm ,  daTs  nehmlich  keine  feste  moralische  Kraft  ihn 
Ubcr  den  Standpunkt  genieuier  politischer  Rilcksichten 
emporhob,  und  ihm  den  Geist  der  Zeit,  -vrelchen  er 
setbst  frUher  grorsziehen  half ,  in  (einer  eigentlicbeii  Ge- 
etalt  zeigte.  Leo  X.  gehort ,  wenn  er  auch  nicbt  das 
Organ  des  alten  Systems,  um  das  der  Streit  sich  drebte, 
gewesen  wiire,  z.u  den  ausgeEcichnetsten  Mannem  sei- 
ner  Zeit.  Das  Wiilschthum  blos  mit  all  seiner  inoralirchen 
Entartung ,  das  sich  in  ihtn,  wie  weiland  in  Ludwig  XIV. 
das  Franzosenthum  repriisentirte ,  und  dem  teutschen 
Geist  in  voller  Fehde  sich  gegenUber  sah,  raubte  ihn 
der  AutUfirung ,  die  seiner  Personlichkeit  nicht  fremd 
war.  Schwacher  als  blinde  Nachbeter  des  Baronius  uod 
Anderer  ihn  darstellen,  edler,  a)s  der  Griffel  proteslan- 
tischer  Geschichtschreiber ,  ja  selbst  der  Feuermuth  un- 
■ers  Huttens  ihn  geben  konnte,  steht  er  in  der  Ge- 
schichte.  Ihm  fehlte  zum  Despoten,  wie  zum  libenlra 
FUriten ,  jene  WUrde  dcs  Lebens ,  wekhe  mit  italieni- 
scber  Weichlichheit  nicht  besteheu  konnte,  und  daTs  er 
die  Tiare  nie  getragen.  Doch  lein  politisches  Wirken, 
und  seine  Verhaltnisse  zu  der  christlidien  Welt  geh&rt 
der  Zeitgeschlchte  zur  Entwickelung  an.  Hier  wenige 
Ifotitzen  iiber  sein  Leben. 

Aus  dem  Hause  Medicis,  Sobn  des  groEsen  Lo- 
renzo,  wardLeo,  vor  seiner  Erhohung  Giustiniani 
genannt ,  von  Claricia  Orsina  geboren,  Angelo  Pobtiano, 
Demetrius  ChalkoVondylas  der  Historiker,  und  Petras 
von  Aegina  unteirichteten  ihn  in  ihren  Sprachen,  und 
besorgten  seine  Geistesbildung.  Mit  Johann  Lascaris, 
Picus  von  Mirandula  und  Marsii.  Ficinus  pfiog  er 
vertraute  Freundscfaaft.  Schone  Wissenschaften  und 
bildende  KUnste  waren  die  Hauptsplure,  in  denen  sein 
Geist  sich  bewegte.    Der  Minne  war  sein  Herz  leiden- 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


Anmerkungen  und  Erlauterungen.       683 

schafllich  ergeben ,  die  geheime  Gegcbichle  seiner  Zeit 
sprtcht  ihn  von  griechischer  Woliugl  nicbt  frey.  Die 
Liiclfen  dieser  BeBcbaTligungcn  fuUte  du  VergnUgen 
der  Jagd.  Mit  vierzehn  Jabren  scboa  zutn  Kardinal 
gewahlt  Folgte  er  dem  zweilen  Julius  auf  leinen  Heer- 
7.1rgen,  uni}  ward  als  dessen  Legat  in  der  Schlacht  bei 
Ravciina  gefangen  (15l2).  Landleute  rettetenibn  vonder 
AbfiiHrung  nach  Franltreich.  Spanien  wirkte  ibm  und 
seiner  F.imilie  die  RUckkehr  nach  Florenz  «us.  Jetzt 
slarb  Jnlius  II.  und  Le'o  ward  sein  Nachfolger.  In 
flera  von  Julius  eroffneten  ,  von  ihm  nun  fortgefetzten 
Konzilium  des  Lalerans  erklarte  er  den  Pabst  u  b  e  r 
der  Kirchenversammlung ,  und  die  abgedrungene  Sanclio 
prtigmatica  der  franzosischen  Kirche  fUr  nichtig.  Ohil- 
geachtet  der  vorgescbUtzten  neutralitat  war  er  in  den 
vieien  blutigen  Kriegen,  welche  Italien  Verwirrten, 
meist  der  antifranzosischen  Parthei  ergeben ;  selbst  nacb- 
dem  Ludwig  XIL  auf  BUckgabe  der  pragmat.  Sank- 
Hon  ihm  Hoffnung  gemaebt,  und  em  BUndniTa  mit  ibm 
geschlossen  batte.  Was  diesem  KSnig  mifslang ,  forderte 
die  Politik  Franz  I.  Ein  Konkordat.  und  BUndniTs  kam 
neuerdings  zu  Stande.  nicht  auf  lange.  Der  franzosi- 
£che  Einflufs  ward  von  der  Freundscbaft  Karls  V.  Uber- 
wogen.  Der  Brucb  gescbah  im  Jabr  ibli.  Panna 
und  Piacenza  fielen  durcb  das  WaffenglUch  dem  Erb- 
gut  Petri  zu.  BahJ  nacb  dem  Jubel  Uber  diesen  Ge- 
winn  slarb  Leo,  Vermutbungen  zufolge ,  an  Gift, 
Der  Kampf  wider  die  Neuerungen  die  aus  Teutschland 
brachen,  das  mannigfacfae  Getriebe  der  Politik  in  die- 
xen  Tagen,  die  vielen  Mifsgriffe,  ibre  Ursachen  und 
Wirkungen  werden  an  einem  andem  Ort  in  fiEglicherem 
Zusamnienbang  crzablt  werden.  Leo  X.  ist  Verfasser 
ausgezeichneter  Gedicbte ,  Reden  und  Briefe ,  die  er 
tbeils  an  berUhmte  Miinner,  vor  und  nach  sciner  ErbS- 
hung  richtete  ,    Ibeih  in  «einer  Jugend  zum  Vergnifgen' 


-,<j,N..<,r,,GOOglC 


684     HUtorlsch  -  biographisch  -  literariscfae 

nieilerschrieb.  Er  bewies  auch  als  Pabst  nocfa  gegen 
viole  ^ie  ehrearollile  Aufmerksamkeit ,  uiid  vcrlor  niir 
allzuon  bei  bellctrisliGchcn  Stuilien  unil  ipi  Kreise  ge- 
lehrtOr  Manner  die  Zeil ,  -welclke  er  den  Geschanen  und 
dcr  Reformation  der  Kirche  batte  widmen  soUcn. 

Der  Eiiglaiider  Roscon  liat  in  einem  klassischen 
Werkc  von3  ThetlenLeosX.  Leben  beschrieben,  und 
der  beriihmtc  Henke  es  ins  Tcutsche  Ubercezt.  DIese« 
Werk  zeichtiet  sich  durcb  Trcue  den  Charakteristiken, 
und  Uubefangeiiheit  der  Ui-lhei)e  namentlich  aut,  uiid 
bst  einc  Menge  hochst  intcressantef ,  filr  die  Gescluchte 
dieser  Zett  wichtiger  Beilagen ;  von  Leo  sclbst  viele 
Briefe,  Gcdichte  und  nescriplc>  Unter  den  iiltem  Ge- 
■chichtschreibern  sind  vorzUglicb  au  bemerkca:  Paul. 
Jopius;  fUa  Z^onis  X.  yictorell.  ejusdem  vita.  Guie» 
eiardini  I.  11.  12.  13.  Sismondi  i3ter  und  Dter  Tbcil 
1.  Gesch.  d.  itaL  Fretstaat.   {ZUrich  bei  Gertnec). 

3S)  Martinus  Luther  ward  den  10.  Wetnnonat 
i'1^  im  sachsischen  Stadlchen  Eislcben  geboren ,  voa 
chrsamen,  dodi  unbemittelten  Eltern,  Bcrglcuteo,  odec 
Ilolzhfrckern.  Ihr  FleiTs  ward  in  der  Folge  vom  GlUck 
gesegnet,  und  Hans  Luthcm  zu  Mansfcld  ein  Schmelz- 
ofen  und  ein  Aml  bescheert.  In  dcr  Tugend  teutscbea 
BUrgerlcbeas  ,  und  frommer  Hauslicbkeit  aufgewachsen, 
uicbt  ohne  grofsc  Harte  zu  strengem  Sittenernst  und 
finstern  BegrifTcn  vdn  Gott  und  seinem  mentchgewor- 
deaen  Sohne  erzogcn,  mag  sich  der  Knabe  schon  Ein- 
(IrUcke  Uberangstlicber  Gotleifurcbt  eben  so  wie  det 
■torren  Tmtzes ,  gesammelt  haben ,  welche  in  dem 
Manne  Luther  to  charakterittitch  und  eQtscbeidead  g^ 
worden  sind. 

Vierzchn  Jahre  ah,  betuchte  er  zu  Magdeburg  tnit 
lohann  Reinicke  tcinem  Jugendfreund  die  Franzitkaoei- 
•chule.    Nacb  Verlauf  eines  Jahrt ,  >ut  Mangri  an  Uoter- 


D,g,t,.?<ib,Google 


Anmerkungen  und  Erlauteiungen.       685 

sttttziini; ,  die  zu  Euenat^i.  Ein  frommer  Blirger  Kon- 
rad  Cotta  ,  und  gein  Ebeweib  rcttelen  ihn  aus  schmerz- 
licher  Verlegenheit,  und  tibernahmen  ihn  ziir  Pftege 
und  Erziehung.  Mit  Jen  weichen  Gerdhlen  kindlichen 
Dankeg  zu  seiner  Fflegemutler  -war  die  zur  Tonkunst  in 
leidensdiadlichem  Grad  ihm  erwacheen.  Ntebt  minder 
zur  Dichlkungt  und  Beredsamkeit,  Bald  erkannten  seine 
Lehrer,  (Trebanius,  Hihen,  Bigaud,  Oiterme^er  n.  A.) 
grofse  Anlagen  in  ihm.  ^ 

Mit  dem  Flcifs  der  Humanioreji  ausie;erUstft,  trat 
er  die  Beise  nach  der  Hochschule  zu  Erfitrt  an ,  drang 
unter  Jost  Trantvetters  Leitung  in  das  Heiligthum 
scholastischer  Philosophie.  Ihr  ab^enutztes  Wesen,  und 
leerei  Formenwerk  widerstaAd  seinem  friscben  Geniua 
bftld ;  starkendcr  und  heilsamer  ward  ihm  das  Studium 
der  Alten,  und  an  ibnen  seine  Kraft  entzUndet.  Er 
erbielt  im  z^anztgsten  Jahre  den  Namen  eines  „Bacca- 
laureus",  nnd  im  zwfu  und  zwanzigsten  die  WUrde 
eines  .iMagiiterE."  Eineschwere  Krankheit,  Melancholic, 
Begierde  ungestort  den  Wisseiischarten  und  der  Be* 
trachtung  des  GottHcben  leben  zu  konnen ,  endlich  der 
Tod  seines  Alexis ,  den  ein  Blitzslrabl  an  seiner  Seite 
niederwarf ,  bestimmten  ihn ,  dem  Kloster  sich  zu 
verljibden. 

Am  Todestag  des  Freunde*  (17.  Juli  1505)  begehrte 
er  im  Kloster  der  Erf milen  des  heiligen  Augustins  Ein- 
lafs  und  Aurnahme.  Nicht  ohne  Schrecken  erfuhren 
Eltem  und  Freunde  seineo  Schrilt.  Docb  trotz  aller 
Hindcmisse  der  Pieint  achwur  er  das  feyerliehe  GelUbd, 
und  vcrsuchte,  als  Bnider  Augustin,  im  Hinscbaun  auf 
den  Stifler ,  durch  das  strengste  ucetiscbe  Leben ,  Herr 
Uber  das  Indische,  und  seines  Berufes  wUrdig  zu 
werden.  Nur  die  Regel  des'Geh<M:sams,  und  Dr.  Stau- 
pitzens  des  gelehrten  Generalvikars  iiber  den  Orde», 
Gdnners   von  Luther ,   Ermahuungcn  brachten  ibn  von 


D,g,t,.?<ib,Google 


686      HUtorisch  -  biographisch  ■  Uterarische 

noch  gerahiiichem  Anfallen  auf  seine  pbyslsche  KxaXt 
zuriick.  Aber  mit  den  Schmerzen  des  zerrultetea  Kor- 
pers  war  der  Seele  Schwermuth  znriickgekehit ;  sich 
seibsl  noch  iiicht  hJar ,  lag  sein  Geist  in  einem  ungebcu' 
ren  Zweikampf  mit  sich  lelbst  befang^en.  Dic  ei^Itne 
Priesterweihe ,  dos  Lesen  der  heiligen  Schrift  erhoben 
ihn  w.ieiler.  - 

Da  rief  der  Genius  des  Jahriiunderls  sein  auser- 
wahlles  AVerkzeug  an.  Durch  Staupitzens  Verwendiing 
wird  Lutner  ala  akademischer  Lehrer  der  Theologie 
nach  Wiltenberg  berufen.  Mit  grofser  Macht  Uber  <Ue 
Geitter  seincr  Zubiirer  verbreitete  er  jetzt  achon  iibe- 
ralere  Ideen ,  von  gelehrten ,  freisinnigen  Freuntlen 
kraftvoll  unterstiitzt  Schon  hatte  Churfiirst  Fri^^ch 
genannt  der  Wei«e,  zu  Sachsen  Aufmerhsamkeil  und 
Acbtung  ihm  bezeigt.  Jetzt  traf  ihn ,  (nach  einigeu 
Jabren)  die  Reihe,  in  GeschaFten  des  Ordens  nacb  Rom 
zu  wandem.  Die  Reise  war  verhangnirsToll.  Denn  er 
lemte  an  ihrem  Ziel  das  wiiste  Wesen  der  Walscben, 
und  die  ganze  wilde  Jagd  in  der  Nabe  kennen ,  und 
trat ,  von  niaacher  blindei  Ehrfurcht  frey ,  den  RUck- 
weg  an. 

Staupitz  und  der  Konvent  notbigten  ihn ,  den  Doktor- 
grad  zu  nehmen ;  Andreas  Bodenslein  von  Carlstadt 
war  es,  der  am  i9.  WeinmonaJ  1512  ihn  einweibte. 
Entschlossener  trat  cr  den  Scholastikem  nnd  Obscurau- 
len  entgegen,  und  vcrkjindetc  mil  ungewdhnlicher  Krall 
und  Salbung  gelautertcs  Christenthum  ;  aucfa  war  er 
bereils  mit  Auslegung  der  hciligen  Biicher  des  atten  und 
neuen  Bundfss  beschiifligt.  In  Oisputationen  ,  denen  er 
allmablig  hauiiger  beiwohnle ,  sprach  er  bcrcits  manche 
kiihne ,  nacbmals  nur  mehr  ausgefllbrte  Ueberzeuguue: 
und  Grundutze  aus.  In  Abwesenheit  Dr.  Staupilzcns 
Vice  -  Geoeralvikar  Uber  vierzig  Kloster  Sacbsens  er- 
naunt,   stiera   ihm  bey   der   Visilalion  zu  Gnmnia  der 


D,g,t,.?<ib,Google 


Anmerkungen  und  Erlauterungen.       687 

AblaTskramer  Telzel  zutn  erstenmal  auf ;  heftig  zUmte 
er  t)em  Unfug.  Mit  grofser ,  evangeliEcher  Strenge 
-wachte  er  ob  den  Silten  des  Ordciu.  Er  verblieb  grofs- 
her^ig  zu  Wittenberg,  ak  Lebrer  und  Schiiler  vor  der 
Pest  flohen.  Zu  der  Zahl  seiner  Freunde,  erst  per- 
sonlich;  dann  in  ununterbroclienero  Briefwechsel  hatte 
sich  als  der  werlithiitigsten  einer  Georg  Spalatinus 
gefunden.  Des  Churfbrslen  1)ileinung  von  ihm  batte  sicb 
erhoht.  Jelzt  schlug  die  Stunde  der  PrUfung  mid  des 
Kampfes. 

Mit  AblafsbuUen  und  Votlmachten  Albredib  von 
Maynz  versehen ,  trieb  Jobann  Tetzel  sich  durch  gaiiz 
Teutschland  heruni.  Da  stand  Luther  im  Geriihl  tiefslea 
Unmuttu  auf ,  und  predigte ,  als  Vermahnungsschreiben 
an  die,  to  dem  Unwesen  steuem  konnten,  vergeUich 
vraren ,  laut  und  donnemd  gegen  die  Gntwlirdigang 
de5  Heiligen ,  und  den  Schimpf  an  teutscher  Nation. 
Mit  Geschrey,  und  elendem  Waffea  noch  begegnete 
Tetzel  dem  Bekiimpfer  seines  Handvrerks.  Darvrider 
(cbiug  Lulher  seine  filnf  und  neunzig  Streitsatze  und 
Prolestation  zu  Wittenberg  an ,  den  31.  Oktober  des 
Jahr»  1$17. 

Uebel  nabmen  der  Erzbischof  zu  Mainz ,  und  die 
beim  Ablafsverkauf  Interessirten ,  mit  vrohlgemeinten 
Waroungeo  verschiedene  fiiscbofe  diese  Satze  auf. 
Ooch  der  Geist  der  Wahrheit  der  in  ihnen  war,  drang 
binnen  wcnigen  Wochen  durch  ganz  Teutschland.  Micfat 
ofane  Beifall  hdrte  Kaiser  Max,  mit  Billigung  ChurfUrst 
Friedrich  der  Weise,  waa  geschehen.  Aber  eben  so 
kehrte  sich  Tetzels ,  der  Dnminikaner ,  der  Curtisanen  und 
Ultramontaner  vereiiite  Wulh  gegen  den  kecken  Teut- 
schen  der  so  oifenbar  aii  einen  der  HauptauswUcbse 
gemiTsbrauchter  Pabstgewalt  die  Axt  zu  legen  wagte. 

Hundert  und  sechs  Thesen  gegeo  Lulhers  Meinui^ 
geo,  und  fUnfzig  gegea  seine  Person  soUten  den  Ein- 


-,..<,  r,,Googlc 


688     Historisch-biographisch-literarische 

d\Tick  der  seiritgen  rerlilgen.  Atn  20sten  Juni  1518  ^eng 
tlie  grofse  Disputntion  vor.  Umsoiist  boten  Bischof  Hie- 
rotiymiiB  voii  Brandenbui^ ,  und  aixlere  Freuncle  Ver- 
i;iei<Thsvorschlngc ;  die  Anlwort  auf  Tetzels  luvectiven 
hatte  ficlion  den  Druck  verlasKen;  das  Signal  war  ge^e- 
(leii;  iler  Streil  <ler  Partheien  entlotlert.  Sorgfaltig  liti- 
lete  sich  Liither  anfanglich  ilie  Wiirde  des  Oberhaupts 
dcr  Kirchc  zu  kraiikeii ;  ehrerblctig  driicklen  sich  die  an 
dasseibc  erbssencn  Schreibcik  ana>  Aber  Leo  X.  in  die- 
«eiii  Avichlige»  Augcnblick,  wo  gtitlicbe  Versohninig 
mit  dein  Zcitifeisl  iioch  mii^lich  war,  schlimm  berathen, 
in  schiincn  Wissenschaften  mehr  als  in  der  Politik  ge- 
wandt ,  tierfi  sich  dadiircb  keineswegs  zu  gilnstigem 
Gesiimungen  gegen  dcn  Freimulh  des  Sittenverbesserers 
bewegen ,  iind  begehrte  voniehm  seine  Auglieferuu|r. 

Inzwischen  batte  Cburflirsr  Friednch ,  von  der 
Gerecljli^keit  der  Lutherischcn  Sache  liberzeugt,  Qin 
uii;t  sic  iii  seiiien  S<:hutz  genommen.  Leos  Begehren 
wird  abgcschlagcn :  die  Ladung  nach  Rom  auf  das  Er- 
scheineit  vor  Kanlinal  Kajetan  in  Augsburg  beschraakt. 
Der  Slolz  des  Walsclien,  und  seine  Feiiiheit  seheitem 
aii  dem  gewalligeii  Trulz  des  teulschen  Mannes.  Es 
appellirt  Dr.  Marlinus ,  der  jeden  Widermf  weiseil, 
uiid  'iur  Ucberzeiigung  durch  die  Schrifl  wiil ,  an  einen 
besser  unteirichleten  Pabst;  cr  zicht,  als  seiiier  Pcrson 
Gefahr  drohl ,  vori  Augsburg  weg ,  und  wird  von 
Staupilzen  des  Gchorsams  gegcn  Kom  losgesprochen. 

Da  schleudert  dcr  Vaiikan  seinen  Bannstrahl  aut 
ihn ,  uud  alle  Fanatiker,  Diimmlinge,  und  Heuchler ,  atle 
Gwlzendieiier  der  Politik,  des  Un-  und  Aberglaubent 
htcllen  sich  in  dic  Schranken ,  an  ihrcr  Spitie  Telzel , 
Eck,  Hochstraten,  Cajetan,  Johann  von  Vilerbo,  Prie- 
■rias.  Siegreicb  bietet  der  Auguslinermpnch  Widerstand. 
lir  beruft  sicb  auf  das  iinpartheiische  Urtheil  einer 
.-illiieinifiiien    Versammlung     det     katholischen      Kirche. 


D,g,t,.?<ib,GoogIe 


*  Anmerkungen  imd  Erlautemngen.       689 

Bodensteta  von  Karktadt,  Melaochlhon  u.  A.  gejdlen 
sich  Z11  ifam.  Die  Zahl  der  Freunde  wachiL  Dcr  teut- 
xcbe  Adel  fa£al  mit  Begeiaterung  die  neue  Lehre  auf. 
Oie  Sickingea>'  Huttcn,  Kronenberg,  Schaumburg  bieten 
ihm  Beiatand  im  Kampfe,  und  Schulz  vor  dem  Grimm 
der  Widertacher  an.  Mit  Demutli  und  Aufrichtigkeit 
Uberlragt  Lutber  dero  neuen  Kaiser,  Karl  \on  Spanien 
seine  Sache ;  MiltitL  tritt  vermittelnd  in  den  Kampf. 
Aber  die  BuUe  ist  aulgeschleudert ,  der  Faktionahala 
enlflammt;  alle  LeidenschafEen  steigen  aus  der  Tiefe. 
Das  Volk  erklart  sich  wider  Rom;  der  SachsenRirat  - 
■ntwortet  teutach  und  kraflvoll  auf  alle  Anainnen  Roms, 
und  seiner  Oratoren  Gesuche.  Die  Universiuiten  zu 
Liiwen,  Antwerpen,  Kdlln,  Mainz  und  Ingolstadt  ver* 
brenaen  Luthers  Schriften ;  dagegen  lodert  vor  dea 
Thoren  Wittenbergi  das  pabstliche  Recht  in  Flammea 
auf.  Die  Unteriiandltuigen  mit  dem  Kaiser  zu  Luthera 
Gunsten  zerscfalagen  sich:  die  Politik  und  Glapio  dran- 
gm  sieh  zwischen  betde.  Jetzt  wird  der  Reicbstag  eu 
Worms  bIs  entscheidend  Uber  den  Handd  gehallen. 
Grofs  uud  herrlich  gpricht  Bruder  Martinus  vor  Kaiser 
und  Reich  die  UdMrzeugung  seines  Hereens  aua,  und 
giebt  jene  Aittwort ,  die  weder  Homer  noch  Zalme  hat, 
Seine  Freunde  und  Gtinner ,  dcs  ChiufUrsten  Wachsam- 
keit,  und  des  Kaiseri  GeleitEbrief  und  unbeugbare 
Rechtlichkeit  schlitzen  ihn  vor  dem  Tode.  Er  wird  auf 
die  Wartburg  dem  Zom  der  Widersacher  enlfUhrt;  die 
Reicluacht  wisgeiprochen ,  und  vun  den  Papiitea  eifrig 
verbreitet. 

Auf  seinem  Pathmos  beginnt  Luther  d>i  wichtige 
Werk  der  teulschen  Bibelubwietzung.  Inzwischen  er- 
regt  Karlstadt  (obgleich  zu  viel  anl  seine  Rechnung 
geicbrieben^  und  er  von  Luther  zu  hart  behandeh  wor- 
den)  durch  Uberspannte  BegriiTe,  und  unbesonnenen 
Bilderstura  die  grtirsten  Verwirmngen  in  dcr  Kircbe. 

Ilutt.  O^  T.  lU.  ^ 


,D,g,t,.?<ib,Google 


690     Histomch - biographisch- literarische  * 

Liitber  tritl ,  Tom  Geiet  getrieben ,  aus  seineni  Dtmkel 
hervor ,  unter  (lie  Verblendeien  hin ;  sein  AnseHen  stillt 
die  meisteri  unter  seinein  Namen  begonnenen  Unfuge 
wictler.  Fehden  mit  Karlsladl,  Schwcrikfeld  und  den 
Wiedertaufcrn.  Er  legt  zu  Wittenberg  (l524)  das  Mwnchs- 
kleid  ab,  Oer  T4lirnberger  Reichstag  schiitzt  ihn  gcgen 
dai  Wonnieredickt.  Er  donnert  laut  ^vider  die  (^anati- 
ker;  zur  Bauersame ,  unter  Milnzers  Bannier  cu  blittiger 
Rache  geschaart,  spricht  er  versohneude  Worte,  erk'art 
sich  gegen  die  Schwerlverbreitung  des  E\  angeliuinS| 
und  gegen  die  Anschiildigungen ,  als  sey  die  Reforniii- 
lion  von  nun  an  der  Wchrschild  a1Ier  Uebellionen. 

Bald  nach  dem  Jabr  1525  beginnen  die  Zwiste  mit 
den  Scbweizerrerornialoren.  Das  Religionsgesprach  zii 
Marburg  wird  im  Jahr  1529  gehalten ;  Liidiers  Trolz 
vercitelt  des  Hessischen  Land^rafen  Bemilhungen  zur 
Versiihnung  und  Ginigung  der  beiden  Parlhcien.  Do^ 
wird  Freundschaft  geschlossen,  wechselseilige  Scho- 
nung,  und  wider  dea  gemeinsamen  Feind  brllderiicbe 
Hilfe  sich  zugessgt. 

Nachdem  zu  Augsburg  (1530)  die  aus  Lulhers  sieben- 
zehn  Arlikeln,  als  den  Hauptgrundsatzen  seiner  Lehre 
gebildete  Confession  dem  Reichstag  war  iibergd>en 
worden,  hehrt  Luther  nach  Wiltenberg  zuriick;  cr  bil- 
ligt  (1532)  die  Annahme  des  vom  Kaiser  bewilligten, 
durch  den  Vergleich  von  niimberg  zu  Stande  gekom- 
menen  Friedens.  Unermiidlich  wirkt  er  durch  Schriftea 
alter  kit ,  durch  personliche  Gegenwart  und  Bemche  in 
Kirchen,  Schulen  und  bei  seinen  Freunden,  zur  Ver- 
breitung,  Fesligung  und  Lauterung  setner  Lehre  foit, 
und  enlwirft  die  Arlikel  von  Schnulkalden.  Eine  uih 
unterbrochene  Reihe  theologischer  Febden  macht  ihm 
den  Aufenthalt  zu  Wiltenberg  verhaTsl ;  er  zieht  zu  sei. 
nem  FreundeAmsdorf,  tind  in  die  Rube  des  faauslichen 
Lebena  sich  zurilck.    Die  Hochschule  weifs  seine  Riick- 


D,g,t,.?<lb,GOOglC 


.ADmerkmigen  und    Erlauterungen.      691 

-  kehr  zn  erzwingen.  Noch  einmal  daher  kehrt  er  in  ihre 
Milte.  Aber  nicht  lange ,  so  riift  der  Graf  voi»  Manns- 
feld  ihn  zu  sich.  Hit  zerriUIetem  Korper,  voll  des 
Wunsches  nacli  Aufliisung  und  Vereinigung  roit  dem, 
fiir  den  cr  f;estrilten,  unter^ieht  er  siob  dem  letzten 
Freundesdienst.  Denn  kaum  batle  er  einige  Male  ia 
seiner  VaierstiKlt  das  Wort  des  Herrn  rerkUndiG^t,  als  ihm 
der  keirsersebnte  Wunsch  gevrabrt  wurde.  Rufaig  und 
groFs,  im  Gefilht  all  dessen,  was  er  gevrirkt,  Gjekamiift, 
und  gewollt,  schicd  er  hinilber,  roit  Hinterlassiing  einer 
zahlreichen  Familie ,  innig  beweint  von  jenem  Xheile  des 
teutschen  Vaterlands,  der  cinig  mil  seuien  Ansichten  ge- 
ivesen.  Ein  Schut/.engel  des  Heicbs  war  er,  so  lang 
er  lebte  in  den  StUrmen ,  die  jede  Urowalzung  der  Ideen 
erregt,  dagestanden,  und  batte  die  brausenden  Leiden- 
schaften  mit  der  WUrde  eines  wahren  Gotlbegeisterten 
zurUkgehalten.  Kein  anderes  Volk  hat  einen  solchen 
Mann  auFzuweisen,  und  Jabn  sagt  nicht  zu  viel ,  wenn 
er  ibn  einen  zweiten  Herrman  und  teutschen  Volks- 
heiland  wider  ein  anderes  Romervolk  und  geistige  Knecht- 
scbafl  neimt. 

Jetzt,  nachdem  die  Vorurtheile  ausgetobt  haben, 
die  Mahrchen  der  Poleroiker  nicht  mehr  geacbtet  wer- 
den ,  und  Schlacken  und  Verdienste  vor  dem  Auge  un- 
partheiiacher  GescbiGhtforschung  sich  sSndem ,  beugen 
sich  die  Edleren  aller  Partheien  vor  diesem  Geist,  des- 
sen  gewaltige  Kraft  ein  Jahchundert  erschUllett ,  und 
ein  Wort  in  alle  Ubrigen  gerufen  bat,  ewig  wie  seiit 
Werk,  unverlilgbar  wie  sein  Andenken. 

Von  seinen  SchrifVen ,  deren  unutandliches  Verzeich- 
nifs  faier  unmi5glich ,  da  es  mehrere  Bogen  (Ullt ,  sind  ver- 
schiedene  Ausgaben  vorhanden,  als  die  Leipziger,  die 
Altenburgische,  Wittenbergische,  -Jenaische, 
endlich  die  Hallische,  besorgt  durcb  den  beriibmten 
Walch.     Besonder*    herausgegeben   sind :    Tomi  duo 


D,g,t,.?<ib,Google 


692      HistortBch  -  biographUch  •  literarische 

Epistolar.  ferner :  die  tcutschen  Schrifteii  in  einer  Ati*> 
waU  von  Lomge  1818.  Vergl.  Seckendar/.  hiit.  Luthcm 
ranismi.  nebst  der  Gegeiuchrift  voD  Maimbourg  und 
Spieken  GeGctiichte  Dr.  M.  Luthers.  Berltn  1808. 

39)  Johann  Eck,  derTheolog,  wardzaBolbenlwis 
tn  Schwaben  (Augiburgischer  Dicices)  den  13.  November 
1486  geboren.  Ein  geistlicher  Obeim  nahm  ihn  niil  adit 
Jahren  zu  sich ,  und  unlerrichtete  ibn  in  Sprachen.  Im 
Verlaufder  Jahre  zogen  ihnDialeklik  (woiin  er  nachmab 
ein  so  grolter  Meister  gevrorden),  femers  Inblische 
Geschichten,  endKch  Dekretalen,  und  Schriften  ilber 
kirchlicbe  Rechte  vorzUglich  an;  auch  neuere  Werke, 
jedoch,  von  dem  Ohm  zu  ftrenger  Sichtung  gewobnlt 
niit  grofser  Befautsamkcit.  Am  1.  October  1499  ward  ibm 
die  Ghre  eines  Baccalaureui  zu  TheiE,  nachdem  er  nicht 
liinger  als  fUnfzehn  Monate  wechaelweise  zu  Tubingcn 
und  Heidelberg  zugebracht  hatte.  Von  dieser  Zeit  soO 
sich  seiil  Hang  zum  Trunke  datirt  haben. 

Als  im  Jahr  1501  die  Pesl  zu  Tilbingen  viele  LdirfT 
und  HochschUler  verlrieb ,  zog  auch  Eck ,  nacb  erhd- 
tenen  Geldem  aus  seiner  Heimalb,  gen  KSIhi,  nnd  hiirte 
theologische  Vorlesungen.  Seine  Valersladl  besafa  ifan 
nach  seiner  BUckkehr  nicfat  lange;  eben  so  Freiburg 
im  Breisgau  nicht ,  wo  er  als  Professor  der  Philosophie 
einen  liingem  Wohnsitz  aufzuschlagen  gesonnen  war. 
In  einer  einsamen  Gegend  lebte  er  Ijingere  Z«t  dea 
Wissenscfaaften ,  bis  nach  einigen  Jahren  der  Wnn&d 
in  ifam  erwachte ,  ein  clirenlliches  Lefaramt  zu  bekleiden. 
Die  Universitiit  zu  Freiburg  verlieh  ihm  das  Baccalaurcat 
der  Bibel,  lein  aulserordenlliches  Talent  dialektiadter 
Streitrilstigkeit  den  Doktorgrad,  AIs  ibm  jedoch  die 
6ffentlicfae  Meinung  weniger  zu  gefavn ,  ala  er  von  sich 
zu  faalten,  ■chien,  begab  er  sicb  (1507)  nach  Batel; 
qiater  nadi  TUbingen,  Augsburg  und  Trier.    Vm  diece 


D,g,t,.?<ib,Google 


Anmerkungen  mid  Erlauterangen.      699 

Zbit  begoi^e  er  bereitt  gHebrte  Beden  zum  Drucke, 
tind  hatte  das  GtUck ,  dem  Volke ,  das  vom  Schunmer 
einer  glanzenden  Sophisttk  leicht  geblendet  wird ,  nicbt 
ui  miTsfalleii. 

Grobem  Beifall  nocb  iimdtete  er  zu  Ingolstadt  j  der 
Baierische  Horzog  benef  ifan  zu  einer  LebreteUe.  Oie 
Schrifl :  Navicula  patia/Uite ,  eine  Kompiiation  frtiherer 
Kanzelvortriige ,  sollte  sein  Uleraricchet  Ansebea  be> 
grilnden. 

Im  Jahr  1513  (mit  zwanzig  Jahren)  Rektor  det 
SchiUe ,  aodann  Visitiitor  der  Monditkltister  durch 
Scbwaben ,  ward  er  von  den  Karmeliten  nack  Augi- 
burg  berufen.  Mit  grofsem  Pomp  uad  Betfall  diaputirto 
er  mil  dem  Itaiiener  Sinecius,  faud  bey  d^Fuggera 
ehrenvolle  Gastlxeundschan ,  die,  als  nachmalige  Ereig- 
nisse  ein  nalUriiches  enges  BUndniCi  herbeifUhrten ,  bis 
zu  seinem  Tode  fortgesetzt  ward.  Vtuib  oeiaer  HUck- 
kebr  mebrte  er  xu  Ingolstadt  die  Privilegien  der  Uni- 
verstUt ,  halC  die  Frage :  „  ob  der  Zins  fUnf  voBi 
Hundert  rcchtmabig" ,  entscheiden,  und  UberfuUle  bei- 
nahe  ai\e  Akademien  Guropas  nut  Eitemplaren  dieser 
Abluuidlung.  BeifalHge  Slimmen  kamen  ihm  meistens 
zurUck.  Nachdem  wohnte  er  auch  der  groEsen  Dispu- 
talion  zu  Bologna  von  Juristen  und  Theologen  bey, 
und  wUrde  za  Ferrara  den  Doktorhut  «us  den  Fachem 
der  Rechtswissenschaft  sich  aufgesclzt  haben ,  wenn 
nicbt  die  Kasse  ilun  biezu  ifaren  Beistand  versagt  btitte. 

Eiu  Kommentar  zu  Petrus  Hispanus  war  die 
nachste  literaricche  Arbeit  im  Vaterlande.  Dte  noch 
vielfach  untemovmenen  Beisen  durcb  mMicbe  Provinzen 
iHid  Klj5sler  Teutschlands  cndigla  der  von  Lutbem 
eiliobene  Kampf.  Bereits  war  Eck  mit  KarEstadt  zu- 
sammengestorBen ;  in  Augsburg  (1515)  traf  ei  auf  Lu- 
them.  Mil  Beiden  stntt  ec  heiTs  inid  hcftig  zu  Letpzig, 
init  ailen  Waffen  seiner  Kunrt.    BSmiscfaes  Gold  mehrle 


D,g,t,.?<ib,Google 


694      Hiatoriach  -  biographisch  -  literarische    . 

seinen  Eifer;    Emser ,    Aleander ,    Caraccioli* 

HochstrBten  unlerstUtzten  seine  Fehden.  Die  viden 
und  mannigfschen  Cmtriebe ,  welche  wahrend  derselben 
gegen  Luttiera  Partbei,  und  Teuttciilandfi  Freiheit  yot- 
gefallen ,  sind  zu  eng  in  die  Zeitgeschichte  verwickdt, 
ats  daTs  sie  ohne  die  weitlaofigste  Deduktion  hier  aufge- 
IXIhrt  werden  kiinnten.  Wir  werden  ihn  daher  dort 
einst  als  die  Seele  der  kurialisticohen  Bewegungen  aaf- 
treten  «eben. 

Dr.  Johann  Eck  bewies  auch  in  der  Sdtweiz  nidit 
geringere  Kiuut,  Tbatigfceit,  und  Gewandtheit;  doch 
nicht  jedesma)  den  rechtlichsten  Cbarakter.  Anschlage 
wider  der  Meinungsgegner  Leben  wurden  nidit  unter 
der  WUrde  apo^lolischer  Verfecbter  gehalten.  Et  begab 
sich  (1525)  zum  Ercbischof  van  Trier ,  der  seinen  Ratb- 
scMag  wilnechte ;  (1534)  auf  mebnoalige  Einladung  zinn 
Concilium  von  Trident,  das  seine  Dienste  braachte, 
und  in  mehrem  Missiouen,  nachdem  er  in  Gcsdkchaft 
des  pabstlichen  Nuntiui  die  Rilckreise  nach  Ingobtadt 
angetreten,  zu  den  Bi<ch<ifen  in  derRunde.  EineDom' 
bemipfrtinde  zu  Regemburg ,  und  Probslei  am  D<m- 
stift  zu  Witr^burg  scblug  er  beharrllch  aus.  Sein  thati- 
ger  Geist  war  nicht  Iiir  ein  milTsiges  Iieben  gesahafFen; 
er  zog  es  vor,  wenn  auch  eben  nicht  stets  mit  Wilrde 
und  zum  Frommen  aeiner  Nation  (unter  welcher  er  die 
Flammen  schUrte)  in  die  Zeitverhaltnisse  mit  eini.n«rir- 
ken ;  dacum  verziditete  er  auefa  auf  glanzendere  An«- 
zeichnungen,  die  der  dritte  Paulas  ihm  anzubieteii 
licb  bewogen  fand. 

Nachdem  er  tchon  wnige  Jafare  Kuvor  SerinoncD 
nnd  Vorlesungen  Ubar  einzelne  Partheien  der  heili- 
gen  BUcher  aufigearbeitet  hatte,  wogte  er  sich  im 
Jahr  ib36  an  eine  neue  BtbelUbersetzung;  das  i^  Te- 
stament,  das  er  am  1.  Marz  begonnen,  war  schoD  im 
October  desselben  Jahres  beendigt    Nach  einigen  3Arm 


Anmerkmigen  und  Erlauterungea        695 

liefg  er  rich  zu  Womu  mit  Me[anchton,  hn  Jahre  iiH 
zu  Regeneburg  in  ein  ReKgioiugesprach  mit  eben 
deni«elben,  Bucem  und  Pistorius  ein.  Auch  wareu 
Gropper  und  der  berilhmte  JuHus  von  Pflugk  hier  an- 
wcsend.  Eck,  durch  eine  leichte  Kraakheit  an  der 
Theilnahme  des  Ganzen  gehindert,  protestirte  gegeo 
das  Verfahren  seiner  gemalsigtem  Kollegen.  Er  ttarb 
zu  Ingolstadt,  nachdem  er  ceiner  Familie,  namentlicfa 
dem  Bruder  Simon  (Doktor  der  Rechten ,  nachmals  Ober- 
kanzler  des  Herzogs  von  Baiern)  grorstmdglidiste  Liebe 
ttnd  UnterBttltzung  bewiesen  hatte ,  om  Tage  Maria  Rei- 
nigung  1543.  Johann  Eck  war  von  mittlerem  Korper' 
bau,  lebhafter  Gestah  und  beiterm  Gesicht,  rothhaarig, 
in  seinen  BedUrfnissen  (den  Wein  ausgenommen)  ein- 
facb ,  von  auTserst  heftigem  Wesen ,  pogular  bercdter 
Zunge,  dem  Woblthun  nicht  fremde,  spitzfUndig  in  Be- 
faauptungen,  aufgeklarter  als  er  scheinen  wollte. 

Von  seinen  ScbrUlen  bemerken  wir  ausser  den  obi- 
gen  noch  folgende :  Enahiridion  controversiarum..  — 
Contra  Bueerum  Apologia.  —  De  Cardinalib.  et  Legatis.  — 
D^  immunitate  Ecclesia.  —  De  Missa.  —  De  prasenlia 
reali  eorp^  ac  sang.  Christi  in  eucharistia.  —  De  An- 

Vergl.  Pantal.  Prosopop.  iilristr.  viror.  III.  liO  et 
aeq.  Seckmdor/  hist.  Lutk.  u.  A. 

40)  Wolfgang  Fabricius  Kitpflein,  mitseinem 
lateiniscben  Namen  Capito  ward  1478  zu  Hagenau  im 
ElsaTs,  aus  einer  patrizischen  Familie  geboren,  «uf  dem 
Gymnasium  dasdbst  in  Sprachwissenscbaftsn  unterrichtet, 
nnd  von  da  nach  Basel  auf  die  Hochschule  geschlckt. 
Daselbst  widmete  ersicfa  mehrere  Jahre  auschliersUch  S^a 
faumanistischen  Studien,  bis  die  Theologie  und  ibre  Hilfs- 
wissenschaften  ihn  machtiger  anzuziehen  begannen.  Aber 
des  Vaters  Widerwille  auberle  sich  standhnft  gegen  diesen 


,,LjOtK^ie 


696     HUtorisch  -  biographltdi-  Uteraritche 

Beruf»  angerc^t  durcb  den  hohm  Grad  litUieher  Verwmr- 
fenbeit  unter  dem  grBfsten  Theite  des  damaKgen  Klerus. 
Er  gab  den  viiterlichen  WUiuchen  nach ,  und  verl^le 
uch  auf  Arzneivpisgenichaft ,  nahm  die  Doktonrilrde, 
und  zeichnete  sich  rilhmlich  auch  in  diesem  Facbe  aus. 
AU  aber  der  bisberigc  Bestimmer  seines  Scbicknk  bakl 
nachhar  starb,  gewaiin  ihn  die  Braut  seines  Geislec, 
die  Theologie,  -wicder.  Er  iKkannte  sich  zur  Parlhcy 
der  Scotisten ,  und  lebrte  auf  der  Hodischule  zu  Frei- 
bnrg  im  Breisgau  euiige  Zeit  mit  grofsem  Beifall,  Aber 
auch  die  Xheologie,  wie  sie  damidB  noch  betriebeu 
ward,  fconnte  in  die  Liinge  seineB  aufitrebeiiden  Geist 
nicbt  fesseln;  der  leeren,  ewig  sich  wiederholenden, 
die  Wissenschaft  um  nichts  bereichemden  SpitEfindig- 
keitec  mlide ,  gafa  er  seinen  bisberigen  Wirkungskrcis 
auf,  und  genors  vier  Jahre  lang  den  Vnterricht,  und 
die  Freundschaft  des  berithmten  Rechtslehrers  Ulrich 
Z  a  s  i ,  der  auch  in  der  Entferoung  von  ihni  vieie 
Jabre  lang  in  Briefen  an  Freunde  seuier  in  Treuen 
gedachle.  ") 

Der  Ruf  von  seiner  eben  so  grorsfen  FrSnunigkdt 
al)  grilndlichen  Gelehrsamkeit  verscbaffia  ihm  einen  RnC 
als  Prediger  nacii  Bruchsal,  an  den  Hof  Bischof  Philipfts 
Ton  Bosenberg.  Nacb  dreijahrigem  Aufentfaalt  dacelbst 
zog  er  nach  Heidelberg,  leriile  Oecolampad,  den  nacb- 
maligen  Baselschen  Refoimator  kennen,  und  in  seinem 
freundschaltlichen  Umgang  die  bebraische  Sprache. 
Bald  daranf  Professor  zu  Basel  geworden,  pro- 
novirte  er  seinen  Freund  Oekolompad  z.um  Doktor, 
und  lebte  von  nun  an,  diesem,   und  seinem  LiehrfKb 


*)  UebcnaicTiend  [it  dei  lonit  >□  llb^Talen  mi  tolersnlcD  Zaiit 
Urtheil  lllier  die  sn  Oekolainpadi  Cuuiten  lierantsegpberie  Sctaitt 
Cipiloi  (i,  Epltl.  Zatlt  ti.  Klcjjer.  u.  i.  w.)  Splter  iclwhtt  cr 
iteic^obl   dle  freuidMhiftlicben  VsrhlltnUke  craeant   zu  Inbai. 


,,Lj(.10^IC 


Anmerkmigen  und  Erlauterungen.       697 

sicfa  ganzlicb   weihend ,   in  einera  «ehr  aitagebreitetea 
literarischen  Wirkungskreis. 

Jetzt  rief  ihn  Erzbischof  Albrecht,  durch  Ulrtch' 
Ton  Hutten  auf  Kopfleins  Verdienste  aufmerksam  ge- 
inacht,  als  Hofprediger  und  Kanxler  nach  Mainz:  er 
bewies  sich  filr  des  Ritters  Verwendung  in  der  Folge 
dankbar ,  wie  aus  dem  TOn  ibm  redigtrten  Antwort- 
cchreiben  Atbrechts  an  Leo  X. ,  ab  dieser  Hultens  Aua- 
lieferung  emsllich  begehrte,  namentlich  ertiellen  mag. 
Bey  ReligionsfehdeD  beoahm  er  sich  mil  Klugheit,  aber 
nichls  deslo  weniger  mit  aufrichtiger  Treue  ftlr  die 
gute  Sache.  Schon  beim  Reuchlinischen  Hande)  erklar- 
ter  Gegncr  der  Obscurantenparthey .  aufsertc  auch  er 
sich  heftig  wider  den  AblaJskram,  wiewohi  er  Ludiem 
mehmialB  zu  mehr  MaTsigkeit  mahnte,  und  Uebertrei- 
bungen  und  Pergifnlichkeiten  herzlich  gram  war.  Er 
verliefs  Mainz  nach  mehrjahrigem  Aufenthalt ,  und  folgte 
Bucer  nach  Strasburg.  Bald  war  sein  Ruhm  durch  ganz 
Frankreich  erschollen.  Jakob  Faber ,  und  Gerard  ver- 
liefsen  es,  um  seine  Vorlesungen  zu  horen, 

Nachdem  ihm  von  Seite  seiner  Feinde  Verbrechen 
vorgeworfen  worden ,  die  er  in  einer  eigenen  teutschen 
Schutzschrift  widerlegen  zu  mtirsen  glaubte,  gieng  er 
nach  Hageoau  und  l^te  und  taufte  daselbst  der  Erste 
im  Geist  der  nenen  Lehre.  Von  Hagenau  trieb  es  ibn 
filr  etnige  Zeit  die  Schweiz  zu  besuchen.  Er  wohnte 
der  Disputation  zu  Bem  bey ,  ward  bald  nachher  zu 
einem  Religionsgesprach  nach  Regensburg  geschickt, 
slarb  aber  nacfa  seiner  RUckknnft  zu  Sta^asburg  an  der 
Pest ,  bclrauert  von  den  ausgezeichnetsten  Mannem 
seiner  Zeil ,  deren  Freund  und  Vertrauter  er  grofsen- 
ihetls  gewesen.  MerkwUrdig  ist  seine  AeuTserung  ilber 
das  Abendmahl:  ^credo^  mltUTtdas  esae  contenlioncs ,  et 
cogilaiiones  de  usu  ipsius  ctente ,  et  fidem  nostram  pane 
et   vino    Domini    per    memoriam    carnis    et    sangiiinit 


D,g,t,.?<ib,Google 


698    Hi8tor.-biograph.-literar.  Anmerk.  etc. 

iUiat  pastsendam.  Schriften :  JnatUtU.  Hebraic  U  IT, 
Enarrai.  in  Habacuc.  tl  Hoseam  Prophttas.  —  fUa 
J'  Oteoiampadii.  —  De  formando  a  putro  Theotogo.  — 
Mxplieat.  doctusima  in  Hexameron  opus  Dei.  —  Meh- 
i^ere  Abhaadlungen  in  teutscher  Spracbe  und 
Komraentare  zu  den  heiligen  Bilchern.  Ueber 
sein  Leben  vergleiche  :  M.  Adam,  Jiicher  und 
Spieket  iu  den  angef.    Wcrken. 


D,g,t,.?<ib,Google 


Inhatt  des   drUten  Baudes. 


XLll,  Misaulus,  Dialogus. 

Ad  Hcnr.  Stromenun  Prafatio   . 
Misaulus       .  .  .  , 


SelU.' 
1 


XLIII.  Ad  Biribald.  Pirkbeimerum  Epistola 
Deri  ad 


XLIV.  Bilibald.   Pirkheini 
Ulr,  Hultenum 


XLV. 


Ulr.  Hutteni   ad  B,  Pi 
heimerum 


-:j 


1  ..  .  « 

^  Eputobe. 


70 


XLVI.  Febris  Dialogus      .         .         .         .101 

XLVII.  Carmina  (jucedam  leviuscula  etc.  .      119 

XLVm.  Varia,  partim  luper  interfectioDe 
Joann.  de  Hutten  partim  de  rebus 
contra  Ulricum  WUrtemberg.     .      119 

A.  Hutteai  sd   Amold.   GUuber."^ 

genim     . 

B.   ad  Erasmum  Roterod, 

C.  — ad  Franciscum  GiUiar. 

Reg-       . 

T>. ad  Amold.    Glauber. 

gcnim    . 

E.  Erasmi  Rot.  ad  Hnttcanm 

F.  Hutteni  ad  Lucam  dc  Ercnberfk 
G. ad     ArnDld.     Glaubcr. 

H. ad  Chilianum  S^cnaem 

I.   —  ad  Frideric.  Fiscatorem 


D,g,t,.?<ib,Google 


700 


Inhalt 


K.  In  Ulrich.  Wllrtemberg.  Oralio  quinta 
L.  Apolosia  ad  Fctr.  de  Aufaas. 
M.  Epilogus. 


XLIX.  Ad  EduarduiD  Leunt 
L.  A<1  Erasmum  Roteirod. 

LI.       Erasmi  Rol.  ad  Hutten. 


i7S 


.       .    195 

Epistol*.    301 

.     205 


LII.  Ad  Eobanmn  Hessum  et  Petrejum 
Aperbacchum  Bpistola,  Allera  ad 
Eobanum  Heaium  .         .  .      219 


LHl.    Adpaulnm  Ricium  Epistola  . 


226 


LIV.    D«  Guajaci  Medicina  et  Morbo  Gal- 

lico 229 

A(I  Albcrtum  Archiep.  Prafatio.  .         .      242 

De  (lu^Rci  Medicina         ....      24r 

LV.  "i.  Liviuf  PataTinnc,  duobus  libri* 
auctna,  cum  L.  Flori  Epitome: 
cum  Prwfatiooe  «d  Albertum  Ar- 
chiepiscopum         ....      329 

LVI.    Ad  PhilippHm  Melanchthonem  Ep.  IL  335 

LVU.  Ad  Sebastianum  de  Rotenhao  Epiat    339 

LVIII.  Dialogi: 

A.  Fortuna 34S 

B.  Pobris  Secunda.  .  .  .  .337 

C.  Trias  RoiTiaiia iSS 

D.  losptcieates S09 

L1X.  De  Unilate  EcctesiK  coniervanda  etc. 
Liber,  cum  Pmfat.  ad  Ferdinan- 
dum  Archiducem  .  >  .     543 


D,g,t,.?<lb,GO0gIf  ! 


Inhalt 


701 


Seltc. 
liX.     De  Schismftle  extingnendo  etc.    Cum  - 
Prnfetione  ad  libero*  in  Germa- 
nia  omnea      .....      557 

LtXL  Fragmentum  Epistola  Leonii  X.  id 
Aibertum  Archiep.,  et  Alberti  ad 
Leonem  X.    responsio.         .  .      565 

LXII.  Ad  Martinum  Lutherum  Epistola  .      573 

LXIII.     B.  Ad  Carolum  ImperatoFem  adversus  inten- 
tatam  sJbi  a  RomMiistJs  vim  et  ■njurism 

Conquestio    .  ,    '       .  .  S95 

b.  Ad  Albcrtum  Archicp.        .  ^       .  .  591 

c.  —   Sebastianum  de  Rolcnban  1       .  .  594 

d.  —  Pridcrie. ,  Saxonum  Dnc.  \  Epistola,  59£ 

e.  —  omnes  ia  Gcrman.  Princ.  ■       .  .  601 

f.  —  Mart.  Luthcnmi .  •  )       •  .      £17 


Hifttorische    Beilagen. 

i)  Albreeht  II.  ErzbJsebof  su 

3)  Heinricb  Stromer 
a)  Jakob  SpieiEcl 

4)  Johann  Subnis 

5)  Bilibald  Pirkheimer 

6)  Johannca  Regiomontanus 

7)  Conrad  Prohicius  Celtes 
«)  Albreoht  Durer  . 
9)  Ulrich  GraF  Ton  Helfenstcia  . 

10)  Georg  Groa 

/11)  Geors  von  Streitfaergk . 

12)  AcKidius  Rcm    . 

13)  Trebatius  Vicenlinui    . 

14)  Johannes  FtEniseca       . 
li)  Sigmund  von  Hcberstein 

16)  Johannes  Oekolampadhii 

17)  Johannes  Ruclllus 
ilutt.  Op.  T.  nt. 


•  n,g,N.?<ib,Google 


703 


InhAlt. 


18}  P«ul  Rictufl 

19)  Wilholm  von  Croy 

20)  Dic  Fugger 
81)  Ehrenbergk 
X9)  Feter  voa  AnfsBs 
23)  Eduird  Lec 
S4)  Jakob  Latomus  . 
25)  Kaiser  Pcrdinand  I. 
06)  Thomas  Monis 
27)  Linaccr    . 
S8)  PacKos    ■ 

29)  Johannei  Colct 

30)  Cutbert  Tonstal 
31>  Willlam  Blount 
33)  Beatus  Rhenanus 
33)  Phitipp  Mclanchthon 
3<t)  SebaStian  r.  Rotenhaa 
25)  Egnatius  . 

36)  Bonifacins  Amorbach 

37)  Leo  X.    . 
88)  Martinus  Lwther 

39)  Johann  Eck 

40)  Wolfsans  Fabricins  KfipBein 


D,g,t,.?<lb,GOOgIf 


Druckfehier.    Verbeaserungen. 


Kachtrag   zum  I'en   Bande. 
Seile  XXIV  Z,  2.  v.  o.  in  der  Vorrcde  mufs  es  slatt-  Vr- 
kttnden  der  Gtdichte  bcirsen  s  Vrkunden  der 
Gcjchic/tte, 

Nacbtrag   zum    II'*'"  Bande. 

Scitc  538  Bcq.:  stalt:     Oratio  dux  lics;    Orationts  dua. 

Im    111""    Bande. 

Sclte  6  Z.  4  V.  o.  »Ult:  eeltmbratam  lics;  eliieuhraiam. 

—  1.1  _   3    _         _      Cinacro  IJeH :  Linacro. 

~  1-1  —  .5  V.  u.  ist  dcr  Titel ,  auf  dcn  der  V  ariaiit  sich  be. 
zteht ,  al8  schon  obcn  anscfUhn,  dnrchiHstrcichen 

—  15  —  »7  V.  o.  n»ch  patres  t:tn  SemikoloniQsetzen.Ebeo 

«O  Z,  23  nach  sapienlem  te. 

—  46  —  10  V.  o.  Statl:  admirandumn  lies;   admirandum 
~     hiskerijgen  lies  :   bisherinen. 

—  Patritium    llea ;  Patriciitm. 

—  Sphygem  lica:  Sphynaem. 

—  perfecutor  lies  ;  persecutor. 

—  dolere  lies  :  dolore. 

—  catilenam  lics  :  cantilenam. 

—  veiocinte  lies  :  velocitatt. 

—  /naeam  lica  :  meam. 
~-      agras  lics  ;  agros. 

—  —  -I    8  T.  u.    —     defensiortm  \iK%:  deftn$Umem. 

—  tMj  —    s  Y,  0,    —      ommm  lies ;  amnium. 

—  —I  —*    1    ~       -—     cencessum  lics:  coneessum. 

—  90  —    3    —       —     dedicimur  liei:  didicimus. 

—  91  —    5  V,  n.  nach  rici*  seue  —  . 

""  9*  —    ^    —      oach  extrahunf  sctac  «latt  eyies  Puokte» 

^n  Kammn. 
-^  96  —    1  V.  U.  stiH;  de  lies:  f«. 

—  166  —  16    —       —      oKj  o  lies  :  oti/a. 
~  185  —    r  V,  o.    _     >rf  lies  ;  ^r 

—  I3r  —    6    —        —     amerbisaime  lies  :  acerhissim». 
—    8  V.  u.     —      ii^s  Jies  :  fe. 

■~  ™  "~  *i    *~       "•     fateriamaue  licg :  m<W«/-(ani,  »i«c, 

—  863  —    1    —       _     mecum  Jies;  «e,  cn»». 
~  271  —    8    —       —     medit  lics:  medi. 
5    -_       _     nonnull.  Ifcs:  noHnulli. 

~27S  —    4  V.  o.    —     interaneorum  lies «  irttrmteorum. 

—  389—    1  T.  ».    —     '•irehlepiteocttml.^rehi^istopum. 


_ 

65  — 

5  V.  1 

66  — 

3  V,   < 

69- 

6    — 

74  — 

14  V.  > 

76  — 

«    — 

78  — 

7    — 

10    — 

— 

79  - 

6r.  0 

D,g,t,.?<ib,Google 


Sdlc1.Il  Z.  13  T.  u.  statt:  vello  cum  lics:  vd  loeum, 

—  3U  —  12  V.  o.  nach   in  Mainx  seizc :  ahgehcFi.. 

—  344  --  10  t.  u.  statt:  Burkh.  III.  p.  i77  Uea  :  iBuH 

7/7.  iT7.)  ,      _ 

—  364  —  10  V.  u.  statt :  x^ivai*  lies  :  a^ywair, 

—  36S  —    3    —        —     auinSiituiwot  liea  :  avniiicatTnr. 

._  373  —  14    —  —  Fortuna  lics  :  Hutltn, 

—  408—1    —  —  or  lics :  tor. 
.—  479  —  17    "T  —  ius  iies:  /hw. 

—  4y3  —  13    —  —  Optum  lies  :  Optimum. 

—  SOZ  —  l9  V.  o.  —  ngtnla  lics :  ingenia. 

—  523  ^    2  V.  u.  —  peregre  HeS:  peragre. 

—  JjO  —     1     —  —  retayatianibus  I.  relaxationibi 

—  376  —  10  V.  u.  ist  nach  JVda»  ")zu  sctzcn,  und  dai 

swei  Zeilen  weiter  unlen  durchzostrrichi 
In  der  Note  sclbst  statt :  Pranx  von  Sickin<f 
lies:    Franciscus  de  Hickingen. 

—  G22  —    2  V.  o.  Statt:  hat  sich  lies  :  hat  es  stch, 

—  623  —    $  V.  II.    —     lOsen  hatle  lies  :  tifsen  hdtte. 

—  624  —    3  y.  o.  nach  Kurie  beizuaetien :  sekienen. 

—  629  —    2    —     statt:  F^istol.  lies :  EpistoUe. 

~,   630  -^  13    —  —  Mysterien  lies  :   Geheimnisse. 

—  61S  —  15    —  —  TOchterleins  lics:  THchter. 
_    — .   —  84    —  —  hekleidete  lies :  er  bekleidele. 

—  636  —    4    —  —  Jahr  lica :  Jahre. 

—  6.J8  —    7  V.  u.  —  entfemtern  liea :  ent/ernten. 

—  644  —    S  V.  O.  —  ohne  eigentliche  Ulerariseht  Si 

dung  genossen  zu  haben  lies:  ohne  tfq 
er  fine  eigentliche  literarische  Biidung  g 
nossen  hdtte. 

—  —  —  17  V.  o.  stait:  Kiinste  lies:  Kunst. 

—  64J  —    2  T,  u.    —     zierte    lies  :  zierten. 

6.51  —    7  V.  o,    —     zwungen  lics :  zwangen. 

—  fi68  —    8    —        —     dem   7ten   Heinrick    Ke« ;     dt 

zuieiten  Heinrich, 
~-  673  —  16  V.  o,  statt:  da/s  er  lics:  so  da/s  er. 
„  679  —    2    —       _    Emafindung  i.  Emp/ndltehkei. 
.      _ 18    —       _     Miihldnrftea:  Muhlherg, 

—  684  —    7     —        —     Roscon  lies:   Roseoe, 

Der  «nieiii ,  iti  iie$e  BilHiQn  vnn  Aiirani;  W«  Jetst  sa  rerfall 
nlclit  aufliOrte ,  hit  anch  in  dem  iltitten  BM<le  et  veihiagt ,  daO  hei  oe 
Abilnirk  «lehreTeiSchTlften  nach  gediucliteQ  (nieiit  ibgekHiiteiit  Kienipl»" 
d[e  InterpunklJon  nichl  janz  jen»ii  vetbeMert,  und  weder  von  dieienBof» 
MOch  vo»  deuen  dei  BeilaBeti  die  letzte  KorrekUii  mit  zngewhlckt  wer« 
Konale  ,  drter  mehr  dei  FcliJet  und  kleiner  Vetitofte  gebUefcen  iinrt  ,  > 
dei  Heranigeher  ond  die  Offlrin  trotz  alier  MUhe  veihlndsra  konnit 
neiden  awei  lettten  Mnden  hoffen  Belde  ioth  dieiem  Uebelitinde .  d' 
nanentlick  dnrch  dei  Heraiwjeben  fnrldaueinde  Eiitfemuus  vom  Dri.ciii" 
veranUril  worien ,  duith  «ine  nof hiniliKe ,  allergen»n«(te  w''"" 
abinhelfen.  " 


May  :i  1 


191T 


■XitxK^ie 


D,g,t,.?<ib,Google 


D,g,t,.?<ib,Google 


"  3  9015  01468  2382 


DO  NOT  REMOVE 
OR 

iARD 


mmmg^l 


D,g,t,.?<ib,Google