Oratores attici et quos sic vocant sophistae

A-

A =

rj,

0 —

0 ^

— ~ :d

0 ~

-Xi

5 —

— ^,

3 =

^^

8^

: rD

4 —

XJ

0

■ >-

1 —

r —

^—

^= -<

1

.;.-^.

- V^

^^/: ':

\f^

O R A T O R E S
ATTICI

ET QUOS SIC VOCANT

SOPHISTS

OPERA ET STUDIO

GULIELMI STEPHANI DOBSON A.M.

REGIJE SOiCIETATIS LITERARUM SOCll

TOMUS DECIMUS TERTIUS

LONDINI

E X C U D I T J. F. DOVE

(APUD QUEM ETIAM VENEUNTJ
A. S. MDCCCXXVIll,

ANTIPHONTIS

ANDOCIDIS

ET

LYSI^

INTERPRET AT 10 LATIN A

L O xN D 1 N I

PROSTANT APUD J. F. DOVE

A. S. MDCCCXXVITI.

TABULA

EOIIUM QV JE CONTINENTUR

IN

TOMO DECIMO TERTIO.

?A

347^

A i

INTERPRET AT 10 LATIN A.
ANTIPHON.

I. Antipbontis Necis veneficio patratae Accusatio
II. Antiphontis Tetralogia I.
III. Antiphontis Tetralogia II.
IV. Antiphontis Tetralogia III.

V, Antiphontis de Nece Herodis
VI. Antiphontis super Choreuta

3
11

24
33
41
64

ANDOCIDES.

I. Andocidis de Mysteriis
II. Andocidis de suo Reditu

III. Andocidis de Pace cum Lacedsemoniis

IV. Andocidis contra Alcibiadem

79
116
123
133

LYSIAS.

I. Lysise pro ctede Eratosthenis
II. Lysise Oratio funebris

III. Lysiae adversus Simonem

IV. Lysiae de Vulnere prsemeditato
V. Lysiae pro Calliae sacrilegio

147
155
168
175
179

1406539

vi

TABULA ETC.

Pag.

VI.

LysiaD contra Andocidem inipietatis

. 180

VII.

Lysiaj Areopagitica pro sacra oliva exscindenda 191

VIII.

Lvsiaj adversus Familiares obtrectationis . 198

IX.

Lysia; pro INIilite ....

. 202

X.

Lysiee contra Theomnestum I.

. 206

XI.

Lysiae contra Theomnestum II. .

. 213

XII.

Lysiee contra Eratosthenem

. 215

XIII.

Lysiffi contra Agoratum

. 236

XIV.

Lysiae contra Alcibiadem I.

. 245

XV.

Lysiae contra Alcibiadem II.

. 263

XVI.

Lysiae pro INIantitheo

. 266

XVIL

Lysiae de publicis pecuniis

. 271

XVIII.

Lysiae pro bonis fratris Nicioe

. 274

XIX.

Lysiae pro bonis Aristophanis

. 279

XX.

Lysiae pro Polystrato .

. 291

XXI.

Lysiae munerum acceptorum Apologia

. 299

XXII.

Lysiae contra Dardanarios

. 304

XXIII.

Lysiae contra Pancleonem

, 309

XXIV.

Lysiae pro Impotente

. 313

XXV.

Lysiae de afFectata Tyrannide

. 318

XXVI.

Lysiae contra Evandrmn

. 326

XXVII.

Lysiae contra Epicratem

. 332

XXVIII.

Lysiae contra Ergoclem

. 335

XXIX.

Lysiae contra Philocratem .

. 339

XXX.

Lysiae contra Nicomachum

. 342

XXXI.

Lysiae contra Philonem

. S49

XXXII.

Lysiae contra Diogitonem .

. 356

XXXIII.

Lysiae Olympiaca

. 364

XXXIV.

Lysifcu de Republica

. 366

ANTIPHONTIS
INTERPRETATIO LATINA.

•«* Antiphontis mci partem baud minimam excudendo jam profligave-
rantoperae, cum nondum animum Interpretation! Latinae conscribendae
adjccissem. Tandem intcllin^ens necessitatem rei, cessi ei, publicisque
commodisavcrsioncm animi mei abejusmodi opera servirecoegi. Subito
concitatus impetu, initio mensis Martii, paucos intra dies, quos ipsos
scholae publicae, et necessitas folia a prelo madentia perlustrandi et a
mendis typographicis purgandi (ut alia negotia taceam), nimis etiam
coartarunt alqiie interpellarunt, Antiphontis conscripsi Latinam Ver-
sionem banc, quam nunc, quo tempore banc praefatiunculam exaro,
operis rursus ad pensa redeuntibus, per nundinarura a^stum intercepta,
recognoscore et elimare, neque vacat, neque juvat. Totam enim banc
aeslatcm indicibus Dcmosthenicis conficiendis, qui statim boc volumen
octavum conscquentur, consecravi, et bac una in cura defixus, a me
impctrarc non possum, ut ad alia mcntem detorqueam. Quare lectores,
cum lapsus quosdam intcrpretis festinantis bio deprebendent, etiam
atque etiam rogatos volo, ut feslinationi ignoscant. Prima in oratioue
reddcnda fui passim locorum paulo copiosior; in reliquis operam dedi,
ut pressior atque adstrictior essem. Scripsi d. 4. lunii 1773. Reisk.

IVNTIPHONTIS

NECIS VENEFICIO PATRAT^
ACCUSATIO.

ARGUMENTUM.

Phii.oneus quidani, coneabina utens, patris liujas oratoris amicus erat. Hie, con-
cubinae ledargnens, illi minatus est in lapanar traduclorura. Pater oratoris, ejus
uxore inorlna, novercam tilio superindnxit. Quae cum scorto familiarilate contracta
— erant enim vicinae — , et, quia iiou admodum a marito diligebatur, utrique propo-
silom est veneno virus tollere. Cum itaque dies festus esset, et ipsae praeparatre, jam-
qne viri commutiiter libarunt — amici enim erant — , ambobas venenum in poculopro-
pinant. Pbilotieas, qui plus bauserat, statim enectus est ; pater antem oratoris bojas
minus lianriens in morbura incidit, ex euque mortuus est. Quocirca Glius nover-
cam veneficii accusal. Hoc argumentum est. Causa status, conjecturalis : ju(i^
cium vero, quia servos ad torquendum dare noluil.

1. Valde me sollicitum animique suspensum et consilii inopem
habet hsec causa, in quam fatalis qusedam necessitas me conjecit, a
qua causa agenda cum alia me absterrent turn rursus alia ad earn
acriter urgendam multo etiam acrius impellunt; nana non modo
adolescentulus adhuc sum causarumque adeo forensium per aetatem

4 ANTIPHONTIS ACCUSATIO

prorsus rudis, sed ea quoque hujus est causae natura, utramvis in
partem itnpedita, ut sive omittam sive persequar, iniquissimo atque
durissimo loco me conclusum videam : scelus fuerit, in mandatis
exsequcndis cessare patris ejus qui necis suae poenas ut ab auctori-
bus repeterem expirans mihi delegavit ; at rursus tamen peracerbum
accidit hoc, quod ista raandata patris exsequens facere non possum,
quo minus simultatibus bollisque cum iis implicer, cum quil)us odia
suscipi omnium minime decebat, cum fratribus puta communi me-
cum patre usis et cum eorum matre noverca mea. Ea nempe est
adversae meae sortis scaevitas eaque improbitas adversariorum cum
quibus certandum mihi est, ut et ab illius perversitatc et ab horum
pertinacia coactum me videam in hoc certamen descendere, quos
consentaneum erat et perempto ultores succurrere et vindici san-
guinis paterni auxiliatum venire. At enim vero, contra quam opor-
tebat, evenerunt omnia. Hi enim ipsi adversus me fratrem suum
pugnant et patris sui parricidas se gerunt, cujus parricidii ego eos
eadem constantia nunc verbis ore prolatis insimulo, qua verbis in
formula libelli accusatorii scriplis jam insimulavi. Quare, si planum
fecero matrem horum [fratrum meorum, seu novercam nieain] ne-
cem ei patri, qui mihi cum fratribus communis est, nefandis artibus
conscivisse, quas artes ea non semel sed crebro in patris pestem
factitans deprehensa fuit, tum rogo vos, jndices, ut primuru quidem
leges vestras vindicelis, quas a diis et a majoribus vestris per manus
traditas nacti tanti facitis, ut ante condemnationem reorum, in eas
inspiciatis, causaque cognita demum, poenas ab iis prsefinitas, per-
inde atque majores feccrunt, condemnatis irrogetis; deinde rogo
vos, ut patri perempto, unaque mihi quoque qui solus ab omnibus
derelictus causam ejus ;igo subveniatis. Ad vos receptum habeo :
vos mihi nunc loco neccssariorum estis. Nam quos oportebat sub-
lato ultores, mihi autem socios esse, hi necis in illo patrata; reatu
se obligant et in judicio causam meam infestis animis armisque im-
pugnant. Ejusmodi loco conclusus ecquos ad alios accedat socios,
auxilium rogatum? ecquo alio perfugiat, quam ad vos, judices, et
ad jus a;quum ?

2. Miror, qua tandem mcnte frator causam mcfc adversariam
tuendam sibi ceperit; et num in hoc solo pietatcm erga paren-
ts ccrni autumet, si filius commoda matris prodere nolit. Ego
vero multo atrocius hoc esse aio impietatis exempluni, si fihus in-
super habeat paterni sanguinis per nefas effusi ultionem in homicida
exsequi, praesertim in tanta disparitate sortes perempti et perem-
ptricis intercedente. Ille enim effugere mortem non potuit, quam
toleravit invitissimus, ex insidiis clandestinis, quas praevidere et
evitare non poterat, comparatam ; haec vero sponte sua, a nemine
coacta, necem ei dedit, non furioso ardore iracundise repentinse in-

NECIS VENEFICIO PATIIAT^. 5

citata, sed lentis et pertinacibus consiliis et conatibus prsemeditatis
crebroque iteratis. Neque licet fratri hoc excusare, probe se nosse
a matre sua peremptum non esse patrem nostrum; nam de con-
trario ejus certissime ipsi constare produnt ejus coepta. Nam, si
dubitasset, poterat certissimam rei notitiam, dummodo volulsset, e
servorum tormentis petere ; atqui viam banc probatissimam et
unicam pseue veri indagandi aspernatus est; ubi autem quaerens
indagare nil poterat, ibi juviteum quaerere ; atqui sponsionem meam
de servis ad qusesitionem dedendis amplecti debuerat, strenueque
hoc agere, ad quod eum cohortabar, ut rei gestae Veritas in apertum
proferretur, ad poenas danduin ream citando. Servi enim si sub
tormentis aut non eadem inter se aut ameis praedicationibus discre-
pantia edidissent, turn licuisset ei matris causam ex certa scientia
salvaque conscientiae integritate agere mihique boneste fidenterque
obloqui, id quod nunc ei minus licet; et mater ejus hoc pacto illo
criinine fuisset liberata. Jam vero cunctatus rei gestae rationem
ilia, quae una patet, via indagare, ecqui potest ea certo nosse, quae
explorare recusavit? Ecqui ergo consentaneum sit, judices, eum vera
dicere, aientem, ea se probe cognita atque perspecta habere, quorum
veritatem percontari nuiiquam animum induxit? Ecquid opponet
mihi peijurii eum insimulanti? Servos ad quaesitionem si admitteret,
certo norat salutis omnem viam praeclusani matri esse; unica ergo
ratio earn servandi hsec erat, ut declinaret et eluderet quaesitionem
per tormenta servorum : nam hoc solo modo sperabant se consecu-
turos, ut res gesta in occulto maneret. Ecqui ergo censeri poterit
salva fide et religione jurejurando id confirmasse, quod in formula
contrajuramenti scT\p5\i,se probe nosse, id nempe,quod summa per-
conlationis diligeutia ad liquidum adducere noluit, cum ego vellem
hac in causa modo inquirendi eo uti, qui est omnium aequissimus et
probatissimus. Ecqui autem hie modus est quern proposui illis de-
Irectantibus, et quae mea sequitas ? Flagilabam ipsis coram ilia man-
cipia torqueri, quae norant mulierem banc, malrem horum meorum
adversariorum, jam antea quoque toxicatas coxisse potiones quibus
patrem nostrum de medio tolleret, et, a patre nostro cum in flagrante
delicto esset deprehensa, baud infitiatam esse facinus, sed excusatum
et lenitum isse atrocitatem ejus, praetexendo non necis ergo herbas
illas a se coctas esse, sed solumniodo illiciendi atque devinciendi
amoris. Hoc ego de facto postulabam mancipia dedi, et exhibebara
illis schedam, in qua summa capita criminum perscripseram, quorum
illam mulierem insimulo. Non mihi arrogabam ut ipse per me servos
interrogarem aut torquerem, sed ea ntebar aequitate ut ipsis interro-
gandi et torquendi negotium permitterem eosque moderatores seve-
ritatis hujus ipsos facerem, dummodo coram me scrutiuium fieret;
nolebam enim committere, ut illi, me ipso pro lubitu meo quicquid

6 ANTIPHONTIS ACCUSATIO

in buccam veniret interrogante, cogerentiir ad quoestiones meas le-
spondero, sed sutficicbat mihi meos adversaries servos super illis
solumniodo capilibus interrogare quae in scbeda scripseram: Vel ex
hoc solo docuniento cequitatis nieae constet, nisi fallor, et me causa
mea fidere et illos suae diffidere; ecqui landem istocc sequitas et
civilitas atque simplicitas dubium adhuc uUum de honestate et pro-
babilitate meoe contentionis, sanguinem paternum ulciscendi, rclin-
quat? et poterani utique fidenter ad illam sponsionis sequitatem de-
scendere. Nam si aut prorsus infitiarentur servi factum aut praj-
dicationes eorum inter se discreparent, certus esse poteram magi-
stratum, penes quern cequi juris est administratio, servis eos esse
stimulos admoturum, qui eos cogerent veras rei gestae rationes ape-
rire, quantumvis veritatem falsis indicinis obumbrare conarentur.
Fac contra evenisse atque evenit, non me illis sponsionera de man-
cipiis dedendis detulisse, sed illos mihi; fingamus itaque tantisper
illos, ut primum fama ad se allatum accepissent me parare actionem
in homicidam patris, actutum mecum congressos mihi mancipiorum
deditionem obtulisse, me vero accipere detrectasse: quid tum? usi
nempe hoc fuissent evidentissimo omnium atque firmissimo docu-
mento ad vincendum, culpa csedis omni se vacare. Nunc vero, ego
enim stimulos, etsi partes meas inter torquendum eis ipsis delego,
servis admoveri peto ; nunc, dico, mihi haec ipsa testimonio sunt,
culpa csedis se non vacare. Certe enim, si ipsi quidem mancipia
tormentis affici obtulisscnt, ego vero negotium detrectassem, res
ipsis falsae insimulationis testimonio fuisset. Liceto mihi quoque
mese causae veritatem hoc ipso argumento doccre atque approbare,
qui servos dedi postulaverim ab his dedere recusantibus. Grave
profecto et indignum facinus ! Hi vos rogant, judices, ut se absol-
vatis, et a vobis precarium jus velut emendicantur, qui, si dedere
servos voIuisscnt,jus ipsi sibi pro arbitrio suo dicere, hoc est, causse
suae probitatem atque legitimilatem certis et irrefragabilibus docu-
mentis approbare vobisque absolutionem vel invitis extorquere po-
tuissent. Jam ergo non amplius obscurum est, cur eum modum,
quo rei gestae Veritas crui et ad liquidum perduci poterat, defugerint.
Norant nempe, huic discrimini si se commiltercnt, futurum esse ut
patesceret malum domi suae penes se residere ; quare omni conten-
tione in hoc incumbebant, ut servorum quaesitio omitteretur eoque
mali vera sedes tacita et ignota maneret. Vos autem judices, certus
enim sum vestrac sapientiae atque aequilatis, hoc ipsorum exemplum
non imitabimini, sed potius ulcus hoc denudabitis. Sed liaec hacte-
nus: iranseo nunc ad alteram partem muneris mei, totam rei, ut
vera gesta fuit, seriem coram vobis enarraturus: justilia cursum
orationis meae actionisque eventura gubernato.

3. Superius domus nostrae tabulatum Pbiloneus, quoties in urbe

NECIS VENEFICIO PATRATiE. 7-

ageret, incolere solebat, vir honestus et friigi, (|uo pater familia-
rissime utebatiir : erat illi Philoneo pellex, quam decreverat in
lupanari prostituere. Mater fratris [sea noverca mea] cum quse-
rendo iiitellexisset, cuja esset, consuetudinem cum ea contrahe-
bat. Sic factum, ut cum noverca sensisset quam atrocem inju-
riam Philoneos pellici suse oblatura iret, pellicem ad se arcesseret:
veniebat pellex : inter sermones aperiebat noverca pellici quam
insignem injuriam Philoneos ei pararet injungere, unaque de patre
meo querebatur; ab eo se duriter et indignis modis haberi : sed
in promptu sibi esse arma ambos ulciscendi, vel potius artes se
tenere, quibus amborum erga se animi ita mutarentur, ut cum
Pbiloneus ipsi [pellici], turn pater meus sibi [novercse], placaretur
atque reconciliaretur, modo ilia [pellex] in sua [novercse] pote-
state esse vellet; suam fore inventi gloriam, ipsius fore partes
famulandi et jussa exsequendi. Tune ergo, ait, mihi ministrare
voles? Velle ait altera, nil hsesitans, ut facile est existimatu. Dis-
cessum tum fuit super his pactis condictis. Haud multo post inci-
debat et Philoneo necessitas, ut sacris interesset quae Jovi Ctesio in
Piieeeo publice fiebant, et patri iter per mare ad insulam Naxum
suscipiendi. Convenientissimum itaque videbatur Philoneo, cui
semel ex urbe in Pirseeum esset descendendum, eadem opera, per
compendium itineris ejusdem, patrem quoqu^ nieum, profectionem
illam maritimam ingredientem et ad portum pariter tendentem, ami-
citise et benevolentiee ergo testandee prosequi, et saciis peractis,
lautis epulis cohonestare. Pellex Philoneum eodeni prosequebatur
necessario sacrorum causa, ut iis epulisque necessaria ministraret :
jam erant ambo in Pireeeo, jam, ut par erat sacris operabantur.
Sacris peractis, jam incipiebat pellex secum deliberare, qui et quando
potionem venenatam ipsis prseberet; num ante epulas, an post.
Placuit tandem post epulas dare, quod ita prseceptis novercse meae,
nobilis illius Clytaemnestrse, esset obsecutura. Quae illo in con-
vivio evenerint, mihique longum atque tsediosum sit enarrare vobis-
que audire : ea vero, quae nosse refert, quomodo nempe datum
fuerit venenum, paucissimis exsequar. Dapibus igitur amotis,
libabant diis, et thura super se quisque arse imponebant, id quod
eos facere par erat, quorum alter una Jovique Ctesio sacra fa-
ceret amicumque solennibus epulis exciperet mox iter ingressu-
rum, alter apud amicum epularetur, cui vale dicere pararet mox
cum nave discessurus. Libationes infundens, veluli ministra, pel-
lex, illis vota facientibus atque deos surdos ea rogantibus, quse non
assent exitum habitura, venenum imraiscebat; et Philonei qui-
dem poculo portionem veneni multo spissiorem ingerebat, in quo
ipsa sibi mire placebat, veluti commento quodam a se sollerter et
callide excogitato — sperabat enim futurum ut, quo plus potionis

a ANTIPHONTIS ACCUSATIO

hujus exsccrabilis haiiriret Pliiloneus, eo acrius in amorem sui, pel-
licis, exardesceret : nondiim cnim tuin norat a novcica mea se cir-
cuniveiUam esse, id quod turn demum comperit cum jam in faucibus
exilii hffireret — .patriantemnostroportionem venenimulto parciorem
iilfundcbat. Defiincti libationibus illi sicarium suum pro arnica per
ignoralionem veri liabentes, sermonumque atque jocorum facetiis et
amplcxationiim per vices crebritate inter se jnctantes, extremam tan-
dem potionem exhai]riel)ant. Et Philoneus quidem in continent! e
vesligio exspirabat; pater autem noster in valetudinem incidebat,
quBB eum qnoque tandem, die vigesimo post, sustulit. Hujus tanti
aceleris praemium ilia (juidem, quae operam ministerialem solummodo
perpetrando proestitit, facinore dignum jam abstulit — nam rotae im-
posita et turn carnifici tradita supplicium extremum toleravit, quam-
quam imprudens aliena magis quam sua culpa peccaverat — , quse au-
tem foemina et scelus ipsa prima mente concepit etvenenaa secocta
manibus suis famula^ administravit et per earn bibenda miseris viris
prsebuit, ea, si cum diis vos quoque voletis, prgemium mox aufferet.
4. Iloputate vobiscum quanto sint, quoe ego vos rogo, sequiora,
quam quae frater rogat. Ego quidem vos rogo, ut pcrempti necem,
hoc est, injuriam ei datam soternam nulloque pacto reparabilem, ulci-
scamini. llleveropatris quidem, insuperhabitadeorumomni religione,
flagitiosissime, sumnio. cum dedecore, prajmature, ab iis, a quibus
omnium minime decebat eum malum accipere, sublati, ne mentionem
quidem ad vos faciet, cujus casum miserabilem vos et commiseratione
prosequi et ulcisci par est; pro ea autem femina siipplicans, qu88
maritum impium fraude sustulit, preces vobis ingeret, infandas, de-
testabiles, quas et vos ab auribus vestris rejicietis, judices, et dii
rejicient, neque committent unquam, ut earum reus fiat: rogabit
nempe vos, ut verum credatis esse id quod ilia jactans studet vobis
persuadere, tametsi ne ipsa quidem sibimet credit, scil. eam nulla
mala fraude hoc in negotio esse usam. Atqui vos homicidarum non
eslis protectores, sed vindices peremptorum a praemeditata fraude,
preesertim si fraus ilia profecta fuerit ab iis, quos par erat vitatn
eorum non exstinguere, sed modis omnibus tueri et salvam con-
servare. Jam penes vos est, judices, statu causse a me bona fide
coram vobis exposito, ex a;quo et vero causam disceptare: id quod
etiam facietis. Spectato quecso disparitatem nostrarum rogationum.
Frater quidem vos mox rogabit, ut matris suee vitam salvam esse
velitis, ejus, quae maritum, furioso impetu, juris omnis divini oblita,
dc medio sustulit ; hoc est, contendet orationo sua vobis persuadere
si possit — quamquam non videtur futurum, ut possit — ■, ut vos matri
poenas meritas facinorum ab ea commissorum remittatis : ego contra
vos rogo, ut nullo pacto vos patiamini flecti, quo ilia patri meo
minus det poenas manibus ejus debitas : vos enim, quo scelerosi

NECIS VENEFICIO PATRATiE. 9

poenas dent nieritas, eo et ad judicandum convocamini et judices
appellamini, hoc est, justi atque injusti arbitri dignorumque facinori-
bus prsemiorum dispensatores, Porro csedis hujus machinatricem
ego in jure persequens, hoc ago, ut earn supphcio afficiam quod
merita est, turn ut patrem nostrum vindicem ejusque manes hostihs
sanguinis hbatione placem, denique ut juris vestri civihs auctori-
tatem atque majestatera tuear ; et sunt hsec, ni fallor, tanti mo-
menti, ut vos deceat, quotquot considetis, omnes, mihipraesto esse
causamque meam superiorem reddere, si sequitatem et veritatem
ejus oratione vobis approbare potuero: ille ex adverse hoc agit ut,
quae muher leges vestras sprevit, pcenis earn eripiat illis, quibus earn
scelus suum obstrinxit. Atqui, utrum, quaeso vos, sequius est,
prsemeditatae necis ream sceleris poenas dare, an nullas dare ? utrum
aequius est, misericordia duci per nefas interempti, an ejus mulieris
quae ilium sustulit? Ego equidem ilium utique vestra digniorem
commiseratione censeam. Convenientius enim id sit et humanis et
divinis juribus. Quapropter aequum et factu necessarium arbitror,
ut ilia pari severitate vestraque et juris aequi sanguinem ejus expiet,
quem ilia cauinee frontis mulier, truculenta manu ferreisque prse-
cordiis, nullo humanitatis sensu repressa, sustulit. Quam enim
necem maritus, invitissimus, per vim sibi oblatam atque ingestam,
toleravit necessario, earn mulier ei, sponte sua, a nemine coacta,
rationibus diuturna deliberatione probe subductis propositoque ob-
firmato, obtulit atque ingessit, quo tempore miser insultui baud pro-
viso maxime pateret. Nam in procinctu stans cum nave peregre
proficiscendi, et apud amicum hominem secure epulans, hausit im-
prudens venenum a pellice amici sibi datum, quod venenum noverca
pellici illi, perinde nescienti, mittens, per nuncium mandaverat ut
patri meo bibendum propinaret; quam potionem mors patris con-
secuta est. Ecqni jam infitiari ausit, banc necem patri per vio-
lentiam invito et reluctauti oblatam et ingestam esse? ejusmodi
belluae ulla, aut vos aut alium quempiam duci, seu commiseratione
seu reverentia, ecqui conveniat, judices ? qufe pectus ipsa suum
adversus omnem mariti sui commiserationem ita obdurarit, ut eum
impie atque flagitiose necare nil vereretur. Decet utique judicum
animos moUes esse atque misericordiae patulos, verum erga miseros
involuntariis infortuniis oppresses; erga reos autem scelerum data
opera designatorum oportet duros et saevos esse. Ut ilia thori sui
consortem sustulit, neque deos neque semones hujus patrii soli pree-
sides neque cives reverita, sic et ilia rursus eequissimo jure tracta-
bitur, si vestraque et juris sequi seiitenlia morti damnata, sine com-
miseratione sine reverentia sexus ulla, nulla cunctatione pereat.
5. Hie facere non possum, quominus fratris me aiam mirari auda-
ciam : ecqua demum is mente in contrajuramento affirmavit, se

c

10 ANTIPHONTIS ACCUSATIO ETC.

certum esse probeque tenere matrem suam tantum scelus non pa-
trasse ? Ecqui tandem ea probe tu teneas, quibus, cum gererentur,
baud intcrfuisses? nam profecto ncque aiat frater se veneni coctioni
interfuisse, neque credibile est eum ei rei adhibitum fuisse. Neces
enim qui aUis comparant, hi ad clandestinas suas molitiones non ad-
vocant testes, sed macbinantur fraudes suas quam possunt occultis-
simc, seduloque cavent ut mortaHum nemo resciat: quo fit, ut
quorum capitibus hujusmodi fraudes consuuntur, hi nihil horum
omnium ne suspicentur quidem, neque prius pestem sibi objectam
sentiant quam in ejus faucibus jam hfereant ; turn demum noscitant
pestem suam, quum negatum ipsis est earn devitare. Ejusmodi
calamitate oppressi, quibus quidem per mortis lentorem liceat — nam
aUis hoc negatum est quos citum auffert exitium — , convocatis araicis
atque necessariis exponunt de luctuosi sui casus miserabiUtate, no-
minatim appellantes exitii sui auctores, jubentque eos coram judicio
de hac sua auctoritate testari uUionemque injuriae suae ipsis exse-
quendam demandant ; id quod idem pater quoque meus erga me,
quamvis tum adhuc puerum, fecit, ex ilia suprema et luctuosa vale-
tudine Cubans : sin autem periculi rapiditas hac cautione animam
agitantes excludat, Uteris mandant ea quae verbis ad amicos edere
per temporum angustias negatum est, et antestantur servos suos,
nominatim homicidas suos ad eos edentes. Pari modo pater quoque
meus me, ut tum adhuc puerum, per literas, voluntatis atque sen-
suum suorum interpretes, et de casu suo certiorem fecit et ad ul-
tionem a scelerata repetendam cohortatus est, me, inquam, judices,
non servos suos.

6. Jam docui vos totam rem; succurri, quatenus potui patrique
defuncto jurique civili, cui hoc facinore insignis oblata est contu-
melia; defunctus sum partibus meis : jam vestrum est, de vestri
muneris partibus, quae vobis agendas supersunt, vobiscum dispicere
et jusaequum dicere. Et si vel vos quoque vobis defueritis, quam-
quam baud videmini tantum dedecus ad vos admissuri, dii tamen
inferi, de quo nullus dubito, inultum baud transmittent tantum
scelua, a cujus atrocitate majestas eorum violata fuit.

ANTIPHONTIS TETRALOGIA I.

1. ACCUSATIO CiEDIS VOLUNTARI^.

2. DefENSIO CiEDIS EJUSDEM.

3. AcCUSATIO POSTERIOR EJUSDEM CiEDIS.

4. DeFENSIO POSTERIOR EJUSDEM CiEDIS.

1. ACCUSATIO C^DIS VOLUNTARIiE.

ARGUMENTUM.

Ubique Antiphon innatam suam vim dicendi oslendit.maxime vero in sequentibus
quatuor orationibus, in quibus secum ipse pngnat. Duas eniin oratlones pro accusa-
tore recitans, et duas pro reo habiuit, in ambabus seque probatus. Haio eiiim oratio
sirailis est orationi Lysicead Miciuem scripta;. Argumentum ejus Loc est. Qnidam,
a coona rediens, cum comile occisus inventus est. Post cnjus mortem quidara ex
afBiiibus suis inimicum ejus accusal, ut hujus homicidii reum: ille inficiatur. Undo
conjectura status imperfecta, ex una tantum persona constans. Divisio oratiouisbaec
est. In pronemio conslitulionem oratio non babet, quia nondum oratio dicendi im-
pensa erat : contenlionem iiamque incipiens primum accusationis confutatione utitur,
qua ostendit neniinem ex debitoribus ne cogitatione quidem interfecisse. Deinde
causam urget, ostendens ex insidiis interfeclum esse. Deniqne ad proposituni
transit, indicioruraque petitionem servi testiraonio refellit. Deinde digressio etper-
oralio sequitur.

QuiE quidem fraudes ab hominibus contemnendis comparatse
fuerint, ese sunt ad coarguendum non admodum difficiles : fraudes
aulem si quse constructse fuerint ab hominibus nobili loco natis
rerumque civilium usu tritis, et id eetatis agentibus quo quisque ad
prudentiam valentissimus atque excitatissimus est, ejusmodi vete-
ratores et noscitafe et coarguere perquam est arduum. Discriminis
enim probe tenentes magnitudinem, in quod induunt caput, e lon-
ginquo cautionem insidiarum quas parant meditati, prius operi ma-
num non admovent quam suspicioni omni aditum ad se diligentis-
sima circumspectione occluserint. Quorum vos gnaros atque me-
mores oportet, o judices, vel minimum queraque radium suspicionis
allabentem cupide captave eique certam fidem adViibere. Nos autem
hunc reum hujus ctfidis agentes volumus vobis accusatores idonei
atque religiosi videri; neque sumus ex eo genere accusatorum, qui

12 ANTIPHONTIS

sontem elabi sinentes insontem persequuntur : neque probabile est
nos tam iuiquos et improbos esse, ut nobis ipsis magis quam aut
vobis aut ullialii noceanius,qui probe teneanuis, cumbomiciclii reatus
totani civitatcm poUuat atque teneatpiaculoconstrictam, donee homi-
cida demonstretur, futurunr, ut reatus ille a civitate in nos solos rela-
batur, si pro sonte insontem plecti curemus ; et, vos judices, si falso
nostro decepti indicio in dicendojure erraveritis,pcenam omnem illius
erroris in nos solos esse coorituram, qui falsa docendo vobis imposu-
erimus. Certi itaque cum simus omne hujus homicidii piaculum in nos
solos esse relapsurum, si verum dedita opera conturbemus atque dis-
simulemus, conabimus ex iis, quae probe cognita atque perspecta ha-
beraus, quam poterimus liquidissime demonstratum dare, csedem
banc ab boc bomine, quern ejus insimulamus, peractam esse. Neque
enim probabile est earn a latronibus peractam esse ; quia ambo, et
herus et servus cum eo peremptus, non spoliati vestibus, sed adhuc
amicti suis vestibus, reperti sunt: latro autem si eos peremisset,
profecto non fuisset commissurus ut sine illo compendiodiscederet,
cujus adipiscendi causa caput ipse suum discrimini objecisset ;
quamvis prsedam illam jam paratam nuUoque sudore rapiendam
inter manus haberet. Porro ne per rixam quidem inter pocula co-
ortam confossi sunt: statim enim fuisset ejusmodi homicida a reli-
quis compotoribus et agnitus et comprehensus ; nostrum autem
peremptum, qui occiderit, nemo novit. Non magis jurgium atque
convitium ei necem contraxit : cecidit enim nocte intempesta et in
loco deserto ; atqui ejusmodi tempore locoque nemo alii cuipiam
convicia ingerit. Denique etiam hoc prsetexi nequit, fuisse nescio
quern, qui jaculo alium nescio quera petens, telo aberrante bunc
confoderet: nam si conjectus error hunc sustulisset, non profecto
idem telum a destinatione sua abberrans, uiiius erroris incredibili
constantia ambos, herumque servumque una, sustulisset; sed ambo
jacent una confossi. Atqui negatum est prseter has quas comme-
moravi excusationes, ullas alias quodammodo probabiles commi-
nisci. Refutatis igitur his excusationibus et occlusis his subter-
fugiis, nil snperest, quam ut aiam hunc peremptum ex insidiis inimici
cecidisse; id quod ipsum quoque mortis genus clamat. Sed ei
insidiatum esse ecquemnam sit credibilius, quam eum, cui post ma-
gnas clades olim a perempto acceptas adhuc multo majores ab eodem
essent inevitabihter metuendse? Quee est conditio hujus hominis
a me rei facti. Hie enim, a longinquo jam cum esset infestus per-
empto, multas quidem ei capitales causas in foro dicendas objecit,
in quarum nulla eumcondemnavit ; contra vero a perempto crimini-
bus exagitatus et numero pluribus et atrocitate pcenarum horribilio-
ribus, e nulla unquam discessit absolutus, quo factum est ut res ejus
familiaris cladem insignem acceperit : vetustas illas tacebo simultates

TETRALOGIA I. 13

eorum mutuas; novissime adhuc peremptus reum sacrilegii accu-
savit, lite duobus talentis aestimata. Quid ejusmodi in loco factu-
rum fuisse credibile est eum reum, qui criminis incusati sibi esset
conscius, accusatoris facundiam et in rep. potentiam nosset, neque
injuriarum oblitus esset ab eodeni accusalore pridem acceptarum ;
eritne dubitationi locus, quominus hie, tot stimulis actus, et agitaret
de inimico tollendo consiliaet data opportunitate exsequerelur? Et
ardor vindictae occoecabat mentem ejus, discriminumque in quse se
demissurus esset recordationem obliterabat, et metus malorum ab
eo, si diutius in vivis superesse sinerelur, imminentium, ita exster-
nabat, ut hoc calidius manum facinori adjiceret, ludibriis hujusmodi
spei praeterea ductus. Hominem si sustulero, sic ille secum cogita-
bat, facile fiat ut facinoris auctor in occulto maneam ; et semel
exstincto illo, nihil jam est quod de causa sacrilegii male metuam :
sublato enim accusatore nemo alius illam causam persequetur, sed
jacebit deserta, accusatore in judicio non comparente: at fac tamen
esse qui causam illam prosequatur, fac me damnari, fac denique me
fortunis omnibus ipsoque spiritu mulctari ; acerbum quidem id erit,
verumtamen cum idem illud me maneat supplicium, si hunc diutius
vitalibus auris vesci patiar, multo est gloriosius, si cadendum mihi
sit, me non inultum, sed inimicum una quoque mecum letali ictu
a manu mea prostratum cadere : ignavum fuerit segnem et imbellem
mortem accipere jugulo ultro oblato. Sic reus hie secum procul-
dubioagebat. Certum autem eum fuisse, crimen hoc de sacrilegio
ipsi capitale fore neque ullo pacto evitabilem hunc ictum, id ex eo
constat, quod per actionem causae de homicidio, ut cum minore
periculo conjunctam, effugere conatus est necessitatem crimen sa-
crilegii purgandi. Nam nisi persuasum sibi habuisset, posse Keri
ut caedem quodammodo purgaret, nullo autem pacto fieri posse, ut
crimen sacrilegii defenderet, csedem non commisisset. Hae sunt
illae necessitates, quae eum ad committcndam caedem adegerunt.
Foret jam idem e testimoniis quoque testium approbandum ; et
producturi quoque nubera testium essemus, si iis abundaremus ;
verum in solitudine cum caedes peracta sit, qui poterimus testes
multos producere? producemus ergo testes eos, qui testem unicum
in re gesta praesentem — nam praeter eum plures non aderant, cum
insultus fieret — , pedissequum puta perempti, de homicida herique
suique indicantem audiverunt. Nam spirans adhuc ille pedisse-
quus a supervenientibus repertus et sublatus fuit : is a nobis de ho-
micida interrogatus respondit, de toto globo grassatorum, a quibus
oppress! fuissent, se alium neminem noscitasse prseterquam hunc
unum quem caodis postulo. Tenetur itaque convictus, cum argu-
mentis e probabilitate ductis, tum testimoniis eorum qui aderant
pedissequo, inter exspirandum caedis hunc insimulanti : ejusmodi

14 ANTIPHONTIS

reum nullo prorsus modo vobis licet, judices, absolvere. Nam si
faciatis, ei jus iiequum sitis violaturi et in publicaque privataque
vestra commoda peccaturi. Nam sic grassatori cuique veniam detis
capitibus fortunisqne quorumcunque impune insidiandi, si arma
corrumpatis ea, qiiibus grassatores impugnari et ad confessionem
sceleriim adigi possunt : nam si neque argumenta e cansentaneo
petita, neque testinionia eorum qui rebus gestis interfuere, penes
vos valent, nemo grassatorum omnia jam poterit unquam convinci:
carebunt ergo injuriis oppressi vindice : quod est summum nefas.
Sed etiam baud expedit hunc impurum, bumano cruore madentem,
incesto pede limina deorum calcantem, sanctimoniam fanorum pol-
luere, aut assidentem iisdem mensis convictores, quamvis insontes,
spurcitie sua respergere: exsistunt enim inde annonarum caritates
terrarumque sterilitates, pecora cum mulieribus parere desinunt,ne-
gotia omnia sinistris fortuuis intercedentibus sufflaminantur atque
conturbantur. Decet ergo vos, existimantes bujus ccedis ultionem
vestram esse provinciam, pcenas homicidii in scelerati bujus caput,
sic merili, retorquere; punientes enim bominem unum, dabitis vos
quidem buic uni malum, sed illud malum et ei proprium atque priva-
tum erit neque ad plures dimanabit, et eodem illo malo privato pu-
blica mala relevabitis, totam civitatem repurgantes atque expiantes.

'2. DEFENSIO EJUSDEM C^DIS.

ARGUMENTUM.

Accnsatas fatctar quidem antiquam iiiimicitiain, qaae illi cum intcrfecto iiiterces-
serat, bomicicliuui tamen negat, et indicium facit se euin non interfecisse inimicitiam.
Dicit enim, inimicus carosim, omiiino scivi mihi caasam contrariam eventaram ; pro-
pterea tamen sane eum non inlerfeci. Refellit et testimonium serri, utpote a dominis
tubornatnm : nun enim incrcdibile dicit, grasssatorcs, qui ilium ioterfecerint, non
pneveuiiise,ut iilarapallio spolif^jsnt.

Nox videor mihi peccarc, cxistimans me bominum natorum
omnium esse infelicissimum, ut cui fortuna nascenti contigerit impla-
cabiliter irata et infesta. Ccetcri quidem si qui adversacum fortuna
conflictentur, finem tamen aliquando tandem malorum suorum in-
veniunt, ut procellis jactati, rursus succedente tranquillitate maris
et coeli sercnitate rccrcantur atque conqniescunt : valetudine gravi
oppressi et in vitae discrimen adducti, convalescunt et cubili rcsur-
gunt salvi : quoccunque aliae calamitates alios perculerint, succeden-
tes contrariae illis prospcritates illas depellunt et obliterant. Mihi
veto hie homo[peremptus] fataliteretsuperstesadhuc fundi mei fuit
calamilas, quern funditus evertit; et nunc vivis cxemptus in capitis me
conjecit discrimen, quod etiarasi effugero,reIinquet tamen mihi moero-

TETRALOGIA I. 15

rum atque sollicitudinum satis superque. Tarn me gravis urget sorsut
non satis ad salutem mihi sit, me ipsum pietatis ergo deos jurisque ci-
vilis observantem prsestitisse ; sed etiam, nisi homicidam, a quo ha^c
ceedes patratafuit, investigaro atque coarguero, quern ipsi investigare
atque deraonstrarenonpossunthi,qaifusi sanguinis ultores segerunt,
ego ipse in periculum veniam, ne falsa csedis suspicione oppressus
contra jus et fas imprsesentia extreme supplicio daraner. Subtilem
hi me quidem acremque verbis faciunt disputatorem et callidum insi-
diarum architectum, eoque eegerrime laqueis con victionis irretiendum ;
at iidem tamen rursus ea me patrasse aiunt, quse si patraro,necesse
sit omnium liominum me tardissimum atque vecordissimum esse:
facinora enim mihi imputant contra me de caede manibus meis peracta
testantia. MirabHem enimvero inconstantiam atque repugnantiam !
Quamquam facinus non commisi, nunc tamen, illo vere sublato,
suspicione facinoris premor, ob simultatis acerbitatem quas mihi cum
vivo ohm intercessit: noram, ergo, si hie a quoquam aho jugulare-
tur, futurum ut suspicio ceedis in me statim incumberet. Egone
manibus ipse meis cruri meo banc securim impingerem ? Non erat
multo magis consentaneum, me, si quem ahum nossem ejus vitae
insidiantera, operam dare, ut eum a proposito illo revocarem faci-
norique intercederem, quam me facinus id patrare, per quod in su-
spiciones incurrerem,haud dubias illas et ultro arcessitas ? Prorsus
hoc abhorret. Nam si fecissem, necesse erat csedis auctorem aut
innotescere aut ignotum manere : si innotuissem, funditus perieram,
ipsa facinoris atrocitate me jugulante ; sin autem facinus meum
clam raansisset, certus tamen eram suspiciones hominum omnium
in me esse incubituras. Injuria mihi utique fit indigna et misera-
bilis, qui cogar, non modo me purgare, sed etiam homicidas quos
ignoro indicare : quod tametsi perarduum et psene negatum est,
conabor tamen hoc quoque facere. Necessitas enim, ut in proverbio
fertur, telorum omnium est acerrimum. Accusatorem alio modo
repellere non possum, quam argumentum ejus invertendo. Con-
cludebatsic: fieri nequit, ut exanimatum aut latrones aut rixosus
quidam compotor aut alius aliquis importunus convitiator aut deni-
quejaculator a meta aberrans peremerit; ergo, inquit, hie peremit,
me demonstrans, et ipsum mortis genus clamat, hunc fecisse. In-
vertam argumentum hoc, sic concludendo : si necesse est, ut ego
homicida sim ideo, quod illos baud probabile sit fecisse, necesse
rursus erit me crimine vacare, si planum fecero, illos probabili su-
spicione facinoris urgeri. Negant hi probabile esse, quod ego aio
vel maxime probabile esse, ut caesus, dum nocte intempesta vaga-
retur incertus quo iret, a manticulariis confoderetur, vestium cupi-
ditate illectis. Nam quod vestibus spoliati jacentes non fuerint, ex
eo nihil coUigi potest : potuit fieri, ut homines intervenientes ipsis>
otic eoo excluderent vestes jacentibus destringendi, quorum homi-

16 ANTIPHONTIS

num intervenientium metu, si jacentes una cum vestibus relique-
ruiit et fuga saliiteiu qutesierunt, utique non desipuerunt, seel vel
maxime sapuerunt, salutem lucello prochabentes. Seel fac peiem-
ptum luinc, non a manticulariis vestium causa peremptuni esse :
quid turn? num ideo magis ego feci ? annon facile factu fuit,uthic
coesus, videns nescioquos malum aliquod et capitale facinus patran-
tes, ab his occideretur, meluentibus atque caventibiis ne sui faci-
noris ille index lieret ? Ecquis non hosce, meos accusatores — qui
multi erant — novit non multo niinore peremptum odio prosecutes,
quani fuit meum illius odium ? Nonne igitur magis fuit probabile
eos ipsos, quam me, eum sustulisse ? quid me impediat hoc suspi-
cari ? Norant, hie si a quocunque tandem toUeretur, futurum, ut
ceedis in me suspicio incumberet : quid tuin ? occidebant euro,
certi, se in occulto mansuros, et me culpam ipsorum luiturum esse.
Pedissequi testimonium ecqui tandem credibile sit ? a quo, discri-
mine exsternato, noscitatimi fuisse homicidam ita parum est credi-
bile, ut contra credibile est, eum ab hominibus, quorum in potestate
non esset, interrogalum, ad omnia quas iiii vellent statim assensum
esse. Universe fides servorum omnium in edendis testimoniis sub-
lesta est — nam ni esset, cur eos tormentis subjiceremus ? — , ecqui
ergo par erit huic servo fidem liaberi aienti herum suum a me per-
emptum esse ? Argumenta porro solummodo probabilia me gra-
vantia si quis censeat paris esse ponderis cum veris et certis, eum
velim ruisus incontiariam partem hoc secum reputare argnmentum
a probalitate ductum me sublevans : in parandis insidiis consenta-
neum est me securitatem et cautionem secutum esse; quam si se-
cutus sum, multo est verosimilius, me cavisse, ut a csedis exsecu-
tione abessem, quam nt interessem, eoque me meis oculis de veri-
tate cuedis certum rcdderem. Nego porro hoc, quo nunc teneor,
actionis forensis de homicidio discrimen mihi visum fuisse expedi-
tius atque tutius, atque alteram istud de sacrilegio ; contra vero
aio me, si non plane desipui, prius illud multis modis duxisse formi-
dabilitis, quam hoc posterius : id quod nunc demonstratum eo.
Nam si causa sacrilegii caderem, futurum erat ut fortunis solum-
modo mulctarer ; jus civitatis et spiritum mihi nemo erat erepturus ;
salva autem vita mihi reiicta, etiamsi causa cecidissem et fortunas
omnes amisissem, non tamen ideo fuissem ad extremas incitas deven-
turus, quia satis erat amicorum, qui stipe collectitia mihi necessaria
alimenta przebituri viderentur : homicidii autem in causa hac victum
me queenam manebant? supplicium mortis certum et incvitabile,
praeterea ignominia nefandi sceleris quam liberis pro patrimonio
eram relicturus ; aut si fuga mortis supplicium prsevenirem, forent
tamen mihi, homini seni et extorri, praeter exsiliurn mendicitatis
molestiae atque dedecora toleranda. Planum itaque feci, nullam
criminationum ab accusatore in me intortarum esse credibilem ;

TETRALOOIA I. 17

sed fac tamen probabile videri, earn caedeni a me patratani esse,
in eaque patranda me humanum quid passum, quod ab humana
natura exspectari eique ignosci consenlaneum sit, quaniquam earn
caedem reapse neque patravi ct patratam a me esse pernego, vel
sic tamen quoque par foret me absolvi. Nam injuiias ab inimico
mihi oblatas si ejus sanguine ultus essem, ingentes illae atrocesque
erant injuiiae ; nam nisi tales essent, non possem videri fecisse
facinus cum humanee naturae infirmitate consentiens ; homicidas
enim,etnon t|ui homicidium jtislitiae consonum patraverint, jure con-
demnaritis. Quicquid est., quocunque vos me pacto absolveritis
hoc crimine, non poUuam deorum sanctimoniam in eorum fana
ingrediens, et contendens vobis persuadere ut me absolvatis,
nefanda non facio. Nefanda contra faciunt et pestes vobis mul-
tifarias consciscunt hi, qui, omisso vero hnmicida, me insontem
homicidii reum agunt : hi auctores vobis fiunt, ut impietate numina
deorum Isedatis : hi digni denique sunt, qui eadem omnia patiantur
ipsi, quae me aiunt meruisse, supplicia. Hujusmodi hominibus,
tarn impuris, denegate, judices, fidem vestram ipsorumque fidem
parum fidam ducite : me autem e moribus et factis ante actae omnis
meae vitae speetate ; quod cum facietis, tum deprehendetis, me
neque vitce cujusquam insidiari neque bona aliena appetere, sed
contra, multasque spissasque contributiones contribuere, ingentes
aeris summas in trierarchatus, eosque crebros, insumere, splendida
munera choregalia edere, muitis succurrere gratuitis de meo largi-
tionibus, pro muitis, quibus me de nominibus hand contemnendis
praedem praestitissem, luere solitum, rem auxisse non litium foren-
sium sordibus, sed honesti quaestus exercitatione, crebra diis
offerre sacrificia, civilemque me et sequum erga cives gerere,
legibusque convenienter setatem degere. Talis cum sim fuerimque,
nolite me criminis impii turpisque condemnare. Quod si peremptus
hie adhuc in vivis superesset, non satis haberem me purgare, sed
etiam eum, unaque hos, qui sub prpetextu ulciscenda^ injurise huic
a me oblatse latentes emungere me nummis conantur, demonstrarera,
per summum nefas me criminum eorum omnium insimulare,
quorum nunc ab his insimulor. Verum majore etiam, quam erga
eos decebat, aequitate atque facilitate utar; transmittam haec:
unum hoc vos roo^abo, qui summse rerum estis arbilri atque com-
potes, ut sinatis vos ab infelicitatis meae immanitate ad misericor-
diam flecti vulneribusque ab ea mihi impositis salutarem vestram
manum admoveatis ; nolite, juncta cam his infesta opera, protervo
pede jacenti mihi ventrem quasi conculcare, neve committite ut hi
me pessumdent modo turpissimo legibusque divinis pariter atque
humanis repugnantissimo.

D

18 ANTIPHONTIS

3. ACCUSATIO POSTERIOR EJUSDEM CAUS^.

AROUiMENTUM.

Quic a reo dicta sunt, in liac oralione Aniiphoii refellit, quando neque servi
tcstituoniuin iiifidele et incredibile est, necjue quanquam dives esset et nobilis
iiuprnbabile ecin liomicidiuin fecisse, proplcrea bonis periclitatoruni. Proposi-
tiones vcio pei- iiiversionen) diluil : illo nnuique dicendo, infelix snin, invertit,
diceiis calaniitateu) sibi ipsi daniiio esse.

Injuriam ulique hie facit infelicitatis numini, quod ille praeten-
dens piaculare suum facinus obuiiibraie conatnr ; neque vestra
dignus est, judices, misericordia, qui cum peremptum calamitate
perculit quae eum invitum et repugnantem de medio sustulit, turn
semet ipse in discrimen conjecit ultro arcessitum. Superiori
oratione planum feci, peremptum nostrum procul omni dubio ab
hujus rei ferro cecidisse : nunc autem planum facere hac altera
nica accusatione conabor, crimen hoc ab eo non ita, ut par erat,
depulsum esse. Age itaque argumenta ejus libreraus. Fac ergo
verum esse, quod ait, a latronibus eos fuisse jugulatos, illosque
latrones, a spoliandis cadaveribus impeditos interventu quorundam
quos ad se advenire vidissent, i'uga salutem qusesivisse, nil curantes
vestimenta illis detrahere. Esto. Invenerint hi intervenientes
herum jam exanimatum : atqui famulum tamen inveniebant adhuc
spirantem et sui conscium ; hunc certe diligenter interrogassent de
homicida ; famulus veros caedis auctores indicasset bona fide ; hi,
re comperta, nomina sceleratorum ab illo edita ad nos retulissent,
et sic liber a culpa reus hie mansisset, Non placet hoe? Fac
ergo, peremptum alios quosdam in facinore malo videntem, ideo
fuisse ab his sublatum nc facinoris hujus index fieret : atqui sic
caedes horum, hcri famuliquc, non sine istorum facinore innotuisset.
Qui prseco ceedem promulgasset, idem una quoque facinus scelera-
torum promulgasset, et sic in hos incubuisset suspicio, non in hune
reum. Porro fac perempto alios quoque fuisse iniraicos, sed mino-
ribus ab illo injuriis affcctos neque in tantum capitis fortunarumque
discrimen adductos, atque hie reus a perempto fuit. Age caedem
ejus his imputemus : atqui mente comminisci non possum, qui
potucrint minore in diserimine versantes animum inducere, ut
magis hujus perempti vitce insidiarentur, quam hie, cui majus peri-
culum ab ejus vita, si diutius extraheretur, impenderet. Huie
neque metus periculi ab homicidio commisso so manentis, neque
recogitatio injuriae atque atrocitatis et foeditatis qua se esset hac
cacde patranda commaculaturus, sitim sanguinis effundendi satis
exstinguere poterat ; illorum autem simultatem atque vindietae

TETRALOGIA I. 19

sitim satis restinguere et manus reprimere atque ad continentiam
compescere poterat, et cogitatio periculi subeundi et ignominiae
contrahendije, etiamsi revera aliquando caedis committendge aliqua
lubido eos incessisset. Sed famuli testimonium elevat? Non
recte is quidem. Nam optimgc illud erat certissimeeque auctoritatis,
ex eo genere testimoniorum, quge edentes servi, non mode non
lormentis subjiciuntur, sed vel libertate quoque donantur. Tor-
quentur utique servi in causis herorum. Sed quibus? cum aut
conscii consortesque heris fuerunt in furando aut fuita herorum
inBtiando celare conantur, turn equuleo eos imponimus eaque
necessitate veri confessionem ex iis exprimere studemus. Etiam
hoc nego verum esse, quod ait, verosimiHus esse, a ceede patranda
se abfuisse, quam ei interfuisse. Verum quidem hoc fateor esse,
si abfuisset, minus periculum eum fuisse aditurum, quam si ad-
fuisset. Fac enim sicarium ab eo immissum, in facinore depre-
hensum, in hunc contulisse culpam, ab hoc se dixisse emptum et
immissum esse. Quis crederet? qui prsedicationi suae mercena-
rius fidem faceret ? Verum rursus, si abfuisset, verendum ei erat,
ne facinus minus patraretur ; segniores in exsequendo futurae
fuissent operae : nemo non eorum omnium, absente instigatore et
gubernatore facinoris, cunctantius atque reformidantius id esset
aggressus. Verum negat periculum, quod sibi a causa sacrilegii
imminuisset, si perempto banc accusationem persequi per fata
licuisset, gravius atque horribilius fuisse, quam periculum causae
hujus quam de homicidio nunc agendam habet. Etiam hoc falsum
eura dicere, docebo, Discrimina et condemnationis et absolutionis
in utraque causa ponamus paria. At non perinde certum erat,
fore, ut causa homicidii in judicium adduceretur, atque certum
erat, alteram causam sacrilegii esse inducendam, si vita inimico
diutius prorogaretur ; ne sperare quidem ullo pacto poterat, inimi-
cum, quoad superesset, sibi veniam actionis de sacrilegio esse
facturum : banc autem homicidii accusationem, ut efFugeret, erat
sperandi causa probabilis ; fieri enim poterat, ut in occulto maneret,
a se caedem fuisse aut jussam aut patratam. Porro, postulans,
propterea quod suspicio caedis non improbabilis in se incurrat, non
ideo statim ab illius suspicionis tola mole opprimi, non recte po-
stulat. Nam si metus suspicionis et ignominiae publicse, quam in
se incubiturara videbat, si caedes committeretur, satis hunc a pro-
posito avertere valuit, necessario consequeretur, insidiatum vitao
perempti neminem fuisse. Ergo peremptus non fuit. Nemo enim
non eorum, qui minus sibi, quam hie reus, a perempto raetuebant,
censendus est, minus inimici capiti fuisse insidiatus, quam hie est,
qui omnium maxime sibi ab eo metuebat. Contributiones autem
et largitiones in rempublicam suas jactans reus, et choregatus,

20 ANTIPHONTIS

quibus functus est, nil magis proficit: indicia quidem hsec sunt
liiutae el boatae vitee ; verum, ut documento sint, ab homine tarn
locuplete c£edem commissam non esse, tantum abest, ut potius
contrarium approbent. Nam ilia ipsa fortunarum amplitudo me-
tum ipsi injiciebat, ne per hunc peremptum earn amitteret ; quam
si vellet letinere, necessario de medio submovendus hie inimicus
erat : inipium quidem facinus, quis neget? consentaneum tamen
erat, audaciam atque cupiditatem hominis scelerosi ab eo sibi non
fuisse temperaturam. Urget porro locum hunc, a jure civili homi-
cidas haberi atque appellari eos qui csedem reapse manibus suis
perpetrarint, non autem istos qui tanlummodo speciosa quadam
ejus suspicione premantur. Foret de hoc reete admoniturus, si
homicidai, hujus ctedis patratores, nobis certo cogniti essent
atque deprehensi : verum donee illi demonstrentur, reus hie argu-
mentis summse probabilitatis coargutus, recte habebitur homieida,
et proeter eum nemo alius. Csedes enim, non coram testibus, sed
in occulto patrantur. Palam itaque jam constat, hunc reum per
ipsam suam defensioncm prodere, csedem hanc a se patratam esse:
rogans itaque vos, ut se, qui homieida sua ipsius confessione sit,
tamen absolvatis, quid agit aliud, quam ut vos roget, ut piaculum
suum a se in capita vestra transferre iisque spurcitiem suam afFri-
care velitis. At quanto major est orationis nostras eequitas, qui,
si neque probabiles notee quibus hie obruitur, neque testimoniorum
auctoritates quibus hie confoditur, satis ad coarguendum valent,
negamus unum quemquam esse omnium, quantumvis magna suspi-
cionum mole oppressorum, qui convinci queat. Quodsi ergo hunc
absolvatis — quod si feceritis, per summum nefas feceritis — , de-
functi manes nobis quidem pacati erunt, qui, quantum in nobis
esset, cgimus omnia ad eos placandos facientia ; vobis autem, valde
vereor, ne tempus veniat quo manes illi sollicitudines metusque et
conscientise cruciatus injiciant. Constat inter omnes hunc miserum
peremptum esse: vestigia csodis omnia ad hunc unum reum defe-
runt : famulus defuncti exspirans hunc homicidam appellavit:
ecquo tandom vos jure hunc, undique septum et laqueis convictionis
constriclum, absolvatis? Ignota li-dcc vobis non sunt, ssepius in-
culcata: quare, tenentes ea meuiori mento, succurrite deftincto,
pnnite homicidam, repurgate civitatem a piaculo. Quod cum
facietis, triplex simul bonum hoc uno facto consequemini : minuetis
iiumf.nmi maleficorum, alienis fortunis atque spiritibus insidiantium ;
augebilis numcrum hominum religiosorum ; maculam impietatis
ipsi vestris a manibus abslergelis.

TETRALOGIA I. 21

4. DEFENSIO POSTERIOR EJUSDEM CEDIS.

ARGUMENTUM.

Ecce iiiquit ego, et aeruranamea. Deroostrative dicit, seipsom innaens. Ipse ego,
inquit, nieipsatn et inforlunio meo et istoruiu tnalitiEe trado. Argamentuin se homi-
cidium non fecisse prsbet reus, quod nusquani ea nocte progressus fuerit j el pro-
pterea oranes servos ut torqueanlur oflert.

EccE ego me infelicitati, quam hi a me aiunt per nefas accusari,
in manus potestateraque ultro trado, unaque horum simultati, re-
formidaus quidem atrocitatem invidise qua hi me respergunt, rursus
tamen vestra fidens voluntate et veritate coeptorum meorum. Con-
tendunt hi quidem ipsa adeo facultate calamitates meas coram
vobis lamentandi me excludere ; at quonam alio me confugere
oportebit, si portus hie salutis mese, sinus vester, occlusus mihi
fuerit? Inaudito exemplo — nisi potius me dicere par est modo
nequissimse iniprobitatis turpissimo — , hi, qui se mei una accusa-
tores peremptique ultores ferunt, omnem suam orationem in
exaggeranda vi probabilitatis exhauriunt, dum interim ab ipsa veri-
tate aberrant : verum homicidam quod demonstrare non habent,
ideo me contendunt homicidam esse ; partibus insuperhabitis iis,
quae demandatge ipsis sunt, invadunt in alienam provinciam ; me
per nefas de medio sublatum eunt, non sanguinis effusi vindicias
quaerunt, quas qusrere jussi sunt. Jam oportebat me quidem
aliud nihil agere quam ut famuli testimonium enervarera, quo facto
insistere et acquiescere poteram : index enim homicidarum non
magis sum, quam coargutor; nihil aliud jure flagitari a me potest,
quam ut crimina mihi objecta refutem. Audebo tamen nihilo-
minus etiam ulterius procedere, quo et hos, inimicos meos, capiti
meo insidiantes, omnibus propugnaculis atqtie latebris expellam,
omnemque omnino maculam suspicionis a fama mea abstergam.
Infelicitatem itaque meam, cujus nomine hi mihi invidiam creare
contendunt, oro quscsoque, ut, mutata natura, niecum reconciliata,
felicitatis induere personam velit : vos autem rogo judices, ut ab-
solvendo me beatum reddere malitis, quam condemnando misera-
bilem. Accusatores si audimus, nemo non eorum, qui csedi dum
perageretur intervenerunt, qusesivit, quinam essent homicidse, co-
gnitoque, ad domuni peremptorum renunciavit : hoc factum esse
multo aiunt esse probabilius, quam alterum, ut nempe interveni-
entes caedi, cognitis homicidis, viam suam pergerent et de re gesta
homicidisque ad necessaries csesorum renunciare insuper haberent.
Ego vero, multum illis dissidens, nego quenquam tarn calidis ani-
mis tarn ferrea fronte futurum fuisse, ut dcrepente, nocte intempe-

22 ANTIPHONTIS

sta, incidens in corpora contrucidata, adliuc palpitantia, in homi-
cidas inquireret eoque ipse suam vitam in discrimen daret ; videtur
enimvero ille multo citiiis retro pedem retulisse citamque in fugam
se conjecisse. Quod si ergo latrones in hoc quoque perempto
eadem fecerunt, quce hujusmodi liomines in siraili loco atque tem-
pore facere par est, locus utique est suspicion!, grassatores nescio
quos vestium causa etiam in hos insultum fecisse ; injuria itaque
fuerit, Gos a suspicione hujus caodis absolvcre. Num autem una
cum csede ab his latronibus patrata, alia quoque similia facinora
aliorutn grassatorum voce pra^conis indicata fuerint, nee ne, quis
novit? Nemo enim tanti fecit id quaarere. Obscurum autem cum
sit prfficonium, ne ab his quidem grassatoribus peremptum fuisse
nostrum hominem incredibile est. Famuli autem testimonio
ecqui oporteat majorem auctoritatem fidemque attribuere, quam
testimonio ingenuorum? famulo utique major erat impunitas men-
tiendi, quam his. Ingenui, si qua de re in judicio testati falsi dicti
testimonii convicti sint, infamia notantur et pecuniis mulctantur :
famulus autem hie nullo tolerato examine, nuUis admotis fidiculis,
exspiravit. Ubinam ergo nunc dabit poenas ? Scrutinium ecquod
subibit ? Nil itaque inirum est, si homo, cui nullum propositum
esset e mendacio periculum, impulsus ab inimicis meis, quorum in
potestate esset, falso me indicavit. Famuli ergo testimonium mihi
adversum, fide omni cum sit indignum, facinus utique feceritis im-
pium et nefandum, si me propter ejus auctoritatem, quse nulla est,
occideritis. Porro aiunt minus esse credibile, me a csedis patra-
tione abfuisse, quam ei interfuisse : ego vero quod aio me ab ilia
f aede abfuisse, id non ratiociniorum probabilitate, sed rerum veri-
tate testatum faciam. Quotquot enim mihi sunt utriusque sexus
mancipia, ilia omnia vobis dedam ad qusesitionem per tormenta :
quorum c prccdicatione si constiterit, me ilia nocte domo abfuisse,
aut vel limina modo domus mcae transisse, confitebor me homici-
dam esse, Neque obscura parumque memorabilis est ilia nox, sed
vel maxime insignis eoque ad recordandum facilis; homo enim
nostcr Diipoliis cecidit. Quod ad opulentiam attinet, cujus amit-
tenda; formidine mc exstcrnatum hi aiunt necem ipsi dedisse,
longe secus est quam hi proedicant : dcbcbat ilia mihi potius cari-
tate sui constringere manus atque reprimere a facinore. Pauperi-
bu8 quidem conducit, novandis rebus et capessendis consiliis de-
sperationis plenis aleam fortuna; jacere, aut mclioris adipiscendse
aut prjesentis deterioris ipsa cum vita exuenda^; spes enim ipsis
non prorsus nulla est, mutata rep. suam quoque infelicitatem alium
vultum esse induturam : fortunatis autem hominibus expedit, quanta
maxima cum cautione conquiescere immotos et parta quiete tueri.
fiebus enim conturbatis et inversis, e fortunatis fiunt mendici et

TETRALOGIA I. 23

miseri. Pugnant adversus me armis probabilium solummodo ar-
gumentorum, et nihilominus tamen illinc summam colligunt, quam
nonjam probabilem sed certara et veram contendunt esse: non
probabiliter, sed vere et certo certius ine homicidam esse asseve-
rant. Atqui demonstratum dedi, ilia omnia eorum argumenta a
probabili petita pro me militate. Nam testem cujus testimonio
premor, fide carere planum factum est: scrutinio res caruit: indi-
cia pro me facere, et contra adversarios, declaravi : vestigia caedis
non ad me deferunt, sed ad eos quos adversarii oratione sua absol-
vunt. Planum itaque a me factum cum sit, omnia meae accusa-
tionis capita infida et fide cassa esse, verendum utique non est, ne
id eveniat, quod hi eventurum aientes vano vos metu territatum
eunt, ut nempe, si ego absolvar, nuUus posthac maleficorum omni-
um maleficii convinci possit ; sed hoc potius exsistet multo hor-
ribilius, ut insontium nemo posthac satis evidentem et gravem
inveniat rationem sui purgandi, si ego nunc reus peragar. Quan-
quam hi me tarn perspicua et manifesta cum injuria reum agentes,
ipsi impietatem summam committant, per quam sanguinem meum
efFundere conantur, puros tamen se feruut et a piaculo intactos:
me vero impium facinus agere in eo, quod vos ab impia caede mei
dehorter, persuadere vobis laborant. Ego vero, qui me aio purum
et intactum ab omni crimine mihi objecto esse, veluti in articulo
mortis constituti remanentibus ultima prsecepta mandant, sic vobis
quoque haec praecipio atque injungo, ut summa diligentia caveatis,
ut in reverentiam hominibus Sanctis et crimine vacuis debitam ne
offendatis : quoniam vero vobis opera quoque danda est, ut manes
perempti ultione placentur, saevitiem deae vobis ad animum revo-
cans ejus cujus hae sunt partes, ut cum alia quaeque scelera tum
inprimis homicidia poenalibus iris prosequatur et exagitet, hortor
vos ut insontem pro sonte ne puniatis, eoque in causa sitis ut vere
sons inultus elabatur ; id quod fiet, si me culpa vacantem pere-
meritis ; eo enim facto, nemo de quaerendo vero homicida amplius
cogitabit. Haec itaque mala caventes atque devitantes, absolvite
me ; quod facientes primum divinisque humanisque juribus con-
venientia facietis ; deinde non errore metis, eoque carebitis poeni-
tentia quae agnitionem erroris insequi solet: hujusmodi enim in
causis poenitentia nil proficit, errore commisso medicinam re-
spuente.

ANTIPHONTIS TETRALOGIA II.

1. arcusatio cjedis involuntari^.

2. Defensio c;edis involuntari^.

3. accusatio posterior ejusdeim c/edis.

4. Defensio posterior EJUSDEM C^DIS.

I. ACCUSATIO CMDIS INVOLUNTARIiE.

ARGUMENTUM.

Paeri doo in gjmnasiis jacniabanlur; accidit unum perite jaculari, alterum vcro
in impetum sagitJae currenteni vulnernri. Mortuo puero, pater ejus euin qui sagit-
tam emiserat hotnicidii accusal: qai culpam ictus in currentein transfert. Uode
qoidam statum caasse recrioiinaliooein, alii transpositionem noininant.

Causa RUM quicquid in confesso et extra controversiam positum,
est, de eo jam dudum edixerunt atque sanxerunt leges, et hi qui
leges illas suis sufFragiis ratas esse jusserunt; nam penes hos
samma rerum potestas in rep. est: si quid autem incidat contro-
versise obnoxium, de eo vobis demandatum est, ut dignoscatis.
Quare cum causa hajc, quae mihi cum hoc reo est, prioris sit generis,
plana et apcrta, venio ad vos, judices, rogatum ut edictum legum
exerceatis ; neque enim videtur reus hie adolescens, quod oblo-
quatur, quicquam esse habiturus : nam, tametsi fateor, eum, non
Tolentem, sed invitum fecisse, certum tamen hoc est eum, in
gymnasio jaculo certantem, filii mei latera illo jaculo transfixisse ;
quo a vulnere confossus in continenti exspiravit. Verum tamen
mihi, qui perompti pater sum, eo, quod invitus fecit, non minorem
conscivit calamitatem, quam si data opera fecisset ; neque eo minus
perempto fatum ante tempus acceleratum, ipsi sibi conscientiae atque
poenitcntieE cruciatus et civibus in vita relictis piaculi spurcitiem
contraxit. Quare vos rogo, ut occisori imperetis, ut sese abstineat
a frequentatione locorum illorum omnium, quorum aditu lex homi-
cidis interdicit : quod facientes, demonstrabitis, vos commiseratione
duci et patris infelicis filio orbati, et filii ante tempus rapti, neque
sinetis ab hoc adolescente adspersam toti civitati maculam ei insidere.

TETRALOGIA II. 25

2. DEFENSIO C^DTS INVOLUNTARI^.

ARGUMENTUM.

Pater ejus, qni sagitla aliom interfocit, dicit, com qui interfectus fuit sibi ipsi
cansam cjrdis fuisse. Jacnio namque niisso, ad scopum cucurrit : unde sui ocoisorem
liabendum esse. Status causs criminis translatio est, non, ut quidam interpretantur,
veniae deprecatio.

Nunc tandem uso meo comperi, solere infortunia rerumque
necessitates ipsos adeo quietae et a turbis causarum forensium
abhorrent! vitae deditos in certamina rixarum committere, pudeu-
tesque atque pacatos cogere, ut alia multa facere ab illorum ingeniis
moribusque aliena, sic in foro quoque dicere. Ego enim, qui talis,
tarn modestus et sedatus esse, non modo in primis studeam, sed
etiam sim, nisi mea me de me multum fallit opinio, tamenab adversa
mea me fortuna eo redactum video necessitatis, ut, inconvenienter
cum reliquae meoe vitae more, causa mihi sit defendenda, cujus et
segre perdidici veras rationes, et multo adhuc irapeditiorem mihi
invenio rationem eas oratione coram vobis demonstrandi. Quare
ad clementiani et commiserationem vestram, judices, non minus ego
quoque, quam accusator mens, confugio rogoque vos ut, si vobis
videbor subtilius quam pro rehquo meo more disputare, quod ipsa
necessitas a me invito extorquebit, ne minus ideo sequis auribus
defensionem meam accipiatis, neque, opinationis speciositate magis
quam veritatis certitudine ducti, sententiam pronuntietis : nam
opinatio quidem rerum gestarum secuuda iis est, qui facundia rebus
induere facies quascunque volant valent ; Veritas autem stat a
partibus horainum justitise atque rehgioni operantium. Sperabam
itaque ego equidem, operae me meae fructus esse percepturum, quam
in hoc filio meo artibus iis erudiendo ponebam, quibus cum resp.
universa ornatur, turn nos ambo privatim nobis videbamur commodi
nonnihil percepturi ; verum evenit mihi prorsus contra atque spera-
batur et designabatur. Nam adolescens hie, non impetu quodam
arrogantige in cootumeliis lascivientis actus, neque levitate petu-
lantiae, sedingymnasio unacumaliisaequalibus sub magistrojaculum
intorquere discens, vulnus quidem lethale misero puero, accusatoris
filio, intulit, verum tamen non ideo statim dicendus est eum sustu-
lisse, si rem gestam, non externa specie in oculos incurrente, sed
rerum veritate, quae diligentia meditationis exigitur, metiaris : ipse
puer in semet peccavit, et per banc alienam culpam filius meus in
criminationes impegit, quas .ut sibi conscisceret ei nunquam in
mentem venit Nam si jaculum, extra terminos ejus cursui praefini-
tos evectum, in puerum incurrisset, eumque stravisset, nulla nobis
relicta foret excusatio qua incusationem caedis depelleremus : atqui

E

26 ANTIPHONTIS

puer jaculo intra spatia sua manenti, ultro semet venienti obtulit,
corpusquc suum ci objiciendo impedivit jaculum quo minus ad metam
pervenire posset ; puer eo quod sub teli conjectum venit, et ipse
sibi vulnus lethale contraxit, et nobis infamiam ad nos prorsus nil
pertinentem. Patet ergo adolescentem injuria csedis insimulari,
qui neminem eorum omnium feriit, qui procul a meta loco sue et
tuto constiterunt. Puer itaque, si pariter loco suo stans mansisset,
procul omni dubio ictus non fuisset ; res est perspicua : sed multo
adhuc magis est perspicuum, cum non alieno errore, sed suomet
cecidisse ; nam si quietus et imraobilis stans in stations £ua perse-
verasset, ictus non fuisset. Erroris itaque poenas si eum dare par
est qui erravit, constat jam, a qua parte error sit : ambos enim
contra voluntatem suam fecisse, id quod fecerunt, alterum ferientem,
alterum sub ictum venientem, de co mihi cum accusatore convenit.
Sed adhuc evidentius arguatur homicida hoc quserendi modo.
Qui, cum animo suo proposuissent aliquid facere, id efficere non
possunt, sed ab instituto atque spe sua aberrant, hi habentur atque
appellantur eftectores rerum involuntariarum ; qui autem sponte sua
aut agunt aliquid aut afFectioni cuidam se objiciunt,' in hos merito
et actiones illse voluntarise et voluntarise clades, ut in auctores, con-
feruntur. Jam adolescens meus neque hominum quenquam volun-
tarie laesit neque in re quapiam voluntate sua peccavit. Exercebat
artem jaculandi, non interdictam sibi, sed imperatam ; non jaculaba-
tur in area luctantibns consecrata, sed in ea, ubi jaculantes operi suo
vacant; neque intorsit jaculum alio quam versus metara ; non a via
recta detortum ad procul a meta distantes jaculum in puerum
incurrit: recte itaque omnia peregit adolescens, quae agenda sibi
proposuerat ; quo fit ut nihil omnium fecerit prteter voluntatem
Euam, sed ipsi baud exspectanti et invito casus adversus objectus
fuit, ut jaculum ejus intcrventu pueri a metae contactu prohiberetur.
Puer autem, praeter metam transcurrere volens antequam jaculum
veniret, crrabat in aestimando temporis spatio, quo licuisset alicui
salvo transcurrere, qui rectiore et feliciore sestimatione momenta
temporum mensus fuisset; incidebat itaque in malum involuntarium :
peccavit ergo in semet ipsum, etiamsi contra voluntatem suam ;
habeat ergo sibi et ferat inultus poenam erroris sui : ciadem banc
ipse sibi jumento suo accessivit ; poenas dedit ; ipse semet ultus est ;
desistatur ergo ab ultione aliunde petenda: nollemus factum, cui
profecto non illaetamur, sed potius ingemiscimus. At in culpa
tamcn nos non sumus erroris qui ei pestifer fuit, sed culpa penes
eum est qui crrorem commisit; malumque ex errore natum, in
erroris auctorem relabens, cum nos a crimiuatione absolvit, turn in
ipso committendi erroris articulo meritas acommissore poenas exegit.
Verumenimvero, non sola rei natura, sed jus quoque civile nos absol-

TETRALOGIA II. 27

vit, quo fidens hie me reum agit. Jus quid edicit? Neque per fas,
neque per nefas, h. e. nullo pacto, nullo prsetextu, quocunque tan-
dem, quemquam occidi. Atqui filius meus hac lege non tenetur ;
prorsus enim nou occidit, neque voleiiter, neque praeter voluntatem ;
error enim perempti filium meum ipsius adeo involuntarise csedis
crimine absolvit; et accusator ipse negat eum csedem voluntariam
commisisse ; absolutus itaque adolescens utriusque csedis crimine,
lege ilia non tenetur. Planum sic feci, et e rei gestae veritate, et e
legis formula illius cujus obtentu rei nunc agimur, culpa nos omni
vacare, ideoque poenam esse nuUam meritos. Sed et reliquae nostrse
vitae rationes moresque tantam pcenarum acerbitatem a nobis procul
arcent, quantam hie accusator nobis irrogatum it ; atrox enim filio
meo injutigatur injuria deorumque vindicta digna, si cogatur alieni
erroris poenas luere; ego vero, tametsi, non magis quidem, quam
filius, sed solummodo pariter atque ille, culpa vaco, in calamitates
multo acerbiores incidam, quam ille : nam ille quidem, si fatale
fuerit, cita morte aufferetur ; ego vero, quod reliquum mihi vitae
tempus est, id haud vitale exigam ; orbus enim, filio carens, vivus
adhue, potero haud secus, atque fatis defuncti, pro sepulto haberi.
Penes vos itaque et hujus infantis calamitas culpa vacans, et raise-
rabilitas sortis, quae me miserum senem, ut repente oppressit, ita
minatur moerore molestiisque confectura, tantum valeto vestramque
commiserationem tam valide commoveto, ut caveatis condemnationis
vestrae severitate nos extrema mergere infelicitate, ut potius absolu-
tionis sanctitate religionis erga deos justitiaeque famam tueamini.
Nil est quod vereamini, ne nos absolvendo sanguis perempti inultus
raaneat : ultor ei suus jam obtigit : fert lapsus sui poenas is, qui
lapsus est : nos eas cum illo una perferre, haud convenit ; ita
meriti non sumus. Reverentes itaque laedere eos, qui hoc in negotio
neque divina neque humana jura ulla ex parte laeserunt, absolvite
nos, id quod vos face re ambo ilia jura flagitant : miserrimum par
hominum, patremque filiumque, calamitatibus ante tempus acce-
leratis ne demergite.

3. ACCUSATIO POSTERIOR EJUSDEM CiEDIS.

ViDETuii hie reus mihi, non jam oratione solummodo, sed ipsa
quoque re, atque re magis etiam quam verbis, declarare. cam esse
necessitatis vim, ut, ubi incideiit, neminem non cogat praeterque
ingenium et praeter morem nihil non et loqui et agere. Omnium enim
minime profectohie reus in tota superiore vita cum fuisset impudens
vel audax, nunc a calamitate sua percitus ea prolocutus est, quae
ego equidem nunquam sperassem esse prolocuturura. Nae ego stultus

28 ANTIPIIONTIS

et bardus eram, exislimans eum nil esse oblocuturum; id enim siprae-
vidissem t'uturum, quod eveuit, ut ille accusationi meee defensionem
opponeret, non satis habuissem crimen ejus indicare, neque defun-
ctus sola altera parte orationis, altera niemet ipse defraudassem : et
rursus hie, si debita usus modestia contra hiscere ausus non fuisset,
non altero tanto mihi prsestaret, quo nunc pr&stat, ausus obloqui;
non enim solummodo meam accusationeni sua defensione excepit, sed
eliam pvoeterea me criminibus ultro ingerendis obrutum ivit, quibus,
utpote non praevisis, in accusatione ego occurrere non potueram.
Verumenimvero, quamquam tanta parte nos actionis superat, rebus
ipsis tamen adhuc niulto pluribus me passibus anteit, vobis persua-
dere laborans, se culpa vacare, eoque precibus a vobis contendens,
ut, clementer atque benevole audita defensione, se absolvatis, me
damnetis, qui nulla mala fraude commissa, preeter ilia priora mala
misera atque infanda, adhuc multo etiam indigniora rebus et non
verbis probra atque damna accipiam : quare ad portum clementise
atque misericordioe vestrae, judices, confugiens, quibus hoc est mu-
neris datum, ut impia facinora animadvertatis ab iisque recle et
prseclare facta dignoscalis,vos rogo ut, facta coram oculis videntes
certa et nulli controvcrsiae obnoxia, fallacis et captiosse facundise
pracstigiis ne vos detis hidendos, neve credatis ei persuadere vobis
contendenti, falsa esse atque ementita ea quae vere evenisse inter
omnes constat: nam si fucata ilia eloquentia plus valet mentes im-
posturis illaqueatas ad assensum pertrahere, veritate tamen caret:
Veritas autcm, tametsi minus diserta est et a pompa eloquentise
vanae denudata, simplicitate sua tamen et integritate potentior est.
Quare possem quidem hactenus, justitia causae meae fretus, conten-
tioncm omnein defensoris securus ridere : verumtamen duritia atque
saevities sortis meae, aqua nihil non infestum nietuere debeo, metum
mihi injfccit, ne, praeterquam quod commodis carcndum mihi sit, quae
poteram a hlio percipere, nunc a fato ejus praematuro intercepta,
insuper etiam hoc obrutus dedecore abeam, ut videam filium a vobis
homicidii insimulatum, ultro ab ipsomet in se admissi. Eo enim
processit defensor audacise atque impudentise, ut filium suum, a quo
illud jaculum intortum fuit, cujus vulncre mens filius exanimatus
est, neget vulnus imposuisse, neget occidisse; contraque eum, qui
jaculum ne manibus quidem contigit, et ne in mentem quidem sibi
venire passus fuit ut jaculum intorqueret, quod jaculum neque solum
neque ullum aliud corpus fcriit, tamen aiat ipsum suis manibus
illud jaculum per latus suuin transadegisse. Cujus praedicationis
tam evidens et tarn palpabilis est repugnantia, ut audeam affirmare,
videri mihi minus laborandum fore in assensu impetrando, si con-
tendam, filium meum ab hoc adolescente, voluntate ipsius et data
opera esse peremptum, quam huic erit laborandum, volenti persua-

TETRALOGIA II. 29

dere, puerum a se neque ictum neque exanimatum esse. Filius meus
turn temporis, quum adolescens hie jaculum expediret, a psedotriba
jaculantium tela excipiente et coUigente vocabatur: interea dum
puer accurrit, adolescens festinationis et temeiitalis intemperantia
infestum intorquebat jaculum, quod, incurrens in filium meum, miser-
rimo necis genere sustulit insontem, a quo nemo quicquam Isesus
esset: adolescens autem, eo quod in sestimando laberetur illo tem-
pore quod insumi solet jaculis colligendis, non accepit injuiiam a
filio meo, eo quod filius meus intercesserit quominus jaculum ipsius
ad metam perveniret, sed potius filio meo insignem et luctuosam
ipse dedit injuriam, eo quod metam non illam propositam quo coUi-
mare debebat, sed aliam quam non debebat, misero modo mihique
peracerbo, feriit : sic volens quidem filium meum non occidit, imo
vero volens neque feriit neque occidit, at invitus nihilo tamen minus
occidit, quam si volens fecisset. Negans itaque puerum a se inter-
emptum, negat quoque se lege teneri ilia, quae caede omni destricte
interdicit sive justa sive injusta. Atqui si hie homicida non est,
in quemnam culpa csedis relabetur? in spectatores ergo, an in pae-
dagogos? atqui horum quidem nemo quenquam ulla ex parte
incusat. Ergo a nemine peremptus est filius meus? Atqui, non
obscura, sed vel nimis etiam certa et in propatulo posita csedes ejus
est. Ego itaque recte urgeo legem, quse mihi recte prsecipere
videtur, ut homicida puniatur. Nam etiamsi invitus occiderit, non
ideo tamen absolvendus erit poenis praster voluntatem contractis :
et peremptus, nil ideo minus leesus, quod a nolente peremptus sit,
quam si a volente peremptus esset, injuriam utique acciperet, si
sanguis ejus inidtus manare sineretur. Erroris utique infelicitate
lapsus est homicida : at non ideo tamen propter illam erroris sui in«
felicitatem absolutione dignus est. Nam, sive error is mere humanus
fiiit sive etiam nurainis irati intervenit adversitas, paret eum erroris
poenam baud posse etfugere ; sive enim infelicitate quadam usus est,
a qua nuraen divinum prorsus abfuit, peccavit tamen, et qui pec-
cavit, poenas peccati dare commeruit: sin autem insuper divina
quaedam macula homicidae insederit, numine impium iracundiae suae
poenis exagitante, uefas sit homines natos intercedere velle verbe-
ribus divini flagelli. Verum opponunt, baud decere malis aflSci
homines frugi, honestati deditos ; nos autem, qui morum nostrorurn
baud minus approbaverimus sanctitatem, mortis immeritae et impro-
visEG luctu cruciari ecqui conveniat? Sed culpa se ait vacare ; ca-
lamitates iis postulat relinqui qui peccaverint, non autem in inson-
tium capita detorqueri: verum, ea diceus, pro nobis dicit. Nam
filius meus culpa vacat, neminem ulla in re offendit; quod si ergo
sanguis ejus inultus maneat, ab hoc adolescente praeter meritum
efFusus, injnriara utique accipiat: et ego, qui magis etiam, quam

30 ANTIPHONTIS

filius nieus, culpa vaco, infanda patiar, si a vobis excludar fructu
beneficii, quod lex niihi contribuit. Ex illis ipsis autem quee hi dis-
putant consequi, adolescentetn ne ab illo ipso quidem defectu vo-
luntatis atque propositi in ceede committenda absolvi, sed ilia ambo,
errorem puta atque poenam, ambobus, tarn filio raeo quam istius filio,
communia oequis pariibus esse, planum faciam. Nam si filius meus
idee homicida suimet habebitur, quia non constitit quietus, sed ve-
nienti jaculo ipse semet obtulit, ne istius quidem filius omni culpa
est liberandus, qua vacaturus asset, si filius meus illo quiescente
nullumque telura intorquente concidisset. Coede itaque ab ambobus
pariter peracta, necesse est ut poenam quoque ambo participent : et
filius quidem mens errorem suum in semet admissum majore etiam
poena quam pro modo erroris luit, quam ipse sibi poenam dedit —
morte nimirum luit — , qui ergo par sit impunitnm discedere eum,
qui se illi consortem et adjutorem delicti in eos, quos non decebat
eo delicto laedi, prsebuerit? Ex ipsa horum defensione constat adole-
scentem hujus caedis participem esse: ecqui ergo vos, judices, ullo
pacto eum salvo divino humanoque jure absolvatis ? Nobis certe,
quos horum duum communis error funditus afflixit, injuria ofFeratur,
non modo cum jure divino non consentiens, sed vel maxime etiam
ei repugnans, si homicidae habeamur atque declaremur esse : quod
si fieret, deberemus extremum supplicium tolerare : quod supplicium
in nobis exsecuti, si iis a locis non arcerentur, quibus arceri impuras
convenit, non recte fiat, si modis iis, quibus homines pics excipi par
est, excipiantur ab iis, qui alias impios sint exstirpaturi. Macula
piaculi, quae alias ad universes erat permanatura, sic vobis solis
foret insessura ; quapropter summa cautione hac in causa vobis
utendum erit. Nam si homicidii reum hunc adolescentem pronun-
ciaveritis eique locis Sanctis interdixeritis, vacabitis crimine : sin
autem eum absolveritis, ipsi vestra capita piaculo supponetis. Ve-
stree itaque ipsorummet pietatis ergo legumque tuendarum, abducite
hunc faro, ultra fines deportate, et sic punite ; sic enim cavebitis,
ut spiircitiem ejus ne participetis, nobisque parentibus, qui ab isto
homicida vivi adhuc tumulo defossi sumus, calamitatem reddetis,
opinione saltim tenus famaque, tolerabiliorem.

4. DEFENSIO POSTERIOR EJUSDEM C^DIS.

CoNSENTANEUM nempe erat hunc, accusation! suae intentum
in eaque defixum, defensionem meam baud perciperc ; vos autem
par est tenere, cum nos adversarii, causam quisque suam, e benevo-
lentia qua se quisque ampleclitur, arbitrans, vera et aequa se dicere

TETRALOGIA II. 31

autumat, turn vos decere sancte atque severe naturam causarum
intueri. Nam e disputatis Veritas rerum gestarum eruenda est.
Mentitus ego equidem si quid fuero, profiteer, eo reliquis quoque a
me vere et recte dictis invidiam fraudis et imposturoe affricare :
sin autem a me dicta, tametsi subtiliter et limate, vere tamen dicta
sunt, non ego, qui ista dico, sed natura rerum oratione mea agita-
tarum meretur odiosam banc appellationem ferre. Volo itaque ante
omnia probe vos tenere, si quis ceedis commisss reura aliquem aiat,
non ideo statim bomicidam fieri, sed turn demum, cum coargutus
criminis vere commissi fuerit. Hie autem confitens rem ita revera
actam esse, ut nos exposuimus, tamen de auctore csedis ambitiose
quserit, de quo aliunde quam e factis constare nequit. Porro la-
mentatur de injuria filio suo facta malaque creata fama in eo,
quod eura bomicidam sui demonstraverim esse, qui tamen non
raodo jaculum non intorserit, sed ne cogitaverit quidem de intor-
queudo. Ego ipse quoque nego puerura jaculum expediisse, nego
quenquam ab eo ictum esse ; verumtamen, eo quod venienti telo
se objecit, aio ilium a semet ipso, non a filio meo, esse peremptum :
nam si quietus constitisset, foret culpa necis in ptedotribam trans-
ferenda, si is vocando puerum ad discurrendum invitasset ; varum
puer, a semet ipso impulsus ad intercurrendura, occurrit telo; qua-
propter ipse semet sustulisse dicendus est. Nolo ad alia meae dis-
putationis capita transire, priusquam adbuc liquidius excussero,
utrinam casus bic, seu factum mavis, sit imputandum. Adolescens,
filius meus, nibilo magis a meta aberravit, quam reliqui aequales
ejus qui una cum ipso Jacobs contenderunt, neque per errorem
quendam suum eorum quicquam fecit quorum incusatur : puer
autem non secutus est exemplum reliquorum spectatorum,qui una
cum ipso jaculantes spectabant, sed obviam se telo dedit ; unde
clarissime constat per culpam ipsius factum esse, ut in malum inci-
deret, quod reliqui spectaculi consortes evaserunt, eo quod quieti
in vestigiis quique suis constiterunt. Nam si nemo in teli con-
jectura venisset, intortor jaculi nil peccasset ; et ipse puer, stans
cum reliquis spectatoribus, ictus non fuisset. Quod autem ado-
lescens non magis, quam alius alius reliquorum jaculationis socio-
rum, caedis hujus particeps sit, sic docebo. Si propterea, quod
hie jaculum intorsit, puer cecidisset, deberent reliqui omnes exerci-
tationis consortes etiam hujus criminis cooperatores haberi ; nam
hi, non ideo, quod jaculari omiserunt, puerum non ferierunt, sed
ideo, quod eorum nemini in conjectum teli venit : pari modo ado.
lescens, qui nihilo plus quam reliquorum quisquam deliquit, etiam
hunc non fuisset sauciaturus, si puer perresisset, ut antea fecerat,
una cum reliquis spectatoribus in vestigio suo perstare. Verum
liic error pueri non merus fuit error, sed accessit ejus quoque le-

32 ANTIPHONTIS TETRALOGIA II.

vitas quoedam et negligentia cautionis. Nam adolescens quidem,
neminem videns discuirentem, quomodo poterat cavere ne quem
feriret ? Pusr autem, videns istos jaculantes, facillime cavere
poterat ne cui in conjectum teli veniret : debebat solummodo, id
quod penes ipsiim crat, quietus in vestigio perstare. Legem quod
attinet, quam citant, oportet utique eam laudare. Recte enim facit
jurique convenicnter, homicidas involuntarios involuntariis malis
puniens, Adolescens autem non peccavit ; ergo injuria ei fiat, si
plectatur ipse in vicem ejus, qui vere peccavit; nam satis ipsi est
peccatorum suorum poenas ferre : puer autem errore suo inter-
emptus, simul peccavit, et a semet ipso punitus est. Punitus
autem homicida poena non caret: habet enim poenam csedis. Non
ergo scrupulum mentibus vestris injicietis me absolventes, sed
condemnantes. Nam qui sui propria peccata luit, is nemini pia-
culum ultione expiandum relinquit : purus autem a crimine si tol-
latur, multo is acerbiorem veluti securim conscientise condemnan-
tium impingit. Quod autem e disputatione nostra elucescit,
puerum peremptum homicidam, sui nempe, esse, non nos sumus
in culpa tam invidiosae appellationis, sed natura facti. Quod si
ergo argumenta nostra puerum cogunt homicidam esse, recte nos
a legibus absoluti abibimus hoc crimine, eum poenae subjicientibus
qui ceedem patravit. Neque nos ergo in calamitates immeritas
et ad nos nil pertinentes prsecipitate, neque succurrere horum infe-
licitati divinitus immissae conantes, sciscite divino numini adver-
santia, sed, prout sanctum et justum est, absolvite nos, recordati,
casum hunc ex imprudentia ejus exstitisse qui telo venienti sese
ipse obtulit : nos enim profecto culpa cajdis vacamus.

ANTIPHONTIS TETRALOGIA III.

• ' . '(/iiii ■.'■'1111/ 1 1 ■■

1. ACCUSATIO CILDIS AB EO FACTiE QUI SE DICERET

VIM OBLATAM DEFENDISSE.

2. DeFENSXO C>EDIS AGGRESSORI OBLATiE.

3. AcCUSATIO POSTERIOR EJUSDEM C^DIS.

4. DeFENSIO POSTERIOR EJUSDEM CiEDIS.

1. ACCUSATIO C^DIS AB EO FACTtE QUI SE DICERET
•fwj nuno') VIM OBLATAM DEFENDISSE.

'•■■■'■^O! ;;■ ■ - •"•■> ARGUMENTUM.

JDvenls et senex convitiis concarreiites pnguaveruul. Violentias verojaniore
percQtiente, senex intereiuptus est : quare quidam juveneni accusat, tanquam honii-
cidii patratoreni : Qui dicit scneiii primam manibus laedere coepisse. Unde causa
status recriuinatio est.

Recte et lege lata et ritu vetusto cautum est, ut judices homici-
dioiuin causas disceptantes hoc maxime provideant sedulamque
dent opeiam, ut et accusatores et testes aequo et vero, tam in accu-
sando quam in testando, studeant ; quo neque sontes impuniti
transmittantur neque insontes per nefas in discritnina capitalia
conjiciantur. Deus enim humanum genus esse atque perennare
voluit, id quod eo testatus est, quod non solum genus hoc condidit,
sed etiam principibus generis a seconditis et satis terramque et mare
attribuit, qui altores eorum essent necessariaque vitte tuendse prse-
sidia suflScerent, quo possent homines ad senile usque fatum perdu-
rare neque prius a penuria victus necessarii tollerentur. Quod si ergo
aliquis, tantis bonis ipse a deoornatus,indignum lis se eo exhibet quod
alium quempiam, item dignum a deo habitum qui bonis his ornaretur,
cum vita usu illorum bonorum per nefas privat, is non solummodo in
deos est impius, sed etiam jura humana conturbat. Peremptus
enim, nil rairum sed vcl maxime cansentaneum est, si pereraptori,
a quo bonis divinitus datis privatus fuerit, divinam vindictam con-
sciscit, per furiarum infesta ministeria ssevientem; quam cientes et
iniqui judices et falsi testes, eo quod pari scclere se obligant atque
homicidae ipsi, piaculum alienum ultro ipsi suas in domos inducunt :

F

34 ANTIPHONTIS

et nos, qui peremptorum ultores nos feiimus, si non ob ca?(lem veie
commissani, scd ob aliam quampiam simultatem qtiae privatim nobis
cum accujfalis intcrcedat, insontes in foro insectemur, non solum
perempti manes ultione nulla placamus, setl etiam consciscenda in-
sontibus immerita nece in nos irritamus iracundiam deorum inferna-
lium, credes impias dirissimis suppliciis exsequentium ; turn poenis
bomicidii capita ipsi nostra innectimus, bomines innocentes exitio
nefando pessumdantcs ; denique vobis persuadentes, nt insontes
iniqua sententia percoUatis, culpani vestri erroris ipsi nobis contra-
himus. Hsec ego mecum omnia probe reputans atque cavens, bomi-
nem impium, hujus csedis patratorem, ad vos adduco ; id quod recte
atque ordine faciens, reprebensione et piaculo vaco : vos autem, eo
modo, qui gravitati momentorum a me modo coinmemoratorum re-
spondeat, causae bujus cognitioni animum attendentes, afficite reum
pcena magnitudini sceleris ab eo commissi respondente; quod cum
facietis, turn piaculi maculam a tota civitate abstergetis. Nam si
invitus peremisset, esset forsitan venia quadam dignus: verum per
superbise atque petulantise intemperantiam et sestum temulentise
saeviit in bominem senio confectum, quem tamdiu nodo bracbiorum
slrangulavit atque pugnorum verberibus "contudit, donee miserum
senem anima desereret, gemino itaque titulo dignus hie est poena,
primum ea quae in bomicidas sancita est, nam bomicida ipse quoque
est ; tum illus omnes meruit animadversiones, quibus bi castigantur,
si qui reverentiam senili aetati debitam violarint, nam is quoque jura
senum temeravit. Recte itaque jus civile vobis bunc bominem tra-
didit puniendum : audistis testes, qui intererant, cum hie stimulis
temulentiee actus in peremptum modis contumeliosissimis sseviret :
constat itaque necem banc esse prcemeditatam. Quod cum constet,
vos decet facinus juri civili adversans auctori pari modo refundere
arrogantiamque per contumelias et insolentias grassantem coercere,
vita illi invicem eripienda, qui vitam alii data opera et deliberate
cum proposito eripuit.

2. DEFENSIO CtEDIS AGGRESSORI OBLATE.

ARGUMFNTU.M.

Slalu^ eaooa tran^latlo est : tranftfert enim in cnranlein tnedicnm causam caedi's.
Recriminatoriiim enloi ut consecjoeiis cepit.

Brevi orationc defunctos esse bos accusatores mei, nil miror :
neque enim hoc ipsis nunc agitur, quo nil mali patiantur ipsi ; sed
istud, ul satisfacientes simultati erga me suae, per nefas me pessum-
dent : quod autem teterrimis exsequarc criminibus hunc casum con-

TETRALOGIA III. 35

tendunt, quern passus ipse sibi fraude sua multo magis contiaxit

quam ego ipsi contvaxi, hoc enimvero indignor, et recte id quidem.

Ipse enim, nulla niea provocatus injuria, verberum fecit initium,

illudens inter pocula mihi, homini multo quam ipse erat temperan-

tiori et mente magis constanti ; qtio non sibi solummodo banc con-

scivit injuriam, sed mihi quoque molestias bujus actionis creavit.

Nego itaque eos me incusantes recte facere ; factum enim hoc et

humanis et divinis juribus repugnat. Nihil enim aliud egi, quam

ut vim oblatam mihi defenderem, et aggressorem repellerem ; quem

si aut ferro aut saxo aut fuste repulissem, ne sic quidem injuste

egissem — aggressores enim par est, nofi pari modo, sed abundan-

tiore etiani numeroque et gravitate verberum coramulcari — : ego

vero eodem genere armorum, quo impetitus fueram, aggressorem

Ultus sura: ictus pugnorum ab eo mihi ingestos ipsi refudi: in hoc

num injuste egi? Sed procedo. Severitatem nempe legis mihi

opponet, vetantis quenquam occidi quocunque nomine sive jure

sive injuria, eoque me aiet bomicidii poenis obstrictum teneri :

virum enim perisse. Ego vero iterum atque iterum nego cum

a me peremptum esse. Nam si protinus ab illis plagis ei a me

ingestis exspirasset, ipse quoque faterer me ilium exanimasse —

quanquam, si fecissein, vel sic quoque recte fecissem, et ille nil

aliud quam pro merilis luisset; par enim est, id quod iterum aio,

aggressores non solummodo paria, sed etiam acerbiora et nuraero

cumulatiora invicem pati — : ille vero, manibus medici imperiti

commissus, multis diebus post periit, non a plagis a me ingestis,

sed mali medici culpa; vos imo vero, accusalores mei, mortem ipsi

pertinacia et temeritate vestra conscivistis; reliquis enim medicis

denuntiantibus, ista si aegroto adhiberetur medendi ratio quam nie-

dicus ejus ei adhiberet, futurum, ut homo, cujus valetudo alias per

se sanabilis esset, tamen periret, vos errore consihi vestri saluti ejus

obstitistis : unde crimen mihi exstitit impium. Verum non sequitas

solummodo causaj me absolvit, sed etiam diserta legis oratio iliius

ipsius cujus ex auctoritate accusatores me reum agunt. Lex enim

ilia pronuntiat, eum oportere homicidam baberi, qui alterius vitae

insidiatus esset. Quod si ergo homicida sum, quem hi me faciunt,

necesse est, ut insidiatus perempto fuerim. Atqui quo pacto ego

dicar insidiatus esse, nisi si concedant etiam ilium mihi insidiatum

esse? Nam quibus ille me modis aggrediebatur, iisdem ego ilium

invicem excipiebam, mala mea ipsi rependebam : quod si ergo illi

ego insidiatus sum, ille necessario quoque tnihi insidiatus fuit. [Quod

si ergo ego ilium occidi, occiditille me quoque. Verum falsuin hoc

est. Ergo et prius.] Adversarius autem si ideo me putat homicidam

recte haberi, quod plagas a me inflictas mors insecuta sit, contra,

velim, hoc ille secum reputet, me ad plagas non fuisse excessurum,

36 ANTIPHONTIS

si ille verberura non ultro fecisset initiiiin : quod si ergo plagse mor-
tem illi contraxerunt, ipse sibi eas plagas, adeoque per eas mortem,
manibus suis contraxit : testantur itaqiie illae plagae, non in me, sed
in ipsum conferendam esse mortis causam ; nam nisi vapulassem,
non reverberassem. Aggressor itaque cum me audacia suse aggres-
sionis a culpa cordis ipse absolvat, nullo pacto licet me homicidam
ejus haberi. Mors insecuta sive infelicitati sive temeritati cuidam
imputabitur, ad me nil pertinet: nam si per infelicitatem quandam
periit, non ilia mea, sed ipsiu« est infelicitas — ecquse mea culpa
in 60 est, quod tarn infelix fuit, ut pugnis me prior incesseret — ,
sin autem temeritate periit, item ilia sua periit: cur desipiebat?
cur mens ei tarn leeva erat, ut verberibus me lacesseret? Planum
feci accusatores injuste agere, me incusantes. lam docebo, eosdeni
illis ipsis omnibus obnoxios esse, quorum me insimulant. Conten-
denles enim per insidias suas vitam innocenti niihi eripere, qua ad-
huc divino munere gaudeo, pietatem erga deum violant; delude
necem milii per summum nefas machinantes, jura humana contur-
bant et ipsi fiunt homicidao mei : impia denique cohortatione qua
vos ad decernendam mihi necem instigant, vestrarn quoque reli-
gionem jugulant. Quae ob nefaria consilia deus eos merita mer-
cede mactet : vos autem decet, in id quod vestri rauneris est irre-
tortis oculis intuentes, me absolvere potius quam condemnare velle.
Tutius enim vobis illud est atque consultius, quam hoc : fac enim
me, cum nocens sim, tamen a vobis absolvi, et sic perempti manes
inultos et implacatos manere, vestra ea culpa non est neque vobis
pcenae manium erunt infestae, sed mihi, si vos oratione commentitia
decapero veritatemque rei gestae vobis per verborum praestigias eri-
puero; in ejusmodi loco non peccat neque tenetur is, qui recte rem
edoctus non fuerit, sed ille, qui recte docere noluerit: contra vero
a vobis injuria damnatus ego relinquam ultrices mei sanguinis pcenas
furiales, quae, hoc accusatore .meo omisso, qui alias iis obnoxius
foret, in vos infeslse incurrent. Quare agite, horum memores, ira-
pietatem banc his mipiis hominibus, accusatoribus meis, relinquite,
et conservate potius ipsimet manus vestras a cruore puras, me ab-
solvendo; quod cum facietis, convenientcr divtnoque et humano
juri facietis; et sic universal (pioque rivitdtis sanctimonia salva erit.

TETRALOGIA III. 37

3. ACCUSATIO POSTERIOR EJUSDEM CiEDlS.

ARGUMENTUM.

In hac oratione dicit, Miror, quia verisiinile non est, seniorein primam laedere
coepisse. Deitide coiicesso rem sio se habere, euni qui se usque ad morlem defendit,
critnini ohnoxium esse,'et de medico, quando propter imperitiam erravit, enm crimint
non obnoxium.

HuNC nil miror impiis factis similes orationes adjungere; etvobis
ignosco, quod, studio totam rem penitus cognoscendi,ejusmodi ser-
mones patienter auditis, quos explodi par erat. Hie enim, tametsi
fatetur verbera homini ilia ingessisse unde exspiravit, tamen negat
se homicidam ejus esse ; nos autem, qui mortem ejus ulcisci student,
vivus vidensque homicidas ejus esse dicit. Sed et reliquorum argu-
mentorum stullitiani huic parem esse demonstrabo. Primum itaque
asseveravit hoc, etiarasi e plagis exspirasset vir, a se tamen ideo
non esse sublatum : rixse enim principem a lege condemnari ideo,
quod penes eum causa eventorum esset; sed peremptum rixam ex-
orsum esse. Jam scire vos velim, judices, probabilius esse, ut ju-
venes rixam ordiantur quam utseniores. Juvenes enim aut superbia
generis nobilitate fidens autvegetae corporis vires aut temeritas a vino
excalefacta, cujus perniciosos effectus nondum usu suo satis noscita-
runt, impellit ad indulgendum iracundise ssevienti; seniores autem
sapere et se continere admonet conscientia luctuosarum injuriarum
temulentiam comitantium,tum senii imbecillitas, denique vis et nervi
juvenum ipsis terribiles. Porro reum non iisdem armis,sed prorsus
contrariis, peremptum oppugnasse, res ipsa docet. Hie enim forti
adhuc et vegeto lacertorum robore contundens senem necavit; se-
nex autem, fortiorem debiliter et languide repellens, exspiravit, ne
relicto quidem ullo defensionis vestigio in corpore fortioris. Mani-
bus si ceedem peregit, non ferro, hoc magis homicida habendus est,
quo manus ipsi magis erant instrumentum domesticum et cognatum,
ideoque ad rotandum et infligendum habilius. Audet porro affir-
mare, principem rixse, tametsi adversarium non peremerit, nihilo-
minus homicidam esse, et magis etiam, quam eum, a cujus ictibus
inferior concidit : nam aggressorem, hunc esse (3ov\evT))y dararov,
mortis violentse prcemeditatorem. Ego vero alia omnia censeo.
Nam si manus suee nostrum cuique famulantur hactenus, ut a mente
ejus imperata exsequantur, consequitur hoc, ut qui plagam inflixerit
baud lethalem, is praemeditator mortis dici non debeat, sed solum-
modo plagee ; qui autem ad necem usque ceciderit, is recte necis
praemeditator appelletur : nam quae ille suec destinationi conveni-
fentev patravit, ex his huic mortis venit necessitas. Infelicitas penes

38 ANTIPHONTIS

csedentem est, malum autem penes eum cui id evenit. Hie enim
illius a factis interemptus, non sua culpa, sed csedentis, periit: ver-
berator autem, in ceedendo ultra quam voluerat evectus, infelicitate
sua suslulit hominem, quam toUere non decreverat. Culpam mortis
in niedicum cum transfert, miror profecto, qui non eadem opera per-
emptum a nobis aiat, qui ipsi auctores fuimus ut caput suum hujus
medici fidei committeret. Nam si medico eum committere insuper
habuissemus, dicturus esset hie reus, ilium defectu medicalionis
perisse. At fac tamen per medici inscitiam ita eum perisse, ut pro-
fecto non periit, nihilo tamen ideo magis homicida ejus foret medi-
cus — nam lex eum hoc crimine absolvit — , verbera autem ab hoc
illi ingesta cum nos coegerint medicum arcessere, qui fiat, ut alius
aliquis homicida sit, quam is qui nos coegit opera medici uti? Quan-
quam itaque tarn perspicue genere omni argumentorum coarguitur,
nostrum peremisse, eo tamen audaciae atque impudentise procedit,
ut non satis habeat suam impietatem purgare, verum etiam nos,pia-
culum ejus insectantes, aiat illegitima et impia agere. Sed hunc
quidem, talium facinorum reum, tales voces et adhuc etiam atro-
ciores jactare decet: nos autem, qui nccem sine controversia factam
doceamus,et plagam lethalem fuisse, et legem proferamus verbera-
tori homicidium imputantem, subimus vicem defuncti ejusque loco
atque nomine vobis demandamus, ut hujns homicidte sanguine ira-
cundiam deorum infcrorum poenalium placetis totamque sic civitatem
a piaculo repurgetis.

4. DEFENSIO POSTERIOR EJUSDEM CiEDTS.

Urbe reus excessit, non quo causae suae diffideret suoque semet
ipse proejudicio condemnaret, sed accusatorum contenlionem re-
formidans : nobis autem, qui ejus amici sumus, ad pietatem
tuendam satius est, superstili adhuc, quam sublato, succurrere.
Optime quidem ipse suam dixisset causam : verumtamen quia po-
sterioris defensionis periculum nos subire tutius erat, quam ipsum,
age partes ejus agamus nos,quibus desiderium ejus ingentem luctum
sit allaturum. Videtur itaque milii quidem injuria penes principem
verberum residcre. Qucm adversarius uiens, non peremptum, sed
amicum nostrum esse, qui sponte sua |jrocell'* cessit, utilur argu-
nientis paruro consentaneis. Nam si, quemadmodum oculis a
natura datum est ut cernant, et auribus ut audiant, ita quoque
pari modo juventuti cognata esset insolentia, et senio pudor, nil
egeremus vestra disceptatione, judiccs ; ipsa enim setas juvenem
condemnaret: jam vero contra est, id quod usus docet; multi

TETRALOGIA III. 39

juvenum sunt pudentes, multi senum lascivi; quapropter hie qui-
dem locus communis est, non accusatori magis quam defensori
patens. At hoc argiimentum nobis est sine controversia proprium,
ejiisque firmitate preRstamus adversarii^: testes aiunl peremptum
verberandi fecisse initium. Quod si est, quaecunque tandem alia
amico nostio vitio vertantur, hoc, quod certaminis non princeps sed
defensor fuit, eum omni culpa absolvit. Nam si, secundum vestrura
arguendi modum, reverberator ideo pro homicida habendus est,
quod verberum ab eo inflictorum atrocitas vos coegit medico sa-
lutem sauciati committere ; altero tanto magis erit homicida ha-
bendus is, qui primis verberibus ultorem provocavit ad reverberan-
dum, quam ille, cujus verbera consecuta mors est provocantis.
Princeps enim pugnse primum par suum adegit ad reverberandum
in ultionem plagarum oblatarum, deinde necessitatem ipse sibi im-
posuit medicum arcessendi. Impiam utique etinfandam accepturus
sit reus injuriam, si, cum non occidisset, tamen homicida audiat,
is non audiat, qui vere fuerit sui homicida, et cum non orsus esset
rixam, tamen homicida habeatur, non habeatur is, qui reapse orsus
esset. Accusator porro si vitse perempti insidiatus non fuit, non
magis reus fuit. Nam si, qui verberandi fecit initium, solummodo
verberare,non autem occidere,intendisset, verberatus autem non re-
verberare, sed occidere, turn utique dici posset hie illius vitae insidiatus
esse. Jam vero defensor oblatae injurise, solummodo reverberare,
non autem occidere, cogitabat : sin autem hostem ultra quam vellet,
et in locis corporis qu^ ferire nollet, pepulit, non consilio, sed fa-
tali quodam infortunio, lapsus est. Verberis itaque dici is quidem
(iovXtvrtig designator queat ; at necis designator, quo quseso pacto
appelletur is, qui invitus reverberavit ? Inceptori magis est domesti-
cus error, hoc est, ei propius assidet, quam ultori. Nam hie ver-
bera in se intorta retorquens, quicquid peccavit, ab altero coactus
peccavit : iste vero intemperantise petulantiseque suae debet, quic-
quid aut dedit malorum aut accepit; et sic altero tanto dignior est
qui homicida appelletur, ex errore geminate, cum suo proprio tum
alieno. Reum autem non mode non acrius neque valentius, sed
etiam remissius atque mollius ultum esse accepta verbera, jam do-
cebo. Alter enim, catulliens et lasciviens, vim inferebat, non re-
pellebat : alter autem contendens injuriam, non pati, sed repellere,
quicquid tandem intulit verberum hoc studio suo mala oblata devi-
tandi, quantumcunque est, semper tamen est infra modum ultionis
eum, qui magnitudini oblatae injuriae responderet: dici ergo nequit
dedisse malum, sed solummodo defendisse. Quod si autem re-
gestorum verberum durities excessit ingestorum vehementiam, ut
a lacertis fortioribus profecta, neque mirum id est neque meretur
ideo reus a vobis condemnari. Nam inceptoribus rixarum leges

I

40 ANTIPHONTIS TETRALOGIA III.

ubique loconim fixee gravissimas et acerbissimas poenas denunciant ;
repellent! autem vim, misquam locorum poena; quicquam proescri-
ptum est. Ad iilain causatioiiem a lege repctitam, vetante quenquam
quocunque titulo sive jure sine injuria occidi, satis jam responsum
est: non enim verbera homineni, sed imperitia medici jugulavit, de
quo testes confirmarunt. Inceptoris quoque fortuna, non defen-
soris, iticusanda est. Nam hie, qui et accepit et reddidit omnia
verbera invitus, aliena fortuna, non sua, est usus : alter autem,
sponte sua evectus ad omnia quaecunque egit, factis sibi suis suam
arcessivit fortunam, eoque non aliena fortuna, sed sua, lapsus est.
Jam planum factum est, reum homicidii prorsus obnoxium non esse.
Quod si tamen,utcommunem ambobus actionem [verberationem],ita
infortunium quoque commune existimans quis esse, coUigat e dis-
putatis, neutrum altero, sive absolutione, sive condemnatione, di-
guiorera esse, vos tamen vel sic quoque magis deceat reum absolvere,
quam condemnare. Nam si sequum est, accusatorem ideo con-
demnare, qui perspicue non docuerit injuriam a reo sibi factam esse ; J

ita impium fuerit reum condemnare, qui non perspicue fuerit incu-
satorum coargutus. Modis itaque omnibus hunc virum ab hoc
crimine absolventibus, nos vobis demandamus, multo nos quidem
saoctius atque religiosius, quam adversarii vobis modo mandabant,
ainici nostri ex persona, ut, studentes homicidam punire, insontem
tollere ne properetis. Nam si reus hie, hoc prsetextu, quod senem
sustulisse dicatur, in ultionem ejus per nefas occidatur, manes ejus
illis, a quibus morti datus fuerit, baud minus infesti erunt, atque
manes senis ante interempti ; et sic geminum foret piaculum, in-
juste sublatus, peremptoribus suis contracturus- Haec vos reformi-
dantes, existimate vestrum esse, ut insontem crimine absolvatis ;
impurum vero tempori permittentes aliquando patefaciendum, re-
linquite proximis pcrempti necessariis ad ultionem : sic eniu) agentes,
modis agatis juri et humano et divino convenientissimis.

ANTIPHONTIS

BE NECE HERODIS
ORATIO.

ARGUMENTU.AI.

Helus quidam Mltjlenivus Atheiiis eadem iiavi cura Herode Mnam solvit: cum
navigaDdo Methytnnam Lesbi pervenisseiit, quoiiiain navis lecta iion erat, aliam oper-
tam iiivenientes coiiscenderiint. Quaiu ingressi, circa noclem Herode egresso neqiie
amplias ingrediente, Heloque ipso solo redeunlc, afiSnes tuorlui Heluin ut inalefa-
ctoreni accusavernnt : et in judicio cerlaiites dixerunl, eum Ilerodem iiiterfecisse.
Hie vero Iraiislatire crimen diluit, dicens, malefactores dici fures et grassatores,
qaorara operum me nihil fecisse ostendcrunt. Transit deinde ad bomicidii defen-
sionem, et solerter certat. Qua3 omnia a principio usqae ad finem sunt communia>

1. Vellem, viri, facundiamque rerumque usum raihi esse, ma-
gnitudini malorum nieoiuni parem : jam vero experientia, sed ea
misera et infructuosa, non carens, plus enim malorum expertus sum
quam oportebat, facundia careo plusquam nunc expediebat. Nam
in carcere usus rerum nil mihi profuit, abi corpore meo tolerandse
mihi fuerunt molestiee, ob crimen cujus nihil ad me pertinet; ubi
autem salus niea versatur in enarratione rei gestae cum veritate con-
sentanea, ibi me laedit infacundia. Quod fieri solet. Multi jam,
causis justissimis fidentes, eo quod vera, quae dicenda pro se ha-
berent, non possent diserte proloqui, fidem non invenientes, non
obstante causae summacequitate, tamen perierunt, quod eam verbis
declarare nescirent: multi contra facundia pollentes, quamvismen-
daciorum praestigiis judices luderent, tamen eo ipso, quod menti-
rentur, sed speciose et callide, salvi discesserunt, Necesse igitur
est homini indiserto et ab usu eloquenliae forensis destituto, ut for-
tuna ejus causseque exitus magis in arbitrio accusatorum crimina-
tionibus urgentium, quam penes rerum gestarum veritatem sit.
Quare vos rogo, judices, non id quidem, quod plerique reorum ro-
gare vos solent, ut audire se velitis ; rogantes hi quidem ideo, quod
causae suae diffidunt, et iniquitatis praejudicio ipsi sese feriunt — nam
profecto consentaneum erat reos, coram viris honestis et bonis di-
centes, etiam sine audientiae deprecatione id idem consequi, quod
accusatores ultroab iisdem judicibus adipiscuntur, tametsi nunquam
eorum audiendibenevolentiam precibus ambiunt — : sed hoc vos ro-
gabo, ut si quid linguae labor errore, mihi ignoscatis, existimantes,
me, quod usu dicendi caream, potius, quam quod sceleratus sim.

4J ANTIPHONTIS

pecassc ; et rursus, si quid rccte dixero, velim vos id rei gestae veri-
tali potius, quam subtilitati nescio cui niese, imputare. Nam ut
justum et fcquum non est, eiini ob verba salvum discedere qui faci-
noribus mortem sit meritus, ita rursus ocquum non est, ob verba
eum condemnari cujus facta proba et honesta sint; verbum enim
inconsentaneum linguae error est, facinus autem improbum est error
mentis. Prasterea necesse est hominem capitis sui causara agentem
iaterdiim labi. Oportet enim ejus menti obversari non solum dicenda,
sed etiam eventus orationem suam consecuturos. De quibus nemini
constarc potest, neque sunt in arbitrio dicentis cujusque suo: nam
obscura et ancipitia fortuna magis rotantur, quam consiliogubernan-
tur. Magnam hajc sollicitudinem atque perturbationem injicere menti
cujusque pro se dicentis consentaneum est. Eos ipsos, qui alias usu
forensis eloquentise quam maxime callent, cum in discrimine quo-
dam suo proprio versantur, multo jejunius atque indisertius pro se
disputare, quam alias aliorum in causis soleant, et quam ab eorum
nota facultate exspectetur : sin autem aliqua versentur in causa,
ubi privatums uum discrimen nullum interveniat, tum rem multo ge-
runt felicius. Postulatio itaque mea hcEC est, legibus et sanctimonioe
consentiens, et non meam magis, quam vestram, personam decens.
2. Capita vero accusationis sigiliatim persecuturus, primum
lioc vos docebo, summa cum legum violatione, summaque cum
violentia et immanitate, me in hoc certamen fuisse conjectum ;
quod eo non dico, quo me vestri pceniteat, vestrique judicii aucto-
ritatem ego aut defugiam aut exhorrescam — nam ita vestra fido
oequitate certusque sum vos iniquam mihi et injustam esse senten-
tiam hac in causa non esse laturos, sed eequa et sancta omnia
pronunciaturos, ut, si nullius alius rei habenda sit ratio, quam
liujus mea: de vestra oequitate fiducia), per eam certe ego prompte
libenterque vobis sim causam capitis mei disceptandam permissurus,
ctiamsi, non ut nunc fit, ex formula juris, et jurati, sed extra
ordinem, et injurati, dicturi sitis sentenliam — , sed ideo locum
hunc primum tractabo, quo intelligatis, qua immanitate et quo
legum contemptu hi me in carcerem duxerunt, et huic causae in-
nexuerunt, eam probabile facere, caetera quoque ab iis in me ausa
per summum nefas esse. Aio itaque eos in me eo modo agere,
qui cum more civili in jure agendi pugnet. Actionem h^ei^eue
in me, velut in maleficum, institutam non persequuntur, sed alio
me nunc titulo, homicidii commissi puta, insectantur : quo ipsi
auctores atcjue testes facti sunt me maleficum non esse neque lege
m malfcficos lata teneri; quee lex cum solos notet fures et manti-
cularioH, cum hoc genere hominum autem mihi commune quicquam
esse hi accusatores neque docuerint neque potuerint docere, efFe-
cerunt, ut vobis liceat sententia sequissima et juri civili convenien-

DE CEDE HERODIS. 43

tissima a crimine me absolvere, cujus criminis obtentu, hi me
curarunt ill carceremabducendum. Verumtamen cavillalione qua-
darn sophistica legem secius interpretatum suamque violentiam
coloratura eunt, aientes, legem earn, cujus ex auctoritate ego pro
malefico fuissera in carcerem a se raptus, decernere de maleficis :
jam homicidium magnum esse maleficium : me autem occidisse :
ergo maleficum quoque me esse : ergo etiam lege ilia teneri.
Fateor enimvero homicidium, non modo magnum esse, sed vel
maximum, maleficium : verum sacrilegium quoque et proditio patriae
non minus banc appellationem merentur : et nihilominus tamen
legislator baud existimavit ea ad hunc maleficiorum titulum refe-
renda esse, sed peculiariter de illorum scelerum unoquoque pree-
cepit. Deinde, csedis me accusantes, non eo modo in me agunt,
quo in homicidas agi vult jus civile: qui alios csedis accusatione
insectantur, hi debent iis denuntiare, ut locis illis omnibus se
abstineant, quibus interdictum est homicidis ritu vetusto : igitur
etiam foro : verum hi in foro me insectantur. Post, ultores san-
guinis nunquam ab homicida mercedem pecuniariam, sed talionem
deposcunt : hi vero litem mihi sere sestimarunt, tametsi lex edicat,
ut homicida sanguine suo luat ; atque id non eo fecerunt, quo id
ex mea re esset, verum, quod e sua. Quo prodiderunt, si cupidi-
tati suse satisfieret, contentos se fore, ut homicidium minore etiam
poena luatur, quam lex praescribit : ergo minoris fecerunt jura
perempto debita, quam cupiditatem suam : luceWura suum ejus
placationi manium preetulerunt: quare autem id fecerint, oratione
procedente id intelligetis. Tum, non modo in loco judicii, sed
etiam in modo deliquerunt : nostis vos oranes judicum conventus,
quibus causae homicidiorum disceptandae committantur, haberi
solere sub dio, nulla alia de causa, quam, quo neque judices
eodem loco cum iis conveniant, quibus humano cruore pollutae sint
manus, neque accusator cum homicida eodem tecto contineatur.
Tu vero, mi adversari, me dehomicidio accusans, sub eodem mecum
tecto versaris in eoque morem vulgarem migras : sed etiam religio-
nem jurisjurandi intermisisli ; oportebat te jusjurandum dicere
gravissimum atque sacerrimum, quo obstringeres te non alia dictu-
rum in actione tua, quam ad ipsum homicidium pertinentia, unde
planum testatumque fieret, me homicidam esse ; sin autem secus
feceris, ipse tute tibimet tuisque liberis posterisque, universseque
genti tuae perniciem extremam horrendis diris imprecareris : quo
futurum erat facto, ut sive multa alia scelera patrassem, ob nullum
tamen eorum omnium condemnarer, quam ob solum homicidium ;
et rursus, etiamsi innumeris aliis laudibus essem commendabilis,
ob earum tamen nullam absolverer, sed homicidii pcenas darem.
Verum tu banc quoque cautionem insuper habuisti : ipse tute tibi
jus arbitrarium commentus es, quo utaris ; jure illo jurando non

44 ANTIPHQNTIS

dicto, tamen me honiicidii accusas : accusant pariter testes tui,
nulla magis, quam tu, juramenti religione obstricti, quanquam eos
oporlebat dicta eadem jurisjurandi formula, tenentes in raanibus
exta, sic adversus me testari. Et nihilominus tamen flagitas, ut
judices, testibus fidem temere habentes non juratis, me homicidii
condemnent; tametsi tute ipse tuis testibus omnem fidem eo
dcrogaris, quod a legibus in hac republica usitatis discessisti,
atque auctor ipsis factus es, tuum juris civilis contemptum ab
eoque defectionem debere auctoritate legum omnium potiorem esse.
3. At tu tamen, quo facinus tuum juri civili repugnans excuses
injuriamque carceris mihi proeter jus et fas injunctam colores, hac
te jactas cavillalione, si penes me relictum esset libere qua vellem
ire, me certo certius urbe fuisse excessurum ; quasi non sponte
mea hue venissem, sed a te obtorto coUo hue pertractus: atqui
cara mihi est hie loci commoratio. Mea si nihil referret commu-
nione hujus civitatis gaudere, probabile erat, me ne arcessitum
quidem fuisse venturum, sed commissurum absentia mea ut con-
tumacifE reus declararer: nil igitur opus erat ante litis contesta-
tionem me in carcerem duci. Sed et prseterea nefas erat mihi, jam
accusalo, beneficium fugse eripere, quod jus et fas et ritus vetustus
cuique homicidii reo dat: nam post dictam priorem meam defen-
sioiiem liceret mihi, nisi vinctus essem, ut nunc sum, urbe excedere :
priviiegium hoc nulli non homicidoD patet, et nusquam non locorum
usurpatur. Tu vero, mi homo, jure me solum eo, quod Grgecis
omnino omnibus commune est, privatum is, sponte tua, auctoritate
ultro per arrogantiam contra fas sumpta, et jure quod tute tibi
privatim commentus es. Tametsi leges de homicidiis in hac re-
publica obtinentes tam sapienler atque tam religiose sunt constitutae,
ut negem quenquam esse vestrum omnium, qui eas esse dubitet
legum omnium cum eequitate atque sanctitate convenientissimas.
Leges enim hae cum sint antiquissimse, sunt esedem adhuc hodie,
quiE fuerunt primitus, tametsi aliis in rebus diuturniias temporis et
usus rerum longinquior homines prava dedocere et rectiora docere
sold. Quare non ex adversarii disputatione discendum vobis est,
quid de legibus exislimare par sit, rectene an secus habeant, sed
potius inverse, e legibus debetis cognoscere, utrum sequae sint
accusatoris postulationes, necne. Quanquam ergo leges de homi-
cidiis latae tam sunt perfects et tam perspicuse tequitatis, ut nemo
unquam sit ausus cus temerare : tu tamen solus ausus es legisla-
torem to gorerc, et princcps fieri institutornm pessimorum, vetu-
slisque legibus invitis me de medio tollere laboras. Atqui ilia ipsa
tua contentio jura temcrandi, et vetustum jus libidine et insolentia
lucrum novorum praeceptorum pervertendi, voce clarissima adver-
sus te testatur, te causa? tuat; diffidere : probe nempe noras, nemi-
nem, qui se jurcjurando adigi pa?sus fuisset, operam tibi fuisse

DE C7EDE HERODIS. 45

teslimonii praestiturum, quo ergo opprimerer. Deinde non, ut
fidens causa tua, certamen hoc de negotio solummodo unum insti-
tuisti, quo finito tota lis irrefragabiliter esset in perpetuum decisa,
sed controversiae atque subterfugiis locum reliquisti vacuum, quo
jam nunc prodis, te, cum res ad posteriorem actionem devenerit,
eorum quoque, qui turn sedebunt, judicum auctoritatem esse de-
trectaturum, eique exceptionum et cavillationum nescio quid op-
positurum. Quo fit, ut sive damner a vobis sive absolvar, perinde
sim iniquo loco futurus : nam si nunc absolvar, dicet, me crimine
maleficii quidem, at not item homicidii esse absolutum ; sin autem
condemnatus fuero, postulabit, ut occidar, velut homicidii reus
peractus. Atqui quae possint aliae machinae malignitatis tetriores
et horribiliores esse, quam si vos quidem semel hisce persuasi quae
vultis assecuti fueritis, me vero semel absolutum rursus idem dis-
crimen remetiendum maneat? [hujus autem liceat petulantiae modis
vexationis et contumelise omnibus in nos debacchari ?] Praeterea
in eo quoque, judices, gravissima mihi facta est injuria et ab sequi-
tate juris civilis abhorrentissima, quod custodiae mandatus sum;
tametsi tres sistere vades paratus essem ; id quod facere per leges
cuique licet : hi vero suis malitiosis artibus efFecerunt, ut ilia
sponsio mea repudiaretur. Atqui peregrinus nuUus unquam hac
in urbe custodias mandatus est, qui tres vades praestitisset. Ipsi
adeo maleficorum inspectores hoc more utuntur. Mihi vero is
soli nil profuit: in me desiit validus et salutaris esse. Eccur
tandem ? His nempe expediebat, primum quidem, me occupari
quam imparatissimum, antcquam negotia mea conficere potuissem;
deinde corpus mihi a carceiis molestiis contabescere, tum amicos
meos, a meis partibus abalienatos et in partes ipsorum traductos,
promptiores reddi ad falsa contra me testandum, quam ad vera
pro me, videntes corpus morbis, nioerore, et squalore carceris ene-
ctum citum mihi finem minari, neque sibi sic verendum esse, ne
libertatiet prosperse valetudini redditus ipsorum mendacia detegam
et ulciscar. Denique sperabant inimici mei futurum, ut mihique
ipsi meisque necessariis dedecus adspergerent per omnem nostram
reliquam vitam nobis inhsesurum. Factum est hoc modo, ut ego,
quem legum vestrarum bene multas absolvissent et periculo eripuis-
sent, si secundum legum prsescriptum in hac causa processum esset,
lamen in hoc discrimen conjicerer: verumtamen vel ex his quoque
ipsis salebris me evolvere conabor meamque innocentiam declara-
lam dare. Quanquam difficile est, mendacia e longinquo consuta
callidisque diuturnse meditationiscommentis comparata subito ever-
tere : nam quae tu minus exspectaveris, ea praecavfre negatum est.
Dabo tamen operam, ut fideli et simplici rei gestee enarratione vos
in rem veluti prsesentem ducam nudumque latus mendacii apcriam.

46 ANTIPHONTIS

4. Evehebar Mitylena, judices, eodem in navigio, quo Herodes
quoque vehebatur, idem ille, quern hi aiunt a me inteiemptum esse ;
tendebamus ad ^Enum, ego quidem ad patrem, turn ibi agentem,
Herodes autem Thracibus quibusdam mancipia venditurus. Thra-
ces illi ipsi quoque mancipia ista empturi, una cum ipsis man-
cipiis venalibus, eodem navigio vehebantur. Producam testes hsec
confirmaturos.

TESTES.

Erat ergo Iigdc, quaui audistis, nostrum cuique navigationis causa:
Iter per mare agentes procella nos opprimens cogebat ad locum
quendam agri Methymnsei appellerc, ubi navis ilia ad ancoram
stabat, in quam transgressum Herodem aiunt exspirasse. Hie vos
reputare velim atque meminisse, non de consilio istsec, sed casu
fortuito evenisse. Nusquam enim coarguor me auctorem Herodi
factum esse, ut consors navigationis mihi fieret, sed constat ipsum
sponte sua, privatorum suorum negoliovum gratia, eam ingressum
esse : paret porro neque me sine idonea causa iter hoc ad iEnum
suscepisse, neque fraudulenta quadam machiuatione sic compa-
rasse ut ad ilium locum agri Methymncei appelleremus navem,sed
a necessitate tempestatis adversae nos illuc adactos esse : neque
praeterea in portum invecti, transscendebamus in aliud navigium
callida quadam mea cum aliis subornatis comparatione neque ullo
dolo malo, sed hoc quoque necessario fiebat. Navigium enim
illud, quo hue pervecti fueramus, tccto carebat; istud alterum
autem, in quod transscendebamus, tectum erat desuper: tectum
autem ut aperto prajferremus, imber imperabat. Etiam hujus rei
testes ad vos producam.

TESTES.

Transscensu sic in alterum navigium facto, potabamus. Sic potus
Herodes navi, quae res certa est, exiit, sed non rediit : ego vero ill-a
nocte prorsus non exii e navi. Altero die, homo, nusquam copiam
sui spectandi faciens, queeri coepit, non a rcliquis vectoribus magis
quam a me: alii si cuipiam eorum grave visum fuit Herodem de-
siderari, grave id non minus mihi quoque visum fuit. Et mittendi
hac de re ad Mitylenam nuncil ego auctor cram, et de consilio
meo mittcbatur. Et cum alius nemo illuc ambulare vellet, nam et
tlli vectores ad quos accesseramus in novam navim transscendentes,
et vetusti nostri sodalcs qui Herodem a Mitylena inde illuc comi-
tati fuerant, hoc officium detrectabant ; ego meum famulum nuncio
perferendo ofTerebam : atqui, Herodem si ego peremissem, non
profecto data opera illuc indicem misissem cum, qui me proderet,
certus et prsBvidcns, fore ut illc facinus meum amicis Hcrodis indi-

DE CEDE HERODIS. 47

caret. Verura neque apud Mitylenam neque usquam locorum
alias in conspectum prodibat Herodes, licet sedulo requisitus : in-
terim ccfilum serenius renidens navigationem rursus aperiebat, et
reliqua quoque navigia omnia ex eodem portu in altum eveheban-
tur: quapropter ego quoque coeptutn cursum prosequebar. Etiaiti
hac de re testes vos certiores reddent.

TESTES.

5. Haec sunt facta ; e quibus vos velim cogitando ea quae par est
elicere. Primum, antequam vela ventis daremus iEnum versus,
Herode e conspectu sublato, nemo mortaliuni me hujus rei incu-
sabat, quamquam hi [adversarii mei] jam turn de hoc evento cer-
tiores esscnt facti ; nam si quisquam id mihi imputasset, ego e
portu non excessissem : verum, turn statim quidem Veritas potior
erat mendacio et res gesta opprimebat ipsorum commentitiam mei
incusationem, me prsesertim adliuc prsesente et in locis illis ver-
sante ubi scelus commissum jactatur esse, Ut autem ego insula
excesseram, cum hi perotium inter sese fraudum suarura commenta
ad pestem meam coraparassent, tum demum coeperunt me crimi-
nari; aientes, me saxum in caput Herodis impegisse, atque sic
exanimasse, atque id in terra continente factum esse, cqm probe
nossent, me pedem e navigio in terram continentem non extulisse.
Haec aientes, tamen modum indicare non habent, quo ego corpus,
a me, si illis creditur, exanimatum, oculis hominum subduxissem.
Nam id quidem dubio utique vacat, caedem, si facta est, prope
portum factam esse : exscenderat nempe e navi non modo temu-
lentus, sed etiam noctu ; non potuisset itaque ipse sese rectum in
pedibus tenere stantem, utpote quern crapula prsegravaret, nedum
ut longam viam ambularet ; et si vel potuisset etiam raentemque
pedesque regere, tamen ecquo proetextu probabili quisquam eum
potuisset ad iter longinquum illicere? nihilominus tamen, non so-
lum prope portum, sed etiam procul ab eo, circa qusesitus est vir
toto biduo, neque inventus : non modo inventus nemo est qui se
diceret eum oculis vidisse, sed ne sanguinis quidem efFusi vestigium
ullum aliudve quodpiam indicium csedis usquam apparuit. Et ni-
hilominus tamen hie adversarius meus postulat me mendacio ejus
concedere, qui testes produxerim confirmantes, ilia tota nocte me
nave non exscendisse : sin autem omnino nave exscendissem, nullus
profecto modus excogitari potest, quo ita abscondi potuisset ca-
daver, ut omnes fugeret, nisi si homo perquam procul a litore maris
in terram continentem processerit. [Atqui facere hoc temulentus,
et noctu non potuit : ergo contumulatus humo non fuit.] At undis
tamen mersus? Hoc ilH quidem utique dictitant. At cujusnam
navigii ministerio [exanimatum in litore cadaver pervectum in altum

48 ANTIPHONTIS

et sic ponto dejectum fuit]? Necessc profecto est illud navigium
ununi fuisse tuin in portu stantium. Qui ergo factum est, ut navi-
gium hoc non inveniretur [licet sedulo ab inimicis meis quoesitum] ?
Proeterea, qua in nave homo jugulatus et e qua in undas prODcipa-
tatum cadaver ejus esset, in ea consentaneum erat notas quasdam
tantce violenlioe cernendas prostare. Atqui, qua in nave potavit
Heiodes et e qua exscendif, in ea eum perisse negantes hi, tamen
iidem eadem in nave se aiunt factse caedis indicia reperisse ; qua
autem nave perductum cadaver in altum fuit et illinc undis mer-
sum, earn navem neque invenerunt ipsam, neque indicium ullum ad
earn deferens. Etiam harum rerum testes vobis exhibebo.

TESTES.

Ut autem Lesbo versus ^Enum solveram, et ilia navis, in qua ego
una cum Herode Mitylena evectus fueram, illuc redierat, primura
inscendebant in eam navem atque pervestigabant, et invenientes
cruoris reliquias, statim aiebant, Herodem ibi jugulatum esse: ve-
rum hoc commento ipsis baud procedente, constabat enim ovillum
ilium cruorem esse, omissa prsedicatione tam absurda, comprehen-
debant homines eorumque alterum turn statim tormentis subjicie-
bant. Tortus ille nihil mali de me edebat : quem autem multis
diebus post tormentis subjecerunt, postquam toto illo interjecto tem-
pore eum penes se habuissent, hie horum cohortatione permotus me
homicidam edidit, in quo mentitus fuit. Preestabo hujus quoque
rei testes.

TESTES.

6. Confirmarunt hi testes vobis, testem hunc tanto tempore post
[re vetustate jam obliterata] tormentis subjectumesse : verum mode
quoque torturse animum attendite. Servum falsa testatum esse nil
mirum est, quem facile potuit sen spes promisssc libertatis, seu
quod sciret arbitriuni tormentorum penes hos esse, qui, prout ea
ederet aut premeret quse hi edita vellent, ipsum aut saivius diutius-
que aut lenius atque brevius essent cruciaturi, seu denique ambo
ista una, spesque metusque, aut, si mavis, spes gemina, altera liber-
tatis adipiscendae, altera cruciatuum compendifaciendorum, illicere
ad mentiendum, Vos omncs mihi videmini nosse, penes quos
arbitrium et dispensatio tormentorum pro parte potissima sit, iis
faventes torquendos grata auditu omnia prs&dicare : ab his enim
emolumentum istis speratur, prajsertim si torturse non intersint hi,
quos servi falso suo testimonio la;dant. Nam si ego prajsens ilium
servum torqueri jussisscm, ut falsa edentem, forte eum terror mei
vultus et metus cruciatuum ab imperio mco tolerandorum absterru-
isset, quominus mendaci prcedicatione me gravaret: jam vero hi

DE CiEDE HERODIS. 49

ipsi erant tortores, iidemque torquendo imperabant ea dicere qure
ipsorum e re esset dici. Donee itaque servum blanda spes lactaret,
fore ut mendacis adversus me denuntiationis fraus sibi prodesset,
perseverabat in ista prsedicatione : intelligens autem ^certam sibi
necem parari, turn demum coepit veritatem usurpare, fassusque est
se ab his impiilsura mendaci indicio me iiifamasse. Ita neque
conatus raentiendi neque candor veracitatis bomini profuit, sed
tormentorum acerbitate enecarunt ipsi suum indicem, quo fidentes
me insectantur, qua in re contra faciunt atque alii omnes homines.
Nam ahi quidem indicem sibi secundum, si conditionis ingenuae est,
largitionibus cumulant ; sin autem servus est, manu emittunt: hi
vero indicem suum prcsmio necis ornarunt, nequicquam obtestan-
tibus et interdicentibus amicis nieis ne facerent priusquam ego
advenirem. Quo constat eos corpore indicis nil indiguisse, sed
solummodo indicio. Metuebant nempe, ne, si veniens ego eundem
servum rursus tormentis subjicerem, ipsorum insidias in caput
meum coraparatas proderet : sublato autem illo de medio, una cum
ipso corpore perierat quoque veritatis exploratio, mendacemque
indicinam tantum sperabant valituram ut pro vera habita me per-
deret. Horum tu mibi testes cita. [Testes.] Oportebat nimirum,
ni multum fallor, eos hue adducere indicem ipsum, non solummodo
indicinam ejus referre et ore hominis ipsius me coarguere, ipsoque
eo argumento me oppugnare, quod indicem eorum exhibeant, ejus-
que torquendi veniam mihi faciant, nequaquam autem occidere.
Nam hoc facto fidem ipsi sibi derogabant, armis ipsi se spoliabant.
Utra enim nunc tandem servi prsedicatione suam in rem utentur ?
num priore, an posteriore? et utra earum vera est, num ea qua me
facinus patrasse affirmavit, an qua negavit? Utique, si ex proba-
bili quaestio hsec expedienda est, prior praedicatio falsa fuit, poste-
rior vera : semper solent deprehendi posteriores asseverationes
prioribus veriores esse. Mentiebatur itaque servus initio emolu-
menti sui ergo ; postmodum vero cernens, tametsi raentiri conatus
fuisset, tamen nihilominus sibi pereundum esse, sperare incipiebat
de salute per veritatis declarationem adipiscenda. In quo eum
opinio fefellit; dicto enim vero, poenas veracitatis extremo dedit
supplicio, nullo reperto vindice, qui testimonii veritatem evinceret
testemque tueretur et a periculo liberaret: ego enim non aderam,
pro quo Veritas posterioris prsedicationis militabat; priorem autera
debilitatum et obliteratum ierant hi : quo factum est, ut e prsedi-
cationibus servi res hsec nunquam ad liquidura perduci possit.
Reliqui quidem omnes, si qui testimonio cujusdam infamati fuerint,
testem sibi adversum sufFurantur, et turn ex hominum conspectu
submovent : hi autem, qui qusestionem de csede Herodis institue-
runt tarn acerbam ut in cnstodiam ideo me ducendum curarent,

n

50 ANTIPIIONTIS

tanicn indicem sibi secundum, mihi adversum, ipsi dc medio sus-
luleruut. Hem incredibilis et inexputabilis inconstanliae ! Ego si
de medio hominem submovissem aut nollem ad tormenta traders
aut aliam 'quampiam explorandi veri rationem defugerem, hac
mea cuuctatione aut fraude iili proculdublo sint ad causam suam
confirmandam et ad meam evertondam usuri, ceu adminiculo
inprimis valido atque potente ; et profecto non possent me ullo
alio urgere graviore argumento : jam vero cum ipsi vias has veri
eruendi inire noluerint, quamvis amici mei eos hortarentur ad ve-
stigia lipec persequendum, par est me illam eorum recusationem
pro me interpretari, et illinc arguere, quam illi pro vera venditant,
earn falsam et emcntitam esse accusationem.

7. Verum etiam hoc illi jactant, hominem inter tormenta fassum
esse, se mihi socium operse afFuisse, Herodem occidenti. Ego vero
cum eum id dixisse nego, turn ita aio praedicasse meque Herodemque
a se e nave eductos esse, post, Herodem a me percmptum, a se in
navem impositum, ex eaque tandem in mare dejectum esse. Verum
recogitate quoeso primum hoc, hominem hunc, et toto illo tempore,
antequam in rotam inscendit, et postquam de rota rursus descendit,
usque ad extremum vitfE momentum, veritate prajdicationis usum, a
crimine me absolvisse : porro, mentitum quidem esse in rotajacen-
tem, verum necessitati servientem, atque volentem quam primum a
cruciatu hberari : denique, ut remota rursus tormenta fuerunt, eum
rursus negasse me scelus patrasse, et contra potius, ad extremum
ejulasse, meque seque ipsum pariter injusta criminatione perditum
iri ; quae ill e dixit, non gratia mei — ecquienim mei? quem menda-
cio Iit'sisset — , sed a veritate ista ejus ori extorta est confessio, qua
prioris suse praedicationis veritatem confirmavit. Deinde alter
homo, iisdem tormentis admotus, quibus iste fiiit, quamvis eodem
nobiscum navigio vectus, rei gestae a principio ad finem interfuisset,
tamen allerius hominis primtcque atque postrema: prsedicationi ceu
verae dixit consentanea, non varians neque vacillans oratione, sed
me coustanter absolvens, ab ilia autem alterius media prajdicatione
io rota edita, a necessitate non a veritate exprcssa, dissentanea.
Nam alter quidem prscdicavit, me e navi cgressum interemisse He-
rodem, et turn se in tollendo cadavcre milii esse opitulatum : alter
vero prorsus me negavit e nave egressum esse. In quo, non solum
vera, sed etiam verosimilia dixit. Non enim profecto tam irato
numinc natus neque tam furiosus sum, ut sedulo quidem cavissem,
ut necem solus ego sine conscio et adjutore quoquam patrarem,
tametsi mihi summe periculosam, ut cui soli cum solo repugnaturo
pugnandum esset : hoc autem facinoris penso elaborato, quod pen-
sum erat omnium efTcclu laboriosissimum et periculosissimum, turn
ego ad reliquaexsequenda, ubi adjutoribus nil indigcbam, testes et

DE CEDE HERODIS. ' 51

conscios et consiliarios adscivissem. Porro Herodes, ut hi aiunt,
adversarii mei, occissus est prope mare, baud procul navibus nu-
mero compluribus, in quibus homines erant qui siiccurrere pericH-
tanti potuissent ; tamen, cum ab uno homine necaretur, neque vo-
ciferatus est neque ullo alio quopiam indicio prodidit vitam suam
in disciimen adductam esse aut se vim inferenti repugnasse; sen-
sum sui prorsus nullum dedit neque in continente versantibus
neque in navibus. Porro ut erretur noctu, multo et fit crebrius et
est factu facihus, quam de die ; ut in litore, quam in urbe : adde,
quod e navi exscendisse aiunt Herodem homiuibus adhuc vigilanti-
bus ; et uihilominus tamen hominis, qui in terra continente jugula-
retur eoque facto in navem inferretur, neque in terra neque in na-
vigio cruor sparsus, aliudve indicium repugnantis aut exspirantis
deprehensum fuit. Videturne vobis homo, alium necans et navigio
imponens exanimatum, idque noctu, in tanta contentione, potuisse
tam sedate alque tam circumspecte agere, ut indicia sceleris omnia
curiose tolleret, ex humo sica abraderet, e navigio spongiaabsterge-
ret? quae ne die quidem tu, etiamsi non trcpiduns, sed sedata mente
a nulloque metu exsternata, possis omnia obliterare? Hoec ecqui
sint quKso verisimilia? vos antestor, judices. Quod autem impri-
mis oportet vos vobis ad meiitem revocare — et nolim profecto vos
milii succensere iterum atque iterum eadem inculcanti : magno ver-
sor in discrimine, cujus exitus in vestroe seutentiae fortunalibratur ;
recta enim et asqua si vos censueritis, salvus sum, a vero autem
aberrantibus vobis, perii. Mentibus itaque hoc elabi aut a quoquam
eripi ne, qua^so, sinite, indicem ab his de medio sublatum esse,
quibus unaea esset contentio, ut impedirent, quorainus et ille index
in conspectum vestrum produceretur, et ego copia potirer ilium ad
vos adducendi eique tormenta admovendi, quamvis praedicatio ejus
illorum causam sublevaret, meam premeret. Jam vero corpus
hoc servile, cum a domino ejus sere suo emissent, quo in po-
testate ipsorum esset, adactum a se eo ut contra me lestaretur,
privalim sponte sua sustulerunt, quanquam neque civitas ei ne-
cem publice decrevisset neque ipse Herodem necasset : hunc
hominem oporlebat utique.in custodia ipsorum asservari, autamicis
meis in fidem atque custodiam tradi, et judicium de eo legitimum
haberi. Jam vero vos, adversarii niei, sponte vestra, insciis omni-
bus aliis, tacite ct clam, judicio vestro privato morti addictum, ne-
castis ; privati qui essetis, baud recogitantes, ne civitati quidem ulli
Grsecae universe licere quenquam, nesciis Atheniensibus et re ad
eorum cognitionem non relata veniaque ab ipsis nulla impetrata,
morti dare. Prauiicationum quidem ab hoc servo editarum volu-
istis hos esse judices, idque cequum esse censuistis : in facinora
autem ejus, ut non hi animadverterent, sed ut vos animadverteretis,

52 ANTIiniONTlS

vobfs ipsi arrogaslis. Atqui ne ilH quidem servi, qui heros pereme-
rint ct in flagrante delicto deprehensi fuerint, ne sic quidem a jugu-
latorum necessariis occiduntur, sed traduntur legitimo magistratui,
quo secundum leges nostras patrias puniantur. Tantura deferimus
servis, ut sinamus eos adversus ingenues testari : hero si cui
servus interemptus ab ingenuo fuerit, licet illi hero hunc ingenuum
de illo homicidio in jus vocare, si facere velit, et turn sententia ju-
dicum pari severitate in homicidam servi, atque in homicidam inge-
nui, animadvcrtit; quocirca par fuerat etiam hoc de servo judices
cognoscere, non autem vos, causa indicta inauditaqiie, morte eum
mulctare. Multo majori ergo jure ego vos homicidii reos agam,
quam nunc injuste vos me reum agitis.

8. Sed ex ipsis quoque amborum tormentis subjectorum prsedica-
tionibus velim vos, judices, sequa sestimatione justum et consenta-
neum coUigere. Alter eorum, servus puta.duas edidit praedicationes
inter se repugnantes, modo aiens me facinus patrasse,modo negans:
ingenuus autem, eidem tormento subjectus, nihil me laedens edidit.
Quid ita? primum, non poterant hunc, perinde atque servum, pro-
ponenda spe libertatis illicere: turn animus eierat quam servo ere-
ctior, ut veritatem tueri etiam cum capitis sui discrimine baud recu-
saret, etiamsi necesse sibi esset eo in discrimine occumbere ; nam e
re sua quid magis esset, utique hie quoque non minus quam servus
intelligebat, futurum scilicet, ut hi a torquendo se desisterent, si ea
praedicaret quce illis auditu grata et accepta essent. Utri jam horum
par est vos fidem habere? illine qui constanter usque ad extremura
eadem in praedicatione perseveravit, an huic qui alternis affirmavit
idem atque infitiatus est? Atqui si quis, nulla vi tormentorura
cogente, sed ultro, eadem de causa constanter eadem prsedicet, istius
praedicatio multo majorem invenire solet fidem, quam alterius vacil-
lantis alternisque a se dicta destruentis. At esto tamen utriusque
auctoritatis par pondus : sumus ergo nos pares ratione testimonio-
rum : servus modo pro nio pra-dicavit, modo idem contra me: rur-
6U8 ex ambobus tortis alter affirmavit me facinus patrasse, alter con-
stanter infitiatus est. Vinco tamen vel sic quoque in ista ponderum
aequalitate : momenta enim testimoniorum ubi sunt utramque in par-
tem apqualia, reum obtinet semper vincere, cadere causa accusa-
torem ; paritate quoque calculorum judices magis reum, quam ac-
cusatorcm, adjuvant.

9. Exposui vobis, judices, torturac rationes, qua fidentf s hi
aiunt, probe se nosse certosque esse, Herodem a me sublatum
esse. Ego vcro si quid tale unquam patrassem ejusquo mihi
conscius fuisscm, studuissem hoc par hominum de medio tol-
Icre, sive mecum ad TJ'^num abducendo sive in Epirum trajiciendo,
non autem metuendos mihi reliquisscm indices, homines facinoris

DE CiEDE HERODIS. 53

mei conscios. Sed aiunt a se repertura in navigio nescio quod epi-
stolium, quod ego miUendura destinassem ad Lycinum, quo per-
scripsissem, Herodera a me occisum esse. Atqui quid opus erat
per epistolium significare id, quod perlator ejus, cum probe nosset,
turn verbis significare posset ? Qui facinus ipse fecisset, multo
poterat de eo et copiosius et certius exponere, quam epistola ; neque
ejusmodi erat epistolae arguraentum, quod perlatorem celari oporte-
ret : alias ea Uteris mandata mittere soleraus, quae non possumus cum
perlatoribus coraraunicare ; iiic autem perlator totam rem jam tene-
bat. Item si copiosius aliqua de re docendum sit, solemus earn
perscribere, verentes ne memoria perlatoris ipsa parura sufficiat ara-
plectandse atque referendae narrationi : hie autem nihil aliud erat
renunciandum quam hoc breve, Herodem esse peremptum ; tarn
breve argumentum tanti uon erat, ut in literas referretur. Praeter-
ea meminisse vos, judices, velim, prcedicationem horainis ab argu-
raento commentitiae hiijus epistolae discrepasse: tortus enim fassus
est, se caedem patrasse ; epistolium autem resignatum me homici-
dam esse prodidit. Utri jam oportet vos fidem habere ? Porro,
initio quidem, quaerentes, non inveniebant epistolium in navigio,
postmodum autem inveniebant. Quid ita ? Tunc nimirum, cum
navigium prima vice pervestigarent, nondum ipsis totafraus in caput
meum erat excogitata atque comparata : postquam autem homo
primo loco tortus nihil indicarat mihi infestum, ipsi scheda ma se
exaratam injiciebant in navigium, quo haberent speciosam causam
criminis in me conferendi : legebatur epistolium, velut exinsperato
in nave repertum: torquebatur turn servus posterior; verum hie
epistolio edebat parum consentientia : jam libenter occultassent
epistolium et hominum notitiae eripuissent ; verum negatum hoc
erat; nam semel publice recitatum fuerat. Quodsi futurum spe-
rassent, ut servum statim a principio auctoritate sua permovereut
ad falsum testimonium contra me perhibendum, utique machinam
illam epistolarem commenti non fuissent. Cita tu mihi horum
testes.

TESTES.

10. Sed eccujus tandem rei causa ego virum occidissem ? nnm si-
multatis ? Atqui nulla mihi cum eo intercedebat. Sed alienam in
gratiam aiunt me illi spiritum eripuisse. Atqui ecquis tandem hoc
facinus unquam eo fecerit, quo alteri gratificaretur ? Ego equidem
opinor neminem unquam tam dementem fuisse ; sed magnas inter
caesum et occidentem intercessisse simultates necesse est, et e
multis constitisse indiciis alterius vitee ab altero insidias comparari,
Mihi vero,ut dixi,cum Herode discidii nihil unquam fuir. Verum-
tamen cupiditate illeclus eum percmi, sperans apiid eum nummos

54 ANTIPHONTIS

invenire? Atqui carebat nummis. Esto : at metu tamcn, ne, nisi
ego prsevenirera, ille me repente opprimeiet ? Haud equidem
infitier fieri posse, ut cjusmodi metus alium quenpiam ad hu-
jusmodi facinus impellat. At enimvero ita de Hcrode meritus
noil erara, ut illi necesse esset insidias occupare. Multo enimvero
majori jure consensiique veritatis ego in to criminationem banc
retorquere possim, te hoc agere, ut e nece mea ditescas, quam tii
me criminaris e nece Herodis ditescere voluisse : tu si Kie per hoc
judicium tollas, multo potiori jure a necessariis meis caedis injustse
et flagitiosae reus peragaris, quara ego abs te et reliquis Herodis
necessariis caedis in eo comraisssc reus agor. Egoenim perspicuam
causam edo atque approbo, unde constet, te capiti meo insidias
coraparare ; tu vero causalionibus et suspicionibus obscuris, quarum
rationera nullam liquidam et certam approbare vales, me perditum is.
11. Haec hactenus ad vos disputavi, judices, quo certiores vos
redderem, miiiimct nihil causae esse caedis, quam aut preemeditatus
aut exsecutus in hoc homine Herode essem : sed et Lycinus mihi
defendendus esse videtur, docendumque, non ilium magis, quam
me, in probabilem hujus criminis suspicionem venire posse. Ly-
cino igitur aio eadem esse de Herode merita atque mihi sunt,
easdemque rationes atque meae sunt cum Herode : nam neque
opes Ilerodi erant, quarum appetitus accendere Lycinum ad facinus
potuisset, neque discrimen ullum ab Herode parabatur, quod
Lycinus non potuisset, nisi per hujus necem, effugere. Prseterea
ne voluit quidem Lycinus eum perdere: nam si voluisset, poterat
Lycinus Herodem in certamen aliquod forense conjicere, cujus hie
fuisstt exitus, ut Herodes ex praescripto legum vestrarum morte
mulctaretur. Si debebatur Herodi a Lycino malum, poterat hoc
modo Lycinus sub latebra reipublicae privatas suas injurias ulcisci,
unaque co facto vos promercri, docendo, majestatem rcipublicse ab
eo la;sam fuisse : quanquam multo hoc ei fuisset honestius certa-
men, quam nex ex insidiis per fraudem et scelus oblata, tamen
Lycinus id facere indignum sua persona duxit ; id quod ex his
testibus cognoscetis.

TESTES.

Verumenimvero, probab.-le nimirnm est, qui Lycinus ejusmodi
opportunitatera inimicum sine suoque meoque pcriculo ulciscendi
sciens et volens transmisisset, eundem tutae et honestae ullioni
prffitulisse ullionem ex insidiis et cum igno.minia et cum pericnlo
suoque meoque conjunctum, ulji deprehensus non me solum patria
expelleret, sed una seraetipsum quoque sacrisque et civilibus
juribus et reliquis omnibus fortunis rebusque privaret qua; hoinini
cuique carissimtt sunt summique fiunt. Sed age conccdamus

DE C;£DE HERODIS. 55

tantisper advcsarioium praetensioni : veium esto vel maxime
Lycinura Herodem sublatum voluisse : ideone ego mihi persuaderi
passus sum, pro illo facinus facere, quod ille ipse suis manibus
patrare non auderet ? Cur tandem? num, quod, ut ego corpora
valerem eoque par essem periculis obeundis, itaipse copiis nummariis
valens raeam operam redimere posset? Non utique : alia omnia:
multo citius ego Lycinum ad partes has agendum permovissem,
quam ille me, secundum id si judicetur, quod in ejusmodi re con-
sentaneum est; locuples enim ego sum, ille pauper: minutum
quidem ses, septem solummodo niinarum, die evoluta persolvere
non poterat ; quare amici necesse habebant eum stipe collatitia a
custodia liberare. Prseterea non magnus nobis usus mutuus erat ;
non certe tantus, ut imperils ejus quibuscunque famularer ; de
quo ut vobis constet, afferam luculentissimum documentum : si
tam carus mihi homo fuisset, ut ejus in gratiam eoque jubente tol-
lendo homine vitam ipse meam in discrimen darem, multo magis
septem illas minas pro eo luissem, neque commisissem ut a vincu-
lorum molestiis corpus ei corrumperetur ; ego vero minuto hoc
in officio cum ei defuerim, multo minus censendus sum in re tanta
et tam capitali manus meee operam ipsi accommodavisse.

12. Planum jam feci, quoad potui, neque a me neque a Lycino

caedem banc esse peractam : sed hoc videntur argumento adversarii

quam maxime nixuri idque acerrime agitaturi, quod Herodes tamen

nusquam locorurn in conspectum prodeat; et vos ipsi, judices,

mihi videmini percupere audire, quidnam ego illi argumento habeam

opponere. Opponam nempe istaec. Si aliud nihil postulant,

quam ut probabilem aliquam conjecturam edam de ratione qua

potuerit Herodes conspectui hominum eripi, non magis est cur id a

me exigant quam a vobis ; nam ad me non magis hoc pertinet

quam ad vos, nam ego non magis hoc facinus patravi quam vos

patrastis : sin autem veram rei gestae ralionem nosse volunt,

eorum aliquem interroganto qui facinus patrarunt; nam ab illo

omnium oplime atque certissime rem inlelligant. Ego, qui non

patravi, si velim hac de re, aut debeam, copiosius disserere, nihil

habeam plus quod dicam, quam hsec duo brevissima vocabula,

Non feci : qui autem fecit, ei quoque perfacile est docere qui res

facta sit, aut si docere quoque noluerit, facile tamen ei est solerter

et belle conjectare sen speciosum preetextum allegare. Nam sce-

lerati sceleribus suis speciosos quoque prsetextus comminiscuntur

et callida subterfugia prseparant : qui autem non fecerit, ei difficile

est occulta probabili conjectura aperire. Vestrummet ipsorum

adeo mihi videtur unusquisque de re baud comperta interrogatus

nihilo plus esse responsurus, quam hoc breve, Se non nosse : et

si tum interrogans instet et ulterius quid exprimere laboret, vos

56 ANTIPHONTIS

alsuvi mihi atque sudaturi videmini, et quid respondeatis ulterius
non inventuri. Nolite ergo tarn iniqui esse, ut necessitatem seni-
graatis enodandi niilii imponatis, in quo extricando ipsi vos sitis
haesitaturi ; neque absolutionis lianc mihi ferte conditionera, si
feliciter conjectavero, sed satis habete, a me planum vobis esse
factum, me hoc crimine prorsus vacare. Nam insons sum, non
hactenus, quatenus rationem edo probabilem, qua homo videri
possit aut e medio sublatus aut peremptus, sed hactenus quatenus
ejus csedes ad me nil pertinet. Factum novi baud raro, a fama
doctus, ut sive perempti sive homicides nusquam locorum reperi-
lentur. Nee pulcre tum ageretur cum iis, qui aut cum illis aut
cum his una fuissent, si culpam eventorum ferre deberent. Incon-
sulta et pestifera est in hujusmodi causa judicii prsecipitatio, per
quara persoepe jam factum est, ut aliorum quoque criminum, non
cacdium modo, rei facti, cum insontes essent, prius extremis tol-
lerentur suppliciis, quam verse rerum rationes aperirentur vereque
sontes detegerentur. Ne longe abeam, Ephialten civem vestrum
qui occiderunt, adhucdum hodie nonduni inventi sunt: quod si
ergo quis postulet, ut, qui tum cum Ephialte fuerunt cum occum-
beret, hi aut homicidas idoneo atque probabili indicio declarent aut
ipsi crimen csedis subeant, nae conditio eorum minime sit optabilis
futura. Quanquam qui Ephialten sustulerunt, nil curarunt cadaver
liominum conspectui subducere, quo se in periculum dedissent,
facinus ipsi suum prodendi; in quo sapiebant : me vero hi tarn
stultum fingunt, ut, cujus caedem ipse solus peregissem, exclusis
consortibus et adjutoribus omnibus, ad eum humo tollendum atque
bajulandum alios advocarem. Quam intutum sit probabilibus
solummodo argumentis fidere, ex hoc facto intelligatis. Haud
ita pridem puer nondum annum eetatis duodecimum emensus heri
jugulo sicam imprimebat : hero vociferante territus puer aufFugiebat,
relicta in jugulo sica; qui si ausus esset manere, perisset tota
familia: nam quis sanus de puero tantillo tantam audaciam vel
suspicatus esset? jam vero comprehensus puer et e fuga retractus,
ipse se suo indicio condemnavit. Aliud accipite. Hellenotamise
vestri aliquando in suspicionem furti adducti fiierant, injustam qui-
dem illam atque immcritam, prorsus ut hcec cacdis est de me su-
spicio : peribant, preccipitationesajvientis irai potius quam sapientia
consilii, omnes preeter unum, quem Sosiam aiunt appellatum fuisse.
Supplicio extremo etiam is jam condemnatus, nondum id corpora
tolcraverat : intcrea temporis aperiebatur, quo pacto pecuniae in-
terversae fuisse : ibi Sosias, jam undeciraviris traditus, a populo e
carcere domum cum gratulatione rcducebatur : reliquis autem quis
vitam redderet, immcrito supplicio exstinctis ? Seniores vestrum,
ni fallor, liunc casum adhuc recordantur, juniores autem, oequales

DE C.TIDIS HERODIS. 57

mihi, faiido procul dubio de co inaudiverunt, quemadmodum ego.
Tani salutare est, lantique refert, ad examen rerum etiam lentorcm
temporis in consilium adhibere. Forte fiat, ut hoc consultore
utentes vos olim aliquando certiores fiatis, quonam pacto Herodes
quoque perierit. Cavete itaque quaeso sedulo, ne vobis quoque
idem usu veniat, ut me, quamvis insonte, vestrasententia oppresso,
tum demum veram hujus necis rationem cognoscalis, re non amplius
salva ; sed prius bene consulite diligenterque causam explorate,
non perciti iracundia, non calumniis exagitati : consultores hi sunt
tarn mali, ut facile non sit pejores reperire. Nihil enim est, quod
homo iracundia perturbatus recte cernat recteve constituat: ira
enim illud ipsum, per quod homo deliberat, mentem ejus puta,
corrumpit. Ut autem aliquid non hodie, sed eras fiat [vel differentia
unius diei, aut etiam successio dierum inter se] niultum valet ad
mentem hominis mutandam, et ad perveniendum ad sedes veri.
Certos vos esse velim, multo magis me vestram commiserationem
meritum esse, quam ut pcenas dem : poenas enim dant criminosi,
misericordiam autem merentur insontes in discrimen adducti. Et
vestra potestas salvo jure aequo me servandi semper debet potior
esse horura inimicorum contentione me per nefas opprimendi.
Ampliate paululum : nam in sustinendo judicio inest potestas,
quandocunque visum fuerit, ea severitatis exempla statuendi, ad
quae vos hi suae orationis acerbitate accendunt ; praecipitanti autem
consilia prorsus ne capere quidem licet recta consilia, nedum ut
exsequatur.

13. Sed et patris me causam dicere oportet. Tametsi multo
magis erat consentaneum, pro me eum dicere, qui pater esset.
Ilium enim res raeas omnes tenere credibilius est, qui aetate me
multum antecedat, quam me res ejus tenere, qui multo sim junior.
lUi si causa in foro dicenda sit, eoque tum si de eo tester ea, quae
non certa scientia fretus, ex oculorum meorum fide, sed solum ex
auctorilate famae affirmem, questurus sit adversarius, atrocem sibi
a me factam esse injuriam : jam vero me eo adigens, ut necesse
habeam facta oratione purgare ea quae mea aetate multo sunt anti-
quiora, tametsi ea non nisi ex fama teneo, non putat injuriam a se
mihi fieri baud minorem. Verumtamen quoad notitia aat conscien-
tia mea pertinet, patrem non prodam, malis calumniis coram vobis,
judices,lacessitum. Etquanquam vereor,nequalabareiquenoceam,
ab eo recte facta secius interpretans atque verbis corrumpens, jacta
tamen esto alea. Patrem bene vobis velle vestroeque reipublicae
studere, rebus ipsis ipse declaravit illo tempore, quod Mitylenaeorum
defectionemantecessit: ut autem totacivitas malousa consilio a vobis
defecit vestraque benevolentia excidit, non potuit facere quominus
errore toti civitati communi iraplicaretur. Animo quidem erga vos

I

58 ANTIPHONTIS

turn erat nil mutato, in illis ipsis turbidis temporibus, at rebus item
suam erfro vos pristinam deraonstrare voluntatem baud licebat.
Mansit quidem in obsessa civitate, at quid face re t ? excedere illinc
parum fuisset prudens, et praeterea ne opus quidem erat ; satis enim
multa penes vos habebatis pignora caritatis, liberos ejus atque facul-
tates, ut, si vel voluisset quoque a vobis deficere, ne potuisset
quidem : banc itaque suam erga vos mentem jactare, donee Mity-
lenis manebat, negatum ei erat. Ut autem vos, punitis defectionis
auctoribus, in quibus patrem non fuisse inter omnes constat, reliquis
Mityleneeis copiam fecistis in patrio solo manendi in eoque exco-
lendo perseverandi, nihil prorsus est postmodum a patre raeo erra-
tum, nulla est pars officii in qua exsequenda fidem navitatemque
suam passus esset desiderari, nulli defuit muneri sive Athenis sive
Mitylense edendo, sed et choregatibus defunctus est et tributa
dependit. Quod autem apud ^num araat aetatem degere, urbis
caritate captus, facit hoc, non quo defugiat partem ullam officiorum
a se reip. debitorum ; neque quo civitatis alius civis malit quam
vester appellari et haberi, quanquam alios bene multos video civium
vestrorum, relicta urbe, non modo in Continente [Asia] considentes,
sed ad ipsos adeo quoque vestros hostes transmigrantes sedesque
fortunarura suarum inter eos figentes actionibusque mercatilibus
cives vestros vexantes ; neque quod sum vestri regiminis popularis
pceniteat atque tsedeat, sed odio delatorum quos ipsimet vos pariter
odistis. Quae ergo pater una cum tota [Mitylenaeorum] civitate
coactus magis quam voluntate sua deliquit, eorum poenas ipsum
privatim dare cequum non est. Sat magnas jam dedit eorum
pcenas una cum tota civitate. Nunquam Mitylenseis e mcmoria
excidet error ipsorum, et ex illo contracta clades, qui ingentem
pristinam amplitudinem suam beatamque conditionem cum extrema
atque miserrima infelicitate commutarint patriamque viderint deso-
latam. Qhbb autem adversarii patri meo privatim vitio dant, nolite
quaeso, judices, ea vera esse aientibus credere : nummis enim quo
emungeremur, ab improbo sodalitio tota haec machina in meque in
eumque comparata est. Et multa hie concurrunt cupiditatem bonis
alienis inhiantium secundantia. Senex ille cum sit, praesto milji
nequit esse ; ego vero junior sum rudiorquo quam ut ipse me defeii-
dere measque injurias ulcisci queam. Quare vos mihi succurrite,
neque docete sycophantas ipsos plus posse quam vosmet : id quod
certo eveniat, si secus hac in causa judicetis. Nam si ad vos in-
greflsos eos sinatis agere qu?jecunque velint omnia, planum faciatis,
horom gratiam reos omni studio omnique arte debere sibi obstrin-
gere, vestrae plebis auctoritatem vero impune posse conteranere :
sm autem ingressis ad vos sycophantis signif/cetis, eos vobis videri
homines audaces atque consceleratos esse, conslliaque eorum et

DE CiEDE HERODIS. 59

machinationes cludatis, ut nil efticere contentionibus suis possint,
turn vos ab omnibus honorabimini magnique fietis, et sutnma rerum
potestas penes vos erit ; quemadmodum etiam par et eequum est
esse. Vindicate itaque meque unaque a^quuni jus.

14, AudistisadhucquoBCunque argumentaa me proferri potuerunt
ab humanis sive testimoniis sive aliis indiciis repetita : sed divina
quoque non minus oportet ostenta proferre, quo ex his quoque vos bo-
nitatem causae meae docti secundum me pronuntietis ; et sunt utique
indicia divinoe voluntatis sumnii momenti. His credentes vos remp.
tutam et salvam geritis, utiaque in fortuna, tam in adversa quam in
secunda, forisque domique. Sed et in privatis cuique suis rebus
summa debet esse divinorum ostentorum auctoritas fidesque : quae
res in valgum nota est. Ipsos vos, ni fallor, baud fugit, ssepe jam
usu venisse, cum homines aut cruore aut alio quopiam incesto
polluti in naves inscendissent, ut non ipsi solum undis bausti peri-
rent, sed una secum caeteros quoque vectores, quamvis castos san-
ctosque, in perniciem traherent ; item alios, conSortio impurorum
usos, tametsi non perirent, ad discrimina tamen extrema adductos
fuisse; nee non multos, adstantes sacris, eo quod perlitari non
posset, suomet ipsos tacito indicio piodidisse, religiones deorum ab
ipsis violatas esse, et penes ipsos stare quominus sacra solennia rite
peragantur. Jam borum omnium nihil in me unquam evenit.
Quibuscunque unquam navigationum censors fui, hi secundissimis
usi sunt cursibus : ubicunque sacris interfui, ibi nunquam non
pulcherrime atque prosperrime fuit perlitatum, Quse indicia, jure
nieo aequissimo postulo, ut vos ita interpretemini ut inde falsitatem
criminis in me collati coUigatis. Vera autem esse, quae de me
prsedicavi, ut vobis constet, hoi testes cito.

TESTES.

Certus sum, judices, hi testes si adversus me testarentur atque
confirmarent, in templo quopiam navigiove, in quo ego essem, indi-
cium aliquod visum esse numinis ob sacra pollutairati, adversaries
meos hoc testimonio, tanquam acerrimo quodam telo, usuros esse
ad me confodiendum, atque clamaturos hsec ostenta deorum fidem
mci sceleris facere tam perspicuam atque luculentam ut alia nulls,
fides possit esse evidentior : jam vero et divina ostenta crimina-
tionibus inimicorum meorum repugnant, et testium praedicationes
cum causam meam sublevant, turn istorum causam premunt et
evertunt atque mendacii coarguunt; et nihilo tamen hi minus po-
stulant ut, quam vos fidem meis testibus denegetis, cam ipsorum
mendaciis contribuatis. Alii quidem homines per ipsa facta vani-
tatem praetensionum demonstrant atque refellunt; hi vero verborum
piisstigiis veritatem rerum gestarum labefactaie conantur.

60 ANTIPHONTIS

15. Refutavi, indices, singula qnspque criraina milii objecta, quan-
tum menioria colligere potui : jam nullus dubito fore, ut a vobisabsol-
var. Id quod, ut mihi salutare est, ita cum vestro quoque studio jus
sancte ct legibus convenienter dicendi coiisentit jurisque jurandi a
vobis dicti religioncm tuetur. Nam secundum leges vos jus esse
dicturos jurantes condixistis : jam legibus lis, quarum ex auctoritate
prsetensa in carcerem ductus sum. nil teneor ; quibus autem teneri
dicor (quamqiiam falsa ca est criminalio), quatenus iis tenear nee
ne, docebit certamcn illud quod milii decertandnm in posterum
teropus reservatum manet. Geminum antem ccrtamen quod ex-
stiterit e fiimplici, ejus rei culpa penes me nulla est, sed in culpa
sunt accusatorcs. Vos autem, qui juris aequi estis arbitri, homi-
num mihi inimicissimorum malignitatem atque iniquitatem hand
videmini imitaturi : lii necessitatem mihi admoverunt, bis capitis
mei causam dicendi. Vos itaque me in hoc jam judicio preejudicio
vestro caedis non condemnabitis : nolite, viri, tam iniqui esse :
date potius aliqi/id etiam tempori ; quo cum consiliario atque viae
dace veritatem rcrum crestarum invenire solent, quibuscunque curae
est eam qua?rere. Vellem utiqu?, judices, hujusmodi in causis for-
mulam juris civilis in jure dicundo observari [h. e. semel tanlum-
modo de causa quaque quitri et pronunciari], qnanquam ipso de
jure, simpliciter et extra forum spectato, idem ego sequura censeo,
nt in rei gestan veritatem quam creberrime inquiratur. Quo saepius
cnim id fiat, hoc melius rei Veritas aperiatur : crebriias dispu-
tationum, qnibus indagatio veri proposita est, ut secunda est atque
propitia veritati, ita rursus est mendacio infeslissima; et ut illam
superiorem in certamine facit, ita hoc debellat. In nulla vero causa,
quam in causa liomicidii, magis rci'ert de veritate rei ge&tae certo
constare ; nam sententia iniqua in hac causa dicta cogit et jus
rrquum ct veritatem cedere atque siiccumbere: nam me, e. c, si
vos condemnavcritis, tametsi insontem, oportebit tamen vestroe sen-
tentiae servire et legis severitati parere, edicentis, ut reus sententiam
in se a judicibus pronuntiatani corpore suo toleret exsequendam ;
nemoque facile sit, qui sententiae de se dictoe refragari audeat,
tametsi certo sciat se rriminf- vacare, aut qui ideo recuset in pote-
state legis esse, quod conscius sibi sit se tantiim facinus baud cora-
misisse. Sic necesse est, ut arquitas iniquitati concedat, veritate
nequicquam reclamante, et ut ipsa Veritas a mendacio victa obruatur,
praesertim absente vindicc, causam earum asserturo. Propter banc
lubricitatem in liujusmodi causis caedium errorisque proclivitatem
imperatse sunt tot rautiones, tantique fiunt tanta cum mole appa-
ratus, quanti aliis nullis in causis : primum leges et diligenter sub-
tiliterque et severe de causis homicidiorum quibusque praecipiunt,
rt ambfr partes jure jurando mutuo obstringuntur, exta proficiuntur.

DE CiEDE HERODIS. 61

necesse est ut accusatores reis caedium denuntient ne audeant ad
loca vetita adire ; tacebo reliqua, quae mos et ritus est in causis
homicidiorutn observari multum diversa ab iis juribus atque ritibus,
qui aliis in causis aliisque in dicasteriis observantur. Quid ita?
Res nimirum, de quibus hie certatur, multo pluriraum refert recta
et vera sentenria definiii: nam si ex recto etvero definiantur, satisfit
manibus injusta csede laesi; insontem vero si homicidii damnet
iniqua judicum improborum sententia, delictum hoc est, non humana
modo, sed divina quoque jura violans. Nam perinde ad offensionem
est, accusatorem non recte accusare, atque vos, qui judices sitis,
non recte decernere. Nam accusatio vim effectus in se nullam
habet, vestrae autem sententiae ea est auctoritas, ut ejus dictata
exsecutioni dari necesse sit : accusator erroris in judicando commissi
culpam in vos transferre possit, quoniam a vestra auctoritate dere-
licta ipsius accusatio effectu luisset carilura; vos autem in pronun-
tiando iapsi, quonam erroris culpam referetis ? quonam praetextu
eura excusabitis ? Ecqui ergo recte et legitime hac in causa mea
judicabitis ? Sic nimirum, si hos non priiis, quam ubi jusjurandum
ritu vetusto sancitum dixerint, ad acciisandum admittatis, copiamque
mihi facialis ipsum crimen purgandi. Ecqui autem eam mihi copiam
facietis ? Si nempe me hoc temporis articulo absolvatis. Nam,
etiamsi hoc feceritis, non ideo tamen vestrae sententiae laqueos
efFugi : nam, qui nunc sedetis judices, vos iidem turn quoque sede-
bitis, cum crimen homicidii milii ex professo diluendum erit, et me
condemnare si tiim voletis, licebit vobis. Absoluto me nunc turn
tamen nihilominus de voluntate uti in potestate vestra erit; [sin
autem me nunc condemnaveritis], non licebit postmodum denuo
crimen purgare aut de me in deliberationem ire. Et si vel maxime
ego vere sim homicidii reus, et vos me, utique sontem, tamen absol-
veritis, semper tamen erit sanctius atque cum religione deorum con-
venientius, sontem adeo per nefas abbolvere, quam insontem per
nefas condemnare : alterum enim iilud aliud nihil est, quam errore
labi ; alterum vero, prceterquam quod error est, etiam violatio est
divinorum jiirium. Versamini ergo in loco perquam lubrico, in
quo acerrima cautione opus est ne labamini, rem aggredientes,
ut semel efftctui data fuerit, postmodum irreparabilem. In
ejusmodi quidem causa, ubi admissus error denuo tamen repre-
hendi et corrigi queat, minus peccetis, etiamsi sive ab iracundia
evehamini sive a caluraniis capiamini atque obstringamini ; nam ibi
locus est et pcenitentiae et consiliorum restaurationi : in causis autem
irrevocabilibus, ubi ad errorem agnitio erroris earaque consequens
poenitentia accesserit, geminum id damnum est. Haud raro jam
fcictum est, ut cum vos praecipitantia judicii insontes pessumdedis-
setis, postmodum ipsi vestrura errorem agnoscentes, poenitentia ejus,

6-1 ANTIPHONTIS

sed ilia irrita, excruciaremiai. Nunquam autem vos poenituit sontes
absolvisse, si qui facundiee suae praestigiis vobis deceptis innocen-
tiaiu suam approbassent, tametsi eos oportuisset vel maxime pessum-
dan", si uon alia de causa, saltim ea, quod mendaciis vos circum-
venissent. Prseterea cum errores involuiitarii veniam inveniunt,
turn voluntarii venia carent : error enim involuntarius, o judices, forti
fortunoe in acceptis refertur, voluntarius autem destinationi consilii
et propositi imputatur. Ecqui autem aliiid quicquam voluntarii
nomen mereatur, quam si quis, ob quoe deliberatum consederit, ea
ante deliberationera protinus exsequatur? Velim insuper hoc quo-
que vos vobiscum reputare, sive manu tu quemquam per nefas oc-
cideris, sive sententia tua ad exitum facti et ad sestimationem juris,
perinde id esse. Quod si hujusmodi facinoris cujusquam ego mihi
conscius fuissem, profecto nunquam pedem in banc urbem intulis-
sem, de quo vos certos esse velim: jam vero veni hue, bonitate
causoj meae fretus; et viro bono honestoque adjumentum aliud nul-
lum debet carius esse neque aliud majoris fieri, quam conscientia,
nihil a se commissum esse, quo raajestas deorum violaretur iisque
debita pietas corrumperetur. Haec optima et fidissima certaminis
capitalis secundatrix est: nam ejusmodi reo tametsi corpus magni-
tudine atque diuturnitate molestiarum fractum et fatigatum conci-
dere atque occumbere minetur, erigitur tamen et ad salutem conser-
vatur ab anirai fortitudine, conscientia innocentiae suae erecti ideo-
que adversus molestias adventitias contendere parati et perdurare
nitentis. Criuiinis autem si cui officiat conscientia, non alius ei
hostis adversatur magis reformidandus, quam conscientia mala,
prima heec in eum consurgit, et cum armis infestissimis : corpus
enim eliamsi adhuc validura animus tamen ante tempus, viribus
illius nondum exinanitis, destituit, existimans imminentem poenam
sibi meritam venire sccleribus abs se commissis. Veni ergo ad vos
et potestatem mei vobis feci, utpote nullius sceleris mihi conscius.
Iniraicos autem meos me criminibus commentitiis ad vos infamatum
et vos a me abalienatum atque deceptum ire, id vero mirandum non
est. Sed vestrum est calumniis fidem denegare. Mihi enim si ob-
secundfctis, nihil aliud vobis vercndum est, quam hoc, ut vestrae vos
facihtatis postmodum pneniteat: atqui poenilenliae hujus remedium,
idque in vestra potestate positum est, ut me postmodum puniatis.
Horum autem in auctoritatesi fueritis, non licebit vobis postmodum,
horum imperia exsecutis, pestem semel admissam rursus sanare.
Neque magnum erit temporis intertrimentum, si poenam meam tan-
tisper diflf'eratis: paulo post enim vcniet tempus, quo, si fcquum
censebilis, juste atque legitime in me decernalis id, quod ut nunc
iniquo tempore dccernatis, hi vobis auctores sunt. Non est festi-
nuntium res prospere ct pracclare gerere, sed recte et suspensa atque

DE CtEDE HERODIS. 63

lenta mcnte deliberantium. Nunc solummodo cognitores causae
estis, tunc autera testium eritis arbitri : nunc estis opinatores vero-
rum, tunc autem decretores eorundem. Num tenetis quanti mo-
menti res sit contra hominem homicidii reum factum falsa testari ?
Nam si testes hujusmodi falsi judicibus persuaserint, ut protinus
sine cunctatione reum occidant, non solum corpus periit, sed una
quoque ultio ipsi debita periit. Nam amici quidem ejus non jam
volent hominem vindicare jam exstinctum: et si vel velint quoque,
ecquid inde commodi redibit ad injuste peremptum? num ideo me-
lior ejus erit conditio? Quare nunc quidem me absolvite, judices ;
in altera autem causae dictione, qua peculiariter in caedem inquiretur,
ubi hi accusatores jusjurandum ex formula juris etritu vetusto prius
dixerint, turn me accusanto, vos autem causa in utraraque partem
agitata et discussa, secundum leges in hac civitate fixas usuque fre-
quentatas pronunciabitis : quo facto, mihi, si quid etiam adversi
patiar, nulla tamen erit excusatio de injuria facta. Haec ea sunt,
quae vos vogo, ita vestrae memor pietatis, ut una me ipsum quoque
juris mei nulla parte defraudem: in jurejurando a vobis dicto, mea
quoque salus una continetur. Momentorum horum quocunque
denique voletis, impulsi me absolvite.

ANTIPHONTIS

SUPER CHORE UTA

ORATIO.

A R G L M E N T U M.

Qoot apud Atbenienses choregi siot, et qaare creentur, et qaot paeros alere teoC'
aniar, ex Demostbenis oralionibus accurate didicimos. Cboregus igitor ADtipbontis
oratoris tempore fuit, qoi Iribaiu sortitus Erecbtbeideni, et amplius Cecropidem, pueros
saltatores domi nulriebat. Quorum nnus bonae vocis causa pharmacum bibit, cuniqne
bihisset, vita fuoclus est. Pater pneri mortui cboregum accusavit, taoquam illi mor-
tem afferentem. Defendiiur cboregus mortem negans. Status causae conjecturalis,
iocertom cum sit crimen : certo indicio accusator utitur, eo quod, pueri in domo
cboregi exercerentar ; quod et^i crimioe vacet, ad saspiciooem persuadeudam valet.

1. JucuxDissiMUM quidem est homini, judices, si nunquam in

capitis discrimen conjiciatur, et ad deos vota faciens sibi quisque

inter alia optabilia etiam hoc optet contingere : quodsi tamen certa-

men devitare nullo modo queat, turn id quidem multo est jucundis-

simum, si preesto sit, quod ego equidem in ejusraodi causa habeo

palmariuai, ut uullius sibi delicti sit conscius, sed si vel maxima

accipiendum sit infortunium, id malitia et dedecore careat, magisque

fortunae sinistra? quam improbitati mentis referatur. Leges quidem

hoc do genera criminum latas nemo facile sit omnium, qui non fate-

atur legibus aliis sapientia atque sanctitate anteire. Legura aliaruni

omnium in hoc Attico solo obtinentium sunt antiquissima;; deinde

mutaiionera nullam passse sunt, sed ut crimina adhuc sunt aadem

atque olim, quorum de pcenis ut praeciperent, tum primitus latoe

sunt, ita ipsa; quoqua formultc sunt adhuc eaedem atque primitus

fuerunt ; id quod vel praecipuum est documentum legum juste sapi-

enterque institutarum : temporis enim diuturnitas et usus rerum

vitia aperiunt institutis humanis adha^rentia. Quapropter vos opor-

tet, non legum probitatem ex accusatoris pradicatione sestimare,

sed contra orationem accusatoris e legibus arbitrari, num recta legi-

busque consentanea vos doceat, necne. Maxime quidem mea nunc

agitur causa, qui reus ag^r: verumtamen etiam vestra non minus

interesse autumo, ut causae homicidiorum ex aequo et vero disce-

ptentur; pratcipue quidem deorum causa, quo religio ipsis debita

salva servetur, turn tamen etiam vestri causa. Nam praeter famam

SUPER CHOREUTA. 65

vestram, etiam conscientite vestrae pax agitur : hoec enim causa non
plus quam semel agitur ; in qua dijudicanda commissus error aequo
et vero praevalet. Quern enim vos homicidii condemnaveritis, tametsi
non sit, necesse tamen est eum homicidam esse ; tametsi manus ei
sint a cruore intactae, facere tamen non possit, ut imperia sententiae
in se dictae legisque detrectet, sed abstinebit se necessario a solo
palrio, a fanis deorum sacrisque et sacrificiis, a foro, a ludis, quae
omnia hominibus solent esse carissima atque antiquissima. Tanta
legis est et severitas et reverentia, ut tametsi tu mancipem tuum
occideris,cui nuUus sit sanguinis ultor, tu tamen ritasque vetusti
et divini numinis verecundia, lustialibus sacris te expiandum
cures, iisque locis abstineas quorum frequentatione tibi lex inter-
dicit. Felicitatis humanae pars potissima in spe suspensa est: sed
banc ipsam spem, unicam paene vitae humanae anchoram, ipse sibi
amputat is, qui religiones deorum temerat. Neque est unus omnium,
qui, eo quod sibi sceleris hujus commissi non sit conscius, repugnare
audeat sententiae judicum de se latae, qua homicidii condemnatus
sit; sed necesse est illi servire sententiae, quamvis vero repugnet :
et ipsum verum, necesse est, ut obmutescat falsique se incusari
patiatur, praesertim si desit, qui jus vindicet reumque asserat. Qua
de causa et legum capitalium diligenlissimae cautiones et reliquae
caerimoniae in hujusmodi causis sancitae, ut e. c. sacramenta utrinque
dicenda et extorum prosectiones et denuntiationes de locis vetitis
et reliqua, peculiari quadam et insigui nota exsplendescunt, qua ab
actionibus aliarum causarum dignoscantur ; res nempe ipsas, de
quibus hie agitur, recto judicio disceptari, quam plurimum refert :
id enim si fiat, ultione salisfit manibus per nefas perempti ; sin autera
iniqua sententia homo insons percellatur, non is error modo est, sed
etiam numinis divini legumque humanarum violatio. Neque perinde
est accusatorem perperam accusare, atque vos judices perperam
judicare. Accusatio enim illius in se vim exitus nullam habet, at
in vestra sententia ilia inest efficacia : quicquid vos secius decre-
veritis, id quo referatis, nil habetis, quo culpam purgetis.

2. Ego vero, viri, de defensione non idem sentio, quod accusa-
tores de accusatione sentiunt. Nam hi cum se accusare aiant pietatis
et aequitatis ergo, totam tamen accusationem eo compararunt, quo
me calumniis exosum vobis reddant, et vos circumveniant; quae fraus
est, fraudum omnium, quas humanamenscomminiscatur, teterrima.
Non hoc agunt, ut planum faciant me scelus admisisse, eoque facto,
ut pcEuas dem meritas ; sed istud, ut, tametsi insons, ipsorum ob-
rutus calumniis, fortunis exutus omnibus, in exsilium agar. Ego
vero aequum censeo causam banc sic agitari, ut ante omnia rem
gestam ex ordine exponam, et criminis ipsius, cujus insimulor,
rationem reddam : deinde, si vos audire juverit, etiam reliquas

K

66 ANTIPHONTIS

horum ciiminationes diluam. Hunc oiiim agendi modum autumo
cum niihi decus atque salutem, turn inimicis, quorum petulantia et
immanitas vexationc mci dolcctatur, ignominiam atque ruborem esse
allaturum : et prol'ecto iudigna atque intanda ruihi ab his oblata est
injuria. Quibus, houcstate salva, liccbat, si quid ego, aut in edendo
munere aut alio quopiam loco in renipublicam deliquissem, id indi-
care atque coargucre,quod facientes una homincmque sibi infestum
essent ulti et de republica bene meriti ; hi ab hac via raei insectandi
scse cauti abstinuerunt, cernentes sibi negatum, ut uUam a me
factara reipubhca; injuriam, sive magnam sive parvam, demonstra-
rent; hie autem actione homicidii me incessunt, quo in negotio
perquam et illiberahter eta morejuriscivihsabhorrenter versantur :
lege edicente, ut accusator aliud nihil, quani ipsum crimen de quo
ag-itur, arguat, hi accusationi sure commentitias nescio quas et fri-
volas immiscent prcctensiones, quibus meas in republica adraini-
stranda partes infamatum eunt. Quo rei publicae quidem, querendi
locum relinquentes, ultionis copiam eripiunt, ipsi autem injuriarum,
quas reip. oblatas aiunt, poenas repetentes ditcscunt. Atqui neque
fide neque gratiarura actione dignae sunt cjusmodi accusationes.
Nam, ubi fruclus ex ultione injuriarum reip. oblatarum ad ipsam
remp.esset perventunis, ibi taccnt ; quo loco si loquerentur, reip.
gratiam utique mererentur; aut, transmisso argumento praecipuo,
quod titulus mentitur, in res a professione suae accusationis alienis-
simas evagantur: atqui in ejusmodi causa, qui alia accusaturum
professus, alia rcapse accuset, dignior is est, cui fides denegetur,
quam cui habeatur. Ego vero si animos vestros satis novi, videmini
mihi in dicendojure nihil aliud, quam naturam ipsius causae, secuturi,
et prout ilia jusserit, aut absoluturi aut condemnaturi.

3. Constitutus choregus instantibus Thargeliis, praeter meam tri-
bum, quae est Erechtheis, etiam Cecropidem una cum magistro Pan-
tacle sortito accipiebam ; faciebam sumptus, fungebar munere, quam
poteram optime atque reiigiosissime. Quse pars mearum oedium ei
rei videbatur accommodatissima, earn consecrabam exercitationibus
saltandi,et,ut ibijuventus doceri posset, tridinium apparabam, idem
illud, in quo erudiendam juventutem jam antea quoque curaveram,
choregatu in Dionysiis fungens : deinde chorimn colligebam quanta
poteram maxima civilitate, neminem pccuniaria mulcta afficiens, a
nemine pignora per vim aufFerens, cum ncmine simultates suscipiens,
sed ila agebantur omnia, prout utrique parti et acceptissimum etfa-
ctu esset expeditissimum; citanti mihi atque proescribenti parentes
liberos mittebant, volentes atque lul)entes. Sed interesse disciplinge
puerorum per negotia mihi non licebat, intento actioni adversus
Aristionem atque Philinum occoeptee : quos homines quoniam pu-
blice receperam peculatus rcos faciendos, permagni mea referebat.

SUPER CHOREUTA. 67

corum furta senatiii toti(iue popiilo Atheniensium a me ordiiie et
qua par est veritate atque eequitate demonstrari. liuic itaquc ne-
gotio animum habens intentuin, mandabam Phanostrato, 'ut choro
suppeditaret, si quid ei opus esset ; municipalis accusatorurn est
Phanostratus, idemque meus gener ; liuic mandabam, ut choro de
necessitatibus omnibus, quam posset diligentissime atque liberalis-
sime, prospiceret: addebam ei adhuc duos alios, alterum Amyniam
de tribu Erechtheide, cui fama integritatis florenti solebant tribules
decreto publico partes identidera demandare choros coUigendi
rebusque necessariis instruendi ; alterum de tribu Cecropide, qui,
quoties usu veniret, item colligere chorum istius tribus soleret:
quartum denique addebam, Philippum, cum mandato, quaecunque
imperaturus esset magister aut alius quispiam modo nominatorum,
emendi et sumptus tantisper erogandi, quo scilicet pueri publice pro-
ducendi quara optime docerentur^ neque, negotiis me meis ad alia
avocantibus, ulla re necessaria fraudarentur. Defunctus ad hunc
modum choregatu fui. Atque si quid in hac expositione mentitus
sum, mei excusandi et obnubilandi veri ergo, licebit accusatori in
posteriore accusatione id coarguere, licebit quicquid volet contra
disputare ; nam res utique ita habet, ut exposui ; et profecto furiosus
sim, si in re tarn publice nota et ad coarguendum tam facili
mentiri coner: circumstant hoc tribunal tot numero homines, totara
rem ut gesta est penitus callentes, et audientes me cum scribam
Sacramento adigentem sequerer, seduloque ad singulas quasque
meas responsiones attendentes, quibus banc de me creare pervelim
opinioneni, ut existiment, non solum religiosum me hominem esse
et jurisjurandi a me dicti memorem ejusqueservandi studiosum, sed
etiam hoc agere, ut simplici veraque rei gestse expositione vobis ab-
solutionem mei extorqueam. Planum itaque vobis ante omnia faciam,
me neque imperasse puero ut potionem biberet, neque eum ad biben-
dum adegisse, neque prtebuisse, quid? quod ne interfuisse quidem
cum biberet. Quod eo non dico, ista cum contentione, quo culpam
a meis cervicibus in alienas transferam : non profecto: neminem
enim incuso, prseterquam for tern fortunam, quae aUis quoque multis
hominibus necem consciscit, quam fataliter cuique decretam, neque
ego possum, neque alius quisquam, avertere,quominus legi fatorum
pareatur.

TESTES.

4. Confirmata ore testium audistis ea, quae vobis hac de re con-
firmanda receperam. Jam licebit vobis ex ipsa formula jurisjurandi,
a nostrum unoquoque dicti, colligere, utri veriora et cum religione
sacramenti convenientiora pree se ferant, egone, an illi. Jurati enim
hi asseverarunt Diodotum a me necatum esse eamque necem me

68 ANTIPHONTIS

ipsi proMTieditatam intulisse; ego vero juratus negavi nie illi caedera
intulisse, neque manu sublata neque telo aut fuste iiicusso neque
potione Venenata, neque nie necem illi fraude pitenieditata compa-
rasse. Contendunt autem hi criminalioneni siiani approbare, prae-
dicaiido, liunc [Phanostratum, generum meum] piievo imperasse ut
potionem biberet, aut eum ad bibendum coegisse, aut poculum ei
obtulisse ; ego vero ex illis ipsis horum pra;dicationibus efficio, me
nulla culpa teneri. Neque enim imperavi, iiecjue coegi, neque prse-
bui : addam, me plane abfuisse turn quum puer biberet. Quod si
ergo aient scelus penes eum esse qui impcraverit, ego crimine vaco:
nam non imperavi. Aut si aient scelus penes eum esse qui coegerit,
ego crimine vaco : nam non coegi. Aut si aient reum esse eum qui
poculum prcebuerit, rursus crimine vaco: nam non prcebui. Facile
quidem factu et cujusque est incusare et mendaciis alium obruere :
habet enim id quisque in potestate sua. Verum efficere,ut, quee facta
non sint, taraen facta sint, et ut insons reddatur sons, id, ni fallor,
non est in horum prsetensionibus, sed natura harum verum sequitur
justum et verum [hoc est, vere sons, et pro sonte merito habendus,
est sons, manetque, quicquid contra contendatur]. Et causa hsec
brevissimis expediri potest, utpote dubitationi nulli obnoxia, ex ipsis
adversariorum testiumque prsedicationibus. Si qua res in occulto
gesta est, si qua nex clam comparata, procul testibus, ibi necesse est
judices accusatoremque reumque diligenter percontari, et ex ambo-
rum prsedicationibus, subtili conjectura verum venari, minutissima
quceque vestigia suspicionum persequi, etsic pronunciare, magis se-
cundum probabilem conjecturam, quam ex certa scientia: ubi autem
constat, ut in hac causa mea ipsi accusatores confitentur, necem banc
pueroobtigisse,nonexpr8emeditatonequeexcomparationemultorum
inter se ad fraudem dandam conspiratorum ; deinde, ubi constat,
quaecunque acta sunt, ea omnia palam acta esse, in oculis multorum
testium, tam virorum quam puerorum, tam ingenuorum quam ser-
vorum, e quorum conscientia et indicio, etiamsi quis sceleris quic-
quam commisisset, illud scelus liquidissime coargui, et rursus, si
quis insontem per nefas accusatum isset, is facillime refutari posset,
(juid ibi opus est dubitatione, quid suspicionibus? cur non potius ex
certa scientia sine cunctatione lis decidatur?

5. Praeterea consilium quoque adversariorum vobis spectandum
est, judices, et qua mente actionem banc exorsi sint. Mores enim
nostri mutui a principio inde prorsus inter se dissenserunt. Pbi-
locrates enim hie cum in Heliseam Thesmothetarum adscendisset,
eo die quo puer elatus est, affinnavit, fratrem suum a me inter-
emptum esse, eo quod ipsum in choro coegisseni pharmacum bi-
bere. Ego, cerlior factus Phiiocratcm ista coram magistratibus
dixisse, pariter adscendi, et in iden) dicasterium ingressus, coram

SUPER CHOREUTA. 69

iisdem judicibiis negavi Philocratem ex aequo et recto facere
falsis criminibus me infamare stiidentem ad judices, eo ipso tem-
poris articulo, quo agendas mihi causae essent adversus Aristionem
eras et adversus Philinum perendie ; horum nenipe in gratiam, ut
eos a periculo condemnationis libcraret, accusationem banc sus-
cepisse Philocratem, aliaque nulla de causa idonea: nam crimina-
tiones et mendacia ejus facillimo negotio coargui et difflari posse.
Conscios enim rei gestae plus quam quinquaginta esse bomines,
ingenuosque cum servis, senesque cum junioribus, quos nihil
omnium neque dictorum neque factorura in illo luctuoso negotio
fugeret. Neque solum hac oratione ad judices utebar, sed etiam
sponsionem ei deferebam, et tum statim, et proximo die post, coram
iisdem judicibus, hortans, ut assumptis testibus, quotcunque nu-
mero vellet, mecum iret ad eos quos ego aiebam actui interfuisse;
nomina enim eorum ipsi sigillatim edebam ; atqtie ut eos interrogaret
severiusque percoutaretur,ut cujusque ferret conditio; liberos enim
homines sponte sua rem ut vere gesta esset fideliter esse exposituros,
cum quod aequum et rectum in se esset homineque ingenuo dignum
veritati verborum studere, tum quod ipsorum interesset, verum di-
cendo suam ipsos existimationem bonamque famam tueri, malaque
cavere quae veri dissimulatio ipsis creare posset ; in servos autem
modis procederet ipsorum fortuna dignis, qui si interroganti ipsi
vera edere viderentur, nil opus esse tormentis, sin minus, auctor ei
eram, paratum stare me ad tradendum omnia mea servilia corpora,
quaequealiorumjuberetjprofitebarmedominispersuasispraestiturum,
ad quaesitionem per tormenta quamvis vellet acerbam. Haec dicti-
tante me coram judicibus, atque sponsionem banc deferente ipsi
coram judicibus illis non modo, sed etiam permultis aliis privatis
tum circumstantibus, tamen neque tum statim, neque toto illo tem-
pore quod ab ilia die ad banc effluxit, neque Philocrates ipse, neque
unus eorum omnium qui ei causae hujus consortes sunt, impetrare
a se potuerunt, ut ad banc aequissimam sponsionem descenderent,
bene scilicet gnari, rationem banc veri explorandi, non sibi, sed
mihi secundamesse, ex eaque constiturum nihil sani criminationibus
ipsorum inesse.

6. Nostis ipsi vos, judices, necessitatum, quibus impelli adigique
homines possint, hoc genus esse omnium acerrimum atque effica-
cissimum, et ex hoc repetitas demonstrationes omnium evidentissi-
mas esse atque certissimas, ubi nempe multitudo sit testium, inge-
nuorum una atque servilium corporum, qui omnes rem controversam
teneant; quorum ingenuos vincire liceat atque veluti torquere re-
ligionibus jurisjurandi et asseverationibus, quaruni fides bonte cu-
jusque famae tuendae praemio, aut, si mentitus deprehendatur, infa-
miae contrahendae periculo oppigneratur, quae res bene natis homi-

70 ANTIPHONTIS

nibus carissimcc sunt sumniique fiunt ; a servis autem veri confes-
sionein extorqiiere modis liccat aliis, equuleo et fidiculis, a quaruni
acerbitate coacti veriim edere, tamctsi postmodum cruciatibus con-
fecti exspirent, tanti id noii habetur. Cruciatus enim quenique in
prtcsentia urens tantum valet, ut discrimen postfuturum oblivisca-
tur. Constat itaque hos a me ad nuUam non oequissimam condi-
tionem invitatos, et nullum non genus inquisitlonis bis delatum esse
unde datum est bominibus veium et "dequum indagare : nulla relin-
quebatur cxcusationis latebra. Ego criminatione impetitus, qui
dedisse dicerer injuriam, paratus eram ipsis copiam dare sequissi-
moe inquisitlonis adversus memet ipsum : hi autem, tametsi me cri-
rainarentur et a me quererentur injuriam accepisse, nolebant tamen
illam a me oblatam adminiculorum amplecti copiam, per quae cri-
minationes suas approbarent. Quodsi ego, sponsionem illis de-
ferentibus, recusassem aut nomina servorum edere qui actui interfu-
erunt, aut servos ipsos illis tradere deposcentibus, aut aliam quara-
piara postulationem sequam defugissem, nse illi banc meam tergiver-
sationem interpretaturi essent pro luculentissimo argumento, suam
causam bonam esse,memea;diffidere: jam contra est; quamego ipsis
detuli ultro inquisitionem, hi eam defugerunt: quidni ergo par sit,
me argumentum invertere, et in ipsos telum hoc retorquere, exeoque
conficere, falsi et commentitii me criminis ab ipsis insimulari.

7. Porro, judices, testes hi, qui nunc pro me testantur, si contra

me lestati essent, certissimus suni, turn fuisse futurum, ut hi testi-

moniis illis me vclut telis (juibusdam acerrimis impugnarent, aientes,

testimonio mihi adverso non posse ullum aliud excogitari documen-

tum fidei Hquidius atque validius: jam vero videte mihi quseso in-

credibilem eorum iniquitatem atque impudentiam; testibus his iisdem

aientibus orationem meam uiquam et veram esse, istorum mendacem,

docerc vos contendunt, testimonio mihi secundo fidem omnem esse

dcrogandam, in praitensionibus autem a se confictis vos certa fide

securaquc debcre acquicscere ; quas ego pratensiones si jactarem

nulla testiura auctoritate communitas, naj illi ut falsas et temere

a me confictas essent aspernaturi. Atqui res gravis utique atque

indigna sit, si testes iidem, ubi ipsis favcant, turn fidem merean-

tur, ubi autem me seciindent, turn nuUam. Quodsi, casui tarn

roisero cum testes prorsus nulli afFuissent, ego tamen aliquos produ-

cerem, aicns eos interfuisse, aut, si, cum interfuissent omnino testes,

ego non eos, qui vere interfuissent, sed alios, exhiberem, recte utique

vos majorem fidem illorum |>raidicationi, quam meis testibus, adhi-

beretis: atcjui fatenturipsitestesnegotiointerfuisse,et ego testes eos-

dcm exhibco qui vere iritcrfuerunt, et constat, mcquc'et nieos testes

omnes constanter eadem et ilia prima statim die proo nobis tulisse,

ct adhucdum hodie prae nobis ferre : ecquee jam alia ratio, judices,

SUPER CHOREUTA. 71

quseso vos, possit excogitari, uncle aut veris fides adstruatur aut
falsis detrahatur, si haec quee attuli docutnenta nil valent ad rem
comprobandain ? Nam oratione quidem si quis rem doceat, testes
autem idem nullos exhibeat, ejusmodi orationem aias testium aucto-
ritate carere : sin autem testes exhibeat quidem, verumtamen non
item indicia edat auctoritati testium consentanea, possis tu pari
modo fidem indiciorum desiderare. Ego vero et orationis ea pro-
babilitate rem gestam enarravi, ut vero simillimum sit earn ita
gestam esse, et testes produxi illi mea? orationi consentientes, et
facta denique demonstravi testium auctoritati consonantia, et argu-
menta inde coUegi prono alveo illinc emanantia, et prseterea duo
quaedam hac in causa vel palmaria demonstravi, hos quidem puta
et a me et a semet ipsis convictos et condemnatos, me autem, non
a me solummodo, sed ab illis ipsis adeo absolutum : me enim ultro
descendente ad subeundum inquisitionis periculum de criminibus
mihi objectis, hi nolentes eam conditionem amplecti, injuriam utique
mihique sibique ipsi dederunt, eodemque veluii calculo cum me
absoiverunt, tum semet ipsi condemnarunt suamque accusationem
ceu mendacem dispunxerunt, Atqui si, proeter testes meos, ipsos
adeo adversaries causse mesa subscriptores praesto, ecquo alio quseso
oportebit ire, ad arcessendum argumenta absolutionis ?

8, Tametsi igitur autumo, judices, tani multa et tarn gravia atque
tam perspicua me disputasse, ut eonim momentis victi vos me merito
ducatisabsoIvendnmesse,et abhoccrimine me prorsusvacare nemini .
vestrum sit dubium : quo tamen adhuc subtilius atque certius rem
cognoscatis, procedam adhuc ulterius, et planum faciam hos accu-
satores meos esse hominum quotquot sunt omnium maxime per-
juros pietatisque erga deos aspernantissimos, odioque imprimis di-
gnos, non meo solum, neque vestro, judices, sed omnium adeo
civium, ob morum improbitatem in hac causa demonstratam. Nam
primo quidem die quo puer exspiraverat, item altero quo cadaver
ejus patebat spectaculo expositum, scquum hi non censebant me
ullius incusare hac in re commissi erroris aut facinoris, sed mecum
congrediebantur et sermones conferebant: interim congressi cum
inimicis meis, sinebant sibi ab his persiiaderi, ut ad actionem ad-
versus me comparandam accingerentur, tertio demum die, hoc est
eo, quo puer efferebatur, mihi denuntiabant, ut meminissem, velut
homicida, loca a lege vetita devitare. Quinam autem hi sunt ini-
mici, quorum hortatu moti tanta me mole accusationis adorti sunt?
et queenam ea causa est, quae illos meos inimicos impulit, ut hos ad
tantam audaciam accenderent ? Nam hsec quoque, non commit-
tendum mihi est ut vos, judices, ignoretis. Stabam nempe in pro-
cinctu Aristionem et Philinum et Ampelinum et commentariensem
Thesmothctarum, quo conscio et consorte furtonim isti furabantur,

7-2 ANTIPHONTIS

acciisandi iis de ciiminibus quoa senatui indicavcram, recipiens eos
a me reos eorum faciendos. Tam enormia erant eorum furta et
flagitia et injurife reip. ab ipsis oblatai, ut nulla spes ipsis superes-
set evadendi. Quid ergo designant in tanto discriraine? Persua-
dent his [Philocrati cum consortibus] ut nomen meum ad magistra-
tus, velut liomicidae, deferrent, publicisque in tabulis hoc titulo
annotandum curarent, mihique denuntiarent ut locis vetitis me ab-
stinerem : banc unam sperabant sibi patere salutis viam, banc unam
fugee ex universo isto tanto discrimine. Lex enini sic edicit: ubi
nomen alicujus in tabulis proscriptum fucrit, velut homicidae, ut is
ex eo inde temporis momento loca vetita devitet. Exclusus ad
hunc modum ego locis vetitis, in quibus vel proecipuum forum est,
non poteram, ut illi quidem opinabantur, coeptam in se actionem
prosequi: quodsi ergo mihi neccssitas imposita fuisset illam actio-
nem omittendi, qui solus et tenerem eorum furta et senatui indicas-
sem, facile ipsis factu videbatur, ut defensionisque periculum pcena-
rumque dandarum acerbitatem effugerent. Non in me primo
Philinus caeterique fraudem banc machinali sunt, sed jam dudum
ante in Lysistrato fuerant ; qua de re vosmet ipsi inaudivistis.
Prompti paratique Pliilocrates cum consortibus huic instigationi
obsecundare, statim allero die post funus pueri, prius adeo, quam
domus lustrata et justa facta essent, meum nomen, ut homicidse,
deferunt ad magistratum, publicisque in tabulis curant proscriben-
dum, astute diligenterque observata ilia ipsa die, qua actio adversus
principem furum Philinum,a quojudicii principium erat faciendum,
a me agenda csset; quo ne unus quidem scelerati illius coUegii a me
postulari posset et ex involucris improbitatis evolvi: verum multo
secius evenit, atque isti speraverant : rationes ipsis suae omnes
egregie fuerujit conturbatse: rex enim sacrorum e jure sacrorum
ipsos docebat, recitanda legis formula, quodnam temporis spatium
siistinere se adhuc deberent, antequam nomen meum deferrent, et
qaotnam citationes, nomine mco jam delate, prsecedere deberent
ipsam actionem, et quanta temporum intervalla inter quamque cita-
tionem fas esset intercedere : sic factum est ut ego, non exclusus
copia fures illos ad judicium pertrahendi, omnes condemnarem ;
quibus mulcta fuit scripta tanta, quantam ipsi vos probe nostis iis
scriplam esse; bis autem [Philocrati cum consortibus] negatum
fuit illos periculo eripere, quo ut eos eriperent, mercede illorum
conducti fuerant. Quid ergo tum instituunt? Congressi mecum
et cum amicis meis, rogabant, ut vellemus cum ipsis in gratiam
redirc, ofFerebantque pcEnas oflTensionum a se mihi dandas. Ego,
persuasus ab amicis, reconciliabar ipsis in arce apud sedem
Minervsc, coram testibus iis qui conciliatores gratia^ erant : post-
modum congredicbantur mccum et coUoquia miscebant in tem-

SUPER CHOREUTA. . 73

plis, in foro, domi meseque ipsorumqiie, et ubicunque locorum
conveniremus. Postremo, o Jupiter diique omnes ! hie ipse Phi-
locrates in curia coram senatu, stans tnecum in snggestu, manu
cum mea conserta, nominatim me appellans, sermones csedebat
mecum, qui pariter eum quoque nominatim compellabam : quo fa-
ctum, ut senatus idem postmodum audiens mihi denuntiatum esse,
ut loca vetita vitarem, miraretur indigneque ferret id factum ab iis
quos vidisset tarn familiariter mecum conversantes. Considerate
modo, viri, et recordamini, cum illorum impudentiam, tum meam
aequitatem et innocentiam : non enira e testimoniis solummodo con-
firmabo quae dico, sed etiam ex ipsis horum adversariorum factis
facile intelligetis me vera prsedicare.

9. De rege sacrovum, ut primo loco dicam, quem aiunt studio mei
nomen meum ab ipsis delatum accipere noluisse, apertum id est et
manifestum mendacium,quo tota ipsorum causa debilitatur. Regem
sacrorum, admissa mei nominis delatione, oportuisset tres irpociicamac
totidem mensibus distinctas instituere, et tum demum quarto mense
post delatum nomen partes litigantes ad judicum consessum indu-
cere, quemadmodum nunc factum est : atqui duo tantum menses de
magistratu ipsi adhuc supererant, Thargelion et Scirrhophorion.
Quapropter neque se adhuc honorem gerente inducere causam po-
terat in judicium, neque inchoatam successori tradere : nam homi-
cidii causam inchoatam successori tradere peragendam, fas non est
neque uUus unquam Rex sacrorum his in terris tradidit. Quam itaque
accusationem neque in forum suum inducere Regi sacrorum qui
tum erat licebat neque successori tradere, earn ne admittendam
quidem sibi esse recte existimabat; nam alias leges vestras violasset.
Regem sacrorum ea in re Philocrati nullam fecisse injuriam, ipse
Philocrates testatus est. Alios enim magistratibus defunctos,
gestorum honorum rationes debentes, ut calumniarum terricula-
mentis mirifice concussit atqne exagitavit, ita in hunc unum Regera
sacrorum dentem non destrinxit, sed intactum prseteriit, a quo se
atrocissimas accepisse injurias queruntur; hunc unum laniatum
Athenas non venit. Ecquod ego jam aliud majus documentum
protulero, quo constet Philocratem neque a me neque ab illo Rege
sacrorum malo laesum esse ? Nam ut illi, magistratu defuncto,
qui nunc est, Rex sacrorum successit, licebat his per totos triginta
dies mensis Hecatombseonis, qui mensis novo Regi primus erat,
quocunque mensis illius die libuisset, nomen meum deferrejathi
tamen nullo detulerunt : rursus proximo mense Metagitnione licebat
illis idem facere, quocunque illius mensis die visum fuisset ; at hi ne
tum quidem sustinuerunt facere, sed Inijus quoque mensis viginti
dies prsetermittebant. Quo factum, ut honorem gerente hoc, qui
nunc gerit, Rege sacrorum, plus quinquaginta dies exieriut, quibus

L

74 ANTIPHONTIS

nomen meum deferre, cum potuissent, insuper habuerunt. Et alii
quidem omnes, si quibus temporis angustiae non permittunt hujus-
niodi lites priore Rege magistratu decedente ordiri, festinant cum
ipsis novi Regis auspiciis accusationes suas ad eum deferre : hi
vero, quibus gravissimse item f'estinandi causae essent, tamen id
facere ita cunctati sunt, ut mirandum sit: leges tenebant omnes,
et processura juris callebant: me videbant senatorio honore fun-
gentem et in curiam ingredientem — ubi Jovisqiie Bulsei Miner-
vteque Bullae ara et sacellum est, in quo ut senatores omnes, ita
ego quoque vota faciebam : quae fana senatus adiret, eadem ego
quoque una cum senatu adibam, thura spargebam, vota concipie-
bam pro salute reip. : adde, quod toto illo tempore, quo tribus
mea, primum mensem sortita, prytaneatu t'uncta est, ego partes
Prytanis omnes gessi exccpto solummodo biduo, sacra feci, pro
reip. salute vota feci, in sutlVagia misi, sententias dixi de rebus
gravissimis et quibus salus reip. conlineretur : haec egi in conspectu
omnium — hi ipsi cernebant, nam in urbe erant et in foro versa--
bantur: licebat ipsis nomen meum ut homicidse deferre, et locis
sacris me excludere; et debebant adeo. Cur ergo facere omise-
runt? Revera si accepissent injnriam, sufficere poterat vel sola
admonitio et injectio metus a religionibus deorum Isesis, eamque
commemorationem et sibi ipsis debebant et reip. Cur ergo nomen
meum non citius detulerunt? cur interea temporis mecum congre-
dieoantur atque agebant? Utrumque nimirurn, qin'a non videbar
ipsis homicida esse, sed a nece pueri liber: quo utroque declara-
bant, nccem banc ad me nil quicquam pertinere.

1 0. Qui jam possunt alii esse hominum omnium improbiores atque

juris aequi magis immemores, quam hi, qui quod ipsi non credunt, id

vobis persuadere contendunt, atque postulant ea a vobis condemnari,

quee ipsi factis absolverunt ? Alii homines verborum vanitates e

factis deuudant atque refellunt, hi autem veritatem rerum gestarum

vanitate suarum praedicationum convulsum eunt, Quanquam,

etiamsi aliud nullum argumentum protulissem, testium qui rei

interfuere nulla nomina edidissem, testes ipsos nullos produxissem,

sed unum hoc vos docuissem, hos venales habere criminationes

atque denuntiationes, quicunque eos contra me mercede conducat;

deficiente autem mimerario, mecum familiari^sime conversari;

poterat hoc vel solum vos inducerc ad me absolvendum, eamque de

his opinionem vestris animis injicere, ut eos omnium hominum

perjuriis contaminatissimos et sceleratissimos haberetis, Ecquam

tandem litem, quamvis injusta et triviali de causa, hi non capessant?

ecquod hi judicium decipere reformident? ecquaj juramenta a se

dicta hi violare sibi religion! ducant? qui nunc quoqne pro vilissima

mercede triginta minarum, quam a Porislis [provisoribus] et a

SUPER CHOREUTA. 76

Poletis [sectoribus] et ab exactoiibus ab eorumque scribis acce-
perant, quo me e senatu expellerent, tam liorrendis sacramentis
sese obstrinxerunt. Ecquid ita? quia nempe, audiens in pryta-
neatu meo, eos infanda et pudenda agitare, senatum ea de re cer-
tiorem feci, docuique modum, quo in rem inquirendum et ad
latibula furtorum perveniendum esset : vestigia a me demonstrata
persecutus senatus invenit praedam, furtorum poenas a praedonibus
repetiit, ipsisque et prsedibus ipsorum, ab iisque denique, penes
quos nummi furto interversi depositi erant : flagitium in lucem pro-
tractum fuit tam claram, ut, ne si velint quidem, ipsi infitiari
queant : tam enormiter et crasse, atque furiose adeo, furati fuerant.
Horum satellites atque protectores se gesserunt hi adversarii mei ;
qui ecquod tandem in dicasterium veniant sine proposito illud
dicasterium circumveniendi ? ecquod jusjurandum, quamvis sacer-
rimis diris horrens, violare cunctentur ? Non, cum vos nossent
Grsecorum omnium sanctissimos atque justissimos judices esse,
tamen ad vos prodierunt cum proposito, si possint, sub larva tan-
torum juramentorum vos decipiendi ?

ANDOCIDIS
INTERPRETATIO LATINA.

ANDOCIDIS
DE MYSTERIIS

ORATIO.

1. Inimicorum copias ardoremque quocunque modo mihi per
fasque nefasque nocendi, quo me, a principio inde, ut primum hanc
in urbem redii, exagitarunt, vos psene omnes, viri, arbitror intelligere,
ut necesse non sit hac de re plura verba facere. Ego vos potius,
viri, rogabo rem et sequam et quam mihi indulgere facile vobis sit et
qua me potiri mea inprimis refert : primum nempe hoc, ut vobiscum
reputetis, me nunc hue sponte meavenisse, nulla coactum necessitate
inter vos versandi, neque enim vades constitueram neque vinculis
constringebar ; sed fiducia prsecipuc quidem veri et aequi, tum vero
vestri quoque, qui mihi videremini de me justa et sequa pronuntia-
turi neque passuri ab inimicis me meis opprimi, sed potius, prout
fas est, in vivis me salvisque conservaturi, vestrisque legibus con-
venienter et jurijurando cujus u vobis dicti auctoritate sententiam
feretis. Merito enim, viri, de his, qui ultro sese in discrimina demit-
tunt, vos quoque idem censeatis,quod ipsi de semet consent. Qui-
cunque enim in urbe manere vestrique sortem judicii exspectare atque
sustinere ideo noluerunt, quia ipsi sese sua sententia criminis admissi
condemnassent, recte vos de his eadem sciscatis, quae ipsi de sese
sciverunt; contra vero, quicunque manserunt fiducia su?b conscien-
tiae, quod nullius sibi sint sceleris conscii, decet vos de his eadem
statuere, quse ipsi de sese statuunt, neque eos procondeninare, quos
sua non condemnat conscientia. Exemplo, quee modo disputavi,
confirmabo, et, ne longe abeam, meo: mulli mihi retulerunt, inimi-
cos meos hsec inter se jactare,me nonvideri in urbe mansurum.sed
fuga salutem quaesiturum, — ecquid enim Andocides quo-
que spectans (ita aiunt) certamen adire tantum audeat,
cui liceat hinc digresso vitse prfEsidia comnioditates-
que omnes habere? cui in Cypro sit, ill uc si juvet per
mare contendere, unde modo venit, ager et spatiosus
et fertilis et gratuito datus? Caput ille profecto
periculo nolet objicere. Ecquid enim spectet? quo
fldat? an non civitateni videt, quo sit aninio? Ego vero,
viri, multum ab his dissentio. Civitas enim hsec etiamsi sic se
haberet atque hi aiunt, oblatam tamen ego equidem amplecti nolim

80 ANDOCIDIS

conditionem, alibi in rerum omnium affluentia vivendi, sed sic, ut
patria carendum mihi sit: multo enimvero civis ego patriae malim
esse, quam aliaruni civitatum, etiamsi hac setate nonnullee rebus
florere secundis videantur. Hac ego mente armatus permisi vobis
corpus meum, de quo judicetis, rogans vOs, ut mihi pro me dicenti
benigniorem, quam accusatoribus, praibere velitis audientiam ; cum
sciatis, etiamsi pari diligentia anibas partes audiatis, defendentem
tamen loco semper esse inicjuiore. Alteri enim accusationem edunt,
dudum ante ex insidiis prsemeditatam et compositam, ex tuto, ver-
santes ipsi extra periculum: ego vero metu constrictus et periculo
septus, atque infamia obrutus maxima, ad mei purgationem accedo.
Quocirca vos decet, erga me animis magis, quam erga accusatores,
propendere ; praesertim si reputetis, id quod vos reputare velim,
ssepe factum esse, ut accusatores, qui reos crirainibus plurimisque
et atrocissimis onerassent, statim et incontinenti tarn aperte et
liquido mendaciorum convincerentur, ut vos multo libentius accusa-
tores condemnaveritis, quam accusatos ; non raro item usu venire,
ut falsi testes, cum testimoniis venalibus et ementitis homines in-
sontes per nefas perdidissent, falsi testimonii coram vobis dicti co-
arguantur, at turn demum, (juum id jam nil prodessc possit iis, qui
malum accepissent. Errores igitur hujusmodi cum quotidie innu-
meri eveniant, consentancum est vos, nondum audita defensione,
accusatorum criminationibus non protinus coecam fidem adhibere.
Nihil enim aliud ex accusatoris oratione licet colligere, quam hoc,
atrociane sint an minus, quorum me accusator reum insimulavit;
verane autem ilia sint nee ne, id vero negatum vobis est prius intel-
ligere, quam ex me audiveritis, quae pro me dixero.

2. Jam delibero mecum, unde ordiri defensionem debeam ; utrum
a novissinie factis, hoc est, utrum vos doceie debeam accusatorem
contra formulam juris in foro nostro usitati actionem iydtl^eioc adver-
sus me instituisse; an Isotimidte decretum dudum abrogatum esse;
an, quae leges et quae pacta jurejurando sancita accusationi huic ob-
stent; an denique a principio inde repetens totam rem ut gesta fuit
ordine exsequar. Dicam vobis, banc dubitationem quid prsecipue
mihi injecerit: non est vobis omnibus par ct {cqualis ad omnia ac-
cusationis capita severitas, sed alii vcstrum hoc crimen, alii aliud,
ante omnia a me dilui cupiunt ; atqui omnibus simul occurrere ne-
gatum est. Quapropter consUltissimum duco, me a principio inde
orsum, quae gesta sunt, omnia enarrare, atque vos docere, nihil
omittenttm. Recte enim si rem edocti totam teneatls, facile vobis
erit inimanitatem mendaciorum noscilare, (juibus me accusatores op-
pressum ierunt. Confisus itaque vos uequa et vera esse pronuncia-
turos, et ad judicandum accessisse cum animo parato argumenta
admiitere atque probare ea, quorum firniilatc fretus ego mansi in

DE MYSTERIIS. 81

tirbe et hujusjudicii discrimen obii ; cernens item vos et privalis et
piiblicls in causis hoc unum summi facere eique uni operam impri-
mis dare, ut in pronuntiando religionem pactorum jurejurando san-
citorum tueamini, cpity una res sola civitatem continet, invitis iis,
qui id ita esse nolint. Rogo vos, ut benevoli me audiatis causam
meam dicentem, neqiie, deposita judicum quam geritis provincia,
personam accusatorum suscipiatis, neque veritatem a me dicendoium
suspectam habeatis nequevocabulaaucupemini; sed a principioinde
ad finem attenti et propitii defensioneni meam audiatis, atque, post-
quam peroravero, turn demum id pronuntietis, quod vobis et verissi-
mum atque rectissimum et cum jurejurando a vobis dicto convenien-
tissimum videbitur esse. Tenebo autem, id quod recepi facturum,
defensionis hunc ordinem,ut eundo per singula a capite ad calcem,
primum ipso de delicto, unde actio haec iyhlletoc sen indicationis
coaluit, quee mihi necessitatem hujus defensionis circumposuit et
hoc in discrimen me conjecit, de sacris puta Eleusiniis profana-
tls, ita agam, ut planum faciam, neque impietatem ullam a me
commissam esse, neque consortem impietatis quenquam indica-
tum, neque mea memet confessione super hoc quidem crimine gra-
vatuin esse, neque mihi constare verane sint an falsa, quse indices
de profanatoribus sacrorum Eleusiniorum retulerunt : haec sunt ea,
qute jam nunc vos docebo.

3. Habebatur ea concio, qua mandata essent danda crealis paulo
anteimperatoribusclassisinSiciliammittendae.NicioeputaetLamacho
et Alcibiadi: jam triremis ilia, quse imperatorem Lamachum illuc erat
pervectura, extra portum stabat in anchora: ibi Pythonicus, cum as-
surrexisset,itacum populoegit: Vos quidem (inquit) exercitum
ablegatis tan turn tan to cum apparatu, et tantum adire
parati estis periculum: ego vero planum vobis faciam,
imperatorem vest rum Alcibiadem sacra Eleusinia in
domo quad am una cum aliisquibusdam factitare; etvos
id si feceritis, cujus ego vobis auctor sum, ut sciscatis
impune ei fore quern ego hujus sceleris indicem pro-
duxero, producam ad vos servum alicujus viri clari,
hac in concione coram assidentis, qui servus, initia-
tus cum non sit, tamen arcanorum sacrorum ceerimo-
niasomnes vobis enarrabit. Quod si servus ille minus
fecerit, eoque ego mendacii dicti convincar, do vobis
corporis mei potestatem, ut de me quodcunque vo-
letis statuatis. Usee Pythonicus. Cui cum diu multumque
oblocutus esset Alcibiades, factum pertinaciter infiiians, visum
fuit prytanibus discessum e concione non initiatis Imperare ; ipsi
autem ad puerum ibant, ad quern Pythonicus eos ablegabat. Ue-
versi in coucionem secum adducebant servum Polemarchi : cui

M

82 Ax>JDOCIDIS

servo nomen erat Andromacho. Is, promissa decreto impunilate
si indicarct, confirmavit, sacra Eleusinia per mimum domi Puly-
tionis as:*! : Alcibiadem et Niciadem et Meletum agere partes sacer-
dotum sacra facientium, sed alios quoque adesse spectatores eorum
quee fierent, quid ? quod servos adeo interesse, ut se fratremque et
Hicesiam tibicinem et Meleti servutn. Primus igitur hie Andro-
machus haec indicavit, et horum edidit uomina, a commentariensi
publicis in tabulis consignanda : quorum non nisi unus Polystratus
compreliensus et morti datus fuit; reliqui enim fuga evaserunt, et
extremum devitarunt supplicium, quod vos ipsis decreto vestro
irrogaveratis. Cape tu istoc et recita.

NOMINA.

Andromacbus hosce indicavit, Alcibiadem, Niciadem, Meletnm, Arcliebiadcra,
Archippiim, Diogeneni, Polystratum, Aristomeiiem, loniani, Panaatium.

Prima fuit hsec, o viri, ab Andromacho facta indicatio contra hos,
quos dixi. Et tu cita mihi Diognetum.

Die, Diognele, fuistine inquisitor, cum Pytlionicus iu coucione populi Alcibia-
dem deferrel? Fai. Nosti ergo Audromachum indicasse ea, quae domi Pulylionis
fierenl? Novi. Nomina virorum, quos ille detulit, suntue ha;c ? Sunt.

Secunda priorem illam excepit denuntiatio haic. Teucer erat qui-
dam, f|ui cum aliquanidiu rem inter nos pro inquilino habuisset
familiarem, hinc migravit periculum devitans et Megaram se trans-
tulit. Unde senatui [Atheniensi] recipiebat, si impunitatem adi-
pisceretur, quaecunque de sacris profanatis nosset, omnia bona fide
indicaturum, quippc qui sceleris consors et administer fuisset, et
rL'li(|nos nominatim proditurum qui secum scelus participassent,
nee non de Hermis mutilatis ([uce nosset omnia in lucem prolatu-
rum. Decreto senatus — cui plenam potestatem pro arbitrio sua
hac in re agendi plebs dederat — , missi sunt Megaram qui Teucrum
illinc arcesserent: is, impetrata impunitate, hue reversus, nomina
edebat eorum quos sui seeum sceleris aiebat esse consortes. Etiam
hi secundum Teucri indicium fuga salutem quoerebant. Cape tu
mihi haec ipsorum nomina atque recita.

NOxMlNA.

Teucer bus indicavit, Pbfcdrum, Gnipbonidem, Isonomnra, Hephajstodorom,
Cepbisodorum, se ipsum, Diognetum, Smindyridem, Pbilocratcm, Antipbuntem,
Tifiarcbum, Panlaclem.

Meministis utique, viri, etiam hajc omnia coram vobis confessioni-
bas esse confirmata. Tertia turn facta est istccc indicatio. MuHer
quacdam, Agarista nomine, qua; penes Alcmajonidem nunc est in
matrimonio, ohm penes Damonem fuit, haec igitur indicavit, in
domo Charmidac, fjuae prope fanum Jovis Olympii est, Alcibiadem
sacra arcana factitarc nee non Axiochum ct Adimantum: ab hac
indicationc etiam hi auffugerunt. Una adhuc super est indicatio

DE MVSTERIIS. , 83

a me commemoranda. Lydus erat servus Phereclis Themaciensis :
hie indicavit, in domo Pliereclis heri sui in Themaco sacra clande-
stina fieri ; aliaque inter nomina ab ipso edita mei quoque patris
nomen edidit, quem dixit interfuisse quidem, verumtamen eorum
quse agerentur nil vidissc, quippe qui pallio involutus dormivisset.
Speusippus, turn senator, hos a Lydo indicates judicio tradebat.
Verum pater, datis vadibus, actionem in Speusippum ordiebatur
ex titulo processus contra formulam juris forensis : quod certamen
in consessu civium sexies mille decertatum est; quo e tantonumero
Speusippus ne ducenta quidem tulit sufFragia. Ut autem pater in
urbe maneret hujusque judicii discrimen subiret, ego inprimis
auctoritate mea precibusque ab eo impetravi ; accedentibus co alio-
rum quoque cognatorum cohortationibus. Cita tu mihi Calliam et
Stephanum, et Philippum et Alexippum : sunt enim hi Acumeni
et Autocratoris cognati, qui [Acumenus et Autocrator] secundum
Lydi indicium fugerunt; alteriiis enim [Callise] e fratre [vel sorore]
nepos est Autocrator, alterius autem [Stephani] avunculus est [vel
patruus] Acumenus: quos [Calliam, Stephanum, Philippum et
Alexippum] par est, ut odisse eum qui cognates suos hinc expulit,
ita optirae quoque eum nosse per quem illis ex urbe aufFugiendi
necessitas admota fuit. Intuemini vos [Callia, Stephane, cseterique]
in horum [judicum] vultus, et testamini, nuin vera loquar.

TESTES.

4. Facta audistis, viri, ex me et e testium confirmationibus : accu-
satores autem quse dixerint, recordamini. Ita enim par est defenden-
tem se gerere, ut nempe, cum criminationes accusatorum judicibus
in memoriam revocaverit, turn demum eas refutet. Affirraarunt ni-
mirum, de sacris arcanis me indicasse, et in nominibus consciorum
exhibuisse patris quoque mei nomen, ut ejus ([ui interfuisset : sic
factum me esse indicem patris : quae prolecto est atrocissima om-
nium atque scelestissima oralio. Nam qui nomen ejus dctulit, is
Lydus fuit Phereclis servus : fugere autem volentem patrem ego
retinui atque ad manendum sum cohortatus nmltis et infimis preci-
bus, ad genua ejus supplex advolntus. Atqui si ego ipse patrem
indicassem, cur eum postmodum precibus a fuga retrahebam ?
quid mihivolens? quid designans? Ant ecquid spectans pater,
precibus meis victus, in ejusmodi certamen descendit, in cpio facere
non poterat quo minus in duonmi malorum alterum incurreret :
aut enim a manibus piene meis moriendum ipsi fuisset necessario,
si ego patrem ipse detulissem, atque visus tum fuissem vere
detulisse; aut, absolutus ille si fuisset, absolutio ejus certam mihi
necem atque inevitabilem attulisset. Lex enim sic edicit : indici
ratam et validam esse impunitatem, si Veritas ejus indicio consti-

\

84 ANDOCIDIS

terit; sin au tern falsa indicarit, moriendum ipsi esse. Jam ccrti
estis vos omnes, meqiie patremque salvos abisse : id quod fieri
millo modo potuisset, si ego patrem deiulissem; eo enim facto,
iiecesse ulique fuisset, aut eiini aut me extremum pali supplicium.
Fac tandem tamen, patrem manere voluisse judiciique sortem anci-
pitem opperiri: existimatisne, passuros fuisse amicos eum manere
aut ipsos voluisse fidejussores ejus fieri, et non potius ab ejusmodi
proposito eum dehortaluros fuisse atque rogaturos, ut eo se reci-
peret, ubi et ipse salvus esset futurus, et me in exitiura non esset
conjecturus ? Imo vero cum pater Speusippum actione occcepti
contra jus forense processus persequeretur, hsec ipse pro se dicebat,
In Themacum ad Phereclem se nunquam venisse : mancipia ipse
sua ad tormenta offerebat, eaque ut lis subjiceretis vos hortabatur,
Deg:ans acquum esse, si quis ipse sponte sua servos torquendos
ofFerat, vos turn conditionem repudiate ; contra qui tradere recuset,
eum ad tradenduni cogere. Ab liac vos pater exercendi judicii
iniquitate tum dehoriabatur. Htcc patri turn pro se disputanti,
qua: eum disputasse vos omnes probe nostis, quid erat Speusippo
reliquumquodopponeret aliudquam hac uti oratione [sive rum fuisset
id, quod accusatores jactant] ? Quid tu mihi multa, Leogora,
de mancipiis blateras?Non filius te tuus indicavit?non
is te ait in Themaco affuisse? et tum ad me con-
versus dixisset, Argue tu, Andocide, patrem, aut nulla
tibi jam amplius superest impunitas. Hac oratione tum
fuisset usurus Spf^usippus ; aut num minus vobis videtur? Usurus
utique fuit, mea quidem scntentia. Quodsi ergo aut unquam
ego hac (piidem de re in judicium vocatus sum, aut in hac causa
sacroruni profanatorum nomcn meum vel semel modo a quoquam
est coramemoratum, aut indicatio qucedam superest nomen meum
praeferens aut indiculus prostat in tabulis publicis nominum dela-
torum, non dicam a me in fraudem hominis alius cujuspiam, sed
solummodo ab alio (|Uopiam in fraudem meam ; ascendito hunc in
suggestum, quicun(jue vult, et me coarguito. Verum enim vero
non novi, (|ui magis impia dixerint et a veritate atcjuc a probabili-
tate magis abhonentia, quam hi dixcrunt, qui, quod agerent, sibi
datum existin)arunt nihil aliud, (piam ul audcrcnt solummodo
accusare ; quid autem se futurum esset, si raendacii convincerentur,
id in mentcm sibi venire nunquam passi sunt. Quemadmodum
igitur, vera si fuissent crimina quorum me insimulant, vos iu me
fuissetis sa:vituri, dignumque vestra duxisselis persona pcenam mihi
quam gravissimam infligere, sic contra ego vos nunc rogo atque
jure meo posiulo, ut ho8,quos mendaces deprehenderitis, homines
impios habeatis, et hinc coliigatis, facili negotio me posse multo
magis reliquis quoque in rebus, quaj momenli sunt multo Icvioris,

DE MYSTERIIS. 85

hos nieiidacii convincere, qui cotnmiserint, ut in momentis accu-
sationis longe gravissimis atque teterrirais tarn perspicui mendacii
arguerentur.

5. Hoc igitur modo quatuor factse sunt de sacris profanatis
indicationes hae, quas dixi : secundum quarum unamquamque
qui in exsilium ierunt, eorum vobis recitavi nomina, et testes
testati sunt. Ego vero, quo fidem vobis creem tanto certiorem,
practer ista hoc adhuc faciam. Eorum, qui per causam horum
sacrorum profanatorum in exsilium ierunt, alii decesserunt exsules,
alii vero domum redierunt et in urbe versantur et a me invitati
hoc in judicio praesto mihi sunt. Horum igitur unicuique potesta-
tem facio, currente aqua mea, mendacii ut me coarguant, docendo,
aut ipsorum aliquem propter me in exsilium migrasse propterea
quod a me suum nomen fuisset indicatum, aut non per illas quas
modo dixi indicationes factum esse ut eorum quique in exsilium
irent. His in rebus si qui me mendacii coarguent, statuite de me
quicquid vobis allubebit ; et conticesco, et hoc decedo desuggestu,
quicunque hue ascendere volet.

6. Age, videamiis jam, viri, post istsec quid evenerit ? Secundum
indicationes videlicet orta est de proemiis earum contentio — nam
e Cleonymi decreto mille drachmae solummodo, e Pisandri autem
decies mille constitutae erant in praemium — , super hoc itaque prae-
mio inter se contendebant ipsique judices, et Pythonicus, ideo sibi
praemium arrogans quod primus rem ad concionem retulisset eique
aperuisset, et tandem Androcles qui praemium hoc senatui deberi
contendebat. PJacuit itaque populo, ut senatorum illi, qui sacris
Eleusiniis essent initiati, in dicasterio Thesmothetarum indices exa-
minarent super ipsorum indicationibus, quemque super sua, eoque
facto causam preemiorum dandorum ipsi arbitrio suo disceptarent:
sic hi senatores primum et praccipuum praemium Andromacho,
secundum autem Teucro adjudicarunt, et ille quidem decies mille
drachmas tulit, hie autem mille solummodo. Cita tu mihi horum
testes.

TESTES.

7 Jam de crimine sacrorum profanatorum, cujus criminis ergo
actio haec, in jure forensi ivhi^ig dicta, in me intenta est, et de
quo vos qui estis initiati cognitum atque disceptatum hue conve-
nistis, planum vobis testatumque feci, me neque ipsum deos impie-
tate violasse neque alios de commissa erga deos impietate ultro
accusasse neque interrogatum esse fassum de me aut de quoquam
alio impietatis reo, denique penes me culpam esse nuUam ad sacra
dearum pertinentem neque majorem neque minorem, Atque hoc
a me vobis persuaderi summi facio : exsultabat quidem hoc in loco

86 ANDOCIDIS

accusatorum oratio, nescio quae formidanda atque tremenda ocu-
lis pra^monstrans, ad quorum recordationem mens arrecta cohor-
resceret ; repetebant eaim ex cetatum superiorum exemplis, si qui
alii circa deas hasce [Cererem puta atque Proserpinam] impium
quid ausi fuissent, quam ssevas illius impietatis poenas eorum
quisque dedisset. Harum autera narrationum ecquid ad me per-
tinet ? ecquod horum facinorum ? Multo enim tsequius ego illos
accusem, ct propter hoc ipsum aio, illos quidem oportere supplicio
dari, quod impii sint [impietas enim est, si quis innocentem impie-
tatis insimulatum pessumdet], me autem servari, quod nihil deli-
querim. Foret uiique grave et acerbum, si vos in me soeviretis ob
aliena delicta, et infamiam e falsa criminatione mihi contractam
plus valere veritate duceretis oportere, tametsi sciretis illam crimi-
nationem ab inimicis meis profectam et in me per nefas esse intor-
tam. Liquet enim iis, qui talia crimina [cujusmodi ea sunt, quo-
rum ego reus agor] revera perpetrarunt [non solummodo crimina-
tione tenus], in infitiatione nullum esse perfugiura nullamque excu-
salionem. Manet enim eos scrutinium severum et formidabile ab
iis, qui religior^es usu suo tenent : mihi vero scrutinium in ejusraodi
causa est jucundissimum, ubi ad salutem impetrandam nil opus
habeo vos rogare atque ut in tali causa deprecari, sed satis est ad
periculi depulsionem argumenta accusatorum a me refutari, atque
facta vobis in memoriam revocari, qui sacramentum dixeritis san-
ctissimum, cujus ob auctoritatem de me sitis sufFragia laturi, et qui
diris vosmet ipsi ore vestro dictis gravissimis obstrinxeritis, vosque
ipsos et necessarios veslros, nisi in jure de me dicundo a;quum
et juslum sequamini, prsetereaque initiati sitis et deorum sacris
ipsi spectatores interfueritis ; vobis itaque facta solummodo ad
memoriam revocanda sunt, quo cum impios puniatis, turn insontes
absolvalis atque salvos praestetis. Existimate itaque flagitium
nihilo levius esse, si homines insontes, impietatis rei facti, a vobis
condemnentur, quam si revera contaminatos impietate nil curetis
castigare. Quare vobis ego multo etiam magis, (juam accusatores
faciunt, demando atque dclego et per deos vos adjuro, tarn sacro-
rum ipsorum causa quae spectastis, quam Grsecorum qui festi hujus
ergo hue conveniunt, ut, si quid impium me commisisse aut aliena
conviclione aut meamet ipsius confcssione constiterit, aut si quern
ego alium de impietate indicavero aut alius me, ut vos me turn
occidaiis ; nil intercedo, nil deprecor : sin autem nihil hiijusmodi
pcccavi, et vos hujus rei ita feci certos ut dubium nullum supersit,
turn rogo vos, ut ad Gra^cos omnes testatum facialis, me per
nefas in hoc certamen conjectum esse. Facietis autem id hoc
modo testatum, si Cephisium damnetis : Ccphisius enim, qui actio-
nem indicalionis hrmc in mc intendit, si quintam sufifragiorum

DE MYSTERIIS. 87

partem baud tulerit, infamia notabitur, eoque facto non licebit ipsi
in templum dearum ingredi, aiit, si fecerit, morte mulctabitur.
Quod si jam vobis videbor hoc dc crimine id quod satis sit dixisse,
significate id mihi nutu, quo de reliquis quoque me hoc lubentius
atque confidentius purgem.

8. Sed sigTiificatis nimirum, vobis a me hoc de capita satis-
factum esse : quapropter de simulacroium amputatione et de in-
dicatione ad hanc amputationem pertinente, ut recepi vobis factu-
runi, ita nunc faciam, ut rem a principio inde totam enarrando
vobis proponam. Teucer ut, impunitatem nactus, a INIegara hue
rediit, et de sacris profanatis quse norat indicavit [de quo paulo
ante memini me dicere] et de iis a quorum audacia simulacra
fuissent mutilata, et scripto consignavit duodeviginti virorum no-
mina hoc scelere implicatorum. Quo facto aUi eorum fuga se
subduxerunt, alii comprehensi morte luerunt, ex indicina Teucri.
Recita tu mihi eorum nomina.

NOMINA.

Teacer super Hermis indicavit Eactemonem, Glaucippnra, Eurymaclium, Poly-
euctum, Platoneni, Aulidorum, Cbarippuin, Tbeodoruin, Alcistbeheni, Menestratum,
Erjximacbum, EupLiletuiu, Eurydamantem, Pberecleiu, Meletum, Timaalhem,
Archidamum, Telenicam.

Horum alii ab exsilio domum reversi nunc in urbe commorantur,
aliorum fato suo defunctorum necessarii multi numero supersunt ;
quorum quicunque volet, oratione mea tenente, ascendito atque me
redarguito, demonstrans, horum virorum quenquam propter me aut
in exsilium isse, aut mortem tolerasse.

9. Secundum haec, Pisander et Charicles, qui in numero qusesito-
rum essent super hoc negotio creatorum, atque id temporis'Studiosis-
simi plebis haberentur, auctores fiebant, quod facinus istud baud
paucorura esset, sed ad juris civilis atque status popularis eversionem
pertineret, plures adhuc qusesitores creari, et a quserendo non prius
desisti, quam ulcus hoc funditus esset exstirpatum. Prseterea tota
civitas trepidabat, unoquoque de se metuente : prseco enira quam
primum proclamasset,licere jam senatui in curiam redire, signumque
detraxisset, protinus a signo detracto, senatus quidem redibat in
curiam, plebeiorum autem nemo in foro manebat, sed unusquisque
domum festinabat, metuens ne comprehenderetur. Malis hisce
reip. domesticis illectus Dioclides ad cupiditatem turbarum cien-
darum per quas ipse cresceret, et ad spem novarum rerum erectus,
ultro ad senatum intronuntiavit, se nosse qui Hermas mutilassent,
et esse ad trecentos numero ; unaque, qui vidisset atque negotio
cum gereretur intervenisset, exposuit. Atque his ego vos, viri,
rogo ut animum attendatis, a vestraque memoria requiratis num

88 ANDOCIDIS

vera dicam, ct ut alii conscii haruin rcnim alios vest rum adhno
ignaros doceant : h.ec enim qujD refero in collegio vestio dicta et
gesta sunt, et vos horum mihi testes estis. Dioclides nimirum sibi
servum aiebat esse super argentifodina sua in Latirio : ab illo
servo sibi turn fuisse aufFerendani ratam portionem mercedis
annu'cP pactie ex illius argentifodinne fructibus. Quo itaque in
Laurium irct illatiKjuc mercedis pensionem a servo suo exigeret,
maiie se surrexisso atcjue in viam se dedisse citius quam opportunum
fuisset, quia in tempore noctis erasset; sed fuisse plenilunium.
Ubi ergo ad Propyleeum fani Bacchi venisset, vidisse multitudinem
liominum ab odeo descendentium in orchestram ; quorum metu se
in fanuni ingressum in umbra couscdisse, intra columnam et piiam
iilam super (jua strategus stat ille oeneus. Ibi se vidisse hominum
ad trecentos, globatim stantes, alias quinosdenos, alias vicenos :
luna in ora ipsorum irradiante, se ex umbra prospectantem nosci-
tasse plerosque. Jam mihi cogitate, quasso, viri, hoc, quam dirae
et (luam formidanduc rei documentumatque excmplum proposuerit,
qui pro concesso atque licito sibi sumpserit hoc, ut penes se esset,
quern civcm Alhenienscm ipsi allibuisset, ei globo conjiiratorum
interfuisse affirmarc, et rursus negare interfuisse, si quern negare
placeret. Sed pergo narrare. Dioclides itaque ista cum vidisset,
ad Laurium se aiebat ire perrexisse ; tum die istam noctem insecuta
famam de Hermis mutilitatis accepisse: ibi statim agnovisse, fa-
cinus illoruin quos vidisset virorum esse. Postmodum in urbem
reversum se depnlicndissc quansilores deputatos, et prstmiura in-
dicinee publice prteconis voce promulgatum, centum minas. Ibi
ctim Euphemum vidisset, Callice fratrem, Teleclis filii, in officina
fabrili ferraria sedentem, abduxisse eum in fanum Vulcani, ibique
ei cadcm dixisse quse ego vobis paulo ante referebam, quod nimi-
rum ilia nocte nos vidisset: causae sibi nihil esse, cur a rep. mallet
pecuniam (juan) a nobis aufTerre, pra;scrtiin si posset eadem opera
nostram (juocjue inirc gratiam. Euphemum ad hsec subjecisse,
recte facere Dioclidem quod hujus rei se certiorem fecisset, horta-
tumque fuisse ut jam statim secum ad 'ccdes Leogorte adiret; quo
ibi possis, inquit, (reddo ipsius Euphemi verba) mecum agere cuin
Aiidocide ct cum reliquis (|uoium interest. Sed promittebat Dio-
clides die postera vcnturum : vcnisse (|uo(|ue, aiebat, ct pultasse
fores : ibi patrem meum forte fortuna excuntem ad se, Dioclidem,
hace dixisse, Jam dudum hi te exspectant? tales utique
amicos aspernari baud convenit. His cum dictis abissc
patrem. Hoc modo Dioclides patrem meum pcssumdatum ibat,
denuncians pro scclcris conscio. Nos aulcm aiebat ipsi con-
firmasse, dccrctum a nobis esse, ut pro centum minis ab ajrario
promisais centum et viginti nos darcmus minas ; cupitisque si

DE MYSTERIIS. m

potiremur, ilium a nobis in collegium nostrum cooptatum iri: in-
terim nos in conditionis fidem jusjurandum, et illi dicturos esse et
ab illo vicissim exacturos. Ad ha^c aiebat Dioclidesse respondisse,
deliberaturum se esse ; nos autem ipsi mandasse, ut in aedes Calliae
filii Teleclis nobiscum conveniret, quo etiam ille adesset. Hoc
raodo rursus sororis quoque meae raaritum Calliam pessumdare
studebat. Convenisse aiebat Dioclides ad Calliae, et assensum
esse fidemque nobis suam jurejurando obligasse in Acropoli [de
scelere non prodendo], et nos vicissim de mercede pactos esse sub
ingressum proximi mensis dependenda, jam vero promissum fefel-
lisse, pecuniam condictam baud prsestantes : propterea se nunc ad
senatum adire facta indicatum.

10. Haec sunt, o viri, quae Dioclides hac de re in senatu verbis
prodidit: sed et praeterea indicem exhibuit Uteris consignatum
eorum, quos ex ilia ingente hominum turba ista nocte se noscitasse
aiebat, ad duos et quadraginta; et primos quidem edebat Manti-
theum atque Aphepsionem, quamvis senatores essent atque in curia
sederent, post autem reliquos. Ibi Pisander cum assurrexisset,
auctor fiebat seuatui, ut decretum sub Arcbonte Scaniandrio latum
rescinderet, eoque facto, quotquot in illo indice Dioclidis nominatim
essent designati, omnes in equuleum imponerentur, quo de sceleris
consortibus omnibus ante noctis adventum constaret. Succlaraabat
senatus, eum recta suadere. Manthitheus autem et Apbepsion, istis
auditis, ad aram Vestae confugiebant, in qua supplices desidentes
rogabant, ut torraentis ne subjicerentur, sed sibi liceret fidejussori-
bus datis interim discedere doraum, et judicio legitime instructo ad
causam dicendam dicta die adesse. lEgre impetrabant: dabantur
praedes : illi vero e laqueo elapsi protinus in equos se conjiciebant,
fugam capessebant, ad hostes transfugiebant, destitutis vadibus, quos
ex legis praescripto iisdem oportebat pcenis teneri, quibus vadati
damnarentur. Senatus interim, sub sponsione jurata silentii ser-
vandi, digressus curia, nos comprehendebat atqr.e compeditos ad
cippos alligabat. Strategis autem in curiam arcessitis demandabat
ut per praeconem promulgarent, quicunque Atheniensis in urbe habi-
taret ut is in forum armatus conveniret, qui autem in longi-s moeniis
ut in Theseum, denique Piraeei incolae ut in Hippodamiam, forum
ibi sic dictum, coirent; equitibus porro ut signum tuba darent ad
conveniendum ilia ipsa adhuc nocte ad Anaceum [seu aedem Castoris
et Pollucis] ; senatus jubebatur in Arcem adscendere atque ibi per-
noctare, prytanes autem in Tholo. Quos tantos motus Boeoti quum
fama accepissent, in armis ad agri nostri confinia exibant eventum-
que praestolantes ibi excubabant. Interim prytanes tantarum tur-
barum concitorem Dioclidem, veluti sospitatorem quendam civitatis

N

90 ANDOCIDIS

in carrhucha vectum in Prytaneum arcessebant, ibi coronandum ;
ccenabatque cum prytanibus.

] 1 . Piimum qnidem htec, viri, vobis ipsi a d niemoriam revocate,
quotq'iot turn interfuistis, caeterosque vestrum quotquot harum
rerum nihil tenant docete ; deinde tu mihi prytanas, qui turn illo
honore fungebantur, intro voca, Philocratem et reliquos.

TESTES.
Age jam nomina quoque vobis recitari curabo virorum, quos
Dioclides illo in indice annotavit, quo sciatis, quot ille cognates
mihi perditum ierit atque necessaries : primuni quidem patrem,
deinde vero sororis maritum, ilium declarando conscium, hunc vero
eo quod affirmaret in ejus domo [conjuratos] convenisse [vel, se con-
gressum esse cum conjuratis]. Reliquorum audietis nomina jam
statim. Recita tu ipsis.

Cbarmides Aristotelis.

Hie consobrinus mens est: mater enim ejus meusque pater iisdem
erant editi parentibus.

Taureas.

Hie est patri meo consobrinus.

Niseus.

Filius Taurece.

Callias Alcinicoiiis.

Alius hie est patris consobrinus.

Euphemus.

Prater Calliue qui Teleclis filius est.

Plirynicbus Sallator.

Hie mens est consobrinus.

Eacrates, Niciac frater.

Penes quern Calliic soror est.

Critias.

Etiam hie patris est consobrinus : amborum enim matres erant so-
rores. Hos omnes Dioclides in illis quadraginta viris nominavit,
quorum nomina tenebat index ab eo scnatui cxhibitus.

12. Nos iiaque omnes quotquot secundum istud Dioclidis indi-
cium comprehensi et carceri mandati fucramus, quum una essemus
eodem in carcere compedibus nexi et nox esset clausoque carcere,
admissac a janitoribus venirent, ad alium mater, ad alium soror, ad
alium uxor cum liberis, et career comploratu resonaret atque la-

DE MYSTERIIS. 91

mentis ejulantium et mala proesentia miserantium, Charmides, con-
sobrinus et sequalis meus, unaque mecum a piiero inde nostra in
domo educatus, hac me compellavit oratione : Andocide (inquit),
vides tuquidem proesentium malorum magnitudin em;
ego vero, cur tibi superiori tempore molestus monitor
atque consultor fierem meseque te severitate reprehen-
sionis offenderem, causse nil admodum mihi videbam
esse; jam vero calamitas, qua circumven ti tenemur, me
nunc cogit tecum queri, hortatiirque ut agendo rum tibi
auctor fiam. Quibus tu adhuc familiariter usus fuisti,
Andocide, procul habitis et spretis nobis qui tibi sum us
iiecessarii, illi propter hsec eadem, ob quae nobis pere-
undumvidetur esse, partim mortem tolerarunt, partim
fuga salutem quassiverunt, a conscientia sceleris con-

demnati et in exsilium acti Quodsi ergo

tu hujus negotii quicquam tenes, age, prode id, et sic
servaprimumquidem temetipsum; deindeveropatrem
tuum, quem a te ita diligi ut nihil aliud magis consen-
taneum est; tum sororis tuae maritum, quae tibi soror
est unica; denique reliquos cognatos atque neces-
sarios, tot numero qui sumus; tandem me quoque, qui
tota mea vita nulla re te offendi, tuique sum rerum-
que tuarum studiosissimus, operseque meee, ubi usus
venerit, quo tibi commodem nil parco. Charmida istsec
disserente, caeterisque una supplicantibus, et unoquoque seorsim
obsecrante, venit, o viri, milii in mentem sic cogitare : 0 homi-
num omnium ego calamitate usus durissima, utrum
perire per nefas immeritos patiar meos necessaries,
ipsosque morti dari, et bona eorum proscribi, prasterea-
que ipsorum nomina stelis insculpi quasi piacularium
erga deos factorum, quanquam eorum quee evenerunt
omnium nihil ab ipsis profectum est neque ipsis impu-
tari potest? adde, trecentos Athenienses num patiar
per nefas immeritos interimi, civitatemque malis atro-
cissimis mutuisque quorumque erga quosque suspicio-
nibus exagitari? an dicam Atheniensibus, quae ex Eu-
phileto audivi, eo, qui ipse patravit scelus? Prseterea
haec quoque mecum reputabam, o viri, plerosque sontium, qui scelus
nianibus suis patrassent, a Teucro jam indicates, et sic factum esse,
ut alii eorum capite suo luerent supplicio extremo afFecti, alii in ex-
silium abirent quibus absentibus dicta fuit mortis sententia : non
superesse, nisi quatuor, a Teucro non indicates, Panastium, Chae-
redemum, Diocritum, et Lysistratum ; in quos unos omnium maxi-
me culpam commissi sceleris a suspicione omniimi collatum ir

92 ANDUCIDIS

credibile erat, quippe qui farailiariter usi fuissent ilUs qui jam morti
essent clati e numero indicatorum a Dioclide. Et illis quidem ne
sic quidem certa erat et perpetua salutis spas, etiarasi ego eos non
proderem ; meis aulem necessariis certum imminebat atque inevi-
tabile exitium, nisi si quis Atheniensibus omnem rei gestae verita-
tem aperiret. Quare satius mihi visum fuit, quatuor viros a me
patriae communione privari, sic meritos, qui nunc supersunt adhuc
in vivis et in patriam ab exsilio redierunt et bonorum suorum usura
gaudent, quam committere ut necessarii mei insontes ad mortis
necessitatem adigerentur. Quodsi ergo cuipiam, non vestrum,
judices, sed vestrum, o quotquot reliqui cives Athenienses hoc judi-
cium circumstatis, istsoc olim de me insedit opinio, sodales a me
meos eo fuisse indicatos, quo perirent ipsi, ego servarer — cujus-
modi rumores inimici mei de me in vulgum sparserunt, criminari me
atque in invidiam ignominiamque adducere volentes — , rem, quseso,
ipsis e factis spectate. Nunc enim me quidem oportet rerum a
me gestarum rationem coram illis ipsis reddere,qui ob ilia facinora
exsilium tolerarunt, quorum facinorum ego eos insimulavi ; et qui
omnium optime norunt verane dicam an mentiar. et qui coarguere
me mentientem possunt, orationem meam interpellantes ; nam ego
equidem ejus rei copiam illis facio : vos autem, o viri, rerum ge-
starum veritatem certo explorare oportet. Nam in hoc mihi hujus
versatur cardo certaminis, ut salvus et absolutus ex hoc judicio ita
discedam, utvobis, judices, visus fuerim homo non malus neque
sceleratus esse ; deinde ut reliqui quoque omnes intelligant, quic-
quid hoc in negotio a me gestum et profectum est, id omne non
per scelus aut ignaviam esse commissum, sed per sinistram quandam
atque calamitosam evenisse fortunam, qua; reip. quidem imprimis,
tum vero nobis quoque privatim, gravis incubuit ; et quae dixi omnia,
me dixisse ex Euphileto audita, providentia partim tuendae privatee
salutis necessariorum atque amicorum ineorum, partim securitatis
publicat civium omnium, qua fieri potest summa cum virtute atque
honestate, nuUo autem cum scelere, nulla cum turpitudine, ut ego
equidem mihi persuadeo. Quodsi ergo res sic se habet, aequum cen-
seo postuloque a vobis absolvi atque dimitti salvo capita salvisque
fortunis et fama. Age — oportet enim humanis de rebus humanis
item modis cogitare, ac si ipse quisque infortunio perculsusesset — ,
quid unusquisque vestrum, meo loco si fuisset constitutus, fuisset
facturus? Nam si ejusmodi fuisset optionis conditio, ut necesse
fuisset, aut gloriose mori aut turpiter servari, possit utique indicina
a me facta pro facinore improbo degeneris animi nota haberi;
quanquam vel sic quoque baud pauci futuri fuissent, in simili loco,
qui turpiter arnicos indicare baud dubitassent vitamque ingloriam
morti prseclaraepreeferre: verum omnia contra erant; namsi tacerem,

DE MYSTERIIS. 93

turpi mortis genere et suntima cum infamia mihi erat moriemluni,
pro sacrilego, tametsi sacrilegium nullum commisissem; turn im-
pedire non potuissem, quominus pater periret et sororis maritus et
reliqui cognatiet tot numero consobrini, quos omnes unus ego pes-
sumdedissem silentio meo, aliena criminacelante. Quos enim Dio-
clidis mendacium in carcerem conjecerat, eos inde liberandi atque
extrahendi nulla patebat alia via, pryeterquam liaec, ut Athenienses
totam rem ex ordine ut vere gesta fuisset ex me intelligerent : quod
si ergo, quae hac de re auditu comperta haberem, ea reticuissem,
factus fuissem illorumque homicida, et trecentorum prseterea civium
Atheniensium, et civitas malis mersa fuisset ineluctabilibus. Ha;c
evenissent, si tacuissem: exponendo autem rem ut vere erat gesta,
consequebar istsec, ut et ipse salvus abirem, et patri salutem red-
derera cseterisque necessariis,et civitatem terroribus malisque teter-
rimis eriperem. At quatuor tamen viris a meo indicio erat exsu-
landum; at illi meriti banc poenam erant criminibus, quae com-
miserant : reliqui a me indicati, a Teucro quoque jam dudum ante
fuerant indicati ; ut, qui hoc e numero aut morte mulctati sunt aut
in exsilium ierunt, censendi sint, non magis ob meum, quam ob
Teucri indicium, banc illamve pcenam tolerasse. Hsec itaque pen-
sitans ego, viri, atque inter se comparans, malorum praesentium
inveniebam levissimum, ut quam citissime rem ut gesta esset ex-
ponerem et mendacia Dioclidis coarguerem, eoque inimicum ul-
ciscerer, qui nos quidem pessumdatum iret, civitatem autem cir-
cumventum, cui sic illuderet, ut, quam labefactaret, ab ea summus
euergeta haberetur prsemiisque cumularetur. Professus itaque in
senatu sum me scire sceleris auctores, et exposui facta fidemque
meae expositioni afferendis argumentis addidi ; compotantibus ni-
mirum aliquando nobis Euphiletum auctorem consilii factum esse
de Hermis mutilandis, me autem intercessisse: rem itaque tum qui-
dem omissam fuisse ob intercessionem raeam; tempore post autem
idem ad eandem rem exsequendam absentia mea abusus est : erat
nempe mihi equuleus; in hunc ego in Cynosarge inscendere volens
labebar et claviculam confringebam et contusionem in capite acci-
piebam, ut necesse esset me lecticae impositum pedibus alienis
domum referri ; Euphiletus ibi, sentiens me ad ccetus consuetos
non amplius convenire posse, persuadebat reliquis compotoribus,
ad participandum facinus me quoque tandem oratione sua esse per-
motum, fidemque sibi despondisse de opera navanda, nominatim de
illo Herma, qui est ad fanum Phorbantis, tvuncando recepisse. Quae
omnia Euphiletus mentiebatur, de suo commentus, quo ipsis im-
poneret : quo factum est, ut Hermarum, quotquot Athenis sunt,
omnium unus ille solus non mutilaretur, qui, a tribu JEgeide dedi-
catus, prope domum nostrara paternam avitamque stat et superest

94 ANDOCIDIS

adhuc, ut videtis, salvus atque incolumis : confirmaverat nempe
Euphiletus sodalibus, me illo de Hernia mutilando recepisse. In ■
(Hio illi se falsos videntes, ferebant gravissime, sui sceleris me con-
scium esse, qui nihil ad id peragendiim contulissem. Altero itaque
die post cum ad me convenissent Meletus atque Euphiletus, hac ad
me oratione utebantur: Facta sunt (aiebant), Andocide, at-
que a nobis peracta [quae nosti]. Quodsi ergo te quie-
tum continere atque tacere volueris, habebis nos ira-
posterum quoque, ut pride m, amices atque fa miliares:
sin autem nos prodes, inimici tibi erimus Si38vissimi,
multociue tibi nostra plus incommodabit atque nocebit
inimicitia, quam aliorum tibi proderit amicitia, per
odium nostri tibi comparata. Quibusegohsecrespondebam :
Euphiletum hoc facinore patrando banc de se opinionem animo meo
injecisse, ut impurum atque consceleratum hominem eum haberem :
veiumtamen non meam magis conscicntiam, quam ipsius sceleris
atrocitatem, ipsis esse reformidandam. Hoec vere, ut dico, sic dicta
et acta fuisse quo certius constaret, servum ad tormenta tradebam,
qui sciret, me turn temporis aegrum in lecto decubuisse atque inde
non surrexisse ; ancillas quoque tradebam prytanibus, inquirenti-
bus, unde moli et a quo quasi exordio orsi illi impii scelus patrassent.
Scrutantes itaque rem cum senatu quoesitorcs, cum reperissent
omnia ita, ut dixeram, se habere omniaque undique cum oratione
mea pulcre concinerent, ibi demum citabant Dioclidem ; neque
multis erat verbis opus, sed statim ille confitebatur mendacium,
deprecabatur veniam, orabat spiritus immunitatem, indicabat eos,
qui auctores sibi facti fuissent, ut ista diceret quae olim dixisset :
erant autcm hi Alcibiades Phegusius et Amiantus ^Egineta; qui,
audito quae Dioclides de ipsis enuntiasset, metu statim auftugie-
bant. Vos autem, ut haec e Dioclide acceperatis, eum judicio
tradidistis, a quo morte mulctatus est; relicpii autem vincti, jam
suprcmum supplicium de se sumendum exspectantes, propter me,
compedibus exsohiti et in lil)ertatem rursus emissi sunt : nam se-
cundum mfjum indicium mcis cognatis vincula detraxistis et ex-
sulibus domum redeundi veniam dedistis et reversos gratanter re-
cepistis ; ipsique, sumptis armis, a stationibus, in quibus quique
vestrum per illud turbulentum et suspiciosum reipublicce tempus
€xcubias adhuc egeratis, securi domum quisque suam reverte-
baniini, ut jam malis multis defunoti periculisque exsoluti, Quibus
omnibus in rebus qua ego quidem usus sum fortuna, ejus ergo
fortunae vos commiseratio mei merito capiat; exitus autem ergo
merito vir optimus atcjue fortunatissimus habear, quippe qui refra-
gatus Euphileto sim.jusjurandum id offerenti,cujus fides penes ho-
mines omnium minima et est et esse debet, eique probra quibus

DE MYSTEIUIS. 95

dignus esset ingesserim ; et cum illi, contemptis meis dehortationi-
bus, peccare tameri nihilominus perrexissent, peccalum eorum quoad
licuit silentio texerim, neque prius qiiam extrema cogeret necessitas
prodiderim; cum plerique eorum a Teucro jam indicati, alii morte
luissent, alii in exsilium abissent, nos ipsi denique a Dioclidis per-
fidia in carcerem conjecti ab extiemo supplicio vix pilum distaremus.
Tunc enim demum, neque prius, detuli qualuor viros, Panictium,
Diocritum, Lysistratum, Chajredemum. Haud infitiahor hos qua-
tuor propter me in exsilium isse: contra vero ab eodem indiciomeo
sunt in vivis et in fortunis suis pater, et sororis maritus, turn tres
consobrini, nee non septem numero cognati alii ; hi, in eo jam cum
essent, ut immerita morte per alienum nefas afficerentur, solis nunc
jubar per me vident, ipsique se hoc mihi debere beneficium grati
confitentur: cunctam autem civitatem qui conturbaverat extremaque
in discrimina conjecerat, is a me coargutus fuit, et vos magnis for-
midinibus mutuisque suspicionibus liberati. Quae num vera dicam,
recordamini, quseso, viri, et conscii vestrum quotquot sunt, hi reli-
quos docento, Tu autem ipsos mihi cita eos, qui propter me vin-
culis exsoluti sunt : optime enim rei gestae ordinem cum teneant,
possint item optime eum hisce [judicibus] enarrare. Sed hac con-
ditione hi hunc in suggestum adscendent, ut tantisper coram vobis,
judices, disserant, donee vobis audientiam prasbere disserentibus li-
buerit: deinde reliqua accusationis capita diluam.

13. De rebus itaque turn gestis audivistis, viri, omnia, et purgavi
sic, ut mihi quidem videor, ut satis esse possit : quodsi tamen adhuc
aliquid vestrum quispiam desideret, aut existimet nondum satis dis-
putando declaratum quidquam superesse, aut si quid ego imprudens
prsetermisero, assurgat is atque me commonefaciat, et satisfaciam
illi quoque. Nunc autem de legibus vos docebo. Cephisius nempe
hie actionem ei'del^etvc, vel indicationis, in me quidem instituit ex
titulo legis adhuc validse ratseque, eaque se lege nixum tulit in li-
bello accusatorio, quem preetori exhibuit, actionem banc contra me
exordiens, in ipsa autem oratione accusatoria plebiscitum potissimum
ursit dudum abolitum, auctore Isotimida factum, cujus nil quicquam
ad me pertinet. Ille enim, Isotimides, auctor fuit, ut a templis deo-
rum arcerentur impietatis rei, tarn ab aliis facti quam qui ipsi fassi
essent eo se crimine teneri : ego vero neque commisi impietatem,
neque fassus unquam sum me commisisse. Quod autem hoc ipsum
quoque plebiscitum rescissum atque abrogatum sit, id ego vos do-
cebo. Quanquam in eo versor defensionis loco, ut, ubi minus vobis
persuasero, damnum ipse sim accepturus; ubi autem persuasero,
censear pro adversariis verba fecisse. Verumtamen dicetur id, quod
res est. Classe enim funditus excisa, cum urbs obsideretur, delibe-
rabatis de modo concordiae constituendae atque tuendee, placuitque

9(j ANDOCIDIS

Tov^ u-lfLuvij, honore privatos, tTrtn'juovc reddere, hoc est, pristina
gaudentes juris civilis usura et honore status forensis: cujus sen-
tenticc factus est auctor Patroclides. Honore autem carentes qui-
nam et quotuplices fuerint, et quibus modis quibusve de causis ho-
nore status forensis mulctati, id vos docebo. Standi in foro jus,
seu lionorem, amittebant primura «erarii,seu pecunias aerario publico
debcntes ; sive quod, honorum a se gestorum acta et rationes ap-
probare cum ne([uissent, ideo mulctae pecuniarise essent condemnati;
sive quod ob ahena bona per vim et nefas occiipata atque detenta
mulcta ipsis I'uisset irrogata, quam uon luissent, sive ob actiones
majestatis vel perduellionis injustas et illegitimas adversus insontes
susceptas ; sive quod mulctis arbitrariis, si quas magistratus sine
legum auctoritate et sine judiciorum interventu irrogassent, baud
satisfecissent ; sive quod, quee a rep. vectigalia redemissent, eorum
pactas mercedes non dependissent ; sive quod pro aliis fidejussores
aerario facti fuissent: his omnibus quocunque titulo seu pecuniam
seu mulctam aerario debentibus antenonum anni mensem evolutum
erat debitum luendum, sin minus, duplum debebant et ipsi honore
in foro vcrsandi privabantur et bona ipsorum publioe veenibant.
Unus hie erat modus conditionis inhonesta; [seu capitis imminutio
major] : alter modus iste est, cum corpora quidem ipsa delinquen-
tium honore in foro standi et in concionem conveniendicarent, bona
autem ipsis quae possident salva manent : hoc genere ignominiae
notabantur, ob furta [in rep. puta] aut ob munerum acceptationes
mulclce damnati : hos oportebat et ipsos et ex ipsis natos honore
carcre : item quotcjuot ordinem in acie deseruissent, aut criminis
essent convict! darfjardac [h. e. quod plane in castra non exissent,
cum relifjuis, cum quibns exire ab imperatoribus jussi fuissent] aut
ctiXlur [h. e. quod pavidi et imbelles fiiissent] aut dvavij.cf^iov [h. e.
quod miiiti-rf' navali vocati nomina non dedjssent ut debebant], item
quot(|uot scutum abjecissent, aut ter fuissent in judicio condemnati
falsi dicli testimonii aut ementitac in jus citationis, nee non qui pa-
rentes male et injuriose atque inclementer tractassent : hi omnes,
quoad corpora quidem inhonesti erant, seu honore carebant, bona
tamen ipsis sua salva manebant. Rursus alii [qui erat minimus et
levissimus modus imminiiti capitis] honore carebant, seu infamia
erant notati, k-ard ■K^mrrTdhir h. c. secundum pr'<3ccepta,seu (juadam
tonus sub certis conditiouibus deniintiatis et imperatis : hi non fun-
ditus erant capiteminuti,sedsolummodo quoad partem ejus aliquam,
e. c. milites, si qui sub tyrannide triginta virorum in urbe atque mi-
litifi! functione mansissent, hi caoteris quidem juribus perinde atque
rcliqui civcs fruebantur, verum jufe in concione standi aut sena-
torios honoros ambiendi iisve fungendi carebant. Hactenus illis
erat honos imminutus vel ereptus: nam haec erat ipsis wpoara^ic, seu

DE MYSTERIIS. 97

conditio imperata et pieescripta. Aliis hoc tie genere non licebat
quenquani majestatis aut perducllionis accusare; aliis non licebat
alios actionibusiVt'£/^£wc, seu indicationis, persequi; aliis interdictum
erat in Hellespontum proficisci per mare, aliis in loniam; aliis aditus
fori clausus erat. Decreta igitur omnia, per qua; quibusdam uUo
modo horum quos dixi modoriun honos ereptiis vel caput imminutum
fuisset, tani ipsa primigenia eorum exempla, quam secundaria ex
illis derivata si quas usquam locorum prostarent, eradi atque deleri
jussistis decreto ea de re facto, concordiamque jurejurando mutiio
in Arce dicendo utramque in partem condici atque sanciri. Recita
tu mihi decrelum Patroclidis, vi et auctoritate cujus bsec fiebant.

DECRETUM.

Patroclides rogavit in hanc senteiitiam : Quando quidein Atlieiiienscs impunitalem
super Fcrariis decreveruiit, ul niniiruin eoiuiu causa liceat populum rogare atque in
suflVagia luitleie, vclit jubeat populus Allieuiensis eadein rala esse, qua: cum olim
scivisset tempestate belli Medici, o re id fuil publioa. Illos aulein quod altinet,
quorum nomina, ut fisco debeiitium, in codicillis scripta, a raagistratibu.s tradita
fueriiit, sive exacloribus fisci sive qus'Storibus Minerva; sive qusestoribus alioruin
quorumque deornm sive regi sacroruin ; sive quorum nomina expuncta ex alho a'ra-
riorum nondum fueririt anle excessum illius senalus [qui nunc brevi deccssurus est,
el] cujus princeps fuit Callias, hoc est, si qui honnre privaii ideo fneriut quod icrario
debitorcs facti sint, nee non quorum rationes geslorum lioninum in logisleriis [seu
tribunalibus censoriis vel^ralionalibus] iniprobatae alque falsitatis ct fulililatis con-
demnata; fiierinl ah enlhunis [b. e. censoribus, seu pcrsequatoribus] et ab eorum
parhedris [sea assessoribus], aut quorum rationes de gestis Iionoribus ad judicium
delatae nondum sint, aut quibus sub judice adbiic pendeaiit lites in jus nomine popuii
vocatis ob rationes gestorum honorum, aut quibns adjudicate sint ajudicibus niiautas
qna->dam alque restrictas honoris derogationes, aut si qui fidejussores publice facli, ob
istas suas sponsiones luulcta; condemnati fnerint, ad istam usque quK mode dicta est
diem; item si quorum nomina publicis in tabulis adhuo supersint, ideo ibi scripta
quod in iiumero Quadringentorum fuissent, ant si quod alind cujuspiam crimen sub
isto paucorum dominatu commissusn uspiam locorum annotatam sii : uf, inquani,
populus Atheniensis velil jubeat borom omnium DoniiDa (quorum nominam tamen e
numero nominatim hi exempti atque exclusi sunto ; quorum p\ila nomina in pilis adbiic
supersunt exarata, ipsi auteni in exsilio degunt, propteria qund causa sive in Areo-
pago sive coram Epbetis sive in Prytaneo sive in Dtlpliinio sive coram Rege sacro-
rum agitata, ant exsilii aut mortis poena ipsis fuit adjiidicala, velut lioniicidis ant
tyrannidis afl'ectalac reis:) ut igitur, exceptis liis, reliquorum omnium nomina mandet
pppulus Atheniensis expungenda fiscalibus senatns, quascunque in serarii labulariis
occurreni, aut si uspiam alias fbcornm pjus>nndi docuinentorum publicorum copiae
[seu exemplsria secundaria] prostant, ul thesmotbetas reliquique magislratus eas
copias senalui exiiibeant abolendas. Sed ul base intra liidutim fianl, ex qao plebs
hanc sciverit rogationem, si sciverit. Quajcnnque exempla ejnsmodi ralionum ad
ncrarinm publicum pertinentium usquam locorum occurrent, ea expungantor, nerai-
nique licelo ea privatim secum habere ncque liceto cuiquam aerario facto hanc labem
exprobrare eumve debiti hujus comnionefacere aut simultatem ideo conceptam ullo
raodo cxsequi : secns qui fecerit, ut is poenis teuealur iisdcm, quibus lenentur qui
sentenlia senatns Areopagitici percuJsi solum verterant, quo populus Allicniensis ipse

O

9S ANDOCIDIS

scMiet fiilat qiiain tutissime, liber a iniituis alioruin ile aliis suspicioiiibus, ct pacta boc
plfbisciio suiicita et in |ii:vseiis et in futuruin omne lempus quani certissima alquc
(iJissiiua perinaneaDt.

Per hoc decretum, viii, honorem quidem reddidistis eo caren-
tibus ; exsulibus autem ut venia daretur domum redeundi, neque
Patroclides auctor vobis fait, neque vos scivistis.

14. Ut autem, induciis cum LacedaMiioniis contractis, moenia
diruebatis, c'.sules (juociue lecipiebatis, et triginta tyranni coorie-
bantur, et Phyle postinodum occupabatur, et aliquanto post Muny-
cliia, brevis ut sim, ilia infanda evenerunt, quorum ut me.meminisse
nil juvat, ita vestrani quoque refiicari memoriam nil attinet. Ut
autem e Pifct^eo tandem in urbem redistis, cum liceret vobis pcEnas
do malorum vestrorum auctoribus sumere, decrevistis, (jusecunque
turbulenta ilia tempcstate accidissent, ea omnia oblivioni tradere.
plurisque fecistis reip. salutem quam privatarum simultatum ultiones,
acceptarum(|ue injuriarum oblivionem lege sanxistis. Quae ut vobis
placuit rata esse, creastis vigintiviros ; qui tantisper civitati praees-
sent, et, ne resp. detrimentum caperet, providerent, donee leges
latce alque fixaj esscnt; interim placuit Solonis legibus et Dracontis
tbesmis [seu statutis] uti. Ut autem scnatu per sortem, legisla-
toribus autem per delectum creatis, reperiebatis, in utroque genere
legum, tam a Solone quam a Dracontc profectarum, inesse multas,
cjuibus civium bene multi ob ea quce in ista reip. procella evenissent
tencrentur, concione convocata, proposuistis his de legibus dclibera-
tionem, atque sic decrevistis, ut leges omnes examinarentur, eoque
in examine piobatse in tabulis conscrrberentur in Stoa Pcecile
figendis. Ilecita tu mihi hoc decretum.

DECRETUM.

Placuit popalo, Tisainenas auctor fuit seiiteritia;, Atlienienses reinp. gerere et
civilem inter se vilatn degere secundum rilus patrios, et Solonis uti legibus, et nien-
siiris |)onderibusque [a Solono prfcceplis] ; uti quoque the.smorum a Draconic reli-
ctorum lis, quibus ante hac usi suinus. Quascunque novas autem leges condi res et
UBU8 ferat, qninquaginta Nomothetic a senala lecti eas in tabulis perscribentes
coram Eponyrais exponenlo ad conlemplandum volenti cuique, et senatui hoc ipso
mense tradento. Tradilas autem sibi leges seiiatus prius explorato, et legislatores
qningenti a popularibus per demos delecti, postquam prius sacramento ad rectum et
verum turndum adacti fueritU : sed et privato cuique liceto volenti in senatura intrare,
el bonum alqoe salulare »i quid habeat dc legibus suadere, id cdere. Lata; autem
obi fuerint leges, senatos Areopagiticus earum curam gerito atque provideto, ut
magihlraius legibus ralis fixis ulanlur. Legum qurccunque sint perlalsc alquc in ralis
legiliini.iquc bubita;, cas perscribento in pariete, ubi priores leges perscriptse olira
conspiciebanlur, ut vol^ns qaisqae speclare alque coiisiderare possit.

Secundum hoc decretum revocatae sunt, o viri, leges ad scruti-
nium ; ct quae in ratas at(|ue probatas relatse sunt, eas in literas
retiilerunt, atque in porticu exposuerunt. Quo facto legem nobis

DE MYSTERIIS. 99

ferri et imponi curavimus, qua vos utimini omnes. Rccita tu mihi
banc legem.

LEX.

Lege Uteris noii consignata luagislratas ne utantor alia io re.

Estne jam aliquid huic Cephisio reliquum, de quo aut referre
raagistratus aliquis, aut in quo vestrum quisquara, o viri, agere et
exsequi quidquam possit, prgeterquam secundum leges scriptas?
Quando ergo lege non scripta uti non licet, quanto minus uti licebit
non scripto psephismate? Quoniam itaque videbamus civium multis
multas magnasque clades impendere, aliis e vetustis legibus, aliis
e vetustis plebiscitis, ideo leges novas ferri curavimus, propter ilia
ipsa, quae nunc fiunt, quominus fierent, et quo minus liceret qua-
druplatorem agere. Recita tu mihi has leges.

LEGES.

Lege Uteris non consignata magistralas ne utantor ulla in re. Psepliisma nulliiiu,
sive senatus sive plebis id erif, validias esto lege. Niillius Iiominis hingularis ergo
liceto legem ferre, quae non perinde de reliquis qaoque Atheniensibas valeat, nisi
secns yisum fuerit sexies mille viris, clam per tabellas saffragalis.

Quid nunc ? superestne adhuc aliquid ? Superest nimirum hsec lex,
quam tu mihi recites, velim.

LEX.

Jadicia et arbitria rata sonto, qusecnnque in urbe libera Hunt a legibas gubcrnata:
legibas utantor ab Eoclide Archonte inde.

Judicia et arbitria rata et valida sanxistis esse, o viri, quaecunque
in civitate libera facta sint, quo nempe neque novae tabulae fierent
neque judicia jam pronunciando perempta et transacta rescinderen-
tur, sed rata et firma essent pacta privata et ex eorum formula liceret
actori cuique jus suum a debente repetere : quae autem crimina pu-
blica sunt ejusmodi, ut super iis liceat in reos agere, sive ex titulo
ypa^f/c, sive titulo <f>d(xe(x)c, sive hEti^ewg, sive dirayijyiiQ, illorum
causa decreto sanxistis, utendum legibus esse ab Euclide Archonte
inde. Quandoquidem igitur vobis placuit antiquas leges examini
submitti, eoque in examine probatas in literarum mpnumenta referri,
mao-istratibus autem omnibus interdici ne qua le^e utantur literis
non consignata quacunque tandem in re, item, decretum nullum
sive senatus sit sive plebis lege validius esse, neque licere in unius
hominis singularis sive gratiam sive fraudem ferri legem quae non
item de omnibus omnino sit Alheniensibus valitura, tandem, ut jus
et fas sit legibus usu receptis et ratis uti inde ab Archonte Euclide :
uUumne potest esse aut mente fingi psephisma ex eorum numero,
qua? Archonte Euclide vetustiora sint, sive majoris momenti rem

100 AND0C1D[S

sive minoris spectet, quod adhuc ratum et validutn sit? Ego equi-
dem hand arbitror. Scd ipsi vos quoque vobiscum velim existimetis.

15. Verum videamus nunc quoqiie (piomodo vobis vestrai' ha-
beant in jurejurando religiones. Jus quidem illud jurandum, quod
universae civitati commune est, et quo vos ipsi post reconciliatam
gratiam vosraet obstrinxistis, sic habet : Acceptarum injuri-
arura neraini ero memor, neque ullionem earum in quo-
quam exsequar, proeterquam in triginta tyrannis, et in
decemviris: quid? quod horum ipsoruni non ulciscar
eos, si qui ralionein reddere parati sint rerum a se ge-
starum iis in magistratibus quos gessere. Vos igitur,
qui jurejurando confirmaveritis, in ipsis adeo triginta viris, qui mala
vobis crearunt atrocissima, memoriam acceptarum injuriarum vos
baud esse renovaturos, si rerum a se gestarum rationeni vobis red-
dant ; multo minus censendi estis unquain voluisse memoriam ac-
ceptarum injuriarum in alio quopiam civium vestrorum exercere
aut id dignum vobis censuisse. Senatus rursus hie, quern nostis
omnes per annuas vices ad reip. clavum sedentem publicseque
saiutis frena ijubernantem, quid is jurejurando confirmat se factu-
rum ? Nequc admittam (ait) actionem forensem titulo
Evcei^euc neque titulo aVctywy^f contra aliquem pro-
pter antehac facta, prseterquam contra damnatos ex-
si I ii. Vos denique. Athenienses, qui lites forenses judicii vestri
auctoritate disceptalis, quid facturos vos jurejurando spondetis, an-
tequani ad judicandum admittimini ? Non exsequar acceptas
injurias siinultate memori, neque uUi alii inhonestsc
perturbationi aditum ad animum meum dabo a qua in-
transversum agar, sed sententiam pronuntiabo secun-
dum leges fixas et in rep. obtinentes. Quae cum aio a me
pro vobis et pro legibus vestris disputari, decet vos arbitrari, num
recte aiam*.

16. Jam considerate, viri, leges quoque et accusatores, quales ipsi
cum sint, alios tamcn accusare audeant. Cephisius hie, vecti-
gaie aliquo ab cerario redempto, cum ejus titulo nonaginta minarum
contributionem a colonis hunc Atlicum agrum exercentibus colle-
gissef, mercedem reip. pactam non dependit, ideoque fuga salutem
quaisivit : nam si turn redisset [ante novas leges latas] suique cor-
poris f« cisset copiam^ datus uiique in carcerem et cippo alligatus
fuisset compede. Sic enim edicit lex, ut senatui quingentorum
virorum liceat, quicunque vectigaiis a se redempti mercedem baud
dependerit,euui ad truncum alligare. Hoc tanto facinore commisso
Cephisius tatnen, (juod vos decreto sanxistis ut magistratus vestri
secundum leges in ea solummodo facinora animadvertant, qua^ illo
anno juniora sint quo Euclidcs Archontis lionore functus est, ideo

DE MYSTERllS. 101

sequum censet, ut, quas vobis pecunias extorsit, eas vobis hand red-
dat, et ex eo, quod legibus utimini nunc ratis et fixis, pro exsule
civis, pro minute capite quadruplator factus est. Ad Meletum
transeo, qui sub triginta tyrannorum dominatu Leontem, quem vos
cranes nostis [hominem sanctissimum et vestri studiosissimum], ad
undecimviios [pro fure aut latrone] abduxit. Atqui lex hsec et olim
fuit in usu, imprimis sapiens et prseclara, et nunc adhuc viget usuque
vestro frequentatur, ut, qui consilium sceleri exsequendo dederit,
pcEnis teneatur iisdem, quibus qui scelus ipse suis manibus perpe-
trarit. Veiumtamen ideo, quod leges vobis ab Archonte Euclide
inde validae sunt, non licet Leontis liberis actionem cgedis in hunc
Meletum intendere [quam alias ex ilia altera modo laudata lege
Optimo jure possent]: nam ne ipse quidem Meletus infitietur Leon-
tem a se ad undecimviros abductum esse. Epichares denique hie
non raodo est, sed baberi quoque vult mortalium omnium nequis-
simus: nam scelerum suorum poenas ipse a semet repetit. Sub
triginta tyrannis senator fuit: hiijusmodi autera de hominibus quid
statuit lex pilse incisa coram curia fixse ? Magistratum (ait) in
urbe qui gesserit post eversum statum popularem, im-
pune moritor, eumque qui occiderit, is purus a csedis
piaculo esto, et bona perempti possideto. Numquid
aliud, o Epichare, dici fierive potest, quam, si quis te nunc occiderit
[hac fretus admonitione ex me audita], puras ei sanctasque a reatu
csedis manus esse? Nil profecto aliud, secundum Solonis quidem
leges si jus arbitrabimur. Recita tu mihi banc legem e pila.

LEX.

Placuil popalo, cnm tribus jEantisprjlaneata fangeretar, Cleogene scribam agente,
Boetho epislatae lionoreni gererite, factus est huju6 literis consignatae sententiae ancfor
Demophautas. Ordilur hoc psepbisraa commemoratio teroporis quo latora fait, sci-
licet eo senata rerapubl. gubernante, qui sorle ductus sedit eo anno quo Cleogenes
scriptnram primus fecit. Verba psepbismatis autera ipsa sic se babenl : Statum liber-
talis popularis si quis Athenis everterit, aut oppressa rep. honorem quempiam gesserit,
is Lostis Atbeniensium habetor, atqae inulto moritor, et facultates ejus publicanlor, et
decima pars earura Minerva; sacra esto : ream autem horura facinorum qui ant manu
sua peremerit, aut percmptori caedis anctoret administer factus fuerit, ambo sanctiet
pii babentor, licetoqae ipsis templa deornm omnia foraqae et locaadirequoboneslicou-
veniunt. Et tenentor Atbenienses omnes jurejurando, tribntim et cariatira super bosliis
perfeclis dicendo sese obstringere, ut, qui istauc fecerit [b. e. qui aut ipse tjrannidem
exercnerit, aut tyranni satellitem se gesserit], eum occidere velint. Jusjurandum autem
super bac re dicitor banc in formalam conce[)lnm : Populi Atheniensis liber-
tatem atque niaj estate m si quis jngalarit, aut qui, ilia oppressa ja-
cente, bonorem ulluni gesserit, aut etiam iraposterum si qais ex-
sistat qui tyrannidem moliatnr aut adjntorem se praestet tjran-
nidem affectanli, eum et ego ipse occidara, et alias si quis occi-
derit, hunc sanctum piumqne et erga deos el erga semones babeo,
lit eura, qui bostcin Atbeuiensiam peremerit; fortanasque perem-

102 ANDOCIDIS

pti conctas sab liasta cam vendidero, liiin partem dlmidiam pecu-
niae ill do redacta; pereinptori reddam nil defrandans; lioc ita fa-
ciendam esse, ot verbis factisqae ero auctor et tabella iiieu in
cadam iojicicnda confirmaho. Sin autein quis, tjrannum tyraiinivc
satellitem adoriens, aut in ipsa ca;dc, aut saltim in conatu ca;dis,
ipse occubaerit, ornabo ipsuraqae peremptorem cjasqae liberos,
perinde alque Harmodiuin cum Aristogilone eo rum que posleros
ornare solemas. Quxcunque sacra menta aut Alhenis aut in ca-
stris aut nspiam alibi locorum in frandem populi AtLen. dicta
fuerint, ea rescindo alque irrita pronuncio, iisque obligatum at-
qne consecratum quemcunquc sacra menti rcligione exsolvo et
rosecro. Hanc io formalam juranlo Atlienienses omnes super bostiis perfectis,
rite, quemadmodum reliqua omnia quae ritu patrio conceptis verbis juratis, ante
Liberalia; et precari memento, ut qui jurisjarandi liujus condilionibus sancte alque
religiose salisfecerit, ei mnltae magnseque prosperilates ex ipsius animi sentenlia
eveniant, pejerans autem ut una cum prole male pereat.

17. Jam responde tu mihi, quadruplator et ardelio, quem dii
deseque omnes evertant velim alque eradicent, estne hsec lex rata
et adhuc valida, an est antiquata et irrita ? Rata fuit olim, et de-
beret adhuc esse, si quuc alia vel maxime : verum quia sub Ar-
chonte Euclide renovata et confirmata non fuit, et vos uti legibus
vultis illo Archonte latis, ideo ista lex hodie antiquata et obliterata
est. Huic constitutioni hoc debes, quod spiras adhuc et per hanc
urbem deambulas, baud meritus ; quippe qui, tenente adhuc statu
libertatis popularis, e calumniis et delationibus atque vexationibus
insontium victum quaereres, triginta tyrannis autem rerum potitis
servires, quo qusestum ilium infandum e calumniis partum revomere
ne cogerere. Itanevero tu nihilominusdequoestu meretricio facti-
tatome compellabis? aliosque ibis infamatum, qui uni quidem sin-
gular! homini soli te pro pellice non substravisli — quod si fecisses,
fuisset id utique tibi pr'dcclarius atque fructuosius — , sod unicuique
volenti morem gessisti, id quod hi judices norunt, et pro rainimo
lucello turpissima qua?que stupra passus es; atque tarn infamis
qufEstus excrcitatione vitam tenuiter satis atque jejune suslentasti,
tametsi esses ore vultuque tam deformi. Et nihilominus tamen
alios accusare ausus est hie, cui ne pro se quidem ipso causani
dicere per leges nostras licet. Verumenimvero, viri, cum, illo me
accusantc, ego assidens in os ejus intuerer, videbar mihi baud ali-
ter, atque a triginta viris comprehensus, coram illis stare atque ju-
dicium corum tolerare. Nam, si tunc illis obtinentibus capitis pc-
riculum mihi decertandum fuisset, ecquis alius me, pra,terquam hie,
accusasset? P'ecisset cnim proculdubio, nisi periculum ego nummis
ei datis redemissem. Nam nunc quoque nulla alia de causa me
accusavit, quam quod cum eo decidere nolui. Ecquis me tunc
alius, pra-terquatn Chariclcs, percontatus fuisset in hunc modum ?
Die mihi, Andocide, vcnistine Dcceleam ? castellum patriae tusn

DE MYSTERllS. 103

finibus imposuisti tuismet manibus, unde excurrens agrum ejus
pervastares ? Ego nego me fecisse. At agrum tamen depopula-
tus es, et in elves tiios latrocinia exercuisti sive in continents sive
per mare ? Profecto non feci. Tune in praelio quopiam navali ad-
versus patriam non dimicasti ? neque operam navasti mcenia patriae
demolientibus? neque adjutorem te prasstitisti statum civilem ever-
tentibus ? non redisti in urbem per vim ? Horum nihil patravi ?
Nihil? jamne tamen tu speras te hinc e conspectu nostro salvum
abiturum ? non capite tuo daturum poenas perinde atque alii multi
suis dederunt ? Existimatisne, viri, alia me quapiam secundiore
sorte, non hac, usurum fuisse, si ego turn ab illis triginta viriscom-^
prehensus fuissem ? Evenissent utique mihi haec, quas dico, et
vestri quidem causa. Jam qui grave et acerbum non sit, a vobis me
nunc judicatum, quos nulla unquam injuria Igeserim, non absolvi,
qui, si illorum in judicio stare debuissem, triginta virorum puta, morte
damnatus fuissem, idque alia nulla de causa quam quod in vos nihil
deliquissem ? Ego vero certo certius a vobis absolvar, aut si ego
minus absolvar, multo etiam minus alius quispiam absolvetur. Ve-
rum, o viri, actionem hi quidem in me instituerunt titulo evcei^eMg, se-
cundum legem adhuc in rep. obtinentem, accusationem autem fun-
darunt super antique psephismate quod jam dudum ante me in aliis
antiquatum fuit. Quodsi ergo contra me detis sententiam, videte,
ne committatis, ut non mihi uni omnium vestrorum civium maxime
danda sit eorum quse dudum evenerunt ratio, sed raulto etiara
raagis multis aliis, quorum alii cum hostes facti vobis fuissent aperti
et adversa acie vobiscum congress! dimicassent, postmodum tamen
cum illis in gratiam redistis legesque reconciliatae gratiee mutuae
jurejurando mutuo sanxistis : quarum rerum causa vos quoque, ne
qua superesset oflfensionum memoria, pilas illas, quibus isti sive
hostes patriee declarati fuissent sive exsilio mulctati sive honore et
jure civili exuti, sustulistis, legesque, per quas illse pffinse illis irro-
gatae fuissent, abrogastis, et plebiscita expunxistis. Quodsi ergo
hi nunc intelligent vos admittere accusationes super criminibus
pridem coramissis, quem putatis illis animum, quam de semet ipsis
spem atque fiduciam fore ? aut quemnam eorum censetis ob vetusta
ilia facta ausurum in certamina forensia descendere ? Multi enim
turn, nas perquam multi sint in ipsos coorturi inimici atque qua-
druplatores, qui eorum unumquemque in certamen sint conjecturi.
Hi jam nunc ambo hue hoc ad judicium convenerunt, verum non
eandem ambo mentem afFerentes ; nam alteri quidem per hoc de me
habendum judicium certiores fieri cupiunt, num legibus in rep.
obtinentibus confidere debeant religionique jurisjurandi quo vos
mutuo obligastis ; alteri autem periculum facere volunt vestrorum
animorum, num veniam sibi sitis daturi calumniando et deferendo

104 ANDOCIDIS

inipune grassandi et alios actionibus majestatis et perducllionis fer-
rendi aUjiie exagitandi, aliorum, tainiuam lurum atqiie sicariorum,
lalebras magistratibus indicandi, alios, ut immanissimorum quorum-
que scelerum reos, injecta manu ad undecimviros abducendi. Res
sic se habet, viri, ne nesciatis : certamen hoc in meaquidem unius
persona consistere videtur; judicium autem a vobis hac in mea
causa fercndiun ad cunctos pcrtinebit, publiceque decernet, vestrisne
legibus oporteat quemque confidere, an quadiuplatorum sibi quasi
copias conscribere atque adjungere, an denique ipsos ex urbe exce-
dere atque se proripere quam celerrime.

18. Quo autem intelligatis, viri, instituta vestra ad concordiam
civium constabiliendam comparata non modo non esse poenitenda,
varum etiam vos istajc ita piovidentes atque caventes fecisse et
decori vestro et saluti vestrse convenienter, pauca qusedam etiam
hoc de capite cum pace vestra disputabo. Majores vestri, rep.
magnis malis afflicta, Pisistratidarum tyrannidem fuga devitarant,
urbera servitute oppressam tenentium : concurritur ad Pallenium :
praelio vincuntur tyranni : Leogoras avi mei pater et socer ejus Cha-
rias copias turn vestras ducebant; nam ex hujus Chariffi filia
mens avus natus est; per banc victoriam a tyrannis liberati cives
domumque reversi, alios eorum qui cum tyrannis fecissent sustu-
lerunt, alios in exsilium egerunt, et, si quos tandem in urbe ma-
nere sinerent, eos capite minuerunt. Verum tempore post, cum
rex Persise suas illas tantas copias Gra2cia! admoveret, perspecta
calamitatum imminentium magnitudine regisque apparatu et opi-
bus, decreverunt exsules domum revocare capiteque minutis Inte-
gra jura civilia reddere salutem(|ue perinde atque pericula cum
omnibus communicare. Quibus factis, sponsionum mutuarum et
sacramentorum rcligionibus inter se obligati quam sanctissimis,
audebant, id dignum se putantcs, priraam occuparc aciem, cun-
ctisque pro Grsecis objecto capite suo, barbaris ad Marathonem
occurrere, arbitrati virtutem suam vel solam idoneam esse quae
islorum multitudini opponeretur: commissosic pra^lio, Greeciamque
liberarunt et patriam una periculo eripuerunt. Verum operc
tanto atque tam arduo defuncti, de sumendis a quoquam pristina-
rum injuriarum poenis nil cogitabant. Factum per banc animorum
nobilitalem fuit, ut, quamvis solum urbis desolatum atque deva-
atatum recuperassent, fana deorum combusta, mcenia domosque
collapsas, sorte carentes unde sumptus peterentur istis omnibus
restanrandis, tamen concordia subnixi principatum Grseciaj sibi
parertnl voljis(|iic remp. a se restuvn-atam talem ac tantam in
manus traditam rclintjuerent. Quid? quod vos ipsi quoque post-
modum mala experti, non minora malis quoe illi exantlarunt, cum
essetis fortes e forlibus nati, virtutem insitam, id quod a vobis ex-

DE MYSTERIIS. 105

spectabalur, protulislis : ccquum enim vobisque dignum censuistis,
vos exsulibus in patriam redeundi veniam dare statumque civilem
capite niinutis reddere. Qutenam igitur adluic superest pars
virtutisillorum vobis ad imitandum reliqua ? Hsoc nempe, ut pri-
stina ilia quoecunque sunt oblivioni mandetis, bene gnari, tanietsi
semen quasi prosperitatis, underesp. vetustis illis temporibus rursus
progerminaret, niulto turn fuisset, quam postmodum fuit, exilius,
remp. tamen fortunatam atque claram fuisse : sed erit nunc quoque
non minus clara neque minus fortunata, si volemus nos, cives qui
simus, ita ut cives decet, sapienter agere pacemque inter nos
atque concordiani colere.

19. Verum de ramo quoque me accusarunt supplicatorio, quasi
ego eum in Eleusinio deposuissem ; ritus nempe avitus est,
quicunque per dies festos sacris Eleusiniis consecratos ramum
supplicatorium in ara dearum ponat, ut is morti detur. At enim
vero tarn sunt hi audaces, ut, quce ipsi callidis machinationibus
meaui in fraudem comparurunt, eorum me insimulent, quasi ego
ea fecissem, neque satis babent, impune sibi fuisse facinus impium,
mortis pcena sancitum, nisi etiam culpam ejus in caput meum, tan-
quam auctoris, intorserint. Nam ut ab Eleusine [post peracta ibi
sacra Eleusinia] hue in urbem redieramus, et contra me exhibita
[regi sacrorum a Cephisio] fuerat indicatio, adibat rex sacrorum
ad prytanas de commissis per sacrorum Eleusiniorum celcbritatem
relaturus, quemadtnodum mos est: prytanes spondebant operam
se daturos, ut ipse ad senatum introduceretur, ad eum his iisdem
de rebus per se relaturus ; interim mandabant ei, ut suo [prytanum
puta] nomine meque meumque accusatorem Cephisium in diem
crastinum adesse juberet in Eleusinio ;] ibi enim consessurum esse
senatum ex lege Solonis ilia, quae senatui injungit, ut prostridie
niysteriorum in Eleusinio consideat. Aderamus, prout indictum
nobis fuerat; numeroque senatorum completo, Callias Hipponici
tilius, cum ad dicendum assurrexisset in habitu Cerycum, nuntiat
ramum supplicatorium super ara jacere, monstrabatque senatoribus
ibi jacentem. Et turn praeco praedicabat, Quisnam eum ibi depo-
suisset : verum nemo respondebat. Adstabaraus nos, et hie Ce-
phisius nos videbat. Abibat itaque Callias et intro ad senatores
redibat : secundum eum hie Eucles [ad nos e curia] egressus
[id idem nos interrogabat rursus, quod Callias modo interrogaverat,
verum et ipse quoque pari silentio nostro refutatus abibat] — Cita
tu mihi Euclem. Ante omnia edic, Eucle, atque testare, num vera
haec dicam.

TESTIMONIUM.
Vera esse quse dixi, hoc vobis, viri, testimonio confirmatum est :
fraus nimirum heec erat, ab inimicis in caput meum structa, sed

p

106 ANDOCIDIS

incassum : multo mihi vldetur aliter habere res, quam hi verbis
jactabant. Ipsas nempe deas aiebant, quarum sacra profanassetn,
vertif;ine quadam et csrcitate menti mevo objecta, et manibus quasi
pone tergiim religatis, obtorto collo, me egisse atque impuhsse, ut
ego, legis illius de ramo supphcatorio latoc ignarus,eum deponerem,
eoque facto poenas ipsis meritas darem. Ego vero, viri, si vel
maxime verum sit, quod nego esse, illi aiunt, a me ramura ilium
supplicatorium in ara esse depositum, contendam tamen, vel sic
quoque a deabus saluti mese prospectum fuisse. Nam, si deposui
quidem ramum, interrogatus autem non respondi, num quid aliud
ex eo potest coUigi, quam hoc, deas omni modo me servatum isse ;
et me quidem, ponendo ramum, meismet me manibus perditum isse,
dearuni autem numine factum esse, ut imprudentiam facti mei
silentio tegerem, et per hoc silentium meum, secunda quadam for-
tuna dearum voluntati ministrante, ex hoc prsecipitio eriperer.
Dese enim si me perditum voluissent, debuissent ex consentaneo,
mei«»Li mese eum furorem linguajque earn trepidationem injicere, ut,
quse non fecissem, ea me fecisse, hoc est ramum deposuisse, faterer.
Verum neque respondi interrogatus, me posuisse, neque reapse
posui ramum. Ut autem Eucles ad senatum renuntiavit, interro-
ganti sibi, quis ramum deposuisset, neminem respondisse, rursus
assurrexit Callias at(jue legem affirmavit esse ritu patrio sancitam,
edicto cujus is statim indicta causa morte sit afficiendus, si quis in
Eleusinio ramum supplicatorium deposuisset : ad hunc nempe
modum, in pari causa, patrem suum Hipponicum olim aliquando
respondisse Atheniensibus de jure sacrorum consulentibus : a me
autem ramum ilium esse depositum fando inaudivisse. Ibi Cepha-
lus hie, exsiliens: O Call ia (inquit), impietatis antesignane,
qua reliquos omnes homines longe post te relinquis,
(|uid agis? qui sic furis? qui primum quidem de jure
sacrorum ultro, non consultus, respondeas, tametsi
non sis nisi ex inferiori ordine sacerdotum, Cerycum
puta, cui Cerycum ordini fas non est de jure sacrorum
rcspondere. Deinde commentum tuum pro lege ritu
patrio et vetusto consecrata vendites, quae lex nulla
est; nam ilia stela, in qua jus sacrorum exaratum est,
et cui stas proximus ctquam in conspectu habes, huic
auso de quo nunc agitur nullam poenam capitalem ir-
rogat, sed solummodo mulctam mille drachmarum. De-
nif|ue age, die tandem, a quonam audivisti, ramumsup-
plicalorium in Eleusinio ah Andocide depositum esse?
Arcesse cum et adduc ad senatum, ut nos quoque au-
di amus. Ut autem lex [ad quam Callias provocaverat] e pila
erat recitata [a Callise affirnlatione prorsus dissentiens], et Cal-

DE MYSTERIIS. 107

lias eiim nominaie non poterat a quo se id audivisse simulaverat,
constabat jam senatui, ramum ilium ab ipso Callia depositum
fuisse.

20. Verum quanam tandem Callias de causa id fecisset? —
nam de hoc vos dubitare, viri, atque quaerere consentaneum est —
inimicus nempe mihi atque infestus erat, de medioque me sublatum
volebat. Qua de causa, as:ite, enarrantem me (nam id agere nunc
accingor) eequi audite. Epilycus erat Tisandri filius avunculus
mihi, raatris meae frater: hie in Sicilia decessit, nulla relicta prole
mascula: duoe filise, quas solas reliqucrat, ex jure consanguinitatis
mihique atque Leagro cedebant, ut eas domum duceremus. Res
Epilyci familiaris male habebaf. apertam enim atque conspicuam
quam reliquerat substantiam, ea ne duobus quidem talentis cequi-
valebat, plus autem quam quinque talenta debebat. Nihilominus
tamen ego Leagrum cum ad me arcessivissem, coram amicis ita
cum 60 egi : Bonorum est (inquam)atque fortium viroi urn,
in ejusmodi temporibus planum atque testatum facere,
ea se mente prseditos esse, ut necessaries, quamvis
egentes atque ab omni ope humana destitutos, ad se
tamen pertinere existiment, Proinde nos decet Epilyci
filias, tametsi indotatas, non contemnere, neque con-
ditiones lautiores ipsis neque soceros opulentiores
earum patri prseferre: Epilycus enim si adhuc in vivis
superesset aut si magnas opes reliquisset vita defun-
ctus, proculdubiofiliasejusinmatrimoniumambireraus.
Verum hoc pacto si filias Epilyci duxissenius, visifuis-
semus, patre adhuc superstite domum eas nostram du-
centes, patris in gratiam duxisse; sin autem, post patris
excess um eas duxissemus, heredes luculenti patrimonii
relictas, cupiditati nostrse fuisset id imputatum: jam
vero quicquid fiet, id a virtute nostra nostrique animi
nobilitate profici scetur, eique referetur. Da igitur(in-
quam) tu, Leager, operam, ut altera filiarum Epilyci tibi
ab Archonte adjudicetur; ego vero alteram mihi in jure
addici curabo. Motus hac oratione Leager, o viri, recepit mihi
sic factunim : et secundum banc inter nos factam sponsionem cura-
vimus ambo nos ambas Epilyci filias ab Archontis edicto nobis, ut
legitimas matresfamilias contribui. Verum ea puella, quam ego
mihi arrogari edicto pra^torio curaveram, adversa quadam usa for-
tuna, valetudine decessit ante nuptias: soror autem ejus adhuc
superest. Offerenda pecunia Callias Leagrum adducere tentavit, ut.
sibi permitteret banc superstitem domum suam ducere; ct videbatur
Leager jam nutare : id quod ego senticns, actutum posui Tranaaracny
[h. e. deposui pecuniam in judicio, sacramentum dictam, qua

1 08 AXDOCIDIS

iniilierem illam controvei'sam,arrpsfn (piasi inc]ioto,iTnliidcviiiciebam,
lit i\h alio ([iiopiam, ante litis mete definitionem, neguc pcti, nequc
impetrari posset] ; quo facto actionem cxoisus sum, primam quidem
adveisus Leagrum, cui conditionem banc deferebam, tu quidem,
Leager (inquam), si domumducerepuellamvis, habetibi,
quod bene tibivertat; sinautem tiiejus nullo duceris
(lesiderio, turn ego eam aio nieam osse postuloque vi
juris earn abArclionte milii adjudicari. Callias autem, co
comperto, actionem adversus me capessivit,et libellum protestatoiium
Archcnti exhibuit, quo confiimavit, virginem heredem, de qua con-
troversia commota esset, in jure filii sui esse : fecit hoc die decima
mensis [Boedromionis] quo [ob instantes dies festos mysteriorum
Eleusinioium] ego minus possem litem persequi, et pronuntiationem
sententite urgere, qua puella mihi arljudicaretur. Die vigesimo et
proximis iusequeniibus, tenentibus mysteriis, per Cephisium himc,
mille draclimarum mercede redemptum, titulo indicationis me de-
tulit, et in hoc quod nunc decerto certamen conjecit. Ut autem me
videbat in urbe manentom et neque hujus judicii periculum, neque
terrores sues deftigientcm, deponebat ipse in ara Eleusinii ramum
ilium supplicatorium, quo me aut indicia causa de medio tolleret
aut certe patriaexpelleret, ipse autem, Leagronummis placato, filiam
Epilyci domi uxorem haberet. Videns autem, ne sic quidem sibi
rem sine magno certamine successuram, Lysistratum adibat Hege-
monemqueet Epicharem, cernens eos mihi amicos et me familiaritcr
utentes : ad hos declarabat, videte quam pudendam ad audaciam
legumque contemptum Callias processerit, adhuc si velim ab Epilyci
filia desistere, se quoque finem mei vexandi facere velle, Cephisioque
silentium esse impositurum, et luitionem injuriarum mihi oblatarum
arbitrio amicornm delectorum esse permissurum. Ego vero illis,
quos ad me allegarat, mandavi, ut ipsi meo nomine renuntiarent, me
auctorem ipsi esse, ut et accusationem prosequeretur, et novos si
quos posset veluti canes mihi immitteret : verum probe meminisset,
si fiat, ut ego ex hoc judicii discrimine salvus evadam, per sequita-
tem Atheniensium vera et recta pronunciantium, facile factu esse,
mea quidem sententia, ut ipse rursus pro parte &ua virili de capite
amiltendo per me periclitetur. Et profecto baud comniittam, ut
falsus ipsi vates fuerim, nisi si vos, judices, intercesseritis. Vera
autem hicc a me dici, ut vobis constet, cita tu mihi testes.

TESTES.

21, Sed et hie filius, quem Callias subornavit, ut super Epilyci
filia, tanrpiam sui juris puella, mecum in judicio contcnderet, videte,
viri, cujas sit, et qua usus origine, et quo pacto a Gallia adoptatiis :
refert enim vos httc tenere. Callias Ischomachi filiso domum .

DE MYSTERIIS. 109

ductse, secundam uxorem, matretn ejus, anno primo matrimonii
nondum exacto, superinduxit : sic homo hominiim omnium consce-
Icratissimus una cum filiaque et cum matre ejus remhabuit; ad
exemplum nempe dearura, quarum sacerdotio fungitur, matrisque
[Cereris] et filiac [Proserpinae], ambas una domo secum habebat.
Et ille quidem nuUo ducebatur pudore, nulla reverentia dearum :
Iscliomachi autem filia mortem sibi magis expedire arbitrata, quam
vitam in qua tarn acerba et dira spectacula ferre deberet oculis suis
quotidie obversantia, laqueo tarn miseram finire instituerat ; sed a
superveuientibus in ipso facinoris articulo exscluta nodo, et lecto
imposita, ut primum quiets fotuque ad vitam rediit, statim e domo
Callise discessit : sic mater filiam in fugara egit. Verum ilia ipsa
quoque baud multo post exsatiatus Callias, etiam matrem exterrai-
uavit. At ilia se gravidam e Callia ferre : denique piierum eniti :
Callias vero puerum ilium infitiari a se procreatum. Turn necessarii
mulieris puerum una cum victima die festo Apaturiorum ad aram
adducebant, et Calliam exordiri sacra jubebant. Ille turn percon-
tari, cujas infans esset; hi respondere, esse Callise, filii Hip-
ponici. Ego is sum (inquit Callias). Et est hie quoque
filius tuus. Callias vero, aram manu tenens, negavit jurans,
alium sibi filium esse aut unquam fuisse prseter Hipponicum e
Glauconis filia siisceptum : sin autem sciens fallat, velle, ut dii se
ipsumque genusque totum perdant: id quod etiam sic fiet, Inter-
jecto longo tempore post, rursus, o viri, amore captus Callias anus
audacissimse atque impudentissimas, ipsamque domi suse recipit, et
filium ejus jam adultum, aieus filium suum esse, in Cerycum inducit
collegium. Obloquebatur quidem Calliades, negans aut puerum
recipi oportere aut se unquam coacessurum ut recipiatur; Ceryces
tamen secundum illam legem sciscebant cujus legis hsec est formula,
patrem ipsnm oportere filium suum in collegium inducere, ubi jure-
jurando confirraasset, euni a se induci qui revera filius suus esset.
Secundum hauc Cerycum sententiam Callias, aram manibus tenens,
jurejurando confirmavit, hunc suum esse filium, legitime sibi e
Chrysiade natum ; ilium ipsum quem pridem, item jurans, negaverat
suum esse. Cita tu mihi horum omnium testes.

TESTES.

Age, viri, circuraspectemus, num usquam Greeciae patratum sit
ejusmodi facinus, ut, quam quis mulierem in domum suam induxis-
set quo sibi materfamilias esset, ejusdem fceminao matrem idem vir
eidem uxori sued adhuc superstiti uxorem secundariam superindu-
ceret, filiamque per matrem domo expelleret : verum non satis hoc
est Callise: raulievi huic tam turpi tam incestuosee cohabitans, Epi-
lyci filiam adhuc vult superinducere, quo nempe neptis aviam ex-

no ANDOCIDIS

pellat At filio Callia^ ecquod nomen imponi par erit? Nam ego
equidem despero tam solertem reperlum iri conjectorem, qui id di-
vinet. Tres enim cum sint raulieres, quibus pater ejus uxoribus
usus est, idem erit earum unius filius, quern ipse sese fert, alterius
frater, tertise denique patruus. Ecquis hie erit ? CEdipus ? an
iEgisthus ? aut quo tandem oportebit nomine monstrum hoc ap-
pellari ?

'22. Superest adhuc unum, viri, minutum quid, et quod paucis
facile verbis expediatur, de Callia vobis in memoriara revocandum.
Temporura adhuc si meministis illorum beatorum, quibus civilas
nostra Graeciae princeps adhuc erat, et Hipponicus Graecorum locu-
pletissimus, nostis in ore puerulorum vel infantissimorum et mu-
liercularum versatam esse faniam, tola urbe diditani, futurorura
omen habentem, Hipponicum domi sua? suo sibi sere alere hominem
piacularem sibique pestiferum, qui mensam ejus sit eversurus. Me-
ministis, viri, hujus famse, vos cranes. Ecquid ergo ? exitus fidem
famae fecit? Pius etiam, quam oportebat. Quem sperabat Hip-
ponicus a se fihum ali, ilium alebat sibi malum genium, meram
pestem : Callias enim patris sui evertit divitias, evertit pudorem,
honestatem, bonam famam, evertit reliquam omnem vitae prosperi-
tatem. Oportet itaque vos de Callia existimare, non ut de filio
Hipponici, sed ut de mala peste, et numine quodam furiali, illi tor-
quendo et excarnificando ex Oreo immisso.

23. Sed ecqui tandem factum lest, ut animum erga me pristinum
tam subito et tam abnormiter mutarent hi, qui, conjuncta cum
Callia opera, mihi nunc insidiantur, eique in hac certaminis foren-
sis machina construenda et in caput meum intorquenda consiliisque
pecuniisque conferendis praesto sunt? Domum e Cypro reversus
triennium in urbe egi ; quo triennio non modo ipsis impietatis cri-
mine teneri visus non fui, tametsi Adelphumijue aliosque hospites
peregre venientes initiarem, et ad Eleusinium adirem et sacra face-
rem, quemadmodum me quoque decere et par esse ut faciam arbitror :
sed etiam ipsi me ad obeundas splendidas functiones munerarias
nominatim designarunt, primum ut gymnasiarchus in Vulcani ludis
essem, deinde ut princeps legationis ad ludos Isthmicos atque Olym-
piacos nomine civitalis hujus mittcndti;, deniquo ut (|ucestor et custos
sacrorum ihesaurorum essem. Miramini procul dubio, cur homini-
bus tam effusae erga me liberalitatis repcnte videar jura divina cum
humanis eo violasse quod in fana deorum ingrediar. Sed dicam
vobis, viri, cur hac nunc erga me mente sint, et quam ob rem sibi
ducant in me sic esse saeviendum. Triennium est, cum Agyrrhius,
vir egregius, princeps fieret collegii redemptorum quinquagesimae:
redimebat hoc vectigal ilie tum triginta talentis : coilcgae ipsi hac
in redemptura crant hi omnes, qui furlivos illos et illicitos et reip.

DE MYSTERIIS. Ill

noxios coetus apud illam albam populum agiliint, quos quales sint
vos omnes probe noslis. Hi niihi illuc coire vidcntur, quo horutn
duorum alterutro potiantur; ut aut taceant in licendo, quod cum fa-
ciunt, turn lautam mercedem auff'erunt ab iis, a quibus sibi persua-
deri patiuntur, ut contra ne liceantur; aut si vectigalis alicujus
redemptio, nemine plus licente, exiguo veeneat, ipsi cum redemptore
in societatem redemptionis et communionem lucri coeant. Ex ilia
itaque redcmptione quinquagesimae, cujus auctor et princeps erat
Agyrrhius, hi participes ejus, cum, facto trium talentorum cora-
pendio, didicissent usu sue, quam fructuosa res et quanti facienda
sit vectigalis hujus redemptio, triennio evoluto, instante nova vecti-
galis licitatione, coibant in sodalitium, et quum reliquis, qui contra
licituri viderentur, suo de lucro offulani objecissent, eoque ut contra
liceri noUent, bos obstrinxissent, iterum reip. pro vectigali quinqua-
gesimse triginta talenta ofFerebant. Ibi nemine ex compacto plus
licente, progressus ego ad senatum plus licebar, et illis item plus
atque plus licentibus, tandem mihi redemptio vectigalis pro sex et
triginta talentis adjudicata fuit. Hoc pacto illis per me de ponte
dejectis, cum reip. fidejussoribus datis cavissem, collegi vectigal hoc
atque terario dependi, ex eoque non tantum nullum accepi damnum,
sed etiam lucelli parum quid fecimus nos, qui consortes hujus redem-
ptionis eramus ; unaque Calliam ejusque consortes facultate exclusi
sex talenta intervertendi et inter sese diribendi, vestro serario sur-
repta. Coierunt itaque ad deliberandum secum, et hac inter se
oratione usi sunt: Hie homo [Andocides] animum ita suum
induxit, ut neque ipse de publico peculio furetur ne-
que nos furari patiatur, sed acribus oculis fures ob-
servet inter cedatque quo minus opes publicas inter se
discerpant: neque satis hoc illi erit; nostrum enim
vero si quern in fraude quapiam deprehenderit, in-
ducet eum in concionem A theniensium, ubi necessario
pereundum ei erit. Opera itaque nobis est danda, ut
hie homo de medio tollatur quo quo pacto per fas ne-
fasque. Non poterant illi quidem aliter agere atque egerunt, vos
autem, viri, decet illis agere contraria omnia: vestra enim interest,
et vellem equidem, esse vobis cives quam plurimos mei similes, hos
autem aut mala peste interire, id quod utique foret praestabilius, aut,
si fieri tamen hoc minus queat, saltim esse qui cupiditatem atque
scelerositatem eorum refrenent ; quos cum dignitas personam suae
admoneat, ut boni fortesque velint esse vestrique studiosi, tum preeter
voluntatem facultate quoque gaudeantbene de vobis merendi. Ego
quidem vobis recipio, aut hos a me meliorem ad frugem revocatum
et coactum iri, ut ab hoc genere fraudum desistant ; aut si quos
eorum videro nihilominus temperare suae cupiditati non posse, quo

112 ANDOCIDIS

minus vos conipilent, eos a me in judicium vestrum inductum iri,
ubi mcrilds poenas luent.

24. Superest nunc tandem a me diiueudum accusationis caput
hoc : naviculariam nempe quod fecerim mercilDUsque per mare ve-
ctandis atque distraheudis qusestum I'ecerim, id accusatores mihi
viiio dederunt, ex eoque docere conati sunt, iram deortim in caput
meura exarsisse: videte quam subtiliter colligant: a diis aiunt ideo
me servatura maritimis e periculis salvum hue esse perductum, quo
Cepbisio videhcct pessumdarer. Ego vero diis nego, viri, mentem
esse tarn brutam, atque his est accusatoribus meis: dii infesti si
mihi fuissent ob nescio quas injurias, si quas sibi a me accepisse
visi essent, nte tarn stuUi non erant futuri, ut, habentes me in po-
testate sua, inimicum suum, quern ultum irent, uactique me maxiniis
septum et conclusum periculis, ut efFugere nequirem, quibus pe-
riculis aha majora et formidabiHora nulla esse possunt, tanien abire
salvum et impunitum paterentur. Ecquod enim aliud homini potest
periculuni niajus esse, quam per byemem aut sasvienlibus procellis
mare peragraie ? Ibi dii, quan(iuam corpus meum uUioni suae ob-
noxium spiritumque atque fortunas meas in potestate habebant,
atque, si voluissent, efficere poterant, ut exuvioe mese ipsis sepulturae
carerent honoribus, tamen salvum me superesse voluerunt. Acce-
dunt ad borrorem submersionis in undis, adhuc aliee formidines ex
ilineribus maritimis exsistentes, a quibus omnibus deoruin me prote-
xit providenlia : bellatum quoque illo tempore fuit, quo mare pera-
gravi : triremes piraticique lembi mare persultarunt, a quibus capti
multi, bonis spoliati, totam reliquam vitam iu miserrima et durissima
servilute protelarunt: baud pauci quoque, cum a procellis in oras
ejecti fuissent a barbaris insessas, in tormenta atque supplicia inci-
derunt crudelissima, a quibus artus suos cum ipsi vidissent carptim
mutilatos et contruncatos, tandem exspirarunt: — itane vero dii
vobis videntur ila degeneres planeque verveces, ut, cum me tot tan-
tisque periculis eripuissent, tum vero partes puniendi mei suas
Ce[>hisio demandarent, Cephisiumque loco sui tortorem mei consti-
tuerent? Cephisium, o dii immorlales, Atheniensium omnium unura
pefesimum 'dU\ue scolestissimum ! quorum Albenicnsium tametsi se
civcm fort, ncutiquam tamen est. Vestrum profecto, quotquot hie
assidetis, nemo facile, qui fjuidem usu suo Cephisium cognitum
atque perspectum habeat, ei rerum suarun» privatarum partem ullara
curandam commiserit. Ego, viri, pericula ab hostibus, a piratis, a
barbaria, in periculis humanis arbitror habenda esse; maris autem
incerta divini rem numinis. Quodsi ergo fas homini est de natura
deorum opinari iisque animorum pcrturbationes tribuere nostris
similes, atque suspicari hac quoque in causa partes deorum interve-
nire, lantnm abeum, ut deo8 mihi suspicer iratoa esse verearve ne

DE MYSTERIIS. 113

me punitum eant, ut potiiis confidara eos multo etiam magis iis
siiccensere atque indignaii, si qui perditum eant eos, quos ipsi
servassent.

25. Recordari denique vobiscum, viri, decet etiam hoc, opinio-
nem vestram publicam penes Gr'cecos esse nunc earn, ut nuUi non
GrtECorum videamini laudem virorum et fortissimorum et pruden-
tissimorum eo meriti esse, quod a malis superioribus non ad ultionem
vos incitari passi sitis, sed ilia mala ad salutem reip. constabilien-
dam et ad concordiam civiura confovendam converteritis. Nam
infortuniis affligi, vulgare et tralatitium est; aliis quoque permultis
suee clades contigerunt, baud illae vestris leviores : dissidia autem,
si quae forte inter cives coorta tiierint, bene et salubriter componere,
hoc enim vero merito habeatur virorum civilium atque compositorum
esse. Quse laus cum consensu atque confessione omnium vobis
tribuatur, sive amici vobis sunt sive inimici, nolite mutanda raente
vestra committere, ut hac laude privemini, videaminique, quae de
oblivione pristinarum injurlarum recte atque salutariter sanxistis,
temeritate magis secundae ctijusdam fortunse quam consilii atque
prudentiae veritate atque certitudine sanxisse.

26. Rogo itaque vos, ut quam de meis majoribus conceptam
animis sententiam habetis, eandem de me quoque velitis habere, quo
mihi quoque liceat eos imitari : recordamini eos de caritate vestri
studioque bene de vobis merendi eorum omnium nemini concessisse,
si qui vel maximis atque splendidissimis vos ornamentis condecoras-
sent; sed multis de causis se tales erga vos gessisse quales gesse-
runt, verum imprimis caritate atque providentia nostri qui eorum po-
steri sumus, ut, si quando periculum nobis aliquod ingrueret aut
calamitas qusepiam nos opprimeret, venia a vobis digni habiti, salvi
atque sospites a judicio vestro discederemus. Merito autem vos
majorum nostrorum memineritis ; quia vestrorum quoque majorum
virtutes cunctse reip. decori maximo atque praesidio fuerunt tutis-
simo. Classe enim nostra funditus deieta, multi cum essent qui
civitatem malis implicatum irent insanabiiibus, Lacedaemonii tamen,
tametsi turn hostes, urbi parcere decreverunt, memores virtutis
illorum virorum, qui universae Graeciae Itbertatis auctores fuissent
ejusque fundamenta solida jecissent. Quodsi ergo majorum ve-
strorum virtus universam civitatem tuita est et salute beavit inspe-
rata, poslulo ego quoque, ut meorum majorum merita de vobis
emolumento mihi sint meamque salutem in tuto ponant. Ipsorum
enim illorum facinorum, per quae salus tum parta fuit civitati, ma-
jores mei partem baud minimam de suo contulerunt : quapropter
mihi quoque fas est a vobis salutem pari modo impertiri propter
majorum meorum merita, atque vos ipsi a Graecis universis salutem
impetravistis, ad merita majorum vestrorum de se respicientibus.

Q

114 ANDOCIDIS

27. Etiam hoc vos considerare velira, viri, qualem me civetn
sitis impo'^ierum habituri, nunc absolventes : primum e magais
opibus, quaruin vos ipsi nostis magniludinem, non mea culpa sed
per clades reip., ad egestalem decidi picne iacredibilem ; deinde
victiun qusesivi modls honestis atque legitimis, ingeniique mei
manuumque raearum industria; turn meo doctus usu novi, qu'de sit
felicitas talis civitaiis civem esse, et rursus, quae sit miseria extorrem
errare etinquilinum in legionibus finitimiscommorari ; novi,quanti
referat pudoii atque temperantia; studere rectisque uti consiliis ;
novi item contra, quam acerbum sit delicto quopiam sibi rerum
suarum perturbationem atque fortunarum jacturam contraxisse,
unde in niiseria vivendum sit ; denique cum multis versatus habui
multorum usum, unde contracta niihi sunt hospitiafamiliaritatesque
multis cura regibusque et civitatibus aiiisque privatis horninibus,
quorum omnium fructum vos, reddita railii salute, participabitis,
prout vobis pro re nata videbitur. Tandem cavendum quoque
vobis arbitror esse, ut generis mei nobilitas in infamia mea ne ex-
stinguatur: solus ego de genere meo vobis adhuc supersum:
quodsi ergo me perdideritis, nemo vobis alius hoc de genere super-
erit, sed totum stirpitus erit eradicatum. Atqui Andocidis atque
Leogorse domus, donee superfuit, dedecori vobis utique non fuit ;
sed hoc multo magis fuit dedecus, quod Cleophon, ille lyrarum
faber, extorre me agente, illam domum nostram incoluit. Nemo
enim fuit unquara, qui, domum nostram pr&teriens, ab eain memo-
riam uUius mali sive publice sive privatim ab ea accepti induce-
retur ; nostri potius majores in bellis, quae suis auspiciis gesserunt
quam plurima, de hostibus devictis tropaea quam plurima terra
marique fixerunt; honores gesserunt alios quam plurimos pecuni-
asque vestras publicas administrarunt, et nullam tamen unquam
mulctam debuerunt, neque nos quicquam in vos deliquimus neque
rursus a vobis injuriam accepimus; domus nostra omnium fuitanti-
quissima et in paucis communis omnibus qui ope nostra indigerent,
neque fuit in illis excellentibus viris, qui, conjectus in certamen
forense, vos horum meritorum gratiam poposcisset. Nolite itaque
committere, ut, ipsis e rebus humanis exemptis, prteclara eorum
facinora obliii fuisse videamini : recordati potius operum ab ipsis
profectorum, opinamini corpora quoque eorum vos coram adstaniia
cernere, rogantium, ut me servare velitis. Ecquemnam enim ego
aiium hue adscendere jussero pro me deprecaturum ? Num pa-
trero? AU\u\ vivere desiit. Num fratres ? Atqui nulli mihi sunt.
Sed liberos' Atqui nati nondum sunt. Vos itaque mihi et patris
loco et fratrum et liberorum estote ; ad vos receptum habeo, vos
oro supplex, vos obsecro, servate me, ipsiraet a vobis me exorate :
nolite, in Thessalis quidem el Andriis civitati vestrae adscribendis

DE MYSTERIIS. 115

studium demonstrare civitatem vestram civibus instruendi, viris
exhaustam ; cives autein vestros qui jam sunt perdere, qui cives
sine controversia sunt, et quibus convenit viris bonis atque fortibus
esse, quoniam ipsorum interest eos esse, et qui esse cum velint,
turn etiam poterunt, vobis quidem sinentibus. Neutiquam, obsecro,
neutiquam hac tanta vosmet polluite iniquitate, ut bos perdatis.
Etiam hoc vos rogo, ut beneficia a rae jam ad vos profecta, aut
adhuc speranda, honore mihi habendo reluatis. Mihi enim si obse-
cundabitis, non fraudabimini bonis quae a me ad vos proficisci pote-
runt; sin autem, inimicis meis morera gerentes, me sustuleritis,
poenitendo nil quicquam profeceriiis, ne si quidem tempore post
fiat ut severitatis vestraR vos posniteat. Neque igitur vosmet ipsi
spe bonorum a me impetrandorum private, neqne me spe bonorum
a vobis proventurorum. Tandem hos ego viros, qui virtutis illu-
strissimee voluntatisque erga plebem vestram prolixissimtc docu-
menta ediderunt, rogo, ut hunc in suggestum adscendant, ex
eoqae vos de me quid sibi videatur doceant consiliorumque vobis
auctores fiant. Hue ades Anyte, hue Cephale, hue adeste vos
tribules qui a tribu mea delecti estis ad causam meam mecum de-
fendendam, tu, puta, Thrasylle et quotquot estis reliqui.

ANDOCIDIS

DE SUO REDITU

ORATIO.

1. Alia quidem quapiam in re, viri, si sententia non sit eadem
omnibus ad dicendum prodeuntil)us, baud equideiii mirer; ubi
autem hoc agitur, ut resp. a me beneficio quodam ornetur alio
quopiam modo, quam quo quis alius velit me teterior atque inferior,
ibi mecum alios consentire, alios dissentire, neque sensum omnibus
eundem inesse, id vero arbitror omnium esse indignissimum.
Civitas enim si communis est omnibus in ea commorantibus atque
res civiles tractantibus, necesse est, ut, quse civitati salutaria
eveniunt, cunctis quoque sint civibus communiaad cunctosque per-
tineant. Hoc autem, quod grave et indignum aio esse, nunc fit,
et licet cernere alios id nunc jam agentes, alios paulo post forsitan
acturos : miror equidcm majorem in modum, ecquid tandem sit,
cur hi tarn angantur animi, tain urantur vehementcr, tarn ferant
impaticnter, a me boni quicquam ad vos esse pervenlurum. Opor-
tet eos utique aut liominum omnium tardissimos, aut reipublicse
vestrae malevolentissimos esse. Nam si persuasum sibi habent,
rep. florente, res quoque suas privatas meliore loco futuras esse,
stiillissimi sunt omnium, commodis ipsi suis officientes ; sin autem
sua sibi habent privata conunoda a vestris publicis sejuncta, haud
video, qui possint reip. non infensi esse : arcana cum ad senatum
intronunciassem iis de rebus, quse res exitum si sortiantur, tot
afferent et tanta reip. emolumenta, ut alia nulla possint esse majora,
quanquam ex his ipsis, adversus quos hsec mea pugnat oratio, non-
nulli in Henatu tum adessent audirentque me documenta senatoribus
proponentem perspicua et certa emolumentorum ad remp. ex ar-
canis raeis consiliis proventurorum, et quanquam eo ibi adessent,
quo, si quid a me secius diceretur, id redarguerunt, tamen neque
illi me crroris ullius convincere poterant neque alius quisquam
convicit ; nunc autem consilia ista;c mea conantur penes vos in
suspicionem ouiumque adducere. Id quod documento est, eos non
sponte sua faccre — nam alias tum statim in senatu fuissent ad-
versali — , sed instigates atque subornatos ab aliis quibusdam, cu-

DE SUO REDITU. 117

jusmodi sunt hac in uibe, qui vitani videantur haud meritmi, ut
sinant emolumentum aliquod ad reinp. a me proficisci. Hi ipsi
quidem capita sua periculo non audent objicere neque sententiam
suam de conditionibus arcanis a me in senatu piopositis palani
pronunciare, suae nempe erga vos malevolentise ulcus metuentes ne
sic denudetur; sed alios immittunt bujusmodi homines, qui, quod
dudum insuevere impudentiae, aequissimo animo, quae in alios intor-
quent probra turpissima, eadem in se retorta ferunt. Solum id in
eorum orationibus inveniatur quodammodo plausibile et solidum,
quo fidunt, ut quocunque loco meas mihi calamitates exprobrent,
quasi vos eas ignoretis, qui melius etiam nostis quam ipsi: quo
fit, ut nil cuiquam causae sit, cur gratiam ejus rei ipsis habeat.
Mihi vero, viri, quicunque fuit, qui primus dixit, recte et sapienter
is dixisse videtur, omnes homines turn ad prosperam turn ad ad-
versam fortunam nasci : est autem error in capiendis consiliis et in
rebus gerendis in generibus adversse fortunaa praecipuis ; atque
sunt felicissimi quidem hi, quibus quam rarissime contingat labi,
prudentissimi autem qui, perspecto prolinus errore, quam citissima
ducantur poenitentia et a lapsu quam promptissime resurgant.
Communis haec est lex humanitatis, a qua nemo exemptus est ; sed
fatale omnibus omnino est, ut aliqua in re labantur et miseri sint.
Quapropter, Athenienses, de me si humaniter statuatis, habeamini
aequiores. Res enim meae sunt ejusmodi, ut aequius sit, vos earum
commiseratione duci, quam iis invidere : tam iratis enim sum diis
usus et ad id deveni sortis adversae, sive id juventuti atque impru-
dentiae meae tribuendum est, sive potentiae eorum qui cohorlatio-
nibus suis ad istam me dementiam adegerunt, ut facere non possem
quominus inter duo mala, malorum omnium palmaria, optarem :
auctores enim istorum facinorum si prodere nollem,non de me solo
periclitabar, fatale quid, necessitate ita ferente, pati, sed etiam
patrem nullius culpae consortem metus erat ne una mecum peri-
merem — nomina enim edere me recusante, pater effugere mortis
necessitatem nuUo modo poterat — , ex altera parte rem gestam si
aperirem, et ipsemet e vinculis emissus salvo cum spiritu abibam,
et liberabar a necessitate caedis in patre meo meismet manibus pa-
trandae. Ecquid autem est, quod tu non subire atque audere nialis,
quam patrem occidere ? Ego itaque, pro re nata, conditionem opta-
bam earn, quae mihi quidem moerores atque molestias ad tempus
quam longissimum erat allatura, vobis autem mali, quo turn preme-
bamini,depulsionem quam citissimam. Recordamini modo, quanto
in discrimine turn versati sitis quantaque constricti perplexitate et
consiliorum inopia, et quam vehementer trepidaveritis ipsique vos
mutuo exhorrueritis, ut vel in forum prodire cunctaremini, unoquo-
que metuente, ne corriperetur et in vincula daretur. Quae mala ut

118 ANDOCIDIS

vobis hunc iid niodum contingerent, deprehensiim est me partem
contulisse vix millesimam ; finis autem iit iis imponeretur, ego solus
in causa fui. Et nihilominus tamen efFiigere non possum, quo minus
sim mortalium omnium infelicissimus : nam quo tempore procella
heec in remp. incumbebat, fama vulgaris ferebat esse neminem diis
natum magis iratis, quam ego essem ; et rursus, reddita reipublicse
pace atque securitate, sum tamen unus ego omnium miserrimus.
Mala enim reipublicue, tot ilia nuniero atque tanta, sanari nullo alio
modo quam dedecore meo poterant, quo fiebat, ut, quod mihi no-
ceret, id ipsum saluti vobis esset, Quapropter consentaneum est,
me per hoc infortunium meum non odium a vobis aufFerre, sed gra-
tiam potius iiiire.

2. Verumtamen ego calamitatis meas tum temporis intelligens,
nam profecto non novi genus ullum malorum dedecorumve a quo
intactus mansissem, sive coecitate mentis meae delusus, sive neces-
sitate rerum circumst;intium constrictus, rebar et vos unum hoc
maxime juvare et mihi expedire, ut ad illud vitoe genus me demitte-
rem, et in ilium terraium angulum me abderem, ubi minime vestris
oculis essem obversaturus. Ut autem tandem aliquando me, id quod
fieri par erat, et desiderium cepit illius vita?, quam olim civis vester
inter vos egissem, et tacdium istius commorationis, unde me hue ad
vos retuli, statuebam expedire mihi,ut aut de vita prorsus decederens,
aut tanto remp. mihi obstringerem beneficio, nt vos baud inviti es-
setis passuri me inter vos aquo cum jure civili versari. His ego
momentis impulsus feci ab eo inde tempore, ut nulli parcerem neque
sumptui e re mea familiari facicndo ne((ue molestiac corpore meo ex-
antlandse, nullumque ut defugerem periculum ; sed tunc statim in
castra vestra ad Samum induxi remiges, Quadringentis jam rerum
hac in urbe potitis, Aichelao liomine Samio, quo pater jam familia-
riter iisus fucrat, indulgento mihi at(|iic concedcnte qua:> vcllem
omnia fieri, et a me iniportari atque exportari quos velJem. Ita
factum est, ut ego remiges illos inducerem, pro (piibus quanquam
licebat in sin>^ula capita quinas drachmas poscere, dediguatus tamen
sum plus poscere quam ipsi mihi constitissenl: sed frumenta quoque
praterea et arma induxi, quibns ilii alii armati((ue postmodnm Pelo-
ponnesiacos prK;lio navali vicf runt, solisqne mortalium omnium his
debet respublica, (juod servata tum ftierit. Quodsi ergo illi ita de
vobis promoriti sunt, ut labores eorum pro vobis exantlati in numero
ingentium beneficioram haberi paribusque prscmiis rependi debcant,
videor mihi ego quoque in partem hiijus laudis baud minimam ve-
nire. F'go onim si alimenta ad cos nulla advexissem, tantum ab-
fuisset, ut de restitucnda rcpublica cogitarent, ut potius ne suam
ipsi quidem salutem atque vitam tueri potuissent. Vernmenimvero.
quanquam res ita se habobat, ut sludii mei pra-mia a vobis sperire

DE SUO REDITU. 11^

possem lautissima, hue tamen appulsus res reperi multnm a spe mea
discrepantes. Proficiscebar nempe Samo hue, nulhis dubitans, fore
ut industria mea bene de vobis promerendi paratas penes vos laudes
reperiret: sed secus cecidit; Quadringenti enim ut cum nave me
appulsum ad portum vestrum audiverant, protinus me requirebant
inventumque in senatum inducebant. Ibi Pisander in medium pro-
gressus : Viri senatores (inquit), lateri meo adstans, ego
vobis hunc hominem indico, ceu hosteni causae nostrse;
hostes enim nostros adjutavit frumentis et reniigibus ad
eos conveetandis. Quibus ille dictis, totam protinus rem ut
gesta fuerat exsequebatur. Actum de me turn videbatur, et ipse
jam de salute mea desperabara : nihilominus tamen ex hoc tanto
discrimine salvus elabebar, beneficio secundee cujusdam fortunse.
Incidebat adventus meus ad urbem in illud tempus, quo jam in urbe
innotuerat, in castris ad Samum agentes a Quadringentis dissentire.
Orantem itaque Pisandrum cum senatorum permulti fremitu secun-
darent, unde ego mortem raihi augurabar instantem, nil cunctatus
ad aram Vestae supplex accido et simulacrum deae aliaque quae ibi
sunt sacra manibus amplector. Id quod a me factum tanti penes
me fit, ipseque mihimet eo congratulor, ut baud diffitear, ei uni facto
me meam salutem debere; nam si me ab ara abstractum occidissent,
impietatis erga deos commissse infamiam ipsi sibi contraxissent;
verum hi majore mei, quam homines, commiseratione moti sunt,
quippe qui spiritum hunc conservarunt, quem homines illi exstin-
ctum ibant. Quas autem quantasque molestias postmodum a car-
cere vinculisque toleraverim, longum sit enarrare. Devenit oratio
mea in locum luctuosum, ut ssepe me meae sortis misertum fuerit
prorsus lamentabilis : qua enim in re populus injuriam noxamque
videbatur accipere, ea res multa in mala me conjecit; rursus illud
idem emolumentum, quo populum ornaveram, parum abfuit quin
pestem mihi afferret. Adeo clausse mihi septseque omnes erant ad
bene sperandum fidendumque viae. Quoquo enim me verterem, ibi
malum mihi paratum cernebam. Verumtamen his quoque tantis
mails tandem liberatus, nihil habui prius neque antiquius, quam ut
remp. ornare beneficio quodam studerem.

3. Decet autem vos, Athenienses, considerare, quanto genus hoc
officiorum quod ego vobis praestiti, officiis prcestet iis quibus alii vos
demerentur. Civium enim vestrornm quicunque negotia vestra tra-
ctantes pecunias vobis conficiunt, num quid agunt aliud quam ut
opes vobis vestras administrent? mililarium porro vestrarum copi-
arum imperatores, num quid aliud, quam corpora vestra molestiis
conterunt et capita vestra periculis objiciunt et aerarium vestrum
exinaniunt, quo eflficiant aliquid, quod e re vestra sit? In quo si
quid etiam peccarint, non ipsi dant poenas, sed vos pro iilis luitis.

J 20 ANDOCIDIS

Et nihilominus tamen iidem a vobis coronisque et illarum coronarum
proeconiis oinantur, ceu viri fortes atque boni. Neque ego infitiabor
recte ita vobis fieri : magna enim virtus est patriam ornare, quocun-
que quisque modo potuerit. Verumtamen hoc certe necesse est
neminem non cernere, summi debere ilium fieri, si qiiis opibusque
suis ipsoque corpora in aleam datis promereri cives suos baud re-
cused

4. Jam quae in vos jam dudum contuli, videmini mihi vos omnes
propemodum ea tenere : quae autem imposterum vobis sim commo-
daturus et quae jam nunc instituam paremque vobis profutura, ea
cum quingentis e numero vestro, hoc est cum senatu, communicavi;
quos in capiendis consiliis minus aberraturos esse consentaneum est,
quam si vos oporteat, a me doctos haec eadem, jam nunc statim super
iis in deliberationem ire. llli enim, senatores vestri, de rebus ad se
relatis per otium deliberant, errorumque si quos committant rationem
vobis debent turpemque in famam apud vos reliquos cives incurrunt;
quapropler necesse est, eos in capiendis consiliis summa fide atque
circumspectione versari : vos autem ipsi quicquid tandem ulla de re
decerniiis, nemo est, qui vos ideo incuset, si quid inde secius eveniat;
aequum euim est, vobis salvum esse jus ves-trum, vestiis de rebus
pro arbitrio vestro, sive bene sive secus statuendi. Quae tamen
extra ilia sub silentii fide senatui commissa communicari vobiscum
possunt, ea, cum jam gesta atque peracta sint, ex me nunc audietis.
Nostis nempe, diditum ad vos permanasse rumorem, frumentum e
Cypro nullum hue esse perventurum; et erant profecto qui id age-
rent, atque macliinarentur, ut ea vos clade afficeremini: ego vero,
ut illi spe atque designatione sua exciderent, nihil mihi ad conten-
lionem feci reliqunm, ut efficerem. Quibus autem id modis arti-
busque effecerim, nil attinet vos ex me audire ; id unum vos nolim
ignorare, quod nunc agitur: quatuordecim naves granis onustae
tantum non jam nunc in Piraeeum invehuntur, reliquae jam dudum
e Cypro evectae baud multo post simul omnes appellent. Vitam
mereri nolim, si vobis quoque jam nunc arcana possim eadem ilia
impertire, quae senatui impertii, quo eo jam nunc sciretis, vel ante
quam efFectui dabuntur. Verum quoniam id non licet, intelligetis
ilia lum temporis, quum efFecta erunt, unaque fructum eorum per-
cipietis : jam vero si velitis, Athenienses, gratiam mihi quandam
indulgere, eamque exiguam nuUoque vobis labore constituram, rem
feceritis perquam mihi jucundam futuram. Quam justa autem et
aequa sit eadem, intelligetis nunc. Quod enim vos ipsi ultro mihi
decreveratis olim tt dandum promiseratis, postmodura autem ab
aliis aliam ad sententiam traducti rursus ademoratis, id idem nunc,
aut peto, si vultis, aut, si mavultis, repeto atque reposco, atque hoc
magis quo vos estis liberaliores. Saepe enim video, vos servis adeo

DE SUO REDITU. 121

hominibus peregrinisque oninis generis, aliis jus civitatis, aliis in-
gentia in aere dona dantes, si qui bene de vobis roerili visi fuissent.
Et sapienter quidem sic datis : facitis enim hoc pacto, ut a quam-
plurimis beneficiis cumulemini. Illud itaque, quod ego vos unuin
rogo, hoc est, ut immunitas ea mihi restituatur, quara olim dedistis
per illud decretum, quod auctore Menippo meam in gratiam tulistis.
Quod decretum scriba vobis recitabit: adhuc enim superest in tabu-
lario senatus.

DECRETUM.

5. Quod modo audistis, Athenienses, decretum, id cum ipsi meam
in gratiam tulissetis, rursus alius cujusdam in gratiam postmodum
ademistis. Sed date hoc precibus atque flagitationibus meis, ut
tandem aliquando desinatis mihi succensere, si cui vestrum simul-
tatis aliquid atque malevolentiae adhoesit ex iniquis criminationibus
conceptae. Verum enim si est, quod utique est, qusecunque
homines mentis errore delinquunt, eorum culpa corpus vacare,
corpus hoc meura extra culpam est, quippe quod adhucdum idem
est atque olim fuit, tum nempe, cum mens crimen committeret,
cujus nihil ad corpus pertinet, mens autem, quae culpa tenetur,
nunc est nova mihi prorsus ab ilia pristina diversa : quocirca nihil
jam superest, ob quod merito mihi succenseatis. Quemadmodum
autem tunc temporis indicia rerum gestarum pro indiciis omnium
certissimis habentes, aiebatis oportere me in numero homiiium im-
proborum haberi, ita hujus meae quae nunc est ergo vos voluntatis
iiolite ullum aliud queerere documentum, prseterquam illam recen-
tissimam fidemofficiorum a me vobis nuper admodum prsestitorum.
Nova enim haec benevolentiae erga vos mese indicia multo magis,
quam ilia vetusta malevolentiae, mihique conveniunt et in usu at-
que more sunt mei generis. Mentiri quidem si juvet, baud possim
seniores certe vestrum quotquot assident fallere : verum non men-
tior, sed verum aio, affirmans, Leogoram patris mei avum paternum,
cumpotuisset in gratiam cum Pisistratidis redire, quibuscum studio
partis popularis dissidebat, contractaque cum ipsis affinitate potu-
isset sequa tyrannidis portione potiri, maluisse taraen cum plebe
molestias exsilii tolerare, quam patriae proditor esse. Quapropter
consentaneum est, me quoque libertatis studiosum etplebi deditum
esse, cum propter exempla majorum meorum, tum propter earn men-
tem, quae si prius mihi noa fuit, nunc est. Pari de causa vos quo-
que decet, ubi constiterit vobis hominem frugi me nunc esse opli-
meque de vobis meritum, studia Kiea hoc benevolentius acceptare.
Immunitatem a vobis semel mihi tributam, quod rursus ademeritis,
certiores vos facio, credite mihi vere affirmanti, me id nunquam
aegre tulisse: ubi enim horum hominum praestigiis hoc tribuistis, ut

R

122 ANDOCIDIS DE SUO REDITU.

ab eorum insidiosis et ad imponendum compositis orationibus in-
due! vos patereruini ad consilia capiendum teterriraa vobisque ipsis
pestilentissima, ut nenipe pristinum vestrum iraperium cum servi-
tute niutaretis, hoc est, ut, prodita libertate et aequalitate juris civi-v
lis, paucorum optiraatium in potestateai vos dederetis, eccui mirabile
possit videri, si callidce atque captiosae orationes imponere vobis
potuerunt, ut iniquius de me statueretis? Verumtamen, quemadmo-
dum in vestris ipsorummet rebus, si quid a dolosis auctoribus de-
cepti deliquissetis, eorum decreta, qui male vobis suaserant, irrita
fecistis, ex quo vestram illam pristinamlibertatera atque majestatem
recuperastis; itavelim vos de me quoque, siquidinclementius alieno
raotu statueritis, id abrogate atque exsecutionem ejus supprimere,
operamque dare, ut neque hac in re neque in ulla alia quacunque
cum inimicissimis vestri hominibus conseatire videamini.

ANDOCIDIS

DE PACE CUM LACED^MONIIS

ORATIO.

ARGUMENTUM.

Bello Graecoram in longam producto, Atlieniensibasque et Lacedaemoniis multa
mala passis, et utroruinqae sociis, Athenienses ad Lacedaemonios legates miseroot,
quibas omoia permiserant: quorum onus Andocides erat. Qnibasdam vero a Lace-
dazmoiiiis antea ordinatis privatimque legates miltentibas, visum est intra quadraginia
dies popnlum de pace consalere. Propterea Andocides Atbeniensibus coiisnlit, nt
pacem accipiaot. Consaltaliouis itaque forma est, capat negotii utilitas. Pbilo-
cboras dicil legates a Lacedaemoue venisse, reqae infecta discessisse, Andocide odd
persnadeate. Dionjsius vero orationem Andocidis non esse dicit.

1. Pacem iniri sequam et legiliiTiam multoesse satius quain bel-
lum geri, probe id vos omnes nosse videmini, Athenienses : sed
oratores vestros nomini quidem pacis locum dare, rebus autem
adversari per quas pax coalescit, id vero non OKiues cernitis. Ter-
ritant nempe vos hoc jactando rumore, pax ubi coaluisset, nihil esse
magis verendum, quam ne forma qua nunc Titimur reip. gubernandse
mutetur. Qua oratione nihil arbitror esse vanius: quodsi enira popu-
lus Athen. nunquam antea cum Lacedaemoniis pacem contraxisset,
merito pvimum ejus periculum reformidaremus, cum ideo quod rei
usu careremus, turn quod Lacedaeraouii infidi sint et perfidise infamia
laborent; sin autem antehac ssepe numero pacem cum Lacedae-
moniis inierimus (et iniimus) salva libertate nostra, ecqui parum sit
consentaneum ad ilia vetusta exempla nos respectare et quaerere qu£e
pactorum nostrorum cum illis sors fuerit ? Oportet utique, Athenien-
ses, e vetustis futura colligere. Age itaque per exempla earaus. Bel-
lum inEubceagerentes, Megaramque tenentes etPegaset Troezenem,
pacis tamen desiderium nos incessebat ; quo factum, ut Miltiadem
Cimonis filium ostracismo e civitate ejectum e Cherrhoneso, quo
relegatus fuerat, revocatum, civitate rursus reciperemus earn ipsam
ad rem, quo ante feciales nostros Spartam missus, quippe qui La-
cedsemoniorum Athenis procurator esset, negotium pacis consti-
tuendge preelibaret eique aditum communiret. Miltiadis hujus
opera conciliatae tum fuerunt cum Lacedsemoniis in annos quinque
induciae, quas ambo populi in annum a decimo tertium conserva-
viraus. Age primum videamus hoc, utrum per hanc pacem forma

\'24 ANDOCIDIS

reginiiiiis popiilaris hac e civitate fuerit sublata. Profecto nemo
est, qui id factum doceat fuisse : ego contra, quot et quanta bona
vobis ex hac pace efHorucrint, docebo. Primuni, Pirseeum mceniis
tunc sepsimus intra illtid quod dixi tredecim annorum spatium,
turn arcem borealem condidimus : quarum navium ministerio Per-
sam deviceramus eoque facto Greecise libertatem asserueramus,
cum eoe naves vetustate dissolutse niilitiseque maritimee inhabiles
factoe fuissent, earum in locum centum numero novas alias triremes
construximus : turn primum trecentorum equitum instituimus mili-
tiam, lotidemque Scythas sagittarios acre nostro redemimus. IJona
hsec sunt ad remp. ab ilia cum Lacedcemoniis pace profecta; hfie
copia; illlinc partaj. Interjecto tempore post rursus bello cum
jEginetis sumus impliciti, quo in bello multis utramque in partem
datisque acceptisque cladibus, denuo nos desiderium pacis subiit ;
(juo factum est, ut ex universa civitate decern legati Spartam de
pace constituenda arbitraria cum potestate mitterentur, quorum in
numero quoque Andocides erat avus noster. Hi legati pacem
nobis cum Lacedaemoniis trigintennem conciliarunt. Hoc toto
tempore estne unquam majestas populi imminuta? Negas : quid
turn ? Suntne turn deprehensi, qui convellere civilem constitu-
tioncm conarentur? Nulli usquam sunt: nemo certe est, qui
fuisse doceat. Quid? quod alia omnia evenere. Pax hsec sub-
limem sustulit populum Atheniensem ejusque nervos adeo cor-
roboravit, ut illo in otio mille talenta argenti in arcem intulerimus,
eaque ut populo propria et consecrata essent lege sanxerimus ;
nee non triremes de novo centum alias fabricaverimus, etiam ipsas
pari modo solius reip. usibus consecratas ; navalia item sedificave-
rimus, mille et ducentos equites conslituerimus lotidemque sagit-
tarios, et ilia longa moenia australia communiverimus. Hoec sunt
ilia bona per banc secundam cum Lacedaemoniis pacem reip. parta,
ct ha' sunt copite illinc ei quu;sitae. Rursus exorsi ob Megarenses
bcllum, cum neccssario bonis multis carercmus, agro nostro ferro
et flammis hostium permisso, pacem denuo fecimus, auctore atque
conciliatore Nicia Nicerati filio. Atqui nemo vestrum est omnium
<iucm fugiat, per banc Nicia; pacem septies mille talenta pecuniaj
signatac a nobis in arcem illata fuisse, triremes plus quam quadrin-
gentas comparatas : in vcctigalibus redibat quotannis plus quam
mille et ducenta talenta: tenebamus tum Cherrhonesum et Naxum
et Euboea- plus quam dotrantem ; reliquas enim colonias tum tem-
poris a nobis deductas enumerare longum sit. His fruentes bonis
rursus in bcllum cum Lacedaemoniis incidimus, impulsu tum
quoque Argivorura.

2. Jam recordamini mihi, quseso, Athenienses, ante omnia, quid
ego a princi[>io inde hujus orationis et vobis animo spectandum et

DE PACE CUM LACED.'EMONIIS. 125

mihi oiatione agitandum proposuerim, Num quid aliud, prseter-
quam hoc, nunquam esse per pacem factum ut majestas populi
Athen. convelleretur? Atqui planum hoc feci, neque fuit qui me
id commentum aut mentitum fuisse coargueret, Sed audio quosdam
jactantes, e novissima nostra cum Lacedaemoniis pace triginta ty-
rannos exstitisse, a quibus multi prseclari viri cicutam bibere coacti
exspirarint, alii solum verterint. Quae qui jactant, nse multum illi
falluntur: multum inter se, multum pax et inducise differunt.
Pacem enim ineunt, qui, cequales viribus et dignitate, de causis
discordiarum suarum inter se prout convenerit paciscuntur : indu-
cias autem victores in bello facti victis pro arbitratu suo imperant.
ut, e. c. Lacedaemonii nuper belli victoria potiti nobis et moenium
demolitionem et classis deditionem et proscriptorum revocationem
imperarunt. Tunc itaque inducise fiebant per necessitatem ex im-
perato: nunc autem de pace deliberatis ineunda. Spectate dif-
ferentiam ex ipsis formulis conditionum, et tum imperatarum prout
in stela scriptse prostant, et earum quae vobis nunc ultro pacis con-
dendee ergo ofFeruntur. Ibi mcenia vestra vestris manibus demo-
liri jubebamini ; hie potestas datur coUapsa rursus exsedificandi :
tunc naves habere non concedebatur, nisi duodecim ; nunc tot
habendi vobis venia datur, quot ipsi vultis : tunc cavebatur, ut
Lemnus et Imbrus et Scyrus in possidentium jure atque potestate
essent, nunc vobis permittuntur : proscriptos receptare nemo nunc
invitus cogitur ; tunc autem necessum erat, unde libertas popu-
laris interempta fuit. Ecquanam in re novee hse pacis conditio-
nes cum conditionibus illis superioribus induciarum conveniunt?
Brevis ut sim, ita causam definio atque aio me censere, pacem
quidem populari regiminis constitutioni conducere ejusque nervos
consolidare, bellum autem pestem libertatis civilis esse. Et haec
quidem hactenus.

3. Bellandum autem nobis esse, cum sint, Athenienses, qui
aiant ; age quaeramus, quamnam tandem ob causam bellemus.
Mortales, ni fallor, omnes in eo consentiunt, ut aiant, bellum eo
esse suscipiendum, quo aut ipsi a se depellant injurias sibi oblatas
aut ut aliis succurrant vim passis. Utrumque nobis evenerat : et
ipsi laesi fueramus injuriis, et Boeotos defensura ibamus pariter op-
presses. Quodsi ergo et nostrse res eum sunt in locum perductae
cum Lacedaemoniis, ut nil jam sit cur metuamus ne imposterum
vexemur, et Boeoti pariter si decreverunt, Orchomeno pristinam
in libertatem remittenda, finem discordiarum facere, quid porro,
quaeso, bellemus? Num, quo resp. nobis libera sit? Atqui est.
Num, quo moenia recuperemus? Atqui pax eorum copiam nobis
facit. At, ut classem nobis liceat condere, navesque quae jam
sunt reparare et jure quo optimo tenere atque exercere? Atqui

126 ANDOCIDiS

etiam hoc licet : pacta conventa enim civitatibus libertatcm red-
dunt, ex suis cujusque legibus et instilutis rem civilom admini-
straudi. At ideo tamen utique bcllemus, quo insulas recuperemus,
LemuuiTi et Scyrum et Inibrum ? Annon in conditionibus pacis
planis et expressis verbis cautum est, has Atheniensium fore. At
haec denique tamen idonea bellandi causa erit, ut Cherrhonesum
nostrasque ibi colonias et possessiones et sera nobis debita recu-
peremus? Atqui rex Persiae intercedet ; intercedent item socii
nostri, sine quorum auxilio ista obtinere nequimus. Verumtamen
bellandum utique tantisper, raedius tidius, erit, donee Lacedse-
monios eorumque socios debellaverimus ? Atqui non videntur mihi
ese esse copiee nostras, neque rerum nostrarura ea ratio, ut id nobis
facile factu sit. At fac tamen tandem negotium hoc prospere suc-
cedere et ex animi nostri sententia confici ; quae turn nobis eiunt
.et quanta mala a barbaris toleranda ! Fingamus jam, hoc
quod dixi bello esse propositum, depressionera et exstirpationem
Lacedsemoniorura hoc bello spectari et quseri, praesto nobis esse
pecuniarum quod salis sit, virisque nos florere et abundare : at ego
tamen vel sic quoque bellandum esse negem. Quod si autem neque
causa bellandi est idonea neque viri sunt neque arma neque pecuniae,
qui jam non erit nobis pax omni pacto ineunda?

4. Etiam hoc, Athenienses, meditari vos velim, agi nunc a vobis
hoc et quseri, ut pacem libertatemque cunciis Grsecis communem
parialis, rerumque atque jurium communionem omnium omnibus
irapertiatis : atqui hoc aut per pacem banc, aut alio nuUo pacto, ob-
tinebitis. llecogitate modo, civitates primariifi quo pacto bellum
componere paratae sint. Primo loco Laceda^monios spectate: bel-
lum hi adversus nos sociosque nostros exordientes principatum terra
marique tenebant; verum hutic geminum principatum iidem nunc
per banc pacem rursus amitlunt, non coacti armis vestris, sed liber-
tati uuiversse Gra^ciaj eum condonantes. Belli enim victores sunt
sine controversia, quippe qui tribus praeliis vicerint : primo illo apud
Corinthum, quo socios nostros omnes in armis praesentes, sola vir-
tute sua pra.'pollentes omnibus, ita vicerunt, ut victis excusationem
nullam relinquerent ;. rursus Boeotos, duce Agesilao, pari cum
gloria virtiitis cxcellcntis atque baud controversii; vincebant ; tertio
praelio, cujus exitus is fuit, ut Lacedaemonii Lechoeo potirentur, Ar-
givos quidem cunctos cunctosque Corinthios, nostrarum autera copi-
arura Boeolicarumque earn solummodo partem vincebant qua&tum in
castris aderat. His tantis cdilis facinoribus, in armis prevalentes
Lacedaumonii bcUique victores pacem tamen vobiscum iuire nihi-
lominus parati sunt his legibus, ut dilionem suam illam pristinam
salvam tutamque habeant teneant, ut i'eli<juai civitates Graecae sui
juris suaeque spontis sint, ut mare denique sibi victoribus cum victis

DE PACE CUM LACED^MONIIS. 127

commune sit. Atqui, amabo, quam duram illi etquam intolerabilem

fuissent a vobis pacem impetratiiri,si vel unum solummodo praelium

amisissent? Boeoti autem, quonam pacto pacem contrahere volunt?

Orchomeni causa bellum cum suscepissent, quam pati nollent suse

spontis esse suoque jure civili libere uti, nunc, tot numero viris forti-

bus amissis, parte agri devastata, serarioque publico exinanito, et re

cujusque privata exhausta, pecuniisque iis omnibus incassum efFusis

et perditis, bello quartum in annum extracto, pacem adraittunt hanc

in legem, ut Orcliomenus libera suique juris sit: frustra itaque la-

borarunt, frustra jacturas illas omnes virorumque pecuuiarumque

fecerunt, frustra molestias illas omnes pertulerunt, qui potuissent

damuis jUis omnibus vacare, si a principio statim libertatem Or-

chomeno baud denegare ipsique quieti vacare voluissent. Videtis

jam, quo pacto Boeoti pacem contrabant. At vobismet ipsis quo

pacto licet, Athenienses, pacisci? Cogitate, quaeso, quales Lacedse-

moniorum erga nos experti simus animos atque mores, et quales hi

rursus erga se nostros. Veniam huic orationis mese parti deprecor,

si quem vestrum fortassean ofFensura sit : non enim dicam, nisi id,

quod res est. Classe in Hellesponto amissa cum obsideremur,

quamnam de nobis sententiam. pronuntiarunthi,qui nunc belli socie-

tate vobiscum copulati sunt, tunc autem cum Lacedseraoniis facie-

bant? Non hanc, ut liberi quotquot essent pro mancipiis voenirent

et urbs nostra incolis desolaretur ? Quse quominus fierent, quinara

intercesserunt? Nonne Lacedsemonii, qui soli socios cib ilia funesta

et furiosa sententia averterunt, ipsi autem ne comraiseruut quidem

ut vel deliberatio solummodo de re tarn atroci proponeretur ? Post-

modum, jurejurando cum fidem ipsis nostram obstrinxissemus pre-

cibusque conditiones induciarum eas ab ipsis impetravissemus, quae

stelae insculptee supersunt adhuc, volenti cuique noscitandse atque

legendee, duras quidem illas et in se exsecrabiles, verumtamen, prout

in illo temporum articulo misera rorum erat conditio, satis etiam

optabiles, utvel congratuiari nobis deberemus,quodleges latte nobis

non essent adhuc duriores, in formulam pactorum condictorum in-

duciase^imus : deindecontracta cum Bceotis et Corinthiis societate

belli, quos a societate Lacedaemoniorum abstraxeramus, Argivosque

innectendo amicitiae olim aliquando diris publicis devotae atque in-

terdictee, necessitatem Lacdaemoniis imposuimus pugnse apud Co-

rinthum committendse. Persarum autem regera quinam ipsis infe-

stum reddidere? Cononem quinam classe instruxerunt, quinam copiis

armarunt navalibus, ut eo posset praelio navali Lacedaemonios con-

cidere, quo praelio principatum maris illi amiserunt? Et nihilominus

tamen, istaec a nobis passi, Lacedeemonii nobis eadem, quae socii

nostri, conceduntuthabeamus, offeruntque moenia, classem, insulas.

Ecquse jam erit ea pax, cui nos per legates conciliatae par sit acqui-

1-28 ANDOCIDIS

escere? Nonne impetratis ab hoste condiiionibus iis, quas ipsi socii
offeruut, et, quae ut nobis concederentur, ideo bellum priniitus
exorsi fueramus? Et reliqui quidem oranes paci seiviunt, tametsi
partem bonorum suorum dedere atque amittere a pace cogantur ;
nos autera pacem recusabimus earn, per quam non solummodo ja-
ctura nulla facienda sit, sed etiam ad preesentia bona, alia nova,
ultro oblata, sint accessura?

5. Ecquid igitur superest, de quo dignum sit deliberari? Quaenam
ilia sunt ad qua? Argivi nos invitant? Primum doceri velim, Boeoti
si nos deserant, renunciata nobis societate belli initaque cum Lace-
doemoniis pace, quanti turn Corinthus facienda nobis sit? Recor-
damini nempe, queeso, Alhenienses, diei illius qua cum Boeotis belli
societatem inibamus quanam id mente faciebaraus? Non existi-
raantes, si Boeotorum copiae ad nostras accessissent, idoneas fore
copulatas hasce copias ad repellendum vel universum genus hu-
manum ? Nunc autem deliberenius, ubi a Bceotis deserti fuerimus,
utpotecum Lacedsemoniis reconciliatis, num etquo pacto sperandum
sit, ut arma Lacedsemoniorum sustineamus. Na;, aiunt quidam,
sustinebimus, Corinthum si custodiamus Argivosque belli socios si
habeamus. Atqui Lacedeemonii Argos si adoriantur, utrum facie-
mus? opemne feremus Argivis, necne ? Non enim fiicere poterimus,
quo minus horum faciamus alterutrum. Sive enim Argivis succur-
rere insuper habebimus, nuUam nobis reliquam faciemus excusa-
tionem, quominus Argivis injuriam fecisse videamur, et quominus
Argivi, in agrum nostrum incurrendo et in nos pro lubitu saeviendo,
si faciant, perfidise poenas a nobis meritas repetere videantur : sin
autem Argivis prcesto eriinus et laboranti ipsorum urbi succurre-
mus, nonne parata nobis etinevitabilis eritcum Lacedaemoniis armis
decernendi necessitas ? Procul dubio. Dimicabimus igitur. Quo
quid fiat? quo nobis emolumentum contingat, ecquodnam ? (|uo
nempe aut vincamus, aut victi discedamus. Sed victis quid fiet ?
Scilicet, cum ditione Corinlbiaca una nostram quoque amittemus.
Sed facta victores nos esse dicessuros. Corinthum nempe Argivis
in potestatem trademus. Non propter hoc turn bellemus ? Age,
jam Argivorum quoque spectemus causationcs. Horlantur neiupe
nos, ut secum ct cum Corinthiis in societatem congressi bellum ad-
versus Lacedeemonios exordiamur, ipsi tamen seorsim pro agro sue
ab hostilibus incursionibus eximcndo stipulantur. Quo fit, ut fines
SUDS tutos habeant, ut in quos Laceda-moniis ex pacto haud liceat
aream Martis inferre : porro proponenda nobis Lacedtcmoniorum
perfidia, terrent nos, quo minus audeamus cum iis pacisci, negantes
Lacedfimonios pactis statures, qufe nos una cum omnibus nostris
sociis fecissemus; et iidem tamen Argivi negantunquam a Lacedae-
moniis pactum esse violatum, quod Lacedeemonii secum privatim

DE PACE CUM LACED^MONIIS. 129

inissent. Avitam sibi pacem banc appellantes qua utuntur, CEbteros
Groecos omnes arcere contendunt ab usu pacis item avit3e[h, e.
diuturnee, perennantis, et a majoribus ad nepotes sine armorum
inteipolatione transeuntis]: scilicet extracto in longum bello, spe-
rant fore ut Corintho potiantur, et, ubi eos vicissent [Lacedsemonios
puta] a quibus uunquara noa victi sunt, sperant futurum, ut eos in
potestateni suam redigant, quorum opera atque auxiliis usihos sues
victores devicissent.

6. Hujusmodi spes participantes vos facere non poteritis, quo-
minus alterutram haiuni duariim conditionum optetis, ut scil. aut
cum Argivis arma Lacedaemonlis infesta inferatis, aut ad exemplum
Boeotorum cura Lacedaemoniis paciscamini. Ego verb etiam atque
etiam vereor, ne morbus ille noster doraesticus atque familiaris etiam
nunc nos incessat : solemus enim, meliovibus amicis posthabltis,
sequiores praeferre; aliorumque causa bella gerere, quanquam licet
nobis nostri causa quiescere et salvis esse. Exempla vukis? Ac-
cipite : oportet enira recordatione prseteritorum adminiculo ad sa-
lubritatem honestatemque capiendorum consiliorum uti. Persarum
itaque cum rege pactis induciis et amicitia in perpetuum duratura,
quas inducias Epilycus Tisandri filius,matris nostrse frater, ilia, qua
ad regem Persarum functus est, legatione conciliavit, non multo post
decepti ab Amorge, servo regis eoque fugitivo,ingens rerum nostra-
rum columen, opes regias, amisimus, et quasi rem vilem atque con-
temnendara abjecimus, atque amicitiae cum rege amicitiam cum,
Amorge prsetuliraus, servum domino potiorem ducentes : qua con-
turaelia rex ad iracundiam accensus et ad vindictam stimulatus,
Lacedsemoniorum ad partes se transtulit, initaque cum illis belli
societate, quinquies mille talenta ipsis ad bellum adversus nos ge-
rendum administravit, quo factum est, ut Lacedsemonii, per has
tantas opes superiores facti, nostras opes omnes everterint majesta-
temque nostram humo afflixerint ad nihilumque redegerint. Unum
hoc erat de multis nostris scitis et egregiis prosp.erisque inventis ;
videtis jam quale id fuerit? Addealiud. Syracusani olimaliquando
nos per legates adibant, rogantes, ut secum pro simultate amicitiam
colere et pro bello pacem gerere mallemus, docentesque, quanto
magis e re nostra facturi siraus, si secum malimus, quam cum Ege-
stanis atque Cataneeis, belli societatem contrahere. Quid nos tum?
Praetulimus nempe paci tum quoque bellum, et Egestanos Syracu-
sanis, et otii domestici quieti qua poteramus gaudere Siculae mo-
lestias expeditionis : quo factum est, ut flore juvenlutis nostraeque
etsociorum nunc careamus,lectissimis quibusque viris amissis, ma-
gnoque navium nuniero et ingenti vi pecuniarum opumque maguaque
potentia mulctati, paucos quosdam, luctuosissimae cladi superstites
factos, cum dedecore domum reverses recuperaverimus. Postremo,

s

130 ANDOCIDIS

qui nunc Argivi hue venere vobis persuasum ut bellum denuo ca-
pessatis, ab iisdem induci nos nuper patiebamur, ut.pace quae nobis
turn cum Lacedoemoniis erat rescissa, in Laconicam infesta cum
classe incuireremus : quo facinore ipsorum irritata ira multorum
nobis fuit magnorumque malorum principium ; bellum enim inde
exarsit tam dirum et tarn fatale nobis, ut tandem cogeremur moenia
nostra nostris manibus demoliri, classem hostibus tiadere, exsules
inviti recipere. Harum tantarum cladium in compensationem, ec-
quod nobis Argivi emolumentum attulerunt? ecquod discrimen pro
Atheniensibus adierunt? Ecquid jam superest, quod volunt a vobis
fieri? Hoc nempe, ut nunc quoque pro pace bellum optetis, ut Ar-
givos bellorum vestrorum socios habeatis pro Boeotis,utCorinthiorum
factionem illam quae nunc rerum potitur Lacedaemoniis praeferatis.
Quae sunt tam foeda dictu, tam cogitatu horrenda, ut esse nolim
quenquam, qui ea vobis, Athenienses, persuadeat : hominum enim
parti sapientiori satis et super est documentorum in exemplis prae-
teritis, ut denuo in idem saxum impingere caveant.

7. Sed sunt rursus alii, tanto ardore pacis quam citissime contra-

hendae inflammati, ut iilo ipso quadraginta dierum spatio, quod in-

dultum nobis ad deliberandum fuit, negent quicquam opus esse;

quid ? quod co ipso sibi factam a nobis querantur esse injuriam,

quod copiam deliberandi vobis impetraverimus : missos enim nos

ideo Spartam aiunt esse plena cum potestate decernendi atque sti-

pulandi legates, quo hac de re ad vos rursus ne referremus. Re-

ferendo ad vos hac tanta de re, quod saluti nostrae caverimus, earn

pro cautione meticulositatem appellant, negantes unquam fuisse,

qui, simplicitate atque sinceritate orationis consiliorumque usus, vos

e malis vestris eripuisset, sed eos esse vos aientes, qui servari et ad

salutem reduci nolitis aliter, quam aut clandcstinis machinationibus

quae sedulo celcntur atque ab oculis et a cognitione vestra amove-

antur, aut captiosis strophis quibus deludamini. Quam ego orationis

turpitudinem nego mihi probari. Etenim, Athenienses, bello quidem

tcnentc, aio utique imperatorem frugi, reip. deditum eundemque

prudentem, ejusque rei (|uam agit certum, oportcre consilia sua clam

plerosque agitare militesque ignoratione discriminum propositaeque

spei blandimentis delusos ad discrimina adducere ; de pace autem

agitantes legates ea, quae etcum universa Graeciacommunicandasit

et juri.sjiirandi religione sancicnda et lilerarum monumentis conse-

cranda stely^ publice fixa; insculpendarum, nego dccere, ut com-

mittant, ut acta sua occulta sint aut ut callidis strophis vos circum-

veniant.imo vero laudem eos mereri magis quam notam, si, potestate

a vobis data pro arbitratu suo decernendi atque paciscendi, nil usi

summam consiliorum ad vos retulerint. Oportet itaque consilia

quidem capere quam fieri potest tutissima, c|uve autem semel depecti

DE PACE CUM LACED^MONIIS. 131

fuerirauset jurejurando sanxerimus, ea rebus ipsis salvaet rataprse-
stare. Non sine causa banc inculco pactorum servandorum coq-
stantiam, qui voluntatum vestrarum mirificam norim volubilitatem;
cujus respectu par etiam atque consultiim est, nos,c|uibus legatorura
partes demandatis, non solumraodo tenorem earum spectare bterarum
quas nobis pro norma dicendorum agendorumque additis, sed una
quoque, et magis etiam, animorura vestrorum incredibilem revereri
mutabilitatem. Soletis enim copias quidem jam prsesentes et appa-
ratas suspectas habere, de iis queri, mediocritatem atque insufficien-
tiam earum contemnere; copias autem quibus caretis jactare, quasi
jam iis instructi sitis : ubi bellare referat, ibi pacem appetitis ; pacem
rursus si quis conciliatum vobis eat, vos bona tum enumeratis quot
et quanta bellum vobis pepererit, praesertim cum jam nunc sint, qui
se negent intelligere quidnam prosint ejusmodi pacta, per quee
cum classis et moenia nobis restituantur, tum de restituendis sibi
suis possessionibus privatis in extero solo sitis, per bellum amissis,
item de nominibus penes se incolis alienaeditionis contractis diluen-
dis, nil caveatur : illas enim vero possessiones, unde sibi victus
olim fuisset, per pacem non restitui, a mcenibus autem se non
pasci. Quibus istsec querentibus convenit a me pari modo satisfieri.
[Non videntur nimirum hi, neque arctissimam cernere privati sui
commodi cum rep. necessitudinem, neque intelligere, in classe et
in mceniis velut in proecipuis quibusdam cardinibus versari prospe-
ritatem publicam. Quod ita esse, perfacile est docere.]

8. Erat aliquando tempus, Athenienses, quo mceniis et classe
carebamus. Quibus ut primum potiti sumus, primum gradum ad
splendidara fortunam fecimus, et fundamenta posuimus eorum bo-
norum, quorum desiderio si adhucdum tenemini, age, comparemus
nos quoque nobis eadem praesidia atque adminicula, quibus ma-
jores usi tantam potentiam reip. adstruxerunt, quantam alia nulla
resp. consecuta est. Earn vero potentiam majores adepti sunt,
partim a volentibus Graecis et eloquentiee vi atque lenociniis deli-
uitis, partim ab ignorantrbus et circumventis, alia sere suo rede-
merunt, alia denique vi armorum invitis extorserunt. Eorum in
numero, quae majores a Grsecis orationis comitate impetrarunt,
hsGc habentur, primum, ut qusestores serarii Gr-decorura communis
hie Athenis constituerentur ; deinde, ut universre Graecse class! si
quando conveniendum esset, hie in portu nostro conveuiret ; tum,
ut cui civitati triremes propriae nuUae essent, ei nos earum copiam
de nostro faceremus : ignaris porro atque invitis Peloponnesiis
moenia condidiraus ; cujus fraudis ut nuUas daremus poenas, id a
Lacedaemoniis aere nostro redemimus: per vim denique, ringentibus
nequicquam adversariis, principatum Greeciae obtinuimus. Bona
haec atque decora spatio quinque et octoginta annorum cum parta

132 ANDOCIDIS DE PACE ETC. -

nobis tum usu fructuque exercitata sunt. Ad extremum autem bello
fracti, una cum reliquis bonis etiam mocnia perdidiraus, classemque
nostram pro arrha fidei atque obsequii nostri ceperunt Lacedse-
monii : et classem quidem sibi a nobis traditam susceperunt, moe-
nia autem nos ipsos manibus nostris demoliri coegerunt, metuentes.
Be geminum hoc veluti principium liabentes nos pristinatn reip.
gloriam atque potentiam restitueremus. Nunc autem hi iidem
Lacedeemonii, oratione nostra permoti, per legates suos adsunt,
plena illos agendi atque paciscendi potestate instructos, et cum
arrham nobis nostram reddunt, tum permittunt mcpnia rursus ha-
bere classemque novam comparare, et insulas juris nostri esse. Et
quanquam nunc secundae fortunse principium prorsus idem nan-
ciscamini, quod olim majores vestri nanciscebantur, sunt tamen
nihilominus, qui pacem banc, quae vobis hoc principium reddat,
Tiegent pacem esse appellandam, negent pro pace esse habendam.
Procedere hos velim in medium atque docere — quod ut facere
possint, nostras providentiae imputabunt, qui cavimus ut clausula
beec conditionibus pacis adjungeretur, ut quadraginta dierum spa-
tiam indulgeretur deliberando super his pacis conditionibus, pro-
bandaene an reprobandae videantur — , docento itaque, si quid
in illis conditionibus minus recte habet ; licet enim id expungere:
aut si quis adhuc addendum quid censeat, vobis volentibus et
persuasis, id adscribito. Quaecunque ad hunc modum in literas
relata et rata habita fuerint, iis si utemini, pace item licebit uti.
Sin autem horum omnium nihil placet, bello licet decernere. In
potestate vestra omnium est, utrum horum voletis, id optare.
Adsunt enim Argivi atque Corinthii per legatos, qui docere con-
tendent, bellum gori expedire ; rursus Lacedaemone veniunt legati,
ad pacem contrahendam vos adhortaturi. Causae hujus arbitratio
penes vos est, non penes Lacedaemonios ; et hoc nostrae debetis
cautionL Partes itaque legatorum, quas nobis mandaveratis,
rursus a nobis in vos transferimus, facimusque vosmetipsos omnes
vestri legatos : quicunque enim mox in sufFragando manus attollet,
give pacem sive bellum sciscet, perinde est habendus ac si ipse
guo nomine legatione fungeretur. Age jam, decernite ea, quorum
velira ut vos inposterum nunquam pceniteat.

ANDOCIDIS
CONTRA ALCIBIADEM

ORATIO.

ARGUMENTUM.

Andocides Alcibiadem Clini;c filiam accusal, quippe qui et arbis et sociorum res
pessamdaret, laxurioseqae viveret : populoqne consiiltante, nt ipsam Andocideni
relegaret, priinam rejecit seipsam jam defendisse dicens innocenteuique esse. Ssepe
enim dictum est, earn qui sais propriis delictis obtioxias sit, ul se ipsom primuin
liberet, deinde alios calumniari. Causam alii dennitivam, alii vero negotialeni, esse
dicuiit. Accurala qaidem causa est, nam a principio translatio est — refellit enim — :
in fine rero uegolialis, sequam enim dicit et utile, Alcibiadem relegari.

1. NoN nunc solum, in hac quam cum raaxime agitamus causa
didici, rem publicam attingere quam sit anceps et fallax, verum
etiam dudum ante, quam partem uUam reip. Iractandam mihi
sumerem, rem banc duxi esse perarduam. Verumtaraen boni civis
atque forlis hoc autumo esse, ut caput periculis pro multitudine
objicere nil dubitet, neque metu privatarum simultatum amandata
reip. cura in otiuin secedat: per eos enim, qui rerum solummodo
suarum privatarum satagunt, civitates nihilo fiunt neque splendi-
diores neque opulentiores ; publica vero negotia qui administranda
capessunt, his civitates incrementa sua libertatemque debent.
Quorum ego studens in numero haberi bonorum virorura, gravissi-
ma incidi in discriinina ; eequos tamen atque benevolos si vos
nactus fuero judices, nil metuam, sed confidam certo futurum ut
ex hujus judicii discrimine salvus ac sospes discedam, taraetsi ca-
lumniis inimicorum et plurimorum et teterrimorum exagiter. Agi-
tur itaque hoc quod mihi nunc certandum est certamine, non corona,
sed hoc, utrum patria per decennium carendum mihi sit, nee ne ;
comparati mecum sunt hoc in certamine Nicias et Alcibiades : no-
strum ergo, quicunque is erit, unum aliquem necesse est hoc in-
fortunio feriri.

2. Legem hanc testulariam facere non possum quin reprehendam,
quse utrique jurijurando, cum illi quod civium, tum isti quod seua-
torum unicuique dicendura est, contraria sanxerit : ibi enim, in
illis quas commemoravi jurisjurandi formulis, spondetis, tos neque
civitate civium quenquam esse exterminaturos neque in custodiam

134 ANDOCIDIS

daturos neque extremo supplicio causa non audita addictuios ;
hujusniodi autein causarum ea est iniquitas, ut, neque die neque
defensione dicta neque tabellis clam diditis, misero exterminando
per tarn longinquum tenipus patria carendum sit. Fieri enlm per
earn potest, ut nocentissimus quiscpie malo intactus abeat, inno-
centissimus percellatur; nam (jui sodalium et conjuratorum numero
prsevalent, hi vincunt et secundiore cum fortuna discedunt: non
enim sortiti judices disceptant hoc causarum genus, ut reliquas
Solent, verum universus popnlus hie intervonit. Praeterea lexmihi
alia ex parte deficere, ex alia modum excedere videtur ; aut minor
estjusto, aut major est : privatorum enim delictorum haec si poena
debet esse, justo est atrocior ; sin autem criminum poena est ad cun-
ctam remp. pertinentium, turn ego earn minutam atque contemnen-
dam arbitror esse: poterant enim haec sive mulcta pecuniaria, sive
carcere, sive extremo supplicio castigari ; quae castigationes multo
sunt, quam ostracismus, acerbiores. Adde, qnod, qui migrare hinc
alio propterea jubetur, qnod mahis civis est, is hac poena non emen-
datur : quoquo enim se contulerit, non desinet ibi malus esse, sed
corrumpet etiani illam civitatem in quam se ingesserit ; et non so-
lummodo patriae non minus insidiabitur postmodum, atque ante
fecit quam expelleretur, sed vel magis etiam atque litulo juris spe-
ciosiore. Sin autem virum bonum extrudatis, ea die qua id faciatis,
amicos quidem vestros incredibilem animo tristitiam atque aegritu-
dinem esse concepturos autumo, inimicos autem laetitiam, intelli-
gentes, si per imprudentiam atque inscitiam vestram contingat ut ex
ejiciendis optimum ejiciatis, futurum esse, ut resp. ab hujus viri
virtute toto deccnnio nullum fructum percipiat. Verum hinc quoque
facile sit ccrnere legem banc testulariam malam et noxiam esse,
quod Grt-Eoarum omnium civitatum nulla hac lege ad exemplum
nostrum uti voluerit. Atqui hominum omnium consensu ea scito-
rum habentur pra?clarissima atque saluberrima, quae plebeiis perinde
atque optimatibus conveniant, et in quorum appetilione quam pluri-
morum certct acmulatio.

3. Verumenimvero pluribus me hac dc re disputare, baud video
quid ad rem attincat; nihil enim profecto ad rem prsesentem aut
gubernandam aut mutandam multitudo verborum super hoc loco
profecerit: quare unum hoc vos rogo, ut dicendorum aequi et com-
munes velitis arbitri esse, et, ut reliquarum estis omnium rerum
magistri atque gubernatores, ita hujus quoque sitis, hoc est, ut
neque convitiovum importunitati neque aduiationum intemperantiae
locum concedatis, sed modeste quidem atque composite causara
dicenti patulas aures mentesque praebeatis propitias, infestas autem
clausasque insolenti atque clamoso. Quo enim diligentius de uno
quoque loco atque articulo rerum in medio propositarum audiveritis,

CONTRA AI.CIBIADEM. 135

hoc melius vobis licebit de nobis statuere. Hacc hactenus. Ac-
cede nunc ad ipsam causse mese dictionem.

4. Insimulatus nempe fui odii erga statum regiminis popularis
atque factiositatis : verum, hoc quidem de crimine quod dicam,
parum esse mihi relictum video. Quodsi hjBC de me criminatio
nondum in judicio fuisset agitata atque disceptata, merito vos accu-
satoies ferretis eo de crimine me postulantes, mihique nunc necesse
foret defensione maculain banc purgare : posteaquam vero jam
quatuor e judiciis, in quibus hac ipsa de causa judicatus ego sum,
semper absolutus discessi, sequum baud arbitror esse me denuo
cogi hac de re verba facere. Nam priusquam hsec causa in foro
agitaretur, sciri nullo pacto poterat, verane esset an commentitia
haec criminatio : post dictam vero sententiam, qusecunque ea est,
utramvis in partem, sive absolvens sive condemnans, perempta et
definita est lis, et de reo pronunciatum, sons an insons sit. Grave
itaque mihi et periniquum videtur, condemnatis quidem moriendum
esse, etiamsi una solummodo tabella sufFragia condemnantia numero
plura sint quam absolventia, et ad mortis supplicium bonorum
quoque pubhcationcm adjungi ; absolutis autem jamdudum et
seepius, iterum atque iterum sustinendas atque depellendas esse
iisdem de criminibus actioues ; et perdendi quidem extremisque
suppliciis damnandi potestatem penes judices esse, servandi autem
nullam, sed sententias eorum, ut mortem irrogantes ratas, ita sa-
lutem condonantes irritas et cassas esse ; idque lege disertis verbis
vetante, de eodem honiine eadem in causa bis judicari, et tametsi
vos fidem vestram de legibus tuendis atque exercendis jurejurando
obstrinxeritis.

5. Quamobrem juvat, prseterita omni mei prsedicatione, Alci-

biadis instituta et mores omnemque vitam memorise vestree subji-

cere. Quod instituenti mihi dubitare occurrit unde ordiar, tot sunt

numero delicta ejus et facto quasi agmine circumstant et ingerunt

sese ; quare delectu utar, et in prsesentia tacita transmittam ea,

quge de stupris ejus matronarumque raptibus aliisque hujusmodi

contumeliis, cum violentia conjunctis pacem civilem disturbante,

commemorare possem ; neque enim tempus ad dicendum mihi

prsefinitum his exsequendis suffecerit, et prseterea civium perquam

multorum in ofFensionem sim incursurus, si labes eorum domesticas

et ulcera abscondita denudem : quae autem in rep. mala patravit, ea

mala injuriasque quibus et cognates et civiumque peregrinorumque

innumeros laesit (laesit enim primum quemque obvium sibi factum)

ea demonstrabo. Primo itaque loco, ut hinc exordiar, auctor cum

esset vobis factus, ut vetustum ilium ab Aristide summa cum aequi-

tate statutum modum pensionum a Grsecis civitatibus contribuen-

darum reformaretis, eique rei ut se una cum aliis novem coUegis

136 ANDOCIDIS

preeficeretis, sociis vestris tributa propemodum duplicavit : qua in
re cum planum atque testatum fecisset, quantum posset et quam
esset formidandus, vectigalia publica suam in rem inlerverlit atque
depeculatus est. Jam cogitaie vos velim, nerainem reip. vestrse
pestera atferre prsesentiorem, quam eum qui sociis vestris tributa
geminata imponat, jn confesso cura sit utrumque, et hoc, vestram
omuem salutem in salute vestrorum sociorum esse sitam, et istud,
socios multo nunc esse teteriore loco atque olim fuerunt. Civem
itaque bonum et justum fuisse Aristidem si existimatis, convenit
ut Alcibiadera liunc civem habeatis unum omnium nequissimum,
quippe cujus scita et instituta scitis et institutis Aristidis adversa
fronte repugnent. Quid enim hac nova tributorum descriptione
effectum est? Hoc nempe, ut complures e civitatibus, quse qui-
busque sunt patriee, exsulatum eant, et in Thurios concedant habi-
tatum. Prodet sese haec sociorum erga nos simultas atque niale-
volentia, quamprimum fiet ut cum Lacedeemoniis belle maritime
committamur. Malum ego eum judico reip. dispensatorem, qui
prajsenlis solummodo temporis babeat rationem, nullam futuri,
plebique consiliorum auctor fiat, jucundorum magis, quam salu-
tarium.

6. Satis equidem eorum mirari non possum tarditatem qui Alci-
biadem status popularis studiosum dictitant esse, qui status aequali-
tatis jurium inter omnes communis tuendae ergo est excogitatus et
in vitam inductus, quam aequalitatem ne privatis quidem in rebus ab
Alcibiade observari ipsi tamen cernunt, videntes cupiditatem atque
superbiam et insolentiam, qua Calliam uxoris suse fratrem exagi-
tavit: sororem nempe Calliee cum in matrimonium duxisset cum
dote decern talentorum, coegit Calliam doti alterum tantundem
addere, postquam Hipponicus Calliae et mulieris pater, in castris
apud Delium imperium mililare gerens, vita excessisset ; ab hoc enim
Hipponico aiebat Alcibiades sibi praeter dotem adhuc alia decern
talenia promissa fuisse, si filium e filia sua suscepisset. Et quan-
quam Alcibiades, id quod e dictis constat, uxorem haberet domi ita
dotatam, ut alia nulla unquam, ex quo Athense sunt, parem dotem
alii viro attulerit, modis tamen illam tractavit tam indignis, tam se
gessit lascivum, importunum, ini(juum, insolentem, impurum, ut
earn in domum, quam materfamilias ita laute dotata incoleret, scorta
induceret et ingcnuae et servilis conditionis, eoque uxorem adi-
geret, matronam insignis pudicitise, ut domo mariti derelicta ad
archontem questum iret de malis atque iniquis modis quibus a
marito habcretur, cujus rei copiam leges uxori male habitae
dabant, V'erum ibi vel maxime potentiam suam declaravit Alci-
biades: conducta enim satellilum caterva impressionem in forum
fecit et uxorem inde per vim et armata manu eduxil; quo facto

CONTRA ALCIBIADEM. 137

testatum ad omnes fecit, et magistratus et leges et cives reli-
quos a se flocci non fieri. Verum ne hie qiiidem substitit, sed
et vitse adeo Calliee insidiatus est, quo solus ipse Hipponici facul-
tates devoraret : nostis vos omnes, Alcibiadem coram vobis in con-
cione insimulatum hujus sceleris fuisse : populumque bonorum
Calliae ab ipso Callia heredem dictum, si contingeret ipsi ut sine
prole decederet ; id quod metuens faciebat Callias, ne cupiditas
Alcibiadis sibi exitium afFerret. Atqui erga necessaries secum con-
junctissimos qui se tarn sceevum atque tarn immanem gerit, ut
uxorem contumeliosissime habeat ejusque fratrem per insidias clan-
destinas de medio toUere conetur, ecquem ab eo animum, quos
mores erga reliquorum quemque civium exspectabitis ? non multo
majori hos insolentia, superbia, immanitate tractabit ? Omnes enim
profecto alii homines carissimos habere plurimique facere solent
necessaries. Praeterea nudus et desertus ab amicis non est, ut
facile et inulto Isedatur ; sed divitise, quibus circumfluit, adjutores
ei vindicesque quamplurimos contraxerunt.

7. Quod autem omnium est indignissimum, is cum sit Alcibiades,
tarn sceleratus tarn impurus, ea insolentia atque arrogantia, tamen
quasi populi studiosissimus concionatur, aliosque optimatium studio-
sos et plebem exosos appellitat; et jam dudum mortem publice a
vobis irrogandam meritus criminibus in vos commissis iisque studiis
quibus deditus est, tamen, si qui, apud vos infamati atque suspecti
vobis redditi, publice sint accusandi vestroque nomine actione
criminali prosequendi, tum Alcibiadi partes accusatoris a vobis
demandantur: quanquam ita est incivilis, ut alii Atheniensium
nemini jus secum par et aequale aut etiam non multo saltim minus
concedat, tamen civitatis se custodem fert, et ita vos nullo in loco
habet itaque despicit et fastidit, ut, cum vobis in concione con-
gressis et velut in unum corpus coalitis aduletur, tum viritim ve-
strum singulis quibusque insultet. Exemplum vultis ? Eo processit
audaciae, ut Agatharchum pictorem, persuasum secum domum suam
venire, coegerit ibi manere illamque coloribus incrustare atque pi-
cturis exornare ; illoque necessitatem admotam precibus declinante
verasque excusationes allegante (se nempe jam aliis operam suam
elocasse), comminatus sit carcerem, nisi protinus sine ulla cun-
ctatione sibi penicillum manumque commodaret. Quid ageret Aga-
tharchus? necesse habebat necessitati prsesenti servire : expingit
itaque Alcibiadis domum, donee tandem quarto mense post opportu-
nitatem nactus, clam custodes appositos aufFugit ; custodibus enim
Alcibiades, veluti rex quidam, utebatur. Et nihilominus tamen
idem Alcibiades tam erat impudens, ut ultro ad Agatharchum
adiret, cum eoque velut injuriam passus quereretur, ettantum aberat
ab ausorum per violentiam poenitentia, ut potius pictorem insuper

T

138 ANDOCIDIS

ctiam minis territaret, quod opus affectum destituisset : ibi pictori
nihil prodeiat, quod civis liberee civitatis, quod ingenuo loco natus
csset : nil sibi pictor mctuebat minus, quam si scrvus perinde fuisset,
atque qui contessione omnium servi sunt. Quod cum factum ego
niecum leputo, continere me non possum, quo minus indigner et
ingemiscam sorti vestroe, civcs : ne fures quidem atque latrones
sicariosque vobis satis tutum est in carcerem abducere, quia actori
ex titulo aVaywyf/c, sen abductionis, mulcta mille drachmarum
luenda in lege prajscripta est, nisi partem minimum quintam sufFra-
giorum obtinuerit : Alcibiades autem, cum civem vestrum domi
suae, velut in carcere (juodam, tarn diu coercitum tenuisset atque
pingere coegissct, non tantum impune id abstulit, sed etiam hoc
sibique aliisque videlur raajestuosior atque forraidabilior esse. Et
reliquis quidem civitatibvis, quibuscum pacta de jure commerciorum
mutuo inimus, in Uteris, quibus hujus juris capita perscripta sunt,
recipimus inter alia atque cavemus, hominem ingenuum neque in
custodian! neque in vincula dandum esse ; quam legem qui migret,
ei ingens mulcta proponitur ; ab hoc autem Alcibiade, quanquam
ista patravit, nemo unquam poenam neque privatim neque publico
rcpetiit. Ego vero salutem omnium hoc uno autumo contineri, ut
omnes magistratibus atque legibus pareant : quae aspernans, firmis-
simum destruit civitatis praesidium. Acerbum semper et indignum
est malum accipere, etiamsi ab iis accipiatur qui jura cuique debita
nesciant: multo autem id est acerbius, si (juis sciens volensque ea
violet (juse summa cuique sunt atque carissima ; ejusmodi enim homo
palam quasi jactat et veluti prseconio suo denuntiat omnibus quem-
admodum hie Alcibiades quoque fecit, aequum se atque conveniens
existimare, non ut ipse patriae legibus obsecundet, sed ut vos libidini
suae serviatis.

8. Verum non in pictore subslitit Alcibiadis audacia: processit
ulterius. Taurea; casum, viri, recogitate, qui antichoregus Alcibiadi
fuit. Lex est hanc in formulam scripta : Quoniam baud liceat
peregrinorum saltatorum ali(iuem quem velis, actu jam saltantem,
ex orchestra deducere, ideo fas esse, quem peregrinum videas id co-
iiantem atque parantem, ut, quamvis vctitum sit, tamen in publico
saltet, eum impcdire. Hanc in legem tarn enormiter impegit Alci-
biades, ut Tauream, spectantibus vobis et reliquis Graecis qui ludos
spcctatum et concelebratnm convencrant, nil revcritus magistratuum
majestaicm, cjuamvis omncs turn in urbe adessent [corumque opem
implorarc Alcibiades poluisset, atque debuisset, si quid a Taurea
laesus sibi viderctur], e sccna verberibus exegerit, tametsi specta-
tores Taureae studerent et Alcibiadem odissent, et chorum Taureae
quidem laudarent, Alcibiadis autem ne spectare quidem vellent: et
Taureas tamen, fpiamjuam hac insigni laesus injuria, nihil ista

CONTRA ALCIBIADEM. 139

acceptee contumeliae indignitate ad ultionem profecit ; judices enim
certaminis, alii metu Alcibiadis, alii gratia vicli, victorem eum de-
clararunt, pluris eum facientes, quam jusjurandurn quo sese obstrin-
xerant, Et recte quidem atque consentanee judices mihi videntur
Alcibiadis gratiam eblandiri voluisse, videntes, Tauream quidem,
quamvis tantam pecunise summam in chori sui instructionem atque
institutionem et exhibitionem profudisset, tamen inulta contumelia
affectum ; violatorem legum autem, tarn enormiter legibus illudere
ausum, immoderata abuteutem potentia atque grassantem. Culpa
tantee repugnantise penes vos hseret, qui poenas petulantise et
arrogantiae dispensatis : clam enim peccantes castigatis, palani
autem lascivientes suspicitis. Qui fructus sunt hujus vestrse tur-
pissimee conniventise et gratiee ad servitutis humilitatem abjectse ?
Hi nempe. Contra fiunt omnia, atque per naturam rerum fieri
opoitebat : summa imis vertuntur. Adolescentes vestri non in
gymnasiis sed in tribunalibus habitant, et seniores arma gerunt
militiseque funguntur muniis; juniores autem orationibus con-
siliisque suis deliberationes de rep. moderantur, exemplo freti
Alcibiadis, qui sceleribus committendis prorsus immaniter et bel-
luinum in modum grassatur et furit. Exempli causa, in ilia de-
Hberatione, quae de poena a Meliis sumenda habita est, auctor
fuerat Alcibiades, ut pro mancipiis vsenirent : vseniere : redemit e
captivis Alcibiades mulierem aliquam Meliam e qua filium suscepit,
nascendi sorte usum ajure naturae hoc abhorrentiore quam jEgisthus
olim usus fuit, quod natus fuit e pari hominum inter sese mutuo
capitaliter exosorum : huic uni contigit, ut in necessariis arctissime
secum copulatis haberet eos, quorum alter alteri injurias intulisset
eas quee in humanis excogitari possunt extremae, altera ab altero
easdera acceptas pertulisset. Mentem me meam dilucidius verbis
declarare par est, et Alcibiadis crudelitatem pluribus exponere.
Liberos qusesivit ex ea muliere, quam libertate privasset et in servi-
tutem detrusisset, cujus patremque necessariosque occidisset, cujus
patriam desolavisset. Ex ejusmodi muliere quem sperare poterat
sibi filium nasciturum ? inimicum nempe sibique et huic civitati
quam fieri posset infestissimum : tot enim tantisque illefilius nothus
Alcibiadis tenetur constrictus necessitatibus odii erga patremque
patriamque Athenas exercendi. At enim vero vos talia scelera in
fabulis quidem tragicorum videntes in scenam producta detestamini,
atrocia ducentes atque infanda portenla; cernentes autem ipsi
vestris oculis cum intra moenia vestra fiunt, pensi non facitis.
Quanquam ilia quidem tragica scelera non nostis verene patrata
quondam fuerint, an solummodo a poetis illusionis et oblectationis
ergo conficta: hsec autem certo cum sciatis fieri, et fieri quidem
contra jus et fas, tamen aequo fertis animo.

140 ANDOCIDIS

9. Adde, quod sint, quos nil pudeat de Alcibiade sic affirmare, noii
fuisse unqiiam civcni tarn fortem tam admirabilem tam praeclare
de patiia meritum atque hie sit. Ego vero contra censeo, neminem
unquara magis atque hie Alcibiades est in patriae pestem natum esse,
patriamque ab eo tantas esse clades accepturara tantamque rerum
omnium perturbalionem hunc esse creaturum, ut pristinorum ma-
lorum memoria prse his quae hie concitabit ex animis hominum ef-
fiuxura videatur : alienum enim a probabili exspeetatione non est,
ut, tale qui sibi vitse prineipium instituerit, is abnormi quoque exitu
ejus utatur. Sed est hominum sobriorum atque sapientium, ut in-
crementa civiura niodum excedentia praecaveant, reputantes secura,
a talibus tyrannidas conslitui.

10. Et sunt haec quidem tam evidentia, ut Alcibiades ad ea nil
videatur esse responsurus : at illud afferet, de victoria sua Olym-
piaca, et alia potius omnia defensioni suae immiscebit, quam ut ea
purget quorum incusatur. Verumtamen vel ex hisipsis ab hac causa
alienis, quibus ingerendis ille vos ludificari eonabitur, planum con-
fide me facturum, eum raullo esse digniorem, qui morte a vobis mul-
ctetur, quam qui servetur. Narrabo nempe rem vobis, ut habet, a
principio. Diomedes ad Olympiam descenderat par equorum agens,
€t e re famihari, quamvis ilia perquam mediocri, tamen decus pa-
trieeque domuique suae parere studens, quippe qui secum reputaret
equestria certamina non a fortunis certantium gubernari, sed a te-
rneritate sortis fortuitae disceptari. Huic Dioniedi itaque, tametsi
eivis vester is esset neque de contemptissimis, tamen Alcibiades par
illud equorum de quo dico per vim extorsit, gratia apud munerarios
Eleorum praevalens, et pro Diomede ipse certamen peregit. Quan-
quam, civeni vestrum qui modis tam indignis tractavit, quid eum
facturum existimatis fuisse, si quis alius sociorum vestrorum cum
bigis equorum certare doetorum ad Olympiam venissel? Unquamne
is permissurus fuisse vobis videtur, ut sociorum vestrorum quisquam
ex adverse secum cursu equestri contenderet, qui, bigas cum civi
vestro per vim eripuisset, alienis in equis discrimen certaminis ex-
periri nulius dubitavit ? quo Graecos docuit nil mirari, si quem eorum
per vim atque nefas injuriis vexet, quippe qui ne civibus quidem suis
eequi secum juris usuram relinquat, sed aliis bona per vim eripiat,
alios pugnis et verberibus concidat, alios domi suae coercitos teneat,
ab aliis invitis pecunias extorqueat : quibus rebus omnibus perspi-
cuum atque testatum facit omnibus, merum orationis jactabundae
ludibrium esse illam vestrain tantopere celebratam democratiam,
Domen speciosum, sed re cassum et tanti non faciendum: oratione
cum ad vos in concionibus utatur adulatoris, aurse popular! servientis,
turn facinora de se edit tyrannum prodentia; non ausurus id facere,
nisi usu suo didicisset, vos vocabuli [democratise] praestigiis in-

CONTKA ALCIBIADEM. 141

tentos, rem ipsam insuper habere. Lacedaemonii quidem eequo
ferunt animo a sociis se vinoi, si quis horum in certamen secum coire
sustineat: Alcibiades autem Lacedacmoniis tarn est dissimilis, ut
pati nolit se vel a cive vinci, sed palam audientibus quamplurimis
negaritse cuiquam concessurum, quern juvetsecuru in contenlionem
uUius cujuscunque rei descendere. Quid turn ? non ex hujusmodi
civium vestrorum nioribus necesse est hoc consequi, ut civitates
Graecae animos a partibus vestris ad partes inimicorum vestrorum
transferre a vobisque desciscere, et odium vestri imbibere discant?
Verum Alcibiadis insolentia in Diomede deprimendo baud acquievit:
ipsum' suimet pcenituit, nisi universam adeo civitatem vestram con-
tumelia respergeret, eaque publico in loco, quo se cum insolentia sua
ad omnes jactaret. Legationem mittere soletis, id quod neminem
fugit, quae nomine vestrse reip. ludis Oiympicis intersit: ab hacle-
gatione, pridie diei sacrificii, rogabat ea vasa aurea atque argentea,
quae die ipso sacrificii spectaculi ergo in pompa traduci solent, ad
unius diei brevem usurara concedi, quo ea in abaco spectatum ex-
poneret; verum decipiebat legates, a quibus ilia vasa, rogatu suo,
utenda, sub sponsione maturae redditionis, acceperat; die enitn
postero malluvia atque thuribula vestra legatis reddere recusabat,
quo ipse illis prior uteretur, quam legati nomine locoque vestrae
reip. iis uti possent. Quo factum est, ut peregrinorum si qui rei
veritatem ignorarent, videntes pompam reip. succedentem pompae
ab Alcibiade productse, opinarentur legatos vasis uti ab Alcibiade
mutuo acceptis ; aut si qui tamen eorum sive rei veritatem a civibus
vestris accepissent, sive ipsi per se jam nossent mores Alcibiadis
vanitatis jactantiaeque plenos et scurriles, reique quae illi domestica
est rationes tenerent, hi vos riderent, qui unura virum plus cuncta
civitate posse sineretis.

11. Verum unum solummodo ex me audivistis insolentiae genus
ab Alcibiade turn demonstratae, quum per ludorum Olympicorum
occasionem domo abfuit; atqui dignum est hominem vobis a me
proponi spectandum,qualem toto illius absentiae tempore se gessit:
regem se, non privatum gessit, qui id ageret, ut patientiae vestrge-
que et sociorum illuderet omniumque cervicibus insultaret. Socii
quoque vestri turn testatum feceiunt, eum a se pluris quam vos fieri :
Ephesii enim ei tentorium exstruxerunt duplo majus quam erat vobis
exstructum ; carnes ad sacrificia atque epulas et pabula equis Chii
praebuerunt; vini praebitionemcseterorumquesumptiium attribuebant
[Asiatici] Lesbiis. Atque tarn prospere ipsi res succedunt, ut, quan-
quam cunctos habet Graecos insolentioe suae testes, poenas tamen ad
hoc diei nullas dederit : reliqui quidem magistratus quotquot vel in
una sola civitate socia honores gessere, tenentur, iis defuncti, ra-
tionem administrationis suae vobis reddere ; hie autera unus vir, tam-

14-2 ANDOCIDIS

etsi a sociisque civibusque largitiones acceptarit et ab invitis ex-
presserit et quosdam adeo cum facultatibus ipsa vita spoliarit, tamen
hoc tot tantoriimque facinorum tulit prfcraium,ut in Prylaneo epu-
letur, et prBeterea cum fastu odioque intolerabili in ilia sese enientita
victoria Olympiaca jactet, quasi non remp. ilia victoria multo magis
infamasset quam coronasset. Considerare atque memoria repetere
si voletis, in coeptis ausisque Alcibiadis multa invenietis esse ejus-
modi, ut alii, qui partem eorum ullam quamvis minutam ad tempus
quamvis breve tentassent exercere, rem omnem suam familiarem
pessumdederint. Hie autem, nullum non luxurise genus insana cum
sumptuositate atque prodigalitate exercens, rem geminavit. Soletis
vos quidem, parce atque frugaliter victitantes et ad rem augendam
attentos, opum et pecuniarum cupidos appellitare; sed fallimini:
hi non sunt. Nemo est lucri cupidior, quam nepotes et ganeones:
hi quo pluribus indigent, hoc foediore atque sordidiore cum aviditate
pecunias conquirunt. Facinus itaque de vobis edituri sitis fcfidissi-
mum, si caritate amplectami velutique in oculis circumferatis hunc,
qui, vestris opibus abusus, eas materiam su« libidinis insolentiae
atque scelerositatis fecit; postquam vos iidem Calliam Didymii
filium, qui certamiiiurri eorum omnium, quibus corona; in praemiura
contentionis sunt propositap, victorias [non equis aIienis,sed]corpore
suo meritas abstulit, testulario judicio condemnatum ex urbe ejecis-
setis,pensi non facientes, quod nervorum suorum contentione gloriam
reip. peperisset. Recordamini quoque fortitudinis et sanctimoniae
majorum vestrorum, qui Cimonem, ob legum contemptum et ob
facinus a patrio ritu abhorrens (sororem scilicet Cimon in matrimonio
habebat), urbe jusserunt emigrare, tamesi non Cimon solum, sed
etiam pater ejus Miltiades remp. palmis Olympicis exornassent:
verumenimvoro pensi non faciebant illas victorias; neque e palmis
certaminum, sed e studiis, quemque judicabant.

12. Gentes porro nostras inter sc si conferatis, nullo modo mihi
conveniet genus hoc poenee: non enim facile sit, qui doceat, in gente
mea ullam unquam fuisse, ea usum calamitate, ut per testulas urbe
expelleretur ; Alcibiadis autem genti ita est proprium et quasi do-
mcsticum, ut nemini Atheniensium omnium alii magis, quam huic,
conveniat. Nam et maternus ejus avus Megacles et paternus ipsi
cognoiiiinis obstracismo perculsi sunt; quocirca nil rnirandum neque
abhorrens ei accidet, si honos ei quoque decernatur idem qui ma-
joribus ejus olim decretus fuit: prsesertim cum ne ipse quidem Al-
cibiades videatiir conaturus infiliarijhos majores suos se fuisse multis
modis sapientiores, atque temperantia; justitiaeque studiosiores
quamvi? de reliquo Atheniensium illi omnium aequalium suorum
eranl flagitiosissimi aequique juris et legum contemnentissimi ; hujus
euim Alcibiadis tot sunt et tanta flagitia et scelera, ut nemo sit,

CONTRA ALCIBIADEM. 143

qui ea, etlamsi velit, pro dignitate rei, oratione notare atque exagi-
tare valeat.

13. Et legem banc testulaiiani qui tulit, ille niilu videtur earn
tulisse, eos ad cives respiciens, qui potentia et auctoritate sua magi-
stratus legesque prcegravant, et quia oppressorum unusquisque
sigillatim ab ejusmodi praepotentibus civibus pcenas repetere nequit,
ideo lege hac ferenda poenam conslituisse ab universa civitate iis
irrogandam, qua danda satisfieret injuriam passis : et in hoc civium
praepotentium numero Alcibiades quidem est, ego vero non sum.
Quater enim passus sum hoc de me haberi judicium in publico, quo
cuique et accusandi et audiendi ergo accedere liceret; et privatas
si quis unquam ob ofFensiones mecum experiri jure voluit, nunquam
impedivi ; Alcibiades autem, tot facinorum reus, a se tamen impe-
trare non potuit ut vel unius criminis pcenam cuiquam daret. Est
nempe tarn saevus et truculentus, ut non mode prseteritarum inju-
riarura pcenas ab eo repetere nemo audeat, sed eliam multi metuant
ne imposterum quoque novas alias injurias idem inultus ingerat:
mala qui ab eo acceperunt, hi expedire sibi judicant, ut ne mussent
quidem, sed injurias acceptas taciti devorent; Alcibiades autem,
mala aliis inulta dans, parum sibi videtur egisse, nisi prseterea quo-
que versutia, gratia, minis perfecerit, ut imposterum quoque impune
sibi sit quicquid voluerit agere. Itane vero, Athenienses, egone ex-
silio dignus habebor, qui mortis poena indignus habitus fuerim ? eo
in judicio, quo capitis causam egi, absolutus, nunc patriam fugere
cogar, indicta causa? e tot numero certaminibus forensibus victor
factus,et jure quidem merito, nunc rursus exsilio puniendus videbor
pb eadem ipsa, jam dudum et toties purgata crimina? Forte dicat
aliquis, in illis superioribus judiciis exiguam mihi commotam fuisse
invidiam, accusatores in me tum insurrexisse contemnendos, ab ini-
micis levil)us et iralatitiis in discrimen adductum nie tum fuisse:
ego vero ab inimicis exagitatus tum fui valentissimis et facundia et
usu rerum agendarum ; hi iidem actores, qui me tum oppugnabant,
alios duos, ejusdem mecum criminis reos,morte damnarunt. Hand
itaque vos decet eos homines vestris e mccniis ejicere, quos, quamvis
saepius accusatos et in judicium adductos, nunquam tamen vere reos
culpeeque insimulatee obnoxios reperire potuistis ; sed eos, qui vitae
suae rerumque a se gestarum rationem reddere postulati recusant.
Res enimvero, ni multum fallor, gravis et indigna, istaec vestra in
causarum paritate judicii disparitas : judicio vestro damnati si qui
pcenas extremo dederint supplicio,haud videmini aequo animo laturi,
si quis eos postmodum defendere vestrumque judicium iniquitatis
arguere sustincat. Eccur non eadem constantia in absolutis quoque
judicii vestri dignitatem tuemini? qui fas erit jam dudum absolutos
corundem criminum iterum atque iterum incusari? qui conveniet,

144 ANDOCIDIS

de vivis vos non idem atque de mortuis staiuere? Decet quidem Al-
cibiadeni (et ab ejusmodi homine nil aliud exspectes), ut, quemad-
modiim ipse legumque sanctimoniam et jurisjurandi religionem vili-
pendit, ita vos quoque conetur ad similem rerum sanctissimarum
violationem oratione adducere : dignum item ejus est persona, ut,
quemadmodum alios sine niisericordia partim e patria expellit partim
occidit, ita ipse, vos cernens atrocem in se sententiam expedientes,
commiseiationem vestram infimis precibus atque supplicalionibus
lacrymisque lamentabilem in niodunn profundendis expugnet. Non
miror hoc in eo, qui facinora perpetravit uberrimis lacrymarum
rivis digna : dubito tamen, atque circumspicio quinam hi sint, quos
speret a se oratione precibusque suis flectendos. Junioresne?
quos apud plebem in invidiam odiumque adduxit insolentise atque
petulantiae suae foeditate, item eo quod juvenes docuit palaestras
deserere, quo vetustce disciplinoc severitas exstincta fuit, nee non
eo quod setate adhuc immatura rebus civilibus gerendis sese immi-
scuit. Num seniores? a quorum moribus suos habuit quam dissi-
lissimos, et quorum studia contempsit. In pcenis irrogandis non
solummodo habenda est ipsorum peccantiura ratio, neque danda est
opera ut hi soli poenas dent criminum meritas, sed hoc quoque spe-
ctandum est, ut reliqui, cum sontes plecti vident, eo justitiae atque
temperantise studiosiores reddantur. Quodsi ergo me expuleritis,
meticulosos facietis eos qui jam sunt pudentes et moderati ; sin
autem Alcibiadem poena affeceritis, certus sum fore, ut petulantibus
majorem legum reverentiam cequique juris studium acrius injicialis-.
14. Nihil jam, quod agam, superest, praetor hoc unum, ut coram
vobis rerum a me gestarum gumma capita brevissimis perstringam.
Legationibus ad Thessalos, ad Macedonas, ad Molossos, ad Thes-
protos, in Italiam denique Siciiiamque obeundis, effeci, ut si qui
vobis usquam locorum essent infestiores, eos vobis reconciliarem :
amici vobis qui essent, eos in fide confirmavi: alios ab hostium
vestrorum partibus avocavi. Quod si optimatium unusquisque
idem fecisset, nae perpaucos nunc haberetis hostes et socios vobis
permultos acquisivissetis. De muneribus a me editis piget com-
memorare, nisi hactenus, ut aiam, imperata me exsequi, sumptus
facientem, non ex aerario publico furtis imminuto, sed e re mea
privata. \'ictorias reportavi, unam titulo evavBpiac,Beu fortitudinis
virilis, aliam in cursu cum facibus ardentibus, tertiam in choris tra-
gicis, non caedens antichoregos, neque pudori mihi ducens, me
minus quam leges valere. Tales ego cives multo aio esse digniores,
qui in urbe manere, quam qui eraigrare, jubeantur.

LYSI^

INTERPRETATIO LATINA.

L Y S I .E

PRO CiEDE ERATOSTHENIS
APOLOGIA.

1. Permagni faciam, viri, hac vos mea in causa de me pari
modo statuere, atque vestra ipsi sitis in causa judicaturi, in fortuna
mecum pari. Certus enim sura, animo si sitis erga alios eodem
quo erga vosmet estis affecti, neminera facile fore qui non super
casu nieo graviter indignetur : omnes potius poenas a legibus in
designatoreshujusmodiflagitiorumconstitutas,velmaximasquasque,
meritis tamen inferiores sitis judicaturi. Neque existimandum est,
apud vos solos ita sancitum esse ; in universa enimvero Grsecia ita
statutum est: hujus enim unius solius criminis, adulterii, pcense
esedem tam iis in populis qui legibus et libertate civili utuntur,
quam in his qui optimatum in potestate sunt, vel infimis quibusque
atque infirmissimis scriptae sunt atque veluti debitum aliquod jus
attributse, quod vel ab editissimis atque potentissimis exigant ;
quo fit, ut ubique locorum infimus quisque cum nobilissimo pari
jure gaudeat; humanum genus in hoc tam consentit, ut banc unam
contumeliam omnes omnium longe existiment atrocissimam. Cri-
minis igitur de magnitudine quidem vos ego equidfem universos
paria mecura sentire arbitror, negoque vestrum cuiquam tantum
inesse torporem animi atque supinitatem, ut aut venia donandos
aut modica certe poena censeat afficiendos eos a quibus ejusmodi
dedecora profecta sint : jam vero oportere arbitror haec me docere,
Eratosthenem uxorem meam constuprasse, et prseterquam quod
illam vitiavit, liberos quoque meos ignominia affecisse, ipsi mihi
contumeliam obtulisse clandestinis meam in domum ingpessibus,
praeter banc unam alias nullas simultates inter nos unquam int€r-
cessisse ; non quaestus gratia hoc ausus sum, quicquid id est faci-
noris, ut paupertatem opum amplitudine commutarem, neque uUius
alius coramodi respectu, sed sola ductus legitimae vindictse cupi-
ditate.

2. Statim igitur a principio vobis omnes meas aperiam fortunas
atque rationes, nil dissimulans, sed veritati studens, qui banc solam
mihi patere viam salutis existimem, ut mihi liceat totam rem utacta
est ordine enarrare. Ego itaque, ex quo visum fuit matrimonium

148 LYSIiE

inire, uxorem duxi domum, atque ita me erga earn gessi, ut neque
severitate et importunitate molestus ei essem neque rursus ip.si
liceret admodum pro arbilrio suo agere qusecnnque vellet, sed ob-
servabam earn quam poteram diligentissinie, animiimque ei qua
decebat attendebam : ut auteni puerulum ex ea susceperam, jam
fidere ei coepi et omnia mea ejus fidei commisi, existimans banc
fiducise demonstrationem familiaritatis vinculum arctissimum et
certissimum esse. Initio quidem igitur, Alhenienses, uxor erat
omnium optima ; quippe quaj rem domesticam sedulo solerterque
administraret, frugalitati dedita diligentiseque atque ordini rerum
omnium tuendo : verum ex quo mater mihi decessit, mutata uxor
in pejus est. Mors matris malis meis omnibus portam aperuit :
uxor enim funus socrus prosequens, ab hoc homine, Eratoslhene,
forte fortuna conspicitnr, a quo postmodum corrupta est et pes-
sumdata, ministerio ancilla;, qua nos ad obsonandum e fore uteba-
mur. Hanc ancillam Eratosthenes cum observasset domo exeuntem,
sermonibus aggressus, internunciam habuit ad hcram.

3. Ad quam initio quidem aditus erat paulo impeditior; habitabat
enim primitus in editiore tabulate : prcefari enim hoc me ad vos
necesse est, judices, domuncularn mihi esse duarum contignationum,
rebus omnibus ila inter se similium, ut superiiis secretum mulieribus
consecratum esset, inferiora spatia negotiis marium gerendis pate-
rent. Ex quo autem uxor filiolum peperisset, permutare visum
fuit habitationes ; ne toties necesse haberet cum periculo suo per
scalas ad infantem descendere aut lavandum aut lacte satiandum ;
uber enim ipsa mater dabat: sic factum est, ut rerum ego mearum
satagcrem in superiori labulato, mulierculae in piano. Tractu tem-
poris ita insueveramus huic mori, ut uxor ssepe totas noctes infe-
riori in tabulato penes puerum maneret, quo prsebendo ubere vagi-
entem so[)iret. Morein hunc diu cum teneremus, ego tamen malee
fraudis nihil unquam suspicatus sum, sed, qua eram tarditate
mentis, uxorem niatronarum hujus civitatis omnium longe pudicis^-
simani esse confidebaiii.

4. Verum temporis processus errorem hunc mihi detraxit : rure
enimvero aliquando preeter exspectationem meorum redieram do-
mum, Eratosthene intus latente. A ccena vagire puerulus, perti-
nacius querulus, vellicatns de industria ab ancilla, id quod post-
modum comperi, quo uxori mei relinfjuendi atque disccdendi prae-
textus speciosus daretur. Ego tum impcrare uxori, ut descenderet
ad puerulum eumque dando uberc pacarct. Simulare ilia initio
recusantem, quasi ab amplexibus meis avelli nollet, quern e diuturna
absentia reversum libenter et cum congratulatione spectaret. Ubi
autem ego illi discessum per iracundiam et cum minis imperaveram,
ilia Ut tu nempe interim (ait) ancillam tentes: etiam

PRO CJEDE ERATOSTHENIS. 149

baud ita pridem temulentus earn vexabas. Ad quce ego,
velut joco dicta, ridere; ilia vero surgere, abire, fores adducere,
per joci simulationem, et clavem secum auffene. Quorum ego
omnium nihil quicquam ad animum revocans, neque do fiaucic
suspicans, somni dulcedine cupide perfiucbar, rure reversus et e
via fessus, Ulucescente sensim die, uxor rediens ostium reserabat;
et a me inteirogata, quid fores de nocte concrepuissent, causabatur
lychnum ad caput puelli ardentem exspiiasse, ita necesse fuisse ut
e vicinia lumen arcesseretur. Tacere ego, sic se rem habere autu-
mans. Verum tamen videbar mihi os uxoris cerussatum videre,
tametsi dies illi nondum tris-esimus ab excessu fratris exisset :
nihil tamen eo motus ego domo exii, ne hiscens quidem.

5. Tempore post accedit ad me, o viri, a sensu et conscientia
malorum meorum longissime distantem, anus a matrona quapiam
immissa, quam malronam Eratosthenes antehac, id quod postmo-
dum comperi, stupro cognitam habuerat: ilia igitur, injuriam sibi
factara rata ab eo a quo non tam assidue atque antea frequenta-
retur, speculari et insidiari, donee causam sui contemptus investi-
garet. Anus igitur ilia, quam dico, cum domo exeuntem me diu
praestolata tandem cerneret, Euphilete (ait propius congressa),
nolim tibi videri male feriata quadam sedulitate res
alienas scrutandi congressum tecum venata esse: vir
enim, qui teque tuamque pariter uxorem dedecorat,
inimicus nobis est. Ancillam vestram, quam obso-
natum ad macellum missitare aliisque minutis nego-
tiis foris exsequendis adhibere soletis, seorsim si sum -
pseris,ex eaque confessionemveri tormentis extorseris,
rem universam intelliges. Eratosthenes (Eensis ho-
rum est (ait) facinorum architectus: is non tuam so-
lummodo corrupit uxorem, sed aliorum quoque mul-
torum multas:" banc enim aiUem factitat. His anus
dictis, o viri, discessit : quibus ego confestim conturbabar, omnibus
simul in mentem redeuiitibus, et suspicionibus implebar, recor-
dans, me in cubiculo conclusum fuisse, binasque fores concre-
puisse, tam eas quae e semita in eedes quam quae ex ^dibus in
cavsedium ducunt — id quod antea nunquani factum fuerat — ,
item OS uxoris mihi visum fuisse cerussatum. Haec omnia simul in
mentem redeuntia suspicionibus eam implebant. Istaec in via.
Domum sic reversus, per speciem ancillae imperabam, ut in forum
me comilaretur : ego vero illam ad amicorum aliquem adducebam,
ubi ei significabam, quae domi meae fierent, ea me omnia tenere:
Utrumvis igitur (inquam) optare penes te est, sive ma-
voles loris secta in pistrinum detrudi, ubi malis septa
teneberis finem nunquam habituris, sive confessione

k>0 LYSINE

veii, quicquid id est, immunitatem a poena et veniam
delictorum redimere. Sed cave mentiaris: vera pro-
loquere. Ancilla initio iiifitiari : agerem, quse vellem ; nam rerum
se omnium ignaram esse. Eratosthenem autem ut commemorave-
ram, affirmans, eum ad uxorem meam itare,consternabatur ancilla,
existimans, me totam rem tenere, et sic d'emum, ad genua mea pro-
voluta, accepta fide impunitatis, denuntiabat, ab exsequiis Erato-
stlienem se convenisse, prime se recusasse, tandem importunitate
hominis victam eum ad heram nunciasse, heram eegre sed tandem
tamen aliquando precibus ejus concessisse ; congressus quoque
illius cum Hera indicabat, quomodo processissent ; item, ut The-
smophoriis, me rare agente, uxor una cum Eratosthenis matre in
templum Cereris processisset; brevis ut sim,quaecunque evenissent,
ea omnia ancilla diligenter edebat. Ibi ego, Hsec tu (inquam)
cave ut hominum quisquam resciat: secus si faxis,
pactorum inter nos ratum nihil esto. Sed postulo, in
rem prsesentem ut me ducas et delinquentes flagrante
in delicto mihi commonstres: verbis nil indigeo, rei
riagito, si quidem sic habet ut tu ais liquiidam evi-
ctionem. Recipiebat ila facturam. Intercedebant quatuor aut
quinque admodum dies, et ego Eratosthenem in adulterio uxoris
meae deprehendebam ; id quod vere a me dici, magnis et perspicuis
argumentis demonstratura dabo. Sed praemittam die novissimo
gestorum enarrationem.

6. Sostratus erat, amicus mihi atqtie familiaris homo : huic ego
sub occasum solis rure redeunti cum forte in via occurrissem, videns
eum, qui istudt emporis redisset, neminem snorum esse domi in-
venlurum, inccum coenatum ire jubebam : baud is recusare : ibamus
itaque domum meam.adscendebamus in tabulatum superius, coena-
bamus, quod satis utrique esset. Tum ille quidem domum suam
abibat, ego vero somno me dabam. Interim Eratosthenes ingredi-
tur : stalim ancilla me suscitat certioremque facit moechuin intus
esse. Ego, mandato, ut ostium servaret, descendi, siienter domo
me proripui, ad hunc ad ilium amicorum accessi, quorum alios domi
reperiebam, alios nrbe peregre profectos audiebam. Adscitis igitur
eorum quorum copia esset quamplurimis, facibus e proxima caupona
sumptis, per ostium patens, ab ancilla ex composito sic comparatum,
ingrediebamur ; cubiculi januam impetu invecti perrumpebamus.
Sic nos, qui primi irrupissemus, adhuc accubantem uxori meae vi-
debamus Eratosthenem, posterius autem ingressi stantem in lecto
nudum viderunt. Ego vero ut una plaga hominem prostraveram,
manus ei pone tergum religavi, interrogans, quanam re elatus eo
excessisset insolentiae atque arrogantiai, ut meam in domum, inscio
pt invito domino, ingredi auderet. Fassus injuriam a se mihi fa-

PRO C^DE ERATOSTHENIS. 151

ctam, oiabat supplex, ut se ne occideiem, sed mulcta quadam pe-
cuniaria mihi satisfieri paterer. Non ego te (inquam), Erato-
sthene, occidam, sed occidet te patriee lex, quam tu
legem migrando declarasti, te earn hisce tuis libidi-
ni]bus postposuisse, atque maluisse tantum scelus in
uxore liberisque meis committere, quam legibus obse-
qui et pudorem pree te ferre. Sic demum ille mercedem
facinoris a me tulit earn, quam leges decernunt talia audentibus ;
non intro raptatus de via, neque a foco per vim abstractus, ad quern
non confugit, tametsi hi, necessarii et vindices ejus, aiunt factum :
ecqui enim ad aram confugerit is, qui statim ab inflicta plaga in cu-
biculo, ubi ara nulla est, conciderit, et cujus ego manus retroactas
constrinxerim, et qui tot numero homines ingressos baud effugisset,
si conatus esset aufFugere, non ferro, non fuste, non alio quopiam
armorum genere instructus, quo ingressos forsitan profligasset, si
liberis uti manibus potuisset? Verum enim vero ipsos vos, viri,
haud fugere arbitror, iniqua designantes non solere confiteri adver-
saries vera dicere, sed mendaciis potius a se confictis aliisque malis
artibus invidiam atque odia justi et aequi studiosis consciscere
iaborare.

7. Ante omnia legem tu mihi recita.

LEX.

Non repugnabat Eratosthenes de injuria mihi facta, sed fatebatur
earn ; at oflPerebat mulctam quae crimen lueret, csedemque supplici-
ter deprecabatur. Ego vero haud concedens oestimationi criminis
ab ipso criminoso sibimet constitutse, aequum ducebam legem civi-
tatis potius obtinere: quocirca vindictam sumpsi earn, quam vos ad-
versus omnes hujusmodi flagitiis deditos edixistis atque legitimam
sanxistis. Adscendite hue vos, qui testaturi estis de veritate rei sic
ut a me narrata est gestse.

TESTIMONIA.
Recita mihi prseterea banc legem ex cippo Areopagitico.

LEX.

Auditis, viri, tribunali illi Areopagitico, cui jus in causis capitalibus
de spiritibus civium pronunciandi et ex antiquo majorum more pro-
prium et memoria vestra restitutum atque contributum est, planis
et expressis verbis legis imperatam atque praescriptam banc esse
juris formulam, ut ilium caedis reum factum nefas sit damnari, qui,
cum.moechum deprehenderit uxoris suae amplexibus implicatum,
. ejusmodi poenas de eo, quas ego de Eratosthene repetii, repetat.
Legis hujus auctor de matribusfamilias tarn severe voluit hacjura

152 LYSINE

tequa et sancfa esse, ut, quaravis pellices illis multo sint loco et
dignitate inferiores, tamen illis ipsis quoque juris eandem arrogarit
preerogativam. Tametsi paret, legislatorem, si raajorem poenam
super violatis matribusfamilias sancire potuisset, quam super pelli-
cibus, facturum fuisse : jam vero negatam sibi videos copiam alius
poense, qvioe pcena mortis asset atrocior, qua poena crimen in uxore le-
gitime desponsa domumque ducta commissiim lui vellet, necessario
statuit eandem poenam harum violaiioni atque pellicum. Recita tu
niihi banc quoque legem.

LEX.

Auditis, viri, legem sic edicere : hominem liberum puerumve inge-
iiuum si quis per vim stupret, duplum mulctae illius dependito, quam
debet is qui servum corpus vitiarit: sin autem matremfarailias per
vim stuprarit, super quibus deprehensum moechum occidere licet,
iisdem ille poenis tenetor. Minori ergo poena dignos, o viri, legis-
lator statuebat stupratores violenlia usos, quam si qui blanditiis et
ienociniis verborum pudicitiam quorundam expugnassent. His enim
callide et bUinde subrepentibus extremum irrogavit supplicium, illis
autem importunis grassaloribus duplum solummodo mulctse, existi-
mans, violatores vi usos a violatis abhorreri, persuasionibus autem
si qui rem confecissent, eos alienarum uxorum mentes ita corrum-
pere atque fascinare, ut corruptores sibi cariores magisque familia-
res habeant quam ipsos maritos ; (juo fiat, ut universa res fanwliaris
in potestatem arbitriumque moechorum deveniat, de liberisque minus
constet utrorum sint, maritorumne an moechorum : horum itaque
malorum ergo, quae moechi creant, poenam illis legislator mortem
sanxit.

8. Leges igitur, o viri, non solum me absolvunt, sed impera-
bant adeo quoque mihi ut banc poenam repeterem : in vobis
autem situm est, utrum leges oporteat validas et efficaces esse, an
inertes et nihili faciendas. Ego enim ideo civitates omnes exi-
stimo dare operam ut scriptse sibi sint leges, quo, si quid occurrat
in quo duljitetur quid sequendum nobis sit, has ad leges, velut ad
oraculum, accedamus, ab iisque docti quid agendum nobis sit sta-
tuamus. Leges igitur hujusmodi in causis prfEcipiunt injuriam
passis, ut hujusmodi poenam a reis repetant ; quibus cum legibus,
ego pro jure meo postulo dignumque censeo, ut vestra quoque sen-
tentia consentiat : quod si secus eveniet, tantam vos impunitatem
dabilis mcechis, ut furibus ipsis injecturi sitis cupiditatem audaci-
amque, furta adulterii praetextu excusandi, certi si sint, neminem
fore, qui manus sibi violentas inferat, aientibus, alienas in domos
mcechandi causa se irrepsisse. Scient enim turn omnes, leges de.
corruptelis matronarum latas flocci non faciendas, sed vestram so-

PRO C/EDE ERATOSTHENIS. 15J

lummodo sententiam esse reformidandam ; quippe quoc rerum in
civitate sit arbitra omnium.

9. Videte hoc, viri : ancillse me aiunt ilia die mandasse, ut ju-
venem arcesseret. Ego vero, etiamsi vera dicerent, ncgaturus
tamen sim male me fecisse : quacunque enini tandem fraude cor-
ruptorem uxoris mece cepissem, viderer mihi tamen S3equum servasse.
Eum enim si arcessi jussissem, qui, cum per literaset per internun-
cios uxorem meam ad flagitium soUicitasset, perlicere haud potuisset,
injuste utique egissem : eum autem si quocunque tandem modo
venatus essem, qui nullum sceleris pensum sibi reliquum fecisset,
domumque meam ejus causa sajpenumero esset ingressus, viderer
mihi partes viri cordati peregisse. Verum videte , viri, quam im-
pudenter illi hoec quoque mentiantur: quod ex hisce argumentis
facile eruetis. Sostratus, homo — id quod paulo ante me dicere
memini — , amicus mihi atque f amiliaris, vespere rure revertens cum
mihi occurrisset,mecum ccenavit,satisquesibi cum videretur cibisque
et sermonum hilaritate pastus, domum se suam recepit. Atqui ex-
istimate vos ipsi, judices, hoc primum, ilia ego nocte si Eratostheni
cbmparassem insidias, ulrum e re mea fuisset magis, foris coenarc,
an adducere convivam cujus metu mcEchus ingredi minus fuisset
ausurus? Alteruni hoc spectate : conviva dimisso, videorne vobis
solus et ab adjutore desertus mansisse, an potius ilium mecura
retinuisse, ut operam mihi daret, hostem ulturo? Non porro vobis,
viri, videor de die amicos fuisse cohortatus et jussisse, in domos
amicorum in proximo habitantium coirc, quam commisisse, ut de
nocte a primo mali mei sensu circumcurrerem, ignorans, quemnam
domi quem minus essem reperturus ; et ad Harmodium quidem
illumque atque ilium contenderem peregre agentes — id quod me
fugiebat — , aliosque frustra requirerem, in urbe quidem illos agentes,
domo autem turn absentes, temereque quos possem fortuito oblatos
corraderem? Atqui, si preesensissem, non videor vobis et servos
comparaturus atque instructurus et amicos convocaturus fuisse, quo
et quam tectissimus atque tutissimus in domum meam ingrederer —
ecquid enim nosse poteram, ferrone futurus esset Eratosthenes
quoque armatus ? — , et in conspectu testium quamplurimorum
poenas ab hoste repeterem mihi debitas ? Ego vero nil prsescius
eorum omnium qusc ilia nocte essent eventura, quos poteram per
trepidationem corradere, socios assumebam. Adscendite vos hue,
qui horum mihi testes eritis.

TESTES.

10. Audivistis, viri, testimonia testium : jam expendite vobiscum
ipsimet hanc rem ila, ut inquiratis, aliane qua;piam mihi cum Era-
losthene simultas unquam proeter hanc unam intercesserit. Atque

X

154 LYSI^ PRO CiEDE ERATOSTHENIS.

nullam invenietis. Neque enim ille me unquam raajestalis aut
perduellionis reum egit, id quod sycophantae facere solent, neque
patria me expellere studuit, neque privatis de causis in foro mecum
certavit, neque faclnoris cujusquam mihi fuit conscius, quod ego
metuens ne per eum ad hominum quenquam emanaret, ilium de
medio toUere studuissem, neque tandem, ubi pollicitationibus silen-
tium ejus mihi obligassem ut scelera mea occulta penes se haberet,
spem ejus pecunia promissa fraudavi : nam ssepe fit per hujusmodi
causas, ut alii aliis exilium machinentur. Tantura porro abest, ut
aut convicium aut rixa per temulentiam aut ullum aliud discidium
nobis intercesserit, ut potius horainem hunc nunquam antea quoad
commemini his oculis viderim, sed ilia demum nocte primum et
novissimum. Quonara igitur ego consilio tantum discrimen adissera,
nisi injuriara tantam, quantam homo ab homine maximam accipere
potest, ab eo accepissem ? Neque satis habuissem ipse me clande-
stino scelere polluere, sed etiam alios ultro impietatis mese testes
futuros convocassem ? ubi licuisset scelus sine teste patrare, si qui-
dem animus semel gestiret eum de medio tollere.

11. Ego equidem, viri, vindictam banc mihi videor exsecutus
esse injuriarum non mihi soli oblatarum, sed universee civitatis
nomine. Dediti enim malis hujusmodi studiis cum videbunt, qualia
parata slot hujusmodi facinoribus prsemia, minus audebunt in alios
insolentia atque injuriis grassari, videntes, vos quoque parem in se-
veritatem exarsisse. Sin autem minus, multo erat satius leges fixas
refigi atque expungi plane aliisque commutari, quse cum maritos
mulctari jubeant, si qui uxores custodiant, turn liberara iis decernant
potestatem impunemque licentiam, si qui matronas stupris polluere
audeant. Multo enim hoc foret sequo juri convenientius, quam cives
ab iis legibus quibus serviunt in laqueum pertrahi, sancientibus
quidem iltis atque edicentibus, quicunque mcechum deprehenderit,
ei Itcere quicquid voluerit in eum statuere: verumtaraen certamina
forensia in hujusmodi causis decertanda proponentibus multo acer-
biora injuriam passis, quam his, qui, legibus invitis et interdicenti-
bus, alienas uxores comminxerint. Ego enim nunc de capite for-
tunisque meis et qusecunque mihi cara sunt ideo periclitor, quod
patriae legibus obsecundavi.

LYSINE

IN CORINTHIORUM SOCIOS
ORATIO FUNEBRIS.

1. Fieri si posse judicem, o corona, ut ulla oratio virtutera
virorum hoc monumento conditorum exsequet, questurus de iis sim,
si qui laudes eorutn ex apparatu paucorum dierum praedicandas de-
mandant: quoniam vero toti generi humano universum quam latis-
sime patet sevuni baud sufficit ad comparandam orationem praeclaris
horum faclis parem, ideo resp. quoque mihi videtur hoc e loco
dicturis sapienter consulere eoquod, munus dicendi brevissimoante
mandando, prseparationis otium excludat, existimans, bac potissi-
mum ratione futurum ut dicentes audientium veniam adipiscantur.
Est itaque mihi de his dicturo certamen propositum,non cum horum
preeclaris facinoribus, sed cum prseconibus eorum, si qui ante me
de iis pro concione verba fecere. Tantam enim rerum dicendarum
copiam suppeditavit horum virtus et carmine potentibus et oratione
soluta utentibus, ut, multa prseclara de iis cum praedicassent majores,
multa tamen nobis reliqua fecerint, et post nos quoque sat multa
sint superfutura quas posteri verbis exsequantur: nullius enim sunt
neque continentis neque pelagi exsortes, sed in populis sunt, qui,
cum propria et privata sua mala lugeant, turn horum virtutes
celebrent.

2 Primo itaque loco vetusta majorum certamina persequar, me-
morias a fama proditas nactus: decet enim omnes homines eorum
quoque meminisse, alias in carminibus cantantes eorum nomina,
alias appellantes in commemorationibus virorum fortium, alias debito
prosequentes honore in locis et temporibus huic nostro siniilibus,
quo superstites exemplis defunctorum doceantur.

3. Amazones igitur, antiquum genus, Martis filiae, quibus olim
ad Thermodontem fluvium sedes crant, gentium circa omnium soIjb
ferro armabantur, primaeque gentium quotquot usquam sunt omnium
in equos inscendebant, super quibus subito invectae adversarios nee
opinantes cum oppressissent, eo vecturae genere uti nescientes, et
facile consequebantur hos fugientes et efFugiebant persequentiiim
manus : qua animi fortitudine hoc sunt consecutse, ut viris similiores,
quam mulieribus quas natura eas fecerat, haberentur; viris enim
per animorum vim antecellere magis, quam per corporum infirmitates

156 LYiilJE

cetlere vidcbantur, Mullis ilaque populis inipcrilanles a se subactis,
cum fuiido do patiia; nostree niagnis laudibus inaudissent, stimulatsB
cum glorise illecebris tum spc prxmiorum, bellicosissimis quibusque
gentibus in societatem belli adscitis, adveisus banc urbem moverunt.
Ubi cum foilibus occurrissent viris, rediere ipsis animi naturse
ipsarum similes opinioncmque ipsae sibi suis factis contraxerunt
pristinee famoe contrariam, qua factum, ut, minus e natura quoe ipsis
contigisset, quam e speciminibus animorum qua; dedissent in certa-
minibus bellicis, mulicres liabercntur. Solte bee caruerunt eo fructu,
quern alii ab erroiibus suis referunf. resipiscere quamvis e nialis
suis didicisseiit, non tamen licuit ipsis ilia in posterum sapientia in
capiendis cousiliis uti, neque domum reversis licuit et suam cladem
et majorum nostrorum virtutem renunciare; in acie enim cum pu-
gnantcs occubuissent casque dementiae suoe meritas dedissent poenas,
civitati gloriam virtutis inimoitalem pcperere, suje autem patriae e
clade hie accepta dedecus ignobilitatis. Sic illas quidem injusta
bonorum alicnorum appetitio jure merito fructu suorum mulctavit.
4. Adrasto autem et Polynici et si qui alii cum illis infesta Thebis
arma intulissent, cum acie victis Cadmei sepulturtB denegarent ho-
nores, Alhenicuscs rati illos quidem, si quid deliquissent, ejus pcenas
obeunda morte dedisse quae dari possoit maximae, deos autem et
inferos justis fraudari, et superos violari impietate quippe quorum
fana poUuerentur, missis ad Cadmeos fecialibus, rogabant veniam
jacentes ad sepulturam toUendi, existimantes fortes quidem decere
viros ab inimicis adhuc superstilibus injuriarum pcenas repetere,
imbelles autem ipsosque sibi diflfidenlcs in cxanimis corporibus ani-
morum vim ostentare; verum rcpulsi Cadmeos adorti sunt, neque
horum odio quibuscum nullas ante simultates exercuissent, neque
Argivorum superstitum gratia, sed censentes in bellis caesos oportere
justa ferre : quapropter advcrsus alteros pro ambobus dimicabant;
pro Cadmcis quidem, ut imposterum jura defunctorum violando suam
crga deos inipietalem aliis ex aliis modis cxaggerare ne pergerent;
pro Argivis autem, ul in patriam ne redirent, bonoribus e ritu patrio
sibi debitis fraudali legisque Gra;cee exsortes et spe communi ex-
clusi. lla:c nostri spectantes aniniisque agilantes, bellorumque
fortuita nemini non mortab communiu censentes, inultorum quidem
in se odia ct arma convertebant, verumlamen vincebant diniicantes,
ulpote JUS et fas velut in auxiliis babentes : neque a secunda for-
tuna inflali, poenas a Cadmeis acerbiores repetere aut superba im-
perare audebant, sed illorumimpietati, velut adversariam, suam pie-
latem animique celsitudinem in exemplum quasi opponebant, adepti-
quc suorum ccrtamimmj ilia i[jsa pru;mia quorum causa vt-nerant,
domum rcvertebanlur, Argivorum puta corpora, quae in oppido suae
dilionis Elcusine contumulabant. Ad hunc ergo modum erga illos

FUNEBRIS. 157

qiiidoiii e niiniero septem ad Tliebas duciim, qui cecidissent, majores
uostri sese gesserunt.

5. Tempore autem interjecto post cum liberi Herculls, e rebus

humanis sublati, ab Eurystlieo exagitati, et a Grsecis quibusque

populis rejecti, non illis quidem nullo motis pudore tantse turpitu-

dinis, at reformidantibus Euiystbei potentiam, hue igitur delati liberi

Herculis, cum in aris deorum consedissent supplices, Alhenienses

eos reposcenti Eurystheo tradere recusarunt, virtutem Herculis

magis verecundantes, quam periculum suum extimescentes, suaque

censebant persona dignius, infirmiores, quibuscum jus et fas staret,

armis tueri,quam gratise potentiorum condonare, perinjurias eorum

oppressos ; Eurystheoque cum totius Peloponnesi qui turn erant

incolis vim et arma prope admovente, judicii sui poenitentia non

ducebantur, periculo cominus urgente, sed constantes ipsi sibi in

proposito perseverabant, tametsi neque a patre Heraclidarum pri-

vato quodam emolumento fuissent ornati, neque nossent, quales

ipsi Heraclidee olim aliquando, ad virilem setatem adulti, erga se

essent futuri. Neque simultas ipsis antea cum Eurystheo interces-

sisset, neque aliud sibi viderent lucrum propositum, quam gloriam

bonse existimationis : sed sola nioti ejus ratione, quod jus et fas

esset, tantum discrimert adibant, parique vim passorum commise-

ratione atque odio vim inferentium, hos reprimere conabantur, illis

auxilium ferre festinabant, existimantes notam libertatis banc esse,

ut nil coactus facias, justitise autem, ut per nefas vexatis succurras,

fortitudinis denique, ut pro utraque laude, si necesse sit, ipsam

adeo mortem oppetere baud detrectes. Tanti erant utrinque spiritus,

ut Eurystheo quidem addicti conditiones a volentibus oblatas asper-

narentur, ab invitis iniquissima exprimere laborantes, Athenienses

autem Eurystheo legem banc proescriberent, ut, qui ipse aliquando

supplex receptum ad aras suas habuisset, homines sibi supplices

factos tutelse suae ne contenderet eripere. CoUatis itaque signis

copias ex universa Peloponneso coUectas suis domesticis vincebant,

Heraclidarumque non corpora modo in tuto collocabant, sed mentes

quoque metu detrahendo in libertatem vindicabant, niemoria moti

virtutis ejus qua pater ipsorum inclaruisset, suisque illos periculis

victoriae corona induebant. Quo liberi Herculis patre fiebant hoc

fortunatiores, tametsi adhuc pueri ; quo pater quidem, quamvis nulli

non hominum generi bona quam plurima peperisset, vitam tamen

ipse sibi molestiis exercitam contentionumque atque certaminum

plenam constituisset, et aliorum ultus scelera, uiium Eurystheum,

inimicum hominem et in ipsum sese infanda ausura, ulcisci nequisset ;

liberi autem Herculis eadem die per civitatem banc et libertate sua

polirentur et ultion« inimicorum.

6. Seepe quidem usu venit majoribus nostris Concordia copulatis

158 LYSLE

pro ajquo et justo decerlare, quippe quibus vitee principium ipsum
jure fundatum esset : non enim, id quod multi passim locorum
dicuntur ausi, undecunque collecti et in globum congressi miscel-
laneum, in alienum solum, ejectis legitimis incolis, invaserunt ; sed
eandem glebara, utpote Aborigines, matremque et patriam habuere.
Primi autem et turn quidem temporis adhuc soli democratiam in-
stituerunt, principatibus quorum subjugo ad id temporis fuissent
exterminatis, existimantes, libertatem omnium consensione animo-
rum coaiitam finem esse felicitatis humanae : spes e periculis cum
proposuissent omnibus pares, liberis animis gerebant rem et publi-
cam et privatam quisque suam, e legis praescripto bonisque ho-
nores tribuentes et pcEnas malis irrogantes ; existimabant nempe
illi, belluarum quidem esse, ut alii aliis per vim invitis imperitent,
homines autem decere, ut ipsi sibi ferenda certa lege terminos re-
rum figerent, blandaque orationis persuasione argumentorumque
evidentia alii aliis assensura extorquerent, iisque famularentur, legi
puta, ceu regi, rationi autem verbis declaratsp, ecu magistro.

7. Quo factum est, ut majores virorum hoc monumento condi-
torum antiquissimi, ingeniique sui adjuti praestantia et concordise
nervis firmati, multa ediderint prseclara atque admirabilia facinora :
verum fuit eorum posteris quoque ea virtutis excellentia, ut ejus
monumenta et ingentia et ad nuUius non sevi memoriam evictura
et nusquam non locorum a se condita relinquerent. Hi enim,
tametsi soli essent, pro cuncta Groecia adversus multas barbarorum
myriadas dimicarunt. Asise nempe rex, bonis prsesentibus baud
contentus, sed Europse quoque sperans se jugum impositurum,
quingenta h«minum armatorum millia hue misit. Rati hi, banc
urbcm solam si aut volentem sibi adjunxissent aut invitam sube-
gissent, facile se reliquos quoque Graeciae populos sub potestatem
esse habituros, escendebant ad Marathonem, autumantes, turn
maxime futurum ut nostros a sociis desertos opprimerent, cum,
Graecia adhuc ipsa secum dissidente atque dubitante, quanam
exped.iissima ratione invasores depellendi sint, discriminis adeundi
necessitatem ipsis admoverent. Proeterea inhaerescebat adhuc
eorum animis ha;c de republica nostra opinio, e gloriosis majorum
factis enata, ut praevidcrent futurum, quamcunque aliam rempub-
licam Graecam priorem aggrederentur, ut una cum illaet cum Athe-
niensibus certamen haberent decertandum ; Athcnienses enim
prompte sine cunctatione vim passis quibusque esse subventuros :
hos aulem in primos si incurrerent, neminem fore reliquorum Greeco-
rum, qui, studio servandi atque tuendi alios, illorum in gratiam au-
deret apertec secum simultatis semina spargere. Sic Persae secum
ratiocinari : nostri autem majores, non illi quidem consilia sc-
quenle« prudenliora atque tutiora, quippe bene gnari periculorum

FUNEBRIS. 159

bellis cognatorum, attamcn arbitrantes mortem gloriosam immor-
talem virorum fortium famam relinquere, nil extimescebant ho-
stium multitudinem, sed sua magis fidebant virtute ; sibique pudori
ducentes, a barbaris agrum suum persultari, non sunt morati, do-
nee ejus rei fama ad socios permanaret eosque ad succurrendiim
excieret, neque se dignum putarunt committere, ut aliis suam de-
berent salutcm, sed operam dare, ut reliqui omnes Grsecise populi
suam assertam sibi deberent. Hac sententia rata et animis pariter
omnium infixa, occurrebant pauci multis, existimantes decere se,
fatalem diem cum omnibus obire, cum paucis autem partes virorum
fortium agere, spiritumque sibi esse temporarium et quasi mutuo
acceptum necessitate mortis fatalis obstrictum, praeclaram vero
memoriam e certaminibus a se obitis collectam laudem suam esse
propriam ad posteros transituram. Quos soli vincere non possent,
desperabant eos a se vincendos fore, etiamsi accessione sociorum
firmatis : si succumberent, (ita statuebant) non deteriore se loco
futuros, quam alios, hoc uno dispares, quod paulo ante alios essent
occubituri; sin autem superiores a praelio discesserint, non sibi
solis, sed reliquis quoque libertatem assertam esse reportaturos.
Virorum itaque fortium partes tuentes, corporibusque et spiritibus
nil parcentes dummodo virtutem proferrent, legesque patrias magis
reverentes quam discrimen conflictus cum hostibus reformidantes,
monumentum pro universa Graecia, domi suse, ipsis in finibus
agri sui, statuerunt barbarorum a se devictorum atque profligatorum,
eorum, qui cupiditate bonorum alienorum allecti, alienos in fines
invasissent : tanta quoque celeritate discrimen hoc exantlarunt, ut
alios Grsecos iidem nuncii et de barbarorum has in terras adventu
et de majorum nostrorum victoria certiores facerent. Quo factum ■
est, ut nemo de futuro periculo trepidaret, sed omnes quo tempore
de illius adventu inaudirent, eodem tempore ab illius metu se
quoque liberatos gauderent. Nil itaque mirum est, hsec tanta fa-
cinora, tametsi vetusta sint, tamen adhuc etiam nunc, perinde ac si
recentissima sint, omnium hominum admirationem erigere, prsedica-
tionem exercere, semulationem accendere.

8. Xerxes inde rex Asise, multis impulsus gravibusque causis,
cum quod contemneret Graecum nomen, turn quod spei falsus fuis-
set, item quod acceptae cladis ureretur dedecore, nee non quod
damna eegre ferret iisque succenseret a quibus ea accepisset, de-
nique quod malorum adhuc esset expers naturasque virorum fortium
nondum haberet usu suo cognitas atque perspectas, copias per
decennium conscriptas, alias super mille ducentis navibus adduce-
bat, alias pedestres per continentem, tarn numerosas, ut arduum
sit, nationes signa ejus tum secutas vel nominatim solumraodo
percensere. Juvat unum, sed palmarium, multitudinis argumentum

160 LYSI^

indicate : potucrat pedcstres copias per Heilcspontum, qua fretum
est angustissimum, super mille navibus ex Asia in Europam traji-
cere, sed noluit, ratus, illam moram sibi quam vellet diuturniorem
fore; quapropter, et terminos a natura rerum fixos et coelestia
ostenta deorumque admonitiones et humanas aucloritates asper-
natus, viam sibi per mare communivit, et invitae continenti per
agros suos navigationem extorsit, Hellesponto ponte juncto, et
Atho monte perfosso, nemine resistente, sed aliis necessitati ce-
dentibus, aliis ultro commune decus prodentibus, Illi enim de-
pellere vim, cum vellent, suis viribus non poterant, hi corrumpi se
largitionibus passi fuerant; raetu illos, hos lucri spe ducente.
Athenienses autem, in rebus Groecise tarn conclamatis, cum classe
ad Artemisium occurrebant, ad sistendum incendium ; Lacedsemonii
vero, cum nonnuUis sociorum ad Tliermopylas hosti se opponebant,
sperantes per locorum angustias futurum, ut meatum tuerentur.
Discrimine defungentes sub idem tompus ambo, Athenienses qui-
dem e praeho navali superiores discedebant, Laceda^monii autem
infortunio percellebantur, non virtutem illi quidem suam passi desi-
derari, veruratamen falsi opinionis, quam concepissent de nuraero,
et eorum adversum quos erant certaturi, qui numerus ipsorum ex-
spectationem longissime exsuperabat, et eorum quos a se tuendos
speraverant, qui numerus multis partibus erat sperato minor; sic,
ab hoste non victi, occubuerunt in statione quisque sua. Alteris
itaque ab adversa fortuna subversis, alteri per fauces patefactas
infusi, adversus banc urbem procedebant: majores autem nostri,
audita Laceda^moniorum clade, trepidantes in ista rerum quibus
sepli deprehenderentur procella, certi cum essent futurum hoc, ut,
sive pedestri itinera hostibus occurrant, hi classe raille navium
iDvecti urbem viris denudatam occupent, sive in naves ipsi inscen-
dant, urbs pedestribus hostium copiis prspda fiat ; negatum autem
sibi videntcs, muniis ambobus una fungi, hoc est, et hostem de-
fendere et in urbc praesidium idoneum relinquere ; proposita ge-
mina conditioiie, utrinque dura, et patrio solo cxcedendi, et in
castris hostium operam navandi jugo servituiis Grsecioc cervicibus
imponendo; satius existimantes esse, cum virtute libertate gau-
dere, tametsi jejuna et inope, quam servitutem tolerate turpem,
tametsi splendidam et copiis rerum affluentem, maluerunt in Graciac
gratiam urbe exsulatum ire, quo possent altera cum parte hostium
seorsim dimicare, neve cogerentur ambabus cum partibus simul de-
certare : liberis itaque atque uxoribus matribusque in Salaminc de-
positis, congregabant reliquorum quoque sociorum navales copias.
Diebus non multis post advcniebat hostium quoque el pedester ex-
ercitus et classis : O quanto turn et quam diro discrimine super
Graciae libertate decertatum est! quam existimatis turn fuisse

FUNEBRIS. 161

fuisse mentcin aut c continente classiarios illos spectantibus, quibus
perinde et sua salus etexitusaccedentis cominus periculi infidus esset,
aut iis ipsis quibus pugiia navalis jaiujam piignanda iiistaret pro ca-
rissimis pignoribus, pro praemiis victorise in Salamine depositis ; quos
tanta nubes hostium undique cingeret.ut mortem suis tolerare corpo-
ribus minimum esset in malis pr^sentibus, quippe quam preescirent
sibi imminentem, maximum vero hoc, quod indignitates metuerent
acerbissimas, quibus paterent deposit! in insula, si ad barbaros belli
fortuna inclinaret. Fieri profecto non potuit, quin in ilia circumstante
trepidatione atque desperatione saepe mutuos in amplexus ruerent,
suaraque ipsi sortem, ut facile judicata est, lamentarentur, quippe
qui probe et classis suae raediocritatem nossent, et hostilis magnitu-
dinem coram occulis cernerent, postremo urbem suam scirent ab
incolis desertam, agrum devastatum plenumque barbaris, fanis
deoruni ardentibus, nullis denique nun terroribus cominus ingruen-
tibus, audientes item Grseco paeani barbaricum obstrepentem, am-
babus partibus suos ad dimicandi fortitudinem adhortationum con-
tentione acuentibus, mixtosque fremitus et ejulatus utrinque caden-
tium, mari cadaveribus obsito, multisque inter se collisis quassa-
tarum navium et amicarura et hostilium ruderibus, sorteque pugnae
navalis ad multum temporis ancipite extracta atque nataute, sic ut
sibi viderentur mode cum victoria salutem recuperasse, mode victi
funditus perisse. Credibile hercle est, metu mentes occcecante et
ludente, eos turn opinatos esse cernere quae nulla cernerent, et
multa audire nusquam audita. Quae non turn fiebant deorum sup-
plicationes! quae non concipiebantur victimarum vota! quae non
subibant animos uxorum liberorumque desideria! quae non incessit
patrum matrumque miseratio! quae non recordatio iiialotum, auris
reflantibus exhauriendorum ! Ecquis deorum in tanta magnitudine
discriminis non eos sit miseratus ? Ecquis hominum sorti eorum
non illacrymaverit ? aut fortes eorum fideii^esque animi ecquem non
admiratione defixerint? Profecto reliquis illi mortalibus omnibus
antecellebant virtute et capiendorum consiliorum et tolerandorum
in bellis laborum,ut qui.relicta urbe patria, in naves commigraverint,
capitaque sua, numero ilia quidem perpauca, innumerabili turbae
Asiaticae tanquara aggerem opposuerint, victoriaque navali potiti
planum universo generi humano fecerint, satius esse inter paucos
secum Concordes et jure civili aequo utentes pro libertate dimicare,
quam pro servitute inter multos imperia regia reverentes. Assertae
autein Graecae libertatis momenta, et numero plurima et re gravis-
sima atque splendidissima, hi uni contulerunt haec : imperatorem
puta Themistoclem, virum unum omnium et facundia et consiliorum
felicitate et strenuitate manuum in rebus gerendis praestantissimum
maximeque idoneum, turn naves multo plures quam reliqui omnes

Y

162 LYSINE

socii, virosque reriim gerendarum pcritissimos. Cum his igitur ec-
(juis unus reliquorum Grivcorum omnium de principatu sive pru-
dentite sive numeri sive virtutis contenderit? Tulerunt ergo meriti
ab universa Groecia sine controversia prtcmia atque testimonia rei
optima atque pritclarissime in pugna navali gestae : sed et felicita-
tem sibi pepererunt istis tantis laboribus parem, virtutemcjue non
adventitiam neque insititiam, sed genuinam e suoque prognatam
patrio solo, exemplo luculento barbaris ex Asia advenis testatam
fecerunt.

9. Tales itaque se in pugna navali cum exhibuissent partemque
periculorum longe maximam soli tolcrassent, virtute tamen sua sibi
propria libertatem reliquis quoque communem pepererunt : tempore
post, cum Isthmum obducendo muro sepire atque intercipere insti-
tuerent Peloponnesii, et in salute ex insperato oblata gratulabundi
acquiescerent, sibique jam metu liberati .viderentur periculorum a
parte maris imminentium, consiliaque jam agitarent de non interce-
dendo fjuominus reli(|ui sub barbarorum potestatem venirent, exar-
descentes nobiii ([uadam indignatione Athenienses, auctores illis
fiebant, si quidem ita facere in auimos induxissent, non Isthmum
solummodo occludendi, sed universam quoque Peloponnesum mce-
niis circumvallandi. Ipsi enim si a Grsecis proditi atque deserti se
barbaris adjunxerint, neque classe mille navium his opus fore neque
murum Isthmo obductum illis esse profuturum: imperium maris enim
penes regem Persarum esse futurum controversiae atque discriminis
expers. Meliora itaque ab Atheniensibus docli Peloponnesii cum
sibi persuasissent et iniqua se patrare et prava capessere consilia,
Athenienses contra oequa omnia suadere eademque saluberrima,
auxiliatuifl ad Plataeas convenere ; ubi, tametsi sociorum plerique
stationes sub noctem deseruissent, ab hostium expavefacti multitu-
dine, Lacedtemonii tamen a Tegealis firmati Persas profligarunt,
Athenienses autem una fum Plataeensibus armis devicerunt Grse-
corum eos quos desperata libertateservitutem subire baud puduisset.
Jlla die superioribus laboribus cum splendidissimam coronidem im-
posuissent, firmam Europaestabilemque asserverunt libertatem, nullo-
que non in discrimine virtutem suam cum publice approbassent, et
soli per se ct una cum aliis, et in continente et in salo, et adversus
barbaros et adversus Grajcos barbaris addictos dimicantes, ab om-
nibus, lam quorum in commililio dimicassent quam adversus quos
arma gcssissent, digni sunt habiti, qui principes atque duces Grae-
ciae constituerentur.

10. Tempore autem post, inlestino inter Greccos oborto tumultu,
cum ob excellentiam fortunae secundae qua nostri usi aemulationem
omnium concitassent, tum ob invidiam e rerum gestarum magnitu-
dine coUectam, magnos quidem spiritus alenlibus omnibuS; rainuta-

FUNEBRIS. 163

rum autem criminationum et prcetextuum quibusque egentibus, com-
missum est inter jEginetas eorumque socios et inter Athenienses
navale prcelium, quo nostri triremes liostium septuaginta ceperunt.
Sub idem tempus iEgyptumque iEginamque infestantibus nostris,
et juventute alia in navibus alia in castris procul a domo militante,
incessit Corinthios eorumque socios cupido agrum Atticum inva-
dendi, quern facili opera sperarent a se occupandum ut a suis de-
sertum, aut heEc si'se spes fefellisset, hoc certe futurum -perabant
ut classem nostram ab jEgina sic revocarent ; quapropter egressi
domo cunctis cum copiis Geraneam ceperunt. Verum Athenienses,
tametsi suorum alteri jam in reditu domum essent alteri prope abes-
sent, abs se tamen non impetrarunt ut eorum quenquam arcesserent,
sed ipsi suis freti animis et aggressores aspernati, seniorcsque et mi-
litaribus annis inferiores, sibi certamen deposcebant, illi quidem usu
rerum virtutem adepti, hi autem natura magistra, et illi quidem re-
cordatione acti fortium factorum ssepe multisque in locis a se edito-
rum,hi autem istorum cemulatione accensi, periti seniores imperandi,
juniores autem ardentes imperata exsequi, Myronide duce, cum ipsi
sese hosti ultro in Megarica objecissent, vicerunt universas illorum
copias suis, tametsi pars jam fessa laboribus atque defuncta esset,alia
nondum matura capessendis, eosque, qui agrum suum infestare ausi
essent, non domi suse exspectarunt, sed ultro ipsis alieno in solo oc-
currerunt, in quo tropoeum de ipsis fixerunt fugatis, suse quidem glo-
rise monumentum splendidissimum, dedecoris autem seterni hostibus
insessuri ; tametsi ipsis afFecta senio et marcida corpora, partim non-
dum satis habilia tractandis armis atque valida essent, animi tamen
ambobus supererant fortiores,quam aut ab ilia aut ab hac e3Dtate po-
stulari exspectarive posset ; quo facto domum reversi, glcfria cumu-
lati amplissima, juniores quidem ad consueta disciplinoe puerilis
muniaredibant, seniores autem ad solitas functiones atque consulta-
tiones de salute reliquorum civium tuenda se recipiebant.

11. Est quidem baud facile factu, viri, id quod cernitis, ut sin-
gula quseque decora multorum contentione elaborata unius oratio
exsequatur, utve omni sevo gesta unius diei breve spatium com-
plectatur. Ecquod enim tempus, qua^ oratio, qui orator par tandem
sit futurus virtuti virorum hoc monumento conditorum declarandae ?
Laboribus enim hi suis quam plurimis certaminibusque splendidis-
simis et discriminibus honestissimis libertatem Greecise asseruerunt,
suamque patriam inter omnes excellere testatum fecerunt, quippe
quae septuaginta per annos principatum maris obtinuerit, sociosque
in pace tumultuum expertes retinuerit, non postulando ut plebs
optimatibus serviret, sed necessitatcm sequi juris servandi omnibus
imponendo, neque debilitando socios, sed illis quoque robur adden-
do, atque demonstrando suse ipsorum potential tam validos inesse

164 LYSI£

nervos, ut niagnus rex non jam aliena appeteret, sed cum de suse
ditionis parte decederet haud contemnenda, turn de reliquis tamen
raetueret ne ea male tueretur. Neque triremes per id temporis in-
fests? ex Asia inferebantur, neque tyrannus e Graecia exsistebat,
neque Groeca quaepiam civitas a barbaris in servitutem redigebalur :
tantum reverentioe, tantum metus horum virtus reliquis omnibus
bominibus injecerat. Quaj sunt eae laudes, ob quas oporteat solos
lis ornate? Graecorum protectores liberarumque civitatura principes
constitui.

12. Verum etiara adversis in rebus virtutem suam extulerunt.
Amissa enim in Hellesponto classe, sive per imperatoris ignaviam
sive deorum arbitrio, quo vulnus impressum est gravissimum et
nobis ipsis ilia calamitate afflictis et reliquis una Graecis, paulo post
testatum majores nostri fecerunt in civitatis nostrse potentiasalutem
GraecisE versari. Aliis enim principatum Graeciae adeptis, factum
est, ut, qui barbari antehac mare ingredi ausi haud fuissent, hi nunc
in Europam classibus aliis ex aliis inveherentur Greecosque pugnis
navalibus vincerent, ut civitates olim libera; servirent, ut tyranni
ipsis imponerentur, alii statim secundum cladem illam qua res nostrae
conciderunt, alii secundum victoriam qua barbari res Graecas percu-
lerunt. Quo constat, dignum fuisse Graecia, ut super hoc tumulo
in funere turn ctfesorum tonsa capillos et puUata hie compositos
lugeret, velut eos, quorum cum virtute sua quoque libertas elata et
contumulata fuisset: orbatae sic tantis viris Gruiciae conditio fuit
miserrima; rex Asiae contra secundis rebus effloruit, ex quo ei cum
novis Graeciffi ducibus contendere licuit: Graeciae enim vindicibus
denudatae jugum servitutis est impositum ; regem autem, ex quo
alii Graecis prteesse ccepissent, admiratio atque aemulatio incessit
illorum consiliorum quae majores ejus olim agitassent. At enimvero,
ad hos qucstus et ad banc miserationem sortis universal Graeciae
communis^ magnitude mali et patriae caritas et animi mei me per-
turbatio imprudentem atque invitum evexit ; quare ad alios age pro-
grediamur: convenit itaque illorum quoque et publice et privatim
meminisse fortium virorum, qui, servitutem fugientes et pro jure suo
pugnantes et pro jure civili adversus dominos illegitimos atque ne-
farios insurgentes, Peloponnesiis omnibus nequicquam adversan-
tibus, in Piraeeum rediere, non a lege coacti, sed a natura invitati,
novisque discriminibus vetustam majorum virtutem imitati, corporura
suorum contentione animorumque forlitudine remp. cum reliquis
quanquam repugnantibus communicarunt, mortem cum libertate
prtfjferentes vittfe in servitute degendao : cladium, si quas ab hostibus
acciperent, non minus eos pudebat, quam iracundia in hostes exar-
serant; malebant mortem patrio in solo oppetcre quam in alieno
fbrtunarum fixas habere sedes, quippe qui pactis sanctissima juris-

FUNEBRIS. 165

jurandi fide confirmatis, veluti copiis quibusdam auxiliaribus, fide-
rent, tametsi ad pristinos hostes novi, cives ipsorum, accessissent.
Verumtamen adversariorum non reveriti multitudinem, capita cum
periculis objecissent, de hostibus a se devictis tropacum condiderunt :
ciijus sua5 virtutis testes adhuc superstites habent tumulos Lacedse-
moniorum liuic tnmulo assitos. Et profecto, quse respublica ad
istud temporis dejecta et contempta fuisset, earn hi rursus ad supe-
riorem majestateni extulerunt, expulsaque discordia pacem et con-
cordiam ei reddiderunt, atque efFecerunt ut pro raoenibus dirutis
moenia rursus stantia conspicerentur. Reduces enim domum ab
exsilio facti, consilia sua consiliis majorum hie conditorum accom-
modarunt, non ad ultionem inimicorum, sed ad salutem patriw con-
versi : impetrare a se cum non possent, ut sequis aniinis sua jura
minui iisque se fraudaii paterentur, neque rursus uUa causa ad plus
sibi quam conveniret arrogandum moverentur, perinde libertatem
suam his ipsis adeo, si qui servitute delectarentur, impertiebant,
atque servitutem horum participare dedignabantur ; rebusque gestis
et maximis et ad laudem ampHssimis priores reipublicse clades ex-
cusabant, ut jam constaret inter omnes, rempublicam antehac non
ignavia sua neque hostium virtute concidisse : qui enim, tametsi inter
se dissidentes, tamen invitis et ringentibus Peloponnesiis cseterisque
hostibus a quibus sepli tenerentur, in patriam reditum extorquere
potuissent, Hquet eos facile, si animis conspirassent, hostes debellare
potuisse.

13. Laboribus igitur illi quidem in Pirseeo exantlatis hoc con-
secuti sunt, ut in eorum admiratione atque prsedicatione omnes
homines versentur. Sed et mercenaries railites hie sitos par est a
nobis collaudari, qui, strenua opera plebi prasstita patriam recu-
perare contendenti, pro nostra salute cum dimicassent, ibi rati
patriam sibi esse ubi virtuti proferend-ae locus esset, hujusmodi
exitum vitaj sortiti sunt: cujus rei causa respublica eos quoque et
luxit publice et extulit, atque hoc tribuit, ut omne in aevum paribus
honoribus atque cives ipsi afficerentur.

14. Qui autem nunc a nobis humantur,hi ope Corinthiis ferenda
illustre totique humano generi spectabile suae virtutis documentum
ediderunt. Corinthios enim cum prislini amici Spartani oppres-
sum irent, hi novi socii facti assertum ibant, diversa Lacedeemoniis
sentientes — Lacedaemonii namque Corinthiis bona eorum invide-
bant, nostri Vero vim et injurias Corinthiis a Lacedeemoniis illatas
miserabantur, neque pristinas eorum secumsimultates recordabantur,
sed novam caritatem magni faciebant — : virtutem ecquis banc
neget esse ab his demonstratam, qui, Grseciam ornare conantes
ejusque caritate ducti, non pro sua solummodo salute pericula adire,
sed pro libertate inimicis adeo hominibus restituenda mortem op-

166 LYSI^

pctere nulli dubitarint? LacedfEmoniorum cum sociis confligebant,
quo hos ipsos quibuscum confligebant in libertatem vindicarent:
victoria enim si potiti fuissent, victis paria secum jura contribuissent ;
adversa autem fortuna subversi certam servitutem stabilemque Pe-
loponnesi incolis pone se reliquerunt.

15. Illis itaque quidem, Peloponnesiis puta, hac sorte utentibus

vita quidem fuit miserabilis, mors autem optabilis : nostri vero, et

adhuc cum superessent et nunc fate suo defuncti, beati sunt ha-

bendi atque suspiciendi, ut qui in bonis virtute majorum partis

educati eorumque exempbs instituti, postmodum adultiores facti,

majorumque gloriam salvam conservarunt et suas virtutis docu-

menta ediderunt. Multis enim splendidisque decoribus patriam

ornarunt, acceptas aliena culpa labes sustulerunt, helium a finibus

longe submoverunt; vita3 denique finem imposuerunt eum, quo

virum quemque bonum decet suam obsignare, persoluta patrise edu-

cationis mercede, quanquam moerore et luctu educatoribus relicto.

Quapropter eorum desiderio angi superstites par est ipsosque suam

sortem lamentari, cognatosque defunctorum de vitse postmodum

degendse caligine atque tristitia miserari. Ecquae enim illis reliqua

facta est hilaritas ? qui eos extulerint tantos viros, qui, prae virtute

pensi nil habentes, vitam ipsi suam projecerint, uxores maritis vi-

duarint, liberos patribus orbarint, fratres cum patribus atque ma-

tribus desertos et desolatos reliquerint. Ego'vero, in tanta malo-

rum et multitudine et atrocitate, liberos tamen eorum nullus dubito

beatos prtedicare, eorumque sorti invidere, quos setatis infirmitas

jacturae sensu in ejusmodi patribus factse privet : at parentum, a

quibus hi nunc humati procrcati sunt, me miseret, natu grandio-

rum quam ut oblivisci suorum damnorum possint. Ecquid enim

excogilari queat acerbius quam hoc, ut, quem tu genueris atque

educaris, eundem ipse tute tuis manibus ubi humaveris, spe omni

careas, invalido corpore, deserUis ab amicis, necessariis vitee admi-

niculis exutus, et, a quibus antea beatus fuisses praedicatus, eorun-

dem nunc commiscratione gravatus? Eccui mors non sit tali vita;

dcsiderabilior ? Quo enim illi viri crant fortiores, hoc superstitibus

luctus fit acerbior. Cui luctui ecquid tandem unum est, quod

modum imperarc dcbeat? ubinam eos oportebit mcestitice finem

face re ? Rcine publicae in malis? Atqui refricabunt hajc publica

mala hsec privata ulcera. Num publicis in gaudiis? Atqui satis

ad moestitiam cicndam hoc est, ut e liberorum tuorum tibi erepto-

rum virtute alios videas fructum Istitia: percipicntcs. Num in

malis privatis cuique suis ? ecqui laitentur, videntes, quibus olim

amicis usi fuissent, eos nunc paupertatem atriue solitudinem suam

devitare, inimicos autem calamitatibus suis illaetari ab iisque ad-

insolentiam efferri ? Una haec mihi superesse videtur ratio, qua

FUNEBRIS. 167

et illos quodarhmodo solemur et hie compositis parem utcunque
gratiam referamus, si nempe parentesque eorum non minoris facia-
mus atque illi adhucdum superstites cos facere insueverant, libe-
rosque pari caritate complectamur atque si ipsimet eos suscepis-
semus, uxoribus denique viduatis si nos haud minus sedulos prae-
stemus tutorcs atque illi olim fuere. Quosnam enim majoribus
merito prosequamur bonoribus, quam hie sites ? et ex superstitibus
quosnam majori, quam horum necessaries, caritate complectamur?
qui cum ex virtute suorum, quos nunc lugent, olim, illis adhuc
superstitibus, non ampliorem atque alii fructum perceperint;
nunc, sublatis illis, soli, si verum volumus, infortunii onus
perferunt.

16. Verum enim vero, non video, quo expediat in hujusmodi
lamentationes effundi. Non enim nos utique fugiebat, nos omnes
legi naturae natos esse obnoxios, cui semel parendum atque mo-
riendum est : quid opus ergo est, quae fata dudum exspectatione
praecipiebamus, super iis angi? aut tam impatienter ferre mala a
natura imperata, qui sciamus mortem ignavissimum atque infimum
quemque perinde manere atque fortissimum et nobilissimum? Mors
enim non magis prsetervidet imbelles, quam strenuos reveretur, sed
aequam se communemque preebet omnibus. Datum si foret, devi-
tatis bellorum fortuitis, vitam sic tandem immortalem agere, de-
ceret utique superstites, donee in vivis superessent, caesos in bellis
perpetuo deflere : jam vero et humana natura morbisque senioque
est obnoxia eorumque plagis succunibit, etsorsnascentem quemque
sortita ad preces surda est flectique recusal. Quapropter eos
oportet ducere beatissimos, si qui periculis defungentes ob res
gravissimas easdemque honestissimas, sic tandem vitam cum
morte comrautarint, arbitrio sui non incertse cuidam fortunse per-
misso, neque exspectato mortis genere sponte sua obveniente, sed
cum delectu generis nobilissimi. Sunt igitur eorum memoriae senii
expertes, honoresque illis habendi omnium hominum commovent
admirationem atque aemulationem : cum enim ob naturam qu^m
sortiti sunt mortalem lugentur, turn ob virtutem qua exsplendue-
runt pro immortalibus celebrantur. Etenim efferuntur publice, lu-
dique super iis eduntur, habentes locum et robori corporis demon-
strando et ingenii solertiee proferendae et opulentiae expromendae :
id quod testimonio est, si qui in bellis pro patria dimicantes occu-
buissent, eos dignos haberi bonoribus iisdem, qui numinibus deorum
immortalium consecrati sunt. Quamquam igitur eos ego equidem
vitcs perinde mortisque beatos praedico admirorque, existimans illis
solis nasci expetisse, si qui virtute hoc sint consecuti, ut corpus
mortale sortiti in fama vivant immortali : necesse tamen video
nobis esse, ut, morem antiquo ritui gerentes patriisque institutis,
hie composites lamentationibus prosequamur.

L Y S I iE

ADVERSUS SIMONEM
APOLOGIA.

1. Tametsi, Senatores Areopagitse, Simonem novi multa alia
atque atrocia ausum, nunquam tamen eum eo sperassem audacise
esse processurum, iit, quariim rerum par erat eum pcenas dare,
earum reos ipse alios quasi indigna passus ageret, dictoque jureju-
rando tanto et tam sancto ad vos prodiret. Quod si ergo judices
quidem niihi essent alii de me pronunciare jussi, periculum boo ego
vehementer p(jrhorrescercm,qui sa?pe in judiciis versari plurimumque
valere cernam, alias dudum ante a litigantibus comparata advocato-
rum prsesidia, judices auctoritate, gratia, precibns, minis denique
et convitio fleclentium atque obruentium, alias alios rairabiles for-
tunae casus, ut alia omnia saepe eveniant quam jure certantes spe-
rassent : ad vos autem ingressus, spero futurum, ut jus mibi de-
bitum a vobis recuperem. Inprimis boo, senatores, segre fero,
quod agendum mibi coram vobis sit iis de vulneribus, quorum cum
me puderet multos mibi esse conscios, idcirco malui acceptam inju-
riam tacitus inultam perferre. Quoniam vero Simon ad boo ne-
cessitatis eo me adegit, quod vos nibil celavit, ego rem totam ut
gesta est a capite ad calcem vobis enarrabo : sed hac conditione,
ut cixo si reus injuria: dat-.t deprebendar esse, veniam nullam im-
petrera ; sin autem planum vobis fccero, criminibus illis me non te-
neri quorum me Simon cum jurejurando insimulavit, ita ut vobis
soiummodo videar amore ergaadolescentem [Theodotum] exarsisse
atiimi quadam levitate, aut si mavultis, dementia, gravitateni
utique tttatis meae non deccnte, turn ut vos, id quod majorem in
modum vos rogo atque obtestor, ideo me nil improbiorem babeatis,
bene memores, mortalium omnium esse neminem, qui non sensu
quodam amoris afficiatur, at ilium esse honestissimum atque sapien-
tissimum, qui hujusmodi labes bumanae naturae cognatas quam
decenlissime perferat. Simon autem, quem coram cernitis, bis
omnibus in rebus mibi ofTecit ; id quod planum vobis faciam.

2. Ambo nos [ego et Simon] eundem crga Theodotum, adole-
scentulum quendam Platceensem, exarseramus, o Senatores: quem
ego equidem beneficiis ducobam mibi obstringendum, ille ^Qxo
contumeliis et injuriis boc se sperabat perfecturum, ut puer impe-

ADVERSUS SIMONEM. 169

rata quseque coactus exsequeretur. Longum fit, quae Theodotus a
Simone mala pertulit, enarrare; in me ipsum autem quae Simon
ausus est, ea vos arbitror ex me audire oportere. Simon nimirum,
comperto puerum penes me esse, noctu meam in domum temu-
lentus irrupit, efFractis foribus, in fceminarumque secretum se
ingessit, tametsi soror mea intus esset cum filiabus ejus, quae omnem
ad hoc diei eetatem ita egerunt pudicam, ut vel necessariorura
quoque conspectum verecundarentur. Neque (videte, obsecro, quo
petulantiae processerit) abscedere prius voluit, quam homines, et
qui fortuito intervenissent et illi ipsi adeo qui eum illuc comitati
fuerant, per vim ejicerent, quod illis videretur vim et stuprum obla-
turus esse pueUis virginibus, patre orbis, quarum in receptaculum
irrupisset. Veium aberat tantum ut Simonem hujus tantoe inso-
lentise facinorumque tam contumeliosorum poeniteret, ut, loco ubi
coenaremus explorato, facinus auderet inprimis abhorrens dictuque
incredibile, nisi si quis furorem ejus jam dudura cognitum atque
perspectum habeat. Immisso enim nescio quo, foras me evocavit;
prodii; vix prodieram, cum ille in me involat et pugnis me verberi-
busque concidit : ego vero inimicum ulciscebar par referens et in
fugara vertebam fugientemque urgebam ; ibi lapidibus ille me petit,
quorum unus aliquis a me aberrans Aristocriti frontem sauciavit,
qui Simonem ad domum meam euntem prosecutus fuerat.

3. Ha2C ego quamvis gravia atque indigna mihi viderer passus,
toleranda tamen duxi pudore metuque dedecoris si factum palam
fieret — id quod memini me paulo ante dicere — , maluique horum
delictorum poenas exigere nullas quam apud cives dementiae opinio-
nem raereri, bene gnarus neminem fore qui in Simone istaec nii-
retur reliquis ejus notis et solitis flagitiis coiisentanea, me autem
qui riderent ita mulcatum, fore permultos ex eorum numero qui,
civium si qui sint probitati studentes, iis invidere consueverunt.
Verumtamen ita me soUicitum habuit istius scelerositas, dubiumque
quibus ei modis occurrerem aut eam devitarem tractaremve, ut
tutissimum mihi videretur esse ex urbe discedere peregrinatum.
Assumpto itaque puero — convenit enim me nihil verorum vos
celare — solum verti. Temporis intervallo post, quod satis diu-
turnum videbatur ad injiciendam Simoni et oblivionem pueri et
poenitentiam superiorum ausorum, redii; sed in Piraeeum me abdidi :
at ille tamen statim Theodotum animadvertit atque rescivit penes
Lysimachum diverti, qui Lysimachus prope illas aedes habitabat,
quas Simon mercede conductas incolebat; familiarium itaque non-
nullos ad prandium atque compotationem invitat. Coepulones
autem hi custodes in tecto constituunt, puerum domo egredientem
observaturos, quo ipsi ab his custodibus admoniti puerum intro ra-
perent. Interim ego e Pirseeo in urbem redeo, et in transitu ad

z

170 LYSIiE

Lysimachum salutandi causa devertor, pauloque post jam temulenli
eximus : illi autem prorumpunt et in nos involant. Erant quidem
in illo globo Simonem comitante qui scelus participate recusarent,
Simon autem et Theophilus et Protarchus et Autocles raptabant
puerum, qui abjecto pallio in fugam se conjiciebat: qua ego sum
sperans elapsurura, hos autem, ut primum hominibus essent occur-
suri, a coepto esse destituros, hsec igitur ego sperans animoque
versans alia via discedebam ; tarn vehementer eos cavebam, cm-
niaque eorum coepta magnum mihi fore malum existimabam. Et
quarum rerum causa Simon inter nos ait pugnam evenisse, illic
neque illorum neque nostrum cuiquam comminutum est caput
ne(|ue mali quicquam accepit quisquam, ut auctores vobis erunt
quos ego testes ad vos producara, qui rei turn gestse interfuere.

TESTIMONIA.

4. Simonem itaque, non me, auctorem fuisse injurise, insidia-
tumque, non me illi, sed ilium nobis esse, confirmatum audistis,
senatores, a testibus qui rei gestse interfuerunt. Verum,.ut rei
processum et exitum enarrare pergam, puer in fuUoniam quandam
confugerat; verum hi eodem delati una cum puero irrumpebant,
et vi abstractum abducebant clamantem et vociferantem, homi-
nesque ad clamorem frequentes et cursim congregatos obtestantem,
quos hi spernebant, su^censentes facto atque stomachantes indigni-
tatemque rei graviter ferentes : Molonera autem fullonem aliosque
quosdara, qui eos cum rapto juvene aufFugientes consectati erant
vindicandi ejus atque rursus eripiendi gratia, verberibus coramulca-
bant. Lamponis ad aedes jam processerant, cum ego solus inam-
bulans illis occurro. Existimans igitur nefas et turpe esse, inultura
si paterer puerum ita conturaeliose raptari, manum vindicem ei
injicio. Hi autem, a me interrogati, cur istaec auderent tani legibus
contraria, nullo reddito response, verbera mihi ingerebant, omisso
puero. Coorto sic prselio, senatores, puero quippe s£ixorum con-
jectu eos eminus feriente atque a corpore suo arcente, in nos autem
his contra saxajactantibus, puerumque porro prae temulentia ver-
berantibus, me denique vim defendente, cseterisque item, qui, cum
rixae iolervenissent, nobis, quibus injuriam oblatam esse judicarent,
opem ferebant, ita factum est in hoc tumultu ut capita nobis omni-
bus comminuerentur. Et reliqui quidem qui Simoni in ista per
temulentiam commissa pugna sociam prajstitissent operam, ut pri-
mum congressi mecum pustmodum sunt, veniam erroris sui a me
deprecati sunt, velut non a me laesi, sed aggressores ipsi, atrocia
ausi ; totoque quadriennio, quod inde efluxit, nemo eorum fuit
unquam qui de me quicquam qucreretur. Simon hie ipse adeo,
qui unus hsec mihi mala onmia conscivit, quietum se toto illo tem-

ADVERSUS SIMONEM. 171

pore tenuit, ipse sibi metuens : ut autem comperit in causa quadam
privata, quse mihi e fortunarum permutatione cum alio quopiam
facienda esset conflata, me rem sinistre gessisse, ita me coepit con-
temnere, ut, qua est protervia, nullus dubitaret in hoc me forense
certamen conjicere. Hsec ipsa quoque vere a me affirmari, quo cei-
tiores sitis, senatores, testes ad vos adducam eos qui his quoque
interfuerunt.

TESTES.

5. Rem jam ut gesta f'uit tenetis, et a me et a testibus edocti :
verum Simoni, senatores, o quam velim eandera esse atque mihi
mentem ; sic enim facile fiat, ut vos a nobis arabobus vera docli ex
sequo et justo sententiam pronuncietis. Quoniam vero Simon juris-
jurandi ore suo dicti nulla ducitur religione, conabor ejus mendacia
refi:tare atque vos meliora docere. Asseverare nempe ilium nil
puduit, drachmas trecentas a se Theodoto esse datas ex pacto cum
illo inito, me autem animum pueri malignis et insidiosis suggestio-
nibus a se abalienasse. Atqui, si verum hoc erat, oportebat eum
advocatis testibus quamplurimis banc causam jure secundum leges
exsequi. Verum paret, eum horum nihil fecisse, contra vero inju-
rias Tnihi quam maximas obtulisse eo, quod ambos nos modis
excepit contumeliosis, quod verbera nobis ingessit, quod comissa-
bundus in nos grassatus est, quod fores meae domus effregit, quod
noctu in sedes mulierum ingenuarum irrupit. Quae omnia vos
oportet, senatores, pro certis habere argumentis eum hoc agere, ut
mendaciis vos circumveniat. Totam suam substantiam ipse tre-
centis drachmis sestimavit, tanti ad censores professus ; ecquotus
jam erit qui non miretur, eum pluris, quam universis in bonis ipse
habeat, puerura conduxisse sodalitii et amoris ergo. Verum non
habet satis hoc comminisci, de dato argento ; eo quoque procedit
audacisG, ut id argentum se aiat a me recuperasse : atqui, qui con-
sentaneum est, tum quidem nos tantum facinus coramisisse quanti
nos Simon insiraulat, ut trecentis eum drachmis fraudare conarenuir ;
nunc autem, pugna depugnata, tandem pecuniam reddere, non ea
usos cautione, ut Siraonem syngrapham posceremus, qua is testa-
retur sibi a nobis esse satisfactum omnemque se inter et nos obortam
simultatem et querimoniam sublatam, nullaque coactos reddendaj
pecuniae necessitate. Verum enimvero, senatores, versutias sunt
hae omnes Simonis atque imposturae, callide ab ipso excogitatae
atque constructfe : dedisse ait pecuniam, quo infanda facere ne
videretur, si, cum nullum intervenisset seris mutuo crediti negotium,
tamen in puerum modis grassari tam indignis auderet; et rursus
recuperatam simulat pecuniam, quia inter omnes constat, nunquam
me ab ipso pecuniae fuisse postulatum neque ipsum unquam aeris a
me sibi debiti mentionem fecisse.

6. Porro queritur ille quidem, se verberibus ante fores oedium

172 LYSI^

suarum a me mulcatum esse, ab iisque grave damnum corpore
accepisse. Atqui constat, eum salvum et incolumem stadia plus
quam quatuor cuisu emensum esse, cum puerum persequeretur :
quif cum viderint homines plus quam ducenti, tamen infitiatur.

7. Turn nos ait ad a^des suas venisse testa vinaria armatos, ne-

cemque sibi minatos esse; banc autem esse Trpui'ouiy, necem prce7ne-

ditatam. Ego vero, scnatores, facile perspectu arbitror esse eum

mentiri, non vobis solummodo bujusmodi causas cognoscere solitis,

verum eliam quibuscunque aliis. Eccui enim credibile videbitur,

mc Simonis ad sedes cum proposilo csedis paratisque insidiis acces-

sisse de die, cum puerulo, tot hominibus penes eum rogatu ipsius

congressis, nisi si cui videar eo furoris processisse, ut in mentem

mihi veniret, certamini cum tanta multitudine rae qui solus essem

committere, praesertim qui bene nossem mire eum cupere ante suas

aedes inermem me nancisci, quippe qui ultro meas in sedes irrupisset,

pensi non faciens neque sororem meam neque filias ejus, cognitoque

loco ubi turn forte coenabam, evocatum rae pugnis concidisset?

Et tunc quidem ego me ab ultione vepetenda continuerim, ne populi

fabula fierem, quod existimarem, humani quid, in quod vel hone-

stissimus quisque incurrere possit, me passum esse, qui in hominis

impuri atque audacis furorem, vclut in scopuliim quendam, impe-

gissem : lum vero, multo post, libido me — id quod liic ait — inces-

serit, rursus de me popello fabulam prsebendi ? Habiturum utique

sit commentum hoc speciei non nihil, si puer penes eum haesisset,

quasi ego, cupiditatis impatientia actus, insolentius quid atque

calidius quam par esset patrassem : jam vero nulli cum puero con-

gressus ei erant, nil commune, quin imo puerum odio quam ullum

aiium hominem acerbiore prosequebatur ; puer penes me vcrsabatur.

Eccui jam vestrum, senatores, erit credibile, me, qui conscensa

nave cum puero ex urbe ideo excessissem, quo mihi omnis cum

Simone digladiandi aniputaretur necessitas, rursus post reditum in

urbera, ultro ipsum ad aedes Simonis adduxisse puerum, ubi vide-

rem mihi quamplurimum molestiarum atque discriminum esse pro-

positum ? Egone, illi cum insidiarer (insidiatum enim me sibi Simon

queritur), sic venirem imparatus, ut neque amicos neque servos

neque ullum alium hominem mihi prscsto esse jussissem, praeterquam

hunc unum puerulum, qui cum ferre mihi opis nihil posset, tum, si

quid ego fraudis commisissem, prodere me tormentis subjectus

posset? At enimvero dementise processeram eo scilicet, ut locum

tempusve minus observarem, quo Simonem, cujus vitse dicor insi-

diatus esse, solum et inermem nanciscerer, sive noctu sive interdiu ;

sed ilium scilicet in locum me demisi, ubi futurum erat, ut a quam

plurimis el conspicerer et plagis usque ad necem conciderer, quasi

meummet ipsius in caput fraudem banc prsemeditatae necis exco-

gitassem, quo acerbius atque crudelius ab inimicorum insolentia

ADVERSUS SIMONEM. 173

exagitarer. Praeterea, ex ipso quoque conflictu, senatores, colligatis
eum mentiri. Puer enim, ut primum Simonem noscitavit ejusque
globum, et quid designaient sensit, abjecto pallio, in pedes sese
dedit, quern Simon cum satellitio suo insectatus est; ego autem
diversa via aufFugiebam, Utris jam decet culpam attribuere? fu-
gientibusne, an iiisectantibus, deprehendere illos contendentibus ?
Ego equidem constare inter omnes arbitror, metuentcs saluti suse
fugere, malum autem dare properantes insectari. Jam causari non
licebit, probabilia quidem hsec dictu audituque esse, verumtamen
ipsos niulto secius atque ego aiam egisse : iino vero, puerum ut
consecuti sunt, de via raptum vi abducebant ; interveniens ego for-
tuito, non his quidem manus injeci, at puerum tamen eripere tenta-
bam ; quem illi pergentes vi agere, me pulsitabant. Id quod ex
hominum qui rei gestae interfuerunt testimonio constitit. Grave
igitur etacerbum fuerit, quse hi tarn infanda jurique civili tam re-
pugnantia perpetrarunt, ea me videri perfraudem dudum ante prse-
meditatara exercuisse. Ecquse tandem erat mea futura sors, si res
contra fuisset gesta atque nunc reapse est? si nimirum ego, multis
stipatus familiaribus occurrissem Simoni, manus cum eo conseru-
issem, verberassem, persecutus essem, puerum deprehensum vi
abducere laborassem, cum nunc ab eo, qui istaec omnia palravit,
tantum in discrimen conjectus sim, ubi patrio de solo fortunisque
meis omnibus periclitor? Sed maximum videte, senatores, argu-
mentum omniumque luculentis.simum. Injurias a me accepisse in-
sidiisque petitus esse qui videri vult (quas enim rebus approbare
nequit insidias, eas oratione jactat), toto ille quadriennio ausus non
est ad vos suas de me querelas deferre. Alii quidem homines, ab
amicorum consortio abstracti atque insuper plagis commulcati, sta-
tim ira stimulante animum ultioni adjiciunt; hie autem annis demum
aliquot post.

8. Satis mihi videor, senatores, per ipsam rei gestee veritatem
verbis meis declaratam, planum vobis fecisse, culpa me vacare frau-
disque nihil imputandum mihi esse; et praeterea in jurgiis ex hu-
jusmodi causis enascentibus tam placido sum atque tam composito
animo, ut, quamvis alias multas a Simone contumelias acceperim
caputque ab eo contusum retulerim, ad vos tamen ea de re referen-
dum baud duxerim, belluis, non hominibus, dignum ratus ardorem
vindictse, si super amoribus mihi contractum cum quopiam jurgium
fuisset, eum patria ejicere molientis. Tum si quis te sine proposito
interimendi vulneret, ea mihi nulla videbatur Trijovoia, ccedes deliberata,
esse. Ecquis enim tam sit vecors, ut dudum ante secum delibcret
atque constituat quomodo inimicorum cuipiam vulnus imponat?
Liquet enimvero, q^ii leges hoc in tribunali oblinentes primi san-
xerunt, eos exsilium non in hos decrevisse, si qui fortuita commissa
pugna capita inter sese ruperint — namprofecto id si juris illi statuis-

174 LYSl^ ADVERSUS SIMONEM.

sent, 0 quam niultos in exsilium exterminassent! — ; sed in eos,
si qui ex insidiis quempiani vulnerent, quern occidere gestientes et
parantes baud potuissent : his illi prisci legislatores poenas consti-
tuere tain severas, existiniantes, non impositorum vuinerum, sed
agitatorum consiliorum atque machinationuni funestarum illos poenas
debere ; nam, etsi cupitis minus essent potiti, caedem tamen illos
nihiiominus, quantum in ipsis fuisset, patrasse, neque per ipsos
stetisse quo bomicidium minus coinmitteretur. Sic vestri majores.
At enimvero vos ipsi quoque soepenumero temporibus preeteritis ad
bunc modum in causis Trpoyoiag pronunliastis. Et profecto, si qui,
per tcraulentiam aut per contentionem aut ob amores autob ingesta
convicia aut super meretrice digladiati, vulnera acceperint, aut
denique super ejusmodi rebus quarura omnes, ubi resipuerint,
poeniteat, grave sit atque ssevum, vos ab iis poenas tarn atroces repe-
tere, ut eos civitate exterminetis.

9. PrfE cseteris in hoc Simone inconstantiam et mutabilitatem
animi niiror. Non enim niibi videtur ejusdem esse, ut amoris
una calumniandique niorbo teneatur; sed aniare quidem animorum
est simpliciorum, calumniari autem versutissimorura. Velim licere
mihi reliquas quoque nequitias ejus coram vobis explicare ; quo
intelligeretis, multo eum esse digniorem qui capitis sui causam ipse
dicat, qiiam ut alios in discrinien amittendse patrisE conjiciat. Ego
vero reliqua quidem omittam : quod vero et vestram flagitare au-
dientiam et documentum fore videtur audacice atque insolentiae hu-
jus Simonis, de hoc uno commemorabo. In castra ad Corinthum
cum venisset pugna jam depugnata et finita ad Coroneam expcdi-
tione, Lacbeii cohortis tribuno repugnavit et verbera ingessit, eoq^ue
meruit, ut totius civitatis, quaj turn illis in castris universa agcbat,
ipse unus ne_digentissimus disciplinse militaris atque nequissimus ju-
dicatus, cum infamia, voce prscconis, jussu imperatorum expelleretur.

10. Multa forent alia preeterca quae de Simone praedicarem,
verum, quoniam ex antifjuo ritii non licet in judicio vestro, scna-
tores, a causa aliena proferre, haec pauca vobis proponam diligenter
consideranda : hi meam in domum per vim irruperunt, hi nos
sur.t insectati, hi nos per vim raptarunt. Htcc rccordati pronunciate
id, quod jus et fas est, neque paiimini ea me patria per nefas ex-
trudi. pro qua multa certamina decertavi multisque functus sum
muniis cum largitionibus pecuniariis conjunclis, cui malum nullum
unquam neque ego neque majorummeorum quisquam conscivimus,
sed multa contra emolumenta atque decora comparavimus ; quo
voViiscum alii me merito miserentur, non solum si quid eorum fa-
tale mihi sit pati (\\nv. Simon vult, sed etiam hoc vel solo nomine
quod, per causam hujusmodi tarn vilem tam turpem dictu, ad
certamina forensia hujusmodi cum capitis et fortunarum omnium
discrimine conjuncla i'uerim adactus.

LYSI^

DE VULNERE PR^EMEDITATO
ORATIO.

1. Nulla nobis pacta reconciliationis intercessisse, de hoc
hunc hominem contendere, id vero perquam est mirabile: qui-
que par bourn aratorum et mancipia, et qusecunque instrumenta
rustica ex permutatione acceperit, ea se restituisse non potest ire
inficias ; at idem tamen, qui super omnibus rebus tarn liquido me-
cuin in gratiam rediit ut dubitationi locus nullus supersit, una de
muliere contendit inter nos non convenisse, ut ea pari jure nos
ambo uteremur. Constat ilium propter banc mulierculam permu-
tationein bonorum niecum suscepisse, et causam tamen, cur quae
meorum abstulerat ea mihi reddiderit — verum fateri si velit — ,
aliam allegare nullam possit quam quod amici communes his de
rebus omnibus inter nos disceptarint decideriutque et composue-
rint. O utinam jddex in Dionysiis ludis sorte factus, victoriam
tribui nostr-cTe baud abjudicasset! quo possem hoc uti argumento
perspicuo ad docendum, bona eum fide mecum in gratiam redisse :
jam vero spoponderat ille quidem scripto sua manu exarato in ta-
bulis ilia ipsa de causa conditis victoriam tribui meee se esse adju-
dicaturum, si eveniat ut a sorte judex designetur; designatus au-
tem, nihilominus abjudicavit. Quse a me vere perhiberi, cum
sciant Philinus et Diodes, testari nequeunt, quoniam ea in causa,
cujus reus agor, ciiofioalav, hoc est, jusjurandum ante causae in
forum ingressum a litigantibus dicendum, non dixerunt ; essetis
alias perspicue intellecturi, nos suffragio nostro effecisse ut judi-
caturam hie adipisceretur, et per nos stetisse ut judex sederet. Sed
erat nempe inimicus : et esto, per me licebit, siquidem esse vult,
largiar hoc ipsi ; neque enim mea interest. Veni ergo ad eum, ju-
vat enim tantisper hoc comminisci, cum proposito ctedis inferendae ;
irrupi vi in domum ejus. Eccur itaque eum non occidi cujus
corpus in potestatem meam redegissem, et tantum valens ut ipsara
adeo mulierem mecum aufFerrem ? Dicat hoc coram vobis. Atqui
non poterit dicere. Jam vero nemo vestrura est qui nesciat, multo
facilius eum ictu sicas, quam pugni, potuisse tolli. Constat ergo
ne ipsum quidem adversarium ingressus ad se facti cumteloletifero
me insimulare ; sed testa vinaria se ait ictum esse. Atqui e dictis

176 LYSIiE

ab ipso constat, cam non fuisse Trpvyoiav, xim aut ccedem prxmedi-
tatani. Nam vim prsemeditati si venissemus, non venissemus tarn
inermcs, ut nunc coram vobis adsto, cum dubium esset, essemusne
testam figlinam apud eum inventuri, etiamsi testa satis potens ad
neceni consciscendam fingatur, aut satisne validum ad mortem in-
ferendam hoc teli genus essemus habituri ; sed eo telo armati in
viam nos dedissemus domoque id nobiscumjattulissemus. Jam
vero ipsi confitentur hi [adversarius, et ancilla, et iis addicti rehqui]
nos ad pueros meritorios et ad tibicinas atque etiam bene potos
venisse. Ecqui tandem hscc sit caedes prsemeditata ? Ego equi-
dcm baud esseputem. Verum hie homo contrario ahis modo per-
versus in amando atque miser est : utrumque vult, et argentum
relinere et scorto solus potiri. A qua exstimulatus manu nimis
citus et praeceps ad contumelias est ; unde necessario fit, ut Isesi
vim vi repellant atque ulciscantur. Scortum autem modo me
summi facere simulat, modo ilium, ab ambobus amari cupiens.
Quod ego mulicris ingenium, ut a principio tuli animo sequo et fa-
cili, ita adhucdum fero ; ille autem eo excedit rabiei, ut vibices
vulnera appellare baud erubescat, et in sella gestetur, gravissi-
maque se affectum simulet valetudin« scorti ergo, quo frui sine
controversia queat, si partem pretii pro ea venali persoluti meam
mihi reddere velit. Et ait ille quidem nos sceleratum in modum
sibi insidiatos, rebusque in omnibus nobis contradicit: meretricem
tamen illam ipsam, e qua tormentis subjecta poterat fidem verbis
suis approbare, ad tormenta dedere recusal ; quaj fuisset hoc pri-
mum indicatura, nostrum ne amborum ipsa sit communis an hujus
propria, turn ad cmptionem sui utrum ego dimidiam pretii partem
contulerim an ille unus totum persolverit, post utrum inter nos re-
conciliati sim.us an simultates adhucdum cxerceamus, item utrum
invitali venerimus an injussu, postremo utrum hie prior manus
violentas intulerit an ego verbcrandi fecerira initium. Et horum
(juaj enumeravi unumtiuodque sigillatim et reliquorum in contro-
versiam venientium nihil non facili negotio meretrix hgec et alios
docere poterat ct hos ipsos nostros adversaries.

2, Nullum itaque hie subcsse facinus pra;meditatum nullamque
a me factam huic injuriam fuisse, vobis, senatores, a tot numero
docurnentisque atque testimoniis opinor esse demonstratum ; ro-
goque vos dignumque vobis censeo, ut, quantum pondus ad con-
ciliandam verbis adversarii fidem habitura fuisset mea tormentorum
recusatio, si ilium offerentem ego recusassem, tarn perindc validum
meae veracitatis argumenlum habeatis hoc, quod ille pati noluerit
ex illius meretricis pelle veritatis confessionem exprimi ; tum vos
hoc rogo, ut, quod hie ait, mulierem liberam esse, tanti id ne fa-
cialis, ut ab eo decipiamini : nam, ut libera sit, meum quoque con-

t

DE VULNERE PR^MEDITATO. 177

sensum accedere convenit measque partes hoc in negotio non mi-
nores versari quam ejus, quippe qui ad emptionem liujus corporis
partem seris dimidiam de meo contulerim. Verum enim vero
mentitur, deditaque opera verum vos celat. Misera enim vero et
luctuosa sit istsec conditio. Mulieris ingenuse ad redemptionem
ex hostium captivitate ses si impendissem, liceret mihi ea quoquo
veliem abuti nullamque non operam ab ea exigere; nunc autem
periclitanti mihi de communione patri'<je obtinenda, ne hoc quidem
niinutum licebit, ut ex hac muliere, quce servilis est conditionis, iis
de rebus, quarum causa capitis in discrimeii adductus sum, per-
center. Atqui ejusmodi in causa, tarn capitali atque hasc mea est,
earn tormentis subjici multo erat oequius, quam turn sub corona
vaenire, quum hoc ageretur (fingam enim tantisper) ut ego ex ho-
stium captivitate redimerer pecunia, ex ancillse venditione redacta;
et erat hoc tanto ciequius, quod e captivitate quidem tibi liceat in
patriam redire mullis aliis quoque niodis, ut, si hostes ipsi te ultro
dimittant, aut si redemptionis pretium aliunde extuderis; inimico-
rum autem in potestatem tradito libi non licet earn in patriam re-
dire, unde per immanitatem eorum ejectus fueris, qui sere placari
nolint, sed, ut patrio te solo arceant, in summis votorum atque con-
teutionum habeant. Decet itaque vos, non excusationem hujus
honiinis probare, postulantis mulieri tormenta ideo remitti quod
ingenua sit, quod commentum est veritate cassum ; sed multo
magis, eum istoec aequa censentem pro sycophanta jus sequum per-
vertere conante habere, quippe qui facile sibi futurum speret, ut,
argumento veri inveniendi tarn certo preetermisso, mendaciorum
suorum preestigiis vos circumveniat. Nam profecto vos non decet,
sponsionem ejus nostra credibiliorem ideo habere, quod servos suos
ad tormenta obtulerit. Quod enim ilii unum norant, nos ad ipsum
venisse, id ipsi nos ultro confitemur factum : num autem vocati ve-
nerimus necne, et utrvim ego plagas prior acceperim an intulerim,
mulier id melius noiat, quam servi. Prseterea, servos si torsissemus
qui hujus proprii sunt, torsissemus incassum et stuite, si quid huic
gratificantes meam in fraudem essent mentiti : mulier autem nobis
ambobus erat communis (ambo enim nos pro capite ejus e catasta
redimendo partem pretii sequalem contuleramus), et omnia optima
norat. Propter eam norat adversarius maxime omnes has con-
tentiones atque molestias nobis coortas esse, et in ejus pelle nihil
posse occultum manere. Et, quanquam ego iniquiore quam ad-
versarius loco eram futurus si mulier hsec torqueretur, nuUus tamen
dubitavi periculum hoc quoque facere ; majoris enim hunc mulier
facit, id quod ipsis e rebus constat, quam me: consilia operamque
cum hoc ilia conjunxit ad me laedendum atque vexandum, mihi au-
tem nunquam ilia operam navavVt ad illi incommodandum. Et

2 A

178 LYSI/E DE VULNERE PRiEMEDITATO.

nihilo tamen ego minus ad testimonium hujiis mulieris confugi,
quo testimonio fidere adversarius dubitavit, fidei mulieris se com-
mittere non ausus.

3. Oportet itaque vos in causa tantum periculum mihi creante,
orationem hujus non temere probare, sed, recordantes de patria
et de fortunis omnibus aut salvis retinendis aut amittendis mihi
certamen esse propositum, rationem harum habere sponsionum.
Documenta adhuc evidentiora ne requirite : alia enim prceter hsec
non facile habeam afferre, unde certi fiatis, me scHus non agitasse
praimeditatum. Hoc enim vero, senatores, indignor et fero quam
impatientissime, propter ancillam, quae scortum sit, summarum re-
rum in discrimen me devenisse, qui vitae innocentem nunquam non
me gesserim : ecquod enim unquam aut reipublicfB aut huic ipsi
malum creavi, aut cuinam civium omnium uni injuriam obtuli ?
Nullum unquam scelus patravi, quale hi me patrasse aiunt ; quan-
quam, id quod cujusvis est factuque facillimum, aiunt solummodo,
rebus ipsis non probantes : et nihilominus tamen per banc meram
verborum invidiam conflatum mihi tantum est malum ab bis, ut de
summa rerum pericliter. Per liberos itaque vestros, per uxoresque,
per decs denique solum hoc Alticum obtinentes, oro vos supplex
obtestorque, ut mei misereamini neque me sinatis ex hujus inimici
mei arbitrio aut stare aut cadere, neque me in pestem iraraedica-
bilem conjiciatis : neque enim merui exsilii pcEnam huic dare, neque
hunc convenit tantam a me repetere pcenam earum injuriarum quas
ait ille quidem a me tulisse, nullas autem unquam tulit.

LYSIJE

PRO GALLIC SACRILEGIO
APOLOGIA.

Callias alia quapiam de re, non de libeitate retinenda, si con-
tenderet, sufficerent mihi ab aliis pro eo dicta : jam vero turpe
mihi videtur esse, hortanti me Callise atque roganti, homini de-
nique non mihi modo nunc amico, sed et olim cum patre meo con-
junctissimo donee pater in vivis superesset, et quicuni nobis
multse intercesserunt rerum contractarum necessitudines, pro virili
niea, quoad jus et fas sit, nolle succurrere. Existimabam itaque
Calliam inquilinum inter nos agentem ita se gessisse, ut dignus
esset ornamento potius aliquo atque emolumento cohonestari,
qiiam ex ejusmodi criminibus tantum in discrimen conjici : verum
enim vero mali bonis insidiantes, vitam suspiciosajn atque periculo-
sam non minus innocentibus redduntquam multarum noxarum reis.
Vos autem non decet servorum orationi fidem adhibere, horum
[advocatorum Calliae] derogare, reputantes, de Callia quidem qui
quereretur neminem unquam fuisse neque privatum hominem neque
honore quopiam fungentem, eumque de civitate nostra, in quam
fortunarum suarum sedem transtulerit, tarn multis esse modis bene
meritum ut sine cujusquam ofFensione atque sine criminatione ad
id aetatis pervenerit; hos autem [servos] homines impuros, quibus
universa vita sceleribus cooperta sit, qua3 molestiis atque crucia-
tibus multis magnisque corpore tolerandis luerunt, nunc audere
libertatis mentionem facere, ad eamque adspirare, quasi prgsmium
egregise cujusdam operas a se reipublicse navatse poscentes. Id
quod ego equidem in illishaud quaquam miror: norunt enim, men-
dacii convictos se pejore conditione non futures, quam haec est
qua nunc sunt ; sin autem vobis imponere et verba dare potuerint,
tum se malis prsesentibus liberos fore. Atqui ejusmodi homines
oportet neque in accusatorura numero haberi idoneorum et fide
dignorum neque in testium : non hi, quibus in sua de aliis praedi-
catione magnorum sita spes est compendiorum ; sed illi potius ad
accusandum testandumque admittendi sunt, qui saluti publicee
consulentes atque succurrentes capita ipsi sua discriminibus obji-
ciunt. Recte vos mihi facturi videmini, si causam banc non pri-
vatam sed publicam habeatis, ad salutem omnium quotquot in
civitate degunt pertinentera : non enim his modo quorum causa
nunc agitur sunt servi, sed etiam reliquis omnibus, qui servi, in
horum [consortium suorum] fortunam intuentes, non jam hoc agent
imposterum neque ita secum instituent, ut bene de dominis rae-
rendo libertatem mereantur, sed ut falsa de illis denuntiando.

L Y S I ^

CONTRA ANDOCIDEM IMPIETATIS

ORATIO.

*** equiim e marculo fani religatum quasi restitueret, insecuta
nocte rursus inde subtraxit atque abegit. Hie igitur tanti facinoris
reus genere mortis acerbissimo peiiit,fame : quanquam enim mnltae
ei lautacque dapes apponerentur, teterrimus tamen loetor e panibus
atque mazis exhalans, eum passus non est appositorum qtiicqnam
gustare. Multi nostrum istsec ex hierophanta cum narraret au-
divere. Quod Andocides suos ipsius cognates et amicos a se
delatos perdidit, quum diceret eos esse conscios. Quapropter
eequum esse duco turn teniporis dicta vobis a me per occasionem
Andocidis in memoriam revocari, quo homo, qui iiecessarios ami-
cosque suos indicina sua pessumdederit, sceleris sui conscios et
participes eos criminando, non illos solummodo ore suo pessum-
dederit, sed ipse quoque rursus ab alio quopiam accusatore percul-
sus pessum eat. Neque vobis licet, ejusmodi in causa pronuiUian-
tibus, aut commiseratione Andocidis aut gratia moveri, qui certi
sitis, hominem religionum utriusque numinis [Cereris et Proserpinse]
palam violatarum reum vobis puniendum esse. Jam consentaneum
est hoc exspectare futurum, ut, qui ipse sibi quisque videtur, idem
aliis quoque videatur esse.

2. Fingamus tantisper, exempli causa, Andocidem sententia
vestra ab hoc crimine absolutum hinc discedere, ad sortiendum in
comitiis novem archontum accedere, a sorte regem sacrorum desi-
gnari ; numquid aliud turn fict, quam hoc, ut pro vobis sacra faciat
votaque siiscipiat e ritu patrio, alia hoc in Eleusinio, alia in fano
Cereris apud Eleusinem, et sub tempus mysteriorum festo pra2si-
deat operam dans atque cavens, ut nemo per sacros illos dies quic-
quam comniittat nefarium, irreligiosum, et sacris inimicum ? At
quam putatis mentem turn fore mystis undique hue congressis quo
sacris occultis inilientur, videnlibus qui tt cujas sit rex sacrorum
omriiumque ab eo impie factorurn rccordantibus? quam fore cHPteris
Grsecis,8i qui hue per festi causam convenerint, sive quod sacrificia

CONTRA ANDOCIDEM. 181

suo nomine per dierum festorum opportunitatem offerre, sive quod
solummodo sacrarum cseremoniarum spectaculis interesse decre-
vissent? Auctores enim facinorum sive ad laiidem sive ad dedecus
insigniuni necesse cum sit ab iis inclarescere, non patiuntur scelera,
quibus Andocides numiiia deorum violavit, eum cuiquam sive foris
sive domi ignotum esse. Multos praeteiea quoque populos in erro-
ribus ille suis exagitavit, Sicilian!, Italiam, Peloponnesum, Thessa-
liam, Hellespontiini, loniam, Cyprum concitavit : regibus multis
blanditus est, quibuscvun usquam locorum congrederetur, prseter-
quam uni Syracusano Dionysio. Qui omnium aut fortunatissimus
aut callidissimus est, eo quod ex omnibus Andocidis consuetudine
usis ipse solus ab ejusmodi circulatore non deciperetur, banc artem
exercente, ut inimicis quidem nil incommodet, amicis autem malo-
rum det quam possit plurimum, Quapropter facile faotu vobis
non erit, si qua in re ei per gratiam contra jus et fas conniveatis,
ut id occultum Greecis maneat. Facere ergo non poteritis, Atbe-
uienses, quin, boc de bo mine quid statuatis, diligenter atque severe
deliberetis ; qui probe noritis, negatum hoc vobis esse, ut una le-
gesque patrias et Andocidem tueamini, sed alterutrum esse optan-
dum, ut aut leges aboleatis aut bominem bunc amoliamini.

3. Eo vero progressus est audaciae, ut aiat, in se latam legem
jam dudum sublatam esse sibique jam licere forum et templa fre-
quentare *** etiam nunc Atbeniensium in senatu. Atqui Periclem
aiunt aliquando vobis auctorem factum, ut in sacrilegos non solum
legibus de jure civili perscriptis, sed illis quoque uteremini, qute
Uteris baud consignataD custodes atque interpretes babent Eumol-
pidas de jure sacro consulentibus respondentes, quas leges ad id
diei neminem unquam valuisse convellere neque ausum esse quem-
quam iis refragari, neque constare a quo profectse sint, tarn alta eas
esse antiquitate venerabiles : hoc enim pacto futurum sibi videri,
ut sacrilegi poenas dent non bominibus modo sed ipsis quoque diis.
Verum Andocides adeo deosque parvi facit eosque quibus raanda-
tum est violatarum religionum vindicias exsequi, ut priusquam
decern plus minus dies in urbe reversus ab exsilio exegisset, causam
impietatis ad regem sacrorum deferret, judicesque sorte constitui
curaret, quamvis Andocides esset, boc est, is qui adversus deos
tarn nefanda esset ausus: Arcbippum (dicam enim, quo magis
animum attendatis) aiebat in Hernia sibi gentili et avito nefas pa-
trasse. Archippus contra, Herniam ilium salvum atque integrum
superesse nihilque passum earum contumeliarum quas Hermse
reliqui accepissent: et nihilominus tamen, ut sibi cum Andocide,
homine hoc animo, his moribus prsedito, cerlandum ne esset, vexa-
tionem nunimis dalis redemit. Atqui se dignum qui censuit ut ab
alio poenas impietatis repeteret, ab eo alios quoque sceleris cjusdem

13-2 LYSLE

pcBuas repetere utique jus el fas pietatique eiga deos erit consen-
taneum.

4. Verum grave, aiet, indignuinque esse, indicem qiiidem extrema
pati, indicio autem notatos salvo gaudere statu et jure civili, perinde
vobiscum fruentes juribus atque honoribus iisdem. Atqui grave
qui non erit, eum satis non habere, si causam capitis sui sibi dicere
liceat, sed etiam aliorum accusationem defensioni suse admiscere?
comparare inter se causas quam plurimum distantes? Nam alios
quidem quod rursus civitate recepistis, quos sacrilegii reos factos
exsilio mulctaveratis, nulla versatur in eo culpa vestra, sed illi deli-
querunt, qui vobis revocalionem eorum atque restitutionem in in-
tegrum imperarunt invitisque extorserunt ; quo facto hi cum sacri-
legis ejusdem sacrilegii reatu sese ipsi obligarunt : nunc autem,
liberi cum silis vestrseque spontis et excusso tyrannidis jugo rerum
vestrarum arbitri, si nunc vindicias deorum tollatis, culpa jam ipsi
vos tenebimini, hi autem tyranni quondam vestri extra culpam erunt.
Nolite ergo criminationem hanc et hunc reatum vestris ipsimet
manibus ab illorum capitibus in vestra transferre, cum liceat vobis
poena sccleris reo infligenda infamiamque et piaculum efFugere.
Praeterea, quos Andocides queritur vobis exprobrans in urbem revo-
catos, unde ob impietatis crimen exsulatum ire jussi fuissent, hi
scelera infitiantur a se commissa esse ea quorum se delator Ando-
cides insimulasset : Andocides autem ipse sua se confessione reum
fecit. Atqui non in aliis solummodo judiciis, sed in ipso quoque
Areopagitico, quod omnium judiciorum sanctissimum et juris aequi
tenacissimum habetur, quicunque capitale crimen a se admissum
fatetur, is statim capite pcenas luit; sin autem infitietur, inquiritur
in causae veritatem et convictionis per argumenta fidiculse admo-
ventur, quo soepe factum est, ut accusati absolverentur, qui re dili-
genter explorata judicibus nihil deliquisse visi fuissent. Haud con-
venit ergo infitiantcs crimen cum confitentibus pari conditione
habere. Milii utique grave accidit indignumque, si committatur ut
deorum sit penes nos pejor atque hominum conditio : hominis corpus
si quis vulnerarit, e. c. caput aut os aut nianus aut pedes, illi jus
Areopagiticum titulo vulneris proemeditati excessum ea ex urbe, in
qua vulneratus rem familiarenr habet, imperat, quo si cedierit ab
exsilio, indicatur senatui Areopagitico, qui eum statim morti
damnat: deorum autem in simulacra si quis eandem vim atque
idem nefas expedierit, eum vos templorum liminibus non arcebitis,
sed ad aras accedere inultum sinetis. Atqui his prospicere, hos
ornare, tueri, demereri, cum decet tum cxpedit, a qiiibus cum spe
bonorum impetrandorum proposita metus quoque malorum acci-
piendorum inmiineat. Quid? quod Graicoruni multos aiunt Ando-
cidem ob ilia tot ab eo sic inter nos irapie facta suis templis exclu-

CONTRA ANDOCIDEM. 183

sisse. Vosne ergo, Andocidis injuriis ipsi leesi, ritus et jura vestra

niinoris facietis quam alii faciunt? Tanto est hujns Andocidis erga

deos impietas, quam Diagorte Melii fuit, atrocior, quod Diagoras in

aliena faua ludosque orationis solummodo profanitate grassatus est,

Andocides autem facinorum in sua patria sacra. Oportet itaque,

vos, Atheuienses, in elves vestros, circa religiones deorum delin-

quentes, severius quam in peregrines animadvertere : injuria enim

altera est adventitia, lisec autem domestica. Dedecus hoc stultitiae

ad vos ne admittite, ut, cum criminosos impune sinatis abire eos

quos in potestate habeatis, tum, si qui fuga se vestrse animadversioni

subduxerint, eos venemini atque comprehendere laboretis, talenti

praemio per prseconis vocem ei proponendo, si quis impium hominenti

aut vivum adhuc et spirantem ad vos adduxerit aut perempti caput

pertulerit. Sin minus, videbimiui Grsecis vestram erga deos pieta-

tem inanium verborum ludibriis jactare magis, quam rebus ipsis in

pcenis sacrilegorum exsequendis approbare velle. Neque cavit

Andocides, ut intra moenia urbis patrise impietatis sute offensio sub-

sisteret atque contineretur, sed ad Grsecos quoque universos suum

deorum contemptum palam jactavit, atque velut insultabundus de-

claravit nullum a se deorum numen haberi. Neque enim in terra

continente se continuit, tanquam poenas facinorum suorum metuens

in undis se manentes, sed, veluti se fidens deosque ad ineundum

secum certamen provocans, in mare se demisit, naviculariae facti-

tandae animum adjecit, navicularia exercenda mare intutum atque

infestum reddidit. Verum deus eum ad locum supplicii tolerandi

velut obtorto collo attraxit, quo per causam mei ad loca reversus

criminum commissorum ipsi conscia meritas tandem poenas daret.

Et mox daturum profecto confido : quod si tamen minus id evenerit,

ego equidera baud sim rairaturus. Neque enim deus delicta in

continent! punire solet : verumtamen, quanquam hoc quod vos

exercetis judicium mere humanum est, hoc est, incerti et fallacis

exitus, quippe quod multimodis fraudibus ludi atque perverti queat,

deorum tamen judicium qui aut falleret aut perfringeret, nemo un-

quam fuit. Id quod ita esse raultis ego e docuraentis colligo, cer-

nens alios quoque sacrilegiorum reos, quamvis lento et multo post,

at certo tamen et inevitabili supplicio satisfecisse, et ipsos et eorum

posteros raajorum piacula suis capitibus luentes. Interea deus sce-

leratis terrores multos atque discrimina multa immittit, per quae

factum est, ut, impatientes malorum a quibus liberari gestirent, in

mortem ruerent. Deus autem ne mortem quidem vitae infinitis

molestiis et cruciatibus exercitse portum aperit quo confugiat, sed

ad tartara mittit manes defunctos dirius etiam excruciandos. Lon-

gius ne abeam, hujus ipsius spectate vitam Andocidis, ex quo

sacrilegii se reum fecit, num qua sit alia vita ejus similis. An-

184 LYSI^

decides enim, ut e mulcta arbitraria ob delictum ipsi irrogata in
judicium induclus erat, ipse sese in carcercin compegit, eo quod
ipse sibi sua eestimatione poenam banc carceris statuisset, nisi servum
tradidisset, quern a se Iradi non posse probe norat, utpote sui causa
suorumque scelerum, ne index fieret, inleremptum. Atqui fieri qui
possit, ut minus videatur mentem ejus vitiasse deus atque oc-
ccEoasse, qui facilius toleratu atque commodius arbitratus sit ip-
summet sibi custodicc mulctam irrogare, quam pecuniariam, pari
utramque in partem sorte proposita? Ex ilia enim ultro delecta
litis aeslimatione hoesit iu vinculis ad annum ferme, iisdemque in
vinculis necessaiiorum atque familiarium indicavit nomina, postea-
quam ipsi proposita fuisset spes de emerenda per indicium veri
immunitute spiritus. Ecquam ei fuisse mentem existimatis, qui ex-
tremae turpitiidinis subiret flagitium amicos prodendo, salute ipsius
adhuc dubia? deinde vero neci dando per indicium suum amicos
illos, quos a se summi fieri ait? Videbatur vera indicasse et carcere
emittebatur quidem, sed cum addito interdicto, ut forum ne fre-
quentarct ncque fana deorum ; quo nempe ne leesus quidem ab
inimicis injurias ulcisci posset. Atqui, ait, ex quo Athcniensium
nomen immortali fama ccepit exsplendescere, nemo unquam ob tale
crimen infamia notalus est. Recte vero ait: neque enim f'uit un-
quam, qui scelera buic paria perpetraret, Horum omnium raaiorum,
•psi existimate, utrum causa diis an casui fortuito imputanda sit.
Emissus carcere infamiaque notatus, itinera maritimo ad regem
Cittiensium se contuiit, a cjuo item in carcerem est detrusus, cum is
eum in conatu sui prodendi deprehendisset ; neque mortis vulgaris
eum solummodo metus tum terruit, sed multo etiam magis lentae
mortis multosque per dies et cruciatus quam dirissimos extractae :
injecta enim ipsi fuerat bujusmodi supplicii formido de se sumendi,
ut spiranti adhuc singulos in dies singuli artus decerperentur. Sed
istud quoque periculum fuga cum evasisset, domum in nave remi-
gravit sub dominatu CCCC virorum : tantum nempe stuporem
atque coecitatem rerumque omnium oblivionem menii ejus obje-
cerat deus, ut ultro ipse cuperet ad illos ipsos redire quos in-
juriis irritasset. Reversus sic domum, in vincula datus lorisque
sectus aliisquc multis molestiarum et cruciatuum modis exagitalus
CBt ; nisi quod extremum non toleravit supplicium, tandem ali-
quando rursus emissus. Nave illinc rursus in Cyprum revectus,
ab Evagora rege nescio quod ob delictum nexus est. Inde
quoque fuga elapsu';, palabatur, quoquo coeca sors deferret pa-
triaeque extorrem deorumque patriorum exsortem, mox eosdem ad
quos confugisset rursus relicturus. Ecquoe autem sit gratia vitse,
cui fatale sit, plurimas atque creberrimas in molestias, velut in sco-
pulos, illisse, nusquam respirare neque conquiesc^re ? Rursus illinc

CONTRA ANDOCIDEM. 185

[e navigatione, quae ipsi ordine temporum sccunda fuit] relatus
lianc in urbem Andocides, jam restituta gaudentem libertate [([ua-
dringentorum tyrannide sublata] prytanas largitionibus corrupit, ut
se hue ad concionem producerent cum eaque agendi veniam da-
rent: vos autem noii solummodo restitutionem in integrum roganti
denegastis, sed uibe quoque eum excedere jussistis, quo jura deorum
ipsis confirmastis, leges eas exercendo quibus ilia jura ipsis deore-
veratis atque receperatis tuenda. Sic nulla viruni hunc civitas,
neque jure gaudens civili aequo et omnibus communi, neque parens
optimatibus, neque tyrannis Servians, eum recipere certis quidem
atque stabilibus voluit sedibus : sed ex quo impietate erga deorum
numina se polluit, vitam et egit semper et adhuc agit erraticam,
quoquo locorum veniat, ignotis magis fidens quam familiari usu co-
gnitis ; hos enini fraudibus circumvenire solet injuviisque lacessere.
Nunc, id quod novissimum est, iterum domum reversus bis intra
anni ejusdem spatium illegitimi in urbem palriam et a legibus inter-
dicti reditus reus factus, corpus quidem suum videt carceri pscne
perpetuo obnoxium, fortunas autem a certaminum forensium sibi
adeundorum crebritate atque magnitudine indies decrescentes.
Atqui fortunas suas inter inimicos atque rabuias qui diribat, is vera
dicatur ipse sibi vitam facere baud vitalem. Verum banc ut ipse
sibi pestem velut meditando excogitaret atque conscisceret Ando-
cides, non eo deus ipsum induxit, quo salvum et sospitem tonser-
varet, sed quo pcenis sacrilegiorum ab eo commissorum olim ali-
quando exigendis reservaret. Denique ultro ipse semct nunc ve-
stras in manus tradidit vestroque permisit arbitrio, non quo nullius
sibi culpse conscius essat, sed a divina quadam necessitate velut
verbere actus. Quare vestrum esse quenquam, Athenienses, ita me-
dius fidius, baud convenit, sive senior est sive junior, qui, servatum
tot e periculis cernens Andocidem, cui tot scelerura sit conscius,
ideo ad contemptum numinis deorum irapellatur: cogitato potius,
dimidio brevius vitse stadium placide et jucunda decurri satius esse,
quam dupio longius in pcrpetuis molestiis atque eegritudinibus ex-
trahi ; quale quid huic Andocidi contigit.

5. At ille nibilominus tamen eo proccssit audacice, ut remp. suis
manibus eversum atque perditum eat: res agit civiles, concionatur,
alios increpat honoribus fnngentes, alios honorum candidates cen-
surae suae severitate excludit ; in seflatum irrumpens, de sacrificiis,
de supplicationibuSjdevotispubliceconcipiendis, de oraculis deorum
consulendis atque interprelandis, auctor fit scntentiarum. Atqui
obsecundantes huic vos eccuinam uni deorum speratis rem gratam
facturos ? Nolim enim vos opinari, judices, si vos facinora cousce-
lerati hujus hominis oblivisci velitis, ideo deos quoque oblituros
esse. Non autem satis habet domi cetatem degere tranquillo et ob-

2b

18(3 LYSLE

scuro in otio, id quod eum satis habere decebat quern conscientia
tot scelerum perculisset ; sed in luce reip. versari vult, tanquam
qui piaculi auctores exploratos indicasset : hcec agitat consilia, ita se
parat, hicc sibi conscribit auxilia, ut plus aliis in rep. valeat, quasi
non per vestram clementiam negotioiumque quibus septi estis spis-
sitatem factum sit, ut vos de eo puniendo adhucdum cogitare minus
possctis, tametsi novis vos nunc baud obscure Isesit offensionibus :
at enimvero, qua eum oratione hacreum peragam, eadem effecturum
me spero, ut damnetur poenasque dudum meritas jam tandem ali-
quando persolvat.

6. Nitetur item hac excusatione : video enim necesse mihi esse,
ut omnia vos doceam quae hie sui purgandi causa profert, quo vos
peraudita utrinque causa certius et ssquius pronuncietis. Persua-*
dere nimirum vobis vult magna a se in remp. ornamenta collata
esse, eo quod, noxios indicando, illis vos terroribus illoque aestu
quo turn temporis jactabamini liberarit. Ecquis autem tantorum
erat raalorum concitator? Non hie ipse, ea patrando quae patravit?
Ergone raeriti quidem huic habenda erit et referenda gratia, ut in-
dici, cujus ipsi gratiam meriti abunde retulistis decernenda delicti
venia et spiritus immunitate ; tumultus autem illius illarumque sol-
licitudinum culpa in vos, qui in sceleratos inquisiveritis, erit confe-
renda? Neutiquam : plane contra civitatera ab hoc conturbatam
vos rursus sedavistis.

7. Sed hoc quoque eum audio pro se dicturum, pacta a vobis
cum Lacedsemoniis et inter vosmet inita, nil minus ad se quoque,
quam ad alios quoscunque Athenienses, pertinere ; speratque se
consecuturum, ut hoc tam specioso prictextu decepti vestrum per-
multi se absolvant, metuque constricti, ne excludendo ipsum fructu
pactorum illorum pacta violentur. Planum itaque faciam Andocidi
cum pactis illis nil quicquam commune esse, neque his, quae cum
Lacedaemoniis pepigimus, neque illis alteris, quae redeuntes domum
e Piraeeo cives cum parte civium ea, quae sub XXX virorum domi-
natu in urbe manserat, pepigerunt. Neque enim a nostrum quo-
quam, tot numero cum simus, eadem commissa sunt crimina
atque ab Andocide; me miserum ! eadem enimvero? ne similia
quidem : quod si esset, posset Andocides nonnulla aequi specie com-
munionem illorum pactorum fructumque postulare videri. Vcrum,
ita me Jupiter amet, neque propter Andocideni inter nos dissensimus,
neque prius nobiscum in gratiam redire recusavimus, quam nomi-
natim de Andocide in pristina jura restituendo et ad participationem
pactorum admittendo cautum esset. Non enim unius hominis, sed
nostra causa, quotquot sumus, e Piraeeo et Urbe cuncti, pacta inita
et jurisjurandi religione sancita sunt : foret utique iudignum, si nos,
propter Andocidis peregrino in solo errores, ipsi reruni omnium

CONTRA ANDOCIDEM. 187

egentes, operam dedissemus ut crimina ejus expungerentur. Verum-
tamen Lacedasmonii profecto in pactis nobiscum contractis Ando-
cidi prospexerunt? qua re? ea nempe re, quod ab eo beneficio ne-
scio quo essent ornati ? Nequaquam. At vos tamen illis in pactis,
quae vos mutua cives cum civibus stipulati estis, Andocidis com-
modis consuluistis? Ecquodnani ob meritum ? Nunri, quod ssepe
caput pro republica periculis objecit? Non est, Athenienses, hac
vera et firma excusatio ; neque committendum vobis est ut ejus-
modi ofFuciis decipiamini. Neque pactorum rescissio in hoc cer-
nitur, ut Andocides delictorum suorum a private commissorutn
pcenas persolvere cogatur, sed in isto, si quis ob publicas calami-
tates privatim quenquam ulciscatur.

8. Sed vereor, ne Andocides accusationes a Cephisio accusatore
in se conjectas in ipsum retorqueat, et babeat utique in banc
quidem quod dicat : oportet enim verum fateri. At vos tamen,
judices, profecto non poteritis eadem sententia et defensorem et
accusatorem conderanare : sed jam quidem hoc de Andocide vera
vos et cequa convenit decernere ; Cephisio autem, aut si quos no-
strum aUos praeterea Andocides nunc perstringat, suum cuique tem-
pus defensionis postmodum veniet. NoHte ergo, si quibus aliis
succenseatis in eosque animadversionem expediatis, ideo hunc ab-
solvere delicti convictum.

9. Verumtamen indicem se fuisse jactabit, atque, si ipsum pu-
niatis, verendum esse, ne, qui imposterum indicare clandestina
crimina veht, nemo sit futurus. Atqui tuHt Andocides banc indicii
sui mei'cedem et habet, spiritum quem indicio suo salvum a vobis
meruit, aUis per idem indicium extrema passis supphcia. Salutem
ergo vobis debet, mala autem quibus nunc septus tenetur, et discri-
mina in quibus sestuat, ipse sibi eo circumposuit, quod scita de se
publica auctoritate fixa conditionesque sub quibus immunitatem
adeptus fuerat migravit. Non armandi a vobis sunt indices li-
centia, post indicium novis delictis vetusta exaggerandi : sufficiunt
vetusta, in quibus eos par est insistere : nova si quae accesserint,
ea puniri convenit. Et reliqui quidem indices, si qui turpium cri-
minum ergo comprehensi ipsi sese indicarint, nondum convicti
neque vi argumentorum minisve aut apparatu tormentorum ad con-
fessionem veri adacti, utcunque sint alias bruti et immanes, hoc
unum tamen sapiunt, si quos leeserint, ex eorum conspectu procul
secedendum esse neque amplius incommodandum : recte enim vero
sapiunt, existimantes, ubicunque locorum procul Athenis agant, ibi
licere sibi salvis et a poena tutis atque cum dignitate quadam vi-
vere, ut, quibus ignoti sint, iis viri boni et honesti vidcantur, et
nunquam infamia notati, sed integro gaudentes statu et jure civili;
sin autem domi maneant, non posse facere, quo minus homines

188 LYSI^

impuri et conscelerati liabeantur. Batrachus quidem prceter hunc
unum Andocidem reliquorum omnium sine controversia homo ira-
purissiinus, tametsi pactis conclusus esset illis quae vos cum Eleu-
sinis inistis, metu tamen eorum, quos antea triginta viris adhuc
obtinentibus indicinam factitans offendisset atque laesisset, apud
alios commorari du.xit satius. Andocides autem, hunc Batrachura
importunitate superat; frequentat enim templa dcorum, versaturque
in ocuHs eorum quos foedis modis dehonestarat ; quo testatum ad
oranes facit, se numina deorum minoris etiam facere, quam Batra-
chus homines fecit. Batracho igitur ipso qui homo impurior est
idemque tardior et importunior, eum utique decebat secum habi-
tare, quietum se continere, latitare, satis liabentem, quod salvum
beneficio vestro spiritum haberet, eaque felicitate periude immerita
atque insperata perfruentem, ut nihil amplius cuperet.

10. Age, consideremus, ecquid tandem spectantes vos oporteat
Andocidem absolvere? Hoccine, quod vir fortis et miles strenuus
sit? Atqui pedem urbe nunquam in castra iturus extulit, nunquam
militia functus est neque equestri neque pedestri in gravi armatura,
nimquam in classe munia obiit neque trierarchi neque militis clas-
siarii, neque aote calamitatem qua perculsa jacuit respublica neque
post eam, quanquam annis quadraginta jam meijor. Alii quidem
exsilium tolerantes a legibus irrogatum, nihilominus tamen in classe
■vestra, belli molestias in Ilellesponto exantlante, muniis functi
sunt una vobiscum trierarchalibus. Quo loco recordari vos velim,
quantis e malis quam diroque e bello ipsosque vosmet et rempu-
blicam emoliti silis, cum multis illis durisque laboribus quos corpo-
ribus ipsimet vestris exantlavistis, tum ingente ilia seris vi quod ses
publiceque privatimque impendistis, jactura denique ilia lamenta-
bili viroriim fortissimorum quos illo in bello cecsos contumulastis.
Andocides autem, tametsi ab his omnibus malis intactus, nuUam
suam operam oppressae patriae vindicandse contulit, nihilominus
tamen nunc audet publicorum bonorum communionem ea in rep.
poscere, quam ipse sacrilegio polluit. Verumtamen, divitiis nempe
suis indeque pacta potentia, contractisque cum regibus atque ty-
rannis extraneis amicitiis atf[ue liospitiis, quee nunc vestrorum mo-
rum animorumque gnarus jactabit, res vestras jacentes relevavit?
Ecquanam in re? ecqua ab eo ad vos profecta est contributio, cujus
fructum nunc a vestra eum rel'erre dementia oporteat? Rempu-
blicam cerncns Psova oppressam procella, ne lucri quidem spe illectus
est ad opem frumentariam patriae afferendam, ea in nave, qua per
maria agitanda fjuocstum exorceret navicularium : sed inquilini
quidem atque hospites urbis nostrae, contestandi ergo grati memo-
risque animi, vcniam inter nos commorandi hospitiique liberalitatem
compensabant eo, quod civitatem annonis undique convectandis

CONTRA ANDOCIDEM. 189

atque importandis recrearent ; tu auteni, Andocide, ecquod tandem
tuse erga patriam voluntatis edidisti documentiim ? quodnam in earn
contidisti beiieficium? quonam tu novo benefacto pristina tua ma-
leficia reprehendisti atque eniendasti? quamnam nutricationis mer-
cedem almte huic matri nobis communi rependisti? ***

11. Mementotc, Athenienses, mementote Andocidis facinorum,
recordamini religionum augustissimi diei festi, cujus ergo quam
pluriuii vos sumnii I'aciunt. Verum estis nempe vos ab hujus ho-
minis ciebritate atque immanitate facinorum ita animis dejecti atque
fracti, ut oculos contra attollere, ut hiscere, minus audeatis ; ita
sensus vobis ex eorum quae vidistis atque audistis, cum acerbitate
tum assiduitate, occalluerunt, ut atrocissinla quseque vos jam nil
moveant, sed pro levibus et contemnendis dissimulatione transmit-
tatis. Verumtamen attendite nunc dicendis animum ; opinamini
vos oculis mentis cernere furores Andocidis : quod si facietis, me-
lius judicabitis. Indutus hie stola sacerdotali, assimulans histrio-
nico mimo caerimonias, ostentavit non initiatis quae videre nefas est,
et cavmina caerimoniis consecrata, profanis auribus interdicta, clara
voce vulgo recitavit ; et quos deos in numero deorum habendos
divinisque honoribus prosequendos vobis ritu patrio et lege publica
proposuistis,quos nos religiose colimus, quibus puri castiquehostias
csedimus, quibus supplicamus, eorum Andocides simulacra mu-
tilavit. Quod expiaturi sacrilegium sacerdotes utriusque sexus, ad
occasum conversi, diris devoverunt sacrilegum pannosque puniceos
succusserunt, prout antiquo et primigenio ritu sancitum est. Ipse
hie scelus suum fassus est. Et nihilominus tamen legem a vobis
latam, qua jussus fuit, ceu homo impurus et piacularis, a sacris et
fanis deorum se abstinere, transgressus, furiose perruptis hisce repa-
gulis omnibus, in civitatem nostram per vim irrupit, illis in aris
litavit quibus interdictum ei erat, illis se sacris obtulit quse furore
suo conspurcaverat, ingressus est in Eleusinium, poUutas manus
sacro illic aquiminali perluit. Ecquem istsec tolerare oportebit?
ecquem decebit amicum, quern cognatum, quem judicem, hoc uten-
tem familiariter, occulta suffragii gratia deorum sibi apertam in-
dignationem consciscere ? Nunc vos decet ita animum inducere,
ut statuatis, hoc Andocide puniendo et de medio tollendo futurum,
ut civitatem universam purgetis, illaque in uno omnia exsequamini,
quae raritate exercitationis et appellationum diritate horribilia, pro-
verbiorum ad modum, in ore vulgi versantur, scil. apdv aVayeo-S'at,
et a7ro?i07roju7r£7<T^at, et (j)apfxaKbv dTroTrifiTTEiy, et aXirtjpiov aTraXXd--
Te(T^ai : qufE enim modo appellavi exsecranda, eorum est Ando-
cides quodcunque vis, dpd, dTrodwTrofj.Trifxog, (papixaKog, dXi-ypioc,

12. Dioclis hierophantse, qui nobis avus fait, dictum memorabile
celare vos nolo: nam ad rem proesentem facit. Deliberantibus ille

190 LYSIiE CONTRA ANDOCIDEM.

vobis aliquando, quid in hominem Megarensem sacrilegii reum
factum esset statuendum, hujusmodi factus est sententise auctor.
Volentibus enim aliis hominetn confestim indicta causa occidi, in-
tercessit Diodes, rem judicio committendam esse ratus hominum
causa, quo reliqui, coram ipsis in foro agitata causa, melius impo-
sterum sapere discerent: diis autem quo satisfieret, judices ita pa-
ratos ad sedendum convenire hortabatur, ut domo quisque secum
afFerret probe consultum atque decretum, quse bominem pati de diis
ita meritum fas esset. Bene itaque gnari vos, Athenienses, in hac
Andocidis causa qua sint vestrae partes, ne committite, ut ab ejus
strophis circumveniamini. Hominem tenetis sacrilegii convictum :
vidistis, audistis ejus scelera. Provolutus ad genua vestra suppli-
cabit : procul habete misericordiam ; qua digni sunt insonles ple-
cteudi, indigni, si qui pro meritis extreraa tolerant supplicia.

LYSI^ AREOPAGITICA

PRO SACRA OLIVA EXSCINDENDA

APOLOGIA.

1. Glim equiclemopinabar,Senatores[Areopagit?e], volenti cuique
licere otium a litibus atque molestiis forensibus agere : nunc autem in
criminationes incurri tarn inexspectatas in hominesque tarn improbos,
ut necesse mihi videatur esse, ut, si fieri possit, ipsi adeo nonduni
in lucem editi discrimina sibi ab illis imminentia exhorrescant ; nam
per hoc hominum genus discrimina capitaliacum insontibus perinde
atque cum consceleratissimis communicantur. Conjectus utique
sum in certamen spissum et inexplicabile, Olim insimulabar oleam
humo eruisse : cujus rei explorandae causa cum accusatores ad
redemptores vectigaliumadissentex oleis publicis redeuntium ; cer-
nentes, hac quidem via sibi aditum ad me prseclusum esse omnique
me culpa vacare, nunc me calumniantur Secum excidisse [h. e.
vietum et effoetum oleae truncum, Minervse quondam consecratee],
sperantes hoc modo futurum, ut impeditissimam in causam me
implicent, licentiamque de me quicquid velint comminiscendi
adipiscantur. Sic factum est, ut necesse nunc habeam adversus
criminationes falsas ab insidiatore capitis mei temere confictas pu-
gnare, easque dum contendam coram vobis, Senatores, diluere qui
mihi hac in causa jus dicturi sitis, de patria fortunisque rneis om-
nibus periclitari : verimitamen ego nihilominus conabor vos omnem
rem a principio inde docere.

2. Erat nempe fundus hie quondam Pisandri : cujus bona cum
essent publicata, ApoUodorus Megarensis eum, a populo dono
nactus, aliquandiu ipse per se excoluit ; postmodum autem paulo
ante tyrannidem XXX virorum Anticli vendidit : Anticles colendum
nescio cui elocavit : restituta pace eum ego ab Anticle emi. Jam me
decet planum vobis facere, Senatores, quo tempore dominus fundi
factus ego sum, eo neque oleam neque secum ibi ullum fuisse.
Anterioris enira temporis ob delicta, si quae intercesserint, arbitror
baud sequum esse me mulctari, etiamsi oleae olim ibi innumerae
fuissent, nunc desiderates. Nam si per me sublatae illee non sunt,
baud convenit insontem me pro sonte plecti. Bellum nempe, ut

192 LYSIiE

alia nobis mala quam plurima conBcivit, ita in causa quoque fuit, ut
cum procul ab urbe dissita a Lacedaemoniis evastarentur, tum pro-
piora ab aniicis differrcntur : secjuum ergo qui erit, clades reipublicse
tum illatas me nunc lucre ? prcesertim cum fundus hie aerario addi-
ctus, toto triennio et ultra, tenente bello, vcnalis pependerit. Quare
mirandum non est, tum fuisse qui oleas sacras exstirparent, c[uum
ipsi nos nostra privata tueri non possemus. Quotquot vestrum,
Senatores, opcram imprimis rei rnsticae dant, nostis multa loca tum
temporis privatisque publicisque olivctis obsita fuisse, qu-de nunc
sunt exstirpata agrique eorum ipsorum denudati, qui iidem eorum
doniini in belloque et in pace essent ; vos autem hujus rei pcenas ab
illis nullas repetitis, quoniam non ipsi, sed alii, exstirparunt. Atqui,
si vos culpa' eximitis cos si qui per immemorabile tempus posse-
derunt, multo magis convenit impunes eos esse si qui fundos a
vestrum (juopiun post restitutam dcmum pacem emerint.

3. Verumenimvero, vetnstioribus quidem illis de rebus multa
dicere cum habeam, arbitror tamen jam dicta sufficere : ex quo
autem ego fundum a me emptum in manum potestatemque meam a
priore domino traditum accepi, vix interjectis quinque diebus post
elocatum Callistrato permisi, Pythodoro archonte. Callistratus hie
biennio coluit eum fundum, in quo cohspicuam neque privatam
ullam oleam neque publicam neque sccum a me sibi traditura susce-
pisset. Tertio anno colendum conduxit Demetrius hie quern coram
vobis exhibco, et per annum coluit: quarto elocavi Alciso Anti-
sthcnis liberto, qui Alcias triennium est ex quo vita deccssit. Etiam
Proteas iisdem conditionibus conduxit atquc superiorcs. Adestote
testes.

TESTIMONIA.

Exacto tempore ad quod Proteas culturam fundi mei sibi de-
pactus merccde condicta fuerat, ipse ego eum nunc colo. Accu-
sator autem ait, archonte Suniade secum a me exstirpatum esse.
Atqui, quos testes coram vobis exhibui, hi negant eo in fundo secum
esse, quern a me mercede conductum multis annis ipsi coluissent.
Ecqui autem quis liquidius, ((uam sic, doceat accusatorem aperte
mentiri ? Fieri cnim ncquit, ut quae antea in fundo nulla fuerint,
ea posterior dominus illinc eliminet.

4. Quotquot olim, Senatores, soliertem me diligentemque dice-
rent, et circumspectum cautumque, temere nihil agentem, iis suc-
cense+lam, ut eas in me laudes conferentibus, quas cum intelligerem
mihi dcbere inesse, tum nullas penes me reperirem, conscientiam
meam excuticns : jam vero vos quoque pervelim pariter ita de me
sentire, ut nulli dubitetis, si tale quid unquarn ausus sim, ea me
fuisse prudentia atquc circumspectione, ut antequam facinus exse-

AREOPAGITICA. 193

querer, dispicerem mecum ecquod compendium ^xstirpatio oleae
mihi esset allatura, et quodnam rursus damnum creatura ; et facinus
si maneret occultum, quae ex eo essem malis artibus aucupaturus
commoda, et contra depreliensus, quas vobis essem poenas daturus.
Nam talia patrantes omnes, non petulantia neque superbia incitati,
sed lucro illecti patrant : et ut vos par est, Senatores, ab hac parte
rem intueri atque perpendere, ita accusatores quoque decet crimina-
tionibus suis ex eo fidem adstruere, ut doceant, quodnam emolu-
mentum ex incusatis facinoribus ad reos pervenire potuerit. Huic
autem accusatori meo non admodum facile factu videtur fore, ut
doceat, sive a paupertate me adactum ejusmodi facinori animum
manumque adjecisse, sive secum fundo nocuisse, sive vineis in-
commodasse, sive ita prope domui assitum fuisse ut luminibus
officeret, sive me periculorum ignarum fuisse eorum, qua tale
quid ausum a vobis essent mansura. Ipsemet enim ego contra
multas mihi videor proferre posse magnasque noxas, quas ejus-
modi facinore committendo ipse mihi sim contracturus : ego
videlicet tarn stultus sim, primum quidem, ut de die secum ex-
stirpem, quasi facinus id sit ejusmodi, quod non oporteat omnes
celare, sed potius ad Atheniensium omnium prodere conscientiami
Turn, si turpe solummodo fuisset facinus, facile forsitan evenisset,
ut unus et alter proetereuntium id neglectu transmitteret: jam vero
non turpitudinis sed gravissimorum damnorum periculo me ex-
posuissem. Ecqui ergo non fuissem mortalium omnium infeli-
cissimus atque miserrimus, si quid ejusmodi commisissem, per quod
servos meos imposterum tota mea vita non servos mihi sed dominos
essem habiturus, utpote tanti facinoris mihi conscios? ut, quamvis
atrocia in me delinquerent, ego tamen pcenas repetere nuUo modo
possem : probe enim ego id quidem profecto tenuissem, penes ipsos
futurum esse, ut meque ulciscerentur, seque indicando scelere meo
in libertatem vindicarent. At fac tamen, si vis, reverentise manci-
piorum in mentem mihi non venisse ; ecqui tamen tot conductorum
conscientiam non reformidare poteram quorum nullus est quern
scelus meum fugere potuisset? egone secum minimi lucelli ergo
toUere sim ausus, turn nulla proposita temporis prsescriptione, sed
necessitate causae dicendae quamvis diuturno tempore post aequaliter
impendente ; denique, cum omnium qui fundum hunc unquam a me
conductum arassent pariter interesset, secum salvum esse, ut, si
quis esset qui ipsorum aliquem temeratae in hoc genere religionis
incusaret, is incusatus eum edere posset ad eumque causam referre
cui secum una cum fundo tradidisset. Jam vero constat ex eorum
testimonio, ut me hi omnes absolvunt, ita ipsos suomet testimonio,
si quidem id mendax sit, communioni culpge semet innectere. At
fac tamen, apud hos gratia, precibus, pollicitationibus,blandimentis,

2 c

194 LYSIiE

minis, quibuscunque tandem mails artibus, tantum m& valuisse, ut
eos in sceleriscjue meidiscriminisque societatempertraherem ; ecqui
tamen tandem via publica praetereuntes vicinosque omnes mihicon-
ciliare silentioque devincire poteram, qui vicini non eorum solum-
modo quae palam fiunt vicinis sunt conscii, sed clandestina quoque
nostra ccepta, quijc sedulo cavemus ut nemini innotescant, curiosi
rimantur et indagant? Horum ergo vicinorum, ut alii mei studiosi
erant, ita rursus alii simultates niecuni gerebant et super jure pos-
sessionum niearum raecum contendebant. Hos itaque debebat ao-
cusator earum criminationum quibus me petit testes producere, non
autem tam aperta raendacia tarn impudenter atque proterve proji-
cere, cujusmodi hsec sunt; adstitisse nempe me servis ait stipites
contruncantibus, actorique boum tigna plaustro imposita avehenti.
Atqui turn, Nicomache, turn debueras, praetereuntes antestari, fa-
ctumque divulgare : sic agendo et defensionem mihi nullam fecisses
reliquam, et ipse tute, sive privatus mecum exsequereris simultates,
ultus me esses ; sive remp. promereri studeres, ita me reum convi-
ctum dedisses, ut calumnise infamiam effugisses ; aut si me nummis
emungere velles, mercedem silentii tulisses longe amplissimam:
nam si res denudata fuisset atque in ora hominum didita, nullam
mihi duxissem aliani superesse salutis viara prseter banc, ut auro
te placarem atque os tibi obturarem. Horum omnium cum tu nihil
quicquam feceris, postulas tamen, ut judices vanitati tuarum crimi-
nationum tantum deferant ut me condemnent tibique tradant dis-
cerpendum : quereris, in rep. tantum me potentia, divitiis, largi-
tionibus praepoUere, ut nemo tibi neque velit neque audeat testi-
monii operam navare. Atqui, si me conspicatus sacram oleam ex-
stirpantem, aut ipsos novem archontas aut alios quoscunque senatui
Areopagitico adscriptos in rem prsesentem duxisses, nuUis tibi
testibiis aliis opus fuisset : sic enim hi, te vera loqui, tibi fuissent
conscii, qui ipsi causam dijudicaturi esscnt. Miserrimo utique atque
iniquissimo sum loco conclusus : testes quidem si prsestaret, postu-
laret nempe fidem illis haberi; nunc autem hoc ipsum adeo quoque,
quod testibus caret, contendit obesse mihi debere. Id quod ego
equidem baud miror. Artcm enim qui jugiter factitat calumnia-
toriam, is nunquam ab ejusmodi quidem cavillationibus desertus
erit, etiamsi sit a testibus : ego vero vos ab isto aquum censeo dis-
sentirc. Nostis enim, multas esse oleascjue et tabernas [vel ustri-
nas] oleo cxcoquendo comparatas, in reliquis quae in Pedio mibi
sunt villis : quas oleas intervertere et exstirpare et solum earum
aratro frangere, si juvisset, hoc licuisset securius, quo id factum
poterat in ista olearum multitudine facilius occultari. Ego vero
tanti illas facio, quanti reliquam meam substantiam, existimans, de
ambabus [h. e. ct illis dc villis atque olivetis, quee mihi sunt in

AREOPAGITICA. 19.5

Pedio, et de his, quse sunt prope urbem] sive consecT^ndis sive
amittendis aequale certamen esse propositum.

5. Produxi ad vos paulo ante alios innocentioc meae testes : nunc
vosmet ipsos prfestabo mihi testes, qui non solum quotannis semel
rei saltuarioe cognitores nobis delegare soleatis, e collegio vestro
deputatos, verum etiam mense quoque evoluto in reditus saltuum
inquiratis eorumque rationes a redemptoribus vectigalium publi-
corum exigatis : quorum omnium nunquam quisquam fuit, qui me
eo nomine, quod solum oliveto consecratum ararem, mulctasset.
Atqui is ego utique non sum, qui, minuta cum damna tam sedulo
caveam, tum discrimina libertatis cum servitute mutandoe pensi
baud faciam : densa ilia oliveta, in quibus majori etiam cum im-
punitate, si libuisset delinquere, licuisset, tam studiose colo etorno
noxamque ab iis omnem arceo, atque palam et in confesso est me
facere ; super ilia vero una olea publica, quam si exstirpassem, fa-
cere nullo modo potuissem ut facinus occultum maneret, super ilia
ego comraisi scilicet, ut necesse haberem judicii discrimen subire !

6. Porro, si libuisset unquam facere, non nunc fecissem, sed
dudum ante : rogo enim vos, senatores, utrum mihi expediebat
magis, in rep. libera peccare, an in oppressa a triginta tyrannis?
Quod ego dictum ita nolim accipi, ac si illis dominautibus multum
potuissem, nunc jaceam invidia atque contemptu perculsus ; sed eo,
quo significem, peccandi tum fuisse quam nunc est majorem licen-
tiam, si quis esset quem juvaret peccare. Jam, id quod inter omnes
constat, ilia dira et calamitosa tempestate neque tale quicquam
designavi neque uUum aliud malum reip. dedi. Ecqui ergo, nisi
omnium mortalium ipse mihimet sui inimicissimus, inducere animum
ad oleam exstirpandam potui, vobis tam acres agentibus custodias,
eo e fundo, in quo prostare negat accusator ullam aliam arborem,
praeter quam truncum effetum, olese sacrse ; quem via publica in
orbem ambiat, et domicilia vicinorum utrinque opposita prgecingant,
et, septo quod careat, undique conspicuum ? Quae cum ita sint,
ecquis unus omnium ausus sitnegotio tam arduo manum admovere?
Per mihi quidem accidit indignum et baud ferendum, a vobis
quidem, publice qui sitis olearum publicarum constituti custodes
atque vindices perpetui, me nunquam neque mulctatum esse quasi
solum consecratum arassem, neque de oleisexstirpatisin periculum
causae capitalis conjectum : hunc autem Nicomachum, qui neque in
propinquo aret neque a rep. ad banc provinciam curandam delegatus
sit neque id aetatis agat ut harum rerum quicquam scire possit,
tamen nomen meum detulisse et in tabulis publicis consignari curasse,
quasi oleam sacram de medio sustulissem.

7. Oro itaque vos, senatores, atque obtestor, ut majorem hujus-
modi commentis adhibere fidem quam factorum testimonio nolitis,
neque aures vestras inimicorum meorum raendaciis prsebcatis obtua-

I5>(i LYSIiE

dendas iis de rebus, quas secius esse atque illi alunt ipsi vos mihi
conscii estis ; facietis autem hoc, quod vos rogo, cum et ex hac
oratione mea ct e reliqua mea vita civili mores meos spectabitis.
Imperata enim mihi alque demandata omnia Hbentius atque prom-
ptius|exsecutus sum, et exsequor, quam si a rep. coactus essem : sive
enim prcefectum navis in classe vestra ago sive contributiones de-
pendo sive choris in hidis tripudiantibus prsesum sive aliud quod-
cunque munus edo, tania partes meas gero cum HberaUtate atque
magnificentia, ut civium nemo unus sit omnium qui sumptuum pro-
digalitate me superet. Quanquam si non, ut feci, spleudide lauteque,
sed parce solummodo tenuiterque hsec fecissem, non haberem quod
de exsiho aut de fortunis periclitarer, et in re versarer amphore ho-
nestis modis parta, vitamque agerem discriminum exsortem: ea
autem patrando, quorum iste me insimulat, non modo nihil lucratus
essem, sed etiam caput ipse meum in periculum dedissem. Atqui
vos omnes sine dubio fateamini mecum consentientes, acquius esse,
magnis de rebus ut gravioribus concedatur argumentis quam levio-
ribus, eaque ut habeantur probabiliora, quae testimonium universae
consentientis civitatis confirmat, quam ea, qua; una hujus accusa-
toris improbitas jactat.

8. Sed supersunt adhuc aha momenta, senatorcs, qua^ a vobis
ponderari velim. Adscitis enim testibus ad eum cum adissem,
declaravi, omnes adhuc mihi superesse servos, quos turn in potestate
habuissem cum praedium hoc a priore domino recens emptum susce-
pisseni, paratumque me esse tormentis, si quern eorum vellet, tra-
dere ; quod sperarem sic futurum, ut vis veritatis e scrutinio meorum
coeptorum emicans islius commenta obrueret atque deleret. Iste
autem recusavit, praotexens, fidendum nihil esse mancipiis. Foret
utique mea quidem sententia res abhorrens, eosdem servos suis in
causis tormetitorum esse tam impatientes, ut ipsi sese indicent,
tametsi probe sciant extrema quteque sibi tum toleranda esse : rursus
autem in causis dominorum, quibus natura sunt infestissimi, eosdem
tormentorum esse tam patientes ut extrema quaeque perpeti malint,
quam eos prodere quibus prodendis liberationem a malis praesenti-
bu8 consequi possint. Constat, ni fallor, senatores, si Nicomacho
mancipia mcadeposcenti denegassem, futurum fuisse, ut vobis vide-
rer sceleris mei mihi conscius esse : rursus itaque de isto, qui, de-
dente me, servos accipere recusarit, id idem suspicari vos aequum
censeo, praesertim in disparitate periculi nostri. De me enim si
quid iili torti secius efferrent, ne hiscere quidem mihi liceret: iste
autem, servis eorum quae vult nihil affirmantibus, nuUi est mulctae
obnoxius. Quocircamulto istum magis decebat oblatos a me servos
accipere, quam me ofFerre. Ego itaque eo studii et promptitudinis
e conscientia recle factorum enatae processi,quod existimarem niihi
expedire, ut vos et e tormentis et e testibus et ex argumentis atque

AREOPAGITICA. 197

indiciis ratiocinando ex ipsa re cbllectis rei veram rationem cogno-
sceretis. Vos autem, senatores, decet vobiscum deliberare atque
constituere, utri fide sint digniores, hine quibus permulti testimo-
nium perhibuerint, an quern teslimonio adjuvare nemo ausus sit;
et utrum verosimilius sit hunc mentiri quern nulla niendacii poena
maneat, an me tanto proposito periculo tantum facinus patrasse ;
denique utrum studio bene de patria merendi accensus Nicomachus,
an libidine magis calumniandi actus, accusatorem egisse videatur?
Ego equidem nullus dubito vos opinari, Nicomachum ab inimcis
meis inductum hoc certamen instituisse, non quo consideret, factu-
rum se ut sacrilegii reum me perageret, sed quo mercedulam a me
speraret extorsurum. Hujusmodi enim criminationes quo sunt et
ad intorquendum facillimae et ad depellendum difficillimse, hoc eas
maxime nemo non defugit. Ego vero, senatores, indignum mea
persona duxi telum istud hoc artificio eludere atque avertere; sed,
ut iste me incusavit, statim vestree me potestati arbitrioque vestro
commisi, et hujus quidem discriminis causa cum inimicorum nullo
in gratiam redii, tametsi mihi illi sunt tarn infesti, ut libentius me
probris insectentur, quam ipsi sese laudent, id quod faciunt quam
libentissime; et tam iidem ignavi atque imbelles, utaperte me ado-
riri atque injuria laedere nullus eorum adhucdum sit ausus, hujus-
modi autem rabulas mihi immittant, quibus vos, cequum si faciatis,
fidem derogabitis. Forem enim hominum omnium miserrimus, si
exsilio contra jus et fas mulctarer, qui sim sine liberis ex universa
gente mea solus adhuc superstes, quo fieret ut doraus mea desola-
retur [h. e. stirps deficeret], porro, si mater mihi derelinquenda
esset atque destituenda rerum omnium inops, si turpissimis crimini-
bus infamatus hujusmodi patria exciderem tam illustri tam mihi
cara, pro cujus ego salute tot pugnas terraque marique depugna-
verim, et cujus in utraque fortuna, tam in libertatequam paucorum
sub dominatu, pudentem me raoderalumque gesserim.

9. Verum enimvero, senatores, baud scio, an locus hie ad vos
istaec jactandi minus sit conveniens: quapropter, in quibus causae
cardo vertitur, paucis ea verbis complexus dicendi finem faciam.
Planum vobis feci, secum in praedio nullum fuisse, testes ei rei con-
firmandoe produxi, documenta attuli. Quae vos decet memori tenentes
mente, causam disceptare, et eequum existimare hunc a vobis inter-
rogari, quam ob rem, cujus me sceleris convincere recente adhuc et
flagrante delicto potuisset, ejus me nunc tanto tempore post in cer-
tamen conjecerit, laboretque a testibus destitutus fidem vestram
suae orationis praestigiis furari, cum potuisset scelus meum rebus
ipsis evictum dare; item cur, quos ego servos meos omnes, illos
ipsos adeo, quos ipse ait sceleri cum patraretur interfuisse, ad tor-
menta dedendos obtulerira, eos ipse accipere recusaverit.

LYSI^
ADVERSUS FAMILIARES OBTRECTATIONIS

ACCUSATIO.

1. Opportunum mihivideor tempus nunc esse nactus lis de rebus
disserendi, de quibus animi mei sensus jam dudum gestio expro-
mere: absentibus enim iis quos incuso, adsunt coram quibus queri
juvat de auctoribus injuriee. Quanquam multo mihi major est ad
prsesentes contentio [h. e. magis mea refert, et in hoc acrms con-
tendo, ut coronae causam meam approbem, quam absentibus]: nam
istos quidem absentes pensi non facturos autumo, si familiaribus
parum familiares videantur — nam si unquam studuissentamicispla-
cere fidemque iis atque voluntatem suam ut par erat approbare,
nunquam commisissent, ut me Isederent — , liis autem eam de me
injicere velim existimalionem, ut, cum nulla istos injuria mea provo-
cassem, ab istis ultro lacessitus injuriis fuisse videar. Est enim-
vero acerbum quidem, facere te non posse quominus his de rebus
verba facias; rursustamen reprimi lingua recusal neque licet tacere,
qui contra (|uam sperassem indignis modis acceptus sim, et iniquos
repcriam cos qui amici visi fuissent.

2. Primum itaque, ne quis vestrum, peccata sua tuendl atque
dissimulandi studio, prsetextus iis obtendat, prodire eum velim atque
nominatim edere,quis vestrum a me unquam aut probris infamatus
aut malo quopiam afTectiis fuerit, aut quis, opem meam cum implo-
rasset, ame repulsam tulerit, quamvis penes me esset ei gratifican.
Ecquid ergo vos tanta me verborunique factorumque atrocitate con-
tenditis insectari, ad eosque adeo me diffamare, quos ipsimet vos
ad me criminari studuistis? quamquam [ista vestra in rne conjecta
probra qui mihi retulit] ita modestus erat, ut magis in hoclaboraret,
ut dignitatis mex sludiosus esse vidcretur, quam ut malignos alio-
rum de me sermones referret. Quic autem ille ad me, baud com-
mittam, ut ego eadem omnia ad vos referam : nam et graviter aures
meas primum audita sauciabant. Et ridiculus videar, querens de
vobis istsec dicteria in me spargentibus : eadem enim de me prtedi-
cando, quse vos pra^dicastis, culpa vos absolverem. Quae autem

ADVERSUS FAMILIARES. 199

cum spe atque proposito contumeliam mihi adspergendi dixistis
(quanquam contumeliam quidem mihi minus adspersistis, quam
vosmet ipsi ridiculos ea dicendo fecistis), ea refene satis habebo.

3. Vobis nimirum invitis, id quod aiebatis, ego memet per vim
vestris circulis ingessi et sermonibus immiscui, et, nihil cum relin-
queretis intentatum, nulla tamen machina liberari ab importunitate
mea poteratis ; hee nempe vestrse sunt querelas : novissime Eleu-
sinem me vos esse comitatum invitos, cum illuc ludos spectatum
proficisceremini. Quee dicentes, sperabatis quidem in dedecus
meum cessura, verum ipsimet summam vestram denudabatis tar-
ditatem atque importunitatem, qui, quo tempore hominem clande-
stinis probris arrodebatis, eodem eundem|palam in amicis numera-
retis. Decebat enim aut vestram ab hoc homine maledicentiam re*
movere aut eum a vestra consuetudine arcere, eique disertis verbis
congressibus vestris interdicere. Sin autem hoc turpe ducebatis,
qui poterat maculam vobis adspergere consuetudo hominis, cui fa-
miliaritatem renunciare indecorum putabatis ? Atque quaravis altis-
sime superioris mese vitse cursum memoria atque cogitatione reme-
tiens, nihil invenire potui ejusmodi,cujus causa consentaneumfuis-
set consuetudinem meam a vobis contemni. Neque enim, vos
cum cernerem sapientissimos, turn me videbam insipientissimum ;
neque vos amicorum multitudine florentes, me desolatum et abje-
ctum ; neque vos locupletes, me nudum et mendicum ; neque rursus
vos gratia potentes, dignitate illustres, me invisum atque invidia
publica oppressum ; neque vestras fortunas recto stantes talo,
meas labantes et inclinatas. Ecqua igitur ego probabili ratione
inductus suspicari poteram, vos congressibus meis gravari? Est
hoc quoque scitum commentum, quod nuncius hac de re necessa-
ries arctissime mecum conjunctos certiores fecit, quos prsevidebatis
mihi renuntiaturos esse. Arguta enim vero stropha: honestius
nempe sic, quam si omnes vos ipsi, circumitantes, vosmet accusas-
setis atque reprehendissetis, quod volentes improborum familiari-
tate uteremini.

4". De eo quidem, qui retulit, nil egeritis percontantes, Primum
enim id facientes, rem vanam et stultam facietis ; interrogabitis
enim me id quod jam nostis : ecqui enim ignoretis eum, ad q.uem
illam invidiosam de qua nunc agitur orationem habuistis ? Turn
trifurcifer ego sim, si majori etiam'perfidia ego vobis indicem pro-
dam, atque index vos mihi prodidit. Ille enim studio et caritate
mei necessariis meis probra vestra retulerat, vos autem odio mei
studioque mihi nocendi probra ilia de me ad eum jactaveratis.
Quibus ego si diffisusessem, operam dedissem ut certo explorarem ;
jam vero nil attinebat, certus eram vera ilium retulisse: ita recen-
tiora hsec malevolentiae erga me vestrsc indicia vetustioribus illis

200 LYSLE

concinunt, ut ista ex his et rursus heec ex illis mutuo confirmentur
argiimentis ad fidem faciendam idoneis. Primum quidem, me, qui
causa vestra in negotio equi oppignerandi ita contendissem ut ad
contentionem mihi reliquum nihil fecissem, lusistis. * Addiicebat
equum pugnando fessuni, quern reducere volenti mihi intereessit
hie Diodorus, affirmans, de duodecim minis nil repugnatnrum esse
Polyclem, sed redditurum. Hocc Diodorus oratione tum usus,
post mortem equi ad postremum adversarius mihi factus est, et
his inimicis meis adjunctus jactat, sequum haud esse me ses recu-
perare. * * * Nam si, nullam ab his ego passus injuriam, de quo
quererer nihil habebam, recte utique hi communcm adversus me
causam faciebant. Opinabar aliquando eos more academicorum,
super hac causa utramque in partem disputabili, deteriorem partem
sibi delegisse tuendam, ingenii proferendi et facundiae exercendce
gratia : verum paulo post agnosccbam errorem meum, cum iUi,
non verbis, sed factis, mihi adversarentur. Idque eo, quo Poly-
cles a me dicta resciret; patefacta enim ista omnia sunt. Coram
arbitris enini stomaclians Polycles dixit, necessariis adeo meis me
injustum videri ; nam ipsos ad se id dicere. Num etiam hsec sta-
tim dicenda cum relatis ad me concinunt? Idem enim homo, qui
ista, etiam hsec ad me retuht, vos pree vobis ferre, quod avertere
vcHtis eos si qui pro me dicere parent, etjam quibusdam obsti-
tisse. Verum quid banc me oporlet adhuc luculentius excutere?
Age enim norat ahqiiando ille, quod a Clitodico quern rogassem
repulsam tulerim. * * *

5. Nunc tandem intelligo, vos jam dudum causam qusesisse re-
scindendfe mecum amicitioe tum, cum de Thrasymacho quereremini,
quasi is mea causa vos probris insectaretur. Ego tum Thrasyma-
chum ipsum percontabar, meane causa Diodorum contumeliosis
verbis insectaretur ; ille vero istud mea causa tarn fastidioso risu
explodebat, ut negaret esse hominem natum, ciijus causa, nedum
mei, Diodorum esset unquam criminatus. Horum subire scruti-
nium Thrasymachus erat paratus, a me ad Diodorum adductus ;
hie autem quidvis potius faciebat. Post Autocrates me coram
Thrasymacho confirmavit Euryptolemum de eo queri, atque affir-
mare se [Euryptolemum] ab ipso [Thrasymacho] male audisse :
auctorem sibi esse Menophilum. Statim nos ad Menophilum ac-
cessiraus, ego et Thrasymachus : verum Menophilus negabat aut
querentem de Thrasymacho Euryptolemum audisse aut se ad Auto-
cralera retulisse, neque solum hsec, sed a longo jam tempore ser-
monum sibi nihil cum illo intercessisse. Constat jam, vos simultatem
vestram erga me e mea cum Thrasymacho consuetudine conceptam
hujusmodi prcptcxlibus velatum isse : nunc autem, postquam con-
sumpti et exhausti vobis suntomnes praetexlus, liberius omnem au-

ADVERSUS FAMILTARES. 201

cupamini occasionem me injuria afficiendi. Oportebat ergo me
tunc statim sensisse, sortem banc inevitabilem me quoque manere,
ut istis modis a'vobis tractarer, cum alios vestri sodalitii verbis con-
tumeliosis traduceretis. Etiam de Polycle, cui nunc prsesto estis
omnes, vos docui. Ecquid igitur istaec ego non cavi ? Humani
nempe quid patiebar. Qua eram animi simpHcitate atque tarditate
ingenii, sperabam delectus vobis amicus esse, quem in oculis si-
nuque ferretis absconditum et tutum a telis maledicentiae vestrae,
propterea quod ssepe vos audissem de aliis male coram me lo-
quentes : quae ego vestra maledicta de vestrum unoquoque mutuo
jactata pro arrba vestree erga me fidei babebam.

6. Ultro igitur ego vestram vobis remitto amicitiam eique re-
nuntio, non intelligens, ita me dii ament, quodnam bonum decusve
mihi per abstinentiam a vestris congressibus decessurura sit: neque
enim ullum ad me bonum a raea vobiscum consuetudine profectum
est. Egone, si quo fiat ut implicer causae forensis discrimine, turn
unum vestrum habebo, qui pro me verba facial in judicio advocatus
aut testimonio me suo sublevet ? Non a patrocinio causse me-ds susci-
piendo tantum abestis, ut potius pro me dicere paratos prohibeatis ?
loco auxilii atque testimonii vestri mibi rebus in acquis atque ho-
nestis proestandi, adestis adversariis meis advocati eosque testimo-
nio adjuvatis. Vosne de me honorifice, id quod benevolos homines
meique studiosos decet, prsedicetis ? IVIe solummodo maledictis
nunc exagitatis, brevi post autem ipsi vosmet maledictis mutuis di-
laniabitis ; neque enim ego intercedam : quoniam soletis semper
unum aliquem familiarium, quemcunque tandem, maledictis pro-
scindere injuriisque vexare, (accipite sortes vestras a me vate nunc
edendas) ubi ego index factus animorum vestrorum ulcera clande-
stina denudavero ; nemo enim vestrum est, qui non alteri cuicunque
vestri sodalitii male velit eique detraxerit; fiet hoc, ut in vosmet
ipsi tandem convertamini: sic dissipabitur vestrum collegium, sin-
gulis quibusque in alteros infesta rabie saevientibus : qui postremus
supererit, in semet linguam laxabit maledicam, ipse sua discerpet
viscera. Es:o vero, qui primus omnium a vobis secesserim, hoc
secessus initio faciendo compendifaciam, ut molestias a vobis acci-
piam et minimas et numero paucissimas : quotquot enim vobis fa-
miliariter utuntur, eos omnes et verbis et factis male mulcatis ;
quibus autem nullus est vestri usus, eorum nulli unquam quicquam
incommodavistis.

'Z D

LYSIM

PRO M I L I T E
ORATIO.

1. QuAVAM tandem mente et quid spectantes adversarii causam
quidem ipsam transrniserunt indictam, mores autera nieos conati
sunt in invidiam adducere? Ignoiabantne de causa dicendum esse?
An, bene quidem hoc norant, verunitamen, opinantes tantam vobis
inesse obliviositatem atque tarditatem ut strophas suas minus essetis
animadversuri, de re quacunque alia copiosius quam de causa pro-
posita disserunt? De eo quidem mihi certo constat, eos non mei
contemptu, sed causae, verba facere : sin autem pro ea qua sunt
stuliilia sperant futurum, ut vos calumniis suis deceptos ad me con-
demnandum impellant, istud equidem non admodum mirer. Spe-
rabam quidem, judices, de crimine, non de moribus certandum
mihi fore : adversarios autem cernens moribus raeis obtrectantes
odiumque iis afflantes, non possum facere, quin ad omnes eorum
criminationes respondeam. Primo itaque loco vos docebo, qui fa-
ctum sit, ut nomen meum inter aerarios referretur.

2. Anno abhinc retro tertio in urbem reversus vix duos menses
domi exegeram, cum numero militantium allegerer. Quod ut sensi
factum, protiiius coepi suspicari nulla honesta probabilique de causa
me ad obeuudam illam castrensem expeditionem delectura esse, sed
fraudem nescio quam cujusve ea in re versari. Ad strategum ita-
que adii, cui siguiBcavi me stipendiajam esse emeritum; verum ab
illo jus sequum impetrare non poteram : iratus ob banc acceptam
injuriam, compescebam me quidem, verumtamen anceps animi con-
siliique inops, cum civiura nescio quo deliberabam, quid hoc in ne-
golio sequerer et qua id ansa tractarem : ibi certior fiebani, illos
[Ctesiclem strategum ejusque assessores] carcerem adeo mihi mi-
nari, jactantes baud minus esse tempus quo Polyacnus in urbe age-
ret quam quo Callicrates. Probrosa ilia dicta in imperatorem a me
conjecta, quorum causa raulcta pecuniaria mihi scripta est, excide-
nmt mihi per sermonem cum faniiliaribus apud mensam argenta-
riam Phileer;, nequaquam autem in curia: et Ctcsicles tamen, qui
turn cum imperio erat, ejusque assessores, certiores ab indice nescio
quo facti convitiorum a me in ipsos sparsorum, nulli dubitarunt

PRO MILITE. 203

mulctam pecuniariam irrogare, per nefas ilii quiclem ; lex enim
expressis verbis cavet, si guis in curia. Mulctam tamen banc a se
mihi dictam exigere ausi non sunt, attamen abeuntes magistratu
nomen meum In albo exaratum quaestoribus tradiderunt. Hoec illi
quidem callidis macbinaliohibus perfecerunt : qiiasstores autem,
quibus animi erant ab istorum animis longissime dissidentes, revo-
cabant eos, qui sibi tabulam in qua pro serario scriptus eram tradi-
dissent, causamque noxae percontabantur. Turn cognita tota re,
recordantes quam indigna passus essem, primum quidem illis per-
suadere laborabant, ut me absolvere vellent, docerites parum civile
esse civium quenquam ob privatas cujusquam cum eo simultates
in eerarios referri : videntes autem sibi negatum, ut illos a sententiac
suae duritie deducerent, sustinuerunt capita sua periculo censurse
vestrae, judices, objicere, raulctamque mihi a Ctesicle sociisque ejus
irrogatam irritam et nullam esse sciverunt.

3. Estis ergo vos quidem jam certi, me a quaestoribus absolutum
esse : quoniam tamen mearum duco partium esse, ut per reliquas
quoque quae supersunt veri docendi vias ab hujus criminis macula
nie purgem, plures adhuc legesque titulosque juris allegabo. Cape
tu mihi banc legem.

LEX.

Audistis legem disertis verbis edicentem, si quis raagistratibus in
curia couvitietur, eum pecunia mulctandum esse. Ego vero testes
ad vos produxi, afSrmantes, in curiam me ne pedem quidem intu-
lisse : mulcta itaque mihi per nefas irrogata, neque debeo neque
jure cogi possum ad luendum. Nam si" constat in curiam me in-
gressum non esse, et lex si edicit eos mulctam debere, si qui intra
curiam aliquid deliquissent, constat item me facinus nullum com-
misisse, sed solummodo propter simultatem inimicorum injuste et
inbumaniter mulctae addictura esse. Quid ? quod ipsi adeo adver-
sarii prodiderunt se bene nosse, injuriam mihi a se factam esse ;
neque enim gesti a se magistratus rationem reddiderunt, neque iu
judicio vestro acta sua suffragio publico curarunt confirmari. Sin
autem hi mulctam mihi convenienter irrogassent, illamque suam
sententiam, qua me mulctae damnarunt, judicio vestro ratam de-
clarari curassent, jure merito nunc a reprehensione forent liberi,
tametsi qusestores me absolvissent. Nam tametsi penes quaestores
est, raulctas a damnatis sive malint repetere sive iis remittere,
tamen, si a judicibus rata et legitima fuisset habita atque declarata
ea mulcta, quam Ctesicles mihi irrogavit, merito nunc ego mulctae
adhuc forem obnoxius : sin autem quaestoribus quidem magistratu
adhuc fungentibus licet mulctam remittere, defunctis vero magi-
stratu reddenda est necessario ratio ab ipsis in eo gestorum, factu

204 LYSliE

facile Ctesicli ejusque sociis erit, ut, si quid qusestores in se mei
causa deliquerint, ejus pcenas ab iis repetant.

4. Nostis jam, judices, qui factum sit, ut a Ctesicle ejusque as-
sessoribus mulctee consignarer qutestoribusque pro seravio traderer :
veruui oportet vos, non hujiis solummodo criminationis prsetextum
tenere, sed simultatis quoque natales cognoscere, quae mihi cum
adversariis intercessit. Conciliatus Sostrato dudum ante fueram,
quam simultates cum istis susciperem. Viri hujus magnara esse in
republica dignitatem quod nossem, ambii amicitiam ejus, et sic per
ipsius potentiam clarus factus, non ideo tamen hacabusus sum for-
tuna, sed temperanter cauteque usus, neque inimicorum uUum
ultus sum neque amicorum quenquam beneficio promerui, cum ne-
cessitate tum judicio delectuque meo : donee enira Sostratus in vi-
vis supererat, septus eram necessitate me intra terminos modestise
continendi, praepollente ipsius potentia ; accedebat setatis quam
tum agebam infirmitas ; sic factum est, ut tum quiescerem : illo
autem rebus humanis exempto, sponte mea neque dicto neque facto
accusatorum quenquam laesi. Possim adeo, si velim, nonnulla
edere mea merita, propter quae adversarii mei, si saperent etsequrm
servarent, multo majori me jure adjuvarent, quam premerent. Iras
itaque eorum ante dicta mihi cnntraxerunt, tametsi causa simultatis
nulla subesset ipsis a me privatim data. Quanquam jurejurando
recepissent uerainera a se in codicillos militares inferendum, nisi si
qui militia nondum functi essent, hujus tamen a se dicti jurisjurandi
religionem violarunt; et prseterea populo deliberationem de me
proposuerunt, utrum me imposterum liberum hominem, ut adhuc
fui, esse velit, an pro mancipio sub corona vsenire. Probrorum
nomine, magistratui a me ingestorum, mulctam mihi scripserunt,
jus et fas despectui habentes : nervorum omni contentione labora-
runt me laidere, quocunque praetextu ; ejusque rei consequendae
ergo nihil non tentarunt, quo cam mihi majorem in modum noce-
rent, tum emolumenta sibi parerent amplissima : tanto me prose-
quuntur odio, ut aliis in rebus omnibus, ubi locus mihi nocendi
suamque rem faciendi nullus sit, juri aequo omnia posthabeant.
Scilicet. Parum dico, cum eos dico, auctoritatem vestrse multitu-
dinis parvi duxisse : deos ipsos revereri personis suis indignum du-
xerunt : tanta me superbia, fastidio, et violentia legum omnium
vincula perrumpente tractarunt, ut de reddenda rerum a se gestarum
ratione ne in mentem quidem ipsis unquam venerit : postremum ut
coramemorera, nondum sibi poenas sat magnas a me datas exi-
stimantes, ipsa ex urbe denique, quse summa malorum meorum est,
exterminare me laborarunt. Libidinis tam ferocis et violentiae ultra
leges onines se effcrentis occultare foeditatem, tanti non faciunt :
nullius me criminis reum, tamen ad hoc judicium eadcm de causa

PRO MILITE. '20.5

iterum adducunt, et, ab argumentis destituti quibus culpam meam
evincant, convitiis et calumniis me nituntur obruere, quas in me
conjioiunt, ut a studiis meis alienas, ita cum moribus eorura cognatas
et ccnsentaneas.

5. Quamquam igitur hi quidera omni contendunt efficere machina,
ut judicio cadam : vos tamen, judices, oequum est non pati horum
caluranias tantum penes aniraos vestros valere, ut aut me damnetis,
aut horura rescindatis sententiam qui secundum me legitime atque
civiliter pronuntiarunt. Quaestores enim secundum leges et ex
aequo atque consentaneo egerunt, nuUoque modo preevaricati de-
prehenduntur neque admissse fraudis argui possunt; constat potius
inter omnes, eos jus et fas rebus aliis omnibus antehabuisse. Jam
ab hisce quidem inimicis meis baud mirer si quod accepero malum,
animoque id hoc sim laturus sequiore, quod a lege naturae necessaria
sic sciam institutum esse ut inimici inimicis incoramodent, et rursus
amici eos quos diligant ornent augeantque : a vobis autem. judices,
si meo me jure fraudari contingat, multo id ego sim animo laturus
iniquiore. Futurum enim asset tuni, ut cladem banc accepisse
viderer, non ab inimicorum odio, sed a civitatis iraprobitate.
Nomine quidem tenus causam dico nominis mei inter asrarios relati,
reapse autem capitis. Jus enim ubi meum a vobis impetravero —
id quod me impetraturum esse eequitate vestrse voluntatis confido — ,
manebo in urbe : secus autem si fiat, ut scilicet ab istis reus peractus
(peragar autem, si fiat, per nefas) a vobis damner, vseneundum mihi
sit sub corona; ego vero tarn ignominiosae poence acerbitatem fuga
antevertam. Ecqua enim me spes invitet, ut porro communione
vestrae civitatis utipergam? aut qua ego mente inter vos degara ?
qui adversariorum furorem cum teneam, tum prsesidio juris aequi
obtinendi caream. Agile ergo, judices, jus et fas rebus aliis omnibus
anteferentes, recordantesque saepe a vobis etiam in manifestis faci-
noribus veniae lenitatem severitati poenarum praeferri, nolite com-
mittere, ut homines insontes inimicorum crudelitati condonetis,
sinatisve ob aliena odia summura per flagitiiim inexsuperabilibus
mergi calamitatibus.

LYSI^

CONTRA THEOMNESTUM
ORATIO.

1 . Testes mihi confido, judices, baud defuturos ; qui multos
vestrum coram videam assidentes, etiam in illo superiori versatos
judicio, (juo Lysitheus, Theoranestum hunc fto-oyyEXme actione
persequens, accusabat, quod abjectorurn armorum reus cum esset,
eoque factus infamis et jure in foro versandi et cum populo aj^endi
privatus, tamen concionari auderet, contra quam ipsi liceret : in
illo nempe certamine aiebat Theomnestus patrem meum a me
meismet manibus peremptum esse. Ego vero, ut ignovissem ipsi,
patrem suum a me peremptum si dixisset — quern ego nunquam
non hominem contemnendum et nauci duxi — , item si quod aliud
probrorum, quce jactari leges vetant, quemadmodum tanti non
fuissem facturus, ut contumeliam istam jure forensi ulciscerer —
nam ex titulo KaKijyopiag, seu contumeliae verborum in te conjectw,
jure cum aliquo experiri, indignum homine liberaliter educato, di-
gnum rixoso litiumquu ferendarum avido censeo — : ita rursus turpe
mihi futurum arbitror esse, si cum patiar inultum abire, qui tantum
scelus in patrem me dixerit patrasse, virum tantoe dignitatis, tam
preeclare et de vobis et de universa patria meritum. Quapropter
ego vos, judices, interrogo, sitne Theomnestus maledicentiaa pcEnas
mihi daturup, an solus omnium Atheniensium privilegio gaudeat,
pro libidine sua contra leges nihil non diccndi agendique ?

2. Ago nunc, viri, aetatis annum tertium a trigesimo ; ex quo
autem vos ab exsilio domum redistis, annus nunc agitur vigesimus.
Undc constat puerum tredecennem me turn fuissc, quum xxx
tyranni patrem meum interficerent. Id ego setalis agens, ne noram
quidom remp. ab optimatibus oppressam tencri, ncquc, etiamsi sen-
sissem vim et injuriam patri fieri, succurrcrc et ulcisci potuissem.
Neque scelerata qua;dam cupiditas patrimonii rapiendi ad insidian-
dum vitae patris impellere me poterat; Pantaleon enim frater natu
major cum universa hcreditate tutelam nostri invasit, eoque pacto
bonis paternis omnibus nos defraudavit: tantum igitur abest, ut
ulla ego causa raotus patri vioientas manus afferrem, ut potius per-

CONTRA THEOMNESTUM I. 207

multee essent causae, ob quas expediret mihi vitam patris diutius
produci. Verum ut necesse erat hsec breviter perstringi, ita diutius
iis immorari nil attinet. Nostis enim, ni fallor, vos onines me vera
loqui. Interim taraen age nihilominus testes producam.

TESTES.

3. Videtur itaque Theomnestus his quidem quod opponat, nil
habiturus : at illud idem etiam coram vobis, jiidices, causaturus,
quod jam ante in arbitri foro ausus est oggannire, in numero puta
rerum inropiirjTwy, seu nominatim a lege interdictarum, baud esse,
si quis aliquem ccedis, on InriKTsivtv, in patre commissse insimulet;
legem enim baud vetare, ne quis alium quenpiam parricidatn appel-
let, sed hoc solummodo, ne quis avcpocpdvov, hoinicidam. Ego vero
vos autumo, judices, non de vocabulis laborare, sed de vocabulorum
spatiis atque sententiis, omnesque pro certo scire, si qui sint homi-
cidce, au^po(])6i'oi, eosdem quoque cnrsKrovepai, occidisse. Spissum
utique fuisset atque inexplicabile negotium legislatori, si proposuis-
set sibi aut necesse duxisset, vocabula omnia rem eandem signifi-
cantia in legem confercire : satis enimvero ille habuit, uno posito,
reliqua omnia eequipollentia una tacite complecti atque subjicere.
Non profectp tu mihi, Theomneste, tam stultus esse videris, ut, si
quis te TrarpaXolav, patricidam, aut fxrjrpnXoiav, matricidam, appel-
larit, eum quidem in jus voces ; idem autem si patrem tuum a te
caesum aiat esse matremve, eum tu inultum transmittas, quasi nihil
infandorum locutum. Libenter equidem ex te audire velim ; es
enim hujus rei, de qua te percontabor, magnamade ptus facultatem,
et multa meditatione et diuturnitate exercitationis, ut et subtiliter
de ea disputare scias usuque ejus aliis prsestes. In lege scriptum
est, si quis alium scutum a7ro/3e/3/\?jfC£Voi dixerit, qui id dixerit, eum
actione maledicti teueri. Jam dixerit te quispiam scutum p'i\pai.
Num tu actionem in hunc non parabis ? sed sufficiet tibi ilium di-
xisse te scutum pl\pai, non autem dTTo(De^\i]Kkvai, eoque dices te nil
curare? idem enim non esse pl^at atque dTro(Dej3Xt]Kevcu. En aliud.
Fingam tantisper collegio undecimvirorum te, Theomneste, adscri-
ptum esse, furemque ad hoc collegium adduci ab aliquo, querents
^oifxariov aTrocedvff^ai, pallio se esse ab ilio homine exutum, aut tov
■)(^iTwviaKov eiccEcvirOai, interulam sibi ab eo esse detractam. Eumne
tu hominem ista querentem rejicias? furemne tu simillima stropha
civillationis severitati legum surreptum eas, atque tu te nunc is,
quod ab accusatore in libello accusatorio appellatus vocabulo Xwtto-
Bv-tjQ non fuerit, quo vocabulo legislator sit usus ? Profecto nega-
turus mihi tu videris, eum dydpaTrohariiy, plagiarium, esse, quem
alius quispiam aiat in servo suo plagium commisisse, tametsi actor
furem in flagrante delicto deprehenderit ; quoniam scilicet actor

208 LYSI^

oblitus sitvocabulum uy^pavoh(rTi)g usurpare, quo legislator sit usus,
sed satis habueiit judicos certiores facere, hominem hunc a se de-
piehensum esse in conatu mancipii furtim exportandi. Facies hoc
tu quidem, Tlieomneste, sine controversia, si quidem in vocabulis
triceris super iisque digladieris, ad res autem animum minus at-
tendas, quas ut designarent verbis oreque proderent homines, ideo
vocabula commenti sunt atque rebus quitque suis imposuerunt.

4. Spectate hoc quoque, judices: nam ad vos orationem merito
conveito, qui conscii mihi sitis exempli jam a me proferendi, quod
i'^norave videtur Thcomnestus ; ea enim ejus est molHties et ignavia,
ut, commoditatis amore et odio laboris molesti victus, nunquam
ausus sit in clivum Martis escendere. Vestrum autem nemo est
qui id ignoret, quod iste ignorat, judicia homicidiorum cum agun-
tur, in formula jurisjurandi ante litis contestationem utrinque et ab
accusatore et a reo prsestandi, vocabulum dvcpo(j>6rog, quod legis-
lator usurpavit, non usurpari, sed verbiim illud ipsum, quod in hac
nostra causa in controversiam venit, dTroKrelvaL hinc affirmari, ilhnc
ne^ari. Actor ncmpe reum ait occidisse, reus se fecisse infitia-
tur. Annon absurdum sit, eum, qui judicibus visus fuerit homi-
nem interemisse, cum facinus ipse adeo confiteatur, tamen ideo
solunimodo cacdis absolutum e judicio discedere, quod actor in
juramento confirmarit, non eum dp^pofoyoy esse, quae legis est
dictio, sed wc tKreire, eum occidisse. Atqui baud compono in-
consentanca. Theomnesti mecum agendi ratio hilum non difFert
ab ejusmodi cavillandi ineptia. Ipse tute, Theomneste, ex capite
KUKi^yopiar, seu maledicti, Theonem in jus vocasti, quod is te
dixisset scutum i(}(n<pivai, Atqui lex vocabulo fnirreiv usa non est,
sed vocabulo inroftaWui' : si quis, ait, aliquem dixerit scutum
aTTofteftXrjdi'ai [in eoque mcntitus sit], quingentis drachmis mulcta-
tor. Hem sccjuitatis et constantioe ! Itane vero, mi homo, tu tarn
egregie sapis? ut, cum pcenu) tibi sunt ab inimicis tuis repetendae
a quibus male audieris, turn tu, verbis legis insuper habitis^ senten-
tiam legis scquaris ex eaque sententia in reos agas, id quod ego
nunc in te facio : rursus autem alii, quem tute probris a lege inter-
Klictis proscideris, pocnas rcposcenti dare recuses, verba legis urgen-
do, spreta sententia ? Adeonc tibi subtile est ingenium, adeo potens
facundia, ut leges quamcuiKiuc vchs in partem interprctando flectas?
an tanta tua est in rep. majestas, ut abs te laesis copiam sequi juris
in perpetuum denegatam et ptaeclusam speres ? Adeone te ml
pudet esse tarn dementem, ut plus te posse tuis civibus ideo cupias,
non, quo in civitatem ornamenta nescio quae contuleris, quse tu
nulla contulisti, sed quod multa multis mala inultus inflixisti ? Ve-
rum recita tu mihi legem.

CONTRA THEOMNESTUM I. 209

LEX.

5. Intelligitis, ni fdllor,judices ad unura omnes, me quidem con-
sentanea disputare et in leges interpretatione recle versari ; hunc
autem Theoinneslum tam esse tardum, ut neque legis sententiani
perspiciat neque meae disputationis evidentiam capiat. Juvat itaque
uliis quoque ex legibus eum docere, si forte fiat, ut, si non citius,
saltim nunc tandem aliquando super suggestu communi sensu im-
buatur vobisque imposterum desinat incommodare. Recita tu mihi
priscas hasce Solonis leges.

LEX.

Per quinqae dies pedeiii iu 'jro^onaKX-ri viuctum babeto, nisi si Heliica, praster hoc
!>U|)pliciiiin corpore tuleraudum, adbuc aliain uiulclam pecuiiiariani judicarit irro-
gandaiD.

Audin, Theomneste, tibi dico, ut ne nescias, quod lex appellat ay
TTocui^aKicr] vinciri, id idem nos nuncvulgo usurpamus iy ^vX<o vinciri.
Quod si ergo forte fiat, ut aliquis, iv ^uXw nexus, cum rursus e
custodia in libertatem exierit, undecimviros, a quibus ciistodiae
mandatus fuisset, ad jiidices, coram quibus undecimviris magistratu
defunctis rationes actorum reddendee sunt, accuset de facta sibi
injuria, qui ^i/Xw se innexuissent, quod per legem minus liceat, quae
lex velit reos in irocoKaKici] vinciri, de ^u\a taceat, non illi stuporem
hominis ridebunt ? non vervecem dicenl? Cedo aliam legem.

LEX.

'^iTiyyvav Ss I'artopitiitrttVTa tcv 'attoXXo). item JeJioTa Ss SiX>ij 'ivix-a. S^aa-na^eiv.

Horum vocabulorum istud cTrtop/o/o-ajra hac in lege non id significat,
quod nobis nunc vulgari loquendi more significat, hominem puta,
qui pejerarit, sed simpliciter eum, qui dejerarit, seu jusjurandum di-
xerit per numen ApoUinis conceptum ; ilia enim prisca lingua, qua
Solonis aequales utebantur, E-mopKuy nihilo plus valebat, quam nunc
6}ivvyaijurare simplex: pari modo isti cfuaKu'Ctiv de eodem usur-
pabant, de quo nos hodie uTroaqjacr/ctij' usurpamus.

Si quis (ail porro legislator) furein, qui intra doronin sit, a-rtlw-n -rn Qu^a., significare
volebat, praeciusa janua iutercipiat, vel, exitu arceat.

Vocabulum uTriWeiy, quod hodie pauci sunt qui intelligant, turn
temporis idem valebat, atque hodie valet ctTroicXeieiy, neque quod
sono inter se ista differunt, ideo re quoque difFerunt.

Ms inutuo datum (ait) liactenus esto a-rayi/xov, quatenus creditor vult.

iTacrifioy non significat hie loci librabile, sed hoc prcecipit legislator,
ut creditor! liceat a debitore fcenus exigere quantum ipse voluerit.
Recita legis banc clausulara.

2 E

•21U LYSI/E

"Oral TTi^axjiAsyaii; 7r3>.oDvTai, et dlx-ni; ffXaBny rr; SoCKi; JiwX?y o'f'Kuv.

Atlcndite, judices, animuni. irEijiafffxlywc tantundeni valet atque
hod'ie(ltiii'cpu)cpr(>pal(i>n,et ttoXovi'tcu idem atque /Bac/^oi/o-iv fl???6»/«7j^,
et oiKTinc idem atque depa-of-og .serxi. [quo fit, ut legis hoec sit sen-
tentia: qui servi corpus vitiaverit, is duplo mulctetur, atque si
ancillae.]

6. Infinita, judices, hujusmodi prostant in legibus. Verum, etsi
pauca numero sunt exempla qua; illinc modo protuli, spero tamen
vel ex his solis Theomnestum, nisi plane pUunbeus est, nunc tandem
aliquando intellexisse, res adluicdum easdem esse quae fuevunt olim,
vocabula autem, quibus ad illas res significandas utimur, alia in
aliorum locum succedere, neque iisdem nos nunc uli quibus olim
priscos illos homines. Faciet ipse mox meae spei suveque docilitati
fidem, cum tacitus ex his subselliis domum discedet, nil contra
hiscens, vi veritatis ad silentiiun redactus. Sin autem id minus
facial, turn secundum me, judices, oro vos, aquam et veram date
senteiiliam, recogitantes, malum esse multo atrocius, te donium e
foro redire cum probro patricidii, quam cum probro scuti abjecti.
Ego cquidem videri malim scuta quotquot usquam terrarunfi sunt
^ omnia abjecisse, quam animo erga patrem tarn truculento et belluino
prteditus esse. Hie quidem Theomnestus cum vere commisisset
illud flagitium [cujus eum Lysitheus insimulabat, abjecti puta scuti],
minorque eum cum poena maneret convictum, quam me nunc manet,
si a vobis condemner, non solum a vobis commiseratione molis
absolutus est, sed etiam perfecit, ut Dionysius, qui Lysitheo testi-
monium contra se, Theomnestum, prajstiterat, ceu falsus testis, a
vobis infamia nolaretur. Ego vero, qui Theomnestum viderim, cum
id faceret, quod vos oinnes mecum nostis [h. e. cum abjecto scuto
ex acie autt'ugeret], ipse autem scutum meum salvum retulerim,
sauciatus lam diro probro, quod perinde cum legum edicto atque
cum veritale facti pugnat, in ista sortis nostrae disparilate, cum mihi
quidem funesla calamilas immineat, si hie absolvatur, hunc autem,
si maledicli per nefas in me conjecti damnetur, levis et vix men-
tione digna pcena maneat; egone, incjuam, facultatc priverjus ab
60 meum repelendi ? Ecquo ego vos delicto off'cndi ? Ecquid est,
quod vitio mihi vertatis ? Num hoc, merito mihi probrum hoc
adspersum fuisse? At ne vos ipsi quidem aiatis. Anistud, Theo-
mnestum, et ipsum virum honestiorem esse et loco natum nobiliore,
quam me? At nc ipse quidem Theomnestus postulct ita de nobis
exislimari. An hoc pratexetis judicii vestri iniquitati, quod aljjecti
degeneriaquc me animi incusetis, qui, cum scutum ipse abjecissem,
maledicli per nefas objecti causam illi intentem, qui scutum suum
salvum ex acie domum retulisset ? Atqui de me profecto hujusmodi

CONTRA THEOMNESTUM I. 211

rumor in urbem non emanavit. Recordamini hoc quoquc, judices,
vos in Theomriestum donura contulisse tantum et tarn prci:clarum,
lit, quum illo eum ornaretis, facile non esscl civium omnium unus,
quin Dionysium miseraretur tarn gravi clade perculsum, videns eum,
qui virum fortissimum in discriminibus se exhibuisset, e judicio vestro
damnatum his cum verbis discedentem : perquam siuistris avibus
illam nos expeditionem inisse. qua cnm multi nostrorum cecidissent,
turn, qui serv assent, arma, ab his qui abjecissent, per falsi dicti te-
R^timoniicalumniam, damnarentur : satius sibi futurum fuisse in acie
dirnicanti occumbere, quam salvo domum reverse in sortem incur-
rere tam luctuosam. Nolite itaque committere, judices, ut Theo-
mncsti, quae audit probra, ea probra merita audicntis, ulla ducamini
commiseratione, eive c^nniveatis, per insolentiam et superbiam
intolerabilem in alios probris infandis grassanti, et concionanti id
quod liomini abjectione scuti infaniato per leges non licet. Ecquod
enim aliud mihi accidat infortunium accrbius, quam si tam turpis
criminatio inulto mihi perferenda sit, super ejusmodi patre, qui
eximiis virtutibus meamque pietatem proborumque omnium reveren-
tiam sibi devinxisset ? Saepius ille strategi munere functus, multis
obitis una vobiscum pro patria periculis, ab hostibus nunquam
captus, a civibus nunquam male redditse rationis damnatus, annum
setatis agens a sexagesimo septimum, propter benevolentiam qua
erga vestram plebem ferebatur, et propter studium quo exarserat
civilia vestra jura tuendi, a crudehssimis tyrannis peremptus est.
Jamne tandem videor vobis, judices, merita in eum iracundia exar-
sisse, qui me per nefas criminatus sit in ejusmodi patris jugulum
impiam sicam demisisse ? Jamne videor vobis, jure merito consur-
rexisse ad abluendam a patris memoria tam foedam maculam, qua
ipsius quoque nomen una cum meo respersum fuit? Ecquid enim
aliucl ilh poterat acerbius accidere quam hoc, ut, cum reapse ab
inimicis esset peremptus, a liberorum suorum ferro concidisse di-
ceretur? Cujus patris monumenta virtutis adhucdum juxta vestra,
cives, dedicata conspiciuntur : scuta autem, et ab hoc ipso Theo-
mnesto et ab ejus patre abjecta, ignaviam eorum imbellemque animum
adhucdum testatum faciunt, in fanis hostium suspensa ; tam co-
gnata ipsis et stirpitus insitalabes esttimiditas etbellicarum artium
abhorrentia, Atqui, quo proceriora atque vastiora ipsis sunt cor-
pora, quo robustiores lacerti, quo os juventa florenlius, hoc seve-
riore digni sunt vestra, judices, animadversione : constat enim, in
isto carnium vigore atque luxurie, animos ipsis esse intermortuos.

7. Sed habebit, id quod audio, receptum ad banc excusationera,
ut aiat, ista probra se per iracundiam in me jactasse, qui testimonium
cum Dionysio idem in se dixissem. Ego vero vos contra memi-
nisse velim, judices, iracundiaj nullam esse datam a legislatore ve-

212 LYSLE CONTRA THEOMNESTUM I.

niani, sed mulctam convitiatori irrogari, veritatem criminationum
documentis factorum non approbanti. Atque jam bis ego hoc
Theomnesti dedecus testimonio meo approbavi ; ignarus quippe turn
temporis, de quo postmodum mihi constitit, eos vos esse, qui fortes
viros in acie manentes puniatis, armorum autem abjectorum reos
factos indulgentia et dissimulatione transmittatis.

8. Verum enimvero satis hac quidem de causa est actum, di-
ctisque quod addani nil habeo : vos potius rogo, judices, ut Theo-
mnestum condemnetis, reputantes vobiscuin, non posse capiti meo
discrimen uUum aliud quam hoc est gravius conscisci. Nam qui
actor videor esse, reapse reus sum ; Theomnestum probri reum cum
ago per nefas in me conjecti, turn de salute fortimisque meis om-
nibus periclitor, in unius vestri suffragii discrimine parricidii crimen
aut sustinens aut effugiens : quibus enim testulis Theomnestum
absolvetis, si feceritis, iisdem parricidii me damnabitis, me, qui
civium omnium unu-s, ut primum virilem ingressus setatem, in
examine probatus vobis, rebus gerendis meisque piivatis et civilibus
a vobis habilis judicatus fui, ob caedem patris mei triginta viris in
curia Areopagitica diem dixerim. Quorum vos memores mihique
patrique logibusque publice fixis, et jurisjurandi ab ipsis vobis dicti
religioni, succurrite.

L Y S I ^

CONTRA THEOMNESTUM
ORATIO II.

[Interprete Augero : interpreiationera euim omitte'uant (uin Taylorus turn Reiskias.]

1. MuLTi vestrum sciunt et raihi testes sunt, quod Theomnestus
dixit me patreni meum occidisse : quod autem non occiderim mani-
festum est; duo enim et triginta annos natus sum, et a vestro reditu
hie est annus vicesimus. Patet igitur annos duodecim me natum
fuisse, quum pater meus a xxx viris est interfectus ; ilia autem setate
neque quid fuerit oligarcliia scire, neque patri mortuo succurrere,
potui. Neque etiam recte pecuniarum causa illi insidiatus fuissem :
omnes enim facultates invades frater major natu, patriis bonis rae
spoliavit.

2. Forsan dicet non esse eorum quse.lege interdicuntur, si quis
dixerit aliquem rov Tra-ipa aTTEfcroveVai : hsec enim legem non
vetare, sed drcpocjx'n'oy aliquem appellare. Ego vero arbitror non
de vocabulis, sed de vocabulorum sententiis, laborandum esse,
omnesque intelligere, quod quicunque aliquos uTriK-ovcwi, eorundem
sunt m'cpocporoi, et quicunque alicujus sunt dt-cpocjjopoi, hunc
aTTdcrovao-t. Magnum enim fuisset negotium legislatori omnia vo-
cabula scriberc, quae eandem significationem habeant : at, quum
unum protulerit, idem statuit de omnibus. Non enim, Tlieomneste,
si quis te vocet TraTpaXolai' vel fxtj-paXoiay, poenis obnoxius est : si
quis vero verberaverit tyjv reKovirav vel rvv ^vTLvirav-a, a pcenis
immunis erit. Et, si quis te dixerit pt;//a<77rir impunitus erit : lege
enim poenam caveri, si quis dixerit aliquem ti)v dtnrica dirofteftXr^Kevai,
sed non si quis eundem dixerit earn plxpai. Similiter, si unus esses
virorum undecim, annon reciperes bominem adductum ab aiiquo,
qui togam vel tunicam spoliatus esset, si cum non nominaret
XwTTOCurjjv : et, si quis iraie' e^ijyey, annon reciperes ut dvcparroci(TTy]v.
Et ipse quidem virum postulasti convicii quod dixerit te pii^ai t))v
dcvica. Attamen de p~rd/at in lege altum silentium, sed si quis
dicat dTro^t(i\r)Kivai. Quomodo igitur non iniquum est te, ubi opus
sit inimicos tuos ulcisci, ita leges interpretari ut ego nunc: at, ubi
alteri conviciatus fueris, poenas subire nolle. Mihi is-itur succurrite.
id habentes in animo multo gravius esse exprobrari quod patrem

214 LYSI^ CONTRA THEOMNESTUiM II.

quis interfecerit quam quod clypeum abjecerit. Ego sane mallem
omnes quoquot sunt clypeos abjecisse,'quam ita animatum fuisse in
parentem. Istum utique vidi id facientem, quod vos scitis ; et
meum ipse clypeum servavi. Cur itaque ab eo poenas non repe-
terem ? Cujus criminis apud vos suspectus ? Anne quod vere mihi
objecta sit haec exprobratio ? at nee vos id dlccie possitis. Anne
quod reus melior sit quam ego? at nee isle quidem affirmaverit.
Anne quod egomet armis meis abjectis eum convicii postulem qui
sua domuni salva letulit? at non ea fama percrebuit in civitate.
Ne igitur vos misereat rcerita audientis convicia, eidemquc inso-
lescenti et maledicenti contra leges coudonetis: proesertim de illo
homine qui vestris exercitibus saepius prajfuit, qui multa vobiscum
subiit pericula, qui nunquara in hoslium potestatem venit, qui annos
natus septuaginta propter suam in populum Atheniensem benevo-
lentiam in oligarchia occisus est. Par est sane succensere pro tali
viro. Quid enim illi acerbius contingere poterat, quam ab liostibus
interfici, infamari vero quasi a propriis filiis interfectus fuisset?
Cujus virtutis monumenta in templis vestris conspiciuntur, istorum
autem ignaviro in templis hostium apparent.

3. At dicet quod hsDc prae ira in me effuderit. At vos recordemini
nuUam iracundise veniam dare legislatorem, verum poenas a con-
viciatore sumi, ni ea quae dixerit vera esse demonstret. Equidem
jam bis de isto testatus sum : neque enim noveram vos supplicio
cos afficere qui alios arma abjicere videant, et ipsis abjicientibus
condonare. Vos igitur obtestor ut Theomnesturn condemnetis.
Nunc enim actor sum in causa convicii, eodem tamen judicio credis
paterna; reus conslituor, qua contentione nulla gravior esse possit,
qui solus, simul ac inter viros sum annumoratus, triginta viros ad
Areopagum in jus vocavi. Quapropter milii patrique mco subvenite.

L Y S I ^

CONTRA ERATOSTHENEM

UNUM E TRIGINTA VIRIS
ORATIO.

1. NoN exordium hujus accusationis, sed finem invenire, ar-
duum mihi videtur esse, judices: tot ab iilis [trigintaviris] et tanta
perpetrata sunt facinora, ut, ne si mentiatur quidem accusator,
graviora et turpiora incusare possit quam reapse iiia sunt istorum
scelera, et qui vera solummodo comnriGmorare sibi proposuerit,
omnia enarrando persequi baud valeat, sed necessario aut magui-
tudo atque multitudo rerum dicendarum dicentem obruet aut dies
deficiet. Conversus mibi nunc videtur ordo rerum, contraque even-
turum atque olim solebat. Olim edebant a judicibus interrogati
actores, quae simiiltas sibi cum reis intercessisset, et qua re impulsi
lites quasque agitandas suscepissent: nunc baud abenum sit reos
percontari, quanam tanta laesi sict a repubbca ofFensione, ut ejus
ulciscendse bbidine perciti tarn furiosis modis in earn debaccha-
rentur. Quas nunc ego non eo dispute, quo negem privatas mihi
cam istis simultates esse, quae mihi sunt gravissimae, ut cura aucto-
ribus irreparabilium cladium domesticarum ; sed quo significein, in
ista innumerabiU multiludine malorum ab istis pubbceque privatim-
que datorum, nostrum quemque tamen ad lamentandum irascen-
dumque de privatis magis suis incommodis quam de pubbcis natura
duce delabi. Ego itaque, judices, qui neque privatas meas causas
neque alienas unquam in foro sim exsecutus, eo necessitatis ada-
ctum me ab bujus Eratosthenis facinoribus video, ut facere prorsus
nequeam quominus eum accusem : quanquam banc parans et in-
struens acciisationem perssepe in incredibilem incidi animi deje-
ctionem, coepique vereri ne per infacundiam meam forique insuetudi-
nem accusatio haec minus prospere succedatminusque satis ei faciat
quod raihique fratrisque manibus debeo, neve multum infra rei di-
gnitatem subsidat ; conabor tamen, rem a principio repetendo, vos
quam potero brevisslniJs '] \ceic.

2, Cephdlus pater nieus, ut sedes fortunarum suariim hoc in
solum Atticum transferret, oratione PericHs adductus est : triginta

216 LYSI^

per annos quot iiiquilinum hie egit, neque ipse neque nos civium
vestrorum quenquam in jus vocavimus neque causain in foro accu-
sati a quoquam diximus, sod ita tuimus civilis juris in republica
participes, ut neque alios ofti^nderemus neque ab aliorum injuriis
exagitareniur. Ex quo autem Tiigintaviri, homines improbi et
conscelerati, juris tequi perversores, summa rerum potiti sunt, lau-
dabile jactantes remp. corrigendi et restaurandi studium, atque
pra; se ferentes oportere civitatem a flagitiosis purgari quo reU-
quorum civium animi ad virtutis ct juslilia; studia convertercntur,
ejusmodique scrmonibus dictu audituque speciosis exspcctationem
pubheam fallentes, neque enim a se impetrare poterant ut factis
quoque oraiionis suae probabilitatem approbarent ; ex eo tempore
in pejus ire coepit nostra res et privata et publica summaque imis
mutata sunt, ut conabor ego vos per exempla vestra ducendo eaque
vobis in memoriam revocando docere, posteaquam de privatis meis
casibus praef'utus fiiero. Surgenles in consessu Trigintaviroruni
Theognis et Piso de inquilinis auctores fiebant, esse in ilhs qui
proesenle novo rerum statu gravarentur : lectissimam banc esse
opportunitatem, per speciem poenarum a noxiis repetendarum locu-
pletes expilandi niagnasque opes coUigendi ; universe hoc unum
ante omnia spectaii agique oportere, ut civitas ad incitas redi-
geretur, atque desolata, vasta, inhabiUibiHs, et prorsus nulla redde-
retur: imperium tenentibiis opus esse nummis quoquo rnodo corra-
dendis. Haec ilia jactantes baud aegre persuadebant audientibus
lis, qui caedes hominum pro nihilo ducentes, rapinas et opum extor-
siones summi facerent. Placuit ergo decern ex inquilinis locuple-
tissimos omnium con)prehendi ; at in his tamen par p-iuperiorum,
quo invidiam cupiditatis a se averlere bonicpie publici raliones ex-
cusare possent, quasi, ut reliquorum suorum coeptorum atque insti-
tutorum nihil noii, ila hoc quoque consultissime et ad salutem pub-
licam accommodatissime fecissent.

.J. Sorliti sic inter se domos cxpilundas, in eam quisque domum
irrumpebat, (pjas ipsi sorte obtigissct. Ad meam delati deprclien-
deljant mu p;;regriiios hospitali convivio cxcipientem, quibus ejectis
Pisoni me Iradebant ; reliqui in officinam ingressi, mancipiis ope-
ram dabant lustrandis et in tabulas ref'erendis, ut fit in bonis publi-
calis. Interim ego Pisooem intcrrogare, vellctne niihi salutem
numiiiis prsesentibus vcndcre : aicbat I'iso velle, si quidem pretium
redfjmptionis satis sit luculentum. Off"(jrcbam talentum argenteum :
annucbat i'iso conditioni. Jam noram equidem Pisonem omne jus
divinumquc humanumque tanti non facere : nihilominus tamen in
ilia rerum facie, quibus turn septus eram, imprimis factu judicabam
esse necessarium, ut Pisonem jurisjurandi religione obstringerem.
Jurabat, exitium sibique liberisque imprecans si fefellisset, factu-

CONTRA ERATOSTHENEM. 217

rum se, post aes pactum in manus suas datum, ut ego tutum in
locum perductus salvus essem ; quo facto in cecum, ubi area numma-
ria posita erat, ingressus aperiebam arcam : ibi Piso, sentiens et
ubi nummos atque reliquani pretiosam supellectilem habeicm, et
area aperta facillime praedam simul omnem corripi etauflerri posse,
inlrabat ipse quoque, iustiatisque copiis prsesentibus inescatus, par
famulorum arcessit, quos arcam cum intus positis absportare jubet.
Aufterebat ille sic, non talentum argenteum quod pactus fueram,
sed tria talenta, judices, cum quadringentis Cyzicenis aureis et
centum Daricis et phialas argenteas quatuor: unde, ut saltim
parum quid detractum pro viatico mihi reliquum faceret, Pisonem
rogabam. Ille vero me admonebat, sapienter me facturum, si
nudus discedens saluti mese prospicerem ; ejusmodi enim instate
tempora, quibus congratulaturus mihi essem, quod spiritum salvum,
reliquis bonis omnibus amissis, abstulissem, ejusque rei, ceu magni
beneficii, gratias ipsi essem habiturus. Sic exibamus domo :
verum exeuntibus nobis, ipso in ostio, Melobius et Mnesitheus oc-
currebant, ex officina nostra redeuntes, atque quo tenderemus in-
terrogabant : respondebat Piso, se mecum ad fratrem meum [Pole-
marchvim] contendere, quo rem ejus quoque familiarem perlustraret.
Ibi Pisone illuc ire jusso, me secum retinebant et se ad Damnippum
euntes comitari jubebant. Interim Piso, clam in aures raeas insu-
surrans, auctor mihi fiebat ut tacerem et bono animo essem ; nam
se illuc quoque venturum esse. Delati illuc, Theognin reperie-
bamus, cui cum me tradidissent abibant. Hoc in discrimine versanti
mihi visum est salutis fuga queerendae periculum facere, certa quippe
et inevitabili peste me manentem manente. Damnippo itaque ar-
cessito, Familiaris tibi sum, Damnippe ( inquam ), tuam
in domum veni non sponte me a, nil deli qui, sed opes
mese mihi pestem afferunt. Praesta tu mihi tantis ma-
ils septo proraptus et lubens quicquid in te opis atque
facultatis est, quo sal vus evadam. Recipiebat quidem Da-
mnippus facturum : consuUius tamen idem sibi videri admonebat
cum Theognide quoque rein communicari, quern existimaret, lucri
spe ostensa, nihil non indulturum. Interim, Damnippo sic cum
Theognide sermones conferente, venit in mentem fuga me subdu-
cere — peritus eram domus, noramque binis utrinque foribus in-
slruclam, antica et postica — , animumque sic induxeram, alteru-
trum necessario esse eventurum, ut conatus hie evadendi aut pro-
spere succederet aut minus : quod si ergo a nemine observatus
neque impeditus elaberer, me potitura fore sperata atque optata
salute ; sin autem deprehensus e fuga retraherer, ne sic quidem
spem salutis omnem occidisse, si Damnippus Theognidi precibus et
lucri spe ostensa persuadere posset, ut elabendi veniam raihi nummis

2 F

'21^ LYSIiB

venderet ; qui Theognis si pretio sit exorabilis (et videri esse), non
minus me esse evasurum, tametsi captum, ac si captns et e fuga
retractus plane non essem ; sin autem durum se Theognis praeberet,
non aceibiorem mihi neque certiorem necessitatem mortis turn in-
stare, quam nunc instet, si nuUo facto evadendi conatu maneam.
H-a?c ego mecum cogitans elabebar, illis ad ostium in semitam pa-
tens stationem servantibus : et accidit, id quod propitias forlunse
mese debeo, ut trium januarum, tot enim evasuro trajiciendse erant,
nulla non pateret reserata. Sic perveni in Archenei naucleri ho-
spitium [in Pirseeo]; liunc protinus in urbem mittebam, de fratre
percontaturum : (|ui Archeneus inde reversus ad me isteec retulit,
fratrem ab Eratosthene fortuito publica in semita occurrente cor-
reptum in carcerem esse ductum. Quibus auditis ego proxiraa
nocte navem conscendi, quae me Megaram per mare traduxit,

4. Interim tyranni Polemarcho quoque solitum illud sibi suum
istaque setate creberrime frequentatum edictum denuntiabant, ut
cicutam biberet, tacita causa, praelermissa accusatione : tantum
aberat, ut auditus Polemarchus, dicta capitis causa, ex formula
juris damnatus, extremum supplicium toleraret. Fato sit suo de-
functus cum e carcere Polemarchus extractus esset, baud permise-
runt tyranni nostrarum sedium, quse ternae nobis erant, ex ullis eum
efFerri, sed in cella quadam meritoria ab ipsis conducta cadaver
spectandum proposuerunt : vestis, quse multa nobis et pretiosa
erat, nihil nobis funeris ergo rogantibus dabant, sed amicoruni alii
alia, hie pallium, ille pulvinar, alius quodcunque tandem, ad Pole-
marchi funus conferebant. Videte, judices, quo cupiditas eorum
inexplebilis processerit, turpissimis ilia quibusque modis quaestum
facere baud dedignans : videte documentum immanis animi ab illis
proditum, qui tot tantascjue nostris e fortunis egissent rapinas, qui
nostris ex officinis septingenta numero scuta extulissent, qui auri
argentique facti et aeris et mundi et supellectilis et vestis muliebris
tantum vim compilassent, quantam ne sperassent quidem un-
quam futurum ut adipiscerentur, qui mancipia centum et viginti
numero nostris ex officinis abegissent, quorum optima quaeque
corpora cum sibi privatim habenda et servanda delegissent, reliquam
fa-cem aerario adscripserunt ; verum nc in hac quidem immanitate
constitit incredibilis eorum et insatiabilis cupiditas diraque sitis ex
unaquaque re turpissima ditescendi, Polemarciii uxor quas tuni ha-
buerat inaures aureas, cum ab eo in domum ipsius materfamilias
induceretur, eas ex illius auribus ipse sua manu Melobius evulsit.

5. Deniquc nulla pars rei nostras familiaris, quamvis minuta et
contempta, digna ab ipsis est habita reverentia atque commisera-
tione, sed baud secius in nos a divitiis nostris stimulati saevierunt,
atque alii a vindicta acti fuissent facturi, si quos atrocissimis qui-

CONTRA ERATOSTHENEM. 219

busque contumeliis atque injuriis ofFendissemus ; quanquam ita
de civitate vestra meriti non eramus ut banc mercedem ferre-
mus ab illis studii ev^^a. rempublicam a nobis mullis modis decla-
rati, choregiis nullis non functi eramus, permultis quoque con-
tributionibus spontaneis egestalem publicam sublevaveramus, ipsos
nos piidentes atque sobrios gesseramus, iniperata omnia exsecuti
eramus, simultates cum nemine culpa nostra contraxeramus, non
paucos contra civium Atheniensium captivos factos numrais nostris
ex hostium potestate redemeramus ; denique, inquilini cum essemus,
ejusmodi cum moribus versati fueramus in republica, ut mores nostri
toto coelo distarent ab istorum moribus qui cives nati essent. Hi
enim civium suorum permultos a se solo patrio expulsos coegerunt
hostium in solo considere ; multos a se per summum nel'as inte-
remptos justis funeris fraudarunt; multos, quibus ea fuisset vitae
famseque dignitas ut et jure petendorum honorum gauderent et
gerendis honoribus habiies haberentur, capite minuerunt, et jure in
foro standi et in luce reipublicas versandi spoliarunt; multorum
filias nubiles, in ipsa spe amplissimarum conditionum uxoriarum,
eo obscuritatis atque miseriae depresserunt ut elocari non possent;
eo denique processerunt impudentiae et audacise, ut ad vos prodire,
vultus vestros ferre et causam capitis dicere sustineant, negentque
se mali quicquam commisisse cujus se pudere oporteat. O quam
ego velim hoec jactantes eos non mentiri ! nam ad me quoque pars
laudis hujus eaque non minima pertineret. Jam vero neque erga
rempublicam neque erga me jactare laudes tarn inanes et tarn emen-
titas possunt; longe aliter et de republica et de me privatim meriti
sunt: fratrem enim meum, id quod modo memini me proedicare,
hie Eratosthenes neci dedit, neque privata ulla ejus injuria ipse laesus
neque in reipublicse commoda peccantem cernens, sed sola actus
contentione indomitae suae legesque et jura omnia aspernanti cupi-
ditati inserviendi. Quern Eratosthenem, cum pace vestra, judices,
in hunc evocabo suggestum, unde nunc ad vos verba f'acio, atque
interrogabo. Animum enim sic induxi meum, ut vel cum alio quo-
cunque iis de rebus agere, quae ad islius salutem tuendamfaciant,
nefas et impium ducam ; quae autem ipsi pestem allatura videantur,
ut de iis vel cum ipso Eratosthene, agere mihi per religiones deorum
licitum censeam. Age ergo, Eratosthene, adscende hue quaeso et
responde mihi ad interrogata.

6. Adduxistine Polemarciium ad undecimviros, nee ne ? Magi-
stratuum imperio parui, metu pcenae, si recusarem morem gerere.
Interfuistine, cum deliberationes super nobis in curia haberentur ?
Interfui. Assensusne iis es qui nos tollendos censebant eorumque
partes oratione tua firmasti, ;in contra dixisti ? Contradixi. Quo
nos ne occideremur? Quo nempe ne occideremini. Censens inju-

220 LYSINE

riam nobis fieri, an jus eequum? Injuriam enimvero. Itane vero,
homo impurissime, patrocinatuni te nobis ais quo salvi essemus, at
idem tute tameii Polemarchuni nihilominus comprehendisti quo
exitio dares? et quo tempore nostra salus adhuc in arbitrio manuque
sodalitii vestri esset, eo tu te ais oblocutum esse sanguinum no-
strorum sitientibus ; quo autem tempore penes te solum esset Pole-
marcho ant eripere spiritum ant condonare, turn tu eum in carcerem
abduxisti ? Vir fortis et honestus ideo vis haberi, quod oblocutus
inimicis nostris sis (si verum ais), quanquam obloquendo, nihil pro-
fecisses ; Polemarchum autem a te comprehensum quod occideris,
ejus rei poenas te mihique et hisce judicibns debere nullas autumas?
7. Sed age largiamur hoc ipsi, ut verum dicere credamus aflir-
mantem, se oblocutum esse, quamquam mentiri utique videtur ; at
hoc profecto vos ei aienti credere baud convenit, imperata ipsum esse
exsecutum : est enim id quidem imprimis incredibile. Fac, deman-
datam tibi fuisse csedem nostram. Quis aut quid te cogebat obsequi?
jusjurandum? Atqui in inquilinis profecto, cujusmodi nos eramus,
tyranni non videntur jurisjurandi religione teve aliumve quempiam
obstricturi fuisse. Deindo, id si tenemus quod consentaneum est,
eccui omnium uni minus illi erant hoc negotium delegaturi, quam
huic, qui, quod ait si verum id ait, ipsis fuisset refragatus senten-
tiamque tulisset in partem ipsis contrariam? Ecquem enim alium
probabile erat mandata indiiigentius atque qunctantius esse exse-
cuturum, quam eum, qui rebus, quas isti efFectui dari voluissent,
dissuasionis suge pertinaciam opposuisset? Prirterea, reliquis qui-
dem AtheniensilMis idonea, ni falior, esse debet excusatio, si facta
sua ad Trigintavirorum auctoritatem referant : ipsos autem hosce
tyrannos ad ipsosmet seseauctoresreferre suorum actorum rationes,
qui fercndum erit? qui approbari hoc vobis patiemini? Alius enim
si quis turn m urbe fuisset magistratus ampliore quam trigintavirale
collegium potestate arniatus, isque magistratus Eratostheni man-
dasset ca-des hominum insontium porpetrandas, nescio an veniam
ei merito daretis : jam vero undenam pcenas unquam repetetis vobis
debilas etjus vestrum adipiscemini, si Trigintatyrannis imperia Tri-
gintatyrannorum excusare licebit? hoc est praetexere se in aucto-
ritate ipsos sua fuisse, libidini ipsos suee obtemperasse. Tantamne
voa excusationis ineptiam probabitis ? At Polemarchum ait a se,
non domo extractum, sod in via publica correptum, ideo quod saluti
ipse su'tfi caveret et pareret mandatis Trigintavirorum, in carcerem
abductum esse. Tanto pejus, tanto inexcusabilius. Solebalis vos,
cives, turn temporis eegerrime ferre, si qui a tyrannis rnissi, aut
vosmet ipsos, aut rcrum vestrarum quicquam requisitum, vestras in
cedes irrumperent. Quanf|uarn hi intra veniam peccabant mandata
rxsequentes, quorum omissionem scirent se suocapitc esse luituros :

CONTRA ERATOSTHENEM. 221

nam domum alicujus ablegates illuc uon ire aut infitiari a se domi
repertos eos esse qui fuissent, capitale discrimen poterat audentibus
consciscere : quod si ergo his intra veniam peccanlibus vos nihilo-
minus tamen jure merito succensebatis, quanto majori jure veniam
denegabitis alteris, inexcusabilius eo peccantibus, quod homines pu-
bhca de via abreptos in carcerem abduccrent. Quid inipediebat
Eratoslhenem.quominus senatui renuntians Polemarcho se negaret
occurrisse? aut, si tutius judicaret, ita se renunciare, occurrisse
quidem sibi Polemarchum in via, se vero hominem baud noscitasse,
cujus OS et vultum minus haberet consuetudine cognitum ; quis
eum potuisset hsec assimulantem mendacii coarguere? excusationes
huJMsmodi neque scrutinium neque convictionem admitlunt, etiamsi
te inimici tui vel niaxime convincere contendant. Debebas, Era-
thosthene, si homo frugi eras quern te fers, multo magis injustae neci
destinatos de imminente periculo admonere quo id devitare possent,
quam sceleratis cives insontes per nefas de medio tolientibus operam
navare. Tu vero ita te in oculis omnium gessisti, ut facta tua
planissime doceant, rebus tum gestis te non modo non contristatum,
sed etiam delectatum fuisse : quapropter hosce judices decet se-
cundum factorum quorum tibi conscii sunt veritatem magis, quam
secundum pra^dicationum tuarum praestigias sententiam dare, et e
rebus gestis, quas a vobis profectas norunt, sermones tum in col-
legio vestro agitatos coUigere, quandoquidem horum sistere testes
negatum est. Nobis enim non modo tyrannorum coetibus interesse
non licebat, sed ne domi quidem nostreeesse : quapropter penes ipsos
est, cum nulla non peste rem nostram minuissent atque labefactas-
sent, tamen, quodcunque modo voluerint, genus ornamentorum et
bene de rep. meritorum de se prsedicare. Ego vero baud repugnabo,
concedam enim vero, quod ais, te inimicis nostris oblocutum esse.
Miror tamen, quodnam tu nobis grandius malum fuisses daturus suf-
fragando tyrannis, qui, cum refi agareris tyrannis, Polemarchum tamen
occideris. Agite, judices, respondete ad id, quod vos interrogare
juvat. Quid ageretis, si fratres liberive Eratosthenis essetis? num ab-
solveretis? Nullo modo: baud possitis, etiamsi velitis. Oportetenim
Eratosthenem alterutrum horum docere, aut a se Polemarchum in
carcerem abductum non esse, aut jure id factum. Atqui in confesso
et extra controversiam est ab Eratosthene Polemarchum esse in
carcerem ductum ; et rursus ipse suo fassus est ore Eratosthenes,
in eo, quod Polemarchum comprehendisset, ei factam a se esse
injiiriam : jam facilis vobis est, judices, hujus causae disceptatio.
Congressi sunt, adsunt, circumstant ha;c subsellia frequentes,
civesque hospitcsque, vestiam hac de causa sententiam cognoscere
gestientes. Horum qui cives vestri sunt, hi domum discedent
certiores facli prout aut condemnaveritis Eratosthenem aut absol-

•22-2 LYSIiE

veritis, ita, si qiiee deliquerint, aut eorum se poenas daturos, aut
meliore qiiain nunc sunt conditione futures, aut saltim non deteriore.
Nam sive potientur cupitis, sive spe et conatibus audaciae suae exci-
dent : ilhid si eveniat, sciunt, impune se capitibus civium insulta-
turos ; sin hoc, pari tamen se vobiscum jure civili gavisuros norunt.
Peregrini autem quotquot nunc in urbe vestra versantur, scient,jure
ne an injuria Trigintatyrannos suis quiqtie ex oppidis agrisque sub
prasconis voce exterminent. Contendunt illi quidem nunc Triginta-
tyrannos ubique locorum exagilare, pro hostibus universae Grseciae
communibus eos habentes : ubi autem vos viderint tarn leves tarn
inconstantes tam turpiter molies et ignavos, ut tyrannos, quorum
injurias ipsi toleraveriiis, in potestate cum habeatis, impunes tamen
dimiltatis, poenitebit ipsos sui erga vos sludii, multum ipsi sese
ineptos et male sedulos judicabunt, qui vestri causa frustraneis
conterantur molestiis odiaque Lacedaomoniorum tyrannis stu-
dentium insectalionibus tyrannorum sibi consciscant. Imperatores
vestros, navali ad Arginusas prselio victores, extremo supplicio
affecistis, alia nulla de causa quam quod faterentur per tempestatis
atrocitatem sibi negatum ut naufragos e niari sublectos servarent
humarentve; exislimabatis nimirum oportere vos, capitibus impe-
ratorum vestrorum, tametsi victorum, manes tot viiorum fortium eo
in praelio misere ab undis haustorum placare : hos vero, qui privati
adhuc, quantum in ipsis esset, ad cladem contulerunt classi vestraj
apud i^gospotamos illatam, postmodum autem, summa rerum
potiti, sponte sua, nemine cogente, multos civium indicta causa
neci dederunt, id quod ipsi baud diffitenlur, dubilabitis ipsosque
liberosque extremis toUere sup{)iiciis ?

8. liic defungi poteram accusatione finemque ei eram impo-
siturus, existimuns capita accusationis adhuc a me proposita ad
damnandum reum sufficere : sic enim censeo, accusatorem hactenus
debere contendere, ut reus judicibiis videatur digna mortis sup-
i)licio patrasse ; quod extremum est suppliciorum quae a criminosis
repeli possuiit. Quocirca non video quid oporleat multum in
hujusmodi hominurn accusatione contendere, quorum tam sunt
enormia scelera, ut poenas sat magnas daturi non videantur, etiamsi
singula quaeque scelera si fieri possit binis mortibus luant. Verum-
tamen superesse video nonnullas causaliones, quas me decet Era-
tostheni eripere. j'Equum enim profecto non est ei quoque concedi,
quod in hue civitate multi contra quam decebat usurpant, qui, cum
vincere rebus et conjectas in se criminationes depellere nequeunt,
dissimulata et praeterita detensione prsestigiis jactantiae vobis illu-
dunt, de laudibus suis ad vos multa et invidenda praedicantes, quam
fortes sint mililes, quam multa oppida a vobis alienata rursus ad
vestram societatem rcdegerint : quanquam ne poterit quidem, et-

CONTRA ERATOSTHENEM. 223

iamsi velit, ejusniodi de se laudes Eratliosthenes praedicare ; nam
jubete modo eum, judices, demonstrare ubinam locorum ipse cae-
terique tyranni tot hostes occiderint quot hie civcs sustulerunt,
uuinani tot naves hostium ceperint quot ipsi hostibus nostris tradi-
derunt, aut quamnam urbem imperio Attico adjunxerint, tarn am-
plam tarn late potentem, atqiie hsec est ab ipsis sub jugum missa.
At forsitan arma tamen tot detraxerunt hostibus, quot vobis ? At
moenia tamen tarn ingentia et tam firma ceperiint, quam sunt patriae
suee, quae moenia ipsi inanibus suis demoliti sunt? Quid mcenia
loquor? lUi vero propugnacula circa Atticam omnia destruxerunt,
planumque vobis fecerunt portum vestrum a se dirutum esse, non
jussu Lacedsemoniorum, sed voluntate sua, quod exislimarent, eo
facto potentiam suam hoc fore stabiliorem.

9. Stjepe numero cum essem audaciam eorum miratus qui hosce
tyrannos oratione tuerentur, tandem mirar: desii, postquam in
mentem venit, eorundem esse et facinorum nullum genus sihi reli-
quum facere et alios projectas audaciae homines sibi similes col-
laudare. Nam non nuper demum cceperunt civitatis vestrae huic
formse, quae nunc obtinet ad libertatis dulcedineni et juris aequali-
tatem conformata, adversari : sed jam dudum ante visus est Era-
tosthenes estate Quadringentorum hoc molitus, ut potentiam cum
paucis amicorum communicandam sibi pareret : agitans hsec in
Hellesponto cum a copiis quae ibi tum erant deprehenderetur, in
tantu(n venit capitis periculum, ut necesse haberet, repente relicta
nave cui trierarchatus cum honore prseerat, ex Kellesponto auffugere,
una cum latrocle aliisque quorum nominaquid attinet a me conmie-
morari? Sic illinc hue reversus, si qui formani reip. popularem
poscerent, iis adversatus est. Quorum ego vobis omuium testes
exhibebo.

TESTES.

Ab hoc inde tempore usque ad fatalem illam pugnam navalem
apud ^gospotamos ab Eratosthene acta omnia silentio prseter-
mittam ; ut autem navale illud quod dice praelium reip. vulnus
impressit insanabile, videte quomodo Eratosthenes se gesserit;
tenente adhuc democratia, a sic dictis sodalibus quinque viri, Ephori
seu inspectores appellati, constituebantur, id quod principium tu-
multus fuit, nomine illi quidem probabili tenus (Twayijye'ig, seu
conciliatores animorum mutuam in gratiam, reapse autem principes
globi conjuratorum adversus plebis vestrae libertatem; in his quinque
viris eliam Eratosthenes hie et Critias erant. Hi magistros equitum
per stationes disponebant, hi concioni quae sufFragiis suis scisceret
prsescribebant, hi quos vellent honoribus designari edebant, brevis
ut sim, quee vellent omnia pro arbitrio sue agebant, jubentes, ve-

224 LYSL^

tantes : ita vobis Insidioe, non ab hostibus modo, seel ab ipsis his
quoque, tametsi cives vcstri essent, parabantur, hoc contendentibus
et molientibus, ut neque sahitaria decernere possetis, et mtiltarum
rerum nccessariarum inopia laboraretis. Norant enim, capitibus ve-
stris insullare negatum sibi fore, nisi si vos mulls fiegissent et ad
inciUis redegissent: eo autem facto sperabant futunim, ut vos, prse-
sentium nialorum taedio victi j\b iisque quam citissime liberal! gesti-
entes, nullas non ad conditiones descenderetis, futurorum malorum
quae illinc exsistere possent immen^.ores. Horum Ephororum in
numero fuisse Eratosthenem, quo certo vobis constet, judices, ex-
hibebo testes, non ex iis quidcm qui sociam tyrannis operam turn
praesliterunt — neque enim lios exhibere possim — , at ex istis tamen,
qui ex ipso audiverunt Eratosthene, quum Ephororum in collegio se
fuisse affirmaret. Quanquam, si saperent hi tyrannidis satellites,
non advocatos se illis precberent, non commendarent, non excusarent
eos, sed premerent potius hos scelerum suorum magistros siio testi-
monio graviterque punirent, neque jurisjurandi a se dicti religionem
pro arbitratu suo interpretarentur, pro re nata earn modo laxantes,
modo adstringentes; verum sic sunt animati: quatenus officere
et incommodare civibus possunt, hactenus autumant sancte sibi
servandara esse jurisjurandi religionem; ubi autem locus offeratur
civium rem augendi et secundandi, ibi religionem banc securi vio-
lant. [Lajdunt nempe civium conimoda minuuntque, sponsionem
Amnestias usque ad hostes reip. professes, qui sunt Trigintatyranni,
extendendo eosque pacto oblivionis coniplectendo. E re autem
civitatis facerent, si tvrannos beneficio le2:is illius excluderent. Ve-
rum tanto exarserunt tyrannorum studio, ut nocere civibus, quam
tyrannis malint.] Hactenus hsec mihi adversus hos tyrannorum
patronos dicta sunto: tu autem testes mihi cita, et vos testes hue
adscendite.

TESTES.

Audivistis jam testes [confirmantes, ex Eratosthene audisse, cum se
incollegio Ephororum fuisse perhiberet]. Videamus jam,quomodo
se in collegio 'I'rigintavirorum gesserit: his itaque dum interfuit,
nullius unquam boni consiliiatque salutaris auctor aut censors fuit,
contra malorum atque exitialium fuit quam plurimorum. Civis
bonus si fuisset, primum quidem defugere atque ejurare debuisset
honorem patriae tam funestum et constitutioni reip.legumque edictis
tam repugnantem ; turn, si mansisset tamen in isto sceJeratorum so-
dalilio, decebat eum utique senatum [qui tum sedebat, minus legi-
timus magistratus, quam auctoritate cassus Trigintatyrannorum
famulus], ilium itaque senatum admonere, quoties noniina civium

CONTRA ERATOSTHENEM. 225

insontiura pro sontibus ad eum deferrentur, indices illos non vera
crimina sed conficta et ementita indicare, ad pestem viris probis et
honestis consciscendam. Batrachum et iEschylidem aliosque similes
delatores non ea indicare quae ipsi per se pro certis cognossent atque
comperissent, sed commenta quae subornati jussique a Trigintaviris
assent ad senatum renunciare. Sed aiet Eratosthenes, victum se a
multitudine et immanitate sceleratorum, tacuisse et sorti vestrse in-
gerauisse. Ego vero tuam erga plebem benevolentiara e silentio
tuo qui colligam? eane nota est, qua civis patriae bona fide deditus
ab ejus hoste dignoscatur? Apage: non silentio, sed fiducia liber-
tatis publicae oratione tuendae geritur resp.; cui si qui turn male
vellent, hi ideo nihilo pejore loco erant, quod tacerent, quam si qui
oratione senatum ad caedes et proscriptiones civiura accenderent:
nam cum essent qui silerent, turn erant contra alii baud pauciores,
qui et verbis suaderent et factis patrarent tarn dira et horrenda, ut
alia vulnera luctuosiora imponi reip. nulla potuerint. Benevolentiam
autem erga vos suam qui nuncjactant, qua vos tarn prosecuti esse
videri volunt, ut vult Eratosthenes, eccur hi earn turn non prodide-
runt, alias salutaria consilia subjiciendo, alias ruentes in scelera de-
hortando?

10. Forte dicet (et nescio hercle, an hsec ejus excusatio baud
paucis satisfactura sit) refragari tyrannis se reformidasse. Ego vero,
si nondum satis Eratostheneminvolucris assimulationum et raenda-
ciorum evolvi, quibus auimum vobis infestnm et consceleratum ab-
scondere laborat, hie tandem eum plane denudabo,ut nemo sit futu-
rus, qui non liquido cernat consilia et coepta tyrannorum omnia
Eratostheni placuisse, tametsi ea inter illos auctoritate poUeret, ut,
si voluisset ab illis dissentire, nil ei fuisset, cur ab illis sibi male
metueret. Audistis, judices, qua contentione Eratosthenes, quo
ardore causam Theramenis egerit, hominis sibi amici: atqui studium
hocexcusandiettuendi, non pro Theramene Komine vobis pestifero,
sed pro salute vestra, proferre et exercere debebat. Verum enim
vero Eratosthenes, reipublicae bellum indixerat; inimicos vestros
amicos sibi fidosque habebat adjutores: quod ego utrumque ubi
multis magnisque documentis demonstratum dedero, turn hoc quoque
docebo, tyrannos inter se dissidentes, non vestri causa, sed sui, dis-
sedisse, factionesque eorum non hoc certasse, quo vobis bene esset,
sed utri soli in republica dominarentur. Salus enim civium per
nefas oppressorum si curas cordique unquam his fuit, et haec si causa
Therameni aliisque ei addictis fuit a tyrannis secedendi,eccubi erat
viro magistratum gercnli locus nobilior benevolentiam ergo cives
miseros declarandi, quam quo tempore Thrasvbulus Phylen occu-
pabat? Verum Eratosthenes, ut apud Phylen conglobatis opem aut
aiFerret aut reciperet solummodo afferendam, tantum abest, ut po-

2g

226 LYSIiE

this, habens secum coUegas, faetis ad Salaminem et Eleusinem ex-
cursionibus, trccentos iiide cives Atlienas in carccrem abdiiceret,
iinaque oniiios scntentia morte damnaret. Verum non turn sobimmodo,
sed postmodum quoque rebus paulatim conquiescere incipientibus,
infestiim patiiijo animum et a publica pace alienum prodidit Erato-
sthenes: lit enim in Pireecum rcdieramus primeeque concertationes
conquieverant, setnionibus de reditu mutuam in gratiam utrinque
habitis, magna spes affulgebat futuiuni, ut imposteruni eodcm inter
nos essemus aninio quem kiculenlis significationibus prodidissemus.
Etsi enim exsules in Piroeeo congregati superiores e pugna discesse-
rant, sinebant tamen urbanos a se devictos in urbem lemeare :
rursus urbani, ut in urbem redierant, statim Trigintatyrannos expel-
lebant, prtetcrquam Phidonem atqiie Eiatosthenem, sibique prsefi-
ciebant homines tyrannis inimicissimos, spcrantes futurum, ut, qui
Pirceensium ininiicos Tiigintaviros acerrimo prosecuti assent odio,
iidem rursus exsules in Pirseeo congresses caritate sint amplexuri,
Verum secus evenit. Phidon enim, qui in numero Trigintavirorum
fuerat, et Hippocles et Epichares Lamptrensis cum reliquis qm Cha-
rich et Critiix; corumque sodaHtio quam maxima adversari videban--
tur, ut semet in summam potostatem ingesserant, midlo seeviorem
in urbetumultum concitarunt, civesque in bellum adversus Piraeen-
ses multo acrius quam ante inflammarunt; eoque planum fecerunt,
a Trio-intaviris se non studio Pireeensium defecisse, neque luctu
eorum affici qui per nefas aut jam perempti essentant idem fatum
adhuc obituri, sed hoc angi, quod essent qui aiictorilate ipsis prsc-
starent ciliusque atque ipsi ditescerent. Siimma rcrum enim potiti
parlibus ambabus bellum indicebant,et tyrannis qui exempla crudeli-
tatis extremac in vobis statuerant, etvobis qui extrema qnceque ab illis
toleraveratis. Quanquam perspicuum nemini non esset, si jure vos
exsularetis neque liceret vobis pedem in patriam referre, factam esse
tyrannis injuriam, qui sub vestri nominis preetextu ex urbe fuissent
expulsi; sin autem tyranni exsilio in quod acti essent meritas lue-
rent scelcrum pcenas, injuriam vobis fieri, qui reditu in natale vestrum
solum arceremini : verum enim vero tyrannos merito constat exsulare,
vos per nefas; non enim profecto ullum obaliud crimen tyranniexsilio
mulctati sunt, quam quod civr s insontes inexsiiium egissent, eaque
patrasscnt,f|uai tunc patrabantilli qui tyrannos rursus ejecerant. Gra-
vilcr itaquePhidoni vosoportcl irasci.quod co delectus quo Pirscenses
cum urbanisreconciliaret in urbemquereduceret,eadem tamen scelera
commisitatfiuc Eratosthenes, eademque mentis improbitatc Triginta-
tyrannos, homines, quamvis pessimos, se tamen utiquc meliores
laedcre couatus est, qua vobis cxsulibus urbem reddcre noluit; sed
Sparlam potius profectns, Spartanos ad suscipiendum contra Pi-
raenses bellum hortatus est, criminando, Boeotorum in potestate

CONTRA ERATOSTHENEM. 227

futuras esse Athenas illis domum redeiintibus, aliaque spargendo
invidiosa quibus imprimis se sperabat illos commoturum. Venim
rejectus a Lacedaeraoniis, sive quod exta vetarent sive quod ipsi ab
hac expeditione essent alieniores, centum talenta ciedilo unde unde
sumpserunt [Phidon, et Eratosthenes et si qui alii iisdem in partibus
erant], quo haberent unde mihtcs merccnarios conducerent. Huic
militise magistrum sibi a Laceddemoniis quasi niutuo ad tempus
dari rogabant Lysandrum, hominein optiniatum quidem principatus
studiosissimum, populari vero gubeinationi infensissimum, sed Pi-
raiensium ante omnes odio ardcntem implacabili. Conscripto sic
undique milite, nullo non hominum genere ad pestem civitatis
excito, secum habentes Greecarum civitatum nonnullas, et ipsos
adeo Lacedsemonios ad extremum tamen precibus expugnatos, so-
ciorumque qui turn Lacedagmoniis erant quoscunque suas in partes
pertrahere potuissent, his instructi copiis, non cives inter se re-
conoiliatum, id quod jussi fuerant facturosque receperant, sed per-
ditum ibant : et perdidissent utique, nisi virtus virorum fortium in-
tercessisset, quibus vos, judices, testatum facite, pcenas ab eorumque
et vestris communibus hostibus [Eratosllicne similibusque] repe-
tendo, vos gratiam ipsis quoque debitam esse relaturos. Nostis
haec vos ipsi quidem satis superque, ut certus sim, nil ad rem at-
tinere, testes horum a me produci : verumtamen quoniam et ego
ahquantisper respirare cupio, et,nonnulli vestrum ita ducuntur ser-
monibus hisce de rel)us, ut quo copiosius audiant de iis disseri, hoc
magis delectentur, citabo testes.

TESTES.

11. Age nunc de Theramene quoque quam potero brevissimis
docebo. Quern locum ingrediens rogo vos, judices, ut banc ora-
tionis mese partem non mea magis, quara reipublicee causa, eequi et
benevoli audiatis : ab animisque vestris banc excludatis suspicionem,
Eratoslhene in discrimen adducto, me in Theramenem invehentem
ab hac causa aliena agitare. Quod longe secus est : non aliena a
re, sed vel maxime ad rem perlinentia ago. Relatum enim ad me
est, Eratosthenem hoc agere, ut in oratione, quam mox hoc e sug-
gestu causam capitis dicturus habebit, hoc fidat ante aha omnia de-
fensionis quasi fundamento, ut se dicat in partibus Theramenis rfe-
liquorumque fuisse, qui una cum Theramene secedendo a Triginta-
viris eorumque ausis adversando popularitatis opinionem adepli
essent. Jactabit ergo, ut audio, Eratosthenes banc suam cum
Theramene amicitiam, scelera sua ea pra>tendenda velabit, in earn
velut in latebram quandam perfugiet, quam a me occiudi et inter-
cipi par est: id quod faciam docendo, Theramenem utique non
popularem, non studiosum vcstrfc dignitatis atque hbertatis, sed

v?2S LYSLE

ei non minus infestum fuisse, quam aut Critias aut alius quicunque
Trigiutavirorum fuit. Frigida enimvero ilia est Eratosthenis excu-
satio, insidiosa siraulat.io. Reip. partem aliquam si cum Themi-
stocle gesissct, jactaret sine dubio suam cum Themistocle conimu-
nionem curarum in moeniis exstruendis postularetque ideo in glorise
quoque proemiorum(|ue cum eo communionem admitti: credibile
quidem est id eum facturum esse, qui, cum Theramene communi-
cata sibi cum jactet consilia, illo cum Theramene, in quem unum
maxime conferenda est culpa devastationis moenium nostrorum,
tamen pcenarum item communionem a Theramene hoc facinore
meritarum detrectat. Non enim profccto mihi par illud virorum
[Themistocles et Theramenes] paria prsemia factorum tarn dispa-
rium meruisse videtur : iste enim invitis Lacedaemoniis urbem no-
stram moeniis consepsit ; hie vero moenia a Themistocle condita solo
tequavit, machinis diruta prsestigiarum illarum quibus plebem <;ir-
cumvenerat. Verum secus evenit reip. atque par erat. Par erat
una cum Theramene socios quoque perisse, nisi si quibus ab eo
sejuncta consilia et instituta fuissent : jam vero video nou a reis
modo criminum nomen Theramenis ad criminum defensiones usur-
pari, verum etiam familiares ejus veluti rem sibi debitam poscere,
ut in dignitatc atcjiie honoribus versentur ; quasi Theramenes
multis magnisque ornamentis remp. cumulasset, non ingentibus
cladibus obruisset, is, qui primum quidem unus omnium maxime
priorem optimatum dominatum condidit eo, quod auctor vobis est
factus illius regiminis quo usi sumus Quadringentis obtinentibus.
Pater quidem Theramenis, utpote qui tam in nuraero Probulorum
esset, hccc agitabat : ipse vero Theramenes, c[uod videretur liber-
tatis imprimis studiosus esse, Strategus a patre dictus est. Donee
igitur in dignitate carusque vobis erat Theramenes, fidem suam reip.
ajjprobavit : postquam autem Pisandriim et Callacschrum aliosque
sibi vidit anteferri, vestramque plebem ipsi patrique parere diutius
nolle, ibi cum invidentia erga Pisandri factionem tum metu vestri
causam et studia cum Aristocrate consociavit. Quo autem opi-
nionem fidei de se plebi injiceret, Antiphontem et Archeptolemum,
homines sibi amicissimos, a se accusatos morte damnavit: eo pro-
cesserat improbitatis et perfidise, ut idem per suam cum illis familia-
riiatem vos subjngaret, et per fidem (juam vos ci habebatis amicos
homines neci daret: necpje tamen satis habuit amicos a se pessum-
dari, vosraet ipsos adeo pessumdedit. Summis honoribus a vobis
auctus habonsque in manibus credita suee fidei gravissimi momenti
negolia, qua remp. scrvaturum ultro recepisset, eam ipse suis ma-
nibus evertit, eo quod se reperisse jactaret rem ingentcm summique
facicndam. Spondebat nempe pacein opera sua a Lacedir-moniis
impctrandam, facillimo negotio, non datis obsidibus, non dirutis

CONTRA ERATOSTllENEM. 229

moenibus, nou classe tradita.: haic se aiens perfecturum, recusabat
indicare interrogantibus modum quo speraret perficienda ; solum-
modo coecam sibi fidem haberi postalabat. Habuislis, Athenienses,
tot intercedentibus diffidentite momentis. Senatus Areopagiticus de
pace ineunda et restituenda reip. salute cum Lacedcemoniis per le-
gates agitare coeperat; niulti vos a fide Therameni habenda abs-
terrebant atque revocabant, quibus eum hoc inprimis suspectum
reddebat, quod, quam rem inter hostes vestros palam esset elocu-
turns, earn rem velut arcanam vos cives suos celaret, contra quam
alii omnes facerent, arcana non cives, sed hostes, celantes : vos ta-
men,his nil moti, Theramenis in manus patriam et liberos etuxores
et vosmetipsostradidistis,magnitudine atque splendore promissorum
freti quibus vos occcecaverat. Ille vero tam splendidorum promis-
sorum. omnino nihil reapse praestitit et ne prsestare quidem unquam
voluit, qui sic animum suum induxisset, ad contemptum deprimen-
dam et enervandam et prorsus ad incitas redigendam esse remp. :
quo effecit hoc, ut, quorum ad vos mentionem ne hostium quidem
quisquam unquam fecisset et quae civium nullus antea sperasset
eventura, ad ea vos patienter accipienda et tolcranda adigeret, non
coactus a Lacedaemoniis, sed ultro ipsis ea deferens eosque invitans
ad exigendum atque imperandum vobis suamque vobis persuadendi
operam condicens, scilicet, ut Athenienses Pirseeum suis ipsi mani-
bus demolirentur prsesen tern quae quoe tum erat reip. formam abole-
rent: bene nempe norat, nisi prorsus omni spe vos exclusisset, vos
a se poenas cito esse repetituros. Denique concionem citius haberi
non sivit, quam prsestitutum a se tempus diligentissime servatum
atque elapsum esset, et Lysander Samo arcessitus cum classe ad-
venisset, copieeque hostium terrestres congressse urbem cinctam
tenerent. His ita comparatis, coram Lysandro et Philochare et
Miltiade concionem habebant [Theramenes puta, Eratosthenes, et
reliqui Trigiuta] de forma reip. inducenda, sed concionem libertate
carentem et vi armorum oppressam, ubi neque orator quisquam ipsis
vocem neque magistratus minas auctoritatis sua? opponeret, sed vos
facultate privati salutaria vobis sciscendi, sola scisceretis ea quse
istis probata fuissent. Ibi Theramenes cum dicendi causa surre-
xisset, auctor vobis fuit, ut urbem Trigintaviris traderetis, eamque
reip. formam quam Dracontides ostendisset amplecteremini. Huic
vos orationi, tametsi tam duris conclusi necessitatibus, tamen
obstrepebatis eoque vos descensuros negabatis : sumniam scilicet
rerum vestrarum in ilia concione actum, et, utrum libertatem tuituri
an servitutem obituri essetis, decretum iri, intelligebatis. Thera-
menes autem — recordamini modo, judices, intereratis enim et
audiebatis, cum diceret, ut necesse sit vos meminisse facti cujus
vos recte testes cito — , Theramenes ergo vestro se fremitu quicquam

230 LYSI^

negabat conimoveri : mnltos enim Atheniensium eadem secum sen-
lire atque agitare, penes se cerium atque exploratum esse ; Lysan-
dro atque Laceda-moniis probata se loqui. Secundum Tlierame-
nem assurgens Lysander, inter alia quce turn niulta spargebat
minarum et superbia) plena dicta, jactabat etiam hoc, se jam vos
tenere rupli foederis manifeste reos ; non nunc de forma reip. vestrsB
inducnda, scd de spirituum vestrorum sccuritate agi, nisi prompts
jussis Theramcnis pareatis. Boni cives quotquot illi concioni in-
leressent, videntes armorum machinarumque a[;n;. ..;,rn sibi cir-
cumpositum et admotam vim atque necessitateai inevitabilem, alii
suis in sedibus manentes quieti conticescebant, alii furtim se sub-
ducebant, hoc saltim secum efferentes suas conscientioe testimonium,
nihil se reip. pestiferum scivisse : pauci quidam, sed ilU scelerati
pravisque ducti consiliis, imperata suo sufFragio comprobabanl. Im-
perabatur autem, ut summa rerum collegio Trigintavirorum manda-
retur, conflato e decemviris, aliis quos Theramenes esset delecturus,
aliis quos Ephori tum rerum potientes, aliis denique e corona ex-
cerpendis : ita perspicue vestram cernebant infirmitatem suteque
certi erant potentioo, ut in concione eventura prsescirent. Aucto-
rem vultis? idoneum dabo, non me, sed ilium ipsum Theramenem,
ista de se referentem ; cui vos credere convenit. Qusc enim ego
mode retuli, ea ille ipse coram senatu, ilia in oratione qua capitis
causam dixit, perhibuit: qua in oratione, cum exsulibus exprobrat
quod per se redissent, tum in Lacedsomonios graviter invehitur
eosque cum fastidio et supercilio Iraducit ; coUegas principatus
Trigintatyrannos increpat, quod sibi, a quo ista quce dixi omnia,
niodis illis quos dixi, elaborata et perfecta fuissent, ct cui quicquid
penes eos esset aculei, id omne uni deberent, banc operse ipsis
navatsc mercedem referrent, qui ipsis lot fidei erga ipsos suse docu-
menta dedisset ipsorumque de fide erga se tot sacramentis quse
sibi dixissent certior esset factus. Horum tantorum aliorumque
malorumque atque dedecorum, vc'ustiorumque atque recentiorum,
majorumqiie atque minorum, architectus cum fuerit Theramenes,
nil tamen istos pudebit amicos ejus se ferre, qui mortem non pro
vobis sed pro ipsorurn perfidia atque scelerositate oppetiit, et quam
pcenam tyrannis dedit oper-cB ab ipso in cvertcndo ipsorum princi-
patu navatse, cam pcEuam si duflum ante dedisset plebi libertate
sua adhuc gaudcnti, meritam utique dedisset: bis enim vos sub
jugum rriisit, prasentium tsedio, absentium appetitu, pulcherrimo et
honestissimo nomine abutcns, cujus sub larva tetcrrimorum facino-
rum veluti magister exempla prseivit.

12. Verum satis haec mihi de Theramcne dicta sunto : vos autem
Eratosthenem cjusque collegas punitotc; venit enim, veiiit nunc
tandem aliquando tempiis, quo vostris a menlibus abcssc debet

CONTRA ERATOSTHENEM. 231

omnis clementioe atque misericordioe sensus, sumendce vobis sunt
ab iis pcense, cavendumque, ne, qui armati soletis hostes vestros in
acie vincere, jus dicentes in foro vestris inimicis succumbatis.
Beneficiorum, qua2 jactant a se postmodum olim aliquando in vos
conferenda, hoc niinoiem ipsis habetote gratiam, quo dccet sasvio-
rem esse animadversionem vestram atque vindictam scelerum ab
ipsis jam conimissoruni : quibus tyrannis absentibus insidiati estis
ut iis poliremini, eos in potestatem nacti e manibus ne dimittite ;
neque pejus ipsi vobismet consulite neque segnius ultum ite vestras
injurias, quam fortuna, quai vobis eos veluti compedibus constrictos
tradidit. Accusatorum induite vobis personam, consurgite adversus
Eratosthenem amicosque ejus, quorum nominibus obtendendis ille
scelera excusatum ibit ea, quae ipsis auctoribus atque consciis pa-
travit. Sustinetis reip. personam, quam fingite vobis mente litem
cum lioc Eratosthene suscepisse; tametsi conditione multis modis
dispari : civium vestrorum si qui olim ad forum Trigintavirorum
citarentur, eorum erat idem Eratosthenes accusatorque atque
judex ; nos autem nunc Eratosthenem ad vestrum forum trahentes,
cum accusamws eum turn nos purgamus. Eratosthenes olim cum
collegis homines insontes, indicta inauditaque causa, peremit: vos
autem cum auctoribus pestis publicse ea agitis tequitate, ut carni-
fices plebis tamen ex lege censeatis judicandos ; quos etiamsi con-
tra formulam juris punire juvet, at ne sic quidem sat dignas scele-
rum poenas exigatis eorum, quibus publica minuerunt commoda
juraque et majestatem populi violarunt. Ecquod enim uUum illi
dignum suis facinoribus dederint supplicium ? Cruoris ab illis
eft'usi satisne vos sequam feratis talionem, si ipsos una cum liberis
occidatis, vos, quorum patres et filios fratresque hi negata adeo
defensionis copia peremerunt ? At, si bona eorum immobilia pro-
scripseritis, sic tamen satisfactum erit, ni fallor. Eccuinam ? Civi-
tatine? cujus serarium expilarunt, multoties plus furantes, quam
bona eorum sub hasta secta referant. An privatis hominibus ?
quorum tiedes, velut immisso milite, ferro flammisque evastarun^
Quandoquidem igitur, tametsi nihil non agatis, tamen facere non
poteritis, ut poenas ab his sat dignas repetatis, ecqui non turpe vobis
sit, vos ullum preetermittere poeuEe genus, quod in hos expediri
quisquam velit? Nullum ille mihi genus audaciee sibi reliquum
facturus fuisse videtur, qui nunc causae pro se dicenda; ergo eos ad
judices prodeat, quos antehac multis a se Isesos esse malis et injuriis
ipse sibi sit cunscii.s, et a quorum testimonio prsevideat impro-
bitatem suam conlossum iri. Videte, quantopere v&s contemnat:
tametsi aliis multum fidit, multo tamen vos contemnit magis, quam
patronis suis fidit. Quse ambo vos nunc decet ad animum vobis
revocare atque cogitare, neque ausuros istos unquam ea fuisse quse

23-2 LYSl^

ausi sunt, si opera atque pra^sidio aliorum caiuissent, neque nunc
in conspectum vestrura fuisse ventures, nisi futurum sperassent ut
ab iisdem prasidibus suis periculo criperentur; quanquam hi pras-
sides atque protectores, non tarn his, quam sibi ipsis, opitulatum
veniunt, suaeque potentiae propugnaculum praestruunt, e factis ante-
rioribus coliigentes, eiiam imposterum sibi licitum fore qusecunque
veUnt facere, ubi viderint, extremorum malorum concitores a vobis,
cum in potestate habeatis, tamen sine poena dimissos.

13. Verura in liis ipsis, qui sese advocatos istis [Eratostheni cete-
risque tyrannis] praebebunt, mirari licet atque dubitare, utrum modo
tyrannos a vobis exoraturi sint, quo viri boni et fortes baud rare
facinorosos a severitate judicum exorant; vellem utique hos advo-
catos tyrannorum in servanda rep. ])ari contentione decertasse, atque
tyranni certarunt in ea pessumdanda : an defensionem tyrannorum
ideo capessent, quod oratores sibi videntur sollertes, subtiles, na-
turas rerum oratione mutare, album nigro vertere valentes? Hoc-
ciue planum facient, tyrannorum facinora sumrai vobis esse facienda
et aureis coronis remuneranda? Sint, per me licet, quantsecunque
volent, facundice tyranni. Boni profecto cives et hac civitate ve-
stroque assensu digni non sunt. Quid ita? Qusecunque est ilia
eorum jactata facundia, pro vobis ea quidem usi nunquam sunt, ne
justis quidem in causis, ubi multo facilius quam in malis facundia
exercetur.

14. Age, spectemus nunc testes qnoque, quos pro se collegisque
dicturos Eratosthenes mox producet: atqui testes hi, cum tyrannis
testabuntur, tum ipsi adversus semet testabuntur. Ecquid autem?
hoc nempe, se vestrara plebem contemncre. Ita vos putant simplices
esse atque obliviosos et tardos et propter multitudinem vestram con-
temnendos, ut facile patiaroini per prsestigias et mendacia venalium
et precariorum testimoniorum periculo eripi tyrannos eos, qui, Erato-
sthenis collegaruinque armati ministerio, tarn fuissent terribiles,
quamvis pauci numero essent, ut capitale esset amico exsequias
ire. Praetcrea vos iniquitatem quoque futurse sortis spectare velim,
judices, quae tyrannis hisce jam reis factis admodum dispar est cum
civibus vestris dim horum sententia morte damnatis : possint enim
hi tyranni, nunc si absolvantur, denuo remp. pessumdare ; cives
autem ab ipsis perempli nunquam ab ininiicis suis ultionem repetent,
nisi per vos. Acerbum utique et indignum facinus ! Civium per
nefas peremptorum amici adeo ipsi una cum illis pcribant, alia nulla
de causa, quam quod illis faniiliariter usi eorumque funus prosecuti
essent; horum autem tyrannorum, a quibus resp. pessumdata fuit,
funus qui prosequantur, videntur multi esse futuri, quandoquidem
ad eorum defensionem obeundam tot numero homines accingantur;
tametsi multo est, mca quidem sententia, facilius hos accusare de

CONTRA ERATOSTHENEM. 233

injuriis quas vobis dederunt, quam his est ciimina purgare. Sed
aiunt reliquorum Trigintatyrannorum omnium unum Eratosthenem
paucissima vobis mala creasse ideoque absolvendum et servandum
esse : scilicet, non recogitant, si coUegarum parcissime vos Erato-
sthenes laeserit, in reliquis tamen Gra^cis omnibus esse neminem,
qui vos tot numero tantisque cladibus aftecerit, atque unus Erato-
sthenes vos affecit ; neque videtur ipsis heec causa ad pestem Era-
tostheni consciscendam satis idonea. Vos vero, judices, declarate,
quae vobis hac de re sedeat sententia. Quod si en'm in himc Era-
tosthenem animadvertetis, illustri ad omnes documento confirma-
bitis, vos segerrime tyrannorum facinora terre gravissimaque iracun-
dia prosequi: sin autem absolvelis, prodetis eadem vos cum tyran-
nis studia consectari, copiamque ipsi vobis imposterum eripietis illius
excusationis quam adhuc usurpastis, aientes a Trigintatyrannis im-
perata fecisse. Id quod hac quidem in causa locum non habet ;
nemo enim vos nunc cogit, invitos, contra vestri animi sententiam,
Eratostlienem ejusque collegas absolvere. Quare auctor ego vobis
hortatorque sim, ut ne committatis, ut iUos absolvendo vosmet ipsi
condemnelis : neve speretis tabellariam vestram suffragationein
clandestinan» aut in occulto mansuram esse ; prodetis enim vos uni-
versse civitaii tacitam sufFragii vestri vocem in exitu hujus judicii.
15. Supersunt adhuc pauca quaedam, de quibus ubiambos admo-
nuero, tam urbanos quam Pirseenses, descendam : in quo hoc sequor
et specto, ut calamitatum ab Eratosthene vobis contractarum recor-
datio suffragiorum vestrorum veluti gressus gubernet. Primum
igitur vos, quotquot me circumstatis atque auditis dicentem, urbani,
considerate, Eratosthenem hunc coUegam esse tyrannorum qui vos
olim tam ssevis tenuerunt imperils constrictos, ut necesse vobis
esset adversus fratres et liberos civesque vestros bellare helium
ejusmodi, quo victi quidem pari eratis loco cum victoribus futuri ;
sin autem vicissetis, his tyrannis servissetis. Familiarem suam rem
horum quisque in ilia procella rerum, quae tum susque deque fere-
bantur, locupletabat; vos autem fortunas vestras per bellum civile
decrescere sensistis. Fructuum, quos ipsi e spoliis reipublicse per-
cipiebant, communione vos excludebant ; invidiae autem, qua ipsi
conflagrabant, partem baud rainimam in vos derivabant. Proli
enormitatem superbiae, proh furoremcontemptus, quo illi vos despe-
xerunt ! Fidem sibi vestram, non bonorum suorum communicatione,
sed dedecorum, ibant obligatimi. Prseclara haec ob merita illos pro
facultate vestra nunc, in tuto cum sitis, vestriqiie et Piraeensium
causa ulciscimini, recogitantes, vos liberatos a servitute dominorum
improbissimorum, in quorum potestate nuper admodum eratis, tran-
stisse nunc in communionem juris sequi cum viris fortissimis, quos
foris comilitones, domi consiliorum de rep, capiendorum socios et

2 H

034 LYSliE

administros hahcbitis: accedat, velim, ad banc vestrse superioris con-
ditionis cum hac pracsente comparalionem, recordatio vexationum
et acerbitatuiu quas a pra>sidio milituni mercenariorutn tolerastis,
quos niilites hi tyranni in arce collocaverant, custodes qui essent
sua^que domination is vestra-que servitutis. Hsec hactenus ad ur-
banos, pauca de multis, qua) dicenda habebam. Vos autem quot-
([uot adstatis e Piraeeo, recordamini quoeso tot et tanta mala, damna,
luctus, cruciatus, dedecora, supplicia, qucc ab his tyrannis perpessi
estis. Primum, quae arma ex hostili solo multisque e prseliis domum
salva et victricia retuleratis, ea vobis arma hi tyranni ipsa in pace
detraxerunt: deinde, quibus vestrum ita felicibus esse licuit, ut
salvi ea e patria efFugerent, quam a majoribus traditam accepissent
incolendam, illorum capita venalia certa proposita mercede a prai-
cone proclamabantur, et circum per urbes Groeciai raissitabantur
qui eos ad supplicium reposcerent et si qui vos tradere recusarent
iis minarentur. Quas insignes contumelias ut turn exsilium tole-
rantes tulistis impatientissime, ita nunc pari vindictae ardore ulci-
scimini. Sed et reliquorum mementote malorum, quae ab his per-
pessi estis. Alios vestrum e foro, alios e fanis deorum. in carcerem
obtorto coilo abstractos necarunt; alios e sinu et amplexibus parcn-
tum et liberorum et uxorum evulsos coegerunt ipsos sibi violentas
manus afFerre (cogebant enim eos cicutse poculum suismet manibus
ipsos labris admovere atque exhaurire); ipsis adeo exsequiarum et
tumuli justis eos fraudarunt, deorum ridentes iram, quos consenta-
neum erat, ista tam flagitiosa manium temeratione ofFendi et ad ul-
tionem inflammari ; autumabant nempe dominationem suam tam
firmam esse, ut ab ipsis deorum armis ultricibus convelli nequiret.
Extrema tandem supplicia quotquot efFugistis, quam multifariis pe-
riculis passim locorum estis defuncti! quot in urbes Graecas errori-
bus miscrabilibus acti ! ubi non apra^conibus tyrannorum exagitati?
egentes aiimentorum rerumque omnium vitae necessariarum, alii re-
lictis in patria liberis, hoc est in solo hostili, in manu et potestate
hostium, alii in peregrino solo, tandem tamen, invitis et ringentibus
([uam plurimis, redistis in Piroeeum, ubi rursus ingentia reperiebatis
certamina vobis decertanda. In (juibus omnibus cum fortiter dimi-
cassetis, asseruistis urbanos in libertatem, exsules in urbem redu-
xistis. Horum autem certaminum prosperum cventum si adversa
f|U!fdam sors intercepisset, ut metam banc studiorum vestrorum
minus potuissetis consequi, multo etiam acerbiora vobis fuissent
toleranda, quam ante: rursus in exsilium vobis fuissetremigrandum,
cum metu, ne eadem atque ante pateremini ; neque passura fuisset
horum tyrannorum immanitas, ut vos, tametsi iniquissima tolerantes,
templa arjx;f|ue deorum tuerentur, qua alias ipsis adeo sontibus
portus salutis esse solcnt: liberi vestri, (jui hie mansissent, contu-

CONTRA ERATOSTHENEM. 235

meliis tyrannorum fuissent confecti ; percgie autem palantes, si quee
niinuta debita contraxissent, quse ad diem solvere nou potuissent,
deseiti a vindicibus atque sospitatoribus flebilem in servitutem in-
cidissent.

16. Sed quid attinet mala enumerare, quce, cum per adversam
fortunam potuissent accidere, secunda avertit, cum exlmurire verbis
scelera ab his tyrannis commissa nequeam ? Quie scelera tametsi
non unius accusatoris neque duum sunt provincia, sed quam plu-
rimorum os et latera deposcunt, nihil tamen ego sum meam desi-
derari passus industriam, neque omisi quicquam quod a me opor-
teret dici, sive pro templis deorum, quorum alia hi tyranni hostibus
vendiderunt, alia sacrilegis suis manibus contrectarunt et pedibus
civili sanguine pollutis conculcarunt ; sive pro civitate, quam
enervarunt et ad nihilum redegerunt ; sive pro navalibus, quae
destruxerunt ; sive denique pro civibus per nefas interemptis, quibus
vos quandoquidem adhuc superstitibus succurrere non potuistis,
saltim fato defunctis opem ferte et jus sequum reddite. Nullus
dubito, qtiin manes defunctorum hoc in judicio versentur, quin quse
dicetis audiant, quin vestrum singulos quosque oculis intuentes
noscitent sciantque utris calculum suum quisque contribuat, se-
cumque sic statuant, quicunque vestrum bos tyrannos absolvat, eum
se, manes defunctos, condemnare, contra, qui pcEnas ab his tyrannis
meritas repetant, eos suarum injuriarum ultores esse.

Hie finem facio accusandi. Audivistis, vidistis, passi estis, tenetis.
Pronuntiate.

L Y S I JE.

CONTRA AGORATUM

ORATIO.

1. Cum vobis convenit universis, judices, necem ulcisci virorum,
qui extremum supplicium ideo tolerarunt quod libertati vestree
plebis stnderent, ttim inihi convenit ante alios, qui Dionysodorum
et affinitate et saniruine attingam : habuit enim sororem meam domi
in raatrimonio, idemque mihi fuit consobrinus. Simultas itaque
mihi cum hoc Agorato intercedit eadem, quse plebi vestree eo cum
homine, ea qui patravit, ob quse et ego nunc enm odio inerito
prosequor, et vos rccte facietis, si puniatis ; id quod propitiis diis
et vobis secundantibus me spero consecuturum. Agoratus nempe
Dionysodorum, qui mese sororis maritus fuit, aliosque multos fortes
etegregios viros,quorumaudietis nomina,vestraeque plebis studiosos,
sustulit, eos ad Trigintaviros tum potentes deferendo. Quo facto
et me privalim reliquorumque necessariorum unumquemque magnis
affecit damnis ; et publice universam civitatem baud parum, mea
quidem sententia, leesit viris eiim tarn praestantibus mulctando.
Censeo itaque, judices, et aequum et sanctum esse mihique vobisque
omnibus, ut tanti sceleris auctorem pro virili quisque sua ulciscamur ;
confidoque, id si fecerimus, et a diis et ab hotninibus nullum non
genus bonorum ad nos esse profecturum. Sed oportet vos ante
omtiia, Athenienses, lolam rem a principio inde ex me audire, quo
8ci,tiis [»iiniu;ii quiden., quomodo eta quo dissoluta fuerit reipublicee
vestrae forma qu<t olim ad juris civilis aequitatem composita ute-
bamini tum quo pacto viri illi fortes ab Agorato neci dati fuerint,
postremo quse mandata dli extrema in mortis articulo constituti
nobis reliquerint: hsec cnim probe si perdidiceritis atque comme-
mineritis, et libentius ct religiosius hunc Agoratum videmini con-
demnaturi. Initium itaque uarrandi illinc faciam, quod et nobis ad
docendum et vobis ad intelligendum erit planissimum.

2. Classe nostra ergo funditus amissa rebusque civitatis debi-
lifatis, band m'llto post nlassis Laredsemonionim in portnm nostrum
invecta appnlii, rapitqne cum lis de pace ineunda agituri. Ibi si
qui rebus novis siuderent, hi libnrtati vestrse insidiab^nlur, rati se
tempus hoc rupita consccpiendi nactos essf; opportunissimum, et, si
unquam alias, tunc maxime sibi datum fore res ex arbitrio sue con-

CONTRA AGORATUM. 237

stituere ; niliilque stiidiis suis obstitiirum existimantes preeterquam
tribunes plebis et strategos atqiie taxiarchos [seu imperatores mili-
tares atque centuiiones], machinabantur hos quocunque modo de
medio tollere, quo t'acilius quo vellent eo pervenirent. Primutn
itaqiie Cleophontem hac versutia aggrediebantur. Concio de pace
cum haberetur prima, legati Lacedfemoniorum conditiones edebant,
in quas parati essent Lacedeemonii pacem vobiscum instaurare :
erat in illis conditionibus etiam haec, ut longi gemini muri pars ad
decern utrinque stadia solo dejiceretur : tarn duram conditionem
vos ne auribus quidem ferre poteratis, et Cleopho pro vobis omnibus
obloquebatiir fieri nuUo modo posse ut moenium quicquam dejice-
retur.

3. Secundum hunc Theramenes ad dicendum assurgebat, qui
libertati plebis insidians, si se de pace legatum plena cum potestate
Spartam miseritis, recipiebat efFecturum, ut neque moenium quic-
quam disturbaretur neque respublica ulla alia sui parte minueretur;
quid ? quod sperare futurum aiebat ut boni etiam nescio quid prae-
terea precibus et gratia a Lacedeemoniis impetraret. Decepti vos
his verborum prastigiis Theramenem legatum de pace plena cum
potestate ad Lacedaemonios mittebatis, hominera vos exosum, cui
imprimis diffidere et poteratis et debebatis adeo, anno ante graviter
a vobis ignominiosa repulsa offensum : strategum enim jam suf-
fragiis creaturn in scrutinio repudiaveratis ideo, quod visus vobis
fuisset a partibus plebis alienior. Theramenes Spartam delatus diu
ibi mansit, vos destituens quos obsidione cinctos proficiscens reli-
quisset, cum sciret plebem vestram et incredibili consiliorum inopia
perplexam et arctissimis rerum necessitatibus constrictam et ab
alimentis cseterisque vitse tuendae adminiculis per helium et reliqua
reipublicee mala denudatam esse : mansit tamen diutius quam opor-
tebat, id quod data fecit opera, existimans, ad eas si vos redegisset
angustias, ad quas redegit, ut exitum malorum vestrorum nullum
inveniretis, ad conditiones pacis nullas non vos esse cupide de-
scensuros. Interim, quos ille proficiscens hie reliquerat consiliorum
suorum studiorumque conscios et administros, hi libertatem plebi
eripere laborantes, Cleophonti diem dicebant, frigidam causarn
prajtexentes, quod a castris abfuisset, facto in urbem secessu, re-
spirandi gratia; reapse autem, quod studio vestri turpissimse aucto-
ritati de moeniis solo aequandis intercessisset. Hoc igitur usi proe-
textu, qui summam rerum ad paucorum libidinem translatum ibant,
judicium compararunt a se instructum atque subornatum, in quo
judic^'S sederent sibi dediti : hi Cleophontem, perinde atque vos
exosi, condemnatum neci dederunt.

4. Theramenes aiiquanto post Sparta reversus pacem secum re-
ferebat earn, cujus diritatem nulla re magis quam ipso usu cogno-

238 LYSINE

vimus : recentem a reditu strategi quidam et taxiardii adibant, in
quibus cum Strombichide et Dionysodoro, etiam alii multi erant,
ex eo percontatum quasnam pacis conditiones referret: quibus illi
cognitis, ut erant erga vos optime animati, id quod factis demon-
strarunt, gravissime stomachabantur. Afferebat enim ejusmodi pa-
cem, quee cum multis nos fortibus atque egregiis viris mulctavit,
turn Trigintatyrannos cervicibus nostris imposuit, a quibus patria
fortunisque nostris cjecti sumus. Imperabatur enim nunc, ut
moenia, non, ut ante, ad decern mode stadia, sed tota prorsus de-
molireraur, et tantum aberat Theramenes ut promissorum suorum
de bono nescio quo alio reipublicce a Spartanis acquirendo libe-
rasset fidem, ut potius nova ei mala eaque atrocissiraa comparasset :
classem enim Lacedsemoniis tradere moeniaque Piraeeo circumjecta
solo eequare jubebamur. Hoec illi cum e Theramene audissent,
cernentes earn pacem afferri quae nulla esset, nisi quatenus hoc
nomine, sed ementito, appellaretur, reapse autem hoc agi ut popu-
laris reipublica2 administratio funditus tolieretur, negabant se un-
quam in ejusmodi conditiones assensuros aut eas effcctui dari pas-
suros, non, judices, quo moenium ducerentur comniiseratione si
dejicerentur, neque quo rationem classis haberent hostibus de-
dendse — nihil enim horum eos privatim magis, quam nostrum
quemquam, tangebat — , sed cjuod animadverterent, ha,c ausa vestri
juris civilis exstinctionem esse tractura; non illi nullo tenebantur
pacis desiderio, tametsi sunt qui id criminentur, sed meliorem ea
pace desiderabant quam Theramenes retulerat : neque de ea im-
petranda desperabant ; et videntur utique, nisi ab hoc Agorato in-
tercepti fuissent, ad metam contentionis speique suet perventuri
fuisse. Videns itaque Theramenes aliique vestree libertatis prae-
dones, pariter atque ille majestati vestrae insidiantes, esse qui ab-
rogationi popularis regiminis a se agitata^ intercessuri neque passuri
viderentur jura et decora vestra minui, operam dabant, ut, quos
suis machinationibus adversaturos preeviderent, eos, priusquam
concio de pace habenda coiret, calumniis oneratos in suspicionem
adducercnt atque in capitis discrimen conjicerent, ne quis sibi su-
peresset ipsa in concione adversarius vestrorum jurium tutor et
vindex.

5. Machinam itaque banc construunt. Persuadent Agorato, ut
adversus strategos et taxiarchos indicium sibi commodare vellet ;
non quo conscius illis ullius mali facinoris esset — nullius fuit, ju-
dices, neque esse potuit : nam, quaeso vos, adeone vobis hi viri aut
fungi videntur fuisse aut ab amicis atque administris deserti, ut
tantis de rebus deliberantes necesse haberent Agoratum advocare
eique arcana sua committere, quasi fido homini beneque aut erga
se aut erga vos animato, qui servus esset et e servis oriunduj? — ,

CONTRA AGORATUM. 239

verum Therameni ejusque sodalibus hie Agoratus index huic dolo
perficiendo peraccommodatus videbatur esse. Studebant igitur
efflcere, ut deferre non ultro, sed invitus et coacius videretur, quo
indicium ejus fieret credibilius. Volentem autem Agoratum non
invitum nomina detulisse, vos ipsi, ni fallor, e mea rei gestae expo-
sitione intelligetis. Mittebant nempe subornatum a se Theocritum
ilium, quern vulgus Elaphosticti filium appellitabat, eum ad senatum
qui praesedit antequam Trigintatyranni rerum potirentur : erat hie
Theocritus Agorati familiaris; et senatus quern dixi corruptus erat
atque translationi summge potestatis a multitudine plebis ad pau-
citatem optimatum inhiabat, id quod ipsi vos nostis, quam maxima.
Argumentum vultis? Ex illo quern dico senatu, Trigintavirorum
tempestate anteriore, multi postmodum in eo senatu sederunt, qui
Trigintavirorum famulus fuit. Cujus autem ego rei causa istsec
nunc commemoro ? Quo nempe certi essetis, quae decreta ab illo
anteriore senatu profecta sunt, ea non a senatu profecta esse vestri
studioso, sed ab ardente libertatem publicam pessumdare, propte-
reaque ad cjusmodi decreta prorsus animum nil attendatis. Hie
itaque Theocritus in ilium senatum ingressus, esse quosdam indicat
hoc agentes, ut novam, quae cum maxime pararetur, rerum con-
stitutionem impedirent, quo minus coalesceret. Et nomina quidem
singula quseque se negabat editurum : jus enim jurandum idem cum
conjuratis dixisse, neque defore alios qui nomina indicent, se quidem
id nunquam facturum. At videte modo, judices. Theocritus si
sponte sua rem detulit, non subornatus, neque condicto, eccur sena-
tus eura non coegit nomina edere ? eccur eum passus est vago quo-
dam et incerto defungi indicio nominibus reorum casso ? cur satis
habebat hoc decretum scribere ?

DECRETUM.

6. Secundum hoc decretum in Piraeeum descendunt deputati e
senatu ad Agoratum, quem in foro sibi oblatum abducere cona-
bantur. Verum Nicias et Nicomenes aliique cernentes faciem re-
rum in urbe non optimam esse, negabant se permissuros ut Ago-
ratus abduceretur ; abstrahebant eum potius vi dabantque se vades,
spondentes Agoratum, quandocunque postularetur, in curia sisten-
dum, Senatores ergo cum a tabulario scriba in tabulas referri
curassent eorum nomina, qui vadimoniumde sistendo Agorato obis-
sent et, quominus Agoratus abduceretur intercessissent, in urbem
redibant. Agoratus autem cum vadibus ad aram Minervse Muny-
chiae confugiunt ad eamque supplices desident : interea, dum ibi una
sunt, inter se deliberant, quid opus factu sit. Placebatvadibusque
caeterisque omnibus, Agoratum quam citissime e medio submoveri.
Curabant itaque par lintrium ad Munychiam applicari : quo facto

240 LYSINE

Agoratum majorem in raodum rogabant atque obsecrabant, ut, quic-
quid tandem esset eventiirum, omni modo Athenis fesiinaret exce-
dere, ipsique se fugse comites offerebant, doiiec resp. ad priorem
statum redisset ; simul demonstrabant, in senatum si inducatur,
verendura esse, ne nomina cogatur eorum edere civium, quos see"
erati homines, pestem reip. machinantes, ipsi essent subjecturi.
Heec nionentibus illis atque obsecrantibus, et lintres jam paratos
habentibus, ipsosque sese comites ilineris offerentibus, obsequi ta-
raen hie Agoratus recusavit. Atqui, xAgorate, si tibi, id quod jactas,
cum tyrannis condictura atque comparatum nihil fuit, certusque si
non eras a tyrannis nihil ad te mali esse proveuturum, cur non
autFugiebas in hntribus jam paratis stantibus, sponsoribus tuis tecum
auflPugere paratis ? Adhuc eniYn id in potestate lua erat : senatus
tui compos nondum erat. Tu plus periclitabaris hie manendo, et
minus amittebas hinc discedendo, quam illi: quapropter faciliorque
factu magisque necessaria tibi hinc erat emigratio, quam illis. Athe-
nienses illi natu erant, cives ingenui ; quapropter illis nihil erat de
tormentis quod metuerent ; delude gravissimam oportebat causam
esse, cur illi se tibi vellent navigationis comites adjungere, qui pa-
triam suam in eaque carissima pignora relinquere nulli dubitarent;
existimabant nempe, id fieri magis e re suaque publicaque esse,
quam abs te proditos cives numeroque multos et virtutibus prse-
stantes immeritse neci dari. Tibi autem primum hoc metuendum
erat si maneres, ne tormentis subjicerere : deinde nil amittebas auffu-
giens ; non patriam, quaj tibi nulla unquam fuit ; non fortunas,
quibus nunquam non caruisti. Quocirca modis omnibus e re tua
magis quam illorum erat in navera inscendere, si, quod ais, nihil
erat quo fideres hie manens. Jam vero, ex eo, quod tot vires fortes
et bonos indicio tuo interemisti, constat eos a te, non invito et co-
acto, quem simulas, sed a volente inprimis atque gestiente inter-
emptos esse. Universa ergo hetc fraus, de qua loquor, inter te
tyrannosque condicta et comparata fuit, in quo mihi consentiunt
testes qua; aio confirmantes, ipsum adeo decretum senalu^ contra
te testatur.

DFXRETUM.

Secundum hoc decretum a senatu deputati cum venissent in Muny-
chiam, ex ara ultro assurrexit Agoratus ; non, quod nunc prcetendit,
vi inde abstractus est. Introducebantur omnes in senatum : ibi
Agoratus edebat nomina, a commentariense in tabulas referenda,
primum sponi^orum ipsorum qui pro ipso fidejusserant, deinde stra-
tegorum atque taxiarchorum, tum aliorum quoque quorundam
civium. Principium hoc fuit universal illius atrocissiniae calanii-
tatis, quae postmodum remp. oppressit. Agoratuni ilia nomina

CONTRA AGORATUM. 241

edidisse, nuUus dubito quin ipse suo sit ore confessurus : sin minus,
perinde convictum csedis eum dabo, ac si ipso in scelere fuisset
deprehensus. Responde mihi.

7. Volebant quidam, o judices, adhuc plurium iiomina ab eo in-
dicari : tam soevo furore ruebat ille senatus ad noxias et pestes
dandum, ut non sat multos indicasse videbatur Agoratus: qui, cum
priores illos ultro, nulla coactus necessitate, indicasset, isli indicio
postmodum adhuc aliorum plurium civium nomina addidit. Verura
ne hoc quidem satis habebant, quod Agoratus in senatu indicasset,
sed operam dabant, ut in concione quoque, secundum haec in se-
natu acta, prima in theatro IMunychiensi habenda, strategi saltim
et taxiarchi indicarentur — nam de reliquis factum in senatu indi-
cium sufficere videbatur — ; producunt itaque Agoratum etiam in
iliam quam dice concionem. Responde, Agorate, vera loquor,
nee ne? Non enim opinor te ea inficias iturum quse coram Athe-
niensiura universo populo in concionem congresso fecisti.

INTERROGATIO.

Verum confitetur ipse, ut cernitis. At ego nihilo minus tamen
scribo2 mandabo ut populi quoque decreta vobis prselegat.

DECRETUM.

8. Certos jam confido vos esse, Agoratum hunc geminum ilium
indicem edidisse, tam priorera in senatu quam posteriorem in con-
cione, eoque latronem et sicarium esse factum eorum quos detu-
lerat: superest ut brevissimis vos doceam, funestorum omnium
temporum quae remp. postmodum exceperunt hunc Agoratum ar-
chitectura fuisse eoque indignum vestra commiseratione factum.
Ut enim illi viri fortes in vincula dati erant, Lysander classem
Spartanam ad portus vestros appellebat, classis vestra Lacedaemoniis
tradebatur, et moenia solo jequabantur, et Trigintatyranni consti-
tuebantur, malumque illud tantum, de quo nimis gnaros commone-
facere nil attinet, conflabatur. Ut primum igitur Trigintaviri
erant instituti, coeperunt judicium capitale in illos quos dixi viros
fortes ab Agorato delates in curia exercere : populus autem in
tribunali, per bis mille virorum personam populi gerentium, suffiagia
pronuntiabat, secundum decretum ea de re scriptum ; quod tu
mihi, scriba, recitabis.

DECRETUM.

Judicati si nusquam alibi quam in foro populi ejusque liberi fuissent,
nullum est dubium, quin absoluti abissent : noratis enim illos in-
sontes esse : verum jam tandem, quanquam sero, intelligebatis,
quam luctuosa in tempora resp. incidisset, quum mederi malojam

2 I

242 LYSIiE . V

non amplius possetis ; introducebantur enim in senatum nefandis
Trigintavirorum imperiis famulatum, ubi judicium habitum est hu-
jusmodi, pro more istius tempestatis iiimium vobis noto, Triginta-
viri iisdem in subselliis sedebant, in quibus pvytanes nunc sedent :
coram Triginta stabant duse mensce, quibus in mensis palam de-
ponendse assent testulae (non enim licebat eas, ut antea factum erat,
in sportulas conjici), et condemnantes quidem tabellse in mensa an-
teriore absolventes autem in posteriore deponendae erant : quonam
itaque pacto aut fieri poterat aut sperari, ut reorum quisquam ab-
solveretur? Ut uno verbo comprehendam, quotquot judicium
capitis sub his tyrannis adierunt, omnino sunt omnes damnati,
neminemque ilU absolverunt, preeter hunc unum Agoratum ; hunc
autem absolverunt, quasi referendoe gratise ergo, ceu virum mirifice
de se meritum : quo autem, quam multi per hujus Agorati indicium
perierint, sciatis, eorum nomina vobis recitabo.

NOMINA.

9. Ut itaque indicati ab Agorato morti damnati erant, jamque
tempus instabat quo dira heec sententia in ipsorunv corporibus
esset exsequenda, ^rcessebant miseri in carcerem, alius sororem,
alius matrem, alius uxorem^ aut qusecunque alia cuique necessi-
tudo erat, ut necessaries supremum amplexi, ave extremo dicto,
iter irremeabile ingrederentur. Dionysodorus itaque uxorem, quae
eadem mea soror est, in carcerem ad se arcessebat. Audito ilia ma"
riti casu venit pullata, ut par erat in tanto ejus infortunio. Coram
hac igitur sorore mea Dionysodorus de re suafamiliari ex animi sui
sententia constituebat, prout quaeque post excessum suum agi ge-
rique vellet, et hoc de Agorato imprimis ita pronuntiabat, eum sibi
tam acerbae necis fabrum esse, mihique [per uxorem suam] fra-
trique suo Dionysio mandabat cacterisque amicis omnibus, ut san-
guinem suum aliquando sanguine Agorati compensaremus : uxori
autem, quam suspicabatur utero ex se gerere, injungebat, ut si
marem peperissct, eum adulium patris nomine certiorem faceret,
patrem ab Agorati lingua ceu sica cecidisse: jubere itaque atque
imperarc filio, ut manes patris Agorati sanguine placaret. Vera
me heec dicere, testes confirmabunt a me producendi.

TESTES.

10. Hi ergo, quod ex indicio Agorati a commentariensi publico
in tabulas perduellionis reorum essent relati, cxtrcmum tolerarunt
8upplicinm : ut autem hos Trigintaviri sustulerant, nostis ipsi vos
quam multa et quam dira mala remp. oppresserint ; quorum om-
nium causa huic Agorato est referenda, qui istos occidit. Invitus
equidem facio, moestitia et luctu repugnante, ut publicas clades in

CONTRA AGORATUM. 243

memoriam vobis revocem, judices; verum tamcn iiecesse factu est
hoc temporis articulo, quo intelligatis quam vos deceat Agorato
omnetn denegare comrniserationem. Nostis e Salaraine qui cives
nostri exsules hue reportari el a Trigiiitatyrannis misere sublaii
sint ; nostis ex Eleusine quam multi cadem peste occiderint : sed
eorum quoque, qui in urbe manserunt, meministis quot ob privatas
simultates in carcerem conjecti sint, unde rursus pedibus suis non
exierunt. Qui cum nihil in remp. deliquissent, turpissimum et
ignominiosissimum supplicii genus tolerare coacti sunt, alii parentes
grandi natu relinquentes spe frustratos, qua se olim paverant, fore,
ut senio debilitati a liberis aleientur atque fato suo defuncti sepul-
turse honoribus afficerentur, alii soroies nondum elocatas, alii li-
beros parvulos infinitse adhuc curse opisque egentes. Quos omnes
quonam, quaeso vos, existimatis anirao fore turn erga Agoratum,
aut quam de eo laturos sententiam, si daretur ipsis de eo aibitrari,
per quern carissimis quibusque atque jucundissimis privatl fuissent?
Praeterea meministis, ut moenia vestra fuerint diruta, ut classis
hostibus tradita, ut navalia destructa, ut Lacedaemonii vestram
areem insederint, ut universse copice opesque vestrse ita convulsae
atque dissipatce, ut vestra civitas a contemptissimo quoque oppidulo
nil diffenet. Adde, quod privatas quique vestras fortunas amisistis,
postremo simul omnes e patria a tyrannis ejecti fuistis. Htec fu-
tura praevidentes illi praestantes viri negabant, o judices, se com-
missuros, ut pax tarn foeda tarn exsecrabilis coalesceret: quos tu,
Agorate, studentes bene de rep. mereri sustulisti, deferendo pro
insidiatoribus atque praedonibus libertatis nostrae ; quaecunque
postmodum mala remp. oppressere, tu ei unus omnia contraxisti.
Horum vos nunc recordati, et privatorum quique suorum incom-
modorum et publicarum reip. pestium, punite hunc cui ista omnia
uni debentur.

11. Miror equidem, judices, quid pro se dicturus sit : nam oportet
eum planum I'acere, se viros illos baud detulisse neque delatione
sua illis exitium conscivisse ; atqui nunquam poterit. Primum
enim decreta tam senatus quam populi contra eura testantur, de
indicatis ab Agorato disertis et perspicuis verbis docentia: deinde
judicium eum illud confodit, quod sub Trigintaviris cum subisset,
ab-solutus fuit ; expressis enim verbis in illius judicii sententia scripta
leguntur ha;c, Agoratum idco absolvi quod visus esset
vera detulisse. Recita tu mihi decreta et indices norainum tum
in tabulas publicas relatorura.

DECRETA. SENTENTIA. TABELL.E.

Nullo itaque modo demonstrare poterit Agoratus, se non detulisse:
superest ergo ut demonstrct se legitime detulisse, videntem cos ne-

244 LYSI^

faria et plebi veslree noxia patrantes. Verum hoc quidem, non
modo non demonstrabit, sed ne conabitiir quidem. Non enimpro-
fecto Trigintatyranni eos ob mala eorum de plebe merita sustulerunt,
veriti, ne popularis libertas ab illis jngularetm-, neque studio jura
vestra tuendi,et violatores eorum puniendi. Alia omnia.

12. Sed aiet forsitan Agoratus, invitum se tantas turbas conci-
tasse. Quod cum dicet, aut verum dicet aut mentietur, et neutrum
ad rem: ego enim sic mecum statuo, judices, si quis mala vobis
crearit tanta ut alia majora cogitari nequeant, etiamsi invitus crearit,
non ideo nobis conveniie utillainviti facinora inulta transmittamus.
Verum mentitur id pree se ferens. Licebat enim ei, apud Munychiam
adhuc in ara sedenti, tutum in locum secedere, paratis et lintribus
et sponsoribus, illis eura avehere, his abeuntem comitari. Quibus
si tu, Agorate, voluisses obsequi comitemque to navigationis dare,
verendum nil erat, ne tot Athenienses tolleres, ne si voluisses
quidem, nedum ut invitus : verum auctoritate ductus eorum qui-
cunque fucrunt quorum in auctoritate fuisti, sperabas te bona nescio
quae et quanta adepturum, dummodo strategorum atque taxiarcho-
rum nomina indicares. Nullo itaque modo convenit, banc quam
tu assimulas stultitiam atque crcdulitatem tuam penes nos veniam
invenire, quam illi quos tu peremisti abs te nullam invenere. Et
Hippias quidem Thasius atque Xenophon Icariensis, eadem de
causa in curiam acciti qua tu fuisti, capite luerunt, Xenophon
quidem ante mortem tormentis subjectus, Hippias autem * * * *.
Videbantur nempe hi duo viri Trigintatyrannis homines indigni
salute, quippe qui civem Atheniensem neminem indicio sue percu-
lissent ; Agoratum autem absolvebant ideo, quod visus esset eorum
libidini servisse.

13. Verum audio ilium partem hujus ncgotii, quod in delatione
versatur, in Menestratum collatum ire. Ego vero totam rem, ut
habet, exponam. Audite quwso. Menestratus, de quo agitur, ab
hoc Agorato una cum reliquis deferebatur, ideoque comprehensus
in vincula dabatur : sed erat Menestratus ex codem demo, seu mu-
nicipio, oriundus, unde Hagnodorus Amphitropseensis, qui Critiae,
illius noti, c collegio Trigintatyrannoruni, sororem in matrimonio
habebat. Ilic Critias ergo, partim ipsius Mcnestrati tuendi et con-
servandi studio, partim spe lucri sui (sperabat enim eum habere in-
dicem idoneum, iaqueum quasi, ad alios adhuc multo plures in
exilium pertrahcndum), producit ergo Critias hunc Menestratum ad
concionem in Munychia; theatro congressara : ibi una cum Hagno-
doro perficiebat ut hoc decretum scriberetur, quo Menestrato spiritus
venia dabatur.

CONTRA AGORATUM. 245

DECRETUM.

Secundum hoc decretum igitur indicabat Menestratus nomina adhuc
aliaqusedam, prseter ilia jam ab Agorato indicata. Verum enimvero,
quern Menestratum Tiigintatyranni absolverunt, perinde atque liunc
Agoratum, eademque de causa, quod nempe visus esset vera indi-
casse : eum vos multo post homicidii reum nacti, cum haberetis
potestati vestrae obnoxium, judicio legitimo habito, condemnastis,
atque carnifici tradidistis, a quo fustibus ad necem csesus est. Atqui,
si Menestratus extremo supplicio tolerando meritas dedit poenas,
quanto majori jure dabit Agoratus, qui Menestratum indicando non
modo Menestratum, sed omnes una a Menestrato indicatos, ad
fatalem moriendi necessitatem adegit. Ecquis enim sit ullus alius,
in quern ista culpa justius conferatur, quam is, qui Menestratum
coegit alios indicare ?

14. O quam dissimilis Agorato fuisse videtur Aristophanes ille
Chollidensis, qui vadimoniura pro hoc ipso Agorato turn temporis
obibat atque lintres in Munychia comparabat, super quibus una cum
hoc Agorato auftugere paratus erat. Quantum in eo erat, abibas
tu tum salvus ; eique si esses obsecutus, neque Atheniensium quen-
quam exitio dedisses neque nunc in hoc tanto capitis discrimine
versarere : jam vero tu et hunc tuum vadem et reliquos una vades
tuos omnes indicare ausus es, indicioque isto tuo pessumdedisti.
Volentes enim quidam hunc Aristophanem, quasi baud satis ingenue
civem, tormentis subjici, auctore facti sunt populo ut decretum
scribi juberet in banc forraulam.

DECRETUM.

Adibant hoc facto ad Aristophanem hi penes quos tum summa rernm
erat, rogantes, ut, indicando nomina consciorum salutem suam re-
dimeret, neque ipse semet in periculum extrema quceque patiendi
deraitteret, ubi in judicium peregrinitatis vocatus esset. Ille vero
abrupte conditionem aspernabatur : tam frugi erat Aristophanes
vestrseque plebis amans et studiosus, ut mortem indicinse preeferret.
Talis igitur erat Aristophanes, ipse quoque a te sublatus, talis
Xenophon quem modo dicebam in tormentis exspirasse, talis Hip-
pias Thasius : tu vero cives Athenienses quam plurimos, viros fortes
et bonos, quos nullo scelere nosses obligatos, delatione tua occidisti.
Cur tandem ? Imponi nempe tuse stultitise atque credulitati passus
eras a Trigintatyrannis, qui falsa te poUicitatione ductitabant, ubi
innocentes hos calumnia tua confodisses, ut te tum, velut in mer-
cedem latrocinii, ad principatus tum coalescentis consortium admit-
terent.

246 LYSIiE

15. Aperiam vobis, judices, quantis vos luminibus privarit Ago-
rati scelus. Quoc pauca numero si essent, audiretis me de unoquo-
quc sigillatim exponentem ; tot autem numero cum sint, omnes
una coniplectar pra^dicatione. Indicatorum ab hoc Agorato quot-
quot strategatus gesserunt eosque saepins iteratos jussu atque man-
datu vestro, hi rempubhcam successoribus tradiderunt a se non im-
minutam, sed amplificatam ; aliis autem fundi honoribus aut trierar-
chorum qui munia crebras per vices obierunt, hi nunquam commise-
runt ut turpe in crimen incurrerent. Horum plerosque Agorati
scelus prostravit. Si quos tamen eorum secunda quaedam fortuna
et sors sua superstites voluit esse, cum per hujus Agorati crudeli-
tatem orci faucibus jam objecti atque condemnati essent, sed, sorte
judicii non exspectata, fuga se subduxerunt eoque manus insectan-
tium chiserunt quo minus comprehenderentur, atque postmodum e
Phyla in patriam redierunt ; hi nunc a vobis ut viri fortes et raagni
faciendi honorantur. At hos tamen, tot numero tantosque vires
unus Agoratus, alios occidit, alios solum vertere coegit! cujas ipse?
unde ortus? Oportet enim vos nosse eum servum et e scrvis oriun-
dum esse, quo sciatis cujas fuerit ille vester carnifex. Pater ei
nempe fuit Eumares, servus Nicoclis atque Anticlis. Adscendite
mihi testes.

TESTES.

Id. Tot numero sunt, judices, facinora atque dedecora et ab hoc
ipso Agorato et ab ejus fratribus admissa, ut ea omnia oratione ex-
sequi nimis operosum sit futurum, Neque magis necesse mihi video
esse, ut actiones ejus forenses machinationesque nefandas recen-
seam, quibus famam fortunasque studuit honestis et innocentibus-
civibus per summum nefas, artibus veteratoriis, per speciem aequi
juris, eripere, alios causis capitalibus perduellionis, alios minoribus,
de privatis quibusdaminjuriis etfraudibus, innectendo alios ut £Era-
rios detulit eorumque bona proscripsit: nam ut omnes illas ejus ca-
lumnias quaj multee sunt paucis verbis complectar, vos omnes tarn
in concione quam in triljunali sycophantice damnastis, eoque nomine
mulctam decies mille drachmarum ei dixistis; quo vos eum publico
vestro testimonio hominem nequam et furca diguum declarastis.
Et nihilominus tamen, homo tarn turpis cum esset, tarn ignobili ortu,
tanta obsitus infamia, tarn probrosa nota inustus, raatronas vestras
ipse servus stuprare conatus est: mcechus in facinore deprehensus
est, cui facinori poena alegibus mors est constituta. Cita testes.

TESTES.
17. Quatuor hi erant fratres, o judices. Maximus natu in Sicilia
deprehensus in conatu proditionis a Lamacho imperatore fustuario

CONTRA AGORATUM. 247

necatus est ; nostris enim in castris quae gererentur, ea per ignes
furtim accensos hostibus significabat: alter, cum puerutn hero sur-
reptum hinc Corinthnm exportasset, rursus illinc puellam civis hue
reportare plagio item interceptam conabatur; sed deprehensus in
carcerem incidit, in quo periit: tertium Phaenippides hie injecta
manu ad undecimviros abduxit, vosque causa legitime cognita morte
eum damnastis, atque carnifici tradidistis, a quo fustibus ad necem
concisus est. Vera me hsee omnia dicere, et ipse, ni fallor, Ago-
ratus confitebitur, et testes ego producam confirmaturos.

TESTES.

Ecqui ergo non vobis omnibus conveniat, hunc Agoratura uno
consensu condemnare? Nam si fratrum unusquisque propter sin-
gula facinora morte dignus est habitus affectusque, quanto vos ma-
gis decebit huic mortis poenam irrogare, mercedem tot tantorumque
scelerum ab eo conimissorum, quibus et universam remp. et priva-
tim vestrum quemque Isesit, quorum scelerum unicuique mortem
poenam leges scripsere.

18. Verum conabitur hoc vos commento, judices, circumvenire,
ut aiat, sub Quadringentorum principatu Phrynichum esse jugula-
tum, ejiisque ob merilum facti se civitate a vobis donatum; quae
cum jactdbit, certos vos esse volo eum mentiri: neque enim Phry-
nichum occidit, neque populus Atheniensis eum unquam civem sibi
adscivit. Nam Phrynichus aliorum ferro cecidit. Res gesta sic
est. Phrynicho insidiabantur comparatis inter se consiliis Thrasy-
bulus Calydonius et ApoUodorus Megarensis: ut igitur aliquando
hi quos dixi ei per viam inambulanti occurrebant, Thrasybulus qui-
dem Phrynichum uno ictu dejectum exanimavit, ApoUodorus autem
prorsus ne attigit quidem; nam inter hsee oborta conclamatione,
concurrente hominum turba, illi aufFugiebant. Agoratus autem
neque a percussoribus in consilium facinoris adhibitus est neque
exsecutioni ejus interfuit. Quae a me vera dici, decretum hoc
testabitur.

DECRETUM.

Hoc e decreto constat P^^rynichum ab Agorato peremptum non
esse. Nusquam enim istius decreti nomen Agorati legitur scriptum,
nusquam hcec formula velle jubere populum Atheniensem ut ob
meritum perempti tyianni Agoratus civis Atheniensis habeatur,
quemadmodum eodem decreto Thrasybulus atque ApoUodorus ob
id meritum civitate donati sunt: quanquam si Phrynichum occidis-
set, ipsum oportuit in eadem columna, qua Thrasybulus et ApoUo-
dorus, inscriptum esse factum Atheniensem. Et quanquam, de
quo inter omnes constat, factu nihil est facilius, quam ut homines

248 lysia:

neque nati cives nequeunquamcreatinomina sua in tabulas civium
publicas furtim inscio populo injussuque ejus inimittant, fraude ora-
torum et tabulariorum largitionibus corruptorum, qua de re decre-
tum hoc certos vos faciei, a scriba mox recitandum; nuliae tamen
usquam locorum exstant tabulae, quibus Agoratus civis Atheniensis
creatus atque nuncupatus esset.

DECRETUM.

Certos jam confido vos esse, judices, Agoratum civem Atheni-
ensera non esse: et nihilominus tamen, alienus a vestrte civitatis
nomine atque jure cum sit, tarn est audax tam protervus tarn im-
purus tam vestri contemptor, ut et judex sederit et in concionibus
cum populo egerit, causasque capitales nuUius non generis, quas
modo mens humana comminiscatur, accusator egerit, prtescripto in
capitibus accusationum: Agoratus Anagyrasius. Eum enim se fert.
Adhuc aliud luculentum videte documentum, unde constet, ab Ago-
rato Phrynichum baud esse dejectum, cujus csedis ob meritum Ago-
ratus se civitate vcstra donatum jactat. Phrynichus hie domina-
tionem Quadringentorum instituerat, quorum plerique illo sublato
in exsilium abierunt: Trigintaviri post insecuti et senatus qui sub
illis sedit erant omnes ex horum numero exsulum. Quod si ergo
Phrynichum sustulisset Agoratus, videnturne vobis, judices, hi tri-
ginta cum senatu suohunc Agoratum, quern in potestate haberent,
iinquam dimissuri fuisse, et non potius poenas ab eo repetituri cum
caedis in amico suo commissse tum molestiarum exsilii a se ipsis pro-
pter Agoratum tolerati? Nae, aut vehementer ego fallor, aut puni-
turi erant Agoratum, si is csedem Phrynichi perpetrasset: atqui non
punierunt, sed absolverunt potius. Utcunque est, sive revera Phry-
nichum quod ait occidit Agoratus, sive gloriam sibi arrogat emen-
titam, utroque tamen pacto tenetur reus. Nam sive csedem ut a se
commissam falso jactat, quam non commiserit (ut ego nego commis-
sam), nefas facit vobis imponendo: sin autem nihilominus tamen
hoc facinus tuum esse pergis contendere, fingamus tantisper tibique
largiamur, hilum tamen non proficis. Quid enim? Majoribus ne-
cesse est atcpie atrocioribus injuriis populum Atheniensem abs te
afFectuin esse, fjuibus illius tuai csedis in Phrynicho commissse me-
moriam ex animis Trigintavirorum eraseris: nemini enim uni tu ho-
minum omnium persuadebis, utcredat, Trigintaviros unquam fuisse
commissures, ut, cum tu Phrynichum occidisses, te tamen absolve-
rent, nisi tu vulnera reipublicee Atheniensium imposuisses insana-
bilia atque feralia. Quod si ergo Phrynichum a se aiet peremptum
niementole horum qua: modo dixi, et poenas scelerum ab eo repe-
tite: sin autem negabit, interrogate eum, cujus ob meritum facti
civem se gerat Atheniensem. Quod si minus habebit demonstrare,

CONTRA AGORATUM. 249

punite eum hac de causa, quod, Alheniensis cum non esset, tainei),
perinde atque qui jure optimo civis est, et judex sedit et in concio-
nibus cum populo egit et calumuiis multos perculit, criminibus im-
plicitos per nefas a se confictis, quibus ille criminibus velut Alheni-
ensis norainis sui prajscripsit auctoritatem.

19. Audio ilium hoc quoque sibi parare genus defonsionis, ut
aiat, et ad Phylam se concessisse et illinc rursus cum exsullbus re-
disse; in eoque arcem quasi suae defensionis esse constituturum,
sed iilam profecto infirmam. Res enim sic se habet. Veuit utique
ad Phylam — verum crimen hoc ipsum est atrox quo gravatur :
homo enim inveniri qui possit impurior atque impudentior eo, qui,
cum nosset apud Phylam nonnullos eorum esse quibus exsilium ipse
conscivisset, husus tamen est horum se oculis iagerere potestatique
caput suum ultro objicere ? — , ut priiuum autem conspicati eum
sunt, palam ad locum supplicii abduxeruut, ubi solebant in latrocinio
aliove quopiam simili maleficio deprehensos extremis suppliciis
afficere. Anytus autem, qui turn strategus exsulum ad Phylam
congressorum erat, intercedebat, negans istis eorum temporibus
convenire ut inimioorum quenquam poenis capitalibus ulciscerentur:
nondum eo perductas esse ipsorum res, ut de ultione exsequenda
cogitare oporteat : nunc oportere se continere, pacique atque con-
cordise studere : ubi domum aliquando redissent, turn copiam ipsis
haud defuturam scelerosos puniendi. Hoec docendo efficiebat
Anytus, ut turn temporis Agoratus suppiicium apud Phylam effu»
geret : neque enim facere poterant exsules, ut dicto imperatoris
audientes ne essent, si uUo salutis suae sensu studioque tenerentur.
Verumtamen acribus eum oculis observabant: percontari enim ai
voletis, neminem reperietis omnium ad Phylam congressorum, qui
aut mensae aut tabernaculi communione cum Agorato usus esset,
neque aut taxiarchum reperietis qui eum cohorte sua, aut raagistrum
equitum qui turma recepisset: nemo non congressus ejus devitabat
velut hominis piacularis : serraonibus cum eo conferendis poUqi sibi
videbantur. Cita mihi taxiarchum.

TESTIS.

Reconciliata inter cives pace, cum redeuntes ab exsilio e Pirfieeo
versus urbem in armis solenni cum pompa procederent, i^imo
praeeunte qui processioni illi dux erat, Agoratus ibi qupque suam
proferebat audaciam : nam ipse quoque, qui civis non esset,
civium agmen versus urbem procedeus comitari sustinebat. Ubi
autem prope portam urbis ventum erat, consistere in armis jussps
cives lustrans iEsimus, observabat Agoratum, agmini duce inscio
et invito furtim immistum, propiusque congressus, scutum ei de
humero suamanu detractum humo alUdebat,jul>£n$ eum ex agmine

2 k

250 LYSI/E

civium fortium et honestorum ad furcani et corvos quibus dignus
esset abiie : negabat enim decere,homicidam cum agmine incedere
ad fanum Minervae in aice situni festiva cum supplicatione in armis
procedente. Hoc pacto Agoratus ab iSsimo cum infamia ablega-
batur. Vera hsec a me dici quo vobis constet, cita tu mihi testes.

TESTES.

Videtis, judices, qua opinione publica, qua fama, quo denique
loco Agoratus penes cives et apud Phylam et in Piiaeeo fuerit:
nemo nempe cum eo, ut cum homicida, sermones caedebat, et quo-
minus trucidaretur, unus Anytus intercedebat. Quodsi ergo suam
ad Phylam profectionem jactabit, occurrite ei sic, ut interrogetis,
nura Anytus ipsum periculo mortis eripuerit, cum reliqui cives
omnes parati essent sanguine ejus scelera tot et tanta expiare
civiumque manibus parentare ; item, num iEsimus scutum ipsi de-
tractum solo afflixerit neque siverit eum triumphali civium pro-
cessioni interesse ; denique, num centurio unus aliquis adscriptum
suae cohorti habuerit.

20. Ut autem vos has ejus reliquas frivolas excusationes repu-
diabitis, ita banc quoque repudietis velim non minus inanem, cum
dicet, nos nimis longo post patratum scelus tempore poenas sceleris
repetere. Nulla enim mihi videtur esse temporis quamvis longissimi
propscriptio, per quam scelera tam atrocia impuuitatem adipiscautur :
contra ego arbitror, quicunque sive statim a patrato facinore sive
diu post in jus vocatus fuerit, eum oportere planum facere, cujus
facinoris reus agatur, id facinus aut a se non esse commissum aut
jure factum. Doceto igitur Agoratus quoque pari modo, aut illos
fortes viros a se non esse peremptos, aut jure peremptos optimo,
utpote laedentes majestatem populi Atheniensis. Quod si autem
nos, qui dudum dt'buej-amus in eum animadvertere, nunc demum
tanto tempore post animadvertimus, habeto nobis ejus rei gratias,
quod se passi simus tam diu, contra quam oportebat fieri, in vivis
superesse, et in lucre tempus hoc ponito: viri tamen illi fortes,
quos sustulit, nil ideo minus propter eum occubuere. Semper est
raanetque sicarius eorum, tametsi multo post demum latrocinii
postulatur.

21. Urgere denique Agoratum hoc audio, quod in libello accu-
satorio, contra se in hac causa exhibito, quae sit causa oVaywy^c,
cujus modi causa? in fures et latrones atque sicarios instituuntur, in
scelere deprehensus dicatur iv avTO(pu)ntf> ; homicidamvero ett' avro-
<pwp(i) se nequaquam esse. Ego vero me nego satis mirari posse
stultitiam hominis.si argumento utetur tam ficulneo : nam si actioni
ex titulo aVaywy^c, h. 6- in sicarium, ideo minus est obnoxius,
quod libello accusatorio clausula ctt' ai/ro^wpy sit adscripta, con-

CONTRA AGORATUM. 251

sequitur, cum huicactioni obnoxium esse, si ilia clausula omittatur.
Age, tollamus clausulam. Viden, sublata est. Teneris ergo actione
in sicariuni. Scelus ergo a se commissum cum fateatur, turn in
ilia latebra calumnise sperat sibi perfugium fore solaminisque
aliquid in ilia clausula se reperturum. Quasi referat quicquam,
cum tu fatearis te homicidium commisisse,ut tum te neges eir^ abro-
fbtpu fecisse, h. e. sic, ut in actu sceleris ipso deprehenderere.
Quasi, si occidisset quidem, non tamen ctt' avro^wjo^, h, e. isto quo
dixi pacto, salvus et inultus abire debeat. Videntur mihi un-
decimviri, accusationem banc adversus Agoratum, pro actione
aVaywy»/c, seu in sicarium, a Dionysio sibi exhibitam recipientes,
quod suspicarentur omissionem formulae ctt' avroi^w/)^ causam Ago-
rati esse adjuturara ; ideo rectissimum et tutissimum secuti con-
silium, coegisse Dionysium, ut actionis suse in Agoratum, ut in
sicarium, libello adscribi a tabulario publico curaret banc clausulam
£7r' avro<pu)pu. Quod faciens Dionysius, cum salva fide sua et ve-
ritate rei gestae faceret, tantum abest, ut causam debilitaverit, ut
potius hoc magis confirmarit : ubi enim quaeso te magis geras
homicidam eir av-otpupu, quam si, quem occidas, eum coram tot
numero testibus iisque tam gravibus occidas, atque fecit Agoratus,
qui tot fortes bonosque cives, primum coram quingentis viris in curia
considentibus, deinde coram universitate populi Atheniensis in
concionem congressi, detulit: quam delalionera secutum est judi-
cium, quo illi omnes mori jussi sunt. Quo negari nequit Ago-
ratum indicio suo necem ipsis conscivisse : aut profecto nemo mor-
talium omnium eos occidit ; id quod est inconsentaneum. Nam si
probamus id, quod Agoratus vuU, hoc urgens, manus a seviolentas
illis admotas non esse, consequetur, neminem esse homicidam,
praeterquam siquis alteri manu sua feralem plagam intulerit, tigno
ictum sicave prosternens : viros ergo a te, Agorate, delatos nemo
plane occidit; nemo enim eos feriit, nemojugulavit, sed delatio tua
coegit eos ipsos sibi mortem consciscere. Jam nega, si audes, te
eorum esse sicarium in scelere deprehensum. Nam si lingua tua
eos non interemit, in conspectu tantae raultitudinis, nemo potest
ahus esse, qui eos occiderit. Atqui tamen occisos esse, in confesso
est. Es ergo tu homicida eir' auroc^wpw.

22. Sed audio ilium pactorum quoque atque sacramentorum
facturum esse mentionem, et questurum de injuria sibi facta, qui
capitis causam dicere cogatur adversus pacta urbanis cum Pirae-
ensibus contracta et jurejurando sancita. Quo si nitetur argu-
raento, ipse suo propemodum ore se homicidam fatebitur: ipsi enim
innocentiee veritati e factis exsplendescenti diflBdens, nescio quas
ad latebras religionum jurejurando consecratarum pactorumque aut
temporis dudum elapsi aut forraulee ctt' avrocpdjpf confugit. Vos

25'i LYSINE

vero decet, jirdices, omnibus istis spretis ofFuciis, ejusraodi defen-
sionem poscere, ut planum facial, viros illos a se non fuisse delates
neque secundum saam delationem in supplicio exspirasse. Prae-
terea nulla, si quid sapio, pacta nobis cum illo sunt communia,
nullaj jurisjurandi religiones. Pacta enim ea jurejurando con-
firmata sunt, quee nos Pirseenses cumurbanis contiaximus, non alia.
Jam, si Agoratus illo tempore, quo pacta haec Pirseensium cum
arbanis sanciebantur, in urbe fuisset, posset heec de pactis prae-
tensio fortassis vestruni non neminem veri quadam specie ludere :
verum erat Agoratus quoque turn temporis in Piraeeo una nobiscum,
me puta et Dionysio et qaotquot eum nunc hac actione ultum imus.
Cui nihil hac quidem ex parte obstat : nuUo enim sacramento dicto
Pireeertses sese Pireeensibus obstrinxerunt.

23. Omniraodo videtur Agoratus mihi morte non una dignus esse,
qui, quo a populo se turn aiat adoptatum cum civitate donaretur,
si dig placet, et quern ipse suum patrem appellet, erga eum populura
ita se gesserit, ut si qui filius ingratus, immemor beneficiorum a
patre propitio acceptorum, non modo nil curet eum demereri, sed
etiam male de eo mereatur, deserat in malis, ea denique prodat
hostibus patris per quae pater antehac amplior atque superior ho-
stibus fuisset. Qui ergo et patrem a natura datum verberarit et de
necessariis vitse praesidiis ita parum ei prospexerit ut patri inedia
pereundum fuisset, ct rursus patrem adoptivum bonis praesentibus
atque paratis everterit, ecqui conveniet eum non morte dignum
haberi, cum hoc titulo, tum illo altero legis in liberos latae, a quibus
parentes male habentiir?

24. Imo vero vobis, judices, universis publice convenit, virorum
fortium manes hujus Agorati sanguine placare, perinde atque pri-^
vatim nostrum unicuique convenit injuries illis oblatas exsequi.
Mortis enim in articulo constituti, non nobis magis quam vobis
cunctisque Atheniensibus mandarunt, ut Agoratum hunc, per-
cusaorem suum, ulcisci, vexare, exagitare, pro sua cujusque quamvis
niiriima facultate, satageretis. Nam si meritum ullum aut orna-
mentum ab illis ad remp. aut ad piebem vestram profectum est,
quce ornamenta hand pauca esse inter omnes constat ipsique vos
confitemini, nocesse est, vos omnes qui reip. benevelitis amicos
atque famiiiares ipsis Cuisse : sin autem amici vestri fuerunt (et
fuerunt utiqtie), ultioncm sui sanguinis non nobis magis necessariis
suis quam vestruni cuique demandarunt. Neque ergo per religiones
rl«orum neque per leges vestras vobis licet hunc Agoratum impunem
dimittere.

2.5. V'os ergo, viri Athenienses, quoniam illo tempore, quo isti
exspirabant, per misera quae tum remp. oppresserant turbidaque
tempora non poteratis, nunc saltim, quo tempore in potestate vestra

CONTRA AGORATUM. 253

est, ulciscimini atque punite hunc istorum sicarium ; religionique
vobis ducite, facinus committere omnium dirissimum atque sacer-
rimum. Agoratum enim si sententiis vestris absolvatis, non ei so-
lummodo impunitatem atque securitatem condonabitis, verum etiam
illos viios, quos ipsi confitemini vobis amicos atque benevolos
fuisse, eadem sententia morti condemnabitis : absolventes enim
eum, qui mortis suppliciuni illis conscivit, nihil aliud decernetis
atque pronuntiabitis, quam eos ab hoc ad mortem criminibus me-
ritam adactos esse. Quo pacto calaraitate miserrima et luctu-
osissima uterentur, si vos, quibus ultionem sui morientes tanquara
hominibus amicis mandassent, iidem contra ipsos eadem cum ty-
rannis scisceretis. Neutiquam, judices, neutiquam, per deos
Olympios vos obsecro, nuUo pacto, nulla fraude pronuntiate ad-
versus eos viros, qui, propterea quod niultis modis bene de vobis
meriti essent, a Trigintatyrannis et ab hoc Agorato necati sunt.
Recordati calamitatum omnium, quae ab horum virorum excessu
universamque remp. et privatim unumquemque oppresserunt, punite
hunc nialorum vestrorum architectum, Undecunque planum vobis
est factum testatumque, tarn e decretis quam ex indicibus nominum
dekitorum, ex aliis denique omnis generis documentis, Agoratum
hunc moriendi necessitatem ipsis conscivisse. Prseterea con-
sentaneum est, vos contra sciscere atque Trigintaviri sciverunt ;
hoc est, quos illi morti condemnarunt, eos a vobis absolvi par est ;
contra, quos illi suis sententiis a mortis poena absolverunt, iis vos
earn irrogare. Jam Trigintaviri cives illos fortes et bonos. qui vobis
amici erant, morte damnarunt ; quapropter absolvite vos nunc
eosdem : contra Agoratum absolverunt tyranni, quod visus ipsis
esset hos amicos vestros cupide perdidisse ; quapropter eum con-
demnate. Quod cum facietis, tum vos primum a turpissimo cri-
raine conservabitis intactos, similitudinis puta atque consensus in
consiliis atque decretis cum hominibus impuris atque sacrilegis ;
deinde laudem reportabitis contentionis in ulciscendis amicorum
vestrorum injuriis, denique mortalibus omnibus videbimini hu-
manoque juri atque divino fecisse consentanea.

L Y S I ^

CONTRA ALCIBIADEM

OB ORDINEM DESERTUM
ORATIO.

1. Tametsi, judices, si quis hunc Alcibiadem accusare in ani-
mum induxerit, ab eo vos mihi non videmini causam odii adversus
ilium requisituri ; qui se jam a puero inde civem gesserit eum, ut^
etiam si quis nulla sit ab eo privata Isesus injuria, facere tamen non
possit, quominus eum ob mores ipsius alque instituta odio prose-
quatur et abhorreat. Neque enim minuta sunt Alcibiadis delicta
neque venia digna neque spem moventia futuri meliorem ad frugem
reditus, sed tanta est eorum enormitas, tanta fceditas, tantum
odium, ut in iis in quibus ille exsultat nonnulla sint, quorum ipsos
inimicos pudeat. Sunt mihi tamen, preeter causas cum rep. com-
munes, privatim quoque causae qufedam proprise, cur eum si possim
ope vestra adjutus ulcisci studeam ; non enim vetustum solummodo
ilium inimicum habeo per simultates quae majoribus meis cum ma-
joribus ejus jam a longinquo intercesserunt, sed etiam, nunc recens
malum ab eo accepi ; quorum omnium pcenas nunc ab eo, si per
vos licebit, repetam. Et de reliquis quidem sic satis dixit Arche-
stratides; leges enim recitavit testesque de criminibus quibusque
produxit : quse vero ille mihi omisisse videtur, ea vos ego singula
docebo. Recita lu mihi legem.

LEX.

2. Nunc primum a reconciliata pace, judices, hujusmodi in causa jus
dicturi sedetis : quocirca consentaneum est, vos nunc non judicum
modo sed legislatorum quoque partes agere, bene gnaros, utramvis
in partem vos nunc hujusmodi de crimine pronuntiaveritis, id ita in
posterum quoque ratum et in rep. vaiiturum esse. Civis autem
boni et judicis sequi partes hae mihi videntur esse, ut in legibus
interprelandis atque exercendis ita versetur, ut non praesentis modo
temporis rationem habuisse, sed futuro quoque prospexisse, eaque
constituisse videatur quae reip. in perpetuum ad salutem decusque
sint fructuosissima. Sunt nempe, qui negare audeant, dcserti ordi-

CONTRA ALCIBIADEM [. 255

tiis niililaris teneii quenquam [eorum, qui novissimis in castiis essent
versati] ; pugnam enim nullam intervenisse : legem aiitem sic edi-
cere, si quis ordinem deseiuerit retroisuni cedens, formidine victus,
reliquis dimicantibus, de iis strategos cognituros esse. Audio ;
recte adtnonent ; lex utique sic edicit : verumtamen non de liis
solummodo lex pra:cipit, sed de illis quoque si qui se in acie pede-
stri patiantur desiderari. Recita legem,

LEX.

Auditis, judices, legem de ambobus definire, tarn illis qui fervente
pugna retro se receperint, quam his qui a pedesti i militia prorsus
abfuerint. At quosnam oportet adesse ? Non hos, qui id agunt
aetatis, quod agit Alcibiades ? non hos, quos strategi delectu habito
nominatira militare jusserunt? Nullum ego, judices, arbitror esse
alium civium omnium migratae hujus legis totius reura, quam unum
Alcibiadem. Nam darpareiag, seu absentise a castris, jure merito
reus peragatur, quippe qui, adscriptus milltiae Doberum jussse pro-
ficisci, Xenvorat,iuv porro, seu deserti ordinis, quippe qui de uni-
verso exercitu solus in urbe remansit, in castra non exiit, copiam
sui corporis centurionibus non fecit, vacuum in acie pedestri locum
suum reliquit ; verum etiam non minora jure htXiag, seu trepidatio-
nis, condemnetur, propterea quod, cum ex edicto prsetorum unus-
quisque railitantium inter milites gravis armaturse diraicare deberet,
solus Alcibiades equo nierere maluit. Cujus eum audio banc parare
defensionem, ut se, qui equo meruisset, eo peccasse neget. Ego
veto jure vos optimo arbitror in eum ideo animadversuros, quod,
cum lex drtfiov, seu capita minutum, et jure honores petendi mul-
ctatum declaret euro, qui nullo prsevio censu [seu non tolerato morum
fortunarumque suarum scrutinio, neque in eo probatus] in eque-
stiem militiam se ingesserit, Alcibiadem tamen nil puduerit prae-
tarmisso examine in banc militiam irrumpere. Uecita raihi legem.

LEX.

3. Verum non substitit hominis dementia in conteraptu vestri,
in reformidatione hostium, in appetitione militise equestris, in pro-
culcatione legum vestrarum, sed ipsa adeo tanta discrimina a legi-
bus proposita pensi non habuit, capitis imminutionem et bonorum
proscriptionem : maluit infamis fieri, maluit facultates videre pub-
licatas, maluit poenis omnibus obnoxius fieri a lege sancitis, quam
inter scutatos versari, scutatis allegi. Et alii quidem, qui antea
nunquam in scutatis raeruissent, sed semper in equitibus, et hoc
genere militise fungentes hostibus multas clades intulissent, tamen
[in novissima expeditione] ausi non sunt in equos inscendere, raetu
vestri legisque ; ibant nimirum in hostem, animis ita comparatis, ut

856 LYSIiE

coDfiderent reiup. haud esse peiituram, sed salvam atque amplam
futurani et injuriarum sibi oblatarum pojnas a facinorosis repetitu-
rara : Alcibiades auteui unus ausus est in equum adscendere, neque
plebis vestrse studiosus neque nunc tenens artes equestris militiee
neque in censu a vobis probatus, perinde ac si caritura esset resp.
facultate proteiviam in jura sua grajssantem castigandi. Verum
oportet meminisse, si patiendum vobis sit qusecunque allubescat
quemque agere, incassum leges esse latas, incassum vos in curias,
in concionem, in tribunalia coire, incassum militise magistros deligi.
In prima jussus acie stare, judices, si quis hostibus cominus acce-
dentibus illinc in secundam aciem se subduxerit, sine controversia
nemo est, quin eum ignaviae atque pavoris damnet : sin autem in
scutatis militare jussus, subito inter equites rairantibus omnibus cir-
cumvolitet, mirer equidem, si quis eum venia donet.

4. Fygo vero vos jus dicere, judices, auturao, non ipsorum solum-
modo qui identidem sunt reorum causa, sed quo alios quoque dis-
ciplinae contemptores severitate vestrse animadversionis a sceleribus
absterreatis atque sapere doceatis. Quod si ergo solos ignobiles
puniatis, nemo reliquorum omnium corrigatur ; quum nemo facile
eum norit, si quern vos vestra sententia perculeritis : sin autem
nobilissimos quosque puniatis, nemo erit ad quem exempli fama non
permanet ; quo fiet ut hoc exemplo docti cives sapere diligentiorem
operam virtuti dent postmodum. In hunc autem Alcibiadem si
prout vos decet animadverteritis, non ad urbis incolas solummodo
vestra; severitatis laus percrebrescet, sed socios quoque vestros ipsos-
que adeo bostes ad majorem reipublicse habendam reverentiam ex-
citabit, cum videbunt, adversus hoc imprimis flagitiorum genus, quo
Alcibiades se obligavit, vos exardescere, veniamque prorsus omnem
iis dcnegare si qui ordinem disciplinso militaris conturbaverint.
Recordamini, qua2S0, judices, nostrum, quotquot illi expedition!
interfiiimus, magnam fuisse partem, alios invalidos, alios rernm
necessariarum egentes : libentissime mansissent illi quidem in
oppidis atque corpora recreassent, vi vero domum reversi privatam
quique suam rem refecissent. Verum non licebat. Illi quidem,
invalidi, inter Jevis armatura? milites munia fungi jubebantur, hi
vero, commeatibus destituti, in equitatu discrimina belli adire : et
nihilominug tamen erat omnium nemo, qui, quam sortitus esset
stationem, eam deserere auderet, aut sibi jucunda edictis imperato-
riim prw^ferre ; multo enim magis patrii juris acerbitatem, quam
hostium arma reformidabalis. Horum memores oportet vos ea
quam nunc feretis sententia testatum ad omnes facere, si qui Athe-
niensium jussi hostibus occurrere detrectent, eos facere non posse
quo minus in vestrse severitatis aciem incurrant. -

5. Verum enim vero, de jure quidem militari ipsaque de re nihil

CONTRA ALCIBIADEM I. 257

habebunt neque Alcibiades neque advocati ejus, quod contra dicant:
attamen e tribunal! hoc vos exorare supplices contendent, ut pa-
voris dedecore Alcibiadis filium viri clarissimi ne respergatis, quasi
Alcibiades pater multis rempublicam non malis affecisset quibus
afFecit, sed ornamentis cumulasset; atqui fuit Alcibiades hujus
pater is, quern si turn statim de medio sustulissetis, quiiin tantillus
adhuc esset, primi criminis eorum omnium criminum, quorum
causam unquam ex hoc loco coram vobis stans dixit, reum peractum,
nae tot tantseque clades rempublicam non attrivissent. Grave
profecto, judices, mea quidem sententia indignumque sit, vos filio
delicti reo ejus in gratiam patris ignoscere, quern ipsi vos sententia
mortis perculissetis : filium, qui vestris in castris dimicare recu-
sasset, a vobis absolvi, cujus patrem nil puduisset in castris hostium
rem adversus vos gerere. Puer adhuc cum esset hie junior Alci-
biades, parum aberat quin ob patris crimina undeciraviris trade-
retur; quo tempore nuUis adhucdum constabat documentis qualis
olim aliquando esset futurus : ilium enim vero nunc ob patris scilicet
merita commiseratione moti censebitis absolvendum, post factam
ad patris crimina accessionem, a filii criminibus, quae jam usu
vestro cognita atque perspecta habetis ? Dura utique et perquam
iniqua sit sors nostra, si fatale sit, ut Alcibiadis quidem necessarii,
quocunque in flagitio deprehensi, propter generis nobilitatem sa-
lutem atque veniam inveniant ; nos autem e captivitate missionem
praedicandis majorum meritis non possimus. Nam si per horum
negligentiam disciplinas militaris factum esset ut clade accepta in
potestatem hostium venissemus, nemo nostrum libertatem ab ho-
stibus impetrasset neque precibus neque majorum fortia facta col-
laudando, qute sunt et numero multa et magnitudine amplissima et
pro salute universse Graeciae edita nulloque pacto cum horum erga
rempublicam flagitiosissimis moribus comparanda, o judices! Aient
Alcibiadis advocati, se amicitia ductos ejus causam tueri. Recte
vero. Nil reprehendo. Laudo etiam. Verum si illi tuendis ami-
cis officio bonorum virorum se satisfacere autumant, in quo non
errant ; liquet vos quoque pcenis ab inimicis vestris repetendis
laudem virorum fortium esse consecuturos. Ego vero vos hortor,
judices, cum necessariorum ejus nonnulli venient hunc a vobis exo-
ratum, ut indignemini, quod, (jui aut hunc rogare insuper habu-
erint, aut rogantes ab hoc impetrare non potuerint, ut imperiis
patriae pareret, iidem nunc vobis persuadere conteudant poenas a
criminosis nullas esse repetendas : sin autem virorum in republica
potentium quidam Alcibiadi prcesto sint futuri,quo documentum ali-
quod potentiae suae illustri in loco collocent, laudi enim sibi ducunt
et in hoc laborant efficiendo, ut constet inter oranes auctoritatem
opesque ipsis esse tantas utmanifestorum adeo scclerum reos tamen

2 X

2.58 LYSINE

eripere manibus ullricis justitiue valeant ; vos turn contra decet
isteec raeditari, primuni, si omnes Alcibiadi essent similes, plane
nihil opus tribunis militum esse futurum — quippe qui turn noii
essent habituri quibus imperarent, si nemo esset qui parere vellet — ,
delude, multo magis convenire ipsis, desertores ordiaum niilitarium
accusare quam oratione defendere. Ecquse enim spes supererit,
fore ut sint qui mandata imperatorum exsequi velint, si imperatores
ipsi turbatores disciplina? militaris eripere discriminibus capitis con-
tendant ? Censeo itaque sic : Alcibiadis patroni atque deprecatores
planum si fecerint eum in scutatis militasse aut in censu probatum
equestrem miliiiam obisse, turn eum a vobis absolvendum esse; sin
autem, destituti ab omui justa et legitima causa, tamen flagitent
vos iram in eum nuUam expromere, meminisse decet illos vobis
velle perjuriidefectionisque a norma legum magistros fieri, studiique
sui importunitate prosceleratis nitentis multos ad iraitationem eorun-
dem malorum exemplorum allicere.

6. Miror equidem, judices, si quid aliud, hoc imprimis, si qui
vestrum autument, tantara esse oportere aucloritatem pro Alcibiade
niteniium ut salvus hoc e judicio servatusque per ipsos discedat,
nullamque haberi rationem scelerositatis qua extrema quseque
exempla meritus est. Qua de scelerositate Alcibiadis doceri vos
dignura arbitror, quo certi sitis, recte vos baud esse facturos si hoc
eum nomine absolvatis, quod, cum hac una in re deliquisset, turn in
reliquis tamen omnibus civem se bonum atque forteni gessisset :
ejusmodi enira sunt reliqua ejus insliiuta et acta, ut, ea si teneatis,
propter ipsa eum summo jure morte sitis mulctaturi. Oportet
itaque vos ea qualia sint cognoscere: nam ut defendentium de suis
virtutibus de niajorumque beneficiis in vos collatis prsedicationes
non aspernamini, ita rursus accusatorum quoque orationes sequis
auribus vos accipere consentaneuni est, docentium reos in vos
multa peccasse ab eorumque majoribus incommoda noxasque quam
pluriraas ad vos esse profectas.

7. Alcibiades itaque hie adhuc puer apud Archederaum, ilium
lippi cognomine furtorumque enormitate nobilitatum quibus pecu-
lium vestrum depeculatus est, apud hunc ergo, coram testibus quam
plurimis, noctuque sub eadetn cum illo stragula accumbens comis-
sabatur diuque, irapuber cum scorto conversans, majores ita suos
imitans, existimansque negatum sibi fore adultiori facto clarum
nomen adipisci, nisi in pueritia famam hominis turpissimi atque
nequissimi collegisset. Flagitiis palara et aperto capite exercendis
cum infamiam contraxisset, ab Archebiade objurgatus est. Quan-
\ quam de eo, judices, quajnam vos oportet arbitrari, qui flagitiositate
morum iUius ipsius in offensionem incurrisset, qui aliis flagitiorum
magister esset ? Oreos Theotimo prodiderat, cum quo insidias in

CONTRA ALCIBIADEM I. 259

patrem, Alcibiadem seniorem, comparaverat. Potitus itaque loco
Theotimus per junioris proditionem, primum constupravit eum jam
puberem factum, deinde in carcerem dedit, negans libertatem ei
reddendam nisi certa imperata mercede earn rediraeret. Quo tem-
pore tanto pater odio filii exarsit, ut se negaret ossa adeo fiUi le-
cturum, si ilia in captivitate diem supremum obisset. Ilia eum e
captivitate Archebiades amator ejus factus, patre exstincto, redemit.
Non multo autem post absumptis per aleam bonis piraticam exer-
ctiit: e Leuca Acta evectus amicos ponto demersit.

8. Longum sit, judices, omnia enumerare scelera, quibus aut
cives aut necessaries aut hospites suos aut alios quoscunque vio-
lavit ; unum hoc audite : Hipponicus, coram raultis testibus ad
banc unam rem convocatis, uxorem suam Alcibiadis hujus sororem
domo ejecit, affirmans, hunc Alcibiadem domum suam frequentare
ut uxoris suae non fratrem sed maritum. Talium tot numero et
tam atrocium sibi scelerum cum conscius esset, nulla tamen
eorum ducitur pcenitentia neque futurorum angitur sollicitudine.
Taraetsi unum eum decebat omnium maxime sobrium atque pu-
dentem esse, quo per vitse suae innocentiam patris crirainibus excu-
sationem pararet et quasi portum aperiret : at ille contra injuriis
atque contumeliis alios ultro lacessere audet, quasi fieri possit, ut
cordati homines veram credant vel millesimam partem earum ca-
lumniarum, quibus probra sibi domestica gentique suse propria in
alios confert; quem oportebat meminisse filium se illius Alcibiadis
esse,' qui Lacedsemoniis auctor fuit Deceleae communiendae quo
vos domi vestrse compesceremini, qui vestra cum classe hinc abiit
quo insulas vobis amicas atque fidas a fide abstractas potestati ve-
strse eriperet, qui hostibus nuda reipublicse latera demonstravit et
ulcera occulta denudavit, qui saepius in castris hostium venit, ut
jugum patriae cervicibus imponeret, quam vobiscum exiit ad hostes
perdomandum. Qua tanta scelera tam impii hominis vos par est
vestrique causa et posterorum ulcisci, quemcunque tandem ex ejus
prole atque necessariis sub potestatem vestram nanciscamini. Au-
dio quidem eum saepius hoc invidiosum occentare, baud convenire,
ut, quo ab exsilio revocatus pater ipsius multis et insignibus donis
atque honoribus a populo curaulatus sit, illius exsilii invidia baud
raerita et odio iniquo ipse prematur. Mihi vero indignum videretur,
si vos, cum tributes aliquando honores patri rursus derogavissetis
ceu per nefas et citra meritum delatos, turn filium criminibus et
flagitiis obsitum velletis absolvere, quo locum essetis interpretationi
sinistrae facturi ac si pater ejus civis fuisset de patria optime me-
ritus.

9. Verum enim vero, cum alias raultas ob causas, turn banc baud
minime ob impudentiam dignus est Alcibiades quem condemnetis,

'260 lysia:

quod ad colorandam suam patrisque improbitatem exemplo vestrac
virtutis abiititur. Rem a vobis procclare gestam, quae sumraae laudi
vobis ccssit, assimulatum it turpissimo patris facinori, in quo ipsutn
ait vos imitatum esse. Negat, qua est dementia, patrem in eo scelus
atrox commisisse, quod arma patriee infesta intulit : nam vos quoque
exsulantes, Phyla occupata, Atticl agri culta et sata igni ferroque
pervastasse, moenia urbis adortos esse, iisque rebus omnibus non
dedecus liberis vestris contractum reliquisse, sed gloriam immor-
talem ad omnes homines pervagatam peperisse ; quasi pares loco
paribusque modis accipiendi sint, illinc, si qui, ob crimina in exsi-
lium acti, patrium in solum a civibus adhuc legitime insessum ejus
desolandi ergo in castris hostium rediere, hinc, qui in urbem sibi
natalem a Lacedsemoniis hostibiis insessam, unde per vim et nefas
expulsi fuissent, rediere. Atqui constare inter omnes ego equidem
de hoc arbitror, Alcibiadem cum factione reditum in patriam eo
consilio molitum esse, quo, Lacedsemouiis tradito maris imperio, ipsi
domi civium capitibus insultarent; vestra plebs autem reditu in pa-
triam armis parto hostes ejecit, civiumque etiam illos, si qui servire
ultro valient, liberali manu in libertatem vindicavit: orationem itaque
Alcibiadis quis feraf, res inter se quam dissimillimas comparantem?
10. Et nihilominus tamen, in tot tantisque cladibus domesticis,
de patris improbitate gloriatur, quern jactat tantum potuisse, ut
reip. mala unus omnia contraxerit. Atqui non potentiee hsec sed
scelerositatis est nota : ecquis enim unus homo vel infimus atque
contemptissimus, qui patriae malum dare animum induxerit, tarn est
rerum patriae capitalium ignarus, ut bostibus loca demonstrare quse
occupari e re ipsorum sit, castella indicare parum praesidiis firmata
et insidiis opportuna, ulcera publica denudare,quae res labent aperire,
socios in fide nutantes nominare nesciat? Nam, si unquam, quod
tu ai«, pater tuus tantum in republica potuit, ut non solum istius
potentiac metu in exsilium ageretur, sed etiam per eandem potentiam
malis quam plurimis civitatem exsul exagitaret, non eum profecto
ilia potentia statim ita deseruit domum revocatum (quanquam per
imposturam a vobis deceptis rcdeundi veniam minus impetravit,
(juam furatus est), ut, magnae classi cum imperio precfectus, ista
tanta cum classe tamen neque hostes patrio solo proturbare, neque
Chios, quos ipse antea ad dofectionem impulisset, rursus ad fidem
revocare, neque ullum aliud ornamentum vobis conciliare, posset.
Quaro perspeclu facile est, Alcibiadem potentia quidem aliis nil
quicquam antecelluisse, flagitiositate autem universan civitatis longe
fuisse principem. Ulcera enim si qua; nosset vestrae reip., ea ipse
Lacedoemoniis ultro aperiebat: exercitus postmodum vestros tametsi
duceret ingentes, imperatoria cum potestate a vobis praefectus, nun-
quam tamen eos hoc lam acri telo sauciare potuit: regem Persarum

I

J

CONTRA ALCIBIADEM I. 261

cum recepisset suam in gratiam pecunias vobis prsebiturum, vestrum
aerarium plus quam ducentis talentis defraudavit. Denique, maje-
state vestra tarn multis et tam atrocibus Isesa criminibus, tametsi et
ipse facundia polleret et amicis fideret divitilsque afflueret, tamen
ausus non est hue reversus, oculos vestros sustinere, copiam sui
vestrss severitati facere, rerumque a se gestarum rationem reddere,
sed exsilium ipse sibi indixit, Thraciaeque maluit aliusve cujuscun-
que oppidi incola quam patriae suae civis esse. Postremo, quasi
cumulus adhuc deesse impietati, cumulum hunc imposuit, ausus
una cum Adimanto classem vestram Lysandro prodere. Quare, si
quis est vestrum, quem aut commiseratio civium moveat ilia fatali in
pugna navali caesorunv, aut pudor civium ab hostibus in servitutem
raptorum, aut ob diruta mcenia indignatio, aut odium erga Lacedse-
monios, aut in Trigintatyrannos iracundia, eum oportet horum om-
nium malorum culpam in unum Alcibiadem hujus patrem conferre,
atque recordari, ab avis vestris ilium Alcibiadem qui rei nostri
avum genuit.item Megaclem maternum hujus nostri rei avum,ambos
bis sufFragiis testulariis, quod sufFragationis genus ostracismum
usurpant, urbe exactos esse, vestrumque adeo ipsorum qui supersunt
adhuc natu paulo grandiores, eos in Alcibiadem rei patrem senten-
tiam mortis tulisse : existimantes itaque vos hunc civitati inimicum
quasi a majoribus hereditate traditum esse, condemnare decet, et
neque commiserationem neque ignoscendi lenitatem neque gratiam
uUam majoris facere quam leges publice fixas et jusjurandum quo
vos obstricti judices sedetis.

11. Existimare quoque convenit, quanam tandem de causa hu-
jusmodi hominibus parcatur : num propterea, quod in rep. quidem
sinisteriore usi sint fortuna, de reliquo autera vitam egerint puden-
tem atque sobriam? Non multi eorum corporibus prostituendis
qusestum fecerunt meretricium ? non sorores in matrimonio habue-
runt? non liberos aliqui e filiabus ipsi suis quaesiverunt? non san-
ctissima sacra, profanis oculis negata, vulgo per mimum ostentarunt?
non Hermas amputarunt? non deos omnes sacrilegiis violarunt?
non totam remp. ofFenderunt, cum in alios injuriis legumque auda-
cissimis perfractionibus grassando, tum sese mutuo fraudibus et
perjuriis et conviciis exagitando, qui a nuUo facinore audacias pleno
se abstinuerunt, nullam atrocem machinationem sibi reliquerunt
intentatam? Sed omnia omnino passi sunt et fecerunt. Ea enim
sunt mente, ut laudum quidem atque decorum eos pudeat, in dedeco-
ribus autem se jactent atque exsultent. Interdum, judices, absol-
vitis homines, visos quidem illos vobis sontes, cum spe tamen, fore
lit resipiscant aliquaudo probabilesque atque frugi fiant. Ab hoc
autem Alcibiade ecquod tandem bonum resp. speret se perceptu-
ram? quem stipitem et fungum esse, ex ipsius oratione, cum pro se

•26'i LYSI.« CONTRA ALCIBIADEM T.

dicet, intelligetis; neqiiam autem eundem esse, e reliquis ejus mo-
ribus vobis jam constitit. Ne hoc quidem est, quod metuatis, ne
urbe ejectus malum vobis injungat: ecquod enim vobis malum det
homo, qui timidus idemque pauper sit, ad res ingentes suscipien-
dasque atque gerendas corporeque animoque torpens et invalidus,
cum necessariis ipse suis dissidens, odiis aliorum oppressus. Quse
omnia faciunt, ut necesse nil habeatis eum reformidare, sed statuen-
dum potius in eo vobis sit exemplum, in quod intuentes cum alii
turn imprimis amici ejus resipiscere discant, qui, cum imperia vestra
gaudeant aspernari, tum studia Alcibiadis imitari ardent, reique
suBe familiari male cum prospexerint, tamen concionantes vobis
auctores fieri consiliorum de administranda atque tuenda re vestra
publica non erubescunt.

12. Jam ego hac accusatione quam potui optime defunctus,
probe novi, in hac circumstante corona fore qui mirentur, qui oc-
culta hujus Alcibiadis facinora tam soUerter indagare potuerim;
ipse autem hie, credite mihi, me ridet, qui ne centesimam quidem
partem dedecorum, quorum ipse sibi conscius est, enumeraverim.
Vos itaque vobisciim et modo a me dicta et praetermissa reputantes,
hoc magis eum condemnate, recordati majestatis eum crimine teneri,
cujus criminis eum ego reum feci, magnamque civitatis esse felici-
tatem si tales a se cives amoliatur. Recita tu [scriba] ipsis [judi-'
cibus] leges et jusjurandum et formulam accusationis : istorum
enim memores aequam et justam ferent sententiam.

L Y S I iE
CONTRA ALCIBIADEM

OB DESERTAM MILITIAM
ORATIO.

1. Cum vos rogo, judices, ut ex aequo et vero pronuncietis, turn
strategos oro, ut, quemadmodum in omni reliqua magistratus sui
functione dignos se fide famaque reip. gesserunt, ita etiam in causis
aiTTpaTelae [h. e. absentiae a castris] sequos se communesque parti
litigantium utrique praebeant, neutiquam vero, alteri parti in quam
propendeant magis succurrendo, conentur omni nervorum conten-
tione sententiam aequo juri adversantem vobis extorquere ; qui re-
putare vobiscum debeatis, quam graviter sitis laturi, si Thesmothetae
in censu vestro [cum scrutinium morum vestrorum vobis est toleran-
dum] in hunc suggestum adscendant, atque inde verba facientes vos
orent, ut quos ipsi absolutes velint, eosdem vos quoque absolvere
velitis: gravissime utique laturi raihi videmini, si, qui strategi con-
certationem inter accusatorem reumque commisissent atque tabellas
inter judices distribuissent, iidem strategi vobis qui judices estis prae-
scribere sustineant ut absolvatis. Ecqui mos alius sit turpior, quod
institutum reip. exitiosius, quam si arcbon in causis virginum orba-
runi nubilium, quae heredes sint patrimoniorum a patribus relictae,
judices rogetut litem secundum ipsius arbitrium dent? aut si pole-
marcbus et undecimviri rerum capitalium id idem faciant in causis
ad forum ipsorura pertinentibus ? Pari modo aequum est in hac
quoque quae nunc agitur causa, strategos liberum, quod penes vos
est, censendi jus vobis relinquere neque interponenda auctoritate sua
vobis obstrepere. Sed et vos decet, judices, pari cum aequitate atque
sanctimonia hac in causa disceptanda versari, reputantes.teque pa-
rum decere vestram personam ut in causis non obitae militiee cuiquam
peculiariter faveatis, atque strategos decet pro quoquam apud vos
intercedere, eos nempe strategos, qui cum tabellis quas vobis tradi-
derunt una quoque liberum arbitrandi jus tribuerunt.

2, Videte nunc, judices, sitne hoc quod nunc proferara satis ido-
peum documentum, unde constel, strategos eosdem, qui nunc pro

2C4 LYSI^

Alcibiade sic contendunt, turn temporis, quum in castris adhuc age-
renius, nondum corruptos neque in favorem ejus conciliatos fuisse.
Vera enim ea si essent qua? nunc illi jactant, oportebat eos turn sta-
tim ad tribunal suum citatum Pamphilum objurgare.quod Alcibiadis
equo adempto remp. equite fraudaret: oportebat item, eosdem stra-
tegos Phylarcho, seu prsefecto turmae ejus, cui Alcibiades se inge-
stum ibat, nuilctam pecuniariam irrogare, qui ilia e turma Alcibiadem
extrusisset eoque pacto suam [strategorum] minuisset auctoritatem,
imperiumquedebilitasset atque irritum fecisset, quo Alcibiadi locum
in equilibus ipsi assignassent: oportebat denique, strategos taxiar-
cho, seu cenlurioni illius manipuli in quo Alcibiades adhuc pedes
meruisset, mandare ut nomen ejus ex albo illius manipuli expunge-
ret. Jam vero strategi nihil horum omnium neque fecerunt neque
fieri curarunt, sed Alcibiadem passi sunt in castris oberrare probris
et sannis et convitiis omnium exagitatum et in equestris militise ge-
nere vilissimo, in sagittariis equestribus, merere; postquam autem,
causa ad vestrum tribunal delata, res eo devenit ut nefarii facinoris
reo poenee sint dandce, gratificantes Alcibiadi strategi falsum perhi-
bent testimonium, a semet ipsis eum in equestri militia fuisse collo-
catum. Indigna enimvero, judices, atque nefanda res. Qui strategi,
quamvis ab universo populo delecti, penes quern solum jus et arbi-
trium est honorum deferendorum, tamen ausuri prius non sint im-
perium in vos militate capessere quam in scrutinio legitime probati
fuissent, hos eosdem strategos nunc audere, arbitratu suo, nulla ejus
rei auctoritate instructos, patriae legibus invitis atque adversantibus,
Alcibiadi nova munia demandare locumque novum assignare. Qui
ferendum sit, judices, penes quos strategos non est quem velint ex
ordine equitum, quem in ordinem nemo cooptatur non probatus, in
ordinem scutatorum transferre, ubi scrutinio plane nil opus est, eos
strategos c scutatis, quorum nullus est probatus, quemquam in or-
dinem equestrem, ad quem sine censu nemo admittitur, tamen trans-
ferre ccnsu ante non habito? Quod si strategi potestate militares
ordines pro lubitu perturbandi gauderent, conniveatis forsitan ipsis,
quanquam baud scio an nuUo jure, si gaudentes hac potestate,
mullis in equestrem ordinem transferri flagitantibus banc gratiam
denegassent, uni Alcibiadi indulsissent. Jam vero ip.si negant sibi
potestatem esse munia militaria distribuendi. Oportet ergo vos re-
cordari, jusjurandum esse a vobis dictum, spondentibus sententiam
ex eequo et vero pronuntiandam, non prout hi vobis auctores facti
fuerint. Neminem rogantium atque supplicantium pluris convenit
a vobis fieri, quam vosmet ipsos et religionem jurisjurandi a vobis
dicli.

3. Quod si cui vestrum gravior aequo poena hsec videbitur et lex
nimis rigida, meminisse oportet, vos nunc sedere, ea de causa, cujus

CONTRA ALCIBIADEM II. 265

ergo disceptandoe convenistis, non leges conscriptuni, sed scnlen-
tiam latum ex praescripto legum dudum publice fixaium, neque quo
commiseratione criminosos amplectamini, sed multo magis irse ve-
strae severitatem in eos expediatis universgeque reip. labanti succur-
ratis, probe qui teneatis poenas criminum jam commissorum a paucis
quibusdam repetendo vos hoc esse consecuturos ut, qui imposterum
pro patria dimicaturi capitaque sua belli periculis objecturi sint, hi
disciplinae militaris sint tenaciores. Suae sulummodo saluti si pro-
spexit Alcibiades hie, immemov eorum quae patria: deberet ipse et
quae sors patriam maneret pensi non faciens, oportet contra, judices,
vos saluberrimis consiliis conferendis ita patriae prospicere ut nuUam
rursus habeatis Alcibiadis ratiouem, praesertim, qui et jurejurando
receperitis pro optima vestra fide atque facultate verissime atque re-
Ijgiosissime proiiuntiaturos et nunc de Alcibiade laturi sitis senten-
tiam, qui si vos circumvenerit, hinc discedet totam civitatem lato
cachinno explodens: non euim profecto gratiam vobis referet, ubi
tabellis, clam in cistam inferendis bene de eo promerueritis, ncsciet
enim cui vestrum salutem suam debeat; proeterea ne didicit quidem
Alcibiades acceptorum beneficiorura memor esse, amicis enim palam
bene de se meritis bonam gratiam pessima rependit. Planum vobis
factum est, Alcibiadem, qui a rep. jussus esset in peditibus gravis
armaturae militare, statioue ilia deserta.legibus repugnantibus, nullo
probatum scruliuio, in equestrem militiam se ingessisse, et quarum
rerum potestatem leges sibi solis reservant, vetantes praeter se cui-
quam quicquam illis in rebus licere, sive strategus sit [magister mi-
litise pedestris] sive hipparchus [magister equesuis] sive alius qui-
cunque, earum rerum arbitrium atque licentiam ipsum sibi qui pri-
vatus esset arrogasse. Jam ego equidem hjEC prsefatus, cum quo
Archestratidae operam navarem homini amico, turn quo Alcibiadem
ulciscerer hominem inimicum: vos rogo, ut sequa et sancta pronuu-
tietis, eadem induti mente, quse turn vobis erat in procinctu stantibus
cum hoste congredi paratis.

2 M

L Y S I .E

CORAM SENATU

PRO MANTITHEO EXAMEN SUBEUNTE
APOLOGIA.

1. Nisi nossem, senatores, omni modo accusatores contendere
mihi malum dare, magnam ipsis gratiam liiijus accusationis ha-
berem ; existimans, injusta oneratis calumnia summorum bonorum
auctores atqiie conciliatores esse eos, si qui ad necessitatem redden-
dse rationis de omni superiori acta vita ipsos adigant. Ego enim
ita securus sum fidoque ipse memet, ut sperem, etiamsi qiiis animo
a me sit alieniore, eum tamen esse banc malevolentiam secundiore
opinione mutaturum, posteaquam ex oratione mea de moribus meis
omnique vitse ante actse ratione certior fuerit factus, animoque sue
banc de me inducturum esse opinionem ut multo me virum fortis-
simum atque bonestissimum imposterum babeat. Videte, sena-
tores, nnm sponsio placeat qnam vobis offero : solum boc si do-
cuero, me formce reip. quae nunc est benevelle, et in necessitatem
devenisse eadem vobiscum pericula subenndi, existimate me nil
admodum magnum elaborasse ; sin autem planum fecero, me cseteris
quoque in rebus modestum civilemque me gessisse, multoque id
magis quam vulgaris lert opinio inimicorumque vult criminatio, turn
rogo vos ut judicio vestro approbatuni me ad gerendum bonorem
admittatis, bos autem accusatores mei bomines turpes infamesque
habeatis. Primum autem boc docebo, me tenente Trigintatyran-
norum tyrannide neque equo publico meruisse neque in urbe fuisse,
coque nullum in partem rerum ab iis turn gestarum venisse.

2. Pater enim nos [fratres, liberos suos] jam ante cladem in Helles-
ponto acceptam in Pontumniiserat ad Satyrum.notum ilium Ponti re-
gulum, ut ibi moraremur. Quo factum ut, neque cum moenia dirue-
rentur neque cum nova reip. forrna indueretur gubernationis, interes-
semus; sed rediimus quinto non citius die ante quam exsules e Phyla
in Piraeeum redeuntes appellerent. Jam credibile non est nos, in
articulum temporis tam turbidum atque tarn suspiciosum compulsos,
cupiditate fuisse tentatos periculis nos immiscendi ad nos nil per-

PRO MANTITHEO. 207

tinentibus : aeque parum rursus constat illis tyrannis banc fuisse men-
teni ut ipsos, adeo peregre agentes nulloque scelere sibi cognitos, ad
participationem sui dominatus admitterent; co.itravero multo magis
hos probiis atque contiimeliis dehonestabant, quam cos honoribus
cumularent quos in evertenda rep. socios atque adjutores babuissent.
Sed aiunt noraen meum in tabula scriptum esse inter eos qui turn
equestri militia functi fuere. Atqui stulta haec est colligendi ratio:
nam in ilia tabula multorum nomina scripta non prostant, qui ipsi
profitentur se turn in equitum numero fuisse ; rursus ibi scripta
leguntur aliorum nomina, qui, si necesse sit, vel jurejurando sint
confirmaturi ilia militia se nunquam functos esse. Est igitur hoc
quidem argumentum ficulneum. Ego verofirmissimum hoc oppono
bonae meae causee documentum, in reliquis palmarium : ex quo in
patriam redistis, praefectis turmarum equestrium decreto man-
dastis, ut in tabulis perscripta vobis exhiberent nomina functorum
equestri militia, quo manupretia ab ipsis redigeretis. Jam nemo
facile erit, qui doceat meum nomen aut a magistris turmarum ex-
hibitum vobis aut rursus a vobis traditum syndicis fuisse, h. e.
advocatis fisci, aut me manupretium in antecessum tulisse. Ob-
vium tamen est unicuique facileque cognitu, nisi prsefecti turmarum
nomina ederent habentium manupretia, luendum ipsis de suo fuisse
pro illis, si quos celarent. Quapropter vos indici a praefectis tur-
marum exhibito multo majorem habebitis fidem, quo ab indice
nomen meum abest, quam testimonio tabulae, cui nomen meum per
nefas inscriptum legitur : nam ex ilia tabula facile erat volenti
cuique expungi, quo factum est id quod dicere memini, ut multorum
ibi nomina minus legantur, quos constat in equis meruisse sub Tri-
gintatyrannis, et rursus pariter erat facile ahorum nomina falso
subjici ; fidem itaque ille laterculus baud meretur ; in illo autem
phylarchorum ind^ice necesse erat, quotquot tum temporis in ista
reipublicae perturbatione equestri militia functi fuissent, eorum
nomina omnium summa fide diligentiaque perscripta esse, ut ne-
minis nomen desideraretur. Praeterea, senatores, si revera ego in
ilia meruissem militia, non profecto id velut grandc quoddam
scelus irem infitiatum : sed planum facerem civium omnium nullum
a me malo affectum esse, eoque facto, sic demum rogarem vos, ut
in scrutinio probatum me in senatum allegeretis, de repulsa ferenda
nil veritus. Video enim vobismet ipsis quoque mentem banc me-
cum eandem esse, ut ilia militia functos nihilo per earn faclos de-
teriores neque honoribus petendis redditos inhabiles existimetis :
multos eorum qui tum equites fuere nunc video, alios in senalu,
alios magistros pedestris militia\ alios equestris creatos. Qua-
propter vos arbitrari velim me nullam aliam ob causam uti hoc
generis defensionis quam ut ostendam ipsos ausos cise mendacio

268 • LYSI/E

me perspicuo atque manifesto percellere. Adsccnde tu mihi, atque
testare.

TESTIMONIUM.

3. De hac quidem itaque incusalionc, senatores, non video quid
altineat me amplius verba facere: sed superest adhuc aliud quid
hac oratione railii necessario exsequendum. Aliis in causis sufficit,
defensorem crimiiiatioiies accusatoris a se depulisse atque refu-
tasse: verum hujusmodi in causis atque hsec mea est, ubi nimirum
quteritur sintne homini in judicium adducto mores ii ob qnos dignus
honoribus habeatur, reddenda reo est totius ab ipso actao vita?
ratio. Id quod ego nunc facturus majorem vos in modum rogo,
senatores, atque obtestor, ut sequi atque benevoli me audire velitis,
dicturum pro me quam potero brevissimis. In fortunarum ista
mediocritate quae a patre mihi relictse fuerant (facultates enim no-
strse per calamitates, alias patris privatas, alias civitatis communes,
admodum conciderant), duas tamen sorores elocavi, minis tricenis
in dotem unicuique additis ; cum fratrc vero hereditatem ita crevr,
ut ipse fateretur se partem patrimonii longe amplissimam abstulisse;
reliquos erga cives autem ita me gessi facilem atque sedatum, ut
nulla mihi lis unquam cum quoquam intercesserit. Sic in pvivatis:
in rep. autem gravissimum hoc atque luculentissimum arbitror esse
mese continentite documentum, quod quicunque adolescentium aut
alea aut compotationibus aut aliis ejusmodi frivolis atque pudendis
intemperantis lasciviae oblectamentis otium fallerent, hos omnes,
inquirere si velitis, deprehensuri sitis a me animis abalienatos, si-
multates mecum exercere, rumusculosque de me maligninres a se
per mendacium confictos disseminare. Qtiibus animus, id quod in
confesso est, erga me sit longe alius futurus, si studia cum ipsis
eadem fuissem sectatus. Porro, senatores, nefno est unus om-
nium, qui demonstrare possit me unquam aut ob privatam aliquam
turpem causam in jus vocatum aut majestatis perduellionisve po-
stulatum eoque nomine apud magistratus delatum : quanquam alios
baud raro videtis ejusmodi certaminibus implicari.

4, In expeditionibus denique militaribus et periculis pro patria
obeundis videte, senatores, qualem me patriae prsestiterim. Primum
instante ilia expeditione, qua succurrendum cita ope Haliarto erat,
vi pactorum de societate belli quam cum Boeotis inieratis, videns
ego reliquos omnes equestrem militiam pedestri praiferentes, quod
opinarentur, equitibus necessario securitatem, peditibus autem di-
scrimen esse propositum, tametsi id facerent non scrutinio probati
contra legis auctoritatem, ad Orthobulum accessi equestris militiae
magistrum, a fjuo illam in militiam allectus fueram, rogans, ut ex
albo suorum equitum meum nomen expungerct, dedecori mihi fu-

PRO MANTITHEO. 269

turuni ratus, me militia fungi ea, quae ut mihi esset tuta, reliquis
periculosa fungentibus, comparassem. Adscende mihi, Orthobule.

TESTIMONIUM.

Congressis itaque antequam in castra exiremus in concionem muni-
cipalibus, cum me haudquaquam fugeret esse in ipsis baud paucos
honestos quidem illos cives militesque strenuos et acres, verum
viatico carentes necessario ad cibaria, ad arma, ad leHquum expedi-
tionis instrumentum comparandum, auctor ego fiebam locupktioii-
bus Tit egentibus de victu prospicerent. Neque verbis modo, sed
exemplo quoque auctor iis fiebam, duobus munioipalium de meo
tricenas viritim drachmas largiens, non quo patrimonii jactarem
amplitudinem, quod est modicum, sed quo exemplum aliis praiirem.
Adscendite mihi testes.

TESTES.

Postmodum, senatores, incidente ilia expeditione, quae nobis ad
Corinthura suscipienda fuit, multis militiam defugientibus, quod
liquidum esset omnibus rem ad arduum pugnae decretoriae discri-
raen esse deventuram, precibus ego gratiaque et contentione mea
ab imperatoribus impetravi, ut prima in acie pugnandi locus mihi
assfgnaretur ; et quanquam equestris turma, in qua ego merebam,
cladem accepisset tantam quantam alia nulla, commilitonumque
plerique occubuissent, ego tarnen excessi pugna post ipsum adeo
ilium militem gloriosum Thrasybulum Stiriensem, quem nil pudiiis-
set ignaviam atque pavorem nemini non exprobrare, ita omnes prae
se contemnebat. Non multo post, cum loca quaedam circa Corin-
thum munita, a nobis occupata, praesidiis nostris teneremus, videns
Agesilaus ilia sibi loca inacccssa et impcrvia esse, convertebat arma
in Boeotiam, irrumpcns in agrum vacuum inermemque ideo relictnm,
quod nemo sperasset hostem illuc esse penetraturum : decernebant
itaque principes, delectos aliquot illuc mittcre manipulos qui hosti
resisterent amicisque laborantibus succurrerent; ibi trepidantibus
omnibus neque immerito — arduum enim et anceps erat, qui vix
et aegre periculo evasissemus, eosdem nos iterum novo discrimini
objici — , egi ego cum tribuno cohortis meac, ut cohortem nostram
etiam extra sortem illuc mitteret. Quod si ergo vestrum sunt, qui
stomachentur in eos, si qui, cum discrimina publica defugiant, ho-
nores tamen ambiant quaestuosos, remp. carpere aventes et ex ejus
administratione ditescere, nil est quod ab hoc genere collegarum
vestrorum mihi timeam : is enim ego non sum, qui cum illis ignavis
et cupidis in eundem cogi debeam ordinem, quippe qui non imperata
modo promptus et alacer exsecutus sim, sed etiam labores ultro

270 LYSiTE PRO MANTITHEO.

depoposcerim. Id quod eo non feci, quo jem levem atque conte-
mnendam ducerem cum Lacedoemoniis dimicare, sed quo, si forte
ali<|uando iniquiorom aliquam in causam in foro agitandam per
nefas conjicerer, jus ego meum hoc facilius impctrarem, quod vos
omnes his metr' virtutis exeniplis moti fortem me strenuumque judi-
caietis. Adscendite vos mihi horum futuri testes.

TESTES.

5. Qucecunque postmodnm susceptoe sunt expeditiones bellicae,
ab carum nulla abfui : copioc si qutc usquam locorum emitterentur
ad pracsidendum in castello quopiam, etiam illis interfui ; quoquo
exiretis, inter primes in viam me dedi, et in redeuntium postremis
fui. Atqui gloriae cupidos et temperantise deditos ex hujusmodi
documenlis virtutis spectare "oportet, non ideo odisse, si quis lingua
sit paulo promptior et subferoculus: mores enim hujusmodi suba-
grestes, quorum laboro invidia mihi concltata, nemini nequepublice
neque privatim nocent ; contra pro patria dimicare prompt!, quam
plurimum vobis omnibus prosunt. Decet ergo, senatores, non e
forma quemque habituque corporis in oculos incurrente neque amare
neque odisse, sed e facinoi ibus unimum spectare : multi enim, quibus
vox est submlssa, oratio verecunda et concisa, incessus sedatus et
ad pudoreni compositus, magna vobis socpc numero mala concita-
runt; alii, contemptores ejusmodi ineptiarum, multis magnisque
vos ornamentis cumularunt.

6. Animadverti quoque, nonnullos hoc moleste ferre, quod ego
adhuc adolescentulus cum populo tamen agere sustinuerim. Sed
accipitc mcas excusationes. Primiim pro fortuiiis meis omnibus
causam in concione dicere coactus sum : deinde, quanquam ipse
memet sentio ad orationis aliquam insolenliam a glorise cvipiditatc
ultra quam par esset evectum, in loco tarn lubrico me labi mirandum
non erat, qui, cum majorum mcorum erga remp. voluntatem recor-
darcr, nullos non honorcs adcptorum, nullis non muniis functorum,
turn vos arbilrari viderem — oportet enim id fatcri, quod res est —
solos mei similes aliquo in loco atque censu esse habendos : videns
itaque vos ea mente prceditos, ecqui non efferrer pro rep. et agendi
et loqucndi fiducia? Ecquid tandem quoque vos hujusmodi homi-
num, cujusmodi ego vobis videor esse, poeniteat? Acquicscens ita-
que vestro de me judicio, reliquorum fremitus tanti non faciam ;
qui ecquid tandem mihi nocebunt? Non ipsi sunt hujus causae
cognitores, sed vos estis.

L Y S I iE

DE PUBLICIS PECUNIIS
ORATIO.

1. FoRTASSE vestrum quidam, judices, propterea quod me ho-
minem frugi esse volunt, aliis etiam facundia prsestare autumant:
tantum autera abest, ut de rebus ad me nil pertinentibus ornate
probabiliterque verba facere sciam, ut potius verear, ne ipsis de
rebus ad me ita pertinentibus ut facere nequeam quominus dicendo
eas agitem, ne ea quidem quse e re sint disputare valeam. Interim
tamen, ubi omnia vobis inter meque liberosque Eratonis gesta ordine
exposuero, spero me hoc consecuturum, ut ipsi per vos facile inve-
niatis quae decernenda vobis sint liac in ciacitcaalq, seu actions in
fiscum, qua partem bonorum Eratonis publicatorum mihi vindicatum
eo. Accipite ergo rem a principio.

2. Eraton Erasiphontis pater ab avo meo duo talenta mutuo
sumpserat. Eratonem hoc argentum numeratum tulisse, et tantun-
dem sibi credi rogasse, testabuntur vobis hi, coram quibus illud ses
contractum fuit: quam vero in rem Eraton id impenderit et quantos
inde fructus perceperit, de eo vos isti melius atque ego docebunt,
qui certius norunt, in re ejus familiari tractanda versati. Cita
mihi testes.

TESTES.

Donee igitur Eraton quidem in vivis supererat, et usuras ab eo
aufterebam et reliqua omnia quse ex pacto tabularum ille mihi debe-
bat prsestanda : ex quo autem vivis excessit, liberi ejus relicti, Era-
siphon, Eraton junior, et Erasistratus, parti nulli juris mei satisfe-
cerunt. Jam inter belli fremitus interquiescente litium disceptatione,
negatum mihi fuit debita ab iis redigere: quam primura autem, re-
stituta pace, causae privatse rursus in fore coeperunt agitari, litem
instituebat pater super universo debito adversus Erasistratum, qui
fratrum solus in urbe tum aderat; quem sub archonte Xenaeneto
condemnavit. Etiam horum dabo testes. Cita testes.

070

LYSI^

TESTES.

3. Eratonis itaque bona de jure nostra fuisse, nullus dubito quin
vos ex his facile intelligatis : eadem autem ilia bona universa fisco
addicta esse, facile perspectu id e tabulis rijg ('nroypafiig est, seu
recensus bonorum publicatorum. Tres enim quatuorve diversi ho-
mines totidem diversos indices universorum Eratonis bonorum a se
confectos in serario deposuerunt, rebus omnibus inter se consenti-
entes. Atqui nemini non hoc est obvium, illos recensores in recen-
sibus istis suis conscribendis non facile quicquam fuisse prsetermis-
suros, si quid adhuc aliud in bonis Eratonis fuisset prseter hasc bona
dequibus controversianunc agitur : recensentes ergo bona Eratonis
omnia, etiam hsec quae ego jamdudum possideo illos in indices rede-
gerunt, Sed et hoc perspicuum arbitror esse, si vos ha'C bona quae
mea sunt ad fiscum trahatis, negatum nobis esse aliunde id exigere,
quod nobis a filiis Eratonis debetur : audite adhuc super isto quoque
capite, cum vitio nobis datur, iisdem de bonis nos et vobiscum et
cum privatis quibusdam hominibus in jure agere. Res sic se
habet.

4. Donee Erasiphontis necessdiii nobiscum super his bonis con-
tendebant, universa ilia bona mea esse aiebam, hoc titulo, quod
Erasistratus cum patre meo de toto nomine contracto litiglans causa
cecidisset: et agrum Sphettium jam tertium in annum mercede
pacta elocavi; de rare autem Cicynnensi et de domo in urbe, quoe
quondam Eratonis fuerunt, cum possidentibus jure experiebar. Ve-
rum has actiones anno superiori disciderunt homines quidam, c^ui s6
mercatores ferebant; etjudices rei mercatorise atque nauticse, qui
nuper mense Gamelione sortiti sunt, actiones has nondum disce-
ptarunt. Posteacjuam vero vobis visum fuit Erasiphontis bona fisco
addicere, remisi quidcm fisco duas partes bonorum ab Eratone reli-
clorum, tertiam vero partem qu-je est Erasistrali postulo mihi per
sentcnliaiii vcslram adjudicari, et id jure quidcm, (|uoniam jamdu-
dum ante ilia bona nostra esse pronunciavistis. Tertiam ergo so-
lummodo partem de bonis eorum mihi reservavi, decisionem obser-
vans non diligentissiniam: multo enim plus quam duas partes fisco
reliqui,id quod facile cognitu est ex asslimatione bonorum illorura.
L'niversa etiim bona asslimata sunt talenti et pluris; quae autem ego
mihi vindico, eorum alterum quidem quinque minis, alterum vero
decern aeslimavi in libello meo accusatorio: quae si pluris vaenibunt,
seclioni subjecta, excessum aerario permiltam.

5. Quo itaque certi sitis vera hac esse quae dico, testes ad vos
producani, primum quidem eos qui rus Sphettium a me mercede
conduxerunt, deinde vicinos ruris Cicynnensis qui norunt nos jam
tertium in annum hoc de rure in jure contendisse, denique etiam

DE PECUNIIS PUBLICIS. 273

magistratus anni superioris ad quos hee actiones delatse turn fuerunt,
postremo arbitros qui nunc sunt rei maritimae. Prseferea recita-
bunturvobis etiam indices horum bonorum proscriptorum; nam ex
lis potissimum intelligetis, nos non nuper demum coepisse bona ilia
nobis vindicare, neque nunc cum gerario contendere super summa
majore, quam est ea super qua cum hominibus privatis antea con-
tendebamus. Testes cita.

TESTES.

6. Tenetis jam, judices, non contra jus et fas mepostulare.ut litem
banc, quse mihi cum rep. super bonis Eratonis proscriptis est, secun-
dum me detis, sed magnam quoque partem eorum, quse mihi jure
Optimo debebantur, serario concessisse, ideoque jure poscere, ut
pauxillum hoc quod ipse mihi reliqui reddatur. Superest, ut id
agam, quod mearura duco partium esse, ut et vos supplex rogem,
judices, et hos una advocates fisci coram vobis.

2 N

L YS I M

DE PUBLICATIONE BONORUM

FRATRIS NICI^

EPILOGUS.

1. QuAPROPTER vobiscum reputate, judices,etqui nosipsi simus
cives et quorum civium necessarii, qui nunc vos rogamus injuriam
passi ut, commiseratione sortis nostra2 moti, jus nostrum nos adi-
pisci patiamini : non enini de fortunis solummodo, sed ipso adeo de
statu civiii periclitamur, hoc est, num par sit libertatem qua resp.
haec gubernatur nos quoque participare. Primum quidem Nicise
recordamini, qui patris nostri frater fuit. Qusecunque is auspiciis
suis, auctore et arbitro semet, pro plebe vestra gessit, ea suntejus-
modi, ut quanicunque in partem spectentur, dilucescat, multa ab
CO commoda atque ornamenta ad renip. profecta esse, ad hostes au-
tem clades et numero plurimas et re gravissimas: quseautern invitus
et coactus gessit, molestiarum inde enatarum partem ipse non mi-
nimam exantlavit, et culpa calamitatum publicarum vacat in eos
merito confcrenda qui perniciosorum istorum consiliorum auctorcs
vobis fuere; voluntatem ille quidem erga vos suam in secundis ve-
stris tcmporibus et in hostium adversis testatam fecit, quorum multa
cepit oppida, prseclaraque fixit tropaea, tot numero ut longum sit
enuraerare.

2. Frater illius Eucrates, pater noster, suae erga plebem vcstram
caritatis documenta edidit non minus luculenta: victa cnim classe
vestra in illo fatali prrjolio navali [ad yEgospotamos], imperator a
vobis creatus, a sceleratis libertati plebis vestrse insidiantibus ad com-
munionem principatus cum optimatibus invitatus, obsecundare no-
luit, quamquam eo deprehensus tempore quo plerique animum cum
fortuna mutant servientes prsesentibus, aurisque cedunt reflantibus;
plebe rebus adversis oppressa, cum ab administratione reip. non ex-
cluderetur ncquc privatar; ipsi simultates cum factione dominatum
affectante intercederent, sed liceret ei in numero Trigintavirorum
esse neminiqnc eorum potentia cedere, maluittamen in contentione
salutis vestra; tuendsc mortem oppetere, quam oculis spectare fuis

DE BONIS FRATIUS NICIiE. 275

moenium vestrornm ruinas vestiis manibus discerptorum, classem
vestram in potestatem hostium deditione venientem, plebem vestram
jugum servitutis subeuntem.

3. Pari inodo baud multo post Niceratus Nicise filius, frater meus
patruelis, ob benevolentiam qua plebem vestram amplectebatur>
comprehensus a Trigintaviris mori coactus est, non quo tyrannis
aut ob genus aut ob facultates aut ob setatem indignus communione
principatus baberetur ; sed quod ea essent et ipsius et majorum de
plebe vestra merita, ut, ne si vellet quidem, formam gubernationis
mutatam appetere posset. Norant enim tyranni universum Nicise
genus ob partes, quas illud genus in rep, secutum esset, semper in
honore atque reverentia fuisse habitum, ssepe pro salute vestra pe-
ncula adisse, grandes collationes pecuniarias de suo ad necessitates
reip. contulisse, nninera edidisse splendidissima, nuUas unquam a
rep. sibi deraandatas partes defugisse sed omnes lubenti animo
exsecutos esse. Jam quinam alii nobis sint miseriores futuri, si
sub tyrannis quidem benevolentise erga plebem poenas morte lueri-
mus, restituta vero plebi libertate bonis privemur quasi poenas
malevolentise nescio cujus debentes.

4. Diognetus ipse quoque, a calumniatoribus atque delatoribus
in suspicionem odiumque tyrannorum adductus, mortis quidem
periculum fuga elusit, nulla tamen animi vobis infesti indicia illo
in exsilio edidit ; non cum sociis exsilii, qui baud pauci erant,
vestram urbem oppugnatum venit, non Deceleam occupavit: deni-
que nullum unquam ad vos incommodum ab eo profectum est
neque exsilium tolerante neque domum reverso, sed tanta fuit ejus
virtus, ut sceleratos a quibus vexati essetis ardentiori etiam odio
prosequeretur, quam caritate amplecteretur eos quibus beneficium
reditus in patriam deberet. Obtinentibus tyrannis, bonores gessit
nuUos ; ut primum autem Lacedgemonii in Academiam venerunt,
Pausania duce, assumptis Nicerati filio nobisque qui turn adbue
pueri eramus, accessit ad Pausaniara, cujus in genua cum Nicerati
filium imposuisset, nobis circum adstare jussis, miserabili ad Pausa-
niam reliquamque coronam oratione exposuit quantas tolerassemus
injurias et quantam sortis duritiem, rogavitque Pausaniam, ut ami-
citige memor hospitiique quod ipsi cum necessariis nostris interces-
sisset, nobis succurrere atque oppressores ulcisci dignaretur. Qua
orationis gravitate atque miserabilitate injecta fuit Pausaniae menti
qusedam erga plebem nostram propensio, ut mala genti nostrse a
tyrannis oblata circumstantibus amicis pro exemplo proponeret,
unde discerent quam flagitiosi et conscelerati homines hi tyranni
essent. Clare enim jam perspicueque constabat Peloponnesiis qui
turn una cum Pausania nostram ad urbem venerant, non pessimos
civium peremptos fuisse, sed eos quos et generis ergo et divitiarum

•276 LYSINE

et reliquarum virtutuni in honore esse oportuisset. Tanta penes
Pausaniarn erat nostri conimiseratio, tam alte in ejus animum per-
suasio de indignitate atque atrocitate injuiiarum nobis oblatarum
descjnderat, tantus invaserat contemptus atque aversatio tyranno-
rura, ut cum ab his missa nomine hospitalis ccenee munera repu-
diaret turn a nobis missa admitteret. Non ergo indignum atque
nefas sit, hostibus quidem iis, qui ad tuendam atque constabiliendam
oplimatum dominationera venissent, pueritiam nostram coinmisera-
tionem movisse : nunc autem, hoc aetatis agentes nos, post tot edita
tantaque nostroe erga remp. voluntatis documenta, a vobis, o judices,
qui estis oequi juris civilis vindices atque statores, bonis omnibus
spoliari; nos, quorum majores pro hbertate vestrae plebis mortem
oppetierint ?

5. Certus sum, judices, Poliucbura summi facturum, si sibi
contingat, hoc certamen ex anirai sui sententia decertare ; ideo
solummodo, quo prseclaram habeat opportunitatem et ad cives et
ad peregrines suam jactandi potentiam, qua tantum vahiisset, ut
vos eosdem permoveret ad contraria vobismet ipsis sciscendtim iis
de rebus, de quibus ipsi vosmet sanctissima jurisjurandi religione
obligassetis. Permanabit enim turn rumor ad omnes, Poliuchum
esse eum qui, cum nuper auctoritate sua perfecisset ut decreto
publico mulcta mille drachmarum ei sanciretur si quis fundum
nostrum proscribere auderet, nunc legem pertulisset eodem de fundo
nostro publicando: quo factum esset, ut Athenienses accusari pos-
sent, contra formulam juris, utroque in decreto, eodem auctore,
contraria scivisse. [Leges enim vetare, duas leges in legibus haberi
sibimet repugnantes.] Non ergo turpe sit, cum Lacedasmoniis
quidem inita pacta vos sancte servare, decreta autem inter vosmet
et vestri causa facta tam prompte rescindere ? et pacta quidem
vestra cum Lacedaemoniis rata, vobismet vero cum ipsis antiquata
habere ? et rursus vosmet ipsi tam suspicitis, ut reliquis Graecis
graviter succenseatis, si quis eorum pluris Lacedaemonios quam vos
faciat, erga cives aulein vestros committetis ut fides vestra videatur
esse iniutior atque fluxior quam erga hostes ?

6. Sed hoc inprimis stomacho dignum est, sedenlibus ad clavum
reip. has esse mentes, haec sludia, ut oratores non ea suadeant quse
reip. quam maxime conducant, sed auctores vobis fiant ea sciscendi
unde ipsi qutcstum faciaiit uljenimum. Vestrae quidem plebi si
expcdiret, aliis quieta bonorum suorura poi^sessione perfruentibus,
alios proscribi, naerito vos orationem nostram contemneretis : jam
vero vestrum nemo unus est omnium, ffoin in hoc consentiat, con-
cordia raajus aliud bonnm reip. nullum esse, discordiam autem et
bellum civile matren> malorum omnium, nnllamque rem aliam di-
■^cidiaciviurn atque contentiones inter se gignere crebriores atque

DE BONIS FRATRIS NICIiE. 277

funestiores, quam, si sint alii qui bona aliena concupiscant, alii qui
bonis suis per vim et nefas evertantur. Ipsi vos ita sensistis atque
statuistis, rectam secuti rationem, cum a retlitu in patriam adhuc
essetis recentes : erant enim turn vobis adhuc in recente memoria
clades vestrse superiores ; ut igitur in concordiam coalesceret atque
ad pacem rediret civitas, magis turn in votis habebatis eaque de re
deos supplicalionibus magis fatigabatis, quam ut civitas in ultionem
superiorum injuriarum conversa lursus in discordiam atque tumultus
et arma exardesceret, per quse oratores ditescerent. Atqui multo
et honestior et ad veniam propior fuisset ultio, si tum statim a reditu
vestro in patriam, recente adhuc ira, in vestrarum injuriarum aucto-
res soevissetis : nunc autem turpe est ultraque veniam, vos ad ultio-
nem injuriarum tanta temporis interjecti diuturnitate dudum obli-
teratarum incitari ab iis instigatoribus, qui cum ipsi in urbe man-
sissent nuUamque partem gustassent earum molestiarum quas in
exsilio vestro vos tolerastis, tamen nunc sperant se fidem vobis suae
erga vos benevolentise facturos hac re, si vos defraudent, opprimant,
excnicient, non si civiles se bonosque gerant, nostraque secunda
quee nunc sunt tempora si carpant, iidem, qui adversa non partici-
parunt.

7. Publicata ab his bona si salva reip. manere, judices, eique
reservari et fructus eorum ad remp. redire videremus, ignosceremus
tamen et ferremus : verum enim vero nostis, bonorum publicatorum
alia prorsus hastoe non subjici sed ab his furto subduci, alia section!
quidem subjici verumtamen, magni cum sint valoris, teruncio vendi
pauxillumque illud seris e venditione redeuntis interverti. Quod si
ergo morem mihi geratis bonaque nostra sinatis penes nos in pote-
state nostra manere, fructus inde redibit ad vos baud minor, quam
ad nos ipsos qui erimus domini. Diomnestus egoque et frater, tres
cum simus, unam communem gerentes rem familiarem, ex hac una
re familiari sumptus adhuc sunipsimus tribus trierarchatibus neces-
saries ; nostrum enim quisque trierarchi munere adhue functus est :
verum ilia substantia nobis adempta, nemo nostrum erit qui postea
trierarchatu fungatur. Pari modo reip. pecuniarum egenti ex eadem
c|uamvis modica substantia et contulimus adhuc, et conferemus
porro si salva nobis maneat. Parcite ergo nobis, quseso, ut iis qui
et eo simus erga remp. animo, et iis utamur majoribus. Nam pro-
fecto, judices, nil video, quominus omnium mortalium simus infeli-
cissimi atque miserrimi, si nos, super orbitatem nobis adhuc pueris
a scelere Trigintatyrannorum oblatani, nunc etiam, rep. in liberta-
tem asserta pristinam, fortunis privemur, nos, quibus fortunoe in-
dulgentia hoc tribuisset, ut infantes adhuc per congressum nostrum
cum Pausania patriae salutem redderemus. Tantaj cum sint laudes
nostrse, tanta de patria merita, ecquosnam ad judices malimus re-

278 LYSIiE DE BONIS ETC.

ceptuni habere, quam ad eos, quorum consilia et instituta omnia
consentiunt ad earn tuendam reip. gerendse formam, pro qua neces-
sarii nostri mortem oppetierunt ? Quorum omnium meritorum unam
banc vos nunc rogamus gratiam, ut ne sinatis nos ad incitas delabi
neque necessariis vita? pra^sidiis carere, neve majorum beatam for-
tunam in nobis exstinguatis, sed potius in nobis ornandis atque
demerendis exemplum proponatis aliis, unde discant, quam fortes
et navos atque fidos vos liabituri sint suis in periculis protectores,
si qui bene de patria voluerint raereri.

8. Nulli mihi sunt deprecatores, quos in hunc suggestum ad-
scendere jubeam, judices : necessariorum enim alii, cum viros se
strenuos et acres in armis gessissent prseclarisque facinoribus
virtutis bellicee remp. amplificassent, fortiter dimicantes occubue-
runt, alii pro tuenda plebis vestrae libertate atque majestate con-
tendentes a Trigintatyrannis cicutam bibere coacti sunt; quo
factum, ut banc nobis solitudinem hinc fortia majorum facta illinc
publicfc patriae calaniitates contraherent. Quoc vos recordantes
decet, judices, strenue nobis prompteque opitulari, existimantes, in
hac reip, libertate recta a vobis meritoque ornari, si qui sub tyran-
norum dominatione calamitates publicas vobiscum pro sua quisque
virili parte tolerarint. Sed et hos rogo, fisci advocatos, dignumque
ipsis censeo, ut nobis sint propitii, recordantes illius temporis, cum
vos patria ejecti bonisque denudati viros fortissimos haberetis eos
si qui pro vobis occ'imberent, diisque vota faceretis ut liceret ali-
quando vobis eorum soboli meritas grates persolvere. Has nunc
grates vos reposcimus, ex illis nati et cum illis necessitudine san-
guinis conjuncti qui capita sua pro vestra libertate tuenda periculis
extremis objecerunt, rogamusquc vos, ut nolitis per nefas nos pes-
sumdare, sed preesto nobis potius esse velitis qui vestras calamitates
participaverimus. Ego equidem rogo vos obtestorque et obsecro
supplex, ut rogata mihi indulgeatis: non enim de re minuta peri-
clitamur, sed de fortunis nostris omnibus.

L Y S I ^

DE BONIS ARISTOPHANIS

AD yERARIUM
ORATIO.

1. Magnam mihi soUicitudinem creat metumque hoc certamen,
judices, reputanti mecum, si causam parum apte periteque dixisse
videar, non me solum, sed patrem quoque in opinionem improbitatis
atque fraudis datae esse incursurum, bonaque me omnia amissurum.
Quanquam igitur ad ejusmodi causas in foro agendum a natura
factus sum parum idoneus, necesse tamen est mihique patrique me
succurrere prout potero. Inimicoruni quidem et copias adversus
me comparatas instructasque videtis et ardorem, ut nil opus sit hac
de re pluribus dicere : ego autem quani sim a dicendi facultate et
ab usu fori desertus, omnes norunt qui me norunt. Quocirca rem
vos aequam et indultu facilem rogabo, ut animis non minus sequis
sedatisque nos quoque reos audiatis, atque accusatores audistis.
Defensorem enim etiamsi vos sequi audiatis, necesse tamen est ini-
quiore loco esse quani accusatorem : adversarii enim insidiis e
longinquo comparatis accusationem exorsi sunt, periculi nihil sibi
creantem; nobis autem certamen est decertandum, formidinis
plenum invidieeque e calumniis contrahendae. Decet ergo vos erga
defensores aninio etiam propensiore esse, in tanta et accusatorum
et testium immanitate discriminumque utrinque exsistentium dis-
paritate. Neminem enim esse vestrum omnium arbitror quem
fugiat, fuisse hac in civitate permultos, quos nil puderet insontes
tanta criminum aperte ementitorum atrocitate onerare, ut statim
ipso in judicio agniti atque mendaciorum perspicuorum convicti
cum odio bonorum omnium disccderent : testes quoque falsi saepe
numero, cum innocentes per nefas pessumdedissent, deprehensi
atque condemnati sunt, sed sero, jam prostratis atque haustis iis
quos testimonii sui venalis mendacio perculissent, cum facta res
infecta fieri jam non amplius posset. Quotidie igitur evenientibus
hujusmodi fraudibus atque erroribus, decet vos, judices, oratione
accusatorum citius non fidere, quam nos quoque causam pro nobis
dicentes audieritis. Audio enim, id quod vestrum quoque plc-
rosque nosse arbitror, contractam e calumniis invidiam rem esse
lerum omnium acerbissimam atque dirissimam. Sed hoc inprimis

•280 LYSINE

grave accidit atque calamitosum, multis tecum simul eandem ob
crimiDationem in jus vocatis, tc primo loco induci. Nam ple-
rumque qui postremi judicantur, hi absolvuntur : auditis enim eos,
iracundiajam sedata atque satiata, auribus doceri volentibus.

2. Recordamini ergo Nicophemum Aristophaneraque indicia
causa morte mulctatos esse, priusquam judices sortirentur eorum
causani cognituri, ut iis de criminibus interrogatis advocatus nemo
preestoesse posset : ut enim comprehensi sunt, prorsus e conspectu
hominum disparuere. Ne ossa quidem exstinctorum fuit qui
necessariis ad sepulturam redderet, sed peste jacent oppressi tarn
dira ut, ne ca^tera commemoiem, ipso adeo hoc tarn vulgari atque
tarn necessario honore carendum ipsis esset. Verum, age, trans-
mittam istvBC equidem nunc silentio, quibus deplorandis, re facta,
nihil profecero : at, quamvis horum fuerit sors miserabilis, multo
tamen miserabihor mihi videtur esse sors liberorum Aristophanis.
Non enim solummodo, cum neminem omnium neque publice neque
privatim lajsissent, contra juris vestri statuta patrimonio sunt de-
nudati ; verum etiam, quse sola adhuc reliqua manere potucrat
spes ut ab avo [Nicophemo] saltim alerentur si fatale ipsis fuisset
patre orbari, vel ea ipsa quoque spes in exitu avi tam funesto atque
lamentabili exspiravit. Nos ipsos denique videte nostrseque sortis
duritiem atque iniquitatem. Affinibus privati [sororis nostrae
socero et marito], dotem sorori cum elocaretur a patre additam
amisimus : una cum sorore tres ejus liberos alere necesse habemus.
Ne hoc quidem miseriarum satis est. A nefariis calumniatoribus
insuper exagitamur, et in periculum conjicimur avita bona amit-
tendi, quae majores honestis artibus quaesiverunt : tametsi, o ju-
dices, pater meus tola vita is fuit, qui plus nummorum soleret in
rempublicam quam in semet necessarioscjue erogare. Erogavit,
credite mihi, erogavit in rempviblicam duplo plus quam nobis nunc
in fortunis est : de quo certo mihi constat, qui saepe afFuerim patri
sumptus a se in rempublicam factos computanti, Nolite igitur
temeritate pr^judicii vestri eum cupiditatis damnare, qui cum in
se perparum tum in vos quotannis quamplurimum impenderet:
damnatc potius illos, qui non patrimonia solum sed etiam aliunde
si quid acquirere potuerint, id lurpissimis voluptatibus prodigere
consueverunt. Arduum quidem est causam agerc et adversus
opinionem, quae multorum animis prorsus abnormis insedit, de
magnitudine divitiarum a Nicophemo rclictarum ; tum adversus
illam, quae nunc hac in civitatc regnat, paratfi: pecuniae caritatem ;
denique adversus aerarium, cum quo nobis hoc certamen forense
decertandum est : verumtamen, etsi tot tantisque undique septi
teneamur difficultatibns, facile tamen intclligetis, criminationes ab
accusatoribus in nos intortas omnes falsas atque mendaces esse.
Quocirca quibus possum modis contentionis acerrimis ego vos rogo

PRO BONIS ARISTOPHANIS. -281

atque obtestor, at, ubi me dicentem usque ad finem oiationis be-
iiignae audienliae constantia prosecuti fueritis, turn demum banc in
partem pronuntietis seatentiam, quae pars optima vobis videbitur
esse atque cum religione jurisjurandi a vobis dicti imprimis con-
sentanea.

3. Prirauiii itaquc hoc docebo, quomodo Nicophemus atque Ari-
stophanes necessitudinera affinitatis nobisciim contraxjrint. Conon
nempe, classem vestram imperatoria cum potestate circa Pelopon-
nesum exercens, pro vetustate amicitise quae ilU cum patre meo erat
tum trierarchi munus fungente, rogabat patrem, ut filiam suam so-
rorem meam Nicopheini filio Aristophani in matiimonium elocaret.
Pater, videiis hos et Cononis gratia florere et fidem ei suam appro-
basse ceeterisque item in rebus homines commodos et frugi esse,
denique populo tum certe probari, nil de invidia suspicatus odioque,
in quod ipsis fatale fait ut postmodum incurrerent, assensus est : sed
tunc temporis cum nemo facile vestrum omnium fuisset quern pu-
duisset cum his affinitatem contrahere; patrem enim non cupiditate
opum illectum, hunc sibi generum delegisse, facile id collectu est
ex ejus reliqua vita, moribus et institutis. Adolescens enim cum
posset aliam quamcunque bene dotatam domum ducere, uxorem
sibi delegit earn foeminam e qua me procreavit, quamquam dotis
nihil afFerentem : quod nimirum ea filia Xenophontis illius esset,
qui patre usus Euripide non privatim solummodo famam boni viri
penes vos meruit, sed et hoc publice, ut imperatoris honores ei de-
ferretis ; cujus rei auctores mihi sunt cives natu grandiores. Pater
itaque in legenda uxore decus generis magis quara facultatum se-
ctatus amplitudinem, in filiabus quoque elocandis, quae duae ei natae
sunt majorem dignitatis quam fortunarum habuit rationem : nam
cum essent qui eas procarentur homines admodum locupletes, de-
negavit tamen illis, quod viderentur loco ignobiliore nati esse, sed
alteram Philomelo nuplui dedit Paeaniensi, quern inter omnes con-
stat fortem quidem strenumnque virum at parum locupletem 6sse,
alteram Phsedro M\rrhinusio e sorore nepoti,cum is jam ad egesta-
tem decidisset, quamquam non culpa sua neque morum flagitiosi-
tale, postmodum vero Aristophani eandem collocavit : harum filia-
rum unicuique quadraginta minas in dotem addidit, quantum Ari^
stophanes quoque tulit. Ipsi denique mihi pater auctor fuit, ut
egregie dotatae quam nancisci poteram minus dotatam anteferrem,
quo certior essem affinitatem a me conlrahi cum socero ejusque
liberis et generis omnibus honestis et frugi. Quo factum est, ut
domi meae nunc habeam illius Critodemi Alopecensis filiam, qui in
illo fatali circa Hellespontum praelio navali cecidit, cum Lacedae-
moniis dimicans. Atqui, o judices, qui fiat, ut in contrahenda cum
Nicophemo et Aristophane affinitate cupiditatera secutus recte vide-

2o

282 LYSIiE

atur is, qui et ipse indotatam domum duxerit, et par filiarum elocans
ingentem cuique dotem addiderit, et me qui filius ejus essem hor-
tatus sit ut exigua in dote acquiescerem?

4. Accedo nunc ad alium hujus causae locum, quo planum faciam,
ab horum reorum, Nicophemi atque Aristophanis, causa nostram
esse prorsus disjunctam, adeoque nos eo Isedi, quod bona nostra
bonis illorum immixtum unaque cum illis proscriptum eatur, quo
£Ei;ario satisfiat. Aristophanes enim, domi jam habens sororem
meam, mullis aliis potius amicis quam patre meo utebatur: id quod
nemini mirum videbitur, discrimen cogitanti quod ipsorum setates
disjungebat; et multo etiam raajus discrimen moium et ingeniorum,
quibus iili inter se quam plurimum distabant. Pater insueverat
rerum suarum satagere ; Aristophanes autem, non suas privatas
magis quam civiles amabat agere ; seris si quid esset, id in gloriae
queestum conferebat. Vera hsec me dicere, e factis ejus intelligetis.
Primura enim Cononi, in Siciliam aliquem allegare volenti, Aristo-
phanes ultro se offerebat atque proficiscebatur cum Eunomo Lysia-
que, quo Lysia amico utebatur et hospite, viro egregio qui bona et
ornaraenta vestram in plebem contulit quam plurima, cujus rei au-
ctores mihi fuerunt Piraeensium illi qui rebus in Piraeo turn gestis
interfuerunt. Legation! liuic per mare obeundae proposita haec erat
raeta, ut studeret Dionysiwm Syracusarum tyrannum ad contrahen-
dam cum Evagora aflBnitatem adducere, atque permovere ut hostera
Lacedeemoniis, vestrae autem civitatis amicum et in bellis socium,
se ferret. Quae quamquam legati adepti non sunt, non prorsus
caruit tamen htec legatio prospero eventu: legati enim, multis su-
peratis periculis et a saevitie maris et ab hostium insidiis oblatis, in
Siciliam perlati Dionysio persuadebant, ut, quam tum comparabat
classem Lacedaemoniis auxilio mittendam, eam ne rnitteret. Tem-
pore post, legati e Cypro cum hue venissent auxilii petendi ergo,
nihil Aristophanes ad contentionem sibi fecit reliquum ut vos ad
preestandum illud auxiliura oratione adduceret. Adducti vos, cum
triremes indulsistis, tum reliqua quoque decrevistis quae simili tem-
pore locoque decerni et tribui mos est: verum pecunia carebant,
unde classis instrueretur. Nam et parum viaticati advenerant illi
legati Cyprii, et multis indigebant : non enim solummodo classiaring
inilites, sed peltastas quoque conduxerant; arma etiam emerant.
Suppeditabat quidem Aristophanes de suo pecuniarum partem longe
maximam; quia vero facultates ipsius propriee non sufficiebant,
amicot. ad rautuo credendum hortabatur, ipse sponsorem de red-
dendo se ferens, et quadraginta minas penes se depositas, fratre
conacio ct consentiente (fratris enim iilse minae erant, ab eodem patre
procreati), insumebat. Pridie autem ejus diei quo classis ilia e
porLu Dostro solvit, domum nostram venit, patrem rogans, ut sibi,
paralee quicquid esset pecuniae, id mutuo crederet, ad persolvendam

PRO BONIS ARISTOPHANIS. 283

peltastis mercedem nonnihil adhuc deesse aiens. Erant nobis in
area septem minoe : has quoque nactus insumpsit. Ecquem enim,
judices, qui glorise ita studiosus esset ut fuit Aristophanes, qui
literas a patre [Nicophemo] tulisset e Cypro missas, affiimantes ibi
nihil defore; porro, qui esset legatws a vobis designatus qui ad
Evagoram [regem tarn opulentum tarn liberalem, a quo prseerogata
omnia, cum lucro etiara, esset recuperaturus] proficisceretnr ; ec-
quem, inquam, talem existimatis non loculos sues omnes excussurum,
non facultates funditus exhausturum, sed reservaturum sibi aliquid
fuisse? dubitatis adhuc pronuntiare, ilium videri potius nihil non
quod posset contulisse, quo gratiam iniret apud Evagoram, a quo
non minorem esset recuperaturus ? Vera heec esse, quo vobis constet,
cita mihi testem Euuomum reliquis cum testibus.

TESTES.

5. Audistis e testibus, cum affirmarent, se non modo rogatu
Aristophanis pecunias credidisse, verum etiam recuperasse: relatae
enim sunt ipsis cum triremi [ilia, qua Aristophanes in Cyprum per-
vectus est, illinc Athenas redeunte]. Facile est e dictis collectu,
Aristophanem nuUi parti peculii sui parsurum fuisse ; sed luculen-
tissimum videte hujus rei argumentum : Demus Pyrilampis filius
uni uavi ex illis decern in Cyprum mittendis prseerat cum potestate
trierarchi ; in apparatu hujus navis cum pecunia deficeretur, me
convenit rogans, ut Aristophanem convenire suoque nomine ei signi-
ficare vellem, se [Demum] a rege Persarum aliquando phialam au-
ream in tesserara accepisse ; banc phialam se velle Aristophani pro
sedecim minis oppignerare, si Aristophanes sibi tantum credere
velit; constituisse illas XVI. minas navi, quam ducturus esset, in-
struendse insumere : ubi primum in Cypro appulisset, operam da-
turum ut phialam illam viginti minis relueret; in universa enim
continente [Asia minore] propter banc tesseram, largam sibi fore
copiam, ut aliorum bonorum, ita nummorum quoque. Aristophanes,
auditis ex me, qui interpretem agerem, quae Demus se rogaret,
quamvis Demi preces meis adjutarem,et ipse pateram auream esset
habiturus, quam secum ferre ostentareque atque usurpare pro sua
interim posset; quamvis denique quatuor minas tarn cito fcsnerari
posset, tamen negabat pecuniam sibi paratam esse, jurejurando
idem confirmans atque addens haec, hospitibus, [Cypriis] praeter
illud {les, quod ipse credidisset, necesse fui«se aliud insuper qucc-
rere ; nam alias se libentius quam uUum alium mortalium facturum
fuisse, ut et patera aurea potiretur et studio precibusque nostris
inserviret. Vera haec esse testes confirmabunt a me producendi,

TESTES.
Ex his quse et a me dicta et ex his testibus audistis, judices, facile

284 - LYSI^

perspectu est, ab Aristophane hinc in Cyprum proficiscente nihil
neque auri nequc argenti facti signative relictum esse. iEnese sup-
pellectilis non multum possidcbat. Quid? quod hospitali convivio
cum EvagortB legates cxciperet, multis usus est vasis ab amicis
corrogatis, Qiice autem Ari>tophanes reliquit, ea scriba vobis re-
citabit.

INDEX BONORUM.

6. Nonnullis vestrum sine dubio, judices,h8ec pauca scruta vide-
buntur esse : ego vero vps repiitare velim [Nicopbemo quidem, aut
etiam, si mavultis] Aristopbani, ante victoriam pugnoe navaiis, in
fiindis nihil fuisse prseter unum parvuni rus Rhamnunte. Evenit
autem ilia pugna navaiis archonte Eubulo. Per itaqiie est incon-
sentaneum existimare, multam supellectilem eamquc pietiosam ab
eo hie fuisse relictam, qui ab illo inde archonte intra (luadrienninm
aut quinquennium, tarn gnuules suniptus fecisset e re familiari,
quso ei ante id tempus nulla fuisset: bis enim choregi partes egit
Aristophanes, suo nomine semel et iterum patris, triennio continuo
trirerai proefuit, conlribuliones multas pecuniarias reip. contulit,
domum quinquaginta minis emit, agri plus quam trecenta jugera.
Atqui avitis qiiJ pollentes divitiis babentur, necesse si habeant su-
pellectilem suam in publicum efFerre, quam vereor, ne admodum
sint parum habituri quod proferant. commemoratione quidem di-
gnum : scepenumero enim ne sunt quidem venalia istiusmodi vasa,
etiamsi tu vel niaxime emere cupias, quorum adspectu usuve aut
ostentatione imposterum tota reliqua tua vita delectere. Videte
hoc aliud. Quorumcunquie aliorum bona proscripsistis, eorum non
modo supcllex sub hasta vseniit, sed ipsse adeo quoque fores sedium
cardinibus evulsae : nos autem, publicatis jam Aristophanis bonis,
cum soror jam domo emigrasset, custodes illi domui apposuimus,
quo neque fores avellerentur neque vasa neque rerum aliarum
quicquaiM periret ex ilia domo exportatum, quaj jure optimo mea
est. Confectus est in tabulasque publicas relatus index pecuniae
redactoe e supellectilis ab Aristophane relictoe sectione, quae pe-
cunia mille drachmarum excedit sumniam, qnantam seris summam
c nullius alius domus proscriplpe sectione supellectilis unquam
redegislis. Adde, quod et dudum advocalis fisci detulerin)us, et
nunc vobis, judices, deferamus sponsionem jurisjurandi, quam ab
hominibus exigi dicique potest sanctissimi, quo, facultatum Aristo-
phanis pf.ncs nos nihil esse, confirmemus ; hsec enim domus, quse
quondam Aristophanis fuit, nunc nostra est, quin(|uaginta minis ab
eocmpta: nobis autem debetur ab Aristophane dos sororis meae,
quadraginta minse ; prwterea debentur sepfem alise, quas Aristo-
phanes hinc in Cyprum proficiscens a patre raeo mutuo sumpsit [una
cum foenore]. Qui jam possunt homines esse alii miseriores, quam

PRO BONIS ARISTOPHANIS. 285

si qui, bonis suis propriis mulctati, tamen eorum bona, a quibus in
cxtremam calamitatem pertracti fuissent, intervertiese videantur, et,
qui malorum cumulus est, sororein habeant quam non possunt fa-
cere quorninus dome sua suscipiant, numerosa prole gravem, ilios-
que omnes alant, quamvis ne ipsis quidem sit, unde ipsi alantur, si
bonis suis a vobis exuantur?

7. Age, per deos superos, rem sic «pectate, judices. Fingamus
tantisper, vestrum aliquem filiam sororemve Timotheo Cononis filio
in matrimonium elocasse, Timotheum inter hsec dorao absentem in
offensionem vestram incurrisse, publicata ejus bona sub hasta vee-
niisse omnia, e sectione ne quatuor quidem talenta esse redacta :
ideone sequuni et personis vestris dignum censeretis, operam vos
dare, ut Timothei necessarii quoque arrepti pessumdarentur, quod
de bonis ejus sectis ne centesima quidem pars redierit ejus summse
quam sperassetis inde redituram, deccpti vanitate famse de ampli-
tudine facultatum Timothei in vulgum diditae? Atqui nostis vos
oranes, qui habitus mutuus Cononi cum Nicophemo intercesserit :
nostis ilium imperatorem, hunc, utpote qusestorem, in istius pote-
state fuisse ; quo fit, ut Nicophemo necesse esset in Cononis aucto-
ritate esse. Consentaneum itaque est, emolumentorum bello par-
torum vix centesimam partem a Conone cum alio quopiam fuisse
communicatam. Quod si ergo sunt, qui Nicophemo autument
ingentia bona fuisse, necesse est eosdem confiteri, Cononi fuisse
decuplo ampliora. Praeterea, constat inter omnes, illos inter se
nunquam dissensisse : quapropter consentaneum est existimare, in
ratlone gerendae vei familiaris eos quoque secum consensisse hac-
tenus, ut eorum unusquisque, cum filio hie reliquisset quod satis
esset, turn reliqua sibi priva et propria reservaret : erat enim utri-
que gemina familia, altera hie Athenis, altera ibi in Cypro ; Cononi
in Cypro cum uxore filius erat, Nicophemo cum uxore filia : arbi-
trabantur enim, quae bona in Cypro possiderent, ea perinde sua esse
atque quae hie. Adhsec etiam hoc cogitate, judices. Bona si quis
inter liberos sua superstes adhuc divideret, non a se ilia quaesita,
sed a patre hereditate relicta, non is videtur vobis partem illorum
bonorum baud minimam ipse sibi reservaturus esse? Utique.
Quanto itaque bonorum magis eorum, quas ipsi marte suo peperis-
sent? Malunt nempe omnes, bona ipsi sua tenentes, arbitrium
eorum dispensandorum et quasi frena tenere, quibus pietatem, reve-
rentiam, officia liberorum gubernent atque sibi obstricta habeant,
quam per inconsultam et improvidam indulgentiam egestati se com-
mittere, quae cogat ipsos in liberorum potestate esse, ingratorum
crudelitati obnoxios. Sed redeo in viam. Fingamus ergo, Timo-
thei, offensam vestram meriti, bona hastae subjici — id quod ego
equidera omen detestor fierique nolim, nisi si quod ingens bomim
inde reip. exsistat — , turn e sectis Timothei bonis minus etiam redigi

286 LYSINE

quam ex Aristophanis redactuni fuit: ideone vos eequum censeretis^,
necessaries quoque Timolhei bonis suis spoliari? Nequaquam :
abhorret enim. Sed video vos mirari me, judices, suspicantem e
sectione bonorum Timothei minus etiam esse rediturum quam ex
Aristophanis rediit: non temere sic suspicor, facilique me spero
factumni opera ut mihi assentiamini, Quas Conon tabulas in Cypro
postremas consignaverat, ese post ipsius excessum resignatae ape-
ruerunt, ipsius veram subslantiam niultis partibus infra vestram
opinionem subsedisse. Minervae enim ad donaria Apollinique Del-
phico quinquies mille stateras consecravit: fratris filio, quo bonorum
in Cypro sitorum omnium custode atque dispensatore utebatur,
legavit decies mille drachmas ; fratri tria talenta ; reliqua filio reli-
quit, talenta septendecim. Unde summa confit quadraginta talen-
torum. Neque prsetendere licet, hie direptum quicquam aut tabulas
corruptas neque optima fide prodrta bona fuisse: ipse Conon enim
has tabulas, in morbo quo postremo defunctus est, mente integra et
sibi constante, probe conscius eorum quae ageret circaque se age-
rentur, consignavit. Cita mihi horum testes.

TESTES.

8. Atqui, judices, priusquam rationes ambarum substantiarum,
Cononis puta atque Nicophemi, palam fierent, nemo non persuasum
sibi habebat, substantiam Cononis multis, nescio quot, partibus ma-
jorem esse substantia Nicophemi. Et nihilo tamen minus comper-
tum est, Aristophanis substantiam Timothei substantia solummodo
pauxillo minorem esse: cum supcllectili possidebat Aristophanes in
fundis ad valorem quinque talentorum et plus; in choregatum, quo
geniino defunctus est, seniel palris turn suo nomine, quinquies mille
drachmas impcndit, in trierarchatus octoginta minas. Contiibu-
tionis nomine, pro seque et pro patre, quadraginta minas reip. lar-
gitus est. In navigationem in Siciliam siisceptam centum minas
imj)endit. In classem illarum decern navium, quas Cypiiis rogan-
tibus indulsistis, instruendam, et in mercedetn pcltastarum et in
pretium arniorum coemendoruni, crogavit Iriginta millia drachma-
rum. Qua: omnia in sumniam coUecta talenla conficiunt paulo mi-
nus quindecim. Quocirca nulla vobis est querendi causa, judices,
cum sic constel, bona Aristophanis tertiam partem bonorum Cono-
nis hand paulo excedere, tametsi antea nemo non opinaretur Aristo-
phanis bona vix aliquotam partem bonorum Cononis esse,quce Cono-
niis b(<na in coufcsso est rite atque bona fide censa et ab ipso Conone
ifcsliiuala atcjue indicata fuisse. Non contuli banc ad sunimam ea,
quee Nicophcmus ipse in Cypro possedit, ubi cum uxore filiam aluit.

9. Satis mihi videor protulisse documentorum, unde intelligatis,
judices, me nonnisi justum et aiquum postulare, cum postulo atque
v08 rogo, nc falsac opinioni de aniplitudine bonorum ab Aiislophane

PRO BONIS ARISTOPHANIS. 287

reJictorum ita indulgeatis, eaque ita ludamiai, ut iniquitate senten-
tise vestrae nos funditus perdatis. Verum non subsistam hie, sed
alia addam his simiHa exempla, a patre aliisqtie civium nostrorum
natu grandioribus fama accepta, qiife doceant,non nunc sohimmodo
sed jam dndum ante ssepe numero deceptos vos esse falsa opinione
de multorum facultatibus, qui, cum habiti essent in opulentissimis
donee adhuc in vivis superessent, post exeessum reperti sunt opi-
nione vestra multo pauperiores. Longe ne abeam, Ischomacho
censuin esse s«ptuaginta talentis ampliorem, dum superesset, nemo
dubitabat; de quo e vulgari fama mihi constitit: defuncti autcm
hereditatem cernentibus filiis, qui duo ei erant, vix eorum unicuique
decem talenta in sortem obtigerunt. Stephano Thalli filio census
erat e vulgi quidem sestimatione quinquaginta talentis amplior, ve-
rum post Stephani exeessum constitit undecim ferme talentorum
fuisse. Nicerato censum tribuebat opinio vestra non multo minorem
centum talentis, ejusque partem potissimamin nummis pra^sentibus
in area depo&itis : atqni Niceratus ipse, mortis in articulo constitu-
tus, argenti aiirive negabatase quicquam filio relinqui; quam autem
reliquit substantiam, ea plus non valet quam quatuordecim talenta.
Callias statim ab excessu patris Hipponictt^raecorum omnium babe-
batur opiilentissimus : avus CaHiae censum ipse suum, ut ipse Cal-
lias jactat, ad censores ducentorum talentorum professus fuerat;
nunc autem Calliae census ne duum quidem talentorum est. Cleo-
phon, id quod vos omnes nostis, cum multos per annos omnia reip.
negotia tractavisset, magnas opes ex honoribus quos gesserat coUe-
gisse credebatur:. defuncto autem, nullee usquam ejus opes reperi-
ebantur, sed neeessarii atque affines ejus, quibus sua reliquerat, sunt,
ut in confesso est, pauperes. Quibus ex exemplis constat, quam
crebro erraverimu.s in sestimandis censibiis tam eorum qui avitis
nobilitati essent copiis, quam si qui ex se Marte suo inclaruissent.
10. Cujus rei hsec mibi causa videtur esse, quod tralatitium et
eujusvis est jactare, bunc illumve ex honoribus ab eo gestis multa
talenta furatum esse. Quse de mortuis jactari ego equidem baud
miior — quibus clausum os est, quominus refutare mendacia pos-
sint — , at esse miror, qui de vivis et spirantibus adhuc talia com-
minisci audeant. Ipsi vos nuper audiebatis, cum absens Diotimus
in concione dieeretur quadraginta talenta et phis etiam in bonis ha-
bere, quibus ipse fateretur naucleros atque mercatores emunxisse :
rumor hie vestram, ut par est, iram commovebat: proscribebantur
Diotimi bona: redibat interim ipse e peregrinatione: graviter fere-
bat, absentem se per calumnias in invidiam adductum fuisse : quid
multa? nemo contra hiscere, nemo eum refutare, tametsi resp. a;ris
egeret, ipseque Diotimus ad reddendam rationem fisci a se admini-
strati se offerret. Reputate jam ipsimet vobiscum, quantum resp.
piaculum contraxisset, quantum scelus fuisset admissum, si Diotimo

•288 LYSIyE

e rebus huraanis casu quodam adverso, ut sunt humana, sublato,
priusquam ex itinere maritime hue reverteretur, defensionis neces-
sitas necessariis ejus imposita fuisset, de quadraginta illis talentis,
qucc Diotimum depeculatum esse coram universo populo Athen. ja-
ctatum fuerat. Quantum in discrimen conjecti fuissent illi neces-
sariirerum omnium ignari. Intelligitis jam, sceleratorum hominum
insontes calumniis perdere ardentiuni celeri ad mentiendum proje-
ctaeque audacise vos hoc debere, ut non solummodo vestra de mul-
torum censibus exspectatio egregie hidatur, sed etiam vos ipsi, ita
me dens amet, perseepe ad pessumdandum insontes homines cceci
agamini. Neminem vestrum, ni fallor, fugit, imperium classis ve-
stree toto quinquennio penes Alcibiadem fuisse; LacediEmonios
concidebat; quoquo ibat, victoriam secum circumferebat; civitates
Graecee ei uni duplo plus conferebant quam ulli alii nostrorum im-
peratorum omnium : quo factum ut nonnulli censum ei opinatione
sua tribuerent centum talenta exsuperantem. Atqui falsam illam
fuisse opinionem, excessus Alcibiadis aperuit; qui liberis censum
reliquit minorem etiam eo, quem a tutoribus traditum ipse acceperat.

11. Facile ex his judicatu est, temporibus adhuc etiam vetustio-
ribus similia exempla baud pauca numero evenisse : quorum vos
auctoritati cedentes recordamini sapientis illius sententice, ut quisque
sit optimus atque sapientissimus, ita ad ignoscendum mutandamque
mentem et errorem exuendum esse paratissimum. Quod si ergo
videmur consentanea disputaie et idonea documenta praestare, mi-
sevemini nostrum, judices, quoquo modo miseremiiii, neque esto
rerum omnium qnicquam quod a commiseratione nostri vos avertat.
Vestra enim a;qiiitns si verum quod nobiscum est sustentabit, spe-
ramus futuruni, ut quamvis magnam calnmniam profligemus : sin
autem nobis refragari pertinaciter decreveritis, spes salutis nulla
auperest. Verum per deos superos inducite potius animum, judices,
ut nos servetis prout vos facere jus et fas est, quam ut nos perdatis
quae summa foret injuria; certumque habete eos veia loqui, qui
aelatem omnem in silente atque a gloriationis strepitu aliena pudo-
ris atque temperantise exercitatione dcgant.

12. Audislis itaque, judices, et de proscriptione bonorum Aristo-
phanis ipsa, et quomodo cum eo affinitatem contraxerimus, eique
cum classe e portu soluturo pocunias suas baud suffecisse, sed ne-
cesse fuisse alias aliunde mutuato suniere ; hsec, inquam, omnia, et
ex me audistis cum exponerem, et e testibus quos ad fidem verbis
meis faciendam produxi. .Jam de raemet ipso pauca quondam juvat
ad vos pruedicare. Tametsi annum aetatis jam ago trigesimum,
nunquam lamen neque patris auctoritati sum refragatus, neque
commisi ut civium cuiquani causa esset in foro me accusandi ; prope
forum cum habitem, nunquam tamen fuit, qui me aut in tribunali
aut in curia versantem vidert-t, priusquam hsec nos calamitas obru-

PRO BONIS ARISTOPHANIS. 289

eret. De patre autem, ignoscite mihi, judices, si praedicanda ad
vos liberalitate, qua et reip. et amicis privalini succurrit, calumniam
cupiditatis depellere coner, qua eum accusatores respersum ierunt.
Non studio glorise istaec jactabo, sed hoc ago ut vos doceam, qui
nulla cogente necessitate tamen effusus in liberolitatem erga lemp.
fuisset, fieri non posse, ut idem sunimo cum peiiculo suo aris publici
partem interverteret, quamquani me profecto non fugit esse qui illi-
beralissima de causa liberalitate sua vos proniereautur. Hi nummos
in vos profundunt, non quo necessitates vestras sublevent, sed quo
fiduciam voluntatemque erga se vestram mercati, viam sibi ad ho-
nores muniant, quorum in latebia duplo plus furentur. Meus autem
pater cum honores nunquam petiit, turn munerum sumptuosorum
nullo non genere functus est, choregus fuit in omni genera hidorura,
triremi a se instructse suis suraptibus septies praefuit, contributiones
multas magnasque contulit. Quibus de rebus quo sitis certiores,
scriba vobis hunc indicem largitionum a patre ad remp. profectarum
prseleget.

LARGITIONES.
Audientes magnitudinem asris a nobis in remp. insuropti, miramini,
judices. Et est profecto summa ingens et psene incredibilis. Ve-
ruratamen spatium temporis recogitare vos una decet, quo pater et
nummis et opera pra^sto vobis fuit. Quinquaginta sunt anni, ex quo
et nummaria ope et corporis opera vobis inservire ccepit; et toto
tamen illo tarn longo tempore numquam fuit, qui actione peculatus
aliave eum esset insectatus : atqui negatum nobis sine dubio fuisset,
lites hujusmodi evitare, si honores gessissemus aut in suspicionem
malae fraudis admissse reique familiaris inhonestis artibus auctae in-
currissemus. Tanto autem, quod dixi, temporis spatio nos a nemine
vexatos litis ullius raolestia fuisse, tametsi certi jam vos omnes
estis, quo tamen sitis etiam certiores, testes producam.

TESTES.
Erogavit er<yo pater in remp. universe novem talenta cum bis mille
drachmis. Preeterea privatim quoque multis bene pater fecit:
civium baud paucos indigentiores collationibus adjuvit in elocandis
filiabus sororibusve, alios ex hostium captivitate redemit, aliis ad
funera necessariorum contribuit. Quae omnia eo fecit, quod existi-
maret boni civis has esse partes, ut amicis prosit, etiamsi beneficii
nemo sit conscius futurus : jam vero, patre rebus humanis exempto,
convenit ea vos ex me audire. Cita tu mihi hunc et ilium.

TESTES.
13. Audistis ab his testibus affirmata. Jam cogitate hoc, posse
mores ad breve quidem tempus ad speciem probitatis confingi fucoque

2 p

290 LYSI^ PRO BONIS ARISTOPHANIS.

quodam honestatis incnistari ; «eptuaginta vero per annos ut animus
natura malus et scelerosus lateat, nequaquam fieri posse. Haud
equideni infitiabor esse forsitan alia queedam, ob qnoe pater recte
incusetur: cupiditatis autem eum arguere nemo \inquam ausiis est,
ne inimicus quidem. Quocirca convenit, vos inimicorum vanitate
prtedicationis minus quam veritate rerum a patre per omnem oetatem
gestarum fidere, teniporisqiie diuturnitate, quod tempus vos decet,
judices, habere documentum longe omnium certissimum atque invi-
ctissimum. Ea enim mente iisque moribus si pater minus tuisset,
haud profecto censum reliquisset ex ample tarn imminutum, atque
re vera est, et experinientum si sumere velitis docere vos possit :
nam si vos nunc his hoc detis, accusatoribus nostris, ut patiamini
vos ab eorum mendaciis circumveniri atque ad proscribendum bona
nostra impelli, vix duo talenta e seclione redigantur. Quapropter
nos a vobis absolvi, ut gloriae vestrce nostr«que communis interest,
ita e re fisci vestri magis est : nam si bona nostra nos porro tenere
atque administrare sinatis, multo uberiores ex iis fructus percipietis,
quam si pubhcetis. Quantum enim ilia reip. referant, Hestimate ex
indice sumptuum illinc in remp. a patre superioribus annis factorum,
quem indicem modo audistis quum recitaretur: et e reliquiis rei
familiaris, ad quas pater deciderat, et ego nunc sumptus trierarcha-
tus tolero, et pater tolerabat item eo anno qui postremus ipsi fuit :
studeboque, ad illius exemplura, quod menti nieae propositum ha-
bebo, sensim atque sensim pauxillum quid unde vobis aliquando
prosim comparare. Quo pacto bona hsec nostra, queraadmodum
jam dudum reapse vestra fuerunt, ita imposterum quoque vestra
manebunt : nam cum ego mihi nihil per nefas ademptum exisli-
mabo, turn in vos hoc promplius atque copiosius erogabo ; quae res
fisco vestro erit fructuosior, quam si proscribatis. Adhaec spectare
vos patris indolem quoque decet; quae ea erat, ut quoecunque juva-
ret extra necessaria impcndere, ea omnia essent ejusmodi (prout
invenietis inquirentes) unde gloria ad civitatem speraretur reditura.
Longe ne abeam, equestri cum esset in ordine, equos alebat, non
splendidos modo, sed etiam in certaminibus cursus vincere doctos;
vjcerunt hi quoque ludis et Isthmicis et Nemeis, unde et civitas
praiconio nobilitala et pater ipse corona ornatus abiit. Quorum
unaque reliquorum quae diximus omnium, rogo vos, judices, ut
memores nobis succurratis, ncque sinatis nos ab inimicorum male-
dicentia de medio toUi. Qnibus nostris precibus concedentes et
justa atque sequa sciscetis et vobismet ipsis fructuosa.

L Y S I .E
PRO POLYSTRATO

EVERS/E REIPUBLIC^
APOLOGIA.

1. NoN nomini Quadringentorumvirorum, sed facinoribus quo-
rundam ex isto collegio mihi videtur succensendum esse. Negari
enim utique non potest, eoruni aliquos vobis insidiatos esse ; rursus
tamen alii, coeuntes in curia, non eo coibant quo aut rempublicam
aut vestrum quemquam privatim laederent, sed cum animo vestri
studioso et erga vos benevolo ; quo in numero hie quoque fuit Po-
lystratus [pater noster]. Hunc enim cooptatum tum temporis [in
collegium quadringentorum], ut virum commodum et civilem non
erga raunicipales solummodo sed etiam erga universam plebem ve-
stram, accusatores nunc malevolentiae nescio cujus insimulant;
tametsi fuisset a tribulibus delectus, qui omnium optime de suis
dignoscere potuissent, qualis quisque esset. Ego vero scire velim,
cujus rei causa principatui paucorum Polystratus studuisset? Num,
quod ea esset setate, qua speraret se posse orationibus suis opes sibi
potentiamque parere? an quod corpore fideret tarn vegeto et robu-
sto, ut inultus posset quemcunque vellet vestrum verberare aliisque
contumeliis afficere ? Atqui videtis aetatem ejus, quae est ejusmodi,
ut vel sola possit alios ab ejusmodi temeritate revocare. An recu-
perandi status causa censeudus erit pater novis rebus studuisse?
Nil minus, Profecto, si quis ob facinus aliquod superiori ten)pore
admissum capite minuLus sit, eum consentaneum est sui causa mu-
talam velle rempublicam : pater autem nihil tale commisit, ob quod
ei necesse esset plebem vestram sui causa odisse. At liberorum
tamen ? Ne horum quidem. Nam ego quidem tum in Sicilia, re-
liqui duo fratres autem in BcEOtia agebant : arnobis ergo, qui urbe
abessemus, nullum tale facinus potuit in urbe patrari, cujus metu
territus pater, amans nostri, statum civilem perturbatum isset.
Quocirca pater neque propter liberos, neque propter sua propria
vetustiora scelera quae nulla sunt, censeudus est novas res agitasse.

2. Sed nmltittidinem honorum quos gessit ei dant vitig j q^i^ra-

292 LYSIil-:

quam eos male ab ipso gestos esse, nerao est qui docere possit.

Ego vero non hos peccasse arbitror, si qui in ilia quce turn erat

rerum perturbationc niultos honores gessere ; sed istos, qui, quos

gererent quamvis paucos honores, iis ad pestem reipublica2 abute-

rentur. Non enim imperils et magistratibus rite fungentes, prode-

bant rempublicam ; sed hi, qui commissam sibi potestatem ad

scelera conforrcnt. Hie autem, pater noster, primum patriam in

Oropi pra^fectura non prodidit neque novis rebus studuit, aliis

omnil)us, qui turn cum imperio atque potestate essent, rempublicam

hosti prodentibus atque vendentibus. Deinde contra fecit, atque

alii omnes sceleris sibi conscii. Ileliqui salutem fuga qusesiverunt,

ipsi suo sese prsejudicio condemnantes : hie autem, ratus a se

fraudcm noxiamve nullam esse datam, judicio sese nunc sistit.

Tertium, pater a consiliis Quadringentorum sese prorsus abstinuit.

Tarn projecta qiiidem est accusatorum cupiditas tam odiosa ini-

quitas, ut non solum quibus a reis largitiones acceperint, eos

tametsi sontes judiciorum severitati subducant, a quibus autem nil

lucrentur, eos quamvis insontes deferant et in jure persequantur ;

sed etiam cunctos, qui tum in collegio Quadringentorum fuerunt,

accusent pcrinde, sive deliberationibus eorum interfuerunt sive

minus. Ego vero, qiiotquot ab illorum rationibus suas sejunctas

habucrunt, ut pater habuit, a quo nulla unquam dicta fuit sententia

plebi vestrse noxia ; eos ego omnes a vobis ideo male tractari nego

oporfere, quod clam vobis addicti tyrannorum odia et iras sibi con-

sciscere verecundati fuissent; quod ut reprehendatur tantum abest,

ut potius laudem mereatur ecu sapienter et provide factum. Ty-

raniiis enim si qui refragarentur, eorum alios exsilio, alios extremo

supplicio mulctabant: quo factum ut, etiamsi qui vellent pro vobis

pugnare, metus et exempla coedium omnes absterrerent. Pari

modo plcbcii quoque, a tyrannis a\it in cxsilium acti aut neci dati,

de se jam desperare cceperant. Contra, tyrannis qui dicto essent

audicntcs ct neque insidiaturi neque arcana cnuntiaturi viderentur,

illos tyraniii quietos mancre salvosque sinebant. Sic facile factu

non videbatur, ut eorum imperium unquam concideret. Ejusmodi

ergo tempestate qui dediti vobis fuere, eos nunc non decet susb

voluntatis poenas dare. Grave utique mihi videtur futurum, si, qui

nulliiis tum sontcnticc in fraudom plobis vestree fuisset auctor factus,

fum nunc oporlcat eadcm sorlc uti, qua illos, si qui tum tyrannos

delationibiis atque suggestionibus teterrimis in vos instigassent.

Eccui err dibile hoc fiat, qui totis septuaginta aunis in vos nihil

dcliquisset, cum subito intra octiduum extrema quajque in vos de-

signasse? Crcbrum quideni est et vulgo notum genus illud trans-

formationum, quo fit, ut, qui tota vita improbi fuissent, hi repente

in logisterin [sen curia censoria] probi fiant ; id quod nemo niiratur.

PRO POLYSTRATO. 293

notis illis artibus quibus accusatores placantur : at ut, qui tota vita
probitatem atque honestatem vobis approbassent, hi repente mali
et scelerosi fiant, invisum atque inauditum est portentum. Quod
num probabimus? num in usum admittemus ?

3. De patre porro accusatores, cum alia multa turn hoc quoque
jactarunt mendacium, Phrynichum ei cognatum fuisse. Atqui,
quicunque volet, vel mea manante aqua testator, Phrynichum sao
guinis necessitudine cum patre conjunctum fuisse; et ego eum falsi
dicti testimonii reum peragam. Et mentitos id illos esse, multa
arguunt : neque enim patri communis cum Phrynicho disciplina
puerilis fuit neque morum similitudo neque vitse genus idem neque
officiorum necessitudo. Pater in urbe liberalibus artibus a magi-
stris publicis puer est imbutus : Phrynicho autem ludum frequen-
tare non licuit, sed paupertate constrictus rure pueritiam inter
armenta et pecora exegit. Adolescentes facti locum inter se per-
mutarunt, pater rus concessit, rei familiari curandse operam datu-
rus; Phrynichus autem in urbem se contulit, qua^stum e calumniis
facturus. Adeo nihil conveniebat in eorum moribus. Etiam
Phrynicho si quando mulcta esset ecrario pendenda, pater ei nihil
unquam contuHt : atqui, si alias, in ejusmodi temporibus inprimis
amici qui sunt animum declarant. Municipalis autem patris quod
Phrynichus fuerit, id vero nocere patri nullo pacto debet; aut vos
quoque in noxa eritis, cives Phrynichi qui sitis.

4. Civilitas autem quo alio declaretur luculentiore modo, quam

pater fecit turn quum visum vobis esset quinque millibus rempu-

blicam credere? delectus enim indici conticiendo nominum eorum

qui digni cooptatione in hunc numerum viderentur, pro quinque

millibus novem scripsit nominum millia ; quo utrosque sibi obli-

garet, tarn eos qui illo in indice scribi vellent quam qui nollent,

illos scribendo, hos rursus expungendo. Atqui non hi civilem tollunt

libertatem, qui cives creant quamphirimos, sed isti qui civium

numerum minuunt. Pater porro, cum etjurare et indicem scribere

recusaret, ab illis coactus est terrore mulctarum quas ei irrogabant :

dixit ergo pater quidem jusjurandum per vim expressum, et venit

quoque in curiam, sed solummodo per octiduum ; quo peracto in

Eretriam abiit, ubi militia functus est non instrenua neque ingloria

in pugnis navalibus ; saucius inde hue rediit, rerum facie jam

mutata. Ita se pater cum gessisset, collegioque Quadringentorum

non nisi per octiduum interfuisset totoque illo tempore ad dicendam

sententiam os non aperuisset, mulcta taraen ei dicta est tarn enor-

mis pecuniaria : qui autem et inimicis vestris consilia infesta vobis

atque exitiosa subjecerunt et eorum collegio ab initio inde usque

ad finem interfuerunt, eorum multi absoluti sunt. Id quod, non .

invidens illis dico, sed sortem nostram miserans, o quam illam ini-

294 LYSHE

cjuam ! Alios sontes judicibus visos precibus eripiunt pcenisqiie
ineritis liberant viri auctoritate pollentes raeritisque spectabiles, qui
tiiibitlis Jllis reip. temporibus egregiam vobis operam prsestitisse
judicaiitur: alii pariter, atque illi priores, injuriarurn furtorumque
rei accusatores largitionibus ita sopiunt, ut nil quicquam peccasse
videantur. Nos vero plectiinur insontes. Eccui jam non misera-
bilis sors nostra videbitur ? Sed aient accusatores, Quadringentos
iiequam fuisse ; atqui vos ipsi ab his inducti quinquies mille viris
vos tradidislis : jam qusE vos, qui tot numcro essetis, vobis passi
estis persuaderi, ea non decebat unumquemque Quadringentorum
sibi pali persuaderi? Varum, non hi sunt in culpa, sed isti qui vos
deceperunt atque Iseserunt.

5. Hie autem, pater meus, multis rebus egreglam suam erga vos
voluntatem declarat : statum enim vestrum popularem evertere si
voluisset, non, curia solummodo per octiduum salutata, peregre
profectus esset in nave. At dicat aliquis, eum cupiditate opum
colligendarum illud iter suscepisse : fuerunt utique qui per potestatis
opportunitatem socios vestros expilarent. Hie vero quid opum ve-
strarum interverterit, nemo facile dixerit: omnia ejus alia potlus
reprehendunt, quam cupide eib eo gestam atque impotenter praefe-
cturam. Accusatores tum teniporis quidem voluntatem ergaplebem
nullo prodebant documento neque laboranti ei succurrebant ; nunc
autem, cum ipse secum populus optime consentit et mutua caritate
ardet, subveniunt verbotenus vobis, reapse sibi. Tanta autem
niulcta pecuniaria damnatum fuisse patrem, id vero vos mirari,
judices, nolim. Abscntem enim eum unaque nos condemnarunt
60 in judicio, quod ut de absente haberetur ipsi malis artibus per-
fecerant. Etsi enim testari quis ei potuisset, non licuit tamen ob
metum ab iis accusaioribus, quibus testes corrupt! prajsto essent,
nil metuentes manifesta adeo mendacia testimonio suo confirmare.
Luctuosa profeclo sit sors nostra, judices, si alios quidem, peculatus
ita conviclo> ut iufiliari nequeant, advocatis viris gratiosis exoranti-
bus condonetis: nobis autem gratiam facere nolitis, tametsi et ipsi
de plebe vestra bene mereri contenderimus, et pater nulla culpa
teneatiir. Peregrino quidem ad vos adeunti aut pecuniam aut ho-
noremrogatu m, e. c. ut Evergeta; titulo cohonestetur, sine dubio
sitis tributuri : nobis autem hoc minutum denegabitis, ut iraposteruni
umus cives, quemadmodum ante mulctse illius scriptionem fuimus,
jure civili redintegrato, ut qui optimo? Tyrannorum si quj fuerunt
erga vos nialevoli, res vestras si male et flagitiose gesserunt, senten-
tiarutn auctores si facti sunt inimicarum vobis atque perniciosarum,
iniqui sitis vos, si culpam carum rerum in absentes conferatis, vos,
qui ipsos adeo prtesentes et in iilis deliberationibus versatos absol-
veriris. Civium vestrorum si quis vobis non optima suadens per-

PRO POLYSTRATO. 295

suaserit, non licet id vobis vitio dare, sed suasoribus. Jam illi, qui
vobis turn malorum consiliorum auctores fiebant, quum prcejudicio
se suo daninassent, quo judicium vestrura prsevenirent, fuga salutera
queesiverunt ne poenas darent: etiam alii si qui nescio quee in vos
peccarint, leviora quidem ilia istis, at peccata tamen, suadet his
metus vestri accusatorumque, ut domo profecti peregrinam militiam
fungantur, quo interea aut vos ultro fiatis mitiores aut ipsi vehemen-
tiam accusatorum placeant. Pater autem, statim a restituta pace,
copiam judicii de se habendi vobis fecit, tametsi insons, recente
adhuc penes vos rerum gestarum memoria, cum et citissime et cer-
tissime posset argui : fecit autem, fiducia innocentise suae, certus
bona causa armatum se cum victorise gloria ex isto judicio esse
discessurum.

6. Quam civilis autem pater fuerit, nimc docebo. Primum,
quoecunque inciderent castrenses expeditiones, ab earum nulla ab-
fuit, de quo testari poterunt conscii municipales : deinde, bona sua
cum vendere potuisset redactumque e venditione oes clam habere
domi in area aut in fcenore positum eoque contributiones publicas
compendifacere, fundos retinere maluit suique vos census conscios
habere ; quo, ne si vellet quidem, sibi liceret malo et ignavo esse,
sed contribvieret potius muniisque sumptuosis fungeretur. Nos
ipsos quoque, qui liberi ejus sumus, ita instituit, ut reipublicse esse-
mus quam utilissimi. Et me quidem in Siciliam misit, ubi, donee
salvus erat exercitus, locus defuit specimen mece virtutis edendi,
unde cognossetis qui essem : exercitu autem deleto, quum Catanam
salvus evasissem, inde factis excursionibus totum circa agrum de-
prsedabar hostibusque clades baud contemnendas inferebam. E
prsedse quidem sectione tantum rediit, ut non modo triginta minse
decimarum nomine inde demi atque Minervae consecrari pro more
solito rituque patvio possent, sed etiam superesset unde milites
ex hostium captivitate redimerentur. Equestrem quoque militiam
coactus a Catanseis obii, et ne in ea quidem periculum uUum defugi,
ut constaret inter omnes, qui mihi esset in utraque militia, tarn
equestri quam pedestri, fortis et bellicosus animus. Et de his
testes cita.

TESTES.

7. In bellis itaque qualis fuerim, audistis, judices, his e testibus :
quo autem erga plebem vestram animo, id nunc declarabo. Syra-
cusanus aliquis eo [Catanam] cum venisset, secum aiferens formu-
1am sacramenti, quo civium nostrorum adigeret si qui vellent de-
sertis partibus patriae adversus earn arma capere et in castris Syra-
cusanorum merere, accedebat ad nostratium qui turn ibi essent
unumquemque viritim, ad sacramentum dicendum invitans atque

296 LYSIiE

conditiones offerens. Ei ego me statim opposui, omniaque quae
fierent Tydeo [magistro turmse nostrac] indicavi, qui militibus in
concioncm convocatis rem ad deliberandum proposuit: agitabatur
causa utramque in partem: alii alia suadere. Ego vero quae tum
disputaverim, hi mihi testes sunto, quos cito.

TESTES.
Sed patris quoque spectate literas, quas in Siciliam proficiscenti
addiderat, mihi reddendas, ipsique arbitramini, utrum
earum argumentum e re plebis vestrae sit, an ad ejus fraudem per-
tineat. Pater enim illis in literis, secundum significationes de
rebus nostris privatis domi, hortabatur me domum redire, donee
salvae adhuc in Sicilia res nostrse cssent. Atque istoec cohortatio
vobisque vestrisque ibi copiis conducebat: nunquam prof'ecto pater
ista;c per epistolara mandasset, nisi vobis et reip. bene voluisset.
Heec de me. Nunc fratrem natu juniorem vobis proponam spe-
ctandum qualis fuerit. Exsules nostri cum aliquando agrum
Atticum persultarent, et non urbem modo quibuscunque possent
modis vexarent, sod etiam ex arce sua [Decelea] prorumpentes
subjectum circa agrum depopularentur, provectus in equo frater ex
ordine suo exsulum unum aliquem interemit. Cujus rei vobis testes
oculatos praestabo, qui rei cum gereretur interfuere,

TESTES.
Fratrem autem denique natu vetusliorem, si qui vestrum hie assi-
dent circumve stant ilia in luctuosa expeditione Hellespontica ver-
sati, hi bene norunt comrnilitonem, ab eoque edita esse virtutis
documenta conscii sunt, nullius alius virtuti quicquain concedentia.
Adscendite vos mihi hue.

TESTES.
8. Tales itaque nos cum simus atque fuerimus, ecqui decebit
gratiam nos a vobis nullam referre? vE(juumne est severitatis et
gratiaj momenta vos libra tam iniqua librare, ut, quibus crimina-
tionibus injustis pater oppressus fuit, ob eas nobis hand meritis
pereundum sit; studii autem nostri pro rep. prompti et indefessi
nullam nos oporteat a vobis reportare gratiam? Summa quidem
htr-c foret, hcrcle, injuria. Quidni contra potius, eliamsi per patris
ofFensionem digni essemus malo, multo majori jure propter labores
a nobis pro rep. exantlatos digni simus, qui non ipsi solummodo
servemur, sed etiam patrem una meritis nostris periculo eripiamus
eoque studii erga vos nostii fructum finemque speratum adipisca-
mur? Non enim profecto lucri cupiditas ad bene de vobis meren-
dum nos impulit, sed hoc spectabamus, ut si quod in certamen
forense aliquando implicaremur, amicorum deprecationes apud vos

PRO POLYSTRATO. 297

valereiit tanlum ut gratiam nobis meritis uostris quoesitam redde-
retis. Verum non nostri solummodo, sed alioium quoque, causa
mites vos atque placabiies acceptoiumqu« beneficiorutn memores
el gratiam referre paratos oportet esse: nam erga nos quiden\
ingrati si sitis, baud magnum ex ea re detrimentum acceperitis, qui
jam perceptum babeatis virtutis noslrse fructum usucpie cognituni
atque perspectum nostrum erga vos animum, vel antequam eo loci
deveniretis ut opera nostra indigeretis; at aliorum contentionem vos
j)romerendi sic exstinxeritis, quee contentio diligentia gratise meritis
paris referendae accendi vult. Nobte proverbio illi vulgari, quod
proverbiorum unum omnium est nequissimum atque teterrimum,
exemplo vestro fideni atque auctoritatem adstruere; quo proverbio
fertur male passis memoria tenacior quam bene passis insidere.
Ecquis enim imposterum velit liomo frugi esse, si penes vos torto-
ribus vestiis ampliora sint quam benefactoribus prsemia consituta?
V^idete, judices, qua de re agatur. Non boc agitur nunc istoc
judicio, judices, utruni rem babituri sitis e fortunis nostris ampli-
ficatain, sed utrum nos, cives bonos et fortes vestrique studiosos,
neciie. Oliin quidem, donee adbuc pax erat, pater, sedulo fiu-
galiterque rem rusticam exercens, censum babebat in propatulo,
tabulis publicis consignatum: ex quo autem bostes in fines Atticos
irruperunt, fortunis omnibus denudati sumus. Et haec ipsa causa
est iiostrse erga vos propensae voluntatis: novimus enim, nummis
quidem, qui nulli nobis sunt, nos non posse mulctam luere, at
posse fortasscan contentione studii vobis inservicndi ; cujus studit
nostri poscimus nunc remunerationem.

9. Ubi qujs, liberis secum hunc in suggestum adductis et circuni
se stare jussis, vos multis cum lacrymis atque obtestationlbus et
lamentis oraverit, ut sibi liberisque parcatis, turn vos videmus in
gratiam liberorum patribus delicta remittere, commiseratione motos,
si una cum patribus liberos quoque capite minui oporteat, quan-
quam ignoratis cujates sint bi liberi adultiores facti futuri, commo-
dine atque probabiles cives, an mali et noxii: de nobis autem certi
estis, non nos modo streniie pro rep. claborasse, verum etiam
patrem culpa vacare. Qiianto igitur est locquius, vos gratia refe-
renda illos demereri quorum voluntates usu vestro jam cognitas
perspectasque babeatis, quam bos promereri quorum de studiis
atque moribus futuris nihil dum certo vobis constet? Evenit nobis
contra, quam aliis bominibus. Alii per liberos, ulrinque adstare
jussos, vos exorant: nos autem patremque ipsosque nosmet vestris
ofFerimus oculis, judices, rogantes ut, civile jus quo olim salvo et
integro usi fuimus nobis imminuere, eaque civitate cujus cives
fuimus nos excludere, nolitis. Misericordia potius vos senisque
patris nostrique moveto. Iniqua vestra pessumdati sententia, quo-

2 Q

298 LYSIiE PRO POLYSTRATO.

niodo mutiia delectabimur nostra consuetudine? quam jucundita-
tem adspectus nostri patri afferet? quo nos ore vultuque patrem
intuebiinur? quam moe«tam dejectis animis vitam necessario age-
mus et inter nos domi et publice vobiscum, recordantes, modi's
nos acceptos esse indij^nis vestraque -a^quitate et universi populi
niagnanimitate. Auribus propitiis preces, quas vobis admovemus,
qui tres sumus ex eodem patre nali, accipite: sinite nos ad ornan-
dam vestram remp. adhuo niajorem studii ofRciorumque contentio-
nem conferre. Per ea quce vestrum cuique viritim cara et sacra
sunt, vo'^ oramus, per lil)eros si cni sunt, ut nostri misereatur, per
paritatem retatis, si quis vestrum aut nobis aut patri aequalis est:
absolvite nos, hand committite ut voluntati nostroe bene de rep.
rnerendi obstacuJo sitis. Hostes si nos interemissent aut obsti-
tissent quominus salvi domum rediremus, rem fecissent se dignam
atqiie consentaneam: sed hostes nos conservarunt. Quam ergo
dura sit futura atqne indigna sors nostra, si nihil a vobis impetre-
nuis, cujus causa nos par sit nobis felicitatem banc congratulari,
cui hoc debemus, quod e telis hostium salvi atque sospites in
patriam evaserimus?

LYSI^

MUNERUM ACCEPTORUM

SINE NOMINE APOLOGIA.

1. Et de criminationibus quidem beec hactenus, quibus abunde
satisfactum esse, judices, equidem luillus dubito: sed etiam de
reliquis ut me dicentem cequi audiatis, oro vos, quo sciatis quonam
de viro sententiam sitis laturi cum de me feretis. Archonte Theo-
pompo in scrutinio probatus ccepi muniis virilibus atque civilibus
fungi: choregus tragcedis datus insumpsi triginta minas; tertio
mense post in Thargeliis vici choro virili, quse victoria mihi bis
mille drachmis constitit; archonte Glaucippo in pyrrhichistas Pana-
thenseis magnis impendi octingentas drachmas; Dionysiis in cho-
rum virilem eodem archonte sumptum feci quinquies mille drachmas,
comprehenso nempe ilia summa impendio in tripodem facto quern
dedicavi victoriam adeptus; Diode quoque archonte Panathenaeis
minoribus in cyclicum chorum impendi tercentum drachmas. Inter
heec contlnuo septennio triremi cum potestate trierarchi praefui,
eamque in rem sex talenta impendi. Tantos pro vobis sumptus
tolerans ipsoque corpore meo quotidianos labores atque pericula
capessens et domo absens, nihilominus tamen duas contuli contri-
butiones, alteram triginta minarum, alteram quadraginta. Alexia
archonte, ut primum cum classe domum redii, protinus gymnasi-
archi munus in Prometheis gessi, vicique sumptu facto duodecim
minarum, Choregus postmodum choro puerili dictus, quindecim
minas impendi. Archonte Euclide choregus factus Cephisodoto
magistro vici, quam in rem septendecim minas impendi, computata
supellectile et vestis dedicatione : Panathenaeis parvis sumptus feci
in pyrrhichistas imberbes, minas septem. Vici quoque triremi
certamen apud Suninm, cui rei quindecim minas impendi. Praj-
terea architheoriis functus sum ct arrhephoriis aliisque similibus, in
quse omnia insumpae sunt a me plus triginta minse. Heec, quee
enumeravi, omnia si voluissem solummodo secundum formulam a
legibus prsescriptam exsequi, nae partem ne quartam quidem in-
sumpsissem ejus ceris quod a me aio insumptum esse.

2. Toto illo septennio, quo trierarchus fui, mea triremis reliquas

300 LYSI/E

omnes universce classis navigandi celeritate atque felicitate supe-
ravit; id (juoJ documentis gravissimis confirmabo. Primum enim
Alcibiades, quein egu navigalionis niilii comitem nunquain obtigisse
perveliin, triremis mese vectura ulebatur, quainvis neque amicus
milii neque cognatus ne(|ue tribulis esset. Atqui vos omnes nosse
arbitror, imperatoiein, cui quicquid vellet ageie liceret, baud facile
aliam in navem fuisse inscensurum, corpusque suum creditiuum,
prdL'terquam ei (juaj ciiissiine atque dexterriine agerelur. Ut autem
Alcibiadeni cjusque collegas adempto iniperio privates feceralis,
ciassemque cum copiis Tbrasyllo caterisque iiovem viris ejus col-
legis tradideiatis, horum decern virorum nullo non cupiente mea
navi velii, pervicit tandem Aichestratus Phrearrliius ut ea veheretur:
illo apud Mitylenam exsliucto, Erasiiiides ea mecum vectus est.
Atqui navem sic instrnciam qiinnli putatis constitisse ? quantum ses
absuuipsisse ? quot noxias huslibus dedisse ? quot ornamenta civi-
tati comparasse ? Documentum poscitis? ingens enimvero dabo.
In postrema pugna navaii, cum classis vestra lacerarelur, solus
ego trierarcliorum omnium a vobis laudem merui — nam trierarchi
quoque turn periude atque imperatores re turpissime gesla in ofFen-
sionem vestram incurrerunt, quod auibo pariter socordia et impru-
dentid sua istam vobis tantam atque tarn insanabilem plagam con-
traxissent ; nolim itaque vos isegre ferre rei mihi gloriosee factam a
me commemoralionem — , solus ego turn (nam imperator nave mea
tum nuUus vehebatur) non solum navem meam salvam in portum
vestrum reduxi, sed eliam Nausimaclii Phrearihii navem, quam e
periculo et manibus hoatium eripueram. Ftlicitalem banc atque
laudem propriam non secundae forlunte temeritali, sed sapienlise
instittitorum meoruur debeo : habebam enim toto illo mei trierar-
chatus spalio mecum libeialitate mea obstiictum Pbanliam guber-
natorem, f)ui Graecorum omnium gubernator dexlerriinus atque
felicissimus tum liabel>atur ; sed remiges quoque coniparaveram
isto gubeinatore dignos paremrj^ue illis reliquam navalium mini-
Btrorum familiam. Vera haec a me dici, nostis quidem vos omnes,
quotr|uot tum temporis militiam ibi locorum tolerabatis; verum-
lamen cila tu mihi Naufimacbum.

TESTIMONIUM.

Naves univert'ED isto e prtelio servatifi sunt nuuiero duodecim,
qtiarum unus ego duas opera mea servalas in porluni vestrum re-
tuli, ineam aiq<ie Nausimachi liiremem.

3. Pro tot igitur tantisque discriminibus vestri causa toleratis
ornamentisquc a me in remp. coUatis, rogo nunc non munus, ut
reliqui rogare solent, sed licentiam solummodo fortunas meas im-
posterum salva? po^sidcndi, existimans non mihi majori quam vobis

MUNEHUM ACCEPTOllUM APOLOGIA. 301

(Ifdecori futurum, si vos mihi sive volenti sive nolenti per vim et
nefas bona mea eripialis. Jactma quidem ipsa bonorum baud adeo
me sit cruciatura : sed vitam baud merear ut contumeliam accipiam,
muniaque sumptuosa defugientibus cieetur opinio, quse in remp.
erogaiim, ea mihi sine gratia peris^e, ipsos autem recto uses con-
silio, facultalum suaruny prorsus nihil in vos imptndisse. Qiiodsi
ergo me audietis, et sequani justamque feretis sententiam et vobismet
ipsis fructuosa atque salutaiia prseferetis. Vectigalia publica, ju-
dices, videtis quam sint exigua, et ilia ipsa tarn exigua quam misere
turpiterque ab adrninistratoribus furtisque et rapinis discerpantur ;
ut vcrum videantur hi cernere, qui statuunt, certissima vobis vecti-
galia esse facultates volentiiim munera edere. Quodsi ergo sanio-
ribus uti voletis consiliis, nostram, quotcjuot cives vestri suinus, rem
familiarem baud minore cura diligentiaque tucbimini atque vestrum
suam quisque propriam tuetur, certi cnm sitis, nostra si nobis relin-
quatis, posse vos iis iniposterum quoque perinde uti atque pridem
usi estis : omnesque vos cerlos arbitror esse, me facultatum mearum
multo diligentiorem atque fideliorem fore quaestorem quam vestri
quaest^ores sunt in bonis publicis administrandis. Sin autem men-
dicum me reddideritis,non me solummodo laeseritis, sed unavosmet
ipsos quoque fraudaveritis : fructus enim hujus iniquitatis ad vos
non perveniet, sed alii una cum reliquis bonis vestris etiam hsRC
nostra concerpent et inter se partientur.

4. Etiam hoc par est vos considerare, multo magis vos decere,
bona vestra mecum comniunicare quam de nieis mihi controversiatn
movere, et commiseralione potius me amplecti nudum et spoliatum
quam divitiis affluentem invidentia insectaii, votaque palam ad
deos facere ut hac in civitate largum exsistere jubeant proventum
civium mei similium, qui perinde cupiditatem suam ab alienis com-
pescant, quam sua in vos erogare aideant. Quam statim dican\
sententiam, ejus durilie et asperitate nolim vestrum quemquam,
judices, ofFendi ; vera enim est, ut ego equidem interpreter: quoe-
sitores vestri multo mihi videntur rectius facturi, si vos in tabulas
publicas referant ut debentes mihi, quam fecerunt, cum me in di-
scrimen causa; pro me dicendse adduxerunt quasi ego vestrorum
bonorum partem meam per nef\is fecissem. Ita enim me adversus
remp. gero, ut privatim parcam, publico autem gaudeam largus et
liberalis esse : non de reliquiis fortunarum mearum ita superbio,
quam de largitionibus ad vos a me profectis glorior, existimans
harum quidem gloriam propriam mihi atque perennem esse, illas
autem me his debere qui mihi reliquerunt, et ob fortunas quidem
a calumniis inimicorum me per nefas exagitari litibus molestis et
injustis implicatum,ob largitiones autem mereri veniam a vobis atque
absolutionem in causis capitalibns. Consentaneum et requum si

302 LYSINE

ficret, non Kiborarent nunc alii deprecationibus me vestrse iracuu-
dia; eripere, sed esset potius mea tanta apud vos auctoritas et gratia,
ut, si quis amicorum meorum ejusmodi certamen quale hoc meum
est haberet decertandum, vos eum mihi poscenti condonareti.s ;
aut, si causa capitis ipsi mihi peregrino in foro esset dicenda, vos
per legates pro me apud illos extraneos deprecaremini. Ne ista
quidem criminari licet, multos honores me gessisse per quos de
vestro crevissem, neque turpibus de causis me in jus vocatum esse,
aut dedecus aliquod vobis contraxisse, aut publicis malis delectatuni
esse : universe privatimque publiceque ila rne gessi, ni fallor (et
fidenter ad conscientiam vestram provoco), ut purgandoe vitse ante
actse ergo nil opus sit me multa verba facere. Quocirca vos rogo,
judices, ut eadem de me nunc quoque quae pridem existimetis,
neque solum sumptuosorum munium quse pro vobis gessi recorde-
mini, sed etiam morum meorum studiorumque vitte omnis meee
privatsc, arbitrantes functionem banc unam omnium esse multo mo-
lestissimam, ut a puero inde usque ad calcem vitee pudentem te
atque temperantem prsestes, et neque a libidine te quapiam vinci
neque a cupiditate illici et aufFerri patiaris, sed ita te geras, ut ci-
vium nemo neque de te (jueratur neque audeat in jus te vocare.

5. Nequaquam ergo convenit, judices, auctoritati accusatorum
vos tantum deferre, ut nos condemnetis ab hominibus projectos
audaciae accusatos, qui per sacrilegia quorum rei aguntur ad istam
potentiam istasque ad opes grassati sunt, et tanta protervia ipsi
semet fidunt, ut, cum purgare crimina in se intorta nequeant,
ipsi ultro alios accusationibus lacessere sustineant. In castris
tarn raro versantes, ut Cincsias ipse in ista valetudine molli-
tieque corporis muliebri tamen crebrius arma gesserit, tam acres
se ferunt patriae propugnatores stomachoque tam gravi injurias
ejus ultura eunt. Nihil de suo conferentes quo respublica am-
plior fiat atque beatior, nullum non movent lapidem ut vos ad-
versiis viros fortes oplime de republica meritos irritent atque
cxacerbent. Mores utinam ipsi suos in condone deprsedicent !
neque enim habeo quod ipsis imprecer gravius malum. Ego vero
vos, judices, modis omnibus oro qusesoque et supplex obsecro, ut
nolitis me largitionum acceptarum coque corruptorum judiciorum
reum pronunciare, sed potius existimarc nullas esse tantas opes
quas mererc velim, ut per me pestis aliqua patriae consciscatur. In-
Bunirem enim profecto, si ego, qui gloria; studio incensus facultates
ad patria? inserviendum exhau8erim,largitiones acciperem quoeidem
patriee molcstia creetur. Vcritate suffragante nil dubito de me ita
preedicare, ut aiam, ita me de vobis esse mcritum ut, si optabile sit
bencfaetoribus judices habere eos quibus ipsi bene antea fccisscnt,
non videam, quos malim alios de me sententiam qiiam vos dicere.

MUNEllUM ACCEPTORUM APOLOGIA. 303

Porro, judices, — juvat enim hoc quoque commemorare — nunquam
pertoesus sum in vos sumptus facere; neque metus meum cor incessit
ne, quo plus in vos erogavero, hoc indigentiores sim meos necessa-
rios relicturus, sed istud mentem meam multo vehementius commo-
vit, si a vobis impcrata minus prompte minusque libenter exsequerev:
neque miseratio me unquam cepit si vitaB periculum in pugnis na-
vahbus adeundum mihi asset, non lacrymavi tunc, non uxoris, non
liberorum subiit recordatio, neque grave et acerbum duxi, si pro
patriaoccumbens liberos orbos patre destitutos essem relicturus, sed
ilia me multo magis ussit sollicitudo, si quserenda turpi modo salute
mihique ipsisque probra injungerem. Cujus mese erga vos volun-
tatis nunc pri3emium vos deposco, ocquum censens, pro eo atque ego
erga vos fue^im animo, periculis caput pro salute vestra objiciens,
vos nunc, in tuto cum sitis, mei meorumque liberorum salutem in
periculo versantem vobis ante alia omnia tuendam ducere; existi-
mantes, nobis quidem acerbum, vobis autem turpe fore, si ejusmodi
ob crimina debeamus infaniias notam suscipere, aut exuti fortunis in
magna rerum multarum indigentia circumcursitare mendicantes,
quse res futura sit vobisque indigna nostrisque de vobis meritis.
Neutiquam, neutiquam, judices, sed absolvendo nos facite potius,
ut imposterum quoque tales nos habeatis viros, quales olim ha-
buistis.

L Y S 1 M

CONTRA DARDANARIOS
ORATIO.

1. Mui.Ti me convencrunt, judices, qui se uiirari tlicerent quod
ego frumcntaiios cocmplores in senatu accusasscm, auctorcsque
n:ilii esSL-nt, tainetsi cos flagitiosissiine censeatis agere, censerc
tamen vos, accusatores eorum iiihilo ipsis esse coquiores, sed ab his
illos iniqua causa oppiimi. Exponam itaque piimo loco, quid me
cocgerit hos accusare.

2. Prytancs bis de liominibiis ad senatum cum retulisscnt, tanta
cxarsit senatus in eos iiacundia, ut essent in oratoiibus, qui senatui
auctores fiercnt, ut frumcntaiios indicta causa niorte mulciandos un-
dccimviiis traderet. Ego vero g:rave et indignum ratus, senatum
hoc modo assuefieri pocnarum extiemarum prsccipitandis exsecu-
lionibus, cum assurrexissem, dixi me censere, adversus coeraptorcs
frunicntarios oportere judicium ex formula processus forcnsis instrui,
([uod cxistimarem, vos, judices, frumcntanis, si digna exlrcmo sup-
plicio fecisse fuissent convictijUon minus esse justa decrcturos i)tt;-
namque meritis dignam irrogaturos, atque uos, senatores qui sumus:
sin autem niiiil delifjuissent, non oportere cos indicta causa cxitio
dari. Qua orationc senatui approbata, erant tpji me conarentur in in-
vidiam adduccre ac si studio frumentarios servandi hujus ego factus
essera auctor sententise. Ego vero apud senatum (juidcm, cum
istccc causa agitaretiu', huic criminationi satisfcci : reliquis enim se-
natoribus tacentibus, cum assurrexissem, frumentarios ita accusa-
bam, ut toti consessui planum facerem me pro iis non dixisse, sed
legibus in republica nostra sancitis subvenisse. Has ego ob causas
litem banc exorsus sum: nujtucns autem a plcbc criminationes, voio
causain banc in vestro cpioquc, judices, foro exsecjui, existimans,
turpe mihi fore, earn prius a me ouiitti quam vos de ea pro arbilrio
vestro pronunciaveritis.

3. Adscende tu mibi primus omnium et die mihi, inquilinus es ?
Sum. .luribus inquilinatus frueris ea lege ut pareas legibus civi-
tatis, an ut facias qua?cunque aliubescit? Ut parcam. Aliain

CONTRA DARDANARIOS. - 305

ergo tibi poenam convenire nullam censes quam mortis, si con-
stiterit te commisisse aliquid ejusmodi in quod leges poenam mor-
tis sanxere? Nullam aliam. Responde ergo mihi, faterisne te
frumenti plus coemisse quam leges permittunt, quse leges quinqua-
ginta tonnas coemi permittunt? Ego plus coemi quam leges per-
mittunt, at jussu magistratuum,

4. Jam absolvite hunc, judices, ubi legem protulerit, jubentem
frumentarios eam granorum copiam coemere quam magistratus im-
perarit: quod si minus potuerit facere.vos eum condemnare oportet.
Nos enim legem vobis exhibuimus, vetantem hac in urbe commo-
rantium quenquam frumenti plus quinquaginta tonnis [vel doliis]
coemere.

5. Oportebat quidem, judices, hsec hactenus dicta ad accusa-
tionem sufficere, reo crimen confitente, et lege factum id vetante
quod hie se commisisse fatetur, vobisque jurejurando obstrictis sen-
tentiam ex prsescripto legum dicere: verumtamen quo vos de hoc
quoque certi siatis, hunc frumentarium mendaci calumnia magistra-
tus infamatum isse, necesse habeo hoc de loco pluribus agere. Fru-
mentariis nempe culpam in magistratus [rei annonariee tuendse atque
regendse praefectos] conferentibus, arcessebamus [nos prytanes] ma-
gistratus, eosque interrogabamus quid id rei esset. Turn duo qui-
dem plane negabant se causee hujus quicquam tenere: Anytus autem
aiebat superiori hyeme,cum inannonee caritate frumentarii alii alios
plus licendo superare contenderent interque sese certarent atque
rixarentur, auctorem se ipsis esse factum ut desinerent contendere,
existimantem vobis ipsis, qui ab his frumentum empturi essetis, con-
ducere,quam vilissimo vos emere; non enim licere frumentariis ca-
rius obolo in medium quam ipsi emissent vendere. Quo itaque vobis
constet, Anytum hujus sententiae auctorem ipsis esse factum, non
quo frumentum a se coemptum reconderent, sed solummodo ne in
coemendo se mutuo superatum atque perditum irent, ipsum ad vos
Anytum producam. Ecquis jam neget, Anytum quidem, sedente
adhuc superioris anni senatu, hujusmodi oratione fuisse usum, hos
autem frumentum hoc coemisse consilio, utid rursushoc anno, hoc
qui nunc sedet senatu, carissimo venderent?

TESTIS.

Audistis hos magistratum jussu frumentum non coemisse: at fac
taraen eos vel maxime vera preedicare: quid turn? non purgantur
istiusmodi excusatione, sed hoc agunt, quod ad rem minime perti-
net, ut criminis sui poenseque communione magistratus implicent.
Legibus enim ita destricte atque diserte edicentibus,qui fiat ut poenas
alegibus constitutas efFugiant, sive qui facto per se sive qui per aUos
auctoritate in leges impingunt?

2 E

306 LYSI^

6. Verumtamen ne ipse quidem suspicor eos ad banc latebram
esse receptum habituros ; at nescio an coram vobis quoque, prout
ill seuatu fecerunt, jactaluri sint suum vestri studium dicUirique se
benevokntia erga civitatem actos frumenluin coemisse, quo possent
id vobis quam vilissimo vendere. Sed eos in boc mentiri, cum
aient, documenlo planum faciam imprimis gravi atque perspicuo.
Vestri etiim caritate si fecissent, oportebat eos frumentum a se
coemptum plures per dies eodem pretio vendere, donee coemptee
copiae defecisseni : jam vero medimnum perssepe eodera die drachma
carius vendebant, quasi medimnatim coemissent. Cujus rei vos
ipsos testes appello. Miram enimvero atque incredibilem incon-
stanliam atque repugnantiam in mode, quo hi suam erga vos volun-
tatem, si dis placet, declarare contendunt. Quum collationibus
pecuniariis conferendis amor erga vos declarandus ipsis est, turn
conferre recusant, paupertatem excusantes, quamquam gloriam
mereri sic possent, fama liberalitatis ad multos permanante : cui
autem crimini leges mortis poenani pneBniunt, id crimen summa
cum cautione y.tque latendi diligentia committentes, quod latere
ipsorura intersit (juumplurimum, gloriantur id se vestri studio facere.
Atqui vos omnes nostis, his oumium minima convenire, ut studeant
in vestrae caritatis excusatione delitescere. Eccui enim minus,
quam his, convenit bene vobis velle atque ut res vestree prospere
vobis succedant in voiis habere, (luorum tarn separata sunt emolu-
menta rationesque a vestris, ut e damnis vestris ipsi crescant? lu-
crantur enim tum quamplurimum, quum nuncio publicaj alicujus
calamitatis acceptee civitas conlerretur: tunc frumentum carissimi
vendunt. Tam sunt maloruni vestrorum avidi iisque tam dele-
ctantur, ut non solum vera et reapse vobis coelitus immissa aut
quacunque alia fraude oblata mala primi omnium sciant atque in
famani emittant, sed et veris deficientibus ipsa falsa comminiscantur
(juo ingentia annonarum pretia in vanum vobis territis extorqueant:
rumores spargunt a se confictos, classem frumentariam in Ponto
naufragio perisse, aut e Ponti faucibus egredientem a Lacedee-
moniis interceptam esse, aut emporia clausa, aut induciis renun-
tiatum iri ; eo denique procedunt inimicitiee, ut una cum hostibus
certatim vobis insidientur. Frumento enim cum maxime indigetis
[classc hostiurn porlus vestros obsidente commeatuumque importa-
tiones invjjediente], tum hi maxime frumentum horreis clausum
tenent, tum vendere nolunt, ne scilicet de 'pretio frumenti secum
decidamus, sed cupide atque cum congratulatione redimamus
quanlivis indicent : quo fit interdum, ut ipsa tenente pace ab hisce
patriae hostibus veluti obsidione premamur machinisque convella-
mur. Dudura est ex quo civitas horum hominum nequitiam et
erga vos malevolentiam seosit eique obicem ponere cavit : satis

CONTRA DARDANARIOS. 307

enim habens aliarum rerum omnium venalium inspectionem unis
eedilibus demandare, huic uni generi qusestus exercendi peculiarem
magistratum praefecit. Sunt hi sitophylaces, sic dicti, seu speci-
erum annonariarum custodes, quos per sortem creatis. Hos sito-
phylacas seepe vos, cum vestri cives essent, tamen extremis suppli-
ciis afFecistis, quod horum frumentariorum fraudes domare et
coercere non valuissent, Atqui custodes furum si morte afficitis
propterea quod fures satis compescere non potuerunt, ecquid fures
ipsos pati, quas pceuas dare vobis oportebit ?

7. Recordari quoque, judices, vos decet, fieri nullo modo posse
ut hos absolvatis. Eos enim si absolvatis, qui ipsi fatentur se ad-
versus mercatores conjurasse, incurretis in earn opinionis fcedi-
tatem, ut ipsi vos quoque peregrinis vestros portus frequentantibus
insidiari videamini, Aliud enim quodcunque, non hoc, si excusa-
rent, nemo haberet quod de vestra eorum absolutione quereretur;
nam penes vos est, utris malitis credere, accusatoribus an reis sese
purgantibus : jam vero qui facialis, ut gravis et indigni facinoris
notam efFugiatis, si eos impune sinatis abire qui ipsi fatentur a se
consciis et volentibus leges esse violatas ? Recordamini, quseso,
judices, quam multos hoc ipso de genere horainum morte mulcta-
veritis, qui cum hoc ipso de crimine, quo nunc hi, fuissent in judi-
cium vocati, infitiando subterfugere studuissent suaeque innocentiae
testes adeo coram vobis produxissent ; accusatorum nempe crimi-
natio credibiHor vobis reorum infitiatione videbatur. Atqui quo-
modo res sit non miranda, si jus eodem de crimine dicentes, reos
punire mahtis infitiantes quam ipsos confitentes ?

8. Praeterea, judices, nullum est genus certaminum forensinm, e

cnjus dextra sinistrave disceptatione enascens emolumentum de-

trimentumve magis ad universam civitatem pertineat, quam hoc

genus : quaerent itaque cives atque noscitabunt, quae vestra sit hac

de causa sententia : existimant nempe, mortis quidem poenam in

hos reos si decernatis, reliquos etiam hac de familia pudentiores im-

posterum fore ; sin autem hos sine damno abire sinatis, effrenem

licentiam vestro exemplo dedisse his furibus videbimini pro libidine

sua grassandi. Verum oportet, judices, non ob peccata solum jam

commissa punire, verum etiam exemplis statuendis terrorem post

futuris injicere : nam aut hoc pacto aut nullo consequemini ut sint

tolerabiles. Quamquam vel sic quoque vix erunt. Recordamini,

judices, etiam hoc : nullo ex alio hominum ordine plures, quam ex

hoc, causas capitis certarunt. Tam spissa lucrantur ex isto qna^stu

frumentario, ut quotidie pericula capitis adire malint, quam finem

modumque imponere cupiditati turpissimis et iniquissimis artibus

vos defraudanti atque expilanli. Ne si lamentabiliter quidem sup-

plicent atque obsecrent, recte commiserationi locum dederitis :

308 LYSIyE CONTRA DARDANARIOS.

multo sit satius, vos miserorum civium, quos horum sicariorum
cupiditas juo^ulavit, miserari sortena, nee non mercatorum, quorum
in capita fortunasque hie furum globus conjuravit; iisque debitas
poenas ab his repetere, eoque pacto et gratiam a mercatoribus inire
et eos ad annonas hue convectandas multo reddere lubentiores
atque paratiores. Sin minus, certo futurum existimate, ut merca-
torum quoque auimos occupet eadem opinionis foeditas, atque, id
quod modo dicebam, vestra absolutio horum nebulonum in civium
animis creatura videtur. Ecquid enim aliud, quam vos cum furibus
coUudere, censebunt mercatores, audientes, eos mangones specie-
rum annonariarum a vobis absolutos esse, qui ipsi fassi sint se navi-
culariis insidiari?

9. Nesciojam, quae plura disputare debeam : nam aliorum qui-
dem reorura crimina necesse factu vobis est, ut ab accusatoribus
doceamini, horum autem improbitatem ipsi vos omnes jam dudum
nostis. Quod si ergo hos condemnabitis, una juri aequo satisfacietis
et frumenti pretium minuetis ; sin minus, accendetis.

I

L Y S I ^ '
CONTRA PANCLEONEM

HUNC NON ESSE PLAT^ENSEM
ORATIO.

1. MuLTA, judices, hac de causa disputare, neque scio neque
opus esse arbitror : recte autem a me in hunc Pancleonem susce-
ptam esse actionem hoc ex titulo, quod Platseensis non sit, quern se
fert, id vero nunc planum vobis facere studebo.

2. Hie Pancleon itaque cum diu me vexasset injuriasque dandj

finem nullum faceret, accessi ad ergastulum fullonium in quo mer-

cenariam operam navabat, diemque dicebam qua essem cum eo in

foro Polemarchi acturus, jubens ea die adesse causam dieturum :

opinabar enim inquilinnm esse. Recusante autem illo atque negante

forum illud esse sibi competens, qui non inquilinus sed Platseensis

esset, interrogabam, quonam ergo in demo sen municipio domici-

lium haberet et cuinam esset demo adscriptus : inter haec amicus,

ex iis quos mecum sumpseram ut de actis testarentur, auctor mibi

fiebat, ut ilium eam quoque apud tribum, unde se Pancleon oriun-

dum esset laturus, denunciarem. Cui admonitioni parui. Illo

itaque respondente se Decelea esse oriundum, citabam eum ad

judices tribus Hippothoontidis : post ad tonstrinam ibam, ubi De-

celeenses convenire solent : ibi sciscitabar, nee non si quos alibi

Deceleenses indagarem, num nossent aliquem Pancleonem, qui se

6 municipio ipsorura oriundum ferret. Negabant omnes nosse.

Unde coepi certior esse, non Plataeensera sed peregrinumesse: quo

cum accederet, quod audirem ab aliis quoque hunc horainem apud

Polemarchum fuisse delatum, illarumque litium alias adhuc pen-

dere, alias jam esse decisas, sed ita ut sere mulctatus abisset, ego

quoque nullus jam dubitavi nomen ejus ad idem forum deferre.

Primum itaque testes ego vobis exhibebo Deceleensium eos, qui

se nosse negarunt Pancleonem municipalem suum esse ; deinde,

quotquot in urbe jam adsunt ex iis, qui lite adversus eundem in-

structa perfecerunt ut condemnaretur. Tu mihi aquam inhibe.

310 LYSIiE

TESTES.

3. Tenetis jam causas, judices, quibus ego motus eum in foro
Polemarchi in jus vocavi: illo autem, opponenda exceptione fori
haud competentis, hoc judicium eludente, coepi multo eliam quam
ante acrius in veri fontem inquirere, cavendum mihi ratus, ne
cuiquam arrogantia et protervia elatus contumeliosa calumnia
hominem insonlem vexare magis quam ab inimico poenas injuria-
rum mihi debitas repetere viderer; omnium itaque primum Eu-
thycritum, quem Plataeensium noram vetustissiraum, suspicatus eum
rem optime tenere, interrogabam, num quem nosset Hipparmodori
filium Pancleonem Platgeensem? bene quidem, aiebat Euthycritus,
Hipparmodorum, filium autem ejus neque Pancleonem nosse neque
alio quocunque nomine appellatum. Accepto hoc responso, perge-
bam alios quoquequos esse Platoeenses noram interrogare. Verum
omnes, negantes se nomen hoc nosse, ablegabant me, si vellem
quam expeditissime atque exploratissime certior hujus rei fieri, ad
forum illud ubi recens caseus vaenif. illuc enim mensis cujusque
Calendis Plataeenses omnes convenire. Servata die, Platseenses ibi
congressos interrogavi, num quem nossent civem suum Pancleonem.
Reliquis tum omnibus infitiantibus, tandem tamen unus eorum.
aliquis mihi confirmabat, civem quidem se nullum nosse sic dictum,
at esse sibi servum fugitivum hoc nomine: addebat dictis aetatem
et staturam hominis artemque quam factitaret. Haec vera esse
quo ccrti sitis, Euthycritumque quem ptimum percontatus sum, et
reliquorum Platseensium ad quoscunque adii, et ilium ipsum Nico-
medem qui se dominura Pancleonis tulit, testes exhibebo. Inhibe
tu aquam.

TESTES.

4. Diebus haud multis post vidcns ego Pancleonem hunc ab hoc
ipso Nicomede.qui modo testatus est se dominum ejus esse, in ser-
vitutem redigi, volens cognoscere quid rei esset, access!. Longam
et acrem post rixam, erant qui affirmarent Pancleoni fratrem esse,
qui eum in libertatem esset vindicaturus: super hoc praestito vadi-
monio hominem quandocunque postuletur exhibitum iri, discessum
est in forum. Postero die ego quoque in foro aderam cum testi-
bus, cum protestationis ergo qua Pancleon actionem in se meam
amolitum ierat, tum actionis qua Nicomedes eum in servitutem
redactum ibat, quo cognoscerera qui causae hujus esset futurus
eventus, et quisnam eum esset in libertatem vindicaturus et quibus
argumentis. Verum neque praetensiis ille frater aderat, neque
fidejussorum quisquam qui pro eo caverant et quorum ob sj>cralaai

CONTRA PANCLEONEM. 311

condictamque in foro praesentiam ilia sponsio superior! die acceptata
fuerat: muliercula solummodo qusedam aderat, aiens eum servum
esse suum, super eoque cum Nicomede contendens atque negans
se Nicomedi concessurara Pancleonem in servitutem agenti. Lon-
gum sit turn dicta enarrare: verum, tametsi et Nicomedes eum
vellet missum facere et mulier item, si quis alius eum aut in liberta-
tem assereret aut servum suum esse contenderet, eo tamen violentiae
atque furoris procedebant ut abirent cum homine vi extorto atque
abrepto. Vobis itaque, judices, quo constet vera esse qu<fi dice,
scilicet, et pridie fidejussores de ipsoque homine sistendo et de
fratre libertatis vindice producendo cavisse, et turn die postero
advocates ejus vi manuque foro et raanibus litigantiura eum eripu-
isse et secum abduxisse, harum rerum testes vobis dabo. Tu
autem inhibe aquam.

TESTES.

Perspectu jam facile est, Pancleonem ipsimet sibi videri non modo
non Platseensem, sed ne ingenuum quidem. Qui enim eo, quod
passus est se vi manuque foro et arbitrio judicum extorqueri, ami-
cos in discrimen causse de violentia illata dicendee conjicere maluit,
quam via juris sequi in libertatem vindicatus ab iis poenas repetere
qui se in servitutem actum issent, difficile arbitratu non est, eum
servilis suse sibi conditionis probe conscium fuisse, eoque metuisse
fidejussoribus datis periculum judicii de ingenuitate adire.

5. Ex his ferme vos omnes intellexisse, judices, arbitror, raultum
abesse ut Pancleo Platteensis sit: verum, ut ipse semet optime
norat, ita desperavit quoque unquam futurum ut vobis persuaderet,
ut Platueensem esse suspicaremini; id quod aperte institutis suis
prodidit. Aristodicus enim hie, quem inter testes meos coram cer-
nitis, judices, hunc eundem Pancleonem actione apud polemarchum
aliquando persecutus est. In ai rw/xoo-/^ hujus causae juratus con-
firmabat Pancleo se Plataeensem esse eoque se necessitate coram
polemarcho standi nulla teneri; testis autem ab Aristodico contra
«um productus juratus negabat eum Platieensem esse; huic testi
Aristodici denuntiabat quidem Pancleo falsi dicti testimonii actio-
nem, verum actionem iJlam exsecutus non est, sed aequo animo tulit
se ab Aristodico reum peractum mulctae condemnari. Cui mulctee
luendae dictam diem exire passus aere non depenso, superdiarius
factus est; et Aristodico propterea supellectilem ejus domesticam
diripere parante, tandem cum eo conditionibus quas impetrare potuit
commodissimis decidit, et sic mulctam solvit, impetrata ab actore
qualicunque remissione. Vera hsec esse testes confirmabunt a me
lexhibendi. Inhibe tu aquam.

312 LYSIvE CONTRA PANCLEONEM.

TESTES.

6. Venim ante quam hsec decisio coalesceret, raetu Aristodici,
Thebas hinc aufFugerat Pancleon, ubi pro inquilino diu habitavit.
Atqui vos omnes scire, judices, arbitror, si vere Plataeensis esset
Pancleon, consentaneum fuisse, ut quocunque alio terrarum in M
anp^ulo latitare mallet quam Thebas concedere. Thebis autem diu
Pancleonem habitasse, quo certi sitis, audite hos testes. Inhibe tu
aquam.

TESTES.

7, Sufficere heec mihi dicta, judices, arbitior; quee si memoria
tenebitis, certus sum vos ea scituros esse, quee cum vera et eequa
sunt, turn ego vos oro qusesoque ut sciscatis.

L Y S I JE

ADVERSUS DELATIONEM

QUOD PECUNIA PUBLTCA El COLLATA ESSET

QUI IMPOTENS NON ERAT

ORATIO.

1. MuLTUM absum, senatores, ut irascar liuic accusatori, ut
gratiam potius ei habeam, qui certamen hoc mihi compararit. Qua
eniin antehac carebam opportunitate legitimaque causa omneni mese
vitae rationem coram vobis explicandi, earn nunc per hunc adeptus
sum* Conabor itaque bac oratione planum facere, hunc quidem
mentiri, me autem ad hoc diei vitam egisse earn, ut laude sim quam
invidia dignior. Nam invidia ductus, nullaque alia de causa, vi-
detur hie homo me hoc in certamen detrusisse ; quanquam iis qui
invidet, quorum alii miserentur, ecquod ille flagitium unum omnium
vobis abhorrere videtur? Quanquam cur mihi invideat, ego equidem
nil causae cerno. Nam si opum causa, nulla mihi sunt; et si ait
esse, injusta me calumnia it oppressum : sin autem siinultatem
nescio quam suam mecum prsetendit, eaque se impulsum ait ad banc
litem mihi movendam, pariter mentitur ; ea eniro est ejus impro-
bitas, ut tota mea vita caverira rei quicquam cum illo commune
habere; neutram in partem eo sum usus ; neque amicum neque
inimicum unquam eum habui. Eccur itaque tandem, Senatores, ita
mihi invidet I Nam se mihi invidere tarn apertis prodit indiciis,
ut infitiari nequeat. Dicam vobis, Virtute ipsi prcesto. Usus hac
quam videtis calamitate, civis tamen sum illo fortior atque hone-
stior; et semper studui esse, ratus oportere labes corpori a sinistra
quadam fortuna oblatas mentis laudibus corrigi. Neque mci me
consilii posnitet, sed rectara me viam tenuisse persuasum mihi
babeo : mens enim si mihi sit, perinde atque corpus est, vitiosa
atque mutilata, et morum pravitate si liuic pfeestciu ? nou sim
perinde turpis futurus et abominabilis, atque hie est?

2. Sed hacc hactenus. Ipsam nunc ad causam accedamus ; de
qua quam brevissimis potero, conficiam. Accusator nempe oboluin
a rep. adhuc mihi prssbitura negat fas esse imposterum prteberi,
sed ait dexiegandum esse: corpus mihi validum et I'obustum esse ;

2 s

314 LYSIiE

titulum ergo ii^vyarov, seu invalid!, cujus praetextu stipem illam
adhuc percepissem, mihi nullo niodo competere : prsetcrea me artem
tenere atque exercere tarn fructuosam, ut ea vel sola, etiam sine
iilo stipendio, me possit alere. Et argumentis utitur, ad corporis
quidem robur demonstrandum, hoc, quod alias in equos non sim
adscensurus ; ad docendum autem qusestum ex arte me facere
satis uberem ad vitam sustentandam, istoc, quod consuetudine utar
hominum sumptuosorum et prodigalium. Quoestum quidem ex arte
mea vitamque reliquam, quae sit, nostis, senatorcs, ni fallor, vos
omnes : dicam tamen nihilominus paucis. Pater facultatum mihi
nihil reliqiiit, dudum vita defunctus ; matrem hoc triennio ante
demum dofunctam de meo ad vitte finem usque alui ; liberi nondum
sunt, qui curis suis meo corpori de victu cultuque necessario pro-
spiciant. Artein, quam sterilem parumque fructuosam exerceo, in-
cipio jam obrepente senio segre exercere ; neque comparcere mihi
adhucdum potui tantum seris, unde servum emerem, quern eam
artem docerem eoque adjutore in ilia cxercenda uterer. Vectigal
mihi nullum est aliud, proeter banc stipem, qua si me privetis, peri-
ciitor de sorte dirissima subeunda. Quapropter penes vos cum
sit, senatorcs, ita me servare, ut una jus et fas quoque servetis,
nolite me ita perdere, ut eo facto vosmet ipsi summo scelere ob-
stringamini ; neque detrahite mihi nunc senior! et invalidiori facto
id, quod oiim juniori adhuc atque valentiori dabatis; neque sinite
ab luijus accusatoris mei calumniis ita vos incitari atque in furorem
agi, ut crudelibus modis accipiatis eos, quorum miseria vel ipsos
inirnicos ad commiserandum flexura sit, postquam olim erga eos
ipsos adeo, quibus corpus nulla dcformatum esset labe, mirifice
misericordes fuissctis ; neque reliquos pari sortis adversitate mecum
usos ad moestitiam atque desperationem adigite, id quod facturi
sitis si mihi injuriam ofTerre sustineatis. Foret utique abhorrens,
vos, senatorcs, quam stipem me olim passi estis a rep. ferre, cum
calamitate adhuc simplici premerer, eam mihi hoc tempore ereptum
ire, quo ad illam olim simplicem calamitatem [artuum mutilationera]
geminum aliud accessit malum, senium et morbi cum tota cohorte
malorum illinc exsistentium. Paupertatis mese magnitudinem vel
solus vidctur accusator mens doccre posse omnium liquidissime.
Fac me, choregum tragoediis nuncupatum, illi conditionem offerre
fortunarum permutandarum. Quid tum ? Vel decies malit cho-
rcgi partes agere, quam semel fortunas mecum permutare. Ecqui
^"■go grave non sit accusatorem jactare audere, me ob qusestus
ubertatem cum locupletissimis versari atque prodigalitate certare,
qui accusator, si qnod dixi eveniat, tarn se sit iniquum et multo
etiam nequiorem exhibiturus?

3. De gestatione mea in equo quod eum nihil puduit ad vos com-
raemorare, neque ultricis fortunac metu absterriium neque vultus

PRO IMPOTENTE. 315

vestri reverentia repressum, necesse habeo me purgare ; potero
tamen brevis esse. Quibuscunque, senatores, hujusmodi quaedam
obtigit corporis labes, hos omnes arbitror hoc quaereve, rneditari.
circumspicere, ut aliquam inveniant machinam, per quam ista labes
sibi fiat versatu atque toleratu quam expeditissima minimaque cum
molestia quasi habilis. Quorum in numero cum ego quoque essem,
offensione sinistree fortunce debiiitatus, banc mihi machinam exco-
gitavi, qua molestias itinerum allevarem quae suscipienda mihi sunt
paulo longiora, quam sunt ilia quotidiana et inevitabilia [in forum
et ad familiaresin urbe, quo pedibus ligneis fultus commeare soleo].
Equus est ilia machina, in quem inscendo, non, quod hie ait, su-
perbia tumens, non insolenlia gestiens, sed ob paupertatem, id quod
perspectu facillimum est, senatores, vel unum hoc recogitanti. Fa-
cultates amplse si mihi essent, astraba [h.e. sive mulo, sive petor-
rita] gestarer, non autem in equis alienis precario sumptis : quia
vero vehiculum hoc beatorum hominum comparare mihi sere meo
non possum, ssepe necesse habeo equis alienis uti. Annon erit in-
consentaneum, senatores, quod in equos adscendam mutuo rogatos,
ex eo accusatorem contendere vobis persuadere, me BvvaTov esse
[valentem et corpore et opibus] eoque privandum beneficio legis,
solos d^vfciTovQ, invalidos, ad stipis fructum admittentis ; qui ac-
cusator idem si me videat astraba [mulo, vel petorrita] vectura,
haud sit hisciturus. Ecquid enim dicat tandem, etiarasi oggannire
velit ? Quod geminis nixus inambulem scipionibus, cum alii sin-
gulis incedant nixi, vitio id ille mihi non dat ; ueque argumento hoc
utitur ad persuadendum me in numero rHJu cvya^iyojy [potentium
atque valentium] esse : equis autem quod vecter, ex eo colligit, hoc
in censu me haberi oportere, quanquam causa non est eadem ob
quam ego baculis incedo geminis nixus, atque ob quam divites in-
cedunt nixi singulis.

4. Videtc, quo impudentise processerit hie homo, et quantum
furore quotquot sunt homines omnes vicerit, qui, unus cum esset,
vobis, senatores, tot numero qui sitis, persuadere tamen ausus sit,
invalidorum in numero me non esse habendum. Atqui vobis hoc
si persuaserit, quid impedit, quominus in noveni archontibus sortiar ?
quid impedit, quominus obolum, mihi ut valido ademptum, huic ut
invalido sententia vestra addicatis? Non enim profecto judicio
vestro tam aperte refragaturi videntur novem archontes, ut, cui vos
stipem adhuc ceu invalido indultam, rursus tamquam valido subito
facto denegaveritis, eundem ipsi a sortitions sui collegii ceu adhuc
invalidum, ut pridem, arceant. Sed bene habet ; res in salvo est.
Non eodem vos, atque hie, furore agitamini, neque rursus hie per-
inde sapit atque vos; de quo ei congratulor, dignus enim est qui
a vobis dissentiat : vos santr mentis estis compotes, hie cerritus
est. Quid enim ? Quasi mutilatio pedum puella queedam nubilis,

316 LYSIiE

orba, dives sit, de qua domura ducenda atque habenda multi inter
se in jure contendant, ita hie venit mecuin litigatum vobisque per-
suasum ita debilitatum milii corpus non esse atque vos omnes esse
videtis. Vos autem idem mihi facturi videmini, quod faciunt omnes
<|uibus mens recta constat, ut vestris potius oculis quain hujus ora-
tioni credatis.

5. Contumeliosiim aiitem me cum ait esse rixosumque et violen-

tum atque pctulantem, in ista quam ccrnitis mei corporis debilitate,

ludos sibi de vobis facit, pro pucrisque vos ridet, quasi fidem ipsi

sitis habituri formidabiJem me appellant! nullam, si admodum niitem.

Ego vero vos autumo, senatores, probe debere dignoscere, (jueenam

hominum genera par sit per naturam rerum ad insolentiam efferri,

etquibus rursus negatasit protervia. Mcndicos rerumque omnium

egentes baud est consentaneum lascivire, sed eos, quibus multo

plura supersunt quam vita postulat sustentanda; neque, quibus

corpus est imbecillum, sed lacertis et nervis maxime fidentes ; neque

provectos oetate marcidosque, sed juvenes adhuc corporibusquc

animisque vigentes. Divites ertim pericula forensia de vi facta

nummis datis emercantur ; pauperes autem ab egestatc coerciti ne-

cessario manus continent atque modestise student; juvenes si quid

tetatis ferocia ablati deliquerint, facile veniam a senioribus impe-

trant; rcliquis autem insolescentibus succensent, objurgantque

ambo pariter, tam senes quam juvenes: valentes viribus ubi alios

verberibusque commulcarint aliiscjue contumeliis dedecorarint, ipsi

possint illajsi abirc; imbecilli autem, neque aggressores ulcisci pos-

sunt, neque, in mcntem ipsis ubi venerit aliis injuriam offerre, non

siiccumbere. Accusator itaque proterviam mihi atque rixositatem

exprobrans non serio agere, sed jocari, videtur ; neque hoc agere,

ut me talem esse vobis persuadeat, sed illud, ut me subsannet,

quasi ("acinus id sit p dma dignum.

6. Praiterea quocpie homines ait penes me convenire multos
atque facinorosos, qui sua cum prodigant, tum bonis insidientur
corum qui sua tueri et salva servare contendant. Ego vero vos
meminisse velim, senatores, haec eum jactantem non me magis,
(juam reliquos omnes accusare qui artibus raanuariis exercendis
quajstum faciunt; nccpu; eos magis qui mc frequentant, quam eos
qui ofHcinas alioruni opificum. Unus cnim quisque vcstruni itare
solet, alius ad tabernam unguentariam, alius ad tonstrinam, alius
ad sutrinam calceariam, alius quocunque tandem quo animus quem-
quc fert, plerique ad proxinie forum habentcs, paucissimi ad eos
quibus non pbirimum a foro distant officina;, nulli prorsus ad bos
qui longissimr- illinc haljitant. Quod si ergo vestrum quis eos, qui
ad me convcniiint, ideo pro improljis habet, paret eum idem esse de
aliis quoque judicaturum, qui apud alios otium conterunt : sin
autem hos quoque pro facinorosis damnat, constat universum popu-

PRO IMPOTENTE. 317

lum Atheriiiinsem ab eo damnari ; omnes enitn solctis aliquo conve-
nire et ubi ubi tandem otium fallere.

7. Verura non video, quid opus sit me ad singula quocque crimi-
nationum capita insistentem iisque occunentem molestiam vobis
create. Kam si gravissinia quaeque refutavi, quid attinet in iis
serio contendere, quae tam sunt futilia, atque totus homo ipse est?
Ego vero vos, senatores, oro quaesoque omnes, ut quo pridem erga
me fuistis animo et quara de me habulstis conceptam opinionem,
eandem imposterum quoque servetis; neque hujus accusatoris ca-
luraniis decepli me privetis ea bonorura patriee portione, quam solam
mihi sinistrge fortunaj malignitas reliquam fecit. Prcestigiis hujus
hominis tantum ue tribuite, ut, quod dudum mihi ultro tribuistis,
id fursus raorem huic gerentes adimatis. Ut enim fortuna summis
in patria honoribus me exclusit, civitas decreto suo exiguam hancce
stipem mihi addixit asseruitque, rata, casus in utramque partem for-
tuitos esse communes omnibus. Qui ergo non sim omnium infeli-
cissimus, si, quam largitionem civitas eorum sanxit in solatium qui
simili mecum calamitate perculsi sunt, ea largitione me hujus accu-
satoris fraudet improbitas, tam diro ictum infortunio, ut propter id
summis in patria honoribus carendum mihi sit?

8. Neutiquam, senatores, neutiquam sic ponite calculum. Ecqua
enira mea culpa tantara vestrae severitatis iniquitatem meruissem?
Num quod, me accusatore, mulctatus quisquam bonis universis ad
raendicitatem decidit? Atqui nemo est, qui doceat, malum hoc ulli
civium vestrorum a me datum esse. An quod alienarum rerum ad
me nil pertinentium curiosus sum, et hngua protervus, et manu
prseceps, ferox, rixosus, ad suscipiendas simultates citus et susce-
ptarum tenax? Atqui vita mea non utitur opportunitatibus ad hujus-
modi scsevitatem animi aut concipiendam aut nutriendam accommo-
datis. Sed forsitan quia intolerandum in modum contumeliosus, ♦
superbus atque violentus sum? Atqui ne ipse quidem accusator
hoc affirmare ausit, nisi si hoc quoque mentiri velit, ut reliqua men-
litus est omnia. At quia sub Trigintatyrannorum dominatu potens
fui, eaque potentia ad civibus incommodandum abusus? Atqui
vestra cum plebe Chalcidem quae est ad Euripum profugi : in urbe
manere quanquam licebat, malui tamen vobiscum discrimina capitis
adire, nudus rebus omnibus. Insontem itaque me nulliiisque mihi
culpae conscium, nolite, senatores, iisdem excipere modis, atque
merito excipitis facinorosos multorum scelerum convictos : recor-
damini, me nunc neque serarii publici rationem rcddere quod
nunquam administravi, neque honoris gesti quern nullum unquam

. gessi, sed de pbolo certare. Quod cum feceritis, et vos a?qua
atque justa sciscetis, et ego rogatis potitus gratiam vobis habebo,
ethic denique accusator discet, non infirmissimo cuiquc insidiari,
sed similes sibi vincere.

L Y S I iE

DE AFFECTATA TYRANNIDE
APOLOGIA.

1. VoBis equldem, judices,lubentissimus ignosco, si, sermonibiis
hujusmodi, atque accusatoris sermo fuit, vestras aures personan-
tibus, malorumque superiorum memoria vestros anitnos sauciante,
animo sitis erga omnes pariter infesto qui turn in uibe manserunt:
accusatores autem miror, si, privatarum cujusque suarum rerum
omissa cura, alienarum satagentes ; cum probe sciant, qui nostrum
insontes sint et qui rursus multis sceleribus contaminati, tamen lucri
cupiditate ducti, territare magis insontes calumniis atque emungere,
quam vos docere, studeant, de omnibus, qui sub Trigintatyrannis in
urbe manserunt, non idem vobis esse statuendum. Nam si, quae
sub illorum dominatu mala reipublicse evenerunt, ea commemorant
ad mei criminationem nil facere existiraantes, sed eo solummodo
jactant quo famam nescio cujus eloquentiac aucupentur, nee illos
ego admodum indiscrtos duco, qui ne centesimam quidem partem
facinorum a tyrannis commissorum perstrinxerint : sin autem ista
accusatorum inanis disputatio eo tendit quo me communicatorum
cum tyrannis consiliorum atque scelerum insimulent, planum faciam,
qusRCunque illi advcrsus me protulerunt, ea omnia mera mendacia,
ct me talem esse qualis vel optimus quisque Piraeensium [seu exsu-
lum] fuisset futurus, si ista tempestate in urbe mansisset. Vos
autem rogo, judices, ut ab hisce sycophantis diversa sentiatis.
Horum enim opus est insontes in invidiam adducere; in eoque ela-
borant, sperantes ex eorum concussione qusestum se facturos spis-
sissimum : vestra: autem partes sunt, cum insontibus quibusque
nullo discrimine civitatem vestram communicare; sic cnini prote-
tores forma reip. nupcr a vobis instituta et nunc obtinens quam plu-
rimos habebit. Rogo itaquc vos et tequum censeo, judices, ubi
vobis constitcrit, ad plebem vestram a me noxiam nullam esse pro-
fectam, sed potius remp. a me multis modis et laboribus corpora
meo toleratis ct contributionibus pccuniariis ornatam atque suble-
vatam esse, ut vos turn mihi, si non plus, quanquam plus meruisse
aio, hoc saltim roinulum tribuatis, ut dcteriorc saltim loco me esse

DE AFFECTATA TYRANNIDE. 319

ne sinatis, quam nuUo scelere obligates, ne dicam, bene de vobis
meritos.

2. Sceleris autem nullius me reum esse, magnum hoc vobis
esto atque grave documentum : ipsum memet si criminis commissi
accusatores coarguere possent, non profecto me nunc ob tyran-
norum scelera postularent, neque se decere putarent ob illorum
facinora alios ab illis facinoribus disjunctissimos criminari, sed ipsos
facinorosos ad poenas dandum adigere : jam vero autumant iracun-
diam, qua publice adversus tyrannos exarsistis, adminiculum esse
satis idoneum ad alios perdendum, etiamsi nullo facinore ob-
strictos. Ego vero perinde iniquum et inconsentaneum arbitror
esse, sive tum fuerunt egregie quidam de republica promeriti, noa
eos, sed alios, gratiam illorum meritorum atque bonores ferre, sive
mala quidam vobis tum magnaque et multa conscivere, poenas
eorum non hos vobis dare a quibus ilia mala profecta sunt, sed alios
nullius offensionis nulliusque noxiee datse reos. Stultum sit, quin
furiosum, amicorum animos insectationibus erga vos a vobis irritari,
cum inimicorum satis et super habeatis, qui pro magno lucro sint
reputaturi, insontes injustis calumniis adversus vos concitari.

3. Ut autem notam teneatis, judices, qua sontes ab insontibus

facile dignoscantur, docebo vos, quosnam cives consentaneum sit

paucorum prlncipatum appetere, et rursus quosnam populari liber-

tate delectari. Sic enim et vos statum causes melius perspicietis,

egoque hoc facilius atque certius hac defensione mea defungar,

demonstraturus, e moribus atque institutis meis si fas sit, id quod

esse palam est, animi mei erga plebem vestram habitum colligi, eos

fuisse meos in utraque vestrse reipublicse fortuna mores eaque in-

stituta, ut suspicio atque infamia animi erga plebem vestram infesti

a me debeat esse alienissima. Primum itaque hoc vestris animis

proponite, judices, neminem esse, qui nascens secum in vitam inferat

aiiimum aut paucorum dominatui deditum aut popularis libertatis

studiosum, sed prout cuique forma quaeque gubernationis prodest,

ita quemque earn constitutam velle ; in vobis itaque, judices, baud

minimum est situm, si vestra interest, vos studium atque caritatem

ejus constitutionis quse nunc obtinet quam plurimorum animis

injicere. Quee, ut disputo, ita esse, facillime vos e memoria rerum

superiorum colligatis. Spectate modo, judices, ambarum consti-

tutionum principes quoties animuni mutarint. Non Phrynichus

atque Pisander aliique istius familiae, quos par erat partes plebis

tueri cujus advocati essent constituti, tamen, a conscientia scelerum

exagitati quse multa et enormia commiserant, eoque metuebant ne

poense eorum sibi essent dandsc, priorem oligarchiam condiderunt?

non in Quadringentorum numcro fuere multi, qui postmodum inter

reliquos exsules e Pirseeo in urbem redierunt? non eorum, a quibus

:\20 LYSIiE

honim Qiiadringentorum potentia conviilsa fuit, permultl post-
modum in collegium Trigintavirorum cooptati patrioe viscera dila-
niarunt ? Quid? quod ex iilis ipsis, qui, nomen ad illam expedi-
tionem professi qua tyrannos in Elcusine oppido conclusos oppu-
gnatum indeque exturbatum ibatis, vobiscutn in castra vestra urbe
exierant, baud pauci illinc ad Trigintatyrannos transfugerunt, cum
iisque obsidionem in illo quod dixi oppido tolerarunt. Unde baud
est difficile pcrspectu, judiccs, dissidere homines inter se non super
formis civitatiiin gubernandarum, sed super eo quod cujusque pri-
vntini interest. Hunc ad canonem oportet vos civium quemque
judicare, inquirentes, qualem se quisque in democratia gesserit, et
quodnam ad eum rediturum fuerit enioUi men turn e stiitus civilis
commutatione : nam sic demum eequissimam atque verissimam
eorum facere licet costimationcm.

4. Quotquot ergo sub democratia aut infamia notati fuissent, eo
quod honorum a se gestorum rationes censoribus approbare minus
potuissent, aut proscriptions bonorum mulctati aut alio quopiam
simili infortunio icti, iilis omnibus ego arbitror fuisse consenta-
neum, ut novas res appeterent, sperantcs in earerum commutatione
portum se tutum esse inventuros : quicunque contra non modo
jilebem nulla Ireserunt noxia, sed earn potius tot tantisqueornarunt
promeritis, ut plebem potius deccat iilis prasmia studii atque operee
referre quam poenas ab iis repetere criminum ementitorum, .in hos
si quae intorqueantur caiumniae, vos eas neque auribus neque animis
admittere par est, ne si omnes quidem, quotquot in parte quadam
reip. gerendfc versantur, eosaiant paucorum domination! studuisse.
jam non modo mihi, judices, in isto pristino reip. statu nulla con-
tigit neque privatim neque publico calamitas, quae me coegisset
rationem cupide amplecti, qua preesentibus a malis liberarer ; sed
referebat etiam mea pristinum istum statum liberce reip. manere,
quia CO rnanente spcs crat fructus e contentione mea pro patria per-
cipiendi, quae spes inutala rep. prorsus dccolabat. Quiti(|uios trire-
mem instruxi et rexi, quatuor prooliis navalibus intcrl'ui, contiibu-
tiones pecuniarias in bello permultas contuli, aliaque sumptuosa
munia obii nihilo segnius neque parcius quam uUus alius civium
vcstrorum omnium ; plurafpie in vos impendi, quam a legibus im-
peratum csset. Quorsum cnimvcrc ista?c? (|U0 scilicet a vobis vir
fnrtis fct bonus liabcrer, et suspiciosa si quco incidcrcnt tempora,
hoc expediting atque prosperius in jiidiciis decertarem. Sperare
fructum hujiis mei studii in democratia potcram, minus in oligarchia
qtiee me fortunis meis omnibus denudavit ; id <piod secus fieri non
poterat : lyr;inni cnim, non si qui dc plebe bene meriti cssent, eos
gratia quadam sua dignos liabebant, sed (|uo quisque vos infestius
vexasaet atqnc torsisset acerbiu3,lioc cariorcm habebant et pluribus

DE AFFF.CTATA TYRANNIDE. .7?I

cumulabant honoribus, quasi fidei crga sc pignus haberont nullum
certius, quam erga vos malevoleiUiani. Heec vos omnra iccordantes
decet, non accusatorum criminationibus fidem habere, sed e factis
quemque suis spectare. Ego, judices, neque Quadringentorum
tempestate florui potentia [neque Trigintatyrannorum] ; aut accu-
satorum si contra quis ait, progressus in medium mendacii con-
vincito : nihilo me magis quisquam sub Decemviris in senatu fuisse,
uUumve magistratum gessisse docebit. Quod si ergo turn magi-
stratus nullos gessi, id eo factum est, quod aut delates recusarem
aut iis dignus non haberer : quod si ergo magistratus turn delates
recusavi, convenit ut ea ipsa de causa nunc a vobis honorer ;
contra, si, qui turn plurimum poterant, hi me indignum habuerunt
cum quo partem rerum suarum ullam communicarent, seu quod
odissent seu quod non fiderent, ecquod aliud excogitari potest ar-
gumentum unde constet hos accusatores mentiri ?

5. Sed ex aliis quoque meis cceptis atque institutis banc rem par
est sestimari. Turbidis enim illis atque calamitosis reip, temporlbun
eum me gessi civeni, ut si reliquis quoque sensus idem mecum
iidemque mores fuissent, nemini omnium malorum quicquam fuissct
eventurum. Obtinente enim illo paucorum dominatu, reperietis no-
minem, si qua^retis, in carcerem a me abductum; inimicorum nemi-
nem turn ultus fui, neminem amicorum beneficio quodam ornavi.
Quanquam hoc quidem non admodum est niirandum: ejusmodi
enim erant ista tempora, ut tam difficile essetbene de quoquam me-
reri, quam erat facile male, qui vellet. Ut neminem in album civium
Atheniensium intuli, ita rursus nemo eorum, quibus arbiter sedissem,
a me coudemnatus est ; neque doceri poterit e detrimentis vestris
me rem fecisse ampliorem. Atqui, si malorum vestrorum auctoribus
jure merito succensetis, consentaneum rursus est vos honorifice de
iis sentire, si qui noxiam vobis nullam dederint. Videor itaque fidem
meam erga popularem vestrse reip. constitutionem documentis vobis
approbasse luculentissimis atque certissimis, unde certi sitis, non
modo fuisse me semper vestri sludiosum, sed etiam imposterum fore.
Qui enim tum temporis, in ilia tanta impune peccandi licenlia, nihil
in vos deliquerim, multo nunc magis contendam vobis probari, be-
negnarus, si quid deliquero, poenas delicti mihi protinus fore dan-
das, Verum enim vero mens mihi semper ea fuit, ut neque in oli-
garchia aliena appeterem, et in democratia fortunas meas in vos
prompte atque largiter erogarem.

6. Nego itaque vos, judices, recte iis sucoenscre, si qui sub ty-
rannis intacti a nialis mansere : quidni potius in eos iracundia ve-
stra grassabitur (et licet, et fiequum est), qui plebem tum la^serunt "^
Inimicorum in numero non recte videmini eos habere, qui in exsi-
lium non abiennit, cum i?fos potius deceat illo in numero haberi.

32-2 • LYSI^

qui vos in exsilium extniserunt; iniquum est odium vestrum erga
sludiosos rei familiaris tuenda; ; quod odium juslius in eos conver-
tatis, qui alios spoliant: animadversionem vestram sibi deposcunt,
lion hi, qui sua? salutis ergo tuin in urbe manserunt, sed isti, qui
quo alios pessumdarent in rep. gerenda versati sunt. Sin autem
opinaniini oportere a vobis per summum nefas paucos etiam illos
exscindi et eradicari, quos tyrannorum immanitas adhuc tamen su-
peistites siverat esse, nuUam aliain ob culpam quam quod exsilium
vestrum iion parliciparunt, nullus vobis civis supererit.

7. Sed ex hoc quoque inonicnlo rem spectale, judices. Nostis
omnes, in ilia superiori quae ante tyrannos fuit democratia, remp.
gerentium multos fiscum compilasse; alii jura et vectigalia vestra
nundinabantur, alii calumniis socios vestros a vobis alienabant etad
defectionem adisrebant. Hos solos si Triafintaviri sustulissent, for-
tes bonosque viros ipsi vos eos habcretis: jam vcro (juod illorum
pro furtis et sceleribus tyranni totam plebem plecttndam censerent,
id cegre ferebatis, indignum rati, paucorum peccata cum tota civi-
tate communicari. Nolite itaque ilia injuriarum exempla imitari,
quae vos cernentes cum exercerentur detestabanuni, neque, quae vos
olim ipsi palientes per vim et nefas pati putabatis, eadem nunc rur-
sus in aliis exercentes justa vos et ajqiia agere aibitraiiiini ; sed quo
erga vosmet eratis animo turn exsilium tolerantes, eodem estote nunc
in patriam reversi erga illos alios quos dico qui in urbe manserunt;
ut aegre tulistis vos a tyrannis opprimi ct vexari, pari iudignatione
hos quoque vestras injurias forre nulli dubitate: hoc paclo et con-
cordiam imprimis aletis atqtic constabilietis, et remp. mirifice ampli-
ficabitis, decrclisque et exeinplis vestris hostium animis aculeos
quam acerrime pungentes imprimetis.

8. Oportet quoque, judices, eorum meminisse, quae sub Trigin-
tatyrannis evenerunt, quo inimicorum errores vos vestris de rebus
consilia capere hoc sapientiora doceant. Audientes vos, cxsules
qui turn eratis, nos qui in urbe manseranius Concordes esse, habe-
batis reditus in patriam spem perexiguam, rati nostram, urbanorum
puta, concordiam vestro in patriam reditui officere crucemque esse
exsilii vestri durissimam: ut autcm ailatum ad vos ex urbe fuit, ter
mille virorum cohortem, quod erat Trigintavirorum ministerium
atque satellitium, in dominos suos insurrexisse, rcliquos civos prae-
coriia voce relogari, ipsos Trigintaviros inter scse dissidere, plures
denique in urbe esse pro vestra salute sollicitos atqiic trcpidantes
quam vobis infestos, tum demuin incipiebatis bene de coeptorum ve-
strorum succcssu sperare, tum demum credibile vobis fiebat, brevi
fore lit in patriam rediretis atque ab inimicis poenas repeteretis ;
vidcntes coram oculis ea evenire, qua: deos supplices orabatis ut
evenire juberent. Consebatis nempe, et recte id quidem, vos redi-

DE AFFECTATA TYRANNIDE. 323

turn vestrum in patriam minus potentiae vestia) quam furori tyran-
iiorum esse debituios. Oportet itaque superiorum temporum even-
tibus pro futuroruin exemplis in capessendis consiliis uti, eosque
libertatis popularis studiosissinios ducere, qui auctores vobis sunt
concordise tuendae pactis servandis jurejurando confinnatis, existi-
niantes fiimissimum hoc esse salatis publicse prsesidium, flag-ellum-
que hostiiim acerriuium: nou enim facile quicquam ipsis conlingat
ad cruciatum acerbius, quaiu ut audiant, nos urbanos a vobis Piraj-
ensibus ad reip. gubernationem adniitti, utque cives inter se senti-
aut esse miitua voluntate quasi nullse unquam ipsos intercessissent
sinmltates. Oportet hoc quoque vos nosse, judices, velle exsules
[h. e. Trigintatyrannos et eomm asseclas] reliquoruni civium quam
plurimos et in invidiam adduci et infaraia notari, sperantes sic fulu-
rum ut a vobis injuria Isesi vestris a partibus ad partes ipsorum
transeant; eosque quantivis esse facturos, gratia opibusque apud
vos sycophantas plurimum valere: horum enim impiobitatem saluti
sibi fore arbitrantur.

9. Cujus rei documento vobis eruut, quao post Quadringeutorum
dominationem evenerunt, si voletis ea ad vestram mentem recorda-
tione revocare. Sic enim inteUigetis, quorum hi sycophantee, dis-
cordiarum faces atque tubae, vobis auctores facti sint, ea nunquam
vobis expedisse; quae autcm ego suadeo, ea esse cjusmodi, utformae
reip. gerenda; utrique, tarn populari quam aristocraticae, nulio non
tempore expediant. Epigenem nostis atque Demophanem et Cli-
sthenem, qui et privatam suam rem e minis civium auxerunt, et
pubhcam noxiis quam plurimis atque dirissimis dilacerarunt. Alios
enim ut indicta inauditaque causa morti daretis, vos impellebant ;
aliorum multorum bona ut publicaretis, alios ut urbe expelleretis in-
famia notatosjhortabantur: mens enim ipsis erat tarn locva tam fla-
gitiosa tam improba, ut criminosos quidem largitionibus corrupti
sine nota transmittercnt, insontes autem in judicium vestrum indu-
cerent atque a se condemnatos pessumdarent. Studia haec exer-
cere prius non desinebant, quam civitatem in discordias calamitates-
que quam maximas conjecissent, ipsi autem e pauperrimis ditissimi
essent facti. Vos autem co contra fuistis animo, ut in exsilium actos
inde revocastis sinuque vestro recepistis, infamia notatos in statum
pristinumcivilis dignitatis restituistis, reliquis fidem vestram de ser-
vanda pace atque concordia jurejurando dicio obligastis; denique,
si qui, obtinente adluic priore libertate, civium animos delationibus
falsisque criminibus in odia insectationesque mutuas inflammassent,
eos si vobis licuisset libentius punivissetis, quam illos ipsos qui in
tyrannide rerum potiti fuerunt. Recte enim vero, judices, sapien-
terque: constat enim nunc inter omnes, per eorum errorem qui in
■oligarchia nefarie remp. tractarqnt factum esse, ut democratia revi-

324 LYSINE

visceret; per delatorum aulem malignas ct nefandas fraudes, ut
libertas populi paucorum jiigo bis subjiceretur. Convenit ergo his
turbanim concitoribus non sa^pe consiliorum auctoribus uti, quibus
paruisse no scmel quidem profuit.

U). Considerate hoc quoque,Pireecnsiiim qui maxima inclaruerunt
gloria et periculis defuncti sunt plurimis atque gravissimis et orna-
menta in vos contulerunt plurimaque atque amplissima, quam saepe
hi vestram plebem hortati sint ut veHt pacta jurcjurando sancita
sanctissimc tueri, quippe qui banc arccm esse vestrce sakitis arbi-
trarentur: pactoruin enim per religiosani observationem futuruni,
ut et urbani sccuri sint nihilque de injuriarum supcriorum poenis
dandis metuant, et rursus Pireoenses conHdant formam reip, a se
restitutam quam diutissime esse perennaturam, Quibus fidem vos
habere, multo est eequius, quam his discordiarum satoribus, qui,
cum exsiiium agerent, ad recuperandam hbertatem nihil operse nil
animorum contulerunt, sed alienee virtuti, nou sua?, reditum in
patriam debent pristinarumque fortunarum recuperatiouem ; cujus
banc reddunt patriae gratiam, ut ementitis criminationibus denuo
remp. coaturbent atque secum coUidant. Mecum eadcm quibus
est voluntas ex iis qui in urbe manserunt, eos equidem autumo,
judices, documenlis sat perspicuis testatum fccisse, cujates sint
cives ct quali mcnte prsediti : hi aiilcni calumniatores, vehementer
dubito, quidnam fuissent ausuri et quales se gesturi, si quis eos in
numerum Trigintavirorum allegisset, qui nunc post restitutam Hber-
tatem in hac juris civilis ooquitate cum tyrannis eadem designant^
repente divites e pauperibus fiunt, multosque cum gerant honores
nullius rationem reddunt, pro concordia quam fovere debebant dis-
cordiarum semina spargunt, suspiciones quibus animi aliorum ab
aliis distrahuntur, ot pro pace bcllum denunciant ; propter hos
fiducia Grajcorum caremus. Tanta hi nobis mala crearunt aliaque
a me nunc non commcmorata numero non pauciora, Trigintaque
tyrannis cum nil ditferant, preetcrquam hoc uno, quod tyranni ob-
tinente ipsorum dominalu iisdcm malis artibus studebant atque hi
nunc student, hi autem in ipsius populi oculis libertate restituta
gaudentis eadem agitant atque exercent quaj illi olim; autumant
tamen nihilominus se decere, utquemcunque velint sine hsesitatione
arreptum vexent atque concerpant, quasi alii quidem, eadem atque
ipsi agentes, injuste agant, ipsi autem frugi sint homines honesti-
que cives. Quanquam his quidem cam mentem eosque mores esse
viteeque hoc inslitutum, nil mirandum est, vos autem utique miran-
dum est ita in horum hominuni esse potestate, ut queecunquc velint
vos exsequamini, qui tutores atque vindiccs juris sequi vos feratis ;
quo fit, ut non, qui plebis majeslatcm laidunt, sed optimi cives ple-
ctanlur, bona sua in lurgitiones quibus horura cupiditas satietur

DE AFFECTATA TYRANNIDE. 325

absumeie recusantes. Malint hi remp. per se minutam atque con-
temptam esse, quam per alios potentem atque formidabilem liberam-
que, exlstimantcs, jam quidem per exsules e Pira;eo reduces sibi
licere quicquid modo designent; sin autem postmodum contingat
ut vos per alium quempiam ab hoc jugo hberemini, futurum esse
ut hos sospitatores patriae ipsi claritate atque terrore sui nominis
obruant atque obscurent, multoque plus quam hi in rep. valeant.
Deniquc in idem consentientes ad idemque contendentes omnes,
obstant, si quis beneficio quodam vos ornare velit. Hoc quidem
igitur intelligere, si quis velit, baud sit arduum ; nam ne ipsi quidem
in occulto manere volunt, sed pudet eos in numero malorum non
haberi; ct ipsi vos eorum scelerapartim coram cernitis oculis-, partim
fama accipitis ad vos perlata.

II. Nos autem, tametsi sequum censemus esse, nullius in civis
causa, quicunque est, pacta conventa jurisque jurandi religionem a
vobis violari, tameu ignoscemus vobis ilia pacta violantibus, cum
videbimus vos pcenas debitas ab auctoribus illorum malorum repe-
tentes, quorum a nobis tum toleratorum et adhuc sumus memores
et nunquam non erimus : sin autem testatum ad omnes facietis,
easdem poenas insontibus pariter atque sontibus a vobis irrogari,
qua sententia me damnabitis, eadera alios quoque ad desperandum
de r€p. adigetis.

L Y S 1 iE

DE EVANDRI PROBATIONE

ORATIO.

1. * * * existimans eos [magistratus puta censurse morum prse-
fectos] non admodum diligentem neque severam esse censuram
liabituros ob longinquitatem temporis quod a perpetrationc tuorum
crirainum ad hoc diei effluxit ; quorum criminum, (|uce et multa
sunt et atrocia, quanquam tu bene tlbi conscius es, speras tamea
eorum nonnullos esse oblitos. Quapropter animo vehementer
anger metuoque et indignor idem, Evandrum hac spe fretum ad
vos uunc procedere, senatores, (juasi non vos, sed nescio quos
alios, injuriis laosisset, et quasi alii de se dicturi sint sententiara,
non vos, qui rei causam cognoscetis ejus a quo mullas magnasque
noxias accepistis. Sed vestra haec est ipsorum culpa, non recor-
dantium Evandrum de grege illo esse, qui facilitatem vestram et
clementiam pro tarditate interpretantur. Republica a vi atque do-
minatione Lacedsemoniorum oppressa, ne servitutem quidem hi
suam vos secum participare sincbant, sed urbe vos expellebant ;
vos autem non niodo libertatem virtute opcraque vestra reparatam
cum ipsis communicavistis, sed etiam jus in judiciis sedendi atque
cum populo in concione agendi : recte itaque fit atque prout con-
sentaneum est fieri, vos hi cum sperant tarn fore segnes atque tarn
vecordcs, ut ilia sua tarn enormia crimina dissimulatione veniaque
et oblivione transmittatis. Huic gregi adscriptus Evandcr non
acquiescit in participatione jurium illorum ; sed etiam, poenis supe-
riorum scelerum nondum persolutis, honores ambit.

2. In defensione nostra; accusationis, ut fama ad nos pertulit,
accusationis summa capita leviter atque defunctorie perstringet,
pra^tcrlabens res dictu necessarias et accusationem defensione suf-
furans [h. t. criminum memoriam judicibus rapiditate transcursus
eripiens] ; in hoc autem sese jactabit, ut dicat, seque majoresque
gloriae studiosos multa in rempublicam erogasse muneraque magni-
fice edidisse superiori adhuc tcnente libertate populari multasque
et insignes victorias c Indis reportasse ; item, proprias ipsius laudcs
si requiratis, pudentem sc atque temperantem esse, neque conspici

CONTRA EVANDIIUM. 327

ea patrantem quoe alii liac in urbe audeant, sed reruin suarum
satagere. Ego vero facile factu arbitror esse, ut ad hujusmodi
cavillationes occurratiir: de muneribus quidem sic lerme, multo
fiiisse satius, si pater ejus munerum prorsus nihil edidisset, quani
ut edcret tam magnifice; f'raudi enim fuit reipublicjE ilia ejus pro-
fusa libcralitas, qua cum illectse plebi imposuisset atque persua-
sisset ut fidei suae se commilteret, abusus est ilia fide pater ejus ad
eripiendam plebi libertatem; quo factum est, ut hoc ejus unum
scelus ad sempiternam memoriam multo sit futurum durabilius,
quam donaria omnia ab eoque et a majoribus atque necessariis
ejus dedicata: ad ipsius autem Evandri pudorem atque modestiani
quod attinet, sic feime occurrere possitis earn jactanti, non nunc
quajri frugine sit atque temperans, in hac severitate reipublicEe
legibus servientis insolentiam compescentibus; sed istud, cur, quo
tempore licebat, utram mallet vitse sectam sequi, vitam licentiosam
et legibus repugnantem in luce reipublicee agere maluerit. Nam,
quod nunc se continet, id non ipsi debetur, sed his qui eum exor-
bitare non sinunt; turn autera quae commisit flagitia, ea ipsi impu-
tanda sunt iisque qui seqaum censebant ei a se conniveri. Hgec
vos meminisse atque recogitare oportet, cum, illam suam majorum-
que magnificentiam jactans, post ilia sua dedecora, tamen in cen-
sura morum a vobis probari postulabit, ne tardi atque vecordes ei
videamini.

3, Sin autera ad banc latebram Evander cum advocatis confu-
gerit, temporis angustias non sinere regera sacrorum alium sortiri,
sed necesse esse se si repudiaveritis, sacra patria infecta manere,
recordamini tempus sortitionis jam dudum prseterissc. Anni enim
hiijus, quem adiuic agimus, nil superest preeter unicum crastinum
diem, quo sacra Jovi Servatori fieri debent: nequit ergo in tantis
temporum angustiis judicium cogi sortiendi regis sacrorum ergo.
Quae ut ita evenirent si Evander hie calliditate atque nequitia per-
fecit, quid cxspectatis eum ubi probatus fuerit ausuruni, qui magi-
stratum mox functioue dccessurum permovcrit ad facinus commit-
tendiim a legibus tam abhorrens? lUene vobis pauca hujusmodi
videtur commissurus toto illo anno quo sacerdotio fungetur, si ad
id adniittatur? mihi profecto non videtur. Verum non iioc solum
vobis est spectandum, sed istud quoque, utrum vestrfe erga deos
pietati sit convenientius, vos jubere idem etiam nunc fieri quod
superioribus jam temporibus baud semel usu venit, ut superioris
anni rex sacrorum cum collegis sacra faceret, loco ejus qui facturus
esset anno proximo post, si rite fuisset nuncupatus; an hunc
facere, cui ne puras quidem manus esse qui norunt his testati sunt;
et num jurejurando receperilis vos aliqucm baud probatum sacer-
dotio esse admoturos, an ei coronam delaturos quem in censura

328 LYSIiE

morum probassetis. Haec nempe vos spectare decet; sed et illud
preeterea vobis ad animum revocare, qui legem de spectandis pro-
bandisque candidatorum moribus tulit, eum illam legem inprimis
propter eos tulisse qui bonores sub tyrannis gesserunt: videbatur
enim ei grave atque indignum, qui popularem libertatena evertissent,
hos ipsos rursus in restaurata rep. ad bonores admitti, eoque facul-
tate rursus armari leges et remp. illam conturbandi, quam salvam
sibi traditam nacti tam foedis tam seevisque modis contruncassent.
Quare non convenit in censura morum agenda tam remisse atque
supine versari neque rem parvam ducere; sed summa diligentia
providere ut et candidati rite atque legitime creentur et creati caste
sancteque hoaores gerant, quoniam in harum rerum tutela salus
libertatis plebisque vestrse sita est.

4. Evander si nunc non sacerdotium sed ordinem senatorium
soluramodo ambiret, et priusquam ad ilium admitteretur, mores
ejus oporteret a vobis spectari atque probari, sine dubio vos turn
sitis eum vel absque accusatore repudiaturi, si nomini ejus in tabulis
adscriptam cerneretis currus notam, qua e nota vobis constaret
eum sub Trigintatyrannis equestri militia functum fuisse : jam vero
cum publice constet, eum ilia tempeslate non equitem solummodo
[, sed etiam senatorem egisse, neque senatorem solummodo] egissc,
verum etiam in ilia utraque functione plebem vestram multis modis
vexasse atque exagitasse, non rem facturi sitis abhorrentem, si pu-
blice testatum faciatis mentem vobis aliam esse? Et senatorio
quidem ordine receptus, honorem ilium gereret non ultra annum,
neque solus sed in collegio, quo a coUegio ipse numero quingente-
simus facile compesceretur, si quid exorbitare auderet, praesertim
intra tam brevem temporis ambitum, cujus ipsa brevitas ausa vix
inchoata rescindit. Hoc autcm sacerdotium (juod ambit adeptus,
geret solus sine arbitro ex animi sui sententia: et est quidem honos
iste item annuus, verum eo defunctum necesse est in senatum
Areopagiticum cooptari in perpetuum, quo potestatem nanciscetur
per omnem reliquam vitara continuandam de summis rebus vestris
pro arbitrio suo constituendi; quare convenit bujus honoris scruti-
nium vos facere multo quam aliorum omnium honorum severius.
Quod si minus facieiis, quern putalis animum plebi relicjuae fore,
videnti, vestro judicio delatum hunc bonorem ei, quem oportuerat
non prtcmia meritorum quae ei nulla sunt ferre, sed criminum quae
multa commisit poenas dare? videnti, causas de homicidio capitales
ad disceptandum ei commissas, quem oportuerat ipsum ab Areopa-
gitico senalu judicari? videnti denique, coronatum eum, et arbi-
trum factum causarum ad virgines nubiles in hcreditatibus patiimo-
niorum relictas nee non alios ad orbos perlinentium, quorum in
numero sunt, quibus ipse iniquitate sententiae a se dicta orbitatem

CONTRA EVANDIU'IM. 329

contraxit? Non existimatis eos segre laturos, oninemque ciilpam
illarum tantarum indignitatum atque acerbitatum vobis esse impu-
taturos, si per Inijus Evandii in pofeslate a vobis constituti scelui
fiat, lit riirsus in ilia miserriina tempora relabantur, quibiis ipsorum
multi in caiccrem abducebantiir aut exsiilare cogebantur? propser-
tim si hoc quoque una recogitent, hunc ipsura Thrasybulum in
causa fuisse curLeodamas, hunc sacerdotii honorem petens, repudia-
retur, et hoc nunc agere ut Evander probetuv: ut enim Leodaman-
tem accusavit, ita nunc paratus est Evandrum defendere; quan-
quam vos omnes nostis, quo erga vos animo sit Evander prseditus
et quanta vobis mala consciverit. Ecquid aitis? quantam ipsi
vobis invidiam conflabilis, si Thrasybulo morem hac in- re geratis!
Leodamantem cum reprobaretis, opinabantur omnes, eum a vobis
iratis fuisse reprobatum: sin autem Evandrum probetis, certi erunt
omnes Leodamantem iniquitate repulsae vestr?e Itesuni fuisse.
Evandro quidem et Thrasybulo caeterisque advocatis hoc vobis-
cum certamen est, utrum vos justam causam obtenturi, h.e. Evan-
drum a sacerdotio exclusuri sitis, an ipsi vobis injustam extorturi
[et in sacerdotium per nefas irrupturi] sint; vobis autem cum uni-
versa civitate certamen est, utrum penes earn sitis vestram dignitatem
sanctimonieeque existimationem tuituri an amissuri, quse civitas
cxspectatione suspensa nunc observat quern vos erga se sitis animum
habituri. Nemo vestrum autumet, velim, me Leodamantis studio,
hominis amici, Evandrum accusare. Nequaq«am. Vestri magis
et reip. studio hoc fit, cujus commodis prospicio et inservio. Id
quod facile est perspeclu ex ipsa re. Nam Leodamanti quidem
expedit Evandrum a vobis probari : Evandrum enim si praeferetis,
ipsi vosmet famam vestram infamabitis, ut pro studiosis plebis,
cujusmodi Leodamas est, hominibus Evandro similibus, hoc est
principatui paucorum deditis, deferre vestros honores videamini. Et
si Evandrum reprobaretis, videbimini Leodamantem quoque non
sine causa reprobasse: sin autem ne hunc quidem Evandrum
reprobabilis, etsi tarn turpem et maculosum, videbimini pari iniqui-
tate et hunc allegisse et istum rejecisse.

5. Verum Evander (ut auctores raihi sunt, qui facturum aiant),
non sui censuram magis, quam vestram agi nunc causam, quotquot
reliquis exsulantibus in urbe mansistis, aiet, pactaque jurejurando
sancita vobis in memoriam revocabit; quasi sic omnes, quotquot in
urbe manserunt, nacturus sit morum suorum approbatores. Ego
vero ei de plebe hasc pauca respondebo : de iis, qui in urbe man-
serunt, plebem non idem sentire, sed eorum flagitiosos quidem, qui
paria atque similia cum Evandro deliquerunt, censere honoribus
esse excludendos, prout ego aio fieri oportere ; contrariam vero in
partem de reliquis sciscere, qui sunt^Evandro dissimiles. Argu-

330 LYSIiE

mentum dabo. Civltas ex his urbanis non pauciores ad honores
admisit, quam ex illis qui Phylam primum turn Pirseeum occu-
parunt. Recte vero. Hos enim libertatis reparatae auctores no-
rant quidem quales erga se in democratia fuissent, minus autem
quales erga se futuri fuissent, si sors eos sua in uvbe sub dorainatu
paucorum retinuisset : locus enim ipsis defuerat animi sui documen-
tum in ista conditionc edendi; istorum autem erga se animum ex
idoneis documentis in utraque reip. fortuna editis perspexerant.
Quapropter recte faciunt [exsules in patriam reversi] illis [urbanis]
tidentes, atque existimantes, per istos quidem Evandro similes turn
esse factum, ut, si qui civium essent comprehensi, hi niorte affice-
rcntur; hos autem Evandro dissimiles opcram dedisse, ut, etiamsi
qui jam comprehensi essent, tamen neci fuga siibtraherentur:
omnibus enim si iidem animi iidemque mores fuissent, neque
exsilio neque reditui locus fuissct, neque aliud quidquam eorum
malorum qua; remp. oppresserunt evenisset. Sunt qui mente se
consequi posse negent, qui factum, ut ab exigua manu Pireeensium
tot numero urbani vincerentur : atqui non aliunde id, quam ab
horum fide atcjue providentia, qui sub tyrannis in urbe manserunt
causae plebis addict! ; hi enim cum exsulibus domum reversis salva
uti rep. et aequo jure civili perfrui malucre, quam una cum Triginta-
viris servire Lacedaemoniis, Quibus pro meritis populus iis am-
plissimos decrevit honores ; tribunatus enim equestres et imperia
defert militaria legationesque pro se obeundas : cujus eum nun-
quam poenituit. Et propter impuros quidem illos multorum scele-
rum reos legem de agenda morum censura sanxit ; propter hos
autem nulla noxia cognitos pacta ilia pcpigit. Httc ego quce pro
plebe dicerem, habebam.

ti. Vestrum autem jam est, senatores, dispicere, utrius auctoritati
vos concedentes hac in censura; causa rectiora sitis consilia se-
cuturi, mea^ne, an Thrasybuli pro Evandro mox dicturi. Nam
mihi quidem patrive majoribusve quod obtrectet, suspicionem
malignioria erga plebem vestram voluntatis ciens, profecto nil ha-
bebit. Neque enim ipsum me poterit rerum cum tyrannis commu-
nicatarum arguere; qui multo post tyrannoruni tempestatem examen
a^tatis virilis obierim, quo examine mores ita meos judicibus appro-
bavi ut idoneus haberer tutelse mea: reique publico capessendaj
atque gerenda; : neque patrem poterit [Thrasybuhis] novarum
rerum insimulare cupiditatis ; quippe qui multo ante istas turbas in
Sicilia supremum diem obierit in funotione magistratus : neque
majores poterit docere tyrannorum fuisse studiosos, quibus illi
nunquam non adversati fuerunt. Neque rursus aiet nos fortunarum
in belli civilis eestu collectarum nil in remp. erogasse. Multo enim
secus est: qua>, in pace nobis erat amplissima substantia ad octo-

CONTRA EVANDRUM. 331

ginta talentorum valorem, ea in bello tola est in patriee salutem
insumpta. In hunc autem Evandrum quae dicam habeo tria, quo-
rum unumquodque tarn est atrox atque nefandum, ut vel solum
mortis poena dignum sit: primum largitionibus Boeotorum reip.
formam mutavit et his nos sociis fraudavit ; turn prodenda classe
remp. tantuni conjecit in periculum, ut necesse haberet de salute
sua tuenda deliberationes agitate ; postremo a captivis nostris, quos
ipse in perniciem praecipitaverat, concussionibus triginta minas
expressit, negans se efFecturum aut concessurum, ut oere publico
redimerentur, nisi de sue peculio tantum restituerent. Vitam
utriusque nostrum jam tenentes, deliberate, senatores, utri plus
fidei deferre de Evandri censura vos deceat : et hoc in speculum
intuentes, nullum est periculum ne erretis.

L \ S I M

CONTRA EPICRATEM

ET LEGATIONIS SOCIOS

EPILOGUS.

1. Satis quidem jam in Epiciatem ejusque collegas legationis
dictum est, o viri Athenienses, ab accusatoribus : verum tamen vos
hoc quoque prseterea oportet recordari, ssepe numero vos ex his
audisse, cum dicerent, nilii vos condemnetis eos, quorum conde-
mnandorum ipsi vobis auclores fiant,exhausto aerario militari milltem
mercenarium mercede esse cariturum. Atqui, tametsi vos morera
iis geratis, nihilominus tamen tantum abest ut sumptui in militem
mercenarium faciendo pecuniae satis suppetat, ut polius c publicatis
insoniium civium bonis ad vos prceter odium et dedecus nihil redeat;
fructus enim illinc omnis ad hos instigatores redibit : usu enim
didicerunt, ubi sesriel banc de se opinionem vulgi animis infixerint,
ut vulgus credit, vos in istorum auctoritate esse atque calumniis
eonim ita servire, ut quamcunque in partem jubeant, vos non possitis
non decernere, facilhmo se negotio a criminosis pecunias posse
coMigere. Atqui quani oportet vos habere spem salutis, si discri-
men aut salutis aut interitus vestri solis certetur in pecuniis [unde
miles mercenarius alatur], easque pecunias eorum fidei atque cu-
stodiae si credideritis, qui, cupiditatem furum observare atque poenis
coercere avobis jussi, furantur ipsi, majestatemque vestram pcena-
rumque sevcritatem largitionibus nundinantur? Neque nunc pri-
mum hoc in genere furti deprehensi sunt, sed jam dudum ante
saepenumero causas acceptorum munerum pro se dicendas habue-
runt. Et est profecto de vobis quod querar, qui, quamvis jure-
jnrando fidem atque religionem vestram juri aequo omnibus dicendo
obstrinxeritis, tamen, in causae ejusdem reatusqne paritate,
quidem condemnaveritis, hunc Epicratem vero absolveritis, quan-
quam eum non solummodo homo idem accusaret sed etiam testes
idonei in eum consurgerent, qui non quae fando inaudissent ea re-
ferrent, sed quae ipsi gessissent atque administrassent, testimonio
suo confirmarent, quippe qui a corruptoribus pro interpretibus et
conciliatoribus ad Epicratem allegati fuissent, cum hoc de largitione
decidissenf, pecunias ei numerassent. Atqui nostis omnes, quse
sint exempla vestrae severitatis, quibus reliqui absterriti discunt a
cupiditate atque peculatu sibi temperare: non turn statuitis ejusmodi
exempla, cum indisertos causarumque forensium imperitos punitis;

CONTRA EPICRATEM. 333

sed cum a facinoiosis oris impudentia et linguse volubilitate armatis
meritas poenas exigitis, turn spes superest, fore aliquando ut hi faci-
norosi conatus stios vestrani remp, carpendi reprimant. Jam vero
vos compilare periculo ipsis caret. Occulli enim si maneant, furtis
suis sccuri porfriiuntur : sin autem deprehendantur, aut parte qua-
dam furtorum periculiim redimunt, aut, accusatoribus corrumpi re-
cusantibus, in judicium perducti potentia sua legum carceres per-
fringunt, et sic liberi atque absoluti discedunt.

2. Agite ergo, judices, nunc repetendo pcenas ab his, documen-
tum edite publicum unde reliqui discant justitise atque continentioe
studere. Quicunque in gerenda versantur rep., hue convenerunt
omnes, non quo nostras audiant orationes, sed quo intelligant qui
vobis sit erga flagitiosos animus. Quod si ergo hos [Epicratetn
cum collegis] absolvaiis, nil dubitabunt illi vobis imponendo rem
suam facere ampliorem ; sin autem hosce reos nunc factos morte
damnabitis, una sententia geminum consequemini bonum : qua enim
sententia meritas illis pcEuas irrogabitis, eadem reddetis reliquos in
posterum quam nunc sunt continentiores. Etiamsi judicium his
sortiri recusetis, aut conantes capitis causam dicere explodatis, au-
dientiam denegantes, sed statim condemnetis supphciaque ipsis
extrema quacque atque dirissima irrogetis, nego tamen eos, de quo
querantur, habituros, aut quod aiant indicia causa se perisse, sed
confitendum ipsis erit poenas se meritas luisse. Non enim indicta
causa pereunt iUi, qui a vobis condemnati pereunt, apertorum scele-
rum rei, quee scelera vos ita certo comperta et Hquido perspecta
habetis, ut nil sit cur a quoquam doceamini ; sed hi, si qui, calu-
mniis inimicorura obruti, a vobis causae nihil tenentibus audientiam
impetrare baud potuissent. Hos autem facinora sua accusant, quibus
facinoribus aliud nihil nos prseterquam testimonii auctoritatem ac-
commodamus. Neque hoc vereor, ne vos eos auditos absolvatis ;
sed illud censeo, poenas eos esse non sat magnas daturos, si mori-
antur a vobis auditi. Indigni sunt honore vestrse audientisej mani-
festi qui sint inimici vestri atque reip. Quid enim? Inimici vestri
non sint, quorum studia, spes, commoda atque detrimenta toto coelo
a vestris dissident? Num contendere audebunt, fines bonorum sibi
eosdem atque vobis fuisse propositos? Videte modo. Hi in bellis
civilibus e pauperibus repente divites e bonis vestris exstiterunt, vos
autem horum culpa extremam ad egestatem decidistis. Atqui
bonos plebis consiliarios baud decet vos calamitatibus oppresses
expilare, sed bona sua vobis condonare. Videte enim quo loci res
nostree devenerint. Qui anlehac in pace ne se quidera suosque
alere poterant, hi nunc contribuliones conferunt et choregiis defun-
guntur et in re familiari sunt amplissima atque laulissima; quae
eadem agentibus quibusdam vestrum, tametsi e patrimoniis perquam
splendidis, usus docuit quam sape inviderilis eosque acerbitate

334 LYSl^ CONTRA EPICRATEM.

poenarum insectati sitis. .Tarn veio civitati ea mens est, ut non
amplius ob proeclas, quas hi public! latrones e publico vestro patri-
monio ap^unt, succenseatis ; sed minutarum buccellarnm, qnas hi
vobis de rapinis suis objiciunt, gratiam ipsis habcatis, quasi vos ipso-
rum sitis mercenarii, non ipsi vestra furentur. Omnium quod est
immanissimum atque indignissimum, in re sua privata cum fraude
quapiam circumventi sunt, plorant et quiritantur miserabiliter ;
publicam autem rem depeculantes conditionem assimulant misera-
bilem, quo vestram cieant commiseralionem, et vos, qui eorum
fraude circumventi atque emuncti estis, commiseratione moti impo-
storibus et furibus vestris ignoscitis.

3. Videntur idem, quod antea s£Bpe fecerunt, nunc quoque fa-
cturi municipales atque amici eorum, ut cum lacrymis eos a vobis
exorent. Quibuscum ego sic agi censeo oportere. Furtum si nega-
bunt ab his comraissum, docento primum has nostras criminationes
falsas atque ementitas esse, eoque facto demum vobis persuadere co-
nantor ut absolvatis: sin autem ipsi, existimantes hos culpa teneri,
tamen exoratum vos eant, constat eos furibus vestris magis studere
quam vobis qui estis compilati ; quapropter non gratia, sed poena digni
sunt, quam exsequi vos in his quam primum poteritis decct. Verum,
non vos modo, sed nos quoque horum qui sumus accusatores, et nos
vel magis etiam, orabunt, existimantes a nobis, pauci numero qui si-
mus, multo facilius impetratu esse ut accusationem omittamus, quam
a vestra multitudine ut absolvatis. Facilius enim alii jura et prsemia
vestra condonant, quam vos ipsi. Nos autem ab his rogati, cum
noluerimus jura vestra prodere, rogamus vos rem a?qiiam, ut ne ipsi
quidem prodatis, recordantes, quam sitis in nos animadversuri, id
quod par est vos facere in omnes serarii vestri depeculatores ve-
strseque majestatis la>sores, ubi deprehenderitis nos prcevaricatos et
horum largitionibus victos aut alio quocunque modo reconciliatos.
Atqui si in pra?varicatores severe animadvertitis, non ea qua par est
fide atque constantia lites occoeptas prosequentes, quanto est
Bequius vos neque precibus neque commiseratione victos pcenas
vobis debitas a violatoribus patrimonii vestri repetere. Conde-
mnate itaque, judices, hos, extremaque in eos decernite supplicia,
neque, quod adhuc facere consuevistis, idem nunc quoque facite,
ut reos criminum insimulatorum peractos cum condcmnaveritis,
turn in eestimatione litis sine mulcta dimittatis; quo magis cum
reis simultates suscepturi, quam poenas ab iis sumpturi videmini ;
quasi hi homines dedecore magis, quam mulcta moveantur : bene
enim norunt, in senlentia quidem ferenda vos nihil aliud quam ob-
jurgare eos quos condemnatis ; in aestimatione poence vero, virgas
quasi V08 cxpedire seciircsque in tergora cervicesque eorum, qui
vectigalia vestra carpunt et jura minuunt.

L Y S I iE

CONTRA ERGOCLEM
EPILOGUS.

1. Ergocles hie quorum est criminum insimulatus, ea sunt,
judices, et numero tot et tarn atrocia, ut ne unius quidem cujusque
facinoris pcBiias daturus sat magnas mortibus vel decies iteratis milii
videatur. Nam, ut nunc liquet, urbesque prodidit et proxenos
civesque vestros depraedationibus aliisque contumeliis violavit, et e
peculio vestro dives e paupere faclus est. Ecqui tandem his igno-
scere poteriris, quorum culpa factum est, ut classis quidem vestra,
cui preieerant, ob nummorum penuriam dissolveretur, numerusque
navium ingens ad paucitatem redigeretur; ipsi autem, qui hinc e
portu nostro pauperes rerumque egentes omnium evecti fuissent,
tarn repente tam ingentes corraderent opes ut civium omnium nemo
sit cui sint arapliores? Vestrum itaque est, Athenienses, in talia
facinora animadvertere. Foret enim utique grave atque indignum,
si hoc tempore in istis pecuniae publicseque privatseque angustiis et
in ista contributionum quibus exinanimini multitudine furibus ve-
stris ignosceretis cseterisque prsevaricatoribus, qui largitionibus se
venales prcebent et juris aequi dispensationem nummis nundinantur;
postquam, id quod superioribus oetatibus saepe factum esse constat,
cum adhuc et privatis quisque suis floreret rebus et publica vecti-
galia ampla lautaque essent, peculatores vestros niorte mulctassetis.

2. Thrasybulus in altum cum classe exiturus, si hujusmodi con-
ditioncs vobis proposuisset,ut,quas illi vos adderetis novas triremes,
has ipse vobis redderet obsoletas atque cassas, et pericula ut vos
ipsi adiretis corporibusque vestris toleraretis, fructus eorum vero
amici sui perciperent, idemque Thrasybulus si praedixisset, ita se rem
gesturum, ut vos quidem magnitudine atque assiduitate contribu-
tionum exhauriremini, Ergocles autem caeterique sui adulatores e
pauperrimis civium omnium fierent locupletissimi, neminem vestrum
omnium autumo turn non esse confessurum, vos nequaquam fuisse
commissuros ut Thrasybulo hac lege classem vestram committere-
tis, sed exitu potius eum prohibituros. Preesertim, quum statim ab
illo decreto pronndgato, quosanxistis, ut pecuniae e sociis redigendee

336 LYSl^

publicas in tabulas referrentur, et qui niagistratus cum Thrasybulo
niarilimatn lianc expeditioncm obissent, ut hi domum reversi ratio-
nes gesti muneris reddcicnt, Ergocles aiiditiis sithujusmodi voculas
jactaiis, vos jam nuncslatimin ipso expeditionis ingressu calumnias
incipere serere, vetustasque leges a situ quodudum sepultae jaceant
rursum extractum atque restauratum ire, auctorque factus idem sit
Tlirasybulo, ut Byzantium occupaict, classom quse vestra est secum
pro sua rclineret vobisque rcposccntibus denegaret, Seulhoeque filia
in niatrimonium ducenda portum atque perfugium sibi compararet;
quo tu (ipsa refero hominis verba), quo tu eorum exstirpes
calumnias; sic enim facies (inquit) ut iliis negatum sit
do mi desidentibus per otium capiti tuo amicorumque
tuorum laqueos tender e, sed ut ipsi necessehabeant te
reforniidare. Tarn hi se a rep. vestra, Athenienses, statim inci-
piebant ahenos ducere suamque rem a vestra sejungere, atque pri-
mum bonis vestris cxsaturati atque suffarcinati erant. Quam pri-
iTium enim ditescunt, statim quoque vos odisse incipiunt, sescque
ita comparant, ut appareat, eos jam nolle vobis parere, sed velle im-
pcrarc; metnque ne vos sibi rursus spolia eripiatis qusc vobis de-
traxerunt, parati sunt loca munita occupaxe et dominationes pau-
corum meditari et nihil non agere quo vos periculis gravissimis
iisque indies novis circumagamini: sic enim sperant se hoc conse-
cuturos, ut ad scelera sua attendendi vobis ne sit otium, sed ut
quietos se sinatis esse, dum ipsi de vobis vestra<|ue civitate metua-
lis. Prooclare profecto Thrasybulus in eo fecit, Athenienses — nolo
enim plura de eo, tametsi poteram, expromere — , quod istoc vitse
exitu metum sui voljis detraxit : neque enim expediebat eum in vivis
amplius superesse, qui ejusmodi facinora machinatus esset, neque
rursus eum decebat judicio vestro perculsum in carcere exspirare,
qui visus aliquando fuisset bene de vobis esse promeritus; prospere
itaque evenit reip. ut hoc ab Iioste hoc modo liberaretur. Ergoclem
autera cum consortibus video, secundum illud decretum quod in
superiori concione in eos scitum fuit, nullis jam parcere sumptibus,
sed spiritus suos largitionibus redemptum ire ct ab oratoribus ve-
stris et ab inimicis atque accusatoribus suis ct a prytanibus, multos-
que Athenicnsium corrumpcrc. Cujus flagitii ignominia vobis de-
pellcnda atque ablucnda est; abluctis autem, si meritas ab hoc
Ergocle poenas sumetis: vestrum est, vos ad universum genus hu-
tnanuni purgare, testatumque ad omnes facere nullam esse tantam
vim pccuniarum, a qua ad pervertendum jus et ad omittendam son-
tium ultionem flectamini. Non Ergocles nunc solus, sed una tota
civitas, id quod vos probe tenere atque meminisse velim, judicatur,
et fama ejus ad oinne posterum tempus cerlatur. Eacietis enim hoc
judicio vestris magistralibus planum testatumque, utrum velitis ab

CONTRA ERGOCLEM. 3;]7

iis lionores demandatos, salvi si esse velint, caste sancteque geii, an
ipsis permissuri sitis, postea([uam furtis bonoruin vestrorum quani
plurimis saginati fuerint, eundem ad portum salutis perfugere, atque
hi conantur. Atqui nosse vos oportet, judiccs, atque certos esse,
qui in istis tantis rerum nostrarum angustiis nil dubitet ilia minora
scelera committere, ut civitates prodat, ut a;rarium vestium depecu-
letur, ut jus sequum et vectigalia vestra prserogativasqiie largitioni-
bus vendat, eum a raajoribus quoque baud fore alienum nibilque
dubitaturum, quominus et areas vestras et classem bostibus prodat
atque statum bunc popularis libertatis cum paucorum dominatu
permutet: non itaque convcnit vos borum apparatu terreri eique
concedere, non, reformidare multitudinem atque potcntiam eorum,
quos hi gratia precibusque et largitionibus victos impulerunt, ut
advocationem atque deprecationem in judicio reciperent; exemplum
potius statuite, cujus fama terrorque ad omnes permanet, et neque
lucrum neque conimiserationem neque aliud quicquam proebabete
severitati punitionis in his exercendae.

3. Ergoclem suspicor equidem, Athenienses, praevideoque decru-
delitate quidem atque rapacitate sua in Halicarnassensibus demon-
strata et de imperio classis vestrse a se gesto ceterisque de rebus a
se gestis ne ausurum quidem esse se purgare; verum tamen volun-
tatem erga vos suam studiumque vestri excusaturum molestiasque
jactaturum et veluti vobis exprobraturum a se apud Phylam
toleratas, cum exercitui vestrorum exsulum illinc in patriam re-
dire conantium interesset. Ego vero, Athenienses, banc rem hoc
pacto puto et cen'seo. Quicunque pericula vestra vobiscum parti-
ciparunt, non alia quapiam turpi re, sed hoc solo moti quod cuperent
libertatecivili etsequi juris exercitatione beari, legesque quod vellent
eas habere quibus omnes servirent, et quod grassatores odissent,
hos ego cives esse malos nego, nego item nefas esse in horum causis
capitalibus exsifii ab ipsis tolerati rationem haberi: sin autem in iis,
qui ab exsilio vobiscum in patriam redierunt, sint, qui nunc, obti-
nente pace atque libertate civili, cives torqueant injuriisque cxagitent,
vestrisque de spoliis res suas privatas exaggerent, in hos multo etiam
severius quam in Trigintaviros convenit vos animadvertere. Hi
enim in id deligebantur, ut quocunque possent genere noxiee vos
carperenf. istis autem ipsi vos vestris manibus in fidem quasi tute-
lamque tradidistis, quo remp. in libertatem vindicarent ad splendo-
remque atque amplitudinem attoUerent; quorum nihil evenit, sed
potius, quoad ejus per ipsos fieri potuit, in discrimina dirissimacon-
jeeti estis; quapropter multo sit aequius vos commiseratione vestri
liberorumque atque uxorum moveri, quam horum a quibus tarn im-
puris tarn crudeliter laceramini. Quo enim tempore anchoram quasi
salutis vix tandem aliquando apprehendisse confidebamus, hi qui

2 X

338 LYSIiE CONTRA ERGOCLEM.

nostri magistratus sunt faciunt, ut multo nunc diriora toleremus
quam unquam ab ipsis hostibus toleravimus.

4. Atqui nostis.ia fide alque sanctitate vestrorum magistratuum
unicam vobis superesse spem salutis, eaque in parte si minus pro-
spera fortuna utamini, vos funditus et citra spem perisse. Qua-
propter oequum dignumque vobis est, judices, ut ipsi vos mutuis
adhortationibus accendatis ad poenas ab his sumendum quae sumi
possunt seevissiraas, et ad confirmandum reliquis Grascis vos datas
noxias in nocentibus exsequi, et velle liujusniodi exemplis magistra-
tus vestros ad continentiam ethonestatis studium revocare: id quod
hoc pacto certissime riet. Et ad haec ego vos equidem adhortor:
vos autem certos oportet esse, mese quidem siconcedatis auctoritati,
vos optime vobismet ipsis esse consulturos; sin autem minus, pejo-
ribus civibus usuros. Prceterea, Athenienses, nullam vobis habe-
bunt absoluti gratiam, sed omnem nummis veslris, quos ex eerario
vestro cum assent furati, nunc partem eorum in largitiones insum-
pserunt, quibus sperant judices hujus judicii corruptum iri: rehn-
quetis itaque vobis quidem penes eos simultates, cum niinaces ve-
stros vultus tabellasque ad sui condemnationem jam expeditas
recordabuntur; illi autem largitionibus suis salutem suam in acceptis
referent. Denique pcenas ab his cum repetetis acerbissimas, turn
facietis, ut Hahcarnassenses quoque,et si qui alii male ab his mul-
cati sunt, existiment, per hos quidem se perisse, per vos autem
servatos esse: sin autem hos servabitis,nulli dubitabunt socii vestri
cum proditoribus suis vos collusisse. Quare convenit, vos, Athe-
nienses, horum omnium memores, una et amicis vestris debitam
referre gratiam et a facinorosis meritam pcenam exigere.

LYSIM

CONTRA PHILOCRATEM
EPILOGUS.

1. Certamen hoc, judices, est id quidem mihi quam futurum
speraveram ad amicis desertius. Omnium enim, qui multi fuerant,
nemo verbis suis fidem re nunc fecit : accusatores Philocratis se
fore cum mihi condixissent, copiam sui nunc nullam faciunt. Id
quod penes me quidem argumentum est nuUo alio infirmius, in con-
ficiendo indice bonorum ab Ergocle rehclorum et a vobis proscri-
ptorum, qui index serarii vestri qncestoribus exhibitus est, summam
fidem esse versatam eumque veritati rei esse consentaneum: Er-
gocUs enim bonorum nisi grandis portio penes Philocratem fuisset,
tarn facile profecto huic non fuisset accusatores profligare. Ego
vero vos omnes nosse autumo, judices, Ergoclem ideo a vobis morte
mulctatum esse, quod peculatu substantiam triginta talentis am-
pliorem corrotundasset. Cujus in urbe nee vola nee vestigium su-
perest conspicuum. Quo autem alio converti aut ubi opes inter-
versas quserere oportet ? Nam si Ergocli bona fuerunt quae fuisse
constat, eorumque bonorum nihil usquam in propatulo prostat, ne-
cesse est alicubi latitare : et si latitant, multo est convenientius
apud amicos, affines, atque familiares latitare, quam apud inimicos.
Quemnam verohominum omnium unum majoris fecit Ergocles, quam
Philocratem? quemnam habuit cariorem ? quem magis familiarem?
Non, quem civium omnium egentissimum urbe secum eduxerat,
hunc eundem reduxit locupletissimum ? non eum quaestorem opibus
suis preefecit ? non postrerao trierarchum creavit? Quanquam res
profecto sit miranda, quo tempore alii patrimoniis amplissimis prse-
diti per trierarchatuum impendia ad egestatem decideruut de qua
araare queruntur, eo tempore hunc, qui antea plane nihil in fortunis
habuisset, trierarchi sumptuosum munus expetisse. Nam utique
trierarchum Ergocles hunc Philocratem eo creavit, non quo res
ipsius familiaris minueretur, sed quo quaestum ex eo munere Philo-
crates faceret pinguissimum, eoque fidelius sua [Ergoclis] bona cu-
Btodiret atque administraret ; cum nemo Ergocli esset, quo magis
fideret, atque hoc Philocrate. Cui non patent, ut equidem mihi

140 LYSI^

pcrsuasi, judices, nisi dua; vice sui purgandi. Aut enim alius quis-
piam ei demonstrandiis est, penes quem abdita hsereant Ergoclis
bona, aut planum faciendum, Ergoclem serarii vestri prccdonem non
fuisse largilionibusque intactum atque inaccessum fuisse, ideoque
per nefas a vobis sublatum esse. Sin autem id fiet, qviod necesse
est fieri, ut Philocrates horum neutrum doceat, placet hunc a vobis
condemnari. Succensetis iis atque punitis, si qui alios aut astu
emungant aut vi depra^dentur : qui ergo conveniat vos iis conai-
vere atque ignoscere, si qui vestra ipsorummet bona furati penes se
occulta retineant ?

2. Atheniensium ecquis est quem fugiat, tria talenta fuisse pro
Ergocle alicubi per modum fideicommissi deposita oratoribus de-
ponsa, si possent eum periculo capitis eripere aut saltim necessita»
tcni devitare ipsum accusandi? Oratores autem, quanquam pecu-
uiam non fastidiebant, verumtamen videntes iracundiam vestram ad
puniendum ardentem, quietos sese continebant, neque audebant
importunitate studii aut Ergoclem servandi aut saltim accusationem
ejus avertendi sesc ipsos prodere. Philocrates itaque primum qui-
dem, cum ilia tria talenta reposcens ab illis recuperare non posset,
niinabatur rem se proditurum eosque ad populum acceptorum mu-
nerum crimine delaturum : deinde vero, postquam ilia tria talenta
recuperavit et una cum iis reliquorum quoque bonorum Ergoclis
potitus est, eo processit audaciaj, ut emptos cere testes sibi compa-
raret, qui mox confirmabunt omnium hominum Philocratem Ergo-
cli fuisse infeslissimum. Atqui, si Philocrates Ergoclem tanto pro-
sequebatur odio, existimatisne, judices, Philocratem eo unquam
fuisse dementiae processurum, ut trierarchatus functionem sponte
sua capesserct, imperatore Thrasybulo, cui Ergocles esset acce-
plissimus atque carissimus? Qui poterat aliter citius pessum ire?
qui magis patere vexationibus atque contumeliis?

3. Sed ad hoc quidem caput sat multa a me esse autumo dispu-
tata ; vos autem rogo, ut vobismct ipsi deesse nolitis, sed potius
cupidos atque facinorosos ulciscaraini omnemque gratiam praedo-
nibus eorarii vestri dcnegetis, qui commiseratione vestra prorsus
indigni sunt. Philocrates enim, etiamsi mulctam dependerit quam
vos ( i dicctis, tamen do suo nil dependet, sed vestra vobis solum-
inodo reddet ; quod cum fecerit, multo tamen ei adhuc supercrunt
plura (juam vobis dependerit. Et profccto indignum sit atque ab-
horrcMs, iis quidem vos irasci, si qui de suo ad publicas necessitates
conferrc minus valeant, corumque bona velut injurias vobis offeren-
tium publicarc ; horum autem, qui vos ipsi expilarint, punitioni
-Aniinum non adjicere, sed committcre, ut, cum bona vestra vestris
a furibus huud rccuperelis, turn cos postmoduni habcatis hoc ssevi-
orea inimicos. Dunce enim ipsi sibi conscii crunt vestra bona secum

CONTRA PHILOCRATEM. 341

esse, malevolum erga vos animum non exuent, existimantes prseter
publicas calamitates aliud nihil esse quod metu se liberet rationis
rerum a se gestarum vobis tandem aliquando necessario reddendse.
4. Quid? quod autumo, judices, jus sequum et verum hac in
causa si obtineat, non satis esse ut Philocrates peculatus postuletur,
sed etiam oportere, ut necessitas pro capite dicendi ipsi imponatur.
Et profecto grave sit atque non ferendum, si, cum privatis et mi-
nutis in causis furtorum conscii poenis teneantur iisdem quibus fures
ipsi, turn Philocrates, qui Ergocli conscius sit et peculatus et cau-
ponatus jurium vestrorura, non modo non eadem poena qua ille
afficiatur, sed insuper quoque mercedem nequitise ab ipso in celandis
Ero'oclis furtis demonstratoe ferat habeatque relictam ab illo sub-
stantiam. Sed est alia adhuc quoque causa, judices, ob quam vos
par est hunc Philocratem ejusque consortes punire, quos nil puduit
vestram castitatem contumeliosissimis sermonibus infamare, ac si
cupidi venalesque sitis. Superiori enim judicio populi, cum causa
Ergoclis in concione agitaretur, dictitabant quingentos e Pirseeo
esse largitionibus a se corruptos, et in urbe alios mille et sexcentos
numero ; magisque se suis opibus fidere, quam peccata sua refor-
midare, prae se ferebant. Fecistis vos quidem jam turn, cum Ergo-
clem condemnaretis, his planum atque testatum, verum ad omnes
homines etiam declarandum vobis est, nuUam esse pecuniarum
tan tarn vim, quae vos ab eorum castigatione avocet, si quos in male-
ficio deprehensos vestrarum tabellarum potestati obnoxios nacti
sitis. His negate facultatem vestra bona furandi atque diripiendi.
Hsec ego vobis suadeo, ad hsec vos cohortor. Nostis enim vos
omnes Ers:oclem cum classe hinc discedentem hoc sibi habuisse
propositum, ut rem faceret quam amplissimam,non ut largitate atque
raagnificentia suae erga remp. liberalitatis gloriam qusereret : nostis
item bona Ergoclis penes alium nullum esse, quam penes hunc
Philocratem. Quod si ergo sapitis, operam dabitis ut ab eo bona
vestra recuperetis.

L Y S I ili

CONTRA NICOMACHUM SCRIBAM

DE RATIONIBUS REDDENDIS

ACCUSATIO.

1. IIaud raro evenit, judices, ut in judicium adducti, cum visi
essent peccasse, veniam tamen a vobis impetrarent, alii quod
majorum fortia facta proferrent, alii quod sua ipsorum de vobis
merita. Quando igitur defendentium excusationes baud asperna-
mini, a quibus ornamentorum aliquid iu remp. esse coUatum con-
stiterit, eequum est accusatores quoque aequis auribus a vobis
audiri, cum reos improbitatis arguunt jamdudum inolitse atque
inveteratse. Patrem itaque hujus Nicomachi servum publicum
fuisse, et hie ipse Nicomachus quibus in studiis adolescenliam con-
triverit et quotum deraum setatis annum agens in album phratorum
illatus [h.e. civitate donatus] sit, ea vero omnia enarrare longum
sit: ex quo autem mandatum ei tandem negotium fuit codicem
legum condendi, ecquis est quem fugiat, quantas ex eo tempore
noxias reip. attulerit? Imperatum enim ei cum esset intra quartam
mensem leges Solonis in mundo unoque codice exarare, non solum
non Solonis leges sed suas conscripsit et pro Solone ipse sese suis
auspiciis legislatorem creavit, sed etiam honorem in quatuor menses
datum in sextum annum extraxit: cujus sexennii diem non est
passuB abire, quo non qusestum fecisset aliis legibus expungendis
aliis inferendis. Denique jus nostrum eo contemptus atque dede-
coris devenit, ut necesse haberemus uti legibus iis, quas impertire
postulantibus nobis, velut promo condo, placuisset Nicomacho,
quamvis parce vellet, quamvis adulteratas et vitiatas, quamvis im-
mani emptas : ita factum est, ut litigantes contrarias atque repu-
gnantes inter se leges allegarent, alias idem imperantes, alias vetan-
tes, quas ambac partes affirmarent a Nicomacho accepisse. Item si
magistratus alicui mulctam arbitratu suo irrogassent eumque post-
modum in judicium induxissent, Nicomachus proferre leges [secun-
dum quas causa quaeque disceptaretur] recusavit; sed prius resp.
maxiraas in calamitates incidit, quam ille hoc honore decederet
actorumquc ralioncm redderet. Quoniam igitur poenas turn nullas
dcdit, age nunc tandem vidcamus, qualem in illo magistratu se
gesserit? Primum totum quadriennium insumpsit legibus exscri-
bendis, quod negotium intra mensem poterat peragi: deinde, cum
assignata in manusquc data ipsi fuissent excmplaria, unde suura

CONTRA NICOMACHUM. 343

codiceni exscribere jussus esset [vel, si mavis sic reddere: cum
certae Archontum aetates, velut metEe qusedam, ipsi fuissent fixae,
quibus ab oetatibus inde initium exscribendi faceret, ut citeriores
quidem, non autem ulteriores seu antiquiores leges consciiberet],
universum juris nostri ambitum sibi fecit provinciam, et, tot et
tanta cum tractasset quanta nemo alius, tamen ad hoc diei nondum
rationem reddidit solus. Reliquis enim omnibus exeunte prytania
quaque reddenda est honorum suorum ratio: tu autem, Nicomache,
ne quadriennii quidem rationem actorum dignatus es Uteris consi-
gnatam censoribus exhibere; sed civium omnium tibi soli censes
licere honorem per longa temporum spatia extrahere, ita ut neque
rationem reddas neque plebiscitis pareas neque leges pensi facias,
quarum alias tuum in codicem infers, alias expungis, eoque proce-
dis dementioe, ut tua ducas esse quae sunt reipublicae, quanquam
servus es publicus. Vos itaque decet, judices, recordantes, et
quibus ortus sit majoribus Nicomachus, et ea injuria vobis infe-
renda quam intulit, quam se immemorem vestri beneficii ingratum-
que praestiterit, eum punire, et quoniam unius cujusque criminis
pcenas ab eo non repetiistis, nunc ob cuncta simul ulcisci.

2. Sed fortasse, judices, cum pro se afFerre quo purgetur nihil
poterit, turn in invidiam me adducere conabitur. QuOd cum faciei,
ore vos, judices, ut ei me criminanti fidem prius habere nolitis,
quam si ego, copiam mei defendendi nactus, mendacia ejus purgare
minus potuero. Quodsi ergo conabitur eadem de me ad vos quo-
que.crirainari, quae coram senatu ausus est, me fuisse in numero
Quadringentorum virorum, recogitate probrum hoc esse illis ita
familiare atque protritum atque in neminem non ab iis jactari soli-
tum, ut si omnes illi, quos hi aiunt in isto coUegio fuisse, reapse
fuissent, non jam quadringentorum sed plus mille virorum iliud
collegium fuisse necesse esset. Referunt enim hunc in numerum
alios qui tempestate Quadringentorum adhuc pueri erant, alios
peregre procul ab urbe agentes: verum, quo homines insontes vobis
suspectos invisosque reddant, calumnias istiusmodi a se nefandum
in raodum confictas iis adspergunt. Ego vero tantum absum, ut
in collegio Quadringentorum fuerim, ut ne in ter [aut quinquies]
mille quidem collegium unquam fuerim cooptatus. At enim videte
quaeso loci mei iniquitatem et quam iniquo cum adversario com-
missus sim : privata si quapiam in re cum eo contracta certarem
eaque in re maleficii eum admissi arguerem ita perspicue atque
nunc hac publica in causa arguo, tarn non videtur esse ferreus et
impudens, ut per excusationum tam frigidarum ineptias absolvi sit
postulaturus; jam vero in judicio versans de se habendo super re
ad rerapublicam pertinente, videtur opinari, nullas se pcenas dare
oportere, dummodo me accusaverit.
, 3. Rem porro mirandam putoNiconiachum,qui censeat vos debere

344 LYSI^

aliis minora delinquentibus succensere in eosque animadvertere,
eundera postulate ut vos sibi ignoscatis, a quo renipublicam gravis-
simis la^sam iujuriis pessimisque fraudibus innexam esse confido me
planum facturum. Audite ergo nulla formidine, judices: accusa-
tores enim hoc genera accusationis utentes admitti atqne probari
par est, cum reos insectantur huic reo similes. Hi nempe, cum
libertatem plebis ipsi suis manibus lacerassent, nunc se studiosos
ferunt hujus a se labefactatcc libertatis; quorum e numero Nicoma-
chum liunc esse, vol uno vobis hoc documento constabit. Amissa
classe, cum de mutaoda reipublicse forma deliberaretur, objurgabat
Cleopho senatum, aiens eum conspirasse atque coisse ad machinan-
dam reip. perniciem et consilia reip. dare baud saluberrima. Ibi
Satyrus Cephisiensis, quippe turn senator, senatui fiebat auctor, ut
Cleophontem in carcerem abduci juberet, postmodum judicio tra-
dendum. Senatores reliqui, sublatum cupientes Cleophontem, raetu
ne judicium non mortis ei poenam sed aliam quampiam mitiorem
irroga'rret, persuadent huic Nicomacho ut legem proferret in banc
formulam, oportere senatum quoquc judicio interesse unaque cum
reliquis legitimis judicibus sententiam pronunciare. Ibi homo hie
hominum omnium pessimus perspicuum atque controversiffi expers
ediditdocumentum animi sui a libertate populari alieni atque factioni
dediti,novistum rebus atque dominationi paucorum studenli: eodem
enim die dem\im, quo judicium in Cleophontem est habitum, legem
illam protulit. Sunto, judices, per mc licet, alia in Cleophonte
baud probanda : hoc tamen in confesso est, turbatores illos, qui
remp. labefactare tum contcndebant, omnium civium hunc ununi
Cleopliontem maxime de medio toUere studuisse, Satyrumque atque
Chremonem, qui Trigintatyrannorum teterrimi erant, non eo accu-
Rasse quod majestatem vestram a Cleophonte la;sam exislimarent,
sed quod sperarent, ubi eum sustulissent, neminem fore qui ipsos
prohiberet mala vobis injungcre. Quod ut consequerentur, malis
artibus per banc legem a Nicomacho turn prolatam perfecerunt.
Videtur utique Cleopho, judices, vestrum nonnullis civis malus fu-
isse: at hoc tamen rursus vos cogitare par est, quanquam a Trigin-
tatyrannis baud pauci mali civcs pcrempti sint, vos tamen tyrannis ob
bos ipsos malos civcs, non minus cjuam ob bonos, intcremptos suc-
censere, quia tyranni eos, non in uialeficiorum poenam, sed ad ul-
tioni privatse satisfaciendum, ob privatas eorum cum ipsis simurtates,
qui «ccum non facerent, sed cum diversa factione, sustulcrint. Ad
hoc igitur caput accusationis rcfutandum cum accesscrit Nicoma-
chus, hoc unum niodo vos mcminisse vclim, legem illam de qua
queror ab co fuisse isto prolatam temporis articulo quo reipublicaj
forma fuit mutata, in eorumque gratiam qui libertatem eversum
ibant, in causaque fuisse, profcrenda ilia lege ab ipso conficla, ut
una cum legitimis judicibus ad judicandum de Cleophpnte preeter

CONTRA NICOMACHUM. 345

moiem sederet is senatus in quo Satyrus et Chremon plurimum
valebant, Strombichides autem ct Calliades aliiquc multi viri fortes
atque boni perierunt.

4. Mentionem hujus loci fecissem nuUam, nisi intelligerem, Nico-
machum hac excusatione, injusta quideiu ilia at([uc cmeiitita, couari
severitatem vestri judicii subterfuge re, quod plebis sit studiosus.
Cujus succ erga vos voluntatis argumento utetur hoc, quod exsilium
vobiscum participarit. Ego vero baud paucos demonstrare atque
nominatim edere possini, qui, quamvis operam tyrannis ad everten-
dam remp. navassent, niliilominus tatnen ab ipsis alii morte afFecti,
alii in exsilium acti fuerunt, a dominationis certe consoitio exclusi ;
quapropter baud convenit exsilii tolerationem ei prodesse, sed vos
potius decet nuUam ejus habere rationem neque ejus respectu pec-
catis Nicomachi ignoscere : nam ipse quoque in partem culpae venit,
et per ipsum pro parte ipsius virili factum est ut vobis esset in ex-
silium migrandum ; ut autem ipsi domum redire liceret, hocplebis
vestra2 contentioni debet. Praeterea stultum et turpe sit, vos quidem
gratiam ei habere rei quas ipso invito et nolente evenit [reditus in
patriam], ipsum vero poenas dare nuUas criminum ab ipso voleute
in vos commissorum.

5. Audio prseterea Nicomachum hsec crepare, me impium esse
qui religiones sacrorum tollam. Ego vero hac de re sic statuo.
Leges super descriptione si tulissem, liceret quodammodo Nicoma-
cho ista jactare : jam vero postulo eum legibus communibus et dudum
fixis morem gerere. Miror enimvero ei, aienti me impium esse,
qui tamen censeam sacra a kyrbibus atque stelis imperata fieri
Becundum pacta literarum monumentis consignata, in mentera non
venisse totam hoc pacto civitatem a se accusari : vos enim hsec
eadem decretis vestris sanxistis, quae ego restaurari suasi. Porro
si res, quarum ego factus sum auctor, tibi graves atque indignse
videntur, quanto gravius atque scelestius illorum videbitur facinus,
qui sacra fecerunt solummodo e praescripto kyrbium. Atqui de
pietate, judices, non a Nicomacho vos discere quae conveniant decet,
sed e faclis judicare. Majores nempe vestri, tametsi sacra nulla
faciebant alia quam a kyrbibus prfescripta, civitatem tamen banc
vobis tradiderunt Grsecarum omnium amplissimam atque fortunatis-
simam : quare convenit, vos eadem sacra, easdem caerimonias, tueri,
si nullam aliam ob causam, saltim ob felicitatem fortunse quae illo-
rum sacrorum exercitationem consecuta est. Ecqui alius esse quis
possit religiosior atque pietatis erga deos observantior quam ego
sum, qui censeam sacra esse facienda primum e ritu patrio, deinde
ea quse civitati prosunt omnium maxime, turn quae populus scivit,
denique iu quae faciendis sumptibus vectigalia publica sufiiciunt?
Tu autem contra fecisti, Nicomache : nam in descriptione sacrorum

2 Y

346 LYSI^

a te condita atque exhibita cum sacra indixeris multo plma quam
vetustis a legibus imperata sunt, factum ex eo est, ut vectigalia, in
heec nova sacra te auctore inchoata cum insumantur, ad ilia vetusta
et patria minus sufficiant. Ne longe abeam, anno superiori ob de-
fectum pecuniai facta non sunt sacra eorum e numero quse a kyr-
bibus imperata sunt, et in (|ua; sumptus trium talentorum fuisset
faciendus. Occurri nequit reditus publicos baud sufFecisse : suft'e-
cissent utique in sacra antique patrio ritu sancita, nisi Nicomacbus
hie nova sacra descripsisset, in quae plus quam sex talenta impendi
debent, et non modo sufFecissent reditus, sed etiam superfuisset
adliuc ffirario. Quae aio, testibus ea confirmata dabo.

TESTES.

6. Reputate vobiscum, judices, sacra si faciamus secundum pacta
conventa tum Uteris consignata atque jurejurando confirmata cum
populus ab exsilio domum rediret, omnia sacra fieri posse vetusto
ritu patrio tradita : sin autem secundum edictum harum stelarum
quas hie Nicomachus fixit, multa intercidere atque omitti debere.
Et nihilominus tamen ambit hie sacrilegus domos, circumcursitat
per stationes, ubique jactans, se leges conscripsisse de sacris facien-
dis, non parsimoniae quidem, et pietati tamen vestrae, convenientes;
quee si vobis leges minus arrideant, jubet eas rursus expungi : et
ejusmodi offuciis sperat se vobis persuasurum, ut credatis neganti
quiccjuam in vos peccasse, tametsi civitatem, ut sumptum duodecim
talentis majorem quam oportebat hoc biennio faceret, induxit, et,
qua est audacia, quotannis senis talentis aerarium quasi mulctare
sustinuit ; quid enim aliud fecisse dicendus erit is, qui leges de
sacris tulit eas, quae leges si obtinebunt, acrario sena quotannis
talenta erunt impcndenda plus quam oportebat? idque tarn impor-
tuna ct dura tempestate, qua res pecuniaria tarn arcta est, videns,
acrarium cxhaustum ct exinanitum, Lacedaemonios minantes ni de-
bita ipsis tot talenta dependamus, Bceotos autem corporaque tum
serva tum libera et jumenta armentaque nostra et plaustra et instru-
mentum omne ruslicum ex agris nostris agcntes, ferentes, secum
retinentes pro arrlia cjuasi luitionis duorum talentorum quae ipsis
debemus neque reluere valemus ; videns denique navalia et moenia
nostra ob penuriam serarii in ruinas dilabcntia; qui porro probe
nossct senatum rebus idcntideni presidentem, si satis sit uude
sumptus in res exsecutu et provisu necessarias faciat, nulla in re
delinqucre, sin autem enervatus atque subsidiis destitutus sit, facere
non posse quominus causas iniquas et turpes, titulo denunciationis
ad 88 delatas, recipiat, civiumque innocentium bona confiscet, et in
potestate sit oratorum pessima quaeque suadentium. Quapropter
oportet vos, judices, non senatoribus succensere identidem remp.
administrantibus, sed his qui ad ejusmodi incitas et penurias rei

CONTRA NICOMACHUM. 347

peciiniariac retnp. deprimunt. Attendant nunc exitumque hujus
judicii preestolantor fares peculio vestio insidiantes, quibus effusam
iicentiam impunitatemque dabitis vos compilandi, nisi Nicomachum
puniveritis : sin autcm condemnato extrcmas qnasqne poenas irro-
gabitis, quo calculo Nicomaclmm condemnabitis, eodem reliquos
quoqiie corrigetis melioremque ad frugem revocabitis ; edetisque
documentum, undo alii discant neque expedire sibi neque licere in
vos delinquere, non infacundos castigantes sed disertos et linguae
potentes. Ecquls jam unus omnium civium ad poenas vobis dan-
tlum meritas hoc Nicomacho est accommodatior? quis de patria
ininus est bene meiitus ? quis earn saepius atque gravius laesit ? quis,
creatus a vobis juris vestri civilisque et sacri digester atque con-
scriptor, utrumque illud jus ita corrupit atque Nicomachus? Re-
cordamini, quam multi, vestri qui cives nati essent, ob peculatum
morte sint mulctati. Loeserunt lii quidem vos proculdtibio, scd
hactenus solummodo quod detrimento vos affeceriint quasi momcn-
taneo, ad id solummodo breve tempus quo rem vestram minuerunt :
hi autem, Nicomachus cum consortibus, qui leges atque cserimonias
vestras describere jussi, eas temerant, ad id faciendum largitioni-
bus empti, remp. in omne futurum tempus carpunt et labefactant.

7. Ecqua tandem vos de causa, eccujus memores virtutis ab co
demonstratac, Nicomachum absolvatis? Num quod vir fortis atque
strenuus sitmultisque prosliis terraque marique interfuerit ? Atqui,
quo tempore vos cum discrimine capitum vestrorum in navibus hinc
fugientes in exsilium ibatis, hie manens in urbe Solonis leges vitiabat
atque confodiebat. An, quod de suo largiter atque magnifice in
vos impenderit multasque contributiones contulerit? Atqui non
modo nil contulit, sed contra peculium vestrum expilavit. Verum-
tamen ob majorem famam et virtutem? Profecto jam saepe qui-
busdam hoc nomine ignovistis : hunc autem, sui quidem causa
morte mulctari, majorum vero sub corona vaenire oportebat. At-
tamen, si nunc ei veniam dederitis atque peperceritis, gratiam vobis
imposterum rebus ipsis reddet animumque memorem declarabit?
Is ne? qui ne priorum quidem omamentorum a vobis in se colla-
torura meminit ; quanquam e servo civis beneficio vestro factus, et
e mendico dives, et e commentariensi secundi ordinis legislator.
Id quod etiam jure merito vobis vitio vertatur, qui ab exemplo
majorum vestrorum hac in re desciveritis: majores vestri delectu
suo sibi legislatores constituebant Solonem et Themistoclem et Pe-
riclem, existimantes latoribus legum leges ipsas similes esse fu-
turas; vos autem Tisamenum Mechanionis filium et Nicomachum,
aliosque iis similes homines nescio quos subscribas, huic legum con-
scribendarum negotio prtefecistis ; et magistratus quidem vestros
ab illis contaminari atque corrumpi suspicamini, ipsi vos autem illis
fiditis. Quod turpissimum, quod cum eidem magistratui cundem pro

;J48 LYSI/E CONTRA NICOMACHUM.

commentaricnsi bis famulari hand licet, snmmas autem res quam
(liulissime hos agere atqiie versare arbitiaria cum potestate sinitis.
Denique ei Nicomaclio describcndas leges atque cserimonias vestras
mandastis, cui ne cum civitate quidem quicquam commune est ob
patris ignobilitatem : de quo tolum populum judicium capitale agere
oportebat, is jura vestra libertatemque jngulavit; de quo ut inter
vos constaret, factis ipse suis operam dedit. Horum coeptorum
vos nunc tandem aliciuando poeniteto: incipite tandem aliquando
injurias nolle animo tequo perferre corum qui identidem sunt in ci-
vitate turpissimi; nefjue commiltite, ut quos privatis in circulis
objurgatis atque traducitis, eos publico punire cum possitis, tamen
absolvatis.

8. Haec hactenus. Juvat nunc adhuc paucis quoque vos admo-
nere de iis, qui Nicomachum exorando liberare studebunt. Parati
nempe quidam sunt e numero amicorum ejus, nee non eorum qui
in rep. versantur, pro eo deprecari : quorum ego nonnuUos decere
raagis arbitror, ut facinora ipsi sua purgent, quam ut pro aliis ma-
leficis deprecationem apud vos interponant. Grave mihi, judices,
hoc quoque videtur neque ferendum, hos a Nicomaclio quidem, qui
unus esset nullaque vestra laesus injuria, contendere ut noxias suas
a rep. removeret nil curasse ; vobis autem, tot numero qui sitis et
ab eo gravissime lacsi, laborare ut persuadeant baud decere poenas
a reo repeti. Oportet itaque, quod ab liujus amicis conferri videtis
studium ad amicum servandum, id idem a vobis conferri ad inimicos
vestros puniendum, bene gnaris, si fures serarii vestri majestatisque
vestrse latrones pro meritis castigaveritis, hos ipsos eorum patronos
primos fore qui vos fateantur viros fortes atque strenuos esse. Co-
gitate, neque Nicomachum, neque deprecatorum ejus quenquam
tot ornamenta in remp. contulisse, atque hie unus Nicomachus ei
vulnera imposuit; quapropter multo magis vobis convenit hunc
punire, quam illis huic subvenire. Ignorare vos quoque nolim,
jadices, qua cum spe deprecatores Nicomachi hoc ingressi sint tri-
bunal : sperant vos minus constantes in dignitate vestrae personee
tuenda fore, quam nos in nostrce fuimus ; nullam non nobis ad-
moverunt pcrsuadcndi machinam, tametsi frustra, ut accusationem
banc omitteremus; jam vestrum in conspectum prodicrunt peri-
culum facturi, possintne auctoritate, gratia, precibus judicium fle-
clere, sperantesque fore, ut imponendo vobis licentiam adipiscantur
impostcrnm quicquid volent impune agendi. Nos quidem flectere
non potf rant : estote itaque vos quoque constantes. Non ante
judicium soiummodo declarandus vobis est, id quod facitis, animus
maleficis infestus, sed in ipso f|uoque judicio, atque id multo potios,
castigandi sunt audaces legislaturam vestrain funditus tollentcs :
quofl cum fiet, turn dcmum nulla non pars reip. recte et ad prfe-
scriptum legnm gubemabitur.

L Y S I ^

CONTRA PHILONEM

DE PROBATIONE
ORATIO.

1. Haud ego equidera, senatores, sperabam unquam futurum ut
Pinion hie eo exeederet audacise, ut probationis ergo copiam sui
vobis faceret: verum, quia non una in re sola se jactavit ejus au-
dacia sed in perniultis, egoque hoc in tribunal ingressus sum jure-
jurando dicto, me vobis auctorem futurum optimorum quorumque
consiliorum, quo in jurejurando hsec quoque inest clausula, ut, qui
jus illud jurandum dicit, is spondeat a se denunciandum Si quera
nori|. inter senatus candidates sorte designates eo ordine indignum,
feraia me nunc hujus Philonis accusatorem, nullam meam cum eo
privatam exsequens siraultatem, neque ad levitatem et fidentiam
sublatus anescio qua conscientia facultatis et usus in dicendo coram
vobis, sed multitudine delictorum ejus fidens, dignumque me cen-
sens religioni jurisjurandi a me dicti me inhserescere. Intelligetis
quidem copias, quibus ad ilium accusandum ego utar, multum con-
cedere copiis his, quibus ille fretus flagitiosum se ferre ausus est :
verumtamen etsi in accusatione a facundia memoriaque destituar,
Don id ei ideo debet prodesse ; sed potius, quae ego, quamvis
pauca, perspicue et quoad satis erit docuero, ex iis eum reprobari
convenit. Dicam enim sic, ut cum facinorum ab eo coramissorum
ignoratio mea factura sit, ut multitudinem gravitatemque rerum di-
cendarum minus videar assecutus fuisse, turn rursus tamen satis
dixisse videar ad declarandam hujus improbitatem, quse tanta est
et tarn abnormis, ut quamvis pauca specimina satis universam pro-
dant. Sed et vestrum si qui sunt eloquentia valentiores quam ego
&um, eos rogo, ut delicta Philonis oratione exaggerare velint et a
me prseteritis ea quae ipsi norint crimina ejus addere : neque enim
e solis a me dicendis spectari mores ejus convenit.

2. Nego itaque fas esse senatui de rebus fortunisque vestris de-
liberaturo quenquam interesse, qui non, praeterquam quod civis
natus sit, etiam civis esse bona fide studeat atque contendat. Ejus-

350 LYSI^

modi enim animo qui prrediti sunt, eoriim permagnum interest re-
cterie an secus liabeant reip. fortnnoc, propterea quod existimant
oportere se perinde damna ejus atque emolumenta participare.
Nam qui, nati cum sint cives, eo tamen sunt animo, ut ubicunque
bene sibi sit copiarumque ad vitam commode degendam satis et
super sit, ibi patriam esse autument, hos constat, transmissa boni
communis cura, in privata sua commoda esse incubituros, quippe
quibus non in civitate sed in fortunis suis sita sit patria. Pla-
num itaque faciam hunc Philonem securitati suce diligentius quam
patrii\! periclitanti prospexisse, satiusque duxisse salvas habere
fortunas suas in tutoque cetatera degere quam periculis pari cum
aliis civibus contentione obeundis remp. salvam prcostare. Cui
cum sfEva ilia clades contingeret — cujus ego cladis mentionem
hactenus faciam, qnatenus rerum narrandarum ordo et natura ne-
cessitatem milii imponet earn perstringendi — , Philon hie, una cum
reliquis civibus a Trigintatyrannis e civitate proscriptus, aliquan-
tisper rure consedit ; cum autem illi a Phyla in Piraeeum redissent,
civesque nostri non Attico solummodo ex agro verum etiam ex omni
circa regione finitima coissent, omnes et singuli quam possent
operam ad succurrendum laboranti patriae conferentes; quid ibi
Philon hie? contra quam alii omnes, convasatis quse ei hie erant
alienam in ditionem se transtulit, Oropum habitatum concessit, ibi
vectigal inquilinatus depcndit, sub tutela patroni vixit ; raalebat
nempe apud illos inquilinum agere, quam apnd vos civem pari vo-
biscum jure utentem. Neque, quod constat civium nonnullos fe-
cisse, animum partcsque cum fortuna mutavit : nonnulli nempe,
videntes Phylceis illis conatus prospere succedere, a tyrannonim
partibus ad horum transibant ; Philon autem ne harum quidem
secundarum rerum communionem appetiit; rei bene prospereque
jam pcractcn supcrvenire, quam oi cum ageretur interesse, maluit;
participare fructus laborum maluit, quam sno consilio suave opera
patriam ornare atque relevare. Non rediit in Pireeeum, neque locus
ullus est in quo collocandi sui copiam vobis fecisset. Jam qui vos
prodidit, quos videret prospcris rerum successibus florentes, quid
ille fuisset ausurus, si vos sccius atque vellem res gerentes vi-
disset?

3. Privatis quidem si qui constricti cladibus interesse periculis
m baud potuerunt, quibus resp. tum defuncta est, venia hi digni
utique sint — ecquis enim ultro,dedita opera infelix sit? — ,consulto
autem qui commiserunt ut a laboribus vestris abessent, hi venia
sunt arccndi : non enim a calamitatibus intcrcepti abfuerunt, sed
mala fraude sua temporibus vestris insidiati. Ratus quidam est
usuque univcrsi generis humani constabilitus mos imprimis sequus
ct humanus, ut, duobus ejusdem criminis reis factis, ofFendamur

CONTRA PHILONEM. 351

atque succenseamus ei maxime,qui quo minus committeretur cavere
potuisset ; pauperibus autem aut corpore invalidis parata est penes
omnes venia, censentes, quicquid labantur, invitos eos labi. Philon
ergo venia prorsus est indignus : nam neque corpus ei ad laborum
patientiam molle et flaccidum est, id quod ipsi cernitis, neque copiis
rei familiaris destiluitur ut muneribus edendis parum sit idoneus,
id quod ego mox planum alque testatum facianti. Qui ergo, igna-
via terpens et malignitate quadam animi dolosus, ibi loci et in
tantum prodesse patriae cessavit quatenus prodesse poterat, quo
qua^so pacto poterit is facere quoniinus omnium vestrum odio et
exsccratione obruatur? Verendum porro vobis non est, ne Philone
reprobando civium reliquorum quenquam offendatis : non enim
alteros, sed ambps [tam Pirseenses, (juam urbanos], ab eo proditos
esse palam est ; quapropter neque ab iis qui in urbe manserunt
eum amari consentaneum est, (juibus laborantibus ut subveniret in
mentem ei non venit, neque rursus a Piraeensibus, quibuscum redi-
tum in patriam armis quserere nil curavit, idque cum, ut ait, civis
esset. Sin tamen adhuc superest tertium aliquod civium genus, si
fiat aliquaudo — quod dii vetent — ut genus hoc rerum potiatur,
cum illo turn genere civium rempublicam gerere atque senatui in-
teresse postulato, hoc suum de ipsis meritum allegans, quod causam
ipsorum amplexus esset.

4. Quo itaque certi sitis Philonem apud Oropum sub tutela pa-
troni incoluisse fortunasque ei satis amplas lautasque esse et neque
urbanis eum neque Piraeensibus presto fuisse, audite hos qui testi-
mouio suo fidem a me dictis adstruent.

TESTES.

Relinquitur ergo ut causetur, per interventum valetudinis negatum
quidem sibi fuisse Piraeensibus succurrere, verumtamen de suo
sponte contulisse unde paupertas plebis vestrae sublevaretur, aut
municipalium quosdani instruxisse, quemadmodum civium vestro-
rum alii quoque haud pauci fecerunt, si qui per corporum infirnii-
tatem ipsi militia fungi nequirent. Ego vero ei hoc quoque menda-
ciura eripiam, quo vos eo circumvenire ne possit; quoniam mihi
postmodum non licebit ejus arguendi causa hue ad vos progredi.
Cita tu mihi Diotimum Archarnensem una cum reliquis qui delecti
cum Diotimo fuerunt, ut municipales armis instruerent aere coUato
comparatis-

TESTIMONIA DIOTIMI ET COLLEGARUM.

5. Nihil itaque Philon reip. profuit : verum non modo in mentem
ei non venit ut prodesse reipublicae vellet in istiusmodi tempore
atque in ista rerum perturbatione, sed etiam coramisit ut e malis

352 LYSI^

vestris rem augeret; evectus enitn Oropo, alias solus ipse, alias cum
globo quein ducebat hominum improborum, qui clades veslras lau-
tam sibi atque qua;stuosam ducerent provinciam, persultans agros
vestros, si quos in cives vestros incurreret annis graves, in munici-
piis relictos, in re familiari perquam curta, quacarere ad vitain sus-
tentandam nullo modo possent, per setatem baud valentes vobis
opituluri, cum animis vestri essent studiosissimi, hos igitur Philon
fortunis spoliabat, majoris faciens mediocritatem fructus quem ex
eorum spoliis percipiebat, quam laudem innocentite atque continen-
tiee erga eos, qui nunc, quo minus in eo suas cuncti cxsequantur
injurias, eadem ab ipsa causa impediuntur, ob quam tum quoque
Fobis succurrere cum vellent non poteiant. Verura cavendum vobis
est, ut eorum infirmitas eadem ne bis Piiiloni provincia fiat. Jam
semel fortunis eos omnibus denudavit : nunc ilcrum ex eorum
damnis lucrum aufferat, si fiat, quod vos minime committetis, ut vos
Phiionem ideo probetis, quod illi cuncti a senio et valetudine con-
strict! hie adesse et de hoste suo queri eumque suo premere testi-
monio non possunt; verum, etiamsi vel unus modo illorum tmn ab
hoc Phiione vexatorum in judicio adsit, satis hoc magnum judicate
argumentum veritatis, et hunc Phiionem odio quam fieri poterit
maximo insectamini, qui expilare sustinueriteos, quibus alii miserti
paupertatis de suo largiri soliti sint. Cita tu mihi testes.

TESTES.

6. Porro causam video nullam, cur vos oporteat hoc de Phiione
secius statuere, atque ipsi ejus necessarii, quos consentaneum est
eum optima nosse, statuerunt; erga quos ita se gessit immanem
atque belluinum, ut, etiamsi aliud nihil deliquisset, vel sola haec ejus
immanitas vos eum reprobare sit coactura. Omittam, quae mater
adhuc superstes de eo questa est : at in exitu vitac quse egit, ea sunt
ejusmodi, ut facile vobis sit illinc colligere qualis erga matrem
fuerit. Dubitans enim ilia cadaver suum filio credere, tres minas
in funus suum erogandas Antiphani moribunda tradidit, cum quo
nulla ipsi necessitudo erat. Norat ergo filium cupiditate captum,
contcmpta sanguinis arctissima nccessitudine, ipsos extremes ho-
uores sibi esse denegaturum. Atqui, si mater adeo, quanquam
matres ita natura factse sunt, ut a liberis quas accipiunt injurias,
eas plerumque tolerent, et rursus beneficiis cultse nil admodum ma-
gnum atque pra^clarum se ferre putent, quia, quicquid sit, benevo-
lentia id magis atque caritate quam veritate rei censetur; quod si
ergo mater hunc vel e cadavere suo compendium facturum suspi-
cata est, quid vos oportet de eo arbitrari ? quem ei erga vos animum
esse? Nam erga necessarios qui tarn immanis tam sordidus tarn

CONTRA PHILONEM. 353

turpis lucri avidus est, ecqui is erga alios erit ? Vera autem ut
vobis cotjstet hsec quoque esse, audile ex ipso Anliphane, eo qui
Ires illas minas a moriente tulit mortuseque funus curavit.

TESTIS.

7. Ecquid igitur vos tandem spectantes liunc probabitis ? utrum,
quod nil deliquerit? Atqui patriam gravissime loesit. An, quod
spes est fore ut olim aliquando resipiscat? Frugi homo prius esse
studeto praeclareque de patria meretor, turn demum candidatura se
ordinis senatorii ferto, quura rebus testatum fecerit, tantum a se
decorum esse in patriam collalum quantum constat ei vulnerum ab
isto inflictum esse, Consultius enim apud omnes habetur gnitiam
demereri potius, quam proraereri. Grave mihi quidem indignumque
videtur, si peccatorum jam commissorum pcenas nuUas det, benefi-
ciorum autem, quae in vos olim aliquando se collaturum ait, jam
nunc prsesentia ei prajmia tribuatis. Sed fortassean ideo Philonem
probabitis, quo cives vobis nieliores virtutisque studentiores impo-
sterum fiant, videntes, perinde omnes honoribus affici? Imo vero
periculum est, ne boni, videntes in petitione houorura pari se loco
cum malis haberi, desinant honestati operam dare, quod existi-
ment, qui malis honores conferre nil dubitent, eosdem bonorum
cjuoque esse solere immemores. Est hoc quoque meditatione
vestra dignum, judices: castelium si quod navemve prodidisset
quis aut castra, cum parte civium, extremis eum pcenis afficeretis ;
hie autem universce civitatis proditor factus, ea tamen fiducia
eaque cum spe vestrum in conspectum prodiit, ut constet eum
immunitatis a poenis certum esse. Quid? quod proditionis adeo
praemium sperat se ablaturum honorem ordinis senatorii ! Atqui,
libertatem qui tam palam prodiderit atque hie fecit, ei non de
honore petendo sed de servitute certandum apud vos erit, et de
proscriplione bonorum omnium, unde extremam ad paupertatem
delabatur.

8. Verum hsec eum jactare audio, nefas si esset ejusmodi in tem-
pore patriee deesse, legislatorem baud videri fuisse commissurum ut
ea de re legem nuUam ferret, qui, quas alias res vetitas voluisset,
de iis diserte cavisset legibus singularibus. Sperat nempe vos tam
tardos fore, ut hoc quod obvium est minus inteiligatis, ob sceleris
magnitudinem a legislatore prseteritum id fuisse. Eccui enim aut
oratori aut judici venisset in mentem, ut suspicaretnr fore civium
quemquani audacise tam projectee ut tantum in se facinus admit-
leret? Hujusmodi enim si quid iis suboluisset suspicari, tam stuiti
et tam segnes profecto non fuissent, ut hoc de scelere cavere obli-
viscerentur. Ordinis militaris de desertore, velut de magni sceleris
reo, et ejusmodi quidem in bellis, ubi non saius patriae in periculc

■2 z

354 LYSINE

Tersatur sed ipsa patria alios in periculum conjicit, leges cum fer-
rent quibus ei severae pcEiiie constituuntur ; ferre de eo, qui patriam
ipsani peiiclitantem deseruerit, insuper habituri fuisse videntur?
Nequaquam : tulissent enimvero, si unquam futuvum suspicati fuis-
sent, ut exsisteret qui tale quid auderet. Ecquis non vos, et me-
ritos quidem, reprehendat, si, postquam ir.quilinorum eos qui plebi
subvenissent tametsi nulla lege tenerentur id facere, honorassetis,
et modis quidem hac civitate dignis; jam nolletis hunc Philonem
punirc, ([ui, quam debuerat tueri civitatem, earn civis officii imme-
mor prodidit ? puniie, inquam, si non alia quapiam graviore pcena,
saltim infamia in qua jam ha^ret?

9. Existimate vobiscum, qua tandem de causa bene de republica
ineritos honorelis, malos autem contemnatis atque abjiciatis ; quod
utrumque a niajoribus ita est institutum eorumque exemplis confir-
matum atque pro lege tuenda vobis traditum, non pra;teritorum
magis gratia quam postventurorum, ut civium injicerelur animis
ardor eas artes disceudi easque copias rerum sibi comparandi, ea
denique studia exercendi, quorum assidua meditatione tandem con-
sequerentiir hoc, ut boni fortesque viri, non fortuito nati, sed opera
dedita facti haberentur; mali autem turpesque non modo non con-
sulto, sed ne fortuito quidem essent, et a flagitiis sese quoquo modo
abstinerent. Philonem porro cogitate non ea de se prodidisse, quee
spem faciant, fore ut boni at(jue idonei senatoris partes impleat.
Senatores honorem capessentes jurejurando obstringuntur. Ecquod
autem jusjurandum videatur ille sibi religioni ducturus violare, qui
deos patrios prodidit? Id enim egit, et futurum fuisset, si omnes
eundem atque ille animum habuissent idemque essent exemplum
secuti. Ecquod ille sit bonum atque reip. salutare capturus consi-
lium, qui patriam nc scrvarc quidem atque a servitute vindicaie sus-
tinueril? quaenam ille reip. arcana silentii fide tecta et clausa servet,
([u\ ne publico quidem a legibus atque magistralibus indicta atque
dcnunciata exscquenda sibi duxerit? Qui ne postremus quidem ad
communionom laborum atque discriminum vestrorum accesserit,
qui conveniat, eum in honoribus, iisque tantis, conferendis prseha-
beri iis ipsis, quorum hiboribus a vestris cervicibus depulsa est ser-
vitus ct res taui pra;clarre gesta;? Dirum utique sit atque detesta-
bile, qui taiiti vos omncs non fecerit, eum a vobis tanti fieri ut eum
ordine vestro amplissimo dignum in censura morum declaretis.

10. Sed video quosdam, quorum satis mirari non possum demen-
tiam. Hi parati Philoni, cujus studiosi et advocati sunt, succurrere,
hue prodicrunt eo cum proposito, ut araictnn a vobis deprecentur,
quein cxtorquere mihi prccibus non potuerunt ne(juc nie flectere ut
ab accusaiionc dcbiaterem : hi vos rogabunt, ut amicum sibi corido-
netis; turn temporis autem, cum discrimina vobis impenderent atro-

CONTRA PHTI.ONRM. 355

cissima et resp. ipsa sui pryomium in medio jaceret raptori cuique
obnoxia, nequejam de honornm petitione sed ipsa de libcrtate ag^e-
retur,tum hi Philonem non rogarunt, ut vellet vobisque et universee
reip. succurrere, patriamque ut nollct eo cum senatu prodere, in
quo sedendi jus et facultatem nunc ambit, quanquam titulus ei
nullus est liunc honorem petendi neque jus fructum aliis prseripiendi
quorum sudore partus est. Solus omnium non babebit quod tegre
ferat, repulsam a vobis, senatores, aufFerens: non enim vos eum
nunc aspernabimini, sed ipse suis semet manibus hoc honorc turn
spoliavit, cum sese dignum uon judicavit pro eo senatu, cujus ad
sortitionem nunc tarn studiose venit, in acie vobiscum stans dimicare.
1 1 . Satis heec mihi dicta arbitror esse, quanquam multa proeterii,
confidens, vos, etiamsi hccc prsetermiserim; tamen sponte vestra
sententiam tequam reique pubhcse salutarem esse laturos. Nam ad
dignoscenduni, quinam ad ordinem amplissimura admittendi sint,
non ahunde vobis sunt quam e conscienlia vestra documenta repe-
tenda: recordamini, quales vos erga remp. cum essetis, eum in or-
dinem cooptari meruistis. Hujiis quidem Philonis studia exempla
sunt inciviiia et ab omni popularis gubernationis forma abhorrentia.

L Y S I ^

CONTRA DIOGITONEM

OR ATI O.

1. Si'MMA nisi res ageretur, judices, et ejusraodi iit in ejus di-
scrimine pupilloriim horum, quorum causam dicendam recepi, sive
salus sive exitium libretur, nunquam sivissem hos in conspectum
vestrum prodire, contentionem cum necessariis rem esse ducens in-
primis turpem atque abominabilem, prsetereaque ceitus, ita vos rixo-
sitatem exosos esse, ut non cupidos solummodo rapacesque con-
temnatis et in numero sceleratorum habeatis, sed iilos adeo ipsos
quoque vilipendatis et in hominibus nauci numeretis, si qui, a neces-
sariis bonorun) parte quadam fraudati, fraudem banc intoleranlius
ferant: verum hi pupilli magnis, o judices, permagnis facultatibus,
et cunctis adeo fortunis exuti sunt atque detrimentis irreparabilibus
affecti ab iis ipsis, a quibus par erat non solummodo non proficisci
neque exspeclari ejusmodi injuriam, sed etiam aliunde oblatam pro-
pulsari, id si fecissent quod eorum personas decebat; ad me rece-
ptum itaque cum habuissent hi, quorum soror penes me domi est,
facere non potui quominns agendam eorum causam susciperem:
uxor enim mea, quae ut modo dixi horum soror est, Diogitonis hujus
quem accuse c fratre neptis est. Conatus ego contentionem amica
compositione dirimere, titraqiie cum parte multis cum egissem, et ut
ex aequo et bono inter se deciderent hortatus essem, majoremque in
modum contendissem, effeci tandem ut ambse partes private ami-
corum arbitrio rem permiltere hand recusarent; magni enim referre
autumabam, a me caveri, tit res ultra necessariorum atque familia-
rium conscientiam ne emanaret: verum enimvero, quae Diogitonis
fraude pupillis erepta esse atque intercepta penes eum retineri, tam
perspicuis convincebatur documentis ut ipse nequiret infitiari, neque
a se impetrare neque nostris obtestationibus adduci potuit Diogiton
lit super iis in amicorum auctoritate esse vellct, sed conditionum
ff'quitati viam juris in foro petendi projtulit maluitque nullum non
genus aclionum forensium experiri niodo reus fieri, modo accusa-
toris personam gerere, sed causas inanes et commentitias in forum
deferentis, extrema quaeque adeo discrimina adire fameeque bono-
rumque amittendorum, quam ut jus et fas prsnstando hujus accusa-
tionis molestia litiumque cum nepotibus exercendarum nexibus ex-
pediretur. Quod si ergo planum vobis fecero, judices, avum horum

CONTRA DTOGITONEM. 357

puerorum Diogitonem eorum tutelam flagitiosius atque crudelius
gessisse, patrimoniumque ipsonim furiosiore cum cupiditate con-
cerpsisse quam ullus alius unquam tutor pupilli cujusquam hac in
civitate fecit, taraetsi cum pupillo nulla sanguinis necessitudine co-
pulatus, rogo vos, judices.nt turn, quatenus jus et fas sinet, his pu-
eris subveniatis: sin autem, quod recepi demonstraturum, id minus
demonstravero, nil intercede, quominus vos illique credatis temere
quicquid volet jactanti, et nos posthac in numero improborum ha-
beatis. Sed, quo rem teneatis, a principio inde repetenda videtur:
vos mihi docere conanti aures praebete, judices, propitias.

2. Fratres erant Diodolus. et Diogiton, iisdem sati parentibus,
Concordes inter se, nam hereditatem ita cernebant, ut nummis prse-
sentibus una cum supellectile et mundo ex sequo divisis, fiindos et
reliqua bona immobilia communia possiderent. Tum Diodotus
negotiationi animum adjecit, unde facto splendido quaestu cum
crevisset opibus, a Diogitone persuasus filiam ejus domum ducit,
quse Diogitoni tum erat unica; ex eaque suscepit par liberorum
et filiam quse mea est uxor. Aliquanto tempore post accidit, ut
copise navales cum Thrasyllo gravis armaturse magistro nescio
quo essent ablegandse: ilia in militia scriptus inter alios Diodo-
lus, stans in procinctu, uxorem quse eadem ipsi e fratre neptis
erat arcessit, unaque uxoris patrem, qui idem et socer Diodoti et
frater germanus erat avusque liberorum a Diodoto ex hac uxore sus-
ceptorum, existimans propter tam arctas tarn multiplicesque necessi-
tudines baud decere tutorem liberis alium prseterquam Diogitonem a
se constitui; Diogitoni itaque una cum tabulis testamenti a se con-
scripti in manus dedit Diodotus ejusque fidei comraisit argenti quin-
que talenta; obligationes quoque, seu syngraphas, ad valorem se-
ptem talentorum cum quadraginta minis foenore nautico creditorum ei
monstravit, nee non aliam syngrapham de duabus miile drachmis in
Cherrhoneso elocatis. Quo facto, ei praecepta reliquit haec, si quid
humani sibi contingeret ut hoc ex itinere domum redire baud liceret,
ut tum Diogiton uxorem cui visum esset nuptui collocaret, addito in
dotem talento his de nummis demendo, contributo insuper omni
mundo muliebri et supellectile domestica, quam teneret ea dioeta in
qua plerumque una esse cum uxore atque cubare consuevisset:
filia ubi nubilis facta nuptui daretur, ut ei tum in dotem talentum
adderetur. Praeterea, quo uxor una cum liberis, absente se, habe-
rent unde alerentur, donee aut rediret ab ilia expeditione aut ex-
cessus sui faraa baud dubia ad eos perferretur, in manus dedit uxori
viginti minas in argento et prccterea triginta stateras aureos Cyzi-
cenos. Quibus ad hunc modum constitutis domique relictis exem-
plis [seu copiis] illarum rerum a se sic constitutarum, exiit cum
Thrasyllo in castra ; unde non rediit, Ephesi fato defunctus.

358 LYSI^

3. Cujus rei certior factus Diogiton excessum ilium fratris filiam
celavit, et syngraphas quas Diodotus discedens penes uxorem si-
gilio suo reliquerat obsignatas ab ea aufFert, causatus, illis opus sibi
esse ad summas rcris redigendas fcenore nautico credit!, quod ecs a
debitoribus redigere non posset nisi syngraphas iis suas redderet.
Tandem aliquando, diu post mortem Diodoti uxori liberisque aperit,
et sic facta ei sunt justa: primo inde anno uxor et liberi Diodoti in
Piropeo commorabantur [in domo, qntr Diodoti fuerat propria] ; ibi
enim iile copias rerum reliquerat omnium ad victum cultumque ne-
ccssariarum : his autem deficiontibus avus nepotes in urbem remit-
tebat [conductis in oedibus habitatum], corumque matrem nuptui
collocabat, in dotem addens quinquaginta minas, hoc est decern
minis minus quam prior maritus ipsi delegaverat. Octavo anno post
liberorum natu maximus, puber factus, examine tolerato, ad usum
juris civilis tutelamque sui admissus est; quo facto Diogiton eum
cum altero fratre ad se arccssitum hujusmodi oratione compellavit :
pater vester, ait, hinc proficiscens, viginti minas cum triginta state-
ribus penes raereliquit. Ego ergo vos ad hue quidem de meo
raagnis impendiis alui, donee raihifu it undeerogarem,
pensi hand faciens, cujo de peculio Insumeretur; nunc
autem ipsemet ego egeo: tu ergo, quandocjuidem exa-
mine peractovir factus es, quaere tute t ibi met unde n e-
cessaria imposterum habeas.

4. His auditis ilii perculsi atque flentes ad matrem pergebant ire,
inde cum ipsa ad me, miserabilem in modum consternati lamentan-
tesque quod nunc demum intelligerent se patrimonio prorsus ever-
sos, atque mc obtestantes ne se paterer inulto fortunis a patre relictis
omnibus dcnudatos ad extremam paupertatem decidisse, indignam-
que passos contumeliam ab iisquos omnium minime deceret tam de-
testabilia fraudis crudelitatisque in se exempla statuere ; sed ipsis
subvenirem, tam sororis suae causa quse mea uxor est, quam ipso-
rummet. Finem baud inveniam, si luctus et lamcntorum enarrare
vclim acerbitatcm, quibus tum domus mea resonabat. Denique
mater pucrorum mc rogare supplex, ut patrem ipsius cum amicis
domi meno coUoquio committerem ; quo posset (ipsius verba refero),
quamquam baud sueta inter viros verba faccre, a magnitudine cladi-
um suarum victa, questus suos omnes nostrum in sinum effundere.
Adibam ego tum ad Hegemonem, qui Diogitonis hujiis filiam [e se-
cunda uxore susceptam] in matrimonio liabet ; nee non cum aliis
amicis communibus agebam, posceus, ut Diogitonem adducerent, ut
ad congrcssum descenderet in quo status rerum discuteretur. Quod
recusans initio Diogiton, tandem tamen ab amicis coactus est facere.

6. Congressis itaqiic nobis, interrogabat Diogitonem filia, quo-
nam animo auderet libcros suos his tractate modis ; quorum tu

CONTRA DIOGITONEM. 359

patiuus, inquit, idemque avus es, cum frater sis ejus viri, e quo ego,
filia tua, pater, hos peperi. Quod si hominum neminis te
neque reverentia neque pudor tenebat, deorum certe
te numen absterrere debebat: ille [Diodotus] hinc cum
classe discedens, quinque talenta tuse fidei commissa
relinquebat; id quod ego jurejurando confirmare pa-
rata sum, quocunque postulabis in fano, jurans per
caput horumque liberorum meorum quos utrinque ad-
slare mihi juranti jubebo, et si quos adhuc alios hie
uterus effundet. Quanquam ego tarn pudoris atque re-
ligion is omnis oblita mulier n on sum, neque tarn pecu-
niarumamans etcupida,ut te,qui pater mihi es, denu-
dare bonis tuis velim perjurio, cujus et reatus hisce
jneis liberis omnera vitam necessario sit amaram atque
calaniitosam redditurus, et cujus conscientia me ipsam
cruciatura sit ex hac vita disced entem. Praeter ilia quinque
talenta fidei ejus commissa, arguebat eum adhuc alia septem cum
quadraginta minis a debitoribus redegisse, una cum foenore eorum
nautico. Et harum syngrapharum producebat autographa: nam in
permutatione habitationis cum e Colytto in domicilium Phcedri trans-
migraret habitatum, iiberos suos (aiebat mea socrus) incidisse in pu-
gillares temere abjectos, vel amissos,eosque ad se, matrem, retulisse.
Prseterea demonstrabat eum centum minas a debitoribus redegisse
creditas in hypothecam terrestren), fcenore solito, nee non viginti
minas alias eadem conditione creditas, item supellectilem magni
pretii ex cedibus Diodoti abstulisse : consuevisse quoque Diodoto
adhuc superstite magnam vim frumenti quotannis e Cherrhoneso ad
se advehi, cujus neque rem neque valorem illo exstincto tulissent.
Tantam tu tecum habens vim pecuniarum a marito
meo relictarum, ausus tamen es affirmare, liberorum
horumce meorum patrem ipsis non reliquisse, nisi
viginti minas cum triginta stateribus? quam summam
aeris cum maritus penes me reliquisset, ego, certior
deipsius excess u facta, tibi com mis i. Tunc hosce,
qui e filia tua tibi nati nepotes sunt, ausus es domo
ejicere quam ipsis pater reliquerat, pannuciis obsi-
tos, sordidatos, discalceatos, sine pedissequo, sine
stragulis, sine veste, sine supellectile, quorum om-
nium pater ipsis lectissimam atque lautissiniam co-
piam reliquerat? Jam Iiberos tuos e noverca mea natos
nutris et educas in affluentia rerum omniuni beatos;
neque invideo, recte facis ita faciens, laudo factum
et congratulor: at meos defraudas Isedisque, quos
jinhonoros e donio sua ejccisti, et quantum in tr est,

360 LYSLE

pauperrimos reddere laboras e locupletibus qui sunt
natura et jure. Et talium taiii turpium tibi facinorum
conscius, tamen neque deos reformidas, neque tacitam
oculorum meorum reprehen sion em nietuis? tam es im-
pudens! quae, cum filia tuasim, te novi tot et tam fcE-
dis criminibus obnoxium; neque fratris meministi, sed
nobis omnibus prefers bonorum per nefas partorum
possessionem ! Hujusmodi convilio aliisque multis similibus
probris, quae tacita praetereo, mulier in patrem invehebatur, quibus
nos qui aderamus omnes mirifico et incredibili sensu turn iiidigna-
tionis turn commiserationis atque ae^ritudinis metusque comraove-
bamur: modo enim in pueros intuentes nos subibat recordatio,
quam splendidis e fortunis superioribus quam miserabilem ad ege-
statem decidissent, et cujus scelere ; modo occurrebat quam in-
dignum tutorem pater liberis reliquisset, indignum spe ipsius et no-
mine fratris ipsoque tutoris nomine ; modo raetus de sorte nostra
liberorumque nostrorum atque raiseratio subibat, quorumnam in
dentcs ungulasque luporum rapacium fortunae nostrse et liberorum
patrimonia essent aliquando fataliter deventura, nobis e rebus hu-
manis exemptis, hoc tam aperto et meniorabili documento certiores
nos reddente, spectatae tidei amicum, cui te tuaque tuto commiltas,
repertu esse perquam difficilem ; denique, judices, tanta nostros
animos, quotquot congressui intereramus, obruebat procella conster-
nationis, ut hiscere non possemus, sed taciti discederemus, lacry-
mis ora raanantes, baud minus, quam illi ipsi, qui hac calamitate
icti conciderant. Primo quidem adscendant testes.

TESTES.

6. Quare sobria mente, judices, rogo vos, ut rem quam agitis
pondcrelis, quid his pupillis, quid toti civilati, quid hujus denique
personae vestrae dignitali debeatis : injurias hi adolcscentes acce-
perunt vestra comniiseratione dignas: et interest salutis public®
vestramque personam decet qui judices estis, ut severitate vestrse
sententiae ad omnes deciaretis Diogitonem vobis odio et exsecra-
lione bonorum omnium dignum videri ; nam ejusmodi homines
paccm pubhcam turbant, omnia suspicionibus et terroribus im-
plentes. Totum genus humanum hie Diogiton suspicionibus ex-
pavefecit et inter se alios ab aliis abalienavit, ut neque adhuc vegeti
neque animam extremam agitautes sciant cui confidant, neque
majorem fiduciam in proximls consanguineis ponere possint quam
jn inimicis infestissimis. Videte modo quibus niodis sese torserit
ut laqueos convictionis cffugertt : initio prorsus infitiabalur illas
summas aeris tuiisse, turn obrutus vi verilatia, cum infitiari diutius

CONTRA DIOGITONEM. 361

nequiret, tandem, o immaiiitatem cupiditatis et impudentia; ad ra-
piendum atque mentietidiim projectoe, aiebat, intra octennium in
alimenta duorum marium uniusque puelige impendisse octo talenta
cum decern minis. Et, quia nullo modo tarn enorniis summae
rationem conficere poterat utcunque probabilem atque tolerabilem,
eo excedcbat furoris, ut in alimenta quotidiana hoium trium libe-
rorum quinos obolos imputaiet: in calceos et in fuUonem atque
tohsorem non edidit impendia neque menstruatim neque annatim,
sed universura octennii ambitum uno vocabulo complexus, in
istiusmodi minutias illo toto tempore ait insumpsisse plus quam
talentum argeuti. In monumentum horum patri conditum ne quin-
quequidem atque viginti minas impeudit: ut tamen gloriam magni-
ficentise atque liberalitatis aufferret sine sumptu suo, quinquaginta
minas ait in illud monumentum erogasse ; quarum partem alteram
dimidiam pupillis imputavit, alteram se contulisse jactat, sordidus
idemque vanus. Licetue,judices, ad minutias descenders? Quidni
liceat? et loco huic convenit, quo odium liominis sordesque atque
cupiditas quanta sit, hoc liquidius perspiciatis. Agnum in Uionysia
pro pupillis emptum sedecim drachmis aestimavitin ratione exhibita,
quarum item partem dimidiam pueris imputavit, alteram sibi: rem
enimvero iudignam, de qua nos inprimis ira exarsimus. Credits
mihi, judices, enormibus circumventi fraudibus solent leviculis illis
et paene ridendis t'urticulis non minus commoveri quam furtis illis
grandioribus : nirais enim aperiunt atque denudant bee minutae
f'raudes cupidorum flagitiositatem. Reliquos indies festos et sacra
universe computabat in hos impensas quadraginta minas et plus
etiam. Brevis ut sim, alias quamplurimas ejusmodi nugas ration!
suae assuerat, quo enormem illam summara aeris consarcinaret, quod
in hos ait insumpsisse, reapse autem furatus est ; quasi a patre libe-
rorura tutor esset constitutus, quo pupillis pro nummis et fundis
literas in cbarta exaratas ipsosque ex opulentis mendicos redderet;
etquo puberes facti, litium satis et super haberent super patrimonio
cum tulore, qui idem avus quoque patruusque esset, exercendarum,
quibus per omnem vitam districti obliviscerentur, inimicorura, si
quos pater ipsis inimicos velut hereditate reliquisset, simultates in
jure peisequi. Atqui Justus erga pupillos esse si voluisset, poterat
alterutro modo et sibi multarum molestiarum otium facere et pupil-
lorum augere patrimonium ; geminumenim modum gcrcndae tutelae
praescribunt leges tutoribus, sive valent opibus tutores sive minus:
poterat universam substantiam pupillorum alicui redemptori mercede
annua elocare, aut praedium emere, illisque e vectigalibus sive prae-
dii sive locationis pupillos alere, excessuque nummorum sortem au-
gere. Sic sine ulla ipsius molestia, facti essent pupilli tam divites,
ut de divitiis cum ditissimis quibusque Atbeniensium contendere

3 A

362 LYSIiE

potuissent. Jam vcro ita se gessit Diogiton, ut necesse sit suspi-
cari, nurnjuam ei in mentem venisse tie tempore oliin aliquando
ventiiro. quo rationem gestae tutelae reddere piipillis([ue de sub-
stantia satisfacere deberet, sed potius euni sperasse, fore ut salvam
ipse teneret banc preedam, interventuro nemine qui dentibus ipsius
earn rursus eriperet : existimabat nempe, non pupillos hos, fratris
fiiiaeque liberos, ab ipsorum patre heredes patrimonii scriptoi fuisse,
sed suam cupiditatem atque insatiabiiem scelerositatem.

7. Nonduni omnia di.xi, judices: superest adhuc cumulus impro-
bitatis: arrigite aures. Una cum Alexide Aristodici fratie triremem
ducebat cum postestatc trierarchi: functionis hujus ut emoluraenta
perciperet sumptuum exsors, videte quam callide rem instruxerit:
Alexidi trierarchatus colleg-je minas ait duodequinquaginta mutuo
credidisse ; hujus aeris partem dimidiam pupillis, ceu ex eorum patri-
monio insumptam, in ratione tutelce gestae retulit, quasi eorum loco
atque nomine trierarchatum gessisset, cum jus nostrum civile non
mode pupillos ab omni contributione eximat, sed etiam adolescent!
primi anni ab ineunte virili setate contributiones remittat. Hie
Diogiton autem, quos sumptus totos ipse solus de suo debebat
in trierarchatum insumere, quem suo, non pupillorum, nomine
gerebat, tametsi avus esset, tametsi leges vetarent, tamen a filise
liberis illorum sumptuum partem dimidiam exigit. O immani-
tatem cupiditalis! quanquam paulo post audietis eum ne intra
cupiditatem quidem substitisse, sed ei mendacium quoque atque
vanitatem adjunxisse. Verum de hoc statim pluribus dicam:
nunc aliud quoddam simile ejus facinus ititerjiciam. Miilebat
aliquando navem onerariam in mare Adriaticum, mercibus onera-
tam ad valorem duorum talentorum: hac nave e porta solvente
denuntiabat pupillorum matri, navigationis discrimen esse pupil-
lorum, non suum; merces ipsorum pcriculo fortuitis maris com-
milti. Navis hacc iliinc revertebatur salva, lucri alterum tantum
referens. Quae turn Diogiton? Navem aiebat suo periculo isse:
sic lucrum totum suum esse. Atqui si damna quidem accepta
pupillis solis imputabis, quaestus autem soli tibi arrogabis, et in
ratione gestec tutelae sine haesitatione scribes impendia ceu facta
quae nulla facta sunt, citissime facillimo negotio ditesces ex alieno.
Sed longum sit, judices, tacdiique plenum injustitiae fraudisque
genera omnia persequi, quibus Diogiton usua pupillos funditus ex-
pilavit. Quare haec hactenus dicta putate sufficere pro specimine
ralionis ejus, quam Diogiton gestae a se tutelae, quanquam multum
et rogatus ct cunctatus, vix et segre tandem exhibuit: ego itaque
rationem banc nactus invito et reluctant! extortam, assumptis testi-
bus, vado ad Aristodicum — nam Alexis ipse frater ejus interea
fato concesserat — , hunc Aristodicum ut in foro conveni,percontor.

CONTRA DIOGITONEM. 363

habeietne in potestate sua rationem trierarcbatus ejus, quern frater
ipsius Alexis olim cum Diogitone communem gessisset: aiebat
Aristodicus habere; imus itaque domum ejus, inspicimus syngra-
pham, invenimus ibi sic scriptum, Diogitonern Alexidi in sumptum
trierarcbatus credidisse rnutuo viginti quatuor niinas. Atqui Diogi-
ton in rationc gestse tutelae in trierarchatiim a se insumptas scripsit
esse quadraginta et octo minas, quarum partem dimidiam pupillis
imputavit, quasi hi conferre debuissent, partem alteram ait de suo
contulisse. In quo mentitus est, id quod ex bac syngrapba con-
stitit: ne teruncium quidem in istum trierarcbalum de suo impen-
dit, quern suo nomine gessit et in quern de suo impendere debebat,
sed totum ilium sumptum quatuor et viginti minarum, qui in
partem ipsius veniebat, de peculio pupillorum furatus est. Quodsi
in re, in qua ut testimonium contra se sua manu exaratum super-
esset, commiserat, unde fraus et furor ejus t'acillime detcgi et argui
poterat; nam aut furoris aut impudentise excessus est, mala fraude
lis in rebus uti, ubi aliorum conscientia intervenit; quae eum et
quanta iis in rebus ausum existlmatis, quse solus sine arbitro tra-
ctavit? Adscendite, qui horum mihi testes eritis.

TESTES.

8. Audistis,judices,hos testes: procedam nunc uUerius. Tandem
itaque post multas tergiversationes eo redegi Diogitonern, ut fate-
returde horum pupillorum patrimonio penes se septem talenta cum
quadraginta minis esse: ex his calculum ducam, excludens omne
genus redituum quos consentaneum est ex ista summa intra octen-
nium redisse; sed, qugecunque in pupillos impensa sunt, ipsa de
sorte deducens: imputabo duobus maribus atque puellae cum pse-
dagogo atque ancilla snmptus annul tantum, quantum a nullo
unquara neque patre in libftros neque tutore in pupillos Athenis
impensum esse certus sum, denas minas; sic in dies singulos paulo
minus quam ternac drachmae veniunt. Hoe dense minai conficiunt
octennio octies mille drachmas, seu talentum unum et viginti
minas: quod si ergo de septem talentis et quadraginta minis, quas
Diogiton fatetur a se administratas esse, talentum unum et viginti
minae deducantur, paret relinqui talenta sex cum viginti minis.
Neque enim docere poterit Diogiton, ilia quse remanserunt sex
talenta cum viginti minis uUo modo sibi perisse; nam neque latro-
nes eripuerunt, neque mulcta pecuniaria ipsi irrogata absumpsit,
neque creditoribus reddidit. * * *

L Y S I ^

ORATIO OLYMPIACA.

[jEmj'lio PoKto loterprete.]

1. ^Equissimum est, Judices, ob multa quideru prceclare gesta
Herculis luemoriani celebrare; turn prajsertini quod primus ipse hoc
certamen ad Groeciam universam conciliandam instituerit. Ad illud
enim usque tempus rautuis inter se dis&ensionibus uibes ardebant :
postquatn vero ille tyrannos domuisset et sibi infestos cocrcuisset,
corporuin quidetn certan'ien, diviliarum contentionem, et ingenii
ostentationem in pulchcnimo totius Gra^ciaj loco instituit, ut ninii-
runi propter hoDc omnia eundeni in locum convenirenius, alia visuri,
alia audituri ; credidit enim ilium conventum mutuae Greeds amici-
tiae el concordiee initium quoddam futurum. Hcec ille reputabat :
ego vero ha;c non reprehensurus aut sugillaturus vel de verbis cer-
taturus liuc veni. Puto namque hccc spectare ad sophistas valde
improbos et victum quaeritantes ; hominis vero boni civisque optimi
partis esse de maximis rebus consultare, videns so. Graeciani adeo
detbrmatam, multaqiie illius loca a barbaro occupata et plurimas a
tyrannis urbes vaslatas. Quae quidem si per noslram imbecillitatem
infirmitatcm(|ue passi essemus, sortem nostram firremus iieccsse
csset : cum vero ob seditiones mutuamque discordiam, quomodo
non erit aequissimum his quidem finem ponere, ilia vero eliminare
ac prohibere, cum noverimus ipsam a;mulationem et de gloria con-
tentionem inter viros felices oriri solere, at infelicium esse optima
consulere. Undique enim pericula immensa instare videmus : scitis
autem imperium esse eorum qui mari dominantur, pecuniarum di-
Bpensatorem esse regcm ; Grujcorum vero corpora eorum (pii con-
8umi et deleri possunt: naves ipse multas possidet, multas etiam
Siciliae tyrannus. Ut acquum sit bellum privatum deponi, com-
munique sententia saluli prospiccre ; de praiteritis quidem erube-
scere, de futuris vero metuere, et majores imitari, rpii barbaros.
dum alienis inhiabant regionibus, suis ipsorum cxuerant, tyrannis-
que expulbis communem omnibus libcrtatem attulerunt.

2. Prse ceteris autem Lacedaemonios demiror, quonam tandem

LYSIiE OLYMPIACA. 365

animo ardere Grseciam patiantur, cum ipsi Graecoium duces sint et
principes, idque non per nefas sad virtute propria reique militaris
scientia dominatu comparato ; soli vero portu careant et muris,sine
seditione sint, et invincibiles, et iisdern semper locis utentes: atque
ideo sperandum est, perpetuam eos libertatem habituros; curaque
in prajteritis periculis Graeciai sospitatores exstiterint, futuia praevi-
suros. Non taraen lutura 'actas hac prsesenti melior : neque enira
pereuntium calamitates ut alienee sunt habendae, sed propria;; nee
exspectandum donee nos ipsos amborum potentia opprimat, sed
quamdiu adhuc integrum est, eorum injuriam propulsare oportet.
Quis enini non videat, bello intestino et civili eorum potentiam ac-
crevisse ? quae cum non solum turpia sint, sed etiam gravia, eis qui-
dem qui gravissime deliqaerunt licentia commissorum data est,
Greecis vero nullum ob id supplicium irrogatum * * *

L Y S I ^

DE ANTIQUA REIP. FORMA ATHENIS
NON IMMUTANDA

O R A T I O.

[^tnjlio Porto Interprele.]

1, Cum piitaremus preateritas calamitates, Athenienses, satis
evidentla monumenta urbi esse, ne poster! nova instituta et aliud
regimen peterent, tunc exorti sunt ilii qui et mala passos et utrius-
que reip. fortunam expertos iisdem quibus antea decretis decipere
et circumvenire conantur. Idcirco non illos minor, sed vos qui hsec
auditis, quod omnium estis inaxime obliviosi et tam facile induci
vos in incommoda a talibus sinitis, qui casu ejusdem fortunse cum
his qui ex Pireco redicrunt fr.ere participes, animo vero illis qui in
urbe remanserunt adhsesere. Ad quid autem exsules reverti oportet,
si vos ipsos vestra sententia et decreto in servitutem redigatis?

2. Ego vero, Athenienses, qui neque genere a concionibus ex-
cludor neque bonis ulli inferior sum, quique mihi contradicentes
utrisque supero, banc solum urbi salutem esse puto, si omnes
cives ad urbis gubernacula admoveantur ; quoniam cum ef mures,
naves, pecunias, socios habuerimus, non solum id spectavimus, ut
Atheniensium haec essent propria, sed et Euboeensibus jus connubii
faceremus : nunc vero etiam ipsos cives perdemus ? Nequaquam,
mihi credite; neque enim cum muris et hscc ipsa nostra auferemus,
multos sc. pedcstres copias et cquestres et sagittarios, quos vos
retinentes fortiter et valide remp. administrabitis, inimicos magis
magisque profligabilis, et sociis vestris multo utiliorcs eritis : scitis
enim tempore oligarchise, nee cos qui terram possiderent urbem
inhabitassc, sed et plurimos eorum mortuos esse, multosquc etiam
e civitate expulsos, quos populus reducens vobis quidem vestram
urbem dedit, ipse vero banc attingere non est ausus. Quamobrem
si mihi obtempcretis, neque bcnefactores, prout potestis, patria
exuetis, nee verbis potius'quam operibus, nee futuris magis quam
praeteritis credetis. Prassertim cum corum recordemini qui pro
oligarchia depugnant.qui verbis quidem populo adversantur, rcipsa
vero vestris rebus inhiant ; f|uaf; possidebunt, quando vos sociorum
prsbsidio destitutes invadcnt.

DE REPUBLICA. 367

3. Deinde desiderantibus eis ilia quae vobis subjecta sunt, ecqua
civitati salus futura est, nisi feceiimus quae Lacedajmonii jubent?
Ego vero his dicere velim, quid populo eventurum sit, si illorunti
jussa feceiimus? Sin minus, multo laudabilius erit pugnando oc-
cumbere quam mortem nobis sententia et decreto nostro inferre.
Credo enim si non persuadeam, commune ambobus [Atheniensibus
et Lacedaemoniis] instarepericulum. Cujus sententioe et Argivoset
Mantinenses qui suum solum incolunt esse video, illos quidera
Lacedaemoniis conterminos, hos vero prope admodum habitantes,
illos quidem nobis baud plures, hos autem vix tria millia complentes.
Sciunt enim se, quarnvis ssepe hi in suum agrum sintirrupturi, ssepe
etiam sumptis armis illis occursuros, adeo ut periculum illis parum
honestum videatur, etiamsi vincent, se servire ; si vero superentur,
bonis se preesentibus spoliari ; quanto melius agant, tanto magis
periculum desiderant.

4. Ejusdem et nos aliquando opinionis fuimus, Athenienses,
quando Grsecorum principatum habebamus ; et profecto recte id
facore videbamur, quando, regione nostra quss vastabatur neglecta,
putabamus non esse proeadimicandum: cequum enimerat eos, qui
parva negligerent et pauca, et magnis et multis bonis abstinere.
Jam vero cum omnibus illis bello exuti simus, et sola nobis patria
sitrelicta, scimus hoc vero periculo omnem salutis spem contineri.
Sed oportet, recordantes quod olim etiara aliis succurrendo injuria
affectis, in terra altera multa troptaea de hostibus erexerimus, etiam
vires nos praebere dum pro patria et pro nobis ipsis certamus, diis
confidentes et sperantes justitiam cum injuria affectis militaturara.
Esset enim acerbum, Athenienses, quando exsules fuimus, cum
Lacedemoniis contendere, ut reverteremur ; reverses vero iterum in
exsilium agi, ne amplius pugnemus. Nonne igitur turpe erit, tan-
turn nos admittere dedecus, ut cum majores etiam pro aliorum
Graecorum libertate pugnaverint, vos vero pro vestra ipsorum pu-
gnare non audeatis? * * *

FINIS.

LoDdiiii : imprimebat J. F. Dove in area qusB est Divi ioauiiis.

I

i

i

I

4

university UfCihtuniid Los A

L 007 587 049 3

lir Qfll iTucqKi q;irir\k,A, , jprj.r^*, f • «., .jy

AA 000 538 401

PA

3k79
Al

1828

V.I3

c

f

«v*

0^^^^

5

I

X

^