Full text of "Oratorum romanorum fragmenta : ab Appio inde Caeco et M. Porcio Catone usque ad Q. Aurelium Symmachum"

See other formats

Google

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

Ἔ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.

* Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

* Maintain attribution The Google watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

* Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
a[nttp: //books . google. com/]

^ , .

NOUS
^ 7
ἐς τ
: 0o
"-

- uiu οὐ». Am me — ERREUR Ὁ "Ammuumro 80000 “ὦ . απ, AA.

. OQRATORUM. ROMANORUM

FERA GME FN T A.

BE 'Y EVE ας ἵν , Pe.

ORATORUM ROMANORUM
FRAGMENTA

AB APPIO INDE CAECO ET M. PORCIÓO CATONE

usQUE

AD Q. AURELIUM SYMMACHUM.

COLLEGIT ATQUE ILLUSTRA VIT

TURICENSIS.

EDITIO AUCTIOR ET EMENDATIOR.

TURICI
Tvpis OmeLLH, FUESSLINI ET SOCIORUM.

1842.

- -
΄ .
.
.
«
*
*
LJ
1
.
«
,
n
-
ο0ϑι
Í 4
' .
e*^ ee
." 95
EN "
t *.9
Φ

τι"

. Hem.
* 4.1. 51
ud 2.5q 8.2,
ge

PRINCIPI PHILOLOGORUM

HUNC LIBRUM SACRUM ESSE VOLUIT
EDITOR.

᾿ἢ[ τυ ὠ . τ

"«

Praefatio editionis secundae.

Cum ante hos decem annos Oratorum roma-

orum edidissem fragmenta, tantum abfuit, ut librum

meum absolutum esse opinarer, ut aliquando spe-
rarem οὐ numerum eorum multiplicatum argumen-
taque causarum, quarum plerasque adhuc ignora-
bam, repetita cura nec intermissis studiis expli-
catum iri. Sic factum est, ut aliis quamvis deditus

studiis huic potissimum rei operam sedulo darem

et quotidie fere aliquid addiscerem multaque quae
antea scripseram, emendarem vel delerem. Itaque
cum editio secunda paranda mihi esset, id potis-
simum curavi, ut oratorum, quos orationes reli-
quisse constat, augeretur numerus, cum multos
intellexissem praetermissos; deinde ut aetates
eorum probe distinguerentur, et magistratus atque
honores, quos singuli obtinueraut, accurato anuo-
rum ordine enarrarentur, praesertim cum multae
causae, quas vel in senatu vel in foro aut apud
populum agebant, inde lucem acciperent. Ceterum
explorare conabar (quantum quidem fieri poterat),
quo singuli oratores anno fuerint nati. uec frustra
(opinor), cum verissimam lex annalis indicet viam.
ea enim lege constitutum est, quot annos uati
quemque magistratum peterent caperentque. Ideo-
que omnium fere Hómanorum, quos aliquando
magistratum gessisse in aunalibus proditum est,
annus natalis definiri potest: eaque lex diu valuit
nec ante bella civilia Caesaris atque Octaviaui

extincta est. Ceterorum autem oratorum, qui postea
vixerunt, cum in imperium unius fransiisset res-
publica, aetates plerumque incertae. sunt enim
multi, de quibus nibil quidquam coustat, nec quando
sint nati quandove mortui, relatum est. Porro
operam dedi, ut causarum ab oratoribus actarum
argumenía diligentius explorarentur et ex memo-
ria repeterentur veterum temporum. Qua re factum
est, ut haec editio multum a priore discedat, cum
singulae causae (quantum fieri potest) breviter
sint enarratae. optoque vehementer, ut et maior
et melior eruditoque orbe dignior liber evaserit.
Ceterum si haec editio aliis quoque emendatior
atque auctior esse videbitur, id non mihi solum
arrogaverim : nam multi qui nuper prodierunt libri
plurimam attulere utilitatem, quorum potissimum
Orellii Onomasticon, Drumanni vitas Romanorum,
Weichertii opuscula atque Westermannum, qui
de oratoribus latinis scripsit, nomino. nec silentio
praetereundus P'ridericus Dübnerus, qui, cum
librum meum (me inscio) a. 1837 Parisiis repe-
teret, pauca quaedam adiecit.

ume Ro o o0 “αὐ 4 599

—— Á— M —— - -

INDEX ORATORUM,

4. Appius Claudius Caecus
.2. Q. Fabius Cunctator
2 5$. P. Corn. Scipio Africanus maior
4. M. Claudius Marcellus . .
5. Q. Caecilius Metellus . .
6. M. Porcius Cato . . . .

1. Oratio pro lege sua de provincialibus sumtibus

2. Suasio in legem populi
5. Oratio de lege Oppia

&. ,

5. ad populum de triumpho

6. , ne imperium sit veteri , ubi novus venerit
7. » cum in Hispaniam consul proficisceretur
8. » de sumtu suo .

9. Dierum dictarum de consulatu suo
10. Oratio de consulatu suo . .

41. Dissuasio legis Iuniae de feneratione
12. Oratio apud Athenienses

quam dixit Numantiae apud equites

415. ., contra Thermum de decem. hominibus

14. ., de falsis pugnis contra Thermum

15. » de suis virtutibus contra Thermum

16. , de innocentia sua contra . ...

17 — 20. Orationes quatuor adversus Man. Acil.
Glabrionem

21. Oratio in M. Fulviuin Nobiliorem

22. » de coniuratione . . . .

25. ., de pecunia regis Antiochi

24 — 49. Orationes censoriae
24. Oratio in L. Quintium Flamininum

25. » in Manilium
26. , in Nasicam .
27. » in L. Cornel. Scipionem .

28. » in L. Veturium de sacrificio commisso

29 et 50. Orationes de mulcta contra L. Furium
51. Oratio de moribus Claudii Neronis

52. .» in Pansam . . . .

55. νυ in Q. Sulpicium

54. ., adversus Lepidum . . . .

55. » contra Oppium

56. » contra Ánnium . .

57, » in Q. Minucium Thermum post cen-

suram . . . , e

$8. » de signis et tabulis

59. » de vestitu et vehiculis . .

40. , de dote . .

481. 9, uti praeda in publicum referatur

42. , de praeda militibus dividunda

45. ., de spoliis ne figerentur nisi quae de
hoste capta . . es .

44. , uti basilica aedificetur . .

45. y de fundo oleario . .

46. » de agna musta pascenda

47. , uti plura aera equestria fierent

48. » ad lites censorias . .

49. ν de lustri sui felicitate

50. de ambitu . .

51. Dissuasio ne lex Baebia derogaretur
52. Oratio ne legi Orchiae derogaretur

55. » de censura M. Fulvii Nobilioris

54. , de re Histriae militari .

55. » de tribunis militum .

56. , in P. Furium Philum pro Hispanis
51. » pro lege Voconia .

58. ν de Macedonia liberanda . . .
59. , pro Rhodiensibus .

60. » de Ptolemaeo minore contra L. Thermum
61. » pro se contra C. Cassium

62. , de Achaeis

65. ., ne quis iterum consul fiat
61. » de bello Carthaginiensi — . .

65. » de rege Attalo et vectigalibus Asiae
66. , in Ser. Sulpicium Galbam pro Lu-

sitanis . . .
67. υ» ad inilites contra Galbam

. *—-

-—" Nw

68. Oratio de aedilibus vitio creatis . .

69. , ad filum . . . . .

TO. , dere Floria . . . .

71. » de re A. Ati. . .

72. , de potestate tribunicia .

75. υ Cato in Sercia . .

74. , de bonis Dulciae . . . .
75. νυ qua tribuno diem dixit

76. , contra Cornelium apud populum
7... in C. Caecilium .

78. ν si se Coelius trib. plebis appellavisset
79. ., de auguribus . es .
80. .» aediles plebis sacrosanctos esse ,
81. , pro L. Caesetio . . . .
82.. , . pro L. Caesare ad populum . .
83. . , contra Tiberium exulem. .

84. , apud censores in Lentulum .

85. , pro L. Autronio . . . . .
86. , proL. Antonio . .. .
87. . , pro L. Turio contra Cn. Gellium

88. Suasio legis Maeviae .

89. Oratio contra C. Pisonem . .

90. » de Laetorio

91. , deabrogandis legibus

92.. » de habitu . , . .

95. , deindigtibas . . -

Incerta orationum fragmenta .
1. Tib. Sempronius Gracchus pater Ti. et | Cai Grac-

chorum

8. L. Papirius Fregellanus

9. L. Aemilius Paullus Macedonicus

40. P. Cornelius Scipio P. Scipionis maioris filius
11. Q. Caecilius Metellus Macedonicus

12. T. Annius Luscus . . . . .
15. Servius Sulpicius Galba. . . TP
14. C. Laelius Sapiens.

15. P. Corn. Scipio Africanus minor

16. M. Aemilius Lepidus Porcina . .

17. L. Scribonius Libo

48. L. et Spurius Mummii - . . .
19. Sp. Postumius Albinus Magnus Ὁ . ᾿.

ΧΙ

peg.
124
125
126
128
128
129
129
150
150
130
151
135
156
136»
157
137
158
139
140
140
142
143
145
144
144
145
145

151
1514
155
158
159
162
164
168
176
195
196
196
197

20. L. et C. Aurelii Orestae . .
21. Q. Pompeius A. f... . .
22. C. Fannius Strabo . 0r.

25.
24.
25.
26.
21.
28.
29.
50.
31.
32.

A5.
54.
55.
36.
87.
58.
39.
40.
44.
42.
45.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
58.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.

C. Persius . . . . .
M. Sergius . ese . .
C. Titius . . . . .
Cincius . . . ,
Favorinus . : ἢ .
C. Papirius Carbo PD
Tib. Sempronius Gracchus .
L. Calpurnius Piso Frugi . .
M. Fulvius Flaccus . . e
M. Iunius Pennus . . .
M. Cato M. f. M. n. . .
Caius Sempronius Gracchus .
Q. Fabius Maximus Allobrogieus
Q. Aelius Tubero

C. Scribonius Curio . .
M. Aemilius Scaurus . e

M. Iunius Brutus . . .
C. Sulpicius Galba . M
P. Rutilius Rufus . e ,
C. Flavius Fimbria . . .
T. Albucius . . . .
Q. Lutatius Catulus . . .
Q. Caecilius Metellus Numidiens
C. Memmius . . e ,
M. Antonius . . .- .
L. Licinius Crassus. . e
Q. Mucius.Scaevola pontifex .,
Q. Servilius Caepio . P
T. Betucius Barrus Asculanus .-
L. Marcius Philippus . .
Helvius Mancia . ἢ ἢ "
C. Julius Caesar Strabo .
L. Aelius Praeconinus Stilo ,
Q. Pompeius Rufus . . .
C. Aurelius Cotta . . .
P. Sulpicius Rufus . . .
C. Scribonius Curio , . ,
C. Papirius Carbo PC

pag.
198
198
199
201
202
203
207
207
211
215
218
219
224
223
224
250
251
252
253
261
262
265
268
269
270
272
277
280
291
317
520
522
223
521
550
536
351
338
343
347
353

61. Claudius . e

62. L. Cornelius Sisenna
65 et 61. L. et M. Luculli
65. Q. Hortensius

66. Hortensia Q. filia

67. Cn. Cornelius Dolabella
68. L. Plotius Gallus

69 et 70. Lentuli

71. M. Licinius Crassus .
72. C. Licinius Macer

73. Cn. Pompeius Magnus
74. C. Antonius

75. L. Sergius Catilina

76. P. Canutius

71. Servius Sulpicius Rufus
78 et 79, Metelli ὁ.

80. C, Iulius Caesar

81. M. Calpufnius Bibulus
82. L. Lucceius .

88. M. Val. Messalla Niger
84. C. Memmius Gemellus
85. M. Porcius Cato minor
86. L. Calpurnius Piso

87. Appius Claudius

88. C. Manilius . ,
89. P. Sestius .

90. M. Calidius

91. L. Novius .

99. T. Munatius Plancus
93. C. Sallustius Crispus
94. M. Iunius Brutus

95. M. Antonius Triumvir
:96. P. Cominius

97, M.. Coelius Rufus

98. M. Caecilius "
99. M. Favonius

100. C. Licinius Calvus
101. C. Seribonius Curio .
162. L. Sempronius Atratinus

403. P. Cornelius Dolabella
40b. C, . Asinius Pollio .

xiv

105.
106.
107.
108.

109.

110.
111.
112.
113.
114.
115.
116.
117.
118.
119.
120.
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132.
433.
131.
135.

136.
137.
138.
139.

140.

141.
142.
113.

144.
145.

Q. Aelius Tubero
M. Val. Messalla Corvinus.
Cornelius Gallus

C. Octavianus Augustus
M. Vipsanius Agrippa
Q. Haterius

Torquatus . . .

T. Atius Labienus
Passienus pater

Passienus filius

L Cestius Pius .

M. Portius Latro

Capito

Acilius Lucanus

Iunius Gallio pater
Maximus Cotta

Cassius Severus

Tiberius .

Votienus Montanus
Mamercus Aemilius Scaurus
Caesar Germanicus

P. Vitellius

Domitius Afer

Iulius Africanus

Caius Caesar Caligula
Tiberius Claudius Caesar .
L. Annaeus Seneca
Decimus Laelius Balbus
Vibius Crispus

Nero .

Galerius Trachalus

Sex. lulius Gabinianus

M. Fabius Quintilianus
Calpurnius Flaccus .
C. Plinius Caecilius Secundus
Cornelius Tacitus
Pompeius Saturninus
Domitianus . .
Donatianus

Hadrianus . . .
Aelius Verus Caesar .

146, Antoninus Pius .

147. M. Cornelius Fronto
148. Volumnius Quadratus
149. M. Aurelius Philosophus
150. L. Aurelius Verus

151. Appuleius . . .
152, Iulius Granianus

153. Alexander Severus

154. Gallienus . .
155. Postumus iunior ,
156. Numerianus

157. Antonius . .
158. Q. Aurelius Symmachus

pag.
609
609
617
618
620
622
624
625
625
6235
626
626
627

ERRATA ET ADDENDA.

p. 14. De Catonis vita] v. Drumanns Geschichte Roms
T. 5. p. 97. quod volumen tum demum Turicum allatum est,
cum iam dimidia fere laboris mei pars typis impressa esset.

. 97. l. 1. ab inf. indicat leg. iudicat.

64. 1. 18. innominatis leg. inominatís.

45. 1. 1. ab inf. Tu) Oérroy leg Τμηϑέντων.

46. 1. 1. óoxéco» leg. ὁρκίων. .

69 1. 11. sacellos leg. saccellos.

191. 1. 10. iudicariam leg. iudiciariam.

44. C. Salustius Crispus, Add. Oratio, quam Ven-
tidio scripsit.

Hanc orationem: Salustius Ventidio imperatori a. 716 (38)
scripserat: tum enim Ventidius, ut in Fastis Triumphalibus
legitur, egit triumphum ex Tauro monte et Parthis orationem-
que habuit. Fronto ad Verum Imperat. p. 181. Ventidius
ille, postquam | Parthos fugit fugavitque, ad. victoriam suam
praedicandam orationem a C. Salustio mutuatus est.

p. 495. 1. 9. Asinius Figulus leg. Clsinius Figulus.

p. 521, 1. 96. Actam leg. actam.

vvUvvvur'U

I. Appius Claudius Crassus Caecus.

Extat vetus inscriptio apud Orellium t. 4. p. 146, N.
539. (de cuius fide minime dubitandum censet Niebuhrius
Hist. Rom. t. 3. p. 430), in qua omnes Appii magistratus
enarrantur:

Appius Claudius C. F. Caecus censor, consul bis, dic-
tator, interrexter, praetor bis, aedilis curulis bis, quae-
stor,tribunus militum ter, complura oppida de Samniti-
bus cepit , Sabinorum et TTuscorum exercitum fudit,
pacem fieri cum Pyrrho rege prohibuit. In censura
viam 4 ppiam stravit et aquam in urbem adduxit, aedem
Bellonae fecit.

Natus esse videtur circa annum 400 (354 a. Ch.).:: senex
enim contra Pyrrhum regem a, 474 (280) dixit.

Censor fuit 4, 442 (312), consul a, 447 (307), et a, 458.
(296) (tempus ceterorum magistratuum incertum), Eius
vitam descripsit Niebuhr t. à. p. 344 sequ. et Drumannus
Geschichte Hoins t. 2, p. 170,

Appius primus omnium Romanorum auctor esse tradi-
tur, nec orationem tantum sed carmina quoque et libros de
iure reliquit,

Cicero in Bruto 16, 64, JVec vero habeo quemquam
antiquiorem cuius quidem scripta proferenda putem,
(quam Catonem), nisi quem 4ppii Caeci oratio haec

ipsa dePyrrho et nonnullae mortuorum audationes
forte delectant.

Isidorus Originum lib, 4, 27,2, Apud Romanos Ap-
pius Caecus (in edit.Lindemanni A ppius Graecus male
legitur) adversus Pyrrhum solutam orationem primus
exercuit.

Livius 1,10,19 eximiam fuisse Appii eloquentiam scribit,

Dictio Appii rudis erat, et ea, ut Ciceronis temporibus
Meieri Orsi. Hom. Fragm. ed. 2. 4

neino pene eum legeret: attamen fuerunt nonnulli, qui ni-
mio antiquitatis amore magni eum usque aestimare sole-
bant, Testis est |

Seneca Epist, 114. Multi ex alieno seculo petunt verba,
duodecim tabulas loquuntur , Gracchus illis et Crassus
et Curio nimis culti et recentes sunt, ad 4ppiu m us-

que et ad Coruncanium redeunt.
Gracchus] intelligo Caium Graechum , L. Licinium Crassum, C. Seribo-

nium Curionem avum et Tiberium Coruncanium.

Tacitus Dial. de Orat, 18. /IVum dubitamus inventos ,
qui prae Catone Appium Caecum magis mirarentur ?

ibid. c. 24, //sinius, quamquam propioribus tempo-
ribus natus sit, videtur mihi inter Menenios et 4 p pios
studuisse.

Asinius] Asinius Pollio.
I. Oratio de Pyrrho rege.

Ea est habita a. 474 (280).

Livii epitome l. 19. Cineas , legatus a Pyrrho ad se-
patum missus, petiit, αὐ componendae pacis causa rex
in urbem reciperetur; de qua re cum ad frequentiorem.
senatum referri placuisset, 4ppius Claudius, qui prop-
ter valetudinem oculorum iamdiu consiliis publicis se
abstinuerat , venit in curiam , et sententia sua tenuit,
ut id Pyrrho negaretur.

Cicero Catone maiore c. 6, 46, 4d ,|4ppii Claudii se-
nectutem accedebat etiam, ut caecus esset, ramen is cum
sententia senatus inclinaret ad pacem cum Pyrrho foe-
dusque faciendum, non dubitavit dicere illa, quae versi-
bus persecutus est Ennius

Quo vobis mentes , rectae quae stare solebant

antehac , dementes sese flexere viai?
ceteraque gravissime: notum enim vobis carmen est ,
(int. Ennii) et ipsius Appii extat oratio. Atque
haec ille egit septem et decem annis post alterum consu-
latum, cum inter duos consulatus anni decem inter fuis-
sent, censorque ante superiorem consulatum fuisset :
ex quo intelligitur Pyrrhi bello grandem sane fuisse ,
et tamen sic a, patribus accepimus.

septem et decem annis] consul iterum fuit ἃ. 458 (296). 458 1 4175Ξ175.
Unde suspicatur St. Allais (l'art de vérifier les dates. Vol, 5. p. 436),
item Fischer (rómische Zeittafelp ad h. a.) orationem Appii a. 475(279)
esse habitain, non a. 474 (280), ut vulgo pulatur.

Valerius Max, 8, 13, 5. Appius fessus iam vivendo,
lectica se in curiam deferri iussit , ut cum Pyrrho de-
Jformem pacem fieri prohiberet.

Suetonius Tiberio 2. Appius Caecus societatem cum
rege Pyrrho ut parum salubrem iniri dissuasit.

Ovid, Fasti 6, 203.

Appius est auctor, Pyrrho qui pace negata
multa animo vidit, lumine captus erat.

Orationem ipsam non amplius habemus, sed imaginem
eius ex Plutarcho (vita Pyrrhi c. 19) et Appiano (derebus
Samniticis l. 3, fragm. 10, 2) adumbrare licet, Incertum au-
tem est, an horum scriptorum verba aliquid contineant ,
quod ex ipsa Appii oratione fluxerit, imo potius veri si-
mile, utrumque nihil aliud retulisse nisi quod Dionysius Ha-
licarnassensis in historia sua tradidisset (Niebuhr Hist. t, 3,
p. 574). Deinde Niebuhrius quoque Appii orationem imi-
tari conatus est t, 3. p. 570—578,

Librorum Appii de iure facta est mentio apud
Pomponium Digestorum 1, 1,2, 36. 4ppius Claudius de
» Pyrrho in urbe non recipiendo sententiam tulit: hunc
etiam actiones scripsisse traditum est, primum de
usurpationibus, qui liber non extat.

Carmina quoque Saturnia condidisse videtur, ex-
tantque eorum fragmenta apud Cic. Tuscul, 4,2,4. Pseudo-
Salustius in Epist, ad Cesarem de republica c. 1. Priscian. t.
4. p. 370, ed. Krehl, Festus p. 317. ed, O. Müller. (Sed
ipse Müllerus p. 316, dubitat, an fragmentum, quod Festus
ex Appii sententiis attulit, ex carmine sit sumtum,
verum sententias in iure pronuntiatas potius intelligendas
esse censet.) Conf. praeterea de Appii carminibus Sante-
nius ad Terentianum p. 177. Ulrici Geschichte der Histo-
riographie p. 88, Spalding ad Quintilianum|], 42, 9, 9. Wolfii

Scholae in Cic, Tuscul, 4 6 4, ed, Orelli. Niebuhr Gesch.
v. Rom T. 2. p. 9., T. 3. p. 366. Krause Gesch. d, róm. 1,11-
teratur p. 115. Duentzer et Lersch de versu Saturnio p. 60,

Il. Q. Fabius Maximus Verrucosus Cunctator.

1s quinquies consul erat, a. 524 (233), 526 (228), 539
(215), 540 (244), 545 (209). Mortuus est a, 554 (203). Li-
vius l. 30, 26.

Cicero Brut, c. 14. Q. etiam Maximus Verrucosus
orator habitus est temporibus illis.

Ibid. c, 19. 77. Cum hoc Catone grandiores natu fu-
erunt C. Flaminius , C. Varro, Q. Maximus, Q. Me-
tellus, P. Lentulus, P. Crassus.

1. Laudatio funebris Quinti filii.

Q. Fabius Maximus filius consulatum gessit a, 541 (243),
sed quo deinde anno diem supremum obierit, incertum est.

Cicero Cato Mai, 4, 12. Multa in Q. Fabio praeclara
cognovi, sed nihil est admirabilius, quam quomodo ille
mortem filii tulit, clari viri et consularis. Est in ma-
nibus laudatio, quam cum legimus , quem philoso-
phum non contemnimus ?

Plutarchus vita Fabii c.l. “Ορῶν δὲ καὶ τῆς πολιτείας
τὸ μέγεϑος καὶ τῶν πολέμων τὸ πλῆϑος, ἤσκει τὸ μὲν σῶμα

1 M VE. V e e . ’
πρὸς tovg πολέμους ὡςπὲρ ὁπλὸν συμφύτον, τὸν δὲ λόγον *

ὄργανον πειϑοῦς πρὸς τὸν δῆμον, εὖ μάλα πρεπόντως τῷ
fiw κατακεκοσμημένον. Üv γὰρ ἐπῆν ὡραϊσμὸς οὐδὲ κενὴ
καὶ ἀγοραῖος χάρις, ἀλλὰ νοῦς ἴδιον καὶ περιττὸν ἐν γνωμο-
λογίαις σχῆμα καὶ βάϑος ἔχων, ἐς μάλιστα ταῖς Θουκυδίδου
προςεοικέναι λέγουσι. Διασώζξεται γὰρ αὐτοῦ. λόγος,
ὃν εἶπεν ἐν τῷ δήμῳ τοῦ παιδὸς αὑτοῦ μεϑ' ὑπα-
τείαν ἀποϑανόντος ἐγκώμεον.

Ibid. ς. 24, Τοῦ δὲ Φαβίου τὸν ὑιὸν ἀποϑανεῖν συνέβη,
καὶ τὴν μὲν συμφορὰν ὡς ἀνήρ T6 φρόνιμος καὶ πατὴρ χρησ-
τὸς ἤνεγκε μετριώτατα , τὸ Ó ἐγκώμιον, ὃ ταῖς ἐκκομιδαῖς
τῶν ἐπιφανῶν. οἱ προρήχοντες ἐπιτελοῦσιν, αὐτὸς εἶπε κατα-
στὰς ἐν ἀγορᾷ, καὶ γράψας τὸν λόγον ἐξέδωχεν.

Fragmentum quoddam huius laudationis sive orationis
funebris extare videtur apud Priscianum T. 1. p. 368: Fa-
bius Maximus:amitti quam apisci passive sunt
prolata.

apisci] i. e. oblineri. Alii hac verba ex annalibus Q. Fabii Maximi .Ser-
oiliani excerpta esse putant, sed oratori magis quam historico propria

esse videntur,
. *

III. P. Cornelius Scipio Africanus maior.

Natus a. u. 519 (235), 51 Livio (1. 26,48.), Valerio Maxi-
mo (1. 3,7,41. 4, 3, 1.) et Orosio fides adhibenda est (1l. 4,
18.), vel a. u. 516 (238), ut Polybio videtur l, 10, 6.

A. u. 536 (218) interfuit pugnae ad Ticinum, annos sep-
temdecim natus, Livius l. 24, 46. 1. 38, 50, Polyb. 10, 3.
Florus 2, 6.

A. u. 538 (246) iam tribunus militum ad Cannas. Li-
vius l. 22, 53.

A. u. 542 (212) ante legitimum annum aedilis curulis
creatur, Livius l, 25, 2.

A. u. 543 (244) in Hispaniam cum imperio missus. Tum
annos natus viginti et quatuor erat, auctore Livio (l. 26,
48.), Valerio Maximo et Orosio l, 4, 48. Sed Polybius 1.
40, 6. scribit, Scipionem, septem et viginti annos natum,
proconsulatum Hispaniae obtinuisse, unde patet, eum a.
516 (238) esse natum.

A. u. 548 (206) ex Hispania rediit.

A. u. 549 (205) consul fit, triginta annos natus,

A. u. 550 (204) provineiam Siciliam obtinet, indeque
cum classe in Africam traiecit, et Hannibalem a. 552 (202)
ad Zamam vicit.

A, u, 553 (201) triumphum duxit de Poenis, Hannibale
et rege Numidarum Syphace, et Africanus appellatus est,

À. u. 555 (499) censor.

Α... 560(194) consul iterum : a censoribus princeps se-
patus nominatur, tribus deinceps lustris. Livius l. 34, 43.
44. 1. 38, 28. 1. 39, 52.

A. u. 564 (193) legatus in Africam mittitur. Livius l.
34, 62.

A. u. 564 (490) gratia sua effecit, ut Lucio fratri bellum
Antiochenum mandaretur, ipseque legati munus suscepit.

A.u.565 (189) confecto bello rediit, sed de praeda atque
pecunia capta multae inter Scipiones et Catonem potissi-
mum lites et inimicitiae ortae, et P. Scipio, ut invidiam ef-
fugeret, rus secessit.

De anno, quo mortuus est, dissentiunt scriptores. Vale-
rius Ántias scribit, eum obiisse diem a. 567 (187) , Livius
(1. 39, 50. 52.) et Cicero in Catone maiore c. 6. anno 569
(485), Polybius et Rutilius a. 574 (183).

Conf. Visconti in Iconografia romana T. 4. p. 55. et
Pauly Real- Encyclopádie, Lieferung XXIV. p. 654, et
Gerlachii commentatio : P. Cornelius Scipio und M, Por-
cius Cato im Sehwweizerischen Museum 1837. J. 4. H. 3.

Quamvis sit verisimile, nihil scriptum reliquisse Scipio-
nem superiorem, non omisi eum, quia sub eius nomine ora-
tio quaedam ferebatur.

Cicero Bruto 19, 77. Jpsum Scipionem accepimus non
infantem fuisse.

non infantem] non redem eloquentiae.

Cic. de officiis 3, 1. nulla eius (Africani) ingenii mo-
numenta mandata litteris, nullum opus otii, nullum so-
litudinis munus extat.

1. Oratio P. Scipionis Africani maioris adversus M. Naevium
tribunum plebis.

Ea dicta ferebatur anno u. 569 (185). IVaevius enim in
magistratuum libris, ut Livius ait libro 39, 52., erat tri-
bunus plebis P. Claudio L. Porcio coss. a. 570 (484), sed
inierat tribunatum p. Claudio M. Sempronio coss.
a. 569 (185).

Argumentum orationis tale. M. Naevius tribunus plebis
Africanum in ius vocavit Catone instigante, tamquam ab
rege Antiocho pecunia et largitione corruptus, pacem mol-
liorem icisset, Scipio, tribuni contemnens iniuriam , mag-
nifica et generosa usus est oratione.

Gellius 4, 48. Cum M. Naevius tribunus plebei accu-
saret Africanum ad populum , diceretque accepisse ab
rege Antiocho pecuniam , ut conditionibus gratiosis et

mollibus pax cum eo populi romani nomine 7ίεροῖ. et
quaedam item alia crimini daret indigna tali viro, tum
Scipio pauca praefatus, quae dignitas vitae suae atque
gloria postulabat, ,, Memoria, inquit, Quirites, repeto,
» dier esse hodiernum, quo Hannibalem Poenum impe-
»rio vestro inimicissimum magno praelio vici in terra
» Africa, pacemque et victoriam vobis peperi insperabi-
»lem. Non igitur simus adversum deos ingrati , sed
» censeo, relinguamus nebulonem hunc, eamus hinc pro-
»tinus Jovi optimo maximo gratulatum." — Fertur
etiam oratio, quae videtur habita eo die a Scipione , et
qui dicunt eam non veram, non eunt inficiae, quin haec
quidem verba fuerint, quae dixi, Scipionis.

Livius 33, 56. Multa alia in Scipionis exitu maxime
vitae dieque dicta, morte, funere, sepulcro, in diversum
trahunt, ut cui famae, quibus scriptis adsentiar, non ha-
beam. Non de accusatore convenit (alii M. Naevium,
alii Petillios diem dixisse scribunt), non de tempore,
quo dicta dies sit, non de anno, quo mortuus sit, non
ubi mortuus aut elatus sit. — — Nec inter scriptores
rerum discrepat solum , sed orationes quoque , si modo
ipsorum sunt , quae feruntur ; P. Scipionis et Ti. Grac-
chi abhorrent inter se. Index orationis P. Scipionis
nomen M. Naevi tribuni plebis habet , ipsa oratio sine
nomine est accusatoris , nebulonem modo, modo nu-
gatorem appellat.

Patet, orationes, quae vulgo tradebantur, P. Scipionis
et Ti. Gracchi non eamdem causam spectare, nec de eadem
lite in utraque agi, sed altera P. Scipionis accusationein
M.Nevii tribuni plebis quae in a. 569 (185) cadit, refellit, al.
tera Ti. Gracchi in illa causa versatur, quae orta est, cum
Scipio Lucium fratrem ab iniuriis tribunorum plebis defen-
disset , id quod tum accidit, cum Gracchus ipse tribunus
pl. erat a, 567. Fischerus autem (Rómische Zeittafeln p.
105) orationem Scipionis anno 567 (187) dictam existimat.

Livius 39, 52. Scipionem et Polybius et Rutilius hoc
anno (571) mortuum scribunt. Ego neque his neque Κα-
lerio adsentior, his, quod censoribus M. Porcio L.Vale-

rio principem senatus ipsum L. Valerium censorem lec-
tum invenio, cum superioribus tribus lustris Africanus
fuisset, quo vivo, nisi ut ille senatu moveretur, quam
notam nemo memoriae prodidit, alius princeps in lo-
cum eius lectus non esset. Antiatem auctorem refellit
tribunus plebis M. Naevius, adversus quem oratio in-
ecripta P. Africani est. Hic Naevius in magistratuum
libris est tribunus plebis P. Claudio L. Porcio consulibus,
sed iniit magistratum Ap. Claudio M. Sempronio con-
saulibus ante diem quartum Idus Decembres: inde tres
menses ad Idus Martias sunt, quibus P. Claudius L.
Porciu« consulatum inierunt. Ita et vixisse in tribunatu
Naevii videtur diesque ei dici ab eo potuisse, decessisse
autem ante L. Valerii et M. Porcti censuram.

Protulimus supra ex Gellio brevem Africani orationem
ad populum, eamdemque refert Livius, sed inulto ornatius,
lib, 38,50, Jussus dicere causam, sine ulla criminum
mentione orationem adeo magnificam de rebus ab se
gestis est eccorsus, ut satis constaret, neminem umquam
neque melius neque verius laudatum esse. — — Oratio-
nibus in noctem perductis, prodicta dies est. Ubi ea ve-
nit, tribuni in Rostris prima luce consederunt. Citatus
reus magno agmine amicorum clientiumque per medi-
am concionem ad Rostra subiit, silentioque facto. Hoc,
inquit, die, tribuni plebis vosque Quirites, cum Han-
nibale et Carthaginiensibus signis collatis ἐπ Africa
bene ac feliciter pugnavi. Itaque cum hodie litibus et
iurgiis supersederi aequum sit, ego hinc extemplo in
Capitolium ad Iovem optimum maximum Iunonemque
et Minervam ceterosque deos, qui Capitolio atque arci
praesident, salutandos ibo, hisque gratias agam, quod
mihi et hoc ipso die et saepe alias egregie reipublicae
gerendae mentem facultatemque dederunt. Vestrum
quoque quibus commodum est , ite mecum , Quirites,
et orate deos, ut mei similes principes habeatis. Ita
si ab annis septemdecim ad senectutem semper vos ae-
tatem meam honoribus vestris anteistis, ego vestros
honores rebus gerendis praecessi. —

Hoc die] lam ex hoc loco elucet, quale de orationibus Livii ferendum sit
iudieium : Gellii enim oratio, quam Scipioni vindicat, multo simplicior
est et antiquum colorem redolet, Livius autem antiquitatem et robiginem
commutavit splendore atque ubertate orationis suae. Vide ad Catonis

' orationem de lege Oppia. | Atque universe tenendum est, eum, qui
eloquentiae oratoriae vim bene perceperit, facile sentire, quantum ab
opere oratoris historicorum distent orationes, verumque esse id , quod
Cassius Severus, orator celeberrimus, apud Senecam in Ezcerptis Con-
troversiarum 1l. 3. Praefat. de Salustio dicit, orationes ipeas Salustit
in honorem tantum historiarum legi, etquod de Thucydide Cicero iudicat
in Oratore c. 9. Numquam est numeratus orator, nec, sí historiam non
ecripsisset, nomen eius extaret. Conf. Quintilianus 10, 1, 32.
Extat alterum quoque fragmentum orationis Africani

adversus M. Naevium.
Cicero de Oratore 2, 61, 249. Quid hoc Naevio
ignavius? severe Scipio.

Naevio ignavius] ridiculum oritur ex annominatione.

IV. M. Claudius Marcellus.

Filius eius, qui quinquies consulatum obtinuit et in
bello Punico secundo maxima imperatoris laude floruit.
Hic Claudius Marcellus filius aedilis curulis a. 554 (200),
praetor a. 556 (198), consul a, 558 (196), censor a, 565
(489). Mortuus est a. 577 (177). Conf. Drumann Ge-
schichte Homs t. 2, p. 391.

. 1. Laudatio fanebris M, Claudii Marcelli patris.

Ea est habita a. 546 (208).

Cum M. Claudius Marcellus pater in quinto consa-
latu a. 546 (208) Venusiae ab Hannibale insidiis occisus
esset, exequiae Romae celebrabantur, et filius eius, qui
pugnae interfuerat, orationem funebrem dixit, eamque
scriptam reliquit,

Livius 1l. 27, 27. Multos circa unam. rem ambitus
fecerim, si, quae de Marcelli morte variant auctores,
omnia exequi velim. . Ut omittam alios, L. Coelius tri-
plicem rei. gestae ordinem edit, unam traditam fama,
alteram scriptam laudatione filii, qui rei gestae inter-
fuerit , tertiam, quam ipse pro inquisita et sibi com-
perta affert.

V. 0. Caecilius Metellus L. f.

Consul a. u. 548 (206), dictator a. u. 549(205). Conf.
Drumannus Roms Gesch. t. 2. p. 19.

Eius filius (non nepos, ut Ellendt Hallische Litt. Zeit.
1834 Januar p. 93. suspicatus est) est Q. Caecil. Metellus
Macedonicus, de quo infra dicemus: id enim testatur ipse
Plinius in Hist. 7, 44.

Cicero Bruto 14, 57, Q. etiam Maximus Verrucosus
orator habitus est temporibus illis , et Q. Metellus, is,
qui bello Punico secundo cum L. Veturio Philone con-
eul fuit.

Ibid, c. 19, 77. Cum hoc Catone grandiores natu

fuerunt C. Flaminius, C. Varro, Q. Maximus, Q. Me-
tellus, P. Lentulus, P. Crassus.

1. Laudatio funebris L. Caecilii Metelli patris.

Ea est habita a. 533 (221).

Plinius Hist, 7, 43. Q. Metellus in ea oratione, quam
habuit supremis laudibus patris sui L. Metelli, ponti-
Jicis, bis consulis, dictatoris, magistri equitum , quin-
decimviri agris dandis, qui primus elephantos ex pri-
mo Punico bello duxit in triumpho , scriptum reliquit ,
decem maximas res optimasque , in quibus quaerendis
sapientes aetatem exigerent, consummasse eum. V'olu-
isse enim primarium bellatorem esse, optimum orato-
rem, fortissimum imperatorem , auspicio suo maxi-
mas res geri, maximo honore uti, summa sapientia
esse, summum senatorem haberi, pecuniam magnam
bono modo invenire , multos liberos relinquere et cla-
rissimum in civitate esse; haec contigisse ei nec ulli
alii post Romam conditam.

pontificis) L. Metellus duos et viginti annos pontifex maximus fuit ; inde
ab anno 511 (243) usque ad 533 (221). Cicero de senect, 9, Dru.

mann l. l.

bis consulis] a. $03 (251) et $07 (247).

dictatorie] a. 530 (224). Freinsheim ad Livium 1, 20, 46. Drumann
dictaturae non facit mentionem.

magistri equitum] a. 505 (249).
guindecimeiri a. d.| nescio quo anno,

in triumpho] quem de Poenis a. 504 (250) gessit. .

2. Oratio de Carthagine.

Videtur extitisse Q. Metelli oratio, quam de Poenis
in senatu habuit anno 553 (201), cum de conditionibus pa-
cis deliberaretur.

Valerius Max. 7,2, 3. Quinti Metelli cum gravis tum
etiam alta in senatu sententia, qui devicta Carthagine,
nescire.se , illa victoria boni ne plus an mali reipubli-
cae attulisset, asseveravit, quoniam, ut pacem restitu-
endo profuisset , ita Hannibalem summovendo nonni-
hil nocuisset. Eius enim transitu in Italiam dormien-
tem iam populi romani virtutem excitatam , metuique
debere, ne acri aemulo liberata in eundem somnum re-
volveretur.

VI. M. Porcius Cato.

Ut editores orationum Ciceronis bene fecerunt, quod
iusto annorum ordine , quo singulae sunt habitae, eas re-
censerent, sic ego in primis curandum esse existimavi , ut
Catonis quoque orationes, quarum non minor extabat nu-
merus, annorum in ordinem redigerem, et omnes, quantum
fieri poterat, secundum temporum rationem illustrarentur,
Id autem iam ante me in pluribus Ausonius Popma effi-
cere studuit, Lion vero in nulla. Haec autem ratio ad in-
teriorem Catonis Censorii cognitionem multum valet, Ex-
tfiterunt eius orationes amplius centum quadraginta, quas
legisse in Bruto scribit Cicero c. 47, ita ut numero Ci-
ceronem, cuius centum fere orationum habemus notitiam,
non solum aequaret sed anteiret, Ac vestigia trium et no-
naginta orationum Catonis invenire mihi contigit (Popma
et Lion LXXVII enumerabant). Miramur sane immen-
sam actionum eius copiam atque operae pretium est, in
causas eius rei inquirendi, Huc pertinet id potissimum,
quod de Catone Livius memoriae tradidit (lib, 39, 40).
In hoc viro, inquit, tanta vis animi ingeniique fuit, ut,

42 .

quocumque loco natus esset, fortunam sibi ipse factu-
rus fuisse videretur. Nulla ars neque privatae neque
publicae rei gerendae ei defuit, urbanas rusticasque
res pariter callebat. 4d summos honores alios sci-
entia iuris, alios eloquentia, alios gloria militaris pro-
vexit, huic versatile ingenium sic pariter ad omnia
fuit, ut natum ad id unum diceres, quodcumque age-
ret. In bello manu fortissimus multisque insignibus
clarus pugnis. Id«m, postquam ad magnos honores
pervenit , summus imperator , idem in pace, si ius
consuleres, peritissimus, δὲ causa, oranda esset , elo-
quentissimus. Nec is tantum , cuius lingua vivo eo vi-
guerit , monumentum eloquentiae nullum extet : vivit
imo vigetque eloquentia eius, sacrata scriptis omnis
generis. Orationes et pro se multae et pro aliis et
in alios : nam non solum accusando, sed etiam cau-
sam dicendo fatigavit inimicos. Simultates nimio plu-
res et exercuerunt eum et ipse exercuit eas. Nec fa-
cile dixeris, utrum magis presserit eum nobilitas, an
ille agitaverit nobilitatem. |. Asperi procul dubio ani-
mi et linguae acerbae et immodice liberae fuit, sed
invicti a. cupiditatibus animi et rigidae innocentiae ,
contemtor gratiae , divitiarum, in parsimonia, in pa-
tientia laboris, periculi, ferrei prope corporis animi-
que, quem ne senectus quidem, quae solvit omnia, fre-
gerit, qui sextum et octogesimum annum agens cau-
sam dixeril, ipse pro se oraverit, scripseritque, nona-
gesimo anno Ser. Galbam ad populi adduxerit iudi-
cium. — Cum esset homo novus, at antiquis moribus et
ab omni luxuria alienus, nobilitati, quae tum potentia et
divitiis abundabat, tum a vetere simplicitate in vita pri-
vata degenerare coepit, se opposuit ac princeps eorum
fuit, qui superbiae optimatium resistere, sumtus rei pub-
licae minuere, luxum omnis generis et in privata et in
publica vita extirpare, direptiones sociorum in provin-
Ciis, quas praetores saepe committebapt, prohibere, im-
peratorum peculatus punire atque nobiles a summis ho-
noribus, quos illi tamquam iure suo vindicare solebant,

repellere cupiebant. Huc enim pertinet rogatio eius, ne
idem iterum consul,fíat et multae aliae orationes inpri-
mis censoriae. Sed hac severitate morum non cum iis
solum inimicitias gessit ; qui de republica male sunt me-
riti, sed adeo eum Scipionibus, Marcellis, Flamininis, qui
cum virtutibus tum rebus gestis cunctis praeerant, sed
mitiore utentes disciplina et graecis litteris imbuti a prisca
vitae ruditate abhorrebant. lunocentia eius et odium ad-
versus eos, qui in provinciis crudeliter aut avare se ge-
rebant et luxuria atque libidinibus mores civium Roima-
norum perdebant, causa fuit, cur tot viris consularibus,
praetoribus, imperatoribus diem diceret. At facile intelligi
potest, multos ei quoque succensuisse, eumque non raro
petitum atque lacessitum et in iudicium vocatum esse, Qua
de re superest Plinii testimonium luculentum, (Hist. lib.
VII, 27.): Cato primus Porciae gentis tres summas in
homine res praestitisse existimatus, ut esset optimus
orator, optimus imperator, optimus senator , quae
mihi omnia etiamsi non prius attamen clarius fulsisse
in Scipione 4emiliano videntur, demto praeterea plu-
rimorum odio, quo Cato laboravit. Itaque sit proprium
Catonis , quater et quadragies causam dixisse, nec
quemquam saepius postulatum et semper absolutum.
In censuram eius, quod adversa nobilitate, at magno po-
puli favore accepit munus, incidunt orationes sex et vi-
ginti, ac plures fortasse: extabant enim eius orationes in
omnes, quos aut senatorio loco movit, aut quibus equos
ademit, aut quos aerarios fecit. (Livius 39, 42.) Atque
eo munere tam usus est severe, ut septem senatores
multique equites, quos propter luxum vel inertiam vel
crudelitatem superbiamque oderat, loco moverentur. In
censibus quoque accipiendis tristis et aspera in omnes or-
dines censura fuit, sed munus eius adeo gratum acceptum-
que populo fuit, ut Censorius postea nominaretur. Unde
Seneca in epistola quadam ad Lucilium (Ep. 87) scribit ,
tam reipublicae hercle profuisse nasci Catonem quam
Scipionem: alterum enim cum hostibus nostris bellum,
alterum cum moribus gessisse.

Igitur ordinem orationum et argumentum sive fabu-
lam ex historicis potissimum, graecis et latinis, explorare
quantum potui, conabar, idque me in septuaginta fere
cum aliqua probabilitate effecisse spero ; in ceteris maior
erat quaestio, quam ut difficultatem vincere potuissem,
quia aut res, de qua agebatur, me latebat, aut inscriptio
apud grammaticos , qui eius meminere, corrupta extat.
Profuit multum Ausonii Popmae scriptio, parum altera,
quam edidit Lion. Ex comparatione autem harum collec-
tionum apparebit, editores priores haud raro in anno de-
finiendo errasse, vel duarum orationum fragmenta in unam
conglutinata aut eiusdem orationis in plures separata fu-
isse. Historia orationum Catonis simul memoria est quin-
quaginta fere annorum reipublicae romanae: eae enim
summa rerum per id temporis spatium in republica gesta-
rum capita attingunt. Atque illustrissima virtutis facinora
tum Romanos egisse constat, Hannibal victus, Philippus
rex caesus, Graecia tributaria facta, Antiochus, mox Per-
seus reges superati, Carthago in extremo Catonis auno et
Catone potissimum suasore deleri iussa, Romani om-
nium populorum domini, omnium regum patroni, totius
orbis terrarum erant victores. Nec versantur orationes
eius fere in causis privatis , sed in iis rebus, quae tum ma-
xime in senatu deliberabantur, aut in legibus suadendis dis-
suadendisve, aut in causis publicis, quae latissime pate-
bant et a scriptoribus quoque memoriae diligenter sunt
traditae. Ideo tria potissimum orationum genera discer-
nere licet, sententias senatorias, orationes iudiciarias et
censorias.

De Catonis vita multi scripsere, in primis nominandus
Maiansius (Ad XXX Iurisconsultorum omnia fragmenta,
quae extant in Iuris Civilis corpore Commentarii, Genevae
4764. 4. T. I. p. 3—1419.) atque Schlosserus (universalhist.
Uebersicht. II. 3. p. 185.) nec laude doctrinae atque iu-
dicii caret Guil, Ern, Weberi Commentatio de M. Por-
cii Catonis Censorii Vita et Moribus. Bremae 182341. at-
que Gerlachii disputatio, cui titulus est Scipio und Cozo,

(Schweizerisches Museum für historische Wissenschaften,
I. 3. 1837.) et Westermannus Gesch. d. Bereds. p. 37.

De anno, quo Cato mortuus est, omnes auctores con-
sentiunt: sed de anno natali quinquennio differunt Cicero
et Livius inter se. (Conf. Drakenborch ad Livium 39, 40,
41, 28. Schottus ad Aurel. Victor. Illustr. Viri c. 47. p.
203. Lachmann Commentatio de fontibus Livii altera pag.
48. Garatonius ad Cic. Verrin. lib. 1. c. 42. Clinton in
Fastis ad a. 537 (217). Ceteri autem auctores aut Livium
aut Ciceronem sunt secuti. Ego Ciceronis opinionem ve-
ram puto, et Cato ipse eam approbare videtur, ut ex Plu-
" tarchi loco in vita Catonis apparebit.

Is enim scribit cap. 4. (nai γὰρ αὐτὸς (Karo) ér ta-
καίδεκα γεγονὼς ἔτη τὴν πρώτην στρατεύσασϑαι στρα-
τείαν, περὶ ὃν ᾿ΑἸἰννίϑας χρόνον εὐτυχῶν ἐπέφλεγε τὴν ' Ira-
λίαν. Idem refert Cornelius Nepos vit. Catonis c. 1. Pri-
mum stipendium meruit annorum decem septemque.
Cato septemdecim annos erat natus anno 537 (217), quo
anno ad lacum Thrasimenum totum Bomanorum exerci-
tum Hannibal profligavit. Hoc ipsius Catonis testimo-
nium Ciceronis opinionem, qui Catonem a, u. 520 natum
dicit, maxime adiuvat : nam si secundum Livium anno
515 natus esset, septimum et decimum annum iam anno
532 (222) attigisset, quo anno Hannibal nondum in Ita-
liam venerat, ita ut Cato eo anno prima stipendia ad-
versus Poenos facere non posset. Quare Ciceronem in
ea re potius quam Livium sequor, praesertim cum ipse
Cato auctor et suasor eiusdem opinionis esse videatur.

Cato igitur a. u. 520 (234) natus est secundum Cice-
ronem, vel a. 515 (239) secundum Livium. (Cic. Cato
c. 4, 10, Livius l. 39, 40,

Cato a. 537 (247) prima stipendia meruit, XVII an-
nos natus. Plut. Cato 1.

Cato ad Capuam miles profectus est, viginti annos
natus a. 540 (244). Cic. Cato c. 4, 10. Brutus c. 15.
Ad Tarentum stipendia facit a. 545 (209), XXV annos
natus. Cic. Cato c. 4. 10.

Quaestor a. 549 (205) designatus , munus iniit a. 550
(204). Cic. Cato c. 4, 10.

Aedilis plebis a. 555 (499). Praetor Sardiniae a. 556.
(498). Livius 1. 32, 7 et 8.

Consul a. 559 (495), XX XIX annos natus, secundum
Ciceronem ; si autem Livium sequeris, XLIV annos na-
tus, (eamque rationem Zumptius in annalibus ad h. a. est
secutus).

Tribunus militaris in bello contra Antiochum regem
gesto a. 563 (194). Cic. Cato 10.

Censor a. 570 (134).

Mortuus est a. 605 (149), LXXXV annos natus. Cic.
Bruto c. 45, 64. 20, 80. Laelio c. 3. Velleius 4, 3. Pli-
nius Hist, 1. 29, 4, 8. 15, 18, 20. vel XC annos natus se-
cundum Livium l. 39, 40. Plutarch. Cat. c. 45. Vale-
rius Max, l. 8, 7, 1.

Testimonia.

Cicero in Bruto c. 46, 63. Catonis orationes non mi-
nus multae fere sunt quam Z4ttici Lysiae, cuius arbi-
tror plurimas esse, et quodammodo est nonnulla in
iis etiam inter ipsos similitudo. ;cuti sunt, elegantes,
faceti, breves, sed ille graecus ab omni laude feli-
cior. Catonem vero quis nostrorum oratorum , qui
quidem nunc sunt, legit aut quis novit omnino? 442
quem virum, dii boni! (mitto civem aut senatorem aut
imperatorem ) oratorem enim hoc loco quaerimus.
Quis illo gravior in laudando, acerbior in vituperan-
do, in sententiis argutior, in docendo edisserendoque
subtilior 3. Refertae sunt. orationes amplius centum
quinquaginta , quas quidem adhuc invenerim et lege-
rim, et verbis et rebus illustribus; licet ex his eligant
ea, quae notatione et laude digna sint , omnes orato-
riae virtutes in iis reperientur. Cur igitur Lysias et
Hyperides amatur , cum penitus ignoretur Cato? 4n-
tiquior est huius sermo et quaedam horridiora verba.
Ita enim tum loquebantur. Id muta, quod tum ille
non potuit, et adde numeros , ut aptior sit oratio ;

ipsa verba compone et *quasi coagmenta , quod ne
graeci quidem veteres factitaverunt: iam neminem
antepones Catoni.

Ibid. c. 85, 393. Equidem in quibusdam risum vix
tenebam, cum .Jttico Lysiae Catonem nostrum com-
parabas, magnum mehercule hominem vel potius sum-
mum et singularem virum: nemo dicet secus, sed
oratorem? sed etiam Lysiae similem? Bella ironia,
si iocaremur: sin asseveramus, vide ne religio nobis
tam adhibenda sit quam si testimonium diceremus.
Ego enim Catonem tuum ut civem, ut senatorem,
ut imperatorem, ut virum denique cum prudentia et
diligentia tum omni virtute excellentem probo, ora-
tiones autem eius ut illis temporibus valde laudo:
significant enim formam quandam ingenii, sed ad-
modum inpolitam et plane rudem.

Cornelius Nepos in Catone 3. In omnibus rebus sin-
gulari fuit prudentia et industria: nam et agricola
solers et reipublicae peritus et iuris consultus et mag-
nus imperator et probabilis orator et cupidissi-
mus litterarum fuit.

probabilis orator] i. e. mediocris.

Plutarchus in Catone c. 4. Τὸν δὲ λόγον ἐξηρτύετο
καὶ παρεσχεύαζεν, πρῶτον μὲν ἀγωνιστὴς εἶναι δοχῶν
πρόϑυμος, εἶτα καὶ ᾿ρήτωρ ἱκανός. c. à. Τῷ Κάτωνι
πολλὴ μὲν ἀπὸ τοῦ λόγου δύναμις ἤνξετο καὶ Ῥωμαῖον
αὐτὸν OL πολλοὶ Δημοσϑένη προσηγόρευον.

Quintilianus 42, 10. 10. In oratione si species intueri
velis, totidem pene reperias ingeniorum quot corporum
formas. Sed fuere quaedam genera dicendi conditione
temporum horridiora , alioqui magnam iam ingenii
vim prae se ferentia. Hinc sint Laelii , Africani, Ca -
tones etiam, Gracchique, quos tu licet Polygnotos vel
Callonas appelles. Mediam illam formam teneant
L. Crassus, Q. Hortensius. '"T'um deinde efflorescat
non multum inter se distantium tempore oratorum

ingens proventus.
Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 9

Ibid. 12, 3, 9. M. Cato cum in dicendo praestan-
tissimus tum iuris idem fuit peritissimus.

Ibid. 12, 10, 39. Von Scipio, Laelius, Cato in
eloquendo velut Attici Romanorum fuerunt?

Ibid. 42, 11, 23. M. Cato idem summus impe-
rator, idem sapiens, idem orator, idem historiae
conditor, idem iuris, idem rerum rusticarum peritis-
simus fuit, et inter tot operas militiae, tantas domi
contentvones rudi seculo literas graecas aetate iam
declinata didicit, ut esset hominibus documento, ea
quoque percipi posse, quae senes concupissent.

Auctor Dialogi de Orator. 18. gere fortius iam
et audentius volo, si illud ante praedixero , mutari
cum temporibus formas quoque et genera dicendi.
Sic Catoni seni comparatus C. Gracchus plenior et
uberior , sic Graccho politior et ornatior Crassus ,
sic utroque distinctior et urbanior et altior Cicero.

Fronto Epist. ad Verum p. 171, ed. Rom. Con-
tionatur Cato infeste, Gracchus turbulente, Tullius
copiose. lam in iudiciis saevit idem Cato, trium-
phat Cicero, tumultuatur Gracchus , Calvus rixatur.

Fronto Epist. ad M. Caesarem p. 82. Meministi
plurimas lectiones , quibus usque adhuc versatus es,
comoedias, 4Atellanas, oratores veteres, quorum aut
pauci aut praeter Catonem et Gracchum nemo tu-
bam inflat , omnes autem mugiunt vel stridunt po-
tius.

comoedias, Atellanas] interpungendum esse inter haec vocabula, docuit
Maius in Emendandis p. 414.

Fronto p. 239. Confusam eam ego eloquentiam
catachannae ritu, partim igneis nucibus Cato-
nis, partim Senecae mollibus et ebriculosis prunu-
leis insitam, subvertendam censeo radicitus , imo vero
Plautino irato verbo exradicitus.

igneis] an Jigneis h. e. duris? Buttmannus p. 123. edit. Berolin,

Velleius 1, 17. Oratio ac vis forensis perfectum-
que prosae eloquentiae decus, ut idem separetur Ca-

to, (pace P. Crassi Scipionisque et Laelii et Grac-
chorum et Fannii et Servi Galbae dixerim) ita uni-
versa sub principe operis sui erupit Tullio, ut delec-
tari ante eum paucissimis, mirari vero neminem pos-
sis nisí aut ab illo visum aut qui illum viderit.

Appuleius apologia t. 2. p. 589, ed. Oudend. Quam-
cunque orationem struxerit Avitus, ita illi erit undi-
que sui perfecte absoluta, ut in illa nec Cato gra.
vitatem requirat, nec Laelius lenitatem nec Grac-
chus impetum nec Caesar calorem nec Hortensius
distributionem nec Calvus argutias nec parsimoniam
Salustius nec opulentiam Cicero.

grasitatem] eandem Catoni tribuit laudem Claudianus Mamertus. Vid,
infra testimonia Caii Gracchi,

Ampelius lib. Memor. c. 19. Cato censorius, qui toties
accusatus est, quoad vixit, nocentes accusare non
destitit. Hic est omnium rerum peritissimus , et, ut
Sallustio Crispo videtur, romani generis disertissimus.

Servius ad Virg. Aen, XI. 301. Maiores nullam
orationem nisi invocatis numinibus inchoabant, sicut
sunt omnes orationes Catonis et Gracchi. Nam ge-

nerale caput in omnibus legimus.
nisi invocatie numinibus] v. Servius ad Virg. Aen. VII, 256. Ci-
cero in Divinat. c. Caecilium c, 13. Valerius Max. io Prologo,
Symmachus Epistol. 1. 3, 44.

Plinius Epist. 1, 20. Frequens mihi disputatio est
cum quodam homine docto et perito, cui nihil aeque
in causis agendis ut brevitas placet, quam ego custo-
diendam esse confiteor, si causa permittat. Hic ille
mecum auctoritatibus agit, ac mihi ex graecis ora-
tiones Lysiae ostendit, ex nostris Gracchorum Cato-
nisque, quorum sane plurimae sunt circumcisae et
breves.

1. Oratio pro lege sua de provincialibus sumtibus.

Ea lex a. 556 (198) lata dicitur.

Cato eum videret, provinciales a magistratibus ro-
manis non raro diripi, magnamque pecuniam ab iis ex-
igi, legem promulgavit, qua constitueret, quantum socii

magistratibus praestarent, quaque ilis interdiceret, πὸ
amplius postularent. "Verisimile est, legem suam ora-
tione quadam populo commendasse, sicuti alias fecit.
Constat, eum innocentissimum fuisse : testis est

Livius l. 32, 27. Sardiniam M. Porcius Cato ob-
tincbat, sanctus et innocens, asperior tamen in foe-
nore coercendo habitus; fugatique ex insula foene-
ratores, et sumtus, quos in cultum praetorum socü
facere soliti erant, circumcisi aut sublati,

Eodem respicere videntur, quae leguntur in plebi-
scito de "'hermensibus, in Hauboldi AÁntiqu. rom. Mo-
num. leg. p. 137 vel in Indice Legum a Baitero com-
posito p. 253.

JVei quis magistratus prove magistratu legatus
neu quis alius neive imperato, quo quid magis iei
dent, praebeant , ab ieisve auferatur , nisei quod eos
ex lege Portia dare, praebere oportet, oportebit.

Conf. F. Walter Gesch. d. róm. Rechtes p. 176.
Góttling Gesch. d. róm. Staatsverf. p. 422.

9. Suasio in legem populi.

Ea oratio dicta videtur anno 557 (497).

Eo enim anno lex Porcia de provocatione (quae
verissime lex populi appellari potest) lata traditur. Du-
plex est opinio de auctore legis: alii enim P. Porcio
Laecae tribuno plebis tribuunt, eamdemque opinionem
adiuvat denarius argenteus gentis Porciae, in quo in-
scriptum est P. L4ECA. PROVOCO et typus quoque
ad provocationem pro tergo civium latam, qua gravis
poena irrogabatur, si quis verberasset necassetve ci-
vem romanum, ut ait Livius lib. 10, 9, adludit. Huic
igitur opinioni favent Pighius, Sigonius, Ant. Augus-
tinus, Eckhel Doctr. Numm. t. 5, p. 286., Góttling
G. d. róm. Staatsv. p. 427 sq. Atque statuamus licet,
P. Porcium Laecam tribunum pl. legem hanc prormul-
gasse eamque M. Catonem suasisse (unde suasio illius
legis ei tribuitur.) De vi legis haec scribit Góttling :

Diese Lex Porcia ist hauptsachlich zu Gunsten der
rómischen Bürger in den Provinzen gegeben, welche
durch ihr Provoco oder Civis romanus sum sich vor
den Lictoren der Statthalter der Provinzen sicherten,
und an ein óÓffentliches Gericht in Rom appellirten,
wüàührend die Provinzialen denselben hingegeben waren.

Ali vero legem populi sive de provocatione ipsi
M. Catoni vindicant , quos inter P. Manutius atque
Zumptius ad Ciceronem in Verr. 5, 63, 163., impro-
bante Baitero in Indice legum , Onomastico "Tulliano
adiecto p. 252.

Postremo adnotandum, Bolhuisium p. 157. putasse,
verba in legem populi esse corrupta, atque emendanda
in legem Petillii, ita ut oratio ad eam referenda esset cau-
sam, de qua in oratione de pecunia regis 4ntiochi dictum.
Sed nulla alia lex maiore iure 7ex populi appellari po-
test nisi lex Porcia de provocatione. Maiansius quoque
p. 42 ambigebat, quomodo legem populi interpretare-
tur: scribit enim: quodnam fuerit argumentum sua-
sionis Catonianae in legem Populi, ab aliis dis-
cere cupio.

Nonius p. 87. Compluries, frequenter. Cato sua-
sione in legem populi: Quod compluries usu venit,
omni tempore anteventum esse: rem publicam red-
dimus.

antecentum esse] an legendum antecentum est? id est, was sehr oft
bisher eingetreten war, das ist jetzt auf alle Zeiten verhütet.

reddimus] editio apud Bolhuisium reddidimus , vere: id est, resti-
tuimus.

Alterum testimonium, Catonem pro ea lege dixisse,
extat apud Festum p. 234. Pro scapulis cum dicit
Cato, significat pro iniuria verberum. INNam complu-
res leges erant in cives rogatae, quibus sanciebatur
poena verberum: his significat prohibuisse multos
suos cives in ea oratione, quae est contra M. Cae-
lium: si em percussi, saepe incolumis abü, prae-
terea pro rep. pro scapulis atque aerario mul-
tum r. p. profui.

8. Oratio de lege Oppía.

Hanc orationem Cato habuit consul anno 559 (195).

Livius 34, 4. Inter bellorum magnorum aut vix-
dum. finitorum aut imminentium curas intercessit res
parva dictu, sed quae studiis in magnum certamen
excesserit. M. Fundanius et L. Valerius tribuni ple-
bei ad plebem tulerunt de Oppia lege abroganda.
Tulerat eam C. Oppius tribunus plebis, Q. Fabio Ti.
Sempronio consulibus (a. 539. a. Chr. 249) in medio
ardore Punici belli , ne qua mulier plus semunciam
auri haberet, neu vestimento versicolori uteretur, neu
iuncto vehiculo in urbe oppidove aut propius inde
mille passus nisi sacrorum publicorum causa vehere-
tur. M. et T. Iunii Bruti tribuni plebis legem Oppiam
tuebantur, nec eam se abrogari passuros aiebant. Ad
suadendum dissuadendumque multi nobiles prodibant.
Capitolium turba hominum faventium adversantium-
que legi complebatur. Matronae nulla nec auctoritate
nec verecundia nec imperio virorum contineri limine
poterant, omnes vias urbis aditusque in forum obside-
bant, viros descendentes ad forum orantes, ut jlo-
rente republica, crescente in dies privata omnium
fortuna, matronis quoque pristinum ornatum reddi
paterentur. lam et consules praetoresque et alios ma-
gistratus adire et rogare audebant, ceterum minime
exorabilem alterum utique consulem M. Porcium Ca-
tonem habebant , qui pro lege, quae abrogabatur , ita
disseruit. etc. — M. Cato, qui per totam vitam par-
simonia et odio luxuriae excellebat, praecipue auctor
fuit, ne lex Oppia abrogaretur, quae olim placuerat
temporibus reipublicae id postulantibus, ut mulieres in
inopia et miseria civitatis pecunias privatas in publi-
cum usum potius verterent, quam in vestes et luxu-
riam effunderent. Abrogata est lex, quia Roma Han-
nibale victo divitiis abundabat Carthaginiensium. Ca-
tonem vicerunt matronae.

Conf. Valerius Max. 9, 4, 3. Walter Gesch. des
rómischen Hechts p. 252.

Livius elegantem sane orationem Catoni tribuit ,
sed a Catonis aetate atque genere dicendi multum ab-
horrere videtur. Ipsam eius orationem non amplius ha-
bemus, et pauca fragmenta superesse videntur. Errat
autem Sigonius, cum ad Livium 34, 4, 7. dicit: Ci-
tat Priscianus hanc orationem cum hoc indice: Cato
in oratione: Ne lex Oppia abrogetur.

Quod si baec oratio superesset, facile cognosce-
remus, quantopere iam tum luxuria una cum moribus ele-
gantioribus Romae regnare coeperit.

Servius in Virg. Aeneid. 4, 698.: 7lavum crinem.
In Catone legitur de matronarum crinibus: Flavo ci-
nere unctitabant, ut rutilae essent.

flavo cinere] vide Rutgers Ouwens Noctes Haganae p. 622. Cato,
ait, exprobraeit matronis luxum, guippe quae, ut rutilae essent,
id est, ut eiderentur formosae, non ut meretrices, colorem comae
insperso cinere flavo multavcerint, et decorem ex illo colore quae-

sigerint,^ —

Servius in Virg. Aen. 3, 64. Cato ait, deposita
veste, purpurea feminas usas caerulea, cum lugerent.

Cato] incertum, utrum in hac oratione an potius in libris Originum

id dixerit.

Ut autem Livius orationem Catonis fictam operi suo
inseruit, ita graeci quoque scriptores idem fecerunt.

Plutarchus vit. Caton. 8. έλλων ποτὲ τὸν 'Po-
μαίων δῆμον ὡρμημένον ἀχαίρως ἐπὶ σιτομετρίας καὶ
διανομὰς ἀποτρέπειν ἤρξατο τῶν λόγων οὕτως" Χαλεπὸν
μὲν ἐστιν, ὦ πολῖται, πρὸς γαστέρα λέγειν ὦτα οὐχ
ἔχουσαν.

Κατηγορῶν τῆς πολυτελείας ἔφη χαλεπὸν εἶναι σω-
Ova. πόλιν, ἐν ῇ πωλεῖται πλείονος ἰχϑὺς ἢ βοῦς.

Περὶ τῆς γυναικοκρατίας διαλεγόμενος Πάντες, εἷ-
7L6V, ἄνϑρωπρι τῶν γυναικῶν ἄρχουσιν, ἡμεῖς δὲ πάντων
ἀνθρώπων, ἡμῶν δ᾽ ct γυναῖχες. Τοῦτο μὲν οὖν ἐστιν
ἐχ τῶν Θεμιστοκλέους μετενηνεγμένον ἀποφϑεγμάτων.

Zonaras IX, 47.: Κοσμείσϑωσαν ovv αἱ yvvaixsg
μὴτε χρυσῷ, μήτε λίϑοις ἢ τισιν ἀνϑηροῖς καὶ ἀμοργί-
νοις ἐσϑήμασιν, ἀλλὰ σωφροσύνῃ, φιλανδρίᾳ, φιλοτεχ-
νίᾳ, πειϑοῖ, μετριότητι, τοῖς νόμοις τοῖς χειμένοις, τοῖς
ὕπλοις τοῖς ἡμετέροις, ταῖς νίκαις, τοῖς τροπαίοις.

Κοσμείσδωσαν)] Hic locus a Zonara ex libris Cassii Dionis trans*

latus , ut Duebnero placet in Jahn Neue Jahrbücher 1834. XI. 3.

p. 280., et Lachmanno Cominent. de fontibus Livii altera p. 18.

Bolhuis autem in commentatione de M, Catone p. 156. ex perora-

tione baec sumta opinatur, et vera Catoniana putat. Ego Duebnero
assentior, qui Cassii Dionis esse existimat.

4. Oratio, quam dixit Numantiae apud equites.

Dicta est in consulatu a. 559 (195). Idem sentit
Maiansius p. 13.

Constat, Catonem consulem provinciam obtinuisse
Hispaniam citeriorem, et in regione Celtiberorum, quo-
rum caput est Numantia, multa proelia commisisse.
Unde verisimile est, hanc orationem illo anno 559 (195)
dixisse. Nec tamen accurate definiri potest, quo mense
vel die apud Numantiam data occasione ante proelium
equites suos fuerit allocutus. Id silent annales, qui su-
persunt. Sed nihilominus in illum annum orationem
bane cadere arbitror, cum Cato non alio tempore in
Hispania fuisset. Similis ad equites allocutionis, initio
eiusdem belli dictae, mentio fit apud Livium 34, 43.
Ubi satis admodum et suorum et hostium animos
est expertus, convocari tribunos praefectosque et
equites omnes et centuriones iussit (Cato). "Tem-
pus, inquit, quod saepe optastis, venit, quo vobis
potestas fieret virtutem vestram ostendendi etc.

Alii interpretes alio tempore hanc orationem dictam
putant. Popma in quaestura eam habitam esse dicit,
cum in Africa quaestor esset P. Scipioni consuli ad
bellum Punicum II., idque accidisse sub annum 549
(550) Tuditano et Cethego coss. Sed errare videtur,
quod Cato quaestor in Sicilia et Africa stipendia fe-
cerat, non in Hispania.

Ellendtius autem coniicit, Catonem iam ante quae-
sturam in Hispania stipendia fecisse et equitatus prae-
fectum fuisse et tunc temporis aliquando oratione equi-
tes suos cohortatum. (Hallische Litteraturzeitung 1834.
Januar.)

Gellius 16, 4. In Catonis oratione, quam dixit
INNumantiae apud equites, haec sunt: Cogitate cum
animis vestris, si quid vos per laborem recte feceri-
tis: labor ille a vobis cito recedet, bene factum a vo-
bis, dum vivitis, non abscedet. Sed si qua per volup-
tatem nequiter feceritis, voluptas cito abibit, nequi-
ter factum illud apud vos semper manebit.

Festus p. 201. ed. Mill. Obptionatus ut decurio-
natus, pontificatus dicitur, ut Cato in ea, quam ha-
buit apud equites: Maiores seorsum atque diversum
pretium paravere bonis atque strenuis, decurionatus,
optionatus, hastas donaticas, aliosque honores.

bonis atque strenuis] int. militibus.

optionatus] munera optionum. Festus p. 198. Optio qui nunc di-
citur, antea appellabatur accensus. Ie adiutor dabatur centurioni
a tribunis militum.

hastas donaticas) Paulus Diaconus s. v, hastae p. 101. Romani fortes vi-
ros saepe hasta donarunt. Alias hastae purae dicuntur. —Millin
Voyage au imnidi de la France T. 4. P. 1. p. 253. Hastae purae
c'étaient des lances sans fer , qui se donnoient à ceux , qui les
premiere aeaient tué des ennemis dans un combat. Kreuzer
Rómische Aptiquitáten $ 260. Inscriptiones Orellii Nro, 3457. In
multis numis vel dii vel homines, hastas puras manibus ferentes

velut signum honoris atque victoriae, extant.
Lion p. 79 huic orationi addidit duo fragmenta,

quae ex oratione de bello Carthaginiensi excerpta
sunt.

5. Oratio ad populum de triumpho.

Haec oratio videtur habita anpo 560 (194), cum ex
Hispania Cato Romam rediverat. Imperatores enim ro-
mani in concione extra urbem more maiorum ante tri-
umphi diem ordinem actorum suorum commemorare 80-

lebant, ut Velleius lib.1. c. 10, 4. memoriaetradidit. Livius
394, 46. M. Porcius Cato ex Hispania triumphavit ;
tulit in eo triumpho argenti infecti viginti quinque
millia pondo , bigati centum viginti tria millia, Os-
censis quingenta quadraginta, auri pondo mille qua-
dringenta. Militibus ex praeda divisit ἐπ singulos
ducenos septuagenos aeris, triplex equiti.

infecti] non signati. Isidorus Origin. 1. 16, 18, 13. T'ría sunt ge-
nera argenti et auri et aeris, signatum, factum, infectum. Sig-
natum eet, quod in numis est ; factum est , quod in vasis et signis ;
infectum, quod in πιαδδὶφ est, quod et grave dicitur, id est massa.

bigati] argentum bigatum, i. e. denarii argentei romani, qui bigati
dicebantur, quia bigae solitus eorum typus erant. Omnium enim
numorum familiarum , quotquot supersunt, et bigati et quadrigali
sunt creberrimi, Conf, Tacit. De Germania c. 5.

Oscensis] In Hispania iam tum duplex pecuniae genus in usu erat,
romasa et patria ; romana autem non minus apud Hispanos vide-
tur vulgaris ac trita fuisse quam patria. Oscensis moneta communi
nomine dicta est, quod primi fuere Oscenses, qui hac forma et hoc
pondere argentum signaverunt, aliis deinde Hispaniae urbibus eam-
dem in pecunia sua legem sequentibus, ut nos florenos aureos di-
cimus, non quod Florentiae signati sunt, sed quod praeivere Flo-
rentini, Eckhel Doctrina Num. T. 1, p. 4. . De Osca urbe v.
Mannert Hispania p. 409. Ukert T. 2. P. 1. p. 451. Extant
etiamnunc numi Oscenses, quos descripsit Mionpnetius ( Déscription
des Médailles antiques T. 1. p. 46.)

ducenos septuagenos aeris] CCLXXasses.

triplex equiti] id ratione et usu valebat: equiti enim triplex stipen-
dium dari solebat, Niebuhr Geschichte von Rom T. 2. p. 496 seq.

Priscianus T. 4. p. 408. Inveniuntur quaedam, quae,
quamvis sint accidentia, id est, adiectiva, et eorum signi-
ficatio exigat, ut faciant comparativa, tamen non baben-
tur in usu frequenti. Sunt autem ea plerumque, quae
vocales ante us habent, ut pius, egregius, arduus, du-
bius, strenuus. "Vetustissimi tamen huiuscemodi compa-
rativis sunt usi. Cato ad populum de triumpho : asper-
rimo atque arduissimo aditu.

6. Oratio, ne imperium sit veteri, ubi novus venerit.

Oratio anno 560 (194) dicta videtur.

Argumentum tale est. Cum Cato consul in Hispa-
nia bellum gessisset, et Scipio maior ei suecedere vellet in
provincia, Cato non tam cito e provincia decessit quam
Scipio, qui eum oderat, cupiebat, unde in senatu lis orta
erat, et Cato post reditum de eadem re egisse et in
oratione sua id potissimum tractavisse videtur, quomodo
se habeat, quod inimici postulant, ne imperium sit ve-
teri magistratui, ubi novus magistratus venerit.

Cornelius Nepos v. Cat. c. 2. Cato consulatum gessit
cum L. Valerio Flacco, sorte provinciam nactus His-
paniam citeriorem, exque ea triumphum deportavit.
Ibi cum diutius moraretur, P. Scipio Africanus con-
sul iterum, cuius in priore consulatu quaestor fue-
rat, voluit eum de provincia depellere, et ipse ei
succedere , neque hoc per senatum efficere potuit,
cum quidem Scipio in civitate principatum obtineret,
quod tum non potentia, sed iure respublica adminis-
trabatur. Qua ex re iratus, consulatu peracto pri-
vatus in urbe mansit.

Plut. Cato c. 14. ἔτι δ᾽ αὐτοῦ (Κάτωνος) διατρί-
βοντος ἐν ᾿Ιϑηρίᾳ “Σκηπίων ὁ μέγας, ἐχϑρὸς ὧν καὶ βου-
λόμενος ἐνστῆναι κατορϑοῦντι xol τὰς ᾿]βηρικὰς πρά-
ξεις ὑπολαβεῖν, διεπράξατο τῆς ἐπαρχίας ἐκείνης ἀποδειχ-
θῆναι διάδοχος, σπεύσας δ᾽ ὡς ἐνῆν τάχιστα κατέπαυσε
τὴν ἀρχὴν τοῦ Κάτωνος. OO δὲ λαβὼν σπείρας ὁπλιτῶν
πέντε xal πεντακοσίους ἱππεῖς προπομποὺς κατεστρέψ-
«to μὲν τὸ “ακετανῶν ἔϑνος, ἑξακοσίους δὲ τῶν ἠυτομο-
ληκότων κομισάμενος ἀπέχτεινεν. Eq οἷς σχετλιάζοντα
τὸν Σ᾽; κηπίωνα κατειρωνευόμενος οὕτως ἔφη τὴν Ῥώμην ἔσεσ-
ϑαι μεγίστην, τῶν μὲν ἐνδόξων μαὶ μεγάλων τὰ τῆς ἀρε-
τῆς πρωτεῖα μὴ μεϑιέντων τοῖς ἀσημοτέροις, τῶν Ó ὥσ-
περ αὑτός ἐστι δημοτικῶν ἁμιλλωμένων ἀρετῇ πρὸς τοὺς
τῷ γένει καὶ τῇ δόξῃ προήκοντας. Ov μὴν ἀλλὰ τῆς
συγκλήτου ψηφισαμένης μηδὲν ἀλλάττειν μηδὲ κινεῖν
τῶν διῳκημένων ὑπὸ τοῦ Κάτωνος, ἡ μὲν ἀρχὴ τῷ ΣΣκη-

πίωνι τῆς αὐτοῦ μᾶλλον ἢ τῆς Κάτωνος ἀφελοῦσα δόξης
ἐν ἀπραξίᾳ καὶ σχολῇ μάτην διῆλθεν.

Gellius 20, 2. Siticines scriptum est in oratione
M. Catonis, quae inscribitur Νά imperium sit veteri,
ubi novus venerit. Siticines, inquit, et liticines et tu-
bicines.

Siticines] Gellius: Nos in Capitonis Ateii Coniectaneis ineenimus ,

&eiticines appellatos , qui apud sitos canere soliti essent , hoc

est , eita functos et sepultos , eosque habuisse proprium genus
lubae, qua canerent, a ceterorum tubicinum differens.

Nonius p. 54. Siticines. Ut liticines a lituo, ut tu-
bicines a tuba, ita siticines, qui apud funeratos vel vita
functos et sepultos, hoc est, iam sitos, canere soliti
erant honoris causa cantus lamentabiles. Hoc in libris
Coniectaneis Ateii Capitonis invenitur, et Cato id vo-
cabulum indubitanter apposuit.

Cato] Nonius Gellii locum excerpsit.

7. Oratio, cum in Hispaniam consul proficisceretur.

Hauc orationem a Catone a. 560 (194) dictam opi-
nior. Quamvis enim illa inscriptione annus consulatus
Catonis, 1. e., a. 559 (195), quo in Hispaniam ad bellum pro-
fectus est, significatur, fragmenta tamen ipsa docent,
non antequam in provinciam abiret, sed potius post re-
ditum ex Hispania orationem dixisse Catonem. Inimici
enim eum accusaverunt, quod nimium sumtum in pro-
vincia fecisset et in ea administranda luxuriose egis-
set. Dies dicta est. Cato omnium rerum gestarum red-
didit rationem, et totum apparatum sumtuimque, quo et
publice et privatim usus fuerit, exposuit. Index igitur
orationis esse videtur: Oratio de apparatu suo vel de
sumtu suo, quom in Hispaniam consul proficiscere-
tur. Ideoque huc referendum arbitror fragmentum, quod
apud Frontonem extat, et orationi De sumtu suo tri-
buitur. :

Appuleius Apologia de Magia TT. 2. p. 431. ed.
Oudendorp.: M. Cato nthil oppertus, ut alii de se prae-

dicarent, ipse in oratione sua scriptum reliquit ,
quum in Hispaniam consul proficisceretur:
tres servos solos ex urbe duxisse; quom iam ad pub-
licam villam venerat , parum visum , qui uteretur ,
iussisse duos pueros in foro de mensa emi, eos
quinque in Hispaniam duxisse.
ad publicam villam] Exierat Cato cum tribus servis, sed cum ad
villam publicam, quae in campo Martio erat, pervenisset, su-
biit animum cogitatio, non posse tam paucos servos sufficere pro-

vinciam administrapti, misit ergo in. urbem, qui duos emeret. Pri-
caeus.

gui uteretur] antique pro g&ibus.,

de mensa] mensa est catasta aut lapis, in quo servi venales prosta-
bant. Kreuzer Róm. Antiquit. p. 45. Gallus von Becker T. 1.
p. 104. ΄

Festus p. 169. (navi)tas secundum incorr(uptam con-
suetudinem dic)tos, quos nunc n(aufas dicimus , testis
est) Cato in ea, quam scripsit (cum in Hispaniam pro-
ficisce)retur, cum ait: JVavitae (quod secum portave-
rant) vinum atque oleum, usus (eodem sum.)

Plinius Hist. Nat. 14, 43. Jdem Cato, cum in His-
paniam navigaret, unde cum triumpho rediit: Non
aliud, inquit, vinum bibi quam remiges.

Frontinus Strategematicon lib. IV. 3, 11. M. Cato-
nem vino eodem, quo remiges, contentum fuisse tra-
ditur.

Valerius Maximus 1V, 3. 44. Age si quis hoc se-
culo vir illustris pellibus hoedinis pro stragulis utatur,
tribusque servis comitatus Hispaniam regat, et quin-
gentorum assium sumtu transmarinam provinciam
petat , eodem cibo eodemque vino, quo nautae, utt
contentus sit, nonne miserabilis existimetur? Atqui ista
patientissime superior Cato toleravit, quia illum grata
frugalitatis consuetudo in hoc genere vitae cum summa
dulcedine continebat.

Festus p. 154. Maledi(ctores dicebant antiqui quos)-
nos appellamus (maledicos. Cato cum proficisceretur
in) Hispania: re (movendi maledictores.)

Hispania] Hiepaniam Ursinns. — Deest hoc fragmentum apud Pop-

mam et Lion.

8. Oratio De sumtu suo.

Opinor, indicem orationis fuisse Oratio contra M.
Cornelium de sumtu suo, quum in Hispaniam consul
proficisceretur. Argumentum igitur ex oratione superiore
petendum.

Fronto p. 149. Quoniam mentio παραλείψεως ha-
bita est, non omittam, quin te impertiam, quod de figura
ista studiosius animadverterim, neque graecorum orato-
rum neque romanorum, quos ego legerim, elegantius
hac figura usum quemquam quam JM. Porcium in ea
oratione , quae De sumtu suo inscribitur. ln qua sic
ait :

Jussi caudicem proferri, ubi mea oratio scripta
erat. De ea re quod sponsionem feceram cum M.
Cornelio, tabulae prolatae; maiorum bene facta per-
lecta, deinde quae ego pro republica fecissem, legun-
tur. Ubi id utrumque perlectum est, deinde scriptum
erat in oratione. ,lNumquam ego pecuniam neque
meam neque sociorum per ambitionem delargitus
sum.* 4tat noli, noli scribere, inquam, istud nolunt
audire. Deinde recitavit. ,INYum quos praefectos per
sociorum vestrorum oppida inposivi, qui eorum bo-
na, liberos diriperent2" Istud quoque dele, nolunt
audire. Recita porro: ,IYumquam ego praedam, ne-
que quod de hostibus captum esset, neque manubias
inter pauculos amicos meos divisi, ut illis eriperem,
qui cepissent." Istuc quoque dele; nihilo minus vo-
lunt dici: non opus est. Recitato: , Numquam ego
evectionem datavi, quo amici mei per symbolos pe-
cunias magnas caperent. * Perge istuc quoque uti
cum maxime delere. ,iVumquam ego argentum pro
vino congiario inter apparitores atque amicos meos
disdidi, neque eos malo publico divites feci." Enim-
vero usque istuc ad lignum dele. Vide, sis , quo loco
res publica siet, uti quod reipublicae bene fecissem ,

944

unde gratiam capiebam, nunc idem illud memorare
non audeo, ne invidiae siet. Ita inductum est, male
facere inpoene, bene facere non inpoene licere. —
Haec forma παραλείψεως nova nec ab ullo alio, quod
ego sciam, usurpata est. [Iubet enim legi tabulas, et
quod lectum sit, iubet praeteriri.

caudicem] codicem.
de ea re] non intelligo.

aponsionem feceram] sponsionem facere explicat Rein Das rómische
Privatrecht p. 451. et Bost opuscula Plautina T. 1. p. 78.

M. Cornelio] M, Cornelius Catonem reum fecerat, ut qui nimio sumtu usus
esset in consulatu. Haec quoque oratio libro Disrum dictarum de
consulatu suo (de quo infra dicemus) inserla erat, M. Cornelius
fortasse M. Cornelius Scipio Maluginensis est, cuius Livius lib. 41,
27. mentionem facit. Maius adnotat: ,Sine dubio hic est Cornelius,
contra quem babuit orationem apud populum Cato, auctore Festo
voc, repulsior," — Res incerta; in Festo enim orationem Catonis

in Lacium Cornelium Scipionem potius intellexerim,
atat] v. Handii Tursellinus s. v.
bona, liberos] noune legendum bona, coniuges, liberos?

praedam - manubiías] Favorinus apud Gellium 13, 24 dicit: Aliud
omnino praeda est, aliud manubiae, Nam praeda dicitur cor-
pora ipsa rerum, quae capta sunt (die Gegenslánde, die erbeutet
sind), manubiae vero appellatae sunt pecunia a quaestore ex
eenditione praedae redacta (das aus der Beute erlóste Geld). -

eveetionem] diploma, qno facultas utendi equis publicis conceditur,
Conf. Walter Gesch, des romischen Rechtes p. 176.

per symbolos] per litteras publicas, publice.

eino congiario] alibi dicitur vinum honorarium, jsidorus Origg. 20,
3, 8. Cato De innocentia sua : Cum essem in provincia legatus,
quamplures ad praetores et consules sinum honorarium dabant :
numquam accepi. Plinius Hist. 14, 14, L. Lucullus, cum redüt
ex Asia, millia cadum congiariorum divisit amplius centum, n
numis quoque congiaria imperatorum saepe laudantur,

uague ad lignum] imago ex tabulis cereis petita, in quibus cera ad
inscribendum supra tabulam ligneam lita erat. Orellius bene expli-
cuit: abrasa omni cera usque ad nudum tabularum lignum.,

9. Cato dierum dictarum de consulatu suo.

Suspicor, indicem esse M. Catonis liber dierum dic-
tarum de suo consulatu. In eo libro omnes orationes
coniunctae erant, quas Cato in iis egerat causis, quae
de suo consulatu et de administratione Hispaniae pro-
vinciae erant ortae. Ex uno Charisii loco vera inscrip-
tio agnosci et restitui poterat. Charisius enim dicit s.
v. porro p. 126. ed. Lindem. ,JM. Cato dierum dicta-
rum de consulatu suo: Inde pergo porro ire in Tur-
tam. Idem supra: Itaque porro in Turtam proficis-
cor servatum illos. Pro longius Afranius in Vopisco:
Sinunt di et porro passuros scio. Porro pro in futu-
rum. JM. Cato in eodem: Me sollicitum atque ex-
ercitum habitum esse, atque porro fore." Yllud in eo-
dem aliter suppleri non potest nisi addito libro. Nunc
de argumento aliquid dicendum.

In priore oratione vidimus, Catonem post consulatum
accusatum fuisse, quod nimios in apparatu belli sumtus
fecisset. Eum absolutum esse compertum est. Sed ad-
versarii eius nondum placati erant. Denuo de rebus in
consulatu gestis et de provincia administrata a pluribus
in ius vocatur, nec alio tempore quam causa praecedens
hae quoque dictae videntur, anno igitur 560 (194). Et
vestigium harum litium sive dierum dictarum in Plutar-
chi vita Catonis cap. 11. et Nepote vita Caton. 2. de-
prehendimus. Scipio enim superior, qui tum consul fuit,
invidus laudum Catonis consulis et gloriae belli in His-
pania comparatae, calumniari coepit acta eius, eaque re-
scindere cupiebat. Sed senatus decrevit, μηδὲν ἀλ-
λάττειν μηδὲ κινεῖν τῶν διῳκημένων ὑπὸ τοῦ
Κάτωνος. In his verbis fons uberrimus causarum la-
tet et argumentum dierum dictarum de consulatu, et
fragmenta quae supersunt, commemorationem continent
omnium rerum, quas in Hispania consul et gessit et
egit.

4, Charisius p. 120. ed. Lindemanni s. v. Industrie.
M. Cato dierum dictarum de consulatu suo: Egoque

iam pridem cognovi atque intellexi atque arbitror,
rempublicam curare industrie, summum periculum
esse.

industrie] Cato nobilitati invisus erat, quia nimis parce rempublicam
adminislrabat et omnem luxum imperatorum vel praetorum provin-
ciarum acriter perstringebat. Quare multis ab optimatibus aegre id

ferentibns in ius et suspicionem vocatus est.

2. Charisius. Maturrime p. 121. M. Cato dierum
dictarum de consulatu suo: Laudant me maximis
laudibus, tantum navium, tantum exercitum, tantum
commeatum non opinatum esse quemquam hominem
maturrime comparare potuisse.

Idem. T'am maturrime comparavisse.

laudant me] referendum est ad id, quod celerrime classem et exer.
"citum paraverat, ita ut citius opinione omnium in Hispaniam perve-
niret, ut a Livio traditur lib. 34, 8.

3. Charisius. /Vocte. p. 123. M. Cato dierum dic-
tarum de consulatu suo: Deinde postquam Massiliam
praeterimus, inde omnem classem ventus auster le-
nis fert, mare velis florere videres ultra angulum
Gallicum , ad Illimerim atque Ruscinonem deferimur,
inde nocte aura profecti sumus.

engulum Gallicum] Livius 34, 8. sinum Gallicam appellat.

Illimerim| Intelhgendus est Illiberis fluvius. Hliberis et Huscino fu-
vii sunt Galliae, ambo ex Pyrenaeis montibus descendentes, et fini-
lima regione in inare Gallicum aquas fundentes, — Vid. Lindemann
ad h. 1. Ukert Gallia p. 122, Jam ex hoc Charisii loco elucet,
multa et bona inesse edilioni Lindemanni, Antea enim legebatur
et illum enim pro ad llliberim.

4. Charisius. JVecessum. p. 124. M. Cato dierum
dictarum de consulatu suo: Eas res non posse sus-
tineri, nisi eo praesidia magna frumentumque. Nam
ita dicunt palam necesse esse obcuratum.

Jrumentumque] Supplendum videtur Zntellexi, eas res (sive eorum
res) non posse sustineri, nisi eo praesidia magna frumentumque
mitterentur. Ausonius Popma haec verba ad llergetes refert, qui

Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 3

ad Catonem consulem legatos miserant, querentes, castella sua op-
pugnari nec spem ullam esse resistendi, nisi praesidio miles roma-
nus esset, ut Livius scribit 1. 34, 11.

obcuratum] Si in codice esset curatum pro insolito composito obcu-
ratum, sane in his verbis nemo haereret. Sed fortasse vcrbum ob-
curare apud vetustissimos auctores in usu erat. Quod si autem
diffidas, haud difücile emendabis obcursatum ; occursare enim apud
antiquos pro succurrere dicitur. Putsch habet obturata.

5. Charisius. Usquequaque. p. 132. M. Cato die-
rum dictarum de consulatu suo : Omnia tumultus
plena, simul hostium copiae magnae contra me se-
debant, usquequaque lacessebamur. Quod manifestius
idem ita disserit : Interea ad socios nostros sedulo
dispertieram, alio frumentum, alio legatos, alio li-
teras, alio praesidium usquequaque.

sedebant] castra habebant. Utrumque fragmentum ad bellum Hispa-

nicum spectat.

6. Charisius. Pone versus. p. 127. M. Cato dierum
dictarum de consulatu suo: Nostros pone versus
hosteis esse ab dextera parte. ltem idem: Postquam
auspicavi atque exercitum adduxi pone castra hos-
tium.

nostros] Supplendum vidi vel audiei, nostros etc.

auspicaei] Livius 34, 14. Nocte media (Cato), cum auspicio ope-
ram dedisset, profectus, ut locum, quem vellet, priusquam hostes
sentirent, caperet, praeter castra hostium circumduxit , et prima

luce acie instructa sub ipsum vallum trea cohortes mittit.

7. Charisius. Satis pro intente. p. 129. Cato die-
rum dictarum de consulatu suo: Iam apud vallum
nostri satis agebant.

apud eallum] Livius 34, 14 et 15 acerrimam narrat pugnam, quae
sub ipso vallo hostium a Catone committebatur, et in qua maxima
copia bostium caesi sunt. Valerius enim Antias (scribit Livius)
supra quadraginta millia hostium caesa eo die scribit. Cato ipse,
haud sane detrectator laudum suarum, multos caesos ait (Origines
eius, opinor, intelligit Livius), numerum non describit. Conf. Ap-
pianus de rebus Hispaniens. 40.

Salis agebant] Acriter dimicabant.

8. Charisius. Porro. p. 126. M. Cato dierum dic-
tarum de consulatu suo: Inde pergo porro ire in
Turtam. VYdem supra: Jtaque porro in Turtam pro-
fíciscor servatum illos. Porro pro in futurum. M.
Cato in eodem: Me sollicitum atque exercitum ha-
bitum esse atque porro fore.

Turtam] Dixit Turtam pro Turdetania , sicuti Turdetani alias vel
Turdi vel Turduli appellantur, Ukert Hispania p. 307. Rem narrat Li-
vius 34, 19. Difficilius bellum in Turdetania praetori P. Manlio
Celtiberi mercede exciti ab hostibus faciebant; itague eo consul,
arcessitus litteris praetoria, legiones duzit.

In eodem] Scil. libro. Probabile est, Catonem librum dierum dicta-
rum de cousulatu suo separatim edidisse, in quo omnes orationes,
quas de suo consulatu egerat, inerant.

9. Charisius. Pedetentim. p. 127. Cato dierum dic-
tarum de consulatu suo: Eam ego vim pedetemptim
temptabam.

10. Charisius. Sempiterno. p. 130. Cato dierum
dictarum de consulatu suo: Ego mihi haec monu-
menta sempiterno posui, quae cepi.

quae cepi] Multos populos Hispanorum vicit, oppida quadringenta ce-
pit. Plutarch, Caton, 10,

44, Charisius. Obviam. p. 124. M. Cato dierum
dictarum de consulatu suo: Mihi atque classi obviam
fiunt.

12. Charisius. Maturissime. p. 121. M. Cato die-
rum dictarum de consulatu suo: Item uti ab 'Ther-
mopylis atque ex 4sia maximos tumultus maturis-
sime disieci atque consedavi.

ab Therimopylis] Huius fragmenti interpretatio lubrica est. Nam
quomodo in orationem de consulatu Catonis cadat atque conveniat,
haereo. Est enim probabile, in eo mentionem fieri proelii apud
Thermophylas a. 563 (191) commissi, in quo Cato praecipuus auc-
tor victoriae erat. Livius XXXVI , 17, 18, Tum enim legatus
Manii Acilii Glabrionis consulis (vel, ut alii volunt, tribunus mili-
tum) fuit. Vid. Dukeras ad Livium 36, 17, 1, An igitur Cato
anno 564 (190) de consulatu suo in iudicium vocatus est, ita αἱ
tam demum orationem hanc haberet, ex qua fragmentum Charisius
servavit?

13. Charisius p. 137. Atque. Cato dierum dicta-
rum de consulatu suo: dtque quamquam multa nova
miracula fecere inimici mei, tamen nequeo desinere
mirari eorum audaciam atque confidentiam.

14. Charisius. Falso. p. 118. JM. Cato dierum
dictarum de consulatu suo: Ei rei da operam, ut
mihi falso maledicatur.

da operam] An do operam? vel danda opera? dam codex Nieb., dant

Operam Putsch.

10. Oratio de consulatu suo.

Ea oratio a. 560 (194) post reditum Catonis ex
Hispania dicta videtur.

Gellius l. 4, 17. M. Cato dicit in oratione,
quam de consulatu suo habuit: Ita hos fert ventus
ad priorem Pyrenaeum, quod proiicit in altum. Et
Pacuvius item in Chryse: Id promontorium , cuius
lingua in altum proiücit.

ita hos] legendum ita nos. De se ipso enim et eopiis suis in Hi-

spaniam navigantibus loquitur,

ad priorem Pyrenaeum] Legendum est ad promontorium Pyrenaeum,
et cum hac emendatione convenit, quod sequilur, quod proiücit in
altum. | Eiusdem promontorii mentionem facit Livius 1, 29, 19.
Ita cum triginta navium classe ostiia Tiberinis profectus praeter
oram Tusci maris, Alpes atque Gallicum sinum et deinde Pyre-
naeé circumeectus promontorium, Emporiis urbe graeca co-
pias exposuit. Strabo 1. IV. p. 181. τὸ ἀφροδίσιον, τὸ τῆς
Πυρήνης ἄκρον. Haud procu! ab promontorio Pyrenaeo erat
portus Pyrenaeus sive portus Veneris, a templo Veneris sic dictus.
Conf. Livius 1. 34, 8. M. Porcius consul extemplo XXV navibus
longis (quinque sociorum erant) ad Lunae portum profectus, eo-
dem ezercitu convenire iusso et edicto per oram maritimum
misso navibus omnis generis contractis ab. Luna proficiscens
edixit , ut ad portum Pyrenaei sequerentur , inde se frequenti
classe ad hostes iturum. Praetersecti Ligustinos montes sinuin-

que Gallicum ad diem, quam edixerat, convenerunt.

Charisius p. 132. T'emere pro facile: Cato de con-
sulatu suo: Si cuperent hostes fieri, temere fieri
nunc possent.

si cuperent] In codice dubia sunt. Lindemann. Haec verba fortasse
legatis Ilergetum tribuenda sunt, Conf, Livius l|. 34, 11.

Charisius p. 132. T'ertium. M. Cato de consulatu
$uo: id ego primo minus animadverti , veniunt iterum
atque tertium tumultuosius. "Timidius. Idem in ea-
dem Cato: Censores, qui posthac fient , formidulo-
stus atque segnius atque timidius pro republica ni-
tentur.

eeniunt] Hostes.

censores] Nemo putet, Catonem id de sua censura dicere: censor
enim fuit a. 570 (184). Oratio autem de consulatu suo a. 560
(194) dicta videtur. Nec intelligi potest, quomodo Cato decem an-
nis post consulatum de rebus in consulatu suo gestis in ius vocari
potuerit,

Charisius p. 128. Quanto. Cato de consulatu suo :
Videtote, quanto secus ego fecerim.

Charisius p. 131. Secus pro aliter. Cato de con-
sulatu suo: Secus aetatem agerem quam illi egissent.

ili] Inimici mei, inter quos Galba, Furius, Piso, Scipiones, Acilius

Glabrio, T. Flamininus. |

Charisius p. 133. V/icissim. Cato de consulatu suo:
qui maximis vicibus ac vicissim.

vicibus) Vocibus, Putsch.

Festus p. 154. Mediocriculo usus est in ea quam
dixit Cato in consulatu: ridibundum magistratum
genere pauculos homines, mediocriculum exercitum
obviam duci.

in consulatu] De consulatu seribendum esse, etiam C. O. Müller

indicat

genere] Corruptum est. In Paulo recte deest: JMediocriculus ipse
Cato posuit, cum ait: ridibundum magistratum , pauculos homi-

nes, mediocriculum exercitum obeiam duci.

Festus p. 286. Rectofronte ceteros sequi si norit,
Cato in dissertatione consulatus. Antiquae id con-
suetudinis fuit, ut cum ait Ennius quoque a stirpe su-

premo et llia dia nepos et lupus feta et nulla
metus.

in. dissertatione] Sic Festus dixit pro in oratione de consulatu. Dis-
sertatio pro oratione vocabulum est grammaticorum (apud Gellium
crebro invenitur?. — Festus p, 282. Cato in ea, quam ascripeit,
cum ediesertaeit Fulvii Nobilioris censuram

Servius in Virg. Eclog. 4, 4. Cato de suo consu-
latu: omnia ab integro paranda erant.

Paullus Epitome Festi p. 378. V'iritim dicitur dari,
quod datur per singulos viros. Cato: Praeda quae
capta est, viritim divisa.

Cato] Cur hoc fragmentum huic orationi vindicandum putem, in ora-
tione de praeda militibus dieidunda dicemus.

11. Dissuasio legis Juniae de feneratione.

Ea oratio anno 562 (192) habita videtur; quo anno
P. Junius Brutus legem foenerariam promulgavisse tra-
ditur.

Livius l. 35, 44. fudicia in feneratores eo anno
multa severe sunt facta, accusantibus privatos aedi-
libus curulibus M.'Tl'uccio et P. Junio Bruto. De multa
damnatorum quadrigae inauratae in Capitolio positae
et in cella Jovis supra fastigium aediculae duodecim
clipea inauraia.

Alii scriptores legis Juniae mentionem non faciunt,
sicuti Rein quoque Das rómische Privatrecht p. 307.
testatus est, atque ignoramus, cur Cato eam dissuaserit.
Sed fortasse ea lex minus severa erat quam priores.
Cato autem fenerari máximis poenis afficere cupiebat.
Quomodo enim de fenore senserit, ex praefatione libri
de re rustica cognoscere licet: Est interdum prae-
stare mercaturis rem quaerere , ni tam periculosum
siet, et item foenerari, si tam honeste siet. Maiores
enim nostri hoc sic habuerunt et ita in legibus po-
suerunt, furem dupli condemnari, feneratorem qua-
drupli. Quanto peiorem civem existimarint fenera-
torem quam furem, hinc licet existimare. — et ex

Cicerone de Offic. 2, 25, 89, Ex quo genere compa-
rationis illud est Catonis senis, a quo cum quaere-
retur, quid maxime in re familiari expediret , re-
spondit: bene pascere; quid secundum: satis bene
pascere ; quid tertium: male pascere ; quid quartum:
arare; et cum ille, qui quaesierat, dixisset, quid fe-
nerari ? tum Cato: quid hominem occidere?

Deliberatum est saepe in senatu de fenore, sed a.
5629 (192) maxima cura patrum.

Livius l. 35, 7. Instabat cura alia, quod civitas
fenore laborabat, et quod cum multis fenebribus le-
gibus constricta avaritia esset, via fraudis inita
erat, ut in socios, qui non tenerentur iis legibus,
nomina, transscriberent: ita libero fenore obruebant
debitores. Cuius coercendi cum ratio quaereretur ,
diem finiri placuit Feralia quae proxime fuissent,
ut qui post eam diem socii civibus romanis credidis-
sent pecunias , profiterentur , et ex ea die pecuniae
creditae, quibus debitor vellet legibus, ius creditori
redderetur.

Verisimile est, legem lIuniam ideo ab aliis scriptori-
bus non memorari, quod perlata non sit, sed Catonis
dissuasionem adeo placuisse, ut sententia eius vinceret.

Maiansius autem p. 28. arbitratur, Catonem in cen-
sura a. 570 hanc orationem habuisse.

Nonius p. 64. Pedato positum pro repetitu vel ac-
cessu quasi per pedem, sicuti nunc vulgo dicitur, tertio -
pedato. Cato in dissuasione de feneratione: tertio
autem pedato item ex fenore discordia excrescebat.

de feneratione] Supplendum de /feneratione legis luniae, ut ex loco
Festi, quem mox afferemus, apparet.

Festus p. 234. Prorsus, porro versus. Cato de
feneratione legis lIuniae : Camerni cives nostri op-
pidum pulchrum habuere, agrum optimum atque pul-
cherrimum, rem fortunatissimam. Cum Romam ve-
niebant, prorsus devertebantur pro hospitibus ad ami-
608 suos.

Cato de feneratione] Svepplendum Cato in dissuasione de feneratione.

Came:ni] Legendum Carmerini. Cameria oppidum Latinorum.

19. Oratio apud Athenienses.

Ea pertinet ad anpum 563 (191), quo anno Cato le-
gatus Glabrioni consuli, qui in Graecia bellum adver-
sus Antiochum, regem Syriae, gerebat, Graecas urbes
adiit, ut ab societate Antiochi eas abalienaret et HBoma-
nis adiungeret.

Plutarch. Cat. 12. Μανίῳ δ᾽ buio χιλιαρχῶν ἐπὶ
᾿Αντίοχον τὸν μέγαν συνεξῆλϑεν εἰς τὴν “Ελλάδα φοβή-
σαντα “Ῥωμαίους ὡς οὐδένα ἕτερον μετ ᾿Αννίβαν. --- Καὶ
σάλον εὐϑὶς ἡ ᾿Ελλὰς εἶχε καὶ μετέωρος ἣν ἐλπίσι δια-
φϑειρομένη βασιλικαῖς ὑπὸ τῶν δημαγωγῶν. "Ἔπεμπεν
ovy πρέςβεις o Μᾶανιος ἐπὶ τὰς πόλεις. Κατων Κοριν-
ϑίους καὶ Πατρεῖς, ἔτι δ᾽ ᾿Διγιεῖς παρεστήσατο. Πλεῖσ-
τον δὲ γρόνον ἐν αἀϑγναις διέτριψε. Καὶ λέγεται μέν
τις αὐτοῦ φέρεσϑαι λόγος, ὃν ᾿Ελληνιστὶ πρὸς τὸν δῆ- -
μον εἶπεν, ὡς ζηλῶν τε τὴν ἀρετὴν τῶν παλαιῶν ᾿4ϑη-
γαίων, τῆς τε πόλεως διὰ τὸ καλλος καὶ τὸ μέγεϑος ἡδέ-
ως εἴη γεγονὼς ϑεατὴς" τὸ Ó οὐκ ἀληϑές ἐστιν, ἀλλὰ
δὲ ἑρμηνέως ἐνέτυχε τοῖς “'ϑηναίοις δυνηϑεὶς ὧν αὐτὸς
εἰπεῖν, ἐμμένων δὲ τοῖς πατρίοις xol καταγελῶν τῶν τὰ
“Ελληνικὰ τεϑαυμακότων.

Plutarchus vere dixit: latine enim, non graece Ca-
tonem ad Athenienses dixisse, uno certe fragmento de-
monstratur.

Rufinianus de figuris p. 199. Exuthenismos. Cato
apud Athenienses: Antiochus epistolis bellum gerit,
calamo et atramento militat.

apud Athenienses] Ruhnkenius coniecturam «uam ad Athenienses in
Addendis p. 276. retractavit.

13. Oratio contra Thermum de decem hominibus.

Dicta est anno 564 (190).
Q. Minucius Thermus, consul anni 564 (193) ad-
versus Ligures et Boios Gallos profectus est ( Livius

——— A ————g "BA €

35, 3.), eosque prorogato imperio anno 564 (190) Ro-
manis subiecit, Livius 37, 46. scribit: Dum haec in
Asia geruntur, duo fere sub idem tempus cum tri-
umphi spe proconsules de provinciis Romam redie-
runt, Q. Minucius ex Liguribus, Manius cilius ex
Aetolia. 4uditis utriusque rebus gestis Minucio ne-
gatus triumphus, cilio magno consensu decretus.
Minucio negabatur Catone potissimum auctore, tum
quia decem homines liberos in provincia crudelissime
occidisset, et magistratus Boiorum verberasset, tum
quia in petitione triumphi multa praelia fingeret et nu-
merum interemtorum hostium exaggeraret. Tunc enim
orationes de decem hominibus atque de falsis pugnis
in Thermum dictae videntur, quae satis demonstrant,
Catonem non solum in senatu triumpho eius vebementer
obstitisse, sed eundem reum quoque maiestatis ad po-
pulum egisse. Hae orationes igitur a. 564 (190) actae.

Gellius XIII. 24, 12. Hoc ornatus genus in crimi-
ne uno vocibus multis atque saevis exstruendo ille tam
tunc 7M. Cato antiquissimus in orationibus suis ce-
lebravit, sieuti in illa, quae inscripta est De decem
hominibus , cum "l'hermum accusavit , quod decem
liberos homines eodem tempore interfecisset , hisce
verbis eandem omnibus rem significantibus usus est,
quae quoniam sunt eloquentiae latinae tunc primum ex-
orientis lumina quaedam sublustria, libitum est ea mihi
ἀπομνημονεῦϑειν:

Tuum nefarium facinus peiore facinore operire
postulas, succidias humanas facis, tantas trucida-
tiones facis, decem funera facis, decem capita li-
bera inter.ficis, decem hominibus vitam eripis, indicta
causa, iniudicatis, incondemnatis.

facinore] Deest in cod. regio. Dübner.
succidias humanas facis] Homines occidis, mactas.

tantas trucidationes] Tantam trucidationem. Cod, reg. Dübner.

Festus Sacramento p. 344. Sacramento dicitur quod
(iurisiurandi sacrati)one interposita actum est. (Unde

quis sacramen)to dicitur interrogari, quia (iusiurandum
interponitur. Cato) in Q. T'hermum de X (homini-
bus: ^tque etiam ad)erant, ne mala (fide appare-
re)t scelera nefaria /fie(ri, poscente-, ut sacrame)n-
to traderentur, lege aest(imarentur.)
Cato in Q. Thermum] Ego hunc desperatum locum intactum relin-
quo. C. O. Miller adnotavit p. 411. ,Ego quamquam procul a
spleno eius loci intellecta absum, intelligere tamen mihi videor,

«Catonem de sacramenti aclione dizisse, qua bomines a imagislra-
»tibus interrogabantur i. e propter crimina postulabantur *—

Festus. Spiciunt. p. 344. Spiciunt antiquos di(xisse
sine praeposi)tione, testis est Cato in ea, quam (ha-
buit in Q. 'l'hermum de) septem hominibus: Ut so-
lent (evitare sonjivios, nisi qui sempiterni sunt, quos
(cum occur)rant, ne spiciunt, neque ratos (esse vo-
lunt.)

de septem hominibus] Verisimile, legendum esse de decem homini-

bus , reliqna autem verba sunt desperata, nec supplementis facili-

ora facta intelicctu.

sonisios] ,Obscurum, qui ii sint sonivii sempiterni.^ C. O. Muülter.

Festus. Obstinato. p. 193. Cato in Q. Thermum
de X hominibus: Rumorem, .famam flocci fecit ,
capitas stupris obstinatus, insignibus flagitiis.

capitas stuprie] Ex Prisciano T. 1. p. 279. emendandum est : inter-
cutibus stupris obestinatuse pro' intestinis.

Festus. Multifacere. p. 153. (Multifacere antiqui
dicebant sicut) imagniface(re. "Testis est M. Cato) in
ea quam (scripsit contra Q. Minucium Thermum
de) X hominibus: (neque fidem neque iusiurandum)
neque pud(icitiam multifacit.)

neque fidem] Hoc fragmentum ex Paullo restitui poterat, qui citat:

Cato : neque fidem neque iusiurandum neque pudicitiam multifa-

cit. Ac coniungendum pulo fragmentum saperius ; Bumorem , fa-

mam flocci fecit, intercutibus stupris obstinatus , insignibus fla-
gitiis , negue fidem neque iusiurandum neque pudicitiam multi-

facit.

Festus. JVequinates. p. 177. (Nequinates dicti sunt)

Narnensis, (qui e Nequino oppido eiectis colo)nis vete-
ri(bus ibi habitarunt. Cato in) Q. T. versus X (ho-
minibus: — — —

Narnensis] |n Paullo legitur Narnienses.

Q. T. eersus X] Ursinus emendavit ἐπ ea ad Thermum de X ho-
minibus, — Si scribitur, ut Festus alibi, ἐπ Q. Therm. de X h.,

erroris causa facilius intelligitur. C. O. Müller.

14. Oratio de falsis pugnis contra Thermum.

Oratio anno 564 (190) habita. Argumentum peten-
dum est ex praecedenti. Lipsius cum putaret, hac in
oratione nonnisi de poenis falso provincialibus irrogatis
Catonem esse questum, inscribendam eam esse De fal-
sis poenis arbitratus est. — Variarum Lectionum lib. 2.
14. Erravit sane, cum non ad argumentum totius ora-
tionis, quod supra exposui, sed ad fragmentum tantum,
quod reliquum est, respiceret. Porro qui de falsis
poenis dicat pro de poenis falso irrogatis, latine
loqui nego.

Gellius 40, 3. Si quis amat priora idcirco, quod
incomta et brevia et non operosa, sed nativa quadam
suavitate sunt, quodque in iis umbra et color quasi
opacae vetustatis est: 18, si quid iudicii habet, conside-
ret in causa pari £M. Catonis, hominis antiquioris, oratio-
nem, ad cuius vim et copiam Gracchus nec adspiravit. Intel-
liget, opinor, Catonem contentum eloquentia aetatis suae
non fuisse, et id iam tum facere voluisse, quod Cicero
postea perfecit, In eo namque libro, qui de falsis
pugnis inscriptus est, ita de Q. Thermo conquestus
est :

Dixit, a decemviris parum sibi bene cibaria cu-
rata esse, iussit vestimenta, detrahi , atque flagro
caedi. Decemviros Bruttiani verberavere , videre
multi mortales. Quis hanc contumeliam , quis hoc
imperium, quis hanc servitutem ferre potest? Nemo
hoc rex ausus est facere: eane fieri bonis, bono
genere gnatis, boni consulitis? Ubi societas ? ubi

Jides maiorum? Insignitas iniurias, plagas, verbera,
vibices, eos dolores atque carnificinas per dedecus
atque maximam contumeliam, inspectantibus popula-
ribus suis atque multis mortalibus, te facere ausum
esse! Sed quantum luctum quantumque gemitum ,
quid lacrumarum quantumque fletuum factum au-
divi! Servi iniurias nimis aegre ferunt. Quid illos,
bono genere gnatos, magna virtute praeditos, opi-
namini animi habuisse atque habituros, dum vivent 2

dixit] Q. 'Thermus.
a decemveiris] Qui Ligurum erant magistratus,

cibaria] Annona, quam provinciales magistratibus provinciarum ex lege
dare debebant. Cicero ad Atticum 6, 3, 6, Gavius, cum Apameae
me nuper eidisset Romam proficiscens , me ita appellavit : unde
me iubes petere cibaria praefecti? respondi lenius quam
putabant oportuisse, qui aderant , me non instituisse iis dare ci-
baria, quorum opera non essem usus. Abiit iratus. — Deputat-

getreide interpretatur Freund in Lexico.

Bruttiani] Lictores. Cur id bominum genus Bruttiani appellarentur,
explicuit Gellius eodem loco. Conf. Kreutzer Róm, Antiquit. $. 39,

eos dolores] Vide infra Nonii locum,

quantumque gemitum] et quantum luctum, quantum gemitum, quid
lacrimarum, quantum fletum. Cod. reg. teste Duebnero,

quantumque fletuum] Recepi ex edit. Cervicorni a. 1526. guantum-

gue fletum vulgo.

Nonius p. 187. 7ibices. Plagarum vulnera. Cato
de falsis pugnis: Ubi societas? ubi fides maiorum?
insignitas iniurias, plagas, verbera, vibices, eis do-
lores atque carnificinas per dedecus atque maximam
contumeliam inspectantibus.

ubi societas ?] Nonius ex Gellio hunc locum in librum suum trans.
tulit.

eis dolores] eos dolores Gellius, vis, dolores Perottus, eamque con-
iecturam veram esse dicit Mercerus p. 700. Vis i. e. vires plu-
raliter et Salustius et alii quoque dixere, V. Freund in Lexico.

Vires i. e. violentia omnis generis.

15. Oratio de suis virtutibus contra Thermum.

Oratio dicta videtur a. 565 (189) contra eundem Q.
Minucium Thermum, quem supra habuimus, Is rebus
bello gestis clarus, eiusque memoriam denarii argentei
repetere videntur (Eckhel D. N. t. 5. p. 255.), sed cru-
delis et acerbus erga provinciales erat. Tribunus mili-
tum a. 552 (202) in exercitu Scipionis maioris pugnae
ad Zamam interfuit. (Appianus Punica c. 36 et 44.)
Deinde praetor Hispaniae inde ab anno 557 (197) usque
ad a. 559 (105), eique successit Cato.

Appian. Hispan. c. 39. Χρόνῳ δ᾽ ὕστερον, ὅτε Pu-
μαῖοι Κελτοῖς τε Toig περὶ Ilaóov ἐπολέμουν xoi Φι-
λίππῳ τῷ Μαχεδόνι, ἐνεωτέρισαν αὐϑὲις ἐς τὴν ἀσχολίαν
αὐτῶν οἱ Ἴβηρες. Καὶ αὐτοῖς ἐπέμῳϑησαν ἐκ “Ῥώμης
στρατηγοὶ τοῦδε τοῦ πολέμου «Σεμπρωνιός τε Τουδιτα-
voc x«i Μαρχος ᾿Ελουϊος, μετὰ δ᾽ ἐχείνους Μινούχιος.
Καὶ ἐπὶ τούτῳ, μείξονος ἔτι τῆς χινήσξως γιγνομένης,
μετὰ πλέονος δυνάμεως ἐπέμφϑη Κατων᾽ νέος μὲν ὧν
ἔτι πάμπαν, αὐστηρὸς δὲ καὶ φιλόπονος, συνέσει τε γνώ-
μῆς καὶ δεινότητι λόγων ἀριπρεπὴς" ὥςτε αὑτὸν ἐπὶ τοῖς
λόγοις ἐχάλουν οἱ Ρωμαῖοι Πημοσϑένη. Atque suspi-
cOr, hanc ipsam provinciam causam et originem simul-
tatis atque inimicitiarum Minucii et Catonis fuisse.
Porro Thermus consul factus anno 561 (192) adversus
Boios et Ligures feliciter bellum gessit, sed triumphus
ei negatur Catone auctore, qui, ut supra vidimus, anno
564 (190) duas orationes contra eum habuit. Quamvis
autem in suspicionem criminum venisset, tamen absolu-
tum eum esse apparet, nec obstabat, quo minus bello
adversus Antiochum gesto interesset anno 565 (189), et
tribunus militum esset. Appian. Mithridat. c. 39. l'av-
τα συγγραψαμενοί τε xoi ἐς τὸ Καπιτώλιον ἐς δέλτους
χαλκᾶς ἀναϑέντες, ἔπεμπον ἀντίγραφα Μαλλίῳ Βούλ-
σωνι, τῷ διαδεδεγμένῳ τὴν «Σκιπίωνος στρατηγίαν. Ὁ
δ᾽ wuvv τοῖς Ἀντιόχου πρέςβεσι περὶ ᾿Απάμειαν τῆς
Φρυγίας, καὶ ὁ Αἀντίοχος ἐπὶ τοῦτο πεμῳφϑέντι Θέρμῳ
χιλιάρχῳ. Τοῦτο μὲν δὴ ΑἸντιόχῳ τῷ μεγάλῳ τοῦ πρὸς
Ῥωμαίους τέλος ἦν. Polyb. 22, 26. Τμηϑέντον δὲ τῶν

ὁρχέων ἐπὶ τούτοις, εὐϑέως ὁ στρατηγὸς Κόϊντον Μι-
γούκιον Θέρμον καί “εύχκιον τὸν ἀδελφὸν, ἄρτι κεκομι-
κότας τὰ χρήματα παρὰ τῶν ᾿Θροανδέων, εἰς «Συρίαν
ἐξαπέστειλε. .

Anno sequenti, a. 566 (188) in proelio adversus
Thracas interfectum eum accepimus. Liv. 38, 414.

Ex oratione, de qua nunc loquimur, Catonem a
Thermo aliquando accusatum esse patet. Sed quamvis
tempus, quo Catonem reum egit, incertum sit, ex frag-
mento tamen, quod apud Festum extat s. n. oratores,
demonstrari potest, id fieri non potuisse ante annum
565, si quidem Cato in oratione sua de re quadam lo-
quitur, quae in illo anno accidit. Nec minus probari
potest, orationem non post annum 566 (188) habitam esse,
quia Thermum illo anno occisum constat. Statuamus
igitur, Thermum anno 565 (189) in ius vocasse Ca-
tonem.

Ceterum in edit. priore duo loci Catoniani ex Gellio
43, 23. et Frontone p. 184. his fragmentis adiuncti sunt,
quos ex oratione, de qua loquimur, sumtos esse plane
incertum est; nunc eos inter incerta fragmenta inserui.

Festus p. 182. Oratores (antiqui) pro legatis appel-
lant, ut Cato in ea quam scripsit de suis virtutibus
contra '"T'hermum: M. Fulvio consuli legatus sum in
Aetoliam , propterea quod ex 4etolia complures ve-
nerant: 4etolos pacem velle: de ea re oratores Ro-
mam profectos.

M. Fuleio consuli] Anno 565 (189). Fulvii res gestas Livius ex-

ponit libro 38, 1—11, Catonis autem legati non facit mentionem.

Festus p. 182. Ordinarium hominem Oppius ait
diei solitum scurram et improbum, qui assidue in liti-
bus moraretur, ob eamque causam in ordine staret ad-
euntium praetorem. Αἱ Aelius Stilo, qui minime ordine
viveret. (Cato) in ea oratione, quam scribit de suis
virtutibus contra "Thermum : Quid mihi fieret, si
non ego stipendia in ordine omnia, ordinarius me-
ruissem semper ?

Cato) supplevit Ursinus.

in ordine] Glossema esse, Ursinus et C. O. Müller censent, — Non
assentior.

ordinarius] In loco Festi nonnulla desunt; ea enim, quae extant,
non ad Catonis loeum illustrandum pertinent, sed explicationem
vocabuli ordinarii , quae huc pertinet, excidisse puto. Multi ex-
plicabant vocem , sed nemo nisi Lipsius in Analectis ad Dialogum
De Militia Romana 1I, 7. "T. 3. Opp. p. 425. verum sensum ape-
ruit; ordinarius enim miles contubernali opponitur. — Puto enim,
inquit Lipsius , znentem Catonis , sese nulla ambitione aut gratia
ἐπ contuberniis imperatorum , extra ordinem et immunem , mili-
tasse, sed semper inter alios. — Frontinus ita lib. IV. Stratege-
mat, c. 1, 11. Q. Metellus consul, quamcis nulia lege impediretur,

quin filium contubernalem haberet, maluit tamen eum in ordine merere.
.

Festus p. 234. Primanus tribunus apud Catonem
in ea, quae est contra 'Thermum de suis virtutibus:
Aliud est properare aliud festinare. qui unum quod-
que mature transigit, is properat: qui multa simul
incipit neque perficit, is festinat.

primanus tribunus] erat, qui primae legioni tributum scribebat. Paul-
lus. Eum ez aerariis tribunis fuisse, statuit A. Aug. coll. Varr. de

l. 1. v. ὃ. 181. Paulo p. 2. v. aerarii, Müller. Vides, corruptum

esse locum Festi: Catonis enim verba non ad primanum tribunum

pertinent, sed ad vocabulum, quod excidit properare.

Catonem] ἴω hac Catonis oratione fuisse locum, qui sequitur, de
»properando et festinando, ostendunt Nonius, Gellius et alii.
,ltaque lacuna non pauca Festi verba absumta sunt, quae Paulo
»,duce magnam partem facili negotio restitui possunt." Müller.
Legendum enim: Primanus tribunus est, qui primae legioni tri-
butum scribit, .... Properare. . . . apud Catonem ín ea , quae

esed etc.

unum quodgue] unum quid Paullus. Nonius, Gellius, — Sed alterum
praestat , jedes einzeln.*

Nonius p. 441. Festinare et properare veteres vo-
luerunt habere distantiam. — Cato oratione quam de
suis virtutibus scripsit: Aliud est properare , aliud
festinare. Qui unum quid mature transigit, is
properat; qui multa simul incipit neque perficit ,
festinat.

unum quid| unum quicquid in Epitome antiqua Nonii mes. secuti
fere XI. Dübner.

Gellius 16, 14. Festinare et properare idem signi-
ficare, atque in eandem rem dici videntur. Sed M.
Cato id differre existimat eaque hoc modo divisa. Ver-
ba sunt ipsius ex oratione, quam De suis virtutibus
habuit: Aliud est properare, aliud festinare. Qui
"unum quid mature transigit, is properat: qui multa
simul incipit neque perficit, is festinat.

Isidorus De Differentia verborum p. 75. ed. Areval.
M. Cato: Qui unum quodque mature transigit, pro-
perat : qui multa simul incipit nec perficit, is festi-
nat. Ego unum quodque, quod adortus eram, tran-
sigebam.

ego unum quodque] En novum fragmentum eiusdem orationis! In
editione Parisiensi Jacobi du Breul anni 1601 p. 767, iuter varias

lectiones adnolatur : Ego numquain quidquam, quod adortus eram,
traneibam. | Male.

adortus] adorsue Cod. Paris. Dübner.

Scholia Bobiensia in Scholiastis Ciceronis TT. 2. p.
289.: Visum est mihi propter eos, quibus aliquod stu-
dium proprie loquendi est, auctore ipso M. Catone
haec verba (festinare et properare) distinguere: quip-
pe aliud esse properare, aliud festinare, ipse nos Cato
docuit in oratione , quae inscribitur De virtute sua
contra "'hermum. Nam aliut properare , aliut fes-
tinare. Qui unum quodque mature transigit, pro-
perat; qui multa simul incipit neque perficit, fes-
tinat.

Servius in Virg. Georg. I. 260: Cato properare
dicit eos, qui prima quaeque ordine suo maturare
transigunt, festinare autem illos, qui multa incipi-
unt, eaque adnectendo nec terminando praepediant.

maturare| maturate Vossius, mature Dübner, recte.
Festus p. 281. Repastinari ager is dicitur, ut Ver-

rius existimat, cuius natura mutatur fodiendo, cum aut
silvester excodicatur, aut lapis mollitur frangendo, ut

Bat pascui (pascuus Ursin.) vel pecoribus berba vel
bominibus satione. Cato in ea, quam scripsit de suis
virtutibus contra 'T'hermum: Ego iam a principio
in parsimonia atque in duritia atque industria om-
nem adolescentiam meam abstinui agro colendo, sa-
cis Sabinis, silicibus repastinandis atque conseren-
dis.

abstinui] obetinui Ursih. prob. Müllero. Id est perduravi, peregi.

saxis Sabinis] Plut. Cat. 1. Μάρκῳ Καάτῳνέ φασιν ἀπὸ Τούσ-
xÀov τὸ γένος εἶναι, δίαιγαν δὲ καὶ βίον ἔχειν πρὸ τῶν
στρατειῶν καὶ τῆς πολιτείας ἐν χωρίοις πατρῴοις περὶ
τοὺς Σαβένους.

16. Oratio de innocentia sua contra . ...

Constat, Catonem quater et quadragies causam di-
xisse, nec quemquam saepius postulatum et semper ab-
solutum esse, X Vestigium litis extat apud Isidorum,
sed a quo fuerit aecusatus, ignoramus. Argumentum
causae in eo versatur, quod Cato in provincia legatus
haud innocenter se gesserit. Quo anno causa sit acta,
difficile est accurate describere: nam non semel Cato
in provinciis legati munere functus est. Erat enim a.
560 (194) legatus Tib. Sempronii consulis, cum adver-
sus "Thraces bellum gerebat. Plut. Cato 42, Deinde
legatus erat Manii Acilii Glabrionis consulis a. u. 563
(194) in Graecia. Livius l. 36, 17.

In editione priore hane orationem eandem esse cum
ea, quae inscripta est de suis virtutibus contra. Ther-
mum, dixi, nec aliter iudicavit Maiansius p. 33. Sed
res prorsus incerta videtur. |

Isidorus Originum 1l. 20, 3, 8. Honorarium vinum,
quod regibus et potentibus honoris gratia defertur.
Cato de innocentia sua: Cum essem in provincia
legatus, quamplures ad praetores et consules vinum
honorarium dabant: numquam accepi, nec privatus
quidem.

Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 4

vinum honorarium] Ebrenwein. Similiter apad Ciceronem in Piso-
niana c, 35. frumentum honorarium.

nec prieatue quidem] πὸ pr. 4. cod. Paris. et sic recte suasit
Huldr. Fásius ad Mureti Var. Lectt. '', 2. p. 335. Conf. Madwig
ad Cic. de finib, p. 816 sqq. Sed in vocabulo privatus vitium latet:
sensu enim caret.

17 -- 20. Orationes quatuor adversus Manium Acilium
Glabrionem.

Eas orationes anno 565 (189) dictas coniicio. Tes-
tis est Livius 37, 57. Eodem anno censuram multi
et clari viri petierunt. Quae res tanquam in se pa-
rum magni certaminis causam haberet, aliam con-
tentionem multo maiorem excitavit, — Petebant T.
Quintius Flamininus, P. Cornelius Cn. F. Scipio, L.
Valerius Flaccus, M. Porcius Cato, M. Claudius
Marcellus, Manius cilius Glabrio, qui Antiochum
ad "Thermopylas 4etolosque devicerat. | In hunc
maxime, quod multa congiaria habuerat, quibus
magnam partem hominum obligarat, favor populi
se inclinabat. Id cum aegre paterentur tot nobiles,
novum sibi hominem tantum praeferri, P. Sempro-
nius Gracchus et C. Sempronius Rutilus tribuni pl.
ei diem dixerunt, quod pecuniae regiae praedaeque
aliquantum , captae in 4ntiochi castris, neque in
triumpho tulisset neque in aerarium retulisset. Va-
ria testimonia legatorum tribunorumque militum
erant. M. Cato ante alios testes conspictebatur ,
culus auctoritatem perpetuo tenore vitae partam to-
ga candida elevabat. s testis, quae vasa aurea at-
que argentea captis castris inter aliam praedam re-
giam vidisset, ea se in triumpho negabat vidisse.
Postremo in huius maxime invidiam desistere se pe-
titione Glabrio dixit , quando, quod taciti indigna-
rentur nobiles homines, id aeque novus competitor
intestabili periurio incesseret. Centum millium mul-
ta irrogata erat. Bis de ea re certatum est, tertio,
cum de petitione destitisset reus, nec populus de

multa suffragium ferre voluit, et tribuni eo negotio
destiterunt.

M. Cato inter testes apparet, quia legatus fuerat
Manii Acilii Glabrionis consulis anno 563 (191), vel,
si aliis potius babenda erit fides, tribunus militum.
(Conf. Duker et Drakenborch ad Livii 36, 47, 1.) Gla-
brio autem ob eam rem de intestabili periurio questus
est, quia legatum contra imperatorem suum testimonium
dicere impium habebatur. |

Festus Penatores p. 237. Penatores, qui penus
gestant. Cato adversus Manium 4cilium quarta:
postquam nativitas ex navibus eduxi, non ex mili-
tibus atque nautis piscatores penatores fici sedarum
dedi.

nativitas] nacitae Ant. Augustinus. Sed ne sic quidem sensus apertus.

fici sedarum] | ,fecí, sed aurum probabiliter Dacier i. e. stipen-
dium, quod restabat, — Fortasse nota v. argentum in antiquiore
cod. fuerat. Sed locus nondum sanatus videtur, Físcellarum vo-
luit Popma, inepte, Α, Aug. suspicabatur , ἃ Catone non penato-
res, Sed venatores scriptum fuisse. * Müller.

91. Oratio in M. Fulvium Nobiliorem.

Haec oratio videtur habita anno 567 (187). Eaque
impedire voluit Cato, quominus triumphi bonor Fulvio
decerneretur. Obiecit enim ei, quod in Aetolia exer-
citum largitionibus corrupisset, a vetere severitate dis-
ciplinae militaris decessisset, et provinciam imnale admi-
nistrasset. Argumentum suppeditat Livius lib. 39, 4.
Priusquam consules redirent Romam, M. Fulvius
proconsul ex 4etolia rediit; isque ad aedem polli-
nis in senatu cum de rebus in etolia Cephallenia-
que ab se gestis disseruisset, petiit a patribus, ut
aequum censerent ob rem publicam bene ac feliciter
gestam et diis immortalibus honorem haberi iubere
et sibi triumphum decernere. M. Aburius tribunus
plebis, si quid de ea re ante M. .emilii consulis
adventum decerneretur, intercessurum se ostendit,

eum contradicere velle. . . - Triumphus M. Fulvio
est decretus. Triumphavit ante diem decimum Ca-
lendas Januárias de Aetolis et de Cephallenia . . . .
Multos eo die, priusquam in urbem inveheretur, in
circo Flaminio tribunos, praefectos, equites, centu-
riones, Romanos sociosque donis militaribus donavit.
Militibus ex praeda vicenos quinos denarios divisit,
duplex centurioni, triplex equiti. Est vero simile ,
non solum M. Aemilium Lepidum consulem et Abu-
rium tribunum, sed Catonem quoque triumphum dene-
gare cupivisse. Livius 1. 38, 43.

Weber p. 25. hanc orationem a. 565 (189) a Cato-
ne dictam putat, nisus Festi quodam loco p. 189.
Oratores pro legatis, ubi legimus: Cato in ea. quam
scripsit de suis virtutibus contra 'Thermum: M.
Fulvio consuli legatus sum in Aetoliam , propterea
quod ex Aetolia. complures venerant ; Aetolos pa-
cem velle; de ea re oratores Romam profectos.
» Cuius rei," ait Weberus, ,si scriptores illius belli
,mentionem non faciunt, factum est, quod Catonis illo
,tempore partes non adeo magnae videntur fuisse.
., Ceterum ea occasione fortasse usus est, ut Fulvium de
rei gerendae ratione ad senatum incusaret. '* —

Cato bis contra M. Fulvium dixit: altera oratio
ea, de qua nunc dicimus, altera, in qua Fulvii censu-
ram anno 575 (479) perstrinxit, ut ex Festo s. v. re-
tricibus aperte colligitur; ac distinguenda sunt duarum
actionum fragmenta, quae a Popma et Lione in unam
orationem confusa sunt. ltem unam tantum agnoscit
F. Ritter in Zeitschrift für Alterthumswiss. 1840.
Heft 4. p. 384.

Gellius 5, 6. M. Cato obiecit M. Fulvio NNobi-
liori, quod milites per ambitionem coronis levissi-
mis de causis donasset. De qua re verba ipsa ap-
posui Catonis: Iam principio quis vidit, coro-
na donari quemquam, cum oppidum captum
non esset aut castra hostium non incensa
essent? Fulvius autem, in quem hoc a Catone dic-

tum est, coronis donaverat milites , quia vallum cu-
raverant, aut quia puteum strenue foderant.

corona] Gellius in eodem loco omnia genera coronarum militarium
describit. Conf. Kreuzer Róm. Antiquit, δ. 261., qni coronas au-
reas militibus non raro donatas esse dicit.

Cicero "Tusculan. 4, 2. Sero igitur a nostris poe-
tae vel cogniti vel recepti. Quamquam est in Ori-
ginibus, solitos esse in epulis canere convivas ad
tibicinem de clarorum hominum virtutibus ; honorem
tamen huic generi non fuisse, declarat oratio Cato-
nis, in qua obiecit ut probrum M. Nobiliori,
quod is in provinciam poetas duxisset. | Duxerat
autem consul ille in 4etoliam, ut scimus, Ennium.

M. Nobiliori] Fulvius consul a. 565 in Aetoliam secum duxit Ennium,
quem ex Sardinia ipse Cato quaestor anno 550 (204) Romam de-
duxerat. — Cato litteras et romanas et graecas amabat, sed cum
vererelur, ne iuventutem emollirent, moresque enervarent, noluit,
ut magistratus vel imperatores in publica vita iis nimis indulgere
viderentur, — Quare Scipionibus, Flamininis atque Fulvio consuli
obiecit, quod ἃ vetere simplicitate et ruditate morum degenerassent.
Hic Fulvius studio litterarum vehementer deditus erat ( Cicero
Bruto 20, 79), atque Fastos scriptos reliquit, ( Macrob, Sat, 1,
12, 13. Charisius p. 79. Varro de ling lat. p.213. ed. Speng.
Ioannes Lydus de Ostentis p. 292. ed. Bekker.)

Cicero de Oratore 2, 63, 256. Alterum genus (am-
bigui) est, quod habet parvam verbi immutationem, quod
in litera positum Graeci vocant παρονομασίαν; ut INo-
biliorem mobiliorem Cato.

mobiliorem] i. e. leviorem.

Nobiliorem] quaeri potest, qui ANobilior sit intelligendus. — Constat
enim, «contra duos Fulvios Nobiliores a Catone in senatu dictum
esse; tum contra M, Fulvium Nobiliorem patrem, contra quem
duas orationes eum habuisse accepimus, tum contra Q. Fulvium
Nobiliorem M. filium, qui in causa Galbae pro eo contra Catonem
stetit, et quem saepe a Catone in senatu laceralum tradidit Livius
in Epit. lib. 49.

92. Oratio de coniuratione.

Eam ad annum 568 (486) refero, cum de clandesti-
nis coniurationibus quaereretur. Coitiones enim foedae
et incestus turpissimi utriusque sexus hominum, venena
intestinaeque caedes, quae crebro in occultis nocturnis-
que Bacchanalium sacris fiebant, primum Homae, de-
inde passim per Italiam casu detecta fuerant. Falsi
testes, falsa signa testamentaque et indicia ex eadem
officina exibant. Multa dolo, pleraque per vim aude-
bantur. Coniurasse supra septem millia virorum ac
mulierum dicebantur, Bem totam copiose tradidit Li-
vius lib. 39, 8— 18.

Quaestio de Bacchanalibus sacrisque nocturnis extra
ordinem consulibus mandata est, omnibus magistratibus
atque senatui res curae fuit. Verisimile est, Catonem
quoque coniurationi detegendae multam dedisse operam.

Maiansius p. 42. scribit: Livius l. 32, 26. scribens
de rebus, quae contigerunt a. 556 (198), late refert con-
iurationem, quam obsides Carthaginiensium, qui Setiae
custodiebantur, excitarunt. | De hac coniuratione vide-
tur mihi Cato orationem habuisse non solum propterea,
quod Festus in v. Praecem ita scripsit: Praecem sin-
gulariter idem Cato in ea, quae est de coniuratione:
sed quia, si hoc fragmentum coniungatur eum altero a
Nonio allegato in v. collus idem colligitur: nam sic se ha-
bet. Cato Sercia. Accipite, si vultis, hoc onus in vestros
collos, ubi pro Sercia lego Setia, id est, in oratio-
ne de Setia.

Difficile est diiudicare, utra opinio sit praeferenda.
Sed prior probabilior mihi videtur.

Festus. Praecem. p. 242. Praecem singulariter Ca-
to in ea, quae est de coniuratione.

23. Oratio de pecunia regis Antiochi.

Hanc Cato habuit orationem anno 569 (485).
Ea oratione Cato L. Cornelium Scipionein Asiati-

cum, Publii fratrem, peculatus accusavit, eamque egit
causam anno 569 (485), ut vere monuit Westermannus
Geschichte der rómischen Beredsamkeit p. 46. Argu-
mentum narrat Livius 38, 54. Morte Africani crevere
inimicorum animi, quorum princeps fuit M. Por-
cius Cato, qui vivo quoque eo allatrare eius magni-
tudinem solitus erat. Hoc auctore existimantur Pe-
tillii et vivo Africano rem ingressi et mortuo roga-
tionem promulgasse, Fuit autem rogatio talis: veli-
tis iubeatis, Quirites, quae pecunta capta, ablata,
coacta ab rege 4ntiocho est quique sub eius imperio
fuerunt , quod eius in publicum relatum non est,
uti de ea re Ser. Sulpicius praetor urbanus ad sena-
tum referat, quem eam rem velit senatus quaerere
de iis qui praetores nunc sunt, — — L. Scipio,
quem magis pro se quam adversus legem dicturum
apparebat, dissuasor processit. — — M. Cato sua-
sit rogationem: extat oratio eius de pecu-
nia regis Antiochi, et Mummios tribunos auc-
toritate deterruit, ne adversarentur rogationi. Re-
mittentibus ergo his intercessionem , omnes tribus ,
uti rogassent, iusserunt. . . . . Reus extemplo fac-
tus L. Scipio . . . Scipio et 4. Hostilius legatus et
C. Furius damnati: Quo commodior pax .ntiocho
daretur, Scipionem sex millia pondo auri, quadrin-
genta octoginta argenti plus accepisse quam in ae-
rarium retulerit.

Valerius Maximus VIII. 4. Damnati. Lucius Sci-
pio post speciosissimum triumphum de rege 4ntio-
cho .ductum , perinde ac pecuniam ab eo accepisset,
damnatus est. Conf. Gellius 4, 48. Plut. Cato 15.

In editione priore hanc orationem anno 567 (187)
assignavi. Maiansius quoque p. 42 et Fischerus (Zeit-
tafeln) huic anno tribuit, non anno 569 (185). Utra-
que autem ratio auctoritate annalium nititur: alii enim
dicunt, P. Scipionem maiorem mortuum esse a. 567
(487), alii anno 569 (185), quos cum sequerer , oratio

de pecunia regis Antiochi eodem anno referenda erat.
Conf. oratio Scipionis maioris, ubi de eadem re di-
ximus.

Orationes censoriae.
94 — 49.

Eae omnes anno 570 (184) habitae.

Livius 39, 40. Censuram summa contentione pete-
bant L. Valerius Flaccus, P. et L. Scipiones, Cn.
Manlius Pulso, L. Furius Purpureo, patricii, plebeii
autem M. Porcius Cato, M. Fulvius Nobilior, T'i.
et M. Sempronii, Longus et 'T'uditanus. Sed omnes
patricios plebeiosque nobilissimarum familiarum M.
Porcius longe anteibat. — — Hunc sicut omni vita ,
tum petentem premebat nobilitas, coierantque prae-
ter L. Flaccum, qui collega in consulatu fuerat,
candidati omnes ad dejiciendum honore eum, non
solum ut ipsi potius adipiscerentur, nec quia indig-
nabantur novum hominem censorem videre, sed etiam
quod tristem censuram periculosamque multorum fa-
mae et ab laeso a plerisque et laedendi cupido ex-
spectabant. Etenim tum quoque minitabundus pete-
bat, refragari sibi qui liberam et fortem censuram
timerent criminando; et simul L. Valerio suffraga-
batur: illo uno collega castigare se nova flagitia
et priscos revocare mores posse. His accensi homi.
nes adversa nobilitate non M. Porcium modo cen-
sorem fecerunt, sed etiam collegam ei L. Valerium
Flaccum adiecerunt.

Extabant multae orationes Catonis censoriae, tum
in eos, quos senatu movit aut quibus equos ademit,
tum de ceteris rebus, quae censori curae fuere. Nam
omnia munera, quae censoribus in republica romana
mandata sunt, maxima diligentia summoque labore per-
fecit.

Cornelius Nepos in Catone 2. Cato censor cum
eodem Flacco faetus, severe praefuit ei potestati.
Nam et in complures nobiles animadvertit, et multas

res novas in edictum (1. e.in edictum censorium. Gótt.
ling Gesch. d. róm. Staatsverf. p. 339.) addidit, qua
re luxuria reprimeretur , quae iam tum incipiebat
pullulare.

Supersunt etiamnum vestigia orationum sex et viginti,
quas censor habuit.

24. Oratio in L. Quintium Flamininum.

Argumentum suppeditat Livius lib. 39, 42. Censo-
res M. Porcius et L. Valerius metu mixta exspec-
tatione senatum legerunt, septem moverunt senatu,
ex quibus unum insignem et nobilitate et honoribus
L. Quintium Flamininum consularem. Patrum
memoria institutum fertur, ut censores motis senatu
adscriberent notas. Catonis et aliae quidem acerbae
orationes extant in eos, quos aut senatorio loco mo-
vit aut quibus equos ademit, longe gravissima in
L. Quintium oratio est, qua si accusator ante
notam, non censor post notam usus esset, retinere
Quintium in senatu ne frater quidem T. Quintius,
si tum censor esset, potuisset. Inter cetera obiecit
ei Philippum Poenum, carum ac nobile scortum, ab
Roma in Galliam provinciam spe ingentium dono-
rum perductum. Eum puerum, per lasciviam cum
cavillaretur , exprobrare consuli persaepe solitum,
quod sub ipsum spectaculum gladiatorium abductus
ab Roma esset, ut obsequium amatori venditaret.
Forte epulantibus iis, cum iam vino incaluissent ,
nuntiatum ín convivio esse, nobilem Boium cum li-
beris transfugam venisse , convenire consulem velle,
ut ab eo fidem praesens acciperet. Introductum in
tabernaculum per interpretem alloqui consulem coe-
pisse. Inter cuius sermonem Quintius scorto: ,vis
tu," inquit, , quoniam gladiatorium spectaculum re-
liquisti, iam hunc Gallum morientem videre" ΕΠ
cum is vixdum serio annuisset, ad nutum scorti con-
sulem stricto gladio, qui super caput pendebat , lo-

quenti Gallo primum caput percussisse, deinde fu-
gienti fidemque populi romani atque eorum qui
aderant imploranti latus transfodisse. Valerius An-
tias, ut qui nec Catonis orationem legisset et fabu-
lae tantum sine auctore editae credidisset ,| aliud
argumentum, simile tamen et libidine et crudelitate
peragit. — In extrema oratione Catonis conditio
Quintio fertur, ut, si id factum negaret ceteraque
quae obiecisset , sponsione defenderet sese: sin fa-
teretur, ignominiane sua quemquam doliturum cen-
seret, cum ipse vino et Venere amens sanguine ho-
minis in convivio lusisset?

sponsione defenderet sese] v. F. L. Keller Semestris lib, 1. p. 17.

Eadem res narratur a Cicerone de Senectute c. 12.
Valerius Max. II, 9, 3. IV, 5, 4. Plutarch. Cat. 17.
Flamin. 18. Seneca Controvers. IV, 25.

L. Quintius Flamininus non tam suo metito , quam
gratia Titi fratris ad summos honores pervenerat. Con-
sul anno 562 (192) creatus, in agris Boiorum bellum
gessit. Plut. T. Flaminini c. 48. ᾿“δελφὸς ἦν Τίτῳ
“εύκιος ΦΦλαμινῖνος, οὔτε τἄλλα προςεοικὼς ἐχείνῳ τὴν
φύσιν ἔντε ταῖς ἡδοναῖς ἀνελεύϑερος δεινῶς καὶ ὀλιγω-
gorarog τοῦ πρέποντος. Conf. Livius l. 35, 10. Cum
igitur Cato libidinem eius voluptatemque notandam pu-
taret, eiecit eum e senatu.

Extare videtur orationis fragmentum.

Isidorus in libro de Differentiis p. 741. ed. Jacobi
du Breul a. 1604: Inter amorem et cupidinem. Aliud
est, inquit Cato, Philippe, amor longe aliudque cu-
pido. 4ccessit illico alter, ubi alter recessit; alter
bonus, alter malus.

aliud est] In Barthii Adversariis 39, 6, legitur: Inter amorem et
cupidinem aliud est, inquit Cato, | Philippi, Amor longe aliud
est cupido. accessit illico alter. ibi alter recessit. Variat pau-
lum codex Basileensis De Differentiis Isidori, -ab Orellio nostro,
V. C, mecum communicatus; ibi enim legimus : Aliud est, inquit

Catho, philippi, amor longe aliud est cupido. accessit illico al-
ter ibé alter recessit, alter bonue, alter malus. Unde nescio an

Catonis locus sic corrigendus sit: 4Jliud est, inquit Cato, Philippe,
amor, longe aliud eet cupido : acceasit illico alter, ubi alter re-
cessit ; alter bonus alter malus. Adnolavit Duebnerus: ,,lta cod,

Paris. nisi quod per interpolationem Jonge quam cupido, '' —

Philippe] 18 est, quem Livius carum ac nobile ecor(um appellat,
ln hoc loco, figura quadam orationis usus, ad Philippum velut se
convertens , Cato libidinem sive pravum amorem castigat, ut qui
committendi facinoris auctor fuisset Quintio, "Tota Catonis oratio

in amoribus L. Flaminini et Philippi pueri versata est.

$95. Oratio in Manilium.

Plutarchus in Catone 17. refert: "4AAov δὲ βουλῆς
ἐξέβαλεν ὑπατεύσειν ἐπίδοξον ὄντα, Μανίλλιον, ὅτι τὴν
αὐτοῦ γυναῖχα μεϑ' ἡμέραν ὁρώσης τῆς ϑυγατρὸς χα-
τεφίλησεν. ᾿Αὐυτῷ δ᾽ ἔφη τὴν γυναῖχα μηδέποτε πλὴν
βροντῆς μεγάλης γενομένης περιπλακῆναι, καὶ μετὰ παι-
διᾶς εἰπεῖν αὐτὸν, ὡς μακάριός ἐστι τοῦ Διὸς βροντῶντος.

Idem refert in Praeceptis coniugalibus T. 7. p. 444
ed. Hutt. 1d sane summae severitatis censoriae roma-
nae exemplum est, quod is, qui uxori suae coram filia
oscula dederat, libidinosus esse existimaretur et a cen-
sore notaretur. Conf. de hac acerbitate morum Pal-
damus Die rümische Erotik p. 18.

Quis sit ille Manilius (sive Manlius, ut alii volunt),
ignoro, cum plures tunc temporis Manilii essent. magi-
stratus, Pighius autem in Annalibus T. 2. p. 326. P.
Manlium Vulsonem praetorem anni 572 (182) intelligen-
dum dicit.

Fortasse Manius Manilius intelligendus, qui anno
demum 605 (149) consulatum gessit.

96. Oratio in Nasicam.

Cicero de Oratore 2, 64, 260. Ridicule etiam illud
L. [Portius] Nasica censori Catoni, cum ille: Ex
tui animi sententia tu uxorem habes? Non meher-
cule, inquit, ex mei animi sententia.

"Gellius 4, 90. Inter censorum severitates tria haec

exempla in literis sunt castigatissimae disciplinae.
Unum est huiuscemodt. Censor adigebat de uxori-
bus solenne iusiurandum. Verba erant ita concepta:
Ut tu ex animi tui sententia uxorem habes?
Qui iurabat, cavillator quidam et canicula et nimis
ridicularius fuit. Is locum esse sibi ioci dicendi
ratus, cum ita, ut mos erat, censor dixisset: Ut tu
ex animi tui sententia uxorem habes? Habeo equi-
dem, inquit , uxorem, sed non hercle ex animi mei
sententia. 'T'um censor eum , quod intempestive las-
civisset , in aerarios retulit , causamque hanc ioci
scurrilis apud se dicti subscripsit.

Ex his quidem verbis non apparet, Catonem in Na-
sicam reliquisse orationem. Sed cum Livius, ut supra
vidiünus, dicat, a Catone in omnes, quos aut senatu
movisset aut quibus equum ademisset, orationes esse
habitas, vero est simile, idem eum fecisse, cum INasi-
cam notaret, si certe Nasica aut senator aut eques fu-
erat (quod dubito). Quis enim hic Nasica sit, incertum
est; ut jam Lipsius in Operibus t. 4. p. 208. profes-
sus est: nemo enim celeberrimum atque sapientissimum
virum, P. Cornelium Scipionem Nasicam, intelligendum
putet. Imo de eo omnino nihil, atque ne nomen qui-
dem constat, ut ex editione Orellii patet.

uxorem habes] Quaerebatur a censore de singulis civibus, haberent.

pe uxores an caelibes essent: hos censores saepe pecunia multa-
runt. Henrichsen ad Cic. l!. |,

in aerariis retulit] De nota hac ignominiosa v, Góttling Geschichte d.
róm, Staatsv, p. 343.

91. Oratio in L. Cornelium Scipionem.
Livius 39, 44. In equitatu recognoscendo L. Sci-
pioni Asiageni ademptus equus.

Asiageni] Asiagenes i. 4. Ásiaticus, cognomen L. Scipionis. v. Si-
don. Apollin. Carm, 7, 80. — Gronov. Observ, 4, 391. ( p. 531.
ed. Frotsch.)

Aurelius Victor de Vir. Illust. c. 53. Scipio 4si-

aticus, frater Africani, infirmo corpore, tamen in
Africa virtutis nomine a fratre laudatus, consul
"ntiochum regem Syriae legato fratre apud Sipy-
lum montem, cum arcus hostium pluvia hebetati fu-
Essent, vicit et regni relicti a patre parte privavit ,
hinc 4siaticus dictus. — Post reus interceptae pecu-
niae, ne in carcerem duceretur, Gracchus pater tri-
bunus plebis intercessit. M. Cato censor equum ei
ignominiae causa ademit.

consul] a. 564 (190).

reus pecuniae interceptae] a. 569 (185) (vel a. 567 (187) ut alii
dicunt) Extabat hac de re Catonis oratio de pecunia regie An-
tiochi, quam in illa causa contra L. Scipionem egerat.

Plutarchus in Catone c. 18. "Hyeyxe δέ τινα τῷ Ka-
τωνι καὶ “εύχιος ὁ Σ᾿ χηπίωνος ἀδελφὸς ἐπίφϑονον ai-
τίαν, ϑριαμβικὸς ἀνὴρ, ἀφαιρεϑεὶς ὑπὶ αὐτοῦ τὸν ἵππον.
ἔδοξε γὰρ οἷον ἐφυβρίζων ᾿Αφρικανῷ Σκηπίωνι τοῦτο
ποιῆσαι.

Apparet, hos scriptores, quos attulimus, L. Scipio-
nem Asiaticum, Publii fratrem, intellexisse, et ex Au-
relio Victore accepimus, cur eum Cato nota ignomini-
osa afficeret, nempe quia pecuniae partem Antiochi in-
tercepisset.

Weberus autem p. 34. arbitratur, fieri nequivisse,
L. Seipionem, virum consularem, equo publico
meruisse, idque non in Scipionem patrem, sed in filium
eius cadere, hisque verbis opinionem suam professus
est: , Hunc non ipsum fuisse Scipionem Asiaticum, vic-
torem Antiochi, quod post Plutarchum nonnulli inter-
»pretes Livii censuerant, sed filium eius, facile est intel-
,lectu. “

Difficilem esse quaestionem, utrum senatores quoque
equo publico meruerint annon, fateor, sed aliis tempo-
ribus in republica romana alium fuisse morem et usum
contendo, vereque Góttling Gesch. d. róm. Staatsverf.
p. 347 demonstravit, senatores, qui, antequam in senatum
recepti fuerant, equo publico meruissent, eum retinuisse,

dum inter iuniores essent, huncque morem certe ante
annum 625 (129) valuisse. Conf. Madwig Opuscula p.
49. , Hoc datum summo ordini (senatoribus), ut om-
nes equum publicum haberent et in equitum centu-
,. 7 118 essent."

Duebnerus dicit, videndum esse, ne orationis huius
fragmentum a Festo memoriae sit traditum.

Festus v. Repulsior. p. 286. Bepulsior secunda
conlatione Cato dixit in ea, quae est contra Corne-
lium apud populum: haec quis incultior , religiosior ,
desertior, publicis negotis repulsior.

eecunda conlatione] i. e. comparativo gradu.

contra Cornelium] Maiansius p. 36. orationi contra Cornelium Len-
tulum inseruit. Maius ad Frontonem p. 150 M. Cornelium intel-
ligit, contra quem orationem de sumtu suo Cato dixit,

haec quis] ecquis Apt. Augustinus.

religiosior] ,Edit. Havercamp. et Bolbuis p. 131 irreligiosior. Sed
religiosior tueri poteris ex Gellio IV. 9.* Duebner. Vid. Freund
in Lex. s. v. — Maiansius p. 36 scribit: aut loquitur de super-
etítioso, quales fuerunt multi ex Corneliis, aut legendum est ir-

religiosior.

repulsior] magis abhorrens.

98. Oratio in L. Veturium de sacrificio commisso.

Quis sit L. Veturius eques romanus, cui Cato cen-
sor equum ademit, incertum. De titulo quoque ora-
tionis multum ambigitur. In uno enim loco inscribi-
tur De sacrilegio commisso , in reliquis De sacrifi-
cio commisso. Plures viri docti ubique priorem in-
scriptionem restituendam censebant. Sed ex ipsis frag-
mentis ea opinio confirmari non potest: nulla enim ibi
sacrilegii commissi fit mentio. Sed Cato Veturio equum
publicum ideo ademisse videtur, quod sacrificia stata
deseruerat vel negligenter commiserat, et quod habitus
eius nimis pinguis et corpulentus, et laboribus bello
tolerandis impar erat. Oratio igitur de sacrificio com-
misso ea est, quae aut de sacris ἃ Veturio factis aut

de sacris, Veturii curae traditis, fideique eius commenda-
tis agit, (id est, über die dem Veturius anvertrauten
Sacra.) — Popma coniiciebat de sacrificio omisso. —
(C. O. Miüllero mea explicatio satisfecisse videtur, ut
ex adnotatione sua ad Festum p. 345 patet.)

Maiansius p. 39 aliter sentit: , Cato, inquit, oratio-
,nem habuit in L. Veturium, quam inscriptam fuisse
puto de sacrilegio commisso, non autem de sacrifi-
»cio omisso. Titulus orationis ex eo liquet, quod, etsi
» Variae lectiones sint in verbis sacrilegio et sacrificio,
,COnsentaneae sunt in commisso, quod adiunctum opti-
ine cohaeret sacrilegio -et pessime sacrificio. "^ —
Recte, nisi de sacris a Veturio curandis sive curae
eius deditis intelligas : in eo enim sensu sacrificium
alicui committere non ineptum videtur.

Festus p. 344. Stata sacrificia sunt, quae certis
diebus fieri debent. Cato in ea, quam scripsit de L.
Veturio de sacrificio commisso , cum ei equum ade-
mit: Quod tu, quod in te fuit , sacra stata, solem-
nia, capite sancta, deseruisti. Solemnia sacra dicun-
tur, quae certis temporibus annisque fieri solent.

eacra stata] Sacra legitimo die ac loco facienda.

capite sancta] capite corruptum videtur, Müller coniicit caste.
Duebnerus delendum putat, praesertim cum a Paullo quoque omit-
tatur : Stata , inquit Paullus, dicebantur sacrificia , quae certie diebus
fiebant, Cato: eacra stata, solemnia, eancta deeeruisti, Codex Ba-
sileensis Pauli dat: Cato: sacra stata solemnia sancta servasti.
Góttling autem. Gesch. d. róm, Staatsverf. p. 175. capite eancta
bene dictum censet i. e. summa poena sancta. — Dicit enim : Ein
altes Gesetz verbot, die Sacra zu unterlassen oder gar aufzugeben,
und Cato nennt diese sacra sogar capite sancta. Sacra privata
non raro interimi vel deseri solebant, propterea quod imnolesta et
sumtuosa erant, Conf. praeter Gottlingiumn Hüllmannus quoque
Ius Pontificium der Rómer p. 79.

Festus p. 234. Prohibere comitia dicitur vitiare
diem morbo, qui vulgo quidem maior, ceterum ob id
ipsum comitialis appellatur. Cato in ea oratione, quam
scripsit de sacrilegio commisso: Domi cum auspi-

camus, honorem me dium immortalium velim habu-
isse. servi, ancillae, si quis eorum sub centone cre-
puit, quod ego non sensi, nullum mihi vitium facit.
si cui ibidem servo aut ancillae dormienti evenit,
quod comitia prohibere solet, ne is quidem mihi vi-
tium facit.

de sacrilegio] corrigendum de sacrificio.

Domi cum auepicamus] Intelligit genus illud auspicii, quod post
mediam noclem domi captabalur et appellabatur si/entéum. — Cicero
de Divin, 2, 34. Festus p. 348. (Silentio surgere) ait dici, ubi
qui post mediam (noctem auspi)candi causa ex lectulo suo si(lens
eurr)exit, et liberatus a lecto , in solido (se posuit, se)detque ,
ne quid eo tempore deiciat , (caven& , donec) se in lectum repo-
suit; hoc enim est (proprie silentium , omnie vili in auspiciis
eacuitas.

dium] i. e. divum, divorum, deorum.
&ub centone] sub stragulis, — Dacerius ad Festum p. 597. ed. Lindem.,

crepuit] De innominatis verbis intelligendum arbitror, Gesnerus in
Praefatione Thesauri pag. XIV. de sensu dubitabat. Weberus at-
que Freund in Lexico de crepitu ventris interpretantur, quod ipsam
ruditatem Catonis excedere videtur, Constat, Romanos vehementer
superstitioni indalsisse, et ex omnibus rebus verbisque vel laeta
vel tristia auguria cepisse. Dionys. Antiquitt. lib. 2, 6. Müller
Die Etrusker T. 2. p. 134.

ne is] ne id Dacier. Recte.
Priscianus T. 1. p. 246. Cato de sacrificio com-

misso: Mense Octobri fecimus , Novembris reliquus
erat.

fecimus] supplendum sacra,

Novembris] Vetustissimos in nominativo non November, sed Novembris
protulisse, docet Priscianus.

Priscianus T. 1. p. 484. Cato Censorius de Ve-
turio: Hostem iINumium icit.

Numium] ,Sie duo codd. Germanici. Alii nimium, alii numum, ut
» editt. , unus non. Edit. Haverc. Hostem numii cit? Sic Regius
»IX saec, sed inter lin, eadem manu zni." Duebner,

Priscianus T. 4. p. 229. /4nio etiam 4nienis, quod

antiqui secundum analogiam 7nien nominativum profe-
rebant. Cato contra Veturium: Aquam ^4nienam in
sacrarium inferre oportebat: non minus autem XV

millia 4nien abest.
aquam Anienam] Sic legendum censuit Justus Lipsius in Var, Lectt.
3, 11. et Krehlius in. Addendis ad Tom, 2. p. 516. aguam Anie-

nem vulgo, quod errori tribuendum ; adiectivi enim fo:ma est
Anienue, a, um, ut Priscianus ipse docet T. 4. p. 93.

«utem)] addidit Krehl in Addendis l. 1. ex codicibus, item Duebnerus
ex cod, regio.

millia] millibus ed. Basil. ap. Bolhuis p. 120.

Priscianus T. 1. p. 365. Fitur etiam pro fit dice-
bant. M. Cato Censorius in Q. Thermum: Post-
quam diutius fitur. ldem de L. Veturio: Graeco
ritu fiebantur Saturnalia.

Gellius 7, 22. Nimis pingui homini et corpulento
censores equum adimere solitos, scilicet, minus idone-
um, ratos, esse cum tanti corporis pondere ad facien-
dum equitis munus. Non enim poena id fuit, ut qui-
dam existimant, sed munus sine ignominia remittebatur.
Tamen Cato in oratione, quam de sacrificio com-
misso scripsit , obiicit hanc rem criminosius, uti
magis videri possit cum ignominia fuisse.

Plutarchus vit. Cat. 9. Τὸν δὲ ὑπέρπαχυν καχίζων
»IloU δ᾽ ἂν, ἔφη, σῶμα τοιοῦτον τῇ πόλει γένοιτο χρύ-
σιμον, οὗ τὸ μεταξὺ λαιμοῦ καὶ βουβώνων πᾶν ὑπὸ τῆς
γαστρὸς κατέχεται; “

Τὸν ὑπέρπαχυν] ad L. Veturium referendum arbitror.

Gellius 17, 2. Sanctitas et sanctimonia non minus
latine dicuntur, sed nescio quid maioris dignitatis est
verbum sanctitudo , sicuti M. Cato in L. F'eturium
duritudinem quam duritiem dicere gravius putavit.
Qui illius, inquit, impudentiam norat et duritudinem.

Nonius p. 100. Duritudo pro duritia. Cato in
Veturium: Qui illius, inquit, imprudentiam norat et
duritudinem.

Cato] Hoc cum multis aliis ex Gellio Nonius tacite sumsit.

Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 5

66
imprudentiam] melius in. Gellio legitur impudentiam.

Nonius p. 149. Plevitatem ignobilitatem. Cato pro
Veturio: Propter tenuitatem et plevitatem. '

plevitatem] legendum est plebitatem, ut in cédicibus quoque legi
Duebnerus testatur, ,

pro Veturio) Hoc fragmentum aut orationi in L. Veturium vindican-
dum et error inscriplionis negligentiae Nonii, quem eius rei accu-
sari nemo mirabitur, tribuendus, aut cum Popma et Lion pro L.
Turío corrigendum et orationi Catonis pro L. Turio contra Gel.
lium inserendum , eandemque opinionem amplexus est Wasse ad
Fragm. Historic. T. 2. p. 293 ed. Havere. et Maiansius p. 34.
Sed tertia opinio non ininus pcobabilis, atque adeo praeslantior
est; cum enim ἃ Charisio p. 131. C. Aurelio Cottae oratio pro
V eturio tribuatur , nescio an hoc quoque loco Cotta pro Veturio

legendum Sit.

99 et 30. Orationes de multa contra L. Furium.

Utrum Furius ille sit L. Furius Purpureo, quocum
censuram petierat Cato, an L. Furius Philus, ambo
patricii, igBoramus, Maiansius p. 37. commutavit L.
Furium eum P. Furio, adversus quem orationem dixit
Cato, ut infra videbimus.

Quisquis ille est, multa ei. dicta. est ob aquam
publicam derivatam et aversam. Cato. censor Fu-
rium, qui aquam ex ductu publico in privatum usum
dolo malo derivaverat, multavit, idemque in aliis quo-
que fecit, ut ex Livio perspicitur lib. 39, 44. 44quam
publicam cmnem, in privatum aedificium aut agrum

uentem, ademerunt (censores Cato et Flaccus.) Plut.
Cato c. 49. Θὺ μὴν ἀλλὰ τῶν ἐγκαλούντων ἐλαχιστὰ
φροντίζων ὁ Κατων ἔτι μᾶλλον ἐπέτεινεν, ἀποχόπτων
μὲν ὀχετοὺς, οἷς τὸ παραρρέον δημόσιον ὕδωρ ὑπολαμ-
βάνοντες ὑπῆγον εἰς οἰχίας ἰδίας καὶ κήπους. Furius
autem ad populum appellasse videtur, quod ex eo in-
telligitur, quod plures hac de re orationes censor di-
xit. Constat, a multis privatis hominibus saepe aquam
ex aquaeductibus publicis in hortos, domus, villas suas
derivatam esse, unde et censores et aediles multos reos

faciebant. Extabat similis oratio M. Coelii Ruft. Conf.
Bunsen Beschreibung der Stadt Rom T. 1. p. 1990.

Charisius p. 128. Quanti. Cato in primo in Fu-
rium de multa, de caro emtis: O quanti ille agros,
inquit, emit, qua aquam duceret.

in primo] in primo libro i. e. in prima oratione.

Charisius p. 126. Prorsum. M. Cato in L. Fu-
rium de multa: | Prorsum quodcunque iubebat fe-
cisse, neque quemquam observavisse.

Charisius p. 123. Nec(essario. JM. Cato) in L.
Furium de multa: Necessario faciundum fuit.

Charisius p. 72. Domi suae. Cato de multa con-
tra L. Furium: Domi meae saepe fuit.

Servius ad Virg. Aen. 4, 244. . Resignare vetuste
ita dictum, ut nos adsignare dicimus pro damno, ut
est apud Catonem in L. Furium de aqua: Quod
attinet ad salinatores aerarios, cui cura vectigalium,
resignat. et idem ἐπ oratione Ne spolia figerentur
nisi de hoste capta: Sed tum ubi ii dimissi sunt,
revertantur resignatis vectigalibus.

de agua] δὰ inscriptionem orationis pertinere, vere coniecit Mül-
ler ad Festum p. 378. Salinatores aerarii ii sunt, qui pro sale
conficiendo vendendoque aerario vectigal pendunt (die Salinenpáchter.)

L. Furius in agro suo salinas fortasse habebat, in quarum usum
ex ductu publieo aquam averterat.

resignat] Festus p. 281. Hesignare antiqui pro rescribere ponebant,
οἱ adhuc subsignare dicimus pro subscribere. — Cato de spoliis ne
figerentur nisi quae da ko . . . Freuud in Lexico interpretatur:
m Buebe übertragen, eimem anweisen.

Festus p. 376. Vindiciae appellantur res eae, de
quibus controversia. . . . Cato in ea quam scri-
bit L. Furio deaqua .. ....s. Praetores, .
secundum . . populum . . vindicias . . dicunt.

L. Furio de agua] Müller adnotat: ,,scribe: quom ecripsit in L.
s Furium de dgua. dd nomen fuisse existimo cuidam ex Catonis
ν orationibns in L. Furium de muleta. Nam apud Servium iu Virg.
»Aen, IV, 244, ubi legitur : ut eet apud Catonem ἐπ L. Furium :
» De agua quod attinet ad salinalores aeraríos , cui cura vecti-

»galium , resignat. — vocabula de agua ad inscriptionem orationis
»pertinere, cum ex ipsa loci sententia, lum ex hac Festi mentione
» intelligitur. ^ — Hanc coniecturam veram puto, nec probo, quod
Ellendt in Prolegom. Bruti p. XXIII opinatur, fragmentum Festi
ex oratione pro Furio contra Gellium (vid. Gellius 14, 2) sumtum
esse, Quo minus enim hanc amplectar opinionem , facit illud De
uqua, quod cum argumento orationis, de qua nunc loquimur, con-

venit.
praetores] Fragmentum nimis laceratum quam ut explicari possit.

eindicias dicunt] v. Hein das róm, Privatrecht p, 462.

Gellius 10, 24. Ut plerique die pristini , ita M.
Cato in oratione contra Furium die proximi dixit.

contra Furium] Incertum est, ex oratione io L. Furium an in P.
Furium sit sumtum, .

Nonius p. 153. Proximi i. e. proximo. Cato con-
tra Furium: die proximi.

Nonius] .ex Gellio sumsit Catobis verba.

91. Oratio de moribus Claudii Neronis.

Hanc orationem inter censorias retuli, quoniam ad
censorium munus spectare videtur inscriptio. Idem fe-
cere Ellendt atque Weberus. Quaeritur, qui sit Clau-
dius Nero, a Catone censore notatus. Ellendt arbitra-
tur, Ti. Claudium Neronem, Ti. Claudi Neronis con-
sulis ἃ. 552 (202) filium, intelligendum esse; qui anno,
antequam Cato censuram subiit, id est anno 569 (185),
quaestor erat, nec postea ad malores honores pervenit.

Priscianus T. 4. p. 244. Cato de moribus Claudi
Neronis isti pro istius: Pecunia mea reipublicae pro-
fuit quam isti modi uti tu es. .

quam] Explicari non potest, cum reliqua desint verba,
isti] istius.
uti tu ee] corruptum.

Nonius p. 63. Fulguratores. Ut extispices et haru-
spices, ita hi fulgurum inspectores, Cato de moribus

Claudii Neronis: Haruspicem, fulguratorem si quis
adducat.

fulguratorem] i. e. interpretem fulgurum. | C. O. Müller Die Etrus-
ker T. 2. P. 162.

99. Oratio in Pansam.

Sequor Weberum, qui eam Catoni censori tribu-
endam putat. Pansa (ex familia Vibiorum) nescio quis
inter eos erat, quos ignominia vel nota censoria affe-
cit, sive e senatu eum moverat sive ei equum ademerat,

Nonius p. 151. Pasceolus, ex aluta sacculus." Cato
in Pansam: Pueri in ludos tellos pasceolos furare,

Pueri] Palmerius coniicit Pueris in ludo eoleae et $sacellos, paece-
olos furari scil, Pansam. — Probat Duebnerus.

339. Oratio in Q. Sulpicium.

Oratio censoria a. 570 (184) habita.

In Addendis editionis prioris suspicabar, praenomen
esse corruptum et orationem in Ser. Sulpicium Gal-
bam intelligendam. Sed cum talis mihi in tractandis co-
dicibus licentia non amplius satis faciat, in lectione
vulgata aequiescenduin arbitror. Maiansius p. 38 arbi-
tratur, eundem Q. Sulpicium intelligi, contra quem ali-
am quoque babuerit orationem, quae inscripta est ora-
tio Catonis ad milites contra Galbam.

De Quinto Sulpicio nihil certi tradere licet. Cato
eum tamquam luxuriae nimis deditum, splendore vaso-
rum pretiosissimorum impense delectatum, censoria ig-
nominia notavisse videtur.

Festus p. 169. JVassiterna est genus vàsi aquari
ansati et patentis, quale est quo equi perfundi solent.
Cato in ea oratione , quam composuit in Q. Sulpi-
cium: Quotiens vidi. truilos, nassiternas, perfusos
aqualis, matellas sine ansis.

truilos] legendum (rullus. Scaligero placuit trulleos, De priore

forma vide Schneider ad. Caton. c. 10. Memm emendationem ap-

probavit Miller.
nassiternae) maeiternae una 84 Schneider ad |. |.

perfueos] legendum pertusos cum A. Augustino,

94. Oratio adversus Lepidum.

Oratio censoria esse videtur. Niebuhr ad Fronto-
nem p. 133. ed. Berolin. M. Aemilium Lepidum, prin-
cipem senatus, intelligendum arbitratur. Is a. 564 (190) in
petendo consulatu repulsam tulit. Livius 37, 47. M. 4e-
milius Lepidus petebat adversa hominum fama , quod
provinciam Siciliam petendi causa, non consulto senatu,
ut sibi id facere liceret, reliquisset. Petebant cum
eo M. Fulvius Nobilior, Cn. Manlius Fulso, M.
Val. Messala. Fulvius consul unus creatur , cum
ceteri centurias non explessent, isque postero die
Cn. Manlium Lepido deiecto collegam dixit. — Post-
ea bis consul factus a. 567 (187) et 579 (475), et a
censoribus princeps senatus sexies lectus est. Livius
Epit. 48. Drumann Gesch. Roms t. 4. p. 3. Ellendt
quoque ad eundem Aemilium orationem pertinere scri-
bit p. XXIV. dicit enin: hoc addam, orationem
adversus. Lepidum non ad Porcinam , utpote multo
iuniorem , sed ad illum referri, qui princeps sena-
tus fuit.

Sed magis est verosimile, alium Lepidum esse intel-
ligendum, qui a Catone in censura notatus fuerit, prop-
terea quod iactantia et ambitione statuas vel sibi vel
alis hominibus immerito collocasset: Catonem vero de
signis et tabulis in censura praecepisse, scimus.

Fronto p. 206. ed. Hom. Catonem quoque in ora-
. tione adversus Lepidum verbum cantari solitum com-
memorasse , cum ait: Statuas positas Ochae atque
Dionysidoro effeminatis, qui magiras facerent. ld
in . . meant . . . velint post redire . . . in ea ..
facit. Opportune . . brum . . rim cantandi luden-
dique initium captunt. Et . . paravit . . .

Statuae] — Cato eos irridet, qui statuas publice posuerunt Ocbae et
Dionysidoro «oquis, In urbe Homa inde ab anno 565 (189), quo
anno de Antiocho rege !riumphatum est, luxuria et ars culinaria
in pretio esse coepit. Becker Gallus t. 2. p. 132. Livius 39, 6.

Dionysidoro] Dionysodoro Niebuhr.

magiras] Magira est ars culinaria, μάγειρος coquus.

385. Oratio contra. Oppium.

Catoni censori eam orationem vindicavit Weber.

Nescio an L. Oppius Salinator sit intelligendus, qui
a. 561 aedilis plebis, a. 562 praefectus classis ad tuen-
dam Siciliae oram, a. 563 praetor creatus est. Livius
. $5, 23. 24. lib. 36, 2. Censoris erat muhus, vectigalia
cuncta locare. Cum autem Oppius vectigal vini nescio
ubi redemerat, promissa non explevit, ideoque censor
eum notavit.

Festus p. 258. Quadrantal vocabant antiqui, quam
ex graeco amphoram dicunt, quod vas pedis quadrati
XL VIII capit sextarios. Cato contra Oppium: FYi-
num redemisti, praedia pro vini quadrantalibus se-
xaginta in pulli dedisti, vinum non dedisti.

quadrantal) Boeckh Metrolog. Untersuchungen p. 281 seqq.
vinum] i. e. vectigal vioi.
. redemisN] eodem sensu quo publicani dieunlur veetigalia publica re-
dimere.

inm pulli] in publicum correxit Ursinus. Intelligit Cato praedia po-
pulo pignore data, sieut febat: a. mancipibus. — Müller.

96. Oratio contra Anníum.

Inter censorias orationes retulimus, quo iure nescio.
De Annio ambigam, an T. Annius Luscus sit, qui fu-
erat quaésior a. 569, deinde legatus ad regem Perseum
missus a. 382. . Livius l.. 42, 25.

Festus p. 305. Superescit. Super ponitur etiam
pro de, Cato contra 4nnium: Nemo autem fecit
super tali re cum hoc magistratu utique rem.

37. Oratio in Q. Minucium Thermum post censuram.

Cato, postquam Thermum nota affecisset, banc ora-
tionem habuit, ut redderet rationem, cur eum senatu
movisset.

Livius l. 39, 42. Patrum memoria institutum fer-
tur, ut censores motis senatu adscriberent notas.
Catonis et aliae quidem acerbae orationes extant in
eos, quos aut senatorio loco movit aut quibus equos
ademit. Sic igitur explicanda inscriptio : oratto in
T'hermum post censuram , i. e. postquam '"Thermum
nota ignominiosa affecisset.

li errant, qui putent, hunc Thermum eundem esse,
adversus quem Catonem iam duas orationes dixisse su-
pra vidimus. Ille enim "Thermus anno 566 (188) in
proelio adversus 'Thracas cecidit. Liv. l. 38, 41. 1. 46,
49. An igitur filius eius hie intelligendus, an alius
quis, nescimus. Catonem cum "Thermis multas exer-
cuisse inimicitias constat.

Duebnerus aliud. argumentum orationis excogitavit :
Fiebat, ut censores etiam post actam censuram con-
tra homines ab ipsis olim notatos verba facerent, si
quando honor, a quo per censuram exclusi videban-
tur, iis posterius deferretur. Sic ap. Cic. or. pro
Cluentio c. 42. 43. 45. "T'ali oceasione haec oratio
quidni fuerit habita?

Rufinianus De figuris p. 240 ed. Ruhnk. Cato in
Thermum post censuram: Qui ventrem suum non
pro hoste habet, qui pro republica, non pro sua ob-
sonat, qui stulte spondet, qui cupide aedificat.

non pro sua] int. re, qui, tamquam possideat vectigalia totius rei-
publicae, non pro suo modulo sumtum coenae facit.

Festus p. 318. Sacrem porcum . . . Cato adver-
(sus Q. Minucium The)rmum post (censuram ; Por-
cum sacjrem in sin ..

post censuram] Sic explendam putavi lacunam probante C, O. Müllero.

Priscianus T. 4. p. 365. M. Coto censorius in
Q. '"Thermum: Postquam diutius fitur.

Festus p. 286. Ratissima. Cato in Q. M. Ther-
mum: Erga rempublicam multa beneficia ratissima
atque gratissima.

Nonius Moletrina p. 63. Cato in Thermum: Ner-
vo, carcere, moletrina.

Priscianus T. 4. p. 108. Cato in '"'hermum: Sed
a benefactis, ab optimis artibus fugit maxima fu-
gella perpetuissimo curriculo.

maxima] quam maxima unus cod. et Putsch. Duebner.

fugella] fugela Vossius. flagella vett. editt.

Priscianus T. 1. p. 513. Cato in Thermum: Mor-
tuus est, sepelitus est.

mortuus cst] In edit priore hoc fragmentum orationi contra Ther-
mum de Ptolemaeo minore inserui. Popmam enim secutus in er-
rorem incidi. Popma putabat, hic mentionem fieri mortis Ptole-
maei Philometoris regis, quam Livius in Epit. lib. 52 tradidit,
Sed errat vehementer, nec de morte Ptolemaei bic sermo esse po-
test, siquidem is anno demum 608 (146) supremum obierit diem,
ut ex ordine rerum in Livii Epitome lib. 52 narratarum patet (cf,
Clinton Fasti p. 325) atque adeo tribus annis Catoni supervixerit,

98. Oratio de signis et tabulis.

Ea oratio contra ambitionem eorum dicta est, qui
sibi vel Romae vel in provinciis statuas et tabulas col.
locari cupiebant. Hic enim mos invaserat, ut multis
viris (nec tamen iis tantum, qui revera hoc digni erant
honore) tum in foris publicis tum in templis signa sta-
tuerentur aut tabulae, in quibus res eorum maxime lau-
dabiles depictae erant, figerentur. [1 autem, qui .gloriae
et ambitionis maxime erant cupidi, magno statuarum
numero florebant. "Talem ambitionem tantamque adula-
tionem oderat Cato, ideoque praecepit, ut huic libidini
modus imponeretur. Ac verisimile est, eum in censura
plerasque statuas, quae nec populi iussu nec senatus
decreto collocatae erant, tollendas iussisse. Quo autem

tale argumentum orationis esse opinemur, Plinius auc-
tor est in lib. 34, 6. L. Piso prodidit , M. Aemilio
C. Popilio II. coss. (a. 595) a censoribus P. Cornelio
Scipione, M. Popillio statuas circa forum eorum,
qui magistratum gesserunt, sublatas omnes praeter
eas, quae populi aut senatus sententia statutae es-
sent; eam vero, quam apud aedem "Telluris statuis-
set. sibi Sp. Cassius, qui regnum affectaverat, etiam
conflatam a, censoribus. Nimirum in ea quoque re
ambitioni providebant illi viri. Extant Catonis in
censura vociferationes, mulieribus Romanis in
provinciis statuas poni. Nec tamen potuit inhibere,
quo minus Romae quoque ponerentur, sicuti Corne-
liae Gracchorum matri, quae fuit Africani senioris
Jilia. | Sedens huic posita, soleisque sine amento in-
signis, in Metelli publica porticu, quae statua nunc
est in Octaviae operibus, — -— Ex eodem Plinio ac-
cepimus, jam ab antiquissimis temporibus honorem sta-
tuarum Romae in usu fuisse. Plut. Cato 19. Πρὸς δὲ
τοὺς ϑαυμάζοντας, ὅτι πολλῶν ἀδόξων ἀνδριάντας ἐχόν-
των ἐκεῖνος οὐκ ἔχει, , Μᾶλλον γὰρ, ἔφη, βούλομαι ζητεῖς
σϑαι, διὰ τί ἐμοῦ ἀνδριὰς οὐ κεῖται ἢ διὰ τί χεῖται;
Conf. Müller Archaeologie p. 166. — Pighius t. 2. p.
311 scribit: Latravit vehementer Cato contra statu-
arum turbas, eamque superbam ambitionem aeger-
rime tulit, et verba, Plinii (quae modo attulimus) de-
monstrant clare, Plinii tempore Catonis orationem
de statuis inter alias extitisse, sicut illa de sig-
nis et tabulis, cuius meminit Festus. Videmus,
orationem de signis et tabulis ab altera de statuis
distingui.a Pighio, ita ut numerus orationum nova-au«
geatur; 8564 accipere malo, GCatonem. in oratione de
aignis et tabulis etiam de statuis praecepisse. Oratio.
nem eiusdem fere argumenti multo post. M. zgrippa,
Augusti temporibus clarus, de tabulis signisque publi-
candis habuit, ut. infra dicemus.

Festus p. 286. .Redemptitavere item ut clamitavers,
Cato idem in ea, qua egit de. signia et tabulis: ho-

norem temptavere, ait, l efacta benefactis non 're-
demptitavere.

temptasere] emptitasere, Ursious probante Miüllero.

. . ἃ efacta] malefacta. | Ursinus.

39. Oratio de vestitu et vehiculis.

Oratio censoria.

Plutarchus in Catone c. 18. Τοὺς πλείστους rviact
μάλιστα τῇ περικοπῇ τῆς πολυτελείας, ἣν ἄντικρυς μὲν
ἀφελέσθαι, νενοσηχότων ἤδη καὶ διερϑαρμένων vm αὖ-
τῆς τῶν πολλῶν, ἀδύνατον ἦν, κύχλῳ δὲ περιιὼν mvay-
xal ἐσθῆτος, ὀχήματος, κόσμου γυναικείου, σχευ-
ὧν τῶν περὶ δίαιταν, ὧν ἑκάστου τὸ τίμημα δραχμὰς
χιλίας καὶ πενταχοσίας ὑπερέβαλλεν, ὑπερτιμᾶσϑαι τὴν
ἀξίαν εἰς τὸ δεχαπλάσιον, βουλόμενος ἀπὸ μειζόνων τι-
μημάτων αὐτοῖς μείζονας καὶ τὰς εἰςφορὰς εἶναι, καὶ
προςετίμησε τρεῖς χαλκοῦς τοῖς χιλίοις,

Livius lib. 39, 44. In censibus accipiendis tristis
et aspera in omnes ordines censura fuit. Ornamen-
ta et vestem muliebrem et vehicula, quae
pluris quam XV millium aeris essent, in
censum referre iuratos iussit; item mancipia
minora annis XX, quae post proximum lustrum X
millibus aeris aut eo pluris venissent, ut ea quoque
decies tanto pluris quam quunti essent. aestimaren-
tur , et his rebus omnibus terni in. millia aeris ad-
tribuerentur.

XV millium aeris] Quindecim millia aeris sive assium idem valent
quod mille et quingenti denarii : decem enmim asses antiquioribas
reipablicae temperibus denarium argeateum: conficiupt, Sie Livius
cum Plutarcho consentit. Gonf, Gronovius De Pecunia vet. p. 263.
Niebubr Róm, Gesch. T. 2, p. 456. Boeckh Metrol. Untersuch. p. 447,
Denarii mille et quingenti valent 319 'Thaleros. Vid. Hartmann
Tabellarische Uebersicht der róm. Münzen p. 9.

Priscianus T. 1. p. 243. M. Cato in censura de
vestitu et de vehiculis: Nam periniurium siet, cum
mihi ob eos mores, quos prius habui, honos detur;

ubi datus est, tum uti eos mutem atque alii modi
sim pro alius modi.

]bidem T. 4. p. 276. M. Cato in censura de ve-
stitu et vehiculis: INam periniurium siet, cum mihi
ob eos mores, quos prius habui, honos detur; ubi
datus est, tum uti eos mutem atque alii modi siem.

Ibidem T. 4, p. 566. M. Coelius de vestitu et
vehiculis: INNam periniurium siet cum mihi ob eos
mores, quos prius habui, honos detur; ubi datus
sit, tum uti eos mutem atque alii modi sim.

M. Cato] in tertio loco M, Coelius scribitur, et sic in omnibus co-
dicibus praeter Lipsiensem 2., qui Marcus quoque Caecilius habet,
legi Krehlius testatur in Addendis T. 1, p. XXII. Equidem Mf.
Cato pro M. Coelius restituo, quamquam BRuhnkenius ad Velleium
2, 68. p. 297 hunc locum Coelio Rufo oratori tribuere mavult,
atque, Krebl vana opinione (v. Ellendt p. CXVIII.) fretus, eidem
vindicare studet. Aliter etiam iudicat Ulrici ( Antike Historiogra-
phie p. 115,", qui haec verba ex orationibus Coelii Antipatri his-
torici, quae historiis eius insertae fuissent, excerpta putat. Αἱ
contra in eadem mecum sententia stant Maiansius p. 27., Ellendt
p. CXVII atque Weichert Poetarum latinorum Reliqui. p. 92. ;
item Duebner , qui adnotat: ,Coelii locus poat paucaa lineas a
Prisciano affertur : unde ortus error." —

40. Oratio de dote.

Oratio censoria, anno 570 (184) habita. Nec alter
sentit Weberus p. 33.

Cato pluribus orationibus luxuriam feminarum vitu-
peravit , nec alia causa erat, cur et dotem mulierum
lege praescriberet, et legem Voconiam de hereditate
earum anno 585 (469) suaderet, nisi quod reipublicae
damnosum putaret, mulieres maximis divitiis abundare,
eamque rem lege providere cupiebat. Catonem in ea-
dem oratione de matronarum priscorum temporum victu
et moribus dixisse suspicor.

Gellius 10, 23. Qui de victu atque cultu populi
romani scripserunt, mulieres Romae atque in Latio
aetatem abstemias egisse, hoc est, vino semper,

quod temetum prisca lingua appellabatur , abstina-
isse dicunt, institutumque, ut cognatis osculum fer-
rent reprehendendi causa, ut odor indicium faceret,
si bibissent. .4tque haec quidem in iis, quibus dixi,
libris pervulgata sunt, sed M. Cato non solum exi-
stimatas, sed mulctatas quoque a iudice mulieres
refert non minus, si vinum in se, quam si probrum
et adulterium admisissent. Verba M. Catonis ad-
scripsi ex oratione, quae inscribitur De dote, in
qua id quoque scriptum est, in adulterio uxores de-
prehensas ius fuisse maritis necare.

Vir, inquit, cum divortium fecit mulieri , iudex
pro censore est: imperium, quod videtur, habet: si
quid perverse tetreque factum est a muliere, mulc-
tatur; si vinum bibit, si cum alieno viro probri
quid fecit, condemnatur. De iure autem occidendi
ita scriptum est: 7n adulterio uxorem tuam si de-
prehendisses , sine iudicio inpune necares. llla te,
si tu adulterarere, digito non auderet contingere ,
neque ius est.

existimatas] osculo dato.

divortium fecit mulieri] Haec iungenda esse scribit Rein Das róm.
Privatr., qui locum sic inlerpretatur p. 192: Wann sich der Gatte
von seiner Frau scheidet, so erkennt über sie der Ricbter gleich
einem Censor, d. h. ausser der vor dem Familiengericht durchge-
gangenen Scheidung erbált sie von dem Civilrichter , der als Sit-
tenrichter auftritt, noch eine Strafe, z. B. Verlust an der Dos u.
s, w, Er hat Gewalt nach bester Ueberzeugung zu entscheiden.
Beging sie etwas schlechtes, so erhált sie Strafe für ihre Sitten-
losigkeit: hat sie aber sogar Wein getrunken und mit einem an-
dern sich vergangen, so wird sie verurtheilt ( denn dieses waren
die schlimmsten Verbrechen einer Frau.) Sed aliter interpungit
et interpretatur verba Catonis Gottlingius: is enim scribit (Gesch.
d. róm, Staatsverf. p. 100): Diese Stelle des Cato gilt von einer
freien Ehe, und spricht nicht von einem Hichteramt des Mannes,
das derselbe noch nach der Scheidung, unter Beibebaltung der ma-
nus, ausgeübt habe, sondern von einem gewoóhnlichen Hichter. Sie
lautet also: Vir cum divortium fecit ( wenn die Scheidung freier
-Ebé geschehen. und der Mann klagbar íst) mulieri iudex pro cen-
. Sore est, (so erbált das Weib ihren Richter mit censorischer Ge-

walt, d. h. was bei Mánnern der Censor ist, das ist dieser Rich.
ter für die Frau: er hat ein iudicium de moribus abzugeben.)
lnperium quod videlur habet ( dieser Richter hat die Strafe nach
Gutdünken zu bestimmen, wie ein Censor nach Gutdünken Maánner
unter die Aerarier versetzen kann), si quid perverse tetreque fac-
tum est a muliere ; multatur, si vinum bibit (das ist das perverse
facere ); si cum alieno viro probri quid fecit, condemnatur (das
ist das telre facere ). So ist die [nlerpunction herzustellen. Mul-
tatur an der Dos, condemnatur in anderer Weise als durch Geld.
Die ganze Stelle, besonders das ünperium quod videtur habet, wird
klar durch die Erzáhlung des Val. M. VIII, 2, 3. — Εἰ pruden-
tius sane aculiusque interpretatus est Catonis verba Gottling quam

Rein.

mulctatur] Wein p. 201: Multatur ist nur von der in einem Abzug

der dos bestehenden Geldstrafe zu verstehen.

ei einum bibit] Plin. Hist. 14, 13. Non licebat feminis Romae vi-
num bibere. Invenimus inter exempla, Egnatii Mecenii uxorem,
quod einum bibiaset e dolio, interfectam fusti a. marito, eumque
caedis a Romulo absolutum. | Fabius Pictor in Annalibus δαὶ
ecripéit , matronam, quod loculos, in quibus erant claees οἱπα-
riae cellae, reaignaoíisset, a suis inedia mori coactam, | Cn, Do-
mitius iudex pronuntiaeit , mulierem videri plus bibiase quam

vcaletudinia causa eirvo insciente, et dote mulctaeit.

Plinius eHist. 14, 13. Cato (scripsit), ideo propin-
quos feminis osculum dare, ut scirent, an temetum ole-
rent.

Cato] in oratione de dote, «t ex Gellii loco supra inemorato ap-

paret.

41. Oratio uti praeda in publicum referatur.

Hane orationem cum sequenti De praeda militi-
bus dividunda. inter censorias Catonis recensui, quo-
niam censoris potissimum erat, providere, ut aerario
bene consuleretur. Cum enim intellexisset Cato, i1m-
peratores magnam praedae partem in suum usum con-
vertere solere, et largitiones eorum modum excedere,
militesque corrumpi, ita ut exigua tantum praedae pars
in publicum aerarium referretur: praecepit oratione,
quanta praedae pars reipublicae, quanta imperatoris,

quanta militum esse deberet, quantumque militibus lar-
girl liceret. Et cum impedire cuperet, ne luxuria ia
vita privata nimis cresceret, edixit simul, ut elegantis-
sima graecarum artium opera, veluti signa et statuae
deorum, quae captae fuerint, non in privatorum domus
abscondi et pro suppellectili haberi liceret, sed in tem-
plis tantum et publicis foris digne statuerentur.

Ex fragmentis utriusque orationis, quae cuncta fere
simile continent argumentum, colligendum puto, ambas
inscriptiones ad unam eandemque orationem referendas
esse: altera enim orationis pars de praeda militibus di-
vidunda egit, altera autem in eo versata est, ut praeda
in publicum sit referenda. Atque grammaticos vario mo-
do orationes Catonis inscribere, satis notum est.

Maiansius autem p. 18 putat, Catonem hanc oratio-
nem post reditum ex Hispania a. 560 habuisse.

Priscianus T. 4. p. 355. Cato censorius in orati-
one, quam scripsit, uti praeda in publicum refera-
tur: Miror, audere atque religionem non tenere,
statuas deorum, exempla earum facierum, signa
domi pro supellectile statuere.

religionem non tenere] |. e. miror, religioni non esse hominibus
( dass sie sich kein Gewissen daraus machen ). Vid. Ellendt Hall,
Litt. Z. 1834. Januar. p. 89.

earum] harum duo codd. Paris. «sacrarum Duebner. Recte.

42. Oratio de praeda militibus dividunda.

, Ex argumento praecedentis orationis apparere vide-
tur, hanc eandem cum illa esse orationem.

Gellius XI, 18. JM. Cato in oratione, quam De
praeda militibus dividunda scripsit, vehementibus et
illustribus verbis de inpunitate peculatus atque licen-
tia conqueritur. Fures, inquit, privatorum furtorum
in nervo atque in compedibus aetatem agunt, fures
publici in auro atque in purpura.

fures publici] Multi romanorum imperatores vel magistratus provin-

- ciarum erant publici fures, δὶ quidem praedam non in aerarium
reipublicae referebant, sed in usum privatum convertebant.

Nonius p. 475. 226. imperativo modo. Cato de
praeda militum dividunda: 'Tu dives fite. Crassus
lib. XVI. Iliados: Socii nunc 746 viri.

militum] legendum mitibus. ^ Nec aliter iudicavit Maiansius p. 18.

fite] legendum filo, ut iam in Laurenbergii Antiquario p. 177 legi-
tur, nec aliter iudicavit Ramshorn Lat, Gramm. p. 153. Struve
autem Ueber die latein. Declination und Coniugat, p. 236 coniecit ;
Cato de praeda militum dieidenda : Tu dives fito Crassus. Cn.
Matius etc. Mirandum est, si Struve opinabatur, Catonem inen-
tionem fecisse Crassi Divitis , qui plures aetates post illum vixit !
Crassus autem, quem Nonius profert, est Ninnius Crassus, qui Ili-
adem vertisse traditur, Etiam Weichert Poet, lat. Reliqu. p. 87
Struvii opinionem refellit, etsi ipse in eo errat, quod fite pro fito,
quod verum opinor, defendit.

Nonius p. 510. Cato de praeda militum dividen-
da: Fraudulenter atque avariter.

militum] militibus legendum.

Paullus Epitome Festi p. 378. V'iritim dicitur dari,
quod datur per singulos vivos. Cato: Praeda quae
capta est, viritim divisa.

Cato] Quo loco id dixerit Cato, nescio : sed huc retuli argumenti si-
militudine commotus. Αἱ dum repetita cnra hoc ipsum agito menteque
pervolvo, ex alia oratione baec verba excerpta puto, et quidem ex
oratione de &uo consulatu. | Cato enim, cum in Hispania bellum
gessisset, praedam captam militibus viritim divisit, sibi ipsi nibil
reservavit, ut Plutarchus tradidit in vita Cat. c. 10: Τοῖς μὲν
οὖν στρατιώταις πολλὰ παρὰ τὴν στρατείαν ὠφεληνεῖσιν
ὅτε καὶ λίτραν ἀργυρίου κατ᾽ ἄνδρα προςδιένειμεν εἰ-
πὼν, ὡς κρεῖττον ἦν πολλοὺς Ῥωμαίων ἀργύριον 7 χρυ-
σίον ὀλίγους ἔχοντας ἐπανελθεῖν" εἰς δ᾽ αὑτὸν ἐκ τῶν
ἁλισκομένων οὐδὲν ἐλθεῖν λέγεε πλὴν ὅσα πέπωκεν ἢ βέ-
βρωκεν. Καὶ o9x αἰτεῶμαι, φησὶ, τοὺς ὠφελεῖσναι ξη-
τοῦντας ἐκ τούτων, ἀλλὰ βούλομαι μᾶλλον περὶ ἀρετῆς
τοῦς ἀρίστοις 7) zegl χρημάτων τοῖς πλουσιωτάτοις ἀμελ-
λᾶσναε καὶ τοῖς φιλαργυρωτάτοις περὶ φιλαργυρίας. —

43. Oratio de spoliis, ne figerentur, nisi quae de hoste
capta essent.

Eadem censoria anno 570 (184) habita.
Cum luxuria Homanorum invalesceret idque quam

maxime adamaretur, quod pretiosissimum erat, impera-
tores, redeuntes ex bellis vel ex provinciis subactis ,
nomini suo maximum eo splendorem adiicere cupiebant,
ut non solum pulcherrimam praedae partem, velut sta-
tuas, vasa, vestes, in templis et foris publicis statue-
rent, sed ex pecunia, quam de praeda redemerant, ar-
tifielosa opera, statuas aureas, coronas, clipeos, facien-
da curarent. Cato igitur huic libidini resistendum ra-
tus, praecepit, ne alia spolia in templis figerentur, nisi
quae de hoste capta essent.

Festus p. 284. Resignare antiqui pro rescribere po-
nebant, ut adhuc subsignare dicimus pro subscribere. Ca-
to de spoliis, ne figerentur, nisi quae de ho(ste capta
essent : sed tum, ubi ii dimissi sunt) rew(ertantur
resignatis vectigalibus.)

sed tum etc.] Hoc fragmentsun ex Servio suppletum est, «wt mox
apparebit.

Servius ad Virg. Aen. 4, 244. "Tradunt resignare
vetuste ita dictum, ut nos adsignare dicimus pro dam-
no, ut est apud Catonem in L. Furium de aqua:
Quod attinet ad salinatores aerarios, cui cura vec-
tigalium , resignat. et idem in oratione , ne spolia
Jigerentur , nisi de hoste capta: Sed tum ubi ii di-
missi sunt, revertantur resignatis vectigalibus.

AX. Oratio, uti basilica aedificetur.

Livius lib. 39, 44. Cato atria duo, Maenitum et
Titium, in lautumiis et quatuor tabernas in publi.
cum emit, basilicamque ibi fecit, quae Porcia appel.
lata est. De pretio, quo basilica a Catone locabatur,
magna lis fuerat orta, ut Plutarchus auctor est c. 19:
Πολλὰ δὲ καὶ πρὸς τὴν τῆς βασιλικῆς κατασχευὴν nvav-
τιώϑησαν, ἣν ἐκεῖνος ἐκ χρημάτων κοινῶν ὑπὸ τὸ βου-
λευτήριον τῇ ἀγορᾷ παρέβαλε καὶ Πορκίαν Βασιλικὴν
προςηγόρευσε. ᾿

De Porcia basilica vide Bunsen Beschreibung der

Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 6

Stadt Bom. T. 3. Abth. 2. p. 28. 68 sqq., qui prae-
terea docet, Plautum in fabula quadam huius basilicae
meminisse. Pseudo- Asconius in Divinationem p. 120.
Priscianus T. 1. p. 416. A villico etiam villico vel
villicor dicebant antiqui. Cato in oratione, quae in-
scribitur, Uti basilica aedificetur : ,J4ntequam is villi.
care coepit. |

villicare] rusticari, — In codd. fere vilicari una 7. Duebner.

45. Oratio de fundo oleario.

Maiansius p. 7. nullam esse Catonis orationem de
fundo oleario censet, sed in loco Festi, quem infra da-
bimus, Labeonis librum de fundo oleario intelligendum
existimat , eamque secutus est opinionem Lachmann
Comment. de Livii fontibus altera p. 17. Sed omni
probabilitate hanc carere coniecturam sentio, nec Festi
locus eam adiuvat.

Censores omnium rerum, quae ad agriculturam per-
tinebant, curam habuerunt. Cum autem Cato in agro
bene colendo divitias niti censeret reipublicae romanae,
et cum ipse rei rusticae esset peritissimus, non mirum,
in censura publice his de rebus praecepta'eum dedisse,
atque rusticos ignavos castigavisse. (Conf. Kreutzer
Róm. Antiqu. p. 143. Niebuhr Hist. Hom. t. 2. p.
451. ed. 2da.)

Gellius 4, 12. Si quis agrum suum passus fue-
rat sordescere, eumque indiligenter curabat, ac ne-
que araverat neque purgaverat, sive quis arborem
suam vineamque habuerat derelictui: non id sine
poena fuit, sed erat opus censorium, censoresque
aerarium faciebant. Item si quis eques romanus
equum habere gracilentum aut parum nitidum visus
erat, impolitiae notabatur. Id verbum significat,
quasi si tu dicas incuriae. Cuius rei utriusque auc-
toritates sunt, et M. Cato id saepenumero attesta-
tus est.

Plinius Hist. 18, 3. grum male colere censo-

rium probrum iudicabatur. tque, ut refert Cato,
quem virum bonum colonum dixissent, amplissime
laudasse existimabant.

In oratione, de qua nunc loquimur, de oleae cul-
tura docuit: qua de re vide, quae in eiusdem Catonis
libro de re rustica cap. 61— 69, et in Plinio lib. 165.
c. 1—8 leguntur.

Festus p. 242. Pulchralibus atque cupidus. Cato
in ea, quae est de fundo oleario.

pulchralibus] pro pulchris. Paullus.

cupidua) cupidiis, Ursinus prob. Müllero.

46. Oratio de agna musta pascenda.

Eam inter censorias retuli, eadem, qua in praece-
denti, ratione ductus. Dixit de cura agnorum.

Priscianus T. 4. p. 268. Cato censorius de agna
musta pascenda musta agna pro nova dixit.

musta] Mustue quoque musti excipit Probus , quod tamen mobile
eidetur , cum veterea et foeminino et neutro genere inveniuntur
hoc protulisse pro noeus, πορα, noeum. Pri«cianus. Mustum non
solum einum , serum noeellum quidquid est, recte dicitur. | No-
nius p 136, (Cato ceneorius agnam mustam pro mustea doxaí-
ζῶν scribit Ellendt ad Brutum p. 211.

Priscian. T. 4. p. 404. Cato de agna pascenda:
Citer ager allegatus ad sacra erit.
Priscian. T. 1. p. 598. Cato de agna pascenda :
Citer agér allegatus ad sacra erit. |
citer] i. e. ager, qui citra est, sacrorum sumtus levabit. Maiansius

aliter interpretatur p. 44: Coto loguitur de agro, quo eacra
p fieri. deberent, “

Festus p. 242. (Pascuales oves pascales ins)cienter
Cato dixit in ea, (quam scripsit de musta agna):
(ali) pascalis ovis vetuit.

paescuales] pascales oces Cato posuit pro paecuales. Paulus.

quam scripsit de musta agna] Hunc Festi locum orationi de agna
musta pascenda inserendum esse, in editione priore dixi. Assen-
titar C. Ὃ. Müller.

8A
Festus p. 242. (Idem pellitas oves 'l'arentin)as ap-
pellat in ea. ora(tione, quae est) . . . . (eo pre)cio

Tarenti, plus C HS (emit pellitam ovem, q)uam ignaro
(in agro?) Tarentino (qd pascatur, nominant.)

in ea oratione] supplendum de agna musta pascenda,

pellitas oves] pellitis ovibus opponuntur pascuales, Schneider ad

Varronem de re rust. 2. 2, 18.

47. Oratio, ut plura aera equestria fierent.

Haec inscriptio triplici modo explicatur.

Lipsius De Militia romana 1l. I. c. 5. Opp. T. 3.
p. 37. putat, Catonem hac oratione suasisse, ut auge-
rentur aera equestria sive equitibus stipendium maius
penderetur. Constat autem, de stipendio militum plu-
res in republica romana factas esse mutationes, ut Nie-
buhrius H. R. t. 2. p. 496. et Boeckh Metrolog. Un-
tersuch. p. 423. sqq. tradiderunt. Huc pertinere vide-
tur, quod Góttling Gesch. d. róm. Staatsverf. p. 256
scribit: Servius Tullius behielt die von L. Tarquinius
Priscus getroffene Einrichtung bei, dass Wittwen und
Unmündige zur Ernahrung natürlich zweier Ritter-
pferde jahrlich 2000, für eines also 1000 asse als aes
hordearium beschaffen mussten. Aus Cato bei Pris-
cian scheint gefolgert werden zu kónnen, dass. statt
2000 asse spater 2200 gegeben werden sollten. Quod
si haec interpretatio vera est, oratio Catonis censoria
esse videtur: censores enim de censu augendó minuen-
dove iudicare solebant.

Gronovius autem De Pecunia vetere p. 125. ed Lugd.
existimat, Catonem suasisse, ut numerus eorum, qui
aera. equestria trahant vel equum publicum habeant,
augeretur. —Consentit Madwig in Opusculis p. 79:
Censu quidem eo senatores a primis temporibus
erant, ex quo equites scribebantur, ut hactenus mi-
rum videri non debeat , hoc datum summo ordini,
ut omnes equum publicum haberent et in equitum
centuriis essent , cum ex ceteris hominibus equestri

censu deligerentur, quibus equus adtribueretur. No-
. tissimum est enim vel ex Livio V, 7. non omnibus
assignatum fuisse , nec sane poterat ; cum enim ex
publico. pecunia daretur, certus numerus equorum
esse debuit. Haec sunt illa aera equestria (por-
tiones nos diceremus), quae, ut plura fierent, M.
Cato suasit, id est, quemadmodum recte I. F. Gro-
novius interpretatur, ut pluribus ad equos publicos
alendos pecunia assignaretur , (non ut amplior ea
pecunia esset.)

Maiansius p. 44 scribit: Cato suasionem habuit, ufi
plura aera equestria fierent, hoc est, ut equites ma-
iora tribnta penderent.

Difficile est diiudicare, Lipsii an Gronovii interpre-
tatio (tertia enim opinio levior est) iustior veriorque
sit: utraque enim satis probabilis.

Priscian. t. 1. p. 317. 1n raro sunt usu aera, ae-
rum; aeribus. Cato in oratione, qua suasit in sena-
tu, ut plura aera equestria fierent: INunc ergo ar-
bitror oportere restitui, quo minus duobus millibus
ducentis sit aerum equestrium. |n eadem: De aeri-
bus equestribus de duobus milibus actum.

restitui] institui Lipsius De Militia Rom, 1. 5. p. 37.

quo minus] ne quo minus vere correxit Lipsius, Augeri enim, ait,
vult et suadet aera equestria: bina imnillia ad alendum equum equiti
dari solebant, atque ita ducenta Cato addi iubet, Gronovius autem
de Pecunia p. 125 eandem Lipsii lectionem (ne quo :;ninus) tue-
tur, sed prorsus aliter verba interpretatur, — 4, Lipsii. enim , ait,
interpretationem contemnit contunditque Polybius, qui seni Catoni
aetfatia mediae aequalis fuit: ex eo scimus, equitum stipendium
annuum longe quina millia aeris excessisse , cum denarium di-
urnum, certe non infra quindecim aeses haberent. Praeterea ne
aermo quidem istum sensum pati videtur, ut duo millia sunt
aerum eguestrium «significet, aes equestre vel etipendium
eguilum eat duo millia, nam cum aes equestre vel aera
equestria dicimus , non singulos asses intelligimus , sed. ain-
gula vel singularum personarum stipendia. | Hinc in lapide. anti-
quo L. Valerius L. F. Vol, Maternus, Toletanus ge-
nere, miles legionis X Geminae, annorum XXXV.,
aerum duodecim.:— lta tot euni aera equestria

multo suaeius auribus quidein meie accidit hac sententia :. tot
sunt, qui aes equestro. (trahant :. tot sunt loca νοἱ numeri equum
publicum | habentium, quam ἰδία: tot sunt asses, qui cuique
eguiti dantur. — Itaque etsi multia partibus plure& in equestri
ordine fuerint aetate Catonis, non tamen necesse est, plus duo.
bue millibus fuisse aerum equestrium, seu plures duobus milli-
bus equo publico fuisse." — Rubnkenius quoque, cum hoc loco
uteretur ad Suetonii Caesar. c. 10., Lipsii emendationem secutus
est, ita ut Geelius adnotaret: ,,videntur Rubpnkenio fuisse causae,
bunc locum ita citandi. *

in eadem] ,Pertinet fortasse De aeribus equestribus ad titulum

orationis, * Krehl. Non consentio.

actum] "Vide adnotationem proximam.

Charisius p. 69. Aeribus. Cato, ut plura aera

equestria fiant: 4Aeribus equestribus de duobus mil-
libus a cc.

ad cc.]] ,eocabulum actum e Prieciano petitum exhibet Putach.

Sed Codex et Ed. pr. pro ea oce praestant a cc. Quod si
superiorem illum locum a Prisciano citatum comparamus, acri-
bendum videbitur ac ducentiíe pro actum, quod ipsum altero
loco apud Priscianum legendum erit, quamoie ibi nulla earietae
lectionis enotatur. "^ . Lindemann.

Paullus p. 27. 4eribus pluraliter ab aere, id est,

aeramento, Cato dixit.

Cato] Popma huic orationi inseruit, ^ Sed incertum est: explicatio

enim, quam Paulus addit, alio sensu id vocabulum intelligendum
esse docet, quam eo, quo in hac oratione usurpatum videtur, at-
que Müller adnotat : ,, non de stipendiis, sed de aereis casis aera
posuit Cato, ^ — Item Freund in Lexico,

In edit. pr. aliud Catonis fragmentum ex Prisciano

T. 4. p. 332 huc retulimus, quod nunc incertis adscri-
bendum existimavi.

48. Oratio ad litis censorias.

Eam Cato habuit censor ad populum, antequam no-

tarum redderet rationem, quae multas excitaverant lites.
Quapropter Ursinus emendabat ad notas censorias.

At fortasse magis vero est simile, tum eam dictam

esse, cum Titus Flamininus effecisset, ut locationes,
quas censor fecerat Cato, irritae essent et mulcta ei
irrogaretur. Plutarch. Cat. 49. Οἱ δὲ περὶ τὸν Τίτον
συστάντες ἐπὶ αὐτὸν ἔντε τῇ βουλῇ τὰς γεγενημένας ἐκ-
δόσεις καὶ μισϑώσεις τῶν ἱδρῶν καὶ δημοσίων ἔργων
ἔλυσαν ὡς γεγενημένας ἀλυσιτελῶς xoi τῶν δημάρχων
τοὺς ϑρασυτάτους παρώξυνον ἐν δήμῳ προςχαλέσασθϑαι
τὸν Κατωνα xal ζημιῶσαι δυσὶ ταλάντοις. ld in ipsa
censura factum est.

Livius 39, 44. Quae in loca publica inaediftcata
immolitave privati habebant , intra dies triginta de-
moliti sunt (Cato et Flaccus censores). opera deinde
facienda ex decreta in eam rem pecunia, lacus
sternendos lapide , detergendasque qua opus esset
cloacas , in .4ventino et in aliis partibus, qua non-
dum erant, faciendas locaverunt. et separatim Flac-
cu$ molem ad Neptunias aquas et viam per Formi-
anwun montem , Cato atria duo Maenium et Titium
in lautumiis et quatuor tabernas in publicum emit,
basilicamque ibi fecit, quae Porcia appellata est.
et vectigalia summis pretiis, ultro tributa infimis
locaverunt. quas locationes cum senatus precibus et
lacrimis publicanorum victus, induci et de integro
locari iussisset, censores, edicto summotis ab hasta
qui ludificati priorem locationem erant, omnia ea-
dem paullum imminutis pretiis locaverunt. | INobilis
censura fuit simultatiumque plena, quae M. Por-
cium, cui acerbitas ea assignabatur, per omnem vi-
tam exercuerunt,

Ex hoc loco apparet, in ipsa censura de litibus
censoriis egisse Catonem.

Festus p. 242. Periculatus sum, Cato ait in ea
oratione, quam scripsit ad litis censorias.

Festus p. 242. Parsi non peperci, ait Cato in ea-
dem oratione: Scio fortunas secundas neglegentiam
prendere solere: quod uti prohibitum irem, quod in
me esset, meo labori non parsi.

. prendere] δι verbum incorruplum est, siguifical , mit sich führei,"
sibi adiungere,

49. Oratio de lustri sui felicitate.

Cato et Flaccus censores lustrum condiderunt, quod
Livius narrare oimisit, sed in Fastis Capitolinis facta
est eius mentio: Cens. L. Valerius P. f. L. n. Flac-
cus. M. Porcius M. f. Cato lustrum fecerunt
XXXXVF III. Conf. Clinton Fasti Oxford 1830. T.3.
p. 446, qui tabulam chronologicam lustrorum romano-
rum adiecit.

Accedit haec inscriptio ex Eumenii Gratiarum ac-
tione Constantino c. 43. Quinque annorum nobis
reliqua remisisti. O lustrum omnibus lustris feli-
cius! o lustrum, quod merito hanc imperii tui ae-
quavit aetatem! Nobis ergo praecipue te principem
dii creaverunt , quibus singulis haec est nata felici-
tas, ex quo tu imperare coepisti. | Quinquennalia
tua nobis etiam perfecta celebranda sunt; illa enim
quinto incipiente suscepta , omnibus populis iure
communia , nobis haec propria, quae plena sunt.
Praeclara fertur Catonis oratio de lustri
sui felicitate. lam tunc enim in illa vetere re-
publica ad censorum laudem pertinebat, si lustrum
felix condidissent, si horrea messis implesset, si
vindemia redundasset, si oliveta larga, fluxissent.

Conf. infra Scipionis minoris oratio contra 4sel-
lum, qui lustrum infelix obiecerat. De ritu lustri con-
diti dixit Huschke ad librum Incerti auctoris Magistratu-
um et Sacerdotiorum P. R .pag. 52. Góttling Gesch. d.
róm. Staatsverf. p. 331. Fuss Antiquitates Rom. p. 132.

Hic finiunt orationes censoriae.

50. Oratio de ambitu.

A. 573 (181) dicta videtur.
Quamvis multae ac variae causae excogitari possint,
propter quas Cato de ambitu habuerit orationem, ta-

P———»—————————— ,4ΔΦ

men tum potissimum eum ea de re dixisse opinor, cum
lex Cornelia Baebia de ambitu a. 573 (4181) ferretur.
Livius l. 40, 19. Legem de ambitu consules (M. Bae-
bius Tampbilus et M. Corn. Cethegus) ex auctoritate
senatus ad populum tulerunt. Scholia Bobiensia in
Orat. Cic. p. Sylla p. 364. Damnati lege Cornelia
(Baebia) hoc genus poenae ferebant, ut magistra-
tuum petitione per decem annos abstinerent.

Maiansius p. 44 ad eundem annum orationem refert.

Ellendt autem p. XXIII scribit, orationem de am-
bitu fortasse in petitione censurae esse habitam a. 569
(185), cum certum sit, competitores censurae summa
contentione et ambitu hunc honorem concupivisse.

Priscianus t. 1. p. 208. Cato de ambitu: Sed
sunt partim, qui duarum rerum alterius utrius
causa magistratum petunt.

Ibid. p. 243 eadem verba leguntur.

Sigonius ]l. 2. de Iudic. 30. huc referendum putat
alterum fragmentum Catonis, quod apud Festum v. ro-
gat p. 282 legimus: Cato in dissuasione, ne lex Bae-
bia derogaretur ait: hoc potius agam , quod hic ro-
gat. ltem Gothofredus ad Festum. Conf. Duker ad
Livium l. 40, 44. Equidem Festi locum ad alteram le-
gem Baebiam de numero praetorum retuli, ut paulo
post dicemus.

91. Dissuasio ne lex Baebia derogaretur.

Cato orationem habuisse videtur anno 574 (180).

Pighius in Annalibus T. 2. p. 339 scribit: ,ide-
tur M. Baebius praetor legem ex senatus auctori-
tate tulisse ad populum, ut alternis annis quatuor
solummodo praetores crearentur. — Quam tamen
otiosam ad annum 574 usque (conf. Liv. 40, 44.) et
postea etiam remansisse, ex superioribus facile col-
ligere est, ut ex sequentibus constabit , quando ni-
mirum cum mole imperii crescentibus bellis praeto-
rum numerum adaugere magis quam minuere ne-

cesse fuit. Dissuasisse tamen aliquando M. Cato-
nem, ne derogaretur lex Baebia, et ad populum de
hac egisse, colligimus ex Festo, qui citat eius ora-
tionem in voce Hogat." — -— Legem Baebiam de
praetoribus anno 562 (192) latam non solum Pighius,
sed Dukerus quoque ad Livium 40, 44. atque Walte-
rus (Gesch. d. róm. Rechts p. 150) statuunt.

Catonem anno 574 (180) orationem habuisse, ut lege
Baebia crearentur praetores, ex ea re colligendum opi-
nor, quod Livius dicit, illo anno praetores ea lege
creatos, euim inultos annos antea ea lex non amplius
observata fuisset vel valuisset. Livius enim dicit 40,
44: Eo anno rogatio primum lata est ab L. Vi-
lio tribuno plebis , quot annos nati quemque magi-
stratum peterent caperentque. — Praetores quatuor
post multos annos lege Baebia creati, quae alter-
nis quaternos iubebat creari. Walter dicit 1. |.:
Nach dem Baàbischen Gesetz sollten abwechselnd bald
nur vier bald sechs Pràtoren gewahlt werden, wahr-
scheinlich damit die Pràátoren von Hispanien wegen
der grossen Entfernung nur jede zwei Jahre wechsel-
ten, doch ist diese Beschrankung nicht beobachtet wor-
den. Ad eandem legem orationem Catonis referendam
existimat Maiansius p. 32.

Ausonius autem Popma ad alteram legem Baebiam
de ambitu orationem Catonis retulit eandemque secu-
tus est opinionem Sigonius ad Livium 40, 44. Conf.
orationem praecedentem Catonis de ambitu.

Festus p. 282. Rogat est consulit populum, vel
petit ab eo, ut id sciscat, quod ferat. unde nos quo-
que in consuetudine habemus pro petere et orare. Ca-
fo in dissuasione, ne lex Baebia derogaretur , ait:
Hoc potius agam, quod hic rogat.

Nonius p. 470. Largi pro largire. Cato lege Bae-
bia: Pecuniam inlargibo tibi.

pecuniam] Hoc fragmentum Popmae ausam dedit, ut crederet, in
oratione de lege Baebiía de ambitu diclum esse, Sed singulis ver-

bis non tantum tribuemium opinor, ut ex eis totius orationis ar-
gumentum colligere et enucleare liceat.

99. Oratio, ne legi Orchiae derogaretur.

Extabant in republica romana multae leges sumtua-
riae, sed tantopere Homani luxuria delectari coepere,
ut eae leges aut abrogarentur aut invalidae essent.
Nam quo tempore Antiochus rex devictus erat, inde
libido atque licentia in dies crescere coepit. Livius 39,
6. ,Luxuriae peregrinae origo ab exercitu A4siatico
invecta in urbem est. ii primum lectos aeratos, ves-
tem stragulam pretiosam, plagulas et alia textilia,
et quae tum magnificae supellectilis habebantur ,
monopodia et abacos Romam advexerunt. | Tunc
psaltriae sambucistriaeque et convivalia ludionum
delectamenta addita epulis , epulae quoque ipsae et
cura et sumtu maiore apparari coeptae. "Tum co-
quus, vilissimum antiquis mancipium et aestimatio-
ne et usu, in pretio esse, et quod ministerium fue-
rat, ars haberi coepta. Vix tamen illa, quae tum
conspiciebantur, semina erant futurae luxuriae, “ —
Ut luxuriae modum imponeret, C. Orcbhius tribunus
plebis anni 573 (181) legem sumtuariam tulerat. Ma-
crobius Saturn. 2, 13. Prima omnium de coenis lex
ad populum Orchia pervenit, quam tulit C. Orchius
tribunus plebis de senatus sententia tertio. anno
quam Cato censor fuerat. Cuius verba, quia pro-
lixa sunt, praetereo ; summa, autem eius praescribe-
bat numerum convivarum. et haec est lex Orchia,
de qua Cato in orationibus suis vociferabatur, quod
plures, quam praescripto eius cavebatur, ad coenam
vocarentur, cumque auctoritatem novae legis aucta
necessitas: imploraret, post annum vicesimum secun-
dum legis Orchiae Fannia lex lata est anno post
Romam conditam secundum Gellii opinionem quin-
gentesimo octogesimo octavo. Fanniae autem legis
severitas in eo superabat Orchíam legem, quod in

superiore numerus tantummode coenantium cohibe-
batur, licebatque secundum eam unicuique bona sua
inter paucos consumere, Fannia autem etiam sumti-
bus modum fecit assibus centum.

C. Orchius] tulit sumtvariam legem a. 573 (181), sicuti Fischerus
quoque (Zeittafeln) testatus est. Varges Spec. Quaest. Luciliana-
rum (Hhein. Mus. 1833. 1. Heft p. 41.) anno 572, non a, 573
latam scribit,

guod plures] De numero convivarum , qui lege Orchia praescriptus
erat, nihil conslat ; sed aliunde scimus, quid apud Roinanmos recep-
tam trituinque fuerit, Notum cnim est proverbium Septem consi-
eium , novem eero coneicium , quod legilur apu Jul. Capitolinum
in Vero Imp. c. 5. quodque Zell in Fevienschriften T. 2. p. 15.
lepide vertit: Sieben Gaste ein Mahl, neun eine Qual. Similiter
Ausonius in Ephemeride p. 104: Ser enim coneieium cum rege
bustum : δὲ super , coneicium est. — Extabat M. Varronis Satira,
in qua disseruit de apto convivarum numero, dixitque, convivarum
numerum incipere oporlere a Gratiarum numero et progredi ad
Musarum, id est, proficisci a tribus et consistere in novem. (Gel-
lius 13, 11.) Ex Plinio vero apparere dicit Zellius, in prioribus

reip. temporibus legitimum fuisse numerum convivas quatuor.

Fannia lex] !ata est à Fannio consule ἃ 593 (161). Unde patet,
magnum errorem in Macrobii verbis inesse, atque legendum :
Post annum XX (non XXII) legis Orchiae Fannia lex lata est,
anno post Romam conditam secundum Gellii opinionem DLX X X XIII
(non DLXXXVIII). Couf. Varges l. l.

De argumento orationis nunc dicendum est. Sed
nibil certi explorare mihi licebat. Multa enim excogi-
tari possunt, quae aperte falsa videntur, nihil autem,
quod verum et probabile est. Sic tale quid fingere lu-
bet. Cum multis Romanorum lex Orchia nimis seve-
ra et dura esse videretur, de ea abroganda legem tulit
nescio quis. Cato dissuasit, ne ei derogaretur. Quo
autem anno orationem dixerit, incertum. . Grammatici ,
qui fragmenta eius tradiderunt, vario modo eam inscri-
bunt, ita ut in priore editione duas de lege Orchia ora-
tiones discernendas arbitrarer, unam, qua eam legem
dissuaserit , alteram , qua suaserit, ne ea derogaretur,
eandemque opinionem protulit Pighius in Annal. ad a.

572 p. 330, quem secutus est C. O. Müller in Festo
p. 200 et Baiterus in Indice Legum p. 273; item Fi-
scherus, qui putat, Catonem a. 593 (1614), cum lex
Fannia promulgaretur, dissuasisse, ne legi Orchiae de-
rogaretur, anno autem 573 (181) legem Orchiam, quae
tum rogata est, dissuasisse. Sed verius puto, unam tan-
tum accipere orationem, praesertim cum credi omnino
non possit, Catonem unquam banc legem sumtuariam
dissuasisse, et magis vero sit simile, in inscriptione
grammaticorum inesse errorem. Nec aliter iudicant
Bolhuis atque Ellendt, item Maiansius p. 30.

At fortasse aliud argumentum magis probabile. Cum
enim Cato videret, leges sumtuarias ab optimatibus ne-
gligi et contemni, atque in censura id potissimum age-
ret, ut homines luxuriosos notaret, legesque veteres
restitueret; orationem habuit, in qua praecepit, ne de
lege Orchia derogaretur. Ideo hanc orationem iis ad-
numerandam puto, quas censor a. 570 (184) egit.

Festus p. 201. Obsonitavere, saepe obsonavere.
Cato in suasione de lege Orchia derogaretur: Qui
antea obsonitavere postea centenis obsonitavere.

in suasione de lege] legendum in suasione , ne de lege Ὁ, dero-
garelur : ne enim propter extremam sillabam v. suasione excidit.

Conf. Baiterus in Indice Legum p. 273, Augustinus coniecit ne
legi Orchiae derogaretur.

gui] quinie. Maiansius p. 30. Sed coena, quae assibus quinque
constat , nimis parca videtur, cum ipse Cato triginta assibus coe-
nare soleret teste Plutarcho Vit. Cat, c. 4. qui antea denie obs.
Augustinus. qui antea octoni coenaeere. C. O. Muüller, i. e.
octo convivae.

centenis] centeni Scaliger prob, Müller. Interpretes aut de pretio
coenae aut de numero convivarum verba intelligenda arbitrantur,
itaque alii vel quinis vel denis int. assibus, alii octoni et centenis

(convivae) corrigebant.

Festus p. 242. Percunctatum patris familiae nomen
ne quis servum mitteret, lege sanctum fuisse ait Cato
in ea, qua legem Orchiam dissuadet.

legem Orchiam dissuadet] — Festus in inscriptione errat: debebat

enim scribere : Cato in ea, gua diesuadet, ne Orchiae legi dero-
&garetur, Ellendi (Hall. Litt, Z. 1834. Jan. p. 89.) coniicit : in
ea gud l. Orch. euadet.

ne quis seroum mitteret] Schneider De vita Gatonis p. 5. ad haec
verba pertinere putat, quod Plularchus refert in vita Cat. c, 21.

Scholia Bobiensia in Ciceronis Orat. pro Sestio in
Orellii Scholiastis T. 2. p. 340. Implet exhortationem
bonae sectae ad conservationem reip. pertinentis.
Ion aliter et M. Cato in legem Orchiam conferens
ea quae virtus, ut summae gloriae sint a virtute
proficiscentia, dedecoris vero praecipui existimen-
tur, quae voluptas suadeat non sine labe vitiorum.

in legem Orchiam] non adversus legem Orchiam (nemo enim ve-
rum pulabit, Catonem aliquando adversus hanc legem optimam et
utilissimam reipublicae dixisse ): sed dicit: Cato de lege Orchia

ea dicit, quae virtus ipsa de ea diceret, eommendat eain tantidem
quam si virtus ipsa eam coimendaret.

Macrobius Sat. 2, 13. Haec est lex Orchia, de qua
Cato in orationibus suis vociferabatur, quod plures,
quam praescripto eius cavebatur, ad coenam vocarentur.

Plinius Hist. 8, 51. Neque alio ex animali (quam
ex sue) numerosior materia ganeae, quinquaginta prope
sapores, cum ceteris singuli. Hiínc censoriarum legum
paginae interdictaque coenis abdomina, glandia, testi-
culi, vulvae, sincipita verrina. Placuere autem et feri
sues. Jam Catonis censoris orationes aprugnum ex-
probrant callum.

Catonia ceneoris] Nescio, utrum in oratione de lege Orchia an po-

tius in alia oratione censoria, qua de luxu coenarum locutus est,

dictum sit.

Servius in Virg. Aen, 4, 726. Cato ait: et in
atrio et duobus ferculis epulabantur antiqui.

Cato] in oratione de lege Orchia, Maiansius p. 32.

Macrobius. Sat. 2, 13. Cato sumtuarias leges ciba-

rias appellat.
Polybius lib. 34, 24. Κάτων ἐδυςχέραινε καὶ ἐκε-
κράγει, ὅτι τινὲς τὰς ξενικὰς τρυφὰς εἰφήγαγον εἰς τὴν

“Ῥώμην, τριακοσίων μὲν δραχμῶν κεράμιον ταρίχων
Ποντιχῶν ὠνησάμενοι, μειράκια δ᾽ εὔμορφα ὑπερβθαλλού-
σης ἀγρῶν τιμῆς.

τινὲς] Flamininus, Scipio Asiaticus, alij. Hic locus nescio an ex bac
oralione sit sumtus.

Ibidem: "Or, τοσαύτῃ τις ἀχολασία xoi τηλικαύτη
ἐνεπεπτώκει ἐχτοπωτάτων ἔργων τοῖς νέοις, ὥςτε πολλοὺς
μὲν ἐρώμενον ἡγοραχέναν ταλάντου, πολλοὺς δὲ ταρίχου
κεράμιον τριαχοσίων δραχμῶν" ἐφ᾽ οἷς καὶ Μάρχος (Ka-
των) εἶπέ ποτε πρὸς τὸν δῆμον, ὅτι μαλιστ' ἂν κατίδοιεν
τὴν ἐπὶ χεῖρον προκοπὴν τῆς πολιτείας £x τούτων, ὅταν
πωλούμενον πλεῖον δὑρίσχωσιν οἱ μὲν εὐπρεπεῖς παῖδες
τῶν ἀγρῶν, τὰ δὲ κεράμια τοῦ ταρίχου τῶν ζευγηλατῶν.

88. Oratio de censura M. Fulvii Nobilioris.

Eam habuit Cato anno 575 (179), quo anno M. Ae-
milius Lepidus et M. Fulvius Nobilior censuram ges-
serunt. Argumentum ex Livio petendum lib. 40, 54.
Censores habuere et in promiscuo praeterea pecuni-
am: ex ea communiter locarunt aquam adducen-
dam fornicesque faciendos. Impedimento operi fuit
M. Licinius Crassus, qui per fundum suum duci
non est passus. — Cato quoque huic rei interfuisse
videtur: scimus enim, eum de aquaeductu Fulvii in hac
oratione egisse.

Supra aliam orationem Catonis in eundem M. Ful-
vium Nobiliorem habuimus.

Festus p. 282. hRetricibus cum ait Cato in ea,
quam scripsit, cum edissertavit Fulvi INobilioris cen-
suram, significat aquam eo nomine, quae est supra vi-
am Ardeatinam inter lapidem secundum et tertium. qua
inrigantur horti infra viam Ardeatinam et Asinariam
usque ad Latinam.

cum edisserlavit] i. e. cum dixit de censura Fulvii Nobilioris.
Similiter Festus p. 286. Coto in dissertatione consulatus.

aguam] eandem aquam euspicor intelligi, quae Egeriae callem per-
fuit. €G. O. Müller in Supplem. p. &0$5.

Priscianus t. 4. p. 270. Dicebant hoc specum et
haec spaeca. Cato: Spaeca posita, quo aqua de via
abiret.

Cato] forlasse huc pertinet fragmentum.

de eio] |n Krehlii edit. male legitur uno verbo decia.

Paullus p. 59, Cloacale flumen dixit Cato pro clo-
acarum omnium colluvie.

Cato] fortasse in oratione de censura M. οί. Müller.

54. Oratio de re Histriae militari.

Bellum, quod Romani cum Istris gessere, duravit
ab anno 574 usque ad 577 (177): tam diu tractum seg-
nitie consulum et imperatorum, ita ut patres saepenu-
mero in senatu ea de re quererentur et vociferarentur.
Id anno 572 (182) factum esse tradidit Livius 40, 26.
Atque Cato aut initio belli a. 574 (183), cum in sena-
tu de bello movendo deliberabatur (quod Livius nar-
rat lib. 39, 55.), aut postea cum de tarditate belli gesti
querebantur senatores, orationem habuit. Conf. Liv.
40, 48. 26. 41, 4. 10. 11.

Festus p. 242. Punctatoriolas leves pugnas appel-
lat Cato in ea, quam dixit de re Histriae militari.

punctatorioles] Paulus: JPunctaríolae (sic) leves pugnae identidem
ipee (Cato) dixit. —Maiansius p. 18 dicit: In meo exemplari

(Festi) Mediolanensi anni 1471 legitur meo iudicio melius Punita-
riolae.

55. Oratio de tribunis militum.

Ea dicta videtur anno 583 (471).

Argumentum repeto ex Livii libro 42, 34. 7n tri-
bunis militum novatum eo anno propter Macedoni-
cum bellum , quod consules ex senatus consulto ad
populum tulerunt, ne tribuni militum eo anno suf-
Jf'agüs crearentur, sed consulum praetorumque in
dis faciendis iudicium arbitriumque esset.

Puto Catonem ea de re in senatu dixisse sententiam ,

Orationemque postea edidisse. Maiansius autem p. 18
scribit: , Cato egit de tribunis militum: incertum au-
tem, num in opere destinato huic argumento, an vero
in libro de re militari. * —

Nonius p. 67. Proletarii dicti sunt plebeii. Cato
De tribunis militum: Expedito pauperem plebeium
atque proletarium.

expedito] i. e. solvito, liberato.

Nonius p. 195. Clivum generis neutri. Cato De
tribunis militum: Loca ardua et cliva depressa.

96. Oratio in P. Furium Philum pro Hispanis.

Ea oratio anno 583 (174) est habita. Argumentum
tale est. P. Furius Philus, qui a. 580 (174) praetor
Hispaniae fuerat, a Hispanis repetundarum accusatus et
Catone recuperatore damnatus est.

Livius 43, 2. Hispaniae utriusque legati aliquot
populorum in senatum introducti, ii de magistra.
tuum romanorum avaritia superbiaque conquesti, nixi
genibus ab senatu petierunt, ne se socios foedius
spoliari vexarique quam hostes patiantur. | Cum et
alia. indigna quererentur , manifestum autem esset
pecunias captas, L. Canuleio praetori, qui Hispani-
am sortitus erat, negotium datum est, ut in singu-
los, a quibus Hispani pecunias repeterent , quinos
reciperatores ex ordine senatorio daret, patronos-
que quos vellent sumendi potestatem faceret. Vo-
catis in curiam legatis recitatum est senatus con-
sultum, iussique nominare patronos quatuor nomi-
naverunt M. Porcium Catonem, P. Cornelium
Scipionem, L. 4emilium Paullum, C. Sulpicium Gal-
lum. — — Citerioris Hispaniae populi M. Catonem
et Scipionem, ulterioris L. Paullum et Gallum Sul-
picium patronos sumserunt. 4d reciperatores ad-
ducti a citerioribus populis P. Furius Philus,
ab ulterioribus M. Matienus. — Ille Sp. Postumio
Q. Mucio coss. triennio ante praetor fuerat. Gra.
vissimis criminibus accusati ambo amplia-

Moieri Orat. Bom. Fragm. ed. 2. 7

tique: cum dicenda de integro causa, esset, excusati
exilii causa solum vertisse. Furius Praeneste,
Matienus Tibur exulatum abierunt. — — 4c re-
vera post damnationem Furii in futurum consultum
tamen ab senatu Hispanis, quod impetrarunt, ne
frumenti aestimationem magistratus romanus habe-
ret, neve cogeret vicesimas vendere Hispanos quanti
ipse vellet, et ne praefecti in oppida sua ad pecu-

nias cogendas imponerentur.
Cicero in Q. Caecilium Divinat. c. 20. M. Cato-

nem sapientem, clarissimum virum et prudentissi-
mum, cum multis graves inimicitias gessisse acce-
pimus propter Hispanorum , apud quos consul fue-
rat, iniurias.

Pseudo - Asconius in hunc locum p. 124 ed. Orell.:
Cato accusavit Servium Galbam pro direptis Lusi-
tanis et P. Furium pro iisdem propter iniquissimam
aestimationem frumentt.

Pighius in Annalibus ad a. 602 aliud argumentum
orationis statuit : Pidetur L. Furius Philus Ser. Gal-
bae praetoris (anno 603) quaestor tunc fuisse, atque
ista occasione propter Lusitanos eodem fere tem-
pore Cato ambos habuisse reos. Sed ex Livio ar-
gumentum satis approbasse me arbitror, et mecum Mai-
ansius quoque consentit p. 34.

Charisius p. 133. Utrinde. Cato pro Hispanis:
De frumento utrubi bona, utrobi mala gratia capt-
atur, utrinque iram, utrinde factiones tibi pares.

de frumento] de aestimatione frumenti. 20
utrinque] legendum utrinde.

factiones] inimicitias suscipias.

57. Oratio pro lege Voconia.

Ea habita est anno 585 (469).

Cicero in Catone 5, 14. Ennius Caepione et Phi-
lippo iterum coss. mortuus est, cum ego quidem V et
LX annos natus legem Voconiam magna voce et
bonis lateribus suasissem.

MEN ae -

Caepiene et Philippo II. coss,] anno 585 (169). Cato tum sexa-
ginta quinque annos erat natus, quippe anno 520 (234) lucem pri-
mum viderat, ut supra in prooemio δὰ Catonis orationes ostendi.
Patet igitur, a Cicerone orationem QCatonis pro lege Voconia in
annum $85 /169) relatam. Sed multi viri docti discedunt, alium
rati annum a Livio indicari. Livius enim Epitome lib, 41. Lusirum, ait,
a censoribus conditum est: censa sunt civium capita 263294. 0.
Voconius Saxa tribunus plebie legem (tulit, ne quie heredem
mulierem inetitueret, | Suasit legem M. Cato: extat oratio eiue.
Praeterea res contra Liguree, lstroe, Sardos et Celtiberos a
compluribus ducibus prospere geetas et initia belli Macedonici
continet , quod Perseus Philippi filius moliebatur. Cum baec
verba satis sint ambigua, nec certo tradalur, quo anno res singu-
lae sint gestae, alii alii aono legem Voconiam assignabant. Mau-
ritius Kind in .Dissertatione de lege Voconia p. 5. in consulatu
M. Iunii Bruti et A. Manlii Vulsonis anno 576 (178) latam di-
cit, Pighius, qui ipse quidem, Ciceronem secutus , legem a, 585
latam arbitratur, scribit T, 2. p. 376: Livius in alia fuiase
opinione eidetur : nam decennio fere prius latam voluisse, eatis
indicat eius Epitome. Ego in priore editione dixeram, verisimile
esse, Livium eai) legem anno 580 (174) tribuisse. Nec aliter
iudicarunt Zumptius ad Cic, Verrinas p. 188. et in Annalibus ad
a. 580. atque Boeckhius Metrologie p. 430: ,Das Voconische Ge-
setz, ait ille, wurde um das Jahr 580 oder einige Jabre spáter
gegeben." Sed vere, opinor, docuit BH. Sauppius noster in Indice
legum , editioni Orellianae operum Ciceronis adiecto p. 295, ex
Epitome Livii omnino nihil certi de anno, quo lata fuerit lex,
statui posse, atque nihil impedire , quo minus credamus, legem
Voconiam anno 585 (169) assignandam esse. gitur fidem habea-
mus testimonio Ciceronis, qwi, ut supra monui, omnino meliora et
cerliora de Catone tradidit quam ipse Livius. Eumque iam secuti
Maiansius p. 32., Savigny, Hugo, Rein Das róm. Privatrecht p.
367, ubi tota lex satis ample exponitur, Fiscber Zeittafeln ad a.
585, alii. Nec in alio auctore testimonium amplius de aetate le-
gis extat; ex eo enim, quod Augustinus De civitate dei 3, 21,
tradidit, nibil colligere possumus: Infer secundum et postremum
bellum Carthaginiensee lata est etiam illa lex Voconia, ne quis
heredem feminam faceret nec unicam fiam. Qua lege quid
iniquius dici aut cogitari poaeit, ignoro.

Gellius 17, 6. M. Cato Voconiam legem suadens
his verbis usus est: Principio vobis mulier magnam

dotem attulit: tum magnam pecuniam recipit, quam
in iri potestatem non committit , eam pecuniam

400

viro mutuam dat; postea , ubi irata facta est, ser-
vum recepticium sectari atque flagitare virum iubet.

magnam pecuniam recipit] bona receptitia dicuntur, Rein das róm,
Privatrecht. p. 202. — Vid. Goóttling Gesch. d. róm. Staatsverf, p.
98: Bei der freien Ehe kommt die Frau nicbt in das Handrecht
des Mannes, sie bleibt in der váterlichen Gewalt, Ueber die Dos,
welche sie dem Manne 2zubringl, hat zwar derselbe wáhrend der
Ehe zu scbalten, wábrend sie ihr übriges Vermógen (pecunia re-
ceptitia) fáür sich behalten, dem Manne leihen, aber auch wieder
wie einem Fremden aufkündigen kann.

aeroum recepticium] Gellius ipse locum sic explicat: Quando mu-
lier dotem marito dabat, tum quae ex suis bonis retinebat, ne-
que ad virum tramittebat, ea recipere dicebatur. Ex ea igi-
tur re familiari , quam sibi dole data retinuit , pecuniam viro
mutuam dat. | Eam pecuniam cum viro forte irata repetere insti-
tuit, apponit flagitatorem sereum recepticium , hoc est, proprium
eereum suum , quem cum pecunia reliqua receperat neque dede.
rat doti , sed retinuerat ; non enim sereo mariti imperare hoc
mulierem fas erat, sed proprio suo,

Festus p. 282. Receptitium servum Cato in suasi-
one legis Voconiae cum ait, significat, qui ob vitium
redhibitus sit: ubi irata facta est, servum recepti-
tium sectari atque flagitare virum iubet.

receptitium seereum] Gellius 17, 6. Quaerebatur, eercus recep-
tilius quid eeset..— Libri statim quaesiti allatique sunt Verrii
Flacci De Obecurie Catonis. | In libro secundo scriptum
inventum est, receplitium sereum dici nequam et nullius pretii,
qui, cum venum eseet datus, redhibitus ob aliquod vitium recep-
tuaeque sit. — Propterea , inquit , sereuae eiusmodi sectari. maritum
et flagitare pecuniam iubebatur, ut eo ipso dolor maior et con-
tumel:a gravior eiro fieret, quod eum serous nihili petendae pe-
euniae causa compellaret. | Cum pace autem cumque venia isto-
rum, δὲ qui sunt, qui Verri Flacci auctoritate capiuntur, dic-
tum hoc sit. Hecepticiue enim sereuae in ea re, quam dicit
Cato, aliud omnino est quam Verrius ecripsit. "Vide superiorem
adnotationem, . Gellius multo sane veriorem explicationem loci Ca-
loniani tradidit quam Verrius, ut etiam C. O. Müller in Festo
p. 283 testatus est.

Nonius p. 54. Receptitium servum quidam
ab ea proprietate dictum volunt, ut si nequam et

104

nihili sit, qui venumdatus ob aliquod vitium aut
malefactum a distractore recipiatur. Sed vera haec est
eius nominis interpretatio, quem in data dote aut
donatione quis exceperit, quod est proprie receperit.
Cato: Mulier et magnam dotem dat et mag-

nam pecuniam retinet et cetera quae apud Gel-
lium sequuntur.

Nonius] Nonius Gellii explicationem vocabuli recte approbavit.

Gellius 7, 13. Classici dicebantur non omnes, qui
in classibus erant, sed primae tantum classis homi-
nes, qui centum et viginti quinque millia aeris am-
pliusve censi erant. Infra classem autem appellaban-
tur secundae classis ceterarumque omnium classium,
qui minore summa, aeris , quam supra dixi, cense-
bantur. Hoc eo strictim notavi, quoniam in M.
Catonis oratione, qua Voconiam legem suasit, quaeri
solet, quid sit classicus quid infra classem.

classici] Hanc partem legis Voconiae Niebuhr H. Hom. t. 1, p.
459. t. 3. p. 401. atque Boeckhius Metrologische Untersuchungen
p. 430 sqq. illustrant.

Servius in Virgili Aen. 1, 573. Hoc schema de
antiquioribus sumtum : ait enim Cato in legem V'oco-
niam: 4dgrum quem vir habet, tollitur.

in legem Voconium] i. e. de lege Voconia vel in oratione de
lege Voconia. Cicero in Bruto c. 44, 164. illa in legem Cae-
pionis oratio i. e. illa de lege Caepionis oratio sive oratio pro
lege Servilia. c. 43, 160. extat in eam legem senior, ut ita di-
cam, quam aetas illa ferebat , oratio, i. e. de ea lege. Aliter
Maiansius p. 32, qui Servium corrigendum esse scribit: pro eif
enim Cato in legem Voconiam legi debet in suasione legis Vo-
coniae,' aut ipse Servius erravit.

58. Oratio de Macedonia liberanda.

Ea oratio dieta est a. 587 (4167).

Postquam Perseus rex victus esset, et Macedonia
tota Romanis se dedisset, a senatu deliberatum est, qua
lege sit tenenda atque administranda. Vario enim modo

102

senatus ac populus romanus uti solebat in populis sub-
actis, sicut res et tempus poscere videbatur. M. Cato
liberandam Macedoniam censuit, id est, ut Macedones
in quatuor provincias distributi ac divisi, non amplius
regi subiecti essent, sed magistratibus a se creatis pa-
rerent, atque Homanis tributa penderent. Id suasit
Cato, cum sentiret, hanc gentem aliter regi non posse,
nec alio modo populo romano subiectam fore. Ea sen-
tentia senatui placuit, et Livius totam rationem om-
nesque conditiones, quibus Macedones tenebantur, tra-
didit lib. 45. 17, 48, 29, 32. Walter Geschichte des
rómischen Hechtes p. 245. Duker ad Liv. 45, 29, 4.
Walchii Emendationes p. 269. ^ Maiansius p. 42 scri-
bit: , Cato habuit orationem de Macedonia liberanda,
et fortasse inscripta fuit De tumultu Macedoniae , ut
colligi potest ex Festo s. v. natinatio.* — Id verum
esse nego.

Aelius Spartianus in vita Hadriani c. 5. Hadrianus
omnia trans Euphratem et Tügrim reliquit , exem-
plo, ut dicebat, Catonis, qui Macedonas liberos
pronuntiavit, quia teneri non poterant.

Priscianus T. 4. p. 108. Cato De Macedonia li-
beranda: idque perpetuius atquc Jfirmius repeit.

Huc retulit Popma fragmentum incertum, quod Fes-
tus habet in /Vatinatio p. 166, sed vere C. O. Müller
libro quinto Originum Catonis inserendum putat, ut in
Addendis quoque edit. pr. diximus.

59. Oratio pro Rhodiensibus.

Eam orationem Cato egit anno 587 (167).

Argumentum enarrat Gellius 7, 3. Civitas Rhodi-
ensis , cum amica atque socia populi romani foret ,
Persa tamen, Philippi filio, Macedonum rege, cum
quo bellum populo romano fuit, amico usa. est,
connixique sunt Rhodienses, legationibus Romam
saepe missis id bellum inter eos componere. Sed
ubi ista. pacificatio perpetrari nequivit, verba a ple-

103

risque Rhodiensibus in contionibus eorum ad popu-
lum facta sunt, ut, si pax non fieret , Rhodienses
regem adversus populum romanum adtutarent. Sed
nullum super ea re publicum decretum factum est.
4t ubi Perses victus captusque est, Rhodienses per-
timuere ob ea, quae compluriens in coetibus populi
acta dictaque erant, legatosque Romam miserunt,
qui temeritatem quorundam popularium suorum. de-
precarentur, et fidem consiliumque publicum expur-
garent. Legati postquam Romam venerunt et in
senatum intromissi sunt, verbisque suppliciter pro
causa sua factis e curia excesserunt: sententiae.
rogari coeptae; cumque partim senatorum de Rho-
diensibus quererentur (non quaererentur , ut in edit.
Lion. legitur), maleque animatos eos fuisse dicerent,
bellumque illis faciendum censerent , tum M. Cato
exsurgit, et optimos fidissimosque socios , quorum
opibus diripiendis possidendisque non pauci ex sum-
matibus viris intenti infensique erant, defensum
conservatumque pergit, orationemque inclitam dicit ,
quae et seorsum fertur, inscriptaque est Pro Rho-
diensibus, et in quinto Originum libro scripta est.

Livius quoque, postquam rem Rhodiorum copiose
libro 45, 20— 24 exposuit, sie finit cap. 25:

Infestissimi Rhodiis erant, qui consules praeto-'
resve aut legati gesserant in Macedonia bellum.
Plurimum causam eorum adiuvit M. Porcius Cato,
qui asper ingenio tum lenem mitemque senatorem
egit. INVon inseram simulacrum viri copiosi, quae
dixerit, referendo: ipsius oratio scripta extat,
Originum quinto libro inclusa. Rhodiis responsum
ita redditum est, ut nec hostes Jjfierent nec socii
permanerent.

Salustius Catilina c. 51. Magna miht copia est
memorandi, P. C., quae reges atque populi ira aut
misericordia impulsi male consuluerint, sed ea malo
dicere , quae maiores nostri contra lubid«nem animi
sui recte atque ordine fecere. Bello Macedonico,

404

quod cum rege Perse gessimus, Rhodiorum civitas,
magna atque magnifica, quae populi romani opibus
creverat, infida atque advorsa nobis fuit; sed post-
quam bello confecto de Rhodiis consultum est, ma-
iores nostri, ne quis divitiarum magis quam iniu-
riae causa bellum inceptum diceret , inpunitos eos
dimisere.

Gellius 7, 3. Cato sic exorsus est orationem:

1. Scio solere plerisque hominibus in rebus se-
cundis atque prolixis atque prosperis animum ex-
cellere, atque superbiam atque ferociam augescere
atque crescere. Quod mihi nunc magnae curae est,
quod haec res tam secunde processerit , ne quid in
consulendo advorsi eveniat, quod nostras secundas
res confutet, neve haec laetitia nimis luxuriose eve-
niat. 2. Advorsae res edomant et docent, quid opus
sit facto, secundae res laetitia transversum trudere
solent a recte consulendo atque intelligendo. Quo
maiore opere dico suadeoque , uti haec res aliquot
dies proferatur, dum ex tanto gaudio in potesta-
tem nostram redeamus.

3. Atque ego quidem arbitror, Rhodienses nolu-
isse, nos ita depugnare, uti depugnatum est, neque
regem Persen vicisse. Non Rhodienses modo id no-
luere, sed multos populos atque multas nationes
idem noluisse arbitror. tque haud scio an partim
eorum fuerint, qui non nostrae contumeliae causa
id noluerint evenire: sed enim id metuere , st nemo
esset homo, quem vereremur, quodque luberet face-
remus, ne sub solo imperio nostro in servitute nos-
tra essent; libertatis suae causa in ea. sententia fu-
isse arbitror. ἃ. Atque Rhodienses tamen Persen
publice numquam adiuvere. | Cogitate, quanto nos
inter nos privatim cautius facimus. Nam unus
quisque nostrum, si quis advorsus rem suam quid
fieri arbitratur, summa vi contra nititur, nc advor-
sus eam fiat ; quod illi tamen perpessi.

5. Ea nunc derepente tanta nos beneficia ultro

- L5... hà

| Mu ΝΥ n. disi o vv

105

citroque tantamque amicitiam relinquemus? | Quod
illos dicimus voluisse facere id nos priores facere
occupabimus 3

6. Qui acerrime advorsus eos dicit, ita dicit,
hosteis voluisse fieri. Ecquis est tandem qui vos-
trorum, quod ad sese attineat, aequum censeat, poe-
nas dare ob eam rem, quod arguatur male facere
voluisse? Nemo, opinor: nam ego, quod ad me at-
tinet, nolim.

7. Quid nunc? Ecqua tandem lex est tam acer-
ba, quae dicat: Si quis illud facere voluerit,
mille minus dimidium familiae mulcta esto. Si quis
plus quingenta iugera habere voluerit, tanta poe-
na esto, et si quis maiorem pecuum numerum ha-
bere voluerit, tantum damnas esto. .tqui nos
omnia plura habere volumus, et id nobis impune
est.

8. Sed si honorem non aequum est haberi ob
eam rem, quod bene facere voluisse quis dicit, ne-
que fecit tamen: Rhodiensibus male erit, non quod
male fecerunt, sed quia voluisse dicuntur facere?

9. Hhodienses superbos esse aiunt, id obiectan-
tes, quod mihi et liberis meis minime dici velim.
Sint sane superbi. Quid id ad nos attinet? JIdne
irascimini, si quis superbior est quam nos?

1. Scio solere] idem locus a Gellio 13, 24 repetitur : M, Cato in
orationis principio, quam dixit in senatu pro Rhodiensibus, cum
eellet res nimis prosperas dicere, tribus vocabulis idem sentien-
tibus dixit. Verba eius haec sunt: Scio solere plerisque homi-

nibus in rebus secundis atque prolixis dique prosperis animum
excellere, atque superbiam atque ferociam augeascere,

in rebus secundis] in addidi ex Gellio 13, 24, Vulgo deest.

atque - atque - atque] hanc particulam amat Cato, amat vetustissi-
mus quisque auctorum latinorum : guod postea imitati sunt M. Au-
relius imperator atque Fronto. lile enim apud Frontonem Epist.
ad M, Caesarem |. 2, 16. p. 61. ed. Rom. Ego tibé de pa-
trono meo M. Porcio gratias ago, quod eum crebro lectitas. Tu
mihi de C. Crispo timeo ut'(unquam gratias agere possis, nem

406

uni M. Porcio me dedicaei atque despondi atque delegavi.
Hoc etiam ipsum atque unde putas? Ἐπ ipso furor.

quod mihi nunc] Duebner ex cod. Reg. guod numc mihi vulgo.
haec res] bellum Macedonieum sive Persicum.
processerit] processit cod. Beg. et Lion.

laetitia] Romani laetitia exultabant, postquam Macedonia vicla et
Perseus rex captus esset. Nam hic L. Aemilii Paulli triumphus
fnem attulit tributorum, — Bolhuis coniicit nece haec laetitia ni-
mia luctuose eveniat. Sed medicina non opus est.

2. res edomant] sic Pricaeus ad Appuleii Metamorph, VII, p. 287,
ed. Oudend, — res se domant vulgo.

recte consulendo] ,recto consulendo cod. Reg. quod fortasse re-
cipi dehebat. * Duebner.

3. depugnare] bellum conficere.
uti] cod. Reg. ut vulgo.

multos populos atque] cod. Reg. dat atgue pro ac, quod vulgo le-
gitur, |n edit, Lion. baec verba exciderunt.

partim eorum] Hane locutionem illustrat Gellius 10, 13, ubi oratio-
nem Cafonia de re Floria profert; lbi pro acorto fuit, in cubi-
culun surrectitagsit. e conceieio, cum partim illorum iam
aaepe ad eundem modum erat. — Conf. Ruhnkenius ad Terentii
Hecyram Prol. 7.

haud scio an] atque puto fuisse nonnullos, qui regem Perseum a
nobis non victum iri cuperent , non quidem eo consilio, ut nos
laederent et offenderent et contumeliarentur, sed ut libertatem su-

am porro tueri liceret.

guodque luberet] Gronovius. quidquid luberet codd. ^et quidquid
luberet Carrio, vulgo.

4. adeorsus eam] cod. Reg. adeereus illam Lion.

δ. tanta noe beneficia] Consuetudo atque amicitia Romanis iam
cum Hhodiis intercesserat plus centum et quadraginta annos, Po-
lybius lib. 30, 5. Οὕτω γὰρ ἦν πραγματικὸν τὸ πολέτευμα «
τῶν “Ῥοδίων, ὡς σχεδὸν ἔτη τετταράκοντα πρὸς τοῖς éxa-
τὸν κεχοινωνηχὼς ὁ δῆμος “Ῥωμαίοις τῶν ἐπιφανεστάτων
καὶ καλλίστων ἔργων, οὐκ ἐπεποίητο πρὸς αὐτοὺς συμ-
μαχέίαν. Clinton Fasti. T. 3. p. 84.

priores facere occupabimus] Locutionem explicat Burmannus in ÀAn-
thologia latina (T. 1. p. 468.

107

6. ecquis] sic scripsi pro etf quie, ut mox ecgua pro δὲ qua,
probante Duebn. Ed. Huschke ip Analect, Litterariis p. 145 do-
cere studebat, quid inter ef quid et ecquid interesset, Sed neque
mihi neque Handio in Tursellino T. 2. p. 352 persuasit.

qui vostrorum] cod. Reg. prob. Duebn. vestrorum qui vulgo.

censeat, poenae dare] εἰς cod, Reg. atque Gronov. prob. Duebn.
censeat, quemquam (alii quempiam) poenas dare. edd.

7. ecqua] cod. Reg. et quae vulgo.

mille minus] sic codd. probante Ed. Huschkio ín Anal, litter. p.
257 , qui explicat: mille (sc. sestertii nummi aut si hoc
malis, librae aeris) dummodo minus id sit quam (quam
omittitur, ut ibidem postea in illo plus quingenta) dimidium
bonorum eius, cuí multa irrogatur. Dubitari non potest, quin
Cato hic tralatitiam lam legum eiusmodi formulam dum mi-
norie& partis familias taxat significaeerit, — Vulgo legi-
tur mille nummi dimidium familiae multa esto, eamque lectionem
secutus est Klenze in Commentatione sua Dae altrómische Gesetz
auf der Bantinischen Tafel, im Rhein Mvseum. 1828, H. 1.
p. 42. , iterum impressa in libro Philologische Abhandlungen ,
Berlin 1839. Utraque lectio eodem sensu dicta est. Praescrip-
tum enim erat lege , ut multa dimidium bonorum non ercederet,
imo infra dimidium esset, Walter Gesch. des róm. Rechtes p.
$42. , atque Güttling G. d. róm. Staatsv. p. 303 scribit: Es ist
aus der Zeit des álteren Gato ein Zeugniss vorhanden, dass die
Mult nicht die Hálfte des "Vermogens eines Verurtheillen über.
steigen dürfe, sondern nur minorem partem familiae zu begreifen
habe. Fulvius autem Ursinus ad Festum Publica pondera p. 610.
ed. Lindemann. dicit, in loco Catonis mille nummis dimidium fa-
miliae multa es(o adiecta esse mille nummis.

quingenta iugera] C. Licinius et L. Sextius tribuni plebis a. 378
(376) legem de modo agrorum tulere. Appianus Bell. Civil. 1, 8.
Μόλις ποτὲ, τῶν δημάρχων eijnyovuévov ἔκριναν, μηδένα
ἔχειν τῆςδε τῆς γῆς (τῆς δορεκτήτου) πλέδρα πεντακοσίων
πλείονα, μηδὲ προβατεύειν ἑκατὸν πλεέω τὰ μείξονα καὶ
χενταχοσίων τὰ ἐλάσσονα. Gonf. Niebuhr Η, R. t. 2. p. 396.
ed. prina. t. 3. p. 15 sq. .Gottling Gesch, d. róm, &Staatsv. p.
352. ᾿

maiorem pecuum numerum] quam eadem lege Licinia praescriptum
erat.

pecuum) — Festas eandem genitifl formam agnoseit p. 246. — Pecuum
cum dixit M. Cato per casum genitieum, a eingulari casus recti

408

formavit, quo utebantur antiqui , id est pecu, ac testu, tonitru,
veeru, genu, quorum omnium genilieus pluraliter geminat u litteram.

damnas] cui hoc vocabulum obscurum esse videatur, is adeat Freun-

dii Lexicon.

Appianus Punica c. 65. 'Eyíyvovro ovv αἱ συνϑῆ-
xot, τρίται αἵδε, Ρωμαίοις καὶ Καρχηδονίοις πρὸς ἀλ-
λήλους. Καὶ ὃ “Σχιπίων ἐς αὐτὰς ἐδόχδι μάλιστα τοὺς
“Ῥωμαίους ἐναγαγέσθϑαι, εἴτε τῶν εἰρημένων οὕνεκα λο-
γισμῶν, εἴτε ὡς ἀρκοῦν “Ῥωμαίοις ἐς εὐτυχίαν, τὸ μό-
γην ἀφελέσθαι Καρχηδονίοις τὴν ἡγεμονίαν. "Ew γὰρ
ot καὶ τόδε νομίζουσιν, αὑτὸν ἐς Ρωμαίων σωφρονισμὸν
ἐθελῆσαι γείτονα καὶ ἀντίπαλον αὐτοῖς φόβον ἐς ἀεὶ
καταλιπεῖν, ἵνα μήποτε ἐξυβρίσειαν ἐν μεγέϑει τύχης
xoi ἀμεριμνίᾳ. Καὶ τόδε οὕτω φρονῆσαι τὸν “Σκιπίωνα,
οὐ πολὺ ὕστερον ἐξεῖπε τοῖς Ῥωμαίοις Κάτων,
ἐπιπλήττων παρωξυμμένοις κατὰ Ῥόδου.

ἐγίγνοντο] bellum Punieum secundum finitum anno 553 (201).

ἐπιπλήττων}] in oratione pro Rhodiensibus anno 587 (167).

60. Oratio de Ptolemaeo minore contra Lucium Thermum.

Cato orationem habuit anno 600 (454).

Constat , Ptolemaeum Philometorem atque Ptole-
maeum minorem, cognomine Physconem, fratres, imul-
tas inter se de regno Aegypti inimicitias exercuisse, et a
Romanis saepe pacem conciliatam esse. Ptolemaeus minor
iterum a. 600 (154) Romam venit petendi auxilii gratia, et
Romanis persuasit, ut legatos mitterent, qui se restitue-
rent. Ex legatis Lucius Thermus erat. Conf. Clin-
ton Fasti 3. p. 386 sq., qui historiam regum Aegypti
annorum ordine accurate descripsit. Ex fragmentis ora-
tionis apparet, L. Thermum legatum male gessisse
rem, eoque a Catone accusatum esse,

In edit. pr. orationem anno 594 tribuebam, aucto-
ritate confisus Pighii. Idem sentit Fischerus ( Zeitta-
feln ).

409

Argumentum narrat Polybius lib. 33, 5.

Κατὰ τοὺς γρόνους, καϑ' ovg. ἐξέπεμψεν ἡ σύγκλητος
τὸν ᾿Οπίμιον ἐπὶ τὸν τῶν ᾿Οξυβίων πόλεμον (anno 600
(154), ἧκε Πτολεμαῖος ὁ νεώτερος εἰς τὴν Ῥώμην. καὶ
παρελϑὼν ἐς τὴν σύγκλητον, ἐποιεῖτο κατηγορίαν T αδελ--
gov, φέρων τὴν αἰτίαν τῆς ἐπιβουλῆς ἐπὶ ἐκεῖνον. "dua
δὲ τὰς ἐχ τῶν τραυμάτων οὐλὰς ὑπὸ τὴν ὄψιν δεικνὺς,
καὶ τὴν λοιπὴν δεινολογίαν ἀχόλουϑον τούτοις διατι-
ϑέμενος, ἐξεκαλεῖτο τοὺς ἀνθρώπους εἰς ἔλεον. Ἥκχον
δὲ χαὶ παρὰ τοῦ πρεςβυτέρου πρέςβεις, οἱ περὶ τὸν
ΙΝεολαΐδαν καὶ ᾿Ανδρύμαχον, ἀπολογούμενοι πρὸς τὰς
παρὰ τ᾿ αδελφοῦ γενομένας κατηγορίας. Ὧν ἡ σύγκλη-
τος οὐδ᾽ ἀνέχεσϑαι δικαιολογουμένων ἡβουλήϑη, προ-
κατειλημμένη ταῖς ὑπὸ τοῦ νεωτέρου διαβολαῖς, ἀλλὰ
τούτοις μὲν ἐπανάγειν ἐκ τῆς Ρώμης προςέταξεν ἐξαυ-
τῆς. Τῷ δὲ νεωτέρῳ πεντε πρερβευτὰς καταστήσασα
τοὺς περὶ Γναϊον Μερόλαν καὶ Μεύκιον Θέρ-
μον, καὶ πεντήρη δοῦσα τῶν πρεςβευτῶν ἑκάστῳ, τού-
τοις μὲν παρήγγειλε καταγειν Πτολεμαῖον εἰς Κύπρον "
τοῖς δὲ χατὰ τὴν Ελλάδα καὶ τὴν ᾿Ασίαν συμμάχοις
ἔγραψαν ἐξεῖναι συμπράττειν τῷ Πτολεμαίῳ τὰ κατὰ
τὴν χαϑοδον.

Nescio δὴ L. Minucius Thermus idem sit, cuius a
Livio est facta mentio, lib. 41, 8. Postero die legati
Sardorum , qui ad novos magistratus dilati erant ,
et L. Minucius Thermus, qui legatus Man-
lii consulis in Istria fuerat, in senatum
venit, ab his edoctus est senatus , quantum belli
eae provinciae haberent. Ea res, quae a Livio tra-
ditur, anno 576 (178) accidit. Sed fortasse L. Ther-
mus, de quo nostra in oratione sermo est, filius illius,
qui legatus Manlii consulis fuerat.

Gellius 18, 9. In libro vetege, in quo erat oratio
M. Catonis De Ptolemaeo contra, Thermum sic scrip-
tum fuit: Sed si omnia dolo fecit , omnia. avaritiae
atque pecuniae causa, fecit , eiusmodi scelera nefa-
ria, quae neque insecendo neque legendo audivimus:
supplicium pro factis dare oportet.

110

δὶ — fecit] Quis? Thermus, opinor. Popma autem Ptolemaeum re-
gem intelligit, cuius scelera commemorat lustinus 38, 8, dicens:
Fuit Ptolemaeus minor tyrannorum omnium crudelissimus.

insecendo] narrando interpretatur Gellius, velut insece est die, in-

serit, dixit ; sectiones narrationes.

qudieimus] Bolhuisius suspicatur, post audivimus excidisse fecit.
Lacuna hic est in altero cod. Paris. Duebner.

Gellius 20, 44, Cato De Ptolemaeo contra Ther-
mum: Per deos immortalis, nolite vos sequestro
ponere.

sequestro ponere] quod apud sequestrem depositum erat , seque-
stro posjitum per adverbium dicebant, — Gellius. Sensus est:
nolite custodiam vestri committere cuiquam praeter vosimelipsos ;
nolite vos, cum liberi sitis, fiduciarios reddere et cuiquam in po-
testatem dare. Lipsius in Taciti Annal. 3, 71.

Priscianus T. 4. p. 108. Cato de Ptolemaeo mi-
nore de Thermi quaestione : Quantoque suam vitam
superiorem atque ampliorem atque antiquiorem ani-
mum inducent esse quam innoxiiorem.

Priscianus T. 1. p. 111. M. Cato contra Ther-
mui de Ptolemaeo : Rege optimo atque beneficis-

simo.
c. Th. de Ptolemaeo] haec verba pro indice orationis habenda arbi-
tror, In edit. Krehlii legitur: 7M, Cato contra Thermum: De.
Ptolemaeo rege optimo atque beneficissumo.

Charisius p. 117. Donicum. Cato: Tu otiosus
ambulas, quia apud regem fuisti, donicum ille tibi
interdixit rem capitalem.

gpud regem] Ptolemaeum, Unde huic orationi fragmentum inseren-
dum arbitror.

&nterdixit rem] non cobaerent haec verba.

Duo alia fragmenta in edit. priore huic orationi
admiscueram, sed cum viderem, satius esse, omnes. lo-
eos, qui ab auctoribus sub indice afferuntur Cato in
T'hermum, orationi censoriae tribui, hos quoque reli-
quis adieci, praesertim cum Popma vehementer in eo
erraret, quod de rege Ptolemaeo: in lis sermonem esse
scripsisset, ᾿

444

61. Oratio pro se contra C. Cassium.

Suspicor, hanc orationem a. 604 (153) dictam et in-
telligendum C. Cassium Longinum, qui eo ipso anno
censor fuit. Cato sex et octoginta tum annos natus
erat, δὶ, ut Livius tradidit, anno 515 (239) natus est.
Ac nescio an Livius ipse huius causae fecerit mentio-
nem lib. 39, 40. Cato, quem ne senectus quidem,
quae solvit omnia, fregerit, qui sextum et octoge-
simum annum agens causam dixerit, ipse pro se
oraverit scripseritque , nonagesimo anno Ser. Gal-
bam ad populi adduxerit iudicium. — Valerius Max.
lib. 8, 7, 4. Cato sextum et octogesimum annum
agens, dum in republica tuenda iuvenili animo per-
stat, ab inimicis capitali crimine accusatus , suam
causam egit, neque aut memoriam eius quisquam
tardiorem aut firmitatem lateris. ulla ex parte
quassatam, aut os haesitatione impeditum animad-
vertit, quia omnia ista in statu suo aequali ac per-
petua industria continebat. | Quin etiam in ipso diu-
tissime actae vitae fine disertissimi oratoris Galbae
accusationi defensionem suam pro Hispania oppo-
suit.

Plutarchus Cat. 15. ,“έγεταν ὀλίγον ἀπολιπούσας
τῶν πεντήκοντα φυγεῖν δίκας, μίαν δὲ τελευταίαν ἕξ
ἔτη καὶ OyÓonxovre γεγονὼς" ἐν ἢ καὶ τὸ μνημονευόμε-
γον εἶπεν, ὡς χαλεπόν ἐστιν ἐν ἄλλοις βεβιωκό-
τα ἀνθρώποις, ἐν ἄλλοις ἀπολογεῖσϑ' αι’. Καὶ
τοῦτο πέρας οὐκ ἐποιήσατο τῶν ἀγώνων, τεσσάρων
δ᾽ ἄλλων ἐνιαυτῶν διελϑόντων “Σερουΐου Γάλβα κατηγό-
ρῆσεν ἐννενύκοντα γεγονὼς ἕτη.

χαλεπόν ἔστι] fragmentum orationis nostrae, qua de loquimur.

Eadem verba a Valerio Maximo 3, 7, 8. Aemilio Scauro oratori

tribuuntar: narrat enim , Scaurum in oratione pro se contra Va-

rium haec dixisse: Est iniguum, Quirites. cum inter alios eixe-
rim, apud alios me rationem vitae reddere.

Gellius 40, 44. 7M. Cato pro se contra C. Cas-
sium: Atque evenit ita, Quirites, uti in hac contu-

442

melia, quae mihi per huiusce petulantiam factum
itur, rei quoque publicae medius ,fidius miserear,
Quirites. ——
factum itur] sicut contumeliam factum iri significat iri ad
contumeliam faciendam , id est, operam dari , quo fiat contume-
lia, ita contumelia factum itur casu tantum immutato idem
dicit, Gellius. — Conf. Ramshorn Lat. Gramm. p. 656. Ouwens
Noctes Haganae p. 118.

69. Oratio de Achaeis.

Ea oratio dicta est anno 603 (4151).

Achaeorum principes ferme mille, ut a crimine initae
cum Perseo societatis se purgarent, Romam evocaban-
tur anno 587 (167), et indicta causa velut obsides in
municipiis et coloniis Italiae custodiebantur, neque in
patriam nisi post sedecim annos rediere. Legati Achae-
orum non semel Romam venerunt, ad deprecandum, ut
captivi redderentur. Frustra. Liberantur tandem in-
tercedente Catone et Scipione Africano minore, anno
603 (1541), ut Clinton in Fastis auctor est. (Zumpt in
Annal. scribit, Achaeos obsides a. 589 Romam venisse,
a. 604 rediisse.)

Polyb. III, 5. '4noxeréotuoov δὲ xoi οἱ Ῥωμαῖοι
τοὺς “Ελληνας εἰς τὴν οἰχείαν, tovg ἐκ τοῦ Περσικοῦ
πολέμου χαταειτιαϑέντας, ἀπολύσαντες τῆς ἐπενειχϑείσης
αὑτοῖς διαβολῆς. Polyb. XXX, 10. XXXI, 8. XXXII,
7 et 9. XXXIII, 4 et 49.

Pausanias 1. VII, 40. "Eyévovro ὑπὲρ χιλίους oi ἀνα-
χϑέντες ἐς Ρώμην. Ἑπτακαιδεκάτῳ δὲ ὕστερον ér&
τριακοσίους ἢ καὶ ἐλάσσονας , οἱ μόνοι περὶ ᾿Ιταλίαν
᾿“χαιῶν ἔτι ἐλείποντο, ἀφιᾶσιν (Romani).

Plutarch. Cato 9. “Ὑπὲρ τῶν ἐξ ᾿αχαΐας φυγάδων
εὐτευχϑ εὶς διὰ Πολύβιον ὑπὸ ΣΣχηπίωνος, ὡς πολὺς ἐν
τῇ συγκλήτῳ λόγος ἐγένετο, τῶν μὲν διδόντων κάϑοδον
αὐτοῖς, τῶν δ᾽ ἐνισταμένων, ἀναστὰς ὁ Κάτων ,ὡὧὡς-
«60 οὐκ ἔχοντες, εἶπεν, ὃ πράττωμεν καϑήμε-
ϑα τὴν ἡμέραν ὅλην περὶ γεροντίων Τραικῶν
ζητοῦντες, πότερον ὑπὸ τῶν παρ᾽ ἡμῖν ἢ τῶν

413

ἐν ᾿Αχαΐᾳ νεχροφόρων ἐκκομισϑῶσι." — Uygi-
σϑείσης δὲ τῆς καϑόδου τοῖς ἀνδράσιν, ἡμέρας ὀλίγας
οἱ περὶ τὸν Πολύβιον διαλιπόντες, αὖϑις ἐπεχείρουν εἰς
τὴν σύγκλητον εἰςελϑεῖν, ὅπως, Og πρότερον εἶχον ἐν
᾿Αχαΐᾳ τιμὰς, οἱ φυγάδες ἀναλάβοιᾶν, καὶ τοῦ Kato-
νος ἀπεπειρῶντο τῆς γνώμης. Ὁ δὲ μειδιάσας ἔφη, τὸν
Πολύβιον, ὥςπερ τὸν ᾿Οδυσσέα, βούλεσθαι πάλιν εἰς τὸ
τοῦ Κύχλωπος σπήλαιον εἰρελϑεῖν, τὸ πιλίον ἐχεῖ καὶ
τὴν ζώνην ἐπιλελησμένον.

Plutarchus Regum et Imperat. Apophthegmat. Ka-
τωνος TOU πρεσβυτέρου. n. 28: !

Παρακληϑεὶς δὲ ὑπὸ “Σκιπίωνος “Αφρικανοῦ τοῖς
᾿Αχαιῶν συλλαβέσθαι φυγάσιν, ὅπως εἰς τὰς πατρίδας
χατέλθωσιν, προφεποιεῖτο μηδὲν αὐτῷ μέλειν τοῦ πραγ-
ματος. ἐν δὲ τῇ συγκλήτῳ πολλῶν γινομένων λόγων,
ἀναστάς᾽ ὥςπερ οὐκ ἔχοντες (εἶπεν) ὃ πράττωμεν,
χκαϑήμεϑα περὶ Γραικῶν γεροντίων ξητοῦν-
τες) πότερον ὑπὸ τῶν παρ᾽ ἡμῖν ἢ ὑπὸ τῶν
ἐκεῖ νεχροφόρων ἐξενεχϑ' ὦσι.

Gellius 2, 6. M. Catonis verba sunt ex oratione,
quam De 4chaeis scripsit: Cumque Hannibal terram
Italiam laceraret atque vexaret.

eexzaret] eexatam Italiam dixit Cato αὖ Hannibale, quando nullum
calamitatis aut. saeeitiae aut. immanitatia genus reperiri queat,
quod in eo tempore ltalia non perpessa sit. Gellius.

Idem fragmentum ex Gellio repetierunt Macrobius
Sat. VI, 7. et Servius ad Virg. Bucolic. VI, 76.

63. Oratio, ne quis iterum consul fiat.

Ea oratio dicta est anno 604 (150).

Erat institutum in republica romana, ut non eidem
homini summus honos sive consulatus saepius deferre-
tur, eaque de re lex extabat, ne quis intra decem an-
nos consul reficeretur. Sed in bello Punico secundo,
ubi de salute reipublicae desperabatur, ea lex negligi
coepta est, quia in uno tantum homine aut in duobus,

ut in Fabio atque P. Scipione Africano maiore, sa-
Meieri Orat. Bom. Fragm. ed. 2. 8

114

lus omnium nitebatur. Postea vero non solum ii, qui
maximam contulerant utilitatem reipublicae, pluries ob-
tinebant consulatum, verum ii quoque, qui tum nobili-
tate tum divitiis ceteris praestabant. Cato igitur legem
suasit, ne quis iterym consul fieret, eamque per 50 fere
annos in usu mansisse, ex Fastis consularibus cognos-
cimus, Ea lex anno 604 (150) lata dicitur a Pighio
T. 2. p. 442 et Zumptio in Annalibus, eiusdemque
facta est mentio in Livii Epitome libri 56: Quum bel.
lum Numantinum vitio ducum non sine pudore pub-
lico duraret, delatus est ultro Scipioni Africano a
senatu populoque romano consulatus, quem quum
illi capere ob legem, quae vetabat, quemquam ite-
rum consulem fieri, non liceret , sicuti priore con-
sulatu, legibus solutus est (anno 620). Conf. inter-
pretes Livii ad ἢ. l. |

Priscianus t. 4, p. 108. M. Cato in oratione, ne
quis iterum consul fiat: Imperator laudem capit ,
exercitum meliorem, industriorem facit.

*» meliorem] Krehlius in Addendis t, 2, p. 513 hoc vocabulum, quod
ex textu invitis codicibus eiecerat, restituit.

Festus p. 242, Pavimenta Poenica marmore Nu-
midico constrata significat Cato, cum ait in ea, quam
habuit, ne quis consul bis fieret: Dicere possum,
quibus villae atque aedes aedificatae, atque expoli-
tae maximo opere citro atque ebore atque pavimen-
tis Poenicis stent. |

quibus οὐϊ)α6] adludit ad consulum luxum enatum ex consulatuum

multiplicatione. ^ Maiansius p. 41.

citro] ex citro mensae omnium pretiosissimae sunt faclae. Conf.
Mitscherlich ad Horat. Od. 4, 1, 20. Beckeri Gallus T. 1. p. 138.
Boóttiger Sabina t. 2. p. 31.

Plut: Cato c. 8. Tovg πολλάκις ἄρχειν σπουδάζον-
τας ἔφη χαϑάπερ ἀγνοοῦντας τὴν ὁδὸν ἀεὶ μετὰ ῥαβ-
δούχων ζητεῖν πορεύεσϑαι ; μὴ πλανηϑῶσιν. ᾿Ἐπετίμα
δὲ χαὶ τοῖς πολίταις τοὺς αὑτοὺς αἱρουμένοις πολλάκις

115

ἄρχοντας. Δόξετε γὰρ, ἔφη, ἢ μὴ πολλοῦ τὸ ἄρχειν
ἄξιον ἢ μὴ πολλοὺς τοὺς ἄρχειν ἀξίους ἡγεῖσθαι.

πολλάκις ἄρχει») Maiansius quoque p. 41 de iis intelligit, qui ite-
rum consules fleri cupiebant.

65. Oratio de bello Carthaginiensi.

Ea dicta est anno 604 (150). Ex Livio accepimus,
Catonem quatuor orationes de bello Carthaginiensi in
senatu habuisse, quarum unam tantum, a. 604 (150)
dictam, editam esse opinor: tum enim senatui persua-
sit, ut Carthaginiensibus bellum indiceretur. nam eius
potissimum consilio illatum bellum tertium Punicum tra-
ditur. P. Scipio Nasica, nescio an prudentior Catone,
dissuasit. Conf. Maiansius p. 45. Fischer Zeittafeln
a. τι. 604. |

Livius Epit. lib. 43. Semina tertii belli Punici
referuntur. Cum in jfinibus Carthaginiensium in-
gens Numidarum exercitus duce JAriobarzane Sy-
phacis nepote diceretur esse, 1M. Porcius Cato sua-
sit, ut Carthaginiensibus, cum riobarzanem specie
contra Masinissam regem , sed re vera contra Ro-
manos accitum in finibus haberent, bellum indicere-
tur (a. u. 601). Contradicente P. Cornelio Nasica
placuit legatos mitti Carthaginem, qui specularentur
quid ageretur. — — Gulussa Masinissae filius de-
nuntiavit Carthagine delectus agi, classem compa-
ruri, et haud dubium bellum strui. Cum Cato sua-
deret , ut iis bellum indiceretur , P. Corn. Nasica
dicente nihil temere faciundum, placuit decem mitti
legatos exploratum (a. 602). — — Cum legati ex
Africa cum oratoribus Carthaginiensium et Gulussa
Masinissae filio redissent, dicerentque et exercitum
se et classem Carthagine deprehendisse , perrogart
sententias placuit. Catone et aliis principibus sena-
tui suadentibus, ut in Africam confestim transpor-
taretur. exercitus, quod P. Cornelius Nasica dicebat,
nondum sibi iustam causam belli videri, placuit, ut

116

bello abstinerent, si Carthaginienses classem exus-
sissent et exercitum dimisissent , sin minus, proxi-
mi consules de Punico bello referrent (a. 6023).
Liv. Epit. lib. 49. Tertii belli Punici initium al-
tero et sexcentesimo anno ab urbe condita, in-
tra quintum annum quam erat coeptum consum-
mati. Inter M. Porcium Catonem et Scipionem
Nasicam, quorum alter sapientissimus vir in civitate
habebatur, alter etiam vir optimus a. senatu iudica-
tus erat, diversis certatum sententiis est , Catone
suadente bellum , et ut tolleretur delereturque Car-
thago, Nasica dissuadente. | Placuit tamen , quod
contra foedus naves haberent, quod exercitum extra
Jines duxissent, quod socio populi romani et amico
Masinissae arma intulissent , quod filium eius Gu-
lussam, qui cum legatis romanis erat, in oppidum
non recepissent, bellum üs indici. — — Legati tri-
ginta. Romam venerunt , per quos se Carthaginien-
ses dedebant. Catonis sententia pervicit, ut in de-
creto perstaretur, et ut consules quam primum ad
bellum proficiscerentur.

altero εἰ sexcentesimo anno] Fasti consulares docent, bellum ter-
tium Punicum non a. 602, ut in Epitome legitur, sed a. 604 in-
cepisse. Sed Laurent Faeti Consulares Capitolini p, 78 demon-
sirat, auctorem JEpitomarum Livianarum alios secutum esse anna-
les, atque adeo ne Livii quidem chronologiam adoptasse,

Appianus De rebus Punicis c. 69. Καὶ τό τε πρέσ-
βεις ἔπεμπον (oi "Poucior), ἑτέρους τε καὶ Κάτωνα.
Οἱ εἰς τὴν ἀμφίλογον γῆν ἀφικόμενοι, ἠξίουν σφίσιν
ἀμφοτέρους περὶ. ἁπάντων ἐπιτρέπειν. Maacovacans
μὲν οὖν, οἷα πλεονεχτῶν καὶ “Ῥωμαίοις ἀεὶ ϑαρρὼν ,
ἐπέτρεπεν" οἱ Καρχηδόνιοι δ᾽ ὑπώπτευον, ἐπεὶ καὶ τοὺς
πρότερον ἤδεσαν οὐχ εὖ δικάσαντας. — Οἱ δ᾽ οὐχ ἀνα-.
σχόμενοι περὶ μέρους δικάζειν, ἐπανήεσαν. Καὶ τὴν
χώραν περιεσχκόπουν ἀκριβῶς τε εἰργασμένην χαὶ χατα-
σχευὰς μεγάλας ἔχουσαν. "Eióov δὲ xol τὴν πόλιν ἐρελ-
ϑόντες, ὅση t6 τὴν δυναμιν ἦν, καὶ πλῆϑος ὅσον ἠύ-
ξητο ἐκ τῆς οὐ πρὸ πολλοῦ κατὰ «Σκιπίωνα διαφϑορᾶς.

411

᾿Επανελϑόντες τε εἰς Ῥώμην, ἔφραζον, οὐ ζήλου μᾶλ-
Aev ἢ φόβου γέμειν αὑτοῖς τὰ Καρχηδονίων, πόλεως
δυσμενοῦς τοσῆςδδ χαὶ γείτονος, εὐχερῶς οὕτωφ αὐξα-
νομένης. Καὶ ὁ Κατων μαλιστα ἔλεγεν, οὔ ποτε Po-
μαίοις βέβαιον οὐδὲ τὴν ἐλευϑερίαν ἔσεσθαι, πρὶν ἐξ.
ελεῖν Καρχηδόνα. Ὧν ἡ βουλὴ πυνϑανομένη ; ἔχρινα
μὲν πολεμεῖν, ἔτε δ᾽ ἐχρῆζε προφάσεων, καὶ τὴν πρίσιν
ἀπόρρητον εἶχον, Κάτωνα δ᾽ ἐξ ἐκείνου φασὶν ἐν τῇ
βουλῇ συνεχῆ γνώμην λέγειν , Καρχηδόνα μὴ εἶναι.
Σκιπίωνα δὲ τὸν ΙΝασικᾶν τὰ ἐναντία ἀξιοῦν, Καρχη-
δόνα ἐᾷν, ἐς φόβον ἄρα καὶ rovós “Ῥωμαίων, ἐχδιαιτω-
μένων ἤδη.

Plut. Cato c. 26. "Eoyerov τῶν πολιτευμάτων cv-
τοῦ τὴν Καρχηδόνος ἀνάστασιν οἴονται γεγονέναι. ----.---
Κάτων ἐπέμφϑη πρὸς Καρχηδονίους καὶ Μασσανάσσην
τὸν Noueóa πολεμοῦντας ἀλλήλοις ἐπισκεψόμενος τὰς
τῆς διαφορᾶς προφάσεις ecc c Ταχέως οὖν ὑποστρέ-
weg ἐδίδασχε τὴν βουλὴν, ὡς αἱ πρότερον ἥτται καὶ
συμφοραὶ Καρχηδονίων ov τοσοῦτον τῆς δυνάμεως ὅσον
τῆς “ἀνοίας ἀπαρύσασαι χινδυνεύουσιν αὐτοὺς οὐκ ἀσ-
ϑενεστέρους, ἐμπειροτέρους δὲ πολέμων ἀπεργάσασϑαι,
ἤδη δὲ καὶ προαναχινεῖσθϑαι τοῖς Νομαδικοῖς τοὺς πρὸς
“Ρωμαίους ἀγῶνας, εἰρήνην δὲ καὶ σπονδὰς ὄνομα τοῦ
πολέμου τῇ μελλήσει κεῖσϑαι καιρὸν περιμένοντος. C.
27. Πρὸς τούτοις φασὶ τὸν Κατωνα καὶ σῦχα τῶν
«“{ιβυκῶν ἐπίτηδες ἐχβαλεῖν ἔν τῇ βουλῇ τὴν τήβεννον
ἀναβαλόμενον, εἶτα ϑαυμασάντων τὸ μέγεϑος καὶ τὸ
κάλλος εἰπεῖν, ὡς ἡ ταῦτα φέρουσα χώρα τριῶν ἡμε-
ρῶν πλοῦν ἀπέχει τῆς Ῥώμης. ᾿Εχεῖνο δ᾽ ἤδη καὶ βιαι-
ὅτερον, τὸ περὶ παντὸς οὗ δήποτε πράγματος γνώμην
ἀποφαινόμενον προςεπιφωνεῖν οὕτως" doxes δέ μοι καὶ
Καρχηδόνα μὴ εἶναι. |

Plinius Hist. Nat. lib. 45, 48, 20. Cato perniciali
odio Carthaginis flagrans nepotumque securitatis
anxius, 'cum clamaret omni senatu Carthaginem de-
lendam, attulit quodam die! in curiam praecocem
ex ea provincia ficum, ostendensque patribus , In-
terrogo vos, “ inquit, ,quando hanc pomum demtam

448

putetis ex arbore?" | Cum inter omnes recentem
esse constaret, ,atqui tertium, * inquit , , ante diem
scitote* decerptam Carthagine: tam prope a.murie
habemus hostem." Statimque secutum est Punicum
tertium bellum, quo Carthago deleta est, quamquam
Catone anno sequente erepto.

Gellius 9, 44. M. Cato in oratione, quam De
bello Carthaginiensi composuit, ita scripsit: Pueri
atque mulieres extrudebantur fami causa.

Gellius 3, 44. M. Cato de Carthaginiensibus ita scrip-
sit: Homines defoderunt in terram dimidiatos ignem-
que circumposuerunt.

de Carthaginiensibus] incertum, ex oratione de bello Carthaginiensi
haec sint sumta, an er ea parte Originum, quae Poenorum histo-
riam continebat, cuiusque aliquot supersunt fragmenta apud Fes-
tum v. AMeritaeere οἱ Servium ad Virg. Aen. IV, 682, item ad
lib. I, 343 et 738. — Conf. Krause Vitae et Fragmenta Historico-
rum.romanorum p. 97.

Ceterum uterque Gellii locus orationi, quam habuit
Cato Numantiae apud equites , in editione Lionis p.
79 errore adscriptus est.

Nonius p. 89. Calliscerunt pro occalluerunt. Cato
de bello Carthaginiensi: dures nobis calliscerunt
ad iniurias.

calliscerunt] qua haec perfecti temporis forma ralione sit formata,
nescio, — Legendum puto caHiscunt i. e. obcalluerunt. — Duebner
adscripsit meae adnotationi: , Quod verum videtur , verisimilius

certe est quam calliscerent, quod proposuit Struee De De-
clin. et Coniug. L. 1. p. 217.

ad iniuriae] int. Poenorum.
Solinus c. 30 (40). Urbem Carthaginem, ut Cato
in oratione senatoria autumat, cum rex lur-
bas rerum in Libya potiretur, Elisa mulier exstru-

xit, domo Phoenix, et Karthadam dixit, qued Phoe-
nicum ore exprimit civitatem novam.

in orat. senatorid) de bello Carthaginiensi,

Karthadam] verum esse traditur Karthad — hadtha , ' Neustadt,

449

Conf. Rea!- Encyelopüdie von Α. Pauly. Lieferung 17 εἰ 18. s. n.
Carthago.

Nescio an ex eadem oratione sumtus sit locus, qui
apud Auct. ad Herennium 4, 14, et apud Quintilianum
9, 3, 31 legitur: Qui sunt, qui foedera saepe rupe-
runt? Carthaginienses. Qui sunt, qui crudelissime
bellum gesserunt? Carthaginienses. Qui sunt, qui
Italiam deformarunt ? Carthaginienses. Qui sunt,
qui sibi ignosci postulant ? Carthaginienses.

τ'

65. Oratio de rege Attalo et vectigalibus Asiae.

Ea a. 605 (149) dicta videtur.

Attalus, rex Pergami, iam a. u. 546 (208) socius
" populi romani esse traditur. Clinton Fasti t. 3. p.
402. Eumenes filius, qui a. 557 (197) regno successit,
Hormanos adiuvit in bello contra Antiochum regem
pesto et victo eo magnam terrarum partem dono ac-
cepit a. 566 (488). Attalus frater Philadelphus regno
successit a. 594 (160), item socius populi romani. At-
talus tertius a. 602 (152) regnum a senatu accepit,
moriensque testamento populum romanum imperio Asiae
succedere heredem iussit a. 624 (133).

Quando Cato hane dixerit orationem, incertum:
saepe enim in senatu de rebus Attali atque Asiae deli-
beratum est. Sed ex fragmento apparet, eam certe
post a. 582 (172) habitam esse: C. Licinius enim,
culus mentio est facta, praeturam gessit a. 582 (172).
Maiansius p. 42 putat, orationem dictam esse a. 596
(158), quo anno Attalus Romam venisset, ab Eumene
fratre missus, de quo Polybius in Excerptis Legatio-
num c. 124. iuncto Livio l. 45, 19.

Deliberatum est de Attalo etiam a. 586 (168), ut
ex Livio constat l. 44, 20.

Sed ex Livii Epitome l. 50 accepimus, Catonem a.
605 (449) de rebus Attali dixisse, unde in priore edi-
tione in hunc annum orationem, de qua loquimur, re-
tuleram, atque Fischer (Zeittafeln) eam opinionem ap-

420

probavit. In Epitome enim Livii baec legimus: Pru-
sias rex Bithyniae omniumque humillimorum vi-
tiorum a NNicomede filio adinvante Attalo rege Per-
gami occisus est. habebat alium ilium , qui pro
superiore ordine dentium enatum habuisse unum os
continens dicitur. cum tres legatos ad pacem inter
INicomedem et Prusiam faciendam Romani misis-
sent, et unus ex iis multis cicatricibus sparsum ca-
put haberet, alter pedibus aeger esset, tertius in-
genio socors haberetur, dixit Cato eam legationem
nec caput nec pedes nec cor habere. |

Burmannus in libro de Vectigalibus p. 138 de auc-
tore buius orationis dubitasse videtur, eamque non Ca-
toni Censorio, sed Catoni Uticensi tribuit.

Festus p. 234. Portisculus est, ut scribit Aelius
Stilo, qui in portu modum dat classi. Id autem est
malleus, cuius meminit Cato in dissuasione de rege
4Attalo et vectigalibus siae: C. Licinio praetore
remiges scribti cives romani sub portisculum , sub
flagrum conscribti veniere passim.

C. Licinio praetore] C. Licinius Crassus praetor a, 582 (172) clas-
sem Romanorum refecit, ut Livius 1, 42, 27 copiose tradit.

eub portisculum] ,Post h. v, interpunxi coinmate, ne Catonem cum
Scaligero dixisse putes, reiniges sub portisculo caesos esse. Sed
Cato, ut solet, in iracundia facetus scriptos esse ait sub portiscu-
lum, verberibus autem couscriptos (ut Plautus Pseud. 1, 5, 31)
sive conscribillatos (ut Catullus 25, 10) sub flagrum, antequam
venirent. Paulo aliter Gronovius conscribi sive rescribi sub fla-
grum putat esse i. 4. mancipari.* C, O. Müller, Conf. Gronovii
Observatt, 4, 26, p. 417.

66. Oratio in Servium Sulpicium Galbam pro Lusitanis.

Ea est dicta. anno 605 (149). — Conf. Oratio Servii
Sulpicii Galbae.

Haec omnium celeberrima est causa et a multis
memorata scriptoribus, quam Cato ipso eo anno, quo
excessit e vita, apud populum egit.

Servius Sulpicius Galba praetor in Hispania a. u.

424,

603 (151) prorogato imperio bellum adversus Lusita-
nos gessit. Cum deinde a. 604 (150) Lusitanorum ex-
ercitus ei se dedisset, fide violata partim trucidat,
partim in servitutem vendit, paucis fuga servatis, in-
ter quos Viriathus, suae gentis ultor futurus, (Appia-
nus Hispan. c. 59, 60.) Romam reversus, Galba ac-
cusatur ἃ L. Sceribonio Libone tribuno pl., qui auc-
tore Catone rogationem fert de Lusitanis in libertatem
restituendis. Atque nonnisi malis artibus et nequitia
patriciorum damnationem reus effugit. Quapropter eo-
dem anno sociorum causa prima de pecuniis repetun-
dis lex a L. Calpurnio Pisone trib. pl. lata est. In
hac causa quinque actores egerunt. L. Scribonius Li-
bo rogationem contra Galbam promulgavit, eainque sua-
sere M. Cato et L. Cornelius Cethegus. Contra ste-
tit Galba, qui ter dixit, bis contra rogationem Libo-
: nis, et tertia actione adversus Cethegum. Postea pro-
dit Q. Fulvius Nobilior defensione Galbae suscepta.
Huc pertinet Livii Epitome 1. 49. Extant tres ora-
tiones Galbae , duae adversus Libonem trib. pl. ro-
gationemque eius habitae de Lusitanis, una contra
L. Cornelium Cethegum , in qua Lusitanos propter
sese' castra habentes caesos fatetur , quod comper-
tum habuerit, equo atque homine suo ritu immola-
tis, per speciem pacis adoriri exercitum suum in
animo habuisse.

Livius Epit. 49. Cum L. Scribonius tribunus
plebis rogationem promulgasset , ut Lusitani qui
in fidem populi romani dediti, a Servio Galba in
Galliam venissent, in libertatem restituerentur, M.
Cato acerrime suasit. Extat oratio in anna-
libus etus inclusa. Q. Fulvius INobilior, et saepe
ab eo in senatu laceratus, respondit pro Galba.
Ipse quoque Galba, cum se damnari videret , com-
plexus duos jilios praetextatos et Sulpicii Galli
Jilium , cuius tutor erat, ita miserabiliter pro se
locutus est, ut rogatio antiquaretur.

422

Q. Fuleius Nobilior] M. Fulvii, adversus quem duas orationes Cato
dixit, ut supra vidimus, filius, quem non indisertum fuisse testa-
tur Cicero in Bruto c, 20, 79.

Cicero Bruto c. 20, 80. Cato annos LXXXVF na-
tus excessit e vita, cum quidem eo ipso anno con-
tra Ser. Galbam ad populum summa contentione
dixisset , quam etiam orationem scriptam reliquit.

Ibidem c. 23. Lusitanis a Ser. Galba praetore
contra interpositam, ut existimabatur, fidem inter-
Jfectis, L. Libone tribuno plebis populum incitante
et rogationem in Galbam privilegii similem ferente,
summa senectute M. Cato legem suadens in Gal-
bam multa dixit, quam orationem in Origi-
nes suas retulit, paucis antequam mortuus est
diebus an mensibus. Tum igitur nihil recusans
Galba pro sese et populi romani fidem implorans
cum suos pueros, tum C. Galli etiam filium lens
commendabat, cuius orbitas et fletus mire misera-
bilis fuit propter recentem memoriam clarissimi
patris, isque.se tum eripuit flamma, propter pue-
ros populi misericordia commota, sicut idem scrip-
tum reliquit Cato.

Conf. praeterea Cic. de Orat. 1, 53. — Murena 28,
59. Sueton. Galba 3. Corn. Nepos Catone 3. Plut.
Cat. mai. 15.

Fronto p. 85. ed. Rom. Galbam certe ad Cen-
tumcellas produces. Cato quid dicat de Galba ab-
soluto, tu melius scis, ego memini propter filios
eum absolutum. τὸ δὲ ἀχριβὲς ipse inspice. Cato
igitur dissuadet , neve suos neve alienos quis libe-
ros ad misericordiam conciliandam producat, neve
uxores neve adfines vel ullas omnino feminas.

. Galbam] i. e. Galbae orationes, Maius.
ad Centumcellas] Oppidom Etruriae, ubi Traianus imperator villam

exstruxerat, Conf. Mannert lialia t. 1. p. 373.

Valerius Max. VIII, 7, 4. Cato in ipso diutissi-
me actae vitae fine disertissimi oratoris Galbae accu-
sationi defensionem suam pro Hispania opposuit.

423

Livius 1l. 39, 40, Catonem ne senectus quidem,
quae solvit omnia, fregit, qui sextum et octogesi-
mum annum agens causam dixit, ipse pro se ora-
vit, scripsitque, nonagesimo anne Ser. Galbam ad
populi iudicium adduxit.

Quintil. 2, 15, 8. Servium quidem Galbam mise-
ratione sola, qua non sues, modo liberos parvulos
in concionem produxeràt, sed Galli etiam Sulpicii
Jilium suis ipse manibus circumtulerat , elapsum
6886, cum aliorum monumentis tum Catonis oratione
testatum est.

Gellius 13, 24. Cato ex Originum septimo in ora-
tione, quam contra Servium Galbam dixit, complu-
ribus vocabulis super eadem re usus est: JMulta me
dehortata sunt huc prodire, anni, aetas, vox, vi-
res, senectus: vero enimvero quom tantam rem
peragie* arbitrarer.

multa me dehortata eunt] δὰ hunc Catonis locum alludere videtur
auctor anonymus de figuris, quem Quicheratius primum edidit,

deinde Sauppius noster et emendavit et illustravit in Epistola eri-
tica ad G. Hermannum p. 152 — 170.

Συνανροισμὸς. Est conductio congue gregatio, cum adcumulo res.
Multae hortantur me res ^ aetas, tempus, amici,
Concilium tantae plebis, dementia natum.

gAni] nam LXXXV annos, ut Cicero auctor est, vel XC annos erat
natus, ut Livius scribit.

rem perggier] sic etiam cod. Reg. teste Duebnero.

Gellius 4, 12. M. Cato de Lusitanis, cum Ser-
vium Galbam accusavit : Tamen dicunt deficere vo-
luisse. Ego me nunc volo ius pontificium optime sci-
re: iamne ea causa pontifex capiar? Si volo augu-
rium optime tenere, ecquis me ob eam rem augu-
rem capiat?

dicunt deficere νοὶ. sic culpam excusare studebant Galba et Nobi-

lior patronus. — Simili argumento Cato in oralione pro Hhodiensi-
bus δι 7. est usus.

424

capiar] Gellius adiicit: Plerique autem capi virginem solam debere
dici putant. Sed flamines quoque Diales, item pontifices et au-
gures capi dicebantur,

67. Oratio ad gilites contra Galbam.

Ea dicta est anno 605 (149).

In eadem, de qua modo diximus, causa hane quo-
que habuit orationem. Cum enim Servium Sulpicium
Galbam accusare cuperet et uudique argumenta quae-
reret, ut eum argueret, milites quoque, quos Galba
secum habuerat in Hispania, quique cum eo in urbem
redierant, adiit, eosque allocutus et cohortatus est, ut
malefactorum iünperatoris testimonia dicerent.

Aliter iudicat Maiansius p. 38, qui nec ad eandem
causam nec ad eundem Galbam hanc orationem Cato-
nis pertinere dicit: ,hic Galba, ait, fortasse fuit Q.
Sulpicius , in quem habuit orationem Cato, cuius
fregmentum superest. apud Festum in. v. nassi-
terna." —

Gellius 4, 23. Historia de Papirio Praetextato
dicta scriptaque est ἃ 7M. Catone in oratione , qua
usus est ad milites contra. Galbam, cum multa qui-
dem venustate atque luce: atque munditia verborum.
Ea Catonis verba huic prorsus commentario indidissem,
δὶ libri copia fuisset id temporis, cum haec dictavi.

eenustate] codex optimus Paris. eetustate. Duebner.

Sequuntur deinde earum orationum Catonis reli-
quiae, quarum argumenta nondum invenire contigit,
sive. quod causa qua de agitur prorsus est ignota, seu
quod inscriptiones apud grammaticos vitiatae et cor-
ruptae sunt.

68. Oratio de aedilibus vitio creatis.

In editione priore inter orationes censorias retule-
ram, sed vere monuit Duebnerus, se non intelligere,
eur a Catone censore potissimum de ea re sit actum.

428

Ογεαρδοῖιν Romae nescio quo anno aediles, quos po.
stea animadvertebant magistratus vitio creatos esse.
Cato sententiam dixit, ut comitia, quibus lecti fuerint,
irrita et denuo habenda essent.

Gellius 13, 47. Oratio est. M. Catonis censorü
De aedilibus vitio creatis. Ex ea oratione verba
haec sunt: Nunc ita aiunt, in segetibus et in her-
bis bona frumenta esse. Nolite ibi nimiam spem
habere. Saepe audivi, inter os atque offam multa
intervenire posse, verumvero inter offam atque her-
bam, ibi vero longum intervallum est.

nunc ita aiunt] Zell Ferienschriften T. 2. p. 36. sic vertit; Ich
hóre, man sagt jezt, die Saat stünde schón auf den Halmen, Hofit
jedoch nicht zu viel darauf. Ich babe oft gehórt, dass zwischen
Mund und Bissen viel geschehen kann, aber zwischen Mund und
der Saat auf den Halmen ist wahrhaftig eine lange Strecke.
Eadem sententia Catonis in Vincentii Speculo Doctrinali VI, 128
M. Varroni tribuitur eaque paulum immutata ibi sic legitur? Nunc
in segetibus aiunt in herbis in herbis in frumentis bona sunt.
Nolite ibi nimiam epem habere. Saepe audiei, inter oe et offam
multa intercenire posse. Verum inter herbam et offum longum
intercallum est. — Schneiderus si meminisset, ea verba, ex Catone
sumpta, apud Gellium legi, de emendatione eorum non dubitasset
in Dissertatione de vita et scriptie Varronis p. 244.

inter ose atque offam] graecum proverbium : Πολλὰ μεταξὺ κύυ-
Auxog καὶ χείλεος ἄκρου. Vid. Corpus Paroemiographorum
graecorum ed. Leutsch et Schneidewin T. 1. p. 371.

et in herbis] Deest et in cod, Reg. prob. Duebnero.

Festus p. 162. | Neminis (genitivo càsu Cato usus
est) . . . et quis diceret cum sit (neminis). (Idem
de aedilibus) vitio creatis: neminisque . . .

idem de aedilibus eitio creatis] sic supplendum esse inonai.

69. Oratio ad filium.

Ea ex orationibus Catonis delenda est. Nam Cato
non orationem ad filium, verum praecepta ad eum scrip-
sisse fertur, quorum fragmenta a Plinio, Diomede,

426

Nonio proferuntur, novumque addidit Perlkamp in- Bi-
bliotheca Crit. Nova T. 4. p. 4414.

Servius in Virg. Georg. 4. 46. Cato in oratione
ad filium : Vir bonus est, M. fili, colendi peritus,
cuius ferramenta. splendent.

in oratione| i. e. in praeceptis de re rustica, nisi corrigere mavis
in Oratore : librum enim de Oratore a Catone scriptum esse , ad
Quintilianum 3, 1, 19. diximus. Sed id ipsum fragmentum huic
coniecturae repugnat, si quidem non ad librum de arte dicendi,
verum potius ad praecepla de re rustica perlinere videatur.

10. Oratio de re Floria.

Duplex est inscriptio, de re Floria aut de re Flo-
riana.

Haec sunt fragmenta:

1. Gellius l. 9, 42. De suspicioso apud M. Cato-
nem de re Floria ita scriptum: Sed nisi qui palam
corpore pecuniam quaereret, aut se lenoni locavisset,
et si fabulosus et suspiciosus fuisset, vim in cor-
pus liberum non aequum censuere adferri. Suspi-
ciosum enim Cato hoc in loco suspectum signifi-
cat, non suspicantem.

Jabulosus] corrigendum ex Nonio famosus.

2. Gellius 1. 40, 43. Partim hominum venerunt .
plerumque dicitur, quod significat pars hominum ve-
nit, id est, *juidam homines. Nam partim hoc in-
loco adverbium est, nec in casus declinatur, sicuti cum
partim hominum dici potest, id est, cum quibusdam
hominibus. MM. Cato in oratione de re Floria
ita scripsit: Ibi pro scorto fuit, in cubiculum sur-
rectitavit e convivio, cum partim illorum iam sae-
pe ad eundem modum erat. Ymperitiores autem cum
parti legunt, tamquam declinatum sit quasi vocabu-
lum, non dietum quasi adverbium,

eral] Duebner legendum putat erant. — Non assentior : idem enim
intelligitur ad v. fuit, surrectitasit, erat,

427

3. Nonius v. suspiciosus p. 168 ed. Merc. Suspi-
ciosum, qui in suspicione sit. Cato de re Floria-
na: Sed si qui palam corpore pecuniam quaereret
aut se lenoni locavisset , et si famosus et suspicio-
sus esset , vim in corpus liberum non aequum cen-
suere adferri.

sed δὲ qui] corrigendum ex Gellio sed nisi qui.

4. Curius Fortunatianus l. 2. p. 81. ed. Capperonn.
Concisa narratione tunc tantum utemur , quando
quaedam adversa sunt nobis, imo et cum singulae
res gestae maximam invidiam continent, adversario-
rum possumus narrationem concidere , ut praepositis
singulis rebus statim exaggeratione utamur. | Cur
ita? ut indignationem iudicum non semel, sed sae-
pius in rebus singulis excitemus, sicuti fecit M.
Cato de re Floriana.

Quomodo inscriptio explicanda sit, haud facile dici
potest, nec Popma nec Lion verbo rem tetigere. For-
cellinius dicit, Fiorius ut Floralis a Flora derivandum
esse et de re Floria accipiendum de ludis Floralibus.
Atque Maiansius De Catone p. 43. arbitratur, Cato-
nem hanc de ludis Floralibus orationem a. u. 5841
(473) habuisse, cum a senatu decerneretur, ut Flora-
lia essent annua (Ovidii Fast. 1. 5, 329.), ac verisi-
mile esse, Catonem eos improbasse velut lascivos et
obscenos.

Weberus autem de vita Catonis p. 53 scribit, Ca-
tonem in censura a. 570 (184) de re Floria vel de las-
civia ludorum Floralium coercenda orationem habuisse.

Ali vero, ut interpretes Gellii l. 9, 12 et Gierigius
ad Ovidii Fastos 1. 5, 334 non Catoni Censorio, sed
Uticensi orationem de re Floria sive de ludis Florali-
bus tribuendam dicunt. Constat enim, Catonem Uti-
censem ludos Florales, quibus plebs nudis mimis de-
lectari solebat, contemsisse, idque spectaculum fugisse.
Valerius Max. 2, 10, 8. Seneea. Epist. 97. Sed, si
Cato Uticensis intelligendus erat, Gellius et Nonius

4928

profecto nominatim hunc Catonem indicassent: quomodo
enim lector hune a Catone maiore, qui singulis fere
paginis affertur, distinguere poterat? uterque scriptor
probe nomine indicandus erat. Praeterea Cato iunior
nibil scriptum reliquit, una oratione excepta de Cati-
lina, quae invito eo a pueris excipiebatur , ut Plutar-
cbus in vita Catonis min. c. 23 tradidit.

Sed utramque mihi explicationem displicere fateor.
Ex fragmentis enim et ex loco Curii Fortunatiani ap-
paret, orationem hanc non ad ludos Florales, sed ad
causam quandam iudiciarjam referendam esse. Sed qua-
lis illa causa fuerit et quo anno sit acta, incertum,
nec minus incertum, de re Floria an de re Floriana
verum sit. Coniiciebam quidem, Catonem fortasse Flo-
roniam virginem Vestalem, quae a. 538 (246) damnata
est (Livius l. 22, 57.), stupri accusasse, eaque accusa-
tione tirocinium eloquentiae posuisse ( Quintil. 12, 7, 4.),
cum illo anno octodecim annos haberet; unde oratio
de re Floronia inscribenda esset: sed an aliis quoque
haec opinio probabilis videatur, dubito.

71. Oratio de re A. Atili.

Inscriptio prorsus incerta.

Festus p. 344. (Sontica) causa dicitur a morbo
(sontico, propter quem, «quod est g)erendum, agere (de-
sistimus. JM. Porciu)s Cato de re A4. Αἰ (quid di-
cam causae extitis)se , timidusne (sis, an impedi-
mento t)ibi causam sonticam (fuisse).

de re A. Atii] Cato de re Floria: A. Atili etc, — Ursinus explet
probante Müllero. Cato de regis Attali vectigalibus. Scaliger.

Ego orationem De re 4. Atili inscribendam et A. Atilium intelli-

gendum duco, qui praefectus erat classis in bello adversus Anptio-

chum regem gesto, anno 563 (191), quo anno Cato in eodem
bello Glabrionis consulis (v. supra Catonis oratt, adversus Man.

Acilium Glabrionem) legalus fuerat. Liv. 36, 20,

19. Oratio de potestate tribunicia.

Oratio alias non cognita, ait Müller ad Festum p. 163.
Index incertus est, nec in auctoritate quadam nititur,

429

sed maximam partem in coniectura Ursini. In editione
priore fragmentum huius orationis cum oratione De tri-
bunis militum coniunxeram, quod alienum videtur.

Festus p. 162. INemut nisi etiam, vel (nempe: usus
est Cato de pot. tr)ibunici(a) cum ait: nemut ...
0... Gerumnasa.

T3. Cato in Sercia.

Nescio quomodo haec inscriptio sit intelligenda,
sitne corrupta an incorrupta, nec, si corruptam putas,
veram emendandi viam invenies. Quamquam verisimile
est, quod Wasse ad Fragmenta Historicorum T. 2. p.
304 suspicatur, legendum esse Cato in Servium Gal-
bam, ita ut novum fragmentum illius orationis pro
Hispanis contra Galbam esset. Maiansius autem p. 42
haec scribit : Livius , lib. 32, 26, scribens de rebus,
quae contigerunt anno 556 Sex. Aelio Paeto et T.
Quintio Flaminino coss., refert coniurationem, quam
obsides Carthaginenstum , qui Setiae custodiebantur ,
excitarunt. [26 hac coniuratione videtur mihi Cato
orationem habuisse, non solum propterea quod Fes-
tus in v. precem ita scripsit Precem Cato in ea
quae est de Coniuratione, sed quia, si hoc
fragmentum coniungatur cum altero a Nonio alle-
gato, idem colligitur: nam sic se habet Cato Ser-
cid. /Zccipite, si vultis, hoc onus in ves-
tros collos. ubi pro Sercia lego Setia, id est, in
oratione de Setia. — Hanc coniecturam falsam arbi-
tror, quod illo anno Cato a Homa aberat οἵ in Sardi-
nia praeturam gessit. :

Nonius p. 200. Collus masculini generis. Cato in
Sercia: 4ccipite, si vultis, hoc onus in vestros col-
los.

74. Oratio de bonis Dulciae.
Argumentum incertum.
Fronto p. 102. Legi Catonis orationem De 'δο-

nis Dulciae et aliam, qua tribuno diem dixit.
Meieri Orat. Hom. Fragm. ed. 2. 9

430

Duiciae] sic codex manu secunda, Pulchrae prima manu.

qua tribuno diem dixit] oratio, opinor, quae inscripta est, oratio,
si 46 Coelius tribunus plebis appellaseet.

15. Oratio, qua tribuno diem dixit.

Eadem esse videtur atque illa Oratio, si se Coe-
lius tribunus plebis appellasset, quam vide.

16. Oratio contra Cornelium apud populum.

Vid. Oratio contra L. Cornelium Scipionem.

11. Oratio in C. Caecilium.

Est ne oratio censoria?

In edit. priore fragmentum huius orationis alteri
in M. Coelium, si se appellasset adiunxi, sed cum
nullam videam causam, cur praenomen C. corruptum
putem, fragmenta ambarum separanda censui. Nec ali-
ter praecepit C. O. Müller.

Festus p. 242. Prodidisse non solum in illis di-
citur, qui patriam hostibus prodiderunt, sed etiam tem-
pus longius fecisse, ut Cato: Te, C. Caecili, diem
prodisse militibus legionis 111, cum proditionem non
haberent.

diem] ambigoum, utrum diem militiae (Verlángerung der Dienstzeit)
an diem vacationis (die Verlüngerupng der Frist des Urlaubs) in-
terpreteris.

prodisse] prodidisse corrigit Ursinus. Recte. Equidem interpreter:
»Du bhabest den Soldaten der dritten Legion die Dienstzeit verlán-
gert, ungeachtet eine solche Verláugerung ungesetzlich war."

proditionem] i. e. prolationem diei, ius prodendi diem sive militiae
sive vacationis.

haberent] haberes Scaliger; ,,eereor ne minus recte; nam etiam
milites , quibus longior eacatío (sic igitur Müllerus intelligit pro-
ditionem , non prolationem stipendiorum.) mon concessa est, dici
possunt proditionem non habere," — Müller,

131

18. Oratio, si se Coelius trib. plebis appellavisset.

Inscriptio intellectu difficillima. Quaeritur enim pri-
mum, quo sit dictum casu trib. pl., nominativo an ac:
cusativo. Alii enim aliter sentiunt. Sunt enim, qui
legant oratio, si se Coelius tribunum plebis appel-
lasset. Sic Maiansius p. 36: item Weberus p..32 in-
scripsit oratio in M. Coelium, si se tribunum plebis
appellavisset. atque haec admotavit: Coelius titulum
tribuni usurpaverat: cum apud Macrobium senator di-
catur non ignobilis, fortasse coniicere licere, eum prop-
ter commissum illud falsum e senatu motum esse. qua-
propter censoriam esse existimat orationem. . Hanc
mihi explicationem non satisfacere fateor. Coelius enim
non simulaverat esse tribunus pl., sed revera tribunus
fuit, ut ex Gellio 4, 15 intelligitur. Sed alio fortasse
sensu verba intelligenda putes: oratio, si se Coelius
tribunum pl. appellavisset. id est, si Coelius Catonem
tribunum pl. appellavisset , vel auxilium eius implora-
visset. Constat autem, tribunos pl. non raro a litiga-
toribus appellatos esse. Conf. F. L. Keller Semestria
l. 4. p. 139—170. Sed haec explicatio prorsus falsa
est et ipsis fragmentis, quae extant, refellitur.

Igitur legendum arbitror oratio, si se Coelius tri-
bunus pl. appellavisset: ego enim nominativum acci-
pio, idque ex Gellii verbis 4, 45. fit probabile: dicit
enim: idem Cato in eadem oratione eidem M. Coe-
lio tribuno pl. vilitatem opprobrans etc., unde patet,
M. Coelium tribunum pl. fuisse. Argumentum tale vi-
detur. M. Coelius, tribunus pl., homo levis, obscenus
et loquax, causam dixit, nescio cur; et inter adversa-
rios eius Cato quoque extitit. minatus est tribuhus,
se accusaturum Catonem. Cato in eadem causa oratio-
nem contra eum habuit, quam inscripsit, sz se Coelius
tribunus pl. appellasset i. e. accusavisset. Ex frag-
mentis elueet, Coelium voluisse, ut in nova colonia
deducenda a triumviris inter colonos reciperetur, Cato-
nem autem dissuasisse.

152

Gellius 4, 415. M. Cato atrocissimus huiuscemodi
vitii (stultae et inanis dicendi copiae) insectator est.
Namque in oratione, quae inscripta est, Si se Coe-
lius trib. pleb. appellasset; Numquam , ait, tacet,
quem morbus tenet loquendi, tanquam veternosum
bibendi atque dormiendi. Quod si non conveniatis,
cum .convocari iubet, ita est cupidus orationis , ut
conducat, qui auscultet: itaque auditis, non auscul-
tatis tanquam pharmacopolam : nam eius verba au-
diuntur, verum ei se nemo committit, si aeger est.
— Idem Cato in eadem oratione eidem M. Coelio tri-
buno plebi vilitatem opprobrans non loquendi tantum,
verum etiam tacendi: Frusto, inquit, panis conduci
potest, vel uti taceat, vel uti loquatur.

tanquam *eternosum|] non aliter atque veternosum morbus tenet bi-
bendi alque dormiendi. Veternosus ἃ Paullo Festi Epitomatore
Ρ- 369 sic explicatur: Veternosus dicitur , qui gravi premitur
somno. Cato v»eternosum Aydropicum intelligi voluit, cum ait:
Veternosus quam plurimum bibit, tam maxime «itit. Quod nes-
cio an ex Catonis libro de inedicina sit sumlum, — Cato nostro
loco utramque significationem hydropici et lethargi voci tribuit,
ut natura illius morbi fert. Conf. Bentleius ad Horat. Epist. 1.
2, 34 (quem Duebnero debeo locuin ).

ut conducat] Si homines se iubente non conveniun! , adeo mercede

comparare studet, ul babeat auditores.

auditis, non auscultatis] Pacuvius apud Cicer. Divinat, 1, 57. Is.
lis magis audiendum quam auscultandum censeo. Auditis
virum loquacem, non aliter atque audire solemus pharmacopolam :
non auscultamus i. e. fidem non damus. Conf. Gronovius ad h.
1. Doederlein Synonimik t, 3. p. 293.

Festus p. 344. — Spatiatorem erratorem Cato in
4n. Coelium si se appellavisset: In coloniam me-
hercules scribere nolim, si triumvirum sim; spati-
atorem atque fescenninum.

An. Coelium] M. Coelium corr. Ursinus.

in coloniam scribere] inter colonorum numerum recipere. — Colo-
nias a triumviris deduci solitas, nemini ignotum.

mehercules] | mercules Cod. ,Fortasse Cato ita scripsit, " Müller.

482

friumpgirum| triumeir Ursinus. ,,δὲ nihil magis latinum quam bic
' genitivus est." Müller.

epatiatorem] — spatiari est otiose ambulare, unde Cato spatiatorem
eum vocat, quem in libro de re rust. c. 5, 2. ambulatorem .
Villicus ne sit ambulator,

fescenninum] homo fescenninus dicitur lascivus atque obscenus, pari.
ter atque versus fescennini lascivia et obscenitate abundabant. De
re vid. Müller Die Etrusker t. 2. p. 284. Alii fescenninum vo-
lunt dici abiecte poetam,

Macrobius Saturnal. 2, 10. Ceterum superius ple-
rumque nobilitatem haec propudia celebrare conquestus
est, Sic nimirum M. Cato senatorem non ignobilem
Caecilium spatiatorem et fescenninum vocat, eum-
que staticulos dare his verbis ait: ,Descendit de
cantherio, inde staticulos dare, ridicularia fun-
dere." et alibi in eundem : , Praeterea cantat ubi
collibuit : interdum graecos versus agit, iocos dicit,
voces demutat, staticulos dat. * Haec Cato, cui, ut
videtis, etiam cantare non serii hominis videtur.

Totus bic locus legitur etiam apud Saresberiensem
De Nugis Curialibus 8, 12. p. 592. Catoni quoque
visum est bene cantare non serii hominis 6886. Un-
de nimirum Marcum , senatorem non ignobilem ,
Caecilium spatiatorem et fescenninum vocat etc.

Caecilium] Coelium legendum suspicor.

eenatorem] patet, Macrobium eundem hominem intelligere, qui a
Festo nominatur, sed bis errat, cum eum QGaecHium (modo ea
corruptela ne sit potius culpa codicum) pro Coelio, itidem sena-
torem, non tribunum plebis appellaverit. Quamquam tribuni plebis
tune temporis senatores quoque erant. Gotlling Gesch. d, róm,
Staatsverf, p. 293. ᾿

siaticulos dare] Salmasius in Plinii Exercitatt. p. 94: ,Cato de
Coelio senatore staticuli pro motibus saltatoriis, Staticuli sunt
ὀρχήματα: staticulos dare ut Virg. Dat motus incompositos, *
— Turnebus ip Adversariis 17, 4. p. 538: ,Staticulos dare est
choream quandam et sallationem dare, non motoriam, sed stata-
riam, qualis erat in choris gragíuoig. “

ridicularia] i. e. versus fescenninos, carmina iocosa.

484

eer&u& agit] 4eclama! graeca carmina.

voces demutat] demutare est corrumpere (Worte verdrehen). Nes-
cjo an eoces demulare idem sit quod dicimus Parodien machen
oder travestiren. — n Saresberiensi legitur denuctat,

Festus p. 169. Naeviam silvam — — quam obpro-
brii loco (obici ab antiquis solere), quod in ea morari
ads(uessent perditi ac nequam bho)mines, testis est M.
Ca(to in ea quam composuit in) M. Caelium si se
appella(visset): a porta Naevia atque ex ...

a porta Naevia] ^ Müllerus adnotat: Ursini supplementa abieci ,
qeippe plane falsa et inepta. Si horiolandum esset, haec fere po-

nerem : Vise sileeom proximam -- a porta Naeeía atque explo.
ra, qui in ea homines consistant : ingenies Coelium.

Paulus p. 59.* Citeria appellabatur effigies quaedam
arguta et loquax ridiculi gratia, quae in pompa vehi
solita sit. Cato in M. Caecilium: ,Quid ego cum
illo dissertem amplius, quem ego denique credo in
pompa vectitatum ire ludis pro citeria atque cum
spectatoribus sermocinaturum ? «

M, Caecilium] legendum M. Coelium. néc aliter cod. Guelf. M.
Celium teste Duebnero, — Müllerus quoque hoc fragmentum eidem

orationi inserendum putat,

vectitatum ire] vectitatum iri coniicit Scaliger et Hand in Tursel-
lino t. 2. p. 266., qui haec verba sic vertit: am Ende, glaube
ich, wird er als Spottbild aufgeführt werden. Müller nihil adno-

tavit.

Festus p. 234. Pro scapulis cum dicit Cato, sig-
nificat pro iniuria. verberum. — nam complures . leges
erant in cives rogatae, quibus sanciebatur poena ver-
berum. his significat prohibuisse multos suos civis in
ea oratione, quae est contra M. Coelium : si em per-
cussi, saepe incolumis abii. praeterea pro rep. pro
scapulis atque aerario multum R. P. profuit.

prohibuisse] Cato significat, se verberibus cives romanos liberavisse :
suasit enim legem Porciam de libertate civium a. 557 (197).
Conf. supra p. 20,

si em] hostem Scaliger. |. ,Sed em pro eum ἃ Catone non alie-

438

num est, (δίορυι Catonis verba magoea obscuritate laborant. *
Müller.

pro rep.] corruptum puto. non convenit illud pro republica rei-
publicae profui.
profuit] profui A. Augustinus,
Priscianus t. 1. p. 244. Ill pro illus. Cato in
M. Caecilium: Quis illi modi esse vult

quis] et quis cod. Turic. Legendum' ecquis, αἵ in cod. Regio
7497. IX saec. (teste Duebnero) legitur.

Vide orationem in C. Caecilium.

19. Oratio De auguribus.

Quando quave occasione data hanc orationem dixe-
rit Cato, incertum. Sed fortasse Livius argumentum
tradidit lib. 33, 42. Sed magnum certamen cum
omnibus sacerdotibus eo anno fuit quaestoribus ur-
banis Q. Fabio Labeoni et L. Aurelio. Pecunia
opus erat, quod ultimam pensionem pecuniae in
bellum collatae persolvi placuerat privatis. Quaes-
tores ab auguribus pontificibusque, quod stipendium
per bellum non contulissent, petebant. Ab sacerdo-
tibus nequidquam tribuni plebis appellati, omnium-
que annorum, per quos non dederant, exactum est.
— — Comitia deinde consularia habita a M. Mar-
cello consule. creati consules L. Valerius Flaccus ,
M. Porcius Cato.

eo anno] 558 (196).

Cato, opinor, ea de re orationem habuit, eaque in
annum 558 (196) cadit.

Festus p. 2414. Probrum virginis Vestalis ut capite
puniretur, vir, qui eam incestavisset, verberibus neca-
retur, lex fixa in atrio Libertatis cum multis aliis legi-
bus 4ncendio consumta est, ut ait JM. Cato in ea ora-
tione, quae de auguribus inscribitur. diiit quo-
que, virgines V/estales sacerdotio exaugurat(as pri-
mut, deinde).

136

exauguratas] exaucteratas vitiose in edit. Dacerii. Exaugurare
est aliquem solemni ritu. augurum sacerdolio privare, inaugurare
aulem adhibitis auguriis initiare. Capitolinus in M, Anton. Philo-
sopho 4. multos (sacerdotes) inauguravit atque exauguravit.

80. Oratio, Aediles plebis sacrosanctos esse. 1 .

Cum aediles plebis non minus quam tribuni provi-
derent, ne patricii nimis sibi adrogarent neve plebeii
detrimentum caperent, iam vetustissimis temporibus lege
sanctum fuit, ut, qui tribunis plebis, aedilibus, iudi-
cibus, decemviris nocuisset, eius caput lovi sacrum
esset, familia; ad aedem Cereris , Liberi Liberaeque
venum iret. Livius 3, 55. Niebuhr t. 3. p. 16. 47.
t. 1. p. 650, 442. Kreuzer Hóm. Antiquit. p. 196.
201. Dionys. Hal. Antiquitt. VI. 89. 90. Góottling
G. d. róm. Staatsv. p. 299. ,Auch die aediles ple-
bis waren sacrosancti, weil sie gemàass dem sacrosanc-
tum foedus gewáhlt waren, ganz gewiss wenigstens
. seit. 306 u. c. : sie durften also nicht thaàtlich verletzt
werden, obgleich einige dieses Recht ihnen abspracbhen.
Cato bestreitet diejenigen , melche dies laugneten.
Indessen hinderte dies nicht, dass Aedilen wahrend
ihres Amtes angeklagt und verurtbeilt wurden.

Festus p. 348. Sacrosanctum dicitur, quod iureiurando
interposito est institutum, si quis id violasset, ut morte
poenas penderet. Cuius generis sunt tribuni plebis
aedilesque eiusdem ordinis. quod adfirmat M. Cato ἐπ
ea, quam scripsit, edilis plebis sacrosanctos esse.

eiusdem ordinis] itidem plebeii.

quam aecripsit] qua scripsit Maiansius p. 40.

81. Oratio pro L. Caesetio.

Incertum , quando causam L. Caesetii susceperit
Cato. Ad milites hane orationem habuisse Catonem,
suspicatur Maiansius p. 34.

Festus p. 304. Sultis, si voltis . . . M. Cato pro
L. Caesetio: 4udite, sultis, milites, si quis vestrum

137

in bello superfuerit, si quis non invenerit pecuniam,
egebit.

89. Oratio pro L. Caesare ad populum.

In editione priore fragmentum huius orationis ora-
tioni pro L. Caesetio coniunximus: sed separandum
esse postea animadverti.

Priscianus t. 4. p. 493. Ostendo quoque ab eo
compositum similiter facit ostentum et ostensum, — —
Cato pro L. Caesare ad populum: quod ego me
spero ostenturum.

Cato] hoc ipsum fragmentum a Diomede non Catoni, sed P. Rutilio
Rufo tribuitur ; atque Diomedi potius quam Prisciano fidem adhi-
bendam esse, scribit Maiansius p. 34, Diomedes enim sic p, 372 ed.
Putsch : ,P. Hutiliue de veita eua: Uni una ostentata est, Item
pro Lucio Caerucio ad populum ex hoc derivavit participium :
Quod ego me epero ostenturum, non ostensurum. * Cum Diomedes,
ait Maiansius, cuius scripta Priscianus solet excerpere, hoc ipsum
fragmentum tribuerit P. Rutilio in oratione pro L. Caerucio ad popu-
lum, Diomedi magis credendum est, — In edit. Diomedis anni 1526
p. 65 idem locus sic legitar: deo P, Lucius Coelius ad popu-
lum: Ex hoc me spero ostenturum, non oestensurum,

quod] quem duo codd. Krehilii. Us

83. Oratio contra Tiberium exulem.

Haec inscriptio in Gellii libro extat. . Quaeritur,
plena sit et integra annon. Imperfectam esse arbitror.
Cum igitur in Prisciano oratio Catonis adversus Ti-
berium Sempronium Longum memoretur, probabile
est conlicere, totam inscriptionem esse oratio contra
Tiberium Sempronium Longum exulem. Sed ne sic
quidem sensus est apertus. ignoramus enim, quis Ti.
Sempron. Longus fuerit exul, et qua occasione contra
exulem dixerit. Cato, utrum cum de eo, restituendo fer-
retur rogatio an alias. At fortasse emendanda est in-
seriptio: oratio contra Tib. Sempronium. Longum
consulem. :Cato legatus fuerat Ti. Sempronii Longi
consulis a. 560 (194). Plut. Cato 12. Ac.supra vidi-

438

mus (p. 25— 38), Catonem illo ipso anno, quo Ti. Sempro-
nius consul erat, multas causas inimicitiasque suscepisse.
Duebnerus autem p. 187 orationem contra T'iberium exu-
lem separandam esse ab altera adversus Tib. Sempro-
nium Longum existimat.
Weber p. 32 hanc orationem censoriis adnumeravit.
Gellius 1. 2, 41. In libro vetere M. Catonis, qui
inscribitur : Contra "Tiberium exulem scriptum sic
erat: quid si vadimonium capite obvoluto stitisses?
eadimonium] vadimonium sistere, i. e. iudicio adesse, vor Gericht
sich stellen, erscheinen, Rein Das róm. Privatrecht p. 467. Hein-
dorf ad Ho:at. Sat. 1, 9, 36, Plauti Curculio 1, 3, 5.
capite obeoluto] rei rerum capitalium in iudicio aderant capite ob-
voluto.
stitisses] Gellius adnotat: recte ille quidem stifísses scripsit, sed
falsi et audaces emendatores e scripto per libros síetísses fece-
runt, tamquam sfiífísses vanum et nihili verbum esset. Quin po-

tius ipsi nequam et nihili sunt, qui ignorant, stitieses dictum ἃ

Qatone, quoniam &sisteretur vadimonium, non staretur.

Priscianus t. 4. p. 285. Supellex supellectilis. Ve-
tustissimi tamen etiam haec supellectilis nominativum
proferebant. Cato adversum "Tiberium Sempronium
Longum: Si posset auctio jfieri de artibus tuis,
quasi supellectilis solet.

: 84. Oratio apud censores in Lentulum.

Pupillorum curam babere, more maiorum sanctum
et pium officium habebatur. Cum enim tutor. pupillum
negligebat, nec providebat, ne male rem gereret: ad cen-
sores causam deferre licuit: censura enim morum ad
unumquodque pertinebat, quod moribus institutisque
maiorum inpium et irreligiosum ducebatur. Kreuzer
Róm. Antiqu. p. 143. Niebuhr Hist. Bom. T. 2. p.
450. Lentulus quidam (Cn. Cornel. Lentulum, cuius
meminit. Livius 1. 22, 49. 1]. 33, 27. intelligendum pu-
tat Bolhuisius) pupillum neglexisse videtur: cum igitur
Cato causam eius suscepisset, apud censores tutorem

139

accusavit. Quo anno autem id sit factum, definiri ne-
quit.

Gellius 5, 13. — Conveniebat facile constabatque
ex moribus populi romani, primum iuxta parentes
locum tenere pupillos debere, fidei tutelaeque nos-
trae creditos, secundum eos proximum locum clien-
tes habere, qui sese itidem in fidem patrociniumque
nostrum dediderunt , tum in tertio loco esse hospi-
tes, postea esse cognatos affinesque. Huius moris
observationisque multa sunt testimonia atque docu-
menta in antiquitatibus perscripta: ex quibus unum
hoc interim de clientibus cognatisque, quod prae
manibus est, ponemus. M. Cato in oratione, quam
dixit apud censores in Lentulum, ita scripsit: Quod
maiores sanctius habuere, defendi pupillos quam cli-
entem non fallere. .4dversus cognatos pro cliente
testatur, testimonium adversus clientem nemo dicit.
Patrem primum, postea patronum proximum nomen
habere.

quod] i. e. nam máiores sanctius habuere. Deest sententia antece-
dens, cum qua haec coniuncta erat. quid maiores sanctius ha-
buere, quom defendi pupillos , quam clientem non failere ?

Lud. Aurelius atque Duebner. Sed hoc exemplo Gellius probare

studet, pupillos apud veteres romanos sanctiores habitos quam cli-

enles. Id vero noo tam aperte declaratur emendalione proposita ,

quam vulgata lectione, Non maiores etc. Maiansius p. 36. pro guod
maiores. Sed, si coniectura opus est, legam quin.

adversus cognatos] idem dicit Gellius 1l. 20, 1, 40. — Sie clientem in
fidem acceptum cariorem haberi quam propinguos, tuendumque
esse conira cognatos censuit. neque peius ullum facinus sxieti-
maium est, quam δὲ cui proberetur , clientem disieui habuisse.
GQonf. Gütli»g Gesch, d. róm, Staatsw p. 128.

testatur] passive, i. e. testimonium dicitur.

habere] legendum Aebuere, idque etiam Maiansius suadet. — Dueb-
ner supplendum putat siatuebant.

85. Oratio pro L. Autronio.

Priscianus T. 4. p. 462. Vetustissimi et ausi pro
ausus sum et gavisi pro gavisus sum protulerunt. Ca-

440

to Censorius in oratione pro L. 4utronio: Benefi-
cii postridie iussisti adesse in diem, ex die non ausi
recusare.

L. Autronio] sic codd, Z. Antonio edd. veteres. Extant denarii
argentei gentis Autroniae,

beneficii] non liquet.

in diem,] interpunzi ante ex die cum Heinsio ad Tac. Ann. 6, 20.

86. Oratio pro L. Antonio.

Alii orationem pro L. 4utronio, alii pro L. /n-
tonio inscribunt. .
Vide orat. praecedentem.

87. Oratio pro L. Turio contra Cn. Gellium.

Annus incertus, nec de L. Turio vel Cn. Gellio
quidquam certi constat. Gellius reum fecit L. Turium,
proque eo stetit Cato.

Weichert in Reliquiis Poet. Lat. p. 97 putat, L.
Turium memorari in Bruto Ciceronis c. 67. L. T'u-
rius parvo ingenio, sed multo labore, quoquo modo
poterat, saepe dicebat, itaque ei paucae centuriae
ad consulatum defuerunt. Sed vereor, ne falsam
protulerit opinionem. Nam cum Cicero ibi Turium
cum M. Pisone, P. Murena, C. Censorino, C. Macro,
C. Pisone et L. Torquato contulerit, qui omnes ab
aetate Ciceronis proxime absunt, fieri non potest, ut
idem Turius significetur, pro quo Cato maior, qui a.
605 (149) obit, dixit, praesertim cum in illo opere sic
versatus sit Cicero, ut oratores singulos accurato anno-
rum ordine recenseret.

Glandorp vituperandus est, qui in Onomastico suo
orationem Catonis pro L. Furio, nescio qua fretus
auctoritate, attulit; nec minus Ellendt, qui p. 23 haec
scribit : ,, «4115 etiam orationes in iudicio habendas Ca-
to scripsit, quod comparationis cum Lysia caput Cice-
ro Brut. 4 non attigit. Harum una pro Furio contra

141

Gellium fuit ( Gell. 14, 2.), quam Furio scriptam ait
Festus s. Vindiciae. * — Ea autem opinio neque codi-
cum firmatur testimonio, sed orationem pro L. T'urio
contra Cn. Gellium cum ea, quam babuit Cato de
multa contra L. Furium, cuius apud Festum s. v.
vindiciae fit mentio, confudisse videtur. Miüllerus quo-
que ad Festum p. 378 Ellendtii opinionem repudiavit.

Deinde Cn. Gellius a Vossio vetus historicus esse
dicitur in libro De historicis Latinis p. 35. Errat
Vossius atque Krause (Fragm. Historicorum p. 202),
qui idem fere tradidit. Hic enim annalium scriptor
non eodem, quo Cato, tempore vixit, sed post Sullam
demum librum suum composuisse probabile est. In
loco Ciceronis autem de Legibus 1, 2, 3. nomen Gelli
coniectura tantum viri docti niti, satis constat. Nie-
buhr Hist. t. 2. p. 10. Orellius in Onomastico. s.
Gellius.

Gellius 14, 2. Quod ad pecuniam pertinet, quam
apud iudicem peti dixisti, suadeo hercle tibi, utare
M. Catonis, prudentissimi viri, consilio, qui in ora-
tione, quam pro L. T'urio contra Cn. Gellium dixit,
ita esse maioribus traditum observatumque ait, ut
δι, quod inter duos actum est , neque tabulis neque
testibus planum fieri possit, tum apud iudicem, qui
de ea re cognosceret, uter ex iis vir melior esset,
quaereretur, et si pares essent, seu boni pariter
seu mali, tum illi, unde petitur, crederetur, ac se-
cundum eum iudicaretur. — — Verba ex oratione
M. Catonis haec sunt:

. Atque ego a maioribus memoria sic accepi, si
quis quid alter ab altero peterent , si ambo pares
essent, sive boni sive mali essent, quod duo res ges-
sissent, uti testes non interessent , illi unde petitur ,
ei potius credendum esse. INunc si sponsionem fe-
cissent Gellius cum Turio: ni vir melior 6886
Gellius quam Turius, nemo, opinor, tam insanus
esset, qui iudicaret , meliorem esse Gellium quam

442

Turium. Si non melior Gellius est Turio, potius
oportet eredi unde petitur.

duo res gessissent] quod inter duos actum est, supra Gellius inter-

pretatus est. quod duo reé gessissent i. e. is qui petit et is unde

petitur. — Rutgers Var. Lect. V, 16. prob. Maiansio p. 34. reas
gerere explicat Popma res contrahere,

uti testes], aut supple ita, aut pro uti lege ubi cum Salmasio de
Modo Usurarum c. 11." — Maiansius.

sponsionem fecissent] sponsionem facere explicat Rein Das róm,
Privatrecht p. 450. sq. Pluralem fecissent illustrat Garatonius
ad Cic. or, pro Quintio c. 14. eo, quod ambo spoponderant.
Sponsionem enim facere non minus actor quam reus dicitur.

ni vir] De formulis sponsionum v. F. L. Keller Semestria t. 1. p. 31.

unde petitur] oppomitur petitor ei, unde petitur, sive reo. Cic, de
Orat. 1, 37. postulabat, ut illi, unde peteretur, eetus atgae usi-
tata exceplio daretur.

Nonius p. 149. Plebitatem ignobilitatem. | Cato
pro Feturio: Propter tenuitatem et plebitatem.

Cato pro Veturio] Cato pro L. Turio legendum censet Maiansius p.
35. ego vero Cotta pro Veturio, ut supra diximus p. 66.

Nonius p. 127. JMusimones , asini, muli aut. equi
breves. — Cato Deletorio: 4sinum aut musimonem
aut arietem.

Cato Delelorio] Cato de L. Turiío legendum coniicit Maiansius p.
35. n priore editione emendabam Cato de Laetorio.

88. Suasio legis Maeviae.

Ex fragmento orationis, quod superest, patere vi-
detur, eam temporibus belli cum Antiocho rege gesti
habitam esse. Sed quae sit lex Maevia, a nullo scrip-
tore illustratum. (Haec enim lex Maevia diversa est
ab.illa, cuius meminit Varro apud Nonium). Pop-
ma mutabat iex JMaenia, sed nulla est ratio, qua
coniectura probetur. . Lex.enim Maenia, quae aliunde
nota est, ab. bac causa aliena.

Priscianus T. 1. p. 549. M. Cato in legis .Mae-
viae suasione: Rex Seleucus arma nostratia facit.

448

rex Seleucus] Seleucus Philopator, qui ab anno 567 (187) ad a,
579 (175) imperiun tenuit. Polybius lib. 23, 7 : Ἧχον δὲ xal
παρὰ Σελεύκου τοῦ βασιλέως πρεςβευταὶ, τήν τὸ φιλίαν
ἀνανεωσόμενοι, καὶ δεκαναΐαν μακρῶν πλοίων ἐπαγγελλό-
μενοι δώσειν τοῖς Αχαιοῖς. Id anno 569 (185) factum testa-
tur Clinton in Fastis t. 3, p. 317, ubi historiam regum Syriae
tradidit, ideoque illo anno haec oralio dicta videtur.

" 89. Oratio contra C. Pisonem.

Weberus adnotavit p. 35: ,Perpetuam εἰ praeci-
pue insignem opem tulit Hispanis, veteri suae pro-
vinciae, propter quorum iniurias, Cicerone narrante
( Divin. in Caecil. 20) cum multis graves inimicitias
gessit. Itaque primum a. τι. 583 perfecit, ut P. Fu-
rius Philus damnaretur. Nec dubito, quin ad illa.
tempora pertinuerit oratio in C. Pisonem, et .ipsum
olim praetorem Hispaniae. * C. enim Calpurnius
Piso a. 568 (186) praetor creatus, Hispaniam ulterio-
rem sortitus. est. Liv, 39, 42. Appianus Hispanic, c.
56. Consul deinde a. 574 (180), eodem anno mortuus
est. Liv. 39, 6. 8. 40, 35. 37. 39.

Quando autem Piso Catonem reum fecerit, non
constat. !

Priscian. T. 4. p. 503. Cato contra C. Pisonem: Vi-
deo, hac tempestate concucurrisse omnes adversarios.

90. Oratio de Laetorio.

In Nonio legitur corrupte Cato Deletorio, quod in
duas voces De Laetorio distinguendum arbitrabar vo-
cabulum. Popma autem adnotavit: , 7n JVonii vulga-
tis codicibus legitur Deletorio, unde restitui de
lege Toria, ad quam pertinet unicum fragmen-
tum de pastione pecoris. Eam legem tulit Sp. To-
rius sive Thorius tribunus pl., de quo Cicero in
lib. 2. de Orat. et in Bruto ((c. 36) ita: Sp. Tho-
rius satis valuit in populari, genere dicendi, is, qui
agrum publicum vitiosa et inutili lege vectigali le-

144

vavit.^ — Sic correxit Popma, non videns, legem
Thoriam diu post mortem Catonis latam fuisse, anno
scilicet 647 (107). Appian. Bell. Civil. 4, 27. Cato
autem obiit a. 605 (149). Lion Popmam secure secu-
tus est. Atque Weberus, cum nescivisse videatur, in-
scriptionem de lege 'T'horia nihil nisi commentum Pop-
mae esse, in alium errorem incidit. Cum enim intelle-
xisset, Catonem de lege 'Thoria agere non potuisse,
iudicavit, hanc orationem ex Catonis reliquiis eximen-
dam esse. [nscripsi quidem nunc non aliter atque in
priore editione Oratio de Laetorio, sed praeferenda
potius, puto, Maiansii opinio, qui orationi de L. Tu-
rio haec verba inseruit. Westermannus p. 327 item
pro L. Turio verum putat.

Nonius p. 137. JMusimones asini, muli aut equi
breves. Cato Deletorio: 4sinum aut musimonem
aut arietem.

musimonem] Schneider ad Varron, De re rust. 2, 2. 12. p. 411.

91. Oratio de abrogandis legibus.

Cato in ea orátione de ratione legum abroganda-
rum retulisse videtur. Cato, priscae severitatis et anti-
quorum morum exemplum, nullas vel paucas veteres
leges abrogandas censuit, quia novae plerumque es-
sent molliores et laxiores. Livius 34, 3 et 6.

Charisius p. 59. Bovile vetat dici Varro ad Cice-
ronem octavo, et ipse semper bubile dicit; sed Cato
De abrogandis legibus bovile dixit.

929. Oratio de habitu.

In libro Popmae oratio Catonis de habitu recepta
est. - Ea inscriptio ex Charisio sumta pag. 50 ed. Lind.
Sanguis musculino genere, et facit hunc sanguinem.
Sed Cato de habitu ait: Sunguen demittatur. Et
Lucretius : Visceribus .viscos gigni sanguenque cre-
ari. Weber p. 33 orationem censoriam esse putat;

448

atque Ellendt (Hallische Litt. Z. 1834. Januar. p. 89.)
unam eandemque intelligendam, quae alias de vestitu
et vehiculis appelletur. Si autem oratio intelligenda es-
set, ego Cato de ambitu emendarem, et audio, a Bol-
huisio quoque eandem coniecturam esse proposi-
tam. Sed verisimile est, verba Charisii alium sensum
habere, nempe secundum propriam vocabuli formam
a Catone dici sanguen neutro genere, non sanguis
masculino. De habitu ergo est, quod graeci dicunt,
κατὰ τὴν ἕξιν. Sanguen enim ideo dixit, quia sanguinis
facit, ut carmen carminis. Si sanguis diceret, par es-
set nominativus genitivo, ut anguis, pinguis. (Servius
ad Virg. Aen. l. 211.) Ideo orationem Catonis de
habitu delendam esse censeo.

93. Oratio de Indigitibus.

Eam a Catone in censura dictam arbitratur Weber.

Quando Catoni oratio de Indigitibus sive de cultu
deorum Indigitum fuerit habenda, me non intelligere
fateor, et certe magis est vero simile, non in oratione,
sed in alio quo libro ea de re dixisse. De natura at-
que vi horum numinum disserit Hartung Religion der
Rómer t. 4. p. 81 sqq. Maiansius p. 44 dicit: ,In-
digites intelligo invocandos.*

Festus p. 339. (Sequester) is dicitur, qui inter ali-
quos qui (certant, medius. ut) inter eos convenerit,
(ita tenet depositum ali)quid, ut ei reddat, qui (cui?)
id deberi (iure sibi con)stiterit. Cato in ea ora(tione,
quam habuit) de Indigitibus: Sinunt (miseros per-
ire), ut bona rapiant; aut, (si superstites petant)
seques prodent.

seques prodent] eeguestro dent. Ursiuus. Haec sopplementa pror-
sus iucerla.

Incerta orationum fragmenta.

Catonis fragmenta incerta non euncta recepi, sed
ea potissimum, quae ex orationibus videntur excerpta.

Multa igitur delevi, quae in editione priore receperam.
Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 10

416

4. Gellius 13, 22. M. Cato, consularis et censo-
rius, publicis iam privatisque opulentis rebus villas
suas inexcultas et. rudes, ne tectorio quidem prae-
litas fuisse dicit ad annum usque aetatis suae sep-
tuagesimum. | Atque ibi postea his verbis utitur:
Neque mihi, inquit, aedificatio, neque vasum, neque
vestimentum ullum est manupretiosum, neque pre-
tiosus servus neque ancilla. Si quid est, quod utar,
utor; si non est, egeo. Suum cuique per me uti
atque frui licet. Vitio vertunt, quia multa egeo,
at ego illis, quia nequeunt egere.

ad annum LXX] Dixit igitur Cato hanc orationem non ante an-

num aelalis septuagesimum , id est, non anle annum urbis 590

(164). Unde patet, hoc fragmentum non ad orationem de suis

virtutibus contra "Thermum, ut in editione priore dixi, pertinere,

δὶ coniectura mea de anno, quo sit habita, haud inanis sit. Con-

stat autem, Homanos inde ab a. 587 luxuriae indulsisse, cum L.

Paulli triumphus de Macedonia fnem attalisset tribatorum.

manupretiosum] hoc vocab. explicat Schneider ad Catonem De re

rust. c. 14. p. 63.

2. Fronto Epist. p. 484 ed. Hom.: Ipsa subieci
Catonis verba: Interea unamquamque turmam, ma-
nipulum , cohortem tentabam quid facere possent,
proeliis levibus spectabam cuiusmodi quisque esset ;
δὲ quis strenue fecerat, donabam honeste, ut alii
idem vellent facere, atque in contione verbis multis
laudabam. Interim aliquot pauca castra feci. Sed
ubi anni tempus venit, castra hiberna . . .

Catonis eerba] |n edit, priore hoc fragmentum inserueram orationi
de suis virlutibus contra Thermum , sed Originibus eius potius
vindicandum censeo, et ei quideim parli, ubi de rebus suis in His-
pania gestis scribit,

3. Festus p. 344. (Stiricidium qu)asi stillicidium,
cum stellae concretae frigore c)adunt. | Cato pro
C....... njihilominus voluit semper (de stiri-
cidto in) re praesenti cognosce(re atque statuere.)

Cato pro C.] in edit. priore orationi pro L. Caesetio adiunzimus.

Müllerus vero C. praenomen esse censet.

“1. Priscian. t. 1. p. 332. Cato in oratione, qua

447

suasit in senatu, Samnitis dixit pro Samnis: .4cces-
sit ager, quem privatim habent, Gallicus, Samnitis,
ZApulus, Bruttius.

gua suasit in senatu] Excidil fortasse. ut plura aera eguestria fie-
rent, quod Krehlio quoque in mentem venit t, 4, p. 316. Sed
uil cerli affirmari potest.

9. Festus p. 344. (Siremps) ponitur pro eadem
vel proinde (ac ea, quasi similis res ipsa) Cato in dis-
suadendo le(gem . ... rejlicta est: Et praeterea
rogas (quemquam adversus) ea si populus condem-
nave(rit, uti siremps lex siet quasi adversus le(ges
fecisset).

Cato ἐπ diseuadendo legem] In priore edit. Ursini supplementum

Cato ἐπ dissuadendo legem, quae postea relicta est bona fide

recepi : nunc vero cum tlalem inscriptionem oralionis sensu carere

inlellexeriim, eam delevi fragmeptumque incertis orationibus inserui.

6. Paullus p. 59. Coepiam futurum tempus ab eo,
quod est coepi. Cato: Coepiam seditiosa verba loqui,

seditiosa] semesa, quod Scaliger se dicit in. veteri quodam schedio

reperisse, à nullo critico posthac usquam repertum est, Miller,

7. Paullus p. 59. Compluriens a compluribus sig-
nificat saepe. Cato: Contumelias mihi dixisti com.
pluriens.

8. Festus p. 154: (Magisteria dicunt ut in omni-
bus) rebus, qui ma(gis ceteris possunt, ut magistros
e)quitum et (magistros populi, item ludorum Apo )llinis,
dixe(runt antiqui, quae nunc aliter di)cuntur, velit (ve-
lut?) (ostendit Cato in oratione, quam dixit contra
o(rationem) . . ...

9. Festus p. 154. Magnificior (munificior ?) quo-
que (idem deduxisse videtur) a munifice, cum dicamus
(nune munificentior, quamvis) munificens non sit. (apud
nos in usu. Cato) in ea quam scripsit id . .. ...
munificior . . .. |

10. Festus p. 154. Mihipte pro mihi (ipsi Cato
cum dixit) . . . decuit talenta . . . . mE

11. Festus p. 242. Pelliculatio(nem Cato a. pelli-

148

cien)do , quod est inducen(do , dixit in ea orationJe ,
quam scripsit de . ...

quam scripsit de] re Floria supplendum videter,

49. Festus p. 242. (Praemiosam pro pecuniosa
Cato) in oratione, quam scribsit . . . . impudentiam
praemio( sam.)

43. Festus p. 162. Nerninis (genitivo casu Cato
usus est) . . . et quis diceret cum sit (neminis).

44. Festus p. 305. Suppremum — — Cato d(e.
. . . do)lentis numquam cuiquam (reo apud Praeto-
rem denegasse supp)remam advoca(tionem).

15. Paullus p. 378. Vecticularia vita dicitur eo-
rum, qui vectibus parietes alienos perfodiunt furandi
gratia: Cato: VFecticulariam vitam vivere, repente
largiter habere, repente nihil. ᾿

6. Festus p. 313. struere antiqui dicebant pro
adiicere, augere. — Cato: lure, lege, libertate, re-
publica communiter uti oportet, gloria atque hono-
re, quomodo sibi quisque struxit.

47. Gellius 2, 17. Cato et Salustius, Foenoribus
inquiunt, coopertus est.

foenoribus]| Gellius 4, 17 : Salustius Foenoribus, inguit, coo-
pertus, | Vocabulum /foenoribus corruptum puto. facinoribus,

Gronovius.
18. |n edit. priore haec scripsi: Festus Mina:
Cato in suasione: mina cogi nulla potuit.

in euasione] supplevit Dacerius Jegís Voconiae, — Sed haec verba
omnia non in Festo leguntur, sed a Scaligero excogitala el inserta sunt,
ut ex adnotatione Mllleri p. 385 apparet. Conf. Lindemanni
Festus p. 171 et 508,
19. Paulus p. 379. P opte pro vos ipsi Cato posuit.
20. Priscianus t. 1. p. 107. Cato dixit: Quod iter
longius arduiusque erat a curia.

Cato] in Originibus an in oratione quadam id dixerit, incertum.

21. Servius ad Virg. Aen. 4, 293. Cato: Qua
mollissimum est, adoriuntur.

429

adoriuntur] Pricaeus ad Appuleii Metamorph. 4. p. 215 ed. Ouden-
dorp. hoc fragmentum cum praecedente iungendum putabat: Quod
iter longius arduiusque erat, a clivie, qua mollissimum est, ad.
oriuntur. Quodsi haec verba sic recte se habent (quod dubito),
ex libro dierum dictarum de consulatu suo, in quo res a Ca-

tone in Hispania geslae narrantur, sumta videntur.

22. Servius ad Virg. Aen. 3, 344. Cato ait: Ver-
ba tertiato et quartato quempiam dicere prae metu.

tertiato et guartato] quomodo fertíato sit explicandum , Freund in
Lexico s, v. tertio docuit,

23. Interpretes Virgilii ad Aeneid. 2, 670. Cato
in contione: .4pirensium bellum fecimus . . . tris
missi ad(versus . . . quos . . , censorem habuistis,
neque) . . . upli pectore adsecutus.

Apirensium|] | Epirensium?

24. Quintilianus 9, 2, 24. Cato: Cedo, si vos in
eo loco essetis, quid aliud fecissetis? et alibi: Com-
munem rem agi putatote, ac vos huic rei praeposi-
tos esse.

Cato] Spaldiug haec verba Catoni abiudicabat, vocem Cato ex se-
quenli cedo ortam ratus. Erravit vir doctissimus.

25. Rufinianus De figuris p. 204 ipsum eundem
locum ex Quintiliano descripsit : Cato: Si vos in
eo loco essetis, quid aliud faceretis? et alibi: Com-
munem rem putatote, ac vos huic praepositos.

Jaceretie] fecissetis Quintilianus. Illud temporum consecutioni aptius.
Gonf, Ochsnerus V. Cl. ad Cicer. Eclog. p. 91.

26. Quintil. 3, 6, 97. JVothum, qui non sit legi-
timus, graeci vocant, latinum rei nomen , ut Cato
quoque in oratione quadam testatus est, non habe-
mus, ideoque utimur peregrino.

7. Quintil. 5, 44, 39. Si causam veneficii dicat
adultera, non M. Catonis iudicio damnata videatur,
qui nullam adulteram non eandem esse veneficam
dixit?

nullam adulteram] — argumentum orationis ex Livii Epitome 1, 4$

460

petendum : De veneficiis quaesitum. — Publicia οἱ Licinia nobiles
feminae, quae viros suos consulares necasse insimulabantur, cog-
nita causa, cum praetori pro se veades dedissent . cognatorum
decre(o necatae sunt, Ea causa a, 603 (151) acta est.

28. Isidorus de Different. ex edit. Iacobi Du Breul
a. 1601. p. 754: Falsitas et mendacium differunt.
Cato: Tu, inquam, si verum supprimis, falsarius
agnosceris; si falsa confingis, mendax esse videris.

tu, ínquam] tu, tu, ínguam in Barthii Adversariis 39, 14. n
cod. Basileensi semel tantum ἔπ legitur.

&upprimis] | comprimis in Barthii Advers. |ilud etiam in cod. Pa-
risino legi testatur Duebner.

videris] iudicaberis varia lectio in editione Du Breul.

20. Charisius p. 122. Malitiose. | Cato senex:
Malitiose istorum iurator . . . . vertove.

30. Charisius p. 130. Seorsum. Cato senex: Su-
apte natio sua separata seorsum.

seorsum] non seorsim , ut recenliores amant, nescio qua analogia
vel auctoritate commoti.

31. Charis. p. 1314. Taetre. Cato senex: Taetre
aetatem exigit.

32. Charis. p. 143. Fita deum immortalium ,
Cato senex, ubi Statilius Maximus δχῳώνησις, inquit,
ἀρχαϊκὴ ὡς ὦ πύποι.

339. Festus p. 466. Negibundum a(ntiqui pro ne-
gante dixerunt. Cato in) ea quam scripsit . ...

34. Cicero De Officiis 3, 29. Fidem in Capitolio
vicinam Iovis optimi maximi, ut in Catonis oratione
est, maiores nostri esse voluerunt.

Fidem] in templo Capitolino una cum Iove et Fides et Victoria ha-
bitabant. Conf. Hartung Relig. d. Rómer T. 2. p. 38.

35. Plutarch. Cato c. 9. Πρὸς δὲ δήμαρχον, ἐν
διαβολῇ μὲν φαρμακείας γενόμενον, φαῦλον δὲ νόμον
εἰρφέροντα καὶ βιαζόμενον ὦ μειράκιον, εἶπεν, οὐκ
οἶδα, πότερον χεῖρόν ἐστι, O κίρνης, πινεῖν ἢ O γράφεις
κυρῶσαι.

151

πρὸς δὲ δήμαρχον] Pighius in Annalibus (T. 2. p. 438 οἱ 439
hane causam L. Licinio Lucullo et A. Postumio Albino consulibus
anno 603 (151) actam opinatur, Legimus enim in epitome Livi-
ani libri 48 : L. Lic. Lucullus et A. Postumius coss. cum delec-
tum severe agerent, nec quemquam gratia dimitterent, a tribu.
nis plebis, qui pro amicis sui& vacationem impetrare non potue-
rant, in carcerem conducti sunt, Eorum unus tunc, adiicit Pig-
bius, legem proinulgasse iniquam videlur, qui cum veneficii infa-
mia suspeclus esset, a M. Calone censorio dissuasuro legem aspere
suggillatus fuit, — Equidem wuescio an boc fragmentum orationi
Si se Coelius trib. pl. appellaeísset vel ei, qua (teste Frontone)
tribuno plebis diem dixit, vindicandum sit.

VIT. Tib. Sempronius Gracchus , pater Tib. et (αἱ Gracchorum.

Natus anno circiter 534 (220).

Tribunus plebis a. u. 567 (187): illo enim anno
P. Scipionem Africanum maiorem, qui causam Lucii
fratris acriter contra tribunos defenderat, adiuvit,
cuius rei gratia Africanus filiam suam minorem, Cor-
neliam, ei despondit. Livius l. 38, 57.

Praetor a. 574 (180): triumphat propraetor de Cel--

tiberis a. 576 (178). Livius 1. 40, 35. 44. 47. l. 44,
6. 28.

Consul a. 577 (177): triumphat de Sardis a. 578
(176). Liv. l. 44, 8. 12. 47. 28. Festus p. 322 ed.
Müller.

Censor ἃ. 585 (169).

Consul iterum a. 591 (163),

Cicero in Bruto 20, 79. Erat iisdem (cum Ca-
tone) temporibus Τὶ. Gracchus P. 7... qui bis consul
et censor fuit, cuius est oratio graeca apud Hho-
dios, quem civem cum gravem tum etiam elo-
quentem constat fuisse.

Cic. de Orat. 4, 9. Ego vero si velim et nostrae
civitatis exemplis uti et aliarum, plura proferre
possim detrimenta publicis rebus quam adiumenta
per homines eloquentissimos importata , sed ut reli-
qua praetermittam , omnium mihi vüleor exceptis,
Crasse, vobis duobus eloquentissimos audisse T'i. et

152

C. Sempronios, quorum pater homo prudens et gra-
vis haudquaquam eloquens et saepe alias et
maxime censor saluti rei publicae fuit.

heudquaquam eloquens] quod ἢ. |. Cicero per Scaevolae persouam
dicit, Ti. Gracchum patrem non fuisse eloquentem, aliter ipse iu-
dicat in Bruto, ut supra vidimus. Sed h. l, opponitur fiiis, qui
eloquentia inulto magis conspicui, nihilominus inaius damnum
quam salutem reipublicae attulerant. — Conf. Henrichsen.

mq.cime censor] rem narrat Livius l. 45, 15: In quatuor urbanas
tribus descripti erant libertini, — 4- Postremo eo descensum est,
ut ex quatuor urbanis tribubus unam palam in atrio Libertatis
sortirentur , in quam omnes , qui servitulem sereissenl, conüce-
rent, — Esquilinue sore exiit, in ea T. Gracchus pronuntiasit ,
libertinos omnes censeri placere. — Magno δὰ res honori cen-
soribus apud senatum fuit. Gratiae actae et Sempronio. | Conf.
σις Gesch. d, róm. Staalsverf. p. 142.

1. Oratio graeca apud Rhodios.

Ea dicta videtur a. 590 (164). Est enim verisimile,
Ti. Gracchum anmo 590 (164), quo anno ab senatu in
Asiam legatus missus est ad res sociorum inspiciendas,
in Hhodo insula cominoratum esse, el occasione data
orationem in senatu Rhodiorum habuisse. Polybius lib.
XXVII. 1. Legatio Romanorum in Asiam. Οἱ περὶ
τὸν Τιβέριον xci Ποστούμιον xotà τοὺς αὑτοὺς και-
ροὺς ἐπιπορευόμενοι τὰς νήσους καὶ τὰς κατὰ τὴν ᾿Ασίαν
πόλεις, πλεῖστον δ᾽ ἐν τῇ Ῥόδῳ, καίπερ οὐ προρδεομέ-
γων τῶν Ῥοδίων χατὰ τοὺς τότε γρύνους. Freinsheim
Supplem. Liv. 46, 43. Constat autem, Romanos in
bellis quae cum Antiocho et Perseo regibus in Grae-
cia et Macedonia gesserunt, varie tractasse Rbodios,
modo amice et benigne iis utentes, modo inimicitias
cum iis exercentes, nec multum abfuit, quin iis a. 587
(167) bellum indiceretur. Conf. supra p. 102.

Apparet ex eo, quod graece dixit, satis euin grae-
cis literis fuisse imbutum. Cicero in Bruto 20, 79.
testatur, orationem hanc suis adhuc temporibus exti-
tisse.

T-—— £f R00

tá

τ ΤΊ P ——

153

2. Oratio pro P. Scipione Africano maiore.

Ferebatur oratio Tib. Gracchi, tribuni plebis, pro
Scipione maiore a. 567 (187) habita. Conf. supra p. 7.

Livius 38, 56. Multa alia in Scipionis exitu ma-
xime vitae, dieque dicta, morte, funere, sepulcro
in diversum trahunt , ut, cui famae, quibus scrip-
tis adsentiar, non habeam. Non de accusatore con-
venit , alii M. Naevium , alii Petillios diem dixisse .
scribunt , non de tempore, quo dicta dies sit, non
de anno, quo mortuus sit, non ubi mortuus aut
elatus sit. — — Nec inter scriptores rerum discre-
poat solum, sed orationes quoque, si modo
ipsorum sunt, quae feruntur, P. Scipionis
et Ti. Gracchi abhorrent inter se. Index
orationis P. Scipionis nomen M. XNaevii tribuni
plebis habet, ipsa oratio sine nomine est accusato-
ris; nebulonem modo, modo nugatorem appellat.
Ne Gracchi quidem oratio aut Petilliorum
accusatorum 4fricani aut diei dictae Afri-
cano ullam mentionem habet. 4lia tota se-
renda fabula est (i. e. argumentum) Gracchi ora-
tioni conveniens, et illi auctores sequendi sunt, qui,
cum L. Scipio et accusatus et damnatus sit pecu-
niae captae ab rege, legatum in Etruria fuisse
Africanum tradunt, quo post famam de fratris ca-
su allatam relicta legatione cucurrisse eum Romam,
et cum a porta recta ad forum se contulisset, quod
in vincula duci fratrem dictum erat, repulisse a
corpore eius viatorem , et tribunis retinentibus ma-
gis pie quam civiliter vim fecisse. Haec enim ipsa
Gracchus queritur, dissolutam esse a privato tribu-
niciam potestatem, et ad postremum, cum auxilium
L. Scipioni pollicetur , adiicit , tolerabiliorts exem-
pii esse, a tribuno plebis potius quam a privato vic-
tam videri et tribuniciam potestatem et rempublicam
esse. Sed ita hanc unam impotentem eius iniuriam
invidia onerat, ut increpando, quod degenerarit tan-

484

tum a se ipse, cumulatas el veteres laudes modera-
tionis et temperantiae pro reprehensione praesenti
reddat. Castigatum enim quondam ab eo populum,
ait, quod eum perpetuum consulem et dictatorem
vellet facere; prohibuisse statuas sibi in comitio,
in rostris, in curia, in Capitolio, in cella Iovis
poni; prohibuisse, ne decerneretur , ut imago sua
triumphali ornatu e templo Iovis optimi maximi
exiret. Cap. 57. Haec vel in laudatione posita in-
gentem magnitudinem animi moderandis ad civilem
habitum honoribus significarent , quae exprobrando
inimicus fatetur.

Hanc causam non solum Livius, sed Gellius quoque
Vll, 19 narrat et extat ea de re liber singularis: De
P. et. L. Scipionum accusatione quaestio ed. Heer-
magen Bayreuth 1836. coll. Jahn Neue Jahrbücher
1837. XX B. 2 H. p. 210.

VIII. L. Papirius Fregellanus.

L. Papirius, Fregellis, colonia latina ad Lirim
in finibus agri Samnitium (Mannert Italia I. p. 672)
ortus, eadem fere aetate vixit, qua Tiberius Gracchus,
pater Ti. et Cai Gracchorum, iterum consul a. 591

(468).

1. Oratio pro Fregellanis coloniisque latinis.

Ea dicta videtur a. 629 (125).

Eo enim anno M. Fulvius consul seditiones excitat
rogatione proposita de civitate sociis Italicis danda.
Fregellanos ob negatam civitatem rebellantes L. Opi-
mius praetor ad deditionem adigit, urbemque diruit.
Livius Epit. 60. "Velleius 2, 6. Auctor ad Herenni-
um 4, 9. Papirius rem Fregellanorum reliquarumque
coloniarum latinarum defendit pro usque in senatu ora-
tionem dixit.

Cicero in Bruto c. 46, 470. 4pud maiores no-
stros video disertissimum habitum ex Latio L. Pa-

MENÉ. enden Φ ὙΠ Ὁ ὦν ΠΣ

155

pirlum Fregellanum ΤΊ. Gracchi P. f. fere aetate,
eius etiam oratio est pro Fregellanis colo-
niisque latinis, habita in senatu.

Sed quaeri potest, an verisimile sit, Papirium, qui
aetate Ti. Gracchi senioris vixerit, anno 629 (125) ad-
buc inter vivos fuisse. Orellius id negavit, orationem-
que Papirii non ad illam rebellionem Fregellanorum,
sed ad rem antiquiorem, nunc ignotam referendam exi-
stimat.

Ego autem puto, Papirium, si anno 5941 (163), quo
'Yi. Gracchus iterum consul fuit, media fere aetate fu-
erit, usque ad a. 629 (125) vitam producere potuisse.
Ellendt quoque auctor est, hanc orationem ad a. 629
(125) pertinere, sed in loco Ciceronis pro T'. Grac-
chi P. f. corrigendum esse censet ΤΊ. Gracchi Ti. f.,
ut "Tiberius Gracchus filius accipiatur.

IX. L. Aemilius Paullus Macedonicus.

Natus anno circiter u. 526 (228): secundo enim con-
sulatu sexagenarius erat. Livius l. 44, 41. Plut. Ae-
mil. c. 10.

Aedilis a. 562 (192) : praetor a. 563 (4191).

Consulatum gessit a. u. 572 (182) et 586 (168), quo
anno bellum contra Perseum regem Macedoniae sus-
cepit.

Triumphat a, 587 (167). Censor anno 590 (164).
Mortuus est a. 594 (160).

Cicero Bruto c. 20, 80, 4tque etiam L. Paullus,
Africani pater, personam principis civis facile di-
cendo tuebatur, et vero etiam tum Catone vivo.

Plut. Aemil. c. 2. Οὔτε λόγον ἤσκει περὶ δίκας.

Oratio apud populum de rebus a se in bello Persico gestis.

Extabat Paulli oratio, quam de rebus a se gestis
paucis diebus post triumphum anno 587 (167) habuit.
Legimus in Fastis Triumphalibus ad a. DXXCVI

456

(587 Varr.): L. Aemilius L. f. M. n. Paullus Il.
procos. ex Macedonia et rege Perse per triduum 111].
11]. pridie K. Decem. (i. e. quarto et tertio die et
pridie ante Kal. Dec.) triumphum egit.

Valerius Max. 5, 10. 2. .4emilius Paullus nunc

felicissimi nunc. miserrimi patris clarissima reprae-
sentatio. Ex quatuor filis formae insignis , egre-
giae indolis, duos iure adoptionis in Corneliam Fa-
biamque gentem translatos sibi ipse denegavit, duos
ei fortuna abstulit. Quorum alter triumphum pa-
tris funere suo quartum ante diem praecessit, alter
in triumphali curru conspectus post diem tertium
exspiravit. Quem casum quo robore animi sustinu-
erit , oratione, quam de rebus a se gestis
apud populum habuit, hanc adiiciendo clausu-
lam nulli ambiguum reliquit: Cum in maximo
proventu felicitatis nostrae, Quirites, ti-
merem, nequid mali fortuna moliretur, Io-
vem optimum maximum lIunonemque regi-
nam et Minervam precatus sum, ut, siad-
versi quid populo romano immineret, to-
tum in meam domum converteretur. Qua-
propter bene habet; annuendo enim votis
meis id egerunt, ut vos potius meum ca-
sum doleatis quam ego vestro ingemisce-
rem.

Livius lib. 45, 40. Sed non Perseus tantum per
illos dies documentum humanorum casuum fuit , in
catenis ante currum victoris ducis per urbem hos-
tium ductus, sed etiam victor Paullus auro purpu-
raque fulgens. Nam duobus e filiis, quos duobus
datis in adoptionem solos nominis sacrorum fami-
liaeque heredes retinuerat domi , minor ferme XII
annos natus, quinque diebus ante triumphum , ma-
ior XIV annorum triduo post triumphum decessit ,
quos praetextatos curru vehi cum patre, sibi ipsos
similes praedestinantes triumphos oportuerat. Pau-
cis post diebus data a M. ^ntonio tribuno pl. con-

451

cione, cum de suis rebus gestis more ceterorum
imperatorum disseruisset, memorabilis eius ora-
tio et digna romano principe fuit. — — —
Postquam omnia (ait) secundo navium cursu in Italiam
pervenerunt, neque erat, quod ultra precarer, illud
optavi, ut, cum ex summo retro volvi fortuna con-
suesset, mutationem eius domus mea potius quam
respublica sentiret. itaque defunctam esse fortunam
publicam mea. tam insigni calamitate spero, quod
triumphus meus velut ad ludibrium casuum huma-
norum duobus funeribus liberorum meorum est. in-
terpositus.

Valerius Maximus ex ipsa Aemilii oratione locum
reddidit, Livius autem proprio Marte et ex suo inge-
nio orationem finxit, ita quidem, ut ipsius Aemilii
verba imitaretur, sed ea ornaret figurisque illustraret.
Plutarehus quoque orationem Paulli in vita eius c. 36
retulit, nescio quo ex opere suintam. — Conf. Wester-
mann p. 97.

De tempore, quo haec oratio sit habita, a Valerio
Maximo Livioque discedit Velleius, qui eam ante tri-
umphi diem, non, ut ceteri, post triumphum dictam
tradidit.

Velleius 1, 40. Lucio Paullo Macedonicae victo-
riae compoti quattuor filii fuere. Ex iis duos na-
tu maiores , unum P. Scipioni, P. Africani filio,
nihil ex paterna maiestate praeter speciem nominis
vigoremque eloquentiae retinenti, in adoptionem de-
derat , alterum Fabio Maximo, duos minores natu
praetextatos, qao tempore victoriam adeptus est,
habuit. Is cum in concione extra urbem more ma-
iorum ante triumphi diem ordinem actorum suorum
commemoraret, deos immortales precatus est, ut, si
quis eorum invideret operibus ac fortunae suae, in
ipsum potius saevirent quam in rempublicam. | Quae
vox veluti oraculo emissa magna. parte eum spolta-
vit sanguinis sui. nam alterum ex iis, quos in

458

familia retinuerat, liberis ante paucos triumphi, al-
terum post pauciores amisit dies.

X. P. Cornelius Scipio, P. Scipionis maioris filius.

Augur factus est a. 574 (180). Liv. 1. 40, 42.
Atque flamen Dialis erat, ut ex epigrammate apparet.

Cicero Bruto 19, 77. Ipsum Scipionem accepimus
non infantem fuisse. Filius quidem eius, is qui
hunc minorem Scipionem a. Paullo adoptavit, si cor-
pore valuisset, in primis habitus esset disertus. In-
dicant cum oratiunculae tum historia quaedam grae-
ca, scripta dulcissime.

ipsum Scipionem] intelligit Scipionem maiorem.

Cicero Catone c. 11, 35. P. Africani filius is,
qui te adoptavit , quam tenui aut nulla potius vale-
tudine! Quodni ita fuisset, alterum ille extitisset
lumen civitatis: ad paternam enim magnitudinem
animi doctrina uberior accesserat.

Cicero de Officiis 4, 33, 124 idem fere tradidit.

Velleius 4, 10. 3. Lucio Paulo quatuor filii fu-
ere. Ex iis duos, natu maiores, unum P. Scipioni,
P. Africani filio. nihil ex paterna maiestate prae-
ter speciem nominis vigoremque eloquentiae reti-
nenti, in adoptionem dederat , alterum Fabio Ma-
oümno.

Extat de hoc viro elogium Saturnio metro compo-
situm in Anthologia latina t. 4. p. 3. N. 3.

Quei apicem , insigne Dialis flaminis gessisti,
mors perfecit tua, ut essent omnia brevia,
honos, fama, virtusque, gloria atque ingenium.
Quibus sei in longa licuisset tibe utier vita,
facile facteis superasses gloriam maiorum.
Quare lubens te in gremium, Scipio, recipit
Terra, Publi, prognatum Publio, Corneli.
Orationes prorsus evanuere.

459

ΧΙ. Q. Caecilius Metellus Macedonicus.

Q. Metelli, de quo supra p. 10. diximus, filius. Natus
esse videlur a. 566 (183). Praetor Macedoniae a. 606
(143) bellum gessit contra Andriscum Pseudophilip-
pum, de eoque triumphavit anno 607 (147). (Vide
Fastos Triumphales.) Extant denarii ad hunc trium-
phum respicientes. Vid. Drumann t. 2. p. 20. Petebat
consulatum a. 609 (145) et 610 (144): at frustra: anno
demum 611 (143) consul factus est. Censor a. 623
(134). Conf. Velleius 4, 10. Plin. Hist. 7, 44.

Cicero de Oratore 4, 49. Multum inter se di-
stant istae facultates, longeque sunt diversae atque
seiunctae , neque eadem ratiore ac via M. Cato, P.
Africanus, Q. Metellus, C. Laelius, qui omnes
eloquentes fuerunt , orationem suam et rei publicae
dignitatem exornabant.

Cicero Bruto c. 24. Q. Metellus is, cuius quat-
tuor filii consulares fuerunt, in primis est habitus
eloquens, qui pro L. Cotta dixit accusante Africano;
cuius et aliae sunt orationes, et contra Ti. Grac-
chum exposita est in C. Fannii annalibus.

1. Oratio pro L. Aurelio Cotta contra Scipionem minorem.

Ea causa a. 623 (131) acta fertur. Scipio Africa-
nus minor L. Aurelium Cottam repetundarum accusa-
verat. Cicero Divinat. in Caecil. 24. Valer. Max. 8,
1, 114. Metellus Cottam contra Scipionem defendit,
quia Scipionis erat adversarius. Cicero de Offic. 4, 25.
De Amicit. 21. De republ. 1, 19, 314. Vellei. 4, 11.
Val. Max. 4, 4, 12. Plin. Hist. 7, 44. | Causam a.
623 (131) actam tradit Pighius t. 3. p. 14, eamque
certe non ante a. 622 (132) oratam esse, ex Cic. p.
Murena 28 patet.

Causam totam infra in Scipione minore enarra-
bimus.

460

9. Oratio contra Tiberium Gracchum.

Ea a. 624 (133) dicta est.

Metellus contra legem agrariam, a "Tiberio Grac-
cho, tribuno plebis, a. 621 (133) latam, dixit. Constat,
multos eam dissuasisse.

Cicero Brut. 24, 84. Q. Metelli et aliae sunt ora-
tiones, et contra Ti. Gracchum exposita est in C.
Fannii annalibus.

C. Fannii annalibus] De C. Fannio historico v. Orellii Onomast,
et Krause Fragm. Historicor. p. 171.

3. Oratio de prole augenda.

Eam Metellus in censura anno 623 (131) habuit.
Populus romanus in bello Punico secundo, quod tot
tantasque fecerat strages, numero decrevit, nec dein-
de, quamvis laeta sequerentur tempora, in pristinam co-
piam atque multitudinem rediit. Quapropter Metellus
legem tulit, ut cuncti cives ducerent uxores liberisque
operam darent. JQConf. Zumpt über den Stand der
Bevólkerung und die Volksvermehrung im 4lterthum.
Berlin 1841. 4. p. 25.

Livius Epit. libri 59. Q. Pompeius et Q. Metel-
lus, tum primum uterque ex plebe facti censores ,
lustrum condiderunt. Ο. Metellus censor censuit, ut
omnes cogerentur ducere uxores liberorum creando-
rum causa. Extat oratio eius, quam 4ugustus Cae-
sar, cum de maritandis ordinibus ageret, velut in
haec tempora scriptam in senatu recitavit.

tunc primum] ἃ. 623 (131).

Suetonius August. 89. Eftiam libros totos et sena-
tui recitavit et populo notos per edictum saepe fe-
cit, ut orationes Q. Metelli de prole augenda et
Rutilii de modo aediftciorwin.

Extat huiusce orationis fraginentum apud Gellium 1,
6., etsi eam non Metello Macedonico sed Metello Nu-
midico tribuit. In editione priore dixeram, fieri posse,

464

ut et Metellus Macedonicus et Metellus Numidicus cen-
sores diversis temporibus simili de re egissent. Et sic
Dukerus quoque iudicavit ad Livii Epit. 59. Sed ma-
gis est vero simile, Gellium eandem intelligere oratio-
nem, oscitantia vero Metellum Numidicum pro Macedo-
nico nominavisse, ut Clintoni placet in Fastis t. 3. p.
450. Livium enim in ea re errasse, minus probabile
esse dicit. Conf. Oratt. Metelli INumidici,

Gellius 1, 6. Legebatur oratio Metelli Numidici,
gravis ac diserti viri, quam in censura dixit ad po-
pulum de ducendis uxoribus, cum eum ad matrimo-
nia capessenda hortaretur. In ea oratione ita scrip-
tum fuit:

4. Si sine uxore possemus, Quirites, esse, omnes
ea molestia careremus: sed quoniam ita natura tra-
didit, ut nec cum illis satis commode, nec sine illis
ullo modo vivi possit, saluti perpetuae potius quam
brevi voluptati consulendum.

2. Di immortales plurimum possunt, sed non
plus velle debent nobis quam parentes. | 4t paren-
tes, si pergunt liberi errare, bonis exheredant.
Quid ergo nos a diis immortalibus diutius exspec-
temus , nisi malis rationibus finem faciamus? His
demum deos propitios esse aequum est, qui sibi ad-
versarii non sunt. Di immortales virtutem appro-
bare, non adhibere debent.

sed non plus vell] quamvis dii omnia possint, non tamen aliter
erga hoinines agere debent quam pacentes, qui liberis nihil dant,
quo digni non sunt, atque adeo eos exheredant, si a peccatis non
desistunt. Sic dii hominem non ad virtutem cogunt, sed, si vir-
tutem amat, beatum eum reddunt, — Freinsheim in Supplem. ad
Liv. 68, 39 interpretatur: Deos quidem immortales posse om-
nia, &ed hominibus nullam esse causam opinandi, indulgentiores
sibi fore, quam aint in liberos boni sapientesque patres.

velle debent nobis] velle nobis debent cod, reg. non plus velle
nobis debent i, e. non magis benevoli nobis esse debent.

guid — diutius] quid amplius ?

Mcieri Orat. Bom. Fragm. ed. 2. 44

462

malis rationibus] i. e. pravis consiliis, malefactis.

faciamus] facimas cod. reg.

adhibere] i. e. nolentibus exhibere, offerre, dare, porrigere non
debent.

4. Concio...

Hes dubia et incerta.

Acron ad Horat. Serm. 2, 14, 65. Metello] Q. Cae-
cilius Metellus consularis filios consulares vidit et ab
illis elatus est; hic potens fuit tempore Scipionis
Africani, et cum in concione quaedam adversus se
decreta clamaret , Scipio ait: Hi sunt, quos Hanni-
bali eripui. Patere ergo, inquit , nos liberos esse.

Acron Scholiasta Metellum Macedonicum intelligit,
sed confundit Scipionem minorem , quocum perpetuas
inimicitias eum exercuisse supra diximus, cum Scipio-
ne maiore : eius enim dictum est: Hi sunt, quos Han-
nibali eripui! Conf. Ruhnken ad Velleium 1, 44, 6.
Ellendt Hallische Litt. Zeit. 1834. Januar.

XII. T. Annius Luscus.

'T. Annium. Luscum consulem a. 604 (153) intelli-
gendum opinor: eum enim oratorem fuisse, testis est
Cicero. Orationum eius extat fragmentum: ii enim
errant, qui orationem contra Gracchum T. Annio Lusco
Rufo consuli a. 626 (128) tribuunt. erat enim Luscus
iam vir consularis, (Livius auctor est) cum a. 621 (133)
eam diceret: igitur Annius consul a. 604, non consul
a. 626 intelligendus est. — Conf. de eodem Lusco Li-
vius l. 42, 25. 1. 43, 47.

Cicero in Bruto c. 20. T. 4nnium Luscum , Q.
Fulvii collegam, non indisertum fuisse dicunt.

Oratio adversus Tiberium Gracchum.

T. Annius, vir consularis, hanc orationem a. u. 624
(133) adversus leges Tiberii Gracchi habuit. Errat
Pighius ad a. 620, cum scribit, T. Annium, qui con-

463

tra Ti. Gracchum dixisset, praeturam a. 621 (433),
consulatum a. 626 (128) obtinuisse. Livius enim testis
est, Annium iam consularem fuisse a. 624 (133): igi-
tur Annius consul a. 626 alius est. Conf. Drakenborg
ad Livii Epit. 58.

Livius Epit. lib. 58. . Ti. Sempronius Gracchus
tribunus plebis cilm legem agrariam ferret adversus
voluntatem senatus et equestris ordinis, ne quis ex
publico agro plus quam quingenta iugera possideret,
in eum furorem exarsit, ut M. Octavio collegae
causam diversae partis defendenti potestatem lege
lata abrogaret seque et C. Gracchum fratrem et
Ap. Claudium socerum. triumviros ad dividendum
agrum crearet. Promulgavit et aliam legem agra-
riam, qua sibi latius agrum patefaceret, ut iidem
triumviri iudicarent, qua publicus ager, qua priva-
tus esset. Deinde cum minus agri esset quam quod
dividi posset sine offensa etiam plebis, quoniam eos
ad cupiditatem amplum modum sperandi incitaverat,
legem se promulgaturum ostendit , ut iis, qui Sem-
pronia lege agrum accipere deberent, pecunia, quae
regis Attali fuisset , divideretur. Heredem autem
populum romanum reliquerat Attalus, rex Pergami,
Eumenis filius. "Tot indignitatibus commotus gra-
viter senatus, ante omnes T. 4nnius consularis,
qui cum in senatu in Gracchum perorasset , raptus
ab eo ad populum delatusque plebi , rursus in eum
pro rostris contionatus est.

Plut. Tib. Graccho c. 14. Τίτος ᾿Αννιος, οὐχ ἐπι-
εἰκὴς “μὲν οὐδὲ σώφρων ἄνϑρωπος, ἐν δὲ λόγῳ περὶ τὰς
ἐρωτήσεις καὶ ἀποχρίσεις ἄμαχος ECL. δοκῶν, εἰς ὄρισ-
μὸν Two προὐχαλεῖτο τὸν Τιβέριον, 7 μὴν ἱερὸν ὄντα
καὶ ἄσυλον ἐκ τῶν νόμων ἡτιμωκέναι τὸν συνάρχοντα.
Θορυβούντων δὲ πολλῶν. ἐχπηδήσας ὁ Τιβέριος τὸν τε
δῆμον συνεχάλει καὶ τὸν "ἄννιον ἀχϑῆναι χελεύσας ἐβού-
λετο κατηγορεῖν. ὋὉ δὲ καὶ τῷ λόγῳ καὶ τῇ δόξῃ πολὺ
λειπόμενος εἰς τὴν ἑαυτοῦ δεινότητα κατεδύδτο καὶ παρ-
ἐχάλδι μιχρὰ πρὸ τῶν λόγων ἀποχρίνασϑαι τὸν Τιβέ-

464

θέον. “Συγχωροῦντος δ᾽ ἐρωτᾷν ἐχεῖνον καὶ σιωπῆς γε-
" X x ; 3 - ,

νομένης δἰπὲν ὁ ᾿Αννιος ἂν σὺ μὲν ἀτιμοῦν με βουλῃ

καὶ προπηλαχίξειν, ἐγὼ δέ τινα τῶν σῶν ἐπιχαλέσωμαι

συναρχόντων, ὁ δ᾽ ἀναβῇ βοηϑήσων, σὺ δ᾽ ὀργισϑῇς,

ἀρά γ αὐτοῦ τὴν ἀρχὴν ἀφαιρήσῃ; πρὸς ταύτην λέγε-
ται τὴν ἐρώτησιν οὕτω διαπορηϑῆναι τὸν Τιβέριον,

J J 4 ΄- , € ,? 4 e
ὥστε παντων ὄντα χαὶ τῷ λέγειν ἑτοιμότατον χαὶ τῷ

ϑαρρεῖν ἱταμότατον ἀποσιωπῆσαι.

Τίτος Ἄννιος] Kaltwasser in nota δὰ h. l|, non aliter quam Pig.
bius T, Annium Luscum Rufum intelligit, qui postea a. ἃ. 626
(128) consul fuit. — 1d falsum est, quia in Livio T. Annius iam
consularis fuisse dicitur, unde patet, consulem anni 601 (153) sig-
nificari.

Festus p. 23144. Satura et cibi genus ex variis re-
bus conditui) est, et lex multis aliis legibus conferta.
— — T. 4nnius Luscus in ea , quam dixit adver-
sus ΤΊ. Gracchum: Imperium quod plebes per satu-
ram dederat, id abrogatum est.

imperium) "Turnebi Adversaria 26, 34 p. 944.: Ti. Gracchus Oc-
tavio collegae imperium, quo lege populi praeditus fuerat, violen-
ter derogavit.

XIII. Servius Sulpicius Galba.

Natus esse videtur a. 563 (194), (si praeturam anno

legitimo, XL aetatis, obtinuit ).

Tribunus militum in exercitu L. Aemili Paulli in
Macedonia a. u. 587 (167). Livius 45. 35, 37. Prae-
tor a. 603 (154) male adversus Lusitanos pugnavit.
Liv. Epit. 48. Orosius 4, 214. Consul fuit a. 610 (144).

Ceterum tres Sulpicii oratores fuere celeberrimi, is,
de quo hic agitur, deinde P. Sulpicius Rufus atque
Servius Sulpicius Rufus, de quibus infra dicetur.

Cicero Bruto c. 24. Inter hos (Laelium et Scipi-
onem) aetate paulum his antecedens sine controver-
sia Ser. Galba, eloquentia praestitit , et nimirum is
princeps ex latinis illa oratorum propria et quast
legitima opera tractavit, ut egrederetur a proposito

165

ornandi causa, ut delectaret animos, ut permoveret,
ut augeret rem , ut miserationibus, ut communibus
locis uteretur. Sed nescio quo modo huius , quem
constat eloquentia praestitisse, exiliores orationes
sunt et redolentes magis antiquitatem quam aut
Laelii aut Scipionis aut etiam ipsius Catonis, itaque
exaruerunt, vix iam ut appareant.

ibidem c. 86, 295. Galbam laudas. Si ut illius
aetatis principem , assentior; sic enim accepimus.
Sin ut oratorem, cedo, quaeso, orationes (sunt
e nim) et dic, hunc , quem tu plus quam te amas,
Brutum velle te illo modo dicere. !

ibidem c. 97, 333. INNonne cernimus, vix singulis
aetatibus binos oratores laudabiles constitisse? Gal-
ba fuit inter tot aequales unus excellens, cui, quem-
admodum accepimus , et Cato cedebat senior et qui
temporibus illis aetate inferiores fuerunt. |

Cicero de Oratore 3, 7, 27. | 4dspicite nunc eos
homines atque intuemini, quorum de facultate quae-
rimus, quid intersit inter oratorum studia atque
naturas. — Gravitatem Africanus, lenitatem Lae-
lius, asperitatem Galba, profluens quiddam ha-
buit Carbo et canorum. Quis horum non princeps
temporibus illis fuit, et suo tamen quisque in ge-
nere princeps?

Livius l. 45, 39. Galba nihil praeterquam loqui,
et id ipsum maledice ac maligne didicit.

'Taciti Dialog. de Orator. c. 18. Haec ideo prae-
dixi, ut, si qua ex horum oratorum fama gloriaque
laus temporibus acquiritur, eandem docerem in me-
dio sitam et propiorem nobis quam Servio Gal-
bae, Gaio Carboni, quosque alios merito antiquos
vocaverimus. sunt enim horridi et impoliti et ru-
des et.informes, et quos utinam ne in illa parte
imitatus esset Calvus vester aut Coelius aut ipse
Cicero.

ibid. c. 25. Quod ad Servium Galbam et C. Lae-
lium adtinet , et si quos alios antiquorum agitare

466

non destitit , non exigit defensorem, cum fatear
quaedam eloquentiae eorum ut nascenti adhuc nec
eatis adultae defuisse.

1. Orationes duae adversus L. Scribonium Libonem tribunum
plebis.

Ea causa aeta est a. 605 (149). Conf. Catonis ora-
tio in Serv. Sulp. Galbam pro Lusitanis p. 120.

Livii Epit. lib. 49. Cum L. Scribonius tribunus
pl. rogationem promulgasset , ut Lusitani , qui in
Jidem populi romani dediti, a Ser. Galba. in Gal-
liam venissent, in libertutem restituerentur, M. Cato
acerrime suasit. Extat oratio in annalibus eius in-
clusa. Q. Fulvius INobilior, et saepe ab eo in senatu
laceratus, respondit pro Galba. Ipse quoque Galba,
cum se damnari videret, complexus duos filios prae-
textatos et Sulpicii Galli filium, cuius tutor erat,
ita miserabiliter pro se locutus est, ut rogatio an-
tiquaretur. Extant tres orationes eius, duae
adversus Libonem tribunum pl. rogationemque eius
habitae de Lusitanis, una contra L. Cornelium Ce-
thegum , in qua Lusitanos propter sese castra ha.
bentes caesos fatetur, quod compertum habuerit,
equo atque homine suo ritu immolatis per speciem
pacis adoriri exercitum suum in animo habuisse.

Suetonius Galba c. 3. Familiam illustravit Ser.
Galba consularis et temporum suorum eloquentissi-
mus, quem tradunt, Hispaniam ex praetura obtinen-
tem triginta Lusitanorum millibus perfidia trucida-
tis Viriathini belli causam extitisse.

triginta millibus] immodice auxit numerum Suetonius aut. annalium
scriptor, quein secutus est.

Cicero Bruto c. 23, 89. Ex hac Rutilii narratio-
ne suspicari licet, — elegantiam in Laelio, vim in
Galba fuisse. Quae quidem vis tum maxime cognita
est, cum Lusitanis a Ser. Galba praetore contra in-
terpositam, ut existimabatur, fidem interfectis , L.

167

Libone tribuno pl. populum incitante et rogationem
in Galbam privilegii similem ferente, summa senec-
tute M. Cato legem suadens in Galbam multa di-
xit. Tum igitur nihil recusans Galba pro sese et
populi romani fidem implorans cum suos pueros
tum C. Galli etiam filium flens commendabat, isque
se tum eripuit flamma, propter pueros misericordia
populi commota.

Valerius Max. 8, 4, 2. Cum a Libone tribuno
pl. Ser. Galba pro rostris vehementer increparetur ,
quod Lusitanorum magnam manum interposita fide
praetor. in Hispania interemisset , actionique tribuni-
ciae Cato — subscriberet, reus pro se iam nihil re-
cusans, parvulos liberos suos et Galli, sanguine sibi
coniunctum filium flens commendare coepit, eoque
facto mitigata concione, qui omnium consensu peri-
turus erat, pene nullum triste suffragium habuit.

Fronto bas orationes Galbae legisse videtur.

Fronto Epist. p. 85. Galbam certe ad Centum-
cellas produces. — Cato quid dicat de Galba abso-.
luto, tu melius scis, ego memini propter fratris
Jilios eum absolutum. τὸ δὲ ἀκριβὲς ipse inspice.

Galbam] nibil aliud nisi Galbae orationes adversus Libonem intel-
ligendum puto.

29. Oratio adversus L. Cornelium Cethegum.

In eadem causa anno 605 (149) dicta. LL. Cethegi
meminit Drumann Gesch. Rois t. 2. p. 550.

Huc pertinet Livii Epit. lib. 49, quem locum supra
dedimus,

3. Oratio pro publicanis.

Haec causa acta est a. 616 (138). Vide Laelii ora-
tiones pro publicanis p. 172.

Cicero narrat in Bruto c. 22, Laelium (postquam
duas actiones in causa pro publicanis suscepisset) cum
eum socii domum reduxissent egissentque gratiae,

468

et ne defatigaretur oravissent, locutum esse ita: se
quae fecisset honoris eorum causa studiose accura-
teque fecisse, sed se arbitrari causam illam a Ser.
Galba, quod is in dicendo atrocior acriorque esset,
gravius et vehementius posse defendi, itaque auc-
toritate C. Laelii publicanos causam detulisse ad
Galbam,. illum autem , quod ei viro succedendum
esset, verecunde et dubitanter recepisse. Unum quasi
comperendinatus medium diem fuisse , quem totum
Galbam in consideranda causa componendaque po-
suisse. — — Quid multa? magna exspectatione plu-
rimis audientibus coram ipso Laelio sic illam cau-
sam tanta vi tantaque gravitate dixisse Galbam, ut
nulla fere pars orationis silentio praeteriretur. ita.
que multis querelis multaque miseratione adhibita
socios omnibus approbantibus illa die quaestione li-
beratos esse. ΄

socii] die Pachtgesellschaft. [i publicani, quibus silva Sila publice

locata erat, caedis rei fuere, eorumque causam defendit Laelius ,
deinde Galba.

XIV. C. Laelius Sapiens.

Ellendt p. XXVI statuit, Laelium anno 567 (487)
vel 568 (186) natum esse. Erat deinde tribunus plebis
a. 603 (151), praetor a. 609 (145), consul cum Q. Ser-
vilio Caepione anno 614 (4140).

Cicero in Bruto c. 24, C. Laelius et P. Africa-
nus in primis eloquentes , quorum extant orationes,
ex quibus existimari de ingeniis oratorum potest.—
De ipsius Laelii et Scipionis ingenio, quamquam ea
est iam, ut plurimum tribuatur ambobus, dicendi
tamen laus est in Laelio illustrior. c. 23. Elegan-
tia in Laelio, vis in Galba fuit.

ibid. e. 86. Probas Lepidi orationes. paulum hic
tibi assentior. modo ita laudes ut antiquas. quod
idem de Africano, de Laelio, cuius tu oratione
negas fieri quidquam posse dulcius, addis etiam ,

469

nescio quid augustius. | nomine nos capis summi
viri vitaeque elegantissimae verissimis laudibus. Re-
move haec. nae ista dulcis oratio ita sit abiecta, ut
eam aspicere nemo velit.

Cicero de Oratore 4, 49, 2415. Multum inter se
distant istae facultates, longeque sunt diversae at-
que seiunctae, neque eadem ratione ac via M. Cato,
P. Africanus, Q. Metellus, C. Laelius, qui omnes
eloquentes fuerunt , orationem suam et rei publicae
dignitatem exornabant.

P. Africanus] minor. Q. Metellus] Macedonicus.

Velleius 2, 9. Eodem tractu temporum nituerunt
oratores Scipio 4emilianus, Laeliusque, Ser. Gal-
ba, duo Gracchi , C. Fannius, Carbo Papirius. Nec
praetereundus Metellus INumidicus et Scaurus, et
ante omnes L. Crassus et M. Jntonius. |

Quintilian 42, 10, 10. 7n oratione vero si species
intueri velis, totidem pene reperias ingeniorum quot
corporum formas. Sed fuere quaedam genera di-
cendi conditione temporum horridiora, alioqui mag-
nam iam ingenii vim prae se ferentia. Hinc sint
Laelii, Africani, Catones etiam Gracchique, quos
tu licet Polygnotos vel Callonas appelles. | Mediam
illam formam teneant L. Crassus, Q. Hortensius.
T'um deinde efflorescat non multum inter se distan-
tium tempore oratorum ingens proventus. .4t M.
Tullium, non illum habemus Euphranorem circa
plurium artium species praestantem , sed in om-
nibus, quae in quoque laudantur , eminentissimum.

ibid. 12, 40, 306, Von Scipio, Laelius, Coto in
eloquendo velut Attici Romanorum fuerunt?

Appuleius Apologia p. 589. ed. Oud. Quamcun-
que orationem struxerit Avitus, ita illi erit undique
perfecte absoluta, ut in illa nec Cato gravitatem re-
quirat, nec Laelius lenitatem nec Gracchus im-
petum nec Caesar calorem nec Hortensius distribu-

470

tionem nec Calvus argutias nec parsimoniam Salu-
stius nec opulentiam Cicero. ]
Novimus adhuc paucas tantum Laclii orationes.

1. Oratio de Collegiis contra legem Liciniam.

Eam orationem Laelius in praetura a. 609 (145) ha-
buit. C. Licinius Crassus (vid. Drumann t. 4. p. 58.)
tribunus plebis legem tulerat, ut sacerdotes non amplius
collegiis pontificum, sed a populo in comitiis non ali-
' ter quam reliqui magistratus crearentur. Ea autem re
non solum conditionem sacerdotum, sed instituta quoque
sacra et totam pene rem publicam mutatam fore, facile
intelligi potest: si enim Licinius effecisset, ut a po-
pulo crearentur sacerdotes, non amplius cuncta sacer-
dotum collegia optimatium partibus stetissent, sed plebi
favissent, cum ii potissimum a populo electi forent, qui
populares erant, non ii, qui optimatium causam defen-
debant; nec diutius optimates, collegiis adiuti sacerdo-
tum, hominibus popularibus, novas res molientibus,
resistere potuissent. Laelius in oratione sua ea potissi-
mum causa legem Licinii impugnavit, quod nova haec
creandi ratio more maiorum et sacris populi romani
vetita esset. Lex perlata non est. Plures postea idem
voluere, nec tamen ante annum 650 (104) vicerunt.
Drumann t. 3. p. 45. Ius Pontificium von Hüllmann
p. 33 sqq. Rubino über róm. Verf. u. Gesch, p. 335.

Cicero Brut. 21. De ipsius Laelii et Scipionis
ingenio, quamquam ea est iam, ut plurimum tribu-
atur ambobus , dicendi tamen laus est in Laelio il-
lustrior. 4t oratio Laelii de collegtis non
melior quam de multis quam voles Scipionis, non
quo illa Laelii quidquam sit dulcius, aut quo de re-
ligione dici posset augustius, sed multo tamen ve-
tustior et horridior ille quam Scipio, et cum sint in
dicendo variae voluntates, delectari mihi magis an-
tiquitate videtur , et lubenter verbis etiam uti paulo
magis priscis Laelius.

414

Cieero Laelio c. 25. Meministis, Q. Maximo fra-
. tre Scipionis et L. Mancino consulibus quam popu-
laris lex de sacerdotiis C. Licinii Crassi videbatur:
cooptatio enim collegiorum ad populi beneficium
transferebatur, atque is primus instituit , in forum
versus agere cum populo, tamen illius vendibilem
orationem religio deorum immortalium nobis defen-
dentibus facile vincebat. tque id actum est prae-
tore me, quinquennio ante quam consul sum factus.

Q. Maximo] Q. Fabius Maximus Aemilianus, Aemilii Paulli filius pa-
riter atque Scipio Aemilianus ininor.

Cicero De natura deorum 3, 2. Cum de religione
agitur, Ti. Coruncanium, P. Scipionem, P. Scaevo-
lam pontifices maximos, non Zenonem aut Clean-
them , aut Chrysippum sequor , habeoque C. Laelium
augurem eundemque sapientem , quem potius audiam
de religione dicentem in illa oratione nobili quam
quemquam principem Stoicorum.

ibid. lib. 3, 17. Quando enim me in hunc locum
deduxit oratio, docebo meliora me didicisse de colen-
dis diis immortalibus iure pontificio et more maio-
crum, capedunculis iis, quas INuma nobis reliquit,
de quibus in illa aureola oratiuncula dicit
Laelius, quam rationibus Stoicorum.

Nonius p. 398. Samium est testeum. M. Tullius de
republica lib. VI. Oratio extat Laeli, quam omnes
habemus in manibus , quam simpuvia pontificum diis
immortalibus grata sint, Samiaeque , ut is scribit,
capedines.

simpuvia] simpuvium, calix ligneus.

capedines] capedo, capeduncula, capis vasis genus est pontificialis.
Priscian. t. 1. p. 263. Cicero Paradox. 1. 2, 11. Minusne gratas
diia immor:alibus capedines ac fictiles hirnulas fuisse quam füicatas
istorum pateras arbitramur ?

In editione priore adieci locum Macrobii Saturnal.
1, 6., ubi liber M. Laelii auguris memoratur, corri-
gendumque putabam Cai Laelii, sed curni M. quidam

472

Laelius augur aliquando de religione et de sacris insti-
tutis, de quibus multi scripsere, librum confecerit?

Q9. Orationes duae pro publicanis.

Hanc causam Laelius egit a. u. 616 (138), sed dua-
bus actionibus habitis Ser. Sulpicio Galbae eam detulit,
ut supra diximus p. 167.

. Cicero in Bruto 22, Memoria teneo, Smyrnae me
ex P. Rutilio Rufo audivisse, cum diceret adolescen-
tulo se accidisse, ut ex senatus consulto P. Scipio et
D. Brutus (ut opinor) consules de re atroci magna-
que quaererent. JNam cum in silva Sila facta cae-
des esset, notique homines interfecti, insimularetur-
que familia, partim etiam liberi societatis eius,
quae picarias de P. Cornelio L. Mummio censoribus
redemisset , decrevisse senatum , ut de ea re cognos-
cerent et statuerent consules, causam pro publicanis
accurate , ut semper solitus esset , eleganterque di-
xisse Laelium, Cum consules re audita amplius
de consili sententia pronuntiavissent, paucis inter-
positis diebus iterum Laelium multo diligentius me-
liusque dixisse, iterumque eodem modo a consulibus
rem esse prolatam. "Tum Laelium , cum eum soci
domum reduxissent egissentque gratias et, ne defa-
tigaretur , oravissent, locutum esse ita, se quae fe-
cisset , honoris eorum gratia studiose accurateque
fecisse , sed se arbitrari causam illam a Servio Galba,
quod is in dicendo atrocior acriorque esset, gravius
et vehementius posse defendi , itaque auctoritate C.
Laelii publicanos causam detulisse ad Galbam.

P. Scipio et D. Brutus consules] a. 616 (138).

liberi] an opponuntur familiae ? ila αἱ servi et liberi caedis rei esse

ferrentur.

P. Cornelio et L. Mummio censoribus] a. 612 (142).

474

9. Dissuasio legis Papiriae.

Ea oratio a. 623 (131) dicta est.

C. Papirius Carbo tribunus plebis anno 623 (131) ro-
gationem tulit, ut eundem tribunum plebi, quoties vellet,
creare liceret, sed Laelius et Scipio Africanus rogatio-
nem dissuaserunt. C. Gracchus contra suasit legem
popularem , quae effecisset, ut auctoritas et potentia
optimatium minueretur. Lex perlata non est. Conf.
Livii Epit. lib. 59. |

Cicero Laelio 25. Concio, quae ex imperitissimis
constat , tamen iudicare solet , quid intersit inter
popularem , id est , assentatorem et levem civem , et
inter constantem severum et gravem. Quibus blan-
ditiis C. Papirius nuper influebat in aures concionis,
cum ferret legem de tribunis plebis reficiendis. Dis-
suasimus nos. Conf. C. Gracchi oratio atque Africani.

4. Oratio pro se apud populum.

Haec causa aliunde nota non est, sed cum sciamus,
Laelium sese multum opposuisse C. Papirio Carboni
atque Gracchis, praesertim in dissuasione legis Papiriae,
verisimile est, ab his eum apud populum reum factum,
a. 623 (131) vel 625 (129).

— Festus p. 344, Satura et cibi genus ex variis rebus
conditum est et lex multis aliis legibus conferta. . . . .
C. Laelius in ea, quam pro se dixit: Dein postero
die quasi per saturam sententiis exquisitis in dedi-
tionem accipitur. )

Satura] v. Góltling Gesch, d. róm. Staalsv.. p. 353. qui explicat, quid
lex satura sit.

C. Laelius] Laelii verba apud Festum exciderunt; id enim exemptum,
quod apud eum deinceps legitur, ex Salustii Iugurtha 29, 7, sumtum,
Grammaticum autem ipsum in ea re errasse, ut Perizonius in Ánimad-
vers. histor. p. 379 arbitratur, probabile non est, Vere igitur Mül-
lerus adnotat: Exciderunt Laelii verba et Salustió nomen.

474

Festus p. 193. Obsidium tamquam praesidium, sub-
sidium recte dicitur. Cuius etiam auctor C. Laelius pro
se apud populum: Ut in nobis terra marique simul
obsidium facerent.

ut in nobis] uti nobia vere correxit Ant. Aegustinus, ut ii nobia Fal-
sterus Memoriis p. 72.

Alb. Lion in Indice seriptorum, editioni Festi Miül-
lerianae adiecto p. 444, putat, locum Festi p. 182
Oreae: Coelius pro se apud populum: equusque mihi
sub feminibus occisus erat, oreas detraho inspec-
tante L. Stertinio — non Coelio sed Laelio vindican-
dum, eamque amplector libenter opinionem. Vide Coelii
orationes.

5. Laudatio P. Scipionis Africani, Q. Tuberoni scripta.

Hanc laudationem funebrem scripsit anno 625 (129),
quo anno P. Africanus minor supremum diem obiit,
intereinptus, ut fama erat, a C. Carbone. Duo adoles-
centes, Africani nepotes, eum pro rostris laudarunt.
Laelius ambobus orationes scripsit. Q. Tubero inter
oratores infra nominabitur.

Cicero de Oratore 2, 84, 341. JVostrae laudatio-
nes, quibus in foro utimur, aut testimonii brevi-
tatem habent nudam atque inornatam , aut. scribun-
tur ad funebrem concionem, quae ad orationis lau-
dem minime accommodata | est. | Sed quoniam est
utendum aliquando , nonnumquam etiam scribendum,
velut Q. 'T'uberoni 4fricanum avunculum laudanti
scripsit C. Laelius, — sit a nobis quoque tractatus
is locus.

Q. Tuberoni] praenomen correxi ex Bruto c. 31. p. Murena 36. P.
Tuberoni vulgo legebatur.

6. Laudatio P. Scipionis Africani, Q. Fabio Maximo scripta.

In funere P. Scipionis minoris oratio funebris a Q.
Fabio Maximo, Africani nepote, qui postea Allobrogi-

475

cus dictus est, habita. eam orationem Fabio Laelius
scripsit.

Cicero pro Murena c. 36. Africanum cum supre-
mo die Maximus laudaret, gratias egit diis immor-
talibus , quod ille vir in hac republica potissimum
natus esset: necesse enim fuisse, ibi esse terrarum
imperium , ubi ille esset.

Scholia Bobiensia in Cicer. orat. p. Milone p. 283
edit. Orelli: P. Scipio 4emilianus , cum Latinorum
causam societatis iure contra C. Gracchum trium-
virum eiusque collegas perseveranter defensurus
esset, ne ager ipsorum divideretur , repentina morte
domi suae interceptus est, non sine infamia et ip-
sius C. Gracchi et uxoris suae Semproniae: qui

excessit vita LVI annos natus, in eiusque faucibus

vestigia livoris inventa sunt. Super eius laudibus
extat oratio C. Laeli Sapientis, qua usus
videtur Q. Fabius Maximus in laudatione
mortui Scipionis, in cuius extrema parte haec
verba sunt: |

Quiapropter neque tanta diis immortalibus gra-
tia haberi potest , quanta habenda est, quod is cum
illo animo atque ingenio hac civitate potissimum
natus est, neque ita moleste atque aegre ferri quam
ferundum est, quum eo morbo mortem obiit et in
eodem tempore periit, quum et vobis et omnibus,
qui hanc rempublicam salvam volunt, maxime vivo
opus est, Quirites.

quiapropter] in edit. priore legendum dixi quapropter. Sed mutandum
non videtur; similiter veleres guianam pro quare, quod Virgilius
quoque carminibus suis inseruit teste Quintiliano 8, 3, 25.

hac civitate] fortasse legendum 7n hac cioitate. ut supra: quod ille cir
ἐπ hac republica potissimum natus esaet.

mortem obiit] sic Orellius emendavit codicis scripturam cum eo morbo-
rum le movit. Maius cum eo morbo obit.

in eodem tempore] an in eo tempore? — Orellius meam coniecturam pro-

bat, eum syllaba dem e geminalione sequentis fem videatur orta,

opus est] opua easet in ed. pri. conieci, probantibus Orellio et Duebnero.

—

476᾽

- dba!

Fragmenta incerta.

— Priscian. t. 4. p. 369. Laelius: Impubes libripens
esse non potest neque antestari , προδιαμαρτυρηϑῆναι.

Laelius] non satis constat, C. Laelium Sapientem hic intelligi ; frag-
mentum enim potius auctori cuidam de iure tribuendum videtur,
velut Laelio Felici, cuius librum àd Q. Mucium Scaevolam Gellius
laudat 15, 27. (v. Maiansius t. 2 p. 208.) Erant, qui Livio trade-

' rent, et in ipsa editione Drakenborchii t. XIV. p. 810 ed. Stuttg.
inter fragmenta eius legitur. Alius est Q. Laelius, quem unum ex
principibus grammaticis appellat Charisius p. 81. Sed Duebner L.
Aeliue verum putat, idque probo.

libripene] Rein das róm. Privatrecht p. 139.

antestari] v. Analecta Krehlii ad t. 2. p, 525. Interpretes ad Horat.
Satir. 1, 9, 76. Bein l. I.

XV. P. Cornelius Scipio Aemilianus Africanus minor.

Natus est a. 569 (185) (decessit enim anno aetatis
LVI. a. u. 625). Conf. Clinton Fasti T. 3. p. 59. Ellendt
autem scribit p. XXVI., natalem Scipionis annum esse
572 vel 573. Plutarchus vero, cuius infra afferemus
verba, testis est, Scipionem natum esse a. 574 (1833):
scribit enim, eum mortuum esse LIV aetatis anno.

A. 603 (151) tribunus militum in Celtiberia.

A. 605 (149) contra Carthaginienses feliciter pugnat
et exercitum Manilii consulis servat.

A. 606 (148) regnum Masinissae inter filios eius di-
visit.

A. 607 (147), dum aedilitatem peteret, consul fac-
tus est, XXXVII annos natus, legibus solutus. Bellum
Punicum tertium confecit et ex Africa triumphavit a.
608 (446).

Censuram gessit a. 612 (142).

Consul iterum creatur a. 620 (134), bellumque Nu-
mantinum ei decretum est, A. 622 (132) de Nuinantinis
triumphavit.

A. 625 (129), cuim ferveret seditio a C. Graccho,
C. Carbone, M. Fulvio Flacco triumviris agris divi-

477
dundis excitata, Africanus consiliis eorum se opposuit,
et clam interemtus est, anno fere aetatis quinquagesimo
sexto, ut Velleius scribit 2, 4. et Scholia Bobiensia in
Cic. or. p. Mil. p. 283 ed. Orelli, vel anno LIV, ut
Plutarch. Apophthegm. T. VIII. ed. Hutten p. 150 dicit:
ἔτεσιν πεντήχοντα xoi τέσσαρσιν ξβίωσε.

Cicero in Bruto c. 24. C. Laelius et P. Africanus
inprimis eloquentes, quorum extant orationes, ex
quibus existimari de ingeniis oratorum potest. —
De ipsius Laelii et Scipionis ingenio, quamquam ea
est iam, ut plurimum tribuatur ambobus , dicendi
tamen laus est in Laelio illustrior.

Cicero de oratore 4. 49. 215. Multum inter se
distant istae facultates , longeque sunt diversae at-
que seiunctae , neque eadem ratione ac via M. Cato,
P. Africanus, Q. Metellus, C. Laelius, qui omnes
eloquentes fuerunt , orationem suam et reip. dignita-
tem exornabant.

Velleius 2, 9. Eodem tractu temporum nituerunt
oratores Scipio Aemilianus, Laeliusque, Ser.
Galba, duo Gracchi , C. Fannius, Carbo Papirius,
nec praetereundus Metellus INumidicus et Scaurus,
et ante omnes L. Crassus et M. Antonius.

Quintil. 12, 40, 10. Zn oratione vero si Species
intueri velis, totidem pene reperias ingeniorum quot
corporum formas. Sed fuere quaedam genera di-
cendi conditione temporum horridiora, alioqui mag-
nam iam ingenii vim prae se ferentia. Hinc sint
Laelii , Africani, Catones etiam Gracchique, quos
tu licet Polygnotos vel Callonas appelles.

Fronto quoque, qui M. Antoninum imperatorem
litteris instituit, orationum meminit Scipionis, ut ex epi-
stola Marci Caesaris ad eum lib, 2. 13. p. 58 cognosci
potest: Feci tamen mihi, inquit, per hos dies excerpta
ex libris sexaginta in quinque tomis. sed cum leges
sexaginta, inibi sunt et Novianae 4tellanio-
lae et Scipionis oratiunculae, ne tu nume-

rum nimis expavescas.
Meieri Orat. Rom, Fragm. ed. 2. 42

478

Novianae ΑἈἰεϊαπέοίας ] sic correxit Maius atque Duebnerus, Vulgo
legitur Novianae et Ateilaniolae.
Gellius 2, 20. Scipio omnium aetatis suae puris-
eime locutus est.

1. Oratio, postquam ex Africa rediit.

Dicta est a. 608 (146).

P. Scipio tertium bellum Punicum confecit, Car-
thaginem diruit atque Africam in provinciae formam
redegit. Postquam ex Africa rediit, orationem de re-
bus suis gestis babuit et splendidissimum de Poenis et
Asdrubale triumphum egit a. 603 (146). Conf. Sigonius
in libro de vita et rebus gestis P. Scipionis Aemiliani
p. 632 edit. Arntzen.

Festus p. 258. Quatenus significat qua fine, ut
bactenus hac fine. Αἱ quatinus quoniam; sed antiqui
quatenos dicebant, μὲ Scipio Africanus in ea orati-
one, quam scripsit , postquam ex Africa rediit:
Uti negotium natum erat, quatenos castra nostra
ita munita erant , ut posses partem exercitus ab-

ducere.
natum] Plaut. Truculent. 8, 70. Fíat, ut rem natam video, hoc ac-
cipiendum est, quod datur.

9. Oratio pro rostris, cum censor ereatus erat.

A. 612 (142) dicta.

P. Scipio Africanus et L. Mummius, nec ingenio
nee moribus convenientes, cum a populo censores cre-
ati essent, Scipio orationem pro rostris habuit, in qua
ingenue professus est, qua ratione munera censoria ad-
ministraturus esset, et simul Mummium collegam per-
strinxit, dictoque notavit,

Valerius Max. 6, 4, 2. Nihilo segnior Scipionis
Aemiliani aut in curia aut in concione gravitas, qui
cum haberet consortem censurae Mummium , ut no-
bilem ita enervis vitae, pro rostris dixit, se ex ma-
testate reip. omnia gesturum, si sibi cives vel dedis-
sent collegam vel non dedissent.

1798

Aurelius Victor de viris ill. 58. — Scipio Aemilia-
nus censor Mummio collega segniore in senatu ait:
utinam mihi collegam aut dedissetis aut non dedis-
setis !

3. Oratio, quam dixit in censura, cum ad maiorum mores
populum hortaretur.

Oratio anno 612 (142) dicta.

Gellius 4, 20. 7nter censorum severitates tria haec
exempla in litteris sunt castigatissimae disciplinae.
Unum est huiuscemodi. Censor adigebat de uxori-
bus solenne iusiurandum. . Verba erant ita concepta:
Ut tu ex animi tui sententia uxorem habes? Qui
iurabat, cavillator quidam et canicola et nimis ridi-
cularius fuit. Is locum esse sibi ioci dicundi ratus,
cum ita, uti mos erat, censor dixisset: ut tu ex
animi tui sententia uxorem habes? Habeo equidem,

inquit , uxorem, sed non hercle ex animi mei sen-

tentia. "Tum censor eum, quia intempestive lascivis-
set, in aerarios retulit, causamque hanc ioci scur-
rilis apud se dicti subscripsit. — Altera severitas
eiusdem sectae disciplinaeque est. Deliberatum est
de nota eius, qui ad censores ab amico advocatus
est, et in iure stans clare nimis ac sonore oscitavit,
atque inibi ut plecteretur fuit, tamquam illud indi-
cium esset vagi animi et alucinantis et fluxae atque
apertae securitatis. Sed cum ille deiurasset , invi-
tissimum sese ac repugnantem oscitatione victum,
tenerique eo vitio, quod oscedo appellatur, tum no-
tae iam destinatae exemtus est. P. Scipio Afri-
canus, Pauli f. utramque historiam posuit in ora-
tione, quam dixit in censura, cum ad ma-
iorum mores populum hortaretur.

habeo equidem] Id accidit a. 570 (184) Catone censore, ut ex Cic.
de orat, 2, 64 novimus, Vid. Drakenborch ad Liv. 39, 42, — Quae-
rebatur a censore in censendis civibus, haberentne uxores au coeli-

480

bes essent; censorum enim erat officium, uxorium exigere a coe-
libe. Id aes poenae nomine primi exegerunt M. Furius Camillus et
M. Postumius censores a. 350 (403). Vid. Scaliger ad Festum v».
Uxorium. Valer. Max. 2, 9, 1.

ex animi tui sententia] duplici sensu accipi potest: ea enim verba non
tantum significant ex (ua voluntate, sed in iure iurando solennia
»bei Ehr und Gewissen.

Gellius 5, 49. 4nimadvertimus in oratione P. Sci-
pionis, quam censor habuit ad populum de
moribus, inter ea, quae reprehendebat , quod con-
tra maiorum instituta fierent, id etiam eum culpa-
visse, quod filius adoptivus patri adoptatori inter
praemia patrum prodesset. Verba ex ea oratione

haec sunt: In alia tribu patrem, in alia fi-
lium suffragium ferre, filium adoptivum
tam procedere, quam si se natum habeat;
absentes censeri iubere, ut ad censum nemini neces-
sum sit venire.

inter praemia patrum ] pater, qui plures filios genuerat, beneficia
quaedam, legibus et more maiorum constituta accepit. Deinde pau-
latim receptum erat, ut ei, qui 5lios non naturales, sed adoptivos
tantum baberet, iisdem uti beneficiis liceret, — Quod contra legem
et consuetudinem Romanorum erat, De praemiis maritorum patrum-
que, quae lege Julia Popaea fixa erant, locutus est Lipsius in Ex-
cursu ad Taciti Ánnal. 3, 25. Jdem de nostro loco dixit in Taciti
annalibus 15, 19. Institutionum lib, 1. Tit. XXV. 1. Adoptivi liber:
non prosunt, in adoptionem autem dati naturali patri prosunt,
Cf. Zumpt über d. Stand d. Bevólkerung p. 43,

in alia tribu] id vetitum erat; filius enim adoptivas in tribum patris
adoptivi receptus, non amplius in tribu patris naturalis suffragium
tulit.

procedere] i.e. tantundem prodesse patri adoptivo.

abaentes censeri] antea cives Romae tantum censum iurati deferebant ;
el ex provinciis statato tempore Romam ad censendum inigrare sole-
bant, deinde invaluit mos, ut in provinciis quoque tabulae conficerentur
censuales. Conf, Fuss Antiquit. Rom, p. 69. Velleius 2, 15.

Paulus p. 151. Millus collare canum venaticorum,
factum ex corio confixumque clavis ferreis eminentibus

481

adversus impetum luporum. Scipio 4emilianus ad po-
pulum: Vobis, inquit, reique publicae praesidio erit
is, quasi millus cani.

ud populum) in orationem de moribus ad populum fragmentum referen-

dum arbitror.

4. Oratio adversus P. Sulpicium Gallum.

Oratio censoria a. 612 (142) dicta. P. Scipio Sul-
picium Gallum ignominia censoria notavit.

Gellius 7, 42. Tunicis uti virum prolixis ultra
brachia et usque in primores manus ac prope in
digitos, Romae atque omni in Latio indecorum fuit.
Eas tunicas graeco vocabulo nostri χειριδωτούς ap-
pellaverunt. — Hac antiquitate inductus P. Africa-
nus Pauli f., vir omnibus bonis artibus atque omni
virtute praeditus , P. Sulpicio Gallo , homini delicato,
inter pleraque alia , quae obiectabat , id quoque pro-
bro dedit, quod tunicis uteretur manus totas operi-
entibus. J'erba sunt haec Scipionis:

INNam qui cotidie unguentatus adversum speculum
ornetur , cuius supercilia radantur , qui barba vulsa
Jeminibusque subvulsis ambulet, qui in conviviis
adolescentulus cum amatore, cum chiridota tunica
interior accubuerit , qui non modo vinosus, sed viro-
sus quoque sit: eumne quisquam dubitet , quin idem
fecerit, quod cinaedi facere solent?

adversum speculum] i. e. vor dem Spiegel. Hand Tursellin. t. f. p. 180.

cum chiridota tunica] Gallus von Becker T. 2. p. 88. Idem Iulio Cae-
sari obiiciebatur, Drumann Roms Gesch. t. 3. p. 737.

interior] Lipsii coniecturam ad Taciti Annal, XI, 2, sum secutus. In
accubitu, inquit, ille mos, ut uxores recumberent in sipu virorum.
Sed et amicae puerique ineritorii non aliter iacebant apud amatores.
id' vocabant interiorem iacere. itaque Scipio arguit ecce mollitiem a

decubitu ipso — inferior vulgo,

182

9. Oratio pro aede Castoris.

Oratio, opinor, censoria, anno 6412 (142) dicta.

Inscriptio quidem ambigua, quae varie accipi potest.
Alii enim intelligunt, Scipionem aedem Castoris dedi-
casse: id vero aliunde notum non est, sed aedem Her-
culis ab eo in censura dedicatam accepimus. Freins-
hemius Supplem. ad Liv. lib. 54, 6. Alii autem melius,
pro aede Castoris nihil aliud esse nisi in aede Casto-
ris (Die Rede gehalten im Tempel des Castor), loco
nitentes Festi pag. 246. ,pro censu classis iuniorum
Ser. Tullius cum dixit in descriptione centuriarum,
accipi debet in censu, sicuti pro aede Castoris, pro
tribunali, pro testimonio." — Conf. Dacerius ad Fe-
stum p. 589. ed. Lindemanni. Similiter dicebant pro
rostris, pro vallo. In aede igitur Castoris orationem
dixit Africanus, in eoque templo senatus saepenumero
convocari, atque maximarum rerum frequentissimae
quotidie advocationes fieri solebant, ut Cicero ait Verr.
Accusat. 4. 49, 129. vid. Klotz ad b. 1. T. 2. p. 730.
Similiter M. Antonius orationem pro aede Castoris
babuisse dicitur. Cic. Philipp. 3, 11. — Aedes Castoris
in foro romano fuisse traditur. Bunsen Beschreibung
Roms T. 3. p. 63. T. 3. P. 2. p. 87. Ambrosch Studien
im Gebiet des altrómischen Bodens 4 Heft p. 99.

Festus p. 286. RHeque eapse Scipio .4fricanus,
Paulli filius, cum pro aede Castoris dixit , hac com-
positione usus est: Quibus de hominibus ego saepe
atque in multis locis opera, factis, consiliis reque
eapse saepe benemeritus spem. id est, et re ipsa.

regue eapse] fortasse legendum reque apse: contraclioni enim reapse
pro re ipsa copulam interiecit Scipio. Vide Huschke Comment. de
Annio Cimbro p. 45.

saepe benemeritue] | saepe delendum dicit Ant, Augustin. prob. Müllero,

spem] legendum siem., Scalig. et Ursin. prob, Müll,

6. Orationes pro se contra Ti. Claudium Asellum tribunum
plebis de mulcta ad populum.

Eae a. 615 (139) sunt habitae.

P. Scipio Ti. Claudio Asello in censura a. 612 (142)
equum ademerat, sed L. Mummius collega, non appro-
bans hanc animadversionem, Asellum ex aerariis exe-
mit, equumque publicum restituit. Conf. praeter cete-
ros locos, quos mox afferemus, Festus s. v. religionis
p. 286. Deinde cum Asellus a. 645 (139) tribunatum
plebis obtinuisset, P. Scipioni litem intendit. Causa
tanta erat, ut non una actione res diiudicaretur, sed
quinque orationes a Scipione haberentur.

Gellius 3, 4. Jn libris, quos de vita P. Scipionis
Africani compositos legimus , scriptum esse animad-
vertimus , P. Scipioni, Paulli filio, postquam de
Poenis triumphaverat censorque fuerat, eidem diem
dictum esse ad populum a Claudio 4sello , tribuno
plebei , cui equum in censura ademerat , eumque,
cum esset reus, neque barbam desivisse radi , neque
non candida veste uti neque fuisse cultu solito reo-
rum. Sed cum in eo tempore Scipionem minorem
quadraginta annorum fuisse constaret , quod de barba
rasa ita scriptum esset , mirabamur. | Comperimus
autem ceteros quoque in iisdem temporibus nobiles
viros barbam in eiusmodi aetate rasitavisse.

quadraginta annorum] Gellius numerum annorum non accurate de-
finivit: Scipio anno 569 natus, anno 609 quadraginta anuos habuit:
sed tum nondum censor fuerat, et tamen Gellius séribit , post
censuram Scipionem hanc egisse causam, Statuamus igitur, Gel-
lium non accurate esse locutum: Scipio enim eo anno, quo causa
acta est, quadraginta et quinque annorum fuit, Gronovio, quinqua-

£inta coniicienti, non assentior.

Gellius 7, 44. Levitatem plerumque nunc pro in-
constantia et mutabilitate dici audio et nequitiam
pro solertia astutiaque. Sed veterum hominum qui
proprie atque integre locuti sunt, leves dixerunt,
quos vulgo nunc viles et nullo honore dignos dicimus

488

et levitatem appellaverunt perinde quasi vilitatem,
et nequam hominem nulli rei neque frugis bonae,
quod genus fere graeci ἄσωτον vel ἀχόλαστον dicunt.
55 P. Africanus pro se contra "Tib. Asellum de
mulcta ad populum: ,Omnia mala, probra, flagi-
tia, quae homines faciunt , in duabus rebus sunt,
malitia atque nequitia. Utrum defendis malitiam an
nequitiam an utrumque simul? Si nequitiam defen-
dere vis, licet: sed tu in uno scorto maiorem pecu-
niam absumsisti , quam quanti omne instrumentum
fundi Sabini in censum dedicavisti. Ni hoc ita est,
qui spondet mille nummum? . Sed tu plus tertia
parte pecuniae paternae perdidisti atque absumsisti
in flagitiis. ΙΝ hoc ita est, qui spondet mille num-
mum? Non vis nequitiam. | 4ge malitiam saltem
defendas. $ed tu verbis conceptis coniuravisti sciens
sciente animo tuo. INi hoc ita est, qui spondet mille
nummum 2? * —

defendis] Dices, reprehensionem malilíae atque nequitiae in te non
cadere ?

omne instrumentum] omnia instrumenta vel subsidia, qnae ad cul-
turam fundi pertinent,

in censum dedicaeisti] in censum dedicare, id est, in censum de-
ferre. Cicero pro Flacco 32, 79. at haec praedia etiam in cen-
sum dedicaeisti, quo loco vide quae Klotzius t, 3, p. $94 adno-
tavit, QConf. Gronov. de Vet. Pecunia p. 260.

ni kec ita est] si hoc ita est ex codicibus defendit Garatonius ad
Cic. Quintianam c. 8. Sed conf. F. L. Keller Semestria lib, 1. p. 37.

non vis nequitiam] non vis nequitiam defendere; concedis, te non
vacare culpa nequitiae.

coniuraeisti] i. e. tu iniisti coniuralionem, fuisti particeps coniurationis.
Sed legendum videtur periuravisti.

Gellius 2, 20. Quod apud Scipionem, omnium
aetatis suae purissime locutum, legimus roboraria ,
aliquot Romae doctos viros dicere audivi id signifi-
care, quod nos vivaria dicimus , appellataque: esse a
tabulis roboreis, quibus septa essent, quod genus

185

septorum vidimus in ltalia locis plerisque. Verba
ex oratione eius contra Claudium 4sellum quinta
haec sunt: ,Ubi agros optime cultos atque villas ex-
politissimas vidisset, in his regionibus excelsissimo
locorum murum statuere aiebat, inde corrigere viam,
aliis per vineas medias, aliis per roborarium atque
piscinam , alüs per villam.* —

Cicero de Oratore 2, 64, 258. In hoc genus ri-
diculi coniiciuntur proverbia, ut illud Scipionis, cum
Asellus omnes provincias stipendia merentem se per-
agrasse gloriaretur: /4gas asellum et cetera.

Agas asellum] ridiculum duplex oritur et a proverbio et a similitudine
nominis, Proverbium ita supplet Turnebus A4gas asellum , ei bozem
«gere non queas, Sed fortasse aliter interpretandum ; Propterea,
quod omnes provincias miles peragrasti, non plus de rep. es me-
ritus, quam si quis asellum per totum orbem terrarum egisset.
Similiter Fredericus Magnus anilitibus quibusdam saepe dicebat: Vos
estis similes huic mulo meo, qui omnibus, quae gessi, bellis inter-
fuit, nec tamen adbuc rem militarem didicit.

Cicero de Orat. 2, 66, 268. | A4rguta etiam signi-
Jicatio est, cum parva re et saepe verbo res obscura
et latens illustratur. ut sello 4fricanus , obici-
enti lustrum illud infelix, Noli, inquit, mirari: is
enim, qui te ex aerariis exemit, lustrum condidit
et taurum immolavit. "T'acita suspicio est, ut reli-
gione civitatem obstrinxisse videatur I«Mummius, quod
Asellum ignominia levarit.

is enim] Censu peracto censores inter se sortiebantur, uter lustrum
conderet, censorque, cui id sorte obvenerat, in campo Martio suo-
velaurilia faciebat; victimisque ter circumlatis populum |lustrabat,
atque hoc modo lustrum conditum est. — Henrichsen ad Cic, l|. I.
Cum Scipio et Mummius essent Censores, L. Mummio sors obti-
git, lustrum condendi. Cum autem eodem tempore pestilentia
Romae grassari coepisset, Asellus obiiciebat Africano lustrum in-
felix, tamquam dii propter illum immisissent morbum. Sed Afri-
canus optime excusat, cum dicat, non se, sed Mummium lustrum
fecisse, et diis quidem invitis , quod Asellum nota qgensoria le-
vasset, Eiusdem rei meminit Lucilius lib. XI, apud Gellium 4, 17.

186

Scipiadae magno improbus obiiciebat Asellus ,

Lustrum ilio censore malum infelixque fuisse.

Ceterum ex loco Ciceronis patet, errare Valerium Maximum 4, 1,
10, qui dicit, Africanum (non Mummium collegam) lustrum con-

didisse,

lustrum. condidit] Clinton in Fastis t. 3. p. 450 comprobat, Mum-
mium altero censurae anno, id est, a. 613 (141) lustrum condidisse.

Ceterum haec Scipionis et Aselli contentio tam illu-
stris fuit, ut a rhetoribus inter exempla rhetorices re-
ferretur. Augustinus Princip. rhetor. p. 326. Capperonn.
ἀμφίδοξος est controversia , in qua vel honestatem
personae turpitudo rei maculat, velut si Scipio pe-
tat praemii nomine mortem Tiberii 4selli.

1. Oratio de imperio D. Bruti.

Oratio de imperio prorogando Decimi Iunii Bruti
in annum 619 (135) cadere videtur. D. Brutus inde ab
anno 616 (138), quo anno consul erat, in Lusitania, et
ab anno 619 (135) prorogato imperio in Hispania ulte-
riore prospere bellum gessit, unde a. 622 (132) rediens
de Lusitanis et Gallaecis triumphavit et Gallaeci nomen
meruit. Livius Epit. 55. 56.

Festus p. 241. Potestur. Scipio Africanus in ea,
quae est de imperio D. Bruti.

8. Oratio in L. Aurelium Cottam.

Ea causa non ante annum 623 (134) acta est, cum
Scipio Cottam aceusavisse dicatur, postquam iam bis
consul fuerat et Carthaginem Numantiamque deleverat.
constat autem, a. 622 (132) eum ex Hispania rediisse
et de Numantinis triumphasse.

Quaeritur, qui sit L. Aurelius Cotta. Plerique L.
Aurelium, Cottam consulem a. 610 (144) intelligunt.

487

Conf. Onomast. ΤΠ. s. n. Melius autem Ferratius
in Epistolis p. 254, qui L. Aurelium Cottam filium in-
telligit, eumque post praeturam, postquam provinciam
obtinuisset , causam repetundarum dixisse, a Scipione
postulatum, eundemque consulatum triennio post Scipi-
onis mortem a. 635 (119) adeptum esse scribit. Priorem
Cottam, ait Ferratius, accusare de repetundis Scipio
bis consul non potuit, cum non potuerit Cotta duo-
decim annos post consulatum privatus obtinere pro-
vinciam. iis enim temporibus privati non mitteban-
tur in provincias cum imperio. posterior igitur Cotta
significatur, qui adeptus est consulatum post Scipi-
onis mortem, et causam illam dixit praetorius, non
consularis. Eundem Cottam filium intelligendum opina-
tur Klotz Ciceros Reden T. 2. p. 664.

Q. Caecilius Metellus Macedonicus Cottam defendit
orationemque contra Scipionem habuit, quocum multas
inimicitias exercere solebat. Vid. supra p. 159.

Cotta absolutus est nequitia iudicum , ita ut haec
quoque causa (teste Appiano) C. Graccho ansam daret,
iudicia senatoribus eripiendi equitibusque transferendi.

Cottam patrem non meliore fama usum quam filium,
ex dicto eiusdem Scipionis apparet, quod apud Valer.
Max. 6, 4, 2. extat.

Cicero pro Murena 28, 58. Bis consul fuerat P.
Africanus et duos terrores huius imperii, Carthagi-
nem INumantiamque , deleverat , cum accusavit L.
Cottam. Erat in eo summa eloquentia, summa fides,
summa, integritas, auctoritas tanta, quanta, in ipso
imperio populi romani, quod illius opera tenebatur.
Saepe hoc maiores natu dicere audivi, hanc accu-
satoris eximiam dignitatem plurimum . L. Cottae
profuisse. Noluerunt sapientissimi homines, qui tum
rem illam iudicabant , ita quemquam cadere in iudi-
cio, ut nimiis adversarii viribus abiectus videretur.

488

Valer. Max. 8, 14, 11. Quemadmodum splendor
amplissimorum virorum in protegendis reis plurimum
valuit , ita in opprimendis non sane multum potuit.
quin etiam evidenter noxiis, dum eos acrius impug-
nat, profuit. P. Scipio 4emilianus L. Cottam ad
praetorem accusavit. Cuius causa quamquam gra-
vissimis criminibus erat confossa, septies ampliata
et ad ultimum octavo iudicio absoluta est , quia ho-
mines sapientissimi verebantur , ne praecipuae accu-
satoris amplitudini damnatio eius donata existima-
retur.

Cicero in Q. Caecilium Divinationis c. 24. JVeque
enim magis animos hominum nocentium res umquam
ulla commovit quam haec maiorum consuetudo longo
intervallo repetita ac relata, sociorum querimoniae
delatae ad hominem non inertissimum , susceptae
ab eo, qui videbatur eorum fortunas fide diligentia-
que sua posse defendere. — — Cuius consuetudinis
atque instituti patres maioresque nostros non poeni-
tebat tum, cum — P. Africanus, homo virtute, for-
tuna, gloria, rebus gestis amplissimus, postquam
bis consul et censor fuerat, L. Cottam in iudicium
vocabat.

id. p. Fonteio c. 13. Quam multa Manius 4qui-
lius audivit in suo iudicio? quam multa L. Cotta,
denique P. Rutilius, qui , etsi damnatus est , mihi
videtur tamen inter viros optimos atque innocentis-
simos esse numerandus.

. Taciti Annal. 3, 66. Gaium Silanum proconsulem
siae, repetundarum a sociis postulatum, Mamercus
Scaurus e consularibus , Iunius Otho praetor , Bruti-
dius Niger aedilis simul corripiunt , obiectantque
violatum 4ugusti numen, spretam T'berii maiesta-
tem, Mamercus antiqua exempla iaciens, L. Cot-
tam a Scipione Africano , Servium Galbam a Catone
censorio , P. Rutilium a Marco Scauro accusatos.
videlicet Scipio et Cato talia ulciscebantur.

189

Appianus de bellis Civil. 4, 22. — 0 μὲν δὴ I'tiog
loaxyog οὕτως ἐδημάρχει τὸ δεύτερον. — τὰ δικαστήρια,
ἀδοξοῦντα ἐπὶ δωροδοχίαις, ἐς τοὺς ἱππέας ἀπὸ τῶν βου-
λευτῶν μετέφερε, τὰ ὑπόγυια μαλιστα αὐτοῖς ὀνειδίζων,
ὅτι Αὐρήλιος Κόττας καὶ ΣΣαλινάτωρ καὶ τρίτος ἐπὶ rov-
τοις Μανιος ᾿Ακυίλιος, ὁ τὴν ᾿Ασίαν ἑλὼν, σαφῶς óc-
δωροδοκηχότες, ἀφεῖντο ὑπὸ τῶν δικασάντων.

Σαλενάτωρ) Salinatorem a. 624 reum esse factum, Pighius scribit.

Μάνιος '"AxvíAiog] Manium Aquilium P. Lentulus princeps senatus
accusavit. Cic. in Q. Caecil. divin. c. 21.

Pseudo-Asconius in Divinationem p. 124: L. Cottam

P. Africanus post secundum consulatum et censuram
dicitur accusasse.

post] Cod. Lugd. cum edit, pr. ante secundum consulatum , eamque

lectionem frustra defendere studet Rau in libro Var. Lectt. ad Cic.

oralt. p. 178. — Conf. Analecta Orelli ad Pseudo-Asconium p. 342.
Madwig de Asconio p. 111.

9. Dissuasio legis Papiriae.

Oratio a. 623 (131) dicta adversus legem seditiosam
C. Papirii Carbonis tribuni pl.

Livius Epit. lib. 59. Cum Carbo tribunus plebi
rogationem tulisset , ut eundem tribunum plebi, quo-
ties vellet, creare liceret, rogationem eius P. Afri-
canus gravissima oratione dissuasit , in qua dixit,
Τί. Gracchum iure caesum videri. C. Gracchus con-
tra suasit rogationem, sed Scipio tenuit.

Cicero in Laelio c. 25. Concio quae ex imperi-
tissimis constat , tamen iudicare solet, quid intersit
inter popularem, id est, assentatorem et levem οἷ-
vem, et inter constantem , severum et gravem. Qui-
bus blanditiis C. Papirius nuper influebat in aures
concionis , cum ferret legem de tribunis plebis refi-
ciendis! Dissuasimus nos: sed nihil de me, de Sci-
pione dicam libentius. Quanta illi, dit immortales,
fuit gravitas, quanta in oratione maiestas, ut facile

400

ducem populi romani, non comitem diceres. Sed
affuistis et est in manibus oratio. Itaque lex popu-
laris suffragiis populi repudiata est.

Velleius lib. 2, 4. P. Scipio, eum interrogante
tribuno Carbone , quid de Ti. Gracchi caede sentiret,
respondit, si is occupandae reipublicae animum ha-
buisset , iure caesum. Εἰ cum omnis concio adcla-
masset, Hostium , inquit , armatorum toties clamore
non territus , qui possum vestro moveri, quorum
noverca est Italia!

Valer. Max. 6, 2, 9. C. Carbo, tribunus pl. , nuper
sepultae Gracchanae seditionis turbulentissimus vin-
dex — P. Africanum, a Numantiae ruinis summo
cum gloriae fulgore venientem, αὖ ipsa pene porta
in rostra perductum , quid de Ti. Gracchi morte,

cuius sororem in matrimonio habebat, sentiret, in-:

terrogavit. — at is iure eum caesum videri respon-
dit. Cui dicto cum concio, tribunicio furore in-
stincta , violenter succlamasset , "Taceant , inquit,
quibus Italia noverca est. Orto deinde murmure,
INon efficietis , ait , ut solutos verear , quos alliga-
tos adduxi.

Aurelius Victor de viris illust. c. 58. Οὗ res ge-
stas superbus Gracchum iure caesum videri respon-
dit (Scipio), obstrepente populo, 'T'aceant, inquit, qui-
bus Italia noverca, non mater est; et addidit: quos
ego sub corona vendidi!

Plutarchus Apophthegmata T. VIII. ed. Hutt. p. 155.
ἐπεὶ δὲ τὴν Νομαντίαν ἑλὼν καὶ ϑριαμβεύσας TO Ótvre-
gov, πρὸς Γαῖον looxyov ὑπέρ τε τῆς βουλῆς καὶ τῶν
συμμάχων κατέστη διαφορὰ, καὶ λυπούμενος ὁ δῆμος
ἐθορύβησεν αὑτὸν ἐπὶ τὸν βήματος. ᾿Εμὲ (ἐΐπεν) οὐδέποτε
στρατοπέδων ἀλαλαγμὸς ἐθορύβησεν, ὀύτιγε συγκλύδων
ἀνθρώπων, ὧν ὀυ μητέρα τὴν ᾿Ιταλίαν ἀλλὰ μητρυιὰν
οὔσαν ἐπίσταμαι. Τῶν δὲ περὶ τὸν Γαΐῖον βοώντων κτεῖναι

--..Ὁ

191

τὸν TUQUVVOY' εἰκότως (εἶπεν) οἱ τῇ πατρίδι πολεμῦυντες
ἐμὲ βούλονται προανελεῖν. oU γὰρ διόν τε τὴν Ῥώμην
πεσεῖν, «Σκιπίωνος ἑστῶτος, οὐδὲ ζῆν «Σχιπίωνα, τῆς
“Ῥώμης πεσούσης.

10. Oratio contra legem iudiciariam Tib. Gracchi.

Tiberius Gracchus tribunus pl. a. 624 (133) rogati-
onem promulgavit, ut iudicia senatoribus eriperentur
equitibusque transferrentur. Scipio Africanus dissuasit
legem et vicit. Deinde C. Gracchus altero tribunatu
a. 632 (122) eandem legem iudicariam repetivit, eique
contigit quod fratri non cesserat. Vid. Drumann t, 2.
p. 490. Walter Gesch. d. róm. Rechts p. 249.

Plut. vit. Tib. Gracchi c. 16. ᾿επεὶ δὲ συνορῶντες oi
φίλοι τὰς ἀπειλὰς καὶ τὴν σύστασιν ᾧοντο δεῖν ἑτέρας
περιέχεσϑαι δημαρχίας εἰς τὸ μέλλον, αὔϑις ἄλλοις νό-
μοις ἀνελάμβανε τὸ πλῆϑος, τοῦτε χρόνου τῶν στρα-
τειῶν ἀφαιρῶν καὶ διδὸυς ἐπικαλεῖσϑαν τὸν δῆμον ἀπὸ
τῶν δικαστῶν, καὶ τῦις χρίνουσι τότε OVyxAntixOLg OUGL
καταμιγνὺς ἐκ τῶν ἱππέων τὸν ἴσον ἀριϑμὸν καὶ πάντα
τρόπον ἤδη τῆς βουλῆς τὴν ἰσχὺν κολούων.

Dio Cassius Fragm. 88. ὅτι ὁ 1 ράχχος 0 Τιβέριος τῦις
στρατευομένοις ἐκ vov ὁμίλου νόμους τινὰς ἐπικουροῦντας
ἔγραφε, καὶ τὰ δικαστήρια ἀπὸ τῆς βουλῆς ἐπὶ τοὺς ἱππέας
μετῆγε, φύρων καὶ ταράσσων πάντα τὰ καϑεστηκότα, ὕπως
ἔχγε τούτου ἀσφαλείας τινὸς ἐπιλάβηται. καὶ ὡς οὐδὲν
οὐδὲ ἐνταῦϑα ἀυτῷ προεχωρει, ἀλλὰ καὶ ἐπ᾿ ἐξόδῳ τῆς ἀρ-
χῆς wv, ἐπεχείρησε καὶ ἐς τὸ ἐπιὸν ἔτος μετὰ τοῦ ἀδελφοῦ
δημαρχῆσαι, καὶ τὸν πενθερὸν ὕπατον ἀποδεῖξαι.

Florus quoque ]. 3, 17. utrique Graccho legem iudi-
clariam vindicare videtur: Judiciaria lege Gracchi divi-
serant populum romanum et bicipitem ex una fecerant
civitatem. Ahrens autem in libro Die drei Volkstribu-
nen Tib. Gracchus, M. Drusus und P. Sulpicius pag.
29, 'l'ib. Gracchum legem iudiciariam | promulgavisse
negat, et ego quoque in edit. priore id negavi, sed
temere: extant enim testimonia auctorum luculenta.

492

Macrobius Saturnal. 2, 10. Nobilium vero filios
et, quod dictu nefas est, filias quoque virgines inter
studiosa numerasse saltandi meditationem , testis est
Scipio Africanus Aemilianus, qui in oratione contra
legem iudiciariam Tib. Gracchi sic ait:

Docentur praestigias inhonestas: cum cinaedulis ,
et sambuca psalterioque eunt in ludum histrionum.
Discunt cantare, quae maiores nostri ingenuis pro-
bro ducier voluerunt. Eunt, inquam, in ludum sal-
tatorium inter cinaedos virgines puerique ingenui.
Haec cum mihi quisquam narrabat, non poteram
animum inducere, ea liberos suos homines nobiles
docere. Sed cum ductus sum in ludum saltatorium,
plus medius fidius in eo ludo vidi pueris virginibus-
que quingentis; in his unum , quod me reipublicae
maxime misertum est, puerum bullatum , petitoris
Jilium non minorem annis duodecim , cum crotalis
saltare, quam saltationem impudicus servulus hone-
ste saltare non posset.

docentar ] liberi ingenui.

in ludum histrionum | malim Aistrionium. Duebner. ld vocabulum
ἃ lexicis nostris abest.

ludum saltatorium ] saltalio apud romanos inter res lurpes et ob-
scenas habebatur. Cornelius Nepos in Praefatione: In scenam vero
prodire et populo esse spectaculo, nemini in eisdem gentibus
(ín Graecia) fuit turpitudini, quae omnia apud nos parlim in-
famia , partim humilia atque ab honestate remota ponuntur. Cicero
de Officiis 1, 42. or. p. Murena c. 6.

quisquam] exspectas quispiam.
quingentis] Saresberiensis, qui in libro De Nugis curialibus 8, 12.
p. 592 totum ex Macrobio locum transtulit, legit aplius ducentis.

in his unum] Saresberiensis: in hie, quod me reip. maxime mi-
sertum est, vidi unum filium pelitoris, puerum bullatum , non
minorem etc,

petitoris] | Macrobius ipse explicat: Fides, quemadmodum ingemuerit
Africanus , quod vidisset, cum crotalis saltantem filium petitoris,

id est, candidati, quem ne tunc quidem spes et ratio adipi-

492

scendi magistratus , quo tempore 86 suosque ab omni probro de-
buit. vindicare, potuerit coercere, quo minua faceret, quod scili-
cet turpe non habebatur.

Fragmenta incerta.

4. Isidorus Originum lib. 2. 24, 4. Climax est gra-
datio, ut est illud ;4fricani: Ex innocentia nascitur
dignitas, ex dignitate honor, ex honore imperium ,
ex imperio libertas.

2. [bidem : Sic et apud Scipionem: Vi atque ingra-
tis coactus cum illo sponsionem feci, facta sponsione
ad iudicem adduxi, adductum primo coetu damnawi,
damnatum ex voluntate dimisi.

atque ingratis] sic Arevalus. atque ingratiia Ellendt pag. XXX,
prob. Duebnero. Husclhke in Analectis Litterariis p. 99 eundem locum
affert ex libro Nouveau Traité de diplomatique T, III. tab. 59. p, 437,
ubi legitur; Vi ad que mentu gratis, unde emendabat »í atque meta
ingratis. Conf. Hand in Tursellino t. 3. p. 381.

sponsionem feci] v. supra p. 142. F. L. Kelleri Semestria t, 1. p. 22 sqq.

primo coetu] Plaut, Ampb. 2, 2, 25. Eos auspicio meo atque ductu.

prüno coetu vicimus.

3. Cicero de Oratore 2, 62, 253. ,fmbigua sunt
in primis acuta atque in verbo posita, non in re. —
ut illud Jfricani, quod est apud Lucilium:

Quid? Decius, INuculam an confixum vis facere?
inquit.
Quid? Decius] sensus non apertus, nec interpretes adhuc facem

attolere, Intelligitur Q. Decius, Opimii accusator. Vid. Draken-
borg ad Liv. Epit. 61.

XVI. M. Aemilius Lepidus Porcina.

Consul fuit a. u. 617 (137). Eiusdem res gestas,
ab Appiano de rebus Hispaniensibus c. 80 sqq. nar-
ratas, praetermisit silentio Drumannus Gesch. Homs
1. p. 3.

Cicero Bruto c. 25. M. Aemilius Lepidus , qui
est Porcina dictus , iisdem temporibus fere quibus

Galba, sed paulo minor natu, et summus orator est
Mcieri Orat. Bom. Fragm. ed. 2. 13

491

habitus, et fuit, ut apparet ex orationibus, scriptor
sane bonus. Hoc in oratore latino primum miht
videtur et laevitas apparuisse illa graecorum et ver-
borum comprehensio, etiam artifex, ut ita dicam,
stilus. Hunc studiose duo adolescentes ingeniosissimi
et prope aequales, C. Carbo et Ti. Gracchus audire
soliti sunt.

Ibidem c. 86, 295. Probas Lepidi orationes. Pau-
lum hic tibi assentior , modo ita laudes ut antiquas:
quod idem de Africano, de Laelio.

Ibidem c. 97, 333. IVonne cernimus, vix singulis
aetatibus binos oratores laudabiles extitisse? Galba
fuit inter tot aequales unus excellens; Lepidus po-
stea, deinde Carbo.

Cicero de Oratore 1, 10, 39. Equidem et Ser.
Galbam memoria teneo, divinum hominem in dicendo,
et M. Aemilium Porcinam et C. ipsum Carbonem
ignarum legum , haesitantem in maiorum institutis,
rudem in iure civili.

Auctor ad Herennium 4, 5. 4llatis exemplis a
Catone, a Gracchis, a Laelio, a Scipione, Galba,
Porcina, Crasso, 4ntonio ceterisque; item sumtis
aliis a poetis et historiarum scriptoribus , necesse
erit, eum , qui discet , ab omnibus putare omnia,
ab uno pauca vix potuisse sumi.

1. Dissuasio legis Cassiae.

L. Cassius Longinus tribunus pl. a. 617 (137) legem
tabellariam tulit. Lepidus eam dissuasit, sed lata est
P. Scipione minore potissimum auctore. Extant denarii
ad legem Cassiam alludentes. Eckhel Doctr. Tom. 5.
p. 166. Góttling Gesch. d. róm, Staatsv. p. 395.

Cicero Bruto c. 25, 97. LL. Cassius multum po-
tuit non eloquentia, sed dicendo tamen. cuius qui-
dem legi tabellariae M. .ntius Briso tribunus pl.
diu restitit, M. Lepido consule adiuvante. eaque res

195

P. Africano vituperationi fuit, quod eius auctoritate
de sententia deductus Briso putabatur.

9. Oratio adversus censores de multa.

Ea causa acta est a. u. 629 (125), Cn. Servilio Cae-
pione et L. Cassio Longino censoribus. Pighius falso
Aemilium in ipso consulatu a. 617 multatum existimat.
Conf. Ruhnkenius ad Velleium 2, 40. Ellendt p. XX XIII.

Velleius 2, 10. Prosequamur notam severam cen-
sorum Cassii Longini Caepionisque, qui abhinc an-
nos CLV II. Lepidum 4emilium augurem, quod sex
millibus aedes conduxisset, adesse iusserunt. 4t nunc,
si quis tanti habitet, vix ut senator agnoscitur.

Valer. Max. 8, 1. Damnati 7. 4dmodum severae
notae et illud populi iudicium, cum M. Aemilium
Porcinam a L. Cassio accusatum crimine nimis su-
blime extructae villae in JAisiensi agro gravi multa

affecit.
3. Oratio, uti lex Aemilia abrogetur.

Priscianus t. 4. p. 456: .femilius Porcina in ora- :
tione , uti lex 4emilia abrogetur: Tempore adstitu-
rum et petiturum me esse.

me esse] πὸ abessem Falster Memor, Obscur. p. 11.

Incertum est, quae lex Aemilia sit intelligenda: plu-
res enim fuerunt. Novimus enim legem Aemiliam de
censura minuenda, anno 320 (434) latam, deinde legem
sumptuariam et de libertinorum suffragiis, a M. Aemilio
Scauro consule anno 639 (115) latas, et fortasse ad has
referenda erit oratio Lepidi. Nam non assentior El-
lendtio p. XXXIV., qui Aemilium Porcinam usque ad
hune annum vitam produxisse negat.

Incerta.

M. Haupt editioni Halieuticorum Ovidii libellum
De generibus Nominum adiecit, ubi p. 98 legitur:

196

— Situs loci generis masculini ut Porctna ,illis situs
felix.*

situs feliz] boc exemplum mhil probat. An ile situs felix ?

XVII. L. Scribonius Libo.

Tribunus plebis a. u. 605 (149).

Cieero Bruto e. 23, 90. tque etiam ipsum Li-
bonem non infantem video fuisse, ut ex orationibus
eius intelligi potest.

1. Hogatio in Ser. Sulpicium Galbam.

Ea causa acta a. 605 (149).

Cicero Bruto e. 29. "Vide Orat. Catonis adversus
Sulpicium Galbam p.120, item orationes Galbae adver-
aus Libonem tribunum plebis rogationemque eius p. 466.

XVHI. Lucius et Spurius Mummii.

Lucius Mummius Achaicus consul a. 608 (146), cen-
sor a. 612 (142).

Spurius Mummius frater, amicus P. Scipionis Afri-
cani minoris, litteris erat deditus nec ulla munera rei
publicae suscepit, nisi quod legatus fratris ad Corin-
thum erat a. 608 (146).

Cicero Bruto 25. Fuerunt etiam in oratorum
numero mediocrium L. et Sp. Mummii fratres, quo-
rum extant amborum orationes. Simplex quidem
Lucius et antiquus, Spurius autenvnihilo ille quidem

. ornalior , sed tamen adstrictior: fuit enim doctus ex
disciplina stoicorum.

Orationum nullun adhuc vestigium.

Spurius Mummius autem non. solum orationes, sed

etiam epistolas poeticas reliquit. Cicero Epist. ad Atti-
cum 13, 6. Ceterum distinguendus est Mummius Atel-

407

lanarum scriptor, cuius fragmenta extant apud Priscia-
num T. 4. p. 544 (quem locum in edit. pr. ad Mum-
mium oratorem retuleram), Macrobium Sat. 1. 10. Cba-
risium p. 84 ed. Lindem.

XIX. Spurius Postumius Albinus Magnus.
Aedilis curulis anno 597 (157), consul a. 606 (448).

In editione priore una cum ceteris interpretibus
Bruti Sp. Postumium Albinum aedilem curulem a. 636,
consulem a. 644 intelligendum putabam. Sed cum Cicero
temporum ordine accurate observato oratores enumera-
verit, fieri nequit, quin Sp. Albinus consul a. 606 (148)
sit. li enim, quos una hoc loco memorat oratores,
cuncti ad hanc ferme aetatem pertinent, L. Mummius
fuit consul a. 608 (146), L. Orestes a. 628 (196), P.
Popillius a. 622 (132), C. Tuditanus a. 625 (199), M.
Aemilius Lepidus a. 617 (197), Q. Pompeius a. 613
(441). Alter Sp. Albinus, qui a. 644 (140) consulatum
obtinuit, in Bruto c. 34 nominatur.

Sp. Postumius Albinus idem est, cui Lucilius, qui
hoc ipso consule natus est (v. Clinton Fasti in a. 606)
librum Satirarum inscripsit. Vid. Burmannus in Antho-
logia latina t. 4. p. 570.

Cicero Bruto c. 25. Multae sunt Sp. Albini ora-
tiones.

1. Oratio adversus C. Furium Cresinum.

Ea causa acta a. 597 (457).

Plinius Hist. Nat. 18, 6, 8. JVequeo mihi tempe-
rare, quo minus unum exemplum antiquitatis affe-
ram, ex quo intelligi possit, apud populum etiam
de culturis agendi morem fuisse, qualiterque de-
jf*ndi soliti sint illi viri. C. Furius Cresinus e ser-
vitute liberatus , cum in parvo admodum agello
largiores multo fructus perciperet quam ex amplis-

4908

simis vicinitas, in invidia magna erat, ceu fruges
alienas pelliceret veneficiis. Quamobrem a Sp. Albino
curuli die dicta, metuens damnationem , cum in suf-
fragium tribus oporteret ire, instrumentum rusti-
cum omne in forum attulit et adduxit familiam va-
lidam atque (ut ait Piso). bene curatam ac vestitam,
ferramenta egregie facta, graves ligones, vomeres
ponderosos, boves saturos. Postea dixit: Feneficia
mea, Quirites, haec sunt, nec possum vobis osten-
dere, aut in forum adducere lucubrationes meas. vi-
giliasque et. sudores. Omnium sententiis absolutus
itaque est.

XX. Lucius et Gaius Aurelii Orestae.

. L. Aurelius Orestes consul fuit a. 628 (136) et re-
bellantes Sardos subegit.
C. Aurelium Orestam praetorem a. 624 (130) fuisse
scribit Pighius t. ὃ. p. 19.
Cicero Bruto c. 25. Sunt etiam L. et C. 4ureli-
orum Orestarum orationes, quos aliquo video in
numero oratorum fuisse.

XXI. Q. Pompeius Auli filius.

Consul a. 643 (144), censor a. 623 (131). Eius
vitam tradidit Drumannus Gesch. Roms t. 4, p. 307.

Cicero Bruto c. 25. Q. Pompeius non contemptus
orator temporibus illis fuit, qui summos honores
homo per se cognitus sine ulla commendatione
maiorum est adeptus. Tum L. Cassius multum po-
tuit, non eloquentia, sed dicendo tamen. πὶ duo
Caepiones multum clientes consilio et lingua, plus
auctoritate tamen et gratia sublevabant. Sed Pompeii
sunt scripta nec nimis extenuata, quamquam veterum
est similis, et plena prudentiae.

Sed Pompeii ] Difficultas huius loci non est silentio praetermittenda,
Reditus enim ad Q. Pompeium, postquam iam de aliis oratoribus

499

loculus est, aliquid offeusionis habet. "Uude Madwig :n Opusculis
Acad, p. 138 egregie emendavit Sexti Pompeii pro Sed Pompeii,
et Sextum Pompeium, Cn, Strabonis et Sexti Pompeii, iuris con-
sulli et stoici, patrem intelligit.

1. Oratio...

Priscian. t. 1 p. 374. Q. Pompeius: Me miserum,
quem illae feminae despicari ausae sunt.

Q. Pompeius] Duebnerus hoc fragmentum addidit, quod in editione

priore omiseram, cuim non ex oratore sumtum putarem. Εἰ, si

oratoris est, incerlum, utrum Q. Poirpeio A. filio, an Q. Pompeio
Rufo, de quo infra dicemus, vindicandum sit.

XXII. C. Fannius C. f. Strabo.

Tribunus plebis a. 620 (134), aedilis plebis a. 694
(130), praetor a. 627 (127), consul fuit a. 632 (122).
Eius vitam accurate descripsit Orellius in Onomastico,
erroresque, quos et Pighius et Krausius in libro de
historicis latinis p. 471 sqq. commiserant, correxit.

1. Oratio de sociis et nomine latino contra C. Gracchum.

Eam Fannius consul habuit a. 632 (4122).

C. Graechus tribunus pl. a. 632 (122) praeter alias
legem de suffragiis sociorum promulgavit, id est, ut
sociis latini nominis pariter atque civibus romanis idem
ius suffragii ferundi esset, vel ut Latini eodem civita-
tis iure fruerentur, Appianus de bellis civil. 4, 23, Koi
τοὺς Zferivove ἐπὶ πάντα ἐχαάλει(ὁ Γράκχος) va Ῥωμαίων, ὡς
ovx ἐυπρεπῶς συγγδνέσι τῆς βουλῆς ἀντιστῆναι δυναμένης"
τῶν τε ἑτέρων συμμάχων, οἷς οὐκ ἐξῆν ψῆφον ἐν ταῖς
“Ῥωμαίων χειροτονίαις φέρειν, ἐδίδου φέρειν ἀπὸ τοῦδε,
ἐπὶ τῷ ἔχειν καὶ τούςδε ἐν ταῖς χειροτονίαις τῶν νόμων
αὐτῷ συντελοῦντας. ᾿Ἔφ᾽ ᾧ δὴ μάλιστα ἡ βουλὴ διατα-
ραχϑεῖσα, τοὺς ὑπάτους ἐχέλευσε προγράψαι, μηδένα
τῶν οὐ φερόντων ψῆφον ἐπιδημεῖν τῇ πόλει, μηδὲ προς-

200

πελάζειν ἀπὸ τεσσαράκοντα σταδίων παρὰ τὴν ἐσομένην
περὶ τῶνδε τῶν νόμων χειροτονίαν. Conf. Walter Ge-
schichte des róm. Rechtes pag. 194. JDissuasit legem
Gracchi Fannius consul.

Cicero Bruto c. 26, 99. C. Fannius, C. f., qui
consul cum Domitio fuit, unam orationem de sociis
et nomine latino contra Gracchum reliquit, sane et
bonam et nobilem. Tum Atticus: Estne ista Fannii?
nam varia opinio pueris nobis erat. 4lii a. C. Persio
litterato homine scriptam esse aiebant, illo, quem sig-
nificat valde doctum esse Lucilius, alti multos nobi-
les, quod quisque potuisset, in illam orationem con-
tulisse. Tum ego: audivi equidem ista de maioribus
natu, sed numquam sum adductus, ut crederem ,
eamque suspicionem propter hanc causam credo
fuisse, quod Fannius in mediocribus oratoribus ha-
bitus esset, oratio autem vel optima esset illo qui-
dem tempore orationum omnium. . Sed nec eiusmodi
est , ut a pluribus confusa videatur (unus enim sonus
est totius orationis et idem stilus) nec de Persio
reticuisset Gracchus , cum et Fannius de Menelao
Maratheno et de ceteris obiecisset; praesertim cum
Fannius nunquam sit habitus elinguis. nam et causas
defensitavit et tribunatus eius arbitrio et auctori-
tate P. Africani gestus non obscurus fuit.

tribunatus] Fannius tribunus pl. a. 620 (134), quo anno P. Scipio
iterum consul fuit.

Cicero de Oratore 3, 47, 183. Est paeon hic po-
sterior non syllabarum numero , sed aurium mensura
par fere cretico, qui est ex longa et brevi et longa.
4 quo numero exorsus est Fannius: Si, Quirites,
minas illius etc.

illius] an Gai Graccbi ὃ

Locus Ciceronis in libro Rufini de compositione et
de metris oratorum p. 187 ed. Orell. repetitur una cum
fragmento orationis Fannianae.

204

Julius Victor Arte rhetorica p. 224 ed. Orell. .4
Gaio Fannio adversus Gracchum dictum est: ,Si La-
tinis civitatem dederitis, credo, existimatis, vos ita
ut nunc constitisse, in contione habituros locum aut
ludis et festis diebus interfuturos. Nonne illos
omnia occupaturos pututis?* — Collegit. enim , non
esse recipiendos in civitatem , ex his, quae eventura
sint.

constitisse] corruptum est. constitutum est Orelli, Melius Spengel

in Actis Societatis graecae t. 1. p. 37. ut nunc consuestis. — Duebner
coniicit ut nunc conastituitis vel constituistis.

Charisius p. 82. Senatuis ut fluctuis, ita genitivum,
inquit Plinius, declinabant, ut G. Fannius consul con-
tra G. Gracchum: Senatuis consulta.

Incerta.

Priscianus t. 4. p. 368. C. Fannius: Haec apiscun-

tur. ἐπιτυγχαάνονται.
C. Fannius] incertum, ex oratione C. Fanni C. f. an ex annalibus
sit sumtum, quos C. Fannius, M. f., non Fannius orator confecit

quique praeterea C. Laelii gener fuit, id quod olim addubitaverat
Atticus, ut ex epistola Ciceronis ad eum lib. 12, 5. patet.

XXIII. C. Persius.

Cicero de Oratore 2, 6. Persius fuit omnium fere
nostrorum hominum doctissimus.

Seripsit aliis orationes, quod ex eo colligam, quod
multi Fannii orationem contra C. Gracchum ab eo scrip-
tam putabant.

Cicero Bruto 26. C. Fannius unam orationem de
Sociis et nomine latino contra Gracchum reliquit ,
sane et bonam et nobilem. Tum .tticus: Quid ergo?
estne ista Fannii? nam varia opinio pueris nobis erat.
Alii a C. Persio litterato homine scriptam esse aiebant,
illo, quem significat valde doctum esse Lucilius.

202

XXIV. M. Sergius.

M. Sergius Silus bello Punico secundo fortitudine
et virtute bellica tantopere excelluit, ut statua equest-
ris honoris causa publice statueretur, cuius imaginem
in denariis habemus gentis Sergiae. Vid. Eckhel Doctr.
Num. t. 5. p. 306. Eiusdem fit mentio apud Polybium
lib. 34, 9, 6. Praeturam obtinuit a. u. 557 (197), La-
vio teste lib. 32, 27. Pighius in Annal. ad a. 556 p. 253.

1. Oratio pro se, cum sacris arceretur.

Eam in praetura habuit a. 557 (197), cum sacris
arceretur a collegis ut debilis.

Plinius Hist. 7, 28. M. Sergio, ut quidem arbi-
tror, nemo quenquam hominum iure praetulerit , licet
pronepos Catilina gratiam nomini deroget. Secundo
stipendio dextram manum perdidit, stipendiis duo-
bus ter et vicies vulneratus est, ob id neutra manu,
neutro pede satis utilis , uno tantum servo, plurimis
postea stipendiis debilis miles. | Bis ab Hannibale
captus (neque enim cum quolibet hoste res fuit), bis
vinculorum eius profugus, XX mensibus nullo non
die in catenis aut. compedibus custoditus. Sinistra
manu sola quater pugnavit, duobus equis insidente
eo suffossis. Dextram sibi ferream fecit , eaque
religata proeliatus Cremonam obsidione exemit, Pla-
centiam tutatus est, duodena castra hostium in Gal-
lia cepit, quae omnia ex oratione eius appa-
rent habita, cum in praetura sacris arcere-
tur a collegis ut debilis.

uno tantum servo] an servatus? Sed Doederleinius Lat. Synonimik
t. 3. p. 306 sic explicat: , Servo bedeutet hier als Substantivum
von servus, salvus einen Soldaten, der noch den Gebrauch aller
seiner Glieder δὲ, im Gegensatz von debilo, was ais Nebenform
von debilis Nonius p. 95 aus Ennius anführt.*

sacris arceretur] | magistratus romani multis sacris interesse solebant,
velut ludis Circensibus, supplicationibus, lectisterniis. Vid. Hartung

202

Die Religion der Rómer t. 1 p. 166 sqq. Pighius l. |. dicit: ique
inprimie erat urbani praetoris , sacra publica in urbe ac suppli-
cationes , quae bis eo anno sunt indictae , curare,

ut debilis] romani nefas habebant, quemquam, corpore debilitatum,
sacra publica diis facere. Hartung t. 1. p. 181.

XXV. C. Titius.

Cicero scribit in Bruto c. 45, 467, C. Titium eadem
vixisse aetate, qua Antonium et Crassum, qui inde ab
a. 606 (148) usque ad a. 667 (87) vixerunt, eundemque
orationes reliquisse. Nec discrepat a Cicerone Macro-
bius, qui in Saturnalium lib. 2, 12. Titium virum aeta-
tis Lucilianae appellat : Lucilium autem a. 606 (148)
natum, e vita excessisse constat a. 651 (103).

Cum autem C. Titius legem Fanniam sumtuariam
suaserit, quae a. 593 (161) lata est, eamque orationem
memoriae prodiderit, quaeri potest, utrum Titius, cuius
apud Ciceronem facta est mentio, sit intelligendus, an
Titius senior. Sed verisimile est, unum tantum "Titium
oratorem fuisse, eundemque adolescentem anno 593 (161)
legem Fanniam suasisse et tamen aetati Lucilianae inse-
rendum esse. Pighius coniicit, Titium a. 593 (1061)
quaestorem , a, 599 (155) tribunum plebis, a. 604 (153)
aedilem, a. 604 (150) praetorem fuisse, Fischer quo-
que (Rómische Zeittafeln) scribit, Titium a. 593 legem
Fanniam suasisse.

Westermannus autem p. 124 putat, Titium, aequa-
lem Antonii et Herennii, non a. 593 legem Fanniam
suadere potuisse, sed multis annis postea. Sed quando
id fecerit, quave occasione iterum de lege Fannia age-
retur (eam enim a. 593 latam esse, dubitari nequit.
conf. Baiteri Index Legum Ciceron. p. 273.), prorsus
incertum est.

Alius Titii, non eiusdem, fit mentio apud Dionem
Cassium Fragment. n. 144. (n. 243 in versione Ta-
felii) : Jwioc Τίτιος, ἀνὴρ ἀγοραῖος καὶ ἐκ δικαστη-

204

, Ml , ? ^) , LI 3
ρίων τὸν (ov ποιούμενος, τῇ τὲ παρρησίᾳ uero. ἀναι-
σχυντιας χαταχορεὶ γρωμενος.

Cicero Bruto 45. Eiusdem fere temporis (cum
Crasso et .ntonio) fuit eques romanus C. Titius,
qui meo iudicio eo pervenisse videtur, quo potuit fere
latinus orator sine graecis litteris et. sine multo usu
pervenire. Huius orationes tantum argutiarum, tan-
tum exemplorum , tantum urbanitatis habent, ut
pene Attico stilo scriptae esse videantur: easdem
argutias in tragoedias satis ille quidem acute , sed
parum tragice transtulit. Quem studebat imitari L.
Afranius poeta, homo perargutus , in fabulis quidem
etiam, ut scitis, disertus.

exemplorum] v. Ernesti Lex, Technol. Lat. Rhet. p. 153.

in tragoedias] Titii poetae nemo meminit praeter Frontonem p. 15.

1. Oratio pro lege Fannia. -

Ea est dicta a. 593 (161).

Macrobius Saturnal. 2. 12. Inter pisces Tiüberinos
praecipuum locum lupus tenuit, et quidem is, qui in-
ter duos pontes captus est. ld ostendunt cum multi
alii tum etiam C. Titius, vir aetatis Lucilianae, in
oratione, qua legem Fanniam suasit. Cuius verba
ideo pono, quia non solum de lupo inter duos pon-
tes capto erunt testimonio, sed etiam mores, quibus
plerique tunc vivebant, facile publicabunt. | Descri-
bens enim homines prodigos, in forum ad iudican-
dum ebrios commeantes, quaeque soleant inter se ser-
mocinari, sic ait: ,,Ludunt alea, studiose unguentis
delibuti, scortis stipati. Ubi horae decem sunt, iu-
bent puerum vocari, ut comitium eat percurctatum,
quid in foro gestum sit, qui suaserint, qui dissua-
serint, quot tribus iusserint, quot vetuerint; inde ad
comitium vadunt, ne litem suam faciant. Dum eunt,
nulla est in angiporto amphora, quam non imple-
ant, quippe qui vesicam plenam vini habeant. Ve-

206

niunt in comitium tristes , iubent dicere; quorum
negotium est, dicunt, iudex testes poscit, ipsus it
minctum. | Ubi redit, ait se omnia audivisse, tabu-
las poscit. Literas inspicit, vix prae vino sustinet
palpebras , eunti in consilium ibi haec oratio: Quid
mihi negotii est cum istis nugacibus? quam potius
potamus mulsum mixtum vino graeco, edimus tur-
dum pinguem bonumque piscem , lupum germanum,
qui inter duos pontes captus fuit." Haec Titius. —

Totum hunc locum in usum suum convertit Joannes
Saresberiensis de Nugis Curialium lib. 8, 7.

Ludunt alea] Bunsen Beschreibung von Hom t. 3, P. 2. p. 70 hunc
locain. sic vertit: Der Redner schildert einen Hichter, der mit
seinen Beisilzern an dem Tage, wo er einen HRechissireit auf dem
Comitium entscheiden soll, ein schwelgerisches Gastmal hat. Sie
spielen Würfel, sorgfáltig mit Salben bestrichen, schlechte Weibs-
bilder um sicb her. Wie es zehu Uhr ist (zwei Stunden vor Son-
nenuntergang, 21/9 Uhr im neuen Rom) lassen sie den Sclaven
rufen, dass er aufs Comitium gehe zu fragen, was auf dem Forum
verhandelt sei, welche für, welche gegen den Gesetzesvorschlag ge-
sprochen, wie viele Tribus für, wie viele gegen geslimint. Dann
gehen sie aufs Comitium, damit sie selbst nicht einen Rechlsstreit
bekommen (weil sie den Termin nicht eingehalten). Auf dem Wege
bleibt keine eingemauerte Ámphora leer: denn ihr Bauch ist voll
vom Weine. Unmutbig kommen sie im GComitium an: sie lassen
.die Sachwalter vortreten, Die, deren Amt es ist, reden. Der
Richter fordert die Zeugen vor: er selbst geht abseiten. Wie er
zurück kommt, sagt er: ich habe alles gehórt, gebt die Stimm-
tafeln ab. Er sieht die Buchstaben an, mit Mühe hált er die
Wimpern auf. Wie er zur Berathung geht, spricht er also: Was
habe ich mit jenen Schwáützern zu thun! wie viel besser ists, wir
trinken Süsstrank mit griechischem Wein angemacht und essen einen
fetten Krametsvogel und einen guten Fisch, einen echten Hecht,
der zwischen den beiden Brücken (pous sublicius und pons palati-

nus) gefangen ist." —

unguentis delibuti] delibuti unguentis Cod, X. sec, apud Duebnerum.
item Ioannes Saresberiensis !. |. Zudunt alea studiose , delibuti un-
guentia.

i. e. ne ipsi in causam cadant, ne ipsi culpae

litem suam faciant ]
Bunsen bene vertit: damit

fiant rei propter vadimonium desertuin.

206

sie selbst nicht einen Rechtsstreit bekommen, — Seneca De Consola.
tione ad Polybium c. 21, Quid cessas? conqueramur , atgue adeo
ipse hanc litem meam /faciam, — Gellius 10, 1, Nam et Varro
satis aperte , quid dici oporteret, edocuit, et ego adversus eum,
qui doctus esse dicebatur, litem meam facere absens nolui.

angiporto] angiportu lo. Saresberi. ^ habeant] habent Ilo. Saresber.

dicunt] narrant cod, X. sec. apud Duebner, item Saresber. : Jubent
dicere quorum negotium est. — Narrant.

tabulas] tabellae iudicum suffragia ferenlium in comitiis.

literas] in tabulis aut 4 i. e, absolvo, et K i. e. condemno inscrip-
tum est, aut L (libero) et D (damno), ut ex denariis genifs Cas-
siae atque Coeliae apparet. Conf. Eckhel t, 5. p. 176. Góltling G.
d. róm, Staatsverf. p. 395, ]

eunti in consilium] i. e. wie er zur Abstimmung geht, Mittere in
consilium dicitur , cum is, qui praeest iudicio, perorata causa iubet
iudices sententiam ferre, Ipsi autem iudices dicuntur ire in conei-
4um. Ernesti Clavis Latinit, [o, Saresber, habet in concilium.

nugacibus] nugatoribus cod. X, sec. ap. Duebn, item Saresberiensis.

quam potius | potiusquam cod, X. sec. ap. Duebn. item Saresberi.
quin potius — ? vere emendat Madwig ad. Cic. De finib. 4, 8. p. 518.

polamus] potemus Saresberi.

mulsum] v. Beckers Gallus t. 2. p. 174. Mulsum vulgare vino ver-
naceulo, mulsum oplimum et pretiosissimum vino graeco miscebatur.

mixtum vino] mixtum cum vino Io Saresber.

qui inter duos pontes] inter pontem sublicium et palatinum, Plinius
Histor. 9, 54, Sergius Orata primus optimum saporem ostreis
Lucrinis adiudicavit , quando eadem aquatilium genera aliubt
atque aliubi meliora, &icut lupi pisces in Tiberi amne inter duos
pontes. Io, Saresber, omittit vocab. duos,

Macrobius Saturnal. 2, 9. Ubi iam luxuria tunc
accusaretur , quando tot rebus farta fuit coena pon-
tificum? ipsa vero edulium genera quam dictu tur-
pia? Nam Titius in suasione legis Fanniae obücit
seculo suo, quod porcum Troianum mensis inferant ;
quem illi ideo sic vocabant , quasi aliis inclusis ani-
malibus gravidum, ut ille Troianus equus gravidus
armatis fuit.

207

Titius] sic scripsi pro Cincius , quod vulgo legitur, auctore loanne
Saresberiense de Nugis Curialium 8, 7. p. 556. qui Macrobii locum
ad verbum transtulit: Nam Titius in suasione legis Fanniae ob-
icit seculo suo, quod porcum Troianum mensis inferant, quem
illi ideo sic vocabant, quasi aliis inclusis animalibus gravidum,
sicut Troianus ille equus gravidus armatis fuit. Alii, ut Baile-
rus in Indice legum s. Jege Fannia sumiuaría , et Fischer Zeit-
tafeln ad a. $93 putant, et a. Cincio quodam eta Tilio legem Fan:
niam fuisse defensam. Sed melius est, Ioannem sequi Saresberien-

sem , ut qui veram deimonsirasse viam videatur.

porcum Troianun] Tale artibcium culinae in coena Trimalchionis
convivas exhilarat, auctore Petronio c, 40, ubi legimus: stricto-
que venatorio cultro latus apri vehementer percussit, ex cuius
plaga turdi evolaverunt. Beckers Gallus 2 'T. p. 188. — Conf. de
his artibus Bóttigeri Comment, Ein antiker Küchenzettel aus Hom.
Kleine Schriften T. 3. p. 217.

Querat forsitan aliquis, unde habuerit Macrobius
orationem "l'itii, qui antiquis oratoribus adnumeran-
dus est. Equidem suspicor, vetera eloquentiae monu-
menia etiam tum extitisse in Licinii Muciani opere,
qui aevo Vespasiani imperatoris oratorum romanorum
orationes collegerat et in unum corpus redegerat.

XXVI. Cincius.

Legendum C. Titius, ut paulo ante dictum cst.

XXVII. Favorinus.

Omnia incerta, nomen oratoris absurdum, sed a co-
dicibus Gellii, qui adhue sunt collati, medicina nulla
affertur.

Legimus namque apud Gellium 15, 8. Locus ex
oratione Favorini veteris oratoris de coena-
rum atque luxuriae opprobratione , qua usus est,
cum legem Liciniam de sumtu minuendo
suasit. Cum legeremus orationem veterem Fa-
vorini, non indiserti viri, quam orationem totam, ut
meminisse possemus, odio esse hercle istiusmodi sum-

208

tus atque victus, perdidicimus. Verba, quae appo-
suimus, Favorini haec sunt.

Duplex est quaestio, una, quis est Favorinus, ora-
tor vetus? altera, quae est lex Licinia de sumtu mi-
nuendo quandoque lata?

Oratori nnlli romano nomen est Favorini: id enim
nomen latinum non est. Igitur aliud nomen quae-
rendum et ex verbis Gellii explorandum. Nec credi-
derim, Gellium ipsum tam stolidum fuisse, ut Favori-
num veterem oratorem latinum putaret. Falsterus solus
in Memoriis p. 54 nihil mutandum esse, scribit: ,Favo-
rinus orator romanus, cuius aetatis nescio. Ego
praeter necessitatem a codicibus minime recedendum
esse arbitror , retinendum vero nomen Favorini,
quod post nostrum usurparunt Favorinus peripa-
teticus apud Plut. Sympos. VII. 10 et Favorinus
Platonicus (apud Suidam, Gellium aliosque).

Pithoeus corrigit Fannius, praesertim cum lex Fan-
nia sumtuaria, a. 593 (161) lata, sit notissima. Gellius
2, 24.

Iac. Gronovius P. 4ugurinum pro Favorino esse
legendum dicit.

Mich. Virdungus (ad Agricolam Taciti) tribuit ora-
tionem Favonio. Eique opinioni in editione priore sum
assensus, cum arbitrarer, M. Favonium a. 699 (55) legem
sumtuariam , a M. Licinio Crasso et Pompeio coss.
promulgatam (nec tamen perlatam, ut ex Dione Cass.
39, 37 apparet) suasisse. Sed ea opinio, quae Wester-
manno quoque p. 218 placebat, coniectura tantum, non
auctoritate et testimonio scriptorum nititur, et a Dru-
manno Gesch. Roms t. 3. p. 34 atque a Baitero in In-
dice Legum p. 276 non sine causa repudiatur, prop-
terea quod isti consules legem suam ipsi abiecerint,
verba autem Gellii et Macrobii et Festi necessario ad
legem perlatam referenda sint.

Altera igitur quaestio est: quae est lex Licinia suin-
tuaria? — Licinia lex, inquit Macrobius Sat. 2, 13.,
lata est a. P. Licinio Crasso Divite. '

209

Gronovius ad Gellium 2, 24 legem Liciniam anno
665 (89) assignat, cum P. Licinius Crassus censor erat.

Bach in Hist. Iurisprudentiae p. 165 anno 657 (97),
cum consul erat. Eum secutus est Kreuzer Abriss der
Róm. Antiqu. p. 429 et Weichert Poet. Lat. Rel. p. 48.
et Walter Gesch. d. róm. Hechts p. 252.

Pighius T. 3. p. 122. dicit, eam legem a P. Licinio
anno 644 (110), cum tribunus plebis erat, latam esse.
Cum eo consentit Varges in Specimine Lucilianarum
Quaestt. in Museo Rhenano III. 4. 1835. p. 42.

Fr. Wüllner in Comment. de Laevio poeta (Allgem.
Schulzeitung 1330 Decemb. n. 155) anno 650 (104), cum
praetor erat. -

Drumann t. 4. p. 70 scribit: Ignoramus, quo anno-
rum ordine magistratus inferiores obtinuerit Licinius
et quando legem sumtuariam tulerit: id autem factum
est, antequam consul fuit. Pighius putat, latam 1n tri-
bunatu, alii in praetura; id discerni nequit: sed certum
est, eam non in consulatum Crassi cadere, ut Luzac in
Hortensio p. 77 credit, siquidem Lucilius poeta, qui
eam in Satiris memoravit, ante hunc annum mortuus sit,
id est, a. 651 (103).

Constat igitur, legem Liciniam sumtuariam ante an-
num 657 (97), id est, ante consulatum Crassi latam,
sed omnino incertum, quis orator eam suaserit: Favo-
nius enim minor est natu; Fannius autem, quem alii
intelligendum putabant, longe maior natu.

Gellius 15, 8. Verba haec, quae apposuimus, Fa-
vorini sunt: |

Praefecti popinae atque luxuriae negant coenam
lautam esse, nisi, cum libentissime edis, tum aufe-
ratur et alia, esca melior atque amplior succenturie-
tur. Is nunc flos coenae habetur inter istos, quibus
sumtus et fastidium pro facetiis procedit: qui negant
ullam avem praeter .ficedulam totam comesse opor-
tere, ceterarum avium atque altilium, nisi tantum
apponatur, ut a cluniculis, inferiore parte, saturi
fiant, convivium putant inopia sordere: superiorem

Meicri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 44

210

partem avium atque altilium qui edunt, eos palatum
non habere. Si proportione luxuria pergit crescere,
quid relinquitur, nisi uti delibari sibi coenas iube-
ant, ne edendo defetigentur, quando stratus auro
argento purpura amplior aliquot hominibus quam diis
immortalibus adornatur.

praefecti] hoe fragmentum illi simillimum , quod Tto tribuitur et

ex suasione legis Fanniae sumtluariae sumtuim ferlur. (v. p. 204).

praefecté popinae etc,] Similiter Pseudo- Cicero in or. post reditu
c. 6, 15. His utitur quasí praefectis libidinum suarum.

'nisi, cum) ,Reg. alter a sec. m. πὶδὲ δὲ, cum, sine dubio e

collatione antiquioris ms." Duebner,

flos coenae] i. e. ea nunc exquisitissima coena habelur. Galli itidem

c'est la fleur d'un repas.

fastidium] Scaliger in Festum s. v. cuppes p. 368 ed. Lind. dicit:
Fastidium est, quod vulgus Gallorum dicit friandize et faslidiosus
Jriand. Velustissimus oralor Favorinus: ,ls nunc flos coenae ha-
belur inter islos , quibus sumtus et fastidium pro facetiis proce-
dit.^ — An igitur Scaligerus Favorini nomen verum et incorrup-

tun esse censuit?
pro facetiis procedit] i. e. pro deliciis habetur.

ficedulam] die Feigendrossel. Petronius in coena Trimalchionis c. 33.
pinguissimam ficedulam inveni piperato vitello circumdatam. Ma-
crobius Sat, 2, 9,

altilium ] aves distinguuntur ab avibus altilibus i. e. ab iis, quae
ali solent, ut anseres.

inferiori parte ] haec verba eandem avium partem significant, quae
a cluniculis significalur. Quid? si inferiore parte glossa est? ait
Gessnerus in 'Lhesauro s. v. cluniculus, — Conf, Martialis l. 13, 52.
Tota quidem ponatur anas, sed pectore tantum
el cervice sapit: cetera redde coco,
Botüger Kleine Schriften t. 3. p. 223,

palatum non habere] non deest in codicibus. I. Gronov. einendat
palatum haud habere. Ἐ. Gronov, melius eis palatum hebere.

defetigentur] ita cod. Reg. et duo alii apud Gronov.* Duebner. Vulgo
defatigentur.

quando] i quidem.

stratus] triclinia hominum luxuriosorum auro argento ebore purpu-

rea veste magis iam insignia erant quam triclinia, quae in lecti-
sterniis diis parari solebant,

211

aliquot] | corrupt um puto. Sealiger aliqua, ut ad purpuram pertineat,
An eliquanto? amplior aliquanto i, e. multo ampliec.

XXVIII. C. Papirius Carbo.

Natus fere anno 590 (464).

. Tribunus plebis a. 623 (131), praetor a. 630 (124),
consul a. 634 (190). Accusatus a L. Crasso maiestatis
a. 635 (119) morte voluntaria iudicium effugit.

C. Papirius Carbo filius infra inter oratores no-
minabitur, eiusque exstat fragmentum in Oratore Cice-
ronis c. 69, 215, quod in Onomastico Ciceronis Car-
boni patri tribuitur, quod fieri nequit, cum Carbo pa-
ter diu antequam Cicero natus est, e vita excederet,
ita ut in Oratore suo non potuisset scribere Cicero:
Me stante C. Carbo C. F. tribunus pl. in concione
dixit et cett.

Cicero Bruto c. 25. M. Aemiliwun Lepidum, qui
est Porcina dictus , studiose duo adolescentes inge-
niosissimi et prope aequales, C. Carbo et Ti. Gra«-
chus audire soliti sunt.

Ibidem c. 27. | Utinam in ΤΊ. Graccho Gaioque
Carbone talis mens ad rem publicam bene gerendain
fuisset , quale ingenium ad bene dicendum fuit, pro-
fecto. nemo his viris gloria praestitisset. Sed eorum
alter propter turbulentissimum tribunatum ab ipsa
re publica est interfectus, alter propter perpetuam
in populari ratione levitatem morte voluntaria se a
severitate iudicum vindicavit. Sed fuit uterque sum-
mus orator atque hoc memoria patrum teste dicimus.
JINam et Carbonis et Gracchi habemus orationes , non-
dum satis splendidas verbis, sed acutas prudentiae-
que plenissimas. — Carbo, quod vita suppeditavit ,
est in multis iudiciis causisque cognitus. Hunc qui
audierant prudentes homines, in quibus familiaris
noster L. Gellius , canorum oratorem et volubilem
et satis acrem atque eundem et vehementem et valde
dulcem et perfacetum fuisse dicebant: addebant , in-

212

dustrium etiam et diligentem et in exercitationibus
commentationibusque multum operae solitum esse po-
nere. Hic optimus illis temporibus est patronus ha-
bitus.

Ibidem c. 86. Carbonem in summis oratoribus
habitum scio, sed cum in ceteris rebus tum in di-
cendo semper, quo nihil est melius , id laudari , qua-
lecunque est, solet. Dico idem de Gracchis.

Ibidem c. 97. JNonne cernimus , vix singulis aeta-
tibus binos oratores laudabiles constitisse ? Galba
fuit inter tot aequales unus excellens — Lepidus
postea, deinde Carbo.

Cicero De Oratore 4, 40. Ser. Galbam memoria
teneo, divinum hominem in dicendo, et M. Aemilium
Porcinam et C. ipsum Carbonem ignarum legum,
haesitantem in maiorum institutis , rudem in iure
civili.

Ibid. 3, 7. Gravitatem Africanus, lenitatem Lae-
lius, asperitatem Galba, profluens quiddam habuit
Carbo ct canorum. Quis horum non princeps tem-
poribus illis fuit? et suo tamen quisque in genere
princeps.

Tacit. De Orator. 18. Servius Galba, Gaius Carbo,
quosque alios merito antiquos vocaverimus, sunt hor-
ridi et inpoliti et rudes et informes.

1. Oratio pro lege sua de tribunis pl. reficiundis.

C. Papirius Carbo tribunus pleb. eam legem a. 623
(131) promulgavit.

Livius Epit. lib. 59. Cum Carbo tribunus pl. ro-
gationem tulisset , ut eundem tribunum plebis , quo-
ties vellet, creare liceret, rogationem eius P. Afri-
canus gravissima oratione dissuasit, in qua dixit,
Ti. Gracchum iure caesum videri. Gracchus contra
suasit rogationem, sed Scipio tenuit.

Conf. Orat. Scipionis p. 189., Laelii p. 173., C.
Gracchi.

213

Cicero in Laelio 25. Concio, quae ex imperitis-
simis constat, tamen iudicare solet, quid intersit
inter popularem , id est, assentatorem et levem civem
et inter constantem severum et gravem. Quibus blan-
ditiis nuper C. Papirius influebat in aures concionis,
cum ferret legem de tribunis pl. reficiendis. Dis-
suasimus nos. Sed nihil de me, de Scipione dicam
libentius. —— — Lex popularis suffragiis populi re-
pudiata, est.

9. Oratio pro lege sua tabellaria.

Carbo in tribunatu a. 623 (133) legem dedit tabel.-
lariam, ut in legibus iubendis ac vetandis populus ta-
bellis, non suffragiis uteretur. Vid. Walter Gesch.
des róm. Rechts p: 257.

Cicero De Legibus 3, 46, 45. Sunt quattuor leges
tabellariae — Gabinia — Cassia — Carbonis est ter-
tia, de iubendis legibus ac vetandis, seditiosi atque
improbi civis, cui ne reditus quidem ad bonos salu-
tem a bonis potuit afferre.

3. Oratio pro L. Opimio contra Q. Decium tribunum pl.

Ea causa acta a. 634 (420). L. Opimius consul a.
633 (124) C. Gracchum et magnam civium multitudinem
tumultu facto cecidit. Anno sequenti, postquam con-
sulatu functus erat, maiestatis crimine apud populum a
Q. Decio tribuno pl. accusatur. C. Carbo consul, qui
antea in C. Gracchi partibus steterat et eiusdem leges
seditiosas adinodum defenderat, mutato repente consilio
Opimii causam suscepit, et in oratione sua C. Gracchum
iure caesum videri dixit. Hac inconstantia et levitate
animi et suis partibus et optimatibus pariter invisus, ita
ut ne reditus quidem eius ad bonos (id est, ad optima-
tes) salutem a bonis posset afferre, ut Cicero ait De
Legibus 3, 16, 35. sequenti enim anno maiestatis con-
demnatus est.

214

Livius Epit. lib. 61. C. Gracchus seditioso tribu-
natu acto, cum 4ventinum quoque armata multitu-
dine occupasset , a L. Opimio consule ex senatus
consulto vocato ad arma populo pulsus et occisus
est et cum eo Fulvius Flaccus consularis, socius eius-
dem furoris. — — L. Opimius accusatus apud po-
pulum a Q. Decio tribuno pl. , quod indemnatos cives
in carcerem coniecisset , absolutus est.

Cicero de Oratore 2, 25. Saepe autem res non
sit necne, sed qualis sit, quaeritur, ut cum Opimii
causam defendebat apud populum audiente me C.
Carbo consul, nihil de C. Gracchi nece negabat,
sed id iure pro salute patriae factum esse dicebat ,
ut eidem Carboni tribuno plebis, alia tum mente rem
publicam capessenti , P. Africanus de Ti. Graccho
interroganti responderat , iure caesum videri.

Cicero de Orat. 2, 39. Carbo: Si consul est, qui
consulit patriae, quid aliud fecit Opimius?

^ Ibidem 2, 40. Si Gracchus nefarie, praeclare
Opimius.

4. Oratio pro se contra L. Licinium Crassum.

C. Carbo a. 635 (119) maiestatis accusatur a L.
Licinio Crasso, qui tum unum et vigesimum annum
3etatis agebat. Sed nescio, orationem habuerit Carbo
an statim reus factus de salute sua desperaverit et ve-
neno vitam finiverit. "Vide Orat. Crassi.

Cicero Bruto c. 27. Carbo propter perpetuam in
populari ratione levitatem morte voluntaria se a
severitate iudicum vindicavit.

Cicero ad Familiares 9, 21. Caius Carbo accu-
sante L. Crasso cantharidas sumsisse dicitur: is et
tribunus pl. seditiosus et P. Africano vim attulisse
existimatus est.

215

. Aliter rem. narrat Valerius Max. lib. 3, 7, 6., qui
C. Carbonem Crasso accusapnte in exilium missum esse
scribit. Conf. Perizonii Animadv. hist. p. 93.

XXIX. Tiberius Sempronius Gracchus.

Natus est a. 590 (164): nam in tribunatu a. u. 621
(133) interfectus est, cum nondum trigesimum annuin
attigisset. Plut. vit. Cai Gracchi c. 1. Sed, si anno
legitimo quaesturam obierat anno 617 (137), natus esse
videtur a. 586 (168): annus enim unus et trigesimus
quaestoribus lege praescriptus erat. Conf. Wester-
mann p. 71. |

Cicero Bruto 27. Utinam in ΤΊ. Graccho Caioque
Carbone talis mens ad rem publicam bene gerendam
fuisset , quale ingenium ad bene dicendum fit,
profecto nemo his viris gloria praestitisset. Sed
eorum alter propter turbulentissimum tribunatum ,
ad quem ex invidia foederis Numantini bonis ira-
tus accesserat , ab ipsa re publica est interfectus. —
Sed fuit uterque summus orator. atque hoc memo-
ria patrum teste dicimus. nam et Carbonis et Grac-
chi habemus orationes nondum satis splendidas ver-
bis, sed acutas prudentiaeque plenissimas. | Fuit Ti.
Gracchus diligentia Corneliae matris a puero doc-
tus et graecis litteris eruditus. nam semper habuit
exquisitos e Graecia magistros, in eis iam adolescens
Diophanem Mytilenaeum , Graeciae temporibus illis
disertissimum. | Sed ei breve tempus ingenii au-
gendi et declarandi fuit. c. 25. M. Aemilium Lepi-
dum Porcinam studiose duo adolescentes ingenio-
sissimi et prope aequales C. Carbo et (Tib. Gracchus
audire soliti sunt.

Ibid. c. 58, 211. Legimus epistolas Corneliae , ma-
tris Gracchorum: apparet, filios non tam in gremio
educatos quam in sermone matris.

216

epistolas ] idem scribit Quintilianus l. 1, 1, 6. Gracchorum elo-
quentiae multum contulisse accepimus Corneliam matrem , cuius
doctissimus sermo in posteros quoque est epistolis traditus, Epi-
stolae Corneliae non amplius extant, Eas enim, quae vulgo inter
fragmenta Cornelii Nepotis leguntur, rhetori cuidam tribuendas esse,
plerisque persuasum est. "Vid Lange Vermischte Scbriften und Re-
den p. 108.

Ibidem c. 86. Carbonem in summis oratoribus
habitum scio, sed cum in ceteris rebus tum in di-
cendo semper , quo nihil est melius, id laudari qua-
lecunque est, solet. Dico idem de Gracchis, etsi
de iis ea sunt a te dicta, quibus ego assentior.

Ibid. c. 97. Nonne cernimus, vix singulis aeta-
tibus binos oratores laudabiles constitisse? | Galba

fuit inter tot aequales unus excellens, Lepidus postea,

deinde Carbo: nam Gracchi in concionibus , multo

faciliore et liberiore genere dicendi, quorum tamen

ipsorum ad aetatem laus eloquentiae perfecta non-
dum fuit.

in concionibus] | int. excellebant.

Quintil. 2, 5, 24, Duo autem genera maxime
cavenda pueris puto. Unum, ne quis eos antiquita-
tis nimius admirator in Gracchorum Catonisque et
aliorum similium lectione durescere velit; fient enim
horridi atque ieiuni. Nam neque vim eorum adhuc
intellectu consequentur et elocutione, quae tum sine
dubio erat optima, sed nostris temporibus aliena est,
contenti, quod est pessimum, similes sibi magnis
viris videbuntur.

Ausonii Gratiarum actio p. 727 ed. Toll, Et ali-
qua de oratoriis tuis virtutibus dicerem, nisi vererer
mihi gratificari. Non enim Sulpicius acrior in con-
cionibus nec maioris Gracchi commendabilior
modestia fuit nec patris tui gravior auctoritas.

Sulpicius] P. Sulpicius Rufus, de quo infra dicetur.

ECCE I Ua MM lili

Arv AGNES Cp RRERE munem p wa αν.

217

Plut. vit. Tib. Gracchi c. 2. ὁ λόγος τοῦ μὲν I'otov
φοβερὸς καὶ περιπαϑὴς ig δείνωσιν, ἡδίων δ᾽ ὁ τοῦ Τι-
βερίου καὶ μᾶλλον ἐπαγωγὸς οἴχτου, τῇ δὲ λέξει καϑαρὸς
καὶ διαπεπονημένος ἀχριβῶς ἐχεῖνος, ὁ δὲ 1 αἴου πιϑ'ανὸς
χαὶ γεγανωμέγος.

1. Concio in Mancinum.

Acta videtur causa a. 648 (136).

Cum C. Hostilius Mancinus consul a. u. 647 (437)
rebus male gestis ob foedus Numantinum (Livius Epit.
55. Plut. Vit. Tib. Gracchi c. 7. Cicero de Offic. 3, 30.)
reus esset, Ti. Gracchus, quaestor eius, simul in iudi-
cium vocatus, duabus rebus invidiam populi effugit,
tum quia leges populares promulgaturum sese in tribu-
natu promiserat, tum relegando culpam in Mancinum im-
peratorem. Conf. Rubino Untersuch. üb. róm. Verf.
u. Gesch. T. 1. p. 277.

Aurel. Victor. de Vir. lll. c. 64. ΤΊ. Gracchus,
quaestor Mancino in Hispania, foedus eius flagitio-
sum probavit. Periculum deditionis eloquentiae gra-
tia effugit.

Rhetores saepe hane causam tractare solebant.

Quintil. 7, 4, 43. Interdum culpa in hominem
relegatur, ut si Gracchus reus foederis INumantini,
cuius metu leges populares tulisse in tribunatu vide-
tur, missum se ab imperatore suo diceret.

Martianus Capella p. 415 ed. Capperonnier: Remo-
tio est , cum obiectum crimen in alterum vel in aliud
ab eo, qui percellitur , removetur : in alium, ut
Ti. Gracchus in Mancinum , qui auctor faciendi
foederis fuit, quod tam senatus quam populus im-
probarat.

2, Orationes pro legibuss suis.

Ti. Gracchus in tribunatu suo a. 621 (133) leges
populares tulit, easque multis orationibus et suasisse et

248 -

defendisse, probabile est. De legibus Semproniis v.
Indicem Legum a Baitero confectum, deinde Ahrens
in libro Die drei Volkstribunen ΤΊ. Gracchus, Dru-
sus und Sulpicius , atque Góttling p. 432.

Cicero Bruto c. 27. Ti. Gracchus propter turbu-
lentissimum tribunatum, ad quem ex invidia foede-
ris IVumantini bonis iratus accesserat , ab ipsa re
publica est interfectus.

Velleius ὃ, 29. Immanem deditio Mancini civitatis
movit dissensionem. |. Quippe "Tiber. Gracchus , quo
quaestore et auctore id foedus ictum erat, nunc
graviter ferens aliquid a se factum infirmari, nunc
similis vel iudicii vel poenae metuens discrimen,
tribunus pl. creatus, descivit a bonis, pollicitusque
toti Italiae civitatem , simul etiam promulgatis agra-
riis legibus omnium statum concutientibus summa
imis miscuit , et in praeruptum atque anceps pericu-
lum adduxit remp. | Conf. Livii Epit. lib. 58.

In Plutarchi vita Ti. Gracchi c. 9 et 45. et in Ap-
piano Bell. civil. 1. 9 et 44. plures orationes huius viri
referuntur, quae vel ab ipsis his scriptoribus fictae vel
ex aliis libris mutuatae videntur. Vide Ellendt p. XXXIX
et Westerinannus p. 71.

XXX. L. Calpurnius Piso Frugi.

Tribunus pl. a. 605 (149), consul a. 624 (133), quo
anno Ti. Gracchi seditio coorta est; censor a. 634 (120),
ut a Pighio in Fastis Consularibus coniectura constitu-
tum est, quem secutus est Liebaldt De L. Pisone 4n-
nalium scriptore. Naumburg 1836. 4. p. 2. 5. alii
enim annum censurae definiri posse negant. Vide Dru-
mánn lioms Geschichte t. 2. p. 84 sq.

Cicero Bruto c- 27. L. Piso et causas egit et
multarum legum aut auctor aut dissuasor fuit, is-
que et orationes reliquit, quae iam evanuerunt , et
annales sane exiliter scriptos.

219

1. Oratio pro lege sua de pecuniis repetundis.

Piso in tribunatu a. 605 (149) hanc legem tulit.

Cicero Bruto c. 27. L. Piso tribunus pl. legem
primus de pecuniis repetundis Censorino et Manilio
coss. tulit. |

Verr. IV. 25. de Offic. 2, 24, Index Legum ab
Orellio confectus. Walter Gesch. d. róm. RH. p. 835.
860. Gottling Gesch. d. róm. Staatsverf. p. 422 sqq.

9. Orationes contra leges Gai Gracchi.

Eae sunt habitae a. 631 (123) et 632 (122).

Extabat etiam Gai Graechi oratio in L. Pisonem
de lege frumentaria. Cicero p. Fonteio 13. Tuscul. 3,
20. Conf. Liebaldt De L. Pisone p. 6.

XXXI. M. Fulvius Flaccus.

Socius Gracchorum, homo popularis, legum sedi-
tiosarum auctor et suasor. "Triumvir agris dividundis
ereatur a. 623 (131). Consul a. 629 (125). "Tribunus
pl. a. 632 (122), quo magistratu una cum C. Graccho
per Opimium consulem a. 633 (121) seditione coorta
occiditur. Appian. Bell. Civil. 4. 24. Liv. Epit. 61.
Velleius 2, 6,

Cicero Bruto c. 28. In aliquo numero etiam M.
Fulvius Flaccus et C. Cato, Africani sororis filius,
mediocres oratores: etsi Flacci scripta sunt, sed ut
studiosi literarum.

&ecriptla sunt] i. e. orationes reliquit , quarum infra enarrabo argu-
menta, quantum fieri potest. Incertum , an idem sit eum Fulvio
Flacco , historico, qui a Varrone, Censorino, Macrobio laudatur.

220

1. Oratio adversus P. Scipionem Nasicam Serapionem.

Ea dicta est anno 622 (132). Fulvius accusavit P.
Scipionem Nasicam, qui anno 624 (1323) seditione coorta
Ti. Gracchum interfecerat, isque a populo incitato dam-
natus fuisset, nisi in exilium voluntarium decessisset.

Cicero de Oratore 2, 70. Placet etiam mihi illud
Scipionis illius, qui Ti. Gracchum perculit. Cum ei
M. Flaccus multis probris obiectis P. Mucium iudi-
cem tulisset, Eiero, inquit, iniquus est. Cum esset
admurmuratum , Ah, inquit , P. C. non ego mihi
illum iniquum eiero , verum omnibus.

Valer. Max. 5, 3, 2. Quis ignorat, tantum lau-
dis Scipionem NNasicam toga quantum armis utrum-
que Africanum meruisse? Qui pestifera Τὶ. Grac-
chi manu faucibus oppressam rempubl. strangulari
passus non est. Sed is quoque propter iniquissimam
virtutum suarum apud cives aestimationem sub titulo
legationis Pergamum secessit, et quod vitae super-
fuit , ibi sine ullo ingratae patriae desiderio peregit.

Aurel. Vict. de Vir. illust. c. 64. JVasica ut invi-
diae subtraheretur , per speciem legationis in Asiam
ablegatus est." Plut. Tib. Graccho c. 24.

29. Oratio adversus P. Corn. Scipionem Africanum minorem.

Ea dicta est anno 625 (199). MM. Fulvius Flaccus,
triumvir agris dividundis cum C. Graccho et C. Papi-
rio Carbone creatus, plebem seditiosis concionibus con-
citavit, Africanumque, patronum sociorum Italicorum,
qui triumviris in agro sociorum dividundo adversatus
est, pro rostris vituperavit tamquam inimicum plebis
romanae.

Liv. Epit. lib. 59. Seditiones a triumviris Fulvio
Flacco et C. Graccho et C. Papirio Carbone agro
dividendo creatis excitatae. Quibus cum P. Scipio

221

Africanus adversaretur , fortisque ac validus de die
domum se recepisset, mortuus in cubiculo inventus
est. Suspecta fuit, tamquam ei venenum dedisset,
Sempronia uxor, hinc maxime, quod soror esset
Gracchorum, cum quibus simultas Africano fue-
rat. De morte tamen eius nulla quaestio acta.

Plut. Vit. Cai Gracchi c. 40. Ὅτε “Σκιπίων ' 4qpi-
κανὸς ἐξ οὐδενὸς αἰτίου προφανοῦς ἐτελεύτησε καὶ σημεῖα
τινα τῷ νεχρῷ πληγῶν xpi βίας ἐπιδραμεῖν ἔδοξεν, τὸ
μὲν πλεῖστον ἐπὶ τὸν Φούλβιον AO τῆς διαβολῆς ἐχϑρὸν
ὄντα καὶ τὴν ἡμέραν ἐχείνην ἐπὶ τοῦ βήματος τᾷ “Σχι-
πίωνι λελοιδορημένον, ἥψατο δὲ καὶ τοῦ Γαΐου ὑπόνοια.

Appian. Bell. Civ. 4. 19, 20. Scholia Bobiensia p.
Milone p. 283.

9. Oratio pro lege sua de civitate sociis Italicis danda.

M. Fulvius consul eam suasit a. 629 (125).

Valer. Max. 9, 5, 4. M. Fulvius Flaccus consul,
M. Plauti Hypsaei collega, cum perniciosissimas
reipublicae leges introduceret de civitate danda et
de provocatione ad populum eorum, qui civitatem
mutare voluissent, aegre compulsus est, ut in curiam
veniret. Deinde partim monenti, partim oranti se-
natui ut incepto desisteret , responsum non dedit.
Appian. Bell. Civ. 1, 24.

&. Orationes pro legibus Gai Gracchi.

Fulvius tribunus pl. a. 632 (122) C. Gracchum ad-
iuvit eiusque leges suasit.
Appian. Bell. Civ. 4, 24.

XXXII. M. Iunius Pennus.

Tribunus pl. a. 628 (426).
Cicero Bruto c. 28. M. Pennus facile agitavit in
tribunatu C. Gracchum, paulum aetate antecedens:

222

fuit enim M. Lepido et L. Oreste coss. quaestor Grac-
chus, tribunus Pennus, illius M. filius , qui cum Q.
"Aelio consul fuit, sed is omnia summa sperans aedi-
licius est mortuus.

C. Gracchum] M. Pennus iu tribunatu legem tulit de peregrinis,
quam C. Gracchus dissuasit, — ut in oralionibus C. Gracchi inox

dicemus.

Equidem Iunium Pennum non inter oratores retu-
lissem , nisi Ellendt ad Ciceronis locum p. 82. 1d fecis-
set, orationum Penni particulam apud Plinium Hist. 33,
2, 9. legi ratus. lbi enim legimus: Equitum quidem
etiam nomen ipsum saepe variatum est , in his quo-
que qui ad equitatum traáhebantur. | Celeres sub. Ro-
mulo regibusque appellati sunt, deinde flexumines,
postea trossuli, cum oppidum in Tuscis citra Vol-
sinios sine ullo peditum adiumento cepissent eius
vocabuli, idque duravit ultra C. Gracchum. Iunius
certe, qui ab amicitia eius Gracchanus appellatus
est, scriptum reliquit his verbis: ,Quod ad equestrem
ordinem pertinet , antea trossulos vocabat , nunc
equites vocant, ideoque quia non intelligunt trossu-
los nomen quid valeat, multos pudet eo nomine ap-
pellari*^, et causam, quae supra indicata est, expo-
nit invitosque etiamnum tamen trossulos vocari.

Sed duabus potissimum causis Ellendtii opinionem
refellendam arbitror. Primum verisimile non est, hoc
Iunii fragmentum ex oratione quadam petitum esse: sti-
lus enim et color indicat potius, ex historico esse sum-
tum. Deinde Iunium Plinii Iunium Pennum esse nego,
sed potius M. Iunium Gracchanum intelligendum censeo
qui de potestatum iure scripsit. Cic. De Legibus 3, 20,
49. Ioannes Lydus De Magistrat. populi romani lib. 1.
24. p. 139 ed. Bekk. eiusdem facit mentionem : ᾿ούνιος
Τραχχιανὸς ἐν τῷ περὶ ἐξουσιῶν. Conf. Niebuhr H. R.
t. 2. p. 12. Orellius in Onomastico. Westermann p. 90.
Drumann t. 4. p. 51.

223
XXXIII. M. Cato M. f. M. n.

Consul a. 636 (118). Hic orator a Cicerone in Bruto
praetermissus.

Gellius lib. 43, 49. Ex maiore Catonis (censorii)
Jilio, qui praetor designatus patre vivo mortuus est,
et egregios de iuris disciplina libros reliquit , nasci-
tur hic, de quo quaeritur, M. Cato, M. filius, M.
nepos. Is satis vehemens orator fuit multasque ora-
tiones ad exemplum avi scriptas reliquit, et consul
cum Q. Marcio Rege fuit, inque eo consulatu in
Africam profectus, in ea provincia mortem obiit.

1. Oratio de actionibus ad populum, ne lex sua abrogetur.

Nescio an intelligatur lex Porcia de provocatione.
Constat autem, tres fuisse de provocatione leges Por-
cias. Cicero De Republica 2, 21. ,JVeque vero leges
Porciae, quae tres sunt trium "Porciorum, ut scitis,
quidquam praeter sanctionem attulerunt novi. ---
De auctoribus harum legum adhuc ambigitur. Certum
esse videtur, P. Porcium Laecam tribunum pl. a. 556
unam tulisse (vid. supra p. 20), sed de reliquis duabus
nihil constat. Est igitur verisimile, M. Catonem M.
f. M. n. alteran legem Porciam promulgasse, et cuin
forte aliquando de ea abroganda referretur, orationem
eum habuisse, ne id fieret.

praeter sanctionem] Góotlling G. d. róm. Staatsv, p. 427. ,,Die Sanction
kann hier nichts anderes heissen, »ls die IVeihung des Hauptes

desjenigen , welcher dagegen verstósst und die Provocation eines
romischen Bürgers nicht beachtet.

Priscianus t. 4. p. 440. A saepe adverbio superla-
tivum posuit Cato nepos de actionibus ad populum,
ne lex sua abrogetur: Facile vobis in mentem veniat,
Quirites , ex aere alieno in hac civitate et in aliis
omnibus propter diem atque fenus saepissimam dis-
cordiam fuisse.

221

diem ] 1. e. Zahlungslermin, Ex hoc ipso fragmento elucel, legem
Porciam de provocatione ad populum esse intelligendam : ea eniin
lex vetuit, quo minus creditores in vincula coniicerent venderent-

que debitorem, siculi prioribus temporibus factum est,

discordiam ] Verum, est, ab antiquissimis inde temporibus, quoties-
cunque iu republica romana seditio aut lurbae civiles coorlae sunt,
eas propter aes alienum sive ob cives obaeralos faclas esse, Hinc
Secessiones populi, hinc rogationes Liciniae, turbae Gracchanae,
leges agrariae , hinc leges Porciae. Conf, Niebuhr t. 3. p. 22.
Fuss (Antiquitates Romanae p. 67) aes alienum , ait, ut a regibus
expulsis inter praecipuas plebeiorum miseriae ct discordiae civi-
lis causas, ita extrema iam libertate inter gravissima reipub-
licae mala invenimus.*

9. Oratio. ...

Festus p. 154. Magnificius pro magnificentius usur-
pavit — Cato in ea quam — —-, at nepos eius in ea
(quam scripsit . . . . Ta)men, ait, cum aedilis (cu-
rulis esset, Magnae "Mat)ris ludos magnificentius
quam alii fecit.)

-—

XXXIV. C. Sempronius Gracchus.

C. Gracchus novem annis natus minor Tiberio fratrc
erat, unde anno fere 600 (154) natum constat. Plut.
C. Gracch. c. 1.

Quaestor in Sardinia a. 628 (1260). "Fribunus plebis
a. 634 (123) et iterum a. 632 (122). Cum in eo magi-
stratu. multas promulgasset leges populares, vi atque
armis optimates restitere. Seditio exorta est a. 633 (121),
et interfectus Gaius.

Cicero Bruto 33. Sed ecce in manibus vir et prae-
stantissimo ingenio et flagranti studio et doctus a
puero C. Gracchus. INoli enim putare, quemquam
pleniorem et uberiorem ad dicendum fuisse. Et ille,
sic prorsus, inquit, existimo, atque istum de supe-
rioribus pene solum lego. Immo plane, inquam,

. 995

Brute, legas censeo. Damnum enim illius immaturo
interitu res romanae latinaeque literae fecerunt. Uti-
nam non (am fratri pietatem quam patriae prae-
stare voluisset! quam ille facile tali ingenio , diutius
si vixisset, vel paternam esset vel avitam gloriam
consecutus. Eloquentia quidem nescio an habuisset
parem neminem. Grandis est verbis, sapiens sen-
tentiis, genere toto gravis, manus extrema non ac-
cessit operibus eius, praeclare inchoata multa, per-
fecta non plane. Legendus, inquam, est hic orator,
δὲ quisquam alius, iuventuti. non enim solum acue-
re sed etiam alere ingenium potest.

Ibid. c. 86, 296. Carbonem in summis oratoribus
habitum scio, sed cum in ceteris rebus tum in dicendo
semper, quo nihil est melius, id laudari, qualecun-
que est, solet. Dico idem de Gracchis, etsi de iis
ea, sunt a te dicta, quibus assentior.

Ibid. c. 96. JVonne cernimus, vix singulis aeta-
tibus binos oratores laudabiles constitisse? — Galba
fuit inter tot aequales unus excellens, cui et Cato
cedebat senior; Lepidus postea, et deinde Carbo:
nam Gracchi in concionibus, multo faciliore et libe-
riore genere dicendi, (int. excellentes fuerant) quo-
rum tamen ipsorum ad aetatem laus eloquentiae per-
fecta. nondum fuit.

Cuncti oratores, qui ante Ciceronem vixere, quam
maxime C. Gracchum imitari studebant. Vid. Cicero
de Orat. 4. 34. Auctor ad Herenn. 4, 4, 2. et 4, 2, 14.

Velleius 1. 4, 17, 3. Oratio ac vis forensis per-
Jfectumque prosae eloquentiae decus, ut idem sepa-
retur Cato (pace P. Crassi Scipionisque et Laelii et
Gracchorum et Fanniüi et Servii Galbae dixerim)
ita universa sub principe operis sui erupit Tullio,
ut delectari ante eum paucissimis , mirari vero ne-
minem possis, nisi ab illo visum aut qui illum viderit.

ibid. 2, 9, 4. Eodem tractu temporum nituerunt

oratores Scipio Aemilianus Laeliusque, Ser. Galba,
Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 15

220

duo Gracchi, C. Fannius, Carbo Papirius nec
praetereundus Metellus Numidicus εἰ Scaurus.

ibid. 2, 6, 4. Qui T. Gracchum, idem Caium
jf'atrem eius occupavit furor tam virtutibus eius
omnibus quam huic errori similem, ingenio etiam
eloquentiaque longe praestantiorem.

Livii Epit. 60. C. Gracchus, Ti. frater, tribunus
pl. eloquentior quam frater.

Plut. Tiber. Graech. c. 2. ὋὉ λόγος τοῦ uiv Γαΐου
φοβερὸς x«i περιπαϑὴς εἰς δείνωσιν, ἡδίων δ᾽ ὁ rov
Τιβερίου xoi μᾶλλον ἐπαγωγὸς ὄιχτου, τῇ δὲ λέξει xa-
ϑαρὸς καὶ διαπεπονημένος ἀχριβῶς ἐχεῖνος, ὁ δὲ Γαΐου
πιϑανὸς καὶ γεγανωμένος. --- — To δ᾽ ἤϑει κατὰ τὴν
τοῦ λόγου διαφορὰν ὁ μὲν ἐπιδικὴς καὶ πρᾷος, ὁ δὲ τρα-
χὺς καὶ ϑυμοειδὴς, ὥστε καὶ παρὰ γνώμην ἐν τῷ λέγδιν
ἐκφερόμενον πολλάκις vm ὀργῆς τὴν τε φωνὴν ἀποξύνειν
καὶ βλασφημεῖν καὶ συνταράττειν τὸν λόγον.

Dio Cassius Fragm. Peiresc. N. 90 (N. 217 in ver-
sione Tafelii). Ὃ (4 αἴος) I'ooxyoc τὴν uiv γνώμην ὁμοίαν
τῷ ἀδελφῷ εἶχεν, ἐν δὲ παρασχευῇ τῶν λόγων πολὺ αὐτοῦ
προέφερξ.

Dialog. De Oratoribus c. 26. δὲ omisso optimo
illo et perfectissimo genere eloquentiae eligenda sit
forma dicendi, malim Gai Gracchi impetum
aut L. Crassi maturitatem quain calamistros Maece-
natis aut tinnitus Gallionis. adeo melius est, orato-
rem vel hirta toga induere quam fucatis et. mere-
tricis vestibus insignire.

ibid. c. 48. Catoni seni comparatus Caius Grac-
chus plenior et uberior, sic Graccho politior et orna-
tior Crassus, sic utroque distinctior et urbanior et
altior Cicero.

Appuleius Apologia p. 589 edit. Oud. quamcunque
orationem struxerit Avitus, ita illa erit undique sui
perfecte absoluta, ut in illa nec Cato gravitatem
requirat nec Laelius lenitatem nec Gracchus impe-
tum nec Caesar calorem nec Hortensius distributio-

227
nem nec Calvus argutias nec parsimoniam Salustius
nec opulentiam Cicero.

Gellius 1l. 10, 83. Fortis ac vehemens orator exi-
stimatur esse C. Gracchus. nemo id negat. sed quod
nonnullis videtur severior, acrior ampliorque esse
M. Tullio, ferri id qui potest? .

Servius ad Virg. Aen. XI, 301. Maiores nullam
orationem nisi invocatis numinibus inchoabant, sicut
sunt omnes orationes Catonis et Gracchi.

Catonis] v. Testimonia de Catone oratore pag. 19.

Frontonis Epist. 1, 3. ep. 18. M. Caesar scribit:
In quantum me iuverit lectio orationum istarum
Gracchi, non. opus est me dicere, cum scias opti-
me, qui me, ut eas legerem, doctissimo iudicio ac
benignissimo tuo animo hortatus es.

Fronto p. 171. Contionatur Cato infeste, Grac-
chus turbulente, Tullius copiose; iam in iudiciis
saevit idem Cato , triumphat Cicero, tumultuatur
Gracchus, Calvus rixatur.

Claudianus Mamertus in Epist. ad Sebaudum rheto-
rem (Daluzz. Miscell. ed. Paris. l. 6. p. 535). JNae-
vius et Plautus tibi ad elegantiam, Cato ad gravi-
tatem , Varro ad peritiam , Gracchus ad acrimoniam,
Fronto ad pompam, Cicero ad eloquentiam capessen-
dam usui sint.

Cato ad gravitatem] hoc iis quoque addendum testimoniis, quae de
Catone supra p. 19. collegimus.

1. Oratio pro Vettio.

Ea prima fuit causa, qua C. Gracchus apud ple- '
bem nomen et famam meruit. Quo autem anno fuerit
aeta, non constat.

Plut. C. Gracch. 4. ᾿Επεὶ δὲ προϊόντος τοῦ χρόνου
τόν τὲ τρόπον ἡσυχῆ διέφαινεν ἀργίας καὶ μαλακίας
καὶ πότων καὶ χρηματισμῶν ἀλλότριον ὄντα καὶ τὸν λό-
γον ὥσπερ ὠχύπτερα κατασκευαζόμενος ἐπὶ τὴν πολιτείαν

228

δῆλος ἦν οὐκ ἠρεμήσων, δίχην τε τινὲ τῶν φίλων φευ-
γοντι Βεττίῳ συνειπὼν, τοῦ δήμου συνενθουσιῶντος vg
ἡδονῆς καὶ βακχεύοντος περὶ αὐτὸν ἀπέδειξε τοὺς ἄλλους
ῥήτορας παίδων μηδὲν διαφέροντας, ἐις φόβον ἀνϑις
δι δυνατὸν καϑίσταντο, καὶ πολὺς 5v ἐν αὐτοῖς λόγος,
ὅπως οὐχ ἐάσουσιν ἐπὶ δημαρχίαν τὸν Γαΐον προελϑ εἶν.

9. Oratio, ut lex Papiria accipiatur.

C. Gracchus iam ante quaesturam legem C. Papirii
Carbonis de tribunis plebis reficiendis (über die Wieder-
erwahlbarkeit der Volkstribunen) a. 623 (431) suasit.
Vid. orationem C. Papirii Carbonis p. 212. Iam hac
oratione C. Gracchus aperte professus est, se non dis-
cedere a mente et consiliis Tiberii fratris atque abhor-
rere ab optimatibus.

Livius Epit. lib. 59. Cum Carbo tribunus pl. ro-
gationem tulisset, ut eundem tribunum plebis , quo-
ties vellet, creare liceret, rogationem eius P. Afri-
canus gravissima oratione dissuasit , C. Gracchus
contra suasit rogationem, sed Scipio tenuit.

Charisius p. 143. Em. C. Gracchus , ut lex Papiria
accipiatur: Pessimi Tiberium, fratrem meum opti-
mum , interfecerunt; em, videte, quam par pari sint!
At quidam em pro en volunt esse, sed decet commemo-
ratione fraternae mortis ingemiscere.

P ed

Em] i. e. hem interiectio.

peesuni] C. Gracchus P. Scipionem Nasicam ceterosque optimates,
qui caedis Tiberii fratris auclores fuerant, intelligit, dicens, eos,
qui nunc legem Papiriam dissuadent, illorum , qui Tiberium inter-
fecerant, simillimos esse, Caius Gracchus ad eam vocem tautlo ma-
gis incilabatur , quod P. Africanus in dissuasione legis Papiriae
dixerat, Tiberium Gracchum iure caesum esse. (v. pag. 189.)

quidam em pro en] M Hand in Tursellino t, 3. p. 53 scribit: Tamen
verum viderunt illi, qui pro en accipiebant. | Aliena enim pror-
sus e&t ab hac voce doloris] aut moeroris significatio.

Charisius p. 116. Communiter. C. Gracchus, ut lex
Papiria accipiatur: Qui sapientem eum faciet , qui

229

et vobis et reipublicae et sibi communiter prospiciat,
non qui pro syllahumanem trucidet.

pro syllahumanem)] | corruptum. pro eylia hominem Putsch, non mi-

nus corrupte,

Charisius p. 419. Iniuriose. G. Gracchus , uti lex
Papiria accipiatur : ΪΝὲ quaquam iniuriose nobis
contumeliam imponi sinatis.

Charis. p. 132. Usquequaque. G. Gracchus , uti
lex Papiria accipiatur: Usque quaque curavit.

9. Oratio de lege Penni et peregrinis.

M. Iunius Pennus tribunus pl. a. 628 (126) vexavit
C. Gracchum lege promulgata, ut peregrini ex urbe
Roma expellerentur, quominus turbae civiles, quae tum
quotannis fere rempublicam lacerabant, oriri possent.
Sed C. Gracchus, qui tum quaestor erat, legi Penni se
opposuit, cum bene intelligeret, in peregrinis magnum
sibi esse auxilium, ad imminuendas vires optimatium. —
Cicero de Offic. 3, 11. Walter p. 245. "Drumann t, 4.
p. 5. Beierus ad Cic. de Offic. 3, 11, 47. errabat, cum
inscriptionem orationis mutandam et de lege Fanni cor.
rigendam putaret.

Festus p. 286. Respublicas multarum civitatum plu-
raliter dixit C. Gracchus in ea, quam conscripsit de
lege P. Enni et peregrinis, cum ait: eae nationes
cum aliis rebus per avaritiam atque stultitiam res
publicas suas amiserunt.

de lege p. Enni] $4de lege Penni corr. A. August Hic Pennus trib.
pl. a. 628 teste Cicer. de Offic. 3, 11, 47 peregrinos urbe uti pro-
hibebat eosque exteriminabat. Beier, in Cic. 1, l. p, 262. . Fanni
substituere voluit, contra codd. et Ciceronis et Festi manifesta in-
dicia. ^ — C. O. Müller. Idem plane iudicium in edit. priore de-
claravi, — de lege Penni de peregrinis conii, Heinrich ad Cic. de
Rep. p. 157.

cum aliis rebus per] legendum censeo cun aliis rebus, tum per elc,

290

4. Oratio apud censores in concione ad populum.

Ea dicta est a. 630 (194). C. Gracchus a. 628 (196)
quaesturam sortilus, cum L. Aurelio Oreste consule in
Sardiniam provinciam decessit. Cum autem inimici fa-
mam eius laedere, benevolentiam plebis ei eripere stu-
derent, cuperentque, eum quam diutissime ab urbe ab-
esse, nec successorem ei mitterent: provincia relicta
Romam rediit a. 630 (124). Censores, qui tum erant,
equum publicum ei adimendum esse putabant, quia pro-
vinciam sponte sua deseruisset.

Plut. C. Gracch. 2. Δόγμα ποιοῦνται (senatores)
roig μὲν στρατιώταις διαδοχὴν ἀποσταλῆναι, rov δ᾽ ᾽Ορέ-
στην ἐπιμένειν, ὡς δὴ καὶ τοῦ [αἴου διὰ τὴν ἀρχὴν παρα-
μενοῦντος. ὋὉ δὲ τούτων αὐτῷ προςπεσόντων, εὐϑὺς

M V3 . cp? 3o»
ἐξέπλευσε πρὸς ὀργὴν καὶ «φανεὶς ἐν Ῥωμῃ παρ ἐλπίδας
οὐ μόνον ὑπὸ τῶν ἐχϑρὼν αἰτίαν ειχὲεν, ἀλλὰ καὶ τοῖς
πολλοῖς ἀλλόκοτον ἐδόχει τὸ ταμίαν ὄντα προαποστῆναι
τοῦ ἄρχοντος. Οὺ μὴν ἀλλὰ κατηγορίας αὐτῷ γενομέ-
νης ἐπὶ τῶν τιμητῶν, αἰτησάμενος λόγον οὕτω μετέστησε
τὰς γνώμας τῶν ἀχουσάντων, ὡςτ' ἀπελϑεῖν ἠδικῆσϑαι
τὰ μέγιστα δόξας.

Censores Cn. Servilius Caepio et L. Cassius Lon-
ginus magistratum inierant a. 629 (125), annoque se-
quenti C. Gracchus apud eos adesse iussus. Cum multi
dubitarent, cur apud censores accusatus fuerit, de ea
re haec tradidit Madwigius in Opusculis p. 85. ,C.
Gracchum, quum ex Sardinia, in qua pro quaestore
fuerat, redisset, apud censores accusatum esse Plutar-
chus dicit et se oratione defendisse. [ἃ fieri vix potuit
nisi in equitum recognitione et transvectione, in qua
notissimus est hic accusandi mos. Gracchus itaque, cum
a. 628 quaestor factus in senatum venisset, a. 630 equum
publicum habuit.* — GCensores, qui Gracchum deseru-
isse imperatorem suum censebant, ignominia eui nota-
runt, equumque publicum ademerunt. Is autem oratione
se defendit rationemque factorum suorum reddidit. Ea
oratio duplici inscriptione a veteribus citari solet. ,Huius

231

orationis, inquit Madwigius, quae a Cicerone et a Cha-
risio apud censores appellatur, eadem verba, quae
Plutarchus graece, Gellius XV, 2. latine posuit, pluri-
bus adiectis. Ibi ad populum in concione habita dici-
tur. QCensores concionem advocabant et dare poterant. *
Coniunxi igitur omnia haec fragmenta, quae in edit.
priore duabus orationibus tribuenda putaram.

Beierus autem in adnotatione ad locum Ciceronis in
Oratore c. 70 eundem repetivit errorem, quem ad Cic.
de Officiis 3, 11. commiserat, dicens, C. Gracchum e
quaestura Sardiniensi reducem reum factum a, M. Iunio
Penno tribuno pl. a. 628, sed eo anno Gracchus non
e provincia reversus est, sed potius eo decessit, post-
quam contra legem Penni de peregrinis urbe prohi-
bendis dixerat, ut supra vidimus. Atque biennio post
e Sardinia Homam rediit a. 630 (124). (Beierum secu-
tus est Goeller ad Cic. Orat. c. 70 p. 413.)

Cicero in Oratore c. 70. Age sume de Gracchi
apud censores illud : 4besse non potest, quin eius-
dem hominis sit, probos improbare, qui improbos
probet. Quanto aptius, si ita dixisset: quin eiusdem
hominis sit, qui improbos probet , probos improbare.

Charisius p. 44. Galeros Virgilius masculino genere
dixit, sed C. Gracchus apud censores: cum galere
ursici.

cum galere ureici] corruptum. cum galera visi sunt Fabricius.

Gellius lib. 15, 12. C. Gracchus, cum ex Sardi-
nia rediit, orationem ad populum in contione habuit.
Ea verba haec sunt: Versatus sum in provincia ,
quomodo ex usu vestro existimabam esse, non quo-
modo ambitioni meae conducere arbitrabar. | INulla
apud me fuit popina neque pueri eximia facie sta-
bant, et in convivuo liberi vestri modestius erant
quam apud principia. — Post deinde haec dicit: Ita
versatus sum in provincia, ut nemo possit vere di-
cere , assem aut eo plus in muneribus me accepisse,

232

aut mea opera quemquam sumtum fecisse. Biennium
fui in provircia. Si ulla meretrix domum meam
introivit aut. cuiusquam servulus propter me solici-
tatus est, omnium nationum postremissimum nequis-
simumque existimatote. Cum a servis eorum tam
caste me habuerim , inde poteritis considerare, quo-
modo me putetis cum liberis vestris vixisse. Atque
ibi ex intervallo: Jtaque, Quirites , cum Romam pro-
fectus sum, zonas, quas plenas argenti extuli, eas
ex provincia inanes retuli. 4lii vini amphoras, quas
plenas tulerunt, eas argento repletas domum repor-
taverunt.
apud principia] i.e. in tabernaculis principum. Principia dicuntur is
locus castrorum, ubi principes, i, e. imperator, tribuni, legati, taber-
nacula ponebant. Festus p. 224. Principalie castrorum porta nomi-
natur , quod in eo loco est, in quo principes ordines tendunt.

Conf. Viclorii Var. Lectt. 3, 6. Schelius ad Hyginum p. 55, Kreu-
zer Róm. Anliquitt. p. 386.

biennium] idem Plutarchus refert, ut inox videbimus.

nationum] natorum Lipsius Elect. 2, 3., id est, omnium hominum,
qui umquam et usquam noli. — /atronum coniicit I. Gronov. pa-
rum convenienter contextui, omnium hominum natorum Beloe, qui
Gellii librum in Anglicum sermonem vertit.

4inanes] ex cod, regio Duebnerus, vacuas vulgo.

Plutarchus idem fragmentum orationis: Gracchanae,
quam apud censores in contione ad populum habuit,
retulit. c. 2, Ov μὴν ἀλλὰ χατηγορίας αὐτῷ γενομένης
ἐπὶ τῶν τιμητῶν, ἀιτησάμενος λόγον οὕτω μετέστησε τὰς
γνώμας τῶν ἀκουσάντων, ὡς T ἀπελθεῖν ἡδικχῆσϑαι τὰ
μέγιστα δόξας. ἐστρατεῦσϑαι γὰρ ἔφη δώδεκα ἔτη, τῶν
ἄλλων δέχα στρατευομένων ἐξ ἀνάγχης, ταμιεύων δὲ τῷ
στρατηγῷ παραμεμενηκχέναι διετίαν, τοῦ νόμου uer ἔνι-
αὐτὸν ἐπανελϑεῖν διδόντος" μόνος δὲ τῶν στρατευσαμένων
πλῆρες τὸ βαλλαντιον ἐιφενηνοχὼς, χενὸν ἐξενηνοχέναι,
τοὺς δ᾽ ἄλλους ἐχπιόντας, ὃν ἐϊιςήνεγχαν οἶνον, ἀργυρίου
χαὶ χρυσίου μεστοὺς δεῦρο τοὺς ἀμφορεῖς ἥκειν κομίζοντας,

δώδεκα $75] prima igitur stipendia meruit a. 618 (136), octodecim
annos fere natus.

299

δέκα] romani milites usque ad annum quadragesimum sextum milita-
bant: ab equitibus autem, inter quos Gracchus ab initio erat, decem
tantum stipendia intra hoc spatium exigi solebant; qui decem annua
stipendia meruerat, a militia liberabatur. Polybius VI, 19. Τῶν
λοιπὼν τοὺς μὲν ἱππεῖς δίκα, τοὺς δὲ πεζοὺς eGov (corruptum
δεῖ στρατείας τελεῖν κατ᾽ ἀνάγκην, ἐν τοῖς τέσσαράκοντα
καὶ ἕξ ἔτεσιν ἀπὸ γενεᾶς. Livius 27,11. — Addiderunt acerbi-
tati. etiam tempus, ne praeterita stipendia procederent iis, quae
equo publico emeruerant, sed dena stipendia equis privatis
facerent, Conf. Madwig in Opusculis p. 80. Fuss Antiquitates ro-
manae p. 357,

διετίαν} Coraes et Schaeferus e cod. dederunt, Vulg. τρεδτέαν.
Veram viam indicavit Gellius.

uer ἐνιαυτὸν in repub, romana omnes magistratus annui erant,
nec ultra annum prorogabatur imperium eorum, nisi senatus aut
populus extra ordinem decrevisset.

9. Oratio pro se adversus L. Opimium.

Ea causa dicta est a. 630 (124).

L. Opimius a. 629 (125) Fregellanos ob negatam-
civitatem rebellantes in deditionem accepit Fregellasque
diruit. Liv. Epit. 60. Velleius 2, 6. Et cum C. Grac-
chus auctor coniurationis esse ferretur, reus factus est,

L. Opimio praetore iudicium exercente. Aurelius Vic-
tor De Vir. Ill. 65.

Plut. C. Gracch. 3. 'Ex rovrov πάλιν ἄλλας αἰτίας
αὑτῷ καὶ δίχας ἐπῆγον, ὡς τοὺς συμμάχους ἀφιστάντι
καὶ κεχοινωνηκότι τῆς περὶ Φρέγελλαν ἐνδειχϑείσης συνω-
μοσίας. Ὃ δὲ πᾶσαν ὑποψίαν ἀπολυσάμενος καὶ φανεὶς
καϑαρὸς εὐϑὺς ἐπὶ δημαρχίαν ὥρμησε.

᾿ Nescio an hue referendum sit fragmentum, quod
apud Priscianum extat. T. 1. p. 488.

JVanciscor a nancio est, quod in usu fuit vetustis-
simis. Gracchus pro se: Si nanciam populi deside-
rium , comprobabo reipublicae commoda.

δὲ nanciam ] si amorem et studium populi mihi conciliare potero,
salisfaciam commodis reipublicae,

234

comprobabo] hanc lectionem ex codd, restituit Krehl in Addendis T. 2.
p. 534., eandemque in optimo Regio 7497 ΙΧ saec. extare testatur
Duebnerus, comprobo vulgo. .4t vero, ait Krehlius, zndicativus
praesentia propter antecedentem coniunctivum ferri nequit.

Ellendt p. XL putat, orationis Gracchanae, si non ipsa
verba, at imitationem certe apud Auctorem ad Herennium
lib. 4, 9 et 141 extare.

6. Oratio de legibus a se promulgatis.

Ea dicta esse videtur a. 6341 (123).

Constat, C. Gracchum in tribunatu multas novas
promulgasse leges, quibus optimatium potentia frange-
retur, auctoritas senatus imminueretur, et nova reipu-
blicae forma constitueretur. Ut vero ei bene res cede-
ret, opus erat, ut plebs romana eum adiuvaret, eiusque
consiliis non modo non adversaretur, sed omnibus ro-
gationibus cupide suffragaretur. Antequam igitur leges
suas promulgasset, orationem in concione habuit, in qua
causas exposuit, cur necessariae reipublicae , plebique
utiles essent, quaque plebem contra optimates ira atque
invidia inflammavit.

De legibus Cai Gracchi v. Appian B. Civ. 4, 24.
Plut. C. Gracch. c. 5. Velleius 2, 6, 3. Livius Epit. 60.
Florus 3, 45. Pighii Annales t. 3. p. 52 sqq. Hegewisch
Geschichte der gracchischen Unruhen. Hamburg 18014.
Zacharia Sulla t. 4. p. 52. Walter Gesch. des róm.
Rechts. s. Index legum. p. 896. Gottling Gesch. der
rüm. Staatsverf. p. 435. sqq.

Scholia Bobiensia in Ciceronis Oratt. p. 365 edit.
Orelli: Hic, quantum mea opinio est, imitatus est
Cicero C. Gracchum. Sic. enim et ille De legibus
promulgatis, ut ipsius etiam verborum faciam
mentionem :

Si vellem apud vos verba facere et a vobis postu-
lare , cum genere summo ortus essem et cum fratrem
propter vos amisissem , nec quisquam de P. Africani

235

et Tiberi Gracchi familia nisi ego et puer restare-
mus , ut pateremini hoc tempore me quiescere, ne a
stirpe genus nostrum interiret , et uti aliqua propago
generis nostri reliqua esset: haud scio an lubentibus
a vobis impetrassem.

ego et puer] C. Gracchus unum puerum ex Licinia uxore habuit.
Plut, C. Gracch. 15. Tiberio Graccho fratri tres fuerant filii (Va-
lerius Max. 9, 7, 2.), qui iam ante a. 631 diem obiere, ut ex hoc
loco patet. P. Scipio Africanus minor, qui Semproniam, Cai Grac-
chi sororem, uxorem duxerat, nullos reliquit liberos. Conf, Freins-
heim ad Liv. 59, 79. et A. Maius ad ἢ. l.

haud scio an] scio deest in cod., Maius supplevit. Sed Franke
Verisimil. Spec. p. 24 defendit codicis lectionem Àeud an comparato
graeco OUx ἂν. non allato tamen altero huius usus exemplo, ut
Orellius dicit ad Ciceronis Tusculan. p. 399. Ac miror sane, quem-
quam in latinum sermonem graecum αν transferre voluisse. Celerum
haud scio an sic diclum est ut non credo fore, sicut multi auctores
praeter Ciceronem id usurparunt. Et cum videamus, banc locutio-
nem a plerisque modo negative, modo afáürmative dici, id ipsum
docet, non in ipsa formula affirmandi negandique vim esse positam,
sed ex tola sententia id effici, ut vario modo intelligenda sit, Atque
nos quoque, cum dicünus ich weiss nicht ob, pronuntiatione et sono

sic distinguere solemus, ut nunc affirinemus aliquid, nunc negemus.

Gellius 9, 14. C. Gracchus De legibus promul-
gatis: Ea luxurii causa aiunt institui. Et ibidem
infra ita scriptum est: JVon est ea luxuries, quae
necessario parentur vitae causa. Per quod apparet,
eum ab eo, quod est luxuries, luxurii patrio casu
dixisse.

luxuries, quae] An luxuries, sí quae? Si enim facile excidit post
litteram S.
vitae causa] nescie an haec verba id contineant, quod ab adversariis

Gracchi obiici solebat. i enim dicebant, Gracchum has leges tu-

lisse, ut plebs luxuriae se dederet et voluptatibus indulgeret, Grac-

chus autem affirmavit, leges suas nil aliud velle, nisi ut plebi vi-

vere liceret , nec iniuriis optimalium nimis premeretur, Ac veri

simile est, legem agrariam, frumentariam, porro de hereditate regis

Attali, eas potissimum fuisse, quas optimates luxuriosas esse dicti-
tabant, vt quae aerarium populi romani dissiparent.

Gellius 10, 3. Fortis ac vehemens orator existi.
matur esse C. Gracchus. Nemo id negat. Sed quod

236

nonnullis videtur severior, acrior, ampliorque esse
M. Tullio, ferri id qui potest? Legebamus adeo
nuper orationem Gracchi De legibus promul-
gatis, in qua M. Marium et quosdam ex munici-
piis Italicis honestos viros virgis per iniuriam caesos
a magistratibus populi romani, quanta maxima, in-
vidia potest, conqueritur. Verba hàec sunt:

— Nuper Teanum Sidicinum consul venit , uxor eius

dixit, se in balneis virilibus lavari velle. Quaestort
Sidicino a M. Mario datum est negotium, uti balneis
exigerentur, qui lavabantur. Uxor renuntiat viro,
parum cito sibi balneas traditas esse et parum lau-
ias fuisse. Idcirco palus destitutus est in foro,
eoque adductus suae civitatis nobilissimus homo M.
Marius. Vestimenta detracta sunt, virgis caesus
est. Caleni ubi id audierunt, edixerunt, ne quis in
balneis lavisse vellet, cum magistratus romanus ibi
esset. Ferentini ob eandem causam praetor noster
quaestores arripi iussit , olter se de muro deiecit,
alter prensus et virgis caesus est.

Item Gracchus alio in loco ita dicit:

Quanta libido quantaque intemperantia sit homi-
num adolescentium , unum exemplum vobis ostendam.
His annis paucis ex .4sia missus est, qui per id
tempus magistratum non ceperat , homo adolescens
pro legato. Is in lectica ferebatur. Ei obviam bu-
bulcus de plebe Venusina venit, et per iocum, cum
ignoraret qui ferretur , rogavit, num mortuum fer-
rent. Ubi id audivit, lecticam iussit deponi, strup-
pis, quibus lectica deligata erat, usque adeo verberari
iussit, dum animam efflavit.

Gracchi de legibus promulgatis] Hic locus ex ea parte orationis sum-
tus est, in qua legem suam de libertate civium plebi commendavit.

Teanum Sidicinum] Campaniae oppidum. Vide Mannert Italia 1, p.772.
Distinguendum a Teano Apulo.

se in balneis virilibus] iam id signum arrogantiae et superbiae erat.

quaestori] idem magistratus esse videtur, qui Romae aedilis appel-
latur.

. πα.

237

M. Mario] qui summum magistratum Teavi obtinebat.

exigerentur] ,exírent cod. Reg. eadem manu correctione illatum, sine
dubio ex antiquiore codice." Duebner,

lautas] elegantes,

destitutus] i. e. constitutus, Plautus Rudens 3, 5, 43. Ita duo desti-
tuit signa hic cum clavíe senex. Caecilius apud Nonium p. 280.
Destituit omnes servos ad mensam ante se. Lipsius Epistol. Quaest.
4, 10. Opp. 'T. 1. p. 558,

virgis caesus] poena servorum. .

Caleni] quorum oppidum Cales, non fere amplius sex millia a Teano
remotae. Mannert Italia 1. p. 573,

Ferentini] Ferentinum, oppidum Latii.

praetor noster] magistratus romani, consul vel praetor, in civitatibus
latinis summum imperium exercere solebant. Niebuhr Hist, R. t. 3.
p. 624.

ex Asia] in Asiam Lipsius Electorum 1. 19. T. 4. p. 702. Opp.
probante Ellendt p. XLIII, et Hallische Litteraturzeitung 1834. Januar.
p. 93. ubi legimus: man muss in Asiam lesen, was auch nachher pro
legato erfordert. Denn der Ausdruck pro legato passt nur für den,
der von Rom aus die Gesandtschaftsstelle bekleidet. Hccte: sic enim
sensus verborum: apertus est, Αἱ quoimnodo haec corruptio oriri po-

terat ?
pro legato] i. e. legatione libera. Ellendt.

in lectica] Lecticae tum recentes in usu erant, nec frequentes extra
urbem conspiciebantur. Eas enim demum post bellum Punicum Asia
devicta una cum reliquis Asiaticae luxuriae generibus Romam illatas
esse , Lipsius docet Electorum 1. 19. p. 702. probante Beckero in
Gallo t. 4, p. 219.

de plebe Venusina] Legatus ille, via Appia e Roma profectus, per
Venusiam Brundusium tendebat, ubi navem conscendit, "Vid, Lu-
puli Iter Venusinum p. 305,

mortuum] Mortui enim honestiores leclica efferri solebant. Lipsius
Elect, Pe 701.

verberari iussit] id summae erat superbiae, ut homo privatus (is enim,
qui libera legatione utebatur, privatus erat) se, tamquam magistra-

tus essel, gereret.

Festus p. 204. Ostentum, quo nunc utimur inter-
dum prodigii vice, quin participialiter quoque dici so-
litum sit, non dubium facit etiam C. Gracchus De legi-

238

bus a se promulgatis, quom ait: Quod unum nobis
in ostentum , ipsis in usum adportatur.

in ostentum ] Scaliger coniunxit; nobis inostentum , ipsia inusum,

ita οὐ inostentum esset. inostentatum, inusum iuusitatum. — Sed

ait Festus, ostentum (non inostentum) pro prodigio substantive dici,

item adieclive pro ostlentato. Ea res (nescio quae) plebeiis tantum
ostenditur , patricii antem ea fruuntur.

Ellendt suspicatur p. XLIV latere fragmentum apud
auct. ad Herennium IV. c. 37.

7. Oratio in P. Popillium Laenatem pro rostris.

C. Gracchus tribunus pl. a. 631 (123) legem tulit
de libertate civium, uti, si quis magistratus de capite
civis romani iniussu populi iudicasset, de eius capite
populi esset animadversio (v. Góttling Gesch. d. róm.
Staatsv. p. 435), et cum ea lex perlata esset, statim
P. Popillium Laenatem in ius vocavit, qui in consu-
latu a. 622 (122) crudeles quaestiones de sociis Tiberii
Gracchi exercuerat. Gracchus iussit, ut ei aqua et igni
interdiceretur. Popillius, non exspectato populi iudicio,
in exilium sponte abiit, unde postea a. 633 (121) post
necem Cai Gracchi per L. Bestiam restituebatur. Conf.
Plut. C. Gracch. 4. Cic. pro C. Rabirio 4, 12. p.
Domo 31, 82. Brut. 34, 428. Verrina 5, 63. Catili-
naria 1, 11. De legib. 2, 11, 26.

Duas Gracchum orationes de Popillio habuisse, ex
Festi testimonio apparet p. 150, ubi Müller adnotat:
altera. oratio in P. Popillium erat pro rostris, altera
circum conciliabula.

Gellius XI, 13. Legebatur oratio C. Gracchi in
P. Popillium. n eius orationis principio collocata
verba sunt accuratius modulatiusque , quam veterum
oratorum consuetudo fert. Ea verba, sicuti dixi,
composita haec sunt:
— Quae vos cupide per hosce annos appetistis, atque
voluistis, ea si temere repudiaritis, abesse non po-

230

test , quin aut olim cupide appetisse aut nunc temere
repudiasse dicamini.

quae vos cupide] Gracchus exhortatur populum , ut nunc occasione

oblata scelera atque iniurias optimatium ulciscatur et Popillium con-

demnet. Haec verba sic in nostrum sermonem vertit Niebuhr Hist.

t. 2. p. 462, ed. 2da., ,,Hület euch, sprach C. Gracchus zu der

Volksgemeinde, als der blutige Inquisitor P. Popillius, Iahre lang

vou den sogenannten Optimaten beschützt, endlich vor Gericht stand

— dass es nicht heisse, ihr háttet mit blinder Leidenschaft gewünscht,

und das endlich vom Schicksal Gewáhrte leichtfertig verschmáht.'

Festus p. 201. Occisitantur, saepe occiduntur. Sic
C. Gracchus pro rostris in P. Popillium: Homines
liberi nunc in oppido occisitantur.

8. Oratio in P. Popillium Laenatem posterior circum
conciliabula.

Haec oratio in eadem causa habita, de qua in ora-
tione praecedente locuti sumus.

C. Gracchus iter fecit per Latii civitates, ut cri-
wina Popillii quae in coniuratione Gracéhana commi-
sisset, cognosceret et conquireret quam plurima. nam
et Homae et in aliis civitatibus Italiae multos homines
occiderat. Atque in foris sive conciliabulis hane ora-
tionem habuit, eaque homines incitavit, ut omnia indi-
carent et testimonia dicerent.

De conciliabulis vid. Niebuhr Histor. T. 2. p.394.
edit. 4.

Festus p. 150. Malo cruce masculino genere cum
dixit Gracchus in oratione , quae est in P. Popillium,
posteriore, tam repraesentavit antiquam consuetudinem
quam hunc frontem, atque hunc stirpem idem antiqui
: dixerunt.

Gellius 4, 7. Verbum est indefinitum , quod graeci
appellant ἀπαρέμφατον, nec numeris nec generibus
praeserviens sed liberum undique et inpromiscuum.
Quali C. Gracchus verbo usus est in oratione , cuius
titulus est: De Q. Popillio circum conciliabu-

240

la, in qua ita scriptum est: Credo ego, inimicos
meos hoc dicturum. — Inimicos, inquit, dicturum et
non dicturos.
De Q. Popillio] legendum de P, Popillio, ut Ellendt quoque correxzerat
p. XLIV.

dicturum ] exempla sümilia affert Gellius ex Cic. Verrin. lib. 5 c. 65.

LI
—- Festus p. 244. Potestur — et poteratur C. Grac-
chus in ea, qua usus est, cum circum conciliabula
iret.

usus] uoue cod. Supplendum qua ueue est in P. Popillium.

— Diomedes 4, p. 371. Excello legimus crebro apud
veteres. Cicero de repub. excellunt. Gracchus prae-
terea similiter Cohortatione circum conciliabula: an-
tecellunt.

Cohortatione] i, e. Gracchus in oratione circum conciliabula. Haec
verba ad inscriptionem oralionis pertinere monuit Duebner. Diome-
des hanc orationem vere appellat cohortationem, . Cohortabatur enim
Gracchus homines, ut odio et invidia persequerentur Popillium at-
que optimates.

9. Oratio in Q. Aelium Tuberonem.

Ea est habita a. 634 (123).

Q. Aelius Tubero tribunus pl. a. 621 (133) Tiberio
Graccho rempublicam vexanti restitit. Cic. Laelio c. 11,
97, Ti. Gracchum rempublicam vexantem a Q. Tu-
berone aequalibusque amicis derelictum videbamus.
Idem in praetura a. 654 (123) C. Gracchi legibus se
opposuit.

Cicero Bruto 31, 117. Q. Aelius Tubero fuit con-
stans civis et fortis et in primis Graccho molestus,
quod indicat Gracchi in eum oratio: sunt etiam in
Gracchum "Tuberonts.

Graccho] Gaio Graccho.

Priscianus T. 4. p. 108. C. Gracchus contra Q.

— Aelium Tuberonem: Utrum inimicorum meorum fac-

tio, an magis solicitudo te impulit, ut in me indu-
strior sis quam in te?

241

Q. Aelium Tuberonem) sic correxi, — Vulgo.legitar Q. Aemilium Tu-
beronem, Extabat idem error in Livio 45, 7.

solicitudo] edd. vett. solitudo patriae. Dvesd. cod. solitudo patria :
quod adieclivum anliquus cod, Reg. IX sec, inter lineas hahet. alius
X seculi non agnoscit. alii quinque Krchlii codd. so/itudo te, Duebner.
item cod. Turicensis.

10. Oratio, qua legem Aufeiam dissuasit.

Eam orationem a. 634 (123) dictam esse, coniicit
Pighius, qui putat, Aufeium illo tempore una cum C.
Graccho tribunum pleb. fuisse, legemque promulgasse,
uti Nicomedes Bithyniae, Mithridates, Ponti reges, Cap-
padociam Ariarathis socii regis occisi liberis heredibus
restituerent. — Constat, reges Bithyniae atque Ponti mul-
tas de occupanda Cappadocia lites movisse, et lhoma-
nos pro commodo reipublicae et ex arbitrio ea de re
saepe decrevisse. Arlarathes quintus, Philopator, in
bello, quod Romani contra Aristonicum ab a. 622—625

(132—129) gerebant, diem supremum obiit (Iustinus.

38, 2.), et quidem a. 624 (130), teste Clintono in Fa-
stis '. IIT. p. 434. Quamvis autem argumentum legis
Anfeiae ignorare me fatear, ex fragmento tamen oratio-
nis Gracchanae patet, eam favisse Mithridati regi , et
laesisse commoda Nicomedis regis: Gracchum autem
propterea eam dissuasisse, quod vectigalibus reipublicae
romanae nocuisset.

Alii, inter quos Gronovius ad Gellium XT, 10. et
Bachius in lurisprud. Rom. p. 157, veceperunt ex con-
iectura legen Saufciam, cum gens Aufeia alioquin
prorsus ignota esset. Sed in vulgata lectione acquies-
cendum arbitror nec ea multum apud me valet ratio,
cum etiam ex doctrina nummorum veterum teneam, inul-
tas extare in denariis familias, quarum in auctoribus
nulla fit mentio, ut gens Accoleia, Cordia, Crepusia,
Cupiennia, Egnatuleia, Fabrinia, Farsuleia, ltia, Mai-
ania, Mitreia, Mussidia, Renia, Satriena, Sepullia. —
Nec probaverim emendationem aliorum legem 4ufidiam:
lex enin Aufidia, quae exlat, diu post mortem C. Grac-

chi la!a est.
Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 10

242

Gellius XI, 10. Quod a Critolao scriptum esse
diximus super Demosthene, id C. Gracchus in ora-
tione, qua legem 4ufeiam dissuasit, in Demadem
contulit verbis hisce: Nam vos, Quirites, si velitis
sapientia atque virtute uti, et, si quaeritis, nemi-
nem nostrum invenietis sine pretio huc prodire. Om-
nes nos, qui verba facimus, aliquid petimus, neque
ullius rei causa quisquam ad vos prodit, nisi ut ali-
quid auferat. Ego ipse, qui apud vos verba facio,
uti vectigalia vostra augeatis, quo facilius vostra
commoda et rempublicam administrare possitis, non
gratis prodeo, verum peto a vobis non pecuniam,
sed bonam existimationem atque honorem. Qui pro-
deunt dissuasuri, ne hanc legem accipiatis, petunt
non honorem a vobis, verum a INicomede pecuniam.
Qui suadent, ut accipiatis, ii quoque petunt non a
vobis bonam existimationem, verum a Mithridate
rei familiaris suae pretium et praemium. Qui au-
tem ex eodem loco atque ordine tacent, ii vel acer-
rimi sunt: nam ab omnibus pretium accipiunt et om-
nes fallunt. Vos, cum putatis, eos ab his febus
remotos esse, impartitis bonam existimationem. Le-
gationes autem a regibus, cum putant eos sua causa
reticere , sumtus atque pecunias maximas praebent ,
item uti in terra Graecia, quo in tempore graecus
tragoedus gloriae sibi ducebat, talentum magnum
ob unam fabulam datum esse , homo eloquentissimus
civitatis suae, Demades, ei respondisse dicitur: Mi-
rum tibi videtur, si tu loquendo talentum quaesisti ?
Ego ut tacerem, decem talenta a rege accepi. Item
nunc isti pretia maxima ob tacendum accipiunt.

tacent] placent codd. pertacent Jacob Gronov. prob. Duebnero, refi-
cent Lion.
graecus tragoedus] — Aristodemus esse traditur a Gellio XI, 9.

ialentum magnum] Boeckhius Metrologische Untersuchungen p. 116,
docet, a Graccho et ab aliis auctoribus latinis Atticum talentum ideo
magnum appellari solere, quod in Italia parva talenta Sicula fue-
rant recepla.

243

11. Oratio pro lege sua frumentaria adversus L. Calpurnium
Pisonem Frugi.

Ea dicta est a. 631 (122). Dissuasit legem Sempro-
niam frumentariam L. Piso. Vide orationes Pisonis
p. 219. )

Cicero or. p. Fonteio c. 13. Extat oratio homi-
nis, ut mea opinio fert , nostrorum hominum longe
ingeniosissimi atque eloquentissimi , Gai Gracchi,
qua in oratione permulta in L. Pisonem turpia ac
flagitiosa dicuntur.

Scholia Bobiensia in Cicer. Or. p. Flacco pag. 233.
ed, Orell. L. Piso, qui legem de pecuniis repetun-
dis talit, et fuit C. Graccho capitalis inimicus, in
quem ipsius C. Gracchi extat. oratio maledictorum
magis plena quam criminum.

Cicero. 'Tuscul. 3, 20, 48. C. Gracchus cum lar-
gitiones maximas fecisset et effudisset aerarium,
verbis tamen defendebat aerarium. | Quid verba au-
diam, cum facta videam? Piso ille Frugi semper
contra legem frumentariam dixerat. Is lege lata
consularis ad frumentum accipiendum venerat. 4ni-
madvertit Gracchus in. contione Pisonem stantem,
quaerit audiente populo romano, qui sibi constet ,
cum ea lege frumentum petat , quam dissuaserit.
Nolim, inquit , mea bona , Gracche , tibi viritim di-
videre libeat, sed, si facias, partem petam. Parum-
ne declaravit vir gravis, lege Sempronia patrimonium
publicum dissipari? Lege orationes Gracchi , patro-
num aerarii esse dices.

19. Oratio in L, Caecilium Metellum Diadematum.

Ea dicta videtur a. 632 (122). Ellendt p. XLIV
scribit: Metellum Diademoatum intellige , diversum a
Dalmatico: quem a. 632 (122) praeturam urbanam ges-
sisse tradidit Pighius. Eiusque fecit mentionem Dru-
maanus t. 2. p. 21.

244

— Diomedes p. 291. C. Gracchus in L. Metellum:
Usque adeo pertaesum vos mihi esse.

13. Oratio adversus L. Furium Philum.

Ea est habita a. 633 (121), quo anno L. Furius
Philus praetor fuit.
» Diomedes pag. 395. Gracchus adversus Furium:
Quibus ego primus quomodo auxiliem ἢ

14. Oratio de lege Minucia.

Ea est habita a. 633 (121). M. Minucius Rufus tri-
bunus plebis rogationem de abrogandis legibus C. Grac-
chi promulgavit. (C. Gracchus contra dixit.

Aurelius Victor de Vir. Ill. c. 65. Florus 3, 45.

Festus p. 201. Osi sunt ab odio declinasse anti-
^ quos testis est C. Gracchus in ea, quae est de lege
Minucia, quom ait: Mirum, si quid his iniuriae sit,
semper eos osi sunt; quod nunc quoque cum praepo-
sitione elatum frequens est, quom dicimus, seimper
perosi. |

sit) legendum fi, viderunt interpretes. Mirum, δὲ guid iis iniuriae

ft? semper eos osi suni! — Vossius,

osí sunt] Pighius t, 3, p. 70 dicit: De senalu atque optimatibus lo-

qui videlur, quos odisse atque oppressisse semper pauperes cives
ubique clamitabat.

15. Oratio in Maenium.

Ea babita videtur a. 633 (191). T. Maenius tribu-
nus pl. a. 633 (1241) fuisse dicitur. Pighius t. 3. p. 70.

Ellendt p. XLIV dicit: ,In Maevium sive Mevium
oratio ab Isidoro Origg. XIX, 32. affertur, sed Mae-
nium scribendum arbitror. Hunc pro subscriptore legis
Minuciae et tribuno eiusdem anni habuerim.*

Isidorus Origin. 19, 32, 4. pag. 612 edit. Lindem.
Apud veteres ultra unum anulum uti, infame habitum

245

viro. Gracchus in Maenium: Considerate, Qui- —
rites, sinistram elus; en, cuius auctoritatem sequi-
mini, qui propter mulierum cupiditatem ut mulier
est ornatus.

Maenium] sic Arevalus et edit. antiquissüna s. l. et a. Unus codi-

cum Pariss. medium, Duebner,

sinistram | Romani enim in laeva potissimum manu anulos gestare
solebant. Conf. Heindorf ad Horat. Sat. 2, 7, 9. JBeckers Gallus
t. 2. p. 106. Quintilianus hae quoque de re praecepit in institutio-
nibus oratoriis XI, 3, 142. Manus non impleatur anulis, praeci-
pue medios articulos non transeuntibus.

16. Oratio pro se.

Vid, supra Oratio pro se adversus Opimium, p. 233.

11. Oratio in rogatione Cn. Marcii Censorini.

Qui fuerit Cn. Marcius Censorinus, ignorare me fa-
teor, nec de argumento rogationis quidquam constat,
Pighius Lucium Marcium Censorinum praetorem a. 633
(121), et Caium Marcium Censorinum proquaestorem
a. 651 fuisse tradit. Nec tamen audeo, praenomen in-
scriptionis corrigere, cum ne sic quidem tenebrae dis-
sipari possint. Ellendt p. XLIII adnotavit: ,Qualis ea
rogatio fuerit, ignoratur nec de tempore constat,
Praetor cum fuerit a. 633, quo Gracchus occisus est,
aliquot annis ante tribunum pleb. fuisse consentaneum
erit,^ — Sed apud Pighium L. Marcius Censorinus, non
Cneus, praetor a. 633 (121) fuisse traditur, ut modo
diximus.

Charisius p. 128. G. Gracchus in rogatione Cn. —.
Marci Censorini: Si vobis probati essent homines
adulescentes , tamen necessario vobis tr. mil. veteres
faciundi essent. |

tr. mil.] Ex verbis a Charisio allatis de tribunis militum a pe-

pulo creandis egisse suspicamur. Ellendt,

246

18. Oratio in Plautium.

Ellendt p. XLIII. M. Plautium Hypsaeum consu-
lem a. 629 (125) intelligit.

Valerius Maxim. 9, 5. Ext. 4. Insolentiae inter
Carthaginiensem et Campanum senatum quasi aemu-
latio fuit. llle enim separato a plebe balneo lava-
batur, hic diverso foro utebatur. Quem morem
Capuae aliquamdiu retentum, C. quoque Gracchi
oratione in Plautium scripta patet.

19. Oratio in Pompilium et matronas.

Hanc recepi inscriptionem ex auctoritate C. O.
Mülleri.

—^ Festus p. 150. Malo cruce masculino genere cum
dixit Gracchus in oratione, quae est in P. Popillium,
posteriore, tam repraesentavit antiquam consuetudinem
quam hunc frontem atque hunc stirpem antiqui dixerunt,
et rursus hanc lupum, hanc metum. Item cum idem in
Pompilium et matronas ait: Éo exemplo insti-
tuto dignus fuit, qui malo cruce periret.

C. O. Müller adnotavit: ,,Quod Scaligerus verba sic
a se reficta Jtem cum idem in populum et matronas
ait pro parte orationis Gracchi habet, non placet.
Quidni inter tot orationes, quarum etiam inscriptio pe-
rit, quaedam esse poterat in matronarum luxuriem,
cuius nescio quis Pompilius vel similiter dictus homo
patronus extiterat? * —

Incerta.

- 4. Priscian. t. 4, p. 372. C. Gracchus: Aerarium
dilargitur romano populo — dilargitur passive pro-
tulit.

aerarium] — orationi adversus Tuberonem tribuit Ellendt, Sed in mul-

tis aliis quoque haec verba locum habere verisimile est, praesertim
eum Gracchus saepe obiectaret, optimates effundere aerarium po-

247

puli, inimici contra dicerent, a Graccho potius legibus popularibus
iusanisque largitionibus aerarium dissipari. ἴω edit. priore Diesua-
eioné legis Aufeiae tribui, meque secetus est Weichert De Vario
poeta p. 172.

2. Terentianus Maurus v. 987.

Dixerit si forte quidam scrobs abunde fossa erit;
Stirps velut dixit diserius Gracchus alter Gaiíus.
Gracchus alter Gaius ] Locus obscurus, quem Servius ad Virg.
Georg. 2, 288 citat hoc inodo: ,,Scrobes masculini sunt generis.
Nam Cicero in Oeconomicis sic dicit et Plautus ait Sexagenoe
scrobee. Minor autem est Lucani et Gracchi auctoritas. — Nam
Lwcanus ait Exigua posuit scrobe. Gracchus : abunde fossa scrobis
ὁδί, quod exemplum in Terentiano est. * — Servium errasse, veri

simile est, sed Terentiani verba obscurissima.

fossa] fossa est participium, quocum 4scrobiís feminino gemere iun-
gitur.

9. Servius in Virg. Aen. 7, 715. Frigida misit
Nursia, Piceni civitas. Frigida autem, aut revera aut
venenosa et noceus. Gracchi namque ubique in con-
tionibus suis lIVursinos sceleratos appellaverunt.

Gracchi] Ti. et C. Gracchi, Cur autem Gracchi Nursinos sceleratos
appellaverint, ignorare me fateor.

ἃ, Isidorus Origin. 2, 21. p. 80. ed Lindem. Cli-
max — ut apud Gracchum: Pueritia tua adolescentiae
tuae inhonestamentum fuit , adolescentia senectuti
dedecoramentum ,' senectus rei publicae flagitium.

apud Gracchum] orationi in Popillium inserendum petat Ellendt.
pueritia ] Huschke in Anal. litterariis p. 99. eadem verba ex libro

qui inscribitur Nouveau traité de diplomatique T. III. tab. 69 p. 437

sic tradidit: Ut apud Gracchum : Pueritia (ua. adulescentiae, adu-
lescentia senectuti dedecoramentum, senectus reipublicae flagitium.

5. Cicero de Oratore 3, 56. Quid fuit in Graccho,
quod me puero tanto opere ferretur? Quo me miser
conferam 9 ? quo vertam? in Capitoliumne? at fratris
sanguine redundat. an domum? matremne ut mise-
ram lamentantem videam et abiectam? Quae sic
ab illo acta esse constabat, oculis, voce, gestu, inimici
ut lacrimas tenere non possent.

248

in Graccho] Ellendt p, XLIV. putat, id ex ea oratione sa&mtum,
quam non multo ante ultimam necessitatem negantibus pacem ini-
micis habuerit, Ego polius orationi de legibus a se promulgatie
vindicaverim. Gracchus imitatus est Ennii locum ex Medea, qui
a Cic. de Orat, lib, 3, 58, 217 laudatur, ipsum Gracchum imita-
tur Cicero p. Murena c. 41,

Quintil. XI, 3, 115. Gracchanum illud: quo me
miser conferam? in Capitolium ad fratris sanguinem?
an domum?

Iulius Victor 2. 621. Gracchanum illud: Quo me
miser conferam? in Capitolium ad fratris sangui.
nem? an domum?

6. Gellius 20, 6. Gracchus misereri vestrum, (non
vestri) dixit.

7. Charisius p. 61. Gracchus patres familiae (dixit)
non familiarum.

8. Pompeii Commentum in librum Donati p. 532.

Q. Cicero dixit: includuntur in carcerem condemna-

tis, recte: significat enim eos de eo loco, in quibus

res sedebat, ad carcerem duci includendo. Ideo rursum,

"-wubi iam ibi fuit inclusus, Gratius recte ait: inclusus in
carcere.

Q. Cicero] legendum M, Cicero: locus enim e Verrin, 5, 48. sump-
tus, ubi legitur Includuntur in carcerem condemnati, Lindemaunnus
autem fragmentis librorum Quinti Ciceronis tribuebat.

condemnatis] condemnati verum est.
res] Utrum legendum in quo reus sedebat? an ἐπ quo rei sedebant?

Gratius] Gracchus Lindemann in Indice Auctorum,

9. Cicero de Legibus 3, 9. C. Gracchus runis et
sicis iis, quas ipse se proiecisse in forum dixit, qui-
bus digladiarentur inter se cives, nonne omnem rei
publicae statum permutavit ?

runis] runa hasta longa.

249

10. Seneca in Consolatione ad Helviam matrem c. 46,
Corneliam ex duodecim liberis ad duos fortuna re-
degerat. Si numerare funera, Corneliae velles , ami-
serat decem: si aestimare, amiserat Gracchos. Flen-
tibus tamen circa se et fatum eius execrantibus inter-
dixit , ne fortunam accusarent , quae sibi filios Grac-
chos dedisset. Ex hac femina debuit nasci, qui di-
ceret in concione: Tu matri meae maledicas, quae
me peperit? '

qui diceret in concione] i. e. Caius Gracchus.

tu matri meae maledicas] — simile dictum refert Plutarchus in vita
C, Cracchi c. 4.

41. Plut. Tib. Gracch. 8. Ὁ δ᾽ ἀδελφὸς αὐτοῦ,
Ταΐος, ἔν τινι βιβλίῳ γέγραφεν εἰς Νομαντίαν πορευόμε-
vov διὰ τῆς Τυρρηνίας τὸν Τιβέριον καὶ τὴν ἐρημίαν τῆς
χώρας ὁρῶντα καὶ τοὺς γεωργοῦντας ἢ νέμοντας οἰχέτας
ἐπειράχτους καὶ βαρβάρους τότε πρῶτον ἐπὶ νοῦν βαλέ-
σϑαι τὴν μυρίων καλῶν ἄρξασαν αὑτοῖς πολιτείαν.

ἕν τινε βιβλίέω] in oratione, opinor, de legibus a se promulgatis,
el in ea quidem parte, ubi causas legis agrariae exposuit, eamque
maxime necessarjam esse demonstravit.

Plut. C. Gracch. 3. "Yuav δ᾽ ὁρώντων, ἔφη, Τιβέ-
ρίον ξύλοις συνέχοπτον οὗτοι xoà διὰ μέσης τῆς πόλεως
ἐσύρετο νεκρὸς ἐκ Καπετωλίου ῥιφησόμενος εἰς τὸν πο-
ταμὸν, οἱ δ᾽ ἁλισχόμενοι τῶν φίλων ἀπέϑνησχον ἄχριτοι.
Καὶ τοι πάτριόν ἐστιν ἡμῖν, εἴτις ἔχων δίχην ϑανατικὴν
μὴ ὑπαχούει, τούτου πρὸς τὰς ϑύρας ἕωϑεν ἐλϑόντα
σαλπιγκτὴν ἀνακαλεῖσθαι τῇ σάλπιγγι καὶ μὴ πρότερον
ἐπιφέρειν ψῆφον αὐτῷ τοὺς δικαστάς. Οὕτως εὐλαβεῖς

7xai πεφυλαγμένοι περὶ τὰς χρίσεις σαν.

ἔφη͵ in oratione contra P, Popillium, Egger apud Duebnerum.

Extabant autem non solum C. Gracchi orationes,
sed etiam epistolarum liber, quarum una in Ciceronis
libris de Divinatione 1, 18 et 2, 29 memoratur, et frag-

250

menta quaedam apud Chbarisium p. 58 leguntur. Nec
tamen probabile est, eas ab ipso Graccho fuisse editas,
sed a Fannio, qui totam Gracchorum historiam scripsit,
annalibus suis insertas arbitror.

XXXV. 0. Fabius Maximus Allobrogicus.

Q. Fabius Maximus, Q. Fabii Maximi Aemiliani
filius, P. Scipionis Africani Aemiliani nepos. Q. enim
Fabius Maximus Aeinilianus et P. Scipio Aemilianus
fratres fuere, ambo L. Paulli filii, alter a gente Fa-
bia, alter a gente Cornelia adoptatus. Q. Fabius Ma-
ximus consul a. 633 (121) adversus Allobroges feliciter
pugnavit, unde dictus est Allobrogicus. Livius Epit.
61. Censuram gessit a. 616 (108). Is, cum a. 625 (129)
P. Scipio Africanus minor, patruus eius, interfectus
esset, laudationem funebrem dixisse traditur, ut ex Ci-
eeronis oratione pro Murena c. 36 apparet. Conf.
Freinsheim Supplem. Livii l. 59, 80. Sigonius Vita
Scipionis p. 646.

In editione priore in hoc oratore vehementer erravi,
cum Ὁ. Fabium Aemilianum, Allobrogici patrem 2. in-
telligendum dixissem.

Cicero in Bruto 28, 107. JVester etiam D. Brutus
M. f., ut ex familiari eius L. 4ttio poeta sum au-
dire solitus, et dicere non inculte solebat , et erat
cum litteris latinis, tum etiam graecis, ut tempori-
bus illis eruditus. Quae tribuebat idem Attius etiam
Q. Maximo L. Paulli nepoti.

1. Laudatio P. Scipionis Africani. —

Ea dicta est a. 625 (429).

Scholia Bobiensia in Cicer. orat. p. Milone p. 283
ed. Orell. Super Africani laudibus extat oratio C.
Laelii Sapientis, qua usus videtur Q. Fabius Maxi-
mus in laudatione mortui Scipionis.

Fragmentum ipsum supra in C. Laelio p. 175. repetas.

251

XXXVI. 0. Aelius Tubero.

Is aequalis Tiberii Gracchi, tribunus pl. a. 624 (133),
quo anno Ti. quoque Gracchus tribunatum obtinuit,
fuisse fertur. Pighius t. 3. p. 6. Cum anno 625 (129)
praeturam peteret, repulsam tulit. Cic. p. Murena 36,
75. At postea a. 631 (123) praetor factus est, et, sl -
Pighio fides est, consul sufficitur a. 636 (1418) in locum
Catonis consulis, in Africa mortui. Pomponius certe
de Orig. Iuris c. 3, 40. Tuberonem et ipsum consu-
lem fuisse scribit.

Cicero Bruto 31. Quoniam Stoicorum est facta
mentio , Q. Aelius Tubero fuit illo tempore, L. Paulli
nepos, nullo in oratorum numero, sed vita severus
et congruens cum ea disciplina quam colebat, paulo
etiam durior: qui quidem in triumviratu iudicaverit
contra P. 4fricani avunculi sui testimonium , vaca-
tionem augures, quo minus iudiciis operam darent,
non habere; sed ut vita, sic oratione durus incultus
horridus. Itaque honoribus maiorum respondere non |
potuit. Fuit autem constans civis et fortis et in
primis Graccho molestus, quod indicat Gracchi in
eum oratio. Sunt etiam in Gracchum Tube-
ronis. 18 fuit mediocris in dicendo, doctissimus
in disputando. — Eloquentiam exiguam in Fannio,
ne in Rutilio quidem magnam, in T'uberone nullam
video fuisse. o

1. Laudatio funebris P. Scipionis Africani minoris.

Ea dicta est a. 625 (129).

Haec laudatio, quae in funeribus Africani habita est,
non ab ipso Tuberone, sed a Laelio scripta fuit. Tu-
bero, opinor, gravitati rei et difficultati argumenti im-
par erat.

Cic. de Orat. 2, 84. p. Murena 36. Vide Oratio-
nes Laelii p. 174.

252

9. Orationes contra Gracchum.

Eae sunt habitae a. 631 (122).

Cie, Bruto 31. T'ubero fuit constans civis et for-
tis et. in primis Graccho molestus , quod indicat
Gracchi in eum oratio. Sunt etiam in Gracchum
T'uberonis.

Graccho] Dubium esse potest, Tiberius an Caius Gracchus sit in-
telligendus. Sed cum constet, C. Gracchum adversus Toberonem
dixisse orationemque suam posteris reliquisse, salius eril pulare,
''uberonem quoque contra C. Gracchum orationes habuisse. Pighius
autem T, 3. p. 6. "Tiberium intelligit: item Orellius in Onomastico.
Vide Orat. C. Gracchi adversus Tuberonom, p. 240.

XXXVII. C. Scribonius Curio.

Pighius scribit, C. Scribonium Curionem quaestorem
fuisse a. 621 (133), aedilem pl. a. 629 (125), praetorem
. a, 632 (122).

In Onomastico Tulliano locus Cic. de Orat. 2, 23,
98. ubi Curio aequalis C. Iulii Caesaris Strabonis et
Cottae dicitur, errore huic Curioni tribuitur: ad filium
enim eius referendus est.

Plinius Hist. 7, 41. Una familia Curionum, in
qua tres continua serie oratores extiterunt.

Cicero Bruto 32. Curio fuit eiusdem aetatis fere
(cum C. Graccho, M. Scauro, P. Rutilio) sane illu-
stris orator, cuius de ingenio ex orationibus eius
existimari potest. Sunt enim et aliae et pro Servio
Fulvio de incestu nobilis oratio. Scripsit etiam alia
nonnulla, et multa dixit, et illustria, et in numero
patronorum fuit, ut eum mirer, cum et vita suppe-
ditavisset , et splendor ei non defuisset , consulem
non fuisse.

Seneca Epist. 4114. Multi ex alieno seculo petunt
verba , duodecim tabulas loquuntur , Gracchus illis
et Crassus et Curio nimis culti et recentes sunt: ad
Appium usque et ad Coruncanium redeunt.

1. Oratio pro Servio Fulvio de incestu.

Incertum , quo anno causa sit acta, nec de Servio
Fulvio quidquam constat. nam, quod nonnulli dicunt,
consulem fuisse a. 619 (135), nec affirmari, nec negari
potest, -

Cicero Bruto 32. Curio fuit sane illustris orator
cuius de ingenio ex orationibus eius existimari potest.
Sunt enim et aliae et pro Servio Fulvio de incestu
nobilis oratio. Nobis quidem pueris haec omnium
optima putabatur , quae vix iam comparet in hac
turba novorum voluminum. — .tqui haee, inquam,
de incestu laudata oratio puerilis est locis multis;
de amore, de tormentis, de rumore loci sane inanes,
verumtamen nondum tritis nostrorum hominum auri-
bus nec erudita, civitate tolerabilis.

Scholia Bobiensia in Cic. Or. in Clodium p. 330
ed. Orelli. T'es illis temporibus Curiones illustri
nomine extiterunt, atque ita in libris adhuc ferun-
tur: Curio avus, qui Servium Fulvium incesti reum
defendit , et hic C. Curio pater, qui P. Clodio ad-
fuit; et tertius ille Curio tribunicius, qui bello civili
Pompeiano in Africa periit.

in libris] in orationibus,

Cicero de Inventione 4, 43. Quod pro credibili
sumtum erit, id infirmabitur , si id, quod raro fit,
Jieri omnino negetur , ut Curio pro Fulvio: Nemo
potest. uno adspectu, neque praeteriens in amorem
incidere.

Auctor ad Herennium 2, 20. Vitiosa expositio
est, cum id, quod raro 711, .fieri omnino negatur ,
hoc modo: Nemo potest uno adspectu neque praete-
riens in amorem incidere.

XXXVIII. M. Aemilius Scaurus.

Natus est a. 591 (163). Proquaestor a. 628 (126),
aedilis curulis a. 634 (123), praetor a. 634 (120), con-

254

sul a. 639 (115), et princeps senatus. Censor a. 645
(109). Consul iterum a. 647 (107). Drumann T. 4. p. 25.

Extant fragmenta non orationum solum, sed libro-
rum quoque de vita eius, quae collegit Krause Vitae
et fragmenta veterum historicorum romanorum p. 226.

Cicero Bruto 29. De Scauro et? Rutilio breviter
licet dicere, quorum neuter summi oratoris habuit
laudem et uterque in multis causis versatus erat. In
quibusdam laudandi viri; etiamsi maximi ingenii
non essent, probabiles tamen industria. Quamquam
his quidem non omnino ingenium, sed oratorium in-
genium defuit. — .— In Scauri oratione, sapientis
hominis et recti, gravitas summa et naturalis quae-
dam inerat auctoritas, non ut causam, sed ut testi-
monium dicere putares, cum pro reo diceret. | Hoc
dicendi genus ad patrocinia mediocriter aptum vide-
batur , ad senatoriam vero auctoritatem, cutus erat
ille princeps, vel maxime. — Huius et orationes sunt
et tres ad L. Fufidium libri scripti de vita ipsius acta
sane utiles, quos nemo legit.

Ibidem c. 30. Habemus igitur in Stoicis oratori-
bus Rutilium , Scaurum in antiquis: utrumque tamen
laudemus, quoniam per illos ne haec quidem in civi-
tate genera oratoria laude caruerunt.

Cicero de Oratore 1. 49. M. Scaurus — quam-
quam est in dicendo minime contemnendus , pruden-
tia tamen rerum magnarum magis quam dicendi
arte nititur.

Velleius 2, 9. Eodem tractu temporum nituerunt
oratores Scipio Aemilianus Laeliusque, Ser. Galba,
duo Gracchi , C. Fannius, Carbo Papirius. nec prae-
tereundus Metellus INumidicus et Scaurus, et ante
omnes L. Crassus et M. Antonius.

In re publica gerenda in partibus stabat optimatium.
Cicero orat. p. Sestio c. 47, 101. M. Scaurus pro-
pugnator reipublicae , qui a C. Graccho usque ad
Ο. Parium seditiosis omnibus restitit.

255

1. Oratio pro lege sua de sumtibus.

M. Aemilius Scaurus in consulatu a. 639 (415) lcgem
tulit sumtuariam, (v. Baiteri Index Legum, Walter G.
d. róm. RH. pag. 252.) eamque oratione suasisse puto,
quam postea scriptam reliquerit memoriae.

Aurelius Victor de Vir. Illust. 72. Scaurus consul
legem de sumtibus et libertinorum suffragiis tulit.

Plinius Hist. 8, 57, 82. dGlires censoriae leges
princepsque M. Scaurus in consulatu non alio modo
coenis ademere quam conchylia aut ex alio orbe
convectas aves.

$. Oratio pro lege sua de suffragiis libertinorum.

Scaurus consul eam legem promulgavit a. 639 (115).

Aurelius Victor de Vir. Ill. 72. Scaurus consul
legem de sumtibus et libertinorum suffragüs tulit.
Dolendum, argumentum legis Aemiliae latere, quae ipsis
ills temporibus ferebatur, quibus de suffragii iure ci-
vium, sociorum, Latinorum, libertinorum saepe certa-
tum est. Walter p. 123, qui de conditione liberti-
norum ample disseruit, censet, lege Aemilia libertinos
denuo in quatuor tribus urbanas coactos esse.

3. Oratio pro se contra P. Rutilium Rufaüm.

Cum M. Aemilius Scaurus a. 647 (107) iterum con-
sul crearetur, competitor eius, qui repulsam tulerat,
P. Rutilius Rufus, eum reum ambitus fecit.

Cicero Bruto 30. Rutilius in quodam tristi et
severo genere dicendi versatus est, et uterque ( Scau-
rus et Rutilius) natura vehemens et acer , itaque
cum una consulatum petivissent , non ille solum , qui
repulsam tulerat, accusavit ambitus designatum com-
petitorem , sed Scaurus etiam absolutus Rutilium in
iudicium vocavit.

250

ἃ. Oratio adversus P. Rutilium Rufum.

Ea dicta est a. 647 (107). Seaurus Rutilium ambi-
tus postulavit: defendit reum C. Canius: absolutus est.

Cicero Bruto 30. Rutilius et Scaurus cum una
consulatum petivissent , non ille solum , qui repulsam
tulerat , accusavit ambitus designatum competitorem,
sed Scaurus etiam absolutus Rutilium in iudicium
vocabit,

Cicero de Oratore 2, 69. Movent illa etiam, quae
coniectura explanantur longe aliter atque sunt, sed
acute atque concinne, ut cum Scaurus accusaret Ru-
tilium ambitus, cum ipse consul esset factus, ille
repulsam tulisset, et in eius tabulis ostenderet lite-
ras 44. F. P. R. idque diceret esse: Actum fide P.
Rutilii : Rutilius autem ante factum , post relatum:
C. Canius, eques romanus, cum Rufo adesset, ex-
clomat , neutrum illis literis declarari. Quid ergo?
inquit Scaurus. Aemilius fecit, plectitur Rutiltus.

5. Oratio pro se contra Cn. Domitium Ahenobarbum.

Ea habita a. 650 (104). Reus erat maiestatis. De
Cn. Domitio Ahenobarbo v. Drumann t. 3. p. 14.

Asconius in Scaurianam p. 21. ed. Orell. Domitius,
qui consul fuit cum Cassio, cum esset tribunus ple-
bis, iratus Scauro, quod eum in augurum collegium
non cooptaverat , diem ei dixit apud populum et
multam irrogavit, quod eius opera sacra multa po-
puli romani deminuta esse diceret. Crimini dabat,
sacra publica populi romani deum Penatium , quae
Lavinii fierent , opera eius minus recte casteque
Jieri. Quo crimine absolutus est Scaurus quidem,
sed ita, ut a tribus tribubus damnaretur, a XXXII
absolveretur , et in eis pauca puncta inter damnatio-
nem et absolutionem interessent.

guae Lavinii fierent] constat, deorum Penalium templum Lavinii

fuisse; instilutumque erat inore maiorum, ut eonsules, praetores seu

257

dielatores, cum adiissent magistratum, Lavinii rem divinam facerent
Penatibus pariter ac Vestae. Macrobius Sat. 3, 4. Hartung. die
Relig. d. BRómer t, 1. p. 77. Scaurus consul a. 647 (107) in
sacris ibi faciundis aliquid neglexisse videtur. Aliter sentit Rubino
über róm. Verf. u. Gesch, t. 1. p. 401. ^

Cicero p. Deiotaro c. 11. Cn. Domitius cum tri-
bunus plebis M. Scaurum in iudicium populi vocas-
set, Scaurique servus ad eum clam domum venisset
et crimina, in dominum delaturum se esse dixisset,
apprehendi hominem iussit ad Scaurumque deduci.

Idem refert Valerius Max. 6, 5, 5. Dio Cassius
Fragm. N. 100. (N. 228. in versione Tafelii).

6. Oratio pro se de pecuniis repetundis contra Q. Servilium
Caepionem.

Ea causa acta est a. 663 (91).

Cicero or. p. Scauro 1, 2. Heus est factus a
Q. Servilio Caepione lege Servilia, cum iudicia penes
equestrem ordinem essent et P. Rutilio damnato nemo
tam innocens videretur, ut non timeret illa.

lege Servilia] quam Servilius Glaucia tulerat, ut ex Asconio apparet,

Asconius in Scaurianam p. 24. Q. Servilius Caepio
Scaurum ob legationis Asiaticae invidiam et adversus
leges captarum pecuniarum reum fecit repetundarum
lege, quam tulit Servilius Glaucia. Scaurus tanta
fuit continentia animi et magnitudine, ut Caepionem
contra reum detulerit et breviore die inquisitionis
accepta effecerit, ut ille prior causam diceret , M.
quoque Drusum tribunum pl. cohortatus sit, ut iu-
dicia commutaret. —

legationis ÁAsiaticae] de legatione Asiatica Scauri sic tenendum.
Antequam eruperat bellum Mithridaticum, inlercessit populo romano
simullas cum Mithridate rege, erantque variae in Asiam ad regna
Cappadociae et Bithyniae legationes inissae, quarum aliquam obibat
Scaurus. — Wesseling Observatt. p. 36—40. Suspicio orla erat,
M. Scaurum pecunia a Mithridate rege corruplum esse, (Val. Max.
3, 7, 8.) et pecunias a sociis extorsisse.

Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 1

258

7. Oratio pro se de pecuniis repetundis contra M. Brutum.

In eadem causa dicta videtur a. 663 (91).

M. Brutus is est, qui propter multas accusationes
accusator cognominatus est, cuiusque Orationes infra
memorabimus,

Cicero pro Fonteio c. 13. M. 44emilium Scaurum,
summum nostrae civitatis virum, scimus accusatum
a Bruto. Extant orationes, ex quibus intelligi potest,
multa in illum ipsum Scaurum esse dicta. Falso,
quis negat?

Charisius p. 74. M. Scaurus contra Brutum de
pecuniis repetundis: Praefecti fabrum.

— . Diomedes p. 398. Scaurus contra Brutum: Prae-
fecti fabrum.

— . Charisius p. 124. M. Scaurus . . . [46] pecuniis
repetundis: M. Brutum ita officiose atque observan-
ter . . . ites triumphavere.

M. Scaurus] An legendum M. Scaurus orat. de[pecuniie repetundis
contra M. Brutum? Lindemann coniicit; JM. Scaurus orat. de
pecuniis repetundis: Marcum Brutum ita officiose atque obser-
vanter ipsi milites triumphaturi tractavere.

8. Orationes contra Q. Caepionem.

Ea est habita a. 663 (91).

Asconius in Scaurianam p. 21. Q. Servilius Caepio
Scaurum ob legationis A4siaticae invidiam et adversus
leges pecuniarum captarum reum fecit repetundarum
lege. .Scaurus tanta fuit continentia animi et mag-
nitudine, ut Caepionem contra reum detulerit et bre-
viore die inquisitionis accepta effecerit, ut ille prior
causam diceret, M. quoque Drusum tribunum pl.
cohortatus sit, ut iudicia commutaret.

Drusum trib, pl.] Drumann t. 1. p. 27. scribit: Diese Processe
hángen zum Theil mit wichtigen Veránderungen in dcr Verfassung
usammen, mit der lex Domitia de sacerdoliis v. J. 104. und mit
der lex iudiciaria v. J. 91. Scaurus beslárkte Livius Drusus in
dem Entschlusse, das Sempronische Gesetz durch ein anderes zu
Gunsten des Senales aufzuheben. Vid. Marquardt H. Equit. p. 34.

259

Charisius p. 85. Pulturius. M. 4emilius Scaurus
contra Q. Caepionem actione secunda: Nefarius vul-
turius, patriae parricida. Idem in eadem: Scaurus,
vulturius reipublicae.

idem) legendum est. Idem. ἐπ eadem Scaurus: Vulturius reipub.
non enim Scaurus semetipsum vulturium reipublicae appellavit, sed

Caepionem adversarium. similiter Charisius p. 132: Idem in eadem

Cato etc. Lindemannus aliter sentit: Scauri nomen, ait, maledicto

addito dehonestalur, quod sic explicandum, ut statuamus, Scauri
ex Caepionis aut alius adversarii persona illud attulisse,

9. Oratio pro se contra Q. Varium tribunum pl.

Ea oratio habita a. 664 (90).

Appianus Bell. Civil. 4, 37. Οἱ ἱππεῖς ἐπίιβα-
0v ἐς συχοφαντίαν τῶν ἐχϑρῶν τὸ πολίτευμα αὐτοῦ
(4ρούσου) τιϑέμενοι, Κόιντον Οὐάριον δήμαρχον ἔπεισαν
εἰσηγήσασϑαι, χρίσεις εἶναν xarà τῶν τοῖς ᾿Ιταλεώταις
ἐπὶ τὰ κοινὰ (ιανερῶς ἡ κρύφα βοηϑούντων. ἐλπίσαντες
τοὺς δυνατοὺς ἅπαντας αὐτίκα εἰς ἔγκλημα ἐπίφϑονον
ὑπαξεσϑαι, καὶ δικάσειν μὲν αὐτοὶ, γενομένων δ᾽ ἐχείνων
ἐχποδὼν, δυνατώτερον ἔτι τῆς πόλεως ἐπάρξειν. Τὸν
μὲν δὴ νόμον ἀπαγορευόντων τῶν ἑτένων δημάρχων μὴ
τίϑεσθαι, περιστάντες οἱ ἱππεῖς σὺν ξιφιδίοις γυμνοῖς
ἐχύρωσαν. Ὡς δ᾽ ἐκεκύρωτο, αὐτίκα τοῖς ἐπιφανεστάτοις
τῶν βουλευτῶν ἐπεγράφοντο κατήγοροι.

Valerius Max. 8, 6, 4. Q. artus, propter obscu-
rum ius civitatis Hybrida cognominatus, tribunus pl.
legem adversus intercessionem collegarum perroga-
vif, qua iubebat quaeri, quorum dolo malo socii ad
arma. ire coacti essent, magna cum clade reipublicae.
Sociale enim prius , deinde civile bellum excitavit.

Asconius in Scaurianam p. 22. Jtalico bello exorto,
cum ob sociis negatam civitatem nobilitas in invidia
esset, Q. Varius tribunus pl. legem tulit, ut quaere-
retur de iis, quorum ope consiliove socii contra popu-
lum romanum arma sumsissent. "Tum Q. Caepio,
vetus inimicus Scauri , sperans invenisse 86 occasionem

260

opprimendi eius egit, ut Q. Varius tribunus pl. belli
concitati crimine apud se Scaurum iuberet adesse
anno LXXII. lle per viatorem accersitus , cum
iam ex morbo male solveretur, dissuadentibus amicis,
ne se in illa valetudine et aetate invidiae populi
obiiceret , innixus nobilissimis iuvenibus processit in
forum, deinde accepto respondendi loco dixit: Q.

» Varius Hispanus M. Scaurum principem senatus

socios in arma ait convocasse. M. Scaurus princeps
senatus negat; testis nemo est. | Utri vos, Quirites,
convenit credere? Qua voce ita omnium commutavit
animos, ut ab ipso etiam tribuno dimitteretur.

Cicero p. Scauro c. 4. 3. .4b eodem Q. Caepione
lege Varia custos ille rei publicae proditionis est in
crimen vocatus, vexatus a Q. Vario tribuno pl. est
non multo ante.

Aurelius Victor de Vir. lll. c. 72. Scaurus senex
cum a Vario tribuno pl. argueretur, quasi socios et
Latium ad arma coegisset, ad populum ait: Varius
Sucronensis Jemilium Scaurum ait socios ad arma
coegisse, Scaurus negat. Utri potius credendum putatis?

Valerius Max. 3, 7, 8. M. Scaurus cum pro
rostris. accusaretur, quod a rege Mithridate ob rem
publicam | prodendam pecuniam accepisset ,, causam
suam ita egit: Est enim iniquum , Quirites, cum
inter alios vixerim , apud alios me rationem vitae
reddere. | Sed tamen audebo vos, quorum maior
pars honoribus et actis meis interesse non potuit,
interrogare: Varius Sucronensis Aemilium Scaurum,
regia mercede corruptum, imperium populi romani
prodidisse ait; 4emilius Scaurus huic se af finem
esse culpae negat. .Utri creditis? Cuius dicti admi-
ratione populus commotus V'arium ab illa. dementis-
sima actione pertinaci clamore depulit.

est iniguum] eadem verba Plutarchus Catoni maiori tribuit c. 13, ut
in oratione Catonis pro se adversus C, Cassium diximus p. 111.

epud alios me] apud illos meae rationem vitae, Codex regius ap.
Duebnerum.

261

Quintil. 5, 42, 9. Probationes adiiciunt, quas
παϑητικὰς vocant, ductas ex affectibus. Inde enim
illa nobilis Scauri defensio: Q. Varius Sucronensis
ait, Aemilium Scaurum rem publicam populi romani
prodidisse. emilius Scaurus negat!

10. Oratio pro se contra Q. Caepionem.

Ea oratio habita a. 664 (90).

Scaurus bis eodem anno lege Varia in iudicium vo-
catus est, primum ab ipso Vario tribuno pl. auctore
legis, deinde cum ab accusatione destitisset, Q. Caepio
causam recepit.

Argumentum ex praecedente oratione petendum.

Extabat etiam oratio Q. Caepionis in M. Aemilium
Scaurum lege Varia. Ν

XXXIX. M. Junius Brutus.

Drumann €sesch. Roms t. 4. p. 6.

Cicero Bruto 34. JZJisdem temporibus (cum M.
Scauro et P. Rutilio Rufo) M. Brutus, in quo mag-
num fuit, Brute, dedecus generi vestro, qui cum
tanto nomine esset, patremque optimum virum ha-
buisset et iuris peritissimum, accusationem factitave-
rit, ut Athenis Lycurgus. Is magistratus non petivit,
sed fuit accusator vehemens et molestus, ut facile
cerneres naturale quoddam stirpis bonum degenera-
visse vitio depravatae voluntatis.

Cicero de Offic. 2, 14. | Duri hominis vel potius
vix hominis videtur periculum capitis inferre multis.
Id cum periculosum ipsi est, tum etiam sordidum
ad famam committere, ut accusator nominere, quod
contigit M. Bruto summo genere nato, illius filio,
qui iuris civilis in primis peritus fuit.

1. Oratio in M. Aemilium Scaurum.

Ea est habita a. 663 (91). "Vide orationes Scauri.

262

Cicero p. Fonteio. 13. M. Aemilium Scaurum
summum nostrae civitatis virum scimus accusatum
a M. Bruto. Extant orationes, ex quibus intelligi
potest, multa in illum ipsum Scaurum esse dicta.
Falso, quis negat? verumtamen ab inimico dicta et
obiecta.

9. Oratio in Cn. Plancum.

Ea causa acta fertur a. 602 (91). Drumann t. 4, p. 66.

Pro Cn. Planco adversus Brutum dixit L. Licinius
Crassus, ex cuius oratione aliquot supersunt fragmenta.

Vid. orat. Crassi, ubi locos Cic. de Orat. 2, 54
et 55. p. Cluentio 51. Quintil. 6, 3, 44. qui eiusdem.
causae meminere, dedimus.

Plinius Hist. 36, 3. L. Crassum oratorem illum,
qui primus peregrini marmoris columnas habuit in
eodem Palatio, Hymettias tamen nec plures sex aut
longiores duodenum pedum, M. Brutus in iurgüs
ob id Venerem Palatinam appellaverat.

IM. Brutus] fortasse in hac oralione tali modo in Crassum invectus est.

XL. C. Sulpicius Galba Servii filius.

Filius Ser. Sulpicii Galbae, oratoris celeberrimi, de
quo supra diximus p. 164. Quaesturam gessit a. 634 (120).
Deinde cum fama esset, eum quoque a Iugurtha rege
pecunia esse corruptum, lege Mamilia a. 644 (110)
condemnatus est.

Cicero Bruto c. 33, 6. Huic (Caio Graccho) suc-
cessit aetati C. Galba Servii illius eloquentissimi virt
Jilius, P. Crassi eloquentis et iuris periti gener.
Laudabant hunc patres nostri, favebant etiam propter
patris memoriam, sed cecidit in cursu: nam rogatione
Mamilia Iugurthinae conturationis invidia, cum pro
sese ipse dixisset, oppressus est. Extat etus per-
oratio, qui epilogus dicitur, qui tanto in honore
pueris nobis erat , ut eum edisceremus. | Hic, qui in

263

collegio sacerdotum esset, primus post Romam con-

ditam iudicio publico est condemnatus.
primus] pontifices enim romani usque ad illa tempora non magistralibus
sed ponlifici maximo subiecli erant. Dionys. Antiqu. Rom 2, 73.

oí zovríquxag εἰσὶν ἀνυπεύνυνος πάσης δίκης τε καὶ ζημίας,
οὔτε βουλῇ λόγον ἀποδιδόντες οὔτε δήμῳ.

Oratio pro se maiestatis.

Ea habita est a. 644 (110).
Argumentum pete ex loco superiore.

XLI. P. Rutilius Rufus.

Anno circiter 600 (154) natus est. Tribunatum plebis
eum obtinuisse a. 639 (115), postquam anno priore, id
est, anno legitimo repulsam tulisset, dicunt Pighius atque
Ellendt p. LI. Alii enim, inter quos Maiansius (ad
XXX Iurisconsultorum Fragmenta Commentarii T. 2,
p. 3) et Clinton in Fastis t. 3. p. 147., tribunum pl.
fuisse negant, innixi auctoritate loci Cieeroniani in or.
p. Plancio c. 21. Praeturam gessit a. 643 (111).
Consulatum petens a. 647 (107) repulsam tulit: M.
enim Aemilius Scaurus iterum consul eo anno creabatur,
unde a Rutilio ambitus accusatum diximus. Sed duobus
annis post consul factus est a. 649 (105). Deinde a. 659
(95) Q. Mucii Scaevolae, (Pont. max.) Asiae proconsulis,
legatus fuit (Perizonii Animadv. hist. p. 58). Heversus
ex Asia, ab equitibus, qui tum iudicia exercebant, accusa-
tur, utqui publicanos in provincia laesisset, et in exiliuin
ejicitur a. 662 (92). Atque initio exilii sui Mytilenis
vixit, deinde Simyrnam profectus est, nec Romam redire
cupivit, etsi Sulla dictator a. 673 (81) eum restituerat,
et revocaverat. Seneca de Beneficiüis 6, 37. Senem
visit Smyrnae Cicero in itinere Asiatico a. 676 (78).
Cic. in Bruto c. 22.

Cieero Bruto 29. De Scauro et Rutilio breviter
licet dicere, quorum neuter summi oratoris habuit

264

laudem, et uterque in multis causis versatus erat.
In quibusdam laudandi viri , etiamsi maximi ingenii
non essent, probabiles tamen industria. Quamquam
his quidem non omnino ingenium, sed oratorium
ingenium defuit. c. 30. Rutilius in quodam tristi
et severo genere dicendi versatus est. Sunt eius
orationes ieiun ae, multa praeclara de iure, doc-
tus vir et. graecis literis eruditus, Panaetii auditor,
prope perfectus in Stoicis, quorum peracutum et
artis plenum orationis genus scis tamen esse exile,
nec satis populari assensioni accommodatum. ---
Habemus igitur in. Stoicis oratoribus Rutilium, Scau-
rum in antiquis; utrumque tamen laudemus, quoniam
per illos ne haec quidem in civitate genera hac ora-
toria laude caruerunt.

1. Oratio adversus M. Aemilium Scauruim ambitus.

Ea est habita a. 647 (107). "Vid. oratio Scauri.

Rutilius et Scaurus a. 647 (107) unma consulatum
petebant: Scaurus obtinuit, — Rutilius competitorem
ambitus accusat, sed absolvitur reus.

Cicero Bruto. 06. Rutilius in. quodam tristi et
severo genere dicendi versatus est, et uterque (Scau-
rus et Rutilius) natura vehemens et acer. [taque
cum una consulatum petivissent, non ille solum, qui
repulsam tulerat, accusavit ambitus designatum com-
petitorem, sed Scaurus etiam absolutus Rutilium
in iudicium vocavit.

2. Oratio pro se contra M. Aem. Scaurum.

Ea est dicta a. 647 (107).

Seaurus Rutilium. competitorem consulatus ambitus
reum fecit. C. Canius Rutilio in hac causa aderat.
Cic. de Orat. 2, 69.

Argumentum ex praecedenti oratione atque ex oratione
Scauri petendum.

C—— — — o

265

8. Oratio pro lege sua de tribunis militum.

Dicta a. 649 (105).

Maiansius (ad triginta Iuris cons. Fragmenta T. .2.
p. 9) scribit: P. Rutilius consul legem tulit de tribunis
militum a consule creandis.

Festus p. 261. Rufuli tribuni mil (itum appella-
bantur, quos) consul faciebat, n (on populus, de quo-
rum iure quod) Rutilius Rufus legem (tulerat, qua
eis cavebatur multis) modis: sic enim eleva (verant eos,
ut praepondera)bant ii qui populi suffr (agiis creabantur,
Rufi a) cognomine ΜΠ δίς post Rufuli appellati
sunt.)

4. Oratio de modo aedificiorum,

Eam Rutilius in consulatu habuisse videtur a. 649
(405).

Suetonius August. c. 89. Etiam libros totos et
senatui recitavit et populo notos per edictum saepe
fecit, ut orationes Q. Metelli de prole augenda et
Rutilii de modo aedificiorum, quo magis persuaderet,.
utramque rem non a se primo animadversam,
sed antiquis tam tunc curae fuisse.

Q. Metelli] Krause Fragm, Histcricorum p. 232. delet Q. «cum

cod. Berolinense,

Augustus insanis domuum et villarum exstructioni-
bus oceurrere volens, recitavit in senatu orationem Hu-
tilii de modo aedificiorum, modumque ipse praefinivit
aedificiis. Rutilius enim in ea oratione de altitudine et
latitudine privatarum aedium praecepit certumque modum
sive numerum pedum ,statuit. Nec raro eos multatos
esse, qui in hac re peccarent, certum est, exemplumque
affert Valerius Maximus 8, 4, 7: A4dmodum severae
notae et illud populi iudicium, cum M. .4emilium
Porcinam a L. Cassio 4ccusatum | crimine nimis
sublime extructae villae in Alsiensi agro gravi multa
offecit. Conf. Maiansius ad XXX iuriscons. Fragm.
t. 2. p. 16.

266

5. Oratio pro L. Caerucio ad populum.

Annus incertus, quo fuerit habita. Sed ante annum
662 (92), quo anno Rutilius in exilium eiectus est,
habitam, satis constat.

Argumentum orationis obscurum.

Diomedes p. 372. P. Rutilius de vita sua: Uni
una ostentata est. Item pro Lucio Caerucio ad po-
pulum ex hoc derivavit participium : quod ego me spero
osteuturum, non ostensurum.

osteniata est] legendum ostenta est, quod quivis videat, Dio-
medis locum legens attente. — Duebner.

Item pro L. Caerucio] Priscianus T, |. p. 493. Cato pro L. Cae-
eare ad populum: Quod ego me spero ostenturum. Maiansius p.

15 adnotat, ,/oc fragmentum perperam Catoni tribuit Priscianus,
cum JDiomedi antiquiori polius credere debeamus." — Cont.
supra p. 137.

6. Oratio pro se repetundarum contra publicanos.

Causa celeberrima acta est a. 662 (92). Conf..
Clinton ad ἢ. a. Perizonius Ánimad. hist. p. 58. Mad-
wig ad Asconium p. 110.

Rutilius optimatium erat et pro senatu stetit. atque
illis temporibus ii, qui causam optimatium defendebant,
magna pericula experti sunt, propterea quod iudicia
penes homines populares, id est, adversarios optimatium
erant, Cum igitur Rutilius, Q. Mucii Scaevolae (Pont. max.)
legatus a. 659 (95), in Asia provincia publicanos , adversa-
rios optimatium, offendisset et fenerationem iniuriasque
eorum cohibuisset, hi irati litem ei Bomam reverso a.
662 (92) intenderunt, atque a iudicibus, qui publicanis
favebant, condemnatus est. JAccusator HRutilii erat Api-
cius quidam. Athenaeus lib. IV. p. 168. ed. Commel.
T. 1. p. 375. ed. Dind. παρὰ δέ Ῥωμαίοις μνημονεύεται,
᾿Απικιόν τινα ἐπὶ ἀσωτίᾳ πάντας ἀνϑρώπους ὑπερηκον-
τιχέναι. οὗτος δ᾽ ἐστὶν Αἰπίκιος ὁ καὶ τῆς φυγῆς ἄιτιος
γενόμενος ἱουτιλίῳ τῷ τὴν ᾿Ῥωμαικὴν ἱστορίαν ἐχδεδω-
xor, τῇ ᾿Βλλήνων φωνῇ.

267

Livius Epit. lib. 70. P. Rutilius, vir summae in-
nocentiae, quoniam legatus Q. Mucii proconsulis a
publicanorum | iniuriis 4siam | defenderat, | invisus
equestri ordini, penes quem iudicia erant, repetun-
darum damnatus in exilium missus est.

Velleius 2, 13. Drusus senatui priscum restituere
cupiebat decus et iudicia ab equitibus ad. eum trans-
ferre ordinem: quippe eam potestatem nacti equites
Gracchanis legibus, cum in multos clarissimos atque
innocentissimos viros saevissent, tum P. Rutilium,
virum non seculi sui, sed omnis aevi optimum , in-
terrogatum lege repetundarum, maximo cum gemitu
civitatis damnaverant.

Cicero Bruto c. 30. Rutilius innocentissimus cum
in iudicium vocatus esset (quo iudicio convulsam
penitus scimus esse rem publicam), cum essent eo
tempore eloquentissimi viri L. Crassus et M. Anto-
nius consulares, eorum adhibere neutrum voluit.
Dixit ipse pro sese, et pauca C. Cotta, quod sororis
erat filius. Sed Q. Mucius enucleate ille quidem et
polite , ut solebat, nequaquam autem ea vi atque
copia, quam genus illud iudicii et magnitudo causae
postulabat.

C. Cotto] C. Aurelius Cotta, de quo infra dicemus,

Q. Mucius] Q. Mucius Scaevola pontifex maximus, non Scaevola
augur. Vid. Onomast. Tullianum. p. 407.

Cic. p. Fonteio c. 13. P. Rutilius ipse, homo
sanctissimus et temperantissimus, multa audivit in
sua causa, quae ad suspicionem stuprorum, ad libi-
dinem pertinerent. | Conf. Cic. de Orat. 1, 53. p.
Scauro 14, 2. Quintil. XI, 4, 12. Orosius 5, 17.

Florus 3, 17. Judiciaria lege Gracchi diviserant
populum romanum, οἱ bicipitem ex una fecerant ci-
vitatem. Equites romani tanta potestate subnixi , ut
qui fata fortunasque principum haberent in manu,
interceptis vectigalibus peculabantur suo iure rem-
publicam. | Senatus exitio Metelli, damnatione Ruti-
lii debilitatus omne decus maiestatis amiserat.

268

Valerius Max. 2, 10, 5. Quid damnatione, quid
exilio miserius? 4tqui P. Rutilio conspiratione pub-
licanorum perculso auctoritatem adimere non value-
runt. Cui Asiam petenti omnes provinciae illius
civitates legatos secessum eius oppertentes obviam
miserunt. Exulare aliquis hoc loco an triumphare
iustius dixerit?

Dio Cassius Fragm. Peiresc. N. 106, 107, 108.
(N. 236 in Versione 'Yafelii.)

1. Oratio ficta ad Mithridatem regem.

Constat, bellum Mithridaticum a. 666 (88) erupisse.
Mithridates rex cives romanos, in Ásia degentes, inter-
fici iubet. Malevoli ridiculum spargebant rumorem,
quasi Rutilius exul odio patriae Mithridati persuasisset,
ut tale erimen committeret.

Plutarchus v. Pompeii c. 37. Ocogavng δὲ καὶ Povri-
λίου A0 y ov evgeO rjvat. φησι παροξυντιχὸν ἐπὶ τὴν ἀναίρε-
σιν τῶν ἐν oie Ῥωμαίων. 0 καλῶς εἰχάξουσιν οἱ πλεῖστοι
χαχοήϑευμα τοῦ Θεοφάνους εἶναι, τάχα μὲν οὐδὲν αὐτῷ
τὸν ᾿ουτίλιον ἐοικότα μισοῦντος, εἰχὸς δὲ καὶ διὲ
Πομπήϊον, οὗ τὸν πατέρα παμπόνηρον ἀπέδειξεν 0' Pov-
τίλιος ἐν ταῖς ἱστορίαις.

λόγον] oralionem intelligendam poto, nec aliler Maiansius p. 13. —

Heeren aulem: ín libro de fontibus Plutarchi p. 165 litteras sive

epistotam tradit. | Quoimnodo autem cunque res se habeat, Plularcho

assentior, qui a Theophane hanc narrationem inepte fictam esse

scribit.

XLIH. C. Flavius Fimbria.

Quaestor a. 6233 (121), tribunus pl. a. 639 (115),
postquam anno priore repulsam tulisset, aedilis pl. a.
649 (112), praetor a. 645 (109), consul a. 650 (104).
Consulatus certus, reliqui magistratus incerti et a Pigbio
ficti.

Cicero Bruto c. 84. C. Fimbria temporibus iisdem
fere, (cum C. Graccho, Scauro et Rutilio) sed longius

209

aetate provectus, habitus est sane, ut ita dicam,
truculentus, asper, maledicus, genere toto paulo fer-
vidior atque commotior, diligentia tamen et virtute
animi atque vita bonus auctor in senatu. Idem tole-
rabilis patronus nec rudis in iure civili, et cum virtute
tum etiam ipso orationis genere liber, cuius ora-
tiones pueri legebamus, quas iam reperire vix
possumus.

Cic. de Orat. 2, 22, 91. Fufius nervos in dicendo
C. Fimbriae, quos tamen habuit ille, non assequitur,
oris pravitatem et verborum latitudinem imitatur.

Oratio pro se contra M. Gratidium.

C. Flavius Fimbria praetor provinciam sortitus a.
645 (109), et ex provincia reversus a. 648 (106) reus
est factus repetundarum a M. Gratidio, sed absolvitur.
Pighius t. 3. p. 142. "Valerius Max. 8, 5, 2.

Cic. Brut. 45. M. Gratidius accusavit C. Fimbriam.

XLIII. Titus Albucius.

Tribunus pl. a. 642 (112), aedilis pl. a. 645 (109),
praetor a. 648 (106), et Sardiniam provinciam obtinuit
a. 649 (105), unde reversus a. 654 (103) repetundarum
accusatur et damnatur. Albucium doctum hominem fuisse,
nec solum orationes, sed etiam libellos Luciliano charac-
tere, id est, satiras, scripsisse, constat (Varro de re
rust. 3, 2.), eiusdemque fit mentio apud Frontonem
p. 174. 4ibucius poeta aridus, Lucilius gracilis.

Cicero Bruto 35. Doctus etiam graecis T. Albu-
cius vel potius paene graecus. Loquor ut opinor,
sed licet ex orationibus iudicare. Fuit autem .the-
nis adolescens, perfectus Epicureus evaserat, minime
aptum ad dicendum genus.

T. Albucius] Lucius appellatur in Varrone de re rust. 3, 2. —
Sed Titum verum esse docuit Beier ad Cic. p. Scauro p. 202.

970

1. Oratio adversus Q. Mucium Scaevolam augurem repetun-
darum.

Ea causa acta videtur a. 634 (120).

Q. Mucius Scaevola augur Asiam sortitus obtinuit
ἃ. 633 (191), unde reversus ab 'T. Albucio repetunda-
rum reus est factus. Sed cum probaret, se Asiam iu-
stissime et innocenter rexisse, absolutus est.

Cic. de Orat. 2, 70. Bruto c. 26, 102. (In Ono-
mastico Tulliano s. v. 4. Mucius Scaevola augur p. 406.
alter locus Bruti 30, 115 errore (opinor) ad causam
repetundarum Sceaevolae auguris refertur, cum potius
de causa Rutilii Rufi, cui aderat Mucius Scaevola pon-
tifex Max., agatur.

$9. Oratio pro se contra C. Iulium Caesarem Strabonem.

Ea dicta est a. 654 (103). Drumann T. 3. p. 126.

T. Albucius a. 649 (105) Sardiniam provinciam sor-
titus, in ea administranda male se gessit. Unde Romam
reversum Sardi ἃ. 054 (102) in iudicium vocabant eorum-
que suscepit causam patronus C. Iulius Caesar Strabo,
de cuius orationibus postea dicemus. Albucius in exi-
lium it Athenas. Cicero de Offic. 2, 44. Suetonius
Caes. 55. Cicero Divin. in Caecilium 19. Appuleius de
Magia p. 316. Cic. or. p. Scauro $. 40. p. 202. ed.
Beier. Damnatus est T. Albucius ex Sardinia non-
nullis etiam laudantibus Sardis.

XLIV. Ο. Lutatius Catulus.

Consul factus est a. 652 (102), postquam ter repul-
sam tulerat. Conf. Wunder ad Cic. p. Plancio 5, 12.
Orellius in Onomast. Occisus per Marium bello civili
a. 667. (87). Cic. "Tuscul, 5, 19. Ellendt ad Cic. de
Orat, 3, 3, 9.

Extant Catuli epigrammata duo in Anthologia latina
T. 1. p. 12. ed. meae, eundemque lasciva carmina fecisse,

271

testatur Plinius Ep. 5, 35. Praeterea de consulatu suo
et de rebus suis gestis scripsit: nam valde insignis erat
in bello Cimbrico atque Mariano. Conf, Val. Max.
VIII, 15, 9. IX, 12, 4.

Cicero Bruto c, 35. Jam Q. Catulus non antiquo
illo more, sed hoc nostro, nisi quid ,fieri potest per-
fectius, eruditus. Multae literae, summa non vitae
solum atque naturae, sed orationis etiam comitas,
incorrupta quaedam latini sermonis integritas, quae
perspici cum ex orationibus eius potest, tum facillime
ex eo libro, quem de consulatu et de rebus gestis
suis conscriptum molli et Xenophontio genere sermo-
nis misit ad A4. Furium poetam. — Fuit in Catulo
sermo latinus, quae laus dicendi non medicoris ab
oratoribus plerisque neglecta est. — Nec habitus est
tamen princeps in numero patronorum, sed erat ta-
lis, ut, cum quosdam audires, qui tum erant prae-
stantes, videretur esse inferior; cum autem ipsum
audires sine comparatione, non modo contentus esses,
sed melius non quaereres.

A. Furium poetam] | A. Furius Ántias Annaliun libros versibus hexa-

welris scripsit. Conf. Weichert Poet. lat. rel. p. 352.

Ibidem c. 74, 259. Catulus erat ille quidem minime
indoctus, ut a te paulo est ante dictum, sed tamen
suavitas vocis et levis appellatio litterarum bene lo-
quendi famam conf'ecerat.

Cic. de Orat. ὃ, 7. Catulo non solum nos latini
sermonis, sed etiam graeci ipsi solent suae linguae
subtilitatem elegantiamque concedere.

Ibidem 3, 8, 29, Quid iucundius auribus nostris
umquam accidit huius oratione Catuli? quae est pura
sic, ut latine loqui pene solus videatur, sic autem
gravis, ut in singulari dignitate omnis tamen adsit
humanitas et lepos. Quid multa? ipsum audiens
equidem sic iudicare soleo, quidquid aut addideris
aut mutaveris aut detraxeris, vitiosius et deterius
futurum.

272

Quintilian. XI, 3, 35. Laudatur in Catulo suavis
appellatio litterarum.

1. Laudatio funebris Popilliae matris.

Cic. de Orat, 2, 411, 44. Jn eo quidem genere
(laudationum) scio et me et omnes, qui affuerunt, delec-
tatos esse vehementer, cum abs te, Catule, est Popillía,
moter vestra, laudata, cui primum mulieri hunc ho-
norem in nostra civitate tributum puto.

cui primum mulieri] v. Kreuzer Róm. Antiquitáten p. 454., ubi de
laudationibus mulierum locutus est. Ellendt ad h.l. scribit: ma-
tronis eum honorem tributum esse post tumultum Gallicum Livius
narrat |. 5, 50. Quare more diu intermisso factum esse. puto,
ut nullius ante Popiliam mulierie pro concione laudatae memoria
ecripta extaret.

XLV. Q. Caecilius Metellus Numidicus.

Drumann Roms Geschichte T. 2. p. 37, scribit,
Metellum praetorem fuisse a. 642 (112), anno deinde
sequenti Siciliam provinciam obtinuisse, et a. 644 (110)
reversum, repetundarum postulatum et absolutum esse.
Consul fuit a. 645 (109) et bello contra Iugurtham in
Numidia gesto cognomen Numidici meruit, Censor a.
652 (102). Postea a. 654 (100) per Marium consulem
in exilium eiicitur, unde a. 655 (99) restituitur.

Cicero Bruto c. 35. Q. Metellus Numidicus et
eius collega M. Silanus dicebant de re publica, quod
esset illis viris et consulari dignitati satis.

Drumannus locum de Oratore 4, 49. huc refert,
quem Metello Macedonico potius vindicandum arbitror.
V. p. 159.

Velleius 2, 9. Eodem tractu temporum nituerunt
oratores Scipio Aemilianus, Laeliusque, Ser. Galba,
duo Gracchi, C. Fannius, Carbo Papirius. | Nec
praetereundus Metellus Numidicus et Scaurus
et ante omnes L. Crassus et M. Antonius. Quorum
aetati ingeniisque successere C. Caesar Strabo, P.
Sulpicius.

218

Gellius 4, 6. Metellus Numidicus gravis ac diser-
tus vir.

Gellius 17, 2. Q. Metellus INumidicus caste pure-
que lingua usus latina videtur.

Fronto Epist. p. 15. ubi gaudet, M. Aurelium ora-
tionem suam propria manu descripsisse. Quid tole, ait,
M. Porcio aut Q. Ennio aut C. Graccho aut Ticio
poetae , quid Scipioni aut Numidico, quid M. Tul-
lio tale usu venit? Quorum libri pretiosiores haben-
tur et summam gloriam retinent, si sunt Lampadione
aut Staberio aut .... aut elio... aut Attico aut
JVepote. | Mea oratio extabit M. Caesaris manu
scripta.

Scipioni] Scipioni Africano minori, cuius supra orationes recensuimus,

Lampadione] Lampadio, Staberius, Aelius Grammatici celeberrimi,
Atticus et Cornelius Nepos librarii fuisse traduntur.

1. Oratio pro se de repetundis.

Causa acta videtur a. 644 (110). Metellus Siciliam
provinciam obtinuisse fertur, unde reversus repetundarum
postulatus et absolutus est. Cic. in Verr. 3, 90. Epist.
ad Attic. 1, 16, 2. p. Balb. 5. Valerius Max. 2, 10.
Drumann t. 2. p. 27. Ellendt p. L VIII.

9. Oratio ad populum adversus Cn. Manlium tribunum pl.

Ea est habita a. 647 (107).

Oratio Metelli habita est adversus Cn. Manlium
Mancinum tribunum pl. a. 647 (107), qui ante omnes
auctor et suasor fuerat, Metellum ex Numidia revocandi
et Mario bellum Iugurthinum committendi. Sallust. Iug.
73. Cum autem Metellum in concionibus saepe lace-
rasset et lacessivisset, Metellus ipse, postquam invitus
et invidia plebis coactus provinciam reliquerat, Bomam
reversus orationem acerbam contra eum dixisse videtur.
Ceterum de argumento orationis et de nomine tribuni
pl. dissentiunt reliqui interpretes. Pighius enim t. 3.

Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 48

274

. p. 123. ad rogationem Mamiliam a. 644 (110) latam
(v. Salust. Iug. 40) referendam arbitrabatur, quam dissua-
sisse Metellum scribit; eumque in edit. pr. secutus eram.

Ellendt autem p. LX scribit: Si Mamilius homo tum
potens tantopere Metello obtrectavit, in ea quaestionis
severitate, quam describit Sallustius, vix ille (eo ipso
anno) consul factus esset. Alium igitur tribunum pl. intel-
ligendum putat, Cn. Manlium Maximum, cum Rutilio
consulem, quem sordidum et ignobilem genere diu ia-
cuisse scimus, priusquam ad consulatum perveniret.

— Priscianus t. 4, p. 369. Metellus INumidicus in
oratione, qua apud populum Cn. Manlio tribuno
plebis respondit: Nam ut aliis plerumque obvenienti
magistratu ob "metum statuae polliceantur. passive
ἐπαγγέλλωνται.

Cn. Manlio] sic legendum censeo. C. Manlio edd. ante Krehl nec
non cod. Genef, Sec, XI. teste Duebnero. |. C. Manilio codd, Krehlii,

aliis] pro aliis unus Rrehlii a/ias. Id verum videtur.

obvenienti] an advenienti? magistratu dativus est.

Gellius 6, 44. Cum inquinatissimis hominibus non
esse convicio decertandum, — non minus ex orattone
Q. Metelli INumidici , sapientis viri, cognosci potest
quam ex libris et disciplinis philosophorum. — erba
haec sunt Metelli adversus Cn. Manlium tribunum
pl, 4 quo apud populum in concione lacessitus iac-

— tatusque fuerat dictis petulantibus: Nunc quod ad
illum pertinet, Quirites, quoniam se ampliorem putat
esse, δὲ se mihi inimicum dictitaverit, quem ego mihi
neque amicum recipio neque inimicum respicio, in
eum ego non sum plura dicturus. Nam eum indig-
nissimum arbitror, cui a viris bonis benedicatur,
tum ne idoneum quidem, cui a probis maledicatur.
INNam si in eo tempore huiuscemodi homunculum no-
mines, in quo punire non possis, maiore honore quam
contumelia af.ficias.

Quirites, quoniam] | Quirites, qui Lion ex Guelferb, eumque sequebar
in edit. pr.

215

3. Oratio de triumpho.

Ea dicta est a. 647 (107.) Metellus invidia populi
coactus Numidiam provinciam relinquit, atque Mario
consuli bellum Iugurthinum defertur. Cum autem Me-
tellus Romam reversus esset, inimici eius amplius detrec-
tare eius laudes non modo non audebant, verum triumphus
ei unanimiter permittitur. Sallust. Iug, 88. Velleius 2, 14.

Gellius 12, 9. Honorem quoque mediam vocem
fuisse, et ita appellatum, ut etiam malus honos diceretur
et significaret iniuriam, id profecto rarissimum est.
Q. autem Metellus Numidicus in oratione, quam de
triumpho suo dixit, his verbis usus est: Qua in re
quanto universi me unum antestatis, tanto vobis quam
mihi maiorem iniuriam atque contumeliam facit,
Quirites, et quanto probi iniuriam facilius accipiunt
quam alteri tradunt, tanto ille vobis quam mihi peio-
rem honorem habuit. INam me iniuriam ferre, vos
facere vult, Quirites, ut hic conquestio, istic vitu-
peratio relinquatur. — Honorem, inquit, peiorem vo-
bis habuit quam mihi: cuius verbi sententia est, quam
ipse quoque supra dicit: maiore vos affecit iniuria et
contumelia quam me. Praeter huius autem verbi notio-
nem adscribendam esse hanc sententiam ex oratione Q.
Metelli existimavi, ut definiremus Socratis esse decre-
tum Κάκιον εἶναι τὸ ἀδικεῖν τοῦ ἀδικεῖσθαι.

facit] scilicet Moríus. de eo enim hac parte orationis loquitur Metellus.

. contumeliam facit] id loquendi genus Cicero in Antonio reprehendit.
Philipp. 3, 9. Mureti Var. Lectt. 6, 18.

4. Oratio ad populum de ducendis uxoribus.

Eam Metellus in censura a. 652 (104) habuisse tra-
ditur. Sed Gellius 1, 6. Metello Numidico, Livius
Metello Macedonico tribuit. Ego nescio quam recte,
Livio maiorem fidem adhibendam ratus quam Gellio,
orationibus JMacedonici pag. 160, fragmentum inserui.
Ac revera in dubium vocari potest, utri scriptori potius

276

sit fidendum. Nam etsi Livii multum apud me valet
auctoritas, tamen ignorantia quasi quaedam de antiquis-
simo rerum rotanarum statu interdum apparet, Gellius
autem, etsi ingenio longe inferior, multa et accurata
cognitione vetustarum literarum romanarum praeditus
est, ita ut in tali re minus facile errorem commiserit
quam Livius.

9. Oratio post reditum.

Ea dicta est a. 655 (99).

Cum Metellus Mario et tribunis pl. vehementer re-
sisteret, effecerunt, ut in exilium eiüiceretur a. 654
(100). Sed revocatur a. 655 (99) rogatione Q. Calidii
tribuni pl. Liv. Epist. 69. Appian Civ. B. 4, 33.

Unum tantum vestigium huius orationis, quam post
reditum ex exilio habuit, superest. Conf. Freinsheim
Supplem. Livii 1. 69, 53. :

Gellius 13, 28. Verba sunt Claudii Quadrigarii e
Annalium eius XIII: Contione dimissa Metellus in
Capitolium venit cum multis mortalibus; inde cum
domum proficiscitur, tota civitas eum reduxit.

Contione dimissa] contionem dimisit, postquam oralionem in concione

dixisset.

6. Orationes in Valerium Messalam repetundarum.

Metellus accusavit Valerium quendam Messalam, qui
in administranda provincia socios vexaverat peeuniasque
exegerat. Interpretibus adhuc non contigit, ut hunc Mes-
salam explorarent, ac nescio an sit M. Val. Messala,
quaestor a. 646 (108), qui deinde a. 661 (90) inter le-
gatos erat, qui bello Marsico contra socios exercitibus
praefuere, cuiusque meminit Appianus Bell. Civil. 4, 40.
Cramerus, qui de loco Gellii 1. 45, 14. (in Program-
mate a. 1827. Inest ad Gellium excursuum "T'rias.
Kiliae) scripsit, nihil aliud effecit, nisi ut probaret, hanc
accusationem demum post latas leges Serviliam et Aciliam

277

intentatam fuisse, quibus nimirum ih causis repetundarum
introducta fuit et ampliatio et comperendinatio: quarum
alterutra, inquit, in Messalino iudicio intervenisse, est
quod credamus: adducor enim mentione facta libri tertii
Accusationis, Quod si igitur Crameri opinionem am-
plectamur, causa de qua sermo est, non ante annum
fere 654 (100) acta videtur: leges enim Aciliam et Ser-
viliam de repetundis inter a. 648—654 latas esse cer-
tum est. Conf. Baiteri Index Legum p. 120, et 269 sq.

Gellius 15, 14. Apud Q. Metellum INumidicum
in libro 4ccusationis in Valerium Messalam tertio
nove dictum esse adnotavimus. | Verba ex oratione
eius haec sunt: Cum sese sciret in tantum crimen
venisse, atque socios ad senatum questum flentes
venisse, sese pecunias maximas exactos esse. — Pe-
cunias, inquit maximas exactos pro eo quod est
pecunias a se maximas exactas, Id nobis videbatur
graeca figura dictum. Graeci enim dicunt εἰσεπράξατό
με ἀργύριον, id significat , exegit me pecuniam.
Quod si id dici potest, etiam exactus esse aliquis
pecuniam dici potest.

XLVI. C. Memmius.

Tribunus plebis a. 643 (111). Sallust. Iug. 27, 30.
A. 650 (104) praeturam gessit et provinciam nescio
quam administravit, e qua reversus reus repetundarum

factus est a. 651 (103). Postea consulatum petens a.
654 (100) occiditur.

Fragmenta quidem nonnulla orationum C. Memmii
apud auctores meinorantur, sed plerumque alius Memmius
intelligitur, qui postea vixit et contra Lucullum atque
Caesarem orationes dixit, de quo infra diceinus.

Cicero Bruto 36. T'um etiam C. et L. Memmü
Juerunt, oratores mediocres , accusatores acres atque
acerbi. Itaque in iudicium capitis multos vocaverunt,
pro reis non saepe dixerunt.

278

Sallust. Iug. c. 30. C. Memmii facundia clara
pollensque fuit.

1. Concio post reditum L. Cornelii Bestiae.

Ea est habita a. 644 (110). L. Calpurnius Bestia
consul a. 643 (111) bellum contra Iugurtham susceperat,
sed a rege pecunia corrumpitur. Cum deinde Romam
reversus esset, Memmius tribunus pl. concionem contra
eum dixit.

Sallust. Iugurth. c. 30. C. Memmius, cuius de li-
bertate ingeni et odio potentiae nobilitatis supra
diximus , prorsus intentus; omni modo plebis animum
accendebat. | Sed quoniam ea tempestate Romae
Memmi facundia clara pollensque fuit, decere existu-
mavi unam ex tam multis orationem eius perscribere,
ac potissimum ea, dicam, quae in contione post re-
ditum Bestiae huiuscemodi verbis disseruit.

unam- perscribere] nec tamen eam Salustius ad verbum in librum

suum retulit, sed more suo cogilata Meinmnii stilo proprio formavit,

2. Oratio adversus L. Calpurnium Bestiam lege Mamilia.

Ea dicta est a. 644 (110). Bestiam defendit M.
Aemilius Scaurus, qui in bello Iugurthino Bestiae con-
sulis legatus fuerat. C. Mamilius Limetanus tribunus
pl. a. 644 (410) rogationem ad populum promulgavit,
uti quaereretur in eos, quorum consilio Iugurtha senati
decreta neglexisset, quique ab eo in legationibus aut
imperiis pecunias accepissent. Sallust. Iug. 40. Multi
nobiles hac lege accusati et damnati sunt, inter quos
L. Calpurnius Bestia Consul a. 643 (111) erat, quem
C. Memmius reum fecit. Constabat enim, eum pecunia
corruptum cum lugurtha pacem fecisse. Conf. Livii
Epit. 1. 64, Florus 3, 4. Orosius 5, 15. Drumann T.
2. p. 95.

Cic. de Orat. 2, 70, 283. Bellum etiam est , cum
quid cuique sit consentaneum dicitur: ut cum Scaurus

279

nonnullam haberet invidiam ex eo, quoil Phrygionis
Pompeii locupletis hominis bona sine testamento
possederat, sederetque advocatus' reo Bestiae, cum
funus quoddam duceretur , accusator C. Memmius,
vide, inquit, Scaure, mortuus rapitur, si potes esse
possessor.

Cic. Brut. 34. L. Bestia bonis initiis orsus tribu-
natus, vir et acer et non indisertus, tristes habuit
exitus consulatus : nam invidiosa lege Mamilia quae-
stione C. Galbam sacerdotem et quatuor consulares
L. Bestiam, C. Catonem, Sp. Albinum et L. Opimium,
Gracchi inter fectorem, Gracchani iudices sustulerunt.

Atque Ellendt putat p. LXI., Memmium non solum
Bestiam, sed una eadem lege Mamilia C. Galbam, L.
Opimium, Sp. Albinum in iudicium vocavisse: hi enim
omnes tunc damnabantur.

9. Dissuasio legis Serviliae.

Oratio dicta est a. 648 (106). Ellendt p. LXXIII.
putat, C. Memmium dissuasisse legem iudiciariam Ο),
Servilii Caepionis consulis a. 648 (106), contraque ora-
tionem eius ea dicta esse, quae ex Crassi oratione pro
lege Servilia ap. Cic. de Orat. 2, 59 et 66. leguntur.
In eadem stat sententia Drumaunus t. 4. p. 63,

4. Oratio pro se repetundarum.

Ea causa acta est a. 654 (403). Memmius post prae-
turam repetundarum postulatur, sed absolutus est. Valer.
Max. 8, 5, 2. Cicero pro Fonteio 7, 14. In edit.
priore fragmenta, quae sequuntur, huic orationi inserebam,
sed nune alii oratori, de quo infra dicemus, adscribenda
puto.

Suetonius Vita Terenti c. 3. Ο. Memmius in
oratione pro se ait: P. Africanus, qui a Terentio
personam mutuatus , quae domi luserat ipse, nomine
illius in scenam detulit.

.280

— Priscianus t. 4. p. 372. C. Memmius: Quam stulte
conficta, quam aperte sunt ementita! ἐψευσμένα.

XLVII. M. Antonius.

Natus a. 644 (143) vel secundum annales Clintonis
a. 612 (142), triennio maior quam Crassus, qui C. Laelio
et Caepione coss. a. 614 (140) natus est. Cic. Brut. 43.
Quaesturam in Asia provincia gessit a. 611 (113). Prae-
tor urbanus a. 650 (104), proconsul Ciliciae a. 651 (103).
Consul a. 655 (99). Censor a. 657 (97). Interfectus
iussu Marii Cinnaeque a. 667 (87). Vid. Drumann t. 4.
p. 00.

Cicero Bruto 36. Ego sic existimo, 4ntonium
Crassumque oratores fuisse maximos, et in his pri-
mum cum graecorum gloria latine dicendi copiam
aequatam. Omnia veniebant Antonio in mentem eaque
suo quaeque loco, ubi plurimum proficere et volere
possent , in maxime opportunis orationis partibus
collocabantur. Erat memoria summa, nulla medita-
tionis suspicio. Verba ipsa non illa quidem elegan-
tissimo sermone , sed in verbis et eligendis et collo-
candis et comprehensione devinciendis nihil non ad
rationem et tamquam ad artem dirigebat, verum
multo magis hoc idem in sententiarum ornamentis
et conformationibus. Sed cum haec magna in 4n-
tonio, tum actio singularis, quae si partienda est in
gestum atque vocem, gestus erat non verba exprimens
sed cum sententiis congruens, manus, humeri, latera,
supplosio pedis, status, incessus,: omnisque motus;
vox permanens, verum subrauca natura. c. 44. 4n-
tonii genus dicendi multo aptius iudiciis quam con-
cionibus.

Cicero de Oratore 3, 9, 32. Videtisne, genus
hoc quod sit Antonii? Forte, vehemens, commotum
in agendo, praemunitum et ex omni parte causae
saeptum , acre, acutum, enucleatum, in unaquaque
re commorans, honeste cedens, .acriter insequens,

284

terrens, supplicans, summa orationis varietate, nulla
nostrarum aurium satietate.

Velleius 2, 9. Eodem tractu temporum nituerunt
oratores Scipio .femilianus Laeliusque, Ser. Galba,
duo Gracchi, C. Fannius, Carbo Papirius, nec prae-
tereundus Metellus INumidicus et Scaurus, et ante
omnes L. Crassus et M. Antonius. Quorum aetati
ingeniisque successere C. Caesar Strabo , P. Sulpicius.

Valerius Max. 6, 8, 4. M. .4ntonius avorum
nostrorum temporibus clarissimus orator.

Macrobius Saturnal. 5, 4. Sunt stili dicendi duo
dispari moralitate diversi, unus est maturus et gravis
qualis Crasso assignatur, alter huic contrarius ardens
et erectus et infensus, quali est usus 4ntonius.

᾿ Diomedes p. 468. Si in penultimo fuerit tribrachys
vel dactilus, vel pyrrhichius, οἱ successerit vel tri-
brachys vel pyrrhichius vel molossus vel anapaestus,
erit structura, quae vel delumbis vel fluxa vel mollis
dicitur. Qua usus dicitur Antonius maior.

Antonius ipse nullas orationes edidisse traditur, sed
nihilominus et a Cicerone et ab aliis velut exempla elo-
quentiae saepe laudantur: librarii enim eas aut inte-
gras aut ex parte memoriae tradiderant.

Cicero in Oratore c, 38. Uterer exemplis domesticis,
nisi ea legisses, uterer alienis vel latinis, si ulla
reperirem. Sed Crassi perpauca sunt, nec ea iudi-
ciorum, nihil Antonii, nihil Cottae, nihil Sulpicii.

Cicero p. Cluentio 50. Hominem ingeniosum M.
"Antonium aiunt solitum esse dicere, idcirco se nullam
umquam orationem scripsisse, ut si quid aliquando,
quod non opus esset, ab se esset dictum, posset se
negare dixisse.

Valerius Max. 7, 3, 5. .4ntonius idcirco aiebat
nullam orationem scripsisse, ut,, si quid superiore
iudicio actum ei, quem postea defensurus esset, no-
citurum foret, non dictum a se affirmare posset.

Cic. Bruto 44. 7ellem aliquid Antonio praeter

282

illum de ratione dicendi sane exilem libellum
libuisset scribere.

1. Oratio pro se de incesto.

Causa virginum Vestalium acta est a. 640 (444)
mense Decembre. Conf. Fasti Clintonis ad h. a. Aemi-
lia, Licinia, Marcia, virgines Vestales cum stupri accu-,
satae essent, Antonius quoque culpae reus esse tradebatur.
Is autem iam e Roma profectus erat, ut in Asiam quaestor
peteret, cum nuntium acciperet, ut incesti accusaretur.
Revertitur, causam orat apud L. Cassium praetorem (ex-
tant denarii Cassii, memoriam huius causae repetentes ;
y. Eckhel D. NN. t. 5. p. 166.) et absolvitur. Crassus,
amicus eius, defensionem Liciniae virginis in eadem
causa suscepit, ut infra dicemus. |

Livius Epit. 63. emilia, Licinia, Marcia, vir-
gines Vestales incesti damnatae sunt, idque incestum
quemadmodum et. commissum | et deprehensum et
vindicatum sit, refertur. |

Valerius Max, 3, 7, 9. M. 4ntonius ille disertus
non respuendo, sed amplectendo causae dictionem,
quam innocens esset, testatus est. Quaestor profi-
ciscens in. Asiam, Brundusium iam pervenerat, ubi
literis certior factus, incesti se postulatum apud L.
Cassium praetorem, cuius tribunal propter nimiam
severitatem scopulus reorum dicebatur, cum id vitare
beneficio legis IMemmiae liceret, quae eorum, qui
reipublicae causa abessent, recipi nomina vetabat, in
urbem tamen recurrit. Quo tam pleno fiduciae bonae
consilio cum absolutionem celerem, tum profectionem

honestiorem consecutus est.

proficiscens] Roma profectus est a. 640 (114) mense Decembre:
anno enim 641 (113) quaesturam in Asia gessit.

Valer. Max. 6, 8, 4. M. Antonius, avorum no-
strorum temporibus clarissimus orator , incesti reus
agebatur. Cuius in iudicio. accusatores servum in

989

quaestionem perseverantissime postulabant , quod αὖ
eo, cum ad stuprum iret, laternam praelatam conten-
derent. — — — Sed plurimis laceratus verberibus
eculeoque impositus — omnem vim accusationis
custodita rei salute subvertit. )
Asconius in Milonianam p. 46. Quo tempore Sex.
Peducaeus tribunus pl. criminatus est, L. Metellum
pontificem maximum totumque collegium pontificum
male iudicasse de incesto virginum Vestalium , quod
unam modo 4emiliam damnaverat, absolverat autem
duas, Marciam e£ Liciniam, populus L. Cassium crea-
vit, qui de eisdem virginibus quaereret , isque et
utrasque eas et praeterea complures alias nimia
etiam, ut existimatio est, asperitate usus damnavit.
Macrob. Saturnal. 1, 10. Fenestella dicens Aemi-
liam virginem ΧΡ. Kal. lanuar. esse damnatam —
adiecit: Sequebantur eum diem Saturnalia. Mox ait:
Postero autem die, qui fuit XIII. Kal. Ianuar.
Liciniam virginem ut causam diceret iussam.

Fenestella] ex Fenestellae loco elucet, causam virginum imnense De-

cembre actain,

Orosius 5, 15. Dio Cassius Fragm. N, 91 et 92.
(N. 220 in versione Tafelii.)

2. Oratio in Cn. Papirium Carbonem.

Ea causa acta dicitur a. 641 (143). Vid. Zumptii
Annales. Quod falsum iudico: eo enim anno quaesturam
in Asia provincia gessit, itaque anno 642 (112) eam
assignandam opinor.:: Pighius Annal. t. 2. p. 118. annum
643 (111) significat,

Cn. Papirius Carbo Consul à. 644 (113) a Cimbris
vincitur castrisque exuitur. Livius Epist. lib. 63. Qua-
propter Antonius maiestatis eum postulavit, et sumto
atramento sutorio (Schusterschwarze oder Kupfervitriol)
voluntaria morte a iudicio. liberatus est. Cic. ad Famil,
9, 21, 3.

284

Appuleius Apologia p. 316. JNVeque autem gloriae
causa me accusat ut M. Antonius Cn. Carbonem,
C. lulius T. Albucium, P. Sulpicius C. NNorbanum,
L. Fufius Man. Aquilium, C. Curio Q. Metellum.
Quippe homines eruditissimi iuvenes laudis gratia
primum hoc rudimentum forensis operae subibant,
ut aliquo insigni iudicio civibus suis noscerentur.

C. Iulius] Beier ad Cic. de Off. 2, 14.
L. Fufius) Brutus Ciceronis c. 49 et 62.

Cicero de Officiis 2, 14. Sed cum sint plura cau-
sarum genera, quae eloquentiam desiderent, multique
in nostra repub. adolescentes et apud iudices et apud
senatum dicendo laudem assecuti sint, maxima est
admiratio in iudiciis, quorum ratio duplex est. Nam
ex accusatione et defensione constat: quarum etsi
laudabilior est defensio, tamen etiam accusatio pro-
bata persaepe est. Dixi paulo ante de Crasso, idem
fecit adolescens M. ;íntonius. Etiam P. Sulpicii
eloquentiam accusatio illustravit.

3. Oratio in Sex. Titium:tribunum pl.

Antonius consul a. 655 (99) contra Sex. Titium
tribunum pl. egit. Cum tunc temporis optimates prae-
valerent, Sex. Titius tribunus pl., qui Appuleium Satur-
ninum civem seditiosum imitabatur et lege agraria gra-
tiam plebis captabat, ab Antonio consule in iudicium
vocatus oppressus est,

Cicero de Orat. 2, 141, 48. Testimonium saepe
dicendum est ac nonnunquam etiam accuratius, ut
mihi necesse fuit in Sex. Titium, seditiosum civem
et turbulentum. | Explicavi in eo testimonio dicendo
omnia, consilia consulatus mei, quibus illi tribuno
plebis pro republica restitissem, quaeque ab eo con-
tra rempl. facta arbitrarer , exposui. Diu retentus
sum , multa audivi, multa respondi. Cic. p. Rabirio
perduell. 9. Val. Max. 8, 1. damn. 3.

285

4. Oratio pro Manio Aquillio contra L. Fuflum.

Ea est habita a. 656 (08). Vid. Clinton Fasti. Ellendt
p. LXIV. in ipso Antonii consulatu a. 655 (09) actam
putat causam. — Manius Aquillius, qui consul fuit a.
653 (101) et proconsul in Sicilia bellum servile ἃ, 655
(99) confecit, a L. Fufio (Cic. Brut. 62, de Offic, 2,
14. Appuleius Apolog. p. 316.) repetundarum accusa-
tus et ab Antonio defensus est. Actio celeberrima: nam
Antonius solus Man. Aquillium servavit: nec enim
erat innocens.

Livius Epit. 70. Cum Manius 4quillius de pe-
cuniis repetundis causam «diceret, ipse iudices rogare
noluit. M. 4ntonius, qui pro eo perorabat, tunicam
a pectore eius discidit, ut honestas cicatrices osten-
deret, quibus conspectis indubitanter absolutus est.
Cicero eius rei solus auctor.

Cicero p. Flacco c. 39. Manium 4quillium patres
nostri multis avaritiae criminibus testimoniisque con-
victum, quia cum fugitivis fortiter bellum gesserat,
iudicio liberaverunt. '

Cicero de Oratore 2, 28, 124, Quod enim orna-
mentum, quae vis, qui animus, quae dignitas illi
oratori defuit, qui in causa peroranda. non dubita-
vit excitare reum consularem et eius diloricare tuni-
cam et iudicibus cicatrices adversas senis imperatoris
ostendere ?

reum] Manium Aquillium.

ibid. c. 47. JVolite existimare me ipsum, qui non
heroum veteres casus fictosque luctus velim imitari
atque adumbrare dicendo, nec actor sim alienae per-
sonae, sed auctor meae, cum mihi Man. Aquillius
in civitate retinendus esset , quae in illa causa pero-
randa fecerim , sine magno dolore fecisse. Quem
enim ego consulem fuisse, imperatorem ornatum a. se-
natu ovantem in Capitolium ascendisse meminissem:
hunc cum afflictum, debilitatum, moerentem, in sum-

286

mum discrimen adductum viderem, non prius sum
conatus misericordiam aliis commovere quam miseri-
cordia sum ipse captus, Sensi equidem, tum magno-
pere moveri iudices , cum excitavi moestum ac sor-
didatum senem et cum ἰδία feci, quae tu, Crasse,
laudas, non arte, sed motu magno animi ac dolore,
ut discinderem tunicam, ut cicatrices ostenderem.
Cum C. Marius moerorem orationis meae praesens
ac sedens multum larimis suis adiuvaret, cumque
ego, crebro illum appellans, collegam ei suum com-
mendarem atque ipsum advocatum ad communem
imperatorum fortunam defendendam invocarem: non
fuit haec sine meis lacrimis, non sine dolore magno
miseratio omniumque deorum et hominum et civium
et sociorum imploratio.

ibid. 2, 40. | 4rgumenta ducuntur ex parte ea,
quae est subiecta generi: Si omnes, qui reipublicae
consulunt, cari nobis esse debent, certe in primis
imperatores, quorum consiliis virtute periculis retine-
mus et nostram salutem οἱ imperii dignitatem.

imperatores] id Antonius de Manio Aquillio imper.tore dixit.

Cic. Verrin, lib. 5, c. 4. Venit mihi in mentem,
in iudicio Manii Aquillii quantum auctoritatis, quan-
tum momenti oratio M. ;ntonii habuisse existimata
sit: qui, ut erat in dicendo non solum sapiens, sed
etiam fortis, causa prope perorata ipse arripuit
Man. Aquillium constituitque in conspectu omnium,
tunicamque eius a pectore abscidit, ut cicatrices
populus romanus iudicesque | adspicerent ,| adverso
corpore exceptas. Simul et de illo vulnere, quod
ille in capite ab hostium duce acceperat , multa dixit
eoque adduxit eos, qui erant. iudicaturi, vehementer
ut vererentur , ne, quem virum .fortuna ex hostium
telis eripuisset, cum sibi ipse non pepercisset, hic
non ad populi romani laudem, sed ad iudicum cru-
delitatem videretur esse servatus.

Quintil. 2, 45, 7. Nam et Man. 4Aquillium defen-

287

dens Antonius, cum scissa veste cicatrices, quas is
pro patria pectore adverso suscepisset , ostendit, non
orationis habuit Jfiduciam, sed oculis populi rom.
vim attulit, quem illo ipso aspectu maxime motum
in hoc, ut absolveret reum, creditum est.

9. Oratio pro se de ambitu contra M. Duronium.

Ea dicta est a. 657 (97). Cum M. Antonius et L.
Flaccus censores a. 657 (97) Duronium senatu imovissent,
quod legem de coercendis conviviorum sumtibus latam
tribunus plebis a. 656 (98) abrogaverat: iratus Antonium
de ambitu in petitione censurae reum fecit, sed frustra.
Fasti enim non indicant, eum munus deposuisse. Tur-
nebus existimat, in hac causa testimonium contra Αἢ-
tonium dixisse C. Coelium Caldum, eiusque rei fieri
mentionem apud Cic. de Orat. l. 2, 64, 257. In Coelio
sane etiam ad causam utile fuit tuum illud, Antoni,
cum ille a se pecuniam profectam diceret testis et
haberet filium delicatiorem, abeunte iam illo: Sentin'
senem esse tactum triginta minis. Valer. Max. 2,
9, 5. Cicero de Orat. 2, 68, 274. loannes Sares-
beriensis De Nug. Cur. VIII. 9. Drumannus t. 1.
p. 62.

6. Oratio pro C. Norbano contra P. Sulpicium Rufum.

Ea habita est a. 660 (94). C. Norbanus tribunus
pl. a. 659 (95), homo seditiosus, Q. Servilium Caepionem
maiestatis accusaverat propter pecunias in consulatu a.
643 (106) Tolosae direptas et propter cladem Cimbricam,
quam temeritate sua a. 649 (105) expertus erat, eoque
perduxit rem, ut invito senatu reus Smyrnam in exilium
cederet, Cum autem in ea causa magna esset orta
seditio, cuius auctor fuerat Norbanus, a P. Sul-
picio Rufo lege Appuleia, de maiestate postulatus est
a. 660 (94). Antonius eum defendit, et iudices absolve-
runt. Vid. Henrichsen ad Cic. lib. de Orat. 2, 47,

288

407. Drumann t. 4. p. 50. Conf. Oratt. P. Sulpicii
Rufi.

Argumentum orationis suae Antonius exponit in Cic.
lib. de Orat. 2, 48, 199. | Omnium seditionum
genera, vitia, pericula collegi eamque orationem ex
omni reip. nostrae temporum varietate repetivi, con-
clusique ita, ut dicerem, etsi omnes molestae semper
seditiones fuissent , iustas tamen .fuisse nonnullas et
prope necessarias. Tum illa, quae modo Crassus
commemorabat, egi, neque reges ex hac civitate
exigi neque tribunos pl. creari, neque plebiscttis to-
ties consularem potestatem minui, nec provocattonem,
patronam illam civitatis ac vindicem libertatis, po-
pulo romano dari sine nobilium dissensione potuisse,
ac si illae seditiones saluti huic civitati fuissent,
non continuo, si qui motus populi factus esset, id
C. Norbano in nefario crimine atque in fraude ca-
pitali esse ponendum. | Quod si umquam populo ro-
mano concessum esset , ut iure concitatus videretur,
id quod docebam saepe esse concessum , nullam illa
causam iustiorem fuisse. Tum omnem orationem
traduxi et converti in increpandam Caepionis fugam,
in deplorandum interitum exercitus; sic et. eorum
dolorem, qui lugebant suos, oratione refricabam et
animos equitum romanorum, apud quos tum iudices
causa agebatur, ad Q. Caepionis odium, a quo erant
ipsi propter iudicia abalienati, renovabam. c. ἀθ.
Quod ubi sensi me in possessione iudicii ac defen-
sionis meae constitisse, quod et populi benevolentiam
mihi conciliaram, cuius ius eliam cum seditionis
coniunctione defenderam, et iudicum animos totos
vel calamitate civitatis vel luctu ac desiderio propin-
quorum vel odio proprio in Caepionem ad causam
nostram converteram: tunc admiscere huic generi
orationis vehementi atque atroci genus illud alterum,
de quo ante disputavi, lenitatis et mansuetudinis
coepi; me pro meo sodali, qui mihi. in liberum loco
more maiorum esse deberet , et pro mea omni fama

289

prope fortunisque decernere; nihil mihi ad existi.
mationem turpius, nihil ad dolorem acerbius accidere
posse, quam si is, qui saepe alienissimis a me, sed
meis tamen civibus saluti existimarer fuisse, sodali
meo auxilium ferre non potuissem. Petebam a iu-
dicibus, ut illud aetati meae, ut honoribus, ut rebus
gestis, si iusto, si pio dolore me esse affectum vide-
rent, concederent ; praesertim δὲ in aliis causis in-
tellexissent, omnia me semper pro amicorum peri-
culis, nihil umquam pro me ipso deprecatum.

Cic. de Orat. 2, 25. Iam quid vocetur, quaeritur,
cum, quo verbo quid appellandum sit, contenditur,
ut mihi ipsi cum hoc Sulpicio fuit in INorbani causa
stima, contentio. | Pleraque enim de iis, quae ab
isto obiictebantur, cum confiterer, tamen ab illo
maiestatem minutam negabam: ex quo verbo lege
Appuleia tota. illa causa pendebat. — Praecipit ratio
ac doctrina, ut vis eius rei, quam definias, sic ex-
primatur, ut neque absit quidquam neque supersit.
Quod quidem in illa causa nec Sulpicius fecit nec
ego facere conatus sum. Nam quantum uterque
nostrum potuit, omni copia dicendi dilatavit, quid
esset maiestatem minuere.

ibid. 2, 40, 167. Ex genere argumenta ducuntur:
Si magistratus in populi romani potestate esse debent,
quid Norbanum accusas, cuius tribunatus voluntati
paruit civitatis?

ibid. 2, 39, 164. (Μὲ res tota quaeritur, definitione
universa explicanda est sic: Si maiestas est amplitudo
ac dignitas civitatis, is eam minuit, qui exercitum
hostibus populi romani tradidit, non qui eum, qui
id fecisset, populi romani potestati tradidit.

ibid. 2, 47. Quamquam te quidem quid hoc do-
ceam, qui in accusando sodali meo tantum incendium
non oratione solum, sed multo etiam magis vi et
dolore et ardore animi concitaras, ut ego ad id
restinguendum vix conarer accedere? habueras enim

Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 49 |

490

tu omnia in causa superiora, vim, fugam, lapida-
tionem, crudelitatem tribunitiam in Caepionis gravi
miserabilique casu in iudicium vocabas, deinde prin-
cipem et senatus et civitatis, M. emilium, lapide
percussum esse constabat, vi pulsum ex templo L.
Cottam et T. Didium, cum intercedere vellent roga-
tioni, nemo poterat negare.

M. Aemilium] M. Aemilius Scaurus in causa Norbani testimonium
contra eum dixit. Conf. Valer. Max. $, 5, 2,

In eadem causa fortunam Cn. Manlii et Q, Marcii
Regis deploravisse Antonium, Cicero testatur de Orat.
2, 98, 195. Eos enim itidem Caepionis culpa a Cim-
bris devictos et occisos fortasse opinor. In alia sen-
tentia stat Ellendt p. LXV. et ad Cic. de Orat. 2, 28,
125. qui putat, Mallium et Marcium ob eandem cladem
Cimbricam accusatos et ab Antonio defensos.

7. Oratio pro se lege Varia.

Ea dieta est a. 664 (90). Italico bello exorto, cum
ob sociis negatam civitatem nobilitas in invidia esset,
Q. Varius tribunus pl. legem tulit, ut quaereretur de
lis, quorum ope consiliove socii contra populum roma-
num arma sumsissent. Asconius in Scaurianam p. 22.
Henrichsen ad Cic. de Orat. 4, 25, 447. Atque multi
nobiles ea lege in iudicium vocati sunt, inter quos M.
Aemilius Scaurus, C. Aurelius Cotta, Q. Pompeius
Rufus et M. Antonius.

Cic. Tuscul. 2, 24. Quid? qui volunt exclamare
maius, num satis habent latera, fauces, linguam
intendere, e quibus eiici vocem et fundi videmus?
Toto corpore atque omnibus ungulis, ut dicitur,
contentioni vocis asserviunt. Genu mehercule M.
4ntonium vidi, cum contente pro se ipse lege Varia
diceret, terram tangere.

8. Oratio pro M. Mario Gratidiano.

Quo anno haec causa privata acta sit, nescio.

204

Cic. de Offic. 3, 16, 67. M. Marius Gratidianus
propinquus noster C. Sergio Oratae vendiderat aedes
eas, quas ab eodem ipse paucis ante annis emerat.
Eae serviebant, sed hoc in mancipio Marius non
dixerat. | A4dducta res in iudicium est. — Oratam
Crassus, Gratidianum defendebat Antonius. — lus
Crassus urgebat, quod vitii venditor non dixisset
sciens id oportere praestari, aequitatem Antonius,
quoniam id vitium ignotum Sergio non fuisset , qui
ülas aedes vendidisset, nihil fuisse necesse dici,
nec eum esse deceptum, qui id, quod emerat, quo
ture esset, teneret.

M. Marius] v. Drumann t. 5. p. 211.
C. Sergio Oratae] v. Valer, Max, 9, 1, 1.

9. Oratio apud centumviros contra fratres Cossos.

Causa privata.

Cicero de Orat. 2, 28, 98. Curio verborum gravi-
tate et elegantia et copia suam quandam expressit
quasi formam figuramque dicendi, quod ego maxime
potui iudicare in ea causa, quam ille contra me
(Antonius loquitur) apud centumviros pro fratribus
Cossis dixit, in qua nihil illi defuit, quod non modo
copiosus, sed etiam sapiens orator habere deberet.

Curio] C. Scribonius Curio filius, de quo infra dicemus.

Cossis] Qui fuerint hi Cornelii Cossi (genti enim f:;orneliae Cossos
adnumerandos docet Eckhel D. N. T 5. p. 186), parum constat.

XLVIII. L. Licinius Crassus.

Natus est a. 614 (140). Cic. Brut. c. 43. Tribunus
pl. a. 647 (407), aedilis curulis a. 651 (103), praetor
a. 655 (99). (Consul a. 659 (95), censor a. 662 (92).
Mortuus est a. 663 (94). Vid, Drumann t. 4, p. 62.

Eius magister dicendi erat Coelius Antipater. Cic.
Brut. 26, 102. 1.. Coelius Antipater scriptor fuit
ut temporibus illis luculentus, iuris valde peritus,
multorum etiam ut L. Crassi magister.

292

Cicero Bruto c. 36. Ego sic existimo, 4ntonium
Crassumque oratores fuisse maximos, et in his
primum cum graecorum gloria latine dicendi copiam
aequatam. e. 38. Erat (in Crasso) summa gravitas,
erat cum gravitate iunctus facetiarum et urbanitatis
oratorius, non scurrilis lepos, latine loquendi accurata
et sine molestia diligens elegantia, in disserendo mira
explicatio; cum de iure civili, cum de aequo et bono
disputaretur , argumentorum et similitudinum copia.
c. 39. JVam ut Antonius coniectura movenda aut
sedanda suspicione aut excitanda incredibilem vim
habebat, sic in interpretando, in definiendo, in ex-
plicanda aequitate nihil erat Crasso copiosius. c. 43.
Paratus veniebat Crassus, expectabatur , audiebatur.
a principio statim, quod erat apud eum semper
accuratum, expectatione dignus videbatur, non multa
iactatio corporis, non inclinatio vocis, nulla inambu-
latio, non crebra supplosio pedis; vehemens et inter-
dum irata et plena iusti doloris oratio, multae et
cum gravitate facetiae; quodque difficile est , idem
et perornatus et perbrevis. lam in altercando inve-
nit parem neminem. | Versatus est in omni fere genere
causarum, mature in locum principum oratorum
venit. c, 44. Jn omnibus orationibus Crassi inest
quidam sine ullo fuco veritatis color, quinetiam com-
prehensio et ambitus ille verborum erat apud illum
contractus et brevis, et in membra quaedam, quae
χῶλα graeci vocant, dispertiebat orationem lubentius.
Vellem plura Crasso libuisset scribere. — Fuit in hoc
etiam popularis dictio excellens, Antonii genus di-
cendi multo aptius iudiciis quam concionibus.

popularis dictio] in concionibus quoque excellebat, Antonius vero
non tam in concionali genere quam in iudiciali praestilit.

ibid. c. 86. P'enio ad eos, in quibus iam perfec-
tam putas esse eloquentiam, quos ego audivi sine
controversia magnos oratores Crassum et 4ntontum.
De horum laudibus tibi prorsus assentior , sed tamen

203

non isto modo, ut. Polycleti Doryphorum sibi Lysip-
pus aiebat, sic tu suasionem legis Serviliae: tibi
magistram fuisse: haec germana ironia est.

ibid. c. 97, 333. Nonne cernimus, vix singulis
aetatibus binos oratores laudabiles constitisse? Galba
fuit inter tot aequales unus excellens, Lepidus postea,
deinde Carbo, 4ntonius, Crassus.

Velleius 2, 9. Eodem tractu temporum nituerunt
oratores Scipio Aemilianus Laeliusque , Ser. Galba,
duo Gracchi, C. Fannius, Carbo Papirius, nec prae-
tereundus Metellus INumidicus οἱ Scaurus, et ante
omnes L. Crassus et M. Antonius, quorum aetati
ingeniisque successere C. Caesar Strabo, P. Sulpicius.

Taciti Dial. de Oratt. 18. 4gere enim fortius
iam et audentius volo, si illud ante praedixero, mu-
tari cum temporibus formas quoque et genera di-
cendi, sic Catoni seni comparatus C. Gracchus plenior
et uberior, sic Graccho politior et ornatior Crassus,
sic utroque distinctior et urbanior et altior Cicero.

Seneca Epist. 414. JMulti ex alieno seculo petunt
verba, duodecim tabulas loquuntur , Gracchus illis et
Crassus et Curio nimis culli et recentes sunt, ad
Appium usque et ad Coruncanium redeunt.

Quintil. 12, 40, 40. In oratione si species intueri
velis, totidem pene reperias ingeniorum quot corporum
formas , sed fuere quaedam genera dicendi conditione
temporum horridiora, alioqui magnam iam ingenii
vim prae se ferentia, hinc sint Laelii, Africani, Catones
etiam Gracchique. Mediam illam formam teneant
L. Crassus, Q. Hortensius. tum deinde efflorescat
non multum inter se distantium tempore oratorum
ingens proventus; at M. Tullium habemus in omni-
bus, quae in quoque laudantur, eminentissimum.

ibid. 42, 41, 27. Quin imo si hanc cogitationem
homines habuissent, ut nemo se meliorem fere eo,
qui optimus fuisset, arbitraretur, hi ipsi, qui sunt
optimi, non fuissent: nec post Lucretium et Macrum

294

Virgilius, nec post Crassum et Hortensium Cicero,
sed nec illi, qui post eos fuerunt.

Macrobius Saturnal. 5, 4. Sunt stili dicendi duo,
dispare moralitate diversi, unus est maturus et gra-
vis, qualis Crasso assignatur, alter huic contrarius
ardens et erectus et infensus, quali est usus Antonius.

Crassus multas orationes dixit, paucas edidit, et frag-
menta pene cuncta ex orationibus senatoriis vel concio-
nibus, non ex actionibus ludiciariüis sumta. Laus eius
maior, quam Antonii, et memoria apud posteros ce-
lebrior.

Cicero in Oratore c. 38. Uterer exemplis do-
mesticis, nisi ea legisses, uterer alienis vel latinis,
si ulla reperirem, vel graecis , si deceret. Sed Crassi
perpauca. sunt , nec ea iudiciorum; nihil Antonii, nihil
Cottae, nihil Sulpicii.

exemplis domesticis] i. e. exemplis ex meis orationibus petitis.
alienis] i. e. exemplis aliorum oratorum vel latinorum vel graecorum.
Cottae] C. Aurelius Cotla, de quo infra erit sermo.

Sulpicii] P. Sulpicius Rufus.

1. Oratio in C. Papirium Carbonem.

Ea dicta est a. 635 (149). C. Papirius Carbo, homo
popularis, optimatium adeo adversarius et inimicus fuit,
ut a. 625 (129) P. Scipionis Africani minoris interfector
esse crederetur. Cic. ad Famil 9, 24. Cum vero
deinde consulatum adeptus esset a. 634 (120), a plebe
ad optimates transire cupiebat, et, ut gratiam eorum
captaret, defensionem L. Opimii, interfectoris Gracchi,
suscepit. Sed frustra. X Optimates enim iniurias ulcisci
studebant eumque L. Crassus adolescens in ius vocavit.
Cicero auctor est, voluntaria eum morte poenam- effu-
gisse, Valerius autem Maximus 23, 7, 6, scribit, exilio
damnatum esse. Cicero scribit, Crassum anno aetatis
vicesimo uno accusavisse Carbonem, Tacitus in Dialogo
de Orator. c. 34. nonodecimo. Sed Ciceronis opinio-
nem veram et rationi annorum magis consentaneam esse,

296

docuere Pighius t. 3. p. 80. Beier ad Cic. de Off. 2,
13., Ellendt p. LXXI. Weichert de Calvo p. 109.
Clinton in Fastis ad a. 635.

. Cic. de Oratore 3, 20, 74. Omnium maturrime
ad publicas causas accessi, annosque natus unum et
viginti nobilissimum hominem et eloquentissimum in
iudicium vocavi.

Cic. Brut. 43. (Crassus) accusavit C. Carbonem elo-
quentissimum hominem admodum adolescens, sum-
mam ingenii non laudem modo, sed etiam admira-
tionem est consecutus.

Tacitus de Oratoribus 34. JVonodecimo aetatis
anno L. Crassus Gaium Carbonem, uno et vicesimo
Caesar Dolabellam , altero et vicesimo Asinius Pollio
Gaium Catonem , non multo aetate antecedens Calvus
V'atinium iis orationibus insecuti sunt, quas hodieque
cum admiratione legimus. :

Cic. de Offic. 2, 43, 47. L. Crassus, cum esset
admodum adolescens, non aliunde mutuatus est, sed
sibi ipse peperit maximam laudem ex illa accusatione
nobili et gloriosa, et qua aetate qui exercentur, laude
affici solent , ut Demosthenem accepimus , ea aetate
L. Crassus ostendit, id se in foro optime iam facere,
quod etiam tum poterat domi cum laude meditari.

L. Crassus] v. Rubnkenius in Rutil. Lup. p. 108.

Cic. de Orat. 1, 10. JCarbonem adolescentulus
perculisti.

perculisti] i. e, damnasti, Iam ex vi huius vocis vere colligit Clinton
in Fastis ad a. 635., Carbonem non anno 633 (121) id est, anno
ante quam consul factus est, sed post consulatum a. 635 (119) a
Crasso reum factum, Si enim Crassus iam a. 633. Carbonem per-

culisset, is cerle ἃ. 634. consulatum non obtinuisset,

Cic. Brut. 27, 402. Carbo propter perpetuam in
populari ratione levitatem morte voluntaria se a, seve-
ritate iudicum vindicavit.

morte voluntaria] intellexit enim, se cunctis suffragiis damnatum iri.

Sed Crassum ob hune exitum accusationis suae poenitebat, ut Cicero
tradidit in Verrinis, 3. 1. Hoc ex homine clarissimo atque

200

'elcguentissimio L. Crasso saepe auditam est, cum se nulliae res
tam poenitere diceret, guam quod C. Carbonem umquam in iudi-

cium vocaviaset. Conf. Val. Max. 6, 5, 6.

Cic. de Orat. 2, 40, 170. Ex» consentaneis et
praecurrentibus et repugnantibus argumenta ducun-

— tur, ut olim Crassus adolescens: Non si 'Opimtium

defendisti , Carbo , ülcirco te isti bonum civem puta-
bunt. Simulasse te. et aliquid quaesisse perspicuum
est , quod Ti. Gracchi mortem saepe in concionibus
deplorasti, quod P. Africani necis socius fuisti, quod
eam legem in tribunatu tulisti, quod semper a bonis
dissedisti.

eam legem] Ea lex non est talis s. tam perniciosa reipublicae,

sed omnibus nola illa. Ellendt. ntelligitur enim lex Papiria de
6wibunis pl. reficiundis. Vid. Carbonis Oratio. p. 212.

9. Oratio de colonia Narbonensi.

Ea habita est a. 636 (118). Cum lex ferretur , ut
nova colonia in Galliam deduceretur, senatus eam dissua-
sit, ne aerarium reditibus ex agro publico privaretur,
ut Ellendt scribit ad Cic. de Orat. 2, 55, 223. Crassus
autem legem popularem suasit, ut agro assignato pau-
pertati civium subveniretur, contraque senatum multa
et acerba dixit. Conf. Madwig Opusc. p. 290. Cum
vero postea orationem habuisset, in qua summis sena-
tum ornaverat laudibus, id Bruto veteratori occasionem
dedit ipsum perstringendi et lacessendi, ut qui nunc pro
senatu, nunc contra eum staret.

Velleius 1, 15. Narbo Martius in Gallia Porcio

Marcioque coss. abhinc annos circiter 61,111. deducta
colonia est.

Porcio Marcíoque coss.] a. u. 636 (118).

Cicero Bruto 43. — P oluit Crassus adolescens in
colonia Narbonensi causae popularis aliquid attingere,
eamque eoloniam , ut fecit, ipse deducere. Extat in

297

eam legem senior, ut ita dicam , quam aetas illa
ferebat, oratio.

adolescens] tum erat annos viginti et duos palus

Cic. p. Cluentio c. 51. Ego vero in isto genere
lubentius cum multorum tum hominis eloquentissimi
et sapientissimi, L. Crassi, auctoritatem sequor, qui
cum Cn. Plancum defenderet accusante M. Bruto,
homine in dicendo vehementi et callido, cum Brutus
duobus recitatoribus constitutis ex duabus eius ora-
tionibus capita alterna inter se contraria recitanda
curasset : quod in dissuasione rogationis eius, quae
contra coloniam Narbonensem ferebatur, quantum
potest, de auctoritate senatus detrahit , in suasione
legis Serviliae summis ornat senatum laudibus, et
multa in equites romanos cum ex ea oratione asperius
dicta recitasset , quo animi illorum iudicum in Cras.
sum incenderentur : aliquantum esse commotus dicitur.

Cic. de Orat. 2, 55. Cum Brutus duos lectores
excitasset, et alteri de colonia Narbonensi Crassi
orationem legendam dedisset, alteri de lege Servilia,
et cum contraria inter sese de republica. capita con-
tulisset , noster hic (Crassus) facetissime tres patris
Bruti de iure civili libellos tribus legendos dedit.

Quintil. 6, 3, 44. Cum Brutus in accusatione Cn.
Planci ex duobus lectoribus ostendisset , contraria
L. Crassum patronum eius in oratione , quam de
colonia JINarbonensi habuerat, suasisse iis , quae de
lege Servilia dixerat: tres excitavit et ipse lectores,
hisque patris eius dialogos dedit legendos.

Cic. de Officiis 2, 18, 63. Haec benignitas etiam
rei publicae est utilis, redimi e servitute captos , locu-
pletari tenuiores , quod quidem vulgo solitum fieri ab
ordine nostro in oratione Crassi scriptum copiose
videmus.

in oratione Crassi] huic orationi vindicavit Ellendt p. LXXIII.
ab ordine nostro] i. e. senalorio, Conf. P. Sulpicii Rufi Oratt.

locupletari tenuiores] Crassus exemplis probavit, senatum saepe

agris assignandis, colomis deducendis inopiam civium sublevasse.

208

3. Oratio pro Licinia virgine Vestali.

Ea causa habita est a. 640 (114) mense Decembre.
Vid. Clinton Fasti. Drumann t. 4. p. 59. "Tres vir-
gines Vestales anno 640 (114) incestus atque stupri ar-
guuntur. [,. Caecilius Metellus pontifex maximus to-
tumque Collegium pontificun unam Aemiliam damnat,
duas absolvit. Sed cum Sex. Peducaeus tribunus pl.
in concione questus esset, Metellum ceterosque pontifices
male et improbe in ea causa iudicasse, populo persuasit,
ut iterum haec causa ageretur et L. Cassius iudex
crearetur, cui cognomen scopuli reorum inditum erat.
Cassius damnat et Liciniam et Marciam, et frustra
Crassus defensionem Liciniae susceperat. Antonium
quoque oratorem huius criminis participem fuisse, supra
vidimus pag. 282.

Livius Epit. 63. 24emilia, Licinia, Marcia virgines
Vestales, incesti damnatae sunt, idque incestum quem-
admodum et commissum et deprehensum et vindica-
tum sit, refertur.

Macrob. Saturn. 14, 10. Fenestella dicens Aemiliam
virginem ΧΡ Kal. Januar. esse damnatam — deinde
adiecit: ,Sequebantur eum diem Saturnalia." Mox
ait, postero autem die, qui fuit XIII Kal. Ian. Li-
ciniam virginem , ut causam diceret , iussam.

Iul. Obsequens c. 97. "Tres uno tempore virgines
Vestales nobilissimae cum aliquot equitibus romanis
incesti poenas subierant.

Asconius in Milonianam p. 46. Quo tempore Sex.
Peducaeus tribunus pl. criminatus est, L. Metellum
pontificem max. totumque collegium pontificum male
iudicasse de incesto virginum V'estalium, quod unam
modo ;emiliam damnaverat, absolverat autem duas,
Marciam et Liciniam: populus L. Cassium creavit,
qui de eisdem virginibus quaereret , isque et utras-
que eas; et praeterea complures alias rümia etiam,
ut existimatio est, asperitate usus damnavit.

209

Conf. Dio Cassius Fragment. 92. Orosius 5, 15.
Plutarchus Quaest. Roman. p. 360. ed. Hutten. (JVote-
mus Plutarchi errorem, qui quamvis damnatarum
nomina, Aemiliam, Marciam, Licintiam habeat, tamen

rem ad Punica tempora refert. Ellendt p. LXXI.)

Cic. Brut. 43. Defendit Crassus Liciniam Vir-
ginem , cum annos viginti et septem natus esset;
in ea ipsa causa fuit eloquentissimus , orationisque
eius scriptas quasdem partes reliquit.

4. Suasio legis Serviliae.

Ea oratio dicta est a. 648 (106). Q. Servilius
Caepio consul a. 648 (106) legem 1iudiciariam tulit,
qua iudicia, quae penes equestrem ordinem erant, sena-
toribus restituerentur. Crassus eam suasit, et Caepio
inde patronus senatus appellabatur. Cic. de Invent,
1, 49. Tacit. Annal. 12, 60. Drumann t. 2, p. 490.
Baiter in Indice legum Tulliano s. v. lex Servilia. Sed
non diu ea mansit valuitque lex: nam duobus fere
annis post, anno circiter 650 (104) C. Servilius Glau-
cia legem promulgavit, qua iudicia senatoribus denuo
erepta, equitibusque reddita sunt. Cic. p. Scaur. init.
Cic. Brut. 62. Drumann t. 2. p. 489. Extabant igitur
duae leges Serviliae iudiciariae, altera, a Q. Servilio
Caepione consule, altera, a C. Servilio Glaucia tribuno
pl. lata. Caepio et Crassus eam, de qua hoc loco di-
cimus, legem suasere.

Cic. Brut. 43. Eo (Q. Mucio Scaevola) in rostris
sedente suasit Serviliam legem Crassus. — Sed haec
Crassi cum edita oratio est, quam te saepe legisse
certo scio, quattuor εἴ triginta tum habebat annos,
totidemque annis mihi aetate praestabat. iis enim
consulibus eam legem suasit, quibus nati sumus.
c. 44. Mihi quidem a pueritia quasi magistra fuit
illa in legem Caepionis oratio, in qua et auctoritas
ornatur senatus, quo pro ordine illa dicuntur , et
invidia conctitatur in iudicum οὐ in accusatorum

900

factionem , contra quorum potentiam populariter
tum dicendum fuit. Multa in illa oratione graviter,
multa leniter, multa aspere, mujta facete dicta sunt,
plura etiam dicta quam scripta, quod ex quibusdam
capitibus expositis nec explicatis intelligi potest.

in rosiris sedente] i. e. cum tribunus pl. erat.
in legem Caepionie] i. e. de lege Cacpionis.
expositis! oralio non integra extabat, sed par« quaedam breviter

exposita, non oratorie explicata erat.

ibid. c. 86. 7enio ad Crassum et Antonium. de
horum laudibus tibi prorsus ossentior, sed tamcn
non isto modo, ut Polycleti Doryphorum sibi Lysip-
pus aiebat, sic tu suasionem legis Serviliae tibi
magistram fuisse. haec germana ironia est.

Cic. de Orat. 1, 52. Illa, quae dicenda de iusti-
tia putabat (Plato), a vitae consuetudine et a civitatum
moribus abhorrebant. Quod si ea probarentur in
populis atque in civitatibus , quis tibi , Crasse, con-
cessisset, clarissimo viro et amplissimo principi ci-
vitatis, ut illa diceres in maxima concione tuorum
civium, quae dixisti? ,Eripite nos ex miseriis, eri-
pite ex faucibus eorum, quorum crudelitas nostro
sanguine non potest expleri, nolite sinere nos cui-
quam servire, nisi vobis universis, quibus et possu-
mus et debemus." —

eripite] invehilur in iudicia ordinis equestris.

faucibus] iudicia equeslria, a Caio Graccho primum lege constitula,
favebant in multis causis hominibus popularibus, vexabantque opti-
mates atque senatores. Inde multae discordiae civiles turbaeque
inteslinae , hinc causa celeberrima P. Rutilii Ruf, de qua supra
diximus p. 266.

nisi vobis] senatus enim toti populo romano subiectus est uec fac-

tioni cuidam obedire potest et debct.

— . Paradox. 5, 3. Quid valet igitur illa eloquen-
tissimi viri L. Crassi copiosa magis quam sapiens
oratio? ,Eripite nos ex servitute! INolite sinere nos
cuiquam servire nisi vobis universis , quibus et .pos-
sumus et debemus." —

304

Auctor ad Herennium 4, 3, 5. Ponimus hoc exem-
plum a. Crasso ,quibus possumus et debemus.*

Orator c. 65. 4pud Crassum: Nam ubi libido
dominatur, innocentiae leve praesidium est."

Apud Crassum] id fragmentum ex suasione legis Serviliae petitum
videtur, el quidem ex ea oralionis parle, qua equilibus romanis
iram et libidinem , quai in causis diiudicandis prae se ferre sole-

bant, obiicit.

Quintil. 9, 4, 109. Optime est sibi iunctus ana-
paestus, ut qui sit pentametri finis vel rhythmus, qui
nomen ab eo traxit: J/Vam ubi libido dominatur, inno-
centiae leve praesidium est.

Priscian t. 4. p. 414. L. Crassus in legis Ser-
viliae suasione: INNeque me minus vestri quam mei
miserebitur.

vestri] ad populum convertit sermonem.

Eiusdem orationis de lege Servilia fit mentio ap.
Cic. de Orat. 2, 55. p. Cluent. 51. Quintil. 6, 3, 44.

Fortasse etiam ea, quae de Oratore 2, 59 et 66
leguntur, et adversus Memmiurm dicta sunt, ex eadem
oratione sumta arbitratur Ellendt p. LXXIIT, cum
Memmius legis Serviliae dissuasor fuisset. Nec aliter
iudicat Drumann t. 4, p. 63. De C. Memmio supra
diximus p. 277., sed unde constet, eum contra eam
legem dixisse, nescio.

Cic. de Orat. 2, 66, 267. Etiam illa, quae minu-
endi aut augendi causa ad incredibilem admirationem
efferuntur , velut tu, Crasse, in concione: ita sibi ip-
sum magnum videri Memmium, ut in forum descen-
dens caput ad fornicem Fabianum demitteret. |

Jornicem Fabianum] Bunsen Beschreibung der Stadt Rom T. Ill,
P. 2. p, 54. docet, arcum sive fornicem Fabianum in via sacra
fuisse, per eumque homines in forum descendisse. Sic enim scri.
bit: Auf eine Verbinduug (des arcus Fabianus) mit dem Clivus
deutet auch: der Witz des Redners Crassus. Dieser sagte einmal
in eiper Rede, um den hochfahrenden Memmius lücherlich zu

302
machen ,,er dünkt sich so gross, dass wenn er ins Forum herab.
sleigt, er beim Fabianischen Bogen den Kopf duckt.''
caput — demitteret] de homine vano: mirum Quintiliano 6, 3, 67
de praelongo diclum videri, Ellendt. Quintilianus enim scribit.

refert Cicero de homine praelongo, caput eum ad fornicem Fabium
offendisse.

Cic. de Orat. 2, 59, 240. Duo sunt genera face-
tiarum , quarum alterum re tractatur , alterum dicto.
Re, si quando quid tamquam aliqua fabella narratur,
ut olim tu, Crasse, in Memmium, comedisse eum
lacertum Largii, cum esset cum eo Terracinae de
amicula rixatus. Salsa ac tamen a te ipso ficta
tota narratio. | 4ddidisti clausulam, tota "T'erracina
tum omnibus in parietibus inscriptas fuisse literas
LLLMHM. Cum quaereres id quid esset, senem tibi
quendam oppidanum dixisse: lacerat lacertum Largi
mordax Memmius.

5. Oratio pro C. Aculeone.

Ea causa acta est a. 657 (97), quo anno M. Per-
perna praeturam urbanam gessit. —Gratidianus reum
fecerat Aculeonem equitem romanum. (Cic. de Orat.
4, 43. 2, 1.) Gratidiani patronus L. Aelius Lamia,
Aculeonis Crassus. |

Cic. de Orat. 2, 65. Invertuntur verba, ut Cras-
sus apud M. Perpernam iudicem pro 4culeone cum
diceret, aderat contra 4culeonem Gratidiano L. .4e-
lius Lamia, deformis ut nostis; qui cum interpellaret
odiose, Audiamus, inquit, pulcellum puerum, Crassus.
Cum esset adrisum: Non potui mihi, inquit Lamia,
formam ipse fingere, ingenium potui. Tum hic,
Audiamus , inquit, disertum. Multo etiam adrisum
est vehementius.

6. Oratio pro Q. Servilio Caepione contra C. Norbanum.

Ea est babita a. 659 (95). 0. Servilius Caepio,
qui a. 648 (106) consul Tolosae, oppido Galliae, mag-

303

nas pecunias rapuerat, et a. 649 (105) a Cimbris cladem
acceperat, et praeterea plebi ob legem iudiciariam, a.
648 (106) latam, invisus erat, a C. Norbano tribuno
pl. a. 659 (95) maiestatis postulatus et in exilium missus
est. L. Crassus, qui Caepionem antea in roganda lege
iudiciaria adiuverat, ut supra vidimus p. 299., in hoc
quoque periculo, etsi frustra, eum defendit.

Cic, Bruto 44. Est etiam L. Crassi in consulatu
pro Q. Caepione defensione iuncta; non brevis , ut
laudatio, ut oratio autem, brevis.

est etiam] int. oratio. In defensione iuncta latet vitium,

1. Oratio pro Manio Curio apud centumviros contra Q. Ma-

cium Scaevolam.

Haec causa hereditaria est acta a. 661 (93), quo
anno T. Manilius praetor iurisdictioni urbanae praeerat.
Lis erat inter Manium Curium et M. Coponium.
Crassus Curii patronus erat, Q. Mucius Scaevola pon.
tifex maximus Coponio aderat.

Boethius Commentar. in Cic. Topica l. 4. p. 314.
ed Orell, Causa Curiana fuit huiusmodi. Quidam
praegnantem uxorem relinquens scripsit heredem
postumum , eique alium substituit secundum , qui
Curius vocabatur, ea conditione, ut, si postumus,
qui intra menses decem proximos nasceretur , ante
moreretur, quam in suam tutelam pervenisset, id est,
ante obiret diem, quam testamentum iure facere
posset, secundus heres succederet; quod si ad id
tempus pervenisset, quo iam firmo iudicio in suam
tutelam receptus iure civili instituto posset herede
defungi, secundus heres , id est Curius non succederet :
quae vocatur substitutio pupillaris. Quaesitum est,
an valeret ita instituta ratio. Crassus igitur plu-
rima protulit exempla, quibus ita institutus heres
obtinuisset hereditatem , quae exemplorum commemo-
ratio iudices movit. |

304

Drumannus t. 4. p. 65. sic enarrat argumentum.
Curius war von einem andern Coponius zum zrmeiteu
Erben eingesetzt , für den Fall, dass ihm nicht binnen
zehn Monaten nach seinem "Tode ein Sohn geboren
merden, oder dieser sterben merde, ehe Curius die
Vormundschaft für ihn übernehme. Der Sohn murde
nicht geboren, und Scaevola verlangte die Erbschaft
für M. Coponius, meil Curius nicht den Vater son-
dern den Sohn habe beerben sollen, rmogegen Crassus
bemerkte, man verkenne die 4bsicht des T'stators,
rvelcher Curius sein Vermógen bestimmt , und nur
rvenn er Selbst nach seinem Ableben einen Erben er-
halte, diesem den Vorzug gegeben habe. | Seine
Gründe befriedigten und der Spruch mar ihm günstig.

Cie. Bruto c. 39. /n interpretando, in definiendo,
in explicanda aequitate nihil erat Crasso copiosius,
idque cum saepe alias, tum apud centumviros in
Manii Curii causa cognitum est. ita enim multa
tum contra, scriptum pro*' aequo et bono dixit , ut
hominem acutissimum Q. Scaevolam et in iure, in
quo illa causa vertebatur, paratissimum obrueret
argumentorum exemplorumque copia, atque ita tum
ab his patronis aequalibus et iam consularibus causa
illa dicta est, cum uterque ex contraria parte ius
civile defenderet, ut eloquentium iurisperitissimus
Crassus, iurisperitorum . eloquentissimus | Scaevola
putaretur.

ibid. c. 73. Malim mihi Crassi unam pro Manio
Curio dictionem quam castellanos triumphos duo.

ibid. 52. Quis ex populo, cum Q. Scaevolam pro
M. Coponio dicentem audiret, quidquam politius
aut elegantius aut omnino melius aut expectaret
aut fieri posse putaret? Cum is hoc probare vellet,
Manium Curium , cum ita heres institutus esset, si
pupillus ante mortuus esset, quam in suam tutelam
venisset, pupillo non nato heredem esse non posse:
quid ille non dixit de testamentorum iure, «de anti.
quis formulis? quid quemadmodum scribi oportuisset,

908

si etiam ,filio non nato heres institueretur. Quam
captiosum esse populo, quod scriptum esset, negligi,
et opinione quaeri voluntates et interpretatione diser-
torum scripta simplicium hominum pervertere? Quam
ille multa de auctoritate patris sui , qui semper ius
illud esse defenderat2 quam omnino multa de con-
servando iure civili? quae quidem omnia cum perite
et sclenter tum ita breviter et presse et satis ornate
et pereleganter diceret, quis esset in populo, qui
aut expectaret aut fieri posse quidquam melius pu-
taret c. 53. 4t vero, ut contra Crassus ab ado-
lescente delicato, qui in litore ambulans scalmum
reperisset, ob eamque rem aedificare navem concu-
pivisset, exorsus est, similiter Scaevolam ex uno
scalmo captionis centumvirale iudicium hereditatis
effecisse, hoc ille initio consecutus, multis eiusdem
generis sententiis delectavit animosque omnium qui
aderant in hilaritatem a severitate traduxit. Deinde
hoc voluisse eum, qui testamentum fecisset , hoc
sensisse, quoquo modo filius non esset, qui in suam
tutelam veniret, sive non natus sive ante mortuus,
Curius heres ut esset: ita scribere plerosque et id
valere et valuisse semper. | Deinde aequum bonum,
testamentorum sententias voluntatesque tutatus est,
quanta esset in verbis captio cum in ceterts rebus
tum in testamentis, si negligerentur voluntates ; quan-
tam sibi potentiam Scaevola assumeret, si nemo au-
deret testamentum facere postea nisi de illius sententia.

Cic. .de Orat. 2, 6. Illud, ego quod in causa
Curiana Scaevolae dixi, non dixi secus ac sentiebam.
Nam si, inquam, Scaevola, nullum erit testamentum
recte factum nisi quod tu scripseris, omnes ad te
cives cum tabulis veniemus , omnium testamenta. tu
scribes unus. Quid igitur? Quando ages negotium
publicum? quando amicorum? quando tuum? quando
denique nihil ages? Mihi enim liber esse non videtur,

. Qui non aliquando nihil agit.
Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 90

306

Eiusdem causae mentio est facta De Orat. 1, 39,
480. 57, 242. II, 32, 140, pro Caecina c. 18. Topica
c. 10. De Invent. 2, 42. Quintil. 7, 6, 9.

8. Oratio censoria contra Cn. Domitium Ahenobarbum.

Ea est habita a. 662 (92), quo anno L. Crassus et
Cn. Domitius censores fuerunt. Constat, Crassum et
Domitium collegam multas inter se exercuisse inimici-
tias, sed argumentum orationis, quam Crassus contra
collegam habuisse traditur, incertum, nec tamen a veri-
similitudine abhorret, a Cn. Domitio notatum esse Cras-
sum propter luxuriam, «qua in vita domestica, in aedibus
suis, in villis atque piscinis uti solebat, eumque hac se
apud populum defendisse oratione.

Cic. Brut, c. 44. Postrema Crassi censoris ora-
tio, qua anno duodequinquagesimo usus est. —
Ipsa illa censoria contra Cn. Domitium collegam
non est oratio, sed quasi capita rerum et orationis
commentarium paulo plenius. nulla est enim alter-
catio clamoribus umquam habita maioribus, et vere
fuit in hoc etiam popularis dictio excellens.

Cic. de Orat. 2, 56, 227. . Faceta et urbana innu-
merabilia ex una concione meministis, | Nec enim
contentio maior umquam fuit, nec apud populum
gravior oratio, quam huius contra collegam in cen-
sura nuper, neque lepore et festivitate conditior.

Ibid. 2, 14. Crassus in illius orationis suae, quam
contra collegam censor habuit , principio dixit: Quae
natura aut fortuna darentur hominibus, in iis rebus
se vinci posse animo aequo pati, quae ipsi sibi ho-
mines parare possent, in iis rebus se vinci pati
non posse.

Plinius Hist. 17, 4. JNatura arborum terra marti-
que sponte sua provenientium dicta, est , restat earum,
quae arte et humanis ingeniis fiunt verius quam
nascuntur. Sed prius mirari succurrit, qua. retuli-
mus penuria pro indiviso possessa a feris, depug-
nante cum iis homine circa caducos fructus, circa

307

pendentes vero cum alitibus in tanta deliciarum pre-
tia venisse, clarissimo (ut equidem arbitror) exemplo
L. Crassi atque Cn. Domitii A4henobarbi. | Crassus
orator fuit in primis nominis romani, domus ei
magnifica, sed aliquanto praestantior in eodem Pa-
latio Q. Catuli, multo vero pulcherrima consensu
omnium aetate ea in colle Viminali C. Aquilli equi-
tis romani, clarioris illa etiam quam iuris civilis
scientia, cum tamen obiecta Crasso sua est. INobi-
lissimarum gentium ambo , Crassus atque Domitius,
censuram post consulatus simul gessere anno con-
ditae urbis ΠΟΙ XII frequentem iurgiis propter dissi-
militudinem morum. "Tum Cn. Domitius, ut erat ve-
hemens natura, praeterea accensus odio, quod ex
aemulatione avidissimum est, graviter increpuit tanti
censorem habitare, pro domo eius sestertium millies
identidem promittens. Εἰ Crassus, ut praesens in-
genio semper et faceto lepore solers, addicere se
respondit, exceptis sex arboribus. 4c ne uno qut-
dem denario , si adimerentur , emtam volente Domitio,
Crassus utrumne igitur ego sum, inquit, quaeso,
Domitii exemplo gravis, ab ipsa mea Censura. no-
tandus, qui in domo, quae mihi hereditate obvenit,
comiter habitem an tu, qui sestertium millies sex
arbores aestimes? Eae fuere loti, patula ramorum
opacitate lascivae. 4c ne quis vilem de cetero Crassi
domum nihilque in ea iurgante Domitio fuisse dicen-
dum praeter arbores iudicet, iam columnas quatuor
Hymettii marmoris aedilitatis gratia ad scenam or-
nandam advectas, in atrio eius domus statuerat,
cum in publico nondum essent ullae marmoreae.
sestertium millies] 1. e. 4,166,666 "'lhbaler. v. Harlmanns Tabellen

der rómischen Münzen p. 20. Multum a Plinio discedit Valerius,
ut mox videbimus. |

Valer. Max. 9, 4, 4. Cn. Domitius L. Crasso
collegae suo altercatione orta obiecit, quod columnas

Hymettias in porticu domus haberet. Quem conti-
nuo Crassus, quanti ipse suam domum aestimaret,

408

interrogavit, atque ut respondit sexagies sestertio,
Quanto ergo eam, inquit , minoris fore existimas,
si decem arbusculas inde succidero? Ipso tricies se-
stertio, ait Domitius. Tunc Crassus, uter igitur luxu-
riosior est2 Egone, qui decem columnas centum
millibus nummum emi , an tu, qui decem arbuscu-
larum umbram tricies sestertium summa compensas?

sexagies sestertio] i, e. Sechs Millionen Sestertien vel 250,000
Thaler, ut ex eodem libro Harlmanni p. 20. apparet.

Suetonius in Nerone c. 2. In Cn. Domitium 4eno-
barbum dixit Licinius Crassus orator, non esse mi-
randum , quod aeneam barbam haberet, cui os fer-
reum , cor plumbeum esset.

Cic. de Orat. 2, 59, 242. In re inest item ridiculum,
quod .ex quadam depravata imitatione sumi solet, ut
idem Crassus: Per tuam nobilitatem , per vestram fa-
miliam, per tuas statuas!

per tuam) vanitatem Domitii notavit orator,
per tuas statuas] i. e. per statuas quae in honorem tuum colloca-

tae sunt.

Macrobius Saturnal. 2, 11. 75. Crassus vir cen-
sorius (nam cum Cn. Domitio censor fuit) cum supra
ceteros disertus haberetur essetque inter clarissimos
cives princeps , tamen muraenam in piscina domus
suae mortuam atratus tamquam filiam luxit; neque
id obscurum fuit, quippe collega Domitius in senatu
hoc ei quasi deforme crimen obiecit. Neque id con-
Jiteri Crassus erubuit, sed ultro etiam, si dis placet,
gloriatus est censor, piam affectuosamque rem fe-
cisse se iactitans.

gloriatus est| in eadem oralione contra Domitium.

Plutarchus de capienda ex hostibus utilitate T. 7.
p. 276 ed. Hutten. Πρὸς τὸν Κράσσον ὁ 4oyirtog" Ov
σὺ μυραίνης ἐν ξωγρείῳ σοι rgeqopérng, εἶτα ἀποϑανούσης
ἔχλαυσας; καὶ ὁ ἕτερος Üv σὺ τρεῖς γυναῖχας ἐχκομίσας
οὐχ ἐδάχρυσας;

909

Plut. Praecepta Politica t. 42, p. 167. Κράσσος
ὁ ῥήτωρ Δομιτίου πρὸς αὑτὸν εἰπόντος" Οὐ σὺ μυραίνης
ἐν χολυμβήϑρᾳ σοι τρεφομένης, εἶτ᾽ ἀποθανούσης ἔχλαυ-
σας; ἀντηρωτησεν᾽ οὗ σὺ τρεῖς γυναῖκας ϑάψας οὐχ
ἐδαάκρυσας;

Plut. De Solertia animalium cap. 23. T. 4142,
p. 180. ἡ γὰρ φύσις ὅσον ἐξικνεῖται μαϑήσεως ἐπ᾽
αὑτὴν, “δεχομένη καὶ στέγουσα, παρέχει — πολλαχοῦ
ἰχϑὺς ὑπαχούοντας αὐτῶν ὀνόμασιν" ὥσπερ τὴν Κράσσου
μύραιναν ἱστοροῦσιν, ἧς ἀποϑανούσης ἔχλαυσεν O ᾿Κράσ-
σος᾽ χαίποτε Δομιτίον πρὸς αὐτὸν εἰπόντος Οὺ σὺ
μυραίνης ἀποθανούσης ἔχλαυσας; ἀπήντησεν᾽ οὐ σὺ
τρεῖς ϑάψας γυναῖχας ovx ἐδάκχρυσας;

Aelianus, Hist. Animal. VIII. 4. idem. dictum affert.
Koi nore Δομιτίου πρὸς αὐτὸν εἰπόντος, ὦ μωρὲ, μύραι-
ναν ἔχλαυσας τεϑνεῶσαν,. ὃδε ὑπολαβών, ἐγὼ ϑηρίον,
ἔφατο, σὺ δὲ τρεῖς γυναῖχας ϑάψας οὐχ ἔχλαυσας.

Porphyrius De Abstinentia III, 5. ἡ γοῦν Κράσσου
τοῦ “Ῥωμαϊκοῦ μύραινα ὀνομαστὶ καλουμένη προρῇξι τῷ
Κρασσῳ, € ὃν χαὶ οὕτως διέϑηκεν, ὡς πενϑῆσαι ἀποϑα-
νοῦσαν, τριῶν τέκνων ἀποβολὴν πρότερον μετρίως ἐνεγ-
κοντα.

9. Oratio pro Cn. Plancio contra M. Brutum.

Eam orationem a. 663 (91), non inulto ante mortem
L. Crassi, habitam scribit Drumannus t. 4. p. 660,
Causa prorsus incerta; nam ex fragmentis quae super-
sunt nonnisi ridiculum orationis genus, «quo in hac
causa Brutus accusator et Crassus patronus Plancii usi
sunt, cognoscimus. Brutus obiecerat Crasso levitatem
et inconstantiam, ut qui modo optimatium, modo populi
secutus sit partes: id enim apparere ex orationibus de
lege Servilia et de colonia Narbonensi, cum in altera
pro optimatibus, in altera contra eos pugnasset. Crassus
deinde simili utens ratione omnium inconstantissimuimn
Brutum esse probavit, qui ex homiue divite et honesto
in paupertatem et infamiam incidisset.

440

Cic. De Orat. 2, 54. Quid in omni oratione Cras-
sus ab arte adiuvari potuit contra accusatorem Brutum,
cum pro Cn. Plancio diceret? c. 55. Sed in Bruto,
quem oderat et quem dignum contumelia iudicabat,
utroque genere leporis pugnavit. Quam multa de
balneis , quas nuper ille vendiderat , quam multa de
amisso patrimonio dixit! Atque illa brevia; cum ille
diceret, se sine causa sudare, Minime mirum , inquit,
modo enim existi de balneis. Innumerabilia huius-
cemodi fuerunt, sed non minus iucunda illa perpetua.
Cum enim Brutus duos lectores excitasset et alteri
de colonia Narbonensi Crassi orationem legendam
dedisset , alteri de lege Servilia, et cum contraria
inter se de re publica capita contulisset , noster hic
facetissime tres patris Bruti de iure civililibellos tribus
legendos dedit. Ex libro primo: Forte evenit,
ut in Privernati essemus. Brute, testificatur
pater, se tibi Privernatem fundum reliquisse. Deinde
ex libro secundo In Albano eramus ego et M.
filius. Sapiens videlicet homo cum primis nostrae
civitatis norat hunc gurgitem; metuebat, ne, cum is
nihil haberet, nihil esse et relictum putaretur. "T'um
ex libro tertio: In Tiburti forte assedimus
ego et M. filius. Ubi sunt ii fundi , Brute, quos
tibi pater publicis commentariis consignatos reliquit?
Quod nisi puberem te iam haberet , quartum librum
composuisset, et se etiam in balneis locutum cum
filio scriptum reliquisset. Quis est igitur, qui non
fateatur, hoc lepore atque his facetiis non minus
refutatum esse Brutum quam illis tragoediis, quas
egit idem, cum casu in eadem causa efferretur anus
lIunia? Brute, quid sedes? quid illam anum patri
nuntiare vis tuo, quid illis omnibus, quorum imagi-
nes duci vides, quid maioribus tuis? quid L. Bruto,
qui hunc populum dominatu regio liberavit, quid te
facere, cui rei, cui gloriae, cui virtuti studere?
patrimonione augendo? at id non est nobilitatis. Sed
fac esse, nihil superest, libidines totum dissipaverunt.

911

4n iuri civili? est paternum. Sed dicet te, cum
aedes venderes, ne in rutis quidem et caesis solium
tibi paternum recepisse. |n rei militari? Qui num-
quam castra videris! 4n eloquentiae? quae nulla
est in te, et quicquid est vocis ac linguae, omne in
istum turpissimum calumniae quaestum contulisti.
Tu lucem adspicere audes, tu hos intueri? tu in
foro, tu in urbe, tu in civium esse conspectu? tu
illam mortuam, tu imagines ipsas non perhorrescis
quibus non modo imitandis sed ne collocandis quidem
tibi ullum locum reliquisti.

Cic. p. Cluentio c. 514. Ego L. Crassi auctoritatem
sequor, qui cum Cn. Plancium defenderet , accusante
M. Bruto, homine in dicendo vehementi et callido,
cum Brutus duobus recitatoribus constitutis ex dua-
bus eius orationibus capita alterna inter se contraria
recitanda curasset , quod in dissuasione rogationis
eius, quae contra, coloniam Narbonensem ferebatur,
quantum potest, de auctoritate senatus detrahit; in
suasione legis Serviliae summis ornat senatum lau-
dibus, et multa in equites romanos cum ex ea ora-
tione asperius dicta recitasset, quo animi illorum
iudicum in Crassum incenderentur , aliquantum esse
commotus dicitur. litoque in respondendo primum
exposuit utriusque rationem temporis, ut oratio ex
re et ex causa habita videretur, deinde ut intelligere
posset Brutus, quem hominem et non solum qua elo-
quentia, verum etiam quo lepore et quibus facetiis
praeditum lacessisset, tris ipse excitavit recitatores
cum singulis libellis, quos M. Brutus pater illius
accusatoris de iure civili reliquit. Eorum initia cum
recitarentur, Forte evenit, ut ruri in Privernati esse-
mus, ego et Brutus ./filius, fundum Privernatem
flagitabat: In Albano eramus ego et Brutus filius:
Albanum poscebat: in Tiburti forte cum assedissemus
ego et filius, Tiburtem fundum requirebat: Brutum
autem hominem sapientem , quod fili. nequitiam vide-
ret , quae praedia ei relinqueret, testificari voluisse

312

dicebat. Quod si potuisset honeste scribere, se in
balneis cum id aetatis filio fuisse, non praeterisset,
eas se tamen ab eo balneas non ex patris libris sed
ex tabulis et ex censu quaerere. Crassus tum ita
Brutum ultus est, ut illum recitationis suae poeniteret.

Quintil. 6, 3, 44. Cum Brutus in accusatione Cn.
Planci ex duobus lectoribus ostendisset , contraria L.
Crassum patronum eius in oratione , quam de colonia
INarboneusi habuerat, suasisse iis, quae de lege Servilia
dixerat , tres excitavit et ipse lectores hisque patris
eius dialogos dedit legendos: quorum cum in Pri-
vernati unus, alter in 4lbano, tertius in Tüburti
sermonem habitum complecteretur, requirebat, ubi.
essent eae possessiones. Omnes autem illas Brutus
vendiderat et tum paterna emancipare praedia tur-
pius habebatur.

10. Oratio adversus L. Marcium Philippum consulem.

Ea a. 663 (91) in senatu contra L. Marcium Philip-
pum est dicta, non multum ante mortem Crassi. L.
Marcius Philippus homo popularis erat et optimatium
adversarius, unde consiliis senatus resistere solebat.
Conf. Ahrens, Die drei Volkstribunen p. 90. sqq.
Cum igitur M, Livius Drusus tribunus pl. a. 6623 (91)
novis legibus plebem senatui reconciliare studeret, at-
que Philippus consul acri oratione adversus Drusum
et senatum in concione usus esset, Crassus in senatu
sententiam dixit et in consulem invectus est.

Cic. de Orat. 3, 4. Crassus vehementer commotus
ea oratione, quae ferebatur habita esse in concione
a Philippo, quem dixisse constabat: videndum sibi
esse aliud consilium, illo senatu se rem publicam
gerere non posse: mane ldibus Septembribus et ille
et senatus frequens vocatu Drusi in curiam venit.
Ibi cum Drusus multa de Philippo questus esset,
retulit ad senatum de illo ipso, quod consul in eum
ordinem tam graviter in concione esset invectus.
Hic quamquam hoc Crasso semper fere contigisset,

442

ut numquam dixisse melius putaretur, tamen omnium
consensu sic esse tum iudicatum, ceteros a Crasso
semper omnes, illo autem die etiam ipsum a sese
superatum. |. Deploravit enim casum atque orbitatem
senatus ,.cuius ordinis α consule, qui quasi parens
bonus aut tutor jülelis esse deberet, tamquam ab
aliquo nefario praedone diriperetur patrimonium
digrütatis, neque vero esse mirandum, si, cum suis
consiliis rem publicam profligasset , consilium sena-
tus a republica repudiaret. | Hic cum homini et
vehementi et diserto et in primis forti ad resistendum
Philippo, quasi quasdam verborum faces admovisset,
non tulit ille et graviter exarsit pignoribusque ablatis
Crassum instituit coercere. Quo quidem ipso in loco
multa a Crasso divinitus dicta ferebantur , cum sibi
illum consulem esse negaret, cui senator ipse non
esset. 4n tu, cum omnem auctoritatem universi or-
dinis pro pignore putaris eamque in conspectu populi
romani concideris, me his existimas pignoribus ter-
reri? Non tibi illa. sunt caedenda, si L. Crassum
vis coercere; haec tibi est excidenda lingua, qua vel
evulsa spiritu ipso libidinem tuam libertas mea re-
futabit. Permulta tum vehementissima contentione
animi ingenii virium ab eo dicta esse constabat, sen-
tentiamque eam , quam senatus frequens secutus
est ornatissimis εἰ gravissimis verbis: ut populo ro-
mano satisfieret, numquam senatus neque consilium
reipub. neque fidem defuisse, ab eo dictam, et
eundem scribendo affuisse.

Quintil. 8, 3, 89. Est et acre quiddam, ut illud
Crassi; Ego te consulem putem, cum tu me non
putes senatorem?

Quintil. 41, 1, 37. Ego te consulem putem, in-
quit L. Crassus Philippo, cum tu me non putes
senatorem? Vox honestissimae libertatis.

Valer. Max. 6, 2, 2. L. Philippus consul adver-
sus senatum libertatem exercere non dubitavit. Nam
segnitiem pro rostris exprobrans, alio sibi senatu

914

opus esse dixit, tantumque a poenitentia dicti ab-
fuit, ut etiam LL. Crasso, summae dignitatis et
eloquentiae viro, id in curia graviter ferenti manum
iniici iuberet. 1116 reiecto lictore, Non es, inquit,
mihi, Philippe, consul, quia ne ego quidem tibi
senator sum.

Io. Saresberiensis Nug. Cur. 7, 25. Non es, in-
quit, Philippe, mihi consul, quia nec ego tibi sena-
tor sum.

11 Oratio pro Pisone.

Causa privata: quo anno sit acta, non constat. Hen-
richsen ad Cic. de Orat. 2, 70, 285 putat, L. Calpur-
nium Pisonem, consulem a. 612 (112), esse intelligendum.
Atque Drumannus t. 4. p. 63 scribit, si L. Piso consul a.

. 6429 (112) reus sit, causam ante annum 647 (107) actam
esse, cum illo anno a Tigurinis caesus esset.

Cic. de Orat. 2, 70, 285. 4b hoc vero Crasso
nihil facetius. Cum laesisset testis Silus- Pisonem,
quod se in eum audisse dixisset : Potest fieri, inquit,
. Sile, ut is, unde te audisse dicis, iratus dixerit.
Annuit Silus. Potest etiam, ut tu non recte intel-
lexeris. Id quoque toto capite annuit, ut se Crasso
daret. Potest etiam fieri , inquit, ut omnino, quod
te audisse dicis, numquam audieris. Hoc ita praeter
exspectationem accidit , ut testem omnium risus ob-
rueret.

19. Oratio pro C. Sergio Orata contra Considium.

Causa privata. C. Sergius Orata in fundo suo ad
lacum Lucrinum aquam publicam in suum usum vertere
coepit, unde Considio publicano , qui lacum locaverat,
damnum exortum. Res in controversiam venit. Crassus
Sergio aderat, ambo familiares, et uterque luxuria ac
delicatissimo vitae genere celebris. |

Valer. Max. 9, 4, 1, €. Sergius Orata, ne gulam
Neptuni arbitrio subiectam haberet, peculiaria sibi
maria excogitavit, aestuariis intercipiendo fluctus,

318

pisciumque diversos greges separatis molibus inclu-
dendo , ut nulla tam saeva tempestas incideret , qua
non Oratae mensae varietate ferculorum abundarent.
"edificiis etiam spatiosis et excelsis deserta ad id
tempus ora Lucrini lacus pressit, quo recentiore usu
conchyliorum frueretur. Ubi dum se publicae aquae
cupidius immergit, cum Considio publicano iudicium
nactus est. In quo L. Crassus adversus illum cau-
sam agens errare amicum suum QConsidium dixit,
quod putaret, Oratam , remotum a lacu, cariturum
ostreis. namque ea, si inde petere non licuisset , in
tegulis reperturum. :
ora Lucrini lacus] Plinius Hist, 9, 54. Sergius Orala. primus
optimum saporem ostreis Lucriínis adiudicavit , quando eudem
aquatilium genera aliubi atque aliubi meliora. Nondum Britannica
serviebant litora, cum Orata Lucrina nobilitubat,
in tegulis] Cicero in Hortensio apud Nonium s. v. osirea p. 216.
solertiamque eum , quae posset vel in tegulis proseminare ostreas.
Vero simile est, Ciceronem in hoc loco loqui de eodem Sergio
Orata, cuius in pluribus Hortensii fragmentis mentio est facta, Vid,
Fragm. Cic. p. 484. ed Orell. In tegulis siguificat in tecto domus,
auf dem Dach des Hauses, Seneca Controv. lib. 5, 5. p. 463,
Alunt in summis culminibus (domus) mentita nemora et naviga-

bilium piscinarum freta.

13. Oratio pro C. Sergio Orata contra M. Antonium.

Causa privata. Vid. oratt. Antonii p. 201.

Cic. de Offic. 3, 16. M. Marius Gratidianus C.
Sergio Oratae vendiderat aedes eas, quas αὖ eodem
ipse paucis ante annis emerat. | Eae serviebant, sed
hoc in mancipio Marius non dixerat. | dducta res
in iudicium est. Oratam Crassus, Gratidianum defen-
debat Antonius. lus Crassus urgebat, quod vitii
venditor non dixisset sciens id oportere praestari,
aequitatem .ntonius, quoniam id vitium ignotum
Sergio non fuisset, qui illas aedes vendidisset, nihil
fuisse necesse dici nec eum esse deceptum , qui id,
quod emerat, quo iure esset, teneret.

Cic. de Orat. 1, 39. JVuper cum ego C. Sergii

916

Oratae contra ^ntonium iudicio privato causam
defenderem , nonne omnis nostra in iure versata
defensio est Cum enim M. Marius Gratidianus
aedes Oratae vendidisset , neque servire quandam
earum aedium partem in mancipii lege dixisset ;
defendebamus, quidquid fuisset incommodi ἐπ man-
cipio, id si venditor scisset nec declarasset, prae-
stare debere. |

14. Concio in Memmium.

Vid. Orat. pro lege Servilia p. 299. Vulgo enim
putant, Memmium legem dissuasisse Serviliam, pro qua
oravit Crassus.

15. Orationes graecae ln latinum versae.

Cic. de Orat. 1, 34. Postea mihi placuit eoque
sum usus adolescens, ut summorum oratorum grae-
cas orationes explicarem. Quibus lectis hoc assequebar,
ut, cum ea, quae legeram graece, latine redderem,
non solum optimis verbis uterer, et tamen usitatis,
sed etiam exprimerem quaedam verba imitando quae
nova nostris essent, dummodo essent idonea.

Quintil. 10, 5, 2. Vertere graeca in latinum ve-
teres nostri oratores optimum iudicabant. Id se
L. Crassus in illis Ciceronis de Oratore libris dicit
factitasse.

Fragmenta incerta.

Cic. Orator c. 66. Jllud est Crassi: Missos fa-
ciant patronos , ipsi prodeant. Cur clandestinis con-
siliis nos oppugnant? cur de perfugis nostris copias
comparat is contra nos?

Missos] non satis liquet, unde desumtus sil integer senarius. Quae
moz ibidem sequuntur, (Cur clandestiínis etc.) ex concione contra
popularem factionem pelita credas, nisi forie sunt ex oratione in
Philippum. Ellendt p. LXXIV.

comparat is] εχ Quistiliano 9, 4, 101. recepi, Vulgo comparant.

Plinius Hist. Nat. 35, 4. Deinde video et in foro
positas vulgo tabulas. Hinc enim ille Crassi oratoris

317

lepos agentis sub Veteribus, cum testis compellatus
instaret: Dic ergo, Crasse, qualem me reris?
Talem, inquit, ostendens in tabula pictum infice-
tissime Gallum exerentem linguam.
Crassi] idem fere dictum a Cicerone De Orat. 2, 66. C. Iulio Cae-
sari Straboni tribuitur.

eub Veteribus] Veteres Tabernae in foro erant. Bunpsen Beschrei-
bung von Rom. t. 3. P. 2. p. 24, sqq.

XLIX. Q. Muctus Scaevola Pontifer Maximus.

Natus eodem fere anno, quo Crassus, id est, a. 614
(140): aequales enim eos fuisse, Cicero in Bruto scribit
c. 40, 450. Quaestor a. 643 (111), tribunus pl. a. 648
(106), aedilis a. 6514 (103), praetor a. 655 (99), consul
a. 659 (95), proconsul Asiam provinciam a. 660 (94)
administravit (Valerius Max. 8, 15, 6.) et legatum
habuit P. Rutilium Rufum. (Madwig de Asconio p. 110.)
Idem pontifex maximus. Occisus est Mario auctore a.
672 (82), Distinguendus est a. Q. Mucio Scaevola àu-
gure. Vid. Onomasticon 'Tullianum. — Eius vitam
enarravit Maiansius in Fragmentis luris consultorum T.
1. p. 169, idemque reliquias librorum de iure collegit
et illustravit.

Cic. Brut. 39. Eloquentium iurisperitissimus Cras-
sus, iurisperitorum eloquentissimus Scaevola.

ibid. c. 40. Crassus erat elegantium parcissimus,
Scaevola parcorum elegantissimus. Crassus in summa
comitate habebat etiam severitatis satis , Scaevolae
multa in severitate non deerat tamen comitas.

ibid. 44. JScaevolae dicendi elegantiam satis ex
iis orationibus, quas reliquit, habemus cognitam.

Velleius 2, 9. Eodem tractu temporum nituerunt
oratores Scipio 4emilianus Laeliusque, Ser. Galba,
duo Gracchi, C. Fannius, Carbo Papirius, nec prae-
tereundus Metellus INumidicus et Scaurus, et ante
omnes L. Crassus et M. Antonius. Quorum aetati
ingeniisque successere C. Caesar Strabo, P. Sulpicius.

348

Nam Q. Mucius iuris scientia quam proprie elo-
quentiae nomine celebrior fuit.

Quintil. 12, 3, 9. M. Cato cum in dicendo prae-
stantissimus , tum iuris idem fuit peritissimus, et
Scaevolae Servioque Sulpicio concessa est etiam Ja-
cundiae virtus.

1. Oratio pro M. Coponio adversus Manium Curium.

Causa centumviralis, acta a. 661 (93) T. Manilio
praetore. Vide orat. Crassi pro Manio Curio.contra
Coponium p. 303.

Cic. Brut. 39. 7n interpretando, in defi niendo,
in explicanda aequitate nihil erat Crasso copiosius,
idque cum alias tum apud centumviros in Manii
Curii causa cognitum est. ita. enim multa contra
scriptum pro aequo eL bono dixit, ut hominem acu-
tissimum Q. Scaevolam et in iure, in quo illa causa
vertebatur, paratissimum . obrueret argumentorum
exemplorumque copia, atque ita tum ab his patronis
aequalibus et iam consularibus causa illa dicta est,
cum uterque ex contraria parte ius civile defen-
deret, ut eloquentium iurisperitissimus Crassus, iuris-
peritorum eloquentissimus Scaevola putaretur, qui
quidem cum peracutus esset ad excogitandum, quid
in iure aut in aequo verum aut esset aut non esset,
tum verbis erat ad rem cum summa brevitate mira-
biliter aptus. |

Ibid. c. 52. Quis ex populo, cum Q. Scaevolam
pro M. Coponio dicentem audiret, quidquam politius
aut elegantius aut omnino melius aut expectaret aut
Jieri posse putaret? cum is hoc probare vellet, Ma-
nium Curium, cum ita heres institutus esset, si
pupillus ante mortuus esset quam in suam tutelam
venisset , pupillo non nato heredem esse non posse:
quid ille non dixit de testamentorum iure, de anti.
quis formulis? quid, quemadmodum scribi opor-
tuisset , si etiam ,filio non nato heres institueretur?
quam captiosum esse populo, quod scriptum esset,

319

megligi, et opinione quaeri voluntates et interpreta-
tione disertorum scripta simplicium hominum perver-
tere? quam ille multa de auctoritate patris sui, qui
semper ius illud. defenderat? quam omnino multa
de conservando iure civili? quae quidem omnia cum
perite et scienter tum | ita. breviter 'et presse et. satis
ornate et pereleganter diceret, quis esset in populo,
qui aut expectaret aut fieri posse quidquam melius
putaret ?

Cic. de Orat. 4, 39. Quid vero? clarissima Manii
Curii causa Marcique Coponii nuper apud centum-
viros quo concursu hominum , qua exspectalione de-
jensa est? cum Ο. Scaevola aequalis et collega
meus , homo omnium et disciplina iuris civilis erudi-
tissimus et ingenio prudentiaque acutissimus et ora-
tione maxime limatus atque subtilis atque, ut ego
$oleo dicere, iuris peritorum eloquentissimus, elo-
quentium iuris peritissimus, ex scripto testamentorum
iura defenderet negaretque , nisi postumus et natus,
et antequam in suam tutelam veniret, mortuus esset,
heredem eum esse posse, qui esset secundum postu-
mum et natum et mortuum heres institutus; ego au-
tem defenderem, hac eum tum mente fuisse, qui
testamentum fecisset, ut si filius non esset , qui in
suam tutelam veniret, Manius Curius esset heres.
Conf. ibid. 1, 57. II, 32. De Invent. 2, 42. p. Cae-
cina 18. Quintil. 7, 6, 9. Gaius 2, 179.

9. Oratio pro P. Rutilio Rufo.

Causa celeberrima est acta a. 662 (02). Videorat. Ru-
tilii pro se contra publicanos p. 266. Dubitabatur olim,
utrum Q. Mucius Scaevola pontifex maximus an Scae-
vola augur Rutilii defensor fuerit. Sed Krebsius in
disquisitione quadam, quam Orellius in Onomastico
repetivit, Scaevolam pontificem maximum intelligendum
esse probavit. Nec aliter iudicavit Maiansius p. 172.
Zumpt. ad Cic. Div. in Caecil. 17, 57. Ellendt ad Cic.
de Orat, 1, 53.

320

Cic. Brut. 30. Rutilius dixit ipse pro sese et
pauca C. Cotta, sed Q. Mucius enucleate ille quidem
et polite, ut solebat, nequaquam autem ea vi atque
copia, quam genus illud iudicii et magnitudo causae
postulabat.

Cic. de Orat. 4, 53. Dixit causam illam quadam
ex parte Q. Mucius more suo nullo apparatu pure
et dilucide.

L. Q. Servilius Caepio.

[n priore editione de hoc viro multum erravi, cum
Caepione consule a. 648 (106) eum confundens: plures
enim Caepiones, quorum in Bruto Ciceronis fit mentio,
sunt distinguendi, idque in Onomastico "Tulliano ab
Orellio nostro accurate est factum. Conf. Wester-
mannus p. 98. Ahrens Die drei Volkstribunen p. 114.

Quaestor urbanus a. 654 (100). Auct. ad Herennium
4, 1?. Homo popularis erat contraque senatum et opti-
mates stetit, item M. Aemilii Scauri inimicus. Bello
Marsico legatus Hutilii consulis, occisus est a. 664
(90). Liv. Epit. l. 73.

Extabant Caepionis orationes, quarum una certe non
ab ipso Caepione, verum ab Aelio Praeconino Stilone
composita erat, ut mox dicemus.

Cicero Bruto c. 62, 222. M. Drusum, L. Lucullum,
M. Lucullum, M. Octavium, Cn. Octavium, M. Ca-
tonem, Q. etiam Catulum filium abducamus ex acie,
id est, a iudiciis et in praesidiis reipublicae, cui
facile satisfacere possint, collocemus. Eodem Q. Cae-
pionem referrem, nisi nimis equestri ordini deditus
a senatu dissedisset.

equestri ordini deditus) — nisi nimis populi partes secutus contra opti-
mates stetisset, Florus lib. 3, 17. In hoc statu rerum pares
opibus animis dignitate, (unde et nata Livio Druso aemulatio)
equitem Servilius Caepio, «senatum Livius Drusus asserere :
signa et aquilae et vexilla aderant. ceterum δὶς urbe in una
quasi in binis castris dissidebatur. prior Caepio ín senatum

impetu facto reos ambitus Scaurum et Philippum , principes
nobilitatis , elegit.

321

1. Oratio in M. Aemilium $caurum lege Servilia.

Ea causa dicta est a. 663 (04). Vide orat. Scauri
p. 257. De lege Servilia repetundarum v. Index Legum
Tullianus,

Cic. p. Scauro 1, 2. Scaurus reus est factus a
Q. Servilio Caepione lege Servilia, cum iudicia penes
equestrem ordinem essent et P. Rutilio damnato nemo
tam innocens viderelur, ut non timeret illa.

Asconius in Scaurianam p. 21. Q. Servilius Caepio
Scaurum ob legationis Asiaticae invidiam et adver.
sus leges captarum pecuniarum reum fecit repetun-
darum lege, quam tulit Servilius Glaucia.

9. Oratio pro se contra M. Aemilium Scaurum.
Ea est babita a. 663 (01). Vide orat. Scauri N. 8.
p. 258.
. A Asconius in Scaurianam p. 21. Q. Servilius Caepio
Scaurum ob legationis .Asiaticae invidiam et adversus
leges captarum pecuniarum reum fecit repetundarum
lege, quam tulit Servilius Glaucia. Scaurus tanta
fuit continentia animi et magnitudine, ut Caepionem
contra reum detulerit, at breviore die inquisitionis
accepta effecerit, ut ille prior causam diceret, M.
quoque Drusum tribunum pl. cohortatus sit, ut iudi-
cia commutaret.

3. Oratio in M. Aemilium Scaurum lege Varia.

Ea oratio dicta est a. 664 (90). Q. Varius tribunus
pl. a. 664 (90) legem tulit, ut quaereretur de iis, quo-
rum ope consiliove socii contra populum rom. arma
sumsissent, nec multo post multi optimates ea lege in
iudicium vocabantur, quos inter Scaurus. Cum autem
auctoritate eius commotus, Varius accusator ab accusa-
tione destitisset, Q. Caepio, vetus inimicus Scauri, cau-
sam recepit, iterumque eum eadem lege reum fecit
quasi socios et latinos ad bellum incitasset. Cicero p.
Scauro c. 4, 3. Asconius in Scaurianam p. 22. Vide

Orationes Scauri n. 10. p. 261.
Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. $. 94

p i

322

Charisius p. 114. Q. Caepio in M. Aemilium Scau-
rum lege Varia: Cum ab isto viderem cotidie hostes
adiuvari.

Charisius p. 446, Q. Caepio in M. Aemilium Scau-
rum lege Varia: Cum ab isto viderem cotidio con-
siliis hostes adiuvari.

Charisius p. 133, Caepio in M. Aemilium Scaurum
lege Varia: Q. .lbius vir bonus est et vehementer
idoneus.

Q. 4ibius] De eo nihil cerli constat,

4. Oratio in Betucium Barrum AÁsculanum.

Causa incerta est. Orationem, quam Caepio adver-
sus Betucium habuit, non ipse scripserat sed a L. Aelio
composita erat.

Cicero Bruto c. 46, Omnium eloquentissimus extra
hanc urbem T'. Betucius Barrus 4sculanus , cuius
sunt aliquot orationes J4sculi habitae, illa Romae
contra Caepionem, nobilis sane, cui orationi Caepio-
nis ore respondit .elius, qui scriptitavit orationes
multis, orator ipse numquam fuit.

Ibidem c. 56, 206. Jelius Stoicus scribebat ora-
tiones, quas alii dicerent, ut Q. Metello f., ut Q.
Caepioni, ut Q. Pompeio Rufo.

Incerta.

Charisius p. 84. "T'ores. Servilius, ut etiam Fla-
vtus Pomponianus notat, aureum tores pro torque.

Servilius] Lindeimannus hoc fragmentum Q. Servilio Caepioni ora-
tori tribuit.

LI. T. Betucius Barrus Asculanus.

Hic orator Asculi, in urbe Picentium, natus, circa
ilam aetatem vixit, qua socii romanorum de civitate
danda turbas excitarunt bellumque funestum adversus
rem publicam suscepere. Betucii orationes in his rebus
versatas esse suspicor. Constat autem, in illo bello
Asculum captum dirutumque esse a, 665 (89) Florus 3, 18.

323

Cic. Bruto 46. Omnium eloquentissimus extra
hanc urbem 11΄. Betucius Barrus 4sculanus, cuius
sunt aliquot orationes 4sculi habitae, illa Romae
contra Caepionem, nobilis sane, cui orationi Caepio-
nis ore respondit 4elius.

1. Orationes Asculanae.

Earum vestigium nullum.

2. Oratio contra Q. Servilium Caepionem. *

Vid. orat. Q. Servilii Caepionis p. 322. Caepio homo
factiosus et popularis, inimicitia. erga M. Aeinilium
Scaurum celebris, bello Marsico sive sociali periit a.
664 (90), Vid. Onomast. Tullianum.

LII. L. Marcius Philippus.

Eum natum scribit Ellendt p. LXXVII. a. 615 vel
616, Westermannus autem p. 100. anno 629. Quaestor
a. 645 (109), tribunus pl. a. 650 (104), aedilis a, 653
(101), praetor a. 656 (98), consul a. 663 (91), censor
a. 668 (86) fuisse traditur.

Incertum, an orationes reliquerit Philippus.

Cicero Bruto c, 47. Duobus summis Crasso et
4ántonio L. Philippus proximus accedebat, sed longo
intervallo tamen proximus, itaque eum, etsi nemo
intercederet , qui se illi anteferret , neque secundum
tamen nec tertium dixerim. Sed tamen erant ea in
Philippo, quae, qui sine comparatione illorum spec-
taret, satis magna diceret, summa libertas in ora-
tione, multae facetiae, satis creber in reperiendis,
solutus in explicandis sententiis, erat etiam inprimis
ut temporibus illis. graecis doctrinis institutus, in
altercando cum aliquo aculeo et maledicto facetus..

Cic. Brut. 45. JM. Herennius summa, nobilitate
hominem, cognatione, sodalitate, collegio, summa
etiam eloquentia L. Philippum in consulatus petitione
superavit.

324

consulatus petitione] L. Marcius Philippus et M. Herennius consu-
latum petebant a. 660 (94), Philippus repulsam tulit et anno
demum 663 (91) consul factus est.

ibidem ec. 50. De populo si quem ita rogavisses:
quis est in hac civitate eloquentissimus? in Antonio
et Crasso aut dubitaret, aut hunc alius, illum alius
diceret. Nemone Philippum , tam suavem oratorem,
tam gravem, tam facetum his anteferret, quem
nosmet ipsi proximum illis fuisse diximus? Nemo
profecto.

Cie, de Oratore 2, 78. Jdmirari soleo hominem
in primis disertum atque eruditum, Philippum , qui
ita solet surgere ad dicendum, ut, quod primum
verbum habiturus sit, nesciat , et ait idem , cum bra-
chium concalefecerit , tum se solere pugnare.

Cic. de Offic. 1, 30, Erat in L. Crasso, in L.
Philippo multus lepos, maior etiam magisque de in-
dustria in C. Caesare L. f.

Cic. de Orat. 3, 1. Philippus, homo vehemens et
disertus et in primis fortis ad resistendum.

Horatius Epist. 1, 7, 46. Strenuus et fortis cau-
sisque Philippus agendis Clarus.

1. Oratio de lege agraria.

L. Marcius in tribunatu a, 650 (104) legem agra-
riam promulgavit, nec tamen pertulit, cum senatus
resisteret, Hanc maxime omnium funestam fuisse roga-
tionem, ex eo apparet, quod tradidit Góttling G. d.
róm. Staatsverf. p. 351: Cicero sagt bestimint, dass
alle agrarischen Gesetze vom ager publicus gegolten
baben. Und wirklich betraf von allen agrarischen
Gesetzen, welche von den Rómern erwàábnt werden,
keines das wirkliche Landeigenthum als ein nicht durch-
gegangenes des L. Marcius Philippus in der Mitte des
siebenten Jahrhunderts, welcher vorschlug, es sollte
eine allgemeine gleiche TTheilung des Landeigenthumes
vorgenommen werden, ibid. p. 430.

Cic. de Officiis 2, 24. In primis videndum erit

325

ei, qui rem publicam administrabit, ut suum quisque
teneat , neque de bonis privatorum publice deminutio
αι. Perniciose enim Philippus in tribunatu, cum
legem agrariam ferret (quam tamen antiquari facile
passus est et in eo vehementer se moderatum prae-
buit) sed cum in agendo multa populariter, tum
illud male, non esse in civitate duo millia hominum,
qui rem haberent. Capitalis oratio et ad aequationem
bonorum pertinens, qua peste quae potest esse maior?
qui rem haberent] Miror, quod Zuimptius in commentatione egregia
Ueber den Stand der Bevólkerung und die Volksvermehrung im
Alterthum hunc gravissimum locum, qui maxime ad rein pertinebat,
in ea orationis parte, ubi de inopia plebis romanae disserit, p. 76$
sqq. praetermisit,

$9. Concio.

L. Marcius Philippus in consulatu a. 663 (91) con-
cioneimn babuit, in qua in senatum acerbissime invectus
est, plebemque contra optimates irritare cupiebat. Ei
in senatu respondit Crassus. Vide orat. Crassi adversus
Philippum consulem p. 312.

Cic. de Orat. 3, 1. Crassus erat vehementer
commotus oratione ea, quae ferebatur habita esse in
concione a Philippo , quem dixisse constabat, viden-
dum sibi esse aliud consilium, illo senatu se rem
publicam gerere non posse.

Cic. de Orat, 4, 7. Κ᾽ ehementius invehebatur in
causam principum consul Philippus Drusique tribu-
natus, pro senatus auctoritate susceptus , infringi iam
debilitarique videbatur.

in causam principum] 1. e. infestas erat optimatibus et senatui.
Drusi tribunatus) Cum Drusus plebem cum senatu reconciliare stu-
deret inultasque leges, ad id spectantes, promulgaret, Philippus

consul concionibus plebem abalienavit, et optimates quoque consiliis
Drusi restitere, ita ut cura atque labor eius inanis esset.

Valerius Max. 6, 2, 2. LL. Philippus consul ad-
versus senatum libertatem exercere non dubitavit.
Nam segnitiem pro rostris exprobrans alio sibi senatu

926

opus esse dixit. ldem refert lo. Saresberiensjs De
Nug. Cur. 1l. VII, 25. p. 518.

3. Oratio pro Cneo Pompeio.

Ea babita est a. 668 (86). Cn. Pompeius illo anno
reus factus est, quod in bello Marsico Asculi a. 665
(89) praedam pecuniamque diripuisset, atque aerarium
populi romani defraudavisset. Atque accusatores qui
eum ob id potissimum oderant, quod contra Marium
steterat, condemnassent eum, nisi connubio gratiam Anti-
stii quaesitoris captasset. Pro eo dixere Philippus, Hor-
tensius et Cn. Papirius Carbo. (Val. Max. 6, 2, 8.)
Conf. Plut. Pompeius 4. Drumann t, 4. p. 326.

Cic. Bruto 64. Philippus iam senex pro Cn. Pom-
peii bonis dixit.

ium senex] quod senex hoc loco dicatur, vix urgendum, nam a.

668 annos fortasse tres vel quatuor et quinquaginta habuit.

Ellendt p. LXXIX. Philippus senex dicitur comparatus cum Hor-
tensio admodum iuvene. ,

Plutarch. v. Pompeii 2. ' Hy δέ τις xoi ἀναστολὴ τῆς
κόμης ἀτρέμα καὶ τῶν περὶ τὰ ὄμματα ῥυϑμῶν ὑγρότης
τοῦ προσώπου ποιοῦσα μᾶλλον λεγομένην ἢ φαινομένην
ὁμοιότητα πρὸς τὰς ᾿“4λεξάνδρου τοῦ βασιλέως εἰκόνας" 1j
καὶ τοὔνομα πολλῶν ἐν ἀρχῇ συνεπιφερόντων οὐκ ἔφευγεν
ὃ Πομπήϊος, ὡς τε καὶ χλευάζοντας αὐτὸν ἐνίους ἤδη
καλεῖν ΑἸλέξανδρον. Διὸκαὶ devxiog Φίλιππος,

ἀνὴρ ὑπατιχὸς, συνηγορῶν αὑτῷ μηδὲν ἔφη
ποιεῖν παράλογον, εἰ Φίλιππος ὧν φιλαλέξαν-
ópog ἐστι.

&. Oratio pro Sexto Naevio contra P. Quintium.

L. Philippus una cum Hortensio a. 673 (81) Sex.
Naevium contra Ciceronem defendit, P. Quintii patro-
num. Vide argum. orat. Ciceronianae; ibid. c. 22.

9. Oratio adversus Mam. Aemilium Lepidum.

Legimus apud Salustium orationem fictam Philippi,
a. 677. (77) contra Lepidum consulem in senatu habi-

- 421]

tam. Conf. Salustii Orationes αὖ Orellio editae a.
1834. p. 13.

Incerta.

Cic. de Orat. 2, 61. In male olentem Video
me a te circumveniri, subridicule Philippus.

circumveniri] Lusit Philippus in vocibus Circum et Àircum, Cogi-

tandum enim Roimanis circum dictum Kirkum:; quod si cum sono

nasali pronuntiabatur, Kirkonveniri et hirco conveniri salis vide-
buntur similia. Ellendt.

Cic. de Orat. 2, 60, Pusillus testis processit.
Licet, inguit, rogare, Philippus? Tum quaesitor
properans: Modo breviter. hic ille: non accu-
sabis, perpusillum rogabo. Ridicule. Sed sede-
bat iudex L. Aurifex brevior ipse quam testis. Om-
nis est risus in iudicem conversus, visum est totum
scurrile ridiculum.

Cic. de Orat. 2, 54. Α΄. Philippo interrogatus,
quid latraret, Furem se videre respondit Catulus.

Catulus] Hcnrichsen existimat, Catulum in altercatione quadam id in
Philippum consulem, cum in causam optimatium inveberetur, dixisse.

LII. Helvius Mancíia.

Quamvis Helvius Mancia a Cicerone in Bruto, id
est, in historia oratorum romanorum, non memoretur,
aliunde tamen novimus, multas eum causas egisse, et
illa aetate vixisse, qua Antonius et Crassus et Caesar
Strabo floruerunt, (Cic. de Orat. 2, 68, 274. et 2, 66.)
Idem vero ultimam attigisse videtur senectutem, ut ex
causa, quam a. 699 (55) oravit, apparet. Homo dicax
et malignus, ut ex eo, quod Caesar Strabo in eum
dixit, (ut infra videbimus) verisimile fit.

1. Oratio contra L. Scribonium Libonem apud censores.

Ea causa acta fertur a. 699 (55), Pompeio iterum
consule. Censores fuerunt M. Valerius Messala Niger
et P. Servilius Vatia Isauricus, teste Baitero in Fastis
Consularibus. Defendit Libonem Pompeius consul.

σ΄

328

Valerius Max. 6,2,8. Helvius Mancia Formianus,
libertini filius, ultimae senectutis L. Libonem apud
censores accusabat. In quo certamine cum Pompeius
Magnus humilitatem ei aetatemque exprobrans , ab
inferis illum ad accusandum remissum dixisset, Non
mentiris, inquit, Pompei: venio enim ab inferis, in
L. Libonem accusator venio; sed dum illic moror,
vidi cruentum Cn. Domitium Ahenobarbum deflentem,
quod summo genere natus, integeiftrimae vitae, aman-
tissimus patriae in ipso iuventutis flore tuo iussu
esset occisus. Fidi pari claritate conspicuum Brutum

ferro laceratum, querentem id sibi prius perfidia,

deinde etiam crudelitate tua accidisse, Vidi Cn. Car-
bonem, acerrimum pueritiae tuae bonorumque patris
tui defensorem, in tertio consulatu catenis, quas tu
ei iniici iusseras, vinctum, obtestantem te adversus
omne fas ac nefas, cum in summo esset imperio,
a te equite romano trucidatum. Vidi eodem habitu
et quiritatu praetorium virum Perpernam saevitiam
tuam exsecrantem, omnesque eos una voce indig-
nantes, quod indemnati sub te adolescentulo carni-
Jiice occidissent.^ — Obducta iam vetustis cicatricibus
bellorum civilium vastissima vulnera municipali ho-
mini servitutem paternam redolenti , effrenatae teme-
ritatis, intolerabilis spiritus, inpune revocare licuit.
Formianus] Forimiae municipium Latii.

L. Libonem] L. Scribonius Libo, qui a, 720 (34) consul factus est,
cuius filia Sexto Pompeio Cn, filio nupserat.

Cn. Domitium Ahenobarbum] Obiecit Helvius Pompeio omnia cru-
delitatis facinora, quae bello civili Sullano commiserat. Cn. Domi-
tium proelio victum occidit Pompeius a. 673 (81). Livius Epit. 89.
Drumann t. 3. p. 17. t. 4. p. 333.

Brutum] M. lunius Brutus a Pompeio a. 678 (76) clam interfectus.
Drumann t, 4. p. 345.

Cn. Carbonem] Cn. Papirius Carbo, qui Pompeium adolescentem in
gravissima causa defenderat, (v. pag. 326 ) in ipso tertio consulatu
a. 672 (82) ab eo necatur. Drumann t. 4. p. 329 sq.

Perpernam] M. Perperua a. 682 (72) 4 Pompeio victus et occisus.
Drumann t, 4. p, 375.

929

omhesque eos] το τὶ alii a Pompeio in bello Sullano crudelissime
trucidati. Drumann t. 4. p. 5465.

Ioannes Saresberiensis de Nug. Cur. 7, 25. Pom-
peius cum Helvio Formiano, libertini filio, inpro-
perans, quod redierat ab inferis, ut Lucium Libonem,
amicum Pompeii, accusaret: 4b inferis, inquit Hel-
vius, in Libonem venio accusator, sed dum illic
moratus sum, vidi quam plurimos in diversa aetate
et sexu innocentes , ibidem de te gravissime con-
querentes , quos ipsos per hanc importabilem bonis
potentiam tuam | nequiter. condemnaveris, et omnia
Pompeii perversa et reprehendenda audientibus cunc-
tis exposuit.

| Incerta.

Cic. de Orat. 2, 66. Valde ridentur etiam ima-
gines, quae fere in deformitatem aut in aliquod
vitium corporis ducuntur cum similitudine turpioris,
ut meum illud in Helvium Manciam: Iam ostendam,
cuiusmodi sis, cum ille, ostende, quaeso: demonstravi
digito pictum Gallum in Mariano scuto Cimbrico
sub Novis, distortum, eiecta lingua buccis fluentibus.
Risus est. commotus , nihil tam Manciae simile vi-
sum est.

meum illud] C. lulius Caesar Strabo causam egit contra Helvium
Manciam, quae alioqui ignota est. Plinius ' idem dictum errore,
opinor, Crasso oratori tribuit, Hist. Nat. 35, 4.

pictum Gallum] non mirum , banc imaginem risui praebuisse locum.

Omnes enim imagines Gallorum, quales et in scutis et in nummis

Cellicis conspiciuntur , maxime esse deformes , demonstrat Lelewel

Etudes Numismatiques. 'l'. 1, Type Gaulois. Bruxelles 1840 p. 81.

eub Novis] Novae tabernae in foro erant, Vid. Bunsen Beschreib.

v. Rom t. 3. P. 2. p. 26.

buccis fluentibus] buccas fluentes dicit pendentes et solutae. Ellendt,

Quintil. 6, 3, 38. Rarum est, ut oculis subiicere
contingat, ut fecit C. Iulius, qui cum Helvio Man-
ciae saepius obstrepenti sibi diceret, Iam ostendam,
qualis sis , isque plane instaret interrogatione, qualem
se ostensurus esset, digito demonstravit imaginem
Galli in scuto Cimbrico pictam, cui Mancia tum

330

simillimus est visus. Tabernae autem erant. circa fo-
rum ac scutum illud signi gratia positum.

LIV. C. Iulíus Caesar Strabo Vopiscus.

Natus esse videtur a. 623 (131). Ellendt p. LXXXI,
anno 628 natum, a. 659 (95) quaestorem fuisse scribit.
Aedilis curulis erat a. 664 (90) L. Caesare fratre et
P. Rutilio Lupo coss. Drumann t. 3. p. 126. nec aliter
Pighius statuit. Alii ut Ellendt p. LXXXI et Zumpt in
Annalibus a. 665 (89) Cn. Pompeio L. Porcio coss.
aedilitatem gessisse volunt. Falso. Cicero enim scribit
in Bruto c. 89, 305., C. Caesarem eodem anno aedilem
fuisse quo Curionem tribunum pl. Cum igitur constet,
Curionem a. 664 (90) eum magistratum obtinuisse, hoc
quoque anno Caesar aedilitatem capessivit, Deinde a.
666 (88) consulatum petebat praetermissa praetura. Quod
éum lege annali vetitum esset, et praeterea factio iMarii
eum Sullanis, quibuscum coniunctus erat, multum de
republica certaret: magnae ex ea petitione exortae sunt
lites, atque repulsam tulit. Anno deinde sequenti, a.
667 (87), cum Marius Romam reverteretur, et amicos
Sullae persequeretur, Caesar quoque trucidatus est.

Orationes edidit atque tragoedias, quarum collegit
reliquias Weichert Poet. Lat. Hel. p. 127 et Welker
Rheinisches Museum 2 Supplem. 3 Abtheil. 4844. p. 1398.

Cicero Bruto 48. Festivitate et facetiis C. Iulius
L. F. et superioribus et aequalibus suis omnibus
praestitit, oratorque fuit minime ille quidem vehe-
mens, sed nemo umquam urbanitate, nemo lepore,
nemo suavitate conditior. Sunt eius aliquot orationes,
ex quibus, sicut ex eiusdem tragoediüs, lenitas eius
sine nervis perspici potest.

Cic, de Officiis, 4, 37. Uberior oratio L. Crassi
nec minus faceta, sed bene loquendi de Catulis opinio
non minor. Sale vero et facetiis Caesar, Catuli patris
Jrater, vicit omnes, ut in ipso illo forensi genere
dicendi contentiones aliorum sermone vinceret.

994

Cic. de Offic. 4, 30. Erat in Οναδϑο, in L. Phi-

lippo multus lepos, maior etiam magisque de industria
in C. Caesare L. f.

Cic. de Orat. 2, 23. Caesar inusitatum nostris
quidem oratoribus leporem quendam et salem est
consecutus.

Cic. de Orat. 3, 8. Quid? noster hic Caesar
nonne novam quandam rationem attulit orationis et
dicendi genus induxit prope singulare? Quis umquam
res praeter hunc tragicas pene comice, tristes remisse,
severas hilare, forenses scenica prope venustate trac-
tavit atque ita, ut neque iocus magnitudine rerum
excluderetur, nec gravitas facetiis minueretur?

Cic. Tusculan, 5, 49. In C. Caesare mihi videtur
specimen fuisse humanitatis, salis, suavitatis, leporis.

Velleius 2, 9. Eodem tractu temporum nituerunt
oratores Scipio Aemilianus Laeliusque , Ser. Galba,
duo Gracchi, C. Fannius, Carbo Papirius. INec prae-
tereundus Metellus INumidicus et Scaurus, et ante
omnes L. Crassus et M. Antonius. Quorum aetati
ingeniisque successere C. Caesar Strabo, P. Sulpicius.

Asconius in Sceaurianam p. 24. C. Iulius Caesar
inter primos temporis sui oratores et tragicus poeta
admodum bonus habitus est.

1. Oratio pro Sardis contra T. Albucium.

Ea est habita a. 654 (103). Vide orat. T. Albucii
p. 270. Caesar Strabo T. Albucium, qui a. 649 (105)
Sardiniam male avareque administraverat, Sardis rogan-
tibus repetundarum postulavit, eaque causa magnam
adolescens famam assecutus est.

Cic. de Offic. 2, 44, Etiam accusatio probata
persaepe est. Dixi paulo ante de Crasso, idem fecit
àdolescens M. Antonius, Etiam P. Sulpicii eloquen-
tiam accusatio illustravit. Sed hoc quidem non est
eaepe faciendum, nec umquam nisi aut reipublicae
causa, ut ii, quos ante dixi, aut ulciscendi ut duo

332

Luculli, aut patrocinii ut nos pro Siculis, pro Sardis
in 4Albucio Iulius. νι

Cicero Divinat. in Caecil. c. 19. Cn. Pompeio
Stroboni in T. Albucium nominis deferendi potestas
non est.data, atque ille Cn. Pompeius ita cum C.
Iulio contendit, ut tu, Caecili, mecum. quaestor enim
ZAlbucii fuerat , ut tu Verris. Iulius hoc secum auc-
toritatis ad accusandum T. Albucium afferebat, quod,
ut hoc tempore nos ab Siculis, sic tum ille ab Sardis
rogatus ad causam accesserat.

Suetonius Caesar. 55. Caesar genus eloquentiae,
duntaxat adolescens adhuc, Strabonis Caesaris secu-
tus videtur, cuius etiam ex oratione, quae inscribitur
pro Sardis, ad verbum nonnulla transtulit in divi-
nationem suam.

in divinationem suam] i. e. in orationem, quam de accusatore in
Dolabellam constituendo babuit.

Appuleius De Magia p. 538. ed. Oudend. JVeque
gloriae causa me accusat ut M. 4ntonius Cn. Car-
bonem, C. Iulius T. Albucium, P. Sulpicius C. Nor-
banum, Q. Fufius Man. A4quilium, C. Curio Q.
Metellum. Quippe hi omnes eruditissimi iuvenes laudis
gratia primum hoc rudimentum forensis operae su-
bibant, ut aliquo insigni iudicio civibus suis nos-
cerentur.

C. lulius T. ^lbucium] vulgo legitur C. Mucius A4. Albucium.

C. Norbanum] vulgo Cn. Norbanum.
L. Fufius Man. Aguilium] vulgo C. Furius M. Aguilium.

$9. Oratio adversus C. Scribonium Curionem trib. pl.

Ea oratio a. 664 (90) dicta est. Multas eum illo
anno, quo aedilis curulis erat, conciones habuisse, Cicero
testatur in Bruto c. 89. Reliqui, qui tum principes
numerabantur , in magistratibus erant, quotidieque
fere a nobis in concionibus audiebantur. Erat enim
tribunus plebis tum C. Curio, quamquam is quidem
silebat, ut erat semel a concione relictus, Q. Metellus

398

Celer, non ille quidem orator, sed tamen non infans,
diserti autem Q. Varius, C. Carbo, Cn. Pomponius,
et hi quidem habitabant in rostris, Caius etiam Iulius
aedilis curulis quotidie fere accuratas conciones
habebat. Sed unius tautum extat fragmentum et quidem
eius, quam contra Curionem trib. pl. dixit, quocum
de republica vehementer dissidebat. De Curione patre
infra dicemus.

Cicero Bruto 60. Reliqua duo sunt agere et me-
minisse. in utroque cachinnos irridentium commo-
vebat Curio. Motus erat is, quem et C. lulius in
perpetuum notavit,.cum ex eo in utramque partem
toto corpore vacillante quaesivit, quis loqueretur
e lintre.

Quintil. XI, 3, 429. Reprehendenda et illa fre-
quens et concitata in utramque partem nutatio, quam
in Curione patre irrisit lulius, quaerens, quis in
lintre loqueretur ?

8. Oratio apud censores.

Eam dictam opinor a, 665 (89) P. Licinio Crasso
et L. Iulio Caesare fratre censoribus. Argumentum
incertum.

Varro de re rustica 4, 7. Caesar Vopiscus aedi-
licius, causam cum ageret apud censores, campos
Roseae Italiae dixit esse sumen, in quo relicta pertica. .
postridie non appareret propter herbam.

Aedilicius] Caesar aedilitatem gesserat anno 664 (90), et occisus

est a. 667 (87), unde apparet hanc causam non alio appo nisi a.
665 (89), quo anno ii censores, quos supra nominavi , fuerunt,

actam, a

campos RHoseae] Cicero ad Atticum 4, 15. Heatini me ad sua
τέμπη duxerunt, ut agerem causam contra Interamnates apud
consulem et decem legatos, quod lacus Velinus a Manio Curio
emissus interciso monte in Narem defluit, ex quo est illa siccata
et humida tamen modice Rosia, Vid Niebuhr Hist. Rom. t. 3,

pP. 487.

Plinius Hist. Nat. 17, 4. | Caesar Vopiscus, cum
causam apud censores ageret, campos Roseae dixit

334

Italiae sumen 6586, in quibus perticas pridie relictas
gramen operiret; sed nonnisi ad pabulum probantur.

4. Oratio contra P. Sulpicium Rufum tribunum pl.

Ea est habita a. 666 (88), cum lis coorta esset
propter petitionem extraordinariam consulatus. "Vid.
Ahrens Die drei Volhstribunen p. 150. Drumann t. 2.
p. 482. !

Asconius in Scaurianam p. 24. Julios cum dicit
Cicero, duos Caesares fratres, Caium et Lucium,
significat, ex quibus Lucius et consul et censor fuit,
Caius aedilicius quidem occisus est, sed tantum in
civitate potuit, ut causa belli civilis contentio eius
cum Sulpicio tribuno fuerit. Nam et sperabat et id
agebat Caesar, ut omissa praetura consul fieret; cui
cum primis temporibus iure Sulpicius resisteret,
postea nimia contentione ad ferrum et ad arma
processit. Idem inter primos temporis sui oratores
et tragicus poeta bonus admodum habitus est: huius
sunt enim tragoediae, quae inscribuntur Iulii. Hi
autem lulii ab satellitibus Marii sunt occisi.

Cicero Bruto c. 63. Coniunctus igitur Sulpicii
aetati P. Antistius fuit, rabula sane probabilis, qui
multos cum tacuisset annos, neque contemni solum
sed irrideri etiam solitus esset, in tribunatu primum
contra C. lulii illam consulatus petitionem extra-
ordinariam veram causam agens est probatus, et eo
magis, quod, eandem causam cum ageret eius collega
ille ipse Sulpicius, hic plura et acutiora dicebat.
Itaque post tribunatum primo multae ad eum causae,
deinde omnes maximae deferebantur.

Auctor de Haruspicum responsis c. 20, Sulpicium
ab optima causa, profectum Caioque Iulio consulatum
contra leges petenti resistentem longius quam voluit
popularis aura, provexit.

. Priscianus T. 4. p. 197. Caesar Strabo in oratione,
qua Sulpicio respondit: Deinde propinquos nostros
Messallas domo deflagrata penore volebamus privare.

335

Priscian. t. 1. p. 270. | Caesar Strabo contra Sul-
picium tribunum plebis: Deinde propinquos nostros
Messallas domo deflagrata penore volebamus privare. .

5. Oratio contra Helvium Manciam.

Causa incerta, Vide Fragmenta Helvii Manciae p. 329.

Cic. de Orat. 2, 66. Valde ridentur etiam ima-
gines, quae fere in deformitatem aut in aliquod
vitium corporis ducuntur cum similitudine turpioris
ut meum illud in Helvium Manciam: Iam ostendam,
cuiusmodi sis. Cum ille: ostende quaeso! demonstravi
digito pictum Gallum in Mariano scuto Cimbrico
sub Novis distortum, eiecta, lingua buccis fluentibus.
Risus est commotus, nihil tam Manciae simile

visum est.
6. Oratio pro Seztilio.

Causa incerta. Caesar Strabo Sextilium in causa ca-
pitali admodum adiuverat, ut absolveretur: sed beneficii
immemor Caesarem, cuin proscriptus esset auxilium-
que eius imploraret a. 667 (87), prodidit. Haec oratio
non Caesari Straboni, sed Caesari Dictatori in edit.
Caesaris Oudendorpiana T. 2. p. 846. errore tribuitur.

Valerius Max. 5, 3, 3. Quo nimbo, qua procella
verborum impium Sextilii caput obrui meretur, quod
C. Caesarem, a quo cum studiose tum etiam feliciter
gravissimi criminis reus defensus fuerat, Cinnanae
proscriptionis tempore profugum praesidium suum
in fundo Tarquiniensi cladis conditione implorare
beneficii iure repetere coactum, truculento victori
iugulandum tradere non exhorruit.

Incerta.

Nonius p. 198. Cinis feminino apud Caesarem
et Catullum et Calvum lectum est.

Caesarem] Caesarem Strabonem in tragoediis illo vocabulo usum

opinor.

Velius Longus de Orthograph. p. 2244, Lutum
atque macellum singulariter exire memento, licet
Memmius ista macello. dicat et Caesar luta.

336

Memmius] in carminibus, opinor, quorum Plinius quoque meminit
in Epistolis 1..5, 3, 8.
Caesar] ulii tragoedias significat.

LV. L. Aelius Praeconinus Stilo.

Eques romanus, Lanuvinus, doctrina et eruditione
magis clarus quam eloquentia, Ipse magistratus non
tenuit, nec foro operam dedit, sed cum rhetor esset, et
multi adolescentes eum de arte oratoria praecipientem
audire solerent, aliis orationes scripsit. Atque diu vixisse
videtur: adolescens enim L. Coelio ' Antipatro et Luci-
lio familiaris, qui a. 654 (103) obiit, senex vero disci-
pulos habuit Varronem et Ciceronem. Cic, Brut. c. 56,
A. 654 (100). non Romae degit, sed Smyrnae moratus
est, cum Q. Caecil. Metellum Numidicum in exilium
comitatus esset, unde a. 655 (99) reversus est.

Suetonius De Illustr. Gramm. 2. Jnstruxerunt
auxeruntque ab omni parte grammaticam L. Aelius
Lanuvinus generque “εἰ Servius Clodius , uterque
eques romanus, multique ac varüi et in doctrina et
in republica usus. L. Aelius cognomine duplici fuit:
nam et Praeconinus , quod pater eius praeconium Jf*-
cerat, vocabatur, et Stilo, quod orationes nobilissimo
cuique scribere solebat. "Tantus optimatium fautor,
ut Q. Metellum Numidicum in exilium comitatus sit.

Cicero Brut. c. 56. L. .;elius fuit omnino vir
egregius et eques romanus cum primis honestus
idemque eruditissimus et graecis literis et latinis,
antiquitatisque nostrae et in inventis rebus et in ac-
tis, scriptorumque veterum literate peritus. Sed idem:
Aelius Stoicus esse voluit, orator autem nec studuit
umquam nec fuit; scribebat tamen orationes, quas
alii dicerent.

Ibid. c. 46. L. J4elius scriptitavit orationes multis,
orator ipse numquam fuit.

1. Oratio pro Q. Caecilio Metello Nepote, Balearici filio.

Ea causa est acta a. 657 (97). C. Scribonius Curio
pater Metellum accusavit. Vide orat. Curionis.

337

Cicero Bruto c. 56. .4elius scribebat orationes,
quas alii dicerent , ut Q. Metello filio.

Q. Metello filio; filio addidit, nimirum ut a patre filium distingueret.
Similia exempla Eckhel afferl in numis familiarum T. 5. p. 200.

9. Oratio pro Q. Servilio Caepione.

Accusavit Caepionem T. Betucius Barrus Asculanus.
Vide orat. Caepionis p. 322.

Cicero Bruto c. 56. .4elius scribebat orationes,
quas alii dicerent, ut Q. Caepioni.

Ibid. c. 46. Omnium eloquentissimus extra hanc
urbem T. Betucius Barrus 4sculanus, cuius sunt
aliquot orationes Asculi habitae, illa Romae contra
Caepionem , nobilis sane, cui orationi Caepionis ore
respondit 4elius.

3. Orationes pro Q. Pompeio Rufo.

Eae scriptae videntur a. 664 (90). V. Oratt. Q.
Pompeii Rufi p. 338. |

Cic. Brut. 56. .4elius scribebat orationes, quas
alii dicerent, ut Q. Pompeio Rufo. Quamquam is

etiam ipse scripsit eas, quibus pro se est usus, sed
non sine 4el'o.

&. Orationes pro C. Aurelio Cotta.

Earum unam (de ceteris enim nihil constat) a. 664
(90) dictam scimus. Vide oratt. Cottae p. 338.

Cic. Brut. c. 56. Cottam autem miror, summum
Tpsum oratorem minimeque ineptum, .4elianas leves
oratiunculas voluisse existimari suas.

Ibid. c. 56. Cottae pro se lege Varia quae in-
scribitur , eam L. Aelius scripsit Cottae rogatu.

LVI. Q. Pompeius Rufus.

Tribunus plebis a. 654 (100). Praetor urbanus a.
663 (91). Cic. de Orat. 1, 37. Consul a. 666 (88).
Eodem anno seditione militum coorta interficitur. Erat

optimatium, et dissidebat multum a P. Sulpicio Rufo
Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 99

338

tribuno pl., quocum antea maxime fuerat coniunctus.
Vid. Drumann t. 4, p. 341.

1. Orationes pro se lege Varia.

Eae orationes anno 664 (90) habitae videntur: eo
enim anno iudicia exercebantur lege Varia. Asconius
in Scaurianam p. 22. (Cum enim optimates a Marianis
velut auctores belli socialis rogatione Q. Varii tribuni
pl. acecusarentur, Q. quoque Pompeius in iudicium voca-
tus est, et orationes reliquit, quas ope ἴω. Aelii, de quo
supra diximus p. 336., scripserat,

Cic. Brut. 89. Erat Hortensius in bello, primo
anno miles, altero tribunus militum, Sulpicius lega-
tus aberat, etiam M. .4ntonius. Exercebatur una
lege iudicium Varia, ceteris propter bellum inter-
missis. Cui frequens aderam, quamquam pro se ipsi
dicebant oratores , non illi quidem principes, L. Mem-
mius et Q. Pompeius , sed oratores tamen.

in belloj sociali.
primo anno] a. 664 (90).

lbid. c. 56. — L. .4elius scribebat orationes, quas
alii dicerent, ut Q. Pompeio Rufo; quamquam is
etiam ipse scripsit eas, quibus pro se est usus, sed
non sine .elio.

Nescio, utrum fragmentum orationum Pompeii extet,
an alteri Pompeio, cuius supra facta est mentio, p. 199.
sit vindicandum. |

Priscian. t. 1. p. 374, Q. Pompeius: Me miserum,
quem illae feminae despicari ausae sunt!

LVII. C. Aurelius Cotta.

Natus a. 630 (124). (Cic. Brut. 88.) petebat tribu-
natum a. 664 (90). Sed eodem anno lege Varia postu-
latus, depellitur tribunatu et sponte in exilium abiit,
unde cum Sulla rediit ἃ. 672 (82). Consulatum a 679
(75) adeptus est. Deinde Galliam provinciam sortitus,

a. 684 (75) repentina morte extinctus est. Conf.
Ellendt p. XCV.

339

Cicero Bruto 49. isdem fere temporibus, aetate
inferiores paulo quam Iulius, sed aequales prope-
modum fuerunt C. Cotta, P. Sulpicius, Q. Varius,
Cn. Pomponius, C. Curio, L. Fufius, M. Drusus,
P. 4ntistius, nec ulla aetate uberior oratorum foetus
fuit. Ex his Cotta et Sulpicius cum meo iudicio
tum omnium facile primas tulerunt.

Ibid. e. 55. JInveniebat acute Cotta, dicebat pure
ac solute, et ut ad infirmitatem laterum perscienter
contentionem omnem remiserat, sic ad virium im-
becillitatem dicendi accommodabat genus. Nihil erat
in eius oratione nisi sincerum, nihil nisi siccum atque
sanum, illudque maximum , quod , cum contentione
orationis flectere animos iudicum vix | posset nec
omnino eo genere diceret, tractando tamen impelle-
bat, ut idem facerent a se commoti, quod a Sulpicio
concitati. — Crassum P. Sulpicius volebat imitari,
Cotta malebat Antonium, sed ab hoc vis aberat 4An-
tonii, Crassi ab illo lepos.

Ibid. c. 56. Atque in his oratoribus (Cotta
et Sulpicio) illud animadvertendum est, posse esse
summos, qui inter se sint dissimiles: nihil enim tam
dissimile quam Cotta Sulpicio, et uterque aequalibus
suis plurimum praestitit.

Ibid. c. 92. Duo tum excellebant oratcres, Cotta
et Hortensius: quorum alter remissus et lenis, et
propriis verbis comprehendens solute et facile senten-
tiam, alter ornatus, acer, et. verborum et actionis
genere commotior.

Abid, c. 97. INNonne cernimus, vix singulis aetatt-
bus binos oratores laudabiles constitisse? Galba fuit
inter tot aequales unus excellens, Lepidus postea,
deinde Carbo; Antonius, Crassus, post Cotta, Sul-
picius, Hortensius.

Cicero Oratore c. 29. Nihil ample Cotta, nihil
leniter Sulpicius , non multa graviter Hortensius.

Cic. de Orat. 3, 8. Ecce praesentes duo prope
aequales Sulpicius et Cotta. Quid tam inter se dissi-

340

mile? quid tam in suo genere praestans? Limatus
Cotta et subtilis, rem explicans propriis aptisque
verbis. Haeret in causa semper, et quid iudici pro-
" bandum sit, cum acutissime vidit, omissis ceteris
argumentis in eo mentem orationemque defigit.

Asconius in Cornelianam p. 66. Cotta magnus
orator habitus et compar in ea gloria P. Sulpicio
et C. Caesari.

C. Caesari] Straboni, de quo supra loculi sumus.

Cotta paucas orationes scriptas reliquit, et miratur
Cicero, quod non ipse orationes suas scripsit, sed L.
Aelio id mandare solebat. |

Cicero Oratore c. 38. | Uterer exemplis domesticis,
nisi ea, legisses; uterer alienis, vel latinis, δὲ ulla
reperirem , vel graecis, si deceret. Sed Crassi per-
pauca sunt, nec ea iudiciorum; nihil Antonü, nihil
Cottae, nihil Sulpicii.

Cicero Bruto c. 56. Cottam miror, summum ip-
sum oratorem minimeque ineptum, .elianas leves
oratiunculas voluisse existimari suas.

1. Oratio pro P. Rutilio Rufo. -

Ea dicta est a. 662 (92). Cotta adolescens P. Ruti-
lium Rufum avunculum in celeberrima causa, de qua
supra diximus p. 266., defendit,

Cicero in Bruto c. 30. Rutilius cum innocentissimus
in iudicium vocatus esset, cum essent eo tempore
eloquentissimi viri L. Crassus et M. .4ntonius con-
sulares, eorum adhibere neutrum voluit. Dixit ipse
pro se, et pauca C. Cotta, quod sororis erat /filius,
et is quidem ut orator, quamquam erat admodum
adolescens. |

Cic. De Orat. 1, 53. Rutilius paullum Cottae
tribuit partium, disertissimo adolescenti , sororis
suae fiio.

9. Oratio pro se lege Varia.
Ea habita est a. 664 (90). Cotta lege Varia, quae

341

contra optimates tamquam auctores belli socialis saeviit,
accusatus est, et condemnationem exilio voluntario effu-
git. Cic. de Orat. 3, 3, 11. Brut. 88.

Cic. Brut. 56. Cottae oratio pro se lege Varia
quae inscribitur, eam L. 4elius scripsit Cottae rogatu.

3. Oratio contra Arretinam mulierem.

Acta est causa a. 675 (79). Conf. Ellendt p. XCVI.
Drumann t. 5. p. 245. Causa liberalis i. e. in qua de
libertate rei agitur. Mulier quaedam Arretina rea: Cottà
liberam eam esse negavit, Cicero autem libertatem eius
defendit.

Cic. pro Caecina 329. Ego hanc adolescentulus
causam , cum ageftem contra hominem disertissimum
nostrae civitatis , Cottam, probavi. Cum 4rretinae
mulieris libertatem defenderem et Cotta decemviris
religionem iniecisset non posse nostrum sacramentum
iustum iudicari, quod 4rretinis adempta civitas
esset, et. ego vehementius contenrdissem , civitatem
adimi non potuisse: decemviri prima actione non
iudicaverunt, postea re quaesita et deliberata sacra-
mentum nostrum iustum iudicaverunt , atque hoc et
contradicente Cotta et Sulla vivo iudicatum est.

&. Oratio pro Cn. Dolabella contra C. Iulium Caesarem.

Ea causa acta est a. 677 (77). Vid. orat. Caesaris.
Drumann t, 3. p. 134, Hortensius quoque reum defendit.

Valerius Max. 8, 9, 3. Divus Iulius vim facun-
diae proprie expressit, dicendo in accusatione Cn.
Dolabellae, quem reum egit, extorqueri sibi causam
optimam C. Cottae patrocinio, si quidem maxima
tum vis eloquentiae questa est.

Cicero Bruto 6.92. Duo tum excellebant oratores, qui
me imitandi cupiditate incitarent, Cotta et Hortensius.
Cum Hortensio mihi magis arbitrabar rem esse, quod
et dicendi ardore eram propior et aetate coniunctior.
Etenim videram in iisdem causis ut pro M. Canuleio,

342

pro Cn. Dolabella consulari, cum Cotta princeps
adhibitus esset, priores tamen agere partes Hortensium.

5. Oratio pro M. Canuleio.

Pighius scribit T. 3. p. 287, M, Canuleium repe-
tundarum accusatum esse a. 677 (77), Drumannus autem
t. 3. p. 84 sq., ante ἃ. 676 (78) hanc causam actam
opinatur. Pro Canuleio dixere Cotta et Hortensius.

Cicero Brut. c. 92. Duo tum excellebant oratores,
qui me imitandi cupiditate incitarent, Cotta et Hor-
tensius, quorum alter remissus et lenis et propriis
verbis comprehendens solute et facile sententiam,
alter ornatus, acer, et verborum et actionis genere
commotior. Itaque cum Hortensio mihi magis arbi-
. trabar rem esse, quod et dicendi ardore eram propior
et aetate coniunctior. Etenim videram in iisdem cau-
sis ut pro M. Canuleio, pro Cn. Dolabella consulari,
cum Cotta princeps, adhibitus esset, priores tamen
agere partes Hortensium.

6. Oratio consularis.

Orationem Cottae, in consulatu a, 679 (75) babitam,
finxit Salustius. Vide edit. Orellianam p. 167. Multas
praeterea in consulatu orationes habuit, praesertim cum
leges novas promulgasset. v. Drumann t. 3. p. 86.

7. Oratio pro Titinia.

Ellendt scribit p. XCVI: Cotta Titiniae cum Cice-
rone affuit in iudicio privato vel maximo, cum Curio
pro petitore diceret Ser. Naevio. Cic. Brut. 60.
Errat vir doctissimus: in loco enim Ciceronis nullum
extat verbum, ex quo appareat, Cottam in ea causa
oravisse.

8. Orationes pro Cn. Veturio.

Charisius p. 131: Sponte nomen quidem et aptoton,
et eo 4. C. Cotta ὅπ. Veterio libro primo: t...
plus hic cum optimis, tu de tua sponte hic cum
religione. |

848

Cn. Veterio] legendum videtur: C. Cotta pro Cn. Veturio. Ῥαυϊδεδίυο
legit p. 195. C. Cotta pro Cn. Veterío, Ellendt autem p. XCVII.
non hunc Cottam Veterii patronum fuisse scribit, sed de Messalino
Cotta, Corvini filio, cogitandum putat. Non assentior.

Nonius p. 449. Plebitatem ignobilitatem. Cato pro
Veturio: propter tenuitatem atque plebitatem.

Cato pro Veturio] legendum esse Cotta pro Veturio, supra diximus
pag. 66 et 142.

9. Oratio de legibus suis abrogandis.

Duebnerus in editione sua Fragmentorum meorum
p. 280 scribit: 4ddit Eggerus Cic. Or. p. Cornelio
fragm. 8. Possum dicere, hominem summa
prudentia, C. Cottam, de suis legibusabro-
gandis ipsum ad senatum retulisse. Quodsi
ex his verbis colligi potest (quod dubito), Cottam
orationem ea de re memoriae mandasse, nescio an in
consulatu a. 679 (75) ea sit dicta. Sed quae fuerint
leges, de quibus abrogandis ad senatum retulisset, incer-
tum est, atque adeo Asconius quoque in ea re haesi-
tavit, ut ex iis apparet, quae ad Cornelianam p. 66
adnotavit. Conf. Drumann t. 3. p. 86.

LVIII. P. Sulpicius Rufus.

Natus a. 630 (124), eodem anno quo Cotta. Nam
in Bruto 88. decem annis Hortensio maior dicitur, qui
anno 640 (114) natus est. Quaestor a. 664 (93). Tri-
bunus plebis a. 666 (86), quo in magistratu pro Mario
contra Sullam stetit. Eodem anno a Sulla occiditur.
Liv. Epit. 66. 77. Vid. 4hrens Die drei Volkstri-
bunen Τ δ. Gracchus, M. Livius Drusus, P. Sulpicius
Rufus. Leipzig 18236.

Cicero Bruto 49, Jisdem fere temporibus, aetate
inferiores paulo quam Iulius, sed aequales prope-
modum fuerunt C. Cotta, P. Sulpicius, Q. Varius,
Cn. Pomponius , C. Curio, L. Fufius, M. Drusus,
P. Antistius, nec ulla aetate uberior oratorum fetus

344

fuit. Ex his Cotta et Sulpicius cum meo iudicio tum
omnium facile primas tulerunt.

Ibid. c. 55. Fuit Sulpicius vel maxime omnium,

quos quidem ego audiverim , grandis et, ut ita dicam,
tragicus orator. Vox cum magna tum suavis etsplen-
dida, gestus et motus corporis ita venustus, ut tamen
ad forum , non ad scenam institutus videretur, inci-
tata et volubilis, nec ea redundans tamen nec circum-
fluens oratio. Crassum hic volebat imitari, Cotta
malebat Jntonium; sed ab hoc vis aberat 4Antonit,
Crassi ab illo lepos.

ibid. c, 97. JVonne cernimus vix singulis aetati-
bus binos oratores laudabiles constitisse? Galba fuit
inter tot aequales unus excellens, Lepidus postea,
deinde Carbo ; Antonius, Crassus ; post Cotta, Sulpicius.

Cic. de Orat. 3, 8. Ecce praesentes duo prope
aequales Sulpicius et Cotta; quid tam inter se dissi-
mile? quid tam in suo genere praestans? Sulpicius
fortissimo quodam animi impetu, plenissima et maxima
voce, summa, contentione corporis et dignitate motus,
verborum quoque ea gravitate et copia est, ut unus
ad dicendum instructissimus a natura esse videatur.

Auctor de Harusp. HResp. 1. 19. /Vam quid ego
de P. Sulpició loquar? cuius tanta in dicendo gra-
vitas, tanta iucunditas , tanta brevitas fuit, ut posset,
vel μὲ prudentes errarent, vel ut boni minus bene
sentirent, perficere dicendo.

Velleius 2, 9. Eodem tractu temporum nituerunt
oratores Scipio Aemilianus Laeliusque, Ser. Galba,
duo Gracchi, C. Fannius, Papirius Carbo, nec prae-
tereundus Metellus Numidicus et Scaurus, et ante
omnes L. Crassus et M. 4ntonius. Quorum aetati
ingeniisque successere C. Caesar Strabo, P. Sulpicius.

Ausonii Gratiarum actio p: 727. — Et aliqua de
oratoriis tuis virtutibus dicerem, nisi vererer mihi
gratificari. Non enim Sulpicius acrior án concionibus
nec maioris Gracchi commendabilior modestia fuit
nec patris tui gravior auctoritas.

---- τ’ — ——— —

945

Sulpicius] verisimile est, ad Publium Sulpicium, non ad Servium
Sulpicium referenda esse haec verba, cum in concionibus P, Sulpicius
longe excelleret, eique hoc ipsum eloquentiae geuus plurimum ab
omnibus scriptoribus vindicetur.

Orationes.

Sulpicius etsi celeberrimus erat orator, nullam ora-
tionem scriptam reliquisse fertur. Sed extabant orationes
sub nomine Sulpicii vulgo habitae, verum a. Canutio,
de quo infra dicemus, compositae.

Cicero Bruto c. 56. Sulpicii orationes quae ferun-
tur, eas post mortem «eius scripsisse P. Canutius
putatur, aequalis meus, homo extra ordinem nostrum
meo iudicio disertissimus. Ipsius Sulpicii nulla oratio
est, saepeque ex eo audivi, cum se scribere neque
consuesse neque posse diceret.

extra ordinem nostrum] i. e. extra ordinem senatorivm, Similiter
c. 48. acutissimum iudico nostri ordinis Q. Sertorium, equestris
C. Gargonium. De Offic. 2, 18, 63.

Cicero Oratore c. 38. Uterer exemplis domesticis,
nisi ea legisses; uterer alienis, vel latinis, si ulla
reperirem , vel graecis, si deceret. Sed Crassi per-
pauca sunt nec ea iudiciorum, nihil Antoni, nihil
Cottae , nihil Sulpicii.

1. Oratio...

Ea oratio a. 659 (95) dicta videtur. Argumentuin
incertum.

Cic. de Orat. 2, 24. Sulpicium primum in causa
parvula adolescentulum audivi, voce et forma et
motu corporis et reliquis rebus aptis ad hoc murus,
oratione autem celeri et concitata, quod erat ingenii,
et verbis effervescentibus et paulo nimium redundan-
tibus, quod erat aetatis. Vidi statim indolem neque
dimisi tempus et eum sum cohortatus, ut forum
sibi ludum putaret esse ad discendum, magistrum
autem, quem vellet, eligeret , me quidem si audiret,
L. Crassum. Vix annus intercesserat ab hoc sermone

346

cohortationis meae, cum iste accusavit C. INNorbanum
defendente me.

' 9. Oratio contra C. Norbanum.

Ea causa acta est a. 660 (94). Sulpicius C. Nor-
banum, hominem seditiosum, lege Appuleia de maiestate
accusavit, Sed Antonius eum defendit et servavit. Vid.
Antonii orat p. 287.

Cic. de Orat, 2, 21. Sulpicius accusavit C. Nor-
banum defendente me. Non est credibile , quid in-
teresse mihi sit visum inter eum qui tum erat, et
qui anno ante fuerat. Omnino in illud genus eum
Crassi magnificum atque praeclarum natura ipsa
ducebat, sed ea non satis proficere potuisset , nisi
eodem studio atque imitatione intendisset , atque ita
dicere consuesset, ut totà mente Crassum atque omni
animo intueretur. 2

Ibid. 2, 47, 197. Quaniquam te quidem, Sulpici, |
quid hoc doceam, qui in accusando sodali meo tan-
tum incendium non oratione solum sed etiam multo
magis vi et dolore et ardore animi concitaras , ut ego
ad id restinguendum vix conarer accedere? Habueras
enim tu omnia in causa superiora, vim, fugam,
lapidationem , crudelitatem tribuuitiam in Caepionis
gravi miserabilique casu in iudicium vocabas, deinde
principem et senatus et civitatis, M. Aemilium, lapide
percussum esse constabat , vi pulsum ex templo L.
Cottam et T. Didium, cum intercedere vellent roga-
tiont, nemo poterat negare. .4ccedebat, ut haec tu
adolescens pro republica queri summa cum dignitate
existimarere, ego, homo censorius, vix satis honeste
viderer seditiosum civem et in hominis consularis
calamitate crudelem posse defendere. Erant optimi
cives iudices, bonorum virorum plenum forum , vix
ut mihi tenuis quaedam venia, daretur excusationis,
quod tamen eum defenderem, qui mihi quaestor
fuisset.

Cic. de Offic. 2, 14, Etiam P. Sulpicii eloquen-

447

tiam accusatio illustravit, cum seditiosum et inutilem
civem, C. IiNVorbanum, in iudicium vocavit.
Quintilianus 42, 7, 4. Principes in republica viri
non detrectaverunt hanc officii partem, (i. e. accu-
sare malos) ereditique sunt etiam clari iuvenes obsidem
reipublicae dare malorum civium accusationem , quia
nec odisse improbos nec simultates provocare nisi
ex fiducia bonae mentis videbantur. Idque cum ab
Hortensio, Lucullis, Sulpicio, Cicerone , Caesare,
plurimis aliis , tum ab utroque Catone factum est.
Sulpicio] de hoc loco dixi in dissertatione, quae edita est in Zimmer-
manni Zeilschrift. f. Alterthum 1836, N. 39. Zumpt autem atque

Bonnell in lexico Quintilianeo Servium Sulpicium Rufum, aequalem
Ciceronis, de quo infra dicetur, intelligunt.

Appuleius in Apologia p. 538. Neque autem gloriae
causa me accusat ut M. Antonius Cn. Carbonem,
C. lulius T. Albucium, P. Sulpicius €. Norbanum,
L. Fufius Man. 4quillium, C. Curio Q. Metellum.
Quippe hi omnes eruditissimi iuvenes laudis gratia
primum hoc rudimentum forensis operae subibant,
ut aliquo insigni iudicio civibus suis noscerentur.

ἃ. Orationes tribunitiae.

Eae habitae anno 666 (86), Multas turbas excitavit,
multasque leges promulgavit.

Cic. Brut. 89. P. Sulpicii in tribunatu quotidie
concionantis totum genus dicendi penitus cognovimus.

4. Oratio contra C. Iulium Caesarem Strabonem.

Ea est dicta a. 666 (86). Vid, oratio Caesaris Stra-
bonis adversus Sulpicium trib. pl. p. 334. Cic. Brut. c.
63. De Harusp. resp. 20. Asconius in Scaurianam p. 24.

LIX. €. Scribonius Curio.

De C. Scribonio Curione avo supra locuti sumus p.252.,
nunc de Curione patre dicendum. Natus anno circiter
630 (424), quaesturam a. 659 (95), tribunatum a. 664

948

(90), praeturam a. 673 (81), consulatum a. 678 (76)
gessit. Ex consulatu Macedoniam per triennium rexit.
Mortuus est a. 701 (53). Ellendt p. XCVIII.

Cicero in Bruto c. 49. lisdem fere temporibus,
aetate inferiores paulo quam Iulius, sed aequales
propemodum fuerunt C. Cotta, P. Sulpicius, Q. Varius,
Cn. Pomponius , C. Curio, L. Fufius, M. Drusus,
P. Antistius, nec ulla aetate uberior oratorum fetus
fuit. Ex his Cotta et Sulpicius facile primas tulerunt.
c. 58. Erant tamen, quibus videretur illius aetatis
tertius Curio, quia splendidioribus fortasse verbis
utebatur et quia, latine non pessime loquebatur, usu,
credo , aliquo domestico: nam literarum admodum
nihil sciebat. c. 59. Nullum ille poetam viderat,
nullum legerat oratorem, nullam memoriam antiqui-
tatis collegerat, non publicum ius, non privatum et
civile cognoverat, — Itaque in Curione hoc verissime
iudicari potest, nulla re una magis oratorem commen-
dari quam verborum splendore et copia: nam cum
tardus in cogitando, tum in instruendo dissipatus
fuit. Heliqua duo sunt agere et meminisse: in utro-
que cachinnos irridentium commovebat. c. 61. Itaque
cum et nec officium deesset et flagraret studio di-
cendi, perpaucae ad eum causae deferebantur. Orator
autem vivis eius aequalibus proximus optimis annu-
merabatur propter verborum bonitatem, ut ante dixi,
et expeditam ac profluentem quodammodo celeritatem.
Itaque eius orationes adspiciendas tamen censeo.
Sunt illae quidem languidiores, verum tamen possunt
augere et quasi alere id bonum, quod in illo medto-
criter fuisse concedimus, quod habet tantam vim,
ut solum sine aliis in Curione speciem oratoris ali-
cuius effecerit. |

Scholia Bobiensia in Orat. in Clodium et Curionem
p. 330. T'es illis temporibus Curiones illustri nomine
extiterunt, atque ita in libris adhuc feruntur;
Curio avus, qui Servium Fulvium incesti reum defen-
dit , et hic C. Curio pater , qui P. Clodio adfuit, et

449

tertius ille Curio tribunicius, qui bello civili Pompeiano
in Africa periit.

1. Oratio in Q. Caecilium Metellum Nepotem , Balearici filium.

Ea causa acta fertur a. 657 (97). Pighius T. 3. p.
489. Q. Caecilius Metellus Nepos, Balearici filius, qui
anno 656 (98) consul fuerat, a Curione patre postula-
tus est. Conf, orat. Aelii p. 336.

Asconius in Cornelianam p. 63. Illud primum ex-
plicandum est, de quo Metello hoc dicit. Fuerunt
enim tunc plures Quinti Metelli, ex quibus duo
consulares, Pius et Creticus, de quibus apparet eum
non dicere, duo autem adolescentes, Nepos et Celer,
ex quibus nunc Nepotem significat. Eius enim patrem,
Q. Metellum Nepotem, Balearici filium, Macedonici
nepotem , qui consul fuit cum T. Didio, Curio is,
de quo loquitur, accusavit, isque Metellus moriens
petiit αὖ hoc filio suo Metello, ut Curionem , accu-
satorem suum , accusaret , et id facturum esse iure
iurando adegit.

Appuleius de Apologia p. 538 ed. Oudend, JVeque
autem gloriae causa me accusat, ut M. Antonius
Cn. Carbonem, C. Iulius T. 4Albucium, P. Sulpicius
C. Norbanum, L. Fufius Man. 4quillium, C. Curio
Q. Metellum, quippe hi omnes eruditissimi iuvenes
laudis gratia primum hoc rudimentum, forensis operae
subibant, ut aliquo insigni iudicio civibus suis nos-
cerentur.

9. Oratio contra C. Iulium Caesarem Strabonem.

Ea est dicta a. 664 (90). Curio tribunus plebis erat,
Caesar aedilis curulis. Cic. Brut. c. 89. Conf. oratio
Caesaris Strabonis p. 332.

Cicero Bruto c. 60. Reliqua duo sunt agere et
meminisse: in utroque cachinnos irridentium commo-
vebat Curio. Motus erat is, quem et C. Iulius in
perpetuum notavit, cum ex eo in utramque partem

250

toto corpore vacillante quaesivit : quis loqueretur
e lintre.

Quintil. XI, 3, 420. Reprehendenda et illa fre-
quens et concitata in utramque partem nutatio, quam
in Curione patre irrisit Julius , quaerens, quis in
lintre loqueretur? |

mutatio] haec actio vitiosa et ridienla cognomen Curioui Burbuleii,
ignobilis tunc lemporis bhistrionis, contraxit. Valer. Max. 9, 14, 5.
vid. Ellendt p, XCVIII. '

8. Oratio pro Cossis fratribus contra M. Antonium.

Haec causa centumviralis ante annum certe 667 (87),
quo anno M. Antonius orator periit, dicta. alioquin
prorsus ignota. v. orat. Antonii p. 294. '

Cic. de Orat. 2, 23. Antonius loquitur : JVec vester
(Caesar et Cotta) aequalis Curio, patre mea, sententia
vel eloquentissimo temporibus illis, quemquam mihi
magno opere videtur imitari, qui tamen verborum
gravitate et elegantia εἰ copia suam quandam ex-
pressit quasi. formam figuramque | dicendi , quod
ego maxime iudicare potui in ea causa, quam ille
contra me apud centumviros pro fratribus Cossis
dixit, in qua nihil illi defuit, quod non modo copio-
sus sed etiam sapiens orator habere deberet.

&. Oratio adversus Cn. Sicinium tribunum pl.

Causa est acta a. 678 (76).

Cic. Bruto c, 60. Motus Curionis erat is, quem
Iulius in perpetuum notavit , et Cn. Sicinius , homo
impurus, sed admodum ridiculus , neque aliud in eo
oratoris simile quidquam : is enim cum tribunus
plebis Curionem et Octavium consules produxisset,
Curioque multa dixisset sedente Cn. Octavio collega,
qui devinctus erat fasciis et. multis medicamentis
propter dolorem artuum delibutus, Nunquam, inquit,
Octavi, collegae tuo gratiam referes, qui nisi se suo
more iactavisset, hodie te istic muscae comedissent.

Quintil, XI, 3, 129. Reprehendenda illa frequens

351

et concitata in utramque partem nutatio, quam in
Curione patre irrisit et Iulius et Sicinius: nam cum
assidente collega, qui erat propter valetudinem, et
deligatus et plurimis medicamentis delibutus, multum
se Curio ex more iactasset, INumquam, inquit, Oc-
tavi, collegae tuo gratiam referes, qui nisi fuisset,
hodie te istic muscae comedissent.

5. Oratio pro P. Clodio Pulchro incestus.

Causam Clodii defendit a. 692 (62).

Scholia Bobiensia in orat. in Clodium et Curionem
p. 330. Reus de incesto factus est P. Clodius accu-
sante L. Lentulo, defendente C. Curione patre.

6. Oratio adversus Ciceronem.

Ea in senatu videtur dicta anno 693 (61). Orationi
Curionis respondit Cicero in oratione quae inscripta
est: In P. Clodium et Curionem. Conf. Druwmann t. 2.
p. 215. Spalding autem ad Quintilianum 3, 7, 2. dubi-
taverat, utrum contra Curionem patrem an contra filium
eam dixerit Cicero atque Ellendt p. C. filium intelligen-
dum putat. Sed Scholia Bobiensia veritatem aperuere in
orat. in Clodium et Curionem p. 329. 330. 394.

7. Oratio pro Sergio Naevio.

Causa privata. Sergius Naevius Titiniam Cottae uxorem
fecit ream. Pro accusatore dixit Curio, pro rea Cicero.

Cicero Brut. 60. Curio memoria ita fuit nulla,
ut aliquoties, tria cum proposuisset, aut quartum
adderet aut. tertium quaereret, qui in iudicio privato
vel maximo, cum ego pro Titinia Cottae perora-
vissem, ille contra me pro Sergio Naevio diceret,
subito totam causam oblitus est, idque veneficiis et
cantationibus Titiniae factum esse dicebat.

Cicero in Oratore c. 38. Magno semper usi impetu
' saepe adversarios de statu omni deiecimus. Nobis
pro familiari reo summus orator non respondit
Hortensius. .4 nobis homo audacissimus Catilina in

352

senatu accusatus obmutuit. Nobis privata in causa
magna et gravi, cum coepisset Curio pater respon-
dere, subito assedit, cum sibi venenis ereptam memo-
riam diceret. ᾿
8. Oratio in Cn. Pompeium Magnum.

Ea oratio in senatu, opinor, habita a. 695 (59).

Suetonius in Caesare c. 50. Caesarem pronum et sum-
tuosum in libidines fuisse, constans opinio est, pluri-
masque et illustres feminas corrupisse, in quibus
Postumiam Servii Sulpicii, Lolliam uli Gabinii, Ter-
tullam M. Crassi, etiam Cn. Pompeii Muciam. Nam
certe Pompeio et α Curionibus, patre et filio , et a
multis exprobratum est, quod, cuius causa post tres
liberos exegisset uxorem, et quem gemens Aegisthum
appellare consuesset, eius postea ./filiam potentiae
cupiditate in matrimonium recepisset.

Pompeio] Caesar a. 695 (59) Iuliam filiam Pompeio in matrimo-

nium dedit. Ea res multos offendebat, Ciceronem, Catonem, Cu-
rionem patrem et filium. Drumann t. 3. p. 203.

Coniiciunt quidam, eidem orationi vindicandum esse
dictum quoddam, quod apud Claudium Sacerdotem p. 38
ed. Endlich. extat: Per similitudinem dictum est de
Pompeio, qui coloris erat rubei, sed animi inverecundi:
quem non pudet et rubet , non est homo, sed ropio —
ropio autem est aut minium aut piscis robeus , aut
penis.

9. Oratio in C. Iulium Caesarem.

Curio Caesaris adversarius, cum alias tum a. 695
(59), quo anno Bibulus consul a Caesare collega vehe-
menter irrideri solebat, acerbas orationes contra eum
babuisse videtur. |

Suetonius in Caesare c, 49. Praetereo actiones Dola-
bellae et Curionis patris, in quibus Caesarem Dolabella
pellicem reginae , spondam interiorem regiae lecticae,
et Curio stabulum Nicomedis et Bithynicum fornicem
dicunt. |

Ibid. c. 52. 4c ne cui dubium sit, et impudicitiae

954

eum (Caesarem) δὲ adulteriorum flagrasse infamia,
Curio pater quadam eum oratione omnium mulierum
virum et omnium virorum mulierem appellat.

Ibid. c. 9. Meminerunt huius coniurationis (Cae-
saris cum M. Crasso consulari, item P. Sulla et Au-
tronio) T'anusius Geminus in historia, M. Bibulus
in Edictis, C. Curio pater in orationibus. — Con-
venisse autem, Curio ait, ut togam de humero deiiceret.
Idem Gurio, sed et M. .ctorius Naso auctores
sunt, conspirasse eum etiam cum Cn. Pisone adoles-
cente, cui: ob suspicionem urbanae coniurationis
provincia Hispania ultro extra ordinem dota sit,
pactumque , ut simul foris ille, ipse Romae ad res
novas consurgerent per Lamhranos et T'ranspadanos;
destitutum utriusque consilium morte Pisonis.

coniurationis] Ea in annum 687 (67) cadit, Drumann t. 3. p. 143.

Lambranos] i. e. accolas Lambrani,' fluvii Galliae Cisalpinae, Mannert
Italien T. 1, p. 211. Alii nomen corruptum putant.

Incerta.

Priscian, t. 4. p. 371. Curio pater: Nusquam
demolitur, nusquam exoneratur pecunia — demolitur
passive dixit. '

nusquam) tres codd. Krehlii numquam.

LX. C. Papirius Carbo Arvina.

C, Papirium Carbonem patrem supra (p. 214.) habuimus,
qui a L. Crasso oratore a. 635 (419) in iudicium postulatus
damnationem morte voluntaria effugit. Carbo pater homo
popularis erat et cum Gracchis coniunctissimus, ideoque
optimatibus invisus, — Carbo autem filius optimatibus
erat deditus pro iisque stetit, (Cie. ad famil. 9, 21, 3.)
ideoque a factione Marianorum a. 672 (82) occisus.
Cic. Brut. 90, 3414. De Orat. 3, 3, 10, Eum tribunum
plebis a. 663 (91) fuisse atque collegam M. Livii
Drusi, in editione priore falso tradideram: Pighius
quoque atque Zumpt errant, qui tribunatum eius a. 665

(89) assignant. Neutrum mihi enim nunc placet, atque
Meieri Orat. Bom. Fragm. ed. 2. 93

354

a. 664 (90) tribunum fuisse credo: Cicero enim in
Bruto c. 89 sic scribit: Exercebatur una lege Varia
iudicium ceteris propter bellum intermissis. — Erat
Hortensius in bello, primo anno milee, altero tribu-
nus militum; Sulpicius legatus aberat, etiam M.
Antonius. Reliqui, qui tum principes numerabantur,
in magistratibus erant; erat enim tribunus pl. tum
C. Curio, Q. Metellus Celer, diserti autem Q. Va-
rius, C. Carbo, Cn. Pomponius, et hi quidem
habitabant in rostris. C. etiam Iulius aedilis
curulis quotidie fere accuratas conciones habuit. —
His verbis annus 664 (90) significatur, cum constet,
cunctos hos viros illo anno magistratus fuisse: idem
elucet ex iis, quae Cicero subiecit: Jam consequente
anno (a. 665) Q. Varius sua lege damnatus exces-
serat. — tque huic anno proximus (a. 666) Sulla
consule et Pompeio fuit.

Cic. Bruto c. 62. In eodem igitur numero eiusdem
aetatis (cum Curione patre, Cotta, Sulpicio, Pomponio)
C. Carbo .fuit, illius eloquentissimi viri filius, non
satis acutus orator, sed tamen orator numeratus
est: erat in verbis gravitas, et facile dicebat et
auctoritatem naturalem quandam habebat oratio.

C. Carbo] aemulabatur Crassum oratorem, sed frustra. Unde illud
dictum, quod in Claudii Sacerdotis Arte l. 1, p. 38 refertur:
Dictum est de Carbone. qui mortuo Crasso homine felice, inimico
4uo, antea obscurus, florere coepit: postquam Crassus carbo factus

est, id eat, periit, Carbo crassus factus est,. id est , res ante
mortua revixit, ad florem pervenit.

Ibid, c. 90, 308, T'riennium fere (a. 668, 669,
670) fuit urbs sine armis, sed oratorum aut interitu
aut discessu aut fuga primas in causis agebat Hor-
tensius, magis magisque quotidie probabatur 4n-
tistius, Piso saepe dicebat, minus saepe Pomponius,
raro Carbo, semel aut iterum Philippus. —— T'umultus
interim pro recuperanda. republica (a. 671) et crudelis
interitus oratorum trium Scaevolae, Carbonis, .4n-
tistii (a. 672).

355

1. Oratio tribunicia.

Ea dicta est a. 664 (90). Locus qui extat, ex ea
parte orationis sumtus, in qua M. Livium Drusum
filium, anno praecedente interfectum, iure gegisum esse
testatus est.

Cicero in Oratore 63, 243. Me stante C. Carbo C.
7. tribunus pl. in concione dixit: O. Marce Druse,
(patrem appello) tu dicere solebas, sacram esse rem
publicam; quicumque eam violavissent , ab omnibus
esse ei poenas persolutas. Patris dictum sapiens
temeritas filii comprobavit.

me &ianie] i. e. me adstante, me audiente, Cic. Brut. 89. Reliqui,
qui tum principes numerabantur, in magistratibus erant, guoti-
dieque fere a nobis in concionióus audiebantur. Erat enim tum
tribunus pl. C. Curio, Q. Metellus Celer, diserti autem Q. Varius,
C. Carbo, Cn. Pomponius, ct hi quidem habitabant in rostris, lllo
anno, quo oratio est dicla, Cicero sedecim annos erat natus. Hoc
fragmentum in Onomastico Tulliano Carboni patri tribuitur, quod
verum esse nego, cum Carbo pater diem obiverit, antequam Cicero
esset natus.

patrem] M. Drusus pater a., 633 (121) C. Gracchum iure interfectum
esse dixit; Carbo idem dictum repetivit, cnm Drusus filius, qui
parite" atque Gracchus novas res moliebatur , occideretur.

LXI. Claudius.

Extat fragmentum corruptissimum apud Nonium p.
208: Horrea genere neutro, ut saepe; feminino,
Claudius oratione in Quintium Gallum: Quarum
iaceni murena ulla horrea curiaque et tabularige
publicae. | Eiusdem generis tabularias et horrías
dixit.

Quaeritur, quis sit Claudius. In edit. priore Ὁ.
Claudio Quadrigario ea verba tribuebam, sed incertum
est, an umquam fuerit orator reliqueritque oraliones,
Sunt quidem inter fragmenta Annalium Claudii baud
pauca oratoria, nec tamen ex veris orationibus, sed ex
lis decerpta puto, quas ipse faxit et pariter atque ceteri
historici annalibus inserere solebat. Quapropter falsum

356

iudico , quod Ulrici tradidit Historiograpbie p. 115. Alius
fortasse Claudium imperatorem intelligendum putet, alius
Appium Claudium Caecum, oratorem antiquissimum, alius
Appium Claudium Pulchrum, vel Claudium Marcellum,
aequales Ciceronis. Sed Nonii verba emendanda potius
existimo: Calidius in oratione in Quintum Gallium.
Calidii enim, summi oratoris, in Q. Gallium actio fuit
celeberrima, ut infra videbimus.

LXII. L. Cornelius Sisenna.

Conscripsit L. Cornelii Sisennae, historici romani,
vitam Car. Lud. Roth. Basileae 1834. De anno natali
dissentiunt scriptores. Weichert in Poet. lat. Rel. p. 99.
Sisennam anno 604 s. 605 natum scribit. Sed Mad-
wigius eum refellit in Opusculis suis p. 100. atque
Ellendt p. CII., Westermann p. 228. Krause in Vitis
Historicorum p. 300., Roth et Orellius in Onomac:tico
anno 634 s. 635 natum putant; probabili sane ratione,
ex qua anno legitimo, anno aetatis quadragesimo, prae-
turam urbanam et peregrinam obtinuit, nempe anno 675
(79), cuius rei testis est inscriptio quaedam. — Atque
ipse Cicero annum 635 indicare videtur, ut mox dicemus.
Anno 677 (77) provinciam Siciliam administravit. Pom-
peii legatus et Graeciae praefectus a. 687 (67); eodem
anno in Creta, quo fuerat cum exercitu missus, decessit,
anno LII, aetatis. Appian in Mithridat. 95, Dio Cass. 36, 2.

An orationes scriptas reliquerit, incertum. Supersunt
tamen fragmenta quaedam oratoria, quae libris historiarum
inserta erant, sed eae non verae orationes esse videntur,
sed in historiarum usum compositae. Attamen causas
novimus, quas egerat Sisenna, earumque faciemus men-
tionem. In edit. priore fragmenta quatuor Sisennae
receperam, quae nunc omisi, cum ex historia eius, non
ex orationibus sumta videantur.

Cicero Bruto c. 64. Inferioris aetatis proximus
erat L. Sisenna, doctus vir et studiis optimis deditus,
bene latine loquens, gnarus reipublicae, non sine
J'acetiis, sed neque laboris multi nec satis versatus

357

in causis, interiectusque inter duas aetates Hortensii
et Sulpicii nec maiorem consequi poterat et minori
necesse erat cedere. Huius omnis facultas ex historia
ipsius perspici potest, quae cum facile vincat omnes
superiores, tum indicat tamen, quantum absit a summo
quamque genus hoc scriptionis nondum sit satis la-
tinis litteris illustratum.

inferioris aetatis] Sisenna minor erat natu quam Sulpicius et Cotta,
qui a. 630 (124) nati sunt. Ex hoc igitur loco patet, Weichertum
de anno natali Sisennae errasse, BHothium autem ceterosque verum
coniecisse, Sisenna minor erat quinquennio quam Sulpicius, qui a.
630 (124) natus est, maior quinquennio quam Hortensius, qui a.
640 (114) natus est: igitur inter duas aetates Sulpicii et Hortensii
interiectus, a. 635 (119) natus est.

inaiorem] — Sulpicium.

minori] Hortensio.

Cic. de Legibus 4, 2, 7. Sisenna omnes adhuc
nostros scriptores facile superavit. 15 tamen neque
orator in numero vestro unquam est habitus, et ín
historia puerile quiddam consectatur.

1. Oratio pro C. Rutilio contra C. Rusium.

Argumentum incertum,

Cic. Brut. c. 74. Sisenna quasi emendator ser-
monis usitati cum esse vellet, ne a C. Rusio quidem
accusatore deterreri potuit , quo minus inusitatis ver-
bis uteretur. C. Rusius fuit accusator vetus , quo
accusante C. Rutilium Sisenna defendens dixit, quae-
dam eius sputatilica esse crimina. "Tum C. Busius,
circumvenior, inquit, iudices, nisi subvenitis. Sisenna
quid dicat nescio: metuo insidias, Sputatilica, quid
est hoc? sputa quid sit scio, tilica nescio.

C. Rusio] C. Erucio Pighius, item Weichert in Opusculis p. 101.,

qui eundem hominem intelligit, quem Cicero apud Quintilianum 8,
3;^22. Erucium Antoniastrum appellat.

C. Rutilium] nullus codex C. Rutilium, pene omnes Chirtilium. At-
que Ellendtio (lahnii Annal. nov, 1836 p. 261) placet, si scribatur
C. Hirtilium vel simpliciter Hirtilium. Duebner.

988

9. Oratio pro C. Verre.

Sisenna cum Hortensio defendit C. Verrem adversus
Ciceronem a. 684 (70). Cic. Verr. Accusat. 2, 45, 110
et 4, 20, 43.

LXIIL et LXIV.. L. et M. em

L. Licinius Lucullus anno circiter 637 (117) natus:
longe enim maior natu erat quam Pompeius. Plut. Lu-
eull. 36. Pomp. 34. Exercitui Sullae interfuit inde ab
anno 664 (90), in bello Marsico, deinde in bello Mi-
tbridatico, nec ante annum 674 (80) éx Asia Bomam
rediit. Aedilis curulis a. 675 (79). Praetor a, 677
(77). Consul a. 680 (74); quo anno bellum ei contra
Mithridatem regem mandatur, unde a. 688 (66) invitus
reversus est, cum Pompeius sibi succederet. Mortuus
est a. 698 (56). In Onomastico Tull. legitur: Mortuus
est paulo post a. 697 (57), assentiente Madwigio in
Praef. ad Cic. de finibus p. LXI. Vid. de hoc viro
Cicero Academ. Prior. lib. 2, 4. Drumann t. 4,
p. 120—474.

M. Licinius Lucullus, Lucii frater, deinde a M.
Terentio Varrone adoptatus, a, 638 (116) natus videtur,
uno anno minor natu quam Lucius, Aedilis curulis cum
L. fratre a. 675 (79): tum 37 annos erat natus, qui
legitimus fuit annus. Praetor peregrinus a. 678 (76).
Consul a. 684 (73), deinde in provinciam Macedoniam
decessit, unde a. 683 (71) rediit. A, 687 (67) inter novem
legatos fuit, qui in Asiam ad L. Lucullum fratrem,
imperatorem mittebantur, ut provinciam instituerent.
A. 699 (55) mortuus esse videtur, Plut. Lucull. 43.
Conf. Drumann t. 4. p. 176.

Cic. Bruto c. 62. M. Drusum, gravem oratorem,
ita dumtaxat cum de republica diceret, L. autem
Lucullum, etiam acutum, M. Lucullum, M. Octapium, .
Cn. Octavium — abducamus ex acie id est a iudiciis,
et in praesidiis reipublicae, cui facile satisfacere
. possint, collocemus.

359

Extabant orationes Lucullorum in opere Muciani.
Tac. Dial. de Orat. 37. JVescio an venerint in

manus vestras haec vetera, quae et in antiquariorum

bibliothecis adhuc manent et cum maxime a Muciano
contrahuntur , ac iam undecim, ut opinor, Actorum
libris et tribus Epistolarum composita et edita sunt,
ex iis intelligi potest , Cn. Pompeium et M. Crassum
non viribus modo et armis sed ingenio quoque et
oratione valuisse; Lentulos et Metellos et Lucullos
et Curiones et ceteram procerum manum multum in
his studiis operae curaeque posuisse, nec quemquam
illis temporibus magnam potentiam sine aliqua elo-
quentia consecutum.

a Muciano] totus locus infra in Pompeio explicabitur.

. Plut, Lucullus 4. 'O δὲ 4LoUxoyAAog ἤσκητο καὶ
λέγειν ἱκανῶς ἑκατέραν γλῶσσαν" ἣν γὰρ οὐχ ἐπὶ τὴν
χρείαν μόνην ἐμμελὴς αὐτοῦ καὶ πρόχειρος ὁ λόγος»
καϑάπερ ὁ τῶν ἄλλων τὴν μὲν ἀγορὰν, ϑύννος βολαῖος
πέλαγος ὡς διεστρόβει" γενόμενος δὲ τῆς ἀγορᾶς ἐκτὸς
,,0V0g ἀμουσίᾳ τεϑνηκὼς," ἀλλὰ καὶ τὴν ἐμμελῆ ταύτην
καὶ λεγομένην ἐλευϑέριον ἐπὶ τῷ καλῷ προσεποιεῖτο παι-
δείαν ἔτι καὶ μειράκιον ὦν.

1. Oratio adversus P. Servilium augurem.

Acta est causa a. 662 (92), si Pighio fides est ad-
bibenda. L. Lucullus cum Marco fratre P. Servilium
augurem, patris accusatorem, (P. Servilium Vatium
Isaurieum cos. a. 675 (79) appellat Orellius in Ono-
mastico) reum fecerunt.

Quintil, 12, 7, 3, Principes in republica viri non
detrectaverunt hanc officii partem (accusatoris), cre-
ditique sunt. etiam clari iuvenes obsidem reipublicae
dare malorum civium accusationem , quia nec odisse
improbos nec simultates provocare nisi ex fiducia
bonae mentis videbantur. Idque cum ab Hortensio,
Lucullis, Sulpicio, Cicerone, Caesare, plurimis aliis,
tum ab utroque Catone factum est.

900

Cic. Academic. Prior, lib. 2, 1. Magnum ingentium
L. Luculli magnumque optimarum artium studium,
tum omnis liberalis et digna, homine nobili ab eo
percepta, doctrina, quibus temporibus florere in foro
maxime potuit, caruit omnino rebus urbanis, | Ut
enim admodum adolescens cum fratre pari pietate et
industria praedito paternas inimicitias magna cum
gloria est persecutus, in J4siam quaestor profectus
ibi permultos annos admirabili cum laude provinciae

praefuit.

Cic. de Offic. 2, 14. Etsi laudabilior est defensio,

tamen etiam accusatio probata persaepe est. Dixi

paulo ante de Crasso. ldem fecit adolescens M.
Antonius, etiam P. Sulpicii eloquentiam accusatio
illustravit, cum seditiosum et inutilem civem C. Nor-
banum in iudicium vocavit; sed hoc quidem non est
saepe faciendum nec umquam nisi aut reipublicae
causa ut ii, quos ante dixi, aut ulciscendi ut duo
Luculli, aut. patrocinii ut nos pro Siculis, pro Sardis
in Albucio lulius.

Cic. de Provinc. consularib. 9. Multa praetereo,
quod intueor coram haec lumina atque ornamenta rei-
publicae, P. Servilium et M. Lucullum: utinam etiam
L. Lucullus ille videret! Quae fuerunt inimicitiae in
civitate graviores quam Lucullorum atque Servilii?
quas in viris fortissimis non solum extinxit res
publica dignitasque ipsorum, sed etiam ad amicitiam
consuetudinemque traduxit. ΄

Plut. Lucullus 4. Αὐτὸς δ᾽ ὁ .dovxovAAog ἔτι μει-
ράκιον ὧν, πρὶν ἀρχήν τινὰ μετελϑεῖν καὶ πολιτείας
ἅψασϑαι, πρῶτον ἔργον ἐποιήσατο τὸν τοῦ πατρὸς
κατήγορον κρῖναι Σερουίλιον Αὔγουρα λαβὼν ἀδικοῦντα
δημοσίᾳ, καὶ τὸ πρᾶγμα λαμπρὸν ἐφανη “Ρωμαίοις καὶ
τὴν δίχην ἐκχείνην ὥσπερ ἀριστείαν διὰ “στόματος ἔσχον"
᾿Ἐδόκει δὲ χαὶ ἄλλως αὐτοῖς ἄνευ προφάσεως οὐκ ἀγεννὲς
εἶναι τὸ τῆς κατηγορίας ἔργον, ἀλλὰ καὶ πάνυ TOV e
νέους ἐβούλοντο τοῖς ἀδικοῦσιν ἐπιφυομένονς ὁρᾷν ὥσπερ
ϑηρίοις εὐγενεῖς σχύλακας. Ov μὴν ἀλλὰ μεγάλης περὶ

ΝΡ

--.. ----.-

964

τὴν δίκην ἐχείνην φιλονεικίας γενομένης, ὥστε xoi τρω-
ϑῆναί τινας καὶ πεσεῖν, ἀπέφυγεν ὁ Σερουίλιος.

Pseudo - Asconius memoria falsus est, quod LL.
Cottam (pro Servilio) a Lucullis accusatum scribit in
Act. 1. in. Verrem p. 150: L. Lucullus et item M.
Lucullus, ambo consulares, Marcus vero et trium-
phalis fuit. Hi, cum accusarent L. Cottam , non usi
sunt oratione perpetua, sed interrogatione testium
causam peregerunt. Conf. Madwig de Asconio p. 110
et Zumpt ad Verrin. 1. c. 18, 55.

LXV. Q. Hortensius.

Natus anno 640 (114). Quaestor anno circiter 674
(80), aedilis a. 679 (75), praetor a. 682 (72), consul
a. 685 (69). Mortuus est a. 704 (50). Eius vitam
deseripsit Druimnann T. 3. p. δά et Luzac De Q. Hor-
tensio oratore, Ciceronis aemulo Lugd. Bat. 1810.
Visconti in Zconografia romana t. 2. p. 307. Wester-
mann p. 220.

Scripsit orationes, annales, poemata, librum com-
munium locorum. Hortensius summus orator erat,
plurimasque egit causas, ita ut Cicero solus eius famam
gloriamque aequaret atque adeo superaret, In agendo
pares, in scribendo autem Hortensius inferior, ita ut
orationes eius scriptae minus aestimarentur, a posterisque
negligerentur. Atque eam esse causam opinor, cur cunctae
interierint, nec ulla prope adhuc particula extet. Cicero
quoque, quamvis eloquentiám Hortensii sumnis laudibus
efferret, numquam tamen ex eius orationibus exempla
attulit, cum ab audientibus tantum, non ab legentibus
aeque probatae essent.

Cic. Brut. 64. Q. Hortensii admodum adolescentis
ingenium , ut Phidiae signum ,; simul adspectum et
probatum est. Is L. Crasso Q. Scaevola consulibus
primum in foro dixit, et apud hos ipsos consules et

. cum eorum , qui affuerunt, tum ipsorum consulum,

qui omnes intelligentia auteibant , iudicio discessit
probatus. undeviginti annos natus erat eo tempore.

262

Est autem L. Paullo C. Marcello coss, mortuus, ex
quo videmus, eum in patronorum numero annos
quatuor et quadraginta fuisse.

Ibid. c. 92. Hortensius ornatus, acer, verborum
et actionis genere commotior.

Ibid. c. 95. Si quaerimus, cur adolescens magis
floruerit dicendo quam senior Hortensius, causas
reperiemus verissimas duas. Primum quod genus
erat orationis 4siaticum , adolescentiae magis con-
cessum quam senectuti. — Et cum iam honores et
illa senior auctoritas gravius quiddam requireret,
remanebat idem, nec decebat idem; quodque exer-
citationem studiumque dimiserat , quod in eo fuerat
acerrimum, concinnitas illa crebritasque sententiarum
pristina. manebat , sed ea vestitu illo orationis, quo
consueverat , ornata non erat.

Ibid. c. 97. Nonne cernimus, vix singulis aetati-
bus binos oratores laudabiles constitisse? Galba fuit
inter tot aequales unus excellens, cui et Cato cedebat
senior, et qui temporibus illis aetate inferiores
fuerunt; Lepidus postea, deinde Carbo: nam Gracchi
in concionibus, multo faciliore et liberiore genere
dicendi, quorum tamen ipsorum ad aetatem laus
eloquentiae perfecta nondum fuit; Zntonius, Crassus;
post Cotta, Sulpicius , Hortensius.

Ibid. c. 838. Hortensius, cum admodum adoles-
cens orsus esset in foro dicere, celeriter ad maiores
causas adhiberi coeptus est. | Primum | memoria
tanta, quantam in nullo cognovisse me arbitror, ut,
quae secum commentatus esset, ea sine scripto verbis
eisdem redderet, quibus cogitavisset. Hoc adiumento
ille tanto sic utebatur, ut sua et commentata et
scripta et nullo referente omnia adversariorum dicta
meminisset. | Jrdebat autem cupiditate sic, ut in
nullo unquam flagrantius studium viderim. |. Nullum
enim patiebatur esse diem, quin aut in foro diceret
aut meditaretur extra forum; saepissime autem
eodem die utrumque faciebat. Attuleratque minime

363

vulgare genus dicendi, duas quidem res, quas nemo
alius, partitiones, quibus de rebus dicturus esset,
et collectiones, memor et quae essent dicta contra
quaeque ipse dixisset. | Erat in verborum splendore
elegans, compositione aptus, facultate copiosus, eaque
erat cum summo ingenio tum exercitationibus maximis
consecutus. Vox canora et suavis, motus et gestus
etíam plus artis habebat , quam erat oratori satis.

Velleius 2, 36. Iam pene supervacaneum videri
potest, eminentium ingeniorum notare tempora. Quis
enim ignorat, diremptos gradibus aetatis floruisse
hoc tempore Ciceronem, Hortensium, saneque Crassum,
Catonem, Sulpicium, moxque Brutum, Calidium,
Coelium , Calvum , et proximum Ciceroni Caesarem?

Crassum] non L. Crassum oratorem, Antonii aequalem, intelligit ;
eius enim supra, ubi similiter de celeberrimis ingeniis prioris seculi
egit, lib. 2, 9. fecit mentionem ; sed M, Crassum triumvirum
accipiendum esse sensit Ellendt p. CVI.

Catonem] Catonem Uticensem.

Sulpicium] Servium Sulpicium Rufum, non P. Sulpicium Rufum, quem
lib. 2. 9. nominavit.

Valer. Max..3, 5, 4. Q. Hortensius in maximo
et ingenuorum civium et amplissimorum proventu sum-
mum. auctoritatis atque eloquentiae gradum obtinuit.

Quintil. 12, 10, 10. Zn oratione si species intueri
velis, totidem pene reperias ingeniorum quot corporum
formas. Sed fuere quaedam genera dicendi con-
ditione temporum horridiora, alioqui magnam iam
ingenii vim prae se ferentia. Hinc sint Laelii, Afri-
cani, Catones etiam Gracchique. — Mediam illam
X formam teneant L. Crassus, Q. Hortensius. Tum
deinde efflorescat non multum inter se distantium
tempore oratorum ingens proventus. Hic vim Cae-
saris, indolem Coelii , subtilitatem Calidii, diligentiam
Pollionis, dignitatem Messalae, sanctitatem Calvi,
gravitatem Bruti, acumen Sulpicii, acerbitatem Cassii
reperiemus. 4t M. Tullium non circa plurium artium

364

species praestantem habemus , sed in. omnibus , quae
in quoque laudantur , eminentissimum.

Quintil. 12, 41, 27. Quin imo si hanc cogitationem
homines habuissent, ut nemo se meliorem fore eo,
qui optimus fuisset, arbitraretur , hi ipsi, qui sunt
optimi, non fuissent, nec post Lucretium ac Macrum
Virgilius, nec post Crassum et Hortensium Cicero,
sed nec illi, qui post eos fuerunt.

Schol. Bobiensia in orat. p. Archia p. 356. L. Hor-
tensio filius fuit Q. Hortensius, qui temporibus M.
T'ulii quamvis aetate provectior, non tamen famosior,
oratoris nomen obtinuit.

non] Maius inseruit.

Appuleius Apologia p. 589 ed, Oud. quamcumque
orationem struxerit Avitus, ita illa erit undique sui
perfecte absoluta, ut in illa nec Cato gravitatem requi-
rat nec Laelius lenitatem nec Gracchus impetum nec
Caesar calorem , nec Hortensius distributionem nec
Calvus argutias nec parsimoniam Salustius nec opu-
lentiam Cicero. |

Pseudo - Asconius in Divinat. p. 98. — Hortensius
facile et princeps in senatu propter hobilitatem et in
foro ob eloquentiam rex causarum.

Sidonius Epistol. IV. 3. Rex Theodericus sentit
ut Pythagoras , dividit ut Socrates, explicat ut Plato,
implicat ut Aristoteles, ut Aeschines blanditur , ut
Demosthenes irascitur , vernat ut Hortensius, aestuat
ut Cethegus, incitat ut Curio, moratur ut Fabius,
simulat ut Crassus, dissimulat ut Caesar , suadet ut
. Cato, dissuadet ut Appius, persuadet ut Tullius.

vernat] floridum dicendi genus, sive Asiaticum, quo Hortensius maxime
usus est, significat Sidonius,
Orationes.

Cic. Brut. 94. - Dicendi genus quod fuerit in utro-
que nostrum ,. orationes utriusque etiam ' posteris
nostris indicabunt.

365

Cic. in Oratore c. 27, 132. Uterer exemplis do-
mesticis, nisi ea legisses, uterer alienis vel latinis,
si ulla reperirem , vel graecis, si deceret. Sed Crassi
perpauca sunt, nec ea iudiciorum , nihil Antonii,
nihil Cottae, nihil Sulpicii, dicebat melius quam
scripsit Hortensius.

Quintilian. XI, 3, 8. ctione Cn. Lentulum plus
opinionis consecutum quam eloquentia Cicero tradit,
eadem C. Gracchum in deflenda fratris nece totius
populi romani lacrimas concitasse , et Antonium et
Crassum multum valuisse, plurimum vero Q. Hor-
tensium. cuius rei fides est, quod eius scripta
tantum intra famam sunt, qua diu princeps
oratorum , aliquando aemulus Ciceronis existimatus
est, novissime , quoad vixit, secundus, ut appareat,
placuisse aliquid eo dicente, quod legentes non in-
venimus.

1. Oratio pro provincia Africa.

Ea causa est acta a. 659 (95), Hortensius, qui tum
novendecim annos erat natus, causam suscepit Afrorum,
qui a senatu petebant, ut magistratus quidam, qui Africam
provinciam male et avare administraverat, repetundarum
postularetur et condemnaretur. Nomen magistratus igno-
tum ; sed hac accusatione tirocinium eloquentiae posuisse
fertur. -

Quintil. 12, 7, 4. Itaque ut accusatoriam vitam
vivere et ad deferendos reos praemio duci, proximum
latrocinio est, ita pestem intestinam propulsare cum
propugnatoribus patriae comparandum; ideoque prin-
cipes in republica viri non detrectaverunt hanc officii
partem, creditique sunt etiam clari iuvenes obsidem
reipublicae dare malorum civium accusationem , quia
nec odisse improbos nec simultates provocare nisi
ex fiducia bonae mentis videbantur. Idque cum ab
Hortensio, Lucullis, Sulpicio , Cicerone, Caesare,
plurimis aliis, tum ab utroque Catone factum est.

Cic. Brut. 64, 229, Hortensius L. Crasso Q. Scaevola

366

coss. primum in foro dixit, et apud hos ipsos quidem
consules, et cum eorum qui affuerunt , tum ipsorum
consulum, qui omnes intelligentia anteibant, iudicio
decessit probatus : undeviginti annos erat eo tempore.
Cic. de Oratore 3, 64, 229, Crassus dicit: Me
consule in senatu causam defendit Africae Hortensius.
in senatu] Bis igitar in causa Afrorum egisse videtur, in senatu,

cum testimonium dicendum erat, in foro apud consules, cum ipsam

causam agebat. Conf. Drumano t. 3, p. 81.

2. Oratio pro Nicomede, rege Bithyniae.

Ea est dicta a. 663 (91). XNicomedes, rex Bithyniae,
per Socratem Chrestum fratrem regno expulsus implo-
ravit auxilium Romanorum. Eius causam Romae suscepit
Hortensius; senatus decrevit, ut Manius Aquillius et
Manilius Mancinus legati eum reducerent ad eamque rem
L. Cassius, praetor Asiae, opem ferret. Appianus De
bello Mithridat. 10. 44. Iustinus 38, 3.

Cic. de Orat. 3, 61, 229. Crassus dicit: Ego Hor-
tensium omnibus laudibus excellentem esse iam iudico
et tum iudicavi, cum me consule in senatu causam
defendit 4fricae, nuperque etiam magis, cum pro
Bühyniae rege dixit.

3. Oratio pro Cn. Pompeio.

Ea est dicta a. 668 (86). Cn. Pompeius adolescens
reus factus est, quod bello Marsico s. sociali Asculo
capto praedam intercepisset : Eum defenderunt L. Mar-
cius Philippus, censor (v. supra pag. 3206.) atque Hor-
tensius. Plut. Pompei. 4.

Cie. Brut. 64, 230. Philippo iam sene pro Cn.
Pompeii bonis dicente, in illa causa, adolescens cum
esset, princeps fuit Hortensius.

4. Oratio pro Sexto Naevio contra P. Quintium.-

Ea est dicta a. 673 (81). Gellius 15, 28. Hortensius
in causa privata Sexto Naevio adfuit, Cicero P, Quintio.
Vid.argumentum orationis Ciceronianae vel apud Klotzium

367

vel apud Drumannum t. 3. p. 82., qui adnotat, ab
Hortensio in omnibus causis rem optimatium defen-
sam esse,

Cic. p. Quintio 4. Quae res in civitate duae plu-
rimum possunt, eae contra nos ambae faciunt in hoc
tempore, summa gratia et eloquentia, quarum alteram
vereor, alteram metuo. . Eloquentia Hortensii ne me
in dicendo impediat , nonnihil commoveor.

ibid, c. 2. Q. Hortensio summam copiam facul-
tatemque dicendi natura largita est.

ibid. 22. Dicet Hortensius , excellens ingenio no-
bilitate existimatione.

9. Oratio pro M. Canuleio.

Pro Canuleio oravere Hortensius atque C. Aurelius
Cotta, ut supra diximus p. 342., sed Hortensius Cottam
superavit, Pighius tradit t. 3. p. 287, M. Canuleium .
Divitem repetundarum reum factum esse a. 677 (77).
Drumann vero putat, eam causam ante a. 676 (78)
actam esse.

Cic. Bruto 92. Duo tum excellebant oratores,
qui me imitandi cupiditate incitarent, Cotta εἰ Hor-
tensius. — Sed videram in iisdem causis ut pro
M. Canuleio, pro Cn. Dolabella consulari, cum Cotta
princeps adhibitus esset, priores tamen agere partes
Hortensium.

6. Oratio pro Cn. Cornelio Dolabella L. f. contra M. Scaurum.

Acta est causa a. 676 (78). Cum Cn. Cornelius Dola-
bella a. 674 (80) et 675 (79) praetor Ciliciam provinciam
regeret, nec avaritiae nequitiaeque "Verris legati sui
restitisset, sed potius eum adiuvasset, post reditum a M.
Scauro in iudicium vocatus et in exilium eiectus est.
Hortensius ei affuit. Luzac, Zumpt et Orellius in Ono-
mastico 7M. .4emilium Scaurum , Marci, qui princeps
senatus erat, filium intelligunt, Drumann vero t. 2. p. 564.
M. 4urelium Scaurum.

408

Huius causae mentio est facta ap. Cic. Verrin. lib.
1. 38, 97., exitum iudicii commemorat Asconius in
Seaurianam p. 26. alterum Dolabellam M. Scaurus et
accusavit et damnawit.

7. Oratio pro Cn. Cornelio Dolabella Cn. f. contra C. Iulium
Caesarem.

Acta est causa a. 677 (77). Cn. Cornelius Dolabella
postquam a Sulla consulatum a. 673 (81) et deinde procon-
sulatum Macedoniae acceperat, multasque ibi pecunias
contraxerat: a C. Iulio Caesare, qui Sullanis maxime
adversarius erat, accusatus est repetundarum a. 677 (77),
sed a Cotta et Hortensio defensus, ab iudicio senatorio
liberatus est. Vide orat. C. Iul. Caesaris, et C. 4u-
relii Cottae p. 344.

Cic. Brut. c. 929. Duo tum excellebant oratores,
qui me imitandi cupiditate incitarent, Cotta et Hor-
tensius. Sed cum Hortensio magis arbitrabar rem
esse, quod et dicendi ardore eram propior et aetate
coniunctior. Etenim videram in iisdem causis ut pro
M. Canuleio, pro Cn. Dolabella consulari, cum Cotta
princeps adhibitus esset, priores tamen agere partes
Hortensium. |

8. Oratio pro Terentio Varrone contra Appium Claudium.

Acta est causa a. 679 (75). "Terentius Varro, qui
propraetor Ásiae haud innocenter se gesserat, accusatus
est ab Appio Claudio, de quo infra dicemus. Conf.
Drumann t. 2. p. 186. Hortensius, qui tum aedilis erat,
eum defendit nec nisl iudicibus corruptis servavit. Ce-
terum haec causa nonnisi ex Pseudo - Asconio nota
esse videtur. Conf. Madwig de Asconio p. 106.

Pseudo - Asconius in Divinationem p. 109. "T'eren-
tius Varro, consobrinus frater Hortensiüi , reus ex
Z4sia apud L. Furium praetorem primo de pecuniis
repetundis, deinde apud P. Lentulum Suram est
accusatus, absolutusque est a Q. Hortensio, qui cor-
ruptis iudicibus hunc metum adiunxit ad gratiam, ut
discoloribus ceris insignitas iudices tabellas acciperent.

969

Ibid. Appius Claudius adolescens nobilis, cum
accusaret T'erentium Varronem repetundarum ex
Asia, victus ab Hortensio est, in quo iudicio disco-
loribus ceris signa sententiarum notabantur.

Scholiasta Gronovianus p. 398. Figuram fecit
(Cicero) in Hortensium de Varronis iudicio, conso-
brini eius, quod discoloribus ceris iudicium corrupit.

9. Oratio pro C. Verre contra Ciceronem.

Acta est causa a. 684 (70). (QC. Verres, omniuin
praetorum roimnanorum pessiinus, a Cicerone repetundarum
postulatur. Quem cum optimates a criminibus liberare
cuperent, Hortensius, qui ubique eorum causam tueri
atque vindicare solebat, defensionem rei suscipit, sed
frustra. Etsi enim multae in republica romana causae
pariter atque in nostris civitatibus non iure et aequitate
sed studio partium diiudicarentur, atque optimates , duin
iudicia ab ipsis tenebantur, raro condemnarentur, nec
aliter homines populares, cum penes equestrem ordinein
erant iudicia, poenas facile effugerent, in hac tamen
causa iustitia vicit: Verres condemnationem exilio effu-
git. Cicero maximam assecutus gratiam atque auctori-
tatem, Hortensii vero potentia inde imminuta et fracta.

Dubium est, an Hortensius orationem pro Verre
reliquerit. Cicero enim ipse id negare videtur, cum
in Oratore c. 36, 129. dicit: Magno semper usi im-
petu saepe adversarios de statu omni deiecimus.
Nobis pro familiari reo summus orator non re-
spondit Hortensius. Atque illa oratio, quae Quintiliani
tempore circumferebatur, ficta esse videtur, ut Zumptio
plaeet ad Cic. Verrinas p. 2. Nec veri simile est,
eum de ea re orationem scripsisse et reliquisse, cum
causa maxime esset infamis. Sed rhetorum erat hanc
retractare causam, in qua oratores celeberrimi extiterant.
Drumannus autem t. 5. p. 323. existimat, orationem
Hortensii pro Verre, cuius apud Quintilianum facta

sit mentio, ad aliam referendam esse causam. Ea opinio
Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 94

370

parum probabilis, atque per ipsum Quintiliapum refellitur,
cum dicit 1, 10, 4, 23. Illud utilissimum, nosse eas
causas, quarum orationes in manus sumserimus, et
quoties continget, utrimque habitas legere actiones.
— Quin etiam, si minus pares videbuntur , aliquae
tamen ad cognoscendam litium quaestionem recte
requirentur, ut contra Ciceronis orationes T'uberonis
in Ligarium et Hortensüi pro Verre.

Hortensii| Vides ex his verbis, Quintilianum ipsum non multum huic

orationi Hortensii tribuisse, ut qui eam imparem esse orationibus
Ciceronianis dixerit,

10. Dissuasio legis Gabiniae.

Cum A. Gabinius tribunus pl. a. 687 (67) legem
tulisset, ut Cn. Pompeio imperium totius orae maritimae
bellumque contra praedones gerendum traderetur, dis-
suasit eam Hortensius. Vid. Baiteri Index Legum
s. V. lex Gabinia.

Cic. pro lege Manilia c. 17, 52. "Tu idem, Q.
Hortensi , mülta pro tua summa copia ac singulari
facultate dicendi et in senatu contra virum fortem
4. Gabinium graviter ornateque dixisti, cum is de
uno imperatore contra praedones constituendo legem
promulgasset, et ex hoc ipso loco permulta item
contra eam legem verba fecisti.

ex hoc ipso loco| tum in senatu tum in rostris eam legem dissuasit.

11. Dissuasio legis Maniliae.

*»

Cum Manilius tribunus pL a. 688 (66) rogationem
promulgaret, ut Pompeio bellum contra Mithridatem
committeretur, Hortensius dissuasit.

Cic. p. lege Manilia c. 47. 4t enim vir clarissimus,
amantissimus reipublicae, vestris beneficiis amplissi-
mis adfectus, Q. Catulus , itemque summis ornamentis
honoris, fortunae, virtutis, ingenii praeditus, Q.
Hortensius, ab hac ratione dissenttunt; quorum ego
auctoritatem apud vos multis locis plurimum valuisse

371

et valere oportere confiteor , sed in hae causa, tametsi
cognoscitis auctoritates contrarias virorum fortissi.
morum et clarissimorum, tamen omissis auctoritatibus
ipsa re ac ratione exquirere possumus veritatem,
atque hoc facilius, quod ea omnia, quae a me adhuc
dicta sunt, iidem isti vera esse concedunt et necessa-
rium bellum esse et magnum et in uno Cn. Pompeio
summa esse omnia. Quid igitur ait. Hortensius? si
uni omnia tribuenda sint, unum dignissimum. esse
Pompeium , sed ad unum tamen omnia deferri non
oportere. Obsolevit iam ista oratio, re multo magis
quam verbis refutata.

19. Oratio pro L. Vargunteio.

Ea est habita a. 689 (65). L. Vargunteius senator
de ambitu reus factus, ab Hortensio defenditur. Idem
postea a. 694 (63) inter coniuratos Catilinae erat. Sa-
lust. Catil. 17. 28. Drumann t. 3. p. 93.

Cicero p. Sulla 2. Quis nostrum adfuit L. Var-
gunteio ? nemo, ne hic quidem Hortensius, praesertim
qui illum solus antea de ambitu defendisset.

13. Oratio pro C. Rabirio contra T. Atium Labienum.

'Ea est habita a. 694 (63). QC. Rabirius a. 654 (400)
L. Appuleium Saturninum tribunum pl., a senatu hostem
popsli romani iudicatum, in Curia Hostilia occidisse
tradebatur. Cum deinde multo post C. Iulius Caesar
Sullae socios atque asseclas vexare coepisset, multosque
per factionem suam in iudicium vocaret, auctor quoque
erat, ut. T. Atius Labienus tribunus pl, a. 694 (63)
C. Rabirium perduellionis veum faceret. Pro eo frustra
dixere Hortensius et Cicero, cuius extat oratio: nam
condemnatus est, cum Caesar ipse iudex esset. Conf.
Drumann t, 3. p. 159—464. Sueton. Caes. 12. Dio
Cassius 37, 26 sqq.

Charisius p. 74. Cicatricum non cicatricium. Hor-
tensius pro G. Rabirio: cicatricum mearum, quod
emendate dictum sit.

472

cicatricum mearum) haec verba ex ea parte orationis sumía, ubi
Hortensius Rabirium loquentem induxit, isque res ἃ se in bello
gestas refert. bello enim insignem meruerat famam. Conf, Niebuhr
ad Cic. pro C. Rabirio c. 36, p. 80.

15. Oratio pro L. Licinio Murena contra Ser. Sulpicium Rufum.

Ea est habita a. 691 (63). Eo anno petivere con-
sulatum L. Licinius Murena, D. Iunius Silanus, Servius
Sulpicius Rufus et Catilina, Cüm deinde Murena et
Silanus creati essent, Ser. Sulpicius Rufus Murenam
ambitus reum fecit, quod suffragia pecunia emisset,
Eum defendit Hortensius et Cicero. Hortensium in hac
defensione non cessisse Ciceroni, Plutarchus tradidit in
vit. Cicer. c. 35. “Ζικιννίῳ Μουρήνᾳ φεύγοντι δίκην ὑπὸ
Κάτωνος βοηϑῶν (Cicero) καὶ φιλοτιμούμενος Θρτήσιον
ὑπερβάλλειν ἐνημερήσαντα μέρος οὐδὲν ἀνεπαύσατο τῆς
γυκτὸς, ὡς ὑπὸ τοῦ σφόδρα φροντίσαι καὶ διαγρυπνῆσαι
καχωϑεὶς ἐνδεέστερος αὑτοῦ φανῆναι.

15. Oratio pro P. Cornelio Sulla.

Ea causa est acta a. 692 (62). L. Torquatus in iu-
dicium vocavit P. Sullam, quod inter coniuratos fuisset
Catilinae. Ei adfuere Cicero et Hortensius, et quam-
vis culpae esset affinis, liberatus est, Conf. Drumann
t. 2. p. 543—523.

16. Oratio pro rostris de censura et bello Allobrogum.

Ea Lhabita fertur a. 692 (62). Legimus in ctis
diurnis, a nescio quo fictis et suppositis, quae apud
Pighium T. 2. p. 378. et Le Clere Des lournaux
chez les Romains p. 278 extant, inter ea quae ad a.
692 (62) relata sunt, haec quoque: Q. Hortensius sub
vesperum orationem habuit pro rostris de censura
et bello Allobrogum. De Brosse (Histoire Romaine
d'aprés Salluste T. 2. p. 590) putabat, unam duasve
novas orationes Hortensii se invenisse, cum in haec
verba Actorum incidisset: sed Le Clerc, qui omnino
de 44ctis Romanorum prudenter et docte scripsit, verum
vidisse arbitror, qui cuncta Actorum fragmenta aut a

473

Sigonio aut ab alio viro docto illius seculi, ut lectorum
deciperet animos, composita esse scribit. (pag. 321. 334.) ;
nec aliter iudicat Góttling G. d. róm. Staatsv. p. 348 sq.

17. Oratio pro Valerio.

Ea causa est acta a. 694 (60). Incertum, utrum Va-
lerius Flaccus an Valerius Messalla an alius sit intelli-
gendus.

Cic. ad Atticum 2, 3. Primum, ut opinor, sv-
αγγελία. Falerius absolutus est Hortensio defen-
dente. Id iudicium Auli filio condonatum putabatur,
et Epicratem suspicor, ut scribis, lascivum fuisse.
Etenim mihi caligae eius et fasciae cretatae non
placebant.

Auli filio] i. e. L. Afranio consuli. v. Onomaest. Tull.

18. Oratio pro L. Valerio Flacco contra D. Laelium.

Acta est causa a, 695 (59). L. Valerius Flaccus
praetor a. 694 (63), qui deinde Asiam provinciam ob-
tinuerat, a D. Laelio repetundarum accusatus est. Pro
eo oraverunt et Hortensius et Cicero, qui in consulatu
suo a Flacco adiutus fuerat. Absolutus est immerito,
teste Macrobio Saturnal. 2, 4. Flaccum repetundarum
reum ioci opportunitate de manifestissimis criminibus
exemit Cicero. 8 iocus in oratione non extat, mihi
ex libro Furii Bibaculi notus est, et inter alia eius
dicta celebratur. '

Cic. ad Atticum 2, 25. 4t hercule alter tuus
familiaris Hortalus, quam plena manu, quam ingenue,
quam ornate nostras laudes in astra sustulit, cum
de Flacci praetura et de illo tempore .llobrogum
diceret. Sic habeto, nec amantius nec honorificentius
nec copiosius potuisse dici. Ei te hoc scribere a me
tibi esse missum volo.

19. Oratio pro P. Sextio contra M. Tullium ÁAlbinovanum.

Acta est causa a, 698 (56). P. Sextius, qui tribunus
pl. a. 697 (57) de restituendo Cicerone bene meritus

374

erat, et Clodii satellitibus vim. attulerat, a. M. Tullio
Albinovano auctore Clodio de vi lege Lutatia reus
factus, sed a crimine liberatus est.

Scholia Bobiensia in orat.- p. Sestio p. 292. 'Hanc
eandem causam plurimi defenderunt: in quis fuit
Q. Hortensius, M. Crassus, C. Licinius Calvus par-
tibus inter se distributis, quas in agendo tuerentur.
Tullius peroravit.

90. Dissuasio legis sumtuariae.

M. Licinius Crassus et Cn. Pompeius Magnus,
ambo iterum consules, a. 699 (55) legem de sumtu
eoercendo promulgarunt. Eam Hortensius dissuasit, et
auctores ipsi abiecerunt. Drumann t, 3. p. 99.

Dio Cassius 39, 37. 'O Πομπήϊος καὶ ὃ Κράσσος
ἐπεχείρησαν xai τὰ ἀναλώματα τὴν δίαιταν ἐπὶ μαχρό-
τατον προσηγμένα συστεῖλαι, καί περ ἐς πᾶν αὑτοὶ xai |
τρυφῆς καὶ ἀβρότητος προκχεχωρηκχότες" ἐχωλύϑησαν δὲ
ὑπ᾽ αὑτοῦ τούτου, τοῦ διανομοϑετήσαι. ὁ yep Θρτήσιος,
φιλανάλωτος ἐν τοῖς μάλιστα ὧν, ἔπεισεν αὑτοὺς τότε
μέγεϑος τῆς πόλεως ἐπεξιὼν καὶ ἐπί τε τῇ οἴκοι πολυτελείᾳ
χαὶ ἐπὶ τῇ ἐς τοὺς ἄλλους μεγαλοφροσύνῃ ἐπαινῶν, κα-
ταβαλεῖν τὴν γνώμην ἃ τε καὶ σνναγωνιστῇ τῶν λόγων
τῷ βίῳ σφῶν χρώμενος. τήν τε γὰρ ἐναντίωσιν αἶδε-
σϑέντες xci προσέτι καὶ κατοκνήσαντες, φϑόνῳ τινὶ τοὺς
ἄλλους, ὧν αὐτοὶ ἐποιοῦντο, δοχεῖν ἀπείργειν, ἑχόντες
ἀφῆχαν τὴν eigny now.

21. Oratio pro Prociljio contra P. Clodium.

Acta est causa ἃ, 700 (54). Procilius tribunus pl.
a. 698 (56) cum C. Catone et Nonio Sufenate colle-
gis turbas excitaverat, ut Poinpeio et Crasso consu-
latum petentibus auxilio esset. Eum accusavit P. Clodius,
Hortensius defendit. Cic. ad Att, 4, 45. Conf. Drumann
t. 3. p. 99. An vero in eadem causa Sufenati quoque
et Catoni adfuerit, ut in Onomastico Tulliano s. n.
Hortensius p. 294 dictum, incertum est.

375
99. Oratio pro Cn. Plancio.

Acta est causa a. 700 (54). Manutius ex loco ora-
tionis Ciceronianae pro Plancio c. 15. colligendum putat,
Hortensium quoque in illa causa, Plancii patronum
fuisse. ΕΠ assentitur Orellius in Onomastico p. 291.
ubi legitur: nte Ciceronem defendit Hortensius Cn.
Plancium. Pro Plancio 15, 37. Sed Drumann t. 3. p. 99
scribit, ab Hortensio Plancium defensum non esse, nec
a Cicerone eum. velut patronum Plancii memorari, sed
ideo tantum mentionem eius esse factam, quod de lege
Licinia, in qua causa Plancii nitebatur, tunc temporis
in senatu dixisset.

23. Oratio pro M. Aemilio Scauro contra P. Valerium Triarium.

Acta est causa a. 700 (54). M. Aemilius Seaurus
a. 699 (55) Sardiniam provinciam obtinuit, nec inno-
center se gessit. Itaque rogantibus Sardis a P. Valerio
Triario repetundarum postulatus, Habebat sex patronos,
quos inter Hortensius et Cicero. Liberatus est. Conf.
Drumann t, 4. p. 34.

Asconius in Scaurianam p. 20. Defenderunt Scaurum
sex patroni, cum ad id tempus raro quisquam plu-
ribus quam quatuor uteretur, ac post bella civilia
ante legem Iuliam ad duodenos patronos est per-
ventum. Fuerunt autem hi: P. Clodius Pulcher , M.
Marcellus, M. Calidius, M. Cicero, M. Messala
Niger, Q. Hortensius.

94. Oratio pro T. Annio Milone.

Haec causa acta est a. 702 (52). "T. Annius Milo,
qui P. Clodium, adversarium acerrimum Ciceronis, vi
aperta interfecerat, auctore Pompeio in iudicium vocatus
est. Defendit Cicero, cuius oratio extat, Pro eoque
etiam - Hortensius in senatu stetit, nec tamen in iudicio
ei adfuit.

Asconius in Milonianam p. 35. .4ffuerunt Miloni
Q. Hortensius, M. Cicero, M. Marcellus, M. Calidtus,

2716

M. Cato, Faustus Sulla. Verba pauca Q. Hortensius
dixit: Liberos esse eos, qui pro servis postularentur:
nam post recentem caedem manumiserat eos Milo
sub hoc titulo, quod caput suum ulti essent. Haec
agebantur mense intercalari. |

Q. Hortensius dixit] haec non in iudicio, sed in senatu Bortensius
dixerat, cum de Clodii nece et de puuiendo Milone deliberabatur,
eoque referendum videtur, quod in Scholiis Bobiensibus p. 282
legimus; Pro Milone autem obnixe laborasse Q. Hortensius vide-
batur, nempe in senatu. ἴη iudicio autem Milonis Hortensius non
aderat, el Cicero solus eius causam defendit, teste eodem Asconio
p. 42. Hespondit his unus M. Cicero. Conf. Drumann t. 3. p. 101.

25. Oratio pro M. Valerio Messala.

Acta est causa a. 703 (51). M. Valerius Messala
cium in petendo consulatu a. 700 (54) suffragia largitione
'emisset, ambitus postulatus est a. 703 (51), nec nisi

malis amicorum artibus poenam effugit. Cic. ad. Attic.
5, 12. ad Famil. 8, 2,

Cic. Brut. 96. Hortensium magnum oratorem
semper putavi maximeque probavi pro Messala di-
centem. Sic ferunt, inquam, idque declarat totidem
quot dixit, ut aiunt, scripta verbis oratio.

Valerius Max. 5, 9, 2. Q. Hortensii, qui suis
temporibus ornamentum romanae eloquentiae fuit,
admirabilis in filio patientia extitit. Cum enim eo
usque impietatem eius suspectam et nequitiam invisam
haberet, ut Messalam, suae sororis filium, heredem
habiturus, ambitus reum defendens iudicibus diceret,
si illum damnassent, nihil sibi praeter osculum nepo-
tum, in quibus acquiesceret, superfuturum. | Hac
scilicet sententia, quam etiam editae orationi inseruit,
Jilium potius in tormento animi quam in voluptatibus
reponens, tamen ne naturae ordinem confunderet,
non nepotes, sed filium heredem reliquit.

osculum nepotum] ex hoc ipso fragmento elucet, dulcem et floridam
et exquisitam fuisse eloquentiam Q. Hortensii.

977
26. Oratio pro Appio Claudio Pulchro contra P. Cornelium
| Dolabellam.

Acta est causa a. 704 (50). Appius Claudius Pulcher
consul a. 700 (54), postquam a. 703 (51) e Cilicia pro-
vincia Romam erat reversus, a P. Corn. Dolabella de
maiestate accusatur a.:704 (50). Hortensius et M. Iunius
Brutus, Appii gener, eum defenderunt. Absolutus est.
Cic. ad famil. VIII, 6. 13. III, 1I. Drumann t. 2. p. 194.

Cic. Brut. 64. Hortensius pro Appio Claudio
dixit paulo ante mortem.

Ibid. c. 94, 324, Hortensius quarto et sexagesimo
anno perpaucis ante mortem diebus una tecum soce-
rum tuum defendit Appium.

97. Causa Marciae.

Duebnerus p. 288 scribit: ,,.Marciae causam addit
Eggerus ex Quintiliani verbis 10, 5, 43. Κεπίαΐ in
. iudicium, Cato Marciam honestene tradiderit Hor-
tensio2* — Sed ea causa huc non pertinet, nec Horten-
sium umquam causam Marciae egisse arbitror. Apud Quin-
tilianum sermo est de Marcia, quae uxor M. Catonis
erat, sed divortio facto Hortensio nupsit, et Hortensio
mortuo denuo matrimonium cum Catone redintegravit.
Hanc rem ita se babere, testatur Munatius, Catonis
amicus, apud Plutarchum Cat. min. 52. Sed Caesar
aliique inimici Catonis turpi eum calumnia afficiebant,
tamquam Cato Hortensio non divortio facto, sed sponte
uxorem suam tradidisset, et rhetoribus otiosis haec
materia obscena vehementer placuisse videtur. Góttling
Gesch. d. róm. Staatsverf. p. 95 verissime rem diiudi-
cavit. Conf. Drumann t, 3. p. 107.

Incerta.

Cic. Verr. Act. sec. lib. 5, 18. Noli metuere,
Hortensi , ne quaeram , qui licuerit aedificare navem
senatori. .ntiquae sunt istae leges et mortuae, quem-

admodum tu soles dicere, quae vetant.

378

mortuae] in hac voce deprehendit Westerinann p. 225 figuram, qua
Hortensius uti sit solitus.

Priscian. t. 1. p. 369. Q. Hortensius: 4busis iam

omnibus locis. Abusis χαταχρησϑέντων.
Q. Hortensius] id fragmentum a Duebnero p. 288 relatum, verum
non solum ex orationibus, sed etiam ex libro Communium locorum

excerptum esse potest.
lecis)] scil, oratoriis.

Quintil. 1, 5, 42. Duos in uno nomine faciebat
barbarismos T'inca Placentinus , si reprehendenti Hor-
tensio credimus, preculam pro pergula dicens, et
immutatione, cum c pro g uteretur, et transmutatione,
cum r praeponeret e antecedenti.

Hortensio] in oratione quadam, quam in causa alioquin ignota coutra

Tincam Placentinum dixit, sic irridebat adversarium Hortensius.

Extat porro fragmentum Poematum Hortensii apud
Varronem de ling. lat. p. 402 ed Speng.: 44b eo, quod
alii dicunt cervices, id Hortensius in poema-
tis cervix. BEiusdem vocabuli facit rursus mentionem
Varro p. 588. Quintilianus 8, 3, 35, et Servius in Virg.
Aen. XI, 496, Deinde supersunt fragmenta ;4nnalium
et Communium locorum.

LXVI Hortensia, Quinti filia.

Hortensia Q. filia eloquentia sua nomen famamque
meruit et oratio eius apud posteros quoque celebris erat.

Oratio apud triumviros.

Ea est dieta a. 742 (42). Cum Octavianus Lepidus
Antoniusque, triumviri reip. constituendae, aerarii causa
matronas gravi onerassent tributo, eae iniustum et in-
vidiosum id esse ratae, iussa recusabant pro iisque apud
ipsos triumviros orationem dixit Hortensia, Nec frustra:
nam cum populus quoque, matronas onere liberandas
esse clamaret, triumviri abiecerunt consilium. Conf.
Drumann t. 3. p. 444. t. 4. p. 381.

Valer. Max. 8, 3, 3. Hortensia Q. Hortensit:

979

filia, cum ordo matronarum gravi tributo a trium-
viris esset oneratus, necquisquam virorum patrocinium
eis accommodare auderet, causam feminarum apud
. triumviros et constanter et feliciter egit. Repraesen-
tata enim patris facundia, impetravit, ut maior pars
imperatae pecuniae eis remitteretur. | Revixit tum
muliebri stirpe Q. Hortensius verbisque ,filiae adspi-
ravit. Cuius si virilis sexus posteri vim sequi vo-
luissent, Hortensianae eloquentiae tanta hereditas
una feminae actione abscisa non esset.

Quintil. 1, 1, 6. Gracchorum eloquentiae multum
contulisse accepimus Corneliam matrem , cuius doc-
tissimus sermo in posteros quoque est epistolis tra-
dítus, et Laelia C. filia reddidisse in loquendo pater-
nam elegantiam dicitur , et Hortensiae Q. filiae oratio
apud triumviros habita legitur non tantum in sexus
honorem.

Haec actio tam fuisse celebris videtur, ut Appianus
fictam Hortensiaé orationem operi suo insereret Civilium
bellorum lib. 4, 32 et 33.

LXVII. Cn. Cornelius Dolabella.

Consul a. 673 (81). Proconsul Macedoniae a. 674
(80). Conf. Drumann t. 2. p. 561.

Oratio contra C. Iulium Caesarem.

Causa est acta a. 677 (77). Vid. Caesaris oratio.
Dolabella postquam a Sulla dictatore consulatum, deinde
Macedoniam provinciam accepisset, a. C. Iulio Caesare
reus factus repetundarum a. 677 (77), sed absolutus est,
quamvis culpa esset oneratus. Hortensius (v. p. 368.)
et Cotta (v. p. 344.) defenderunt, sed et Dolabella
ipse orationem dixit maledicti plenam in Caesarem.
Pseudo - Asconius in Divinationem in Caecilium p. 110
commutavit bunc Dolabellam cum altero Dolabella, qui
praetor Ciliciae fuerat, ut Perizonius Animadv. hist,
p. 54. et Drumann t, 2. p. 562. et Madwig de Asconio
p. 109. demonstravit,

380

Suetonius Caes. c. 49. Pudicitiae eius (Caesaris) famam
'nihil quidem praeter Nicomedis contubernium laesit,
gravitamen et perenni opprobrio et ad omnium convicia
exposito. Praetereo actiones Dolabellae et Curionis
patris, in quibus eum Dolabella pellicem reginae,
spondam interiorem regiae lecticae , et Curio stabulum
NNicomedis et Bithynicum fornicem dicunt.

pellicem reginae] Caesar a. 673 (81) in Asiam profectus ad M. Mi-
nucium Thermum propraetorem, ibi prima stipendia fecit. Cum deinde
a Minucio in Bithyniam mitteretur ad Nicomedem tertium regem,
ut naves eius ad obsidendam Miltylenen arcesseret; rumor exortus
est, voluptatibus eum regis nimis indulsisse. Aurel. Victor de Vir.
lilustr. 78. Dio 43, 20. Drumaeon t. 3. p. 133 Atque Dolabella
in oratione sua hoc ei crimen publice obiecit,

Curionis] v. pag. 347.
LXVIII. LL. Plotius Gallus.

L. Plotius e Gallia cisalpina oriundus, ludum artis
rhetoricae Bomae aperuit a. 666 (88). Conf. Sueton. de
clar. rhet. c. 2. Ellendt p. XIV. Weichert Poet.
lat. p. 218.

Hieronymus in Eusebii Chron. Olymp. 173, 4. —
a. u. 666 (88). Plotius Gallus primus Romae latinam
rhetoricam docuit, de quo Cicero sic refert: Memoria
teneo, pueris nobis primum latine docere coepisse
Plotium quendam.

Quintil. 2, 4, 42. / Latinos dicendi praeceptores
extremis L. Crassi temporibus coepisse, Cicero auctor
est, quorum insignis maxime Plotius fuit.

extremia L. Crassi temporibus] L. Licinius Crassus orator mortuus

est a. 663 (91).

Seneca Controvers. lib. 2. Prooem. Primus omnium
latinus rhetor Romae fuit puero Cicerone Plotius.
Eiusdem meminit Varro in Setiris apud Nonium p. 79.
bubulcitare. Vinicius meus, quod apud Plotium rhe-
torem bubulcitaret. Scripsitque praeter librum de gestu
(teste Quintiliano XI, 3, 143.) orationes, quibus rei
uterentur; sicuti Atratino, qui M. Coelium Rufum
a. 698 (56) reum fecit, orationem composuisse constat.

381

Suetonius de cl. HRhett, 2. Hunc eundem Plotium
(nam diutissime vixit) M. Coelius in oratione, quam
pro se de wi habuit, significat dictasse .4tratino
accusatori suo actionem subtractoque nomine hordea-
rium eum rhetorem appellat, deridens ut inflatum
et levem et sordiduia.

M. Coelius] v. Oratt. M. Coelii Rufi.
Atratino] v. Orat. Atratini,

LXIX et LXX. Lentuli.

Lentuli duo oratores memorantur, quorum alter Cn.
Corn. Lentulus Clodianus, alter P. Lentulus Sura
esse videtur. Uterque aequalis erat Hortensii, anno
igitur 640 (114) natus.

Cic. Brut. 64. Hortensius suos inter aequales M.
Pisonem, M. Crassum, απ. Lentulum, P. Lentulum
Suram longe praestitit.

Cn. Cornel. Lentulus Clodianus consul a, 682 (72),
censor a. 684 (70). Drumann t. 2. p. 546.

P. Corn. Lentulus Sura quaestor a. 673 (81), praetor
a. 679 (75), consul a. 683 (71). Deinde a. 684 (70) e
senatu a censoribus motus, iterum praetura functus est a,
694 (63), sed, cum inter coniuratos Catilinae esset,
morte multatur. Drumann t. 2. p. 529. Plut. Cicero c. 17.

Cic. Brut. 66. Cn. Lentulus multo maiorem opi-
nionem dicendi actione faciebat, quam quanta in eo
facultas erat; qui cum esset nec peracutus, quam-
quam et ex facie et ex vultu videbatur , nec abun-
dans verbis, etsi fallebat in eo ipso, sic intervallis,
exclamationibus , voce suavi et canora admodum ar-
ridebat , callebatque in agendo, ut ea quae deerant
non desiderarentur. Ita tamquam Curio copia non-
nulla verborum, nullo alio bono tenuit oratorum
locum, sic Cn. Lentulus ceterarum virtutum dicendi
mediocritatem actione occultavit, in qua excellens
fuit: nec multo secus P. Lentulus, cuius et exco-
gitandi et loquendi tarditatem tegebat formae dignitas,
corporis motus plenus et artis et venustatis, vocis

982

et suavitas et magnitudo. Sic in hoc nihil praeter
actionem fuit, cetera etiam minora quam in superiore.

Cn. Lentulus] idem tradit Quintilianus XI, 3, 8.

Eorundem fit mentio apud Ciceronem in Bruto c. 90.
Triennium fere fuit urbs sine armis, sed oratorum
aut interitu aut discessu aut fuga (nam aberant
etiam adolescentes M. Crassus et Lentuli duo) pri-
mas in causis agebat Hortensius.

triennium] a. 668—670 (86—84).

Extabant Lentulorum orationes in opere Muciani.

Tacit. Dial. de Oratt. 37. JVescio an venerint in
manus vestras haec vetera, quae et. in antiquariorum
bibliothecis adhuc manent et cum maxime a Muciano
contrahuntur , ac iam undecim, ut opinor, Actorum
libris et tribus Epistolarum composita et edita sunt.
Ex iis intelligi potest, Cn. Pompeium et M. Crassum
non viribus modo et armis sed ingenio quoque et
oratione valuisse, Lentulos et Metellos et Lucullos
et Curiones et ceteram procerum manum multum in
his studiis operae curaeque posuisse, nec quemquam .
illis temporibus magnam potentiam sine aliqua elo-
quentia consecutum.

Àaec vetere] v. Pompeii Oratt.

LXXl. M. Licinius Crassus.

Natus est a. 640 (114); aequalis enim fuit Hortensii,
Cic. Brut. 65. In bello civili Sullae legatus erat a. 670.
671. 672. 673 (84—81). Praetor a. 683 (71). Eodem
anno Crasso bellum servile contra Spartacum defertur.
A. 684 (70) consul cum Pompeio. erat tum 44 annos
natus. À, 689 (65) censor. A. 699 (55) consul iterum
cum Pompeio. Α. 700 (54) Syriam obtinuit provinciam,
et statim consilium cepit, Parthis inferendi bellum, iam
sexagenarius. Plut. Crass. 17. A. 704 (53) a Parthis
occiditur. Vid. Drumann t. 4. p. 72. |

Cie. Brut. 65, 233. et 66. M. Crassus, qui fuit
aequalis Hortensii, mediocriter a doctrina instructus,

383

angustius etiam a natura, labore et industria, et
quod adhibebat ad obtinendas causas curam etiam et
gratiam, in principibus aliquot annos fuit. In huius
oratione sermo latinus erat, verba non abiecta, res
compositae diligenter , nullus flos tamen neque lumen
ullum , animi magna, vocis parva contentio , omnia
fere ut similiter atque uno modo dicerentur.

Ibid. c, 64. Hortensius suos inter aequales M.
Pisonem, M. Crassum, Cn. Lentulum, P. Lentulum
Suram longe praestitit.

Cic. p. Murena c. 23. M. Crassus vir summa
dignitate et diligentia et facultate dicendi.

. Velleius 2, 36. Quis ignorat, diremptos gradibus
aetatis floruisse hoc tempore Ciceronem, Hortensium,
saneque Crassum, Catonem, Sulpicium, moxque Bru-
tum, Calidium, Calvum, Coelium et proximum Ciceroni
Caesarem , eorumque velut alumnos Corvinum ac
Pollionem 4sinium.
hoc tempore] contextus docet, consulatum Ciceronis, id est, annum
691 (63) esse intelligendum.
saneque Crassum] hunc locum optime defendit Ellendt p. CVI. Nam

profecto non de summis omnium aetatum oratoribus hoc loco agitur,
sed de iis tantum, qui a. 691 (63), quo anno Cicero consul erat,
maxime florebant: tum autem inter principes patronos erant Hor-
tensius, M. Crassus triumvir, M. Cato minor, Caesar, Servius
Sulpicius Rufus, deinde Coelius, Calvus, Calidius, Brutus. L. Crassus
autem et M. Antonius et Co!ta et P. Sulpicius Rufus, quos alii
interpretes huc vocarunt, cuncti iam morte eazlineti erant, nee
poterant iis amplius adnumerari, qui adiecerunt consulatui Ciceronis
decus atque splendorem, Quare Drumannus t. 4. p. 115, Ruhnkenii
emendationem secutus, a sensu aberrasse videtur, item Kritz, no-
vissimus Velleii editor.

Tacit. Dial. de Orator. c. 37, Nescio an venerint
in manus vestras haec vetera, quae et in antiqua-
riorum bibliothecis adhuc manent , et cum maxime
a Muciano contrahuntur, ac iam undecim, ut opinor,
actorum libris et tribus epistolarum composita et
edita sunt. Ex iis intelligi :potest, Cn. Pompeium et
M. Crassum non viribus modo et armis sed ingenio

384

quoque et oratione valuisse, Lentulos et Metellos et
Lucullos et Curiones et ceteram procerum manum
multum in his studiis operae curaeque posuisse, nec
quemquam illis temporibus magnam potentiam sine
aliqua eloquentia consecutum.

a lducíano] v. Oratt. Pompeii.

Plut. Crassus c. 3. 7leiósteg δὲ τῆς περὶ λόγον
μάλιστα μὲν τὸ ῥητορικὸν καὶ χρειῶδες εἰς πολλοὺς ἤσ-
κησε, καὶ γενόμενος δεινὸς εἰπεῖν ἐν τοῖς μάλιστα ἱω-
μαίων ἐπιμελείᾳ καὶ πόνῳ τοὺς εὐφυεστάτους ὑπερέβαλεν.
Οὐδεμίαν γὰρ οὕτω δίκην φασὶ μικρὰν οὐδ᾽ ἐυκαταφρό-
γητον γενέσϑαι, πρὸς ἣν ἀπαράσκευος ἡλϑεν, ἀλλὰ xot
Πομπηΐου πολλάκις ὀχνοῦντος xoi Καίσαρος ἐξαναστῆναι
χαὶ Κικέρωνος ἐκεῖνος ἀνεπλήρου τὴν συνηγορίαν, καὶ
διὰ τοῦτο μᾶλλον ἤρεσχεν ὡς ἐπιμελὴς καὶ βοηϑητικός.

ibid. c. 7. ὩΣώματος δ᾽ ἀξίωμα καὶ λόγου πειϑὼ
χαὶ προσώπου χάριν ἀγωγὸν ἀμφοτέροις (Crasso et Pom-
peio) ὁμοίως προσεῖναι λέγουσιν.

1. Oratio pro L. Licinio Murena.

Causa est acta a. 694 (63). Vid. argum. orat. Ci-
ceron. et in eadem c. 4, 10.

9. Oratio pro L. Cornelio Balbo.

Acta est causa a. 698 (56).' Defendit reum Pompeius
una et Cicero.

Cic. p. Balbo. 7, 17. M. Crassus totam causam
et pro facultate et pro fide sua diligentissime vobis
explicavit.

ibid, c. 22, 50. Quid? hic qui adest, a quo haec,
quae ego nunc percurro, subtilissime sunt omnia
perpolita, M. Crassus, non Aletrinensem foederatum
ctvitate donavit?

3. Oratio pro M. Coelio Rufo.

Causa est acta a. 698 (56). Drumann t. 2, p. 412.
Reum defendit et Cicero.

385

Cic. p. Coelio c. 8. Quo loco possum dicere id,
quod vir clarissimus, M. Crassus, cum de adventu
regis Ptolomaei quereretur, paulo ante dixit ,Uti-
namne in nemore Pelio" ac longius quidem mihi
contexere hoc carmen liceret.

ibid. c. 10, 23, Itaque illam partem causae facile
patior graviter et ornate a. M. Crasso esse peroratam,
de seditionibus Neapolitanis , de 4lexandrinorum pul-
satione Puteolana, de bonis Pallae. Vellem dictum
esset ab eodem etiam de Dione.

4. Oratio pro P. Sestio.

Acta est causa a. 698 (56).

Schol, Bobiensia in orat. p. Sestio p. 292. Hanc
eandem causam defenderunt plurimi: in quis fuit
Q. Hortensius, M. Crassus, Licinius Calvus.

LXXII. C. Licinius Macer.

Natus anno circiter 648 (106), ita ut Ciceronis fere
et Poinpeii aequalis esse, et vix paucis annis aetate eos
superasse videatur, Quaestor a. 676 (78) auctore Pighio.
"Tribunus pl a. 684 (73). Deinde praeturam obtinuit
nescio quo anno atque in provinciam decessit, unde re-
versus, a. Cicerone a. 688 (66) repetundarum reus factus,
condemnatur et eodem fere tempore diem obiit. Valerius
Max. 9, 12, 7. Plut. Cicero c. 9. Cic. ad Attic. 1, 4.
Stetit contra nobilitatem atque optimates. Conf. Drumann
t. 4. p. 195. Weichert Poet. lat. reliquiae p. 102. Eius
filius, C. Licinius Calvus, multo celebrior.

Cic. Brut. c. 67. C. Macer auctoritate semper
eguit, sed fuit patronus propemodum diligentissimus.
Huius si vita, si mores, si vultus denique non omnem
commendationem ingenii everteret , maius nomen in
patronis J'isset. Non erat abundans, non inops
tamen, non valde nitens, non plane horrida oratio :
vox, gestus et omnis actio sine lepore, at in inve-
niendis componendisque rebus mira accuratio, ut

non facile in ullo dilizentiorem maioremque cogno-
Meieri Orat Rom Fragm. ed. 2. 25

386

verim, sed eam, ut citius veteratoriam quam oratoriam
diceres. Hic etsi etiam in publicis causis probabatur,
tamen in privatis illustriorem obtinebat locum.

Idem Annalium scriptor erat, de quibus Cicero De
Legibus 4, 2. ita locutus est:

Quid Macrum numerem? Cuius loquacitas habet
aliquid argutiarum, nec id tamen ex illa erudita
graecorum copia, sed ex libraliolis latinis; in oratio-
nibus autem multas ineptias, elatio summam impu-
dentiam.

in orationibus] Patet, eas Macri orationes boc loco intelligendas,
quas annalibus inseruit, pariter atque ceteri historici solent. Gonf.
Niebuhr Hist, Rom. t. 2, p. 11. sq. ed. sec.: earumque enzxtant
fragmenta, quae Krause in Vitis et Frag. Historicorum collegit,
velut apud Priscianum t. 1. p. 496 et Diomedem p. 366.

1. Oratio ad plebem pro tribunicia potestate restituenda.

Salustius orationem finxit a C. Licinio Macro tri-
buno pl. a. 681 (73) habitam, ex qua apparet, Macrum
hominem popularem fuisse et adversarium optimatium,
acerrimeque contendisse, ut Sullae leges abrogarentur,
et tribunicia potestas restitueretur. Conf. Salustii Ora-
tiones et Epistolae, ab Orellio editae a. 18341. pag. 25.

2. Oratio contra C. Rabirium.

Acta est causa a. 684 (73). C. Rabirius bis in iudi-
cium vocatus est, quod L. Appuleium Saturninum in
tribunatu a. 654 (100) occidisset. Macer tribunus pl.
eum accusavit, sed liberatus est. Deinde T. Atius La-
bienus decem annis post auctore Caesare a. 6941 (63)
eum eiusdem criminis reum fecit, Hortensio atque Ci-
cerone defendente. Drumann t. 3. p. 161. t. 4. p. 194.

Cic. pro C. Rabirio perduellionis reo c. 2. — JVisi
forte de locis religiosis ac de lucis, quos ab hoc
violatos esse dixisti, pluribus verbis tibi respondendum
putas : quo in crimine nihil est umquam abs te dictum,
nisi a C. Macro obiectum esse crimen id C. Rabirio.
In quo ego demiror, meminisse te, quid obiecerit

387

C. Rabirio Macer inimicus, oblitum esse, quid aequi
et iurati iudices iudicarint.

3. Oratio pro Tuscis.

Veri simile est, hanc quoque orationem Macrum in
tribunatu suo a. 6814 (73) dixisse. Constat, Tuscos sive
incolas Etruriae in bello civili Marium esse secutos,
pro eoque contra Sullam acriter pugnasse. Victo deinde
Mario Sulla in Tuscos saeviit, eorumque regionem
legionibus suis tradidit. Cum vero eo mortuo adversarii
iniurias illatas atque plagas ulcisci et erepta sociis patri-
monia restituere cuperent: Macer quoque, qui omnes
leges Sullanas abrogandas esse censuit, pro Tuscis cau-
sam suscepisse videtur. Quam tristis fuerit eorum con-
ditio, ex Salustio accepimus, qui in Bell. Catil. c. 28
haec scribit: Interea Manlius in Etruria plebem solli-
citare, egestate simul ac dolore iniuriae novarum
rerum cupidam , quod Sullae dominatione agros bona-
que omnia amiserat, praeterea latrones cuiusque ge-
neris, quorum in ea regione magna copia erat, non-
nullos ex Sullanis colonis , quibus libido otque luxuria
ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant. Conf. Kefer-
stein Bellum Marsicum p. 79. Drumann t. 2. p. 480.
Zachariü Sulla p. 139 sqq. Góttling Gesch. d. róm.
Staatsverf, p. 461. |

. Priscianus t. 1. p. 509, Ferro secundum Servium
versi facit, secundum Charisium autem verri, quod et
usus comprobat. Licinius Macer pro Tuscis: Quos

oportuit amissa restituere, hisce etiam reliquias
averrerunt.

Quos] legendum quibus.

LXXIII. Cn. Pompeius Magnus.

Natus est a. 648 (106), eodem anno quo Cicero.
Inde ab adolescentia, id est, ab anno 665 (89), bello
civili interfuit, et inter omnes Sullae legatos longe
maxime excellebat. Unde omnibus bellis confectis Romam
reversus a. 674 (80), cognomen Magni et triumphat

388

a Sulla dictatore accepit. Plut. Pompei. 15. Drumann
t. 4. p. 335. Eckhel Doctr. Num. t. 5. p. 280. Postea
bellum gessit in Hispania contra Sertorium, unde rediit
a. 683 (71), et secundum triumphum egit. Consul a.
684 (70), legibus solutus: aetatem enim legitimam anno-
rum 43 non babebat, quippe 37 annos erat natus. Anno
685 (69) et 686 (68) Romae degit. A. 687 (67) bellum
piraticum ei mandatur. A. 688 (66) bellum Mithridaticum
traditur, unde rediit a, 693 (61) et tertium triumphum
celebrat. Consul iterum a. 699 (55). Consul tertium a.
702 (52). A. 705 (49) bellum civile inter Pompeium
et Caesarem erupit. A. 706 (48) Pompeius, a Caesare
victus, in Aegyptum fugit ibique occiditur, 58 annos
natus. Eius vitam descripsit Drumann t. 4. p. 305—556.

Cic, Brut. 68, Meus aequalis Cn. Pompeius, vir
ad omnia summa natus, maiorem dicendi gloriam
habuisset, nisi eum maioris gloriae cupiditas ad
bellicas laudes abstraxisset. Erat oratione satis amplus,
rem prudenter videbat, actio vero eius habebat et in
voce magnum splendorem et in motu summam dig-
nitatem.

Cic. pro lege Manilia c. 14. 7am quantum con-
silio, quantum dicendi gravitate et copia valeat, in
quo ipso inest quaedam dignitas imperatoria, vos,
Quirites, hoc ipso ex loco saepe cognostis.

Cic. ad Atticum in epistola a. 093 (61) scripta,
lib. 4. 14. Prima concio Pompeii qualis fuisset,
scripsi ad te antea, non iucunda miseris, inanis
improbis, beatis non grata, bonis non gravis, itaque

Jfrigebat.

frigebat] Drumann t. 4. p. 544 de hoc loco sic scribit. Seine Reden
konnten nicht für ihn begeistern, weil er selbst nichts fühlte.

Velleius 2, 29. Cn. Pompeius innocentia eximius,
sanctitate praecipuus, eloquentia medius.

Quintil. XI, 4, 36. Est quod principes deceat,
aliis non concesseris. Imperatorum ac triumphalium
separata est aliqua ex parte ratio eloquentiae, sicut

389

Pompeius abunde disertus rerum suarum narrator,
et hic, qui bello civili se interfecit, Cato eloquens
senator fuit.

Seneca Epist. XI. JVihil erat mollius ore Pompeii,
nunquam non coram pluribus erubuit, utique in con-
cionibus.

Tacit. Dial. de Orator. c. 37. JVescio an venerint
in manus vestras haec vetera, quae et in antiquariorum
bibliothecis adhuc manent et cum maxime a Muciano
contrahuntur , ac iam undecim, ut opinor, Actorum
libris et tribus Epistolarum composita et edita sunt:
ex iis intelligi potest, Gnaeum Pompeium et Mar-
cum Crassum non viribus modo et armis sed ingenio
quoque et oratione valuisse; Lentulos et Metellos et
Lucullos et Curiones et ceteram procerum manum
multum in his studiis operae curaeque posuisse, nec
quemquam illis temporibus magnam potentiam ine
aliqua eloquentia consecutum.

haec vetera] i. e. haec vetera romanae eloquentiae monumenta sive
actiones veterum oratorum.

4 Muciano] Licinius Mucianus sub Vespasiapo imperatore florebat:
nam et in republica et in vario litterarum genere multum praestitit,
eiusque apud multos auctores fit mentio. De rerum natura atque de
geographia mundi euir, praeter alia scripsisse, ex Plinio maiore constat.
vid, Tacit. Hist. 2, 5. Dio Cassius 66, 2. Suidas v. ἀγήλεεξν.

contrahuntur] i. e. colliguntur, Eo ipso tempore, quo δὶς dialogus
scriptus est, Mucianus illo opere, quo orationes veterum oratorum
atque epistolas clarorum virorum collegit, erat occupatus.

4ctorum] Acta i, e. actiones oratorum, quae vel in senatu vel in
foro habitae sunt, Alii epitomen orationum intelligant. Sic Le Clerc
Des Journaux chez les Romains Paris 1838 p. 202: It faut re-
marquer que ce titre d'4cta se donnait aussi quelquefois, dans un
sens plus restreint, ἃ un résumé des discours prononcés, soit dans
la tribune publique, soit dans les basilisques et le comitium. Lorsque
le jeune Tacite écrivait le dialogue eur les Orateurs, Mucien,
l'ami de Vespasien, avait déjà formé onze volumes de ces analyses
d'anciens discours, Actorum libri. Alii aliter explicant.

M, Crassum] triumvirum, de quo supra diximus p. 382.

Lentulos] intelligo Cn. Corn. Lentulum Clodianum et P. Corn. Lentu-
lum Suram de quibus antea retulimus p. 381.

390

Metellos) Q. Caecilius Metellus Celer et Q. Caecilius Metellus Nepos
fratres, de quibus infra dieemus.

Luculos] L. Lucullum et M. Lucullum, v. pag 358.

Curiones] Cuio pater et filius, quorum de orationibus atibi diximus.

Plut. Crassus 7. ὡ“Σώματος δ᾽ ἀξίωμα καὶ λόγου
πειϑ' ὦ xoi προσώπου γάριν ἀγωγὸν ἀμφοτέροις (Pom-
peio et Crasso) ὁμοίως προσεῖναι λέγουσιν.

Sueton. De Clar. Rhetor. 1. Paulatim rhetorica
et ipsa utilis honestaque apparuit, multique eam et
praesidii causa et gloriae appetiverunt. Cicero ad
praeturam usque graece declamitavit, latine vero senior
quoque. Cn. Pompeium quidam historici tradide-
runt , *ub ipsum civile bellum, quo facilius C. Curioni
promtissimo iuveni causam Caesaris defendenti con-
tradiceret, repetisse declamandi consuetudinem , M.
Antonium , item Augustum ne Mutinensi quidem bello
omisisse.

Pompeius non amabat scribere orationes, et non-
numquam, aliis impeditus negotiis, Cicero aut Sestio,
id officium mandavit.

Quintil. 3, 8, 50. Sunt multae a graecis latinisque
compositae orationes, quibus alii uterentur, ad quorum
conditionem vitamque aptanda , quae dicebantur , fue-
runt. ;4n eodem modo cogitavit aut eandem perso-
nam induit Cicer o, cum scriberet Cn. Pompeio,
Domitio ceterisve.

Cic. ad Atticum. 7, 17. Scire iam ta oportet, L.
Caesar quae responsa referat a Pompeio, quos ab
eodem ad Caesarem ferat litteras. | Scriptae enim et
datae ita sunt, ut proponerentur in publico, in quo
accusavi mecum ipse Pompeium, qui, cum scrip-
tor luculentus esset, tantas res atque eas, quae
in omnium manus venturae essent, Sestio nostro
scribendas dederit.

1. Oratio ad populum de restituenda potestate tribunitia.

Pompeius consul designatus a. 683 (71) concionem
habuit. Drumann t. 4. p. 382.

994

Pseudo Asconius in Act. 4, in Verrem p. 148.
Pompeius proconsule de Hispania Sertorio victo nuper
venerat, et statim habuerat concionem de restituenda
tribunicia. potestate.

Cic. in Verrem actio Prima c. 15. Jpse Cn. Pom-
peius, cum primum concionem ad urbem consul
designatus habuit, ubi(id quod maxime exspectari
videbatur) ostendit, se tribuniciam potestatem restitu-
turum , factus est in eo strepitus et grata concionis
admurmuratio. Idem in eadem concione cum dixisset,
populatas vexatasque esse provincias, iudicia autem
turpia et flagitiosa Jieri: ei rei se providere ac con-
sulere velle: tum vero non strepitu sed maximo

clamore suam populus romanus significavit voluntatem. .

ὦ. Oratio de triumpho suo.

Ea est habita a. 693 (61), cum Pompeius de Asia
triumpharet,

Plin. Hist. Nat. 7, 26. T'riumphi, quem duxit
Pompeius a. d. tertium Kalendas Octobres M. Pisone
M. Messalla coss. praefatio haec fuit: cum oram
maritimam a praedonibus liberasset et imperium maris
populo romano restituisset, ex Asia, Ponto, Armenia,
Paphlagonia, Cappadocia , Cilicia, Syria, Scythis,
Iudaeis, 4ibanis, Iberia, insula Creta, Basternis et
super haec de regibus Mithridate atque 'Tiügrane
triumphavit. Summa summarum in illa gloria fuit,
ut ipse in concione dixit, cum de rebus suis disse-
reret, Asiam ultimam provinciarum accepisse eandem-
que mediam patriae reddidisse.

Plin. Hist, 37, 2. Victoria illa Pompeii primum

ad margaritas gemmasque mores inclinavit. ld uti .

planius noscatur , verba ex ipsis Pompeii triumphorum
actis subiiciam. | Ergo tertio triumpho, quem de
piratis, Asia, Ponto gentibusque et regibus in septimo
operis huius volumine indicatis M. Pisone M. Mes-
sala coss. pridie Kal. Octob. die natalis sui egit,
transtulit alveum cum tesseris lusorium e gemmis

292

duabus latum pedes tres, longum pedes quatuor, (et
ne quis de ea re dubitet, nulla gemmarum magni-
tudine hodie prope ad hanc amplitudinem accedente),
in ea fuit luna aurea pondo XXX, lectos tricliniares
tres, vasa ex auro et gemmis abacorum novem,
signa. aurea tria Minervae Martis εἰ Apollinis, co-
ronas ex margaritis triginta tres, montem aureum
quadratum cum cervis et leonibus et pomis omnis
generis, circumdata vite aurea, Museum ex margari-
tis, in cuius fastigio horologium erat; imago Cn.
Pompeii e margaritis. — — Reipublicae et quaesto-
ribus, qui oram maris defendissent , datum mille
talentum , militibus singulis sena millia sestertium.

3. Oratio pro T. Annio Milone.

Acta est causa a. 698 (56). P. Clodius accusavit
Milonem de vi. Eum defendit Pompeius. Drumann
t. 2. p. 323. |

Cic. ad Q. fratr. 2, 3, 2. Milo affuit. Dixit
Pompeius, sive voluit. nam, ut surrexit, operae Clo-
dianae clamorem sustulerunt , idque ei perpetua

oratione contigit, non modo ut acclamatione, sed ut
convicio et maledictis impediretur. Qui ut peroravit,
(nam in eo sane fortis fuit: non est deterritus,
dixit omnia atque interdum etiam silentio, cum auc-
toritate semper) sed ut peroravit, surrexit Clodius.

4. Oratio pro L. Cornelio Balbo.

Acta est causa a. 698 (56). L. Cornelius Balbus
Gaditanus cum civitatem romanam Pompeio auctore :
obtinuisset, alii autem Balbum civem esse negarent,
eumque in iudicium vocarent, ab eodem Pompeio, Crasso
et Cicerone defenditur. Drumanün t. 2. p. 594.

Cic. p. Balbo 1. Quae fuerit hesterno die Cn.
Pompeii gravitas in dicendo, quae facultas, quae
copia, non opinione tacita vestrorum animorum, sed
perspicua admiratione declarari videbatur. — Nihil
enim umquam audivi, quod mihi de iure subtilius

400

dici videretur, nihil quod memoria maiore de δαεπτε-
plis, nihil peritius de foederibus, nihil illustriore
auctoritate de bellis, nihil de republica gravius, nihil
de ipso modestius, nihil de causa et crimine orna-
tius, ut mihi iam verum videatur illud esse , quod
nonnulli litteris ac studiis doctrinae dediti quasi
quiddam incredibile dicere putabantur, eum, qui omnes
animo virtutes penitus comprehendisset, omnia quae
faceret , facillime tractare. Quae enim in L. Crasso
potuit, homine nato ad dicendi singularem quandam
facultatem, si hanc causam ageret, maior esse uber-
tas, varietas, copia, quam fuit in eo, qui tantum
potuit impertire huic studio temporis, quantum ipse
a pueritia usque ad hanc aetatem a continuis bellis
et victoriis conquievit?

ibid. e. 7, 17. Pompeii oratio omnibus ornamen-
tis abundavit.

Cic. de legibus 2, 3. Magnus ille noster posuit
in iudicio, cum pro Balbo tecum simul diceret , rem
publicam nostram iustissimas huic municipio gratias
agere posse, quod ex eo duo sui conservatores ex-
titissent.

Magnus] Pompeius id in honorem Ciceronis dixit.

huic municipio] Arpinum intelligit.
duo sui conservatores] Marius et Cicero.

9. Oratio pro L. Sceribonio Libone.

Acta est causa a. 609 (55) Pompeio et Crasso iterum
consulibus apud censores M. Val. Messalam et P. Ser-
vilium Vatiam Isauricum. | Accusavit Libonem Helvius
Mancia, cuius supra retulimus orationem, pag. 327.

6. Concio ad populum.

. Eam habuit consul iterum a. 699 (55).

Plut. Pompeius c, 54. Καίτοι Πομπηΐος εἶπέ more
δημογορῶν, ὅτι πᾶσαν ἀρχὴν λάβοι πρότερον ἢ προσε-
δόκησε καὶ κατάϑοιτο ϑᾶττον ἢ προσεδοχήϑη, καὶ νὴ
Δία μαρτυρούσας εἶχεν ἀεὶ τὰς διαλύσεις τῶν στρατοπέδων.

394

πᾶσαν ἀρχὴν] Honorem enim triumphi meruit, anlequam senator
erat, οἵ consulatum primum obtinuit diu ante legilimam aetatem.
Deinde bellum contra piratas incredibili celeritate finivit, cunctaque

ei voluntate cesserunt et fortuna semper favit usque ad a. 693 (61).

7. Oratio de Theopbane Mitylenaeo.

Ea est habita tempore belli Mithridatici (688—693),
annus autem definiri nequit. Usus est Pompeius Theo-
phane Mitylenaeo, cum in Asia contra Mithridatem
regem bellum gereret, eumque tantopere adamare coe-
pit, ut auctoritas eius apud se plurimum valeret. Quare
in concione militum civitate eum romana donavit. 'Theo-
phanem res gestas Pompeii scripsisse constat.

Cic. p. Archia 10, 24, Quid? Noster hic. Magnus,
qui cum virtute fortunam adaequavit , nonne Theo-
phanem Mitylenaeum , scriptorem rerum suarum,
in concione militum civitate donavit 8

Valer. Max. 8, 14, 3. Ne Pompeius quidem
Magnus ab hoc affectu gloriae aversus, qui Theo-
phanem Mitylenaeum scriptorem rerum suarum, in
concione militum civitate donavit, beneficium per se
amplum accurata etiam et testata oratione prosecutus.

Incerta.
Marius Victorinus De Orthographia l. 4. 4, 4, p. 8
ed Gaisford: Gneius Pompeius Magnus et scribebat
et dicebat Kadamitatem pro Kalamitatem.

Kadamitatem] similia exempla litterarum d et ὦ mutatarum v. in
Schneideri Élementarlehre d. lat. Spr. T. 1. p. 2565.

LXXIV. €. Antonius.

Aequalis fere Ciceronis, praeturam et consulatum
una iisdem annis, quibus Cicero, obtinuit. A. 667 (87)
interfuit exercitui Sullae, qui in Graecia adversus Mithri-
datem regem bellum gessit, Cum ibi multis socios iniu-
riis affecisset pecuniasque diripuisset, a. 678 (76) a
Caesare repetundarum postulatus est. Tribunus pl. a.
682 (72). Senatu motus a L. Gellio et Cn. Lentulo
censoribus ἃ. 684 (70), mox recipitur. Praetor a. 688 (66).

395

Consul a. 6941 (63). Post consulatum provineiam Mace-
doniam diripuit. A. 695 (59) maiestatis, cum inter
coniuratos Catilinae fuisset, a M. Coelio Rufo, deinde
repetundarum a C. Caninio Gallo postulatur, Eiectus
in exilium in insulam Cephalleniam abiit, unde a. 707
(47) Romam rediit. Conf. Drumann t. 1. p. 531.

1. Oratio adversus Ciceronem.

Causa acta est a. 690 (64). Antonius cum consulatum
peteret, ambitus a Cicerone reus factus, at frustra:
creatur enim consul. Vide argumentum Orationis Ci-
ceronis in toga candida. Ferebatur oratio C. Antonii
adversus Ciceronem, ut refert

"Asconius in Orat. in Toga candida p. 95. Huic
orationi Ciceronis et Catilina et .4ntonius contume-
liose responderunt, quod solum poterant, invecti in
novitatem eius. Feruntur quoque orationes
nomine illorum editae, non ab ipsis scrip-
tae, sed ab Ciceronis obtrectatoribus, quas
nescio an satius sit ignorare.

Quintilianus ex Antonii oratione affert locum, quem
ipsius Antonii esse putat, verum declamatori potius
tribuerim : nam haee ipsa verba declamationem et umbram
potius sapiunt quam veram éausam. Conf. Madwig de
Asconio p. 75.

Quintil, 9, 3, 94. Προσαπόδοσιν dicit, quae, ut
maxime, servetur sane in pluribus propositis, quia
aut singulis statim ratio subiiciatur, ut est apud
C. Antonium: Sed neque accusatorem eum metuo,
qui sum innocens, neque competitorem vereor , qui
sum Zntonius, neque consulem spero, qui est Cicero.
aut positis duobus vel tribus, eodem ordine singulis
continua reddatur , quale apud Brutum de dictatura
Cn. Pompeii.

Scholia Bobiensia in Orat. p. Sulla p. 363. JVovi-
tatem Ciceronis multi quidem per illa tempora con-
tumeliis agitare voluerunt , ut Catilina et Clodius et
ipse, quamvis collega fuerit, C. Antonius.

396

LXXV. L. Sergius Catilina.

Aequalis fere Ciceronis. Praetor a. 686 (68). deinde
Africam provinciam obtinuit, unde reversus, a. 689 (65)
repetundarum dixit causam. A. 690 (64) consulatum
petebat; sed ambitus postulatus a Cicerone, repulsam
tulit. Bis contra rempublicam coniuravit, primum a. 688
(66), deinde a. 690 (64): sed haec coniuratio, cum a.
691 (63) eruptura esset, a Cicerone consule detegitur.
Catilina effugit proelioque occiditur a. 692 (62). Conf.
Drumann t. 5. p. 388.

Oratio adversus Ciceronem.

. Acta est causa a. 690 (64), Sex competitores con-
sulatus fuere a. 690 (64), inter quos Catilina, C. An-
tonius, Cicero. Catilina et Antonius (ut modo diximus)
a Cicerone ambitus accusaütur. "Vide 4rgumentum
Asconii in Ciceronis orationem in toga candida contra
| €. Antonium et L. Catilinam competitores pag. 82.

Ferebatur oratio Catilinae adversus Ciceronem, non
ab ipso Catilina, rerum a rhetore quodam scripta.
Asconius in Orat. in tog. cand. p. 95. Huic ora-
tioni Ciceronis et Catilina et Antonius contumeliose
responderunt , quod solum poterant , invecti in novi-
tatem eius. Feruntur quoque orationes nomine illorum
editae, non ab ipsis scriptae, sed .ab Ciceronis ob-
trectatoribus, quas nescio an satius sit ignorare.
Scholia Bobiensia in Orat, p. Sulla p. 363. JVovi-
tatem Ciceronis multi quidem per illa tempora con-
tumeliis agitare voluerunt, ut Catilina et Clodius et
ipse, quamvis collega fuerit, C. Antonius.
Declamatio antiqui rhetoris non amplius extat, alia
autem, recentioribus ficta temporibus, etiamnunc fertur,
atque primum typis expressa est, ut Orellio videtur in
Indice Editionum Scriptorum Ciceronis p. 258., in
editione, cuius titulus est: Orationes V" Ciceronis contra
Catilinam. Oratio invectiva contra Ciceronem. Oratio
Crispi Sallustii contra Ciceronem. M. T. Ciceronis

397

oratio responsoria contra. Sallustii invectivam edente
Philippo Beroaldo s. l. et a. et typogr. nom ἃ. deinde
in aliquot editionibus antiquissimis Salustii, quas accurate
descripsit M. G. Veesenmeyer Bibliographische u. bio-
graphische nalekten zu der Litteratur der alten
griech. und lat. Schriftsteller, Ulm 1826. p. 61—64.,
atque in Constantii Feliciani Durantini de coniur. Catil.
narrat, in Cortii Salustio p. 93—97. Mirum igitur, quod
eandem velut ineditam e codice Ms. Schoettgenius edi-
derit in Analectis ex omni meliorum litter. genere Lip-
siae 1725. 'T. 2. p. 441, eamque ipsi Catilinae tribuerit.
Atque F. A. Wolfius quoque eam ineditam putabat, ut
ex Marcellina p. XXX. apparet.

LXXVI. P. Canutius.

P. Canutius sive Cannutius aequalis Ciceronis est,
id est, anno 648 (106) natus.

Cic. Brut, 56. P. Canutius, aequalis meus, homo
extra ordinem nostrum meo iudicio disertissimus.

ordines, nostrum] senatorium.

Cic. pro Cluentio c. 18, P. Canutius , homo in pri-
mis ingeniosus et in dicendo exercitatus.

1. Orationes P. Sulpicii Rufi.

P. Canutius, cum P. Sulpicius Rufus (v. pag. 3432.)
orator celeberrimus esset nec tamen orationes reliquisset,
post mortem eius orationes ex ingenio finxit easque
pro Sulpicii orationibus haberi voluit.

Cic. Brut. 56, 205. Sulpicii orationes quae ferun-
tur, eas post mortem eius scripsisse P. Canutius
putatur.

Priscianus t. 4. p. 369. Canutius: Turpe est,
propter venustatem vestimentorum admirari, et propter
turpissime actam vitam non contemni — admirari
ϑαυμαάζεσϑαι.

Canutius] huic Canutio vere fragmentum vindicavit Falster Memor.
Obscur. p. 37. Alius Canutii mentio facta est in Dialogo de Ora-
toribus c. 21. Alius denique est Qanutius tribunus pl. a. 710,
contra quem M. Antonius dixit,

398

2. Oratio contra Oppianicum in causa Cluentiana.

Vide argumentum orationis Ciceronis pro A. Cluentio
A vito.

LXXVII. 3 Servius Sulpicius Rufus.

Eius pater equestri loco, avus nulla illustri laude
celebratus. Cic. p. Murena c. 7. Videtur esse natus a.
649 (105) vel a. 650 (104) uno tantum duobusve annis
minor quam Cicero, qui eum aequalem appellat in Bruto
e. 40, 150. 42, 156. Ellendt p. CIV scribit, Servium
a. 680 (74) quaestorem, a. 685 (69) 'aedilem fuisse.
Praetor a. 689 (65). Deinde consulatum petens 4, 691
(63) repulsam tulit, nec ante a. 703 (54) eum obtinuit.
In bello civili Caesaris partes secutus, ab eoque a. 709
(45) proconsul Achaiae factus est. Deinde Caesare inter-
fecto consilia senatus adiuvans, in legatione Mutinam ad
Antonium profectus, a. 711 (43) diem obiit,

Orator celebris, at celebrior iuris consultus, et eo
potissimum nomine a populo romano consulatus datus,
ut Dio Cassius dicit 1l. 40, 58. Extant plurima frag-
menta librorum eius de iure. Atque Epistolae candoris
et ingenii plenae ab eo scriptae, inter Ciceronis ad
familiares libro quarto adhuc supersunt, Conf. Robertus
Schneider Quaestionum de Servio Sulpicio Rufo Iu-
risconsulto romano Specimina duo Lipsiae 1834.

Cic. Brut. c. 44. De Servio ego dicam quod sen-
tio. Non enim facile quem dixerim plus studii
quam illum et ad dicendum et ad omnes bonarum
rerum disciplinas | adhibuisse. nam et in iisdem
exercitationibus ineunte aetate fuimus, et postea
una Rhodum ille etiam profectus est, quo melior
esset et doctior, et inde ut rediit, videtur mihi in
secunda, arte primus 6886 maluisse quam in prima
secundus. atque haud scio an par principibus esse
potuisset, sed fortasse maluit, id quod est adeptus,
longe omnium, non eiusdem modo aetatis, sed eorum
etiam, qui fuissent, in iure civili esse princeps.

399

Ibid. c, 42, 4diunxit etiam et litterarum scien-
tiam et loquendi elegantiam, quae ex scriptis eius,
quorum similia nulla sunt, facillime perspici potest.

Quintil, 40, 4, 146. Servius Sulpicius insiznem
non immerito famam tribus orationibus meruit.

ibid. 10, 5, 4. Sed et illa ex latints conversio
multum et ipsa contulerit, ac de carminibus quidem
neminem credo dubitare, quo solo genere exercita-
tionis dicitur usus esse Sulpicius. Nam et sublimis
spiritus attollere orationem potest, et verba, poetica
libertate audaciora, non praesumunt eadem proprie
dicendi facultatem.

ibid. 12, 10, 44. In oratione si species intueri
velis, totidem pene reperias ingeniorum quot cor-
porum formas. Sed fuere quaedam genera dicendi
conditione temporum horridiora , alioqui magnam
iam ingenii vim prae se ferentia. hinc sint Laeli,
Africani, Catones etiam Gracchique. Mediam illam
formam teneant L. Crassus, Q. Hortensius. Tum
deinde ef'florescat non multum inter se distantium
tempore oratorum ingens proventus. Hic vim Cae-
saris, indolem Coelii, subtilitatem Calidii, diligentiam
Pollionis, dignitatem Messalae, sanctitatem Calvi,
gravitatem Bruti, acumen Sulpicii, acerbitatem
Cassii reperiemus. 4t M. Tullium, non illum habe-
mus circa plurium artium species praestantem , sed in
omnibus , quae in quoque laudantur, eminentissimum.

ibid. 12, 3, 9. M. Cato cum in dicendo prae-
stantissimus, tum iuris idem fuit peritissimus, et
Scaevolae Serviogue Sulpicio concessa est etiam
facundiae virtus.

Velleius 2, 36. Jam pene supervacaneum videri
potest, eminentium ingeniorum notare tempora. Quis
enim ignorat, diremtos gradibus aetatis floruisse
hoc tempore Ciceronem, Hortensium, saneque Crassum,
Catonem, Sulpicium, moxque Brutum, Calidium,
Coelium , Calvum et proximum Ciceroni, Caesarem,

400

eorumque velut alumnos Corvinum ac Pollionem
Asinium.

Sulpicium] Servium Sulpicium Rufum, non Publium Sulpicium Rufum
intelligendum esse, cum ex reliquis oratoribus aequalibus, qui una
nominantur, elucel, tum ex iis, quae in M. Crasso Oratore supra
diximus pag. 383,

Pomponius De Orig. luris in Digestor. lib. 1, 2, 43:
Servius in causis orandis primum locum aut pro
certo post. M. Tullium obtinuit. — Huius volumina
complura extant (de iure): reliquit enim prope cen-
tum et octoginta libros.

Servius] totum Pomponii locum, qui admodum difficilis est, lucu-
lenter tractat Rob. Schneider Spec. 1. p. 8 et Spec. Z. in praefatione,

Orationes.

Extabant Quintiliano teste Servii Sulpicii orationes
tres, (quarum duas tantum novimus) reliquarum autem
causarum, quas egerat, non orationes quidem integras
edidit, sed commentarios, in quibus argumentum tantum
et capita summa litteris mandata erant.:

Quintil. 40, 7, 30, Plerumque multa agentibus
accidit , ut maxime necessaria et utique initia scribant,
cetera quae domo afferunt, cogitatione amplectantur,
subitis ex tempore occurrant. Quod fecisse M. Tul-
lium commentariis ipsius apparet. Sed feruntur
aliorum quoque, et inventi forte, ut eos dicturus
quisque composuerat, et in libros digesti, ut. cau-
sarum, quae sunt actae a Servio Sulpicio (cuius tres
orationes extant), sed hi, de quibus loquor, commen-
tarii ita sunt exacti, ut ab ipso mihi in memoriam
posteritatis videantur esse compositi.

1. Oratio contra L. Licinium Murenam.

Acta est causa a. 691 (63). Fuerunt competitores
consulatus D. Iunius Silanus, L. Licinius Murena, L.
Sergius Catilina et Servius Sulpicius Rufus. Creati sunt
Murena et Silanus, Cum autem Sulpicius suspicaretur,
Murenam ambitu et largitione suffragia obtinuisse, ambitus

404

eum postulavit. Hortensius (v. pag. 344.) atque Cicero
defendit oratione, quae extat, reus absolutus est.

9. Oratio pro Aufidia.

Acta causa videtur a. 710 (44) vel 7141 (43). Ellendt
autem p. CXXXII. eam non modo ante Caesaris mor-
tem sed etiam ante bellum civile actam scribit. De ar-
gumento Schneider haec scribit p. 62: videtur causa
fuisse hereditaria. nam apud Quintilianum signatores
commemorantur, quo nomine constat eos maxime
significari, qui testamenta signabant. Conf. Orat.
Messalae Corvini. Ceterum incertum est, utrum Sul-
picius pro Aufidia dixerit an contra Aufidiam. Utraque
enim opinio auctoritate nititur, Loci, qui probare vi-
dentur, pro Aufidia eum egisse, hi sunt,

Quintil. 4, 2, 106. Sermo aversus a iudice et
brevius indicat interim et coarguit magis, qua de
re idem, quod in prooemio dixeram, sentio, sicut
de prosopopoeia, qua tamen non Servius modo Sul-
picius utitur pro 4ufidia: Somnone te languiduia
an gravi lethargo putem oppressum? sed M. quoque
Tullius circa navarchos.

. «omnone te languidum) haec verba Sulpicius contra accusatorem
Aufidiae dixit.

Quintil. 40, 4, 22. ]llud utilissimum , nosse eas
causas, quarum orationes in manus sumserimus , et
quoties continget, utrinque habitas legere actiones,
ut Demosthenis atque 4eschinis inter se contrarias,
. et Servii Sulpicii atque Messalae, quorum alter pro
Aufidia, contra dixit alter, et Pollionis et Cassii reo
Asprenate aliasque plurimas.

alter pro Aufidia] etsi ambiguum est , ad quem prius alter pertineat, ἡ
verisimile tamen est ad Sulpicium esse referendum, ita ut hic pro
Aufidia dixerit, Messala contra Aufidiam. Aliter sentit Wiese in
Comment. de M. Val Messala Corvino p. 65. , qui scribit, Sulpi-
cium contra Aufidium (sic enim errore seribit) , Messalam pro Au-
fidio dixisse. :

Meieri Orat. Bom. Kragm. ed. 2. 26

402

.. Festus p. 153. (Mancipatione adoptatur) ut patris
sui heres e(sse desinat: sed eius qui adopJtet , tam
heres est qua(m si ex eo natus esset. ZArrogatione,
qui) in potestate alie(na non est, arrogatoris fit
filius) et suus heres, ut p(atet manifeste ex eo, quod
ait Ser.) Sulpicius in ea oratio(ne, quam habuit
contra Messalam) pro 4ufidia.

Sequitur locus, ex quo probari potest, contra Au-
fidiam orasse Sulpicium.

Quintil. 6, 1, 20. Sed saepius id est accusatoris,
avertere iudicem a miseratione, qua reus sit usurus,
atque ad fortiter iudicandum concitare. Cuius loci
est etiam occupare, quae dicturum facturumve ad-
versarium putes. INam et cautiores ad custodiam
suae religionis iudices facit, et gratiam responsuris
aufert, cum ea, quae praedicta sunt ab accusatore,
iam, si pro reo petentur, non sint nova , ut Servius
Sulpicius contra Aufidiam, ne signatorum, ne ipsius
discrimen obiiciatur sibi, praemonet.

contra Aufidiam] Vere est, quod Spalding adnotavit: ,,Contra, quod
facit difücultatem, tenendum est, cum accusatoris sit exemplum.**

Hic locus varias excitavit virorum doclorum coniecturas. Spalding

ad Quintil. 10, 1, 22 oblivionis accusandum esse putat Quintilianum,

cum scribere vellet M. Valeriue Messala contra Aufidiam. Frot-
scher ad Quintil, 10, 1, 22 censet, in Aufidiae nomine erratum
esse, ila ut legendum sit Servius Sulpicius contra Meassalam.

Ellendt p. CVI scribit: Si aberravit, ut solet interdum, non librarii

sed auctoris meimoria, credam potius praepositionem VI., 1, 20

mutari debuisse quam Messalae nomen Sulpicio substitui. Igitur

legendum putat; Servius Sulpicius pro Aufidia. .Westermannus
autem p. 210., Zumpt et Bonnell in Indice Nominum s. n. Sul-

picius, atque Rob. Schneider P. 1. p. 62. assentiuntur Spaldingio,
quibus ego accedo.

Festus p. 182. Orba apud poe(tas significatur
privata aliqua) cara persona, apud oratores, quae
patrem amisit aut matrem, ut Servius (Sulpicius ait,
quae liberos quasi oc)ulos orba est.

——

quae liberos] Si Festi locus recte suppletus est, ex oratione potius
quam ex libris de iure Servii Sulpicii verba sumta videntur. quod

403

ex eo probabile est, cum Festus dicat, apud oratoree orbam eam
dici, quae patrem aut matrem amiserit. Atque de Aufidia Sulpicius
loqui videtnr, ita ut orationi pro Aufidia hic sit tribuendus.
locus.

LXXVIIHI et LXXIX. Metelli.

Metelli, quorum orationes Mucianus operi suo de
claris oratoribus inseruit, fratres fuere. alter Q. Caeci-
lius Metellus Celer, praetor a. 694 (62), consul a. 694
(60). (Drumann t. 2. p. 24): alter Q. Caecilius Metellus
Nepos, tribunus pl. a. 692 (62), consul a. 697 (57).
(Drumann t. 2. p. 29).

Cic. Brut. 70. Duo Metelli, Celer et Nepos, non-
nihil in causis versati, nec sine ingenio nec indocti,
hoc erant populare dicendi genue assecuti.

populare dicendi genus] i. e. excellebant in concionibus, non in
orationibus iudiciariis.

Tacit. De Oratoribus 37. JVescio an venerint in
manus vestras haec vetera, quae et in antiquariorum
bibliothecis adhuc manent et cum maxime a Muciano
contrahuntur, ac iam undecim, ut opinor, 4ctorum
libris et tribus Epistolarum composita et edita sunt.
ex iis intelligi potest, Cn. Pompeium et M. Crassum
non viribus modo et armis sed ingenio quoque et
oratione valuisse, Lentulos et Metellos et Lucullos
et Curiones et ceteram procerum manum multum in
his studiis operae curaeque posuisse, nec quemquam
illis temporibus magnam potentiam sine aliqua elo-
quentia consecutum.

a Muciano] hunc locwun snpra in Cn, Pompeio Magno p. 389. ex-
plicuimus.

"Cicero meminit in epist. ad Atticum l. 6, 3, 10.
orationis Q. Celeris contra M. Servilium, quam a.
-694 (60) habitam Pighius t. 3. p. 349 scribit, quo
anno Metellus consul, Servilius tribunus pl. erat. Alteri
Metello, Nepoti, in edit. pr. orationem tribui, auc-
toritate nitens Ciceronis ad Fam. 5, 4. JNunc mihi
0. frater meus mitissimam tuam orationem, quam

404

in senatu habuisses , perscripsit. Sed aliter haec verba
interpretanda opinor: Cicero enim non de oratione
scripta loquitur, sed de eo, quod in senatu benevole
Nepos et amice de se dixerat,

LXXX. C. Iulius Caesar.

Natus a. 654 (100), sex annis natu minor Cicerone
et Pompeio. Quaestor a. 687 (67). v. F. A. Wolf in
Sueton. Caes. 7. et Clinton ad bh. a., Drumann autem
t. 3. p. 140. quaesturam anno 686 (68) assignare mavult.
Aedilis a. 689 (65). Praetor a. 692 (62), Consul a. 695
(59). Proconsul Galliae ab anno 696 (58) ad a. 705
(49). Dictator a. 707 (47) et consul iterum. Consul
tertium a. 708 (46). Consul quartum a. 709 (45). Con-
sul quintum a. 710 (44) interfectus est. Eius vitam
confecit Drumann t. 3. p. 129—762.

Cic. Brut. 72, 252. De Caesare ita iudico, illum
omnium fere oratorum latine loqui elegantissime,
nec id solum domestica consuetudine , sed , quamquam
id quoque credo fuisse, tamen ut esset perfecta
illa bene loquendi laus, multis litteris et iis quidem:
reconditis et. exquisitis summoque studio et diligentia
est consecutus. c. 74. Solum et quasi fundamentum
oratoris vides locutionem emendatam et latinam. c.
75. Caesar autem rationem adhibens consuetudinem
vitiosam et corruptam pura et incorrupta consuetu-
dine emendat. Itaque cum ad hanc elegantiam ver-
borum latinorum adiungit illa oratoria ornamenta
dicendi, tum videtur tamquam tabulas bene pictas
collocare in bono lumine. Hanc cum habeat praeci-
puam laudem in communibus , non video cui debeat
cedere. Splendidam quandam minimeque veteratoriam
rationem dicendi tenet, voce, motu, forma etiam
magnifica et generosa quodammodo. | Orationes qui-
dem eius mihi vehementer probantur , complures
autem legi.

Velleius 2, 86, Jam pene / supervacaneum videri
potest , eminentium ingeniorum notare tempora. Quis

405

enim ignorat, diremtos gradibus aetatis floruisse
hoc tempore Ciceronem Hortensium saneque Crassum,
Catonem, Sulpicium, moxque Brutum, Calidium, Coe-
lium, Calvum et proximum Ciceroni Caesarem,
eorumque velut alumnos Corvinum ac Pollionem
Asinium. -

Quintil. 10, 4, 114. C. Caesar si foro tantum
vacasset, non alius ex nostris contra Ciceronem
nominaretur. Tanta in eo vis est, id acumen , ea
concitatio, ut illum eodem animo dixisse, qua bella-
vit, appareat. | Exornat tamen haec omnia mira
sermonis, cuius proprie studiosus fuit, elegantia.

Ibid, 42, 10, 11. Jn oratione si species intueri
velis , totidem pene reperias ingeniorum quot cor-
porum formas. Sed fuere quaedam genera dicendi
conditione temporum horridiora , alioqui magnam iam
ingenii vim prae se ferentia. hinc sint Laelii, Afri-
cani, Catones etiam Gracchique. Mediam illam for-
mam teneant L. Crassus , Q. Hortensius. 'T'um deinde
effloreseat non multum inter se distantium tempore
oratorum ingens proventus. Hic vim Caesaris,
indolem Coelii, subtilitatem Calidii, diligentiam Pol-
lionis, dignitatem Messalae, sanctitatem Calvi, gravi-
tatem Bruti, acumen Sulpicii , acerbitatem | Cassii
reperiemus: at M. Tullium non habemus circa plu-
rium artium species praestantem , sed in omnibus,
quae in quoque laudantur , eminentissimum.

vim Caesaris] conf. Quint. 10, 2, 28. 1, 7, 34.

Salust. Catil. 54. C. Caesari et M. Catoni ge-
nus, aetas, eloquentia prope aequalia fuere.

Tacit. De Oratoribus c, 24. Concedamus sane C.
Caesari, ut propter magnitudinem cogitationum et
occupationes rerum minus in eloquentia ef fecerit
quam divinum eius ingenium postulábat , tam hercule
quam Brutum philosophiae suae relinquamus: nam
in orationibus minorem esse fama sua etiam ad-
miratores eius fatentur , nisi forte quisquam aut

406

Caesaris pro Decio Samnite aut Bruti pro Deiotaro
rege ceterosque eiusdem lentitudinis ac teporis libros
legit, nisi qui et carmina eorundem miratur.

ibid. c. 25. Cicero quidem ceteros eorundem tem-
porum disertos antecessit, Calvus autem et Asinius
et Caesar et Coelius et Brutus suo iure et prioribus
et sequentibus anteponuntur. nec refert, quod inter
se specie differant , cum genere consentiant. A4stric-
tior Calvus, numerosior 4sinius, splendidior
Caesar, amarior Coelius, gravior Brutus, vehemen-
tior et plenior et valentior Cicero: omnes tamen
eandem eloquentiae sanctitatem ferunt , ut si omnium
pariter libros in manum sumseris, scias, quamvis in
diversis ingeniis , esse quandam iudicii ac voluntatis
similitudinem et cognationem.

Tacit. Annal. 13, 3. -4dnotabant seniores, quibus
otiosum est, vetera et praesentia contendere , primum
ex iis, qui rerum potiti essent, Neronem alienae fa-
cundiae eguisse. Nam dictator Caesar summis
oratoribus aemulus et .ugusto prompta ac
profluens , quae deceret principem, eloquentia fuit.

Sueton. Caes. c. 55. .Eloquentia militarique arte
aut aequavit praestantissimorum gloriam aut excessit.
Post accusationem Dolabellae haud dubie principibus
patronis annumeratus est. Certe Cicero ad Brutum
oratores enumerans, negat se videre, cui Caesar
debeat cedere, aitque eum elegantem, splendidam
quoque atque etiam magnificam et generosam quo-
dammodo rationem dicendi tenere, et ad Cornelium
Nepotem de eodem ita scripsit: Quid? oratorum
quem huic antepones eorum, qui nihil aliud egerunt?
Quis sententiis aut acutior aut crebrior, quis verbis
aut ornatior aut elegantior ? Genus eloquentiae dun-
taxat adolescens Strabonis Caesaris secutus videtur ;
pronuntiasse autem dicitur voce acuta, ardenti motu
gestuque , non sine venustate.

Plut. Caes. 3. “Ζέγεται δὲ xoi φῦναι πρὸς λόγους
πολιτικοὺς ὁ Καῖσαρ ἄριστα καὶ διαπονῆσαι φιλοτιμότατα

407

τὴν φύσιν, ὡς τὰ δευτερεῖα μὲν ἀδηρίτως ἔχειν, τὸ δὲ
πρωτξῖον, ὅπως τῇ δυνάμει χαὶ τοῖς ὅπλοις πρῶτος εἴ)
μᾶλλον, ἄλλοις ἀσχοληϑεὶς ὑφεῖναι, πρὸς ὅπερ ἡ φύσις
ὑφηγεῖτο, τῆς ἐν τῷ λέγειν δεινότητος ὑπὸ στρατειῶν καὶ
πολιτείας, ἢ κατεχτήσατο τὴν ἡγεμονίαν οὐκ ἐξικόμενος.

Appuleius Apologia p. 589. ed Oud. Quamcum-
que orationem struxerit Avitus, ita illa erit undique
perfecte absoluta, ut in illa nec Cato gravitatem re-
quirat nec: Luelius lenitatem nec Gracchus impetum
nec Caesar calorem nec Hortensius distributionem
nec Calvus argutias nec parsimoniam Salustius nec
opulentiam Cicero.

Sidonius Epist, l. 4, 3. Rex "Theodoricus sentit
ut Pythagoras, dividit ut Socrates, explicat ut Plato,
implicat ut Aristoteles, ut .Jeschines blanditur , ut
Demosthenes irascitur, vernat ut Hortensius , aestuat
ut Cethegus , incitat ut Curio, moratur ut Fabius,
simulat ut Crassus , dissimulat ut Caesar, suadet ut
Cato, dissuadet μὲ Appius, persuadet ut T'lltus.

dissimulat] Caesarem in orationibus dissimulandi arte maxime usum

esse, testatur Sidonius,
dissuadet ut Appius] Appium Caecum intelligit, qui pacem Pyrrhi

dissuasit. .

Fronto ad Verum Imperatorem p. 484: Caesari
facultatem dicendi video imperatoriam fuisse.

Fronto ad M. Caesarem p. 24, Materiam quantam
misisti mihi! necdum legi Coelianum excerptum, quod
misisti, nec legam, prius quam sensus ipse venatus
fuero, sed me Caesaris oratio uncis unguibus attinet.
INNunc denique sentio, quantum operis sit, ternos vel
quinos versus in die ornare et aliquid diu scribere.

Caesaris] a4 C. Iulium Caesarem pertinere puto.

Emporius Rhetor. p. 310 Capperonn. 4b institu-
tione, quam plurimam in facundia et dicendi studio
fuisse probet, Caesar item culpabitur, quod adeo
non adeptus sit formam oratoriae facultatis, ut eum
graecae orationis expertem fuisse manifestum sit.

408

Anthologia latina Epigr. 411. ed. meae:
En adsum Caesar! quis me praestantior armis?
Quis prior eloquio?

1. Orationes in Cn. Cornelium Dolabellam.

Acta est causa a. 677 (77), quo anno Caesar tres
et viginti annos erat natus, non unum et viginti, ut
Tacitus in Dialogo de Orat. 34 tradidit. Cn. Cornelius
Dolabella, cum in Macedonia provincia non innocenter
se gessisset, repetundarum est accusatus. Sed cum esset
optimatium proque Sulla stetisset, iudices Sullani eum
absolverunt, praesertim cum et C. Aurelius Cotta et
Hortensius insigni eloquentia eum defendissent. Sed Cae-
sar non minorem dicendi famam assecutus , indeque mag-
nus orator habitus est, Conf, Orat. Hortensii (p. 368)
et C. 4urelii Cottae (p. 341) et Dolabellae (p. 379).

Quintil. 12, 7, 3. Ut accusatoriam vitam vivere
et ad deferendos reos praemio duci, proximum
latrocinio est, ita pestem intestinam propulsare cum
propugnatoribus patriae comparandum, ideoque prin-
cipes in republica viri non detrectarunt hanc offici
partem, creditique sunt etiam clari iuvenes obsidem
reipublicae dare malorum civium accusationem, quia
nec odisse improbos nec simultates provocaré nisi
ex fiducia bonae mentis videbantur, Idque cum ab
Hortensio, Lucullis, Sulpicio, Cicerone, Caesare,
plurimis aliis, tum ab utroque Catone factum est.

Tacitus Dial. de Oratoribus 34. JVocodecimo aeta-
tis anno L. Crassus C. Carbonem, uno et vicesimo
Caesar Dolabellam, altero et vicesimo .4sinius
Pollio C. Catonem, non multum aetate antecedens Calvus
Vatinium iis orationibus insecuti sunt, quas hodie-
que cum admiratione legimus.

uno et vicesimo] n numero vitium esse, observavit praeter aliós
Wesseling in Observatt. p. 222,, ideoque Osannus pro uno Illo
vel 11110 corrigendum putabat, Sed scriptorem ipsum corrigere,
vetitum est. Conf. Drumann t, 3. p. 129. Zumpt in Cic. Verrin.
1, 17. p. 126. Weichert. Poet. lat. Rel. p. 109.

409

Quintil. 12, 6, 1. Calvus, Caesar, Pollio multum
ante quaestoriam aetatein omnes gravissima iudicia
susceperunt.

guaestoriam aetatem] Lipsius in Exc. ad "Tacit. Annal. 3, 29 ae-
latem quaestoriam definit anno aetatis XXV. Fischer autem. (Ho-

mische Zeillafeln) ad a, 573 anno aetatis XXXI. nec aliter Gottliug
Gesch. d r. Staatsv, p. 372.

Sueton. Caes. 4. Ceterum composita seditione
civili Cornelium Dolabellam consularem εἴ trium-
phalem virum repetundarum postulavit, absolutoque
Rhodum secedere statuit et ad declinandam invidiam
et ut per otium ac requiem Apollonio Moloni claris-
simo tunc dicendi magistro operam daret. c. 55.
Post accusationein Dolabellae haud dubie principibus
patronis annumeratus est, — Genus eloquentiae dun-
taxat adolescens adhuc Strabonis Caesaris secutus
videtur, cuius etiam ex oratione, quae inscribitur
pro Sardis, ad verbum nonnulla transtulit in Di-
vinationem suam.

Strabenis Caesarís] Eius orationes supra memoravimus. p. 330. sqq.
in Divinationem suam! | Baumgarten-Crusius suspicatur, Caesaris Di-
vinalionem fuisse prooemium causae in Dolabellam, veluti Cicero

Divinationem babuit in Q. Caecilium, quae prooemium est Verri-

narum orationum.

Emporius Rhetor, p. 311. Capperonn. T'um facta
omnia Caesaris, quaecunque poterunt, in partem
utramque ducentur. | Dicetur enim accusatione Do-
labellae famam magnae eloquentiae consecutus , ne-
gabitur eandem meruisse, cum is, quem accusabat,
evaserit.

Valer. Max. 8, 9, 3. Divus lulius, quam coe-
lestis numinis tam etiam humani ingenii perfectis-
simum columen, vim facundiae proprie expressit,
dicendo in accusatione Cn.' Dolabellae, quem reum
egit, extorqueri sibi causam optimam C. Cottae pa-
trocinio, si quidem maxima tum vis eloquentiae
questa est.

Asconius in Scaurianam p. 26. Ve forte erretis

410

et eundem hunc Cn. Dolabellam putetis esse, in quem
C. Caesaris orationes legitis, scire vos oportet,
duos eodem tempore fuisse et praenomine et nomine
et cognomine Dolabellas. | Eorum igitur alterum
Caesar accusavit nec damnavit, alterum M. Scaurus
et accusavit et damnavit.

Plut. Caesar 4. ἐπανελϑὼν εἰς ᾿ώμην 4ολοβέλλαν
ἔχρινε χαχώσεως ἐπαρχίας καὶ πολλαὶ ἀπὸ τῆς ᾿δλλαδος.
τῶν πόλεων μαρτυρίας αὐτῷ. παρέσχον. 'O μὲν ovv 4ο-
λοβέλλας ἀπέφυγε τὴν δίκην.

Velleius 2, 43. JVobilissima Dolabellae accusatto
et maior civitatis in ea favor, quam reis praestari
solet.

in ea] defensiones reorum plerumque populo magis pratae quam
accusationes, Cicero de Offic. 2, 14. Etsi laudabilior est defensio,
tamen etiam accusatio probata persaepe est, veluti haec ipsa accu-

satio Caesaris magis probata fuit populo quam alias defensio. Conf.
Orellius ad h. l.

Gellius 4, 16. C. Caesar, gravis auctor linguae
"latinae, in Dolabellam actionis III. lib. 4.: Isti,
quorum in aedibus fanisque posita et honori erant

et ornatu.

actionis III. lib. 1.] Gronovii emendationem secutus sum, praesertiin
cum ductus presse sequeretur optimi codicis regii actionis in &i-
busti. (sic enim in illo codice legi , non Zióuisti, ut alii^ tradide-
rant, testatur Duebnerus). Sed dubitatio exorta est, an feri possit,
ut Caesar tot orationes in Dolabellam habuerit, magisque videtur
verisimile, legere, actionis tertio libro. 'Tres enim oraliones in
hac causa habuisse videtur, una erat Divinatio de constituendo
accusatore, deinde duabus orationibus accusationem intendit: nec
Ciceronis libri septem accusationis in Verrem huc vocari possunt,
quorum duo tantum in foro habiti, reliqui in voluptatem legentiuin

confecti sunt.

9. Oratio pro Graecis contra C. Antonium.

| Acta est causa a. 678 (76). C.- Antonius, qui postea
Ciceronis collega iu consulatu fuit, postquam in bello
Mithridatico, copiis Sullae adiutus, Graeciam vexasset
praedaque et spoliis potitus esset: a Caesare Graecis

411

rogantibus repetundarum postulatus est, sed dolo malo
poenam effugit. Conf. Drumann t. 3. p. 91. 7523.
t. 4, p. 522.

Asconius in Orat. in Toga candida p. 84. C. 4n.
tonius multos in .Achaia spoliaverat, nactus de exer-
citu Sullano equitum turmas. | Deinde Graeci , qui
spoliati erant, eduxerunt Antonium in ius ad M.
Lucullum praetorem, qui ius inter peregrinos dicebat.
Egit pro Graecis C. Caesar etiam tum adolescen-
tulus, de quo paulo ante mentionem fecimus, et cum
Lucullus id, quod Graeci postulabant, decrevisset,
appellavit tribunos Antonius iuravitque se id eiurare,
quod aequo iure uti non posset. Hunc 4ntonium
Gellius et Lentulus censores sexennio, quo haec di-
cerentur , senatu moverunt, causasque subscripserunt,
quod socios diripuerit, quod iudicium recusarit, quod
propter aeris alieni magnitudinem praedia manci-
parit bonaque sua in potestate non haberet.

C. Caesar] inserui praeeunte Wesselingio in Observatt. p. 223.,

Pighio t. 3. p. 292.

appellavit tribunos] v. F. L. Keller Semestrium T. 1. p. 156.
Gellius et Lentulus censores] ἃ. 684 (TO).

Plut. Caésar 4. 'O0 δὲ Καῖσαρ ἀμειβόμενος τὴν
᾿Ελλάδα τῆς προϑυμίας συνηγόρευσεν αὐτῇ Πόπλιον
᾿Αντώνιον διωκούσῃ δωροδοχίας ἐπὶ “ἠευκούλλου τοῦ
Μάρχου Μακεδονίας στρατηγοῦ, xol τοσοῦτον ἴσχυσεν,
ὥστε τὸν ᾿Αντώνιον ἐπικαλέσασθαι τοὺς δημάρχους σχη-
ψάμενον οὐκ ἔχειν τὸ ἴσον ἐν τῇ ᾿Βλλάδι πρὸς “Ελληνας.

Πόπλιον] Plutarchus tres errores coimnmisit, unum, quod Publium

Antonium , non Gaium nominat, alterum, quod M. Lucullum prae-

torem Macedoniae, non praetorem peregrinum appellat, tertium,

quod causam non Romae, sed in Graecia actam scribit.

9. Suasio rogationis Plautiae.

Ea est habita ἃ, 684 (70). Cum Sulla Puteolis a. 676
(78) diem obiisset, M. Aemilius Lepidus consul acta eius
tentans rescindere, bellum civile excitavit, sed a Q. Ca-
tulo collega a. 677 (77) Italia pulsus est, et in Sardinia

44) ᾿ -

frustra bellum molitus periit. Liv. Epit. 90. Atque exer-
citus eius in Hispaniam ad Sertorium confugit. Cum
deinde a. 682 (72) Sertorius occisus, et bellum confectum
esset, milites eius, qui bello superstites erant, petebant,
ut senatus sibi ignosceret reditusque daretur. Caesar
Plautium tribunum commovit, ut rogationem promul-
garet, ut exercitui Lepidiano reditus concederetur. Huc
pertinet fragmentum Salustii ex lib. 3. Historiarum ex
Arusiano p. 232 ed. Lindem. Gratiam illi criminis
facio. Salust. Hist. III. .Post reditum eorum, quibus
senatus belli Lepidiani gratiam fecerat. d a. 684
(70), quo anno Crassus et Pompeius consules fuere, acci-
disse, ex Suetonio apparet. Conf. Drumann t. 3. p. 139,
Sueton. Caes. 5. "T'ribunatu militum, qui primus
Romam reverso per suffragia populi honor obtigit,
auctores restituendae tribuniciae potestatis, cuius
vim Sulla deminuerat, enixissime iuvit. Lucio etiam
Cinnae, uxoris fratri, et qui cum eo civili discordia
Lepidum secuti, post necem consulis ad Sertorium
confugerant, reditum in civitatem rogatione Plotia
confecit , habuitque et ipse super ea re concionem.

auctores] ^ Crassus et Pompeius consules a. 684 (70) tribuniciam
potestatem restituerunt.

Gellius 13, 3. Reperi in oratione C. Caesaris,
qua Plautiam rogationem suasit , necessitatem dictam
pro necessitudine, id est, iure affinitatis. Verba
haec sunt: Equidem mihi videor pro nostra necessi-
tate non labore, non opera , non industria defuisse.

pro nostra necessitate] — Caesar affinitate coniunclus L. Cinnae, qui

frater erat Corneliae uxoris.

Nonius p. 354. JVecessitas, affinitas, unde et hoc
iure coniuncti necessarii appellantur. C. Caesar, cum
Plautiam suasit rogationem: Equidem mihi videor
pro nostra necessitate non labore, non opera, non
industria defuisse.

C. Caesar] Pighius t, 3. p. 228 hoc fragmentum non Caesari dic-
latori, sed Caesari Straboni errore tribuebat.

᾿ 448

4. Laudatio luliae amitae.

Ea est dicta a. 686 (68). Cum Iulia, quae Marii
fuerat coniux, mortua esset, orationem funebrem non
ea tantum causa dixit Caesar, ut amitam suam laudaret,
sed ut Marium apud populum in memoriam revocaret.

Plut. Caes. 5. Τοῦ δὲ δήμου πρώτην uiv ἀπόδειξιν
τῆς πρὸς αὐτὸν εὐνοίας ἔλαβεν ; ὅτε πρὸς 1 αἵον Πο-
πίλιον ἐρίσας ὑπὲρ χιλιαρχίας πρότερος ἀνηγορεύϑη, δευ-
τέραν δὲ χαὶ χαταφανεστέραν, ὅτε τὴς Μαρίου γυναικὲς
᾿Ιουλίας ἀποϑανούσης, ἀδελφιδοῦς ὧν αὑτῆς ἐγχωμιόν
τε λαμπρὸν ἐν ἀγορᾷ διῆλϑε xoi περὶ τὴν ἐχφορὰν
ἐτόλμησεν εἰχόνας Μαρίου προϑέσϑαι τότε πρῶτον 0g-
ϑείσας μετὰ τὴν ἐπὶ «Συλλα πολιτείαν, πολεμίων τῶν
ἀνδρῶν χριϑέντων. "Eni τούτῳ γὰρ ἐνίων καταβοησαν-
των τοῦ Καίσαρος ὃ δῆμος ἀντήχησε λαμπρῶς δεξαμε-
vog κρότῳ καὶ ϑαυμᾶσας ὥσπερ ἐξ ἄδου διὰ χρόνων
πολλῶν ἀνάγοντα τὰς Μαρίου τιμὰς εἰς τὴν πόλιν.

Sueton, Caes. 6. Quaestor Iuliam amitam uxo-
remque Corneliam defunctas laudavit e more pro
rostris. | Sed in amitae quidem laudatione de eius -
ac patris sui utraque origine sic refert:

Amitae meae , Iuliae, maternum genus ab regibus
ortum , paternum cum diis immortalibus coniunctum
est. Nam ab 4nco Marcio sunt Marcii Reges, quo
nomine fuit mater, a Venere lulii, cuius gentis
familia est nostra. Est ergo in genere et sanctitas
regum, qui plurimum inter homines pollent, et ceri-
monia deorum , quorum ipsi in potestate sunt reges.

a Venere Iulii) Simihter Velleius 2, 41. Caesar. nobilissima Iulio-

rum genitus familia, et quod inter omnes antiquissimos constabat,
ab Anchise ac Venere deducens genus.

Servius in Virg, Aen. 1, 267. 4t puer Ascanius,
cui nunc cognomen lulo Additur) Occiso Mezentio
Ascanium , sicut Iul. Caesar scribit, Iulum coep-
tum vocari, a prima barbae lanugine, quam ἴουλον
graeci dicunt, quae ei tempore victoriae nascebatur.

A14

lul. Caesar] in oratione funebri Iuliae amilae,

Scbol. Gronovianus in orat. p. Marcello p. 419.
Constat Caesarem se iactare divina origine a Venere
esse natum. | Unde et deus postea appellatus est.

5. Laudatio Corneliae uxoris.

Ea est habita a. 686 (68). Caesar Corneliam L.
Cinnae, hominis popularis, filiam non eo tantum lauda-
vit, ut virtutes eius ante oculos poneret, sed ut L.
Cinnam patrem, qui bello civili inter Marianos maxime
excellebat, novo honore afficeret, laederetque optimates
eorumque auctoritatem imminueret,

Suet. Caes. 6. Caesar quaestor Iuliam amitam
uxoremque Corneliam defunctas laudavit e more
pro rostris.

Plut. Caes. 5. τὸ μὲν οὖν ἐπὶ γυναιξὶ πρεσβυτέραις
À0j γουρ ἐπιταφίους διεξιέναι πάτριον ἣν “Ῥωμαίοις, γέαις
δ᾽ οὐκ ὃν ἐν ἔϑει πρῶτος δἰπξ Καῖσαρ ἐπὶ τῆς ἑαυτοῦ
γυναικὸς ἀποθανούσης, καὶ τοῦτ᾽ ἤνεγχεν αὑτῷ - χάριν
τινὰ καὶ συνεδημαγώγησε τῷ πάϑει τοὺς πολλοὺς ὡς
ἥμερον ἄνδρα καὶ περίμεστον ἤϑους ἀγαπᾷν.

6. Oratio de L. Catilina in senatu habita.

Ea est habita a. 691 (63), cum de Catilina ceteris-
que coniuratis in senatu deliberaretur. Ea non amplius
extat, sed quod secutus fuerit in ea consilium quidque
spectaverit, ex iis apparet, quae Appianus Bell. Civ. 1. 2,
6. Plut. Cato c. 22. Caes. 7, Suetonius Caes. 14. atque
Cicero Orat. Catil, 4, 4, 7. ad Atticum l. 12, 24, 4.
retulerunt. Salustius in libro suo de Catilina (quem post
mortem demum Caesaris scriptum arbitror) c. 51. oratio-
nem tribuit Caesari, quae non ipsius Caesaris est, sed
suo ingenio elaborata. Conf. Drumann t. 3. p. 170.
t. 5. p. A41.

Plut. Caes. 7. ἐν δὲ τῇ βουλῇ κατὰ χράτος c ἔξελεγχ-
ϑέντων xol Κιχέρωνος τοῦ ὑπατου γνώμας ἐρωτῶντος
περὶ κολάσεως ἕκαστον, οἱ μὲν ἄλλον μέχρι Καίσαρος
ϑανατοῦν ἐχέλευον, ὁ 02. Καῖσαρ ἀναστὰς λόγον διῆλθε

415

πεφροντισμένον, ὡς ἀποχτεῖναι μέν ἀχρίτους ἄνδρας
ἀξιώματι xai γένει λαμπροὺς οὐ δοκεῖ πάτριον οὐδὲ δί-
XCLOV δίναι, μὴ μετὰ τῆς ἐσχάτης ἀνάγκης, εἰ δὲ φρου-
ροῖντο δεϑέντες ἐν πόλεσι τῆς ᾿Ιταλίας, ἃς ἂν αὐτὸς
ἕληται Κικέρων, μέχρι οὗ χαταπολεμηϑῇ Κατιλίνας,
ὕστερον ἐν εἰρήνῃ καὶ καϑ' ἡσυχίαν περὶ ἑκάστου τῇ
βουλῇ γνῶναι ὑπάρξει.

Sueton. Caesar 14. Praetor creatus detecta coniu-
ratione Catilinae, senatuque universo in socios fa-
cinoris ultimam statuerite poenam solus municipatim
dividendos custodiendosque publicatis bonis censuit,
quin et tantum metum iniecit asperiora suadentibus,
identidem ostentans, quanta eos in posterum a plebe
romana maneret invidia, ut Decimum Silanum con-
sulem designatum non piguerit sententiam suam,
quia mutare turpe erat, interpretatione lenire velut
gravius, atque ipse sensisset , exceptam, obtinuisset-
que adeo transductis ad »e iam pluribus , et in his
Cicerone, consulis fratre, nisi labantem ordinem
confirmasset M. Catonis oratio.

7. Oratio pro Q. Metello vel quam scripsit Metello.

Ea dicta fertur a. 692 (62). Q. Caecilius Metellus
Nepos tribunus plebis a. 692 (62) rogationem promul-
gavit contra senatum atque Ciceronem, Extabat de ea
re oratio quaedam Caesaris, sive Metello orationem
scripserit, sive ipse pro eo orationem habuerit. Conf.
Drumann t, 2. p. 30. t. 3. p. 180. Schneider in Cae-
sarem de bello Gallico Praefat. p. XIX. Patet orationis
Metellinae argumentum ex fragmentis orationis, quam
contra eam habuit Cicero. |

Sueton. (aes, 55. Caesar . orationes aliquas reli-
quit, inter quas temere quaedam feruntur. Pro
Q. Metello non immerito Augustus existimat magis
ab actuariis exceptam male subsequentibus verba
dicentis quam ab ipso editam. nam in quibusdam
exemplaribus invenio, ne inscriptam quidem pro
Metello, sed quam scripsit Metello, cum ex

416

persona. Caesaris sermo sit Metellum seque adversus
communium obtrectatorum criminationes purgantis.

Scholia Bobiensia in Orat, p. Sestio p. 302, Q.
Metellus Nepos tr. pl. cum plerasque leges per
seditionem ferret, et praecipue duas, unam, ut ab-
sens consul Cn. Pompeius fieret, tempore scilicet
Mithridatici belli, quod ab eodem Pompeio gerebatur,
et alteram, ut praesidio Italiae veniret adversus
arma Catilinae, contradixit ei pleraque nobilitas et
ipse vel maxime collega suus Cato, cum tamen C.
Caesar praetor Metello tr. pl. adsisteret.

8. Oratio pro Masintha contra Iubam.

Causa est acta a, 692 (62). Masintha sive Masinissa,
Afer, nobili familia ortus, quem Hiempsal, Numidiae
rex, tributarium esse voluit, Romanorum imploravit
auxilium Caesaremque nactus est patronum. Cum deinde
Iuba, Hiempsalis filius, qui optimatibus atque Pompeio
deditus erat, (Dio Cass. 41, 41.) Romae eum accusaret,
condemnatur, sed Caesar impedivit, ne regi traderetur.
Conf. Drumann t. 3. p. 185.

Suet. Caes, c. 74. Studium et fides erga clientem
ne iuveni quidem defuerunt. Masintham | nobilem
iuvenem , cum adversus Hiempsalem regem tam enixe
defendisset, ut Iubae regis filio in altercatione bar-
bam invaserit ,| stipendiarium quoque pronuntiatum
et abstrahentibus statim eripuit occultavitque apud
se diu, et mox ex praetura proficiscens in Hispa-
niam, inter officia prosequentium fascesque lictorum
lectica sua avexit.

ex praetura] a. 692 (62*,

9. Orationes tres contra L. Domitium et C. Memmium
. praetores.

Eae sunt habitae a. 696 (58). Cum Caesar in con-
sulatu a. 695 (59) vires atque auctoritatem fregisset
optimatium, leges novas pertulisset, inultosque offendisset :
L. Domitius Ahenobarbus et C. Memmius praetores
a. 696 (58) acta eius rescindere cupiebant, eumque con-

417
sulatu defunctum reum fecerunt, ut rationem redderet

novarum rerum, quas in consulatu tentasset. Sed frustra.
Gonf. oratt. Memmil p. 425..

Suet. Caes. 23. Functus consulatu C. Memmio
Lucioque Domitio praetoribus de superioris anni
actis referentibus cognitionem senatui detulit, nec
illo suscipiente triduoque per irritas altercationes ab-
sumto in provinciam abiit.

Suet, Nero 2. Domitius praetor C. Caesarem ab-
euntem consulatu, quem adversus auspicia legesque

gessisse existimabatur, ad disquisitionem senatus
vocavit.

Scholia Bobiensia in Orat. p. Sestio p. 297. De
actis loquitur, quae habuit in consulatu C. Caesar
inauspicato ut videbatur, qua de re adversus eum
egerant in senatu C. Memmius et L. Domitius prae-
tores , et ipsius Caesaris orationes contra hos extant,
quibus et sua acta defendit et illos insectatur.

Schol. Bobiensia in Orat. in Vatinium p. 347. Com-
miserat causam suam senatui C. Caesar, id est, ut
de lege agraria patres iudicarent. Ibi enim habitae
sunt tres illae orationes contra Domitium et Memmium.

10. Concio ad milites in Africa.

Ea est dicta a. 708 (46).

Suet. Caes. 66. Fama hostilium copiarum per-
territos non negando minuendove sed insuper ampli-
Jicando ementiendoque confirmabat. Itaque cum
expectatio adventus lubae terribilis esset, convocatis
ad concionem militibus, ,Scitote, inquit, paucissimis
his diebus regem affuturum cum decem legionibus,
equitum triginta, levis armaturae centum millibus,
elephantis trecentis. Proinde desinant quidam quae-
rere ultra aut opinari, mihique qui compertum
habeo, credant, aut quidem vetustissima nave impo-
sitos, quocunque vento in quascumque terras iubebo

avehi.* —
Moeieri Orat. Bom. Fragm. ed. 8. 97

448

11. Orationes apud milites ín Hispania.

Duae orationes Caesaris apud Mundam in Hispania
a. 709 (45) habitae ferebantur: neutra ipsius Caesaris
erat, sed ambae a rhetoribus fictae, Conf. Drumann
t. 3. p. 637. 752.

Suet. Caes. 55. 4pud milites quoque in His-
pania idem Augustus orationem esse vix ipstus
putat: quae tamen duplex fertur, una quasi priore
habita proelio, altera posteriore, quo .4sinius Pollio
ne tempus quidem concionandi habuisse eum dicit
subita hostium incursione.

Asinius Pollio] qui in exercitu Caesaris interfuit, et postea historiam
bellorum civilium scripsit. Conf. Drumann t. 2. p. 5.

Huc fortasse pertinet, quod apud Diomedem ]. 1.
p. 395. legimus:

Frustro apud veteres, ut C. Caesar apud milites
de commodis eorum: Non frustrabo vos, milites.

19. Oratio pro Decio Samnite.

Tempus incertum, argumentum non minus obscurum,
Sed cum Caesar in omnibus, quas egerat, causis id
unum spectaret, ut optimates vexaret atque opprimeret,
homines vero populares adiuvaret, confirmaret novasque
vires iis adderet: verisimile est, in hac quoque causa
simili eum usum consilio. Constat enim, Sullam in
Samnites, qui in bello civili Marium secuti erant, cru-
delissime saeviisse, iisque bona omnia erepta fuisse.
Cum deinde post mortem Sullae restitutionem bonorum
obtinere cuperent, Caesar aliique idem sentientes causam
eorum susceperunt, veluti Caesar pro Decio Samnite,
ut qui per Sullam bona sua amisisset, orasse videtur.

Tacit. Dial. de Oratoribus 21. Concedamus sane
Gaio Caesari , ut propter magnitudinem cogitationum
et occupationes rerum minus in eloquentia effecerit
quam divinum .eius ingenium postulabat, tam hercle
quam Brutum philosophiae suae relinquamus. nam
in orationibus minorem esse fama sua etiam admi-

419

ratores eius fatentur. nec fere quisquam aut Cae-
saris pro Decio Samnite aut Bruti pro Deiotaro
rege ceterosque eiusdem lentitudinis ac teporis libros
legit nisi qui et carmina eorundem miratur.

13. Oratio pro Bithynis.

Argumentum incertum. Pighius ad a. 697 (56) putat,
nescio qua auctoritate commotus, Memmium repetunda-
rum ex Bithynia reum, a Caesare absente per litteras
accusatum fuisse. Baumgarten - Crusius in Suet. Caes.
49 arbitratur, orationem pro Bithynis eandem esse cum
oratione pro Nysa, filia Nicomedis, de qua mox dice-
mus. Sed duas esse causas opinor: una pro Nysa in
senatu acta, altera pro Bithynis iudiciaria, apud Vini-
cium (si lectio vera) praetorem dicta.

Gellius 5, 13. Constabat ex moribus populi ro-
mani, primum iuxta, parentes locum tenere pupillos
debere, fidei tutelaeque nostrae creditos, secundum
eos proximum locum clientes habere, qui sese itidem
in fidem patrociniumque nostrum dediderunt , tum
in tertio loco esse hospites, postea esse cognatos af.fi-
nesque. — Firmum atque clarum isti rei testimonium
perhibet auctoritas C. Caesaris pontificis maximi,
qui in oratione, quam pro Bithynis dixit, hoc prin-
cipio usus est ;

Vel pro hospitio regis INNicomedis vel pro horum
necessitate, quorum res agitur, defugere hoc munus,
M. Vinici, non potui. Nam neque hominum morte
memoria deleri debet, quin a proximis retineatur,
neque clientes sine summa. infamia deseri possunt,
quibus etiam prae propinquis nostris opem ferre in-
stituimus.

vel pro hoepitie] Caesar a. 674 (80) in Bithyniam profectus est,
hospitio usus Nicomedis tertii regis.

horum necessitate] Bithyni clientes Caesaris erant, eumque patronum
habuere, quandocunque de magistratibus romanis quererentur, vel

alia causa quae ad Bithyniam provinciam pertinebat, aut in senatu
aut in foro agenda esset.

420

M. Vinici] 1. vince cod. Reg. m. ue vel in. vincere alii. Mumi
Vinici ed. vet. Memmi correxit Pighius.

hominum morte] Nicomedes tertius diem obiverat, anlequam Caesar
hanc ageret causam: decessit enim a. 680 (74).

etiam prae propinguis] coniecturam bauc, quam in edit. pr. propo-
sueram, recipiendam duxi, eamque approbavit et Duebnerus et Baum-
stark. etiam a propinguis vulgo corrupte. Quibus ante propinquos
nostros o. f. inst. Gronovius. Gellius hoc loco Caesaris probare
studet, apud romanos umore maiorum institutum fuisse, primum

clienti, deinde cognato opem ferendam,

Iulius Rufinianus de Figuris p. 201. Caesar pro
»-— Bithynis: Quid ergo? Syngraphae non sunt, sed
res aliena est.

14. Oratio pro Nysa filia Nicomedis.

Argumentum incertum. Nicomedes tertius diem obie-
rat ἃ. 680 (74). Clinton Fasti t, 3. p. 420. Et Nysam
filiam reliquit, (Orellius ad Salusti Orat. et Epist, .edit.
a. 1834. p. 52.) pro qua causam nescio quam susce-
perat Caesar.

Suet. Caes. 49. Cicero non eontentus , in quibus-
dam epistolis scripsisse , a. satellitibus eum in cubicu-

' lum regium eductum, in aureo lecto veste purpurea
decubuisse, floremque aetatis a Venere orti in Bithy-
nia contaminatum, quondam etiam in senatu defen-
denti INysae causam, filiae INicomedis , beneficiaque
regis in se commemoranti , Remove, inquit , istaec,
oro te, quando notum est, et quid ille tibi, et quid
illi tute dederis.

15. Oratio pro Sextilio.

Haec oratio errore C. Caesari vulgo tribuitur: Cae-
sari Straboni enim vindicandam esse supra diximus pag.
335. Similiter Iulio Caesari oratio in Helvium Manciaimn
tribuitur in Lexico Quintilianeo, quae Caesaris Stra-
bonis est.

LXXXI. M. Calpurnius Bibulus.

Aequalis Iulii Caesaris: magistratus enim pene cunc-
tos eodem anno obtinuit. Aedilis curulis a. 689 (65).

421

Praetor a. 692 (62). Consul a. 695 (59). Proconsul
Syriae a. 703 (51). Mortuus est a. 705 (49). Conf.
Drumann T. 2. p. 97.

Cicero Brut. c. 77, 267. Sunt etiam ex iis, qui
eodem bello civili occiderunt: M. Bibulus, qui et
scriptitavit accurate, cum praesertim non esset orator,
et egit mulla constanter.

Orationes in C. Iulium Caesarem.

Eas Bibulus in consulatu a. 695 (59) scripsit. Cum
enim Caesar collega eius multas promulgaret novas
leges, cum eoque quotidie fere inimicitias exerceret,
eum impar esset ingenio Caesaris, non amplius in senatu
adesse solebat, sed orationes atque edicta contra eum
edidit.

Sueton. Caes. c. 9. Meminerunt huius coniura-
tionis Tanusius Geminus in historia, M. Bibulus in
Edictis, C. Curio pater in orationibus.

huius coniurationis] a Caesare et M. Crasso a. 689 (65) initae,

ibid. c. 49. Missa etiam facio edicta Bibuli , qui-
bus proscripsit collegam suum Bithynicam reginam,
eique regem antea, fuisse cordi, nunc esse regnum.

Cicero ad Atticum 1. 2, 20. Bibulus hominum
admiratione et benevolentia in coelo est. Edicta eius
et conciones describunt et legunt. novo quodam genere
in summam gloriam venit. populare nunc nihil tam
est quam odium popularium.

ibid. l. 2, 19. Bibulus in coelo est, nec quare
scio, sed ita laudatur quasi unus homo nobis
cunctando restituit rem. X Edicta Bibuli audio
ad te missa. Iis ardet dolore et ira noster Pompeius.

Plut, Pompei. c. 48. Πραττομένων δὲ τούτων Βίβλος
μὲν εἰς τὴν οἰκίαν κατακλεισάμενος ὀχτὼ μηνῶν ov
προῆλϑεν ὑπατεύων, ἀλλ᾽ ἐξέπεμψε διαγράμματα βλασ-
φημίας ἀμφοῖν ἔχοντα καὶ κατηγορίας.

ἀμφοῖν] Pompeium et Caesarem significat.

422

LXXXII. LL. Lucceius.

Magistratus atque honores huius viri a scriptoribus
non referuntur: constat autem, petivisse eum consulatum
a. 693 (04), sed repulsam tulisse. Cic. ad Atticum 4,
47, 11. Suet, Caes. 19. Drumann t. 3. p. 190. Igitur
anno 650 (104) circiter natus esse videtur, Historiarum
scriptor praestantissimus et vir in re publica in primis
probatus. Cic. ad Famil, 5, 12. Drumann t. 4. p. 553.
Cicero in Bruto non fecit mentionem Lucceii, cum
oratores vivos praeter Caesarem nullum memoraret.

Orationes adversus L. Sergium Catilinam.

Eae sunt habitae a. 690 (64). Cum Caesar cuperet, ut
Sullae socii , qui proscriptos trucidaverant, poenas darent,
effecit, ut, cum iudex quaestionis esset a. 690 (64),
plures Sullani apud se accusarentur. Eiusdem criminis
affinis fuit Catilina, eumque Lucceius reum fecit, sed ab-
solutus est. Conf. Drumann t. 3. p. 147. t. 5. p. 426.

Asconius in orat. in toga candida p. 84. Catilinam,
cum in Syllanis partibus faisset, crudeliter fecisse
notum est: nominatim et postea Cicero dicit , quos
occiderit, Q. Caecilium, M. Volumnium , L. Tanu-
sium, M. Marium Gratidianum.

ibidem p. 92. Huius criminis periculum , quod
obiicit Cicero, paucos post menses Catilina subiit.
Post effecta enim comitia consularia et Catilinae
repulsam fecit eum reum inter sicarios L. Luc-
ceius paratus eruditusque, qui postea consulatum
quoque petiit.

Ibidem p. 93. Dicit Catilinam adulterium commi-
sisse cum ea, quae ei postea socrus fuit, et ex eo
stupro duxisse uxorem, cum .filia eius esset. Hoc
Lucceius quoque Catilinae obiicit in orationibus, quas
in eum scripsit.

Kordes ad librum Eberhardi Zustand der schónen
Wiss. bei den Rómern p. 165 arbitratur, Ciceronem
quoque ad has orationes contra Catilinam habitas

428

respicere, cum in epistola ad Lucceium 5, 12. eum
clarissimum et spectatissimum virum et in republica
maximis gravissimisque causis cognitum atque in
primis probatum appellaverit.

LXXXIII. M. Valerius Messala Niger.

Praeturam petebat Cicerone consule a. 691 (63).
Consul a. 693 (61). Cic. ad Atticum 4, 14, 6. p. Sulla
44, 42.

Cicero in Bruto 70, 246. M. Messala minor
natu quam nos, nullo modo inops, sed non nimis
ornatus genere verborum , prudens, acutus, minime
incautus patronus, in causis cognoscendis componen-
disque diligens, magni laboris, multae operae mul-
tarumque causarum.

Scholiasta Gronovianus in orat. p. S. Roscio Amerino
c. 2. pag. 126. ed, Orelli testatur, hunc Messallam,
qui admodum iuvenis Sexto Roscio in causa aderat,
orationes reliquisse. Dicit enim: Messalam maxime
(Cicero) significat, cuius extant orationes. Sed Orellius
in Onomastico Tulliano s. h, n. arbitratur, Scholiastam
eonfudisse potius hunc Messalam cum Messala Corvino,
quem multas edidisse orationes constat. Eam opinionem
veram existimo, praesertim cum non aliunde constet,
Scholiastam illum nova et recondita litterarum tenuisse.
Similiter confudit Gutmann in versione germanica Dia-
logi de Oratoribus p. 196. Messalam Corvinum eum
illo antiquiore: ea enim, quae Cicero in Bruto c. 70
de Messala Nigro tradidit, ad Corvinum errore retulit.

LXXXIV. €. Memmius Gemellus.

Tribunus plebis a. 688 (66). Aedilis plebis a. 694
(63). Praetor a. 696 (58). Anno 700 (54) consulatum
petebat: sed de ambitu damnatus, Athenas exul migravit.

In republica erat Pompeio deditus ideoque contra
Lucullos et contra Caesarem stetit, Idem non orationes
solum reliquit, sed carmina quoque confecit, eidemque
Lucretius opus suum dedicavit.

424

Cic. Brut. c. 70. C. Memmius L. f. perfectus
litteris, sed graecis, fastidiosus sane latinarum , ar-
gutus orator verbisque dulcis, sed fugiens non modo

dicendi, verum etiam cogitandi laborem, tantum
sibi de facultate detraxit, quantum imminuit industriae.

1. Oratio contra M. Licinium Lucullum.

Acta est causa a. 688 (66). C. Memmius auctore
Cn. Pompeio M. Lucullum, Lucii fratrem, reum fecit
earum rerum, quas, cum Sullae quaestor fuisset, a.
666 (88) in provincia gessisset. Absolverunt eum iudices.

Plut. Lucull 37. "O0 δὲ .4ovxovAAog ἀναβὰς εἰς
“Ῥώμην πρῶτον uiv κατέλαβε τὸν ἀδελφὸν Μάρχον ὑπὸ
Γαΐου Μεμμίου κατηγορούμενον ἐφ᾽ οἷς ἔπραξε ταμιεύων,
“Σύλλα προςτάξαντος. ᾿Εχείνου δ᾽ ἀποφυγόντος ἐπὶ τοῦ-
τον αὑτὸν 0 Μέμμιος μεταβαλόμενος παρώξυνε τὸν δῆμον.

9. Oratio de triumpho L. Licinii Luculli.

Acta est oratio a. 688 (66). Cum L. Lucullus bellum
contra Mithridatem regem diu gessisset, nec tamen
finivisset: Pompeius per tribunos effecit, ut Lucullus
revocaretur, ipsique imperium mandaretur. Cum deinde
Lucullus Romam reversus triumphum peteret, hunc
honorem, detrectantes gloriam eius, denegare cupiebant
amici Pompeii. Inter eos erat C. Memmius, qui ora-
tionem contra triumpbum Luculli egit. Et per triennium
fere impediebatur, quo minus eo frueretur. Conf. Plut.
Lucull, c, 37. Cato c. 29. Drumann t. 4. p. 161.

Servius in Virgilii Aeneidem 1, 161. C. Memmius
de triumpho Luculli : Inque luxuriosissimis J4siae oppi-
dis consedisse et mox Inque Gallograeciam redierunt.

de triumpho Luculli] "Vulgo legitur de triumpho Lucilliano 111].
Duebnerus adnotavit, in codice Fuldensi Servii nec Luciliano, ut
Burmannus, nec Luciliaco, ut Danielis dicit, sed Luciliaca 111].
legi, unde restituendom putat de triumpho Luculli Asiatico, Sed
nescio an Servius scripserit: C, Memmius de triumpho Luculli
actione quar(a. Veri enim est simile, Memmium illa in causa, quae
multas lites inter Lucullum Catonem atque Puoinpeium excitaverat,
plures orationes dixisse.

425

inque luxuriosissimie] Memmius obiecit Lucullo, quod bellum seg-
niter gessisset, maluissetque in luxuriosissimis Asiae provinciae ur-

bibus otio atque voluptati indulgere quam hostem persequi.

Servius in Virg. Aeneid. 4, 261. ; Gaius Memmius
de triumpho Luculli: Syriaci calceoli, gemmarum.
stellati coloribus.

Syriaci calceoli] Memmius irridet Lucullum, quod Asiatico uteretur
genere vivendi alque vestitu.

3. Orationes in C. Iulium Caesarem.

Eas Memmius in praetura a. 696 (58) habuit, quo
anno Caesarem in iudicium vocavit, ut redderet rationem
actorum suorum legumque in consulatu anno 695 (59)
promulgatarum. Conf. Orat. Caesaris p. 4416.

Suet. Caes. c. 24. Functus consulatu C. Memmio
Lucioque Domitio praetoribus de superioris anni
actis referentibus cognitionem senatui detulit , nec
illo suscipiente triduoque per irritas altercationes
absumto in provinciam abiit.

Ibid, c. 49. €. Memmius etiam ad cyathum et
vinum JNNicomedi stetisse obiecit cum reliquis ex-
oletis pleno convivio accubantibus nonnullis urbicis
negotiatoribus , quorum refert nomina.

Ibid, c. 73. Simultates contra nullas tam graves
excepit umquam Caesar, ut non occasione oblata
libens deponeret. C. Memmü, cuius asperrimis
orationibus non minore acerbitate rescripserat,
etiam suffragator mox in petitione consulatus fuit.

Scbolia Bobiensia in Orat. p. Sestio p. 297. De
actis loquitur, quae habuit in consulatu C. Caesar
inauspicato , ut videbatur: qua de re adversus eum
egerant in senatu C. Memmius et. L. Domitius prae-
tores, et ipsius Caesaris orationes contra hos extant,
quibus et sua acta defendit et illos insectatur.

Scholia Bobiensia in Orat. in Vatinium p. 317.
Commiserat senatui causam suam C. Caesar, id est,
ut de lege agraria patres iudicarent. Ibi enim habitae
sunt tres illae orationes contra Domitium et Memmium.

&. Oratio contra Cn. Domitium Calvinum de ambitu.
Acta est causa a. 700 (54). Memmius et Domitius
competitores consulatus: alter alteri litem intendit de
ambitu. Cic. Epist. ad Q. fratr. 2, 2.

|
|
426

9$. Oratio pro se de ambitu contra Q. Curtium.

Acta est causa a. 700 (54). C. Memmius candidatus
consulatus postulatur ambitus. Cic. Ep. ad Q. fratr. 3,
2. ad Attic. 4, 18. |

Nescio an huc referenda sint fragmenta duo.

Suetonius vita Terentii c, 3. Q. Memmius in ora-
tione pro se ait: P. Africanus, qui a T'erentio per-
sonam mutuatus, quae domi luserat ipse, nomine
illius in scenam detulit.

Q. Memmius] legendum videtur C. Memmius. Idem fragmentum iam supra
dedimus pag. 279, Sed hunc potius Memmium intelligendum censeo,
propterea quod doctissimus erat et litteris valde cultus, ita ut veri-
simile sit, eum orationibus suis exempla docta, quale id est, quod
de Terentio affert, inseruisse, non Memmium illum, de quo supra
locuti sumus, quem incultum fuisse accepimus.

Priscian. t. 4, p. 372. C. Memmius: Quam stulte
conficta, quam aperte sunt ementita! àwyevoyuévo.

C. Memmius] in oratione pro se de ambitu.

Incerta.

Velius Longus de Orthographia p. ?244. Hoc lutum
atque macellum singulariter exire memento, licet Mem-
mius ista macella dicat et Caesar luta.

Memmius] in poematis Memmium id dixisse arbitror.
Caesar] C. Iul. Caesar Strabo.

LXXXV. M. Porcius Cato minor Uticensis.

Natus anno 659 (95) Crasso et Mucio Scaevola coss.
Clinton in Fastis ad a. 673 (81): periit enim anno ae-
tatis quadragesimo nono a. 708 (46). Quaestor urbanus
a. 689 (65), triginta annos natus, eodem anno, quo
Q. Lutatius Catulus censor erat. Plut. Cato 16. Tribu-
nus plebis a. 692 (62). Plut. Cato 22. Cicero 23. A. -

427

696 (58) in provinciam Cyprum invitus decedit. Plut.
Cato 34, Praetor. a. 700 (54), Plut. Cato 44, Consu-
latum petebat a. 702 (52), tres et quadraginta annos
natus, sed repulsam tulit, Plut. Cat. 49, Liv. Epit.
108. Dio Gass. 40, 58. A. 708 (46) bello Africano
contra Caesarem semetipsum Occidit. Livii Epit. 114.
Conf. Drumann t. 5. p. 153—198.

Cic. Brut. 24. Tubero fuit mediocris in dicendo,
doctissimus in disputando. Quam hoc idem in nostris
contingere intelligo, quod in graecis, ut omnes fere
Stoici prudentissimi in disserendo sint et id arte
faciant sintque architecti pene verborum, iidem tra-
ducti a. disputando ad dicendum inopes reperiantur.
Unum excipio Catonem, in quo perfectissimo Stoico
summam eloquentiam non desiderem. — Tuus autem
avunculus (Cato), quemadmodum scis, habet a Stoicis
id, quod ab illis petendum fuit, sed dicere didicit
α dicendi magistris eorumque more se exercuit.

Cic. Prooemium Paradoxorum: 4nimadverti, Brute,
saepe Catonem , avunculum tuum, cum. in senatu sen-
tentiam diceret, locos graves ex philosophia tractare,
abhorrentes ab hoc usu forensi et publico, sed di-
cendo consequi tamen, ut illa etiam populo pro-
babilia viderentur. — Cato enim dumtaxat de mag-
nitudine animi, de continentia, de morte, de omni
laude virtutis, de diis immortalibus, de caritate
patriae Stoice solet oratoriis ornamentis adhibitis
dicere.

Cic. de legibus 3, 18. Brevitas non modo sena-
toris, sed etiam oratoris magna laus est in senten-
tia, nec est umquam longa oratione utendum , nisi
aut peccante senatu nullo magistratu adiuvante tolli
diem utile est, aut cum tanta causa est , ut opus sit
oratoris copia vel ad hortandum vel ad docendum:
quorum generum in utroque magnus noster Cato est.

Salust. Catilina c. 54. M. Catoni et C. Caesari
genus, aetas, eloquentia prope aequalia fuere,
magnitudo animi par, item gloria, sed alia alii.

425

Velleius 2, 36. lam pene supervacaneum videri
potest, eminentium ingeniorum notare tempora. Quis
enim ignorat, diremtos gradibus aetatis floruisse
hoc tempore (in consulatu | Ciceronis) Ciceronem,
Hortensium, saneque Crassum, Catonem, Sulpicium,
moxque Brutum, Calidium, Coelium, Calvum et
proximum Ciceroni Caesarem eorumque velut alumnos
Corvinum ac Pollionem Asinium.

Catonem] | merito dices, Catonem oratoribus celeberrimis aetatis Ci-
rerobíanse adnumerandum esse, Vid. sapra pag. 383. 400.

Quintil. 12, 7, 4. Principes in republica viri non
detrectaverunt hanc officii partem (accusatoris), cre-
ditique sunt etiam clari iuvenes obsidem reipublicae
dare malorum civium accusationem , quia nec odisse
improbos nec simultates provocare nisi ex fiducia
bonae mentis videbantur. Idque cum ab Hortensio,
Lucullis, Sulpicio, Cicerone, Caesare, plurimis aliis,
tum ab utroque Catone factum est, quorum alter
appellatus sapiens, alter nisi creditur fuisse, vix
&cio, cui reliquerit huius nominis locum.

db utroque Catone] nemo prodidit, quibus in iudicium vocatis vel

Cato Censoiius vel Cato Uticensis adolescentes tirocinium eloquentiae
posuerint gloriamque meruerint,

Quintil. XI, 1, 35. | Vir civilis vereque sapiens,
qui se non otiosis disputationibus , sed administrationt
reipublicae dediderit, a qua longissime isti, qui philo-
sophi vocantur, recesserunt, omnia, quae ad efficien-
dum oratione, quod proposuerit, valent, libenter
adhibebit, cum prius, quod honestum sit, efficere in
animo suo constituerit. Est quod principes deceat,
aliis non concesseris. Imperatorum ac triumphalium
separata est aliqua ex parte ratio eloquentiae, sicut
Pompeius abunde disertus rerum suarum narrator,
et hic, qui bello civili se interfecit, Cato
eloquens senator fuit.

Plut. Cato minor c. 5. 'O λόγος νεαρὸν uiv οὐδὲν
οὐδὲ χομψιὸν εἶχεν, ἀλλ᾽ ἣν ὄρϑιος xci περιπαϑὴς καὶ

τραχύς. θὺ μὴν ἀλλὰ xci χάρις ἀγωγὸς ἀκοῆς ἐπέτρεχε
τῇ βραχύτητι τῶν νοημάτων καὶ τὸ noc αὑτοῦ καταμι-
γνύμενον ἡδονὴν τινα xoi μειδίαμα τῷ σεμνῷ παρεῖχεν
οὐκ ἀπάνϑρωπον. Ἢ δὲ φωνὴ μεγέϑει μὲν ἀποχρῶσα
καὶ διαρκῆς εἰς τοσοῦτον ἐξικέσθαι δῆμον, ἰσχὺν δὲ χαὶ
τόνον ἄρρηκτον εἶχε καὶ ἄτρυτον. ἡμέραν γὰρ ὅλην εἰπὼν
πολλάκις OUX ἀπηγόρευσε.

Multas habuisse orationes constat Catonem, verum
una solummodo memoriae prodita, teste Plutarcho.

Oratio de Catilina.

Ea est habita a. 691 (63). Salustius orationem Cato-
nis celeberrimam operi suo de Catilina (c. 52) inseruit,
ita tamen ut argumentum eius atque consilium exprimeret
redderetque, verum suam ipsius dictionem Catoni tri-
bueret. Conf. Orat. Caesaris p. 414. Drumann t. 3. p.
174. t. 5. p. 528.

Plut. Cato 23. “0 Karwv αναστὰς εὐθὺς ἵετο τῷ
λόγῳ μετ᾽ ὀργῆς καὶ πάϑους τόν re Σιλανὸν κακίζων
τῆς μεταβολῆς καὶ καϑαπτόμενος τοῦ Καίσαρος, ὡς σχή-
ματι δημοτικῷ καὶ λόγῳ φιλανϑρώπῳ τὴν πόλιν ἀνατρέ-
πόντος xal δεδιττομένου τὴν βουλήν. ἐφ᾽ οἷς αὐτὸν ἔδει
δεδιέναι καὶ ἀγαπᾷν, εἰ τῶν γεγονότων ἀϑῷος ἀπαλλάξαι
καὶ ἀνύποπτος οὕτως περιφανῶς καὶ ἰταμῶς τοὺς κοινοὺς
ἐξαρπάζξων πολεμίους καὶ τὴν παρ᾽ οὐδὲν ἐλθοῦσαν ἀπο-
λέσϑαι πατρίδα τοιαύτην καὶ τοσαύτην ὁμολογῶν μὴ ἐλεεῖν,
ἀλλ᾽ ovg ἔδει μὴ γενέσϑαι μηδὲ φῦναι δαχρύων καὶ ἄνα-
κλαιόμενος, εἰ φόνων καὶ μεγάλων κινδύνων ἀπαλλάξουσι
τὴν πόλιν ἀποϑανόντες. Τοῦτον μόνον ὧν Κάτων
εἰπε διασώξεσθαί φασι τὸν λόγον, Κικέρωνος τοῦ
ὑπάτου τοὺς διαφέροντας ὀξύτητι τῶν γραφέων σημεῖα
προδιδάξαντος ἐν μικροῖς καὶ βραχέσι τύποις πολλῶν
γραμμάτων ἔχοντα δύναμιν, εἶτ ἄλλον ἀλλαχόσε τοῦ
βουλευτηρίου σποράδην ἐμβαλόντος. - ᾽᾿ἘἜχρατησε δ᾽ οὖν
ὃ Κάτων καὶ μετέστησε τὰς γνώμας, ὥστε ϑάνατον κατα-
ψηφίσασθαι τῶν ἀνδρῶν. |

Appian. Bell, Civ. 2, 6. — 4ixaiov δὲ τῆς γνώμης
(Caesaris) φανείσης xoi δεχϑείσης, ἀκρατῶς oi πολλοί

430

μετετίϑεντο, μέχρι Κάτων, ἤδη σαφῶς ἀνακαλύπτων τὴν
ἐς τὸν Καίσαρα ὑποψίαν, καὶ 0 Κιχέρων ἔπεισαν ὡς
αὐτοφώρων ἄνευ χρίσεως καταγνῶναι.

Sueton. Caesar 4. Caesar praetor creatus detecta
coniuratione Catilinae senatuque universo in socios
facinoris ultimam statuente poenam solus municipatim
dividendos custodiendosque publicatis bonis censuit, —
obtinuissetque , transductis ad se iam pluribus , nisi
labantem ordinem confirmasset M. Catonis oratio.

Schol. Bobiensia in orat. pro Sestio c. 29. p. 302,
Ipse Cato tribunus pl. designatus Lentulum et Cethe-
gum et ceteros censuerat capite puniendos.

LXXXVI. L. Calpurnius Piso.

Natus est a. 653 (104). Praetor a. 693 (61), deinde
provinciam obtinuit, unde reversus repetundarum a P.
Clodio postulatur. Consul a. 696 (58), deinde in pro-
vinciamm Macedoniam decessit, unde rediit a. 699 (55).
Cic. de prov. cons. 2, 4. seqq. in Pison. 16, 38. Cen-
sor a. 704 (50). Conf. Drumann t. 2. p. 63. *

Oratio adversus M. Tullium Ciceronem.

Ea est scripta a. 700 (54). Piso et Cicero adver-
sarii erant. Extat Ciceronis in eum oratio, iniuriarum
et maledictorum plena, a, 699 (55) habita, cui rescrip-
sit Piso.

Cic. ad Q. fratr. 3, 1, 4. Rescripsi epistolae
maximae. Judi nunc de minuscula. in qua primum
est de Clodii ad Caesarem litteris. Alterum est de
Calventii Marii oratione. Quod scribis, miror
tibi placere me ad eam rescribere, praesertim cum
illam nemo lecturus sit ; si ego nihil rescripsero , meam
in illum pueri omnes tamquam dictata perdiscant.

Calventii Marii] Cicero Pisonem Calventium atque Marium appellare
solet ludibrio; mater enim eius Calventii filia e Placentia in Gallia
erat. Eundem Marium appellat, vel cum imperatoriam dignitatem
affectaret, vel eo, quod, cum Ciceronem in exilium eiecisset, Mario
se sinilem esse diceret, qui Q. Metellum Numidicum in exilium
miserat, Conf. Drumann t. 2. p. 74.

431

LXXXVII. Appius Claudius Pulcher.

Natus anno circiter a. 657 (97). Praetor a. 697 (57),
consul a. 700 (54); proconsul Ciliciae a. 704 (53),
censor a. 704 (50) Mortuus est in Graecia a. 705 (49).
Conf. Drumann t. 2, p. 186.

Cic. Brut. 77. 4ppius Claudius et satis studiosus
et valde cum doctus tum etiam exercitatus orator,
et cum auguralis tum omnis publici iuris antiqui-
tatisque nostrae bene peritus fuit.

Cic. ad famil. 3, 44, 3. 4ugurales libros ad
commune utriusque nostrum otium serva: ego enim,
a te cum tua promissa per literas flagitabam, ad
urbem te otiosissimum esse arbitrabar. Nunc tamen,
ut ipse polliceris, pro auguralibus libris orationes
tuas confectas omnes exspectabo.

augurales libros] eorum librorum inentionem facit Festus p. 298.

Appius Pulcher in auguralies disciplinae libro primo etc.

orationes tuas] eae aetatem non tulerunt, nec ullus scriptor frag-
mentum quoddam servavit.

1. Oratio contra Terentium Varronem repetundarum.

Acta est causa a. 679 (75). Conf. Hortensii Oratt. p. 368,
Appius Claudius adolescens reum fecit Terentium Var-
ronem, postquam ex Ásia provincia reversus est, repe-
tundarum. Eum defendit Hortensius. Pseudo - Asconius
in Divinat. in Verrem p. 109. .4ppius Claudius ado-
lescens nobilis, cum accusaret "T'erentium Varronem
repetundarum ex sia, victus ab Hortensio est: in
quo iudicio discoloribus ceris signa sententiarum
notabantur.

2. Oratio pro se contra P. Cornelium Dolabellam.

Appius a P. Dolabella laesae maiestatis postulatur
a. 704 (50): sed absolutus est. Hortensius (v .p. 377.) et.
M. Brutus eum defenderunt. Coelius ad Ciceronem lib,
8, 6. Non dubito quin perlatum ad te sit, -4ppium a
Dolabella reum factum.

432

Cicero ad Appium 3, 44, 4. Respondebo superiori
prius ; in qua scribis ad me de absolutione maiestatis.

3. Oratio pro se de ambitu contra P. Corn. Dolabellam.

Causa est acta a. 704 (50). Appius, dum censuram
petebat a. 704 (50), de ambitu ab eodem Dolabella :
reus est factus. Absolutus est. Cic. ad Appium 3, 11.

ἃ. Oratio pro se contra M. Coelium Rufum.

Acta est causa a. 704 (50).

Coelius ad Ciceronem lib, 8, 19. Ego Jppium
censorem. lege Scantinia postulavi. Praeterea coepi
sacellum , in domo quod est, ab eo petere.

In edit. priore duos errores commisi, cum dixissem,
ab Appio et Gabinium et Milonem reum factum esse.
Appius enim in senatu in Gabinium invectus est, nec
tamen eum reum fecit, nec Milonem postulavit: tum
enin, cum causa Milonis agebatur a. 702 (52), in Ci-
licia proconsul erat; aliusque Appius contra eum stetit.

LXXXVIII. €. Manilius.

C. Manilius tribunus plebis a. 688 (66) legem
promulgavit, ut bellum Mithridaticum Cneo Pompeio
Magno traderetur. Vid, Drumann t. 4. p. 446.

Livius Epit. lib. 100. C. Manilius tribunus plebis
magna indignatione nobilitatis legem tulit, ut Pom-
peio Mithridaticum bellum mandaretur. Concio eius
bona.

concio eius bona] nescio an bis verbis indicetur, orationem C. Ma-
nilii extare eamque esse egregiam. Orellius autem in novissima
editione Epitomarum Livii putat, vocabulum ona ab interpolatore
inculcatum esse.

LXXXIX. P. Sestius.

Natus anno circiter 660 (94). Quaestor C. Antonii
consulis a. 6914 (63). Proquaestor deinde in Macedonia

433

a. 692 (62). Tribunus pl. a. 697 (57). Praetor a. 701
(53). Ciliciam propraetore obtinuit a. 705 (49). Conf.
Onomast. 'T'ullianum.

Sestii laudes oratoriae non erant magnae, imo et a
Cicerone et a Valerio Catullo irridetur. ^ Pompeius
autem usus est eius opera, ad scribendum epistolas
orationesve.

Cicero ad Atticum 7, 17, 2. Scire iam te oportet,
L. Caesar quae responsa referat a Pompeio, quas
ab eodem ad Caesarem ferat litteras. | Scriptae enim
et datae ita sunt, ut proponerentur in publico; in
quo accusavi mecum ipse Pompeium, qui, cum scrip-
tor luculentus esset, tantas res atque eas, quae in
omnium manus venturae essent, Sestio nostro
scribendas dederit. Itaque nihil umquam legi scrip-
tum σηστιωδέστερον.

responsa] litteras intelligit Pompeii ad Caesarem, a. 705 (49) de
pacis conditionibus scriptas.

1. Oratio in Antium.

Hanc nonnisi ex Catullo cognitam habemus orationem,
Sed quando curve Antius Sestium accusaverit, Sestius-
que orationem contra eum habuerit, memoriae tradituin
non est. Vossius intelligit C. Antium Restionem, «qui
legem tulit sumtuariam, et a triumviris a. 711 pro-
scriptus vix mortem effugit. In multis codd. legitur 4ttius
pro 4ntio, quae si vera esset lectio, T. Attium Pisauren-
sem intelligendum arbitrarer, cuius in Bruto Ciceronis c.
78 fit mentio, cuiusque accusationi Cicero respondit pro
A. Cluentio. Constat, Sestium bis accusatum esse a.
698 (56), tam ambitus quam de vi. Cic. ad Q. fratrem
2, 3, 5. Appian. Bell. Civil, 2, 24. Sed in his causis
Antius petitor i. e. accusator non erat.

Catullus 44.

O funde noster seu Sabine seu Tiburs,
(nam te esse Tiburtem autumant, quibus non est
Cordi Catullum laedere: at quibus cordi est,
Quovis Sahinum pignore esse contendunt)

Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. oS

434

5. Sed seu Sabine sive verius Tiburs,

Fui libenter in tua suburbana

Villa malamque pectore expuli tussim,

Non immerenti quam mihi meus venter,

Dum sumtuosas appeto, dedit, coenas.
10. Nam Sestianus dum volo esse conviva,
Orationem in Antium petitorem

Plenam veneni et pestilentiae legit.

Hic me gravedo frigida et frequens tussis

Quassavit usque dum in tuum sinum fugi
15. Et me recuravi otioque et urtica.

Quare refectus maximas tibi grates

Àgo, meum quod non es ulta peccatum.

Nec deprecor iam , si nefaria scripta

Sesti recepso, quin gravedinem et (tussim
90. Non mihi, sed ipsi Sestio ferat frigus,

Qui tunc vocat me, cum malum librum legit.

XC. M. Calidius.

Natus anno 657 (97): decem annis minor quam Ci-
cero. Quaestor a. 687 (67), ut scribit Ellendt p. CVII.
Deinde usus est magistro dicendi Apollodoro Per-
gameno teste Hieronymo in Euseb. Chron. Ol. 179.
2 — a. u. 691 (63): Apollodorus Pergamenus graecus
orator, praeceptor Calidii et Augusti clarus habetur.
Quo de rhetore v. 24sinii Pollionis oratio pro Apol-
lodoro Pergameno. 'Tribunus plebis a. 693 (61). Prae-
tor a. 697 (57). Huc pertinet, quod Hieronymus refert
in Euseb. Chron. Olymp. 180, 4: — a. 697 (57): M.
Calidius orator clarus habetur, qui bello postea
civili Caesarianas partes secutus, cum togatam Galliam
regeret, Placentiae obiit. Petebat consulatum a. 703
(51): at repulsam tulit. In bello civili a. 705 (49)
Caesarianas partes sequitur, Caesar de bell. Civ. 4. 2.
A, 706 (48) Galliam togatam provinciam administravit,
eodemque anno Placentiae diem supremum obiit.

Cic. Brut. 79, 274. Sed de M. Calidio dicamus
aliquid, qui non fuit orator unus e multis, potius
inter multos prope singularis fuit, ita reconditas
exquisitasque sententias mollis et pellucens vestiebat

435

oratio. Nihil tam tenerum quam illius comprehensio
verborum , nihil tam jlexibile, nihil quod magis
ipsius arbitrio: fingeretur, u£ nullius oratoris aeque
in potestate fuerit; quae primum ita pura erat , ut
nihil liquidius, ita libere fluebat, ut nusquam ad-
haeresceret , nullum nisi loco positum et tamquam
in vermiculato emblemate, ut ait Lucilius, structum
verbum videres; nec vero ullum aut durum aut in-
solens aut humile aut longius ductum ac non propria
verba rerum, sed pleraque translata, sic tamen , ut
ea non irruisse in alienum locum, sed immigrasse
in suum diceres; nec vero haec soluta nec dif'fluen-
tia, sed astricta numeris, non aperte nec eodem
modo semper, sed varie dissimulanterque conclusis.
Erant autem et verborum et sententiarum illa lumina,
quae vocant graeci σγήματα, quibus tamquam insig-
nibus in ornatu distinguebatur omnis oratio. Qua
de re agitur autem illud, quod mwltis locis in iuris-
consultorum includitur formulis, id ubi esset videbat.
c. 80. .ccedebat ordo rerum plenus artis, actio
liberalis, totumque dicendi placidum et sanum genus.
Quod si est optimum suaviter dicere, nihil est, quod
melius hoc quaerendum putes. Sed cum a nobis .
paulo ante dictum sit, tria videri esse, quae orator
efficere deberet, ut doceret, ut delectaret, ut move-
ret, duo summe tenuit, ut et rem illustraret disse-
rendo et animos eorum qui audirent devinciret volup-
tate. .berat tertia illa laus, qua permoveret atque
incitaret animos, quam plurimum pollere diximus,
nec erat ulla vis atque contentio, sive consilio, quod
eos, quorum altior oratio actioque esset ardentior,
furere et bacchari arbitraretur, sive quod natura
non esset ita factus, sive quod non consuesset, sive
quod non posset. Hoc unum illi, si nihil utilitatis
habebat , afuit; si opus erat, defuit.

Velleius 2, 36. lam pene supervacaneum videri
potest, eminentium ingeniorum notare tempora. Quis
enim ignorat, diremtos gradibus aetatis floruisse

436

hoc tempore Ciceronem, Hortensium, saneque Crassum,
Catonem, Sulpicium, moxque Brutum, Calidium,
Coelium, Calvum: et proximum Ciceroni Caesarem, eo-
rumque velut alumnos Corvinum ac Pollionem Asinium.

Quintil. 42, 10, 10 subtilitatem Calidii oratoris laudat,

Quintil. 12, 10, 39. 4nnon in privatis et acutus
et non asper et non indistinctus et non supra modum
elatus M. Tullius? non in M. Calidio insignis haec
virtus? non Scipio Laelius Cato in eloquendo velut
"fttici Romanorum fuerunt ?

1. Oratio in Q. Gallium.

Acta est causa a. 690 (64). M. Calidius Q. Gallium,
praeturae candidatum a. 690 (64), ambitus postulavit.
Eum defendit Cicero, cuius oratiouis pauca extant
fragmenta. Conf, Spalding ad Quintil. 8, 3, 66. Ellendt
p. CVIII.

Asconius in orat. in toga cand. p. 88. Q. Gallium,
quem postea reum ambitus defendit (Cicero), signi-
Jicare videtur. Hic enim cum esset praeturae candi-
datus, quod in aedilitate , quam ante annum gesserat,
bestias non habuerat, dedit gladiatorium sub titulo,
patri se id dare.

Cic. in Bruto c. 80. Quin etiam memini, cum in
accusatione sua Calidius Q. Gallio crimini dedisset,
sibi eum venenum paravisse, idque ab se esse depre-
hensum seseque chirographa , testificationes , indicia,
quaestiones [manifestam rem] deferre diceret , deque
eo crimine accurate et exquisite disputavisset, me in
respondendo, cum essem argumentatus, quantum res
ferebat ; hoc ipsum etiam posuisse pro argumento,
quod ille, cum pestem capitis sui, cum indicía mortis
se comperisse manifesto et manu tenere diceret, tam
solute egisset, tam leniter, tam oscitanter. Tu istuc,
M. Calidi, nisi fingeres, sic ageres? praesertim cum
ista eloquentia alienorum hominum pericula defen-
dere acerrime soleas, tuum negligeres? ubi dolor,
ubi ardor animi, qui etiam ex infantium ingeniis

437

elicere voces et querelas solet? nulla perturbatio
animi, nulla corporis, frons non percussa, non
femur; pedis, quod minimum est, nulla supplosio,
itaque tantum abfuit, ut inflammares animos nostros ;
somnum isto loco vix tenebamus.* — Sic nos summi
oratoris vel sanitate vel vitio pro argumento ad
diluendum crimen usi sumus.

Coelius ad Ciceronem lib. 8, 9. Calidius in defen-
sione sua fuit disertissimus , in accusatione satis
frigidus.

in defensione sua] orationem intelligit Calidii, quam pro se habuit,

cum a Galliis duobus a. 703 (51) ambitus postulabatur, ut infra
dicemus.

Festus v. Sufes p. 309. Sufes dic(tus Poenorum
magistratus ut Oscor(um Meddix tuticus). Calidius
in oration(e in Q. Gal)lium: Nonne vobis, i(udices,
scintillam) et fumus prosequi et (fumum flamma)
videtur? Senatus cen(suit referentibus) sufetis.

in Q. Gallium] sic supplendum esse, in ed, pr. monuimus. in Q.

€

Caecilium Ursinus.
ecintillam] Proverbium, quo Calidius usus est, paulo aliter atque
Ursinus constituit supplevitque C. O. Müller.
senatus] Cartbogipniensium.

Paulus Diaconus p. 308, Sufes consul lingua Poeno-

rum. Calidius, senatus, inquit, censuit referentibus
su fetis.

Calidius| | Caecilius codex Basiliensis.

Nonius p. 208. Horrea genere neutro ut saepe,
feminino Claudius oratione in Quintium Gallum:
quarum iacem murenae ulla horrea, curiaque.

Claudius] legendum Calidius oratione in Quintum Gallium, reliqua
verba sunt desperata, Conf. supra p. 3565.

2. Oratio de domo Ciceronis.
Ea habita videtur a. 697 (57): quo anno Calidius
praeturam gessit. Dio Cassius 39, 44. Postquam Cicero
per Clodium in exsilium eiectus esset, domus quoque

438

eius et villae dirutae et incendio consumtae sunt. (Dru-
mann t. 2. p. 268) Cum autem a. 697 (57) restitueretur,
rogatio lata est, ut bona quoqüe eius redderentur et
area domus in privatum usum rediret: saeellum enim
Clodius ibi aedificaverat. Res diu agebatur. Calidius
praetor (Quintiliano teste) orationem ea de re habuisse
videtur, atque Cicero quoque eadem de causa dixit.
Conf. Drumann t. 2. p. 314. Markland in praefatione
ad Cic. Oratt. IV. p. LXVIII. F. A. Wolf in Orat.
de Harusp. Resp. p. 226. cap. 6. In alia opiniome est
Ellendt p. CVII. (quem in edit. priore secutus sum.)
Is enim Calidiun de domo Ciceronis publice egisse
negat, sed putat Quintiliani locum demonstrare, eum
μελετῆς gratia pro domo Ciceronis dixisse. Quod si
verum esset, haec dictio non orationibus Calidii, sed
declamationum generi adscribenda foret. Sed videamus
verba Quintilian. 1, 10, 4, 23. illud utilissimum,
nosse eas causas, quarum orationes in manus sum-
serimus , et quoties continget, utrinque habitas legere
actiones, ut Demosthenis atque .eschinis inter se
contrarias, et Servii Sulpicii atque Messalae, quorum
alter pro Aufidia, contra dixit alter, et Pollionis et
Cassii reo Asprenate aliasque plurimas. Quin etiam,
si minus pares videbuntur, aliquae tamen ad cognos-
cendam litium quaestionem recte requirentur, ut contra
Ciceronis orationes "Tuberonis in Ligarium et Hor-
tensii pro Verre. Quin etiam, easdem causas ut
quisque egerit, utile erit scire: nam de d omo Ci-
ceronis dixit Calidius, et pro Milone orationem
Brutus exercitationis gratia scripsit, etiamsi egisse
eum Cornalius €elsus falso existimat.
dixit Calidius] An dixit et Calidius? i. e. non solum Cicero, sed
eliam Calidius. Ceterum ex his verbis apparere videtur, Calidium
non minus atque Ciceronem hac de re publice egisse, nec de decla-
matione quadam ea intellexerim: illud enim exercitationis gratia
ad. Bruti, tantum librum referendum existimo.
8. Oratio pro M. Aemilio Scauro.
Causa est acta a. 700 (54). P. Valerius "Friarius

439

M. Aemilium Scaurum a. 700 (54) repetundarum accu-
savit. Eum defendit Cicero aliique patroni, quos inter
Calidius,

Asconius in Scaurianam p. 20. Defenderunt Scau-
rum sex patroni. Fuerunt autem hi, P. Clodius
Pulcher, M. Marcellus, M. Calidius, M. Cicero,
M. Messala Niger, Q. Hortensius.

4. Oratio pro se adversus Gallios duos.

Acta est causa a. 703 (51). Petebat Calidius consu-
latum a. 703 (51), sed repulsam tulit, atque ambitus
reus est factus a Galliis duobus.

Coelius ad Ciceronem l. 8, 4, 41. nvideo tibi,
tam multa quotidie, quae mirere, istuc perferuntur.
Primum illud , absolutum Messalam, deinde eundem
condemnatum; C. Marcellum consulem factum , M.
Calidium ab repulsa postulatum a Galliis duobus.

Coelius Ciceroni l. 8, 9. Colidius in defensione
sua fuit disertissimus, in accusatione satis frigidus.

in accusatione] v. supra Calidii oratio contra Q. Gallium p. 436.

XCl. L. Novius.
Tribunus plebis a. 696 (58), collega P. Clodii.

Concio tribunicia.

Extat fragmentum concionis a. 696 (58) habitae apud
Asconium in Milonianam p. 47. Pisone et Gabinio
: coss. pulso Cicerone in exilium, cum III Idus Sex-
tiles Pompeius in senatum venit, dicitur servo P.
Clodii sica excidisse, eaque ad Gabinium consulem
delata dictum est, servo imperatum a P. Clodto, ut
Pompeius occideretur. Pompeius statim domum rediit
et se domi tenuit. Obsessus est etiam a liberto Clodii
Damione, ut ex Actis eius anni cognovi, in quibus
ΧΡ Kal. Septembris L. INovius tribunus pl. collega
Clodii, eum | Damio adversus Flavium praetorem
appellaret tribunos, et tribuni de appellatione cognos-
cerent , ita sententiam dixit: Et hoc apparüore P.

440

Clodii vulneratus sum, et hominibus armatis praesi-
diis dispositis a republica remotus sum; Cn. Pom-
peius obsessus est. Cum appeller , non utar eius
exemplo, quem vitupero, et iudicium tollam.
ex Actis] Acta diurna continebant omnia, quae in foro aut senatu
quotidie agebantur, nec non orationes, quae et in iudiciis et in
senatu habebantur. Conf. Leclerc Des lournaux parmi les Romains.
p. 235. 239, Lieberkühnius autem in Comment. de diurnis Actis
p. 4., qui acta diurna ab actie iudiciariis seu forensibus distia-
guenda esse arbitratur, ex actis forensibus hoc fragmentum concionis
excerptum scribit
hoc apparitore] Damione.
eiu& exemplo) Clodii.

XCII. T. Munatius Plancus Bursa.

Tribunus plebis a. 702 (52). Conf. Drumann t. 4.
p. 213.

Concio tribunicia.

Munatius de nece Clodii a. 702 (52) concionem habuit,
cuius extat fragmentum apud Asconium in Milonianam
p. 38. 4Inter primos et C. Salustius et Q. Pompeius
et T. Munatius Plancus tribuni plebis inimicis-
simas conciones de Milone habebant, invidiosas etiam
de Cicerone, quod Milonem tanto studio defenderet.
Idem p. 44. Sed ego, ut curiosius aetati vestrae
satisfaciam, Acta etiam totius illius temporis perse-
cutus sum, in quibus cognovi, pridie Kal. mart. S.
C. esse factum, P. Clodii caedem et incendium curiae
et oppugnationem aedium M. Lepidi contra rem-
publicam factam ; ultra relatum in 4ctis illo die
nihil; postero: die, id est, Kal. mart. Munatium in
concione exposuisse populo, quae pridie acta erant
in senatu, in qua concione haec dixit ad verbum:
Quod Q. Hortensius dixisset, ut extra ordinem quae-
reretur apud quaestorem, aestimare futurum, ut,
cum pusillum edisset dulcedinis, largiter acerbitatis
devoraret. | 4dversus hominem ingeniosum ingenio
usi sumus; invenimus Fufium , qui diceret Divide.
Reliquae parti sententiae ego et Salustius intercessimus.

444

Quod Q.] ^ Rau haec verba sic putat corrigenda, ut ez Analectis Orellii
p. 329 video: Cum Q. Hortensius dixisset: extra ordinem quae-
reretur: apud quaestorem aestimare futurum , ut — devoraret:
adversus hominem ingeniosum non ingenio usi sumus ; invenimu&
Fufium , σαὶ diceret: Divide etc. Conf, Leclerc Des Iournaux parmi
les Romains p 237.

XCIII. C. Sallustius Crispus.

Natus est a. 668 (86). Hieronymus in Eusebii Chron.
Olymp. 173. 3. — a. w. 668 (86): Sallustius Crispus
scriptor historicus in Sabinis .Jmiterni nascitur.
Tribunus pl. a. 702 (52) Cn. Pompeio Magno III.
consule. Expulsus e senatu Appio Claudio Pulchro
censore a. 704 (50). Dio Cass. l. 40, 63. A Caesare
restitutus, praeturam obtinet a. 708 (46). Post necem
Caesaris a. 740 (44) a republica recessit atque historiae
operam dedit. Drumann t. 5. p. 443. Mortuus est a.
720 (34), Hieronymus in Euseb. Chron. Olymp. 186.
2. — a. u. 720 (34). Salustius diem obiit quadriennio
ante 4ctiacum bellum. Conf. Clinton ad ἢ. a. Salu-
stium non ideo huc vocavimus, quod historiis suis ora-
tiones dignissimas inseruit, (eae enim, ut Cassius Severus
apud Senecam rhetorem Praef, Exc, Controv. l. 3.
p. 425 verissime iudicat, in honorem tantum historia-
rum leguntur, non pro veris orationibus haberi debent)
sed quod oratio quaedam in Ciceronem ei tribui solet.

Declamatio in Ciceronem.

Constat, Salustium et Ciceronem multas inter se
exercuisse inimicitias in causa potissimum Miloniana, a.
u. 702 (52) acta, in qua Salustium, tribunum plebis, :
vehementer adversus Ciceronem contionatum esse acce-
pimus. Asconius Arg. Milonianae p. 38. Q. Pompeius
et C. Salustius et T. Munatius Plancus, tribuni
plebis, inimicissimas conciones de Milone habebant,
invidiosas etiam de Cicerone, quod Milonem tanto
studio defenderet. eratque maxima pars multitudinis
infensa non tantum Miloni, sed etiam propter in-
visum patrocinium Ciceroni. ldem Asconius p. 49. 54.

442

plures locos Ciceronianae orationis pro Milone comme-
morat, quos contra Salustium dictos existimat.

Ex hac controversia nata est Salustii quae fertur
declamatio in Ciceronem, quae in multis extat codici-
bus, nec tamen ex ipsius Salustii ingenio fluxit, verum
a rhetore quodam temporibus Augusti vel Tiberii coin-
posita est, Constat enim, tunc temporis saepissime rhe-
tores vel pro Cicerone vel contra Ciceronem declama-
visse, multosque exercitationis gratia orationibus eius
rescrlpsisse, ut ex Suasoria sexta aliisque locis M.
Senecae rhetoris manifesto apparet. Sed nescio quomodo
Quintilianus tres locos illius declamationis operi suo
inseruit, eamque ipsi Salustio tribuere et vindicare
videtur.

Quintil, 4, 1, 68. Quid? nonne Salustius directo
ad Ciceronem, in quem ipsum dicebat, usus est
principio , et quidem protinus: Graviter et iniquo
animo maledicta tua paterer, M. Tulli? sicut Cicero
fecerat in Catilinam: quousque tandem abutere?

Quintil. 9, 3, 89. Etiam in personae fictione
accidere quidam idem putaverunt, ut in verbis esset
haec figura: Crudelitatis mater est avaritia. et apud
Salustium in Ciceronem O Romule Arpinas, quale
est et apud Menandrum Oedipus 'Thriasius.

Quintil. XI, 1, 24. | In carminibus utinam peper-
cisset Cicero, quae non desierunt carpere maligni
Cedantarmatogae, concedat laurea linguae
ét o fortunatam natam me consule Romam
et Iovem illum, a quo in concilium deorum
advocatur et Minervam, quae artes eum do-
cuit: quae sibi ille, secutus quaedam graecorum
exempla, permiserat.

maligni] ompia baec quatuor exempla in Declamatione $alustii extant.

Mirandum sane, Quintilianum tantopere esse deceptum.
Conf. Markland in Praefat. Oratt. Cic. p. LXXV.
Spalding in Quintil. 4, 1, 68. Westermann p. 272.
Drumann t, 5. p. 440. Alii vero hanc calumniam ἃ

443

Quimiliano avertentes, probare conabantur, Quintiliani
libeos esse interpolatos atque duobus prioribus locis a
librario quodam illa verba ex declamatione, quae fere-
batur, Salustii inepte inserta esse. Ita olim Cortius,
et Zumptius nuper iudicavit in annotatione ad Quint.
4, 4, 68. T. 5. p. 184., qui in eo potissimum argu-
mento nititur, quod in libro 9, 3, 89 verba declamatoris
in aliquot codicibus desint.

XCIV. M. Iunius Brutus.

Natus est a. 669 (85). Conf. Cic. Brut. 94 et 64.
In bello civili Pompeii secutus est partes a. 705 (49),
sed bello confecto QCaesari se tradidit. Praetor in
Gallia cisalpina a. 708 (46). Praetor urbanus a. 710
(44). Post necem Caesaris in provinciam Macedoniam
decessit atque subsidia belli paravit. Cecidit in pugna
Philippis a. 712 (42): annos XLIII natus. In Epitome
autem Livii l. 424 legimus: M. Brutus ipse vitam
finivit, annorum circiter quadraginta. Atque Velleius
2, 71 scribit, Brutum finivisse septimum et tricesimum
annum agentem. Vid. Drumann t. 4. p. 18—44.

Cicero in Bruto c. 6. Mihi, Brute, in te intuenti
crebro in mentem venit vereri, ecquodnam curriculum
aliquando sit habitura tua et natura admirabilis et
exquisita: doctrina et singularis industria. Cum enim
in maximis causis versatus esses, et cum tibi aetas
nostra cederet fascesque summitteret, subito in civi-
tate tum alia ceciderunt, tum etiam ea ipsa eloquen-
tia obmutuit.

ibid. c. 97, Tuum enim, Brute, forum, tuum erat
illud curriculum, tu illuc veneras unus, qui non
linguam modo acuisses exercitatione dicendi, sed et
ipsam eloquentiam locupletavisses graviorum artium
instrumento, et iisdem artibus decus omne virtutis
cum summa. eloquentiae laude iunxisses. 'T' tamen,
etsi cursum ingenii tui, Brute, premit haec impor-
tuna clades civitatis, contine te in tuis perennibus
studiis, et ef fice id, quod iam propemodum vel plane

A44

potius effeceras, ut te eripias ex hac turba patro-

norum, nec enim decet te ornatum uberrimis artibus, |

quas, cum domo haurire non posses, arcessivisti ex
urbe ea, quae domus est semper habita doctrinae,
numerari in vulgo patronorum. Nam quid te exer-
cuit Pammenes, vir longe eloquentissimus graecorum,
quid illa vetus /cademia atque eius heres Aristus,
siquidem similes maioris partis oratorum futuri sumus?

Velleius 2, 36. Iam pene supervacaneum videri
potest, eminentium ingeniorum notare tempora. Quis
enim ignorat, diremtos gradibus aetatis floruisse
hoc tempore Ciceronem, Hortensium saneque Crassum,
Catonem , Sulpicium, moxque Brutum, Calidium,
Coelium , Calvum et proximum Ciceroni Caesarem eo-
rumque velut alumnos Corvinum ac Pollionem Asinium.

Columella lib. 1. praefat. $. 30. ες Brutum aut
Coelium Pollionemve cum Messala et Calvo deterruere
ab eloquentiae studio fulmina illa, Ciceronis.

Quintil. 10, 4, 428, Supersunt qui de philosophia
scripserint , quo in genere paucissimos adhuc eloquen-
tes litterae romanae tulerunt. Egregius vero multo-
que quam in orationibus praestantior Bru-
tus suffecit ponderi rerum, scias eum sentire , quae
dicit. |
Quintil. 42, 10, 10. gravitatem Bruti oratoris
laudat.

Quintil. 9, 4, 76. T'rimetri versus fere exci-
dunt, quos Brutus ipso componendi ductus studio
saepissime facit, non raro Asinius, sed etiam Cicero
nonnumquam.

Quint. 9, 4, 63. Proximam clausulis diligentiam
postulant initia. Sed eorum facilior ratio est; non
enim cohaerent, sed ita praecedentibus serviunt, ut
exordium sumant cum clausula qualibet. Sit tamen
composita ipsa; gratiam perdet, si ad eam rupta
via venerimus. Quo fit, ut, cum Demosthenis severa
videatur compositio, πρῶτον μὲν, " ανδρες ' AO vaio,
τοῖς ϑεοῖς εὔχομαι πᾶσι xoi πάσαις, et illa, quae ab

445

uno, quod sciam, Bruto minus probatur , ceteris
placet x&v μήπω βάλλῃ μηδὲ τοξεύῃ, Ciceronem carpant,
in his etc.

Bruto] Brutum Demosthenis orationes diligentissime cognovisse, testatur
Cicero in Oratore c. 29, 405, 38, 136.

Seneca Controvers. lib. 5, 30. p. 359. M. Bruti
sacratissimam eloquentiam lacerat.

M. Bruti] immerito hunc locum pro testimonio eloqnentiae Bruti
haberi (quod ab Ellendtio quoque p. CXAÀIX. factum est), com-
probat Schulting p. 297., qui corruptissima auctoris verba sanare
conatus est.

Tacitus Dial. de Oratorib. c. 18, Legistis utique
et Calui et Bruti ad Ciceronem missas epistolas,
ex quibus facile est deprehendere , Calvum quidem
Ciceroni visum exsanguem et attritum, Brutum
autem otiosum atque disiunctum, rursusque
Ciceronem ἃ Bruto male audisse, ut ipsius verbis
utar , tamquam fractum atque elumbem. si me inter-
rogas, omnes mihi videntur verum dixisse.

Otiosum] fortasse odiosum i. e. adfectatione quadam εἰ asperitate
dictionis molestum. Lipsius, At Brutus utpote sententiosus et animosa
philosophia plenus, potuit otiosus esse circa sententias et philosophicos
locos, ita Cicero fuit otiosus circa excessus , ut inox ab eodem
anctore dicitur c. 22, JBrotier. Otiosum eum accipio, cuius oratio
sit nulla vi praedita et languida, qualis esse in disiunclis et male
cohaerentibus solet. Schulting. Brutus hat in seinen Reden viel
müssiges, überflüssiges, was nicht in eine Rede hineingehort.

Disiunctum] i. e. non cohaerebant omnia in orationibus Bruti, non

uno tenore omnia fluebant: oratio eius non erat oratoria.

ibid. c. 21. Concedamus sane C. Caesari, ut
propter magnitudinem cogitationum et occupationes
rerum minus in eloquentia effecerit. quam divinum
eius ingenium postulabat : tam hercule quam Brutum
philosophiae suae relinquamus ; nam in orationibus
minorem esse fama sua etiam admiratores eius fa-
tentur. nec fere quisquam aut Caesaris pro Decio
Samnite aut Bruti pro Deiotaro rege ceterosque eius-
dem lentitudinis ac teporis legit nisi qui et carmina
eorundem mirantur.

446

ibid. c. 25. pud nos Cicero quidem ceteros eo-
rundem temporum disertos antecessit , Calvus autem
et Asinius et Caesar et Coelius et Brutus suo ture
et prioribus et sequentibus anteponuntur. nec refert
quod inter se specie differant, cum genere consen-
tiant. astrictior Calvus, numerosior JAsinius , splen-
didior Caesar , amarior Coelius, gravior Brutus,
vehementior et plenior et valentior Cicero: omnes
tamen eandem sanctitatem eloquentiae ferunt, ut si
omnium pariter libros in manum sumeseris, scias,
quamvis in diversis ingeniis, esse quandam iudicii ac
voluntatis similitudinem et cognationem.

Plutarchi Brutus c..2. 'Puopuoiwri μὲν οὖν ἤσχητο
πρὸς τὰς διεξόδους καὶ τοὺς ἀγῶνας ἱκανῶς ὃ
Βροῦτος, ᾿Ελληνιστὶ δὲ τὴν ἀποφϑεγματιχὴν καὶ da-
κωνιχὴν ἐπιτηδεύων βραχυλοχγίαν.

πρὸς τὰς διεξόδους] Brutus paratus erat, vel ad dicendum de re-
publica ample et copiose vel ad causas agendas forenses. Sensum

graeci vocabuli illustravit Ernesti in Lexico Technol. graec. rhet.

s. v. et Voegelinus noster.

Aurel. Victor de Vir. Illust. 82. M. Brutus,
avunculi Catonis imitator, Athenis philosophiam,
Rhodi eloquentiam didicit.

1. Oratio de dictatura Pompeii.

Eam Brutus a. 701 (53) scripsit vulgavitque, ut dis-
suaderet, quominus dictatura deferretur Pompeio, qui
enixe laborabat, ut consul in annum 702 (52) crearetur
solus dictatorque ut fieret.

Quintil. 9, 3, 95. pud Brutum de dictatura Cn.
Pompeii : Praestat enim nemini imperare quam alicui
servire; sine illo enim vivere honeste licet, cum hoc
vivendi nulla conditio est.

aine illo] i. e. sine imperio.
cum hoc] i. e. cuim servitute,

Suetonius in Caesare 49. Missa etiam facio edicta

Bibuli, quibus proscripsit collegam suum Bithynicam

447

reginam , eique regem antea fuisse cordi, nunc esse
regnum. Quo tempore, ut M. Brutus refert,
Octavius etiam quidam, valetudine mentis liberius
dicax, conventu maximo cum Pompeium regem appel-
lasset , ipsum reginam salutavit.

M. Brutus refert] in declamatione de dictatura Pompeii scriptum
arbitratur Drumann t. 4. p. 39.

9. Oratio pro T. Annio Milone.

Ea declamatio a. 703 (51) scripta est, Argumentum
ex Ciceronis oratione pro Milone petendum. Conf.
Drumann t. 2. p. 358 sq.

Quintil. 3, 6, 93. Pro Milone aliud Ciceroni agenti
placuit, aliud Bruto, cum exercitationis gratia com-
poneret orationem, cum ille iure tamquam insidiato-
rem occisum et tamen non Milonis consilio dixerit,
ille etiam gloriatus sit occiso malo cive.

Quintil. 10, 1, 23, Quin etiam , easdem causas
ut quisque egerit, utile erit scire. INam de domo
Ciceronis dixit Calidius, et pro Milone oratio-
nem Brutus exercitationis gratia scripsit,
etiamsi egisse eum Cornelius Celsus falso existimat,

Quintil. 40, 5, 20. Causas vel easdem quas agi
aàudierit, stilo et ipse componat, vel etiam alias,
veras modo, et utrinque tractet, et quod in gladia-
toribus fieri videmus, decretoriis exerceatur, ut fecisse
Brutum diximus pro Milone.

Asconius in Milonianam p. 42. Respondit his unus

M. Cicero; et cum quibusdam placuisset ita defendi
crimen, interfici Clodium, pro republica fuisse (quam
formam M. Brutus secutus est in ea ora-
tione, quam pro Milone composuitetedidit,
quasiegisset): Ciceroni id non placuit , quod non,
qui bono publico damnari, idem etiam indemnatus

occidi posset.

Scholia Bobiensia in orat. p. Milone p. 276. Cicero
orationem pro Milone postea. legitimo opere et maiore

448

cura, utpote iam confirmatus animo et in securitate
conscripsit. Sed enim cum ratio defensionis huius
ordinaretur , quonam modo et secundum quem potis-
simum statum agi pro Milone oporteret, M. Bru-
Lus existimavit xata ἀντίστασιν pro eo esse di-
cendum, quae a nobis nominatur qualitas compen-
sativa. Hoc enimvero Ciceroni visum est. parum
salubre.

3. Oratio pro Appio Claudio Pulchro.

Acta est causa a. 704 (50). Appius Claudius Pulcher,
Bruti socer, postquam e provincia ' Cilicia decesserat,
maiestatis postulatus a P. Corn. Dolabella, absolvitur,
Eum defenderunt Q. Hortensius (vid. supra p. 377.)
et M. Brutus gener.

Cicero Bruto 94. Hortensius quarto et sexagesimo
anno perpaucis ante mortem diebus una tecum soce-
rum tuum defendit Appium. Conf. Cic, ad Famil.
3, 11, 3.

4. Laudatio Appii Claudii Pulchbri.

Appius Claudius Pulcher, Bruti socer, in bello civili
Pompeii partes secutus, Italia relicta in Graeciam de-
cessit ἃ. 705 (49), ibique a. 706 (48) mortuus est.
M. Brutus laudationem eius funebrem scripsit. Ellendt
autem p. CXXIX. scribit, Ap. Claudium socerum de-
functum pro rostris a Bruto laudatum. Id factum nego,
cum Appius non Romae efferretur pompa funebri, sed
in insula Euboea diem supremum obiisset sepultusque
esset. Val. Max. 1, 8, 10. Orosius 6, 15. Lucanus 5,
196. 220. Conf. Drumann t. 2. p. 197.

Diomedes p. 364. Amicio amicui. ut Brutus lau-
datione Appii Claudii : Qui te toga praetescta amicuit.

9. Oratio pro rege Deiotaro.

Ea habita est a. 707 (47) Nicaeae in Bithynia. Deio-
tarus rex Galatarum , in bello civili Pompeii partes
secutus est, eumque in pugna Pharsalica adiuvit. Quamvis

ἀ40

autem Caesar deinde ei ignovisset cum eoque in gratiam
rediisset, tamen, cum alii reges Asiatici quererentur,
quod per Pompeium fines regni sui armis illatis au-
xisset, Ármeniam minorem aliasque regiones ei eripuit.
Cum deinde Brutus ad Caesarem proficisceretur et in -
Bithyniam venisset, a Deiotaro res ei delata , atque, cuma
Caesare causa reg?s Nicaeae , urbe Bithyniae, iterum agere-
tur, pro eo oravit, nec tamen Caesaris commutavit volun-
tatem. [In alia opinione sunt Tunstall Epist. ad Midd-
letonium p. 23, Mongault in Cic. Ep. ad Attic. 14, 4,
Corradus et Ernesti, qui hanc orationem Nicaeae Li-
gurum oppido post reditum Caesaris ex Hispania a,
709 (45) a Bruto dictam arbitrantur. Verum haec opi-
nio iam eo refellitur, quod huius orationis in Bruto Ci-
ceronis, qui dialogus iam a, 708 (46) scriptus est,
mentio est facta. Conf. Clinton Fasti ad a. 708 p. 203.
Drumann T. 4. p. 25. et Elleudt p. CXXIX.

Cic. in Bruto c. 5. Erat a me mentie facta,
causam Deiotari fidelissimi atque optimi
regis ornatissime et copiosissime a Bruto
me audisse defensam. Scio ab isto initio trac-
tum esse sermonem, teque Bruti dolentem vicem
quasi deflevisse iudiciorum vastitatem atque fori.

Cic. ad Atticum 44, 14. De Bruto Caesarem soli-
tum dicere: magni refert, hic quid velit, sed quid-
quid vult, valde vult: idque eum animadvertisse,
cum pro Deiotaro NNicaeae diceret: valde vehe-
menter eum visum et libere dicere.

Plutarchi Brutus c. 6. Καὶ δὴ καὶ τῷ τῶν «ιβύων
βασιλεῖ προηγορῶν μὲν ἡττᾶτο τοῦ μεγέϑους τῶν κατη-
γοριῶν, δεόμενος δὲ καὶ παραιτούμενος περὶ τούτου
σολλὴν αὐτῷ διέσωσε τῆς ἀρχῆς. “Ἰέγεται δὲ Καῖσαρ,
ὅτε πρῶτον ἤχουσεν αὐτοῦ λέγοντος, εἰπεῖν πρὸς τοὺς
φίλους" οὗτος ὃ νβανίας οὐχ οἶδα μὲν ὃ βούλεται, πᾶν
δ᾽ 0 βούλεται, σφόδρα βούλεται.

τῷ τῶν Διβύων βασιλεῖ] vides ex praecedenti loco, regem Deio-
tarum intelligendum, unde verisimile, librarios veram scripturam

τῷ τῶν Γαλατῶν βασιλεῖ corrupisse.
Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. ὃ. 29

450

Tac. de Oratorib. c. 24, Nam ín orationibus
minorem esse fama sua etiam admiratores Bruti
fatentur, nisi forte quisquam aut Caesaris pro Decio
Samnite aut Bruti pro Deiotaro rege ceterosque
᾿ eiusdem lentitudinis ac teporis libros legit, nisi qui

et carmina eorundem mirantur.
€

6. Laudatio M. Porcii Catonis Uticensis.

Ea scripta est a. 709 (45). M. Porcius Cato, Bruti
avunculus, Uticae se interemit a. 708 (46), quo minus
sub Caesare dictatore viveret vel serviret. Laudationem
Catonis non solum Brutus, sed Cicero quoque et Fadius
Gallus scripsere. Caesar Anticatonem libris duobus
rescripsit. Etiam Octavianus Augustus Rescripta Bruto
de Catone composuit. Drumann t. 4, p. 27. t. 3. p. 758.

Cicero ad Atticum 13, 46. Legi epistolam (Cae-
saris): multa de meo Catone, quo saepissime legendo
se dicit «opiosiorem factum , Bruti Catone lecto se
sibi visum disertum.

Bruti Catone] Caesar reprehendebat Bruti laudationem Catonis tam-

quam languidam et oratoriis luminibus carentem, librumque Ciceronis

praeferebat.

Cic. ad Attic. 12, 24. Legi Bruti epistolam eam-
que tibi remisi, sane non prudenter rescriptam ad
eq quae requisieras. — Sed ipse viderit, quamquam
illud turpiter ignorat. Catonem primum sententiam
putat de animadversione dixisse, quam omnes ante
dixerant praeter Caesarem , et cum ipsius Caesaris
tam severa fuerit, qui tum praetorio loco dixerit,
consular!'um putat leniores fuisse, Cotuli, Servilii,
Lucullorv m, Curionis , Torquati, Lepidi, Gellii, Vol.
catüi, Fizuli, Cottae, L. Caesaris, C. Pisonis, etiam
Man. Glabrtonis, Silani, Murenae designatorum
consulum. | Cur ergo in sententiam Catonis? quia
verbis luculentioribus et pluribus rem eandem com-
prehenderat. Me autem hic laudat, quod retulerim,
non quod patefecerim, quod cohortatus sim, quod
denique ante quam consulerem, ipse iudicaverim.

451

Quae omnia , quia Cato laudibus extulerat in caelum
perscribendaque censuerat, idcirco in eius sententiam
est facta discessio. Hic autem se etiam tribuere
multum mihi putat, quod scripserit optimum con-
sulem. Quis enim ieiunius dixit inimicus? 4d cetera
vero tibi quemadmodum rescripsit? "Tantum rogat,
de senatusconsulto ut corrigas. |

Catonem primum] Brutum in ea libri parte, ubi coninrationem Ca-
tilinae retulit, a veritate discedere, Cicero testatur.

T. Oratio Capitolina.

Ea est dicta post necem Caesaris aut ipsis Idibus
Martiis aut postridie a. 740 (44). Conf. Drumann t. 1.
p. 96. - | :

Cic. ad Attieum 15, 4. Brutus noster misit ad
me orationem suam habitam in concione Capitolina,
petivitque a me, ut eam nec ambitiose corrigerem
ante quam ederet. Est autem oratio scripta elegan-
tissime sententiis , verbis, ut nihil possit ultra. Ego
tamen, si illam cagsam habuissem, scripsissem arden-
tius. ᾿“Ὑπόϑεσις vides quae sit, et persona dicentis;
itaque eam corrigere non potui. Quo enim in genere
Brutus noster esse vult et quod iudicium habet de
optimo genere dicendi, id ita assecutus est in ea
"oratione, ut elegantius esse nihil possit. | Sed ego
solus alius sum, stve hoc recte stve non recte. Tu
tamen velim orationem legas, nisi forte iam legisti,
certioremque me facias, quid iudices ipse, quamquam
vereor, ne cognomine tuo lapsus ὑπεραττικός sis in
iudicando. Sed si recordabere AnuoaO évovc fulmina,
tum intelliges posse et ἀττικώτατα gravissime dici.

Cic. ad Att, 45, 38. Brutum omni re, qua possum,
cupio iuvare, cuius lle oratiuncula idem te, quod
me, sentire video. Sed parum intelligo, quid me
velis scribere, quasi α Bruto habita oratione, cum
ille ediderit. Qui tandem convenit?

Fronto Epist. p. 78. Epistola Ciceronis mirifice
affecit animum meum. Miserat Brutus Ciceroni librum
suum corrigendum.

452
librum suum] orationem Capitolinam intelligit Maius.

Plutarchus in vita Bruti c. 18. ᾿“ϑροισϑέντος δὲ
τοῦ πλήϑους διελέχϑη Βροῦτος ἐπαγωγὰ τοῦ δημου
καὶ πρέποντα τοῖς πεπραγμένοις. Appianus. Bell. Civ.
2. 137—144. orationem quandam Bruto tribuit.

8. Conciones.

Extat vestigium concionum, quas Brutus in bello

adversus Antonium et Octavianum gesto coram militibus
in Graecia habuit a. 714 (43) et 712 (42). Conf. Dru-,
mann t. 4. p. 40.
— 'Tacitus Annal. 4, 134, Cremutius Cordus in de-
fensione sua dicit: ;4ntonii epistolae, Bruti con-
ciones falsa quidem in Augustum probra, sed multa
cum acerbitate habent , carmina Bibaculi et. Catulli
referta contumeliis Caesarum leguntur, sed ipse
divus Iulius, ipse divus Jugustus et tulere ista εἴ
reliquere, haud facile dixerim, moderatione magis
an sapientia. e

Easdem Bruti allocutiones Ovidius quoque intelligit,
cum in epistolis ex Ponto lib. 1. ep. 1, 23. dicit:

Nec vos hoc vultis, sed nec prohibere potestis :
Musaque ad. invitos officiosa venit.

Quidquid id est, adiunge meis. nihil impedit ortos
Exule servatis legibus urbe frui.

Quod metuas , non est: Antoni scripta leguntur,
Doctus et in promtu scrinia. Brutus habet.

Antonii scripta] Antonii triumviri epistolae v, pag. 457.

Brutus] Brutus quoque lectores babet, qui eius scripta, quamvis
auctor Augusto sit invisus, in scriniis servant. Quae vero scripta
Bruti ea sunt, quae Augusto sunt odio? non alia opinor quam
conciones, quas Brutus in bello contra Octavianum gesto habuit,
quaeque contumeliis iniuriisque erant refertae.

Incerta.

Marius Victorinus Ars grammat, p. 2456. ed. Putsch.
^ vel p. 8 ed, Gaisford. Messala, Brutus , Agrippa
scripserunt pro sumus simus.

458

XCV. M. Απίομδις (riumvir.

Natus anno 6714 (83). vel a. 668 (86): decessit enim
annos natus 53, vel, si alios sequeris auctores, 56. Plut.
Anton, c. 87. Quaestor a. 702 (52). Sed iam ante
quaesturam exercitui Caesaris in Gallia interfuit et mox
inter legatos eius maxime excellebat. Augur factus est
a. 704 (50). Tribunus pl. a. 705 (49), consilia Caesaris
acerrime adiuvit, eiusque in bello civili partes est secutus.
Consul a. 710 (44) cum Caesare, quo anno hic truci-
datus est. Inde bella civilia inter M, Brutum, Antonium
et Octavianum, mox inter Antonium et Octavianum.
Caeditur Alexandriae a. 724 (30). Plutarch. Antonius
c. 86. Conf. Drumann t. 4. p. 64 sqq. Weichert De
Cassio Parmensi p. 334 sqq.

De eloquentia Antonii extant testimonia plerumque
ea, quae ab adversariis eius, Cicerone et Octaviano,
dicta sunt, ita ut ne minima quidem ei tribuatur laus,
sed potius vituperetur atque irrideatur, Conf. Drumann
t. 1. p. 505. Habuit autem magistros dicendi Epidium
et Sextum Clodium. Suet. de Hhetorib. 4. 5. |

Plut. Antonius 2. '4nzosv ἐκ τῆς ᾿Ιταλίας εἰς τὴν
᾿βλλάδα καὶ διέτριβε τὸ τε σῶμα γυμνάζων πρὸς τοὺς
στρατιωτικοὺς ἀγῶνας καὶ λέγειν μελετῶν. ἐχρῆτο δὲ
τῷ καλουμένῳ μὲν ᾿Ασιανῷ ξήλῳ τῶν λόγων
ἀνθϑοῦντι μάλιστα κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν γρόνον, ἔχοντι δὲ
πολλὴν ὁμοιότητα πρὸς τὸν βίον αὑτοῦ χομπώωδη καὶ
φρυαγματίαν ὄντα καὶ κενοῦ γαυριάματος καὶ φιλοτιμίας
ἀνωμάλου μεστον΄. |

Sueton. Octavius c. 86. Marcum ntonium ut
insanum increpat Octavianus, quasi ea scribentem,
quae mirentur potius homines quam intelligant.
Deinde ludens malum et inconstans in-eligendo genere
dicendi ingenium eius , addit haec: Tuque dubitas,
Cimberne 4nnius an Veranius Flaccus imitandi sint
tibi, ita ut verbis, quae C. Salustius excerpsit ex
Originibus Catonis, utaris, an potius Jsiaticorum

454

oratorum inanis sententiis verborum volubilitas in
nostrum sermonem transferenda?

Suet, de Rhetor. 1. Paulatim et ipsa (rhetorica)
utilis honestaque apparuit, multique eam et praesidü
causa et gloriae appetiverunt. Cicero ad praeturam
usque graece declamitavit, latine vero senior quoque
et quidem cum Hirtio et Pansa. Cn. Pompeium qui-
dam historici tradiderunt sub ipsum civile bellum
repetisse declamandi consuetudinem, M. Antonium,
item Augustum, ne Mutinensi quidem bello omisisse.

Extitisse orationes Antonii, diserta testimonia veterum
auctorum comprobant. Idem sentiunt Falster (Memoriae
p. 15), et Westermann p. 207.

1. Oratio contra T. Anníum Milonem.

Ea est habita a. 702 (52). Antonius accusavit Mi-
lonem. Asconius in Milonianam p. 42. Jntra horam
secundam accusatores coeperunt dicere , Appius maior
et M. 4ntonius et P. Valerius INNepos. Usi sunt
ex lege horis duabus.

9. Concio tribunicia.

Ea est dicta a. 704 (50): eo die quo Antonius tri-
bunatum iniit,

Cic. ad Atticum 7, 8, 5. Habebamus in maribus
Antonii concionem habitam X Kal. Ianuar., in qua
erat accusatio Pompeii usque a toga pura, querela
de damnatis, terror armorum, in quibus ille, quid
censes, aiebat, facturum esse ipsum, si in possessionem
reipublicae venerit, cum haec quaestor eius infirmus
et inops audeat dicere?

ile] Pompeius. Conf. Wieland Epist. Cicer. T. 4. p. 75.
ipsum) Caesarem.

ὃ. Laudatio funebris C. Iulii Caesaris.
Eam Antonius consul dixit a. 710 (44) paucis diebus
post necem Caesaris. Conf. Drumann t. 1. p. 502.
Cic. ad Atticum XIV. 10. Caesar etiam in foro

458

combustus laudatusque miserabiliter, servique
et egentes in tecta nostra cum facibus immissi.

laudatus] orationem funebrem s. laudationem habuit Antonius.

Cic. ad Att. XIV. 11. Cum equidem concionem
lego, de tanto viro, de clarissimo cive, ferre
non queo , etsi iam ista ad risum... Sed memento: sic
alitur consuetudo perditarum concionum, ut nostri
illi, non heroes, sed dii, futuri quidem in gloria
sempiterna sint, sed non sine invidia, ne sine peri-
culo quidem.

Cic. ad Att. XV, 20. Quod ais, extrema quaedam
iam homines de re publica loqui et eos quidem viros
bonos: ego, quo die audivi illum tirannum in
concione clarissimum virum appellari, sub-
diffidere cepi.

Plut. Antonius 44. ἔτυχε μὲν οὖν ἐχχομιξομένου Καί-
σαροςρ; ὥσπερ ἔϑος qv, ἐν ἀγορᾷ διεξιὼν ἐγκώμιον,
ὁρῶν δὲ τὸν δῆμον ὑπερφυῶς ἀγόμενον καὶ κηλούμενον
ἐπέμιξε τοῖς ἐπαίνοις οἰχτον ἅμα καὶ δείνωσιν ἐπὶ τῷ
πάϑει καὶ τῶν λόγων τελευτῶν TOUG TE χιτωνίσκους τοῦ

, c , . - Rl
τεϑνηχοτος ῃμαγμένους καὶ διαχεχομμένους τοῖς ξίφεσιν
ἀνασείων xoi τοὺς εἰργασμένους ταῦτα χαλῶν παλαμναίους
xoi ἀνδροφόνους τοσοῦτον ὀργῆς ἐνέβαλε τοῖς ἀνϑρώποις,
ὡς τὲ τὸ μὲν σῶμα τοῦ Καίσαρος ἐν ἀγορᾷ καϑαγίσαι
συνενεγχαμένους τὰ βάϑρα καὶ τὰς τραπέζας, ἁρπάζοντας
δὲ τοὺς ἀπὸ τῆς πυρᾶς δαλοὺς ἐπὶ τὰς οἰκίας ϑεῖν τῶν
ἀπεκτονότων xoi προσμάχεσϑαι. ldem refert Plutarchus
in Bruto c. 20.

Suetonius Caesare c. 84. Laudationis loco consul
Antonius per praeconem pronuntiavit senatus con-
sultum , quo omnia ei divina simul atque humana
decreverat, item iusiurandum , quo se cuncti pro salute
unius adstrinxerant: quibus perpaucaaseverba
addidit.

Dio Cassius finxit orationem Antonii lib. 44, 36—49.,
quae nihil nisi mera vanaque declamatio est. Appianus
autem orationem Antonii ingenio satis convenientem
refert. Bell. Civil. 2, 144—146.

ἀδ6

4. Orationes adversus M. Tullium Ciceronem.

Eae sunt habitae a. 710 (44), iisque Ciceroni re-
spondit. eaedem a Plutarcho αἱ πρὸς τοὺς Φιλιππικοὺς
ἀντιγραφαί vocantur sive Antiphilippicae, cum contra
Ciceronis Philippicas sint scriptae. Conf. Heeren De
Fontibus Vit. Plutarchi p. 177. '

Cic. Philipp. 2, 12, 30. . Sed stuporem hominis
vel dicam pecudis adtendite. Sic enim dixit: M. Bru-
tus, quemego honoriscausanomino,cruen-
tum pugionem tenens Ciceronem exclama-
vit: ex quo intelligi debet, eum conscium
fuisse.

ib. c. 28. At quam crebro usurpat et consul et
Antonius!

Cic. Philipp. 3, c. 8. Sed quid fecit ipse? Cum
tot edicta proposuisset, edixit, ut adesset senatus
frequens a. d. VIII. Kal. Decembris: eo die ipse
non adfuit. .4t quo modo edixit? Haec sunt , ut
opinor, verba in extremo: Si quis non adfuerit,
hunc omnes existimare poterunt et interi-
tus mei et perditissimorum consiliorum
auctorem fuisse.

ibid. c. 9. Sententiolas edicti cuiusdam memoriae
mandavi, quas videtur ille peracutas putare: ego
autem , qui intelligeret, quid dicere vellet, adhuc ne-
minem inveni. Nulla contumelia est, quam
facit, dignus. Primum quid est dignus? Quid
est porro facere contumeliam? Quis sic logui-
tur? Deinde nec timor, quem denuntiat ini-
micus. Quid ergo? Nonne satius est mutum esse,
quam quod nemo intelligat dicere? En cur magister
eius, ex aratore orator factus, possideat in agro
publico populi romani campi Leontini duo milia
iugerum immunia, ut hominem stupidum magis etiam
infatuet mercede publica.

magister eius] Sextus Clodius.

457

facere contuneliam] | Quintil. 9, 3, 13. Nunc evaluit contumeliam
fecit, quod a Cicerone reprehendi notum est: affici enim con-
tumelia dicebant.

Plut. Cicero c. 41. 'vrw»iog δὲ τοῦ γάμου μνη-
σϑεὶς ἐν ταῖς πρὸς τοὺς Φιλιππικοὺς ἀντιγρα-
φαῖς ἐχβαλεῖν αὐτὸν φησι γυναίκα, nap ἢ ἐγήρασε,
χαριέντως ἅμα τὴν οἰκουρίαν ὡς ἀπράκτου χαὶ ἄστρα-
τέυτου παρασκώπτων τοῦ Κικέρωνος.

ἀντιγραφαΐὶς) quaeri potest, utrum Plutarchus duas illas orationes
intelligat, quas Antonius in senatu contra Ciceronem dixerat, an

Antonius alium librum contra Philippicas Ciceronis scripserit, an
denique rhetor quidam Antonii nomine librum ediderit.

Plut, Antonius 2. ὑπὸ ταύτης ὁ υἱὸς ᾿Αντώνιος ἐτράφη
μετὰ τὴν τοῦ πατρὸς τελευτὴν Κορνηλίῳ “Ἰέντλῳ γαμη-
ϑείσης, ὃν Κικέρων ἀπέκτεινε τῶν Κατιλίνα συνωμοτῶν
γενόμενον. " Avrij Óoxs τῆς σφοδρᾶς ἔχϑρας ᾿«ἀντωνίῳ
πρὸς Κικέρωνα πρόφασις καὶ ἀρχὴ γενέσϑαι. Φησὶ
γοῦν ᾿ΑΙντώνιος οὐδὲ τὸν νεκρὸν αὐτοῖς ἀποδοϑῆναι τοῦ
“έντλου πρίτερον ἢ τῆς γυναικὸς τοῦ Κικέρωνος τὴν
μητέρα δεηϑῆναι.

᾿Αντώνιος φησὶ] ἐν ταῖς πρὸς τοὺς Φιλιππικοὺς ἀντιγραφαΐῖς.

Extabant praeterea 4fntonii Epistolae adversus Oc-
tavianum a. 722 (32) Dione teste l. 50, 2. scriptae, (Sueton.
Aug. 70. Tacit. Ann. 4, 34. Ovid Ep. ex Ponto 4,4, 27.
Krause de Fontib. Suet. p. 36.) quibus rescripsit Asinius
Polio et Messala Corvinus, ut infra dicemus; et liber
de ebrietate sua , non ab ipso Antonio, sed a rhetore
quodam, ut Drumannus iudicat t. 4. p. 516, compositus.

XCVI. P. Cominius.

Utrum minor an maior natu Cicerone fuerit, parum
constat. .

Cic. Brut. 78, 274. Ne hos quidem equites ro-
manos, amicos nostros (praetereo), qui nuper mortui
sunt, P. Cominium Spoletinum, quo accusante de-
Jf'éndi C. Cornelium, in quo et compositum dicendi
genus et acre et expeditum fuit.

458

1. Oratio contra C. Cornelium de maiestate.

Acta est causa a. 689 (65).

Asconius in Cornelianam p. 59. JManio Lepido L.
Volcatio consulibus, quo anno praetor Cicero fuit,
reum Cornelium duo fratres Cominii lege Cornelia
de maiestate fecerunt. Detulit nomen Publius, sub-
scripsit Caius. lbid. p. 602. Extat oratio Cominii
accusatoris, quam sumere in manus est aliquod ope-
rae pretium, non solum propter Ciceronis orationes,
quas pro Cornelio habemus, sed etiam propter semet-
ipsam.

XCVII. M. Coelius Rufus.

Natus est a. 672 (82). Plinius Hist. Nat. 7, 49.
C. Mario Cn. Carbone III. cos. a. d. quintum Ka-
lend. Iunias M. Coelius Rufus et C. Licinius Calvus
eadem die geniti sunt, oratores quidem ambo, sed
tamen dispari eventu. Deinde M. Crasso et Cicerone
adolescens usus est dicendi magistris. Cic. p. Coelio c.
4. Quaesturam obtinuit ante annum 698 (56), quo anno
Cicero eum defendit. Tribunus plebis a. 702 (52). Ae-
dilis curulis a, 704 (50), Praetor a. 706 (48): quo anno,
cum res novas moliretur, interfectus est, annos 34 natus.
Livius Epit. CXI. Conf. Drumann t, 2. p. 411. Ellendt
p. CX.

Cicero Bruto c. 79. Nec M. Coelium praetereun-
dum arbitror , quaecunque eius in exitu vel fortuna
vel mens fuit , qui, quamdiu auctoritati meae paruit,
talis tribunus plebis fuit, ut nemo contra civium
perditorum popularem turbulentamque dementiam a
senatu et α bonorum causa. steterit constantius: quam
eius actionem multum tamen et splendida, et grandis
et eadem inprimis faceta et perurbana commendabat
oratio. Graves eius conciones aliquot fuerunt, acres
accusationes tres eaeque omnes ex reipublicae con-
tentione susceptae ; defensiones, etsi illa erant in eo
meliora quae dixi, non contemnendae tamen saneque
tolerabiles. | Hic cum summa voluntate bonorum

459

aedilis curulis factus esset, nescio quomodo discessu
meo discessit a sese, ceciditque, posteaquam eos
imitari coepit, quos ipse perverterat.
accusationes tres] accusavit primum C. Antonium, deinde L. Atra-
tinum. earumque causarum pro republica susceptlarum facit mentio-
nem Cicero in or. p. Coelio a. 698 habila, c. 32. Habet a M.
Coelio res publica duas accusationes vel obsides periculi vel
pignora voluntatis. — l'ertia accusatio in annum 703 (51) cadit.

Velleius 2, 68. M. Caelius, vir eloquio animo-
que Curioni simillimus, sed in utroque per fec-
tior, nec minus ingeniose nequam.

Velleius 2, 36. Iam pene supervacaneum videri
potest, eminentium ingeniorum. notare tempora. Quis
enim ignorat, diremptos gradibus aetatis floruisse
hoc tempore Ciceronem, Hortensium, saneque Cras-
sum, Catonem, Sulpictum , moxque Brutum, Calidium,
Coelium, Calvum et proximum Ciceroni Caesarem,
eorumque velut alumnos Corvinum ac Pollionem
Asinium.

Quintilianus 40, 1, 115. Multum ingenii in Coelio
et praecipue in accusando multa urbanitas , dignus-
que vir, cui et mens melior et vita longior contigisset.

ibid, 10, 2, 25. Quid ergo? non est satis omnia
sic dicere, quomodo M. T'ullius dixit? Mihi quidem
salis esset,: si omnia consequi possem. Quid tamen
nocerét ,.vim Caesaris, asperitatem Caelii, di-
ligentiam Pollionis , iudicium Calvi quibusdam in locis
assumere ?

ibid. 12,.40, 44. indoles Coelii oratoris laudatur.

ibid. 6, 3, 69. Cicero per allegoriam M. Coe-
lium, melius obiicientem crimina quam defendentem,
bonam dextram, malam sinistram habere dicebat.

Tacitus Dial. de Oratt. 18. 4ntiqui oratores sunt
horridi et impoliti et rudes et informes, et quos
utinam nulla parte imitatus esset Calvus vester aut
Coelius aut ipse Cicero.

ibid. c. 24. Quid ex Coelianis orationibus?
nempe eae placent , sive universae , sive partes earum,

460

in quibus nitorem et altitudinem horum temporum
agnoscimus. Sordes autem illae verborum et hians
compositio et inconditi sensus redolent antiquitatem,
nec quemquam adeo antiquarium puto , ut .Coelium
ex ea parte laudet, qua antiquus est.

ibid. c. 25. .4pud nos Cicero quidem ceteros eo-
rundem temporum disertos antecessit, Calvus autem
et Asinius et Caesar et Coelius et Brutus suo iure
et prioribus et sequentibus anteponuntur ; nec refert,
quod ínter se specie differant, cum genere consen-
tiant. Astrictior Calvus, numerosior 4sinius, splen-
didior Caesar, amarior Coelius, gravior Brutus,
vehementior et plenior et valentior Cicero; omnes
tamen eandem sanctitatem eloquentiae ferunt, ut si
omnium libros in manum sumseris, scias, quamvis
in diversis ingeniis, esse quandam iudicii ac volun-
tatis similitudinem et cognationem.

Plinius Epist. 4, 20. Gracchorum Catonisque ora-
tiones sane plurimae sunt circumcisae et breves,
longae autem et magnae Pollionis, Caesaris, Caelii,
in primis M. Tullii, cuius oratio optima fertur
esse, quae maxima.

Columella lib. 1. praefat. 30. ες Brutum aut
Coelium Pollionemve cum Messala et Calvo deter-
ruere ab eloquentiae studio fulmina illa Ciceronis.

1. Oratio in C. Antonium.

Causa est acta a. 695 (59). C. Antonius, Ciceronis
in consulatu collega, proconsul reversus ex Macedonia
provincia, et maiestatis et coniurationis Catilinariae reus
a M. Coelio adolescente est factus, et condemnatur
Cicerone frustra defendente. Conf. Drumann t. 1. p. 538,
t. 5, p. 606, Ellendt p. CXV.

Cic. pro Coelio c. 7. Itaque a maledictis pudi-
citiae ad coniurationis invidiam oratio est vestra
delapsa. — — Nimium multa de re minimte dubia
loquor. Hoc tamen dico: non modo si Coelius socius
coniurationis, sed nisi inimicissimus istius sceleris

464

fuisset, numquam coniurationis accusatione adoles-
centiam suam potissimum commendare voluisset.

ibid. c. 314. 4ccusavit C. Antonium collegam meum,
cui misero praeclari in rempublicam beneficii memo-
ria nihil profuit, nocuit opinio maleficii cogitati.
Postea nemini unquam concessit aequalium, plus ut
in foro, plus ut in negotiis versaretur causisque
amicorum , plus ut valeret inter suos gratia.

ibid. c. 32. JVeque enim potest, qui hominem
consularem, quod ab eo rempublicam violatam esse
duceret , in iudicium vocarit, ipse esse in republica
civis turbulentus; non potest, qui ambitu ne absolu-
tum quidem patitur esse absolutum, ipse inpune
umquam esse largitor. Habet a M. Coelio res pub-
lica, duas accusationes vel obsides periculi vel pignora
voluntatis.

hominem consularem] (ἃ. Antonium.
ambitu absolutum] L. Atratinum,

Scholia Bobiensia in orat. p. Flacco p. 229. C.
4ntonius collega Ciceronis M. Caelio Rufo accusante
non tantum pecuniarum repetundarum crimine, verum
etiam ob hanc coniurationem non ita pridem condem-
natus fuerat.

Schol. Bobiensia in Vatin. p. 321. Οὐ. Antonius,
qui collega M. Tullii fuerat in consulatu , reus factus
est accusantibus Q. Fabio Maximo et M. Coelio
Rufo.

Quintil. 4, 2, 423. Multum confert adiecta veris
credibilis rerum imago, quae velut in praesentem
rem audientes perducere videtur, qualis est illa M.
Coelii in Antonium descriptio: Namque ipsum offen-
dunt temulento sopore profligatum, totis praecordiis
stertentem, ructuosos spiritus geminare, praeclaras-
que contubernales ab omnibus spondis transversas
incubare et reliquas circumiacere passim; quae tamen
exanimatae terrore hostium adventu percepto, exci-
tare Antonium conabantur, nomen inclamabant, frustra

462

α cervicibus tollebant, blandius alia ad aurem invo-
cabat, vehementius etiam nonnulla feriebat.: Quarum
cum omnium vocem tactumque noscitaret, proximae
cuiusque collum amplexu petebat, neque dormire
excitatus neque vigilare ebrius poterat, sed semi-
somno sopore inter manus centurionum concubina-
rumque iactabatur." — Nihil his neque credibilius
fingi nec vehementius exprobrari nec manifestius
ostendi potest.

M. Coelii] loannes Savesberiensis in Policratico p. 607 eundem locum
affert. ,, Nunc sivis audi, quomodo MM. Coelius describit Anto-
nium.^ elc.

offendunt] offendunt Antonium centuriones , hostium εἰ adventum in-
dicaturi, Spalding. Antonius proconsul pluribus sociorum genlibus
bellum intulerat, sed a Dardanis repulsus est. Dio 38, 10. Livius
Epit. 103. Eius proelii meminit Coelius. ἣν

hostium] | ab hostium adventu percepto Saresberiensis,

a cervicibus] cervicibus Saresb.

alia] blandius aliae ad aurem, alíae vehementius invocabant, non-
nullae etiam feriebant. Saresb. ᾿

noscitaret] | nosceret Saresb.

Quintil. 9, 3, 58. Coelius in Antonium: Stupere
gaudio graecus.

9. Orationes in L. Sempronium Atratinum patrem de ambitu.

Coelius bis accusavit Atratinum ambitus, primum a.
697 (57): sed a Cicerone defensus absolvitur; deinde
a. 698 (56). Cic. p. Coel. 1. 3. 7. 23. 31. 32. Dru-
mann t, 2. p. 412. Ellendt scribit p. CXVL : , Altera
accusatio est C. Sempronii Atratini de ambitu, eodem
fere tempore acta vel anno ante quam ab illius filio
postularetur. Sie saltem a Pighio creditum est. Sed
cum filii Atratini aetatem considero, magis magisque in
id inclino, ut cursum vitae civilis et publicae ab hac
actione orsum Coelium credam, nondum quaestorium.*
— Ea opinio refellitur loco orationis Ciceronianae pro
Coelio c. 31. quo diserte dicit, Antonium primum,
deinde Atratinum a Coelio accusatum.

Cic. p. Coelio 1. Coelius adolescens illustri ingenio,

463

industria, gratia accusatur ab eius filio, quem ipse
in iudicium et vocat et vocavit.
vocat et vocavit] ex hoc loco elucet, eodem tempore Atratinum patrem

a Coelio, ipsumque Coelievm ab Átrativo filio accusatum.

ibid. 7. Quod haud scio an de ambitu et de cri-
minibus istis sodalium ac sequestrium similiter re-
spondendum putem. | Nunquam enim tam Coelius
amens fuisset, ut, si se isto infinito ambitu comma-
culasset , ambitus alterum accusaret, neque eius facti
in altero suspicionem quaereret, cuius ipse sibi per-
petuam licentiam optaret, nec si sibi semel periculum
ambitus subeundum putaret, ipse alterum iterum
ambitus crimine arcesseret.

ibid. c. 314. Fellem alio potius eum cupiditas
gloriae detulisset! sed abiit huius tempus querelae.
ZAccusavit C. Antonium collegam meum. — — Postea
nemini umquam concessit aequalium , plus ut in foro,
plus ut. in negotiis versaretur causisque amicorum,
plus ut valeret inter suos gratia. — tque nomen
amici mei de ambitu detulit, quem absolutum inse-
quitur, revocat, nemini nostrum obtemperat, est
violentior quam vellem.

9. Oratio pro se de vi contra Atratinum filium.

Acta est causa a. 698 (56). Vid. Drumann t, 2, p.
377. 413. Ellendt aliique hanc causam anno 700 (54)
assignant. L. Sempronius Atratinus filius, qui infra
inter oratores nominabitur, M. Coelium de vi reum
fecit, quod a Clodia aurum sumsisset, eo fine ut Dio,
legatus Alexandrinorum, Romae necaretur, et quod eidem
Clodiae venenum paravisset. Eum defenderunt M. Crassus
(v. p. 384.) et Cicero, cuius oratio extat.

Cicero p. Coelio c. 19. 4udistis cum pro se di-
ceret, audistis antea, cum accusaret : genus orationis,
facultatem , copiam | sententiarum atque verborum
perspexistis. tque in eo non solum ingenium elu-
cere eius videbatis, sed inerat ratio et bonis arti-
bus instituta et cura et vigiliis elaborata.

465

cun pro δὲ diceret] in hac causa Coelius primum dixit, deinde
Crassus, peroravit Cicero.

Sueton. De Clar. Rhett. 2. Hunc Plotium M. Cae-
lius in oratione, quam pro se de vi habuit, signi-
Jícat dictasse J4tratino, accusatori suo, actionem,
subtractoque nomine hordearium eum rhetorem appel-
lat, deridens ut inflatum ac levem et sordidum.

Plotiun] De L. P!otio Gallo rhetore v, supra pag. 380. Clodius
irrisit Atralinum accusatorem, quod non ipse accusalionem scrip-
sisset, sed opera L., Plotii rhetoris usus esset.

hordearium] ^ Cramer ad Schol. Iuvenalis Sat, XI, 193, p 454
scribit: ,Gladiatovibus victoribus in ludis circeusibus hordeum
praemium dabatur, unde ipsi hordearii vocantur. Callíde ergo M.
Coelius rhetorem hordearium appellat, comparatione facla cum
gladiatoribus, qui in missu hordeario hordeum pro praemio victoriae
tulerunt, quos et ideo inflatos fuisse, cetera, δὶ genus spectas vitae

. et conditionem, leves ac sordidos nemo infiliabilur. Conf. Ianus
Dousa ad Horatium p. 679.* — "Westermann Gesch, d. Griech.
Beredsamk. p. 159 comparat /feívaQxog ὃ κρίνδενος 4ημοσ-
Sévgg.

Quintil. XI, 1, 51. Quod mire M. Coelius in defen-
sione causae, qua reus de vi fuit, comprehendisse vide-
tur mihi: Ne cui vestrum atque etiam omnium , qui
ad rem agendam adsunt, meus aut vultus molestior,
aut vox immoderatior aliqua aut denique, quod mini-
mum est, iactantior gestus fuisse videatur.

Quintil. 8, 6, 53. | Haec allegoria, quae est ob-
scurior, aenigma dicitur , vitium meo quidem iudicto,
quo tamen et poetae utuntur et oratores nonnum-
quam, ut Coelius quadrantaríam | Clytemnestram et
in triclinio coam, in cubiculo nolam.

quadrantariam] — Coelius Clodiam, P, Clodii sororem, corruptissimam
mulierem quadraptariam appellat tamquam meretricem nequissimam,
quae quadrante corpore quaestum faciat, Gonf. Drumann t. 2. p.
381, qui ceteras quoque explicationes huius vocabuli affert.

Clytemnestram] | Coelius Clodiam Clytemnestram vocat, ut quae Me-
tellum maritum suum velut altera Clytemnestra trucidaverit. Cic. p:
Coelio 24. 29.

coam-nolam] Kichstàdl in programmate a. 1824 putat, Clodiam dic-
tam esse et Coam et Nolam quasi ex Co insula et Nola urbe Cam-

465

paniae oriundam, Sed verum esse ait, quod Spalding monuit, miram
esse et infrequentem qguadrantariíae iniuriam ut eadem sit nola.
Adiicere poterat, feminam procacem lascivamque in triclinio et ad
πρᾶγμα tantum allieientem ne dici quidem posse Coam. itaque
transponenda censet verba δέ in triclinio Nolam (quae nolle se
simulat) in cubiculo Coam (quae lubenter coit.) Aliter illustrat hoc
aenigma Fr. C. Forberyius, peritissimus harum rerum arbiter atque
exislimator, in Antonii Panormitae Hermaphrodito p. 233, ,, Clodia
coa dicitur, quod voluit in triclinio coire, nola, quod noluit in cu.
biculo. Nam quod miratur Spaldingius infrequentem quedrantariae
iniuriam , ut eadem sit nola, vereor, ne nodus quaeratur in scirpo.
Quidni dicamus, Clodiam Messalinae instar facilitate adulterorum
in fastidium versam ad incoguitas libidines profluxisse, ita ut nollet
in tenebris sumi, vellet autem non modo admissa luce, sed ad-
missis eliam testibus viventibus, spectatum uisi iacentem, certe

euntem aot redeuntem ?* —

Huc vulgo trabitur locus Festi.

Festus p. 182. Oreae freni. Cato Originum l. 11].
equos respondit : oreas mihi inde, tibi capeflagellum.
Coelius pro se apud populum: equüsque mihi sub
feminibus occisus erat, oreas detraho inspectante
L. Stertinio.

Coelius pro se] Spalding ad Quintil, XI, 1, 51. orationi Coelii
tribuit pro se de ví, de qua nunc loquimur. Ellendt vero p. CXIV.
M. Catonis et Goelii nomeu a librariis permutatuin arbitratar, item
Westermannus p. 209 Catoni tribvit. Sed, si ita res se haberet,
Festus potius scripsisset: Cato Originum l. III etc. Idem pro se
apud populum. ideo assentiar Lioni in edit, Fest. C. O. Mülleri
p. 441; qui pro Coelio Laelium corrigendum putat. Vid. supra
pag. 174. Paulo.post p. 469. alterum exemplum Coelii et Laelii
commutati afferemus.

4. Oratio pro M. Saufeio.

Acta est causa a. 702 (59).

Asconius in Milonianam p. 54. Post Milonem
eadem lege Pompeia primus est accusatus M. Sau-
f*eius M. f., qui dux. fuerat in expugnanda taberna
Bovillis et Clodio occidendo. 4ccusaverunt eum L.
Cassius, L. Fulcinius, C. Valerius. | Defenderunt
M. Cicero, M. Coelius obtinueruntque, ut una

sententia, absolveretur.
Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 30

ἀθύ

9. Oratío adversus Q. Pompeium Rufum.

Acta est causa a. 703 (54). Cum Q. Pompeius Rufus
tribunus pl. esset a. 702 (52) una cum M. Coelio,
atque causa ageretur Milonis: Coelius adiuvit Milonem,
Q. Pompeius autem ei adversatus est, et turbas excita-
vit. Quare Coelius postea eum de vi reum fecit, et
condeinnavit. Valerius Max. 4, 2, 7. Drumann t. 2.
p. 444. Ellendt p. CXVII. Haec est tertia Coelii accu-
satio, culus in Bruto c. 79. mentionem facit Cicero.
Manutius autem putabat, tertiam accusationem esse in
Decimum Laelium , contra quem eum in causa quadam
dixisse, ex Quintiliano 6, 2, 39 constat. Sed incertum
est, utrum Coelius Laelium accusaverit, an potius (quod
magis probabile videtur) in causa quadam contra eum
dixerit, cum adversarii esset patronus. Pompeium Rufum
autem ab eo accusatum constat: testis est Valerius
Maximus l. ἃ, 2, 7. Coelii Rufi ut vita inquinata,
ita misericordia, quam Q. Pompeio praestitit, pro-
banda. cui a se publicaquaestione prostrato,
cum mater Cornelia fidei commissa praedia non
redderet, atque iste auxilium suum litteris implo-
rasset, pertinacissime absenti adfuit. ^ Recitavit et
eius epistolam iudicio ultimae necessitatis indicem,
qua impiam Corneliae avaritiam subvertit. factum
propter eximiam humanitatem, ne sub Coelio quidem
auctore repudiandum.

publica quaestione] i. e. Pompeius Rufus a Coelio iudicio publico
accusatus et condemnatus est.

6. Concio de aquis.
Eam Coelius aedilis curulis a. 704 (50) habuit.

Frontinus De Aquaeductibus c. 76. p. 127 ed. Adler.
Cuius rei causa est fraus aquariorum, quos aquas
ex ductibus publicis in privatorum usum derivare
deprehendimus. Sed et plerique possessorum, e quo-
rum agris aqua circumducitur , inde formas rivo-
rum perforant, unde fit, ut ductus publici hominibus

467

privatis vel ad hortorum usum itinera suspendant.
4c de vitiis eius modi nec plura nec meliora dici
possunt , quam a Coelio Rufo dicta sunt in ea con-
cione, cui titulus est De aquis.

Coelius ad Ciceronem l|. 8, 6, 4. Sed dici non
potest, quomodo hic omnia iaceant. Nisi ego cum
tabernariis et aquariis pugnarem, veternus civi-
tatem occupasset. ,

1. Oratio adversus Calpurnium Bestiam veneficii.

Coelius Calpurnium Bestiam veneficii (nescio quo
anno) accusavit, ut qui uxorés suas aconito necasset. Haec
causa diversa ab altera, qua L. Calpurnius Bestia a.
698 (56) ambitus postulatus est. Tacit. Dial. de Orat.
39. Drumann T. 2. p. 97. |

Plinius Hist. 27, 2. Constat omnium venenorum
ocissimum esse aconitum, et tactis quoque genitalibus
feminini sexus animalium eodem die inferre mortem.
Hoc, fuit venenum, quo interemtas dormientes a. Cal-
purnio: Bestia, uxores M. Caecilius accusator obi ecit.
Hinc illa atrox peroratio eius in digitum.

M. Caecilius] M. Coelius correxit Ruhnkenius ad Velleium 2, 68.

Garatonius ad Milonianam p. 207 ed Orell. Coelio enim cognomen
accusatoris maxime convenit.

Incerta.

Quintil. 1, 6, 29. M. Coelius se esse hominem
frugi vult probare, non quia abstinens sit (nam id
ne mentiri quidem poterat), sed quia utilis multis,
id est, fructuosus, unde sit ducta. f rugalitas.

M, Coelius] in defensione causae, qua reuse de vi fuit, Spalding

ad Quintil. AI, 1, 51.

utilis multis] multorum enim patronus esse solebat,

Quintil. 4, 6, 42. Neque tuburchinabundum
et lurchinabundum iam in nobis quisquam ferat,
licet Cato sit auctor, nec hos lodices, quamquam
id Pollioni placet, nec gladiola, atqui Messala
dixit, nec parricidatum, quod in Coelio vix

.«

468

tolerabile videtur, nec collos mihi Calvus persua-
serit, quae nec ipsi iam dicerent.

Coelio] M. Coelium Rufum oratorem, non Coelium Antipalruim histo-
ricum intelligendum, ex eo probabile fit, quod coniungitur cum
aequalibus suis oratoribus, Pollione, Messala, Calvo, ut contra
Spaldingium recte animadvertit Ellendt p. CXIII.

Quintil. 4, 5, 64. Ne in a quidem atque s litteras
exire temere mdsculina graeca nomina recto casu
patiebantur, ideoque et apud Coelium legimus Pelia
cincinnatus et apud Messalam Bene fecit
Euthia et apud Ciceronem Hermagora, ne mire-
mur, quod ab antiquorum plerisque Aenea et 4n-
chisa sit dictus.

Coelium] Coelius orator intelligitur, ut ex ceteris, quorum fit mentio,

probabile fit. M. Coelius Rufus in oratione, opinor, pro se de vi

nescio quem Peliam cincinnatum salse vocavit, cum ipse ab Atra-

tino Iason pulchellus nominatus esset; qua de re infra in Atratino
oratore dicemus.

Quintil. 6, 3, 39 et 44, Narrare quae salsa sint,
inprimis est subtile et oratorium, ut Cicero pro
Cluentio narrat de Cepasio atque Fabricio, aut M.
Caelius de illa D. Laelii collegaeque eius in provin-
ciam festinantium contentione. Sed in his omnibus
cum elegans et venusta exigitur tota expositio, tum
id festivissimum est, quod orator adiicit. Coelius
cum omnia venustissime finxit, tum illud ultimum:
Hic subsecutus quomodo transierit , utrum rate an
piscatorio navigio, nemo sciebat. Siculi quidem , ut
sunt lascivi et dicaces, aiebant in delphino sedisse

δὲ sic tamquam. 4Ariona, transvectum.

Coelius] in causa alioqui ignota, Manutius, ut supra diximus p. 466.
Laelium a Coelio accusatum arbitratus est,

D. Laeli] Pighius coniicit, Laelium quaestorem fuisse in Sicilia a.
700 (54). Res prorsus incerta.

Plinius Hist. Nat. 35, 12, 46, Samia testa matris
deum sacerdotes, qui Galli vocantur , virilitatem am-
putare, nec aliter citra perniciem, M. Coelio cre-

469

damus, qui linguam sic amputandam obie.-
cit gravi probro.

Rufinianus De figuris p. 211. .pophonema, sen-
uentia responsiva ut apud Caelium Fac velis:
perficies. Apud Tullium : Litterarum radices ama-
ras, fructus dulces.

apud Caelium] Caecilium corrigit Ruhnkenius poetamque comicum
intelligit.

Priscianus t. 1. p. 921. Coelius: Nullae nationi
tot, tantás, tam continuas victorias, tari brevi spatio
datas arbitror quam vobis.

Coelius] Krehl Coelio Antipatro historico id fragmentum tribuit, nec
aliter Ulrici (Antike Historiographie p. 115), qui eum orationes
suas forenses historiis immiscuisse existimat. Sed Huhnkenius ad
Velleium 2, 68. Coelio oratori vindicat, eique assentitur Krause
Vitae et Fragmenta Historicorum p. 194. atque Ellendt p. CXVII.
concioni eius de aguie& ad populum inserendum scribit. Sed cum nes-
ciam, quomodo Coelius in oratione de fraude aquariorum illam
seutentiam proferre possel, nec omnino excogitare possim , quando
in orationibus suis eam dixerit, Laelio potius ea verba tribuenda
puto, qui multas de republica ad populum orationes habuit, et lau-
dationem Africani minoris scripsit (v. p. 17 4.), in cuius potissimum aetate
ea sententía, quae a Prisciano serváàta est, quam maxime in apimo
atque ore hominum versata est. Coelium et Laelium non ráro in
codicibus commutari, supra diximus p. 465.

vobis] nobis coniicit Krehl

Priscian. t. 1. p. 370. Coelius: Ex scriptis eorum
qui veri arbitrantur, passive ὑπολαμβάτονται.
Coelius] Dubito, utri polius, oratori an historico, sit tribuendum.

Editores Fragmentorum Historicorum cuncti Coelio Antipatro vindi-

cant: quibus assentiendum puto,

Priscian. t. 1. p. 566. M. Coelius de vestitu et
vehiculis: Nam periniurium siet, cum mihi ob eos
mores, quos prius habui, honos detur; ubi datus
sit, tum uti eos mutem atque alii modi sim.

M, Coelius] idem locus bis a Prisciano p. 243 et 276 affertur,

sed utroque loco recte Catoni tribuitur. Catonis enim est et ex

oratione censoria desumtus, ut supra inonui pag. 76.

470

Diomedes p. 44. ed. 1526. Hietare et hiatare ve-
teres. dixerunt . . . . Coeli:s: Sequere tu me, qui
mihi oscitans hietansque astas.

Coelius] totus hic locus ia edit. Putschii melius legitar, nec Coelio
oralori, sed Caecilio comico tribuitur. . Apad Putschium enim p.
336 sic legimus: £Hietare et hiatare veterea dixerunt . . . Caeci-
lius Sequere me. praei hercle tu, qui mihi oscitans hietansque
restas, Haec verba Spengelius, vir amicissimus, fragmentis Caecilii
p. 58 convenienter apteque sic inseruit :

A... sequere me. B. Praei hercle tu qui mi oscitane ,
hietaneque restas.

Barthii adversaria 38, 14. p. 1748. Ex lexico vetere

Terentiano: z4diuvant sermonem ex abundanti addita.

— Coelius: haec caterva plena gladiatorum cum suum
sibi alium socium socius.

Coelius] Barthius p. 1750 adnotat: ,Coelii verba ita legenda viden-
tur: Haec paterna poena gladiatorum, consumit suum sibi alium
socium s80ciue, ἴῃ membranis scriptum fuit primo Caecilius, sed
duae litterae erasae et expunctae sunt, Ego nihilominus Caecilio
magis convenire quam Coelio arbitror. * — Assentior, sed verba
Caecilii corruptissima sunt, et doleo, Spengelium hunc locum praeter-

misisse.
Hauptii Inedita latina p. 99. —Salientes aquarum
generis masculini, ut Caelius perpetuum salientem.

Caelius] in concione de aquis eo vocabulo usus esse videtur.

XCVIII. M. Caecilius.

Intelligendus potius M. Coelius , ut in Coelii oratione
adversus Calpurnium Bestiam p. 467. diximus.

XCIX. M. Favonius.

In edit. priore orationem pro lege Licinia, quae a
Gellio Favorino tribuitur, M. Favonio vindicandam
arbitrabamur, sed postea huius me opinionis poenituit,
ut in Favorino oratore diximus pag. 207.

C. C. Licinius Macer Calvus.

Filius C. Licinii Macri historici, de quo supra dietum
est p. 385. Natus est a. 672 (82). Plinius Hist. 7, 49.

ἀ74

C. Mario Cn. Carbone 11]. coss. a. d. V. Kal. Iu-
nias M. Caelius Rufu; et C. Licinius Calvus eadem
die geniti sunt, oratores quidem ambo, sed tamen
dispari eventu. De magistratibus eius nihil constat:
nam mature mortuus est, id est, anno 707 (47), ut
Ellendt p. CXIX. et Clinton in Fastis ad annum 708 [46]
seribunt, vel a. 706 (48), ut Weichert existimat Poet.
lat. Rel, pag. 108.

Cicero scribit ad Trebonium a. 707 (47) l. 15, 24.
]llas Calvo literas misi, non plus quam has, quas
nunc legis, existimans exituras. Aliter enim scribimus,
quod eos solos, quibus mittimus, aliter, quod multos
lecturos putamus. Deinde ingenium eius melioribus
extuli laudibus, quam tu id vere potuisse fieri pu-
tas. Primum (quod ita iudicabam) acute movebatur,
genus quoddam sequebatur, in quo iudicio lapsus,
quo valebat, tamen assequebatur, quod probaret.
Multae erant et reconditae litterae , vis non erat.
Ad eam igitur adhortabar. | In excitando autem et
acuendo plurimum valet, si laudes eum quem cohor-
tere. Habes de Calvo iudicium et consilium meum;
consilium , quod hortandi causa laudavi; iudicium,
quod de ingenio eius valde existimavi bene.

Cicero Bruto c. 81. Facienda mentio est duorum
adolescentium, qui si diutius vixissent, magnam essent
eloquentiae laudem consecuti. — C. Curionem te et
C. Licininm Calvum arbitror dicere. — Calvus ora-
tor fuit tum litteris eruditior quam Curio, tum
etiam accuratius quoddam dicendi et exquisitius affe-
rebat genus: quod quamquam scienter eleganterque
tractabat , nimium tamen inquirens in se atque ipse
8486 observans, metuensque ne vitiosum colligeret,
etiam verum sanguinem deperdebat. | taque eius
oratio, nimia religione attenuata, doctis et attente
audientibus erat illustris, a multitudine autem et a
foro, eui nata eloquentia est, devorabatur. 4tticum
se Calvus dici oratorem volebat; inde erat ista exi-
litas, quam ille de industria consequebatur.

472 ΄

Velleius 2, 36. Quis enim ignorat, diremtos gra-
dibus aetatis floruisse hoc tempore Ciceronom, Hor-
tensium, saneque Crassum, Catonem, Sulpicium, mox-
que Brutum , Calidium , Coelium, Calvum et proxi-
mum Ciceroni Caesarem, eorumque veluti alumnos
Corvinum ac Pollionem 4sinium.

Columella de re rustica lib. 4. Praefat. 6. 30. JjVec
Brutum aut Coelium Pollionemve cum Messala et
Calvo deterruere ab eloquentiae studio fulmina illa
Ciceronis.

Plinius Epistol. 1, 2. T'entavi imitari Demosthe-
nem semper tuum, Calvum, nuper meum figuris dum-
taxat orationis. Nam vim tantorum virorum pauci ,
quos aequus amavit, assequi possunt. Nec. materia
ipsa huic aemulationi repugnavit : non tamen omnino
Marci nostri ληκύϑους fugimus.

Calvum] vide de hoc loco Spalding in Quintil. 10, 1, 115. ^ Osann

ad Apuleiun p. 18.

Seneca Controversiarum lib. 3, 19. p. 256. . Calvus
diu cum Cicerone iniquissimam litem de principatu
eloquentiae habuit, violentus accusator et concitatus
fuit. | Solebat praeterea excedere subsellia sua, et
impetu elatus usque in adversariorum partes trans-
eurrere. Et carmina quoque eius, quamvis iocosa
sint, plena sunt ingentis animi. Compositio quoque
elus in actionibus ad exemplum Demosthenis riget ,
nihil in illa placidum , nihil lene est, omnia et citata
et fiuctuantia..

diu cum Cicerone] Calvus Ciceronis aemulus, inde ab auno fere

696 usque ad a. 706. multi enim Calvum Ciceroni praeferre sole-

bant, ut ex Quintiliano elucet.

Quintilian. 10, 1, 115. Inveni qui Calvum praefer-
rent omnibus, inveni qui Ciceroni crederent ," eum ni-
mia contra se calumnia verum sanguinem perdidisse ,
sed est et sancta et gravis oratio et custodita et
frequenter vehemens quoque. — Imitator autem est
Atticorum , fecitque illi properata mors iniuriam, si
quid adiecturus sibi , non si quid detracturus fuit.

473

ibid. 10, 2, 25, Quid ergo? non est satis omnia
sic dicere, quomodo M. Tullius dixit? Mihi quidem
satis esset, si omnia, consequi possem. Quid tamen
noceret, vim Caesaris, asperitatem Caelii, diligen-
tiam Pollionis, iudicium Calvi quibusdam in locis
assumere.

ibid. 12, 410, 44, sanctitas Calvi oratoris lau-
datur.

Tacitus De Oratoribus c. 48. Servius Galba, C.
Carbo, quosque alios merito antiquos vocaverimus ,
sunt horridi et impoliti et rudes et informes, et quos
utinam nulla parte imitatus esset Calvus vester aut
Coelius aut ipse Cicero.

ibid, c. 18. Legistis utique et Calvi et Bruti ad
Ciceronem missas epistolas, ex quibus facile est de-
prchendere, Calvum quidem Ciceroni visum exsan-
guem et attritum, rursus Ciceronem a Calvo male
audisse tanquam solutum et enervem.

ibid. c. 25. Cicero ceteros eorundem temporum
disertos antecessit, Calvus autem et Asinius et Caesar
et Coelius et Brutus suo iure et prioribus et sequen-
tibus anteponuntur , nec refert quod inter se specie
differant, cum genere consentiant. adstrictior
Calvus, numerosior .;ísinius, splendidior Caesar,
amarior Coelius, gravior Brutus, vehementior et
plenior et valentior Cicero: omnes tamen eandein
sanctitatem eloquentiae ferunt, ut si omnium pariter
libros in manum sumseris , scias, quamvis in diversis
ingeniis, esse quandam iudicii ac voluntatis similitu-
dinem et cognationem.

Appuleius in Apologia t. 2. p. 589 ed. Bosscha.
Quamcumque orationem struxerit vitus, ita illa
erit undique sui perfecte absoluta, ut in illa nec Cato
gravitatem requirat nec Laelius lenitatem nec Grac-
chus impetum nec Caesar calorem nec Hortensius
distributionem nec Calvus argutias nec parsimo-
niam Salustius nec opulentiam Cicero.

Fronto p. 471. Contionatur Cato in feste, Grac-

474

chus turbulente, Tullius copiose: iam in iudiciis sae-
vit idem Cato, triumphat Cicero; tumultuatur Grac-
chus, Calvus rixatur.

Calvum unam et viginti orationes reliquisse , certum
est, quarum vix decem fere habemus notitiam.

1. Orationes in Vatinium.

Causa celeberrima Calvi, quam adolescens egerat, ut
ex Quintiliano et Tacito patet. Quintil. 12, 6, 1.
Agendi initium sine dubio secundum vires cuiusque
sumendum est. Neque ego annos definiam, cum De-
mosthenem puerum admodum actiones pupillares ha-
buisse manifestum sit, Calvus, Caesar, Pollio mul-
tum ante quaestoriam omnes aetatem gravis-
sima iudicia susceperint , praetextatos egisse quosdam
sit traditum , Caesar 4ugustus XII natus annos aviam
pro rostris laudaverit. 'Tacit. De oratoribus c. 34.
INNonodecimo aetatis anno L. Crassus C. Carbonem,
uno et vicesimo Caesar Dolabellam, altero et vicesimo
ZAsinius Pollio C. Catonem, non multum aetate
antecedens Calvus Vatinium iis orationibus in-
secuti sunt, quas hodieque cum admiratione legimus:
unde apparet, Calvum non multo maiorem natu fuisse
quam viginti duos annos, cum Vatinium in ius vocaverat.
Sed non semel tantum Vatinium accusavit sed ter:
.primum a. 696 (58), deinde a. 698 (56), postremo a.
700 (54). Atque diligentius sane sunt eae causae distin-
guendae, quam adhuc factum est. Ellendt putat, Vati-
nium a Calvo bis accusatum: prioremque causam in an-
num 696 (58), cum Calvus XXIV annos erat natus,
alteram in annum 700 (54) cadere. Weichert autem p. 109
una tantum actione a Calvo Vatinium reum factum dicit
anno 699 (55). Orellius item in Onomastico s. n. Licinius
Calvus scribit: a. 699 pluribus actionibus P. Vatinium
ambitus reum fecit, Ego autem existimo, Ellendtium vere
iudicasse, cum diceret, a Calvo a. 696 (58) primum
Vatinium de vi accusatum. Id confirmant Scholia Bo-

475

biensia in Orat. in Vatinium p. 323: , Haec facta sunt,
cum reus esset de vi P. Vatinius accusante C. Licinio.
Nam cum praetor C. Memmius (a. 696) quaesitorem
sortito facere vellet , et Vatinius postularet , ut ipse
accusator suus mutuas reiectiones de quaesitoribus fa-
ceret , conspirati quidam pro ipso V'atinio immissi tri-
bunal conscenderunt , et sortes, quae intra urnam con-
tinebantur , dispergere adgressi sunt, atque ita effectum
est gratiose per P. Clodium, ut omnia secundum vo-
luntatem suam V'atinius obtineret.* — Conf. Cic. Or.
in Vatinium c. 14, atque Pighius t. 3. p. 360.

Nunc ad alteram accedamus causam, quae in a. 698
(56) cadit: tum enim ab eodem Calvo Vatinius iterum in
iudicium vocatus est, eodem tempore, quo Cicero in
Vatinium dixit. Cicero in Vatinum 4, 14. De te
autem homines quid sentiant, in honore experti su-
mus, in salute exspectamus. Schol. Bobiensia ad
hune locum pag. 316. (Cicero dicit) huic P'atinio et
honorem quaesturae post omnes novissimo loco da-
tum et adhuc damnationis eius nutare fortunam:
nam reus postulatus erat accusatore C. Licinio
Calvo. Cic. ad Q. fratrem l, 2, 4. in epistola a. 698
seripta: Patinium arbitratu nostro concidimus, diis
hominibusque plaudentibus. Quin etiam Paullus no-
ster cum testis productus esset in Sestium, confir-
mavit se nomen V'atinii delaturum, si Macer Lici-
nius cunctaretur, et Macer a Sestii subselliis sur-
rexit ac se illi non defuturum affirmavit.

Macer Licinius] non alius est uisi C. Licinius Macer Calvus, Ma-
cri filius. — Pater enim (quem alii ἢ. !. intelligunt) iam a. 688
(66) extinctus est, ut supra retulimus p. 385. Errat igitur Klotz, qui
in "T. Ill. Orationum Ciceronis p. 1023 scribit, Vatinium accusatum
esse ἃ C. Licinio Macro patre et a Calvo filio. In Onomastico
quoque Z'ulliano p. 354, error videtur cominissus, cum ille Licinius
Macer, qui in hac epistola Cic. memoratur, alius esse dicatur atque
Licinius Macer Calvus. Veritatem perspexit Dramann t. 4. p. 195.
Tertia autem causa in Vatinium Calvi et celeberrima

quidem erat ea, quam egit a. 700 (54) L. Domitio
Ahenobarbo Appio Claudio coss, (Ascon. in Scaurianam

476

p. 18.). Vatinius enim malis artibus Caesaris adiutus
praeturam a. 699 (55) obtinuit, M. Cato autem repulsam
tulit: qua re Calvus ira commotus, Vatinium anno 700(54)
praetura iam gesta ambitus accusavit, Cicerone defendente.

Conf. Val. Max. 4,2, 4. Plut. Cato 42. Pomp. c. 52,
Garatonius in Plancianam p. 254 ed. Orelli. In hac
accusatione Calvus nec Pompeio nee Caesari, opinor, pe-
percit, quos etiam in carminibus suisjlacessere solebat.
Sueton. Caes. 49 et 73.

Extant fragmenta orationum , quas in tertia causa, opi-
uor, in Vatinium habuit.

Tac. Dial. de Orator. c. 24, Jpse mihi Calvus,
cum unum et viginti, ut puto, libros reliquerit,
vix in una et altera oratiuncula satisfacit nec dis-
sentire ceteros ab hoc meo iudicio video: quotus
enim quisque Calvi in 4sitium aut in Drusum legit?
at hercule in hominum studiosorum manibus versantur
accusationes, quae in Vatinium inscribun-
tur, ac praecipue secunda ex iis oratio. est
enim verbis ornata et sententiis, auribus
iudicumaccommodata , ut scias ipsum quoque Cal-
vum intellexisse, quid melius esset, nec voluntatem
ei , quo sublimius et cultius diceret, sed' ingenium ac
vires defuisse.

Seneca controvers, 3, 19. p. 256. Calvus usque
eo violentus accusator et concitatus fuit , ut in media
actione elus surgeret V'atinius reus, et exclamaret :
Rogo vos, iudices, num, si iste disertus est, ideo
me damnari oportet?

Catullus Carm. 54.

Risi nescio quem modo e corona,
qui, cum mirifice Vatiniana
meus crimina Calvus explicasset ,
admirans ait haec manusque tollens ,
Di magni, salaputium disertum !
salapulium] | Seneca Conlrov. 3, 19. Erat Calvus parvulus statura,

propter quod etiam Catullus in hendecasyllabis vocet ilum sala-

putium disertum.

477

Seneca Epistol. 94, 711α in 'atinium Calvi repetenda
sententia est: Factum ambitum scitis, et hoc vos scire
omnes sciunt.

Quintil. 6, 1, 13. Egregie in Vatinium Calvus,
Factum , inquit, ambitum scitis omnes, et hoc vos
Scire omnes sciunt.

ambitum] ex tertia oratione petitum videtur.

Quintil. 9, 2, 25. Calvus Vatinio: Perfrica fron- -.
tem et dic te digniorem, qui praetor fieres, quam
Catonem.

quam Catonem] ex terlia oratione sumtum. ldem fragmentum apud
Isidorum extat Origin. 1. 2, 21, 30.

Quintil. 6, 3, 60, Sunt quaedam verisimilia, unde
Vatinius dixit hoc dictum, cum reus agente in eum
Calvo frontem candido sudario tergeret, idque ipsum
accusator in invidiam vocaret, quamvis reus sum,
inquit, et panem candiduin edo.

inquit, et] delendum et.

Aquila Romanus p. 183. ed. Ruhnk. Egregie et, ut
mihi videtur , feliciter Licinius Calvus in Vatinium :
Non ergo pecuniarum magis repetundarum quam —.
maiestatis , neque maiestatis magis quam Plautiae legis,
neque Plautiae legis magis quam ambitus , neque am-
bitus magis quam omnium legum omnia iudicia
perierunt. |

Calvus] idem fragmentum extat apud Quintilianum 1|. 9, 3, 56

Gradationis exemplum est et Calvi; non ergo magis pecuniarum

repetundarum quam maiestatis , neque maiestatis magis quam

Piautiae legis, neque Plautiae legis magis quam ambitus , neque

ambitus magis quam omnium legum iudicia perierunt. atque apud

Diomedem l. 2. p. 443: Item Gallus (leg. Calvus): non ergo

magis pecuniarum repetundarum quam maiestatis , neque maie-

statis magis quam Plautiae legis. neque Plautiae legis quam am-
bitus , neque ambitus magis quam omnium legum.

Iulius Severianus Syntom, Rhetor. p. 342. — Livorem
simul movemus cum odio, ut Calvus in Vatinium cum
dicit: Hominem nostrae civitatis audacissimum, de —.
factione divitem, sordidum , maledicum accusabo.

478
accusabo] sic Rohuken ad BRutilium p. 184. pro vulgato accusato.

Charisius p. 133. vehementissime pro fortissime et
vere. Calvus in Patinium: vehementissime probare.
Conf. infra oratio in Fuscinium ambitus.

2. Oratio pro P. Sestio.

Causa acta est a. 698 (56). Argumentum causae
notum, cum Ciceronis pro eodem Sestio extet oratio.

Scholia Bobiensia in orat. pro Sestio p. 202. Hanc
eandem causam plurimi defenderunt, in quis fuit Q.
Hortensius, M. Crassus, C. Licinius Calvus par-
tibus inter se distributis, quas in agendo tuerentur.
Tullius peroravit.

C. Licinius) praenomen correxi. vulgo legitur L. Conf. Drumann
t. 5, p. 665.

8. Oratio pro C. Porcio Catone contra Asinium Pollion em.

Acta est causa a. 700 (54) C. Cato, homo tur-
bulentus et audax, postquam in tribunatu a. 698 (56)
multas turbas excitasset, in iudicium vocatur ab Asinio
Pollione adolescente a. 700 (54). Eum defendit Calvus
et M. Seaurus (Asconius in Scaurianam p. 19), et ab-
solvitur auctore Pompeio. Cic. ad Atticum IV. 48,
16, 17. Conf. Thorbecke De Asinio Pollione p. 65.
Weiehert p. 109. 412. Drumann t. 2. p. 3. t. 4. p. 516.
527. Ellendt autem opinatur, M. Catonem Uticensem,
non C. Catonem ab Asinio Pollione accusatum, a Calvo
defensum. Scribit enim p. CXXIII: ,De causa Ca-
tonis non constat, nisi intelligere velis de repetundarum
actione, quam Caesar Clodio subornato post Cypriacam
navigationem minatus est. Verum nec Pollio tam tur-
pibus sese rebus immiscuit, neque ea tum aetate fuisse
crediderim, nec denique eam causam in iudicium .ve-
nisse,^ — Errare virum doctissimum , ex supra dictis
intelligi potest.

Seneca Controv. l. 3, 19, p. 256. Calvus cum
videret, a clientibus Catonis rei sui Pollionem “4εὲ-
nium circumventum in foro Caesaris, imponi se su-

479

pra cippum iussit: erat enim parvulus statura, et
iuravit, si quam iniuriam Cato Pollioni Asinio accu-
satori suo fecisset , se in eum iuraturum calumnia m,
nec umquam postea Pollio a Catone advocatisque eius
aut re aut verbo violatus est.

in foro Caesaris] sic correxit Schulting p. 238, in forece vulgo.
Aliarum coniecturarum facit mentionem Weichert p. 119. sq.

4. Oratio pro Messio.

Ellendt p. CXXIII. scribit: , Messii causa non est
notior, Sed credibile est, esse eandem, quam etiam
Cicero defendit ad praetorem P. Isauricum a. 700 (Att.
IV. 15). Sed quoniam praetoris nomini nihil additum
est a Cicerone, nescimus, utrum ambitus an peculatus an
repetundarum reus fuerit.^ ^ Weichert p. 112 scribit,
C. Messium tribunum pl. fuisse a. 697 (57), eoque anno
de restituendo Cicerone cum collegis septem rogationem
promulgasse, postea in Gallia apud Caesarem legati
locum obtinuisse. Cic. ad Att. 4, 15, 7. Utrum au-
tem in ius vocatus fuerit, quod legati munere functus
nefarie egisset, an quod antea in tribunatu vi aperta
Pompeium adiuvisset, incertum est. Conf. Drumann
t. 2. p. 307. t. 3. p. 324.

Seneca Controv. 3, 19. p. 258. Calvus in epilogo,
quem pro Messio tunc tertio causam dicente habuit,
non tantum leniter componit, sed etiam dicit: Cre-
dite mihi, non est turpe misereri, et omnia
in illo epilogo fere non tantum emollitae compositio-
nis sunt sed infractae.

tunc tertio] Ellendt p. CXXIII. explicat, Messium tribus orationibus
à Calvo defensum, alii melius , Messium ter accusatum et in tertia

accusatione ab Calvo defensum.
sed etiam dicit] sic Schulting p. 239. sed cum dicit vulgo.

5. Oratio in Asitium.

Causa incerta.
Tacit. Dial. de orator. 24. Jpse mihi Calvus vix
in una et altera oratiuncula satisfacit. nec dissentire

480

ceteros ab hoc meo iudicio video: quotus enim quisque
Calvi in Asitium aut in Drusum legit?

ἐπ Asitium] in. Asinium Lipsius, nec aliter Schulting Calvi ista ἐπ

Aeinium i. e. iu Ásinium Pollionem, quod si verum esset, eadem

intelligenda foret oratio, quam supra habuimus p. 478., pro C. Catone

contra Asinium Pollionem. Thorbecke de Asinio Pollione p. 79.

in Asidium, i. e. Sabinum Asidium rhetorem (Seneca Suasor. 2.

p. 18.) Weichert quoque p. 112. nomen corruptum putat et ín

Measium legendum opinalur. (id fieri nequit, cum Seneca tradiderit,

Calvum pro Messio, non in Messium dixisse.) Muretus recepit

ex Cic. or, p. Coelio c. 10. in Ascitium eique assensus est Orel-

lius in Addendis ad Dialog. de Oratoribus p. LXVII, sed idem vir

doctos postea testatus est, in oratione pro Coelio non solum Asci-

tium sed etiam Zasitium vel Asicium in mss. legi; itaque satius esse,

in vulgata acquiescere lectione- Schurzfleisch et Heumanu coniicie-
bant in Fuscinium, de quo mox dicemns.

6. Oratio in Drusum.

Q. Lucretius Drusum reum fecit a. 700 (54), ut Ci-
cero scribit in Epist. ad Attic. l, 4, 16. eique sub-
scripsisse videtur Calvus, nisi aliam mavis intelligere
causam: res enim incerta. Weichert p. 112. Drusum
Pisaurensem Pompeii familiarem intelligit, Orellius in
Onomast. amplius deliberandum censet.

Tacit. De Orator. 21. Jpse mihi Calvus vix in
una et altera oratiuncula satisfacit. nec dissentire
ceteros ab hoc meo iudicio video: quotus enim quisque
Calvi in. Asitium aut in Drusum legit?

T. Oratio pro Sulla.

Sullam, libertum L. Cornelii Sullae, grammaticum,
in causa forensi a Calvo defensum scribit Vulpius ad
Catulli carmen 14, 41.

Ni te plus oculis meis amarem ,
iucundissime Calve, munere isto
odissem te odio Vatiniano :
nam quid feci ego quid ve sum locutus,

ὅ. cur me tot male perderes poetis?
isti dii mala multa dent clienti,
Qui tantum tibi misit impiorum.

. Quod si, ut suspicor, hoc novum ac repertum

munus dat tibi Sulla litterator ,

484

10. won est mi male, sed bene ac beate,
quod non dispereunt tui labores.
odio Vatiniano]: alludit Catullus ad vehementiam, qua Calvus Vati-
nium tribus, opinor, causis insecutus est.

8. Oratio in Fuscinium ambitus.

Charisius p. 436. Αἱ pro autem. Licinius Calvus
in Fuscinium ambitus: at ita mihi Iovem deosque
immortales velim bene fecisse, iudices, ut ego pro
certo habeo, si parvuli.

in Fuscinium] in Vatinium correxit I. Nicolaius Loensis Epiphyll.

IH, 16., Weichert p. 114, Ellendt p. CXXIII, Ruhnkenius

autem in Áddendis ad Rutilium p. 276 in dubio relinquere videtur,

Fuacinii nomen corruptum sit annon.

δὲ parvuli] Putschius de suo ingenio addidit δὲ parvuli ambitum
iudicarent.

Incerta.
Quintil. 4, 6, 42. Neque enim tuburchinabun-
dum et lurchinabundum iam in nobis quisquam
ferat, licet Cato sit auctor, nec hos lodices, quan-
quam id Pollioni placeat, nec gladiola: atqui Mes-
sala dixit, nec parricidatum, quod in Coelio vix
tolerabile videtur , nec collos mihi Calvus persua-
serit, quae nec ipsi iam dicerent. '
Plinius hist. Nat., 33, 41, 49. asa coquinaria ex
argento Calvus orator fieri quiritat, at nos car-
rucas ex argento caelare invenimus.

CI. C. Scribonius Curio.

Aequalis M. Antonii et M. Coelii Rufi, anno circiter
670 (84) natus est. Adolescens mala fama usus ust, nec
minus quam M. Antonius et Coelius turpitudine morum
insignis. Plut. Antonius 2. Cicero scribit a. 693 (61)
ad Atticum 1, 44. Concursabant barbatuli iuvenes, to-
tus ille grex Catilinae, duce filiola Curionis. Quae-
stor fuisse dicitur a. 699 (55), referente Pighio. Tribunus
plebis a. 704 (50) primum pro Pompeio contra Caesarem,
deinde pro Caesare contra Pompeium concionatur. Dru-
mann t. 3. p. 377. Livii Epit. 1. 109.

Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 8. 234

482

A. 705 (49) in Africa contra Pompeianos bellum
gerens caeditur. Caesar Bell. Civ. 2, 37—43. Livius
Epit. 110.

Cicero in Bruto c. 84. Facienda mentio est duo-
rum adolescentium, qui si diutius vixissent, magnam
essent eloquentiae laudem consecuti. C. Curionem
te et C. Licinium Calvum arbitror dicere. quorum
alter ita facile soluteque verbis volvebat satis inter-
dum acutas, crebras quidem certe sententias, ut nihil
posset ornatius esse, nihil expeditius ; atque hic parum
a magistris institutus naturam habuit admirabilem
ad dicendum : industriam non sum expertus, studium
certe fuit. qui si me audire voluisset, ut coeperat,
honores quam opes consequi maluisset. — — Quae
si ille audire voluisset, maxima cum gratia et gloria
ad summam amplitudinem pervenisset, ascendens gra-
dibus magistratuum, ut pater eius fecerat, ut reliqui
clariores viri.

Velleius 2, 48. Bello civili et tot, quae deinde per
continuos XX annos consecuta sunt, malis non alius
maiorem flagrantioremque quam C. Curio tribu-
nus pl. subiecit facem, vir nobilis, eloquens, audax,
suae alienaeque et fortunae et pudicitiae prodigus,
homo ingeniosissime nequam et facundus malo
publico. Huius animo, voluptatibus vel libidinibus,
neque spes ullae nec cupiditates sufficere possent.
Hic primo pro Pompeii partibus, id est, ut tunc ha-
bebatur, pro republica, mox simulatione contra Pom-
peium et Caesarem, sed animo pro Caesare stetit.
Id gratis an accepto centies H S. fecerit, ut acce-

pimus, in medio relinquemus..
centies H S.] eundem notat Virgil. Aen. VLI621. 77
Vendidit hic auro patriam, dominumque potentem
Imposuit, fixit leges pretio atque refixit.
Tacit. Annal. XI, 7. Prompta sibi exempla, quantis mercedibua P.
Clodius aut C. Curio concionari soliti sint, — Conf. Weichert de
L. Vario pag. 104.

Suetonius de Hhetor, 2. Cn. Pompeium quidam

483

historici tradiderunt sub ipsum civile bellum', quo
facilius C. Curio ni promtissimo iuveni, cau-
sam (Caesaris defendenti contradiceret, repetisse de-
clamandi consuetudinem.

C. Curioni] in tribunatu eius a. 704 (50).

Hieronimus in Eusebii Chron. ad Olymp. 484, 4.—
704 (53) u. c. Curio promptus et popularis orator
Romae habetur insignis, qui deinceps in Africa pu-
dore amissi exercitus mori maluit quam evadere.

Tacit. de Oratorib. c. 37. Nescio an venerint in
manus vestras haec vetera, quae et in antiquariorum
bibliothecis adhuc manent et cum maxime a Muciano
contrahuntur, ac iam undecim, ut opinor, Actorum
libris et tribus Epistolarum composita et edita sunt.
Ex is intelligi potest, Cn. Pompeium et M. Crassum
non viribus modo et armis sed ingenio quoque et
oratione valuisse, Lentulos et Metellos et Lucullos
et Curiones et ceteram procerum manum multum
in his studiis operae curaeque posuisse, nec quemquam
illis temporibus magnam potentiam sine aliqua elo-
quentia consecutum.

Curiones] patrem et filium.

Dio Cassius 10, 60. ὁ Κουρίων τὴν γνώμην ὀξὺς
εἰπεῖν vt δεινὸς, τῳ τὲ πλήϑει πιϑανώτατος καὶ
χρημάτων ig τὰ πάντα ἁπλῶς, ἐξ ὧν ἢ αὐτός τι πλεονεχ-
τήσειν ἢ καὶ ἑτέρῳ διαπράξειν ἤλπιξεν, ἀφειδέστατος.

Appianus Bell. Civil. 2, 26. “Ζήμαρχος Κουρίων ἐς
τὸν δῆμον εὐχαριτώτατος καὶ εἰπεῖν ἱκανώτατος.

Plinius hist. 7, 41. Una familia Curionum, in
qua tres continua serie oratores extiterunt.

tres] C. Scribonius Curio avus, (v. pag. 252.) G. Scribonius Curio
pater (v. pag. 347.), et C. Scribonius Curio filius, Conf, Scholia
Bobiensia iu orat. in Clodium et Gurionem p. 330. "Tres illis
lemporibus Curiones illustri nomine extiterunt atque ila in
libris adhuc feruntur, Curio avus , qui Servium Fulvium incesti
reum defendit, et hic C. Curio pater, qui P. Clodio adfuit, et
tertius. ille Curio tribunicius, gui bello civili Pompeiano in Africa
periit: cum enim esset partium Caesaris, oppressus est ab equis

tibus Iubae regis.

484

Quintil. 6, 3, 76, Cicero Curionem semper αὖ
excusatione aetatis incipientem facilius quotidie pro-
oemium habere dixit, quia ista natura sequi et
cohaerere videantur.

Curionem] Curio filius in prooemio orationum suarum incepit sem-

per ab excusatione iuventae : quod, cum affectatum videretur, Cicero

irrisit. Alii Gurionem patrem intelligunt , ut qui excusaverit senec-
tutem suam,

Sidonius Epistol. IV, 3. rex Theodoricus sentit ut
Pythagoras, dividit ut Socrates, explicat ut Plato,
implicat u£ 4ristoteles, ut Aeschines blanditur, ut
Demosthenes irascitur, vernat ut Hortensius, aestuat
ut Cethegus, incitat ut Curio, moratur ut Fabius,
simulat ut Crassus, dissimulat ut Caesar, suadet ut
Cato, dissuadet ut Appius, persuadet ut Tullius.

I. Conciones tribuniciae.

Eae sunt habitae a. 704 (50), iisque causam Caesaris
acriter defendit, atque auctoritati Pompeii nocuit. Dictum
est supra, Pompeium declamandi consuetudinem ea potis-
simum causa repetivisse, ut Curioni tribuno plebis faci-
lius contradiceret.

Plutarch. Quaest. romanae c. 81. T. 8. ed. Hutten.
p. 358. ὁ γὰρ Oyxog ὑπάτῳ προρήκει xal στρατηγῷ, τὸν
δὲ δήμαρχον, ὡς Γαίος Κουρίων ἔλεγε, χαταπατεῖσϑαι
δεῖ, χαὶ μὴ σεμνὸν εἶναι τῇ ὄψει, μηδὲ δυςπρόροδον,
μηδὲ τοῖς ἄλλοις χαλεπὸν, ἀλλ᾿ ὑπὲρ τῶν ἄλλων, τοῖς δὲ
πολλοῖς εὐμεταχείριστον.

Idiog Κουρέων}] quaeritur quis sit intelligendus,

Sueton. Caesar. 50. Pompeio et a Curionibus
patre et filio et a multis exprobratum est , quod,
cuius causa post tres liberos exegisset uxorem, et
quem gemens .Aegisthum appellare consuesset, eius
postea Jiliam potentiae cupiditate in matrimonium
recepisset.

filio] in oratione quadam contra Pompeium habita. v. pag. 352.

485
CIT. L. Sempronius Atratinus.

Natus est a. 684 (73): erat enim septendecim annos
natus, cum M.Coelium accusaret a. 698 (56). Eius magister
fuit L. Plotius Gallus rhetor, (v. supra p. 380). Mortuus
est ἃ. 733 (21). Hieronimus in Euseb. Chron. Olymp.
489. 4. — 84, u. 733 (21): Atratinus, qui septemdecim
annos natus Coelium accusaverat, clarus inter ora-
tores habetur, et ad extremum morborum taedio
in balneo voluntate exanimatus heredem dereliquit
Augustum. An idem L, Sempronius Atratinus sit, qui
proconsul ex Africa triumphaverat eodem illo anno
733 (91.), nescio, nec Scaliger ad Eusebium p. 170 certi
aliquid statuit. Si idem est cum hoc, inquit, is quidem
triumpbaverit et decesserit eodem anno.

Cicero p. Coelio c. 1. 4tratinus humanissimus at-
que optimus adolescens, ibid. c. 7. Jtratinus diser-
tus adolescens.

Quintil. XI, 4, 68. .4lguando etiam inferioribus
praecipueque adolescentulis parcere aut mederi decet.
Utitur hac moderatione, Cicero pro Coelio contra
Atratinum , ut eum non inimice corripere sed paene
patrie monere videatur. Nam el nobilis et iuvenis
et non iniusto dolore venerat ad aeccusandum.

non iniusto dolore] patrem ultus est, qui a Coelio duabus causis ac-
cusatus erat. Vid. Coelii orat. p. 462,

1. Oratio adversus M. Coelium Rufum.

Acta est causa a. 698 (56), ut supra diximus. Conf.
orat. Coelii p. 463. Coelius in oratione sua dixerat,
Atratini orationem non ipsius esse, sed a Plotio Gallo
praeceptore conscriptam: et facile intelligi potest, cur
Coelius id dixerit: Atratinus enim non amplius XVII
annos habebat,

Curius Fortunatianus in Arte rhetorica p. 92. ed. Cap-
peron. Etiam illa inter translationes ponimus, quae
non verbis sed nominibus translatis immutantur ,. ut
cum Atratinus Coelium pulchellum Iasonem -.
appellat et Cicero Clodium Palatinam Medeam.

486

pulchellum lasonem] ut lason Medeam, sic Clodiam Coelius deserue-
rat: quae cum se a Coelio derelicta videret', commovit Atratinum
fllium, ut eum in iudicium vocaret, Drumann t. 2. p. 377. Ut
autem Atratinus Coelium appellat Iasonem pulchellum, ita Coelius in
oratione, opinor, contra Atratinum, Peliam cincinnatum nescio quem

ludibrio appellavit.

CIIL. P. Cornelius Dolabella.

Natus a. 685 (69), uxorem duxit Tulliam Ciceronis
filiam a. 704 (50). "Tribunus plebis a. 707 (47). eidem-
que Caesar consulatum tradidit a. 710 (44), etsi nec
praetor fuerat nec legitimam aetatem obtinebat: nam vi-
ginti quinque annos erat natus. Appian. 2, 509. Occi-
ditur a. 711 (43) Laodiceae in Syria. Conf. Drumaun
t. 2. p. 566.

Cicero scribit a. u. 708 (46) ad Paetum l. 9, 16, 7.
Hirtium ego et Dolabellam dicendi discipulos habeo,
coenandi magistros. ad Volumnium l. 7, 33. Quod decla-
mationibus nostris cares, damni nihil facis. — Cas-
sius tuus et Dolabella noster vel potius uterque
noster studiis iisdem tenentur et meis aequissimis
utuntur auribus. ad Varronem l. 9, 7. Adventat Dola-
bella. Eum puto magistrum fore. Πολλοὶ μαϑηταὶ
κρείττονες διδασκαλῶὼν.

magistrum] v. Wieland Cicero's Briefe, T. 5, p. 109.

Quintil. 12, 11, 6. Cicero Pansam, Hirtium, Dolabel-
lam, in morem praeceptoris exercuit quotidie dicens
audiensque.

I. Oratio.

Quintil. 8, 2, ἃ, 7n hac proprietatis specie, quae
nominibus ipsis cuiusque rei utitur, nulla virtus est,
at, quod ei contrarium est, vitium.id apud nosimpro-
prium, ἄχυρον apud graecos vocatur. quale est tan-
tum sperare dolorem, aut quod in oratione
Dolabellae emendatum a Cicerone annotavi mor -
tem ferre.

in oratione] quaeri potest, vera oratio intelligatur an declaimatio quae-
dam a Dolabella edita.

mortem ferre] pro mortem meportare Spalding, melius Bonnel in
Lexico pro mortem perferre, tolerare.

487
CIIII. C. Asinius Pollio.

Natus a. u. 679 (75), ut Thorbecke p. 3. et Dru-
mannus t, 2. p. 2 scribunt. Melius, opinor, Clinton iu-
dicavit, qui Asinium a. 678 (76) natum scribit, auctori-
tate fretus Hieronymi, qui in Eusebii Chronico eum
obiisse tradit anno aetatis LXXX, Mundi MMXX., im-
perii Augusti XLVII. —, id est, anno 757 (4 p. Chr.)
Atque consentit Tacitus in Dialogo de.oratoribus c. 34.,
cum altero et vicesimo anno aetatis ab Asinio Catonem esse
postulatum scribit: illa enim ratione, quam "Thorbecke
est secutus, uno et vicesimo anno idfecisset. nam haec causa:
in a. 700 (54) cadit. — In bello civili Caesarem est se-
cutus a. 705 (49). Tribunus plebis a. 707 (47). A. 709
(45) honorem praeturae cum multis aliis a Caesare ob-
tinuit, Dio Cass. 43, 47. Α. 710 (44) in Hispaniam
ulteriorem decessit. A. 711 (43) ad Antonium et Octa-
vianum transiit. QConsul a. 714 (40)., sex et triginta
annos natus. Triumphavit de Parthinis gente Illyriorum
proconsul a. 715 (39). Deinde otio et studiis vixit pro-
cul a republica, et octogesimo anno diem obiit a. 757
(& post Chr.) Hieronymus in Euseb. Chron. Olymp. 4.
Augusti 47.—757 (4 p. C.): 4sinius Pollio orator et
consularis, qui de Dalmatiis triumpharat, LXXX ae-
tatis suae anno in villa Tusculana moritur. Drumann
t. 2., p. 11. scribit, Asinium mortuum esse a, 758 (5 p.
Ch.) item Zumpt in Annalibus. — Conf. Thorbecke de
C. Asinio Pollione Lugduni Bat. 1820, Drumann t. 2.
p. 2, Orellius in Onomastico Tulliano et in Horatio lib.
2. Od. 1. ad C. Asinium Pollionem. Manso vermischte
Abhandlungen p. 53.

Catullus 19, 7. . . . crede Pollioni
Fratri, qui tua furta vel talento
Mutari velit: est enim leporum
Disertus puer ac facetiarum.

Horatius Carm. lib. 9. Ode 1. 13.

Insigne maestis praesidium reis
Kt consulenti, Pollio, curiae.

488

Constat deinde, Virgilium in omnibus suis Eclogis
Asinium Pollionem maximis celebrasse laudibus.

Plinius Hist. 7, 30. ^ Asinium Pollionem principern
oratorem et civem appellat. |

Velleius 2, 36. Jam pene supervacaneum videri
potest, eminentium ingeniorum notare tempora. Quis
enim ignorat, diremtos gradibus aetatis floruisse hoc
tempore Ciceronem, Hortensium saneque Crassum,
Catonem, Sulpicium, moxque Brutum, Calidium, Coe-
lium, Calvum et proximum Ciceroni Caesarem, eo-
rumque velut alumnos Corvinum ac Pollionem
Asinium.

Seneca Excerpta Controv. lib. IV, praef. p. 444.
Pollio 4sinius numquam admissa multitudine decla-
mavit, nec illi ambitio in studio defuit. Primus enim
omnium romanorum advocatis hominibus scripta sua
recitavit. Εἰ inde est, quod Labienus homo mentis
quam linguae amarioris dicit: Ille triumphalis senex
acroases suas numquam populo commisit, sive quia
porum in illis habuerit fiduciae, sive, quod magis
crediderim, tantus orator inferius id opus ingenio
suo duxerit: exerceri quidem illo volebat , gloriari
Jfastidiebat, — Floridior erat aliquanto in de-
clamando quam in agendo; illud strictum
eius et asperum et nimis ratum in dicendo
iudicium adeo cessabat, ut in multis illi ve-
nia opus esset, quae ab ipso vix impetra-
batur.

Seneca Epist. 400. Lege Ciceronem, compositio
eius una est, pedem servat, curata, tenta et sine in-
Jfamia mollis; at contra Pollionis 4sinii salebrosa
et exiliens et ubi minime exspectes, relictura. Deni-
que apud Ciceronem omnia desunt, apud Pollionem
cadunt exceptis paucissimis, quae ad certum modum
et ad unum exemplar adstricta sunt.

Seneca de tranquillitate animi c. 16. meminimus
Pollionem Asinium oratorem magnum.

Seneca Suasoriarum lib. Suas. VI. p. 50, Sextilius

480

Hena de morte Ciceronis recitaturus in domo Mes-
ealae.Corvini Pollionem Asinium advocarat, et in
principio hunc uersum non sine assensu recitavit: D e-
flendus Cicero est Latiaeque silentia lin-
guae. Pollio 4sinius non aequo animo tulit, et ait:
Messala, tu quid tibi liberum sit in domo tua, vi-
deris, ego istum auditurus non sum, cui mu-
tus videor. tque ita consurrexit , ne interesset
recttationi eorum.

Columella de re rust. Praef. lib. 4, 30. JVec Brutum
aut Caelium Pollionemve cum Messala et Calvo
deterruere ab eloquentiae studio fulmina illa Ciceronis.

Tacit. Dial. de Orator. 17. Aper dicit: T'ranseo
ad latinos oratores, in quibus non Menenium ut puto
Agrippam, qui potest videri antiquus, nostrorum tem-
porum disertis anteponere soletis, sed Ciceronem et
Caesarem et Coelium et Calvum et Brutum et 4si-
nium et Messalam. quos quidem cur antiquis tem-
poribus potius adscribatis quam nostris , non video. —
nam Corvinus in medium usque Augusti principatum,
Asinius pene ad extremum duravit.

ad extremum] — Asinius a. 757 (4 p. Chr.), ;,Augustus vero a, 767 (14)
mortuus est. -

ibid; c. 12. nec ullus 44sinii aut Messallae liber:
tam illustris est quam Medea Ovidii aut Vari Thyestes.
ibid. c. 21. Aper dicit: 44sinius, quamquam pro-
pioribus temporibus natus sit, videtur mihi inter Me-
nenios et ppios studuisse. Pacuvium certe et At-
tium non solum tragoediis sed etiam orationibus suis
expressit: adeo durus et siccus est.
Menenios] Menenius Agrippa plebem romanam a patribus dissidentem
facundia sua in concordiam reduxerat a. 260 (494). Livius 2, 32.
Appios] Appius Claudius Caecus, cuius oratio a. 474 (280) de foedere
Pyrrhi regis habita extitit, ut supra diximus pag. 1.
ibid. c. 25. Messala dicit: ^4pud nos Cicero quidem
ceteros eorundem temporum disertos antecessit , Cal-
vus autem et 4sinius et Caesar et Coelius et Brutus

490

suo iure et prioribus et sequentibus anteponuntur.
nec refert quod inter se specie differant, cum genere
consentiant. astrictior Calvus, numerosior 4si-
nius, splendidior Caesar , amarior Coelius, gravior
Brutus, vehementior et plerior et valentior Cicero:
omnes tamen eandem sanctitatem eloquentiae ferunt,
ut si omnium pariter libros in manum sumseris, scias,
quamvis in diversis ingeniis esse quandam iudicü ac
voluntatis similitudinem et cognationem.

Tacitus Annal. XI, 6. meminissent Gai 4sinii et
Messalae ac recentiorum 4rrunti et ,4esernini , ad
summa provectos incorrupta vita et facundia.

Plinius Epist. 6, 29, 5. Sed et illud, quod vel Pol- .
lionis vel tamquam Pollionis accepi , verissimum ex-
perior: Commode agendo factum est , ut saepe age-
rem; saepe agendo, ut minus commode.

Quintilianus 10, 4, 113. Multa in Asinio Pollione
inventio, summa, diligentia, adeo ut quibusdam etiam
nimia, videatur, et consilii et animi satis ; a nitore et
iucunditate ita longe abest, ut videri possit seculo
prior.

ibid. 10, 2, 25. Quid ergo? non est satis omnia
sic dicere, quomodo M. Tullius dixit? mihi quidem
satis esset, si omnia consequi possem. Quid tamen
noceret, vim Caesaris, asperitatem Coelüi, diligen-
tiam Pollionis, iudicium Calvi quibusdam in locis
assumere 2

diligentiam Pollionis] Quintilianus iterum 1, 12, 10, 11. diligentiam
eius laudat. |

ibid. 12, 11, 28. Verum ut transeundi spes non
sit, magna tamen est dignitas subsequendi. 4n Pol-
lio et Messala, qui iam, Cicerone arcem tenente elo-
quentiae, agere coeperunt , parum in vita dignitatis
habuerunt, parum ad posteros gloriae tradiderunt?

ibid. 1, 8, 44, Credamus summis oratoribus, qui
veterum poemata vel ad fidem causarum vel ad elo-
quentiae ornamentum assumunt. | Nam praecipue

491

quidem apud Ciceronem, frequenter tamen apud
4A sinium etiam et ceteros, qui sunt proximi, vidi-
mus Ennü, 4ccii, Pacuvii, Lucilii ,, Terentii, Caecilii
et aliorum inseri versus summa non eruditionis modo
gratia, sed etiam iucunditatis. ibid. 9, 4, 76. Tri-
metri versus minus sunt notabiles, quia hoc genus
sermoni proximum est, itaque et versus hi fere exci-
dunt, quos Brutus ipso componendi ductus studio
saepissime facit, non raro dsinius, sed etiam
Cicero nonnumquam.

1. Oratio adversus C. Porcium Catonem.

Acta est causa a. 700 (54) ante diem tertium Nonas
Quintiles. Argumentum pete ex oratione Calvi pro C.
Catone p. 478, |

Dial. de Oratoribus 34. /Vono decimo aetatis anno
L. Crassus .C. Carbonem, uno et vicesimo Caesar Do-
labellam, altero et vicesimo Asinius Pollio C.
Catonem, non multo aetate antecedens Calvus Va-
tinium iis orationibus insecuti sunt, quas hodieque
cum admiratione legimus. |

Quintil. 42, 6, 4. Calvus, Caesar, Pollio multum
ante quaestoriam omnes aetatem gravissima. iudicia
susceperunt.

2. Oratio pro L. Aelio Lamia.

Haec oratio dicta apud triumviros anno circiter 712
(42), non multum post mortem Ciceronis, ut ex eo ap-
paret, quod Seneca tradidit. L. Aelius Lamia, Cicero-
nis familiaris, a. 711 (43), quo Cicero proscribebatur,
praeturam gessit. Cic. ad famil, XI, 16, 17, Orellius
in Onomastico.

Seneca Suasoria VI. Deliberat Cicero, an An-
tonium deprecetur. p. 41. Quando in hanc suaso-
riam incidimus, non alienum puto indicare, quomodo
quisque se ex historicis adversus memoriam Ciceronis
gesserit. INam quin Cicero nec tam timidus fuerit, ut
rogaret Antonium, nec tam stultus, ut exorari posse

492

eperaret, nemo dubitat excepto 4sinto Polltone', qui
infestissimus famae Ciceronis permansit, et is etiam
occasionem scholasticis alterius suasoriae dedit. Solent
enim scholastici declamatores ponere: deliberat Ci-
cero, an promittente salutem 4ntonioora-
tiones suas comburat. Haec inepte ficta cuili-
bet videri potest. Pollio vult illam veram videri: ita
enim dixit illa oratione, quam pro Lamia edi-
^ dit: itaque, neusquam persisteret, nec mora
fuit, quin eiuraret suas istas, quas cupi-
dissime effuderat, orationes in Antonium,
multiplicesque numero etaccuratius scrip-
tas, illis contrariasedere acvelipse palam
pro concione recitare pollicebatur.ceteraque
his alia sordidiora multo, ut tibi facile liqueret, hoc
totum adeo falsum esse, ut ne ipse quidem Pollio in
historiis suis ponere"busus sit. Huic certe actioni eius
pro Lamia qui interfuerunt, negant eum haec dixisse
(nec enim mentiri sub triumvirorum conscientia sus-
tinebat) sed postea composuisse.

postea] Ex verbis M. Senecae apparet, Ásinium orationi suae, quam
apud trivimviros babuerat, postea, cum eam editurus erat, quaedam
addidisse, quibus invidia et malevolentia ductus famam Ciceronis ini-
que laederet.

9. Oratio pro Nonio Asprenate veneficii reó contra Cassium
Severum.

Acta est causa a. 745 (9 ante Chr.), teste Dione
Cassio lib. 55, 4., ut iam Freinshemius in Supplementis
ad Livii lib. 104, 44. tradidit. Thorbecke p. 69, Nonium
Asprenatem proconsulem a. 708 (46) (Hirtius de bell,
Africano c. 80) intelligit, Weichert autem De Cassio
Parmensi p. 197 filium eius C. Asprenatem Nonium
Torquatum, idque melius convenire sentio. Reus veneno
CXXX (?) convivas necasse arguebatur. Conf. oratio
Cassii Severi. Plinius Hist. Nat. 35, 42, 46. Vitellius
in principatu suo .X H S condidit patinam, cui fa-
ciendae fornax in campis exaedificata erat, quoniam

493

eo pervenit luxuria, ut etiam fictilia pluris constent
quam murrhina. Propter hanc Mucianus in altero
consulatu suo in conquestione exprobravit patinarum
poludes Vitellii memoriae, non illa foediore, cuius
veneno 4sprenati reo Cassius Severus accusator obi-
ciebat interisse CX XX convivas.

in eltero consulatu] ἃ. u, 822 (70 p. Ch.)

CXXX| in numero vitium latet, — C praecedente littera e orta vide-
tur. triginta enim veneno consumtos magis probabile quam centum
et triginta.

Suetonius Augusto 56. Cum sprenas Nonius, àár-
tius ei iunctus, causam veneficii accusante Cassio Se-
vero diceret, consuluit senatum, quid officii sui pu-
taret, cunctari enim se, ne , si superesset, eriperet
legibus reum; sin deesset, destituere ac praedamnare
amicum existimaretur- | Et consentientibus universis
sedit in subselliis per aliquot horas, verum tacitus ac
ne laudatione quidem iudiciali data.

Quintilianus 10, 4, 23. Illud utilissimum nosse eas
causas, quarum orationes in manum sumserimus , et
quoties continget , utriusque habitas legere actiones
ut Servii Sulpicii atque Messalae, quorum alter pro
Aufidia, contra dixit alter, et Pollionis et Cassii
reo Asprenate aliasque plurimas.

Dio Cassius lib. 55, 4. Φίλῳ τέ τινι δίκην φεύγοντι
σννεξετάσϑη, προεπιχοινώσας αὑτὸ τοῦτο τῇ γερουσίῳ,
καὶ ἐκεῖνόν τε ἔσωσε Xol τὸν κατήγορον αὑτοῦ οὐχ ὅπως
δὲ ὀργῆς εἶχε, χαίπερ παᾶνυ πολλῇ παρρησίᾳ χρησάμενον,
ἀλλὰ χαὶ εὐθυνόμενον ἐπὶ τοῖς τρ ὅποις ἀφῆκεν, εἰπὼν
ὅτι ἀναγκαία σφίσιν ἡ παρρησία αὑτοῦ, διὰ τὴν ἄντικρυς
τῶν ἄλλων πονηρίαν εἴη.

φέλῳ] Nonio Asprenati, ut ex Suetonio intelligitur. Εχ Suetonio

igitur nomen rei, ex Dione annum, quo causa acta est, cognoscimus :
inter ea enim, quae a, 745 (9) acciderunt, retulit Dio.

4. Oratio pro Moscho Pergameno rhetore veneficii reo contra
Torquatum.

'* Haec causa acta videtur a. 733 (24). Cum enim
epistola Horatii lib, 4, 5, in qua huius causae facta est

494

mentio, a. 733 (21) scripta sit teste Orellio, illo ipso
anno eam actam esse probabile est. Atque Weichert
quoque de Cassio Parmensi p. 312. scribit, eam propter
Asinium Pollionem, pacata demum civitate frequentibus
laboribus forensibus vacantem, mediis Augusti imperantis
temporibus assignandam esse. Conf. Oratio Torquati.
Horatii Epist. 1, 5, 8. ad Torquatum.

Mitte leves spes et certamina divitiarum

et Moschi causam: cras natio Caesare festus

dat veniam somnumque dies, impune licebit

Aestivam sermone benigno tendere noctem.

Acron Scholiasta Moschus, inquit, Pergamenus fuit
rhetor notissimus, qui reus veneficii fuit, cuius cau-
sum tunc oratores egere. NNam Torquatus patronus
fuit causarum. | Porphyrion: Hic Pergamenus rhetor
notissimus, reus veneficii fuit, cuius causam ex pri-
mis tunc oratores egerunt; Torquatus hic, de quo
nunc poeta dicit, et Asinius Pollio. Auctarium Schol.
Cruqu. p. 692. Moschus hic Pergamenus rhetor fuit
notissimus, reus veneficii fuit, cuius causam expri-
mit. Hanc oratores egerunt Torquatus hic, de quo
nunc dicit, cuius extat oratio, et Asinius Pollio.

5. Oratio pro Apollodoro Pergameno rlietore, veneficii reo.

De Apollodoro rhetore, Augusti, Calidii, Valgii Rufi
aliorumque magistro dixit Thorbecke p. 74. Weichert Poe-
tarum lat. Reliquiae p. 233. Spalding in Quintil. 3, 4,
47. Clinton in Fastis t. 3. ad a. 691 (63). 710 (44).
724 (30). et p. 547. De tempore causae idem Weichert
Imp. Augusti Reliquiae F. 1. p. 41. hàáec scribit: , Apol-
lodori senectus suadet, ut hane veneficil: causam ἃ Pol-
lione actam praeponamus Nonio Asprenati et Mosclio
eiusdem criminis reis, quorum patronus idem Pollio fuit.
Utramque enim actionem mediis Augusti temporibus as-
signandam esse, mihi videor probasse, Apollodorus au-
tem quum plurimum vixisse videtur usque ad a.u. 732 (22).*

Seneca Controvers. l. 2, 43. p. 202. JVovi decla-
matores et Potamon cum Apollodoro, qui reus

495

veneficii fuit,et a Pollione 4sinio defensus,
damnatus Massiliae docuit, et hanc quaestio-
nem fecerunt in hanc controversium, an inter viros et
uxores data beneficia ingrati lege teneantur.

6. Orationes pro heredibus Urbiniae contra Labienum.

Acta est causa mediis Augusti temporibus, id est,
.circa annum 740 (14). Argumentum tale est. [18 qui
vel ex testamento vel cognationis iure :cernere vellent
hereditatem Urbiniae cuiusdam, opposuit se Asinius Fi-
gulus, qui se mortuae filium dicebat, cum heredes eum
servum esse contenderent, nomine Sosipatrum. (Spal-
ding ad Quintil. 4, 14, 11). Asinius patronus heredum,
Labienus patronus Clusinii Figuli.

Dialogus de Oratoribus c. 38. Causae centumvira-
les, quae nunc primum obtinent locum, adeo splen-
dore aliorum iudiciorum obruebantur , ut neque Ci-
ceronis neque Caesaris neque Bruti neque Coelii ne-
que Calvi , non denique ullius magni oratoris liber
apud centumviros dictus legatur , exceptis Asinii
orationibus, quae pro heredibus Urbiniae
inscribuntur , ab ipso tamen Pollione mediis divi
Augusti temporibus habitae, postquam longa
temporum quies et continuum populi otium et assi-
dua senatus tranquillitas et maximi principis disci-
plina ipsam quoque eloquentiam sicut omnia alia pa-
caverat.

Quintil. 4, 4, 44. Etiam partis adversae patronus
dabit exordio materiam, interim per contumeliam,
sed hoc perquam raro, ut Asinius pro Urbiniae he-
redibus Labienum, adversarii patronum, inter argu-
menta malae causae posuit.

Labienum] qui pessima usus est fama, ut infra dicemus. Asinius
Figuli causam iam ex eo suspectam et malam esse dicebat, quod
Labienus defensor et patronus esset,

Quintil. 7, 2, 5. Est quaesitum contra Urbiniae
heredes, si is, qui tamquam filius petebat bona, Fi-

496

gulus esset. an .Sosipater? ^n hic sit ex Urbinia na-
tus Clusinius Figulus?

Quintil. 7, 2, 26, n lite Urbiniana petitor dicit,
Clusinium Figulum, filium Urbiniae, acie victa, in
qua steterat, fugisse, iactatumque casibus variis, re-
tentum etiam a rege, tandem in Italiam ac patriam
suam Marginos venisse atque ibi agnosci. Pollio,
contra: servisse eum Pisauri dominis duobus, medi-
cinam factitasse, manu missum alienae se familiae
venali immiscuisse, α se rogantem, ut ei serviret,
emptum. Nonne tota lis constat duarum causarum eom-
paratione et coniectura duplici atque diversa?

petitor] Labienus.

Marginos] Locus ignotus. Marrucinos δαὶ Marrubioé coniicit Gis-
bert Cuper in nova Sylloge Epistolarum. — Marcinae, urbis Campa-
niae, Strabo et Mannert Italia 1. p. 753. faciunt minentionem, Eadem
fortasse est, cuius Quintilianus meminit,

Quintil. 8, 3, 32, JNec a verbis modo sed a nomi-
nibus quoque derivata sunt quaedam , ut a Cicerona
—Sullaturit et ab sinio Fimbriatum et Fi-
gulatum.
fFígulatum]| Spalding adnotat: ,hoc plane censeo usurpatum ab Asinio
Pollione in causa Urbiniana, ubi dixerit, Sosipatrum illum servum
repente nobis esse Figulatum i. e. Clusinium Figulum factum.* —

Fimbriatum Asioius fortasse in oratione contra maledicta 4dntonis
de ipso Antonio, ut qui furore Fimbriae similis esset, dixit.

Quintil. 9, 3, 13. JVunc evaluit rebus agen-
tibus, quod Pollio in Labieno damnat , et contu -
meliam fecit, quod a Cicerone reprehendi notum
est.

Pollio] vituperabat Labienum propter vitium sermonis, pariter atque
Cicero in Philippicis propter similem causam irrisit Antonium, Sed
incertum, utrum in oratione contra heredes Urbiniae hoc genus di-
cendi usurpaverit Labienus, an in alia: bis enim contra Pollionem
dixisse et stelisse, infra.in Labieno dicemus.

Charisius p. 42. Clipeus masculino genere in sig-

nificatione scuti ponitur, ut Labienus ait; neutro autem
-. genere imaginem significat. Sed J4siínius pro PViniae

497

heredibus imaginis clipeum inasculine dixit: clipeus
praetextae imaginis positus.
pro Viniae heredibus] legendum esse pro Ürbiniae heredibus mani.
festum est.
praetextae imaginis] i. e. imago hominis praetexia induti.
1. Oratio pro Liburnia.

Eandem mulierem defendisse videtur Messala Corvinus:
eius enim extabat oratio pro Liburnia, (v. p. 510.) et ex
Quintiliano 10, 1, 24. novimus, Pollionem et Messalam eos-
dem aliquando defendisse reos. Causa est centumvira-
lis et lis in querela inofficiosi consistit. (De ea re v.
Rein Róm. Privatrecht p. 390). Liburnia mater a filio
exheredata, P, Novanius Gallio pro ea heres institutus
est. Mater querelam inofficiosi defert, eiusque causam
suscepere Asinius et Messala. |

Quintil. 9, 2, 33. Falsa et incredibilia natura ne-
cesse est aut magis moveant, quia supra vera sunt,
aut pro vanis accipiantur, quia vera non sunt.
Ut dicta autem quaedam, ita scripta quoque fingi
solent, quod facit 4;inius pro Liburnia: Mater
mea, quae mihi tum carissima tum dulcis-
sima fuit, quaeque mihivixit, bisque eodem
die vitam dedit et reliqua, deinde exheres esto!
Haec cum per se figura est, tum duplicatur, quoties
sicut. in hac causa ad imitationem alterius scripturae
componitur. Nam contra recitabatur testamentum
P. Novanius Gallio, cui ego omnia meri-
tissimo volo et debeo, pro eius animi in me
summa voluntate et adiectis deinceps alitis heres
esto.

mater mea] testamentum filii his verbis conceptum fingit Asinius.

Quintil. 9, 2, 9. Quid enim tam commune quam
interrogare vel percontari?- Aut instandi gratia et
auferendae dissimulationis ut Asinius: 4udisne?

Jfuriosum, inquam, non inof ficiosum testa-
mentum reprehendimus!

Asinius] ín oratione pro Liburnia, ut ex argumento causae apDaret.

Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 39

498

8. Oratio pro M. Aemilio Seauro.

Acta est causa a. 724 (30). M. Aemilius Scaurus
M. Antonio deditus, in proelio Actiaco contra Octavia-
num pugnavit, dein captus, ab Octaviano vix impetrat,
quo minus cum multis aliis condemnaretur et morte pu-
niretur. Conf. Drumann t. 4. p. 33. et 485. Eius
causam defendit Asinius.

Spalding vero ad Quintil. 6, 1, 24. Mamercum
Scaurum, de quo infra dicemus, intelligendum putabat.

Dio Cassius lib. 54, 2. τῶν βουλευτῶν καὶ τῶν ἱππέων,
τῶν. τε ἄλλων τῶν κορυφαίων, τῶν συμπραξάντων τι τῷ
᾿Αντωνίῳ, πολλοὺς μὲν χρήμασιν ἐζημίωσε, πολλοὺς δὲ xc
ἐφόνευσε, καί τινων καὶ ἐφείσατο, καὶ ἐν μὲν τούτοις
Μάρκος τις «Σχαῦρος ἀδελφός τε τοῦ “Σέξτου ὁμομήτριος
ὧν, καὶ ϑανατωθῆναι κελευσϑ εἰς, εἶτα διὰ τὴν μητέρα
τὴν Μουκίαν ἀφείϑη.

Dio Cassius l. 56, 38. ὁ τοίνυν άυγουστος, ἐπειδὴ
τάχιστα τῶν ἐμφυλίων πολέμων ἀπηλλάγη, πρῶτον μὲν
τοὺς πλείους τῶν ἀντιστάντων οἱ καὶ περιγενομένων ix τῆς
παρατάξεως, ἔσωσεν, εν μηδενὶ τον «Σύλλαν μιμησάμενος,
xoi ἵνα μὴ πᾶντας αὐτοὺς χατξαλέγω, Tig οὐχ οἷδε τὸν
ἀδελφὸν τοῦ «Σέξτου;

Quintilianus 6, 1, 24. Periclitantem commendat
dignitas et studia fortia et susceptae bello cicatrices
et nobilitas et merita maiorum. Hoc, quod proxime
dixi, Cicero atque 4sinius certatim sunt usi, pro
Scauro patre hic, ille pro filio.

Quintil. 9, 2, 24. Pollio: Numquam fore cre-
didi, iudices, ut reo Scauro, ne quid in eius
iudicio gratia valeret, precarer.

9. Orationes adversus L. Munatium Plancum.

L. Munatius Plancus in bello «civili alias alio tem-
pore partes secutus, dominum plus semel commutavit.
Velleius 2, 63. ibique Ruhnkenius. Drumann t. &. p.
207. Pollio, adversarius eius, orationes contra eum scrip-
sit, nec tamen summam buius viri eloquentiam metuens
ante mortem eius editurus erat.

499

Plinius Hist. Nat. Praefat, lib. 4, 31. JVec Plancus
lepide, cum diceretur Asinius Pollio orationes in
eum parare, quae ab ipso aut liberis post mortem
Planci ederentur, ne respondere posset : Cum mortuis
nonnisi larvas luctari. Quo dicto sic repercussit illas;
ut apud eruditos nihil impudentius iudicetur.

10. Orationes contra maledicta Antonii.

Oratio dicta videtur a. 722 (32). Dio Cass. 50, 2.
Constat inter auctores, Asinium Pollionem inde ab anno
745 (39), quo anno triumphi honorem meruit, a repu-
blica proeul vixisse, et Antonium, quem adbue adiu-
verat, Bon amplius secutum «esse. (Drumann t. 1. p.
10). Qua de re questum Antonium opinor, et quidem
üsdem epistolis, in quibus in Octavianum quoque et Mes-
salam acerbe invectus est. (v. p. 457.) Contra has epi-
stolas non Asinius solum, sed Messala quoque (v. p.
510.) librum scripsit.

Charisius p. 44. Catinus masculino genere dicitur,
et hine deminutive ca£illus fit, ut 44sinius contra, ma-
ledicta Antonii: V'olitantque urbe tota catilli.

c, maledicta Antoni] Cum ip ms. quodam LDousae legerelur contre
maledicta Laberii, Bondam in variis lectionibus p. 20 sic corrigen-
dum putabat, postea vero in addendis p. 373. Contra maledicta La-

bieni verum esse credidit, Sed nihil mutandum arbitror. Alterum
huius oralionis fragmentum supra tetigimus p. 496.

11. Orationes in Valerium.

Incertum, utrum Asinius Pollio orator, an Asinius
quidam grammaticus sit intelligendus: nec constat, quis
fuerit Valerius.

Charisius p. 54. Hos pugillares et masculino genere
et semper pluraliter dicas, sicut Asinius in Valerium
lib. 1: quia pugillus est, qui plures tabellas continet in
seriem sutas. attamen haec pugillaria: saepius neutraliter
dicit, item Catullus in hendecasyllabis.

Asinius in Valerium lib.1.] in editione priore non Asinium oratorem,

sed eum grammaticum, quem Charisius p. 47, ed, Lindem. et Pris-

cianus T. 1, p. 488 nominant, hoc loco intelligendum diximus. Sunt

autem duo grammatici, eodem nomine utentes, quorum alter Pom-

500

peii Magni temporibus vixit, isque a Suida s. v. Πωλέων ὁ '4doí-
νιος, Τραλλεανὸς afferlur (Clinton Fasti t. 3. p. 550): alter ma-
gister fuit M. Anlonini philosophi, eumque apud Charisium accipien-
dum arbitror. (v. p. 501.) Valerium itidem gramimalicum esse
diriinus, quo nomine cum plures alii fuerant tum Valerius Cato et
M. Valerius Probus. Bondamus iu "Variis Lectionibus p. 373.

Asinius in Labienum lib, 1, emeudandum putat,

Quia pugillus est] haec sunt Charisii verba, non Asinii, ut recte ad-

notavit Lindemanpbus. 2

Incerta.

Quintilianus 4, 6, 42. Nec enim tuburchinabundum
et lurchinabundum iam in nobis quisquam ferat, licet
Cato sit auctor, nec hos lodices, quamquam id Pol-
lioni placeat, nec gladiola, atqui Messala dixit, nec
parricidatum; quod in Coelio vix tolerabile videtur,
nec collos mihi Calvus persuaserit.

Quintil. 9, 4, 132. Neque accesserim Celso, qui unam
quandam huic parti formam dedit, et optimam compo- ^
sitionem esse prooemii, ut apud ;4sinium, dixit: Si,
Caesar, ex omnibus. mortalibus, qui sunt ac fuerunt,
posset huic causae disceptator legi, non quisquam te
potius optandus nobis fuit.

apud Asinium] in oratione nescio qua apud Octavianum habita.

— Charisius p. 77. Insequenti. 4sinius Pollio ad
Caesarem: primo insequenti die.

ad Caesarem] in epistola, opinor, ad Octavianum.

— . Charisius p. 34. Genitivus pluralis cum ratione vec-
tigalium facit, auctores tamen vectigaliorum (sic leg.
non vectigalium) dixerunt, ut J4sinius: vectigaliorum
reipublicae curam esse habendam.

Charisius p. 85. Fectigaliorum. zísinius Pollio:
vectigaliorum reip. curam esse habendam.

. . Macrobius Saturual. 4, 4. tanta apud veteres fuit
licentia huius genitivi, ut J4sinius Pollio vectigaliorum
frequenter usurpet.

504

Priscianus t. 4. p. 370. 4sinius Pollio: Sed cum
ob ea, quae speraveram, dolebam, consolabar ob
ea, quae timui. Consolabar passive protulit.

Priscian. t. 4. p. 372. 4sinius : cutus experta vir-
tus bello Germaniae traducta ad. custodiam Illyrici
est. Experta passive.

Asinius] in historiis suis. ,
Cuius] — ,virtutem intellige Tiberii, qui totun Illyricum perdomuit
et in ditionem redegit, Sneton. Tib., c. 16. — " Falster Memo-

riae p. 23.

Priscian. t. 1, p. 488. Nanciscor etiam nactum facit
absque n, ut Probo et Capro et Pollioni et Plinio placet,

Pollioni] non de Asinio Pollione oratore id intellexerim, sed de Asi-
nio Pollione grammatico, quo usus est M. Antoninus philosophus. (v. p.
500.) Julius Capitolinus M. Anton. Philos,c. 2. Porro libri grammatici
Probi, Capri et Plinii saepe a Prisciano aliisque afferuntur. Thor-
becke autem p. 80 hoc quoque loco ÁAsinium Pollionem oratorem
intelligit.
Sueton, Augustus 43. Mox finem .fecit talia

(Troiae lusum) edendi, Asinio Pollione oratore gravi-

ter invidioseque in curia questo Aesernini nepotis sui

casum, qui et ipse crus fregerat.

Asinio Pollione] quem in oratione senatoria anuo circiter 741 (13)
de ea re questum scribit Weichert De Cassio Parmensi p. 302,

. CV. Q. Aelius Tubero.

Q. Aelius Tubero Lucii filius, natus anno circiter
680 (74). Lucius Tubero pater, qui annales confecit
(v. Clinton in Fastis ad a. 695), aequalis fuit Ciceronis,
Cic. p. Ligario c. 7. ego et L. Tubero domi una eru-
diti, militiae contubernales, post affines (sororem
enim Ciceronis duxit uxorem. Schol. Gronovianus in orat.
pro Lig. p. 415 et 417. Drumann t. 5. p. 244.) in omni
denique vita familiares. Q. filius primum causis agendis,
deinde iuri civili operam dedit. Atque de 60 dictum

502

putant nonnulli, quod ex libro Ciceronis a Gellio 1. 4.
22. relatum legimus: M. Cicero in libro qui inscrip.
tus est: De iure civili in artem redigendo verba haec
posuit: nec vero scientia iuris maioribus suie Q.
Aelius Tubero defuit, doctrina etiam superfuit. Sed,
ut dicam quod sentio, alium Q. Tuberonem, natu maio-
rem, hoc loco intelligendum arbitror; constat enim, Q.
'Tuberonem, qui Ligarium accusavit, anno 708 (46), quo
causa acta est, iuvenem adhuc fuisse, atque ab eo demum
tempore desiisse causas agere, et iuri operam dedisse,
multosque libros ad ius pertinentes postea reliquisse teste
Pomponio. Eos vero post mortem Ciceronis (qui a. 744
(42) occisus est) confectos veri simile est, Atque Cicero-
nis verba, quae apud Gellium supersunt, demonstrant,
'Tuberonem tum, cum Cicero librum de iure scribebat,
non amplius vixisse, unde colligimus, alium esse intel-
ligendum Tuberonem. Porro Tubero noster res gestas
Caesaris scripsisse videtur. Sueton. Caes. 83. Utrum
autem etiam maius historiae opus aggressus fuerit, incer-
tum. Conf. Lachmann De font. Livii P. 1. p. 40. Krause
Vit. Hist.p. 321. De font. Suetonii p. 19. Ceterum
de honoribus eius nihil compertum est praeter consula-
tum, quem a. 743 (11) obtinuit.

1. Oratio adversus Q. Ligarium.

Aeta est causa a. 708 (46). "Tubero adolescens Q.
'Ligarium accusavit, Cic. p. Ligario c..3, 9. Argu-
mentum ex Ciceronis oratione pro Ligario petendum.
Conf. Scholiasta Gronovianus in orat. pro Ligario p.
414. Drumann t. 3. p. 706.

Quintil. 10, 4, 23. Illud utilissimum nosse eas
causas, quarum orationes in manus sumserimus,; et
quoties continget, utrinque habitas legere actiones, ut
Demosthenis atque .eschinis inter se contrarias et
Servii Sulpicii atque Messalae, quorum alter pro 4u-
Jidia, contra dixit alter, et Pollionis et Cassii reo
Asprenate aliasque plurimas. | Quin etiam si minus
pares videbuntur , aliquae tamen ad cognoscendam

503

litium quaestionem recte requirentur, ut contra Cice-
ronis orationes "Tuberonis in Ligarium et Hortensii
pro Verre.

Quintil. XI, 14, 78. Potest evenire, ut in aliis re-
prehendenda sint, quae ipsi fecerimus, ut obiicit Tubero
Ligario, quod in Africa fuerit. Id quomodo decenter
fieri possit, equidem non invenio, nisi aliquid reperitur,
quod intersit, persona aetas tempus causa locus animus.
Tubero iuvenem se patri haesisse, illum a senatu
missum non ad bellum, sed ad frumentum coemendum
ait, ut primum licuerit, a partibus recessisse, Liga-
rium et perseverasse, et non pro Cn. Pompeio, inter
quem et Caesarem dignitatis fuerit contentio, cum
salvam uterque rem publicam vellet, sed pro Iuba at-
que Afris inimicissimis populo romano stetisse.

Tubero-ait] in oratione sua contra Ligarium.

Quintil. 5, 13, 20, Inhumana (erat accusatio) T'-
beronis Ligarium exulem accusantis atque id agentis,
ne ei Caesar ignoscat.

Pomponius de origine Iuris c. 3, 46. Post Treba-
tium Tubero fuit, qui Ofilio operam dedit, fuit autem
patricius, et transiit a causis agendis ad ius civile,
maxime postquam Q. Ligarium accusavit nec obtinuit
apud C. Caesarem. Is est Q. Ligarius, qui, cum Afri-
cae oram teneret, infirmum T'uberonem applicare non
permisit nec aquam haurire: quo nomine eum accu-
savit et Cicero defendit. Extat eius oratio satis
pulcherrima quae inscribitur pro Q. Ligario.
T'ubero doctissimus quidem habitus est iuris publici
et privati, et complures utriusque operis libros reli-
quit, sermone etiam antiquo usus affectavit scribere,
et ideo parum libri eius grati habentur.

CVI. M. Valerius Messala Corvinus.

Natus est (si Hieronymo credere licet) a. u. 695 (59)
C. Iulio Caesare et Bibulo consulibus. Hieronymus enim

504

in Eusebii Chron. Olymp. 180, 2 — a. u. 695 (59) scri-
bit: Messala Corvinus orator nascitur et T. Livius
Patavinus scriptor historicus. atque Clintonus in Fastis
" hoc testimonium verum esse affirmat; item Vossius in
Virgilii Eclogas 6, 74., Bentleius in Horatii Carm, 3, 6,
20. Scaliger autem in Eusebii Chronicis p. 167 et 180
natalem Messalae annum esse 685 (69) constituit, eumque
secuti δι Ellendt p. CXXXI et Weichert Poet. lat.
Rel. p. 364. Westermann p. 218. item Masson De Vita
Ovidii p. 127 sqq. Schneider de Ser. Sulpicio Rufo 1.
p. 62. Aliter etiam Lud. Wiese de M. Val, Messalae
Corvini vita et studiis doctrinae Berol. 1829. 8., qui
Messalam circa a. 680 (74) scribit natum p. 44. Quid
ipse de ea re sentiam quaeque potior videatur opinio,
postea dicemus, Diem Messalae natalem in eundem in-
cidere diem, quo die postea apud Philippos Brutus et
Cassius in proelio victi fuerint, arbitrantur nonnulli, auc-
toritate nitentes Plutarchi in Bruto c. 40., verum Dru-
mannus t. 2, p. 144. demonstrat, non Messalae ibi, sed
Cassii diei natalis fieri mentionem. — Fuit Athenis iu-
venis, studiis deditus, a. 709 et 740 (45 et 44) (Cicero
ad Attic. 42, 32. 45,17.) XV annos natus, si Hieronymi
auctoritatem sequimur. A. 744 (43) partes Bruti et Cassii
secutus, a triumviris proscriptus est, sed feliciter evasit.
Plut. Brutus 40. Dio Cassius 47, 11, 49, 16. Appia-
nus Bell. Civ. 4, 38. ubi legimus Μεσσάλας ἐπιφανὴς
καὶ νὲος ἐς Βροῦτον ἔφυγε. Velleius 2, 71. Messala
fulgentissimus iuvenis, proximus in illis castris Bruti
Cassitique auctoritati. À. 71? (42)ad M. Antonium trans-
iit, postquam Brutus et Cassius apud Philippos victi
essent. Appianus Bell. Civ. 4, 38. (Velleius autem 2, 70.
iam a. 7129 (42) Corvinum se Octaviano tradidisse
scribit.)

Anno circiter 717 (37) partes Antonii deserit, et ad
Octavianum transiit. Appian B. Civ. 4, 38. Wester-
mann p. 219. Vossius contra ad Virg. Eclog. 6, 74. et
Ellendt p. CXXXLIII. suspicatur, Corvinum post foedus
Brundisinum a. 7144 (40) ab Antonio defecisse et Augu-

505

stum secutum esse. A. 718 (26) ab Octaviano augur factus
est. Dio 49, 46, A. 720 (34) Salassos, gentem Gallicam,
domuit. Appian. Illyrica c. 17. Dio 49, 38. Drumann
t. 4. p. 272. A. 723 (31) ab Octaviano Antonii loco
consul factus est, Drumann t. 4. p. 281. Dio 50, 10.
47, 11. Post pugnam Actiacam, inqua acriter pro Octa-
viano pugnavit, (Plut. Brut, 53.) adversus Aquitanos in
Galliam profectus est, eosque devicit a. 724 (30). Ap-
pian. B. Civ. 4, 38. Tibullus Eleg. 1, 7. Lelewel Etu-
des Numismatiques. — Type Gaulois. p. 383. Deinde
eodem anno 724 (30) in Asiam profectus, Ciliciam, Sy-
riam, Aegyptum pacavit, unde reversus a. 727 (27)
triumphum egit Aquitanicum. Dio. Cass, 51, 7. Ap-
pian. B. Civ. 4, 38. Dissen. ad Tibullum 4, 7. 2, 14,

A. 728 (26) ab Augusto praefectus urbi factus , abdica-
vit paucis post diebus, et inde otio et studiis vacabat.
Tacit. Annal. 6, 11. Hieronymus in Eusebii Chron,
Olymp. 188, 3. — a. 728 (26). Messala Corvinus pri-
mus praefectus urbis factus, sexto die magistratu se
abdicavit, incivilem potestatem esse contestans.

Messala] Scaliger p. 67 adnotat: ,,Hoc contingit C. Furnio C, Sila: o
cors.. numero MM. Procbronismus annorum novem," -— Scaliger
igitur praefecturam Messalae anno 737 (17 a. Ch,) assignat: quod
verum esse negat Wiese p. 32.

A. 766 (13 p. Cbr.) mortuus est, anno aetatis sep-
tuagesimo secundo, teste Hieronymo in Eusebii Chro-
nicis Olymp. 197. 3. Augusti 54. — a. 764. (44): Mes-
sala Corvinus orator ante biennium quam moreretur,
ita memoriam ac sensum amisit, ut vix pauca verba
coniungeret (Conf. Plin. Hist. 7, 24.) et ad extremum
ulcere sibi circa spinam sacram nato inedia se confe-
eit anno detatis LX XII. Scaliger autem, qui a. 685
(69) Messalam natum putat, mortem eius in annum 757
(& p. Ch.) retulit, quo anno LXXII annos fuerit natus.
"Eum secutus est Masson atque Ellendt. Zumpt in an-
nalibus tradidit, Messalam, 70 annos natum, a. 794 (3)
mortuum esse, unde constaret, eum esse natum a. 684

506 |
(73). Non multum discedit Wiese p. 44, qui anno cir-
citer 752 diem obiisse scribit.

Probabile est, Hieronymum deanno natali errare, ut non
una res ostendit. 1. Constat, Messalam adversus Ser.
Sulpicium Rufum, qui a. 711 (43) diem obiit, causam
egisse: illo autem anno Messala secundum Hieronymum
vix sextum et. decimum annum attigerat. — Est autem
multo magis vero simile, Messalam maiorem natu fuisse,
cum eam causam agebat. 2. Velleius scribit 1.2, 70, postquam
apud urbem Philippos Cassius et Brutus victi et caesi essent,
milites Messalam ducem poposcisse. An est probabile,
milites Messalam, qui tum secundum Hieronymum sep-
timum et decimum annum agebat, desiderasse ut exer-
citui praeesset? 3, Tacitus in Dialogo c. 17. scribit, Cor-
vinum ad medium usque Augusti principatum durasse.
Quomodo id cum ratione Hieronymi convenit, qui eum
a. 766, uno tantum anno ante Augustum, mortuum esse
testatur? Ac ne Clintonus quidem banc solvere potuit
difficultatem : explicatio enim eius p. 273. contorta est.
4, Quintilianus 12, 44, 28. scribit, Messalam atque Asi-
nium Pollionem iam, Cicerone tenente arcem eloquen-
tiae, causas agere coepisse. Cicero autem a. 714 (43) diem
obiit, quo anno Messala secundum Hieronymum XVI
annos natus erat. Id veritati repugnare certum est. Imo
Messala Asinii Pollionis prope aequalis videtur fuisse,
cum a cunctis fere scriptoribus plerumque coniungantur
unaque nominentur. 5. Suetonius in Tiberio c. 70. scri-
bit, Tiberium adolescentem Messalam senem audivisse.
Quomodo id convenit, cum Tiberius a. 712 esset natus,
ideoque XVII tantum annis minor natu, si Messala a.
695 natus est?

Auctor Epistolarum ad Brutum (qui cliens et necessarius
fuisse videtur Messalae Corvini , ut Orellius in Onomastico
p.632. tradit)lib.1,15. Messalam habes. cave putes, probi-
tate, constantia, cura, studio reipublicae quidquam illi
essesimile, ut eloquentia, qua mirabiliterex-

507

cellit, vixineolocumad laudandum habere videatur.
quamquam in hac ipsa sapientia plus apparet. ita
gravi iudicio multaque arte se exercuit in verissimo
genere dicendi. Tanta autem industria est tantum-
que evigilat in studio, ut non maxima ingenio, quod
in eo summum est, gratia habenda videatur.

Horatius Sat. 1, 10, 29 et De Arte Poetica 3714.
Messalae Corvini mentionem facit tamquam summi illo-
rum temporum oratoris.

Velleius 2, 36. lam pene supervacaneum videri
potest, eminentium ingeniorum notare tempora. Quis
enim ignorat, diremtos gradibus aetatis floruisse
hoc tempore Ciceronem, Hortensium saneque Crassum,
Catonem, Sulpicium, moxque Brutum, Calidium, Coe- ὁ
lium, Calvum et proximum Ciceroni Caesarem, eo-
rumque velut alumnos Corvinum ac Pollionem
Asinium.

Columella De re rustica Praefat. lib. 41. 8, 30. ες
Brutum aut Coelium Pollionemve cum Messala et
Calvo deterruere ab eloquentiae studio fulmina illa
Ciceronis.

Seneca Controv. lib. 2. 12. p. 191. Fuit Messala
exactissimi ingenii in omnes quidem studiorum par-
tes, latini utique sermonis observator diligentissimus.
Idem in Excerptis Controv. l. 3. p. 427. Diligentis-
sime tibi me excusarem, tamquam huic rei non essem
natus, nisi scirem, et Pollionem 4Asinium et Mes sa-
lam Corvinu m et Passienum, qui nunc primo loco
stat, minus bene videri quam Cestium aut Latronem.
Utrum ergo putas, hoc dicentium vitium esse an au-
dientium? |. Non illi peius dicunt, sed hi corruptius
iudicant. Pueri fere aut iuvenes scholas frequentant.
hi hon tantum disertissimis viris, quos paulo ante
retuli, sed etiam Ciceroni Cestium suum praeferrent,
nisi lapides timerent.

Tacit. Dial. de Oratt. 12. JVec ultus 4sinii aut
Messalae liber (i. e. oratio) tam illustris est quam Me-
dea Ovidii aut Varii 'Thyestes.

o —— ——— .-.-....-. . -

508

Ibidem c. 17. Aper dicit: T'ranseo ad latinoe ora-
tores, in quibus non Menenium, ut puto, Agrippam, .
qui potest videri antiquus , nostrorum temporum di-
sertis anteponere soletis, sed Ciceronem et Caesarem
et Coelium et Calvum εἰ Brutum et 4sinium et Mes-
sallam. quos quidem cur antiquis temporibus potius
adscribatis quam nostris , non video. — Nam Corvi-
nus in medium usque 4ugusti principatum , 4sinius
pene ad extremum duravit.

Ibid. c. 18. Catoni seni comparatus C. Gracchus
plenior et uberior, sic Graccho politior et ornatior
Crassus, sic utroque distinctior et urbanior et altior
Cicero, Cicerone mitior Corvinus et dulcior et in
verbis magis elaboratus.

ib. c. 20. Aper dicit: quis nunc feret oratorem de
infirmitate valetudinis suae praefantem , qualia sunt
fere principia Corvini?

de infirmitate] idem dicit Quintilianus, ut infra videbimus.

ibid. c. 24. Aper dicit: J/Volo Corvinum insequi,
quia nec per ipsum stetit, quo minus laetitiam nito-
remque nostrorum temporum exprimeret. viderimus,
quam iudicio eius vis aut animi aut ingenii suf-
Jecerit.

Tacitus Annal. XI, 6. meminissent C. Asinii et
Messalae ac recentiorum 4Arruntü et Aesernini,
ad summa provectos incorrupta vita, et facundia.

Quintilianus 10, 1, 143. Messala nitidus et candi-
dus, et quodammodo prae se ferens in dicendo nobi-
litatem suam: viribus minor.

ib. 12, 10, 14. dignitas Messalae oratoris laudatur,

ibid. 12, 44, 28, 4n Pollio et Messala, qui iam
Cicerone arcem tenente eloquentiae agere coeperunt ,
parum in vita dignitatis habuerunt, parum ad poste-
ros gloriae tradiderunt?

ibid. 4, 7, 34. 4n ideo minus Messala ni-
tidus, quia quosdam totos libellos non verbis modo
singulis, sed etiam literis dedit?

509

ibid. 4, 1, 8. Est quaedam in his quoque commen-
datio tacita, si nos infirmos et impares agentium
contra ingeniis dixerimus, qualia sunt pleraque Mes-
salae prooemia.

Plinius in Historia Messalae non raro ineminit, et, ut
a ceteris Messalis distinguatur, bunc oratorem appellare
solet veluti 1, 33, 3,14. 1]. 35, 4, 7.

1. Oratio contra Aufidiam.

Causa hereditaria, quae anno circiter 740 (44) acta
est. Pro Aufidia dixit Servius Sulpicius Rufus. Conf.
orat. Servii Sulpicii pag. 401. Haec quoque oratio
comprobat, ut supra diximus, Hieronymum in definiendo
anno Messalae natali peccare.

Ellendt p. CXXXII. scribit, eam causam non modo
ante necem Caesaris sed etiam ante bellum civile, id est,
ante a. 705 (49) actam esse. Quod si verum est, Mes-
sala orare causas coeperat, antequam Athenas profectus
erat, ut studio dicendi vacaret: Athenis enim commora-
tus est a. 709 et 710 (45 et 44). Westermann autem
p. 210. eam a Messala a. 710 (44) dictam putat, non
diu postquam ex Athenis erat reversus. Utraque opinio
probabilis est : prior enim testimonio quoque Quintiliani ad-
iuvatur, qui l. 42, 11, 28 testatur, Messalam iam, Cicerone
arcem eloquentiae tenente, causas agere coepisse. ld
enim vix dixisset, si Messala a. 711 demum in foro ex-
titisset, eodem ipso anno, quo Cicero extinctus est. Wiese
p. 56. nescio quo errore pro Aufidio Messallam dixisse
scribit, 4ufidius, inquit, quis fuerit, quae eius causa,
frustra quaesivi."

Quintil. 40, 4, 22. lllud utilissimum, nosse eas
causas, quarum orationes in manus sumserimus, et
quoties continget, utrinque habitas legere actiones, ut
Demosthenis atque Aeschinis inter se contrarias, et
Servii Sulpicii atque Messalae, quorum alter pro 4u-
fídia, contra dixit olter.

510

ῷ. Oratio pro Liburnia.

Eandem causam tuebatur Asinius Pollio. Huc enim
referendum, quod in Quintiliano 10, 1, 23 legimus : Quin
etiam, easdem causas ut quisque egerit, utile erit scire.
JVam de domo Ciceronis dixit Calidius, et pro Mi-
lone orationem Brutus exercitationis gratia scripsit,
et Pollio et Messala defenderunt eosdem. De argu-
mento causae supra diximus p. 497.

Festus p. 359. — Tabem eam quae faceret tabescere,
apud antiquos usurpatum. — Corvinius pro Liburnia:
propter hanc tabem atque perniciem domus totius.

Corvinius] Corvinum intelligendum esse, etiam C. Ὁ, Müllor ap-
probavit, nec aliter Falster in Memoriis Obscuris p. 44, iudicavit.
. 3. Oratio pro Pythodoro.

Argumentum incertum. An idem Pythodorus sit Tral-
lianus, amicus Cn, Pompeii Magni, qui ia bello civili
a Caesare offensam expertus est, cuiusque meminit
Strabo lib. 144. p. 649. atque Clintont. 3, p. 554, quae-
rítur.

Seneca Controv. lib. 2. 429. p. 192. Messala cum
audisset Latronem declamantem, dixit: sua lingua
disertus est. Ingenium illi concessit , sermonem
obiecit. Non tulit hanc contumeliam Latro, et pro
Pythodoro Messalae orationem disertis-
simam recitavit , quacum compositam suam suaso-
riam de 'l'heodoto declamavit post triduum.

Latro] de quo infra dicemus,

4. Oratio contra Antonii litteras.

Oratio dicta videtur a. 722 (32). Dio 50,2. Cum
Antonius triumvir epistolis ad senatum missis et divul-
gatis (v. pag. 457.) Octavianum laceraret, amicosque
eius, qui ab se ad illum transierant, inter quos Mes-
sala aliique, conviciis onerasset, Messala orationem con-
tra eum dixit vel alio quodam genere scriptorum rescrip-
sit (commentarios historicos intelligit Wiese p. 73.)
Idem fecit Asinius Pollio, ut ex eius oratione contra
maledicta 4ntonii (v p. 499.) apparet.

511

Charisius p. 74. fretus, huius fretus. Messala con-
tra Antonii litteras: Angustiae fretus.

Plinius Hist, 33, 23, 14. Messala orator prodidit,
Antonium triumvirum aureis vasis usum in omnibus
obscenis desideriis, pudendo crimine etiam Cleo-

potrae.

5. Oratio de Anlonii statuis.

Ea a. 729. (32) dicta videtur. Cum enim Octavia-
nus rerum potiretur, Antonius autem magis magisque
famam amitteret et hostis reipublicae iudicaretur, veri
simile est, aliquando in senatu deliberatum, an statuae An-
tonii publice collocatae deiiciendae essent. Conf. Dio Cas-
sius l. 51, 19. Ellendt p. CXXXVII. eam post Actia-
cam pugnam dictam arbitratur,

Charisius p. 59. M. Messala de Antonii statuis: 4r-
menii regis spolia gausapae.

6. Oratio de vectigalium Asiae constitutione.

Postquam Octavianus pugna Actiaca Antonium devi-
cisset, Messala primum in Galliam profectus est, ut Aqui-
tanos subigeret, deinde eodem anno 724 (30) ad Orien-
tem componendum evocatus, continuo e Gallia in Asiam
cessit (Tibullus 4, 3. 1. 7. ibiq. Dissen. Dio Cass.
54, 7. Ellendt p. CXXXIII. Westermann p. 219.) nec
Romam rediit nisi a. 727 (27). Atque cum Octavianus
Augustus in omaibus imperii romani provinciis novam
vectigalium rationem et constitutionem inire coepisset,
(Conf. Savigny über die rómische Steuerverfassung p.
78. ed. Stuttgart, 1835.) Messala de vectigalibus Asiae
provineiae retulisse orationemque de ea re habuisse vi-
detur, anno opinor 727 vel 728, atque auctor fortasse
constitutionis vectigalium Asiae dici potest.

Charisius p. 85. Vectigalium. Messala De vecti-
gallum Asiae constitutione.

T. Oratio ad Augustum.

Sueton. Aug. 58. Patris patriae cognomen uni.
versi repentino maximoqgue consensu detulerunt ei;

——

512

prima plebs legatione ntium missa, dein, quia non
recipiebat, ineunti Romae spectacula frequens et lau-
reata, mox in curia senatus neque decreto neque ac-
clamatione, sed per Valerium Messalam. Is
mandantibus cunctis Quod bonum, inquit, faustum-
que sit tibi, domuique tuae, Caesar Auguste; sic enim
nos perpetuam felicitatem reipublicae et laeta huic
urbi precari existimamus: senatus te consentiens cum
populo romano consalutat patriae patrem.

laeta huic urbi) urbi adiecit Oudendorp.

Ea oratio Messalae Corvino tribuitur ab Ellendtio
p. CXXXIV. et Krausio De Fontibus Suetonii p. 40,
sed alii potius Messalae vindicandam arbitror, cum veri
simile sit, Augustum tum demum patrem patriae appella-
tum, postquam e vita iam decessisset Messala Corvinus vel
certe propter valetudinem non amplius in senatum prodiret.
Quamquam de anno, quo Augustus primum pater patriae
salutatus est, dissentiunt viri docti. '

Sed Eckhel De doctrina numorum t. 6. p. 112. ex
lapidibus atque numis demonstravit, id accidisse a. 752
(2) Nonis Februarii Augusto. XIII. et M. Plautio Si-
lano coss. Idem testantur Clinton in Fastis ad a. 752.
et Orellii Inscriptiones t. 1. n. 602. t. 2. p. 384. Fasti
Consulares Baiteri ad a. 751. Kreuzer Rüómische: An-
tiquitáten p. 295. Atque M. Valerium Messalam, con-
sulem a. 754 (3), Augustum allocutum esse, satis proba-
biliter coniicit Perizonius in Animadv. Hist. p. 314.
Wiese autem p. 34 scribit, boc nomen Augustum. anno
demum 788 (5 p. Chr.) obtinuisse atque L. Valerium
Messalam, consulem illius anni, orationem dixisse.

8. Oratio Hyperidis pro Phryne, in latinum versa.

Extabant multae orationes graecae, a Messala in la-
tinum sermonem conversae. Quintil, 10, 5, 2. Fertere
graeca in latinum veteres nostri oratores optimum
iudicabant. Id se L. Crassus in illis Ciceronis de
oratore libris dicit factitasse. -Id Cicero sua ipse
persona frequentissime praecipit ; id Messalae placuit;

543
multaeque sunt ab eo scriptae ad hunc modum ora-
tiones, adeo ut etiam cum illa Hyperidis pro Phryne

difficillima romanis subtilitate contenderet.
| Quintil. 4, 5, 64. Ne in .4 quidem atque S lite-
ras exire temere masculina graeca nomina recto casu
patiebantur , ideoque et apud Caelium legimus Pelia
Cincinnatus et apud Messalam Bene fecit Euthia.

bene fecit Euthia] ex ofatione Hyperidis pro Phryoe sumtam, sa-
spicatüs est Kordes in additamentis ad librum Eberhardti über
den Zustand der Wissenschaften bei den Rómern. p. 145. Vere, opinor:
Euthias enim accusator Phrynes erat. Westermann Geseh, d. griech.
Beredsamk. p. 145. Harpocration s. v. EuSíag. Εὐδέου λόγον
«ato Φρύνην affert Athenaeus XIII. 590 d. fragmentumque eius
edidit Bauppius noster in Epistola critica ad G. Hermannum p. 162.

Incerta.

Quintil. 4, 6. 42, Gladiola Messala dixit.
ibid. 8, 3, 34. Messala primus reatum dixit,

reatum] reatus erat status et conditio reorum et sordidatorum , dum
iudicium in longum procedit, reatus pro crimine, peccato est barba-
rorum. Bentleius ad Horat. Carm. 3, 6, 20.

Seneca Suasor. 2. p. 22. Cognomen vel ut Mes-
sala ait, cognomentum.

Marius Victor de Orthographia p. 2456. Messala,
Brutus, Agrippa pro sumus simus.

simus] item Augustus teste Ruetonio Octat, c. 87. item ponit si-
mus pro sumus.

Scholiast, Cruquianus ad Horatii Sátir. 4, 10, 28.
Pedius Publicola et Messala Corvinus a graecis voci.
bus ita. abhorruerunt, ut Messala schoenobaten latine
funambulum .reddiderit ex "Terentio in Hecyra.

Seneca ludus de morte Claudii Caesaris p. 854, Di-
vus Augustus dixit: Confugiendum est itaque a me
ad Messalae Corvini, disertissimi viri, illam senten-
tiam Praecidit ius imperii.

praecidit íus imperii] i. e. castravit et enervavit ius inperii, ut

Libertus Fromondus explicat p. 967. Messala in «cralióone contta
Antonium id dixit eumque hoe dicto in perpetuum notavit.

Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. $8. 33

514
CVII. Cornelius Gallus.

Natus est a. 688 (66), eodem anno quo Horatius
Flaccus,in Foro lulii in Gallia Narbonensi. Annus natalis
ex eo certus, quod Hieronymus tradidit, anno quadra-
gesimo eum mortuum esse. QConf. Clinton Fasti ad a.
728 (26). Volker in Commentatione de C. Cornelii
Galli-vita et scriptis Bonnae 4840. p. 17. alios codices
sequitur Hieronymi, qui anno XLIII. eum mortuum re-
ferunt, ita ut a, 685 (69) natus sit. Anno 743 (41)
ab Augusto triumvir factus agris veteranis dividundis.
A. 723 (34) post pugnam apud Actium in Aegyptum ad
Antonium persequendum copias ducit, Dio Cass. l. 51,9.
A. 724 (30) praeficitur ab Augusto Aegypto provinciae.

Dio Cass. 51, 17. Strabo XVII. p. 819. Hierony-
mus in Euseb, Chron, Olymp. 187, 3 — a. u, 724. Cleo-
patra et Antonius semet interficiunt et Jeg yptus fit
romana provincia, quam primum tenuit Cornelius
Gallus, de quo Virgilius scribit in Bucolicis. A. 728(26)
calumniatus et accusatus apud Augustum, ipse semet occidit.
Dio Cass. 1. 53, 23. Hieronym. ad Eusebii Chron, Ol.
488. 2. — 728 (26): Cornelius Gallus Foroiuliensis
poeta, a quo primum 4egyptum rectam supra dixi-
mus, quadragesimo aetatis suae anno propria se manu
inter fecit.

Conf. Suet. Aug. 66. Ammianus Marcell. 17, 4.

1. Oratio in Alfenum.

Ea est habita 4, 743 (41). Antonius et Octavianus
decreverunt, ut militibus veteranis in Italia agri assigna-
rentur. Cornelius Gallus triumvir agris dividundis fuit,
Sed multae ex ea re ortae sunt lites. Cum enim ve-
terani, quibus ager Cremonensis assignabatur, contenti
non essent, sed agrum quoque Mantuanorum occupas-
sent, Mantuani questi sunt, eorumque causam suscepit
Cornelius Gallus et reum fecit Alfenum Varum, Cre-
monensem metatorem, qui in Mantuanos inique egerat.
Conf. Drumann t. 4. p. 397 sqq. Weichert De L.
Vario p. 128. Vossius ad Virg. Eclog. 6, 64. Volker
De Cornelii Galli vita p. 22,

515

Servius in Virgilii Eclogam 9, 40, lii dicunt, Vir-
gilium ostendere voluisse, quod Mantuanis per ini-
quitatem Alfeni Vari, qui agros divisit, praeter pa-
lustria nihil relictum sit, sicut ex oratione Cor-
nelii in Alfenum ostenditur: Cum iussus tria
milia passus a muro in diversa relinquere , ut octin-
gentos passus aquae, quae circumdata est, admetire-
ris, reliquisti.

Cornelii) Falster Memor. p. 29. Cornelium Balbum, amicum Iulii
Caesaris , qui bistorjam scripsit, intelligit. — Id veram esse nego,
praesertim cum constet, Gorn. Gallum lriumvirum agris d4ividundis
fuisse.

millia paesus] leg. passuum.

«a muro] urbis Mantuae.

ut octingentos] vix octingentos — circumdata eat, cum admetireris,
reliquisse. Vossius. Vossii emendatio certa est, modo ultimum
vocabulum reliquistó non letigisset; — vel scribendum adrmetiens re-
liquisti : periit enim apodosis." Duebner.

29. Oratio in Pollionem.

Quintilianus 4, 5, 8. 7n oratione Labieni (sive illa
Cornelii Galli est) in Pollionem casnar assectator e
Gallia ductum est.

Labieni] de Labieno oratore infra dicemus p. 528.

in Pollionem| i. e. in C. Asinium Pollionem, qui plus semel con-
tra Labienum dixil. Vossius autem de historicis latinis p. 119. Asi-
nium Gallum, Pollionis filium, intelligendum opinatur.

casnar] v. infra Labieni oratio.
Incerta.

Diomedes p. 443. ex oratione Galli locum attulit,
sed Calvum ibi intelligendum et emendandum esse, in
Calvo oratore adnotavimus pag. 477.

ΟΥ̓. C. Iulius Caesar Octavianus Augustus.

Natus est a. 694 (63) Cicerone consule. Conf, Clin-
ton ad h. a. A. 708 (46) Caesarem , in Hispaniam pro-
fectum ad bellum contra Pompeii filios gerendum, secu-
tus est. A. 710 (44) cum Caesar dictator occisus esset,
novendecim annos erat natus, et inde ab hoc tempore
civilibus rebus et bellis se immiscuit. A. 744 (43) con-

516

sulatum primum obtinet, vigesimum annum aetatis in-
gressus: triumvir reipublicae constituendae. A. 724 (33)
consul iterum. Α. 723 (34) consul III. Α. 72^ (30)
quarto consulatu Antonio devicto rerum potitur. A. 767
(44 p. Chr.) sexto et septuagesimo aetatis anno dece-
dit. Conf. Drumann t. 4. p. 245, Weichert in libro
egregio, cui titulus: Imperatoris Caesaris Augusti
Scriptorum Reliquiae. Grimae 1844. Eckhel Doctr.
Num. t. 6. p. 70 sqq. Hoeck Róm. Gesch. T. 4. p. 249 sqq.

Atia mater praefuit educationi Octaviani. Tacit. De
Oratorib, c. 28. Corneliam Gracchorum, |4ureliam
Caesaris, Atiam Augusti matrem praefuisse educa-
tionibus ac produxisse principes liberos accepimus.
quae disciplina eo pertinebat, ut nullis pravitatibus
detorta uniuscuiusque natura toto statim pectore
arriperet artes honestas, et sive ad rem militarem
sive ad iuris scientiam sive ad eloquentiae studium
inclinasset , id solum ageret , in universum hauriret.
Deinde Epidius et Apollodorus Pergamenus praecep-
tores eius fuere. Sueton. de cl. rhet. 4. Quintil. 3, 1,
17. Dio Cassius 45, 2. ὁ Καῖσαρ μεγάλα ἐπὶ αὑτῷ
(Octavio puero) ἐλπέσας, ἔς τε τοὺς εὐπατρίδας avtov
ἐρήγαγε, καὶ ἐπὶ τὴν ἀρχὴν ἤσκει, καὶ πάντα ὅσα προς-
ἤχει, τῷ μέλλοντι καλῶς καὶ xov ἀξίαν τηλικοῦτον χρά-
τος διοικήσειν, ὑπάρχειν ἀχριβῶς ἐξεπαίδευσε. λόγοις τε
γὰρ ῥδητορικοῖς, οὐχ ὅτι τῇ τῶν “ατίνων, ἀλλὰ καὶ τῇ-
δὲ τῇ γλώττῃ ἡσκεῖτο. Gellius testatur, Augustum Iulii
Caesaris genus dicendi imitatum esse, 1. 40, 24. Divus
Augustus , linguae latinae non nescius, munditiarum-
que patris sui in sermonibus sectator.

Suetonius Octavian, c. 84. Eloquentiam studiaque
liberalia ab aetate prima et cupide et laboriosissime
exercuit. Mutinensi bello in tanta mole rerum et le-
giese et scripsisse et declamasse quotidie traditur.
Nam deinceps nec in senatu nec apud populum nec
apud milites locutus est umquam nisi meditata et
composita oratione, quamvis non deficeretur ad subita
extemporali facultate. Jc ne periculum adiret me-

517

moriae aut in ediscendo tempus absumeret , instituit
recitare omnia: pronunciabat dulci et proprio quo-
dam oris sono dabatque assidue phonasco operam.

ibid, c. 86, Genus eloquendi secutus est elegans et
temperatum vitatis sententiarum ineptiis atque con-
cinnitate et reconditorum verborum, ut ipse dicit, foe-
toribus, praecipuamque curam duxit, sensum animi
quam apertissime exprimere. Quod quo facilius effi-
ceret aut necubi lectorem vel auditorem turbaret, ac
moraretur, nec praepositiones verbis addere nec con-
iunctiones saepius iterare dubitavit, quae detractae
afferunt aliquid obscuritatis, etsi gratiam augent.
Cacozelos et antiquarios, ut diverso genere vitiosos,
pari fastidio sprevit.

Sueton. de clar. rhetor. 4, Paulatim rhetorica et
ipsa utilis honestaque apparuit, multique eam et prae-
sidii causa et gloriae appetiverunt. Cicero ad prae-
turam usque graece declamitavit, latine vero senior
quoque et quidem cum Hirtio et Pansa. Cn. Pompeium
quidam historici tradiderunt, sub ipsum civile bellum,
quo facilius C. Curioni promtissimo iuveni, contra-
diceret, repetisse declamandi consuetudinem, M. 4n-
tonium, item Augustum ne Mutinensi quidem bello
omisisse.

Tacitus Annal, 13, 3. Dictator Caesar summis
oratoribus aemulus, et d ugusto prompta ac pro-
fluens, quae deceret principem, eloquentia
fw it, Tüberius artem quoque callebat, qua verba ex-
penderet, tum validus sensibus aut consulto ambiguus.

Aurel. Victor De Caesaribus c, 4. .4ugustus doc-
torum, qui abunde erant, percultor, cum eloquentiae
studio mire retineretur.

Aurel. Victor Epit. Caes. 4, 17. Liberalibus stu-
diis praesertim eloquentiae in tantum incumbens , ut
nullus ne in procinctu quidem laberetur dies, quin
legeret, scriberet, declamaret.

Macrobius Saturnal. 2, 4. ,4ugustue castigationem
loquendi scribendo servabat.

518

Fronto Epist. p. 184. Postquam respublica a ma-
gistratibus annuis ad C. Caesarem, et mox ad 4u-
gustum tralata est , Caesari quidem facultatem di-
«cendi video imperatoriam fuisse, 4dugustum vero
seculi residui eleganter et latine, linguae etiam tum
integro lepore potius quam dicendi ubertate praedi-
tum puto, Post Augustum nonnihil reliquiarum iam
et vietarum et tabescentium Tiberio illi superfuisse.

seculi residui] legendum Augustum seculi residua elegantia et la-
tinae linguae etiam tum integro lepore — praeditum puto.

1. Laudatio funebris Iuliae aviae.

Augustus orationem dixit a. 703 (51), duodecim an-
nos natus, ut Suetonius et Quintilianus scribunt, vel no-
vem annos natus teste Nicolao. Erat Iulia C. Iulii Caesaris
soror natu minor, et mater Átiae, quae Augustum pe-
perit.

Suetonius Aug. c. 8. .4ugustus duodecimum an-
num agens aviam Iuliam defunctam pro concione lau-
davit.

Quintilianus 42, 6, 1. Praetextatos egisse quos-
dam est traditum, Caesar 4dugustus duodecim natus
annos aviam pro rostris laudavit.

Nicolaus Damascenus De Vita Augusti c. 3. Καῖσαρ
περὶ ἐννέα ἔτη μάλιστα γεγονὼς, ϑαῦμα τε οὐ μικρὸν
παρέσχε “Ῥωμαίοις, φύσεως ᾿αχρότητα δηλώσας ἐν τοιᾷ-
δὲ ἡλικίᾳ, καὶ τοῖς ἀνδράσι πολὺς ἐγγίνεται ϑόρυβος ἐν
πολλῷ ὁμίλῳ δημηγοροῦντι. ᾿Αἰποϑανούσης αὐτῷ τῆς
τιτϑῆς παρὰ τῇ μητρὶ ἐτρέφετο.

πδρὶ ἐννέα ὅτη}) Cum Valesius ad Nicolaum et Gronovius ad Taciti

Annal. 12, 41 huic declamatori magis credendum esse censerent

quam Swetonio et Quintiliano, in Suetonio decimum annum agens

et in Quintiliano decem natus annos correxerunt. Sed multo verisi-
milior est opinio Weicherti p. 7. Nicolaum, cum multa alia declama-
torie augeret, etiam in bac re numerum ementitum esse, ut AÁugu-

stum eo propensius ornaret laudaretque. Conf. Drumann t, 4, p. 245.

t. 3. p. 767. sq. Ceterum dubitari potest, utrum haec laudatio

sit umquam edéta, an inter monumenta gentis Iuliae tantum ser-
vata.

519
9. UConcio ad populum.

Ea est habita a. 710 (44). Augustus cum post inter-
fectum Caesarem Romam veniret, hereditatem Caesaris,
patris adoptivi, crevisset, et legata eius populo solvere
cuperet, ad populum dixit, a L. Antonio tribuno plebis
in concionem productus.

Cicero ad Atticum. 44, 20 et 24, 45, 2. E»xspecto,
si, ut putas, L. Antonius produxit Octavium, qua-
lis concio fuerit. ib. 44, 24. Exspecto Octavii con-
cionem et, si quid aliud. ib. 15, 2. De Octavii con-
cione idem sentio quod tu, ludorumque eius appara-
tus et Matius ac Postumius mihi procuratores non
placent. Conf. Dio Cass, 1. 45, 6, Weichert p.120. Dru-
mann t. 14. p. 122.

8. Concio ad populum.

Ea est habita a. 740 (44), ut populum romanum sibi
conciliaret eumque ab Antonio, quocum dissidere coepit,
abalienaret. Appianus B, Civ. 3, 41. Dio Cass. 1. 45,
19. Drumann t. 1. p. 122, 247... |

Cicero ad Attic. 16, 15. Multa mehercule a te
saepe sv πολτιχῷ genere prudenter, sed his litteris
nihil prudentius. Quamquam enim post principia belle
iste puer retundit Antonium, tamen exitum exspec-
tare debemus. 4t quae concio! nam est missa mihi.
Jurat, ita sibi parentis honores consequi liceat, et
simul dextram intendit ad statuam. | Myóà σωϑείην
ὑπό γε τοιούτου.

&. Concio ad populum.

Ea est habita a. 718 (36). Augustus devieto Sexto
Pompeio postquam Romam reversus esset, in concione
rerum suarum gestarum rationem reddidit. Appianus
Bell. Civ. 1. 5, 130, Τῆς δ᾽ ἐπιούσης αὐτὸς ἐβουληγόρησέ
τε χαὶ ἐδημηγόρησε, τὰ ἔργα καὶ τὴν πολιτείαν ἑαυτοῦ
vi om ἀρχῆς ἐς τότε χαταλέγων καὶ τὰ εἰρημένα
συγγράψας, τὸ βιβλίον ἐξέδω κε.

Conf. Dio Cass. 1l. 49, 45. Drumann t. ἅ. p. 267.
Weichert p. 122.

520

9. Oratio graeca Alexandriae habita.

Augustus Alexandria a. 724 (30) capta in gymnasio
urbis ad cives orationem graecam dixit. WVerisimile est,
Augustum orationem latine formasse, Areumque philo.
sophum in graecuin vertisse sermonem. Sueton. Aug. 89.
Weichert p. 123. ex eius libro haec omnia sumsimus,

Plut. v, Antonii c. 80. Καῖσαρ sig τὸ γυμνάσιον εἰς-
ελϑὼν xai ἀναβὰς ἐπὶ βῆμα τι πεποιημένον, ἐχπεπλῃγ--
μένων ὑπὸ δέους τῶν ἀνθρώπων xci προρπιπτόντων, ἀνα-
στῆναι κελεύσας ἔφη πάσῃς αἰτίας τὸν δῆμον ἀριόναι,
πρῶτον μὲν διὰ τὸν χτίστην ᾿“λέξανδρομ, δεύτερον δὲ τῆς
πόλεως ϑαυμάζων τὸ κάλλος xoi τὸ μέγεθος, τρίτον
δ᾽ Αρείῳ τῷ ἑταίρῳ χαριζόμενος. ^ Conf, Plut. Apo-
phbthegmata T. 8. p. 460 ed. Hutt.

Dio Cass. 1l. 54,46. Τῶν Αἰγυπτίων τῶν ve AAcbav-
δρέων πάντων ἐφείσατο, ὥστε μὴ διολέσαι τινά. πρόφασιν
δὲ προὐβάλλετο, τόν τε ϑεὸν τὸν “Σάραπιν καὶ τὸν
᾿Αλέξανδρον τὸν οἷχκιστὴν αὐτῶν καὶ τρίτον "ἄρειον τὸν
πολίτην, ᾧπου φιλοσοφοῦντί τε χαὶ συνόντι οἱ € ἐχρῆτο, : καὶ
τὸν yt λόγον, δὲ οὗ συνέγνω σφίσιν, ἑλληνιστὶ, ὅπως συνῶσιν
αὐτοῦ, εἶπε.

lulianus in Epistol. ad Alexandr. 54, p. 96. ed. Hey-
leri. ὁ “Σεβαστὸς ἐπιδημήσας ὑμῶν τῇ πόλει καὶ πρὸς
τοὺς ὑμετέρους πολίτας διαλεχϑ εἰς, ἸΑνδρες, εἶπεν, " AAe-
ξανὸρεῖς, ἀφίημι τὴν πόλιν αἰτίας πάσης ἀιδοῖ TOU μεγά-
λου ϑεοῦ “Σαράπιδος, ἀυταῦ τε ἕνεκα τοῦ δήμου xol TOU
μεγέϑους τῆς πόλεως. αἰτία δὲ μοι τρίτη τῆς εἰς ὑμᾶς
εὐνοίας ἐστὶ καὶ ὁ ἑταῖρος " 4ρειος.

6. Laudafio funebris M. Claudii Marcelli,

Ea est habita a, 734 (23), quo anno Marcellus, so-
roris Augusti Oetaviae filius, heres virtutum matris,
proptereaque ab Augusto adoptatus, obiit, Conf. Dru-
mann t. 4, p. 235, 243. t. 2. p. 402. Virg. Aen, 6, 861-
887. Propert. 3, 18. Dio Cassius 53, 90, Τὸν Mao-
χελλον ὁ Αὔγουστος δημοαίφῳ τε ἔϑαψεν, ἐπαινέσας
ὥςπερ εἴϑιστα.

Servius in Virgilii Aeneidem 4, 719. Pesti devota

824

futurae] — Devota de oratione Augusti translata
est locutio, quam habuit in laudatione funeris Mar-
celli, eum diceret, illum immaturae morti devotum
fuisse.

Plutarch, Marcell. 30. refert, alios auctores scribere,
Hannibalem ossa et cinerem M, Claudii Marcelli per in-
sidias interemti (proavi Marcelli, Augusti nepotis) Mar-
cello filio per nuncios tradidisse, alios vero id negare.
ταῦτα μὲν οὖν oi περὶ Κορνήλιον Nénero καὶ Οὐαλέ-
ριον Μάξιμον ἱστορήκασι, Αίβιος δὲ καὶ Καῖσαρ ὃ
Σεβαστὸς κομισϑῆναι τὴν ὑδρίαν πρὸς τὸν ὑὸν
εἰρήχασι καὶ ταφῆναι λαμπρῶς.

Καῖσαρ ὃ Σεβαστὸς] in laudatione funebri Marcelli nepotis id Au-
gustum retulisse, Heeren de Fontibus Plutarchi p, 124 suspicatur.

Plut. Compar. Pelopidae cum Marcello c. 4, 4rviffav
Μάρκελλος, ὡς μὲν oi περὶ Πολύβιον λέγουσιν, οὐδ anat
ἐνίκησεν, ἀλλ᾽ ἀήττητος ὁ ἀνὴρ δοκεῖ διωγενέσϑαι μέχρι
“Σκηπίωνος, ἡμεῖς δὲ Αιβίῳ, Καίσαρε xoà ᾿Νέπωτι πιστεύο-
μεν, ἥττας τινὰς καὶ τροπὰς ὑπὸ Μαρκέλλου τῶν σὺν .dy-
νίβᾳ γενέσθαι. |

Καίσαρι] in eadem laudatione funebri Marcelli.

1T. Laudatio funebris M. Agrippae.

Ea est habita a. 742 (12), quo anno M. Agrippa,
Augusti gener, rebus pace belloque gestis maxime insig-
nis, decessit. Conf. M. Vipsanius Agrippa vop Frand-
sen p. 239. Dio Cass. 1. 54, 28. Αὔγουστος τὸν Aoyov
τὸν ἐπ αὐτοῦ εἶπε.

8. Laudatio funebris Octaviae sororis,

Ea est habita a. 743 (11). Dubitatur, utrum Octa-
via maior an Octavia minor sit intelligenda. .Weichert
p. 118. arbitratur, Dionem de Octavia maiore loqui,
Drumann t. 4. p.244. Octaviam minorem illo anno de-
functam iudicat.

Dio Cass. 54, 35. ἐν δὲ τῷ ἔτει ἐχείνῳ «Αὔγουστος
αὑτὸς τὸν ἐπιτάφιον εἶπε, καὶ ᾿Δροῦσος ἐπὲ τοῦ βημα-
τος.

522

Sueton. Aug. 61. Matrem amisit in primo con-
sulatu, sororem Octaviam amisit quinquagesimum et
quartum agens aetatis annum. | Utrique cum praeci-
pua officia vivae praestitisset, etiam defunctae hono-
res maximos tribuit.

Sororem Octaviam] dubium est, an Suetonius de eadem Octavia lo-
quatur, cuias Dio facit mentionem. Dio enim dicit, Octaviam mor-
tuam esse a. 743 (11): Suetonius autem testis est, Octaviam soro-
rem defunctam, cum Augustus annum LIV. agebat, i. e. a. 745 (9),
unde Weichert colligit, alteram Octaviam maiorem a. 743, alteram
Octaviam minorem a. 745 mortuam. Clinton vero in Fastis ἃ, 743
scribit, vitium esse in codicibus Suetonii : perhaps an error of the
transecriber LIIII for LIII. Atque Drumannus t, 4. p. 237. ipsi
Suetonio errorem tribuit.

9. Laudatio funebris Neronis Claudii Drusi.

Ea est dicta a. 745 (9). Nero Claudius Drusus, Ti-
berii Claudii Neronis et Liviae filius, Augusti privignus,
inGermania mortuus est, Velleius 2, 97. Drum.t. 2, p. 183.

Suetonius Claudio c. 4, »4ugustus tanto opere Dru-
sum et vivum dilexit, ut coheredem semper filiis in-
stituerit, sicut quondam in senatu professus est, et
defunctum ita pro concione laudavit, ut deos preca-
tus sit, similes ei Caesares suos facerent, sibique tam ho-
nestum quandoque exitum darent quam illi dedissent.
Nec contentus elogium tumulo eius versibus a se com-
positis exsculpsisse , etiam vitae memoriam prosa
oratione composuit.

Livius Epit. lib. 140. Drusus mortuus-est. .Lau-
datus est a Caesare Augusto vitrico et supre-
mis eius plures honores additi.

Ovidii (sive potius incerti Auctoris) Consolatio ad
Liviam Augustam de morte Drusi filii v. 209;

Et voce et lacrimis laudasti, Caesar, alumnum,
tristia cum medius rumperet orsa, dolor.

Tu letum opíasti, dis aversantibus omen,

par bi, si sinerent te tua fata, mori.

Dio Cassius 55, 2. διπλοῦς ὃ ἐπιτάφιος ἐλέχϑη, 0,
τε γὰρ Τιβέριος ἐνταῦϑα αὑτὸν (4ροῦσον) ἐπήνεσε
καὶ ὃ Αὔγουστος ὃ ἐν τῷ Φλαμινίω ἱπποδρόμῳ.

522

10.. Oratio in senatu habita.

À. 757 (4 p. Ch). Augustus Tiberio a. 748 tribuni-
ciam potestatem in quinquennium contulerat, deinde a.
757 iterum senatum rogavit, ut eidem tribunicia potestas
in decennium daretur.

Tacitus Annal. 4. 10. /Jfugustus paucis ante annis,
cum "iberio tribuniéiam potestatem a patribus rur-
sum postularet, quamquam honora oratione quaedam
de habitu cultuque et institutis eius iecerat, quae ve-
lut excusando exprobraret.

Sueton, Tiberius 68. Quae omnia ingrata atque
arrogantiae plena et animadvertit Augustus in eo,
et excusare tentavit saepe apud senatum ac populum,
professus naturae vitia esse, non animi.

Ceteras Augusti orationes, vel Appiani vel Dionis
Cassii insertas historiis, praetermisi, quia ab Appiano
atque Dione sunt fictae.

CIX. M. Vipsanius Agrippa.

Natus est'a. 694 (63), eodem anno quo Augustus.
Praetor a. 714 (40). Consul anno 717 (37). Aedilis
anno 721 (33). Consul iterum atque censor anno 726
(28). Consul tertium a, 727 (27). Praefectus urbi a.
733 (24). Tribuniciam potestatem adeptus est a. 736 (18)
eamque usque ad mortem obtinuit. Mortuus est a.
742 (12), anno aetatis quinquagesimo uno, Plinius Hist.
7, 8, 6. Augustus orationem funebrem dixit, ut supra
memoravimus. QConf. M. Fipsanius Jgrippa. Eine
historische Untersuchung über dessen Leben und Wir-
ken. Fon D. Frandsen. Altona 1836. Atque J7Vei-
chert Imp. Caesaris Augusti Reliquiae F. 1. p. 81.

1. Oratio contra C. Cassium.

Acta est causa a. 711 (43). Caesar Octavianus in primo
consulatu a. 714 (43) quaestionem instituit de interfec-
toribus C. Iulii Caesaris: M. Agrippa accusationem

52}

Cassii, L. Cornificius accusationem Bruti suscepit. Nec
Agrippa solus causam egit, sed Capito. Ateius subscrip-
tor fuit. Conf. Frandsen p. 32.
. Plut. Bruto 27. ὋὉ νέος Καῖσαρ εὐϑὺς δίκας φόνου
κατὰ τῶν περὶ τὸν Βροῦτον εἰςῆγεν, ὡς ἄνδρα πρῶτον ἐν
ἀρχαῖς ταῖς μεγίσταις ἀνῃρηκότων ἄχριτον, καὶ κατήγορον
ἐπέστησε Βρούτου μὲν Αἰεύκιον Κορνιφίκιον, Κασσίου
δὲ Magxov ᾿Αγρίππαν. ὠφλίσκανον ovv τὰς δίχας
ἐρήμας, ἀναγκαζομένων φέρειν ψῆφον τῶν δικαστῶν.
Velleius 2, 69. Lege Pedia, quam consul Pedius,
collega Caesaris, tulerat, omnibus, qui Caesarem pa-
trem interfecerant, aqua ignique damnatis interdic-
tum erat. Quo tempore Capito, patruus meus, vir
ordinis senatorii, Agrippae subscripsit in C.
Cassium.
Agrippae subscripsit] Agrippa Cassium reum fecit, eumque in causa
agenda adiuvit C. Ateius Capito.

2. Oratio pro...

Seneca Controv, 1. 2. p. 2905. Tanta sub divo 4u-
gusto libertas fuit, ut praepotenti tunc M. Agrip-
pae non defuerint, qui ignobilitatem exprobrarent.
Vipsanius Agrippa fuerat. Vipsanii nomen quasi
argumentum paternae humilitatis sustulerat, et M.
. Agrippa dicebatur. Cum defenderet reum, fuit
accusator, qui diceret M. Agrippam, et quod in me-
dium est, volebat Vipsanium intelligi.

reum] Vipsanium quendam, hominem obscurum.

3. Oratio aedilicia de tabulis signisque publicandis.

Agrippa aedilis curulis a. 724 (33) hanc orationem
dixit, qua Romanos adhortatus est, ut signa tabulasque
potius publicarent, sive in templis, foris, basilicis in
publicum usum statuerent quam in villis absconderent.
Constat Agrippam ultro suscepto aedilitatis honore et
onere partim publico, partim privato sumtu urbem pul-
cherrimis ornavisse operibus. Seneca de Beneficiis 3, 32.
Agrippa tot in urbe maxima opera excitavit, quae
et préorem | magnificentiam | vincerent, | et nulla

525

postea vincerentur. Conf. Visconti Iconografia Ro-
mana t. 2. p. 267. Bunsen Beschreibung von Hom. T. 4.
p. 163 sqq. Frandsen p. 62. Plin. Hist. 36; 15. Dio
Cass. 49, 43. 54, 29.

Plinius Hist. 35, 4, 9. Sed praecipuam auctoritatem
tabulis publice fecit Caesar dictator, post eum M.
Agrippa , vir rusticitati propior quam deliciis. E«x-
tat certe eius oratio magnifica et maximo civium
digna de tabulis omnibus signisque publicandis , quod
fieri satius fuisset quam in villarum exilia pelli.

oratio] v. Frandsen p. 176. 201.

Incerta.

Marii Victorini Artis grammat, 1. p. 2456. Mes-
sala, Brutus, 4dgrippa pro sumus simus.

Legimus apud Dionem Cassium l1, 52. 2-11. oratio-
nem Agrippae de principatu Augusti, quae tota ex Dio-
nis fluxit ingenio, ut Frandsen quoque p. 13-26. et Hoeck
Róm. Gesch. t. 4. p. 318, iudicat.

CX. Q. Haterius.

Natus ἃ. 687 (67), mortuus est a. 777 (25 p. Chr.)
prope nonagenarius, teste Hieronymo ad Eusebii Chron.
Olymp. CC. a. M. MMXL. a. XI. imperii Tiberii a,
XXV. p. Chr. — a, 777, (25 p. Ch.): Q. Haterius
promptus et popularis orator usque ad nonagesimum
prope annum in summo honore consenescit. — Tacitus
autem tradit in annalibus 4, 64,, Q. Haterium extinctum
a. 779 (26 p. Ch.), unde a. 689 (65) natum esse con-
stat.

An magistratus obtinuerit in republica et quos quibus-
que annis, incertum est. Consulatum eum sub Augusto
gessisse, À. Schottus in opere Pighii t. 3. p. 544 su-
spicatur, nec tamen certum extat indicium.

Seneca Excerpta Controv. l, IV. praef. p. 443. De-
clamabat Haterius admisso populo ex tempore. Solus
omnium romanorum, quos meo tempore cognovi, in
latinam linguam transtulit graecam facilitatem. Tanta

526
illi erat velocitas orationis, ut vitium fieret. Itaque
divus .Jdugustus optime dixit: Haterius noster
suf flaminandus est. adeo non currere sed de-
currere videbatur. nec verborum tantum illi copia,
sed etiam rerum erat: quoties velles, eandem rem et,
quam diu velles, diceret aliis toties figuris, aliis trac-
tationibus, ita ut nec regi posset nec consumi. Regi
autem ab ipso non poterat, alioquin libertum habebat,
cui pareret, et sic ibat, quomodo ille aut concitaverat
eum aut refrenaverat. lubebat eum transire, cum
aliquem diu locum dixerat: transibat; insistere iube-
bat, eodem loco permanebat; iubebat epilogum dicere ;
dicebat ; habebat in sua potestate ingenium, in aliena
modum. — — Multa erant quae reprehenderes, multa
quae suspiceres. Cum torrentis modo magnus quidem,
sed turbidus flueret : redimebat tamen vitia virtutibus,
et plus habebat quod laudares quam quod tgnosceres.
sufflaminandus est] i. e. man muss dem Haterius den Hemmschuh
unterlegen. Weichert Imp, Caes. Augusti Reliqu. Comment. 2. p.
40. idem refert Hieronymus Epist. ad Pammachum 61. 0. Za-
terius, qui ingenium in numerato habebat, ut saine monitore ta-

cere non possct, de quo egregie Caesar Augustus : Q., inquit,
noster sufflaminandus est,

Seneca Controv. l1. 4, 29. p. 342. Haterius promi-
sit oratorem et praestitit.

Seneca Epist, 40. Ο. Haterii cursum, suis tem-
poribus oratoris celeberrimi, longe abesse ab homine
sano volo: numquam dubitavit , numquam intermisit,
semel incipiebat, semel desinebat.

eursum] i. e. velocitatem orationis. Seneca Controv. 1. 1. 6. p. 126.

Q. Haterius coepit subito, quo solebat, cursu orationis fervere.

Eum in summo honore fuisse, ut Hieronymus dicit,
luculentum dedit ipse Tiberius imperator documentum,
qui aliquando dissentiens in curia ab eo, Jgnos-
cas, inquit, rogo, si quid adversus te, Q. Hateri, li-
berius sicut senator dixero. Suet. Tib. 29.

Orationes Haterium posteritati mandavisse, mox pa-
tebit, Sed nihil videtur superesse reliquiarum.

527

Tacitus in annalibus 4, 61. . Fine anni excessere
- insignes viri Asinius Agrippa et Q. Haterius, fami-
lia senatoria, eloquertiae quoad vixit celebratae. mo-
numenta ingenii eius haud perinde retinentur. scili.
cet impetu magis quam cura vigebat, utque aliorum
meditatio et labor in posterum valescit , sic Haterüi
canorum: illud et profluens cum ipso simul extinc-
tum est.
monumenta] orationes intelligo, quas Haterius ediderat.

retinentur] aestinantur, in pretio sunt, orationes eius summa admi-
ratione audiebantur, legentibus autem taedio fuere.

Extant apud M. Senecam excerpta declamationum
Haterii.

CXI. Torquatus.

Unus tantum locus extat, ex quo Torquatum oratio-
nem pro Moscho rhetore reliquisse discimus. Ad eum
enim Horatius Epistol. lib. 4, 5, 8 haec scribit:

Mitte leves spes et certamina divitiarum

et Moschi causam: cras mato Caesare festus

dat veniam somnumque dies, impune licebit

Aestivam sermone benigno tendere noctem.
atque Scholiasta Cruquianus in Auctario p. 692, Ho-
ratii verba sic illustrat: JMoschus hic Pergamenus
rhetor fuit notissimus, reus veneficii fuit, cuius cau-
sam exprimit. hanc oratores egerunt T'orquatus hic,
de quo nunc dicit, cuius extat oratio, et Zsi-
nius Pollio. Hanc causam a. 733 (21) Actam , supra
diximus pag. 493. Alii hunc Torquatum opinantur esse
L. Manlium Torquatum, Torquati, qui consul fuit a.
689 (65), filium. Quae opinio falsa est, propterea quod
hic Torquatus anno 707 (47) interiit (Hirtius de bell.
Africano c. 96), epistola autem Horatii non ante annum
733 (21) scripta est. Alii nepotem L. Manlii Tor-
quati consulis a. 689 (65) intelligendum arbitrantur,
Sed cum eius apud nullum scriptorem facta sit mentio,
imo fictus esse videatur, multo sane libentius amplector
Weichertii opinionem De Cassio Parmensi p. 310, qui

528

C. Nonium 4sprenatem 'T'orquatum accipiendum docet,
nec ego solum, sed Orellius quoque in Horatio t. 4. p.
485. auctoritatem viri doctissimi secutus est. Omnia
igitur, quae in editione priore de L. Manlio Torquato
scripseram, delenda censeo. Nonius Asprenas Torqua-
tus, familiaritate usus Augusti (Suet. Aug. 43. 56.) con-
sul suffectus putatur a. 748 (6). Weichert p. 303, Orcl-
lius in Horatii Carm. IV. 7. p. 484.

9. Oratio pro se contra Cassium Severum.

Acta est causa a. 745 (9), Conf, oratio 4fsinü Pol-
lionis pro lNonio 4sprenate pag. 492. et Cassii Se-
veri, de quo infra dicemus, atque Weichert De Cassio
Parmensi p. 303 et 313.

CXII. T. Atius Labienus.

Oriundus ex Gallia, ut Volker in Comment, de C.
Cornelio Gallo P. 4. p. 14, suspicatur. Incertum, an
Labieni, qui a Caesare bello civili ad Pompeium tran-
siit (Dio Cass. 41, 4.), filius neposve fuerit. Nepotem
eum esse, Faber ad Senecae Controv. l. 5. p. 349 et
Schottus in libro de clar. rhett. apud Senecam dicunt,
verum nihil definiri posse arbitratur Weichert De Cas-
sio Parmensi p. 319. Mortuus est a. 765 (12) extremo
Augusti principatu, ut infra ostendemus. Conf. Bentleius
ad Hor. Serm, 4, 3, 82. Weichert 1. 1. p. 323. Scrip-
sit historiam belli civilis, odio erga Caesarem et Au-
gustum repletam, quam Augustus comburendam iussit.
Erat amicus T. Cassii Severi, inimicus Asinii Pollionis,
ut ex orationibus suis apparet.

Seneca Controv. l. 5. p. 349. De Labieno inter-
rogatis? Declamavit non quidem populo sed egre-
gie. INon admittebat populum , et quia nondum haec
consuetudo erat inducta et quia putabat turpe ac fri-
volae iactationis. .4ffectabat imo censorium superci-
lium, cum alius animo esset. Magnus orator, qui
per multa impedimenta eluctatus, ad famam ingenii
confitentibus magis hominibus pervenerat quam vo-

529

lentibus. Summa egestas erat, summa infamia, sum-
mum odium : magna autem debet esse eloquentia, quae
invitis placeat. INemo erat, quin, cum homini omnia ob-
iecerat, ingenio multum tribueret. | Color orationis
autiquae, vigor novae; cultus inter nostrum ac prius
seculum medius, ut illum posset utraque pars sibi
vindicare; libertas tanta, ut libertatis nomen exce-
deret , et quia passim ordines hominesque laniabat,
Rabienus vocaretur. .4nimus per vitia ingens et ad
similitudinem ingenii sui violentus, et qui Pompeianos
spiritus nondum in tanta pace posuisset. In hunc
primum excogitata est nova poena : effectum est enim
per inimicos, ut omnes eius libri incenderentur. Res
nova et insueta, supplicia de studiis sumi. | Bono
hercle publico ista in poenas ingeniosa crudelitas
post Ciceronem inventa est. Eo seculo ista ingenio-
rum supplicia coeperunt, quo et ingenia desierunt.
IVon tulit hanc Labienus contumeliam nec superstes
esse suo ingenio voluit, sed in monumenta se maio-
rum suorum ferri iussit atque ita includi: non fíni-
vit tantum se ipse, sed etiam sepelivit. Cassii Severi,
hominis Labieno iunctissimi , belle dicta res fereba-
tur. Illo tempore quo libri Labieni ex senatus con-
sulto urebantur , INunc me, inquit, vivum uri oportet,
qui illos edidici.

haec consuetudo] consuetudo declamandi coram populo non ante me-
dium Augusti principatum oriri coepit. Etiam Asinius Pollio popu-
Inm admittere noluit. Conf. Thorbecke De Asinio Pollione p. 99.

medius] dicendi eius genus referebat et illud seculum, quo Cicero
princeps fuit, et sequens, quo Cassius Severus potissimum excelluit
et dux habitus est.

in tanta pace] inde ab anno 724 (30) bella civilia finita, nec tamen
Labienus odium, quo velut Pompeianus in adolescentia arserat, per
longam pacem imperii Augusti finivit.

eo seculo] Seneca Praef. Controv, p. 65. Quicquid Romana facundia
habet, circa Ciceronem effloruit. omnia ingenia, quae lucem elo-
quentiae attulerunt, tunc nata sunt,

illo tempore] Lihros Labieni Germanico consule a. 765 (12) publice

Meieri Orat. Hom. Fragm. ed. 2. 34

530

combustos arbitror. Huc enim referendum ceuseo, quod inter res
in annum 765 (12) relatas de Augusto tradit Dio Cassius 56, 27.
uaSdv ὅτε βιβλία ἄττα ὑφ᾽ ὕβρει τινῶν συγγράφοιτο, ξήτη-
σιν αὐτῶν ἐποιήσατο καὶ ἐκεῖνα τε τὰ μὲν ἐν τῇ πόλξδε
évosSéyra πρὸς τῶν ἀγορανόμων, τὰ δὲ ἔξω πρὸς τῶν
ἑκαστοχόδε ἀρχόντων κατέφλεξε καὶ τῶν συννέντων αὐτὰ
ἐχόλασε τινάς. nter eos Labienum et Cassium Severum fuisse
suspicor, unde probabile est, Labienum a. 765 (12) extinctum, at-
que Cassium Severum in exilium missum (modo Dio Cassius verum

iustumque rerum ordinem sit secutus).

Seneca Exc. Controv. 4. p. 440. Labienus homo
mentis quam linguae amarioris.

1. Oratio pro Figulo contra beredes Urbiniae.

Acta est causa mediis Augusti temporibus. — Conf.
orationem ^4sinii Pollionis, qui pro heredibus Urbiniae
dixit, pag. 495.

9. Oratio in Pollionem.

Argumentum incertum. — Dubitari potest, an haec
oratio eadem fuerit cum superiore. Sed duas diversas
esse arbitror, nec aliter sentit Bondam in Variis Lect.

p. 374.

Quintil. 4, 5, 8. In oratione Labieni (sive illa Cor-
nelü Galli est) ἐπ Pollionem casnar assectator e Gallia
ductum est.

Cornelii Galli] (v. p. 514.) Bondam scribit: Effectum est per inimicos, ut
omnes libri Labieni ex s. c, incenderentur : quae etiam causa esse potuit,
ut oratio eius in Pollionem, quae igni superfuit, veri auctoris no-
mine vel in eius odium deleto vel alias ob causas non addito, postea
Cornelio Gallo a quibusdam adscribi coeperit.

in Pollionem] i. e. in AÁsinium Pollionem oratorem; nec aliter Bon-
dam et Thorbecke p. 74. iudicant, Vossius contra de historicis la-
tinis p, 119. C. Asinium Gallum, C.Asinii Pollionis filium intelligen-
dum existimat,

Casnar] Labienus Asinium Pollionem contumeliose Caenar appellavit
i. e, assectatorem, parasitum vel scurram Caesaris Augusti: ipse
enim Pompeianus, Asinius autem Caesarianus fuerat. Vocabulum
optime illustrat Glossarium Gallicum (Glossaire de la langue Romaine
par 1. B. B. Roquefort t 1. p. 217. Paris 1808): Caenard fat-

524

teur, adulateur. Casnarder aduler, idolalrer. — Nec huc vocandum
Oscum votabulum, simile sonans, cuius meminit Varro et Doeder-
lein Latein. Synonyme Beilage. S. 35. Celerum Volker De C. Cor-
nelio Gallo P. 1. p. 14. ex eo, quod Labienus Gallico vocabulo
usus 'est, colligendum putat, ipsum ex Gallia oriundum fuisse, sicuti
etiam reliqui scriptores, quorum Quoiutilianus facit mentionem, pere-
grinis utentes vocabulis, ex iis regionibus orii sunt, quibus illa pro-

pria erant.
3. Oratio contra Bathyllum, Maecenatis libertum.

Labienus Bathyllum pantomimum (Lipsius in Taciti
Annal. 1, 54. Dio Cass. 54, 17. Grysar Rheilnisch.
Mus. 1833. 4. H. p. 76. Weichert de Caesare Aug.
Comm. 2 p. 49.) nescio quo crimine reum fecerat : Gallio
(de quo infra sermo erit p. 543.) ei respondit orationem-
que pro Bathyllo rescripsit.

Seneca Controv. l. 5. p. 351. Monstrabo vobis
bellum libellum, quem a Gallione vestro petatis. Re-
citabit rescriptum Labieno pro Bathyllo Maecenatis,
in quo. suspicietis: adolescentis animum , illos dentes
ad mordendum provocantis.

pro Bathyllo] in edit. priore erravi, cum dicerem, Labienum pro
Batbyllo orationem habuisse: Labienus eoim contra eum scripsit,
eiusque causam defendit Gallio. Causa erroris ex ambiguitate ver-

borum Senecae exorta est.
CXII. Passienus pater.

Passienus pater et filius, oratores ambo, probe di-
stinguendi sunt: id quod nec ab aliis adhuc nec a me
in priore editione factum est. Passienus pater aequalis
fere Porcii Latrouis et Marci Senecae rbetoris (quem
a. 693 (64) natum scribit Clinton ad a. 750.), et natus
esse videtur circa annum 690 (64). Mortuus est a. 744
(40 a. Chr.) teste Hieronymo in Eusebii Chron, Olymp.
402, 3. August 34. — 744 (40). JPassienus pater,
declamator insignis, diem obiit.

Seneca Controv. 13. p. 204. Passienus, vir elo-
quentissimus 'et temporis sui primus orator, hanc
subtilitatem actionis non probabat in Latrone.

Seneca Exc. Controv. lib. 3. p. 426, Cassius Se-

532

verus dicit: Passienus noster cum coepit dicere, se-
cundum principium statim fuga fit, ad epilogum om-
nes revertuntur. Media tantum, quibus necesse est,
audiunt. Miraris, eundem non aeque bene declamare
quam causam agere, aut eundem non tam bene sua-
sorias quam iudiciales controversias dicere. Deinde
idem Cassius Severus dicit: Diligentissime tibi me
excusarem, tamquam huic rei non essem natus, nisi
scirem, et Pollionem .4sinium et Messalam Corvinum
et Passienum, qui nunc primo loco stat, mi-
nus bene videri quam Cestium aut Latronem.

nunc primo loco] Cassius Severus viginti fere annis natu minor
erat quam Pasaienus,

Passienus tanti nominis fuit, ut, cum Augustus Asi-
nium Pollionem ipsi commendaret, Pollio ' ingenue
fassus sit, ideo tanti viri gratiam amplecti se nolle, ne
eius claritudine ac splendore ipsius fama propius admota
extingueretur. Seneca Controv. l. 5. p. 392. 4sinius
Pollio cum commendaretur a Caesare Passieno,
nec curaret, interroganti, quare non amplecteretur
tanti viri gratiam, ἡλίου, inquit, καίοντος λύχνον οὐχ
ἅπτω. nec assentior Thorbeckio, qui scribit p. 102.,
Asinium Passieni gratiae commendatum fuisse ab impe-
ratore credibile non esse.

Seneca Controv. l. 5. p. 352. Nulli non impres-
sit aliquid Oscus, quod effugere non posset. Ille Pas-
sieno, prima eius syllaba graecum imitata, obscenum
nomen imposuit, declamatori subtili nec arido.

nec arido] Schultingii coniecturam sum secutus.

Velleius 2, 116. Vibius Postumus, vir consularis,
praepositus Delmatiae , ornamenta meruit triumpha-
lia, quem honorem ante paucos annos Passienus
et Cossus, viri quibusdam diversis virtutibus celebres,
in Africa meruerant.

Passienus] id ad Passienum patrem pertinere, dicit Lipsius in Ex-
cursu ad Taciti Annal. 12, 6. Alii vero (Burmagnus et Krause)
ad L. Passienum Rufum, consulem a, 749 (4) referunt,

533

M. Seneca rhetor Passieni patris tantum, non filii,
meminit, nec filium tum, cum iam eloquentia eius cele-
brabatur, novisse poterat : Passienus enimfilius tum demum
oratoris nomen meruit, cum M, Seneca librum suum iam
confecisset, nec tam diu omnino vixit Seneca, ut illius
cognosceret facundiam. Aliter sentit Spaldingius, qui
ad Quintil. 6, 1, 50 dicit, nonnisi Passienum filium a Se-
neca patre laudari. Quintilianum vero numquam Passie-
num patrem commemorare arbitror, sed filium ab eo
laudatum existimo. Ceterum orationum Passieni patris
nullun extat adhuc vestigium, actiones autem filii Quin-
tilianus legit, et illa aetate vehementer laudabantur.

CXIV. Passienus Crispus, filius.

Nominatur a Spaldingio ad Quintil. 6, 4, 50, C.
Vibius Crispus Passienus nescio quoiure. De Passieno
patre antea locuti sumus, Passienus filius diem obiit a.
791 (39 p. C.) Caligula imperante, ut refert Hieronymus
ad Eusebii Chron. Olymp. 204. Caligulae 2. Christi
39.— 791 u. c. Passienus filius fraude heredis suae
necatur (i. e. fraude Agrippinae uxoris, ut Scholiasta
Iuvenalis ad Sat. 4. 81. (quem locum mox afferemus) de-
monstrat) Sed errare Hieronymum, et Schott De claris
ap. Sen. rhetoribus et Spalding ad Quintil. 6, 1, 50. iu-
dicat, qui scribit, Passienum mortuum sub Claudio im-
peratore, eiusque rei testem esse Suetonium in Nérone 6,
Verum Claudio imperium adepto, Nero non solum
paternas opes recuperavit, sed et Crispi Passieni, vi-
trici sui, hereditate ditatus est. Apparet enim ex hoc
loco, Passienum adhuc vixisse, cum Claudius imperium
iniret a. 794 (41). Atque extat etiam Senecae philosophi
locus, ex quo patet, Passienum non ante Claudii prin-
cipatum e vita decessisse: De Beneficiis 1, 15. Crispus
Passienus solebat dicere, quorundam se iudicium
malle quam beneficium, quorundam beneficium malle
quam iudicium, et subiiciebat exempla. Malo, inquit,
Divi Augusti iudicium, malo Claudii bene-
ficium.

534

Plinius Hist. Nat. 16, 44, 91. Est in suburbano
Tusculani agri colle lucus antiqua religione Dianae
sacratus a. Latio velut arte tonsili coma fagei nemo-
ris. In hoc arborem eximiam aetate nostra ada-
mavit Passienus Crispus bis consul, orator,
Agrippinae matrimonio et Nerone privigno clarior
postea, osculari complectique eam solitus, modo cubare
sub ea vinumque illi affundere.,

aetate nostra] aetate ipsius Plinii, qui natus a. 775 (23 p. Ch.) ex-
tinctus est a. 831 (79). '

bis consul] fasti consulares silent. nec coniecturae virorum doctorum,
ut Ryckii ad Tacit. Annal. 6, 20, 2. certae, imo falsae.

Agrippinae] quae postea Claudio imperatori nupsit a. 802 (49). Tac.
Annal, 12, 6. Eckbel Doctrina Numoremn T. 6. p. 255.

Nerone privigno| unde Crispus Paessienus vitricus Neronis dicitur.
Suet. Nero. 6.

Scholiasta Iuvenalis 4, 81. 7 enit et Crispi iu-
cunda senectus. Crispus, inquit, municeps Visel-
liensis, tirocinio suo in senatu ita coepit ,Patres
conscripti et tu Caesar", propter quod simul
oratione plenissime a "Tiberio collaudatus, plurimas
sponte causas apud centumviros egit, pro qua re in
basilica, Iulia eius statua posita est. Consulatus duos
gessit, uxores habuit duas, primam Domitiam, deinde
Agrippinam, illam amitam, hanc matrem Neronis
Caesaris, possedit bis mille sestertia. Omnium prin-
cipum gratiam — adpetivit, sed praecipue Caesaris,
quem iter facientem secutus est pedibus. Hic nullo
audiente a Nerone interrogatus , haberetne, sicut
ipse, cum sorore germana consuetudinem? nondum,
inquit , quantumvis decenter et caute. ne aut negando
eum argueret, aut adsentiendo semet mendacio dehone-
staret. Periüt per fraudem Agrippinae, quam here-
dem reliquerat, et funere publico elatus est.

Crispi] lovenalis Vibium Crispum. intelligit, de quo infra dicemus,
scholiasta autem, errore deceptus, Crispum Passienum huc trazrit.

Omnia enim, quae de Crispo hoc loco refert, ad Passienum filium per-

tinent, non ad Vibium Crispum. Conf. Lipsius in Exc, ad Tacit.
Annal. 12. 6,

535

municepa Viselliensis] | id municipium inibi iguotum. Quod si autem
Vibius Crispus intelligendus esset, nmtuniceps Vercellensis verum es-
set, ut ex Tacito in Dialogo c. 8. apparet.

Caesaris] Cai Caesaris Lipsius.

a Nerone] scribere debebat a Gaio. Lipsius.

. Eiusdem Passieni meminit Tacitus Annal. 6, 20. Sub
idem tempus Caius Caesar, discedenti Capreas avo
comes, Claudiam M. Silani filiam coniugio accepit,
immanem animum subdola modestia tegens, non dam-
natione matris, non exilio Jjratrum rupta voce; qua-
lem diem T'iberius induisset, pari habitu, haud mul-
tum distantibus verbis. unde mox scitum .Passieni
oratoris dictum percrebuit, neque meliorem um-
quam servum nec deteriorem dominum fuisse.

dictum] id de Caligula dixerat Passienus a. 786 (33).

Seneca Nat. Quaest. 4. Praef. Crispus Passie-
nus, quo ego nil cognovi subtilius in omnibus rebus,
maxime in distringuendis et curandis vitiis, saepe
dicebat, adulationi nos opponere, non claudere ostium.

adulationi] de lectione loci v. Lipsius ad Taciti Annal. 12, 6.

quo ego nil cognovi] L. Seneca philosophus de Passieno filio loqui-
tar. nam Passienum patrem non cognoverat; hice enim ἃ. 744 (10)
mortuus, Seneca autem a. 747 (7) natus est, ut Clinton ad a, 750.
iudicat. Eiusdem Passieni meminit Plinius in Epist. 7, 6, 11.

Eiusdem extant Senecae epigrammata duo in Crispum,
quem Passienum Crispum esse verisimile est, in antho-
logia latina T. 4. p. 48. ed. meae; quorum alterum hoe
est :

Crispe, meae vires lassarumque anchora rerum, :
Crispe, vel antiquo conspiciende foro,

Crispe, potens numquam, nisi cum prodesse volebas,
naufragio littus tutaque terra meo.

5. Solus honor nostris arx et tutissima rebus
et nunc adílicto sola quies animo,
Crispe, fides dulcis Latiique acerrima virtus,
cuius Cecropio pectora melle madent:
maxima facundo vel avo vel gloria patri :

586

10. quo solo careat si quis, in exilio est.

En hic, qui iaceo saxis telluris adhaerens.
mens tecum est, nulla quae cohibetur humo.

2. antiguo foroj i. e inter antiquos oratores, Ciceronem, Horien-
sium aliosque.

5. nostris-rebus] emendavi. vulgo nobis-nobis.

9. avoj Heinsius C. Salustium Crispum intelligendum opinatur.

11. en hic qui iaceo] patet, L. Senecam um in exilio fuisse, cuin hoc
epigramma scribebat. Eum anno primo Claudii imperatoris a. 794
(41) iu exilium eieclum accepimus. Quomodo id convenit cum HBie-
ronymo, qui Passienaum filium a. 791 (39) diem obiise scribit?
Quare aut Hieronymus in definiendo anno peccavit, aut ad alium
Seneca Crispuin scripsit epigramma, — Satius aulem est, alios sequi
auctores, ex quibus verisimile est, Passienum sub Claudio demum
imperalore vita funclum.

1. Oratio pro Voluseno Catulo.

Argumentum incertum. Quintil. 40, 4, 24. Nobis
pueris insignes pro Voluseno Catulo Domitii Afri,
Crispi Passieni, Decimi Laelii orationes fere-
bantur.

nobis pueris] Quintiljanus natus esse fertur a. 795 (42).

2. Oratio pro Domitia uxore sua.

Passienus duas uxores habuit, primum Domitiam,
cuius causam hereditariam contra Domitium Aenobar-
bum, fratrem, egit, deinde Agrippinam; illam amitam,
hane matrem Neronis Caesaris, ut Scholiasta Iuvenalis
4, 81. retulit. Domitiae frater est Domitius ille, Nero-
nis pater, quem omni parte vitae detestabilem vocat Sue-
tonius in Nerone 5., quemque a. 794 (41) obiisse constat,
In ea causa contra Domitiam dixit Iunius Bassus.

Quintil, 6, 4, 50, Sunt et illi leniores epilogi, qui-
bus adversario satisfacimus, si forte sit eius per-
sona talis, ut illi debeatur reverentia, aut cum amice
aliquid commonemus et ad concordiam hortamur.
Quod est genus egregie tractatum a Passieno, cum
Domitiae uxoris suae pecuniaria lite adversus fratrem
eius Aenobarbum ageret: nam cum de necessitudine
multa dixisset, de fortuna quoque, qua uterque abun-

537

dabat , adiecit: Nihil vobis minus deest , quam de
quo contenditis.

Quintil. 6, 3, 74. Belle interim subiicitur pro eo,
quod neges, aliud mordacius , ut Iunius Bassus que-
rente Domitia Passieni, quod incusans eius sordes,
calceos eam veteres diceret vendere solere: non meher-
cule, inquit, hoc umquam dixi, sed dixi, emere te
solere.

CXV. L. Cestius Pius.

Smyrnae oriundus (et ideo a M. Seneca homo grae-
cus appellatus). Bomam migravit ibique ludum rhetori-
cae aperuit a. u. 744 (13). Hieronymus ad Euse-
bii Chron. Olymp. 194. 4. Augusti 31.— a. u. 744 (13).
Cestius Smyrnaeus rhetor latineRomae docuit. Unde cog-
nomen obtinuerit Pii, incertum, sed patroni esse suspicor.
Est unus ex illis, quorum nomina tantum supersunt in
libello Suetonii de claris rhetoribus, ubi dicitur L. Ce-
stius Pius.

Seneca Suasor. 7. p. 56. Cestius, homo nasutis-
simus, erat nullius quidem ingenii, Ciceroni tamen
etiam infestus, quod isti non impune cessit.

non émpune|] narrat euim Seneca eodem loco: Nam cum M. Tullius
filius Ciceronis Asiam obtineret, homo , qui nihil ex paterno in-
genio habuit praeter urbanitatem, coenabat apud eum Cestius. M.
Tullio et natura memoriam demaserat , et ebrietas , δὲ quid ex ea
supererat, seubducebat. | Subinde interrogabat, quise ille vocaretur,
qué in imo recumberet, et cum saepe subiectum δὲ nomen Cestii
excidisset, novissime servus, ut aliqua nota memoriam eius jfa-
ceret certiorem, interroganti domino, quis ille easet, qui inimo recum-
beret, ait. Hic est Cestius, qui patrem tuum negabat literas ecisse,
Afferri protinus flagra iussit, et Ciceroni, ut oportuit, de corio
Cestius satisfecit. Quo id anno acciderit, ignotum . nam quando M.
Tullius Cicero filius Asiam obtinuerit provinciam, nescio: Appianus
enim l. 4, 51. scribit, Octavianum Ciceronem filium non Asiae, sed
Syriae proconsulem fecisse, eumque magistratum post consulatum,
quem a. 724 (30) gessit, obtinuisse. — Senecam memoria lapsum
verisimile est, nam Ciceronem in ilinere, cum Smyrnam venisset,
patrem ultum arbitror,

Seneca Controv. l. 3. p. 237. Soleo dicere vobis,

538

Cestium latinorum. verborum inopia hominem grae-
cum laborasse, sensibus abundasse, itaque quoties
laetius aliquid describere ausus est, toties substitit,
utique cum se ad imitationem magni alicuius ingenii
direxerat.

ibid. p. 341. Cestius dicit: Ego nunc scio me inep-
tam sententiam dicere. Multa autem dico, non quia
mihi placent, sed quia audientibus placitura sunt.

Seneca Excerpt. Controv. 1. 3. p. 427. Cassius Se-
verus ait: Scio et Pollionem ;4sinium et Messalam
Corvinum et Passienum, qui nunc primo loco stat,
minus bene videri quam Cestium aut Latronem.
Utrum ergo putas, hoc dicentium vitium esse an au-
dientium? . INon illi peius dicunt, sed hi corruptius
iudicant. Pueri fere aut iuvenes scholas frequentant;
hi non tantum disertissimis viris, quos paulo ante
retuli, sed etiam Ciceroni Cestium suum praeferrent,
nisi lapides timerent. Huius enim declamationes
ediscunt, illius orationes non legunt, nisi
eas quibus Cestius rescripsit. Memini me in-
trare scholas, cum recitaturus esset in Milonem Ce-
stius, ex consuetudine sua miratus dicebat: Si Thrax
essem, Fusius essem; si pantomimus essem, Bathyllus
essem ; si equus, Melissio. Non continui bilem , ex-
clamavi: et si cloaca esses, maxima esses. Hisus
omnium ingens. scholastici intueri me, quis essem,
qui tam) crassas cervices haberem. | Cestius Ciceroni
responsurus , mihi quid responderet, non invenit, sed
negavit se executurum, nisi exirem de domo. Ego
negavi me de balneo publico exiturum, nisi lotus
essem.

Ibid. p. 348. Fuerat 4rgentarius Cestii auditor
et erat imitator. omnibus insistebat vestigiis Cestü,
aeque ex tempore dicebat , aeque contumeliose multa
interponebat, illud tamen optima fide praestitit, cum
aterque graecus esset, ut numquam graece declamaret.

539

Scripsit, ut ex Seneca accepimus, declamationes con-
tra Ciceronis orationes.

1. Oratio contra Ciceronis orationem pro Milone.

Quintil. 40, 5, 20. T'um causas vel easdem, quas
agi audierit, stilo et ipse componat, vel etiam alias,
veras modo , et utrinque tractet, et quod in gladiatori-
bus fieri videmus, decretoriis exerceatur, ut fecisse
Brutum diximus pro Milone. Melius hoc quam re-
scribere veteribus orationibus, ut fecit Cestius con-
tra Ciceronis actionem habitam pro eodem,
cum alteram partem satis nosse non "posset ex sola
defensione.

CXVI. M. Porcius Latro.

Eius nomina a Suetonio in Indice rhetorum plene :
traduntur. Erat M. Senecae aequalis, ita ut a. fere 693
(61) natus videatur, atque familiaris (uterque enim Hispanus
natione): idem praeceptor Ovidii Nasonis. Floruit anno
circiter 737 (17): tum enim declamabat Caesare Augu-
sto audiente et M. Agrippa. Seneca Controv. l. 2, p.
195. Clinton ad h. a. Mortuus est a. 750 (4): ut Hie-
ronymus tradit in Eusebii Chron. Olymp. 4194. 4.
Augusti 40. — 750 (4) M. Porcius Latro, latinus
declamator , taedio duplicis quartanae semet inter-
ficit.

Seneca Controv. lib. 1. Praef. p. 69. Latronis
Porcii, carissimi mihi sodalis, memoriam saepius
cogar retractare et à prima pueritia usque ad ulti-
mum eius dier? perductam familiarem amicitiam cum
voluptate maxima repetam. . Nihil illo viro gravius,
nihil suavius , nihil eloquentia sua dignius. | INemo
plus ingenio suo imperavit, nemo plus indulsit. In
utraque parte vehementi viro modus deerat, nec in-
termittere studia sciebat nec repetere. Nesciebat dis-
pensare vires suas, sed immoderati adversum se im-
perü fuit, ideoque studium eius prohiberi debebat,
quia regi non poterat. In illo non tantum naturalis
memoriae felicitas erat, sed ars summa et ad appre-

' 540

hendenda. quae tenere debebat, et ad custodienda,
adeo ut omnes declamationes suas, quascumque dixe-
rat, teneret. iam itaque supervacuos sibi fecerat codi-
ces: aiebat se scribere in animo. Illud unum non dif-
feram, falsam opinionem de illo in animis hominum
convaluisse. putant enim, fortiter quidem, sed parum
subtiliter eum dixisse, cum in illo, sí qua alia virtus
fuit, etiam subtilitas fuerit. Id, quod nunc a nullo
Jieri animadverto, semper fecit. .4ntequam dicere
inciperet, sedens quaestiones eius, quam dicturus erat,
controversiae proponebat , quod summae fiduciae est.
Ipsa enim actio multas latebras habet, nec facile po-
test, si quo loco subtilitas defuerit, apparere, cum
orationis cursus iudicium audientis impediat, dicen-
tis abscondat. Quid ergo? unde haec de illo fama?
nihil est iniquius his, qui nusquam putant esse sub-
tilitatem, nisi ubi nihil est praeter subtilitatem, et in
illo cum omnes oratoriae virtutes essent, hoc funda-
mentum tot et tantis superstructis molibus obruebatur,
nec deerat in illo, sed non eminebat, et nescio an
maximum vitium subtilitatis sit, nimis se ostendere.
INon placebat illi orationem inflectere nec. umquam
recta, via, discedere, nisi cum hoc aut necessitas coe-
gisset, aut magna suasisset utilitas.

ibid. p. 310. nec enim illi mos erat , quemcumque
audire declamantem. declamabat ipse tantum, et aie-
bat se non esse magistrum, sed exemplum.

ibid. p. 427. Cassius Severus dicit: diligentissime:
tibi me excusarem, tamquam huic rei (declamatio-
nibus) non essem natus, nisi scirem et Pollionem
Asinium et Messalam Corvinum , et Passienum, qui
nunc primo loco stat, minus bene videri quamCestium
aut Latronem,

ibid. p. 294. Montanus Votienus dicit: T'u scis, de-
clamatoriae virtutis Latronem Porcium unicum exem-
plum, cum pro reo in Hispania Rustico Porcio pro-
pinquo suo diceret, usque eo esse confusum, ut a so-
loecismo inciperet, nec ante potuisse confirmari, tec-

544

tum ac parietem desiderantem, quam impetravit, ut
iudicium ex foro in basilicam transferretur. Usque
eo ingenia in scholasticis exercitationibus delicate
nutriuntur , ut clamorem, silentium, risum , coelum
denique pati nesciant.

ibid. p. 172, Ovidius Naso Latronis admirator
erat, cum diversum sequeretur dicendi genus. habe-
bat enim ille constans et decens et amabile ingenium.
adeo autem studiose Latronem audivit, ut multae
eius sententias in versus suos transtulerit.

ibid. p. 382. Latro Porcius graecos rhetores et
contemnebat et ignorabat.

Quintil. 40, 5, 18. Quod accidisse etíam Porcio
Latroni, qui primus clari nominis professor fuit,
traditur, ut cum ei, summam in scholis opinionem
obtinenti, causa in foro esset oranda, impense petie-
rit, uti subsellia in basilicam transferrentur.

Plinius Hist. Nat. 20, 44, 57. Porcius Latro, clarus
inter magistros dicendi.

. 1. Suasoria de Theodoto.

Seneca Controv. p. 1914. Fuit Messala exactissimi
ingenii in omnes quidem studiorum partes, latini
utique sermonis observator diligentissimus. Idem ita-
que cum audisset Latronem declamantem, dixit: sua
lingua disertus est. Ingenium illi concessit, sermo-
nem obiecit. Non tulit hanc contumeliam Latro, et
pro Pythodoro Messalae orationem disertissimam
recitavit, quacum compositam suam suasoriam de
Theodoto declamavit post triduum.

Mesealae] v. p. $10.
de Theodoto| "'Theodotus interfector Cn. Pompeii. v. Gronovii nota.

Quintil. 3, 8, 55. Solent in scholis fingi materiae ad deliberan-

dum simniliores controversiis, et ex utroque genere commixtae, ut

apud C. Caesarem consultatie de poena Theodoti ponitur. — Conf.

Spalding. Fabricius bibl. lat. t. 2. p. 96. Westermann p. 294 sq.

2. Declamatio de Popillio.

Circumferebatur declamatio de Popillio Ciceronis

interfectore, quae Porcio Latroni vulgo tribuebatur,

942

verum Gapitonis erat, de quo paulo post dicemus. Seneca
Controv. p. 353. 4mabam Capitonem , cuius declamatio
est de Popillio haec, quae meo Latroni subiicitur.

3. Declamatio de raptore patrem suum non exorante.

Extant excerpta eiusdem declamationis apud Senecam
Controv. 1l. 2, 44. p. 175.

Quintil. 9, 2, 94. Latro optime ,occides ergo?"
»Si potero."

4, Declamatio in Salustium.

Extat declamatio in Salustium, quam alii Ciceroni,
ali Latroni vindicabant sine auctoritate codicum.

9. Declamatio contra L. Sergium Catilinam.

Eidem Latroni a Corrado aliisque tribuitur.

CXVII. Capito.

De Capitone nihil compertum: incerta enim ea, quae
in libro De clar. ap. Sen. rhet. congessit Schottüs.
verum Átteium Capitonem esse reor, cuius meminit Sue-
tonius de ill. grammatt. c. 22.

Seneca Controv. l. 5. Praef. p. 353. 4mabam Ca-
pitonem, cuius declamatio est de Popillio haec, quae
meo Latroni subiicitur: bona fide scholasticus erat.
In his declamationibus, quae illi bene cesserunt , nulli
non post primum tetradium praeferendus. Primum
tetradium quorum faciam, quaeritis? Latronis, Fusct,
ZAlbutii, Gallionis.

primum tetradium] Quatuor rhetores, qui maxime excellebant, erant
M, Porcius Latro, Arellius Fuscus, C. Albucius Silus, Iunius Gallio

pater.

Patet ex Seneca, Capitonem reliquisse declamatio-
nem de Popillio, Ciceronis interfectore, quae propter
bonitatem, opinor, postea vulgo Porcio Latroni tributa
est, Aliarum de eodem Popillio declamationum memi-
nit Seneca in Controv. 17. p. 239.

543
.
CXVIII. Acilius Lucanus.

Legimus in Pita Lucani, a Scholiasta vetere scripta
(quae in edit. Grotii extat atque Oudendorpii): JM. 4n-
naeus Lucanus patrem habuit M. 4nnaeum Melam,
matrem habuit Aciliam nomine, 4Acilii Lucani filiam,
oratoris operae apud proconsules frequentis et apud
clarissimos viros non nullius ingenii ; adeo non impro-
bandus, ut in scriptis aliquibus hodieque duret eius
memoria.

apud proconsules] Hispaniae. Egger ap. Duebnerum, qui hunc solum

libro meo oratorem novum addidit.

in scriptis aliquibus] i, e. in orationibus.
CXIX. Iunius Gallio pater.

Aequalis fere M. Senecae rhetoris, cuius filium adop-
tavit, qui inde Junius Annaeus Gallio vocatus est.
Erat Ovidii familiaris (Vid. Ovid. Epist. ex Ponto IV,
11.) atque optimis a M. Seneca adnumeratur declama-
toribus: Controv. l. 5. p. 353. In his declamationibus,
quae Capitoni bene cesserunt, nulli non post primum
tetradium praeferendus. Primum tetradium quorum
faciam, quaeritis? Latronis, Fusci, Albucii,
Gallionis. Ηἰἱ quoties conflixissent, penes Latro-
nem gloria fuit, penes Gallionem palma, reliquos, ut
vobis videtur, componite.

M.' Seneca Gallionis patris saepe meminit, filium au-
tem suum , Iunium Ánnaeum Gallionem, qui a. u. 818
(65) mortuus est (Hieronim. in Eusebii Chron. Ol, 240,
4. Neronis XI. Christi 65: lunius Gallio, Jrater Se-
necae, egregius declamator propria manu se inter fi-
cit. "Tacit. Ann. VI, 3. XV. 73.) in libro suo non
commemoravit: tum enim, cum eum scripsit, admodum
luvenis erat, necdum nomen oratoris meruit. Conf.
Spalding ad Quintil. 3, 1, 24. Alii utrumque confun-
dunt. s

Tacit, Dial. de Orator. 26. Ceterum si omisso
optimo illo et perfectissimo genere eloquentiae eli-
genda sit forma dicendi, malim hercule Gai Grac-

544

chi impetum aut L. Crassi maturitatem quam cala.
mistros Maecenatis aut tinnitus Gallionis. adeo
melius est, oratorem vel hirta toga induere quam fu-
catis et meretriciis vestibus insignire.

Sidonius Apollinaris Epist. 1. 5, 10. gravitatem Gal-
lionis laudat.

Scripsit de arte rhetorica (Quintil, 3, 4, 24.) atque
declamationes, Hieronymus Praefatione lib. 8. in Esaiam :
Qui flumen eloquentiae et concinnas declamationes
desiderant, legant Tullium , Quintilianum , Gallio-
nem, Gabinianum.

1. Oratio pro Bathyllo contra Labienum.

Conf. orat. Labieni contra Bathyllum pag. 534.
Gallio adolescens Bathyllum pantomimum , Maecenatis
amasium, contra Labienum defendit.

Seneca Controv. l. 5. p. 354. Monstrabo vobis
bellum libellum, quem a Gallione vestro petatis. HRe-
citabit rescriptum Labieno pro Bathyllo Maecenatis,
in quo suspicietis adolescentis animum, illos dentes
ad mordendum provocantis.

illos dentes] i. e. Labieni (hominis mordacissimi) dentes. Gallio ve-
bementer adversariam in hac lacessivit oratione.

$. Declamatio de raptore patrem suum non exorante.

Quintil. 9, 2, 94. Latro optime ,Occides ergo?"
»Si potero!* HRemissius et pro suo ingenio pater
Gallio ,Dura, anime , dura; here fortior fuisti!"
Idem locus apud Senecam rhetorem Controv. 1. 2. pag.
477. extat,

CXX. Mazimus Cotta.

Ovidius huic oratori epistolam ex Ponto l|. 1. ep.
5. misit, ex qua apparet, eum orationes edidisse. Alius
est Cotta Messalinus, cuius meminit Ovidius in Epist.
ex Ponto IV. 16, 41.
Legimus, o iuvenis, patrii non degener. oris,
dicta tibi pleno verba diserta foro.
Quae quamquam lingua mihi sunt properante per horas

545

lecta satis multas, pauca fuisse queror.
Plura sed haec feci relegendo saepe; nec umquam
non mihi quam primo grata fuere magis.
Cumque nihil toties lecta e dulcedine perdant ,
viribus illa suis, non novitate placent.
Felices, quibus haec ipso cognoscere in actu,
et tam facundo contigit ore frui!
At nisi peccassem, nisi me mea musa fugasset,
Quod legi, tua vox exhibuisset opus;
utque fui solitus, sedissem forfitan unus
de centum iudex in (ua verba viris.

CXXI. Cassius Severus.

Natus est, ut Weichertio placet de Cassio Parmensi p.
203., sub initium seculi ab u..c. octavi. Cassius Severus
Longulanus dicitur, i. e. Longulae Latii oppido ortus, in
Indice Auctorum Plinii lib XXXV. Conf. Harduinus,
Falster Memor. p. 77., Weichert p. 191. Deinde liber-
tum eum fuisse Cassii cuiusdam , tradidit Drumann Gesch.
Roms. t. 2. p. 164. Cum satiras in viros feminasque no-
biles scripsisset, ab Augusto in insulam Cretam relega-
tus, a Tiberio In saxum Seriphum in exilium eiectus, ibi-
que mortuus est. De anno exilii dissentiunt Hierony-
mus atque Tacitus. — Hieronymus enim refert, Cassium
a, 764 (8 p. Ch.) in exilium eiectum, in eoque a. 786
(33) mortuum esse, Dicit enim ad Eusebii Chron. Ol.
202. 33 p. Chr. 19 imp. Tiberii — a. u. 786: Cas-
sius Severus egregius orator, qui Quintianum in ludo
luserat prourbium (ut emendavit Scaliger p. 187.) vi-
gesimo quinto exilii sui anno in summa. inopia mo-
ritur, vix panno verenda contectus. 'Vacitus autem
refert, Cassium Severum a. 767 (14) Augusto imperante
in Cretam amotum, deinde in saxum Seriphum a. 777
(24) Tiberio auctore in exilium missum, ibique conse-
nuisse, ita ut a. 792 (39) e vita decesserit, si verum
est, quod Hieronymus refert, eum vigesimo quinto exi-
lii sui anno diem obiisse. Dicit enim in Annalibus
4, 79. : Primus Augustus cognitionem de famosis li-
bellis specie legis maiestatis tractavit, commotus Cae-

Mgieri Orat. Rom. Fragm. ed. 9. 3 5

646

sii Severi libidine, qua viros feminasque illustres pro-
cacibus scriptis diffamaverat. et |. 4, 21. Relatum et
de Cassio Severo exule, qui sordidae originis, male-
fícae vitae, sed orandi validus, per immodicas inimi-
citias ut iudicio iurati senatus Cretam amoveretur
effecerat, atque illic eadem actitando recentia vetera-
que odia advertit, bonisque exutus interdicto igni
atque aqua saxo Seripho consenuit. Conf. Zumpt in
Annal. a. 767. Weichert p. 204 sqq. Alii alii anno
exilium assignant, sicuti nos in Labieno oratore Dionis
Cassii attulimus locum (v.p. 530), ex quo probabile est, id
a. 765 (42) accidisse. Drumannus vero l. !. dicit, Cas-
sium non Augusto imperante sed Tiberio in Cretam re-
legatum. Etiam de anno: mortis discrepant auctores,
Spalding ad Quintil. 6, 4, 43. scribit, eum obiisse a.
777. videtur enim aliter interpretatus esse verba Taciti
Annal, l. 4, 24., nempe ita, ut a. 777. in senatu de morte
Cassii relatum esset, qui in saxo Seripho consenuisset.
Weichertus autem dicere arbitratur "Tacitum, Cassium
Severum a, 777 a Tiberio in insulam Seriphum in exi-
lium eiectum, cum constet, a. 736 eum e vita decessisse.
Cassius Severus erat amicus Labieni, uterque dicax, mor-
dax, famosis libellis suspectus. atque iam adolescentem
eum multos lacerasse, ex Horatio manifestum est, qui
carmen sextum Epodon in eum direxit. Sunt qui putent,
alium intelligendum Cassium fidemque denegandam Ho-
ratii scholiastis, qui ad Cassium Severum oratorem per-
tinere arbitrantur. Sed Weichertus magna cum proba-
bilitate eorum refellit opinionem p. 208.

Cassius novum eloquentiae genus attulisse videtur, et
si eloquentiam romanam in genera quaedam distinguere
voles, Cassius auctor tertii generis erit. Cato enim dux et
auctor antiquae eloquentiae, Cicero mediam invenit, hic
novam ab utraque discedentem attulit.

Seneca Excerpt. Controv. l. 3. p. 421. Memini me
a Severo Cassio quaerere, quid esset, cur in decla-
mationibus ipsi sua non responderet eloquentia: in
nullo enim hoc fiebat notabilius. Oratio eius erat

541

valens cultu, ingentibus plena sententiis. Nemo minus
passus est aliquid in actione sua otiosi esse. nulla
pars erat, quae non sua virtute staret, nihil, in quo
auditor sine damno aliud ageret. | Omnia intenta,
aliquo petentia. nemo magis in sua potestate habuit
audientium affectus. Verum est, quod de illo dicit
Gallio noster: cum diceret, rerum potiebatur, adeo
omnes imperata faciebant: cum ille voluerat, irasce-
bantur. Nemo non illo dicente timebat, ne desineret.
Non est, quod illum ex his, quae edidit,
aestimetis: sunt quidem et haec quibusdam
grata; verum eloquentia eius longe maior
erat quam lectio. INon hoc eu portione illi acci-
dit, qua omnibus fere, quibus maiori commendationi
est audiri quam legi, sed in illo longe maius discri-
men est. Primum tantumdem erat in homine quan-
tum in ingenio, corporis magnitudo conspicua, sua-
vitas valentissimae vocis, quamvis haec inter se raro
coeant, ut eadem vox et dulcis sit et solida. Pronun-
tiatio, quae histrionem posset producere, tamen quae
histrionis posset videri. nec in illo quidquam magie
mirareris, quam quod gravitas, quae deerat vitae, «o«
tioni supererat; quamdiu citra iocos se continebat,
censoria oratio erat. Deinde ipsa quae dicebat, me-
liora erant quam quae sciebat. | Vir enim praesentis
ingenii et maioris ingenii quam studii, magis place-
bat in his, quae inveniebat, quam in his quae attule-
rat. Jam vero iratus commodius dicebat, ideo diligen-
tissime cavebant homines, ne dicentem interpellarent.
— Uno die privatas plures agebat, publicam vero
numquam amplius quam unam uno die; nec. tamen
scio, quem reum illi defendere nisi se contigerit.
4deo numquam ullam materiam dicendi nisi pericu-
lis suis habuit. Sine commentario numquam dixit,
nec hoc commentario contentus erat, in quo nudae
res ponuntur ; δὲ maxima parte perscribebatur actio,
illa quoque, quae sülse dici poterant , adnotabantur.

548

defendere) Cassius in cunctis fere causis, quas agebat, aut accusator
extitit, aut reus pro se dizit. Cum enim multos accusaret, ipse
quoque saepe accusalus est. Multos reos fecit, sed plerique abso-
luti sunt. quo Augusti dictum pertinet, quod apud Macrobium Sat,
2, 4. extat,

Dial. de Orator. 19. Quatenus antiquorum admi-
ratores hunc velut terminum antiquitatis constituere
solent, quem usque ad Cassium Severum faciunt,
quem primum affirmant flexisse ab illa vetere atque
directa dicendi via, non infirmitate ingenii nec in-
scitia literarum transtulisse se ad illud dicendi genus
contendo, sed iudicio et intellectu. Vidit namque cum
conditione temporum ac diversitate aurium formam
quoque ac speciem orationis esse mutandam.

ibidem c. 26. Messala dicit: Equidem non nega-
verim, Cassium Severum, quem solum sper noster
nominare ausus est, si iis comparetur , qui postea
fuerunt , posse oratorem vocari, quamquam in magna
parte librorum suorum plus vis habeat quam sangui-
nis. Primus enim contemto ordine rerum , omissa
modestia et pudore verborum, ipsis etiam quibus uti-
tur armis incompositus et studio feriendi plerum-
que deiectus, non pugnat, sed rixatur? ceterum, ut
dixi, sequentibus comparatus et varietate eruditionis
et lepore urbanitatis et ipsarum virium robore multum
ceteros superat.

Quintil, 10, 4, 116. Multa, si cum iudicio legatur,
dabit imitatione digna Cassius Severus, qui, si ceteris
virtutibus colorem et gravitatem orationis adiecisset,
ponendus inter praecipuos foret. Nam et ingenii
plurimum est in eo, et acerbitas mira, et urbanitas
eius summa, sed plus stomacho quam consilio dedit ;
praeterea ut amari sales, ita frequenter amaritudo
ipsa ridicula est.

acerbitas] eadem virtus in Cassio landatur lib. 12, 10, 11.

Similiter lib. 6, 3, 27. Jd quod dicitur, aut est
lascivum et. hilare, qualia 4. Galbae pleraque, aut

549

contumeliosum, qualia nuper Iunii Bassi, aut aspe-
rum, qualia Cassii Severi.

1. Oratio contra Nonium Asprenatem.

Acta est causa a, 745 (9). Cassius Severus Nonium
Asprenatem Torquatum, intima familiaritate Augusti usum,
veneficii reum fecit. Conf. 44sinii Pollionis oratio pro 44s-
prenate p. 492. et Torquati p. 527.

Quintil. 10, 4, 22. Illud utilissimum, nosse eas
causas quarum orationes in manus sumserimus, et
quoties continget, utrinque habitas legere actiones,
ut Demosthenis et eschinis inter se contrarias, et
Servii Sulpicii atque Messalae, quorum alter pro
Aufidia, contra dixit alter, et Pollionis et Cassii
reo 4Asprenate aliasque plurimas.

Quintil. XI, 4, 57. Sine dubio in omnibus statim
accusationibus hoc agendum est, ne ad eas libenter
descendisse videamur. ideoque mihi illud Cassii Severi
non mediocriter displicet, Dii boni! vivo, et quo
me vivere iuvet, dsprenatem reum video. Non
enim iusta ex causa vel necessaria videri potest po-
stulasse eum, sed quadam accusandi voluptate.

9. Oratio pro se contra P. Fabium Paulum Maximum.

Paulus Fabius Maximus consul erat a. 744 (44).
Spalding ad Quintil 6, 3, 52. Hunc aliquando reum
fecisse Cassium Severum, ex Seneca colligi potest Con-
trov. l. 2. p. 194. Fabius Maximus nobilissimus vir
fuit, qui primus foro romano hunc comicum mor-
bum, quo nunc laborat, intulit: de quo Severus Cas-
sius, antequam ab illo reus ageretur, dixerat: Quasi
disertus es, quasi formosus es, quasi dives es, unum
tantum es non quasi — vappa!

vappa] Weichert De Cassio p. 195., Cassius, inquit, postquam Fabio
facundiam, formositalem, divilias per deridiculum concesserat, eum

ἀπροςδοκήτως gravi et acerbo nomine vappae, eines Taugenichls,
percutit,

580

3. Oratio contra M. Pemponium Mareellum.

Sueton. de ill. gramm. 22. M. Pomponius Marcel-
lus, sermonis latini exaetor molestissimus, in advo-
catione quadam (nam interdum et causas agebat).
soloecismum ab adversario factum usque adeo ar-
guere perseveravit, quoad Cassius Severus interpel-
latis iudicibus dilationem petiit, ut litigator suus alium
grammaticum adhiberet, quando non putat is, cum
adversario de iure sibi, sed de soloecismo controver-
siam futuram.

Incerta.

Quintil. 6, 4, 43. Ex scholis haec vitia, in quibus
omnia, libere fingimus et impune, quia pro facto est,
quidquid voluimus: non admittit hoc idem veritas,
egregieque Cassius dicenti adolescentulo Quid me
torvo vultu intueris, Severe? Non meher-
cule, inquit, faciebam, sed sic seripsisti.ecce!
et quam potuit, truculentissime eum aspexit.

adolescentulo] ex eadem fortasse causa petitum, quod tradidit Plinius

Hist. 7, 10, 12. Caeeio .$evero celebri oratori armentarii Mirmil-
lonis obiecta similitudo est.

ibid. 6, 3, 78. T'ranstulit crimen Cassius Severus.
Nam cum obiurgaretur a praetore, quod advocati
eius L. Varo Epicureo, Caesaris amico, convicium
fecissent Nescio, inquit, qui conviciati sint, et
puto Stoicos fuisse.

Cassius Severus] occasionem ioci fuisse in causa Asprenatis oranda,

suspicatur Spalding ad Quint, 1. 1. et t. 2. Praef. p. VII. et VVei-
ehert De L. Vario p. 131.

ibid. 6, 3, 79. Elusit Cassius Severus obiiciente
quodam, quod ei domo sua Proculeius interdixisset ,
respondendo Numquid ego illuc accedo?

Proculeiuse] Maecenatis per Terentiam sororem affinis. Spalding.

ibid. 8, 2, 2. Non mediocriter errare quidam so-
lent, qui omnia, quae sunt in usu, etiamsi causae
necessitas postulet, reformident, ut ille, qui in actione

384

Ibericas herbaa, se solo nequidquam intelligente,
dicebat, nisi irridens hanc vanitatem Cassius Severus
spartum eum dicere velle indicasset.

ibid. 8, 3, 89. Est et amarum quiddam, quod fere
in contumelia est positum, quale Cassii; Quid fa-
cies, cum in bona tua invasero, hoc est, cum
te docuero nescire maledicere?

hoc est] hoc dietum bene explicat Weicbhert De Gassio p. 194.
ibid. XI, 3, 133. T'ransire in diversa subsellia

parum verecundum est. Nam et Cassius Severus ur-
bane adversus hoc facientem lineas poposcit.

Priscianus t, 4. p. 368. Cassius: adulatique erant
ab amicis et adhortati. Adulati χολαχευθέντες, adhor-
tati προτραπέντες.

Cassius] non Cassio Severo, sed Cassio Heminae, bistorieo, tribuen-
dum, vere iudicat Weichert De Cassio p. 206 et Krause Fragm.
Historicorum p. 165.

Diomedes p. 368. Sancio sancii faciebat ut Pom-
ponius ad Thraseam sancierat, et in passivo Cassius
Severus lege sancitum est, inquit.

Diomedes p. 372. Severus: distractos atque salitos.

Severus] Serenue corrigit lacobus Roverius, Aulum Septimium &Sere-
num Faliscum intelligens, ut Burmannus in Anthologia latina t. 1,

p. 14 dicit, Roverio asseptitur Wernsdorf Poetae iat. mia. t. 2.
p. 291. t. 4. p. 227.

Cassium Severum non orationes solum, verum satiras
«liaque scripta reliquisse constat.

CXXII. Tiberius Claudius Nero Caesar.

Natus est a. 742 (42). Sueton. Tiber. 5. Adopta-
tus ab Augusto a. 757 (4 p. Ch.), iniit imperium a. 767
(45 p. Ch.). Mortuus est a, 789 (37).

Tiberium inetituit arte dicendi Theodorus Gadareus.
.Sueton, Tiber, 57. Quintil, 3, 4, 17., tantamque bis
studiis dedit operam, ut ipse de arte rhetorica scriberet,
si verum est, quod Suidas refert s, n. Kaiooo Τιβέριος
T. 2. F, 4. p. 487. ἔγραψεν ἐπιγράμματα xoà τέχνην

552

ῥητορικήν. Deinde non raro alios accusavit, alios
in iudicio defendit, veluti regem Archelaum (v. Suet.
Tib. 8, Dio.,57, 17.), Trallianos et 'T'hessalos, atque
pro Laodicenis, "Thyatirenis, Chiis terrae motu af-
flictis in senatu orationem habuit (Dio 57, 17. Sueton.
Tib. 8.), et Fannium Caepionem maiestatis reum fecit
(Suet, Tib, 8. Aug. 19. Dio 54, 3. Velleius 1. 2, 91)
Sed haud videtur probabile, eum has orationes reliquisse.

Suet. Tib. 70. 4rtes liberales utriusque generis
studiosissime coluit. In oratione latina secutus est
Corvinum Messalam, quem senem adolescens obser-
vaverat. Sed affectatione et morositate nimia obscu-
rabat stilum, ut aliquanto ex tempore quam a cura
praestantior haberetur.
. Corvinum Messealam] v. supra p. 506., ubi de hoc quoque loco

diximus,

:Sueton. Octav. 86. ugustus nec T'berio parcit
et exsoletas interdum et reconditas voces aucupanti.

aucupanti] i. e. orationibus suis obsoleta vocabula immiscenti. Cha-
risius p. 124. | Divus Augustus Tiberium Claudium reprehendens
ita loquitur : scribis enim perviam ἀντὶ τοῦ obiter. Sueton,
De ill. gramimatt. c. 22. Pomponius Marcellus cum ex oratione
Tiberium reprehendisset affirmante Atteio Capitone, et esse illud
latinum, et δὲ non esset, futurum certe iam inde . mentitur, inguit,
Capito. Tu enin, Caesar, civitatem | dare potes hominibus , verbo
non potes.

Tacitus Annal. 13, 3. ugusto prompta ac pro-
fluens, quae deceret principem, eloquentia fuit. 'Ti-
berius artem quoque callebat, qua verba expenderet,
tum validus sensibus aut consulto ambiguus.

Aurelius Victor Epitome Caesarum 2. Znerat T'-
berio scientia literarum multa. Eloquio clarior,
sed ingenio pessimo, truci, qvaro , insidioso, simulans
ea se velle quae nollet, his quasi infensus, quibus
consultum cupiebat, his vero quos oderat quasi bene-
volus apparens.

553

1. Laudatio funebris Tiberii Neronis patris.

Oratio est babita a. 721 (33). Sueton. Tiber. 6.
lVovem natus annos defunctum patrem pro rostris
laudavit.

29. Laudatio funebris Augusti.

Ea est habita a. 767 (14), Suet. August. 100. 44u-
gustus bifariam laudatus est, pro aede Divi Iulii
a Tiberio, et pro rostris veteribus a Druso Tiberii
Jilio. Dio Cass. 56, 34. Προτεϑείσης δὲ τῆς κλίνης ἐπὶ
TOU δημηγορικοῦ βήματος, ἀπὸ μὲν ἐχείνου ὁ Δροῦσος τι
ἀνέγνω, ἀπὸ δὲ τῶν ἑτέρων ἐμβόλων τῶν ᾿Ιουλίων ὁ Τιβθέ-
ρίος δημόσιον δή τινα κατὰ δόγμα λόγον ἐπ᾿ αὐτῷ τοιόνδε
ἐπελέξατο. Hinc incipit declamatio, non Tiberii princi-
pis, sed Dionis opus.

9. Oratio, qua patris patriae appellationem recusavit.

Ea est habita a. 768 (15), altero imperii anno, Suet.
Tiber, 26. Dio Cass. 57, 8.

Sueton. 'l'iber. 67. Ut imperium iniit, et patris pa-
triae appellationem, et ne in acta sua iuraretur , ob-
stinatissime recusavit, ne mox maiore dedecore im-
par tantis honoribus inveniretur. Quod sane et ex
oratione eius, quam de utraque re habuit, colligi po-
test, vel cum ait: Similem se semper sui futurum,
nec unquam mutaturum mores suos, quamdiu sanae
mentis fuisset, sed exempli causa cavendum esse, ne
se senatus in acta cuiusquam obligaret ,: qui aliquo
casu mutari posset. Et rursus: Si quando autem,
inquit, de moribus meis devotoque vobis animo du-
bitaveritis (quod priusquam eveniat, opto, ut me su-
premus dies huic mutatae vestrae de me opinioni
eripiat) nihil honoris adiiciet mihi patris patriae ap-
pellatio, vobis autem exprobrabit aut temeritatem de-
lati mihi eius cognominis aut inconstantiam contrarii
de me iudicii.

Tacitus Annal, 1. 72. Decreta eo anno triumpha-
lia insignia Aulo Caecinae, L. Apronio , C. Silio ob

554

res cum Germanico gestas. Nomen patris patriae
Tiberius, a populo saepius ingestum, repudiavit, ne-
que in acta sua iurari quamquam censente senatu
permisit, cuncta mortalium incerta, quantoque plus
adeptus foret, tanto se magis in lubrico dictitans.

ἃ. Oratio de Maroboduo.

Eam dixit Tiberius a. 772 (19 p. Ch.). Tacitus ÀAn-
nal. 2. 63. Maroboduo undique deserto non aliud
subsidium quam misericordia Caesaris fuit. trans-
gressus Danubium, qua Noricam provinciam prae-
fluit, scripsit Tiberio non ut profugus aut. supplex,
sed ex memoria prioris fortunae. nam multis natio-
nibus clarissimum quondam regem ad se vocantibus
romanam amicitiam praetulisse. responsum a Cae-
sare tutam ei honoratamque sedem in Italia fore, si
maneret: sin rebus eius aliud conduceret, abiturum
Jide qua venisset. Ceterum apud senatum disseruit,
non Philippum Atheniensibus, non Pyrrhum aut 4n-
tiochum populo romano perinde metuendos fuisse.
Extat oratio, qua magnitudinem viri, vio-
lentiam subiectarumei gentium,etquam pro-
pinquus Italiae hostis, suaque in destruendo
eo consilia extulit. Et Maroboduus quidem Ra-
vennae habitus, si quando insolescerent Suevi, quasi
rediturus in regnum ostentabatur. | Sed non excessit
Italia per XVIII annos.

Suet, Tib. 37. Quosdam per blanditias atque pro-
missa extractos ad se non remisit , ut Maroboduum
Germanum.

5. Laudatio funebris Drusi filii.

Ea est habita a. 776 (23). Seneca de Consolatione
ad Marciam c. 15. "Tiberius Caesar et quem genue-
rat et quem adoptaverat, amisit, ipse tamen pro roa-
stris laudavit filium, stetitque in conspectu posito cor-
pore interiecto tantummodo velamento, quod pontifi-
eis oculos a. funere arceret, et flente populo ramano

555

non flexit vultum; experiendum 86 dedit Seiano ad

latus stanti, quam patienter posset suos perdere.
Seiuno] vulgo creditum est, a Seiano veneno necatum Drusum filium,
qui pessima usus erat fama, Suet. Tib. 62. Tacit. Aunal. 4, 8. Dio

Cass. 1. 57, 13, 22.

'Tacit. Annal. 4, 19. Laudante filium pro rostris
Tiberio, senatus populusque habitum ac voces dolen-
tum simulatione magis quam libens induebat, domum-
que Germanici revirescere occulti laetabantur.

6. Orationes de comitiis consularibus.

Tiberius non ipse suo arbitrio consules creare sole-
bat, sed orationibus in senatu habitis candidatos, quorum
rationem haberi voluit, commendabat. Dio Cass. 58, 20.

Tacit. Annal. 1,81. De comitiis consularibus, quae
tum primum illo principe ac deinceps fuere, vix
quidquam firmare ausim: adeo diversa non modo
apud auctores, sed in ipsius orationibus repe-
riuntur. modo subtractis candidatorum nominihus
originem cuiusque et vitam et stipendia descripsit, ut
qui forent intelligeretur; aliquando ea quoque signi-
Jficatione subtracta candidatos hortatus ne ambitu
comitia turbarent, suam ad id curam pollicitus est.
plerumque eos tantum apud se professos disseruit,
quorum nomina consulibus edidisset. posse et alios
profiteri, si gratiae aut meritis confiderent. speciosa
verbis, re inania aut subdola, quantoque maiore liber-
tatis imagine tegebantur, tanto eruptura ad infensius
servitium.

tum prünum] ἃ. ἃ. 768 (13).

Incerta.

Sueton. Tiber. 28, Tiberius iactabat: in civitate
libera linguam mentemque liberas esse debere. Et
quondam : J/Von tantum otii habemus, ut implicare nos
pluribus negotiis debeamus. δὲ hanc fenestram ape-
rueritis, nihil aliud agi sinetis: omnium inimicitiae
hoc praetexto ad nos deferentur. Extat et sermo eius:
Si quidem locutus aliter fuerit, dabo operam, ut ra-

556

tionem factorum meorum dictorumque reddam; si
perseveraverit, invicem eum odero. c. 29. Dissentiens
in curia a Q. Haterio Zgnoscas, inquit, rogo, si quid
adversus te liberius sicut senator dixero. Dixi et nunc
et saepe alias, P. C., bonum et salutarem principem,
quem vos tanta et tam libera potestate instruxistis,
senatui servire debere et universis civibus saepe, et
plerumque etiam singulis: neque id dixisse me poeni-
tet, et bonos et aequos et faventes vos habui domi-
nos et adhuc habeo.

Q. Haterio] v. supra p. 5235.

Superest in annalibus Taciti 1. 4, 37. oratio Tiberii,
quae ingenio ipsius historici tribui debet,

CXXIII. Votienus Montanus

Votienus Montanus Narbonensis quando natus sit,
parum constat, verum a Tiberio imperatore a. 778 (25)
in exilium pulsum esse scimus, ut Tacitus refert Ann.
4, 42. Forte habita per illos dies de Votieno Mon-
tano, celebris ingenii viro, cognitio. — Postulato Y'o-
tieno ob contumelias in Caesarem dictas —, V'otienus
quidem maiestatis poenis affectus est. Atque biennio
post a. 780 (27) e vita decessit teste Hieronymo ad Eu-
sebii Chron. Olymp. 201. 3. Tiberii 44. Christi 28 —
a. u. 780. 7/otienus Montanus, Narbonensis, orator
in Balearibus moritur, illuc a Tiberio relegatus.

Eiusdem Votieni meminit Martialis Epigr. l. 8. 72.
Docti Narbo Paterna, Votieni,

Narbo Paterna] Narbo Paterna est Narbo Martius colonia Iulia Pa-
terna, Conf. Ukert Geogr. T. 1. 2. p. 408. Ceterum non orationes

tantum sed alia quoque scripta eum edidisse, testatur Seneca Controv.

l. IV. p. 344.

Seneca Controv. l. 4. p. 335. Montanus Votie-
nus, homo rarissimi, etiamsi nec emendatissimi inge-
nii, vitium suum, quod in orationibus non evitabat,
in scholasticis quoque evitare non potuit, sed in ora-

557

tionibus , quia laxior est. materia, minus earundem
annotatur iteratio. In scholasticis, si eadem sunt,
quae dicuntur, quia pauca sunt, notantur. — Habet
hoc Montanus vitium. sententias suas repetendo cor-
rumpit. dum non est contentus, unam rem semel bene
dicere, efficit, ne bene dixerit. Et propter hoc et
alia, quibus orator potest poetae similis videri, sole-
bat Scaurus Montanum inter oratores Ovidium
vocare. nam et Ovidius nescit, quod bene cessit, re-
linquere. (Eadem leguntur in Exc, Controv. l. 9. de-
clam. 5. p. 508.)

Scaurus] Mamercus Aemilius Scaurus, de quo paulo post dicemus p. 558.
1. Oratio pro Galla Numisia apud centumviros.

Seneca Controv. l. 4. p. 335. Memini, Monta-
num Fotienum pro Galla Numisia apud centum-
viros tirocinium ponere. Ex uncia heres erat patris
sui Galla. obiiciebatur illi veneficium. dixit rem diser-
tissimam et omnibus seculis duraturam, quia
nescio an quidquam melius ineo genere causarum dic-
tum. ÜUnciam nec ,filiae deberi nec veneficae. non
fuit contentus, adiecit : In paternis tabulis filiae lo-
cus aut suus debetur aut nullus. Etiamnum adiicit :
Relinquis nocenti nimium , innocenti parum, Ne sic
quidem satiare se potuit; adiecit: INVon potest filia
tam anguste paternis tabulis adhaerere, quas aut to-
tas possidere debet, aut totas perdere, et plura multa,
quae memoria non repeto. Ex iis quaedam in ora-
tionem contulit, et alia plura, quam dixerat, adiecit.
INihil non ex eis bellum est, si solum sit: nihil non
rursus ex eis alteri obstat. |

2. Oratio pro se contra Vinicium.
Accusavit Vinicius Montanum Votienum apud Tibe-
rium Caesarem, a colonia Narbonensi rogatus, |
Seneca Cont,l. 3. p. 264, Vinicius, exactissimi vir in-
genii, qui nec dicere res ineptas nec ferre poterat, solebat
hanc sententiam Seniani deridere, et similem illi referre
in oratione dictam Montani Fotieni. ,4cre

558

omnino et experrectum est animal canis, utique cate-
narius paratus.* — Erat autem non aequus ipsi Mon-
tano. accusaverat illum apud Caesarem a colonia
Narbonensi rogatus. at Montanus adeo toto animo
scholasticus erat, ut eodem die, quo accusatus est a
Vinicio, recitaverit in V'inicii actionem sententias
suas.

recitaverit] v. Schulting p. 244.
CXXIV. Mamercus Aemilius Scaurus.

Mancerceus Aemilius Scaurus, quem Vossius De Poe-
tis lat. p. 55. Marcum Aemil. Scaurum falso nominat,
M. Scauri istius, cui, post pugnam Actiacam capto,
nonnisi matris Muciae gratia Augustus ignovit (Dio 51,
2. filius. Vir consularis, teste Tacito Ann. 3. 66. et
Seneca de Benefic. 4, 31. Sed quando consulatum ob-
tinuerit, non constat. A. 787 (34) inaiestatis postulatus
a Servilio et Cornelio Tusco damnationem voluntaria
morte anteivit. "Tacit. Ann. 6, 29, Dio 58, 24. Se-
neca Suasor. 2, p. 24. Conf. Drumann t. 1. p. 33.

Seneca Controv, ]. 5. Praef. p. 347. De Scauro
si me interrogatis, cum illum mecum audieritis, ini-
qui estis. Non novi quemquam , cuius ingenio po-
pulus romanus pertinacius ignoverit. | Dicebat ne-
gligenter saepe causam in ipsis subselliis; saepe, dum
amicitur, dicebat; deinde litiganti similior quam
agenti, cupiebat evocare aliquam vocem adversario-
rum, et in altercatione vires suas noverat. nihil erat
tllo venustius, nihil paratius ; genus dicendi antiquum,
verborum quoque non vulgarium gravitas, ipse cultus
habitusque corporis mire ad auctoritatem oratoriam
aptatus. Sed ex iis omnibus scire posses, non quan-
tum oratorem praestaret Scaurus, sed quantum de-
sereret; pleraeque actiones malae, in omnibus tamen
aliquod magni neglectique ingenii vestigium extabat.
raro aliqua actio bona, sed quam fortunae imputa-
ree. Sed illum longa, imo perpetua desidia eo perduxe-
rat, ut nihil curare vellet, nihil posset. Orationes

559

septem edidit, quae deinde senatus coneulto
combustae sunt. Bene cum illis ignis egerat. Sed
extant libelli, qui cum fama eius pugnant,
multoque dissolutiores ipsis actionibus.
1llas enim cum destitueret cura, calor ad-
iuvabat: hi caloris minus habent,negligen-
tiae non minus.

ibid. controv. 2. p. 104. Scaurus, non tantum di-
sertissimus homo, sed venustissimus, qui nullius um-
quam impunitam stultitiam transire passus est.

Tacit. Annal. 6, 20. Mamercus Scaurus insignis
nobilitate et orandis causis, vita probrosus.

1. Oratio contra Domitium Corbulonem.

Acta est causa a. 774 (21). "Tacitus Annal. 3, 314.
Domitius Corbulo praetura functus de L. Sulla no-
bili iuvene questus est apud senatum, quod sibi inter
spectacula gladiatorum loco non decessisset. pro Cor-
bulone aetas, patrius mos, studia seniorum erant,
contra Mamercus Scaurus et L. 4rruntius aliique
Sullae propinqui nitebantur. certabantque orationibus
et memorabantur exempla maiorum, qui iuventutis
irreverentiam gravibus decretis notavissent, donec Dru-
sus apta temperandis animis disseruit, et satisfactum
Corbuloni per Mamercum, qui patruus simul ac vi-
tricus Sullae et oratorum ea aetate uberrimus
erat.

Drusus] Drusus Caesar eo anno consul erat.

9. Oratio contra C. Silanum.

Acta est causa a. 775 (22). Tacit. Annal. 3, 66.
C. Silanum , proconsulem Asiae, repetundarum a so-
ciis postulatum, Mamercus Scaurus e consularibus,
Iunius Othopraetor, Brutidius Niger aedilis simul
corripiunt obiectantque violatum | Augusti numen,
spretam Tiberii maiestatem , Mamercus antiqua ex-
empla iaciens, L. Cottam a Scipione Africano, Ser-
vium Galbam a Catone censorio, P. Rutilium a M.
Scauro accusatos. videlicet Scipio et Cato talia ulcis-

560

cebantur, aut ille Scaurus, quem proavum suuni,
opprobrium maiorum, Mamercus infami opera de-
honestabat.

a Scipione] v. p. 186.
a Catone] v, p. 120.
a M. Scauro] v. p. 256.

CXXV. Caesar. Germanicus.

Natus Druso seniore et Antonia minore a. 739 (15).
A. 757 (4 p. Ch.) adoptatus a Tiberio Augusti iussu,
Caesar, Tiberii filius, Augusti nepos appellari coepit,
A. 760 (7 p. Ch.) quaesturam obiit et Tiberio ad bel-
lum Dalmaticum snbsidio missus est. Α. 765 (12) con-
sul. Indeab a. 767 (14) bella adversus Germanos ges-
sit atque a. 770 (17) de Cheruscis Cattis et Angriva-
riis triumphum egit, ut testantur nummi. A. 774 (18)
consul iterum. A. 772 (19) mortuus est, a Tiberio, ut
fama fert, Pisonis ope clam veneno necatus anno aetatis
trigesimo et secundo.
Ovidius in Fastis lib. 1, 24. de Caesare Germanico,
cui librum suum inscripsit, sic dicit:
Quae sit enim culti facundia sensimus oris,
civica pro trepidis cum tulit arma reis;
Scimus et, ad nostras cum se tulit impetus artes,
ingenii currant flumina quanta tui.

Ovid, Epist. ex Ponto 1l. 2, 5. 39. sqq. Salano:

Mirarisque alios, cum sis mirabilis ipse,
nec lateant artes eloquiumque tuum.

Te iuvenum princeps, cui dat Germania nomen,
participem studii Caesar habere solet.

Te dicente prius fit protinus impetus illi,
teque habet elicias qui sua verba tuis.

Cum tu desisti, mortaliaque ora quierunt,
clausaque non longa conticuere mora:

surgit Iuleo iuvenis cognomine dignus,
Qualis ab Eois Lucifer exit aquis.

Dumque silens adstat, status est vultusque diserti,
spemque decens doctae vocis amictus habet.

Mox ubi pulsa mora est atque os coeleste solutum.
hoe Superos iures more solere loqui.

561

Atque, haec est, dicas, facundia principe digna,
eloquio tantum nobilitatis inest.

iuvenum princeps] | Caesar Germanicus.

Suetonius Caligula 3. Omnes Germanico corporis
animique virtutes, et quantas nemini cuiquam, con-
tigisse satis constat, formam et fortitudinem egre- .
giam, ingenium in utroque eloquentiae doc-
trinaeque genere praecellens. — Oravit cau-
sas etiam triumphalis atque inter cetera studio-
rum moumenta reliquit et comoedias graecas.
| triumphalis] a. 763 (10 p. Ch.). Atque Dio testis est I. 36, 26,

eliam in consulatu a. 765 (12) causas eum egisse.

cetera monumenta] Quae sunt haec studiorum monumenta? intelligo

oraliones el poemata. carmina enim eum edidisse, nemo ignorat

(supersunt enim). Orationes reliquisse, ex Tacito manifestum.

Tacitus in Annalibus 2, 83.. ubi de honoribus Ger-
manico mortuo tributis refert, haec scribit: Cum cense-
retur clipeus auro et magnitudine insignis inter auc-
tores eloquentiae, asseveravit Tiberius solitum pa-
remque ceteris dicaturum,. neque enim eloquentiam
fortuna, discerni, et satis illustre, si veteres inter
scriptores haberetur.

veleres inter scriptores] €x hoc loco verisimile est, CQGermanicum

oraliones edidisse: nam inter veleres scriptores habitus uon esset,

nisi ipse scriptor fuisset i. e. nisi orationes reliquisset.
CXXVI. P. Vitellius.

Aequalis fere Caesaris Germanici. Sueton. Vitellius
2. P. Vitellius, eques romanus et rerum Augusti
procurator, quatuor filios amplissimae dignitatis cog-
nomines ac tantum praenominibus distinctos reliquit,
Aulum, Quintum, Publium, Lucium. |. 4ulus in con-
sulatu obiit. Publius, Germanici comes, Cn. Pisonem
inimicum et interfectorem eius, accusavit condemna-
vitque, ac post praeturae honorem inter Seiani con-
scios arreptus, et in custodiam fratri datus, scalpro
librario venas sibi incidit, nec tam mortis poeniten-
tia quam suorum obtestatione obligari curarique se
passus, in eadem custodia morbo periit.

Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 2. 36

562

in consulatu] ^. 784 (32).
fratri] consuli, Anno enim 784 (32) eontra Seianum δὲ familiares
eius, quos inter P. "Vitellius fuerat, quaestiones exercentur,

Oratio adversus Cn. Pisonem.

Acta est causa a. 773 (90). Vitellius Pisonem inter-
fectorem Germanici maiestatis reum fecit. Sueton. Ca-
ligula ?. Obiit Germanicus , ut opinio fuit, fraude
Tiberii, ministerio et opera Cn. Pisonis, qui sub idem
tempus Syriae praepositus nec dissimulans, offenden-
dum sibi aut patrem aut filium, quasi plane ita ne-
cesse esset , etiam aegrum Germanicum gravissimis ver-
borum ac rerum acerbitatibus nullo adhibito modo affe-
cit, propter quae, ut Romam rediit, pene discerptus a
populo, a senatu capitis damnatus est.

aut patrem] i. e. Tiberium, patrem adoptivum Germanici.

eut füiwn) Germanicum Tiberii filiom adoptirum,

Causa celeberrima refertur a Tacito Annal. 3, 10,
sqq. C. 13. Biduum criminibus obiiciendis statuitur,
utque sex dierum spatio interiecto reus per triduum .
defenderetur. tum Fulcinius vetera et inania orditur,
post quem Servaeus et Veranius et Vitellius consi-
mili studio, sed multa cum eloquentia Vitellius obie-
cere odio Germanici et rerum novarum studio, Piso-
nem vulgus militum per licentiam et sociorum iniu-
rias eo usque corrupisse, ut parens legionum a de-
terrimis appellaretur, contra in optimum quemque,
maxime in comites et amicos Germanici saevisse,
postremo ipsum devotionibus et veneno peremisse, sa-
cra hinc et immolationes nefandas ipsius atque Plan-
cinae, petitami armis rempublicam, utque reus agi
posset, acie victum.

Plinius Hist. 41, 37, 71. Negatur cor cremari
posse in iis, qui cardiaco morbo obierint, negatur et
veneno interemtis. Certe extat oratio Vitellii,
qua reum Pisonem eius sceleris coarguit, hoc usus
argumento, palamque testatus, non potuisse ob vene-

568

mum cor Germanict' Caesaris cremari. — Contra ge-
nere morbi defensus est Piso.

CXXVII. Domitius Afer.

Nemausi natus circa annum 740 (4 a. Chr.): valde
enim senex (Quintil. 12, 11, 3) mortem obiit a. 842 (59
p. Chr.) Praetor a, 778 (25 p. Ch.) (Tacitus Annal. 4,
59). Tiberio imperante. Consul suffectus a. 792 (39)
Caligula imperatore. Dio Caseius. 59, 20. Mortuus eet
a. 812 (59) Nerone imperatore. Tacitus Annal. 44, 19.:
Sequuntur virorum illustrium mortes, Domitii Afri
εἰ M. Servilii, qui summis honoribus et multa. elo-
quentia, viguerant , ille orando causas , Servilius diu
foro, mox tradendis rebus romanis celebris, et ele.
gantia vitae: quam clariorem effecit ( Afer), ut par
ingenio ita morum diversus. Hieronymus ad Eusebii
Chron. A. Mundi MMLX. A. IV. imperii Claudii. a;
Christi 45 — a. u. 797: Domitius Afer Nemausensis
clarus orator habetur, qui postea Nerone regnante
&x cibi redundantia in coena moritur. — Constat INe-
mausi statuam Domitii publice collocatam, eiusque in-
scriptio in Anthologia latina t. 4. p. 263 ed. meae le-
gitur. — Conf. Spalding ad. Quintil. 5, 7, 7.

Quintil. 40, 4, 448. Sunt alii multi diserti, quos
persequi longum est. | Eorum, quos viderim, Domi-
tius Afer et Iulius Africanus longe praestantissimt.
Zirte ille et toto genere dicendi praeferendus et quem
in mumero veterum habere non timeas, hic concita-
tior, sed in cura verborum nimius et compositione
nonnumquam longior et translationibus parum mo-
dicus.

quos viderim) Quintilianus XVII annos erat natus, cum e vita de-
cederet. Doinitivs.

Quintil. 42, 40,40. In iis, quos ipsi vidimus, co-
piam Senecae, vires Africani, maturitatem Afri,
iucunditatem Crispi, sonum Trachali, elegantiam Se-
cundi reperimus. at M. Tullium, ron illum habe-
mus Euphranorem circa plurium artium species prae-

564

stantem, sed in omnibus , quae in quoque laudantur,
eminentissimum.

Quintil. 12, 11, 3. idi ego longe omnium, quos
mihi cognoscere contigit, summum oratorem, Domitium
Afrum valde senem, cotidie aliquid ex ea, quam me-
ruerat, auctoritate perdentem, cum agente illo, quem
principem fuisse quondam fori non erat dubium, aliz,
quod indignum videatur , riderent, alii erubescerent ;
quae occasio fuit dicendi, malle eum deficere, quam
desinere.

Quintil. 6, 3, 27. Id porro quod dicitur, aut est
lascivum et hilare, qualia 4. Galbae pleraque, aut
contumeliosum , qualia nuper lunii Bassi, aut aspe-
rum, qualia Cassii Severi, aut lene, qualia Domitü
Afri.

Quintil. 6, 3, 49, In narrando Cicero consistere
facetias putat , dicacitatem in iaciendo. Mire fuit
in hoc genere venustus 4 fer Domitius, cuius ora-
tionibus complures huiusmodi narrationes insertae
reperiuntur, sed dictorum quoque ab eodem urbane
sunt editi libri.

Plinius Epist. 2, 14, 9. Ex Quintiliano praeceptore
meo audisse memini, Narrabat ille: Adsectabar Domi-
tium Afrum, cum apud centumviros diceret graviter
et lente, (hoc enim illi actionis genus erat), audiit ex
proximo immodicum insolitumque clamorem; admiratus
reticuit: ubi silentium factum est, repetiit quod abrupe-
rat. Iterum clamor, iterum reticuit, et post silentium
coepit idem tertio. Novissime, quis diceret, quaesivit ;
responsum est, Licinius. "Tum intermissa causa, cen-
tumviri, inquit, hoc artificium periit.

Tacit. Dial. de Orat. 13. /Ve nostris quidem tem-
poribus Secundus Pomponius (poeta) 4fro Domi-
tio (oratori) vel dignitate vitae vel perpetuitate famae
cesserit.

ibid. c. 15. Εἰ quod quibusdam solatio est, mihi
auget quaestionem, quia video etiam Graecis acci-
disse, ut longius absit ab Aeschine et Demosthene Sa-

565

cerdos iste Nicetes et si quis alius Ephesum vel My-
litenas contentis scholasticorum declamationibus qua-
tit, quam fer aut 4 /fricanus aut vos ipsi a Cicerone
aut ab 4sinio recessistis.

Dio Cass. 59, 19. ὁ Δομίτιος δεινότατος εἰπεῖν ὧν.

1. Oratio adversus Claudiam Pulchram.

Acta est causa a. 779 (26 p. Chr.), Tiberio impe-
rante. Postquam Caesar Germanicus a. 772 (19) fraude
Tiberii, patris adoptivi, interemtus esset, Agrippina quo-
que, uxor eius, odium et invidiam imperatoris tantopere
experta est, ut filii duo, aliique familiares vel damnaren-
tur, vel necarentur, ipsa in exilium mitteretur. Eius
sobrina, Claudia Pulchra postulatur accusante Domitio
Afro. Conf. Weichert Poet. lat. Hel. p. 246.

Tacitus Annal. 4, 52. 4t Romae commota princi-
pis domo, ut series futuri in Agrippinam exitii in-
ciperet, Claudia Pulchra sobrina eius postulatur ac-
cusante Domitio Afro. 15 recens praetura, modicus
dignationis et quoquo facinore properus clarescere,
crimen impudicitiae, adulterum Furnium, venefícia in
principem et devotiones obiectabat, — Pulchra et Fur-
nius damnantur. Afer primoribus oratorum additus,
divulgato ingenio et secuta asseveratione Caesaris,
qua suo iure disertum eum appellavit. mox capessen-
dis accusationibus aut reos tutando prosperiore elo-
quentiae quam morum fama fuit, nisi quod aetas
extrema multum etiam eloquentiae dempsit, dum fessa
mente retinet silentii impatientiam.

Dio Cassius 1. 59, 19. tradit, Caligulam, postea im-
peratorem, in |ius vocasse Domitium Afrum ΟΡ ipsam
hanc accusationem eumque calliditate fretum vix poenam
effugisse. ἐν τούτοις τοῖς τότε χριϑεῖσι xoi, ὁ " dqpog ὁ
Δομίτιος καὶ κινδύνῳ παραδόξῳ καὶ σωτηρίᾳ ϑαυμασι-
ὠτέρῳ ἐχρήσατο. ἤχϑετο μὲν γὰρ αὐτῷ καὶ ἄλλως ὁ T'atog,
ὅτε ἐπὶ τοῦ Τιβερίου γυναικός τινορ, τῇ «Δγριππίνῃ τῇ
μητρὶ αὐτοῦ προςηχούσης, κατηγορήκει.

γυναικός τινος} Claudiam Pvulehram intelligit.

566

2. Oratio contra Varum Qointilianum.

Acta est causa a. 780 (27), Tiberio imperante. Va-
rms Quiatilius, Publi Quintil Vari consulis a. 740
(43) filius.

Tacitus Annal. 4, 66. Sed ut etudia procermm et
largitio principis adversum casus solatium tulerant,
ita accusatorum maior in dies et infestior vis sine
levamento grassabatnur, corripueratque Varum Quin-
tilium, divitem et Caesari propinquum, Domitius
Afer, Claudiae Pulchrae matris eius condemnator,
nullo mirante, quod diu egens et parto nuper pree-
mio male usus plura ad flagitia accivgeretr. P. Do-
labellam socium delationis esxtitisse miraeulo erat,
quia claris maioribus et Varo connexus suam ipee
nobilitatem, suum. sanguinem perditumibat. | Restitit
tamen senatus et opperiendum ímperatorem censuit.

9. Oratio pro Voluseno Catulo.

De tempore causae nihil aliud dicere possumus nisi
eam actam esse ante a. 790 (37), quo Laelius Balbus in
exilium eiectus est. !

Quintil. 40, 4, 24. Quin etiam, easdem causas ut
quisque egerit, utile erit scire. :Nam de domo Cice-
ronis dixit Calidius et pro Milone orationem Brutus
exercitationis gratia scripsit. Εἰ Pollio et Messalla
defenderunt eosdem, et nobis pueris insignes pro
Voluseno Catulo Domitii Afri, Crispi Pas-
sleni, Decimi Laelii orationes ferebantur.

nobis pueris] Quintilianus anno 795 (42) natus esse fertur.
4. Oratio pro Domitilla.

Acta est eausa Claudio imperante, id est, inter an-
num 79$—806 (411—855 p. Chr.) Quaeritur, quae sit Do-
mitilla? Novimus tres Domitillas, quarum una Vespasiani
uxor (Sueton, Vespas. 3.), altera Vespasiani filia; haec
quoque filiam habuit nomine Domitillam. (Dio Cass.
l. 67, 14), Conf. Eckhel Doctrina numor. t. 6. p. 345.
Sed aliam esse mulierem, pro qua Afer dixerat, veri si-
mile est, et fortasse ipsius Domitii necessaria, Argumen-

567

tum: tale est, Cum Domitilla virum, qui inter vebel-
lantes fuerat, sepelisset, apud Claudiani imperatorem rea
facta. Pro ea dixit Domitius. Claudius absolvit.

Quintil. 8,5,16. Sunt et alio relata, ut Afer
Domitius, cum Domitillam defenderet, cui obiec.
tum crimen, quod virum, qui inter rebellantes fue-
rat, sepelisset, remiserat Claudius, in epilogo filios
eius alloquens, Matrem tamen, inquit, pueri se-
pelitote.

Domitillam] | ex Ambrosiano 1. recepit Zumpt : antea legebatur

Cloantillam.

filios] | accusatores matris, nec filij tantum accasatores erant, sed fra-
ter quoque et paterni amici, ut ex seqnenti patet.

Quintil. 9, 2, 20. 4 schemate dubitationis non pro-
cul abest illa, quae dicitur communicatio, cum aut
ipsos adversarios consulimus, ut Domitius Afer
proDomitilla: Nescit trepida, quid liceat feminae,
quid coniugem deceat: forte vos in illu sollicitudine
obvios casus miserae mulieri obtulit: tu, frater, vos,
paterni amici, quod consilium datis?

Quintil. 9, 3, 66. Est παρονομασία, quae dicitur
annominatio. Ea non uno modo fierl solet, sed
ex vicinia quadam praedicti nominis ducta, casibus
declinatur , t Domitius Afer pro Domitilla:
Mulier omnium rerum imperita, in omnibus
rebus infelix.

Quintil. 9, 4, 34. Solebat 4fer Domitius traii-
cere in clausulas verba tantum asperandae composi-
tionis gratia, e£ maxime in procemiüis ut pro Do-
mitilla: Gratias agam continuo. Adeo refugit
teneram delicatamque modwulandi voluptatem, ut cur-
rentibus per se numeris, quod 405 inhiberet, obii-
ceret.

continuo] haec vox, in clausula posita, numerum composilionis dis-
solvit.

9. Oratio pro Laelia.

Quintil. 9, 4, 31. Solebat Afer Domitius traiicere
in clausulas verba tantum asperandae compositionis

5608

gratia οἱ maxime in prooemiis ut pro Domitilla —
et pro Laelia: Eis utrisque apud te iudicem peri-
clitatur Laelia. adeo refugit teneram delicatamque
modulandi voluptatem, ut currentibus per se numeris,
quod eos inhiberet, obüceret.

Laelia] baec vox in clausula numerum orationis dirimit.

eis utrisque] Elleadt ad Cic. de Orat. 3, 6. p. 360. his verbis
Domitii Afri tetrametrum trocbaicum inesse scribit.

apud te] Caesarem.

6. Oratio contra libertum Claudii Caesaris.

Quintil. 6, 3, 81. Contraria est neganti confessio-
nis simulatio, sed ipsa quoque multum habet urba ni-
tatis. Sic 4 fer, cum ageret contra libertum Clau-
. dii Caesaris, et ex diverso quidam conditionis eius-
dem, cuius erat litigator, exclamasset, Praeterea tu
semper in libertos Caesaris dicis: nec mehercule, in-
quit, quidquam proficio.

nec-proficio] notum est, quantum liberti quidam apud Claudium Cae-
sarem valuerint.

1. Oratio contra Longum Sulpicium.

Quintil. 6, 3, 32. Solet interim accidere, ut id,
quod in adversarium dicimus, aut in iudicem conve-
niat, aut in nostrum quoque litigatorem , quamquam
aliqui reperiuntur, qui ne id quidem, quod in ipsos
recidere possit, evitent: quod fecit Longus Sulpicius,
qui, cum ipse foedissimus esset, ait eum, contra quern
iudicio liberali aderat, ne faciem quidem habere li-
beri hominis; cui respondens Domitius Afer: Ex
tui , inquit, animi sententia, Longe, qui malam fa-
ciem habet, liber non est?

iudicio liberali] i. e. lis, in qua de libertate hominis agitur, servus
an liber, sit.

8. Oratio contra Mallium Suram.

Quintil. 6, 3. 54. Metalepsis tam frigida quam
est nominum fictio. — Sed haec eadem genera com-

869

modius in rebus quam in nominibus respondent.
Afer enim venuste Mallium Suram, multum in
agendo discursantem, salientem, manus iactantem,
togam deiicientem et reponentem non agere dixit,
sed satagere. | Est enim dictum per se urbanum sa-
tagere, etiamsi nulla subsit alterius verbi simili-
tudo.

ibid. 44, 3, 126. | Discursare et, quod Domitius
Afer de Sura Mallio dixit, satagere, ineptis-
simum.

Sura Mallio] hune Suram Malliumn, aliunde incognitum, reperisse sibi
visus est Osannus in Apuleii Orthographia δ, 8, ubi pro Suda legen-
dum censet Sura: scribit Weichert Poet, lat. Rel, p. 247.

9. Oratio pro Taurinis.

Taurini sunt ii, qui coloniam Augustam Taurinorum
incolunt.

Charisius p. 84, Torcular Afer pro Taurinis, sed
torculare dici debet.

Incerta.

Quintil, 9, 3, 78. T'ertium est , quod in eosdem
casus cadit, ὁμοιόπτωτον dicitur..— Neque sem-
per paribus syllabis constat, ut est apud. 4frum:
Amisso nuper infelicis aulae, si non praesidio inter
pericula, tamen solatio inter adversa. Eius fere vi-
dentur optima, in quibus initia sententiarum et fines
consentiunt, ut hic praesidio, solatio.

infelicis aulae] corruptum est. legendum videtur infelicis Domitillae :
est enim fragmentum orationis Afri pro Domitilla, | Et siniliter
Afer apud Quintiliapum 9, 3, 66 in eadem oratione dizit: Domitilla;
mulier omnium rerum imperita, in omnibue rebus infeli x. Do-
mitillae nomen in omnibus fere locis vitiose in codicibus legitur.

praesidio] ei respondet paribus syllabis solatio: utrumque ex quatuor
syllabis constat. Initium se tentiae praesidio inter pericula fioi
eiusdem solatio inter adversa prorsus consentit, Hac usi interpre-
tatione, difficultatem, quae Spaldingium vexavit, effugimus, nec traiec-
tione verborum, a Buttmanno et Schützio excogitata, opus est.

570

Quintil. 5, 10, 79. Unde illa, non hac ratwne
dicta, sed efficiens idem, Domitii Afri sententia est
pulchra: Ego accusavi, vos damnastis.

Quintil. o, 3, 84. Superest genus decipiendi opi-
nionem aut dicta aliter intelligendi, quae sunt in omni
hac materia vel venustissima. Inopinatum et a lacee-
sente poni solet, quale illud Afri: homo in agen-
dis causis optime vestitus.

vestitus] figura quae dicitur χαρὰ προςδοκίαν. Exspectabat auditor
versatus, Duebner.

Quintil. 6, 3, 85. Plurimus circa simulationem et
dissimulationem risus est. Simulavit Afer, cum in
causa subinde dicentibus, Celeinam de re cognovisse,
quae erat potens femina: Quis est , inquit, iste?
Celsinam enim sibi videri virum finxit.

Quintil. 8,. 5, 3. Sententia est haec vox universa-
lis, quae etiam citra complexum causae possit esse
laudabilis, interim ad rem tantum relata, interim ad
personam; quale est Afri Domitü: Princeps, qui
vult omnia scire, necesse habet multa ignos-
cere.

Domitius Afer praeter orationes libros de T'estibus
(Quintil. 5, 7, 7.) et Dictorum, quorum fragmenta et
apud Quiatilianum et apud Dionem l. 60, 33. legimus,
reliquit.

CXXVIIL. Iulius Africanus.

Aequalis fere Domitii Afri; ortus e Santonis Gallica
civitate. Eius pater, Iulius Africanus, Tiberio impe-
'rante ἃ. 785 (32) iudicio condemnatus est, ut Tacitus
refert in Annal. 6, 7. Conf. Spalding ad Quintil. 10,
1, 118.

Quintil. 10, 4, 118. Sunt alii multi diserti, quos
persequi longum est. Eorum quos viderim, Domitius
. Afer εἰ Iulius Africanus longe praestantissimi. rte
ille et toto genere dicendi praeferendus , et quem in

571

numero veterum locare non timeas, hie concitatior,
sed in cura verborum nimius et composi-
tione nonnumquam longior et translatio-
nibus parum modicus. |

Quintil. 12, 10, 41. In iis etiam, quos ipsi vidi-
mus , copiam Senecae, vires /4fricani, maturita-
tem Afri, iucunditatem Crispi, sonum Trachali, ele-
gantiam Secundi reperiemus.

Dial. de Orator. c. 15. Video etiam Graiis acci-
disse, ut longius absit ab Aeschine et Demosthene Sa-
cerdos iste INicetes, et si quis alius Ephesum vel Mi-
tylenam contentis scholasticorum clamoribus quatit,
quam Afer aut Africanus aut vos ipsi a Cicerone
aut /sinio recessistis.

Plinmus in Epist. 7, 6, 11. meminit Julii oratoris,
quo audito Passienus Crispus dixit: Bene mehercule!
bene: sed quo tam bene?

Paesienus Crispus] lius, de quo antea diximus p. 533.

1. Oratio apud Neronem de morte matris.

Dicta est a. 812 (59). Postquam Nero Agrippinam
matrem Balis necaverat, multi mortales, adulantes impe-
ratori, adibant templa et coepto exemplo proxima
Campaniae municipia victimis et legationibus laetitiam
sunt testati, ut Tacitus narrat Ann. 14, 10. Deinde
reversus Romam iNero ex provineiis finitimis legationes
ad gratulandum missas accepit, quarum Gallicam Afri-
canus ducebat orator, quia ipse natioge erat Gallus,

Quintilianus 8, 5, 15. Iam baec magis nova senten-
tiarum genera. Ex inopinato: insigniter Jfricanus
apud Neronem de morte matris: Rogant te, Caesar,
Galliae tuae, ut felicitatem tuam fortiter feras.

Galliae tuae] Extat numus Galbae imperatoris, cuius inscriptio est
TRES GALLIAE, Éckhel Doctrina t. 6. p. 293. Alii Galliam in
quatuor proviacías, alii ia sex dividere solent, —Ukert Geogr. v.
Gallien p. 231. 544.

fortiter feras] orator rogat Neronem, ne mortem Afrippinae matris
aegre ferat, imo ea re laetetur. Sed ex inopinato verba composuit,

872

quae alioqui coniungi non solent, ut felicitatem fortiter ferre. Non
minus affectate ipse Nero in oralione ad senatum de morte matris
suae dixit ; Salvum me esse, adhuc nec credo nec gaudeo.

CXXIX. Caius Caesar. Caligula.

Natus est a. 765 (12 p. Ch.) Sueton. Calig. 8, Vid.
Clinton ad h. a. Accepit imperium a, 790 (37). Occi-
ditur a. 794 (41). |

Tacit. Annal. 43, 3. Primus ex iis, qui rerum
potiti sunt, Nero alienae facundiae eguit. nam dic-
tator Caesar summis oratoribus aemulus, et Augusto
promta et profluens, quae deceret principem, elo-
quentia fuit. "liberius artem quoque callebat, qua
verba expenderet, tum validus sensibus aut consulto
ambiguus. etiam Cai Caesaris turbata mens vim di-
cendi non corrupit.

Sueton. Calig. 53. | Ex disciplinis liberalibus mi-
nimum eruditioni , eloquentiae plurimum attendit,
quantumvis facundus et promtus, utique si peroran-
dum in aliquem esset. Irato et verba et sententiae
suppetebant , pronuntiatio quoque et vox, ut neque
eodem .loci prae ardore consisteret et exaudiretur a
procul stantibus. Peroraturus stricturum se lucubra-
tionis suae telum minabatur, lenius comtiusque scri-
bendi genus adeo contemnens, ut Senecam tum ma-
xime placentem commissiones meras . componere et
arenam esse sine calce diceret.

Dionis Excerpta Vaticana p. 534. Γαΐος Καῖσαρ
δήτωρ ἣν ἄριστος xoi γλώσσῃ τῇ ᾿Β λλάδι καὶ τῇ “Ῥωμαίοις
πατρίῳ σφόδρα ἠσκημένος (quem locum Tafelius in lib.
59, 41. inseruit). Eadem verba leguntur in losephi An-
tiquitatibus l. 49, 2, 5. ᾿

Suidas 'T. 1. Fasc. ΠῚ, p. 1059. Γαϊος Καῖσαρ, ὃς
énexAnO n Καλλιγόλας, ῥητορικὴν τέχνην ῥωμαικῶς.

Caligulam scripsisse orationes, testatur "ranquillus
aliorumque rescripsit orationibus.

Sueton. Calig. 53. .Solebat etiam prosperis orato-
rum actionibus rescribere, . et magnorum in senatu

973

reorum accusationes defensionesque meditari, ac pro-
ut stilus cesserat, vel onerare sententia sua quemque
vel sublevare, equestri quoque ordine ad audiendum
invitato per edicta.

1. Laudatio funebris Liviae Augustae.

Ea est dicta a. 732 (29).

Tacit. Annal. l. 5, 4. Rubellio et Fufio consuli-
bus, quorum utrique Geminus cognomentum erat,
Iulia 4ugusta mortem obiit aetate extrema. laudata
est pro rostris a Gaio Caesare pronepote, qui mox
rerum potitus est,

Suet. Calig. 10. Liviam 4ugustam defunctam prae-
textatus etiam tunc pro rostris laudavit.

9. Laudatio funebris Tiberii Caesaris.

Ea est habita a. 790 (37).

Sueton. Calig. 15. "Tiberium cum multis lacrimis
pro concione laudavit.

Dio Cassius 1, 59, 3. ἐποιήσατο uiv γὰρ καὶ λόγους
ἐπ αὐτῷ, ἀλλ᾽ οὔτι ys καὶ éxeivov Ovtwg ἐπαινῶν, ὡς
τοῦ τε ᾿Αυγούστου καὶ τοῦ Τερμανικοῦ τὸν δῆμον ἄνα-
μιμνήσχων καὶ ἑαυτὸν αὑτῷ παραχατατιϑέμενος. Conf.
Eckhel D. N. t. VI. p. 219.

39. Oratio cum consulatum iniret.

Ea est dicta a. 794 (38), Dio Cass. 1, 59, 6. o Γαϊος
ταῦτα τε ἐπιεικῶς ποιῆσαι ἔδοξε, καὶ τοιαῦτα ἐπιβὰς τῆς
ὑπατείας ἐν τῷ βουλευτηρίῳ ἐδημηγόρησε, τοῦ τε Τιβε-
ρίου xc? ἕχαστον ὧν ἡτιάζετο κατατρέχων, καὶ περὶ
ἑαυτοῦ πολλὰ ἐπαγγελλόμενος. ὥςτε τὴν γερουσίαν, φο-
βηϑεῖσαν μὴ μεταβαλληται, δόγμα ποιῆσαι, xor ἔτος
αὑτὰ ἀναγινώσχεσθϑαι.

&. Oratio contra Domitium Afrum.

|». Ea est dicta a. 792 (39). Dio Cassius l. 59, 19.
ἐν τούτοις toig τότε χριϑεῖσι καὶ 0 dqooc ὁ δΔομίτιος
καὶ κινδύνῳ παραδόξῳ καὶ σῳτηρίᾳ ϑαυμασιωτέρᾳ ἐχρή-
σατο. — --- ἔς τε τὸ συνέδριον αὑτὸν εἰσήγαγε καὶ λύ-

514

yov χατ αὐτοῦ μαχρὸν ἀνέγνω, ἄλλως τε γὰρ προσέχεεν
ἁπάντων τῶν ῥητόρων ἡξίου, xoi ἐχεῖνον δεινότατον εἰπεῖν
εἰδὼς ὄντα, ὑπερβαλεῖν ἐσπούδασε. --- — τῷ ye Καλλίστῳ

3 " 2 1 € ε 1 Ll 3 ἢ 3 “-
αἰτιασαμένῳ αὐτὸν ὕστερον, ὅτι καὶ τὴν ἀρχὴν αὐτοῦ κατη-
γόρησεν, ἀπεχρίνατο ὅτι οὐχ ἔδειμετοεοῦτον λόγον
ἀποχεκρύφϑαι.

CXXX. Tiberius Claudius Caesar.

Natus est a. 744 (10). Sueton. Claud, 2. A. 794
(41) imperium obtinuit. Mortuus est a. 807 (54).

Sueton. Claudius c, ὃ. Disciplinis tamen liberalibus
ab aetate prima non mediocrem operam dedit, ac
saepe experümenta cuiusque etiam publicavit. Verum
ne sic quidem quidquam dignitatis assequi aut spem
de se commodiorem in posterum facere potuit.

ibid. c. 4. Augustus in epistola quadam ad Li-
.-uiam: Tüberium nepotem tuum placere mihi decla-
mantem potuisse, peream nisi, mea Livia, admiror.
Nam qui tam ἀσειφῶς loquatur, gui possit, cum de-
clamat, σαφῶς dicere, quae dicenda sunt, non video.

guae dicenda sumit] tamquam glossam delenda censet Spalding ad

Quintil. 4, 2, 118.

Tacitus Annal. 413, 3. Primus ex iis, qui rerum
potiti sunt, Nero alienae facundiae eguit. Augusto
promta. et profluens, quae deceret principem, eloquen-
tia fuit. Tiberius artem quoque callebat, qua verba
expenderet; etiam Cai Caesaris turbata mens vim di-
cendi non corrupit. nec in Claudio, quoties meditata
dissereret, elegantiam requireres.

Orationes.

Suet. Claud. 38. Ne stultitiam quidem suam re-
ticuit, simulatamque a se ex industria sub Gaio,
quod aliter evasurus perventurusque ad susceptam
stationem non fuerit, quibusdam oratiuneulis
testatus est: nec tamen persuasit. ;

515
1. Oratio super civitate Gallis danda.

Claudius eam orationem in censura a. 804. (48) ha-
buit, qua effecit, ut Aeduorum senatoribus ius Romae
honorum petendorum concederetur. Tacitus Annal, XI,
23. ΑἹ. Vitellio L. Vipstano consulibus cum de sup-
plendo senatu agitaretur, primoresque Galliae , quae
Comata appellatur, foedera et civitatem romanam
pridem assecuti, ius adipiscendorum in urbe honorum
expeterent, multus ea super re varíusque rumor, et
studiis diversis apud principem certabatur, asseveran-
tium, non adeo aegram Italiam, ut senatum suppe-
ditare urbi suae nequiret. — His atque talibus haud
permotus princeps et statim contra disseruit, et vo-
cato senatu ita exorsus est. Deinde sequitur oratio,
quam imperatori Tacitus tribuit.

Orationem principis secuto patrum consulto, primt
Aedui senatorum in urbe ius adepti sunt. Datum id
foederi antiquo, et quia soli Gallorum fraternitatis
nomen cum populo romano usurpant.

Tacitum autem ad vivum expressisse orationem Clau-
dii imperatoris, quamvis proprio eam stilo formaret in-
geniose atque converteret, ex vera eiusdem oratione,
culus supersunt fragmenta, cognoscimus. Extant enim
tabulae aeneae duae, Lugduni, urbe Gallorum, erutae
(Millin Voyage dans le Midi t. 1. p. 452, Barthelemy
Oeuvres Diverses T. 3. p. 8.) quae magnam illius par-
tem continent. Vid. Gruteri Thesaurus Inscript. p. 502.
Lipsius in Éxcursu ad Taciti Annal. XI. 24 (in Bek-
keri editione lectio non uno loco emendata est), Brotier
ad Tacitum Ed. Paris. 1820. t. 4. p. 474. Fiedler
Geschichte des rüm, Staates p. 496, Sed ante omnia dig-
nus commemoratione liber Zellii: Claudii imperatoris
oratio super civitate Gallis danda. Friburgi 1833.

Tabula 1.

e... . Diae rerum nostr. . .. SU... oc í

Equidem primam omnium illam cogitationem hc: ini-
num, quam maxime primam occursuram mihi proci-

576

deo, depreeor, ne quasi novam istam rem introduci
exhorrescatis ; sed illa potius cogitetis, quam multa
in hac civitate novata sint, et quidem statim ab ori-
gine urbis nostrae, in quot formas statusque res
publica nostra deducta sit. Quondam reges hanc te-
nuere urbem, nec tamen domesticis successoribus eam
tradere contigit. Supervenere alieni et quidam ex-
terni, ut (Numa Romulo successerit ex Sabinis ve-
niens, vicinus quidem, sed tunc externus, ut 4nco
Marcio Priscus Tarquinius. Propter temeratum san-
guinem, quod patre Demarato Corinthio natus erat
et Tarquiniensi matre generosa sed inopi, (ut quae
tali marito necesse habuerit succumbere) cum domi repel-
leretur a gerendis honoribus, postquam Romam mi-
gravit , regnum adeptus est. Huic quoque et filio
nepotive eius (nam et hoc inter auctores discrepat)
inserlus Servius Tullius, si nostros sequimur, captiva
natus Ocresia; si Tuscos, Caeli quondam V'ivennae
sodalis fidelissimus omnisque eius casus comes. Post-
quam varia fortuna exactus, cum omnibus reliquiis
Caeliani exercitus Etruria excessit, montem Caelium
occupavit et a duce suo Caelio ita appellitatus , mu-
tatoque nomine (nam Tusce Mastarna ei nomen erat)
ita appellatus est, ut dixi, et regnum qumma cum
rei publicae utilitate obtinuit. Deinde postquam Tar-
quinii Superbi mores invisi civitati nostrae esse coe-
perunt, qua ipsius, qua filiorum eius: nempe pertae-
sum est mentes regni , et ad consules, annuos magi-
stratus, administratio reipublicae translata est. Quid
nunc commemorem dictaturae hoc ipso consulari im-
perium valentius repertum apud maiores nostros, quo
in asperioribus bellis aut in civili motu difficiliore
uterentur? aut in auxilium plebis creatos tribunos
plebei? quid a consulibus ad decemviros translatum
imperium, solutoque postea decemvirali regno ad con-
sules rursus reditum? Quid imp ..uris distributum con-
sulare imperium, tribunosque militum. consulari
imperio appellatos, qui seniet saepe octoni crearentur

8171

Quid communicatos postremo cum plebe honores non
imperi solum, sed sacerdotiorum quoque? Iam si nar-
rem bella, a quibus coeperint ' maiores nostri et quo
processerimus, vereor, ne nimis insolentior esse wi-
dear et quaesisse iactationem gloriae prolati imperii
ultra oceanum. Sed illuc potius revertar: civitatem ....

Tabula 2.

e. $0ne .. .. DOUO .. . . divus 4dug. . . ..
no .... tus et patruus Tiberius Caesar omnem flo-
rem ubique coloniarum ac municipiorum, bonorum
scilicet virorum et locupletium, in hac curia esse vo--
luit. Quid ergo? non Italicus senator provinciali po-
tior est? lam vobis cum hanc partem censurae meae
approbare coepero, quid de ea re sentiam, rebus osten-
dam. Sed ne provinciales quidem, si modo ornare
curiam poterint , reiiciendos puto. .Ornatissima ecce
colonia valentissimaque V'iennensium quam longo iam
tempore senatores huic curiae confert. | Ex qua co-
lonia inter paucos equestris ordinis ornamentum L.
Vestinum familiarissime diligo et hodieque in rebus
meis detineo: cuius liberi fruantur quaeso primo sa-
cerdotiorum gradu, postmodo cum annis promoturi
dignitatis suae incrementa, Ut dirum nomen latronis
taceam , et odi tllud palaestricum | prodigium, quod
ante in domum consulatum intulit, quam colonia sua
solidum civitatis romanae beneficium consecuta est.
]dem de fratre eius possum dicere, miserabili quidem
indignissimoque hoc casu, ut vobis utilis senator esse
non possit. ]

Tempus est iam, Tiberi Caesar Germanice. dete-
gere te patribus conscriptis, quo tendat oratio tua:
iam enim ad extremos fines Galliae Narbonensis
venisti. —

Tot ecce insignes iuvenes quot intueor, non magis
sunt poenitendi senatores quam poenitet, Persicum,
nobilissimum virum, amicum meum, inter imagine
maiorum suorum 4llobrogici nomen legere. Quod si

Meieri Orat. Rom. Fragm, ed. 2. 347

518

haec ita esse consentitis, quid ultra desideratis, quam
ut vobis digito demonstrem, solum ipsum ultra fines
provinciae Narbonensis iam vobis senatores mittere,
quando ex Lugduno habere nos nostri ordinis viros
non poenitet. T'imide quidem, patres conscripti, egres-
sus adsuetos familiaresque vobis provinciarum ter-
minos sum , sed destricte iam comatae Galliae causa
agenda est, in qua, si quis hoc intuetur, quod bello
per decem annos exercuerint divum Iulium, idem op-
ponat centum annorum immobilem idem obsequium-
que multis trepidis rebus nostris plusquam expertum.
Illi patri meo Druso Germaniam subigenti tutam quiete
sua securamque a tergo pacem praestiterunt, et qui-
dem cum a census novo tum opere et inadsueto
Galliis ad bellum advocatus esset. Quod opus quam
arduum sit nobis nunc cum maxime , quamvis nihil
ultra, quam ut publice notae sint facultates nostrae,
exquiratur, nimis magno experimento agnoscimus.

Tab. 1.

appellitatus] appellitavit Niebuhr R.G, t. 1. p. 393. n. 859. O. Müller Die
Etrusker 1, p. 117. Zell. Sed vulgatam defendit lectionem Goóttling
G. d, róm. St. p. 232.

Quid im . . . urie] quid inter pluris Niebuhr t. 2. p. 173. Ed. 1.
Zell. Quid imperantibus centuriis, Fiedler et Góttling p. 326.

Tab. 9.

reiiciendos] sic Zellius e libro Menestrierii. Ceteri recipiendos.

latronis] is, in quem Claudius tam acerbe suppresso nomine invehitur,
Valerius Asiaticus est. Tacitus Ann. XI, 1—4. Zell.

tempus est] haec tam inepta sunt, ut, si umquam de aliquo vetere
monumento dubitandum censui, huius tabulae fides maxime dubia esse
videatur, -

ce census] a censu Bekker in Lipsii Excursu ad Tac. Annal. XI. 24,

advocatus] avocatus Bekker.

publice] publicae Zell. sed prius verum est.

CXXXI. L. Annaeus Seneca.

Natus est a. 747 (7) (Clinton ad a. 750.), equestri
et provinciali loco ortus, ut Tacitus Annal. 14, 53. tra-
didit. Quaesturam nescio quo anno obtinuit; sub Tiberio

570

án sub Caio imperatore incertum. Seneca Consol. ad
Helviam e. 17, A. 794 (41) in insulam Corsicam in
exilium mittitur, Claudio imperatore iubente. A, 802
(49) ab exilio revocatus, praeturam obtinet, et rector
studiorum fit Neronis iuvenis, Tacitus Annal. 12, 8,
Agrippina ne malis tantum facinoribus notesceret ,
veniam exilii pro A4nnaeo Seneca, simul praeturam
impetrat, laetum in publicum rata ob claritudinem
studiorum eius, utque Domitii pueritia tali ma-
gistro adolesceret , et consiliis eiusdem ad spem do-
minationis uteretur, quia Seneca fidus in Agrippinam
memoria beneficii et infensus Claudio (a quo in exilium
missus est) dolore iniuriae credebatur. Conf. Annal.
13, 9. Schol, Iuvenalis ad Sat. 5, 109. Seneca sub
Claudio quasi conscius adulteriorum Iuliae, Germa-
nici filiae, in Corsicam relegatus, post triennium
(leg. post septennium) revocatus est. qui etsi magno
desiderio Athenas intenderet, ab Agrippina tamen
erudiendo Neroni in palatium adductus, saevum im-
manemque natum et sensit cito et mitigavit. Consul
a. 8415 (62). Occiditur iussu Neronis a. 818 (65), unum
et septuaginta annos natus. Conf. 'l'acitus. Annal. 15,
60—65. Hieronymus ad Eusebii Chron. Olymp. 214.
Neronis XI. Christi 66. — 818: L. 4nnaeus Seneca
Cordubensis, praeceptor Neronis et patruus Lucani
poetae , incisione venarum et veneno hausto periit.
Vitam Senecae descripsit I. Lipsius, deinde Visconti in
Iconographia Romana t. 2. p. 399. aliique, quos enu-
merat Westermannus p. 280,

Quintil. 10, 1, 125, Ex industria Senecam in omni
genere eloquentiae distuli propter vulgatam falsam
de me opinionem, quia damnare eum et invisum quo-
que habere sum creditus. Quod accidit mihi, dum
corruptum et omnibus vitiis fractum dicendi genus
revocare ad severiora iudicia contendo. 'T'um autem
solus hic fere in manibus adolescentium fuit. Quem
non equidem omnino conabar excutere, sed potioribus
praeferri non sinebam, quos ille non destiterat inces-

580

sere, cum diversi sibi conscius generis placere se ἐπ
dicendo posse, quibus illi placerent, diffideret. 4ma-
bant autem eum magis quam imitabantur, tantumque
ab eo defluebant, quantum ille ab antiquis descende-
rat: foret enim optandum, pares aut. saltem proxt-'
mos illi viro fieri. Sed placebat propter sola vitia,
et ad ea se quisque dirigebat effingenda quae pote-
rat; deinde cum se iactaret eodem modo dicere, Se-
necam infamabat. Cuius et multae alioqui et magnae
virtutes fuerunt, ingenium facile et copiosum, plu-
rimum studii, multa rerum cognitio, in qua tamen
aliquando ab his, quibus inquirenda quaedam man-
dabat, deceptus est. "Tractavit etiam omnem fere
studiorum materiam. INNam et orationes eius et
poemata et epistolae et dialogi feruntur; in philoso-
phia parum diligens, egregius tamen vitiorum insec-
tator fuit; multae in eo claraeque sententiae, multa
etiam morum gratia legenda, sed in eloquendo cor-
rupta pleraque atque eo perniciosissima, quod abundant
dulcibus vitiis. Velles eum suo ingenio dixisse, alieno
iudicio. Nam si aliqua contemsisset , si partem non
coneupisset, si non omnia sua amasset, si rerum pon-
dera minutissimis sententiis non fregisset , consensu
potius eruditorum quam | puerorum amore com-
probaretur. verum sic quoque iam robustis et seve-
riore genere satis firmatis legendus, vel ideo quod
exercere potest utrinque iudicium. Multa enim, ut
dixi, probanda in eo, multa etiam admiranda sunt,
eligere modo curae sit, quod utinam ipse fecisset.
Digna enim fuit illa natura, quae meliora vellet, quae
quod voluit effecit.

Quint, 12, 40, 44. In iis etiam, quos ipsi vidimus,
copiam Senecae, viros Africani, maturitatem
Afri, iucunditatem Crispi, sonum Trachali, elegan-
tiam Secundi reperiemus.

Gellius 1. 42, 2. De ^nnaeo Seneca partim exi-
etimant ut de scriptore minime utili, cuius libros at-
tingere nullum pretium operae sit, quod oratio eius

584

vulgaris videatur et protrita, res atque sententiae aut
ut inepto inanique impetu sint aut ut levi et quasi
dicaci argutia; eruditio autem vernacula et plebeia
nihilque ex veterum scriptis habens neque gratiae ne-
que dignitatis.. lii vero elegantiae quidem in verbis
parum esse, non infitias eunt, sed et rerum , quas
dicat, scientiam doctrinamque ei non deesse dicunt, et in
vitiis morum obiurgandis severitatem gravitatemque non
invenustam. — — Dignus sane Seneca videatur lec-
tione ac studio adolescentium. — Sed adolescentium
indolem non tam ?uvant, quae bene dicta sunt, quam in-
Jiciunt, quae pessime, multoque tanto magis, si et
plura, quae deteriora sunt, et quaedam in his non
pro enthymemate aliquo rei parvae ac simplicis, sed
in re ancipiti pro consilio dicuntur*

Tacit. Ann. 12, 42. Nec Suillius questu aut
exprobratione abstinebat, praeter ferociam animi ex-
trema senecta liber, et Senecam increpans infensum
amicis Claudii, sub quo iustissimum exilium pertu-
lisset. simul studiis inertibus et iuvenum im-
peritiae suetum livere iis, quivividametin-
corruptam eloquentiam tuendis civibus ex-
ercerent.

Suillius] ibid. eius opprimendi gratia repetitum credebatur senatue
consultum poenaque Cinciae legis adversum eos, qui pretio causae

oravisaent.

Suetonius Caligula c. 53. Caligula lenius comtius-
que scribendi genus adeo contemnens fuit, ut Sene-
cam tum maxime placentem commissiones me-
ras componere et arenam esse sine calce di-
ceret.

Dio Cassius l. 59, 19. tradit, Senecam aliquando,
cum orationem habuisset, vix mortem effugisse, cum
eius laudibus invideret Caligula ünperator: ὁ δὲ Xtwéxag
"Ἄννιος Λούκιος, ὁ πάντας uiv τοὺς καϑ' ἑαυτὸν 'Pu-
μαίους, πολλοὺς δὲ xoi ἄλλους σοφίᾳ ὑπεράρας, διεφ-
ϑάρη παρ᾽ ὀλίγον, μήτ' ἀδικήσας τι μήτε δόξας, ὅτι δίκην

582

τινὰ ἐν τῷ συνεδρίῳ παρόντος αὐτοῦ (praesente Cali-
gula) xa A wg etm e.

Fronto p. 239. Confusam eam ego eloquentiam,
catachannae ritu partim igneis nucibus Catonis, par-
tim Senecae mollibus et febriculosis prunulis insi-
tam subvertendam censeo raciditus , imo vero Plau-
tino irato verbo exradicitus. INeque ignoro copiosum
sententiis et redundantem hominem esse, verum sen-
tentias eius tolutares video quatere campum quadrt-
pedo concito cursu , tenere nusquam, pugnare nus-
quam , instantem eludere, ut Laberius dictabolaria ,
imo dicteria potius eum quam dicta continere. Itane
existimas graviores sententias et eadem de re apud
4nnaeum istum reperturum te quam apud Sergium?
Sed non modulatas aeque, fateor, neque ita cordaces,
(ita est,) neque ita tinnulas: non nego. 4dt enim sunt
quaedam in libris eius scite dicta, graviter quoque
nonnulla. Etiam laminae interdum argentiolae cloa-
cis inveniuntur, eane re cloacas purgandas redi-
memus?

égneia] ligneis, i. e. duris emendat Buttmann.

qualere campum] recepi emendationem ingeuiosam Orellii in. adnotat.
ad Chrestomathiam Frontonianam p. 173. Vulgo: tolutares video
quamquam quadripedo concito cursu t. n. p. nusquam , . . esta-
tem studere.

Sergium] corruptum puto nomen,

Seneca cum alias orationes edidit tum eas, quas Ne-
roni principi scripserat.

1. Laudatio funebris Claudii imperatoris.

Ea est dicta 4, 807 (54), "Tacitus Annal. 13, 3. Die
Juneris laudationem eius (Claudii) princeps (Nero)
exorsus est: dum antiquitatem generis, consulatus
ac triumphos maiorum enumerabat , intentus ipse et
ceteri; liberalium quoque artium commemoratio, et
nihil regente eo triste rei publicae ab externis acci-
disse, pronis animis audita. postquam ad providen-
tiam sapientiamque flexit, nemo risui temperare,
quamquam oratio a Seneca composita multum cultus

583

praeferret, ut fuit illi viro ingenium amoenum et
temporis eius auribus accommodatum. adnotabant se-
niores, quibus otiosum est vetera et praesentia con-
tendere, primum ex iis, qui rerum potiti essent, Ne-
ronem alienae facundiae eguisse.

9. Oratio Neronis ad milites praetorianos.

Eam habuit Nero a. 807 (54), cum imperium iniret,
eo fine ut milites sibi conciliaret praetorianos, eamque
composuerat Seneca.

Dio Cass. 1. 64, 3. ἑπτὰ δὲ xoi δέκα ἔτη ἦγεν (Nero)
Or ἡρξεν. ἔς ve ro στρατόπεδον ἐςῆλϑε, xol ἀναγνοὺς
ὅσα ὃ Σενέκας ἐγεγράφει, ὑπέσχετο αὑτοῖς ὅσα
ὁ Κλαύδιος ἐδεδώκει.

4. Oratio Neronis ad senatum.

Dicta est a. 807 (54); eamque confecerat Seneca.

Dio Cass. l. 61, 3. τοσαῦτα δὲ xoi πρὸς τὴν βουλὴν,
πρὸς τοῦ Σ ενέκου καὶ αὑτὰ γραφέντα, ἀνέγνω, ὥς τε
καὶ ἐς ἀργυρᾶν στήλην ἐγγραφῆναι, καὶ ἐν ταῖς νέαις
τῶν ἀεὶ ὑπάτων ἀρχαῖς ἀναγινώσχεσϑαι ψηφισϑῆναι. καὶ
οἱ μὲν ἐκ τούτων, ὡς καὶ κατὰ συγγραφήν τινα καλῶς
ἀρχϑησόμενοι, παρεσκευάζοντο.

.&. Oratio Neronis pro Plautio Laterano.

Eam Nero dixit a. 808 (55). "Tacit. Annal, 13, 11.
Claudio Nerone L. 4ntistio consulibus — secuta est
lenitas in Plautium Lateranum, quem ob adulterium
Messalinae ordine remotum reddidit senatui, clemen-
tiam suam obstringens crebris orationibus, quas Se-
neca, testificando quam honesta praeciperet, vel iac-
tandi ingenii voce principis vulgabat.

5. Oratio Neronis de morte Agrippinae, matris suae.

Ea oratio missa ad senatum a. 812 (59).

' Tacit. Ann. 14, 11. JVero litteras ad senatum mi-
sit, quarum summa erat, repertum cum ferro per-
cussorem .gerinum , ex intimis Agrippinae libertis,
et luisse eam poenam conscientia, qua scelus para-
visset. adiiciebat crimina longius repetita, quod .con-

$84

sortium imperii iuraturasque in feminae verba prae-
torias cohortes idemque dedecus senatus et populi
speravisset, ac postquam frustra optata sint, infensa
militi patribusque et plebi dissuasisset donativum et
congiarium, periculaque viris illustribus instruxisset.
Quanto suo labore perpetratum, ne irrumperet curiam,
ne gentibus externis responsa daret. temporum quoque
Claudiíanorum obliqua insectatione cuncta eius domi-
nationis flagitia in matrem transtulit, publica for-
tuna exstinctam referens. namque et naufragium
narrabat: quod fortuitum fuisse, quis adeo hebes in-
veniretur ut crederet? aut a muliere naufraga mis-
sum cum telo unum , qui cohortes et classes impera-
toris perfringeret? ergo non iam Nero, cuius imma-
nitas omnium questus anteibat, sed Seneca rumore
adverso erat, quod oratione tali confessionem
scripsisset.

Quintil. 8, 5, 48. Facit quasdam sententias sola
geminatio, qualis est Senecae in eo scripto, quod
INNero ad senatum misit occisa matre, cum se pericli-
tatum videri vellet, Saluum me esse adhuc nec credo
nec gaudeo.

in eo scripto] i. e. in ea oratione, quam Tacitus tradidit.

Dio Cassius 1, 64, 44, Τῇ γερουσίᾳ ἐπέστειλε (Nero)
ἄλλα τε ὅσα συνήδει αὐτῇ καταριϑμῶν, καὶ ὅτι ἐπεβού-
λευσέ τε αὑτῷ, καὶ φωραϑεῖσα ἑαυτὴν διαχατεχρήσατο.
καὶ τῇ μὲν βουλῇ ταῦτα ἐπέστειλεν.

CXXXII. Decimus Laelius Balbus.

Puto filium esse Decimi Laelii Balbi consulis a. 748
(6). Deque eo scriptores nibil aliud referre video nisi
deportatum esse in insulam extremo Tiberii anno, id est
a. 790 (37). 'Fac. Aunal. 6, 47 et 48. Falster in Me-
moriis p. 49 scribit, Decimum Laelium oratorem sub
Vespasianis vixisse, deceptus et falsa lectione et mala
interpretatione verborum Plinii in Hist. Nat. Praef. $. 7.

Tacit. Ann. 6, 48. Laelius Balbus truci eloquen-
tia habebatur, promtus adversum insontes.

585

1. Oratio pro Voluseno Catulo.

Quintil, 10, 4, 24. JVobis pueris insignes pro Κο-
luseno Catulo Domitii Afri, Crispi Passieni, De-
cimi Laelii orationes ferebantur.

Domitii Afri) v. pag. 566.
Crispi Passieni] v. orationes Passieni filii pag. 536.
9. Oratio contra Acutiam.

Acta est causa a. 790 (37). Tacit. Annal. 6, 47.
Laelius Balbus Acutiam, P. Vitellii quondam uxorem,
maiestatis postulaverat, qua damnata cum accusatori
praemium «decerneretur , Iunius Otho tribunus plebei
intercessit. unde illis odia, mcx Othoni exsilium.

CXXXIII. Vibius Crispus.

Natus Vercellis anno circiter 770 (17 p. Chr):
mortuus enim est annos LXXX natus Domitiano impe-
rante circa annum 849 (96). Iuvenalis Sat. 4, 84 sqq.
In Fastis Consularibus Baiteri C. Vibius Crispus con-
sul suffectus dicitur a. 794 (42) Claudio imperante, Pro-
consul Africae appellatur a Plinio Hist. l. 19, 4. Eius
vitam adumbravit W. E. Weber ad Iuvenalis Sat. 4, 81.

Tacitus Dialog. de Orat. c. 8. 4usim contendere,
Marcellum hunc Eprium et Crispum V ibium (ti-
bentius enim novis et recentibus quam remotis et ob-
litteratis exemplis utor) non minus esse in extremis
partibus terrarum quam Capuae aut V ercellis, ubi
nati dicuntur. nec hoc illis alterius ter millies sester-
tium praestat, quamquam ad has ipsas opes possunt
videri eloquentiae beneficio venisse, cuius numen et
coelestis vis multa quidem omnibus seculis exempla
dedit, ad quam usque fortunam homines ingenii vi-
ribus pervenerint; sed haec, ut supra dixi, proxima
et quae non auditu cognoscenda, sed oculis spectanda
habemus. nam quo sordidius et abiectius nati sunt,
quoque notabilior paupertas et angustiae parentum
nascentes eos circumsteterunt, eo clariora et ad de-
monstrandam oratoriae eloquentiae utilitatem | illu-
striora exempla sunt, quod sine commendatione na-
talium, sine substantia facultatum , neuter moribus

586

egregius, alter habitu quoque corporis contemtus, per
multos iam annos potentissimi sunt civitatis, et do-
nec libuit, principes foro, nunc principes in Caesaris
amicitia agunt, feruntque cuncta , atque ab ipso prin-
cipe cum quadam reverentia diliguntur, quia Vespa-
sianus, venerabilis senex et patientissimus veri, bene
intelligit, et ceteros quidem amicos suos iis niti, quae
ab ipso acceperint, quaeque ipsi accumulare et in alios
congerere promtum est, Marcellum autem et Crispum
attulisse ad amicitiam suam, quod non a principe ac-
ceperint nec accipi possit.

Quintilian. 40, 1, 149. Eorum quos viderim Do-
mitius Afer et Iulius Africanus longe praestantissüni.
Erant clara et nuper ingenia. Nam et T'rachalus
plerumque sublimis et satis apertus fuit, et Vibius
Crispus compositus et iucundus et delecta-
tioni natus, privatistamencausisquampub-
licis melior. |

Quintil. 12, 10, 44. In iis etiam, quos ipsi vidi-
mus, copiam Senecae, vires 4fricani, maturitatem
Afri, iucunditatem Crispi, sonum Trachali, ele-
gantiam Secundi reperiemus.

Juvenalis Sat, 4, 81.
— — Venit et Crispi. iucunda senectus,
cuius erant mores, qualis facundia, mite
ingenium. maria ac terras populosque regenti
quis comes utilior, si clade et peste sub illa
saevitiam damnare et honestum adferre liceret
consilium ? Sed quid violentius aure tiranni,
cum quo de pluviis aut aestibus aut nimboso
vere locuturi fatum pendebat amici? |
Ille igitur numquam direxit brachia contra
torrentem, nec civis erat, qui libera posset
verba animi proferre et vitam impendere vero.
Sic multas hiemes atque octogesima vidit
Solstitia.
Scholiasta Iuvenalis ad Sat. 4, 81. Crispus, muni-
ceps Viselliensis, tirocinio suo in senatu ita coepit
»potres conscripti et tu Caesar*, propter quod simul

581

oratione plenissime a Tiberio conlaudatus, plurimas
sponte causas apud centumviros egit. pro qua re in
basilica Iulia eius statua posita est. consulatus duos
gessit. uxores habuit duas, primam Domitiam, deinde
Agrippinam, illam amitam, hanc matrem Neronis
Caesaris.

Crispus] Scholiasta confundit. Vibium Crispum cum Passieno Crispo.
omnia enim, quae hoc loco tradidit, ad Passienum filiun pertinent,
ul supra diximus p. 534. Passienus enim sub Tiberio vixit et de-
cessit Claudio imperante, Vibius Crispus autem iulto iunior est,
sub Nerone floruit et sub Domitiano mortuus est, Dubito autem,
utrum, quod Scholiasta dicit, Crispus imuniceps Viselliensia de Vibio
Crispo an de Crispo Passieuo intelligendum sit. Quod si autem ad
Vibium referendum est, corrigendum Vercellensis, ut ex Taciti Dia-
logo apparet.

- 1. Oratio pro Vibio Secundo fratre.

Acta est causa a. 813 (60). Annius Faustus accusa-
tor erat. Tacit. Hist. 2, 10. Conf. Tacit, Annal. 44,
28. Fine anni Vibius Secundus eques romanus accu-
santibus Mauris repetundarum damnatur atque Italia
exigitur: ne graviore poena afficeretur, Vibii Crispi
fratris opibus enisus.
2. Oratio contra Annium Faustum.

Acta est causa a. 823 (70). Tacit. Hist. 2, 10. 7i-
bius Crispus, pecunia, potentia, ingenio inter claros
magis quam inter bonos, 4nnium Faustum equestris
ordinis, qui temporibus Neronis delationes factita-
verat , ad cognitionem senatus vocabat.. nam recens
Galbae principatu censuerant patres, ut accusatorum
causae noscerentur. id senatus consultum varie iac-
tatum , et prout potens vel inops reus inciderat, in-
Jirmum aut validum retinebatur. ad hoc terroris et
propria vi Crispus incubuerat delatorem fratris sui
pervertere. — — Mox damnatus est Faustus, ne-
quaquam eo assensu civitatis, quem pessimis mori-
bus meruerat. quippe ipsum Crispum easdem accusa-
tiones cum praemio exercuisse meminerant, nec poena
criminis, sed ultor displicebat.

588

3. Oratio adversus Pactium Africanum.
Acta est causa a. 823 (70). Tacit. Hist. 4, 44.
4. Oratio pro Spatale.

Argumentum tale est, Maritus, qui 18 annos natus
decessit, uxori decimam, meretrici vero quartam partem
hereditatis legavit, Uxor item ieretrici intendit, 'Tra-
cbalus (v. p. 592.) pro uxore contra Spatalen meretricem
dixit. Conf. Quintil, 8, 5, 19.

Quintil. 8, 5, 47. 4liunde petita, id est, in
alium locum ex alio translata, ut pro Spatale
Crispus, quam qui heredem amator instituerat, deces-
sit, cum haberet annos duodeviginti : O hominem di-
vinum qui sibi indulsit!

guam qui] i. e. quam heredem instituerat amator, qui decessit, cum
haberet annos XVIII.

o hominem] ο hominem inirae bonitatis, qui tam mature decessit, ut

amica sua hereditate quam diutissune frueretur.

Incerta.

Quintil. 5, 13, 48. at quidam contradictione non
contenti, totos etiam locos explicant, scire se hoc dictu-
ros adversarios et ita persecuturos. Quod factum
venuste nostris temporibus elusit Vibius Crispus vir
ingenii iucundi et elegantis: Ego vero, inquit, ista
non dico: quid enim attinet bis illa dici ?

Quintil. 8, 5, 15. Iam haec magis nova senten-
tiarum genera. Ex inopinato: ut dixit Vibius Cris-
pus in eum, qui , cum loricatus in foro ambularet,
praetendebat, id se metu facere, quis tibi sic ti-
mere permisit?

CXXXIV. Nero Claudius Drusus imperator.

Natus est a. 7914 (38). Sueton. Nero c. 6. Eckhel
.Doctrina Numor. t. 6, p. 260. Imperium init Claudio
mortuo a. 807 (54). Mortuus est a. 821 (64), XXX
annos natus.

Sueton. Nero c. 52. Liberales disciplinas omnes

' 589

fere puer attigit, sed a. philosophia eam mater aver-
tit, moneus imperaturo contrariam esse, a cognitione
veterum oratorum Seneca praeceptor, quo diutius
in admirotione sui detineret.
Seneca praeceptor] cui a. 802 (49) in disciplinam traditus est. Suet.
' Nero c. 7.

ibid. c. 10. JDeclamavit saepius publice. Idem De
clar. rhet, 4. JVero Caesar primo imperii anno,
publice quoque bis antea declamavit.

Orationes pleraeque, quibus Nero publice usus est,
non ab ipso compositae, verum a Seneca, rectore im-
peratoriae iuventae, sicuti Tacitus atque Dio Cassius di-
serte testantur. Conf. Oratt. Senecae p. 582.

Tacit, Ann. 13, ὅ, Adnotabant seniores, quibus
otiosum est vetera et praesentia contendere, primum
ex iis, qui rerum potiti essent, Neronem alienae fa-
cundíae eguisse. nam dictator Caesar summis orato-
ribus aemulus, et Augusto promta ac profluens, quae
deceret principem, eloquentia fuit. "Tiberius artem
quoque callebat, qua verba expenderet, tum validus
sensibus aut consulte ambiguus; etiam Cai Caesaris
turbata mens vim dicendi non corrupit, nec in Clau-
dio, quoties meditata dissereret , elegantiam require-
res. Nero puerilibus statim annis vividum animum
in alia detorsit, caelare, pingere, cantus aut regi-
men equorum exercere, et aliquando carminibus pan-
gendis inesse sibi elementa, doctrinae ostendebat.

1. Oratio pro Iliensibus.

Oratio dicta a. 806 (53) Tacito teste in Ann. 12, 53.
Decimo Iunio Q. Haterio consulibus XVI annos na-
tus INero Octaviam Caesaris filiam in matrimonium
accepit. Utque studiis honestts et eloquentiae gloria
enitesceret , causa Iliensium suscepta Romanum 'T'roia
demissum et luliae stirpis auctorem 4eneam aliaque
haud procul fabulis vetera facunde executus,
perpetrat, ut Ilienses omni publico munere solverentur.

lliensium] Romani iam vetustis temporibus causam lliensium defen-

dere solebant, Conf. Niebehr T. 1. p. 195.
omni publico munere] v. Lipsii adnotat.

590

Suetonius autem: hanc orationem anno 804 (51) Clau.
dio quintum consule assignat. in vita Neronis 7. pud
patrem consulem pro Bononiensibus latine, pro Rho-
diis atque lliensibus graece verba fecit.

epud patrem consulem] 8. 804 (51), ut ex ceteris Suetouit verbi:
apparel.

9. Oratio pro Bononiensibus.

Dicta a. 806 (53) secundum Tacitum, a. 804 (51) se-
eundum Suetonium,

Tacit. Annal. 12, 58. Decimo Iunio Q. Haterio
consulibus XV I annos natus Nero Octaviam in ma-
trimonium accepit, utque studiis honestis et eloquen-
tiae gloria enitesceret, causa Iliensium suscepta —
perpetrat, wt llienses omni publico munere solve-
rentur. | Eodem oratore Bononiensi coloniae igni
haustae subventum centies sestertii largitione.

Suet. Nero 7. apud patrem consulem pro Bono-
niensibus latine, pro Rhodiis atque Iliensibus graece
verba fecit.

4. Oratio pro Rhodiis.

Dicta a, 806 (53) secundum Tacitum, a. 804 (51)
secundum Suetonium.

Tacit. Ann. 12, 58. Decimo Iunio Q. Haterio coss.
— redditur Rhodiis libertas, ademta saepe aut Jfir-
mata, prout bellis externis meruerant aut domi se-
ditione deliquerant.

Suet. Nero 7. 44pud patrem consulem — pro Rho-
diis atque Iliensibus graece verba fecit.

4. Laudatio funebris Claudii Caesaris.

Ea est dicta ἃ. 807 (54). Tacit. Annal. 13, 3. testa-
tur, eam a Seneca esse compositam.

Suet. Nero 9. Orsus a pietatis ostentatione, Clau-
dium apparatissimo funere elatum, laudavit conse-
cravitque.

594
5. Oratio ad milites praetorianos.

Dicta a, 807 (54). Dio testatur l, 61, 3, eam a Se.
neca esse compositam. .

6. Oratio ad senatum.

Dicta a. 807. (54). Dio l. 64, 3. eam Senecae esse
scribit. ,

T. Oratio pro Plautio Laterano.

Eam Nero habuit a. 808 (55). Tacit. Annal. 13, 44.
testatur, eain a Seneca scriptam fuisse.

8. Oratio de morte Agrippinae matris.

Ea ad senatum missa a. 812 (59). "Tacitus Ann. 14,
11. a Seneca scriptam dicit, et Quintilianus fragmentum
servavit, quod in orationibus Senecae retulimus pag. 584.

9. Laudatio funebris Poppaeae coniugis.

Ea est habita a. 819 (66). "Tacit. Annal. 16, 6.
Poppaea mortem obiit fortuita mariti iracundia, a
quo gravida. ictu calcis afflicta est. — Laudavit ipse
apud rostra formam eius, et quod divinae infantis
parens fuisset, aliaque fortunae munera pro virtu-
tibus.

10. Oratio adversus C. Iulium Vindicem.

- Dicta est a. 821 (68). C. lulius Vindex, qui Galliam
provinciam pro praetore obtinebat, a Nerone defecit a.
824 (68). Suet, Nero 40.

Suet. Nero 46. Cum ex oratione eius, qua ín
V indicem perorabat, recitaretur in seratu, daturos
poenas sceleratos, ac brevi dignum exitum facturos,
conclamatum est ab universis: tu facies, Auguste!

11. Oratio pro se.

Seripta a. 821 (68). Suet. Nero 47. JNuntiata in-
terim etiam ceterorum exercituum defectione — varia
agitavit: Parthosne an Galbam supplex peteret, an
atratus prodiret in publicum, proque rostris quanta
maxima posset miseratione veniam praeteritorum

592

precaretur, ac ni flexisset animos, vel Aegypti prae-
fecturam concedi sibi oraret. — Inventus est. postea
in scrinio eius hac de re sermo formatus, sed deter-
ritum putant, ne priusquam in forum perveniret , dis.
cerperetur.

—— —

Incerta.

Seneca De Clementia l. 4, 41. Praestitisti, Caesar,
civitatem incruentam, et hoc quod magno animo glo-
riatus es, nullam te toto orbe stillam cruoris
humani misisse, eo maius est mirabiliusque, quod
nulli umquam citius gladius commissus est.

gloríatus es] in oratione quadam, Sic in oratione a. 808 (55) pro

Plautio Laterano habita eandem suam clementiam praedicasse Neronem

scribit Tacitus Annal. 13, 11. .$fecuta est lenitas in Plautium La-

teranum , clementiam suam obstringens crebris orationibus, quae

Seneca testificando, quam honesta praeciperel vel iactandi ingenii

voce principis vulgabat. gitur verisimile est, hoc quoque dictum

ipsius Senecae esse, non Neronis,

" CXXXV. Galerius Trachalus.

Vixit eadem aetate, qua Quintilianus, atque propin-
quus fuit Galeriae Fundanae, Vitellii uxori. (Tacit. Hist.
2, 60. Spalding ad Quint. 6, 3, 78.) Consul fuit sub
Nerone a. u. 824 (68) cum SilioItalico poeta.

Quintil. 10, 1, 419. Eorum, quos viderim, Domi-
tius Afer et Iulius Africanus longe praestantissimi.
Erant clara et nuper ingenia. Nam et Trachalus
plerumque sublimis et satis apertus fuit, et quem
velle optima crederes; auditus tamen maior. nam et
vocis, quantam in nullo cognovi, felicitas, et pronun-
tiatio vel scenis suffectura, et decor: omnia denique
ei, quae sunt extra, superfuerunt.

Quintil. 42, 5, 5. Sunt et naturalia instrumenta,
vox, latus, decor. quae quidem tantum valent, ut fre-
quenter famam ingenii faciant. Habuit oratores
aetas nostra copiosiores: sed cum diceret, eminere
inter aequales Trachalus videbatur , ea corporis

593

sublimitas erat, is ardor oculorum, frontis auctori-
tas, gestus praestantia, vox quidem non, ut Cicero
desiderat, pene tragoedorum, sed super omnes, quos
ego quidem audierim, tragoedos. Certe cum in ba-
silica Iulia diceret primo tribunali, quatuor autem
iudicia, ut moris est, cogerentur, atque omnia clamo-
ribus fremerent: et auditum eum et. intellectum et,
quod agentibus ceteris contumeliosissimum fuit, lau-
datum quoque ex quatuor tribunalibus memini. | Sed
hoc votum est et rara felicitas,

Quintil. 12, 40, 14. Jn iis etiam, quos ipsi vidi-
mus, copiam Senecae, vires Africani , maturitatem
Afri, iucunditatem Crispi, sonum Trachali, ele-
gantiam Secundi reperiemus.

1. Oratio contra SpataJen.

Spatala meretrix cum ab amatore heres instituta esset
ex quarta parte, uxor legitima, quae ex decima tantum
heres facta est, litem illi intendit eiusque causam Tra-
chalus suscepit. Conf. Oratio Vibti Crispi p. 588.

Quintil. 8, 5, 49. Geminatio fit pulcherrima, cum
aliqua comparatione clarescit. ''rachalus contra
Spatalen: Placet hoc ergo, leges, diligentissimae
pudoris custodes, decimas uxoribus dari, quartas
meretricibus ?

9. Oratio contra Suilium.

Spaldingius ad Quintil. 6, 3, 78 agnoscit P. Suilium
Rufum, accusatorem venalem sub Claudio. (Tacit. Anu.
XI, 4. seq.)

Quintil. 6, 3, 78. Repercutiendi multa sunt genera:
venustissimum , quod etiam similitudine aliqua verbi
adiuvatur, ut Trachalus dicenti Suilio: δὲ hoc ita
est, is in exilium: Si non est ita, redis, inquit.

3. Oratio, quam Othoni imperatori scripsit.

Ea dicta est a. 822 (69) ab Othone imperatore, nec
tamen ab eo scripta ferebatur, sed a "Trachalo. Eae au-

tem orationes, quae in libris Historiarum Taciti 1. 4. 37
Meieri Orat. Rom. Fragm. ed. 8. 38

594

et 83 Othoni tribuuntur, ipsius Taciti sunt, non Trachali,
ut Bernardi Recherches sur Galerius Trachalus dans les
Mémoires de l'Institut, Paris 1824. T. VII. pag. 119.
opinatur,

Tacitus Hist. 4, 90. Otho vocata concione matie-
statem urbis et consensum populi ac senatus pro 86
attollens, adversus Vitellianas partes modeste disse-
ruit, inscitiam potius legionum quam audaciam incre-
pans, nulla Vitellii mentione, sive ipsius ea modera-
tio, seu scriptor orationis sibi metuens contumeliis in
Vitellium abstinuit, quando, ut in consiliis militiae
Suetonio Paulino et Mario Celso, ita in rebus urba-
nis Galerii Trachali ingenio Othonem uti eredebatur.
et erant. qui genus ipsum orandi noscerent, erebro
fori usu celebre et ad implendas aures latum et
sonans. *

CXXXVI. Seztus Iulius Gabinianus.

Extant nomina huius rhetoris in indice Suetonii rhe-
torum. Floruit sub Vespasiano, teste Hieronymo ad
Eusebii Chron. Olymp. 213. 4. Vespasiani VIII. Christi
77. — a. u. 880, Gabinianus, celeberrimi nominis
rhetor, in Gallia docuit.

Tacit. de Orator. c. 26. Quotus enim quisque scho-
lasticorum non hac sua persuasione fruitur, ut ae
ante Ciceronem numeret, sed plane post Gabinianum.

Declamationes.

Hieronymus praefatione libri VIII. in Esaiam: Qui
si flumen eloquentiae et concinnas declamationes de-
siderant, legant Tullium , Quintilianum, Gallionem,
Gabinianum.

CXXXVII. M. Fabius Quintikanus.

De anno natali discrepant scriptores. Alii natum
putant a, 795 (42), alii a. u. 790 (37). Cum vero Hie-
ronymus ad Eusebii Chron. Olymp. 211, 4, Neronis
14. Christi 68 — a; u. 824 scribat M. Fabius Quintilia-
nus Romam ἃ Galba perducitur: ea res in dubium

595

vocari potest, cum constet, Quintilianum puerum Romae
audivisse Domitium Afrum, qui iam a. 812 (59) e vita
decessit, Idem Bomae publice professus artem dicendi,
ut Hieronymus ait ad Eus. Chron. Olymp. 216. 4, Do-
mitiani 8. Christi 89 — a. u. 842. Quintilianus ex Hi-
spania Calagorritanus primus Romae publicam scho-
lam: et salarium e fisco accepit et claruit. Atque
consularia meruit ornamenta, teste Ausonio Gratiarum
actione p. 712. 'Toll.: Quintilianus consularia per Cle-
mentem (cuius educaverat filios) ornamenta sortitus,
honestamenta nominis potius videtur quam insignia
potestatis habuisse. Decessit, ut nonnulli putant, Ha-
driani temporibus. Conf. Dodwell Annales Quintilianei,
Gedoyn Préface de Quintilien T. 4, Gesner Praef. ad
Quintil. Spalding T. 4. p. XXIII. sqq. |

Quintilianus iuvenis Domitium 4frum et lulium
Africanum vidit. Quint. l. 40, 4, 1418. 86., deinde
Pomponium Secundum |. 10, 1, 98. et Servilium No-
nianum |l, 10, 4, 102. et L. Senecam philosophum |.
12, 10, 141. VIII, 3, 314., et aequalis fere erat T'ra-
chali, Vibii Crispi, Iulii Secundi |, 40, 1, 119. '

Martialis Epigram. l. 2, 90. 4d Quintilianum.

Quintiliane, vagae moderator summe iuveníae,
gloria romanae, Quintiliane, togae.

Orationes multae, in foro habitae, Quintiliani fere-
bantur, sed unam tantum ipse emiserat.

1. Oratio pro Naevio Arpiniano. ^

Acta est causa a. 823 (70), teste Dodwellio. Quint.
7, 2, 24. Id genus non solum in scholis saepe trac-
tatur, sed etiam in foro. Nam id est in causa Nae-
vii Arpiniani solum quaesitum , praecipitata esset ab
eo uxor, an se ipsa sua.&ponte iecisset? Cuius ac-
tionem et quidem solam in hoc tempus emiseram, quod
ipsum me fecisse ductum iuvenili cupiditate gloriae
fateor. Nam ceterae, quae sub meo nomine ferun-
tur, negligentia excipientium in quaestum notariorum
corruptae, minimam partem mei habent.

596
$. Oratio pro regina Berenice.

Berenice Agrippae maioris, regis Iudaeae, filia, He-
rodis patrui sui, Chalcidis in Syria regis, vidua, quam
Titus amabat, antequam imperium iniit a. 832 (79).
Sueton. Titus c. 7. Spalding ad Quint. 4, 4, 19. Eso
pro regina Berenice apud ipsam (i. e. ipsa praesente)
causam dixi.

Nescio an eadem in causa dixerit Cornelianus, cuius
orationem contra Berenicen memorat Stobaeus ], 4, 47.,
quique Corneliani Sulpicii, cuius meminit Fronto p. 276.,
pater esse videtur.

Κορνηλιανοῦ κατὰ Βερονίχης. ᾿Αλλ ὅμως τὰ μεγάλα
ταῦτα xai δεινὰ ὡμολόγει χοίτη xa αὑτῆς. τοῦτο γὰρ
αὐτῶν καὶ μόνον τῇ προαιρέσει προςεστιν ἀγαϑὸν, ὕπερ
ἐστὶ μέγιστον τῶν κακῶν,, ὅτι περὶ ὧν πράττουσι χαχῶς,
καὶ παρρησιάζονται.

κοίτη) καυτὴ Tyrwhitius. Sed οἱ κοίτῃ intelligi potest. Ipse bie
nefarius concubitus testatur contra eam.

9. Oratio pro... ..

Quintil. 9, 2, 73. In summa, sic maxime iudex
credit figuris, si nos putat nolle dicere. Equidem et
in personas incidi tales, et in rem quoque (quod est
magis rarum) quae obtineri nisi hac arte non pos-
set. Ream tuebar, quae subiecisse dicebatur mariti
testamentum, et dicebantur chirographum marito ex-
epiranti heredes dedisse, et verum erat. |. Nam quia
per leges institui uxor non poterat heres, id fuerat
actum, ut ad eam bona per hoc tacitum ,fideicommis-
eum pervenirent. Et caput quidem tueri facile erat,
δὲ hoc diceremus palam, sed peribat hereditas. Ita
ergo fuit nobis agendum , ut iudices illud intellige-
rent factum, delatores non possent apprehendere ut
dictum et contigit utrumque.

ream tuebar] vid. Scbultingii Iurisprudentia ante- [ustinianea p. 613.
Kind de lege Voconia p. 74. Gesner et Spalding ad h. lI.

597

Declamationes. .

Quintilianus declamationibus maxime celebris, Hie-
ronymus Praefat. libri VIII. in Esaiam: Qui si flumen
eloquentiae et concinnas declamationes desiderant,
legant Tullium , Quintilianum, Gallionem, Gabi-
nianum. Ausonius Professores. 4d Tiberium V'icto-
rem Minervium oratorem. Á., quo in carmine, cum
summas Minervio tribuat laudes, in declaimnationibus eum
cum ipso Quintiliano aemulari scribit :

seu libeat fictas ludorum evolvere lites,
ancipitem palmam Quintilianus habet.

Quaeritur, an Quintiliani etiam nunc extent declama-
tiones, quod difficile est diiudicare, praesertim cuim no-
tum sit, aliorum rhetorum declamationes iam vetustis-
simis temporibus Quintilianeis insertas esse. "Trebellius
Pollio Triginta Tyranni, Postumus iunior 3. Fuit autem
Postumus (quod solum memoratu dignum est) ita in
declamationibus disertus, ut eius controversiae Quin-
tiliano dicantur insertae, quem declamatorem ro-
mani generis acutissimum vel unius capitis lectio
prima statim fronte demonstrat.

Atque eas, quae vulgo ei solent tribui, (XTX maiores
et quae ex CCCLXXXVIII supersunt, CXLV mino-
res) alius potius rhetoris vel aliorum rhetorum esse,
multi iudicarunt: alii enim Quintiliano avo vel patri, alii
Postumo, alii M. Floro vindicant. Conf. Fabricii Bibl,
lat. ed. Ern. T. 2. p. 322. sqq. Schoell Littérature
Homaine t, 2. p. 399. Spalding T. 1. Praef. p. XL.
Orellius in Epist. ad Maduigium p. XCV. Bahr Gesch.
d. r. Lit. p. 556. Westermann p. 261. Nec ego eas
Quintiliano tribuerim: ineptiores enim sunt pleraeque
et inferiores ingenio eius.

Nec aliorum auctorum testimonio quaestio solvi po-
test, quamquam Ennodius in Lectione sive Controver-
sia VIII. Quintiliano palam tribuit declamationem V.,
. eui titulus 44eger redemptus. — Lactantius autem decla-
mationis Quintilianeae facit mentionem, quae inter reli-
quas non extat. Institut. 1. 1, 21. Optime Quinti-

lianus in Fanatico. Ζοϊιεα, inquit, δὲ deus cogit,
iratus est.

CXXXVIII. Calpurnius Flaccus.

Fertur aetate Hadriani vixisse: idem enim esse dici-
tur, cui Hadrianus rescripsit teste libro 37 Digestorum
T. 8. D. Hadrianus Calpurnio Flacco differendam
accusationem adulterii rescripsit. | Ei declamationes
LI. vulgo tribuuntur, quae una cum declamationibus
Quintiliani in edit. Pithoei atque Burmanni leguntur: sed
incertum, utrum ipse eas scripserit, an declamationes
aliorum rhetorum in unum volumen coniunxerit. Extat
enim in Ms. haec inscriptio: Jneipiunt ex Calpurnio
Flacco Excerptae X rhetorum minorum. Conf. Fa-
bricii Bibl. lat. c. Ernestii t. 2. p. 328.

CXXXIX. C. Plinius Caecilius Secundus.

Natus esse dicitur a. 815 (62). Masson Vita Plinii
Secundi iunioris p. 1. Westermann p. 288, Held über
den Werth der Briefsammlung des Plinius. Breslau 1833.
p. 6. Adolescens Quintilianum et Nicetem Sacerdotem
audiebat. Plin. Epist. 1, 6, 6. 1, 2, 44. A. 846 (99)
praetor urbanus, A. 853 (100) consul Traiano impe-
ratore, A, u. 856 (103) praefectus Bithyniae ac Ponto.
De anno mortis nihil constat, nec amplius quidquam
scimus, quam Plinium a. 865 (113) etiam nunc supersti-
tem fuisse, Cassiodorus enim in Chronico scribit: Celso
et Crispino consulibus (id, est a. u. 865, 113 p. Chr.)
Plinius Secundus INovocomensis orator et historicus
insignis habetur, cuius plurima ingenii monumenta
extant.

historicus insignis] veri simile est, Cassiodorum his verbis Plinio

iuniori laudem errore tribuisse, quae in Plinium maiorem cadit: is

enim bistoricus insignis.

Maerobius Saturnal. l, 5, 4. Quatuor sunt genera
dieendi: copiosum , in quo Cicero dominatur ; breve,
in quo Salustius regnat; siccum, quod Frontoni ad-
scribitur; pingue et floridum, in quo Plinius
Secundus quondam et nunc nullo veterum minor
noster Symmaehus luxuriatur.

$99

Martianus Capella De Nuptiis Philologiae. L. 5. De
Rhetorica p. 391. ed. Kopp. Post hos in diversis
agminibus oratores emeriti, ac prae se ferentes in-
signium culmen meritaque linguarum: 4Aeschinem,
Isocratem Lysiamque conspiceres, tum in togatis ag-
minibus Sosantios, Gracchos, Regulum, Plinium Fron-
tonemque.

Sosantios] :an legendum Catones, Gracchos, Tullium, Plinium Fron-
tonemque? | Kopp pro Sosantios coniicit Crassos, Antonios.

Hieronymus in Epistolis familiaribus II, 13. p. 173.
Dum essem iuvenis, cuidam fratri, qui ex Hebraeis
crediderat, me in disciplinam tradidi , ut post Quin-
tiliani acumina, Ciceronis fluvios gravitatemque Fron-
tonis et lenitatem Plinii alphabetum discerem et
stridentia anhelantiaque verba meditarer. (i. e. lin-

guam Hebraicam).
€

Martialis l, 10. epigr. 19.
Ad Plinium Secundum.
Nec doctum satis et satis severum,
sed non rusticulum nimis libellum
facundo mea, Plinio, Thalia,
i perfer.

Nihil extat orationum Plinii praeter Panegyricum
illum, quo Traiano principi consul designatus in senatu
gratias egit. Nec inultas habuisse virtutes orationes
eius existimo, (nec aliter iudicavit G. H. Schaeferus
ad Plinium p. XC.) epistolae certe et poemata quae su-
persunt in Anthologia latina, vehementer sunt frigida.
Quamquam ipse orationes suas magni aestimabat, ut ex
eo apparet, quod in Epistolis 9, 26, 7. scripsit. Visus
es mihi in scriptis meis adnotasse quaedam ut tumida,
quae ego sublimia; ut improba, quae ego audentia;
ut nimia, quae ego plena arbitrabar. 1. 4, 5, 19. Est
mihi cum Cicerone aemulatio, nec sum contentus
eloquentia seculi nostri.

Plin. Epist. 5, 8, 6. Egi magnas et graves cau-
sas. Has (etiamsi mihi tenuis ex eis spes) destino

600

retractare, ne tantus ille labor meus, ni hoc, quod
reliquum est studii, addidero, mecum pariter interci-
dat. Nam si rationem posteritatis habeas , quidquid
non est peractum, pro non inchoato est. Undevi-
cesimo aetatis anno in foro dicere coepi, et nunc
demum, quid praestare debeat orator, adhuc tamen
per caliginem video.
undevicesimo] | id est, ἃ. u. 833 (80).
1. Oratio pro Iulio Pastore.

Eam causam adolescentulus egit, non diu postquam
duxerat uxorem, id est, anno circiter 836 (83), Domi.
tiano imperante. Conf. Masson p. 45 seq. Plin. Epist.
4, 18, Susceperam causam Iulii Pastoris, cum mihi
quiescenti visa est socrus mea advoluta genibus, ne
agerem obsecrare, Et eram acturus adolescentulus
adhuc, eram in quadruplici iudicio, eram contra po-
tentissimos civitatis átque etiam | Caesaris amicos,
quae singula excutere mentem mihi post tam triste
somnium poterant. Egi tamen. Prospere cessit, at-
que adeo illa actio mihi aures hominum , illa ianuam
famae patefecit.

Caesaris] Domitiani.

9. Oratio contra Baebium Massam pro Baeticis.
Causa repetundarum acta a. 846 (93), ut duabus rebus
ostendi potest, partim quia constat, Agricolam, qui mense
Augusti a. 846 (03) mortuus est, Massam Baebium iam
vidisse reum (Tac. Agric. 45.), partim quia Herennius
Senecio, qui una cum Plinio Baebium reum fecit, a
Domitiano a. 847 (94) morte multatus est, Conf. Masson
p. 59. Eiusdem Baebii Massae meminit Tacitus Hist.
4, 50. nec multo post Piso interficitur : namque ade-
rat, qui nosceret, Baebius Massa e procuratoribus
Africae, iam tunc optimo cuique exitiosus, et in cau-
sas malorum, quae mox tulimus, saepe rediturus.
Plin. Epist. 7, 33. ad Tacitum. .Dederat me sena-
tus cum Herennio Senecione advocatum: provinciae
Baeticae contra Baebium Massam, damnatoque Massa
censuerat, ut bona eius publice custodirentur.

604

Plin. Epist. 6, 29, Δαἀγιιὶ Baettcis contra Baebium
Massam. Quaesitum est, an danda esset inquisitio:
data est.

8. Oratio pro Arionilla, Timonis uxote contra M. Regulum.

Haec causa centumviralis est acta a. 846 (93). Mas-
son p. 60. M. Regulus delator sub Nerone et Do-
mitiano.

Plin. Epist. 4, 5. M. Regulus reminiscebatur,
quam capitaliter ipsum me apud centumviros laces-
sisset. Jderam 4rionillae, Timonis uxori, rogatu
Zruleni Rustici. Regulus contra.

4. Orationes de ultione Helvidii contra Publicium Certum.

Acta est causa a. 850 (97) Nerva imperante. Mas-
son p. 68. Publicius Certus Helvidium Priscum filium,
optimum virum, reum fecerat a. 847 (94), effecitque, ut
a Donitiano occideretur. (Tacit. Agricola 45. Suet, Do-
mit. 10.) Postquam Domitianus e vita decessisset a. 849
(96), Nervaque succederet : Plinius, ulciscendum Helvi-
dium ratus, Publicium Certum accusavit. Argumen-
tum totius causae ipse enarrat in Epist. 1. 9, 13.
orationumque in hac causa actarum his verbis me-
minit: Postea actionem meam, | utcumque potui,
recollegi, addidi multa; atque l. 7, 30, 4. Et
scribo aliquid et lego: sed cum lego, ex compa-
ratione sentio, quam male scribam, licet tu mihi
bonum animum facias, qui libellos meos de ul-
tione Helvidii orationi Demosthenis xor& Ma-
ótov confers, quam sane, cum componerem illos, ha-
bui in manibus, non ut aemularer (improbum enim
ac pene furiosum), sed tamen imitarer ac sequerer,
quantum aut diversitas ingeniorum, maximi aut mi-
nimi, aut causae dissimilitudo pateretur, porro l. 4,
21. Helvidium , defunctum quoque , perseverantissime
diligo, ut actione mea librisque testatum est.

5. Oratio pro Afris contra Marium Priscum, proconsulem Africae,
Acta est causa repetundarum a. u. 853 (100) Traiano
imperante. Masson p. 94 et 104. Argumentum Pli-

002

pius explicat in l, 2. epist. 11. atque Iuvenalis Sat, 1.
47 sqq. VIII, 120 (Conf. Weber). Tacitus in eadem
causa contra reum dixit,

Plin, Ep. 6, 29. ccusavi Marium Priscum , qui
lege repetundarum damnatus utebatur clementia legis,
cuius severitatem immanitate criminum excesserat:
relegatus est.

6. Oratio pro Baeticis contra Caecilium Classicum, procon-
sulem Baeticae.

Acta est causa repetundarum a. 853 (100), Masson
p. 105, Argumentum exponit Plinius l. 3, epist. 3. et
9. Caecilius Classicus, homo foedus et aperte malus,
proconsulatum in provincia Baetica non minus vio-
lenter quam sordide gesserat , eodem anno quo in
Africa Marius Priscus. Sed Marium una civitas
publice, multique privati reum peregerunt, in Classi-
cum tota provincia incubuit. Ille accusationem vel
fortuita vel voluntaria morte praevertit. ibid. 6, 29.
Adfui rursus iisdem (Baeticis) querentibus de Caecilio
Classico. Quaesitum est, an provinciales ut socios
ministrosque proconsulis plecti oporteret: poenas
luerunt.

1. Panegyricus ad M. Ulpium Traianum.

Eam orationem, quae sola extat, dixit Plinius, cum
consulatum iniret Calendis Septembribus a. u. 853 (100).
Eius meminit in epistolis 1. 3. ep. 13 et 18. Conf.
Westermann p. 289. G. H. Schaefer ad Plinium p. XL.

8. Oratio pro Iulio Basso, ex Bithynia repetundarum reo.

Acta est causa a. 854 (101). Masson p. 119. Ar-
gumentum causae enarrat Plinius l. 4, 9. Et in eadem
epistola haec scribit: habebis hanc interim epistolam
ut πρόδρομον, exspectabis orationem plenam onustam-
que, et exspectabis diu. neque enim leviter et cursim.
ut de re tanta retractanda est.

Plin. Epist. 6, 29, 40, "T'uitus sum Iulium Bassum,

608

ut incustoditum nimis et incautum, ita minime malum:
iudicibus acceptis in senatu remansit.

9. Oratio pro Rufo Vareno, proconsule Bithyniae.

Acta est causa a. 855 (102). Masson p. 125. Ar-
gumentum enarratur in Plinii Epist. 1, 5. ep. 20. Deinde
de oratione sua boc adiicit: Egi ego pro FV'areno, non
sine eventu: nam bene an male, liber indicabit. porro ;
Providendum est mihi, ne gratiam novitatis et flo-
rem, quae oratiunculum meam vel maxime commen-
dat, epistolae loquacitate praecerpam. ibid. 6, 29, 41.
Dixi proxime pro Vareno, postulante, ut sibi invi-
cem evocare testes liceret: impetratum est.

10. Oratio pro Corellia contra C. Caecilium, consulem
designatum.

Acta est causa a. 855 (102) QCorellia accusatur a
Caecilio Classico, consule designato a. 3855 (102), ut ex
Fastis: Baiteri apparet. Plinius eam defendit, causamque
exposuit in Epist. 1, 4, 17.

11. Oratio pro Vectio Prisco.

Annus incertus. Causa centumviralis. Plin. Epist.
6, 12. V'ectio Prisco, quantum plurimum potuero,
praestabo, praesertim in arena mea, hoc est , apud
centumviros.

19. Oratio pro Firmanis.

Annus incertus. Plinius causam egit Firmanorum(Fir-
mum Picenum nomen huius coloniae. Conf. Mannert
Italia 4. p. 465. Madwig Opuscula p. 299.) Plin. Ep.
6, 48. Rogas, ut agam Firmanorum publicam cau-
sam, quod ego, quamquam plurimis occupationibus
distentus, adnitar.

13. Oratio pro Accia Variola.

Causa centumviralis, quam Plinius in l. 6. ep. 33
enarravit. Oratio pulcherrima omnium esse ferebatur.
Plinius Epist. 6, 33. 4ccipe orationem meam di-

609

vinam. Num superbius potui? revera, ut inter meas,
pulchram. nam mihi satis est. certare mecum. — Est
haec pro dccia Variola et dignitate personae et
exempli raritate et iudicii magnitudine insignis. — —
Nam et copia rerum et arguta divisione et narra-
tiunculis pluribus et eloquendi varietate renovatur.
Sunt multa elata, multa pugnantia, multa subtilia.
Dedimus vela indignationi, dedimus irae, dedimus
dolori, et in amplissima causa quasi magno mari,
pluribus ventis sumus vecti. In summa solent qui-
dam existimare hanc orationem praecipuam, ut inter
meas, wc ὑπὲρ Κτησιφῶντος esse.

Sidonius Apollinaris Epist. 1l. 8, 10. C. Plinius pro
Attia Viriola plus gloriae de centumvirali suggestu
domum retulit, quam cum M. Ulpio, incomparabili
principi, comparabilem panegyricum dixit.

14. Oratio pro Clario.

Plin. Epist. 1. 9, 28. "T'ertia epistola continebat,
esse tibi redditam orationem pro Clario, eamque vi-
sam uberiorem quam dicente me, audiente te fuerit.
Est uberior : multa enim postea inserui.

15. Oratio apud Novocomenses, cum bibliothecam dedicabat.

Plin. Epist. 4, 8. Petiturus sum, ut rursus vaces
sermoni, quem apud municipes meos habui, biblio-
thecam dedicaturus.

| 16. Laudatio funebris Spurinnae.
Eius libelli Plinius meminit in Epist, 1. 3, 10.

Westermannus p. 290. seq. adiicit orationem pro
Suetonio T'rranquillo ex Epist, 1. 18. et pro lbertis
ex epist. 7, 6, (dubito an vere). | U

CXL. Cornelius Tacitus.

Natus anuo circiter 808 (55). Plinius in Epist. 7,
20 scribit, se propemodum aequalem eius esse. Prae-
tor a. 841 (88), Tacit. Annal. XI., 11. Consul a, 850
(97). Plin. Epist. 2, 1. Zumpt. Annal. Conf. I. Lipsii

605

Vita Taciti. Bach Schulzeitung 1831. NN. 105. Bàhr
Róm. Litt, p. 422. Walch ad Tacit. Agricol. p. 129.

Dubito an recte Tacitum libro meo de oratoribus in-
seruerim. Sed verisimile est, eum orationes reliquisse.

1. Laudatio funebris Virginii Rufi tertium consulis.

Ea dicta est a. u. 850 (97 p. Ch.), quo anno
Virginius Rufus tertio consulatu defunctus est. Plinius
Epist: 2, 1. Laudatus est |a. consule Cornelio Ta:
cito: iam hic supremus felicitati eius cumulus ac-
cessit, laudator eloquentissimus.

9. Oratio pro Afris contra Marium Priscum.

Hanc causam una cum Plinio (v. p. 601.) egit. Plin.
Epist. 2, 11. Respondit Cornelius Tacitus eloquen-
tissime et, quod eximium orationi eius inest, σεμνῶς.
idem l. 7, 20. librum tuum legi et quam diligen-
tissime potui, adnotavi, quae commutanda, quae
eximenda arbitrarer. nunc a te librum meum cum ad-
notationibus tuis exspecto.

CXLI. Pompeius Saturninus.

Eadem aetate, qua Plinius, sed minor natu.

Plinius Epist. 1, 16. .4mabam Pompeium Satur-
ninum , laudabamque eius ingenium , etiam antequam
scirem, quam varium, quam flexibile, quam multi-
plex esset, nunc vero totum me tenet, habet, possi-
det. .4udivi causas agentem acriter et ardenter, nec
minus polite et ornate, sive meditata sive subita
proferret. adsunt aptae crebraeque sententiae, gravis
et decora constructio, sonantia verba et antiqua. Om-
nia haec mire placent, cum impetu quodam et flu-
mine praevehuntur; placent, si retractentur. Senties,
quod ego, cum orationes eius in manus sumseris,
quas facile cuilibet veterum, quorum est aemulus,
comparabis.

CXLII. T. Flavius Domitianus.

Natus est a. u. 804 (51). Eckhel Doctr. Numor.

t. 6. p. 367. Suet. Domit. 4. -A. u, 834 (84) rerum
potitus est. À. u. 849 (96) mortuus est.

606

Suet. Domit. 2. Simulavit imprimit poeticae etu-
dium, tam insuetum antea sibi, quam postea spretum
et abiectum , recitavitque etiam publice. ibid. c. 20.
liberalia studia imperii initio neglexit, numquam ta-
men aut historiae carminibusve noscendis operam
ullam aut stilo vel necessario dedit. |. Praeter com-
mentarios et acta T'berii Caesaris nihil lectitabat ;
epistolas orationesque et edicta alieno formabat
ingenio, sermonis tamen nec inelegantis, dictorum
interdum etiam notabilium.

Quintilianus Prooem. 1. 4. 3. Domitianus 4ugu-
stus, ut in omnibus, ita in eloquentia quoque eminen-
tissimus.

Orationes.

Suet. Domit. c. 11. quosdam maiestatis reos in
curiam induxerat, et cum praedixisset, experturum
see illa die, quam carus senatui esset, facile perfe-
cerat, ut etiam more maiorum puniendi condemna-
rentur, deinde atrocitate poenae conterritus, ad le-
niendam invidiam intercessit his verbis (neque enim
ab re fuerit ipsa cognoscere): Permittite, patres con-
scripti, a pietate vestra impetrari, quod scio, me dif-
Jiculter impetraturum , ut. damnatis liberum mortis
arbitrium indulgeatis. Nam et parcetis oculis vestris,
et intelligent me omnes senatui interfuisse.

Priscianus p. 693. ed. Putsch. Prosper prosperi.
Domitianus in senatu pro se: ut prosper dicendi
successus ostenderet, auditorum benivolentia crescere
dicentium facultatem. — Cicero tamen prosperus pro-
tulit.

Domitianus) sic legit Potschius, coniectura fretus, aon awctoritate
codicum, in quibus Donationus legitur, ut Krehlius T. 1. p. 241
atque Duebnerus lestantur. | Nec VVestermannus p. 279 coniecturam
Putschii approbavit, praesertim cum nemo intelligat, quando Domi-
tanus Caesar in esenata pro 4e oraverit, sed Donmetiane, oratori
alioqui ignalo, fragmentum tribuendwn arbitratar, 1n Erlangensi 2,
Doritienus legilur.

607

auditorum] εἰ auditorum Krehl. st ex ultima sillaba verbi ostende-
ret ortum; deest in. cod. Turic., qui praeterea non auditorum, sed

edjutorium exbibet.
CXLIII. Donatianus v. Domitianus.

CXLIV. Aelius Hadrianus Augustus.

Natus a. u. 329 (76). Spartianus in Hadriani vita
c. 4. A. u. 870 (117) imperium accepit. A. u. 894
(138) mortuus est.

Spartianus vita Hadriani c. 3. Quaesturam gessit
Traiano quater et Articuleio coss., in qua cum ora-
tionem imperatoris in senatu agrestius pronuntians,
risus esset, usque ad summam peritiam et facundiam
latinis operam dedit.

Articuleio]. vulgo legitur 4runculeio. Sed conf. Fasti Baiteri a. ἃ.
853 (101) : Traianus IV. et Sextus Articuleius Paetue.
ibid. c. 16. — 4mavit genus dicendi vetustum, con-

troversias declamavit. | Ciceroni Catonem, Virgilio
Ennium, Sulustio Caelium praetulit,

Aurel. Victor de Caesaribus c. 14. J4elius Hadria-
nus eloquio togaeque studiis adcommodatior.

Aurel. Victor Epit. Caesarum c. 14. 4elius Ha-
drianus graecis litteris impensius eruditus, a pleris-
que Graeculus appellatus est, Atheniensium studia
moresque hausit, potitus non sermone tantum, sed et
ceteris disciplinis , canendi psallendi medendique
scientía , musicus, geometra, pictor, Jfictorque ex
aere vel marmore.

Hadrianus et orationes et declamationes edidisse vi-
detur: a Charisio certe liber duodecimus orationum Ha-
driani memoratur.

Charisius p. 122. Valdissime, | Divus Hadrianus
Orationum XII.: 4 vobis, patres conscripti, peto, et
impetratum valdissime cupio, ut proxime imaginem
Augusti argenteum potius clupeum sicut Augusto
ponatis.

orationum XII.] ambigue dictum. aut enim volumen duodecim ora-
tionum aut (quod malo) duodecimus liber orationum intelligendus,

008

1. Orationes, quas Traiano imperatori scripsit.
Spartianus vita Hadriani c. 3. T'raiani ei familia-
ritas crevit causa praecipue orationum , quas pro im -
peratore dictaverat.

9. Oratio de Italicensibus.

Agitur de Italica, oppido Hispaniae, ubi natus est
Hadrianus (Dio Cass. 1l, 69, 10).

Gellius 1. 16, 143. Existimamus, meliore condi-
tione esse colonias quam municipia. De cuius opi-
nionis tam promiscae erroribus Divus Hadrianus | in
oratione, quam de ltalicensibus, unde ipse ortus fuit,
in senatu habuit, peritissime disseruit , mirarique
se ostendit , quod et ipsi Italicenses et quaedam alia
item municipia antiqua, in quibus Uticenses nominat,
cum suis moribus legibusque uti possent, in ius colo-
niarum mutari gestiverint. Praenestinos autem refert
maximopere a Tiberio imperatore petisse orasseque ,
ut ex colonia in municipii statum redigerentur, idque
illis "Tiberium pro referenda gratia tribuisse, quod
in eorum finibus sub ipso oppido ex capitali morbo
revaluisset.

municipia] qui de coloniis atque municipiis meliora scire cupit, quam

ex (Gellii verbis hauriri possunt, adeat Niebuhrii H. R. t. 2. p. 70.
Gibbon t. 1. p. 73. Kreuzer Róm. Ant. p. 341.

Declamationes.

Photii Codex 100. T. 1, p. 86. ed. Bekk. ' 4veyvooóO 5
᾿Αδριανοῦ τοῦ βασιλέως μελέται διάφοροι; εἰς τὸ μέτριον
τοῦ λύγου ἀνηγμέναι καὶ οὐχ ἀηδεῖς.

CXLV. Aelius Verus Caesar.

Hadrianus a, u. 888 (135) Ceionium Commodum Ve-
rum, iuvenem, adoptavit, indeque Aelius Verus appella-
tus est. À. u. 889 (136) et 890 (137) consul, Mortuus
est a. 804 (138).

Spartianus Aelio Vero c. 5, Fuit hic vitae laetis-
simae, eruditus in literis, Adriano (ut malevoli lo-
quuntur) acceptior forma quam moribus, oris vene-
randi, eloguentiae celsioris, versu facilis, in republica
etiam non inutilis.

609

ibid.:c. 4. Cum de provincia Zelius redisset αἵ-
que orationem pulcherrimam, quae hodieque legitur,
sive per se sive per scriniorum aut dicendi magistros
parasset, qua Kal. lanuariis Adriano patri gratias
ageret, accepta potione, qua se existimaret. iuvari,
Kalendis ipsis Ianuariis perit.
Kol. lanuariis] a. o. 891 (138),

CXLVI. T. Aelius Antoninus Pius.

Natus a. u. 839 (86), (lulii Capitolini vita Antonini
Pii c. 1.) Adoptatur ab Hadriano a, 894 (138) eodem-
que anno imperium accepit. Mortuus est a. u. 914
(101).

Capitolinus vita Antonini Pii c, 2. ᾿ Fuit ingenio
clarus, moribus clemens, nobilis vultu, et placidus in-
genio, singularis eloquentiae, nitidae litteraturae.

ibid. c. 11. Orationes plerique alienas esse dixe-
runt, quae sub eius nomine feruntur, Marius Maxi-
mus eius proprias fuisse dicit.

alienas esse] veri simile a Frontone oralore eas esse confectas.

Marius Maximus] historicus, cuius libri ab auctoribus historiae Au-

gustae saepissime afferuntur.

1. Oratio ad senatum. . |
, Eam dixit, cum L. Verum consulem fecisset. Conf.
Maius p. 131.

Fronto ad M. Caesarem l. 5, ep. 38. Utrum facti
virtus ornaverit orationem, an oratio factum nobilis-
simum aequiparaverit, incertus sum.

M. Caesar ad Frontonem l. 5. ep.39. Orationem
patris mei parem materiae suae visam tibi, nihil mi-

rum est.
CXLVII. M. Cornelius Fronto.

Natus sub Domitiano, anno circiter 830 (77). Conf.
Niebubr in editione Frontonis p. XX. Ei ab Antonino
Pio M. Aurelius filius adoptivus in disciplinam traditur
a. u, 892 (139). Dio Cass. l. 74, 35. Zumpt in An-
nalibus. Capitolinus in Marco Anton. Philos. c. 2. idem
iu Vero c. 2. Eutropius l1. 8, 6. A. u. 896 (143) con-

sul. Fronto ad M. Caesarem l. 2, 1. p. 35 ed. Rom.
Meieri Orat, Rom. Fragm. ed. 2 39

610

ibiq. Maius. Niebuhr p. XXII. Eum a. u. 917 (164)
adhuc superstitem fuisse, testis εοἱ Hieronymus ad Eu-
sebii Chron. Olymp. 205. 4. Μ. Aurehi Antomim 9,
Christi. 464 z— a. u. 917: Fronfo insigms orator ha-
betur, qui M. Antoninum Verum latinis, lttteri» eru-
divit. Cf. Ang. Maius in Praef. Ed. Romanae p. XVIII.
sqq. Falster Memoriae p. 56. Cannegieter in Dissertatione
de aetate Aviani cap. XII. Groddeck in. Seebode Ar-
chiv 1825. p. 548. Fr. Roth Bemerkungen über die
Schriften des Fronto, Nürnberg 1817. Nigbuhr kleine
Schriften p. 326. Westermann p. 310.

Dio Cassius l. 69, 18. Κυρνήλιος Opovrow, ὁ τὰ

πρῶτα τῶν τότε ᾿βωμαιων ἐν δικαις «ρδρόμενος,
. Macrobius Sat. 5, 4. quattuor sunt genera di-
cenili: copiosum, in quo Cicero dominatur; breve, ἐπ
quo Salustius regnat ; siccum, quod Frontoni
adscribitur; pingue εἰ floridum, in quo Plinius
Secundus quondam et nunc nullo veterum minor Sym-
machus luxuriatur.

Eumenius in. Panegyrico Constantii c. 14. Fronto,
romanae eloquentiae non secundum sed alterum decus.

Claudianus Mamertus epist. ad Sepaudum rhetorem
(Balluzz. Miscell. ed. Paris. t. 6. p. 535): Naevius et
Plautus tibi ad eleganttam , Cato ad gravitatem,
Varro ad peritiam, Gracchus ad acrimoniam, Chr y-
eippus ad disciplinam, Fronto ad pompam, Cicero
ad eloquentiam capessendam usui sint.

Fronto ipse ad M. Caesarem l|. 3: ep. 16. p. 82.
Nunc nuper coepísti legere ornatas et pompati-
cas orationes (meds): noli postülaré, statim eas.
imitari posse. Verum, ut dixi, incumbamus, con-
nitamur. me vade, me praede, me sponsore celeriter
te in cacumine eloquentiae sistam.

Sidonius Epist. 4, 3. 4urium tuarum periliae nec
Frontonianae grav'tatis aut. ponderis Appuleiani fl-
men aequiparem.

fulmen] alii lumen. | Vid. Bosscha' ad Appuleiwumn t, 3. p- 530.

611

Martiagus Capella 1. 5. de rhetorica p. 304..ed. Kopp.
Post hos in diversis agminibus oratores: emer&: ao
prae se ferentes, insignium culmen. meritaque lingua-
rum: 4eschinem. Isocratem l,ysiamque 'conspiceres;
tum in agminibus togatta: Sosantios Gracchos Regu-
lum Plinium. Frontonemque.

Seeentios] v. supra p. 599.

Hieronymus Epist. XII. ad Rusticum: 74d mentem
edomandam cuidam fratri me in disciplinam dedi ,
ut post Quintiliani acumina, Ciceronis fluvios, gra-
vitatem Prontonis et lenitatem Plinii alphabetum
discerem..

1. Otationes apud Hadrianum imperatorem in senatu dictae.

Hae orationes panegyricae inter annos 870 (117) et
891 (138) diebus solennibus in senatu a Frontone prin-
cipe oratorum habitae. Fronto ad M. Caesarem |. 2,
4, Divum Hadrianum avum tuum laudavi in senatu
saeperumero studio impenso et propenso et sunt
orationes istae frequentes in omnium ma-
nibus. Hadrianum autem ego, quod bona venia
pietatis tuae. dictum sit, ut Martem gradivum, ut
Ditem patrem propitium et placeatum magis. volui
quam amavi.

2. Orationes ad Antoninum Pium.

His orationibus, inter annos 894 (138) et 914 (161)
dictis, vel suasit vel dissuasit, aut gratias egit aut gra-
tulatus est orator festis ac spllemnibus diebus. Fronto
Epist, ad Antoninum Pium ep. 2. n. 3. ad M. Caesa-
rem l. 2, 4. Maius p. XXVIII.

ἃ, Oratio de victoria Britannica.

Ea est habita a. 893 (140). Antoninus Pius teriio im-
perii anno tertioque item consulatu Britannos vicit (Ca-
pitolini vita Antonipi Piiic. 5.) eujus rei testis extat
nummus ANTONINVS AVG. PIVS P. P. 005. IH.
X. BRITANNIA S. C. (Eckhel Doctr. Num. t. 7.
P. 14.) Senatus enim iüssit, Frontone (ut opiner) refe-

612

rente, ut in memoriam victoriae Britannicae aumi cude-
rentur, inscriptione illa insignes.

Eumenius in Panegyrico Constautii c. 48. Fronto,
romanae eloquentiae non secundum , sed alterum de-
cus, cum belli in. Brittannia confecti laudem Απίο-
nino principi daret, quamvis ille in ipso urbis pala-
tio residens gerendi eius mandasset auspicium, veluti
longae navis gubernaculis praesidentem , totius veli-
fícationis et cursus gloriam meruisse textatus est.

Niebuhrius autem p. XXIX. hanc orationem eandeiun
esse putat, quam, cum consulatum iniret, babuit.

4. Gratiarum actio, cum consulatum iniret.

Hic Panegyricus ad Antoninum Pium Imp. dictus est a.
896 (143). Fronto consul ad M. Caesarem l. 2. 1. Quae
sint aures hominum hoc tempore, quanta in spectan-
dis orationibus elegantia, ex .4ufülio nostro scire
poteris, quantos in oratione mea clamores concitarit,
quantoque concentu laudantium sit exceptum-omni-
bus tunc imago patriciis pingebatur insig-
nis. 4t ubi genus nobile ignobili comparans dixi:
ut si quis ignem de rogo et ara accensum
similem putet, quoniam aeque luceat — ad-
hoc pauca ad murmurati sunt.

Fronto Μητρὶ Καίσαρος l. 2, 2. λόγον συνήγαγόν
τινα περὶ ToU μεγάλου βασιλέως.

λόγον) orationem pauegyricam ad Antoninum Pium de consulalu sao
intelligit.

Fronto ad Antoninum Imp. l. 2, 2. Nae ego post
homines natos et locutos omnium facundissimus ha-
bear, cum tu, M. Aureli, mea scripta lectitas et pro-
bas, et lucrativa tua in tantis negotiis tempora meis
quoque orationibus legendis occupare non inutile. tibi
arbitraris nec infructuosum. Quod vero patris tui
laudes a me in senatu designato et inito consulatu
meo dictas legisti libenter, minime miror.

5 Gratiarum actio in senatu pro Carthaginiensibus.- |
Ea oratio a. u. 906 (153) habita videtur. Is annus

612

cum incendiis Narbone, Antiochiae Carthagine factis in-
signis esset (Capitolinus vita Antonini Pii c. 9. XNar-
bonensis civitas et Antiochense oppidum εἴ Carthagi-
nense forum arsit.) : Antoninus Pius imperator tum alios,
tum Carthaginienses, auxilium eius implorantes, suble-
vavit et pecunia adeo adiuvit, ut aedificia, igni con-
sumta, restituere possent, ut Pausanias testatur ]. 8, 43,
4. . Cuius beneficii Frontonem Carthaginiensibus man-
dantibus gratias in senatu egisse suspicor.

Extat orationis fragmentum in editione Maii p. 332.

6. Oratio de hereditate Matidiae.

Causa hereditaria, M. Antouini Philosophi tempori-
bus acta. Matidia, Antonini Pii matertera per adop-
tionein (Eckhel Doctr. Num. t. 6. p. 470. Maius p. 167.)
cuin diem obiisset , lis hereditaria inter M. Antoninum
Philosophum et Faustinam uxorem et inter Matidiae
legatarios exorta est. Fronto causam imperatoris lege
Falcidia (v. Rein. Róm. Privatrecht p. 381.) defendendam
suscepit, ut ex Epist. ad Anton. Imp. 2, 12 et epist. ad
amicos l. 4, 17. patet. Conf. Niebuhr p. 101.

Antoninus Imp. ad Frontonem l. 2, 15 (p. 169): Ora-
tionem, qua causam nostram defendisti, Faustinae
confestim ostendam.

Faustinae] | uxori Marci Imperatoris.

7. Oratio pro Bithynis.

Fronto Epist, ad amicos l. 1, 18. Orationem istam
pro Bithynis ante annum fere in manus sumseram
et corrigere institueram; tibi etiam Romae tunc
agenti, nonnihil de ista oratione promiseram, et qui-
dem, cum sermo inter nos de partitionibus orationum
ortus esset, dixeram et prae me tuleram , satis me
diligenter in ista oratione coniecturam, quae in cri-
mine mandatae caedis verteretur, divisisse argu-
mentis et refutasse.

ibid. 1. ὁ, 17. In oratione Bithyna, cuius partem
legisse te scribis, multa; sunt nova addita , ut arbitror,
non inornate, locus in primis de vita acta, quem tibi

614

placiturum puto, si legorie, quid? ἐμ simi re JM.
Tullius pro L. Sylla egragie scriptum .neliquit..
8. Oratio adversus Herodem.

Fronto Ti. Claudium Atticum Herodem, quem in
consulatu secutus est a. 896 (143), oratorem graecum,
item magistrum M. Antonini adolescentis, gravibus cri-
minibus accusavit, sed postea reconciliatos accepimus.
Philostratus quoque Vit. Soph.: 44. 1. p. 555. 559 a
multis Herodem in suspicionem vocatum scribit. (v. We-
stermann Gesch. d. gr. Bereds. p. 202):

Fronto ad M. Caesarem 1. 3. 2, et 3. Quin nihil
eitra aausam dicara debeam, quod Heroden laedat,
non ;dubi(o : sed ea, quae in causa. aunt, sunt. atro-
cissima. | Dicendum est de . hominibus liberis, erude-
liter verleratis et spoliatàás, uno uero etiam .occieo.
dicendum δοί, de fülio impio δὲ precum paternorum
üàmmemore, eaeuitia et avaritia exprobranda , egr-
nifax.quidam Herodes in hac causa est canstituandus.
Quod si in éstis cniminibus, quibus causa ni(itur,
putes debere me.ex summis apibus adversarium urgere
et premere , fac ma consilii tui certiorem, το Illud
quidem, ut dixi, firmum et ratum ,habeto, | nihil
extra causam de moribus et cetera eius vita ma dic-
turum. quod si tibi videbitur servire me causae delere,
iam nunc admoneo ne me immoderate usurum qui.
dem causae occasione: atrocia enim sunt crimina
et atrociter dicenda, Illa ipsa de laesis et. spoliatis
hominibus ita a me dicentur , ut fel et bilem sapiant;
sicubi graeculum δὲ indoctum dixero, non erit
internecivum. ibid. 1. 3. 4. et 5. Idem in Epist. ad
Antoninum Imperat. l. 2. 8. Est Herodes summus
nunc meus, quamquam extet mea in eum oratio,
Idem in ep. ad Verum imperatorem ep. 9, ubi eadem
vetba repetivit.

9. Oratjo pro Demonstrato Petiliano contra Asclepipdotum.

In Codice Frontanis legitur Demonstrato ,:sed JJa.
mastrato corrigendum opinatur Maius p; XXVIII.

615

Demestraü enim huius mersinisse dicit. Philostnatum ia
Vitis Sophistarum, in Herode Attico c. 8. 44. 43,
(Westermann Gesch. d. griech. Beredsamk. p. 202.)
Niebuhr autem in alia stat sententia p. XXX. ,Fuit
bie Demonstratus, inquit, homo haud dubie Romanus,
erralque omnino Maius, qui sibi persuasit eundem esse
eum Demostrato illo Atheniensi, cui gravissimae cum
Herode inimicitiae intercesserant, parum tamen sibi
constans, cum inodo Atticum, modo Cirtensem finggit,"
Fronto ad Autoninum Imperat. l. 2. 8. 4diunxi
ego orationem pra Demonstrata Petiliano, de qua illi
scripsi. 4diunxi, inquam, orationem pro Demonstrato,
quam cum primum fratri tuo obtuli, didici ex eo,
4sclepiodotum, qui oratione ista compelletur, a te
non improbari. Quod ubi primum comperi, curavi
eguidem abolere orationem , sed iam pervaserat ἱπ
manus pluriun quam ut aboleri posset. Quid igitur?
quid inquam , nisi Asclepiodotum, cum a te probetur,
mihi quoque fieri amicissimum, tam hercule quam ast
Herodes summus nunc meus, quamquam extet oratio?
Fronto ad Verum limnperat. ep. 9. eadem verba scripsit.

Quamguam extet oratio] | quamquam exlet inea. adversus Herodem
oratio, nihilominus interim conciliati sumus et amici. Maius p. XXVIIII.
hunc locum falso interpretatur ,bac oratione, inquit, se Herodem
laesisse narrat ipse Fronto." — Sed Fronto Herodem accusatione,
de qua supra diximus, laeserat, non oratione, quam pro Demon-
strato habuit: ea enim potius Asclepiodotus offendebatur.

10. Orationes pro Senio Pompeiano.

Fronto ad M. Caesarem l. 5, 34. .$&enius Pom-
peianus in plurimis causis a me defensus , postquam
publicum Africae redemit, plurimis causis rem fa-
miliarem nostram adiuvat.

11. Oratio pro Ptolemaeensibus.

Ptolemais nomen multarum urbium: hoc loeo urbs
Cyrenaica intelligenda. v. Mannert Africa T. 2. p. δά.
Charisius p. 79. Fronto pro Ptolemaeensibus; Ῥα-

rentum tuorum.
19. Oratio in Pelopem.

Hunc Pelopem medicum illum esse crediderim satis

616

eelebrem, Aelio Aristidi et Galeno commemoratum.,
Niebuhr.

Sidonius Epist. 1l, 8. 40. M. Tullius in actionibus
ceteris ceteros, pro 4. Cluentio ipse se vicit; M.
Fronto, cum reliquis orationibus emineret, in Pe-
lopem se sibi praetulit ; C. Plinius pro 4ttia Vi-
riola plus gloriae de centumvirali suggestu domum
retulit, quam cum M. Ulpio, incomparabili principt ,
comparabilem peneg yricum dixit.

13. Oratio adversus Christianos.

Minucius Felix Octavio c. 9. De convivio notum
est , passim omnes loquuntur. Id etiam Cirtensis
nostri testatur oratio: ad epulas solemni die coeunt,
cum omnibus liberis, sororibus, matribus, sexus
omnis homines et omnis aetatis. Jllic post multas
epulas, ubi convivium caluit et incestae libidinis
ebrietate fervor exarsit, canis, qui candelabro nexus
est, iactu offulae ultra spatium lineae, qua vinctus
est, ad impetum et saltum provocatur ; sic everso
et extincto lunine conscio impudentibus tenebris nexus
infandae cupiditatis involvunt per incertum sortis, et
ei non omnes opera, conscientia tamen pariter in.
cesti, quoniam voto universorum adpetitur , quidquid
accidere potest in actu singulorum.

Cirtensia noatri] patria Frontonis Cirla fuit, urbs Numidiae. F»on-
tonem hunc intellizendum esse, ex eodem Minucii libro c. 31. ap-

paret. Covf. Niebubr p. XIX atque Commentatio mea de Minucio
Felice Turici 1824.

Isidorus Originum lib. 15. c. 2, 46, Carcer est, a
quo prohibemur exire, et dictus carcer a coercendo.
Hinc Fronto: ut pergraecari potius amoenis locis
quam coerceri carcere viderentur.

Fronto] Maus p. 335. vere suspicatus est, haec verba ex oratione
adversus Christianos esse sumta. Christianis enim tunc temporis
marini dolores et crucialus plerumque magis p «ti et desiderali eraat
quam voluptas deliciaeque mundi atque carcerem amoenum habebant
locum.

ut pergraecari] totus hic locus, cum deesset in aliquot codicibus , A
F. V. Ottone, qui nuper Isidori Origines edidit, tamquam spurius
eiectus est. Immerito! nec mirum, Isidorum ex Frontone exempla

647

repetivisste. Fronto euim lsidori temporibus magui habitas, el ora-
liones eius in manibus bominum versalae; atque celeri quoque

grammalici saepenumero eius meminerunt,

14. Oratio pro Nucerinis

Maius p. XXVIII. scribit: ,Scilicet ille Sitius, qui
romanam coloniam Cirtae firmavit, eiusque urbis prin-
cipatum tenuit, Nucerinus erat. Quam ob rem merito
Fronto pro metropoli Nuceria causam orvavit.^ — Sed
hanc orationem fictam arbitror. Fulgentius enim multa
vocabula, libros scriptores pro lubitu confinxit, ut
Orellius in Lectt. Petronianis p. 3. scribit. Quamquam
aliter sentit Rothius, novissimus Fulgentii editor, p. XXX.

Fulgentii Expositio sermonum antiquorum p. 564.
ed. Merceri: Justitium dicitur luctus publicus, unde
Fronto oratione pro Nucerinis ait: Denique iustitium
plebi indicitur.

Incerta.

P. Consentii Ars p. 2031 ed. Putsch: Fronto ait:
Et illae vestrae J4thenae, Dorocorthoro. | Apparet
nominativo casu posuisse Dorocorthoro.

Fronto] in oratione quadam. VVestermannus orationi adversus He-
rodem tribuit p. 313.

Dorocorthoro)j Salmasius dicil ad Scriptt. Hist. Aug. T. !. p. 589.
Fronto Durocorthoro posuit pro Durocorthorum.* — Durocortorum
est caput Remorum in Gallia Belgica (die Stadt Rheims). Strabo Geo-
graph. t. 1. p. 257 ed. Coray. Ukert Gallien p. 535,

Declamationes,

1. Laudes fumi et pulveris. Extat haec declamatio
p. 324, ed. Rom. v. Fronto de Feriis /lsiensibus. p. 211.
2. Laudes negligentiae. ibid. p. 398.
9. Laus somni. Fronto de Feriis .4lsiensibus p. 241.
ad M. Caesarem 4, 3. Niebuhr p. 141.
4. rion. Extat p. 229.
CXLVIII. Volumnius Quadratus.

Amicus Frontonis, sed minor natu, ad quem epistolae
tres Frontonis sunt libro 2, ad ;4micos.

Fronto Ep. ad Amic. 1l. 2, 3. Legam , ili, libenter
orationem tuam, quam misisti mihi, et si quid vi-
debitur corrigendum, corrigam.

648

CXLIX. M. Aurelius Antoninus. Philosophus.

Natus est a. u. 874 (121), Capitolini M. Anton.
Philos. c. 1. Eckhel Doctr. Num. t, 7. p. 43. Adop-
tatus ab Antonino Pio a. wu. 8914 (438). Consul a.
893 (140) et 898 (445). Imperium iniit 4, 944: (161).
Mortuus est ἃ. u. 933 (480).

Dio Cassius l. 74, 35. Παμπολλα μὲν yap xe) ὑπὸ
παιδείας ὠφεληήϑη, ἔντε toig δητορικοῖς ἔντε τοῖς ἐκ quao-
σοφίας λόγοις ἀσχηϑιείς᾽ τῶν μὲν γὰρ τὸν re (φρόντωνα
τὸν Κορνήλιον καὶ τὸν ᾿Ηρώδην τὸν ἔζλαύδιον διδασ-
κάλους εἶχεν.

Herodianus Histor. l. 4. 3, τῷ βασιλεύοντι Μάρχῳ..
ἀρετῆς μὲν πάσης ἔμελεν" λόγων τε ἀρχαιύτητορ ἦν
ἐραστὴς, ὡς μηδενὸς κήτε ᾿βωμαίωνμήτε “Ελλήνων ἀπο-
λείπεσϑαν δηλοῖ δὲ ὅσα καὶ εἰς ἡμᾶς ἧἡγϑεν fj λεχϑέντα
πρὸς αὑτοῦ ἢ γραφέντα.

Aurel. Victor de Caesaribus c. 16. M. Boionium,
qui Aurelius Antorrinus habetur, eodem oppido pari
nobilitate, philosophandi vero eloquentiaeque studiis
longe praestantem in familiam atque imperium ad-
scivit J4ntoninus Pius,

Fronto ad M. Caesarem l. 3. 1. Jdem tu , cum in
senatu vel in contione populi dicendum fuit, nullo
verbo remotiore usus es, nulla figura obscura aut
insolenti , ut qui scias eloquentiam Caesaris tubae
similem esse debere, non tibiarum, in quibus est mi-
mus soni, ;

Marcus Antoninus orationes suas Frontoni mittere
solebat, ut mutaret, corrigeret, iudicaret, quae pro-
banda improbandave essent. Conf. Fronto ad .M. Cae-
sarem ἢ. 63. 82. 83, 99. 417. 4144. 145, 177. 484.
245. 248,

Extat etiam liber Frontonis de orationibus ad M.
Antoninum Augustum. Conf. Niebuhr p. 1413. Maius
p. 299 —251 ed. Rom.

1. Gratiarum actio ad Autoninum Pium,

. Fronto ad M. Caesarem l|, 3. ep. 8. p.. 70. Hac
imagine multimodis usi potes, ubi patri tua gratias

649

ages, in qua oratione loowpletiesimum δὲ copiosisst-
mum te esse opartet. — [Nihil .est enim, quod .tit.aut
honestius αἰτοῦ verius aut libentius 4n: omni tua vite
dicas, quam qgued ad ornandas patris tu£ laudes
pertinebit.

9. Oratio Cyzicena.

» Sermo est de terrae motu, quo Cyzicus concussa
est, Cyzici hanc cladem Xiphilinus et Zonaras (XII. 4.)
ad Pii tempora retulerunt, contradicente cum aliis
Reimaro ad Dionem 70, 4, Et sane Frontonis hic lo-
cus calamitatem Cyzicenam sub Marco contigisse docet :
quod vero quidam ad praedictum Dionis locum Cyzicum
cum Smyrna confusam sibi persuaserunt, ii nunc aucto-
ritate "Frontonis coarguuntur.* — Maius p. £47,

Dio 1. 709. 4, "Eni τοῦ ᾿ΑἸντωνίνου λέγεται xol qo-
βερώτατος περὶ τὰ μέρη τῆς Βιθυνίας xoi τοῦ λλη-
σπόντου σεισμὸς γενέσϑαι, καὶ ἄλλας re πόλεις χαμϑεὲν
ἰσχυρῶς καὶ πεσεῖν ὁλοσχερῶς καὶ ἐξαιρέτως τὴν Kv-
ζικον καὶ τὸν ἐν αὑτῇ ναὸν μέγιστόν τε χαὶ κάλλεστον
WV ἁπάντων ξκαταρριφῆναι.

Fronto ad Antoninum Imperat. lib.,1. ep. 2, p. 146.
4n parum «nimadvertés, quanto studio quantoque
favore et voluptate dicentem te andiat senatus. po-
pulusque romanus? et spondeo, quanto seeptus au-
dierit, tanto flagrantius amabit. Ita muita et grata
sunt ingenii et oris et vocis et faeundiae tuae -dele-
nimenta. — Nimirum quisquam superiorum impera-
torum (imperatoribus enim te comparare malo, me
viventibus compararem) quisquam ülorum his fgu-
rationibus uteretur, quae graeci schemata vocant?
INe longius repetam, vel proximo senatu, cum Cy-
£Zicenorum gravem causam commemorares , ia ora£io«
nem iuam figurasti , quam figuras graeci nagaAeay
eppellant, ut praetereundo tamen diceres et. dicendo
tamen praeterires. ἄπ quo multa simul laudanda
sunt; primum hoc te perspexisse sociorum graves
aerummas non.perpetua nec rpcta aut prolixa ora.
tione exaggarandas, indicandas tamen esse àmpensius,

029

ut digni senatus misericordia et auxilio viderentur.
Deinde ita breviter rem omnem atque ita valide elo.
cutus es, ut paucissimis verbis omnia, quae res pos-
ceret, continerentur, ut non ocius aut vehementius
terra, urbem illam quam animos audientium tua ora-
tio moverit. — Sed mihi crede, amplissimum te iam
in eloquentia tenere locum brevique summum eius
cacumen aditurum. — In oratione tua Cyzicena, cum
deos precareris et si fas est, obsecro addidisti:
quod ego me non memini legisse: obsecrari enim et
resecrari populus aut iudices solebant, sed me for-
sitan memoria fugerit: tu diligentius animadvertito.

3. Oratio de L. Vero fratre.

M. Aurelius orationem dixit a. 919 (166), cum L.
frater Armeniam subegisset triumphumque ageret.

Fronto ad Verum Imperatorem. p. 181. 41} quoque
duces ante vos Armeniam subegerunt, sed.una me-
hercules epistola tua, una tui fratris de te tuisque
virtutibus oratio nobilior ad gloriam et ad po-
steros celebratior erit quam pleiique principum
triumphi.

Supersunt in Corpore Iuris fragmenta orationum
Marci Antonini, quae, cum orationes. proprie non sint,
sed edicta potius sive leges, in editione hac omit-
tenda arbitrabar, pariter atque orationes, id est, edicta
imperatorum Helvii Pertinacis, Septimii Severi et Cara-
callae praetermisi, quorum in edit. priore fecimus
mentionein,

CL. L. Aurelius Verus Imperator M. Antonini Philosophi
frater. adoptivus.

Natus a, 883 (130), octo annis minor natu M. Au-
relio. Vid. Eckhel Doctr. Numm., t, 7. p. 87. Adop-
tatus a "ito Antonino Pio a. u. 894 (438). Consul a.
907 (154). Particeps imperii fit a. 944 (161) eodemque
anno cum M. Aurelio iterum consulatum tenet. Consul
a, 920 (167). Mortuus est a. 9229 (169).

Frohto ad Verum Imperatorem 1. p. 175. Ex elo-
quentia tua, quam scriptis ad senatum literis decia.

624

rasti, ego iam hic triumpho. | Eloquentia tua, au-
sim dicere , ineo ductu , Caesar , meoque auspicio
nata est. -

Extabant orationes L. Veri limperatoris. Capitolini
Verus Imperator 2. 24udivit Scaurum grammaticum
latinum, Scauri filium, qui grammaticus Hadriani
fuit; graecos 'Telephum, Hephaestionem , Harpocra-
tionem; rhetores Apollonium, Celerem Caninium ,
Herodem 4tticum; latinum Cornelium Frontonem;
philosophos Apollonium et Sextum: hos omncs amavit
unice atque ab his invicem dilectus est: nec tamen
ingeniosus ad literas. amavit autem in pueritia versus
facere , post orationes , et melior quidem orator fuisse
dicitur quam poeta, imo, ut verius dicam, peior
poeta quam rhetor. Nec desunt, qui dicant , eum
fuisse adiutum ingenio amicorum, atque ab aliis et
illa ipsa, qualiacunque sunt, scripta, si" quidem multos
disertos et eruditos semper secum habuisse dicitur.

1. Gratiarum actio ad Antoninum Pium.

L. Verus hanc gratiarum actionem dixit, cum ab
Antonino Pio vel praetor factus esset vel consul.
Maius p. 131,

Fronto ad M. Caesarem l. 5, 38. Fratris tui ora-
tio me delectavi! ; nam et ornata fuit et cordata, et
certum habeo, eum minimum spatii habuisse ad me-
ditandum.

M, Caesar ad Frontonem l. 5. 39. Fratris autem
mihi gratiarum actio eo laudabilior est, quo minus
ad meditandum, ut coniectas, habuit spatii.

2. Orationes ad senatum.

Verus Imperator ad Frontonem ep. 3. p. 187. ed,
Rom. Quidvis enim subire paratus sum, dum a te
res nostrae inlustrentur. Plane non contemseris et
orationes ad senatum et allocutiones nostras ad

exercitum.
3. Allocutiones ad exercitum.

L. Verus ad bellum Parthicum profectus est a. 045
(162). Orationes, quas in ilo bello ad exercitum habuit,

622

seniptas reliquisse videtur. Extánt etiam numi L. Veri,
bac inseriptione 2DLOCP' TIO insignes. Mionnet de
la rareté et du prix des Médailles romaines T. 1.
p. 240. 241.

Verus Imperator ad Frontoneim ep.3.p. 137. Quidvis
enim. subire paradus sum, dum α te res nostrae illu
strentur. Plane. non contemseris et orationes ad sena-
tum et allocutiones nostrae ad exercitum.

CLI. Appuleius.

Natus Madaurae urbe Africae in finibus Numidiae
et Gaetuliae, Hadriano imperante anno circiter 879
(126). Conf. Hildebrand in Commentatione de vita et
seriptis Appuleii.. Halis 1835. p. 2. Cum Carthagine
primum, deinde Athenis imbutus. esset litteris, Bomae
juri operam dedit causasque agere coepit. Postea in
patriam redux Carthagine vixit et eloquentiae floruit
laude sub Antonino Pio et fratribus M. Antonino
philosopho et Vero.

Augustinus ad Marcellinum Epist. V. 4ppuleius ho-
nesto patriae suae loco natus , et liberaliter educatus,
magnaque praeditus efoquentia.

Sidonius Apollin, Epist. 1. 4, ad Claudianum Ep. 3.
Tuarum aurium peritiae nec Frontonianae gravitatis
aut ponderis Appuleiani fülmen aequiparem.

Appuleius ipse in Floridis p. 37, ubi omnia sua
scripta enumerat, orationes suas a disertis laudatas esse
scribit.

1. Oratio pro se apad Claudium Maximum proconsulem Africae,

Extat haec oratio inter scripta Appuleii sub nomine
Apologia sive de Magia liber. Appuleius accusatus est,
quod Aeiniliam Pudentillam, mulierem nobilem, et ditis-
sinam, magicis artibus allexisset, in matrimonium duxisset
grandemque dotem contra fas extorsisset. Causa acta est
Sabratae, urbe Africae (ubi conventus iuridicus fuisse
videtur. Oudenderp ad. Apolog. p. 525.), quae urbs
nen longe ab Oea abest, ubi Appuleius Pudentilam du-
xerat uxorem, Quando causa, fugrit, acta, incegtum esse

622

seribit Bosscha t; 3. edit. Oudend, p. 507, ELildesbpane
dius autem: p. 2. intra annum 907 (154) εἰ 944 (158)
actam existimat, Claudio Maximo: proconsule Africae,
qui a. 397 (144) consul fuerat. De hac oratione scribit
Augustinus ad Marcellinum Epist. 5. .4ppuleius ad-
versus quosdam, qui ei magicarum artium: crimers
intenderant , eloquentissime 86 defenilit..

9. Oratio pro statua Oeae sibi locanda.
Appuleius eum per tres annos Oeae habitaret, ibique
laude floreret eloquentiae, statua publice in honorem eius
decreta est, "Vid. Bosscha t. 3, p. 508.

Augustinus.ad Marcellinum Epist. 5. | 4ppuleius pro
statua, sibi apud Oeenses locanda , ex qua. civitate ha-
hebat uxorem , adversus contradictionem quorundam
civium litigavit. Quod posteros ne lateret, eiusdem
litis orationem scriptam memoriae commendavit.

4. Oratie pro statua Carthagine sibi posita.

Appuleius Florida p. 76. Quin etiam tibi, nobilitas
senatorum , claritudo civium, dignitas amicorum,
mox ad dedicationem statuae meae libro etiam con-
scripto plenius gratias canam, itemque libro mandabo,
uti per omnes provincias eat, totoque abhinc orbe
totoque abhinc tempore laudes benefacti tui ubique
gentium semper annorum repraesentet.

Daclamationes..
Extant multarum declamationum, partim Carthagine
partim in aliis urbibus ostenlationis.causa habitarum,
fragmenta, — Floridorum enim, quae extant, libri qua-
tuor nihil nisi excerpta declamationum,. colores, loci
orátorii, looi communes esse videntur, Conf. Bosscha
t. 2, p. 4. Hildebrand p. 16. Atque superest adhuc iater
reliqua Appuleii scripta dealamatio integra, ut paulo post
dicemus. Sed aliarum quaque,. quae aetatein. noa. tulere,
habemus notitiam.

1. Oratie.de maiestate Aesculapii.

Hanc (quae non amplius. extat) Qene , Africae nrbe,
Appuleius publiee declamavit.. Argumentum. orationis

624

mysteria sunt dei Aesculapii. — Appuleius in. Apologia
p. 517. Ego ut dixi, multiiuga sacra εἰ plurimos
ritus et varias cerimonias studio veri et officio erga
deos didici, nec hoc ad tempus compono, sed abhinc
fere triennium est, cum primis diebus, quibus Oeam
veneram , publice disserens de Aesculapii maiestate ,
eadem ista prae me tuli, et quot sacra nossem per-
censui. Ea disputatio celeberrima est , vulgo legitur,
in omnium manibus versatur, non tam facundia mea
quam mentione Aesculapii religiosis Oeensibus com-
mendata.

Florida p. 91. ex declamatione Carthagine habita:

Nunc quoque igitur principium mihi apud vestras
aures auspicatissimum ab 4esculapio deo capiam,
qui arcem vestrae Carthaginis indubitabili numine
propitius respicit. Sum enim non ignotus illi sacri-
cola, nec recens cultor nec ingratus antistes, ac iam
et prorsa et vorsa facundia veneratus sum.

9. De deo Socratis.

Extat haec declamatio, et in codicibus una cum Flo-
ridis apte cohaeret.

— — -.ὄ.-

Meminit. Appuleius declamationis cuiusdam, non
orationis forensis, ut mihi videtur, in Apologia p. 445.
De patria mea, quod eam sitam Numidiae et Getu-
liae in ipso confinio meis scriptis ostendisti, quibus
memet professus sum, cum Lolliano 4Avito C. V.
praesente publice dissererem , Seminumidam et Semi-
getulum , non video, quid mihi sit in ea re pudendum.
Atque p. 547. Revalesco, dissero aliquid postulantibus
amicis publice; omnes, qui aderant, ingenti cele-
britate basilicam (qui locus auditorii erat) complentes,
inter alia pleraque congruentissima voce insigniter
acclamant.

CLH. lulius Granianus.

Praeceptor Alexandri Severi. Lampridius vita. Ale-
xandri Severi c. ὃ. 4lexander Severus inm prima

625

pueritia literatores habuit Valerium Cordum et L.
Veturium et Aurelium Philippum libertum patris;
grammaticum in patria Graecum Nebonem, rhetorem
Serapionem, philosophum Stilionem; Romae gram-
maticos Scaurinum, Scaurini filium, doctorem cele-
berrimum, rhetores Iulium Frontinum et Baebium
Macrinum et Iulium Granianum, cuius hodie-
que orationes declamatae feruntur.

CLIII. Alerander Severus.

Natus a. u. 958 (205). Eckhel Doctr. Num. t. 7.
p. 267. Imperium iniit a; 975 (222), 16 annum agens.
Occiditur a. 988 (235), 29 annos natus. .

Orationes.

Lampridius vita Alexandri Severi c. 3. Sed in la-
tinis litteris non multum profecit, ut ex eiusdem
orationibus apparet, quas in senatu habuit
vel in concionibus, quas apud milites vel apud po-
pulum, nec valde amavit latinam facundiam, sed
amavit litteratos homines.

CLIV. P. Licinius Gallienus, Valeriani filius,

Natus a. u. 974 (218). A patre Caesaris dignitatem
obtinet a. 1006 (253). Imperio potitur a. 1013 (260).
Mortuus est a. 1024 (268).

Orationes.

Trebellii Pollionis Gallieni duo c. 114. Fuit Gal-
lienus (quod negari non potest) oratione; poemate
atque omnibus artibus clarus. Fluius est illud epi-
thalamium , quod inter centum poetas praecipuum
fuit. Longum est, eius versus orationesque con-
nectere, quibus suo tempore tam inter poetas quam
inter rhetores emicuit. Sed aliud in imperatore quae-
ritur, aliud in oratore vel poeta flagitatur.

CLV. Postumus iunior.
Eadem aetate, qua Gallienus, vixit.

Meieri Orat. Hom. Kragm. ed. 2. 40

626

Declamationes.

Eius declamationes tam fuere egregiae, ut pro Quin-
tilianeis (v. p. 597) venderentur.

Trebellius Pollio Triginta T yranni 3, Postumus Iunior.
De hoc prope nihil est quod dicatur, nisi quod a
patre appellatus est Caesar, ac deinceps in eius ho-
nore Augustus cum patre dicitur interemtus, cum
Lollianus in locum Postumi subrogatus, delatum sibi
a Gallis sumsisset imperium. | Fuit autem ( quod so-
lum memoratu dignum est) ita in declamationibus
disertus, ut eius controversiae Quintiliano
dicantur insertae, quem declamatorem romani ge-
neris acutissimum vel unius capitis lectio prima sta-
tim fronte demonstrat.

CLVI. M. Aurelius Numerianus , Cari filius.

Natus anno circiter u. 1007 (254). A patre Caesar
dicitur a. 1035 (282). Occisus est a. 4027 (284).

Flavii Vopisci Numerianus c. 1. T. 2. pag. 790.
Numerianus, Cari filius, moratus egregie et vere
dignus imperio, eloquentia etiam praepollens, adeo
ut publice declamaverit, feranturque illius
scripta nobilia, declamationi tamen quam
Tulliano accommodatiora stilo. Versu au-
tem talis fuisse praedicatur, ut omnes poetas sui
temporis vicerit. Nam et cum Olympiío Nemesiano
contendit, qui Halyeutica, Cynegetica et Nautica
scripsit, et Aurelium Apollinarem, iamborum scrip-
torem, iislem, quae recitaverat , editis veluti radio
solis obtexit. Huius oratio fertur, ad sena-
tum missa, tantum habuisse eloquentiae,
ut illi statua non quasi Caesari, eed quasi rhetori
decerneretur ponenda in bibliotheca Ulpia, cui sub-
scriptum est Numeriano Caesari, oratori tem-
poribus suis potentissimo.

CLVII. Antonius.
Aequalis Q, Aurelii Symmachi, consul a. 4135 (382).

627

Falsterus de hoc oratore in Memoriis obscuris aliquid
memoriae prodidit p. 15.

Symmachus Epist. !. I, 89. INVon incognito quidem
nobis eloquii splendore nituisti, sed magnis rebus
accommodata δὲ maiestate scripti aptata gloriam,
quam magisterio ante quaesisti, recens auxit oratio.
Nam praeter loquendi phaleras, quibus te natura
ditavit, simile quiddam planeque conveniens auribus
Patrum, gravitate sensuum, verborum proprietate
sonuisti. Denique etiam hi , quorum Minerva rancidtor
est, non negant facundiam tuam curiae magis quam
caveae convenire. — 4t illi, quos cothurnus altior
vehit et structurarum pegmata delectant, neque tri-
stem soliditatem nec lascivuin leporem consona. laude
celebrarunt. | Haec sunt enim condimenta oris et
pectoris tui, quod nec gravitate horres nec venustate
luxurias, sed ratione fixus ac stabilis germanos co-
lores rebus obducis. Nolo igitur expectes iudicium
meum, ne amore delinquam. |. Quid varia ingenia
senserint, res intimavit. Fuit enim in illa oratione,
quod unusquisque diligeret et pro ingenii sui qua-
litate laudaret. Quare sequere coepta felicia et te
in omnibus aemulare. | Nobis ad testimonium reli-
gionis satis est non siluisse sententiam ceterorum.
Vale.

guam caveae) i. e. theatro. Videtur Autonius antea comoedias vel
tragoedias scripsisse.

CLVIH, 0. Aurelius Symmachus.

Extat de hoc viro iuscriptio in Opere Orellii N.
4187: Q. Aurelio Symmacho viro clarissimo, quae-
stori, praetori, pontifici maiori , correctori Lucaniae
et Brittiorum, comiti ordinis tertii, proconsuli Africae,
praefecto urbis, consuli ordinario, oratori disertis-
simo. Q. Fabius Memmius Symmachus vir clarissimus
patri optimo.

viro clarissimo] viri clarissimi sunt senatores. Casaubonus ad Flav.
Vopisci Aurelianum c. 18. T. 2. p. 459.
quaestori] Symmachus Epist, !|. 9 , 119.

628

praetori] Symmach. Epist. 1. 8, 14.
pontifi] Vbid. 1. 1, 47. Maior autem pontifex Symmachus dicitur,
quia de classe patriciorum sacerdotum fuit. Maus p.EXXX.

correclori] i. e. praetori. Symmachus corrector s, praelor Lucaniae
et Bruttiorum erat a. 1118 (365), Maio teste p. XXX. ed, Rom.
a. 1823. et Orellio.

comiti ord. tertii] Ex inscriptionibus novimus comites ordinis primi,
secundi, tertü.

proconsuli Africae] a. u. 1126 (373).

praefecto urbis] a. ἃ. 1137 (384).

consuli] a. u. 1144 (391).

Eum vitam produxisse usque ad annum circiter 1163
(410), scribit Maius in vita Symmachi, quam et edit.
Mediolanensi a. 1816, et editioni Romanae a. 1823.
adiecit. Conf. Heynii Censura ingenii et morum Sym-
machi in Opuscul. Academ. T. 6. p. 1— 18.

Ausonius in Epistolis Symmachianis l. 4, ep. 32.:
Modo intelligo, quam mellea res sit oratio, quam
delenifica et quam suada facundia. Ille suavissimus,
ille floridus tui sermonis afflatus! Haud quisquam
tta nitet, ut comparatus tibi non sordeat. Quis ita
"Aesopi venustatem , quis sophisticas Isocratis conclu-
siones , quis ad enthymemata Demosthenis, aut opu-
lentiam Tullianam aut proprietatem nostri Maronis

accedat ?
Macrobius in Saturnal. lib. 5, 1. Quatuor sunt

genera dicendi: copiosum, in quo dominatur Cicero,
breve , in quo Salustius regnat; siccum, quod Frontoni
adscribitur; pingue εἰ floridum, in quo Plinius Se-
cundus quondam et nunc nullo veterum . minor
noster Symmachus luxuriatur.

Cassiodorus in Historia tripartita lib. 9, 23. Sym-
machus inter senatores praecipuus habebatur , eratque
romani eloquii eruditione mirabilis, cuius multi quo-
que reperiuntur libri.

Socrates Hist. Ecclesiast. lib. 5, 44. ΟΣύμμαχος
πρῶτος μὲν ἣν τῆς ἐν “Ῥώμῃ συγκλήτου. ᾿Εϑαυμάζετο
δὲ ἐπὶ παιδεύσει λόγων Ρωμαϊκῶν, χαὶ γὰρ αὐτῷ πολ-

629
λοὶ λόγοι συγγεγραμμένοι τῇ Ῥωμαίων γλώσσῃ tvy-
χαγουσι.

Nicephorus Hist. Ecclesiast. 1, 42, 24. Σύμμαχος
πρῶτος ὧν τῆς ἐν Ῥωμῃ συγκλήτου βουλῆς διὰ ϑαύματος
ἦν τοῖς προσοῦσιν αὐτῶ ἀγαϑοῖς, μάλιστα δ᾽ ἐπῃνεῖτο ἐπί
παιδεύσει λόγων ῥωμαικῶγ᾽ πολλοὺς γὰρ καὶ ἄγαν ἀρίσ-
τους λόγους τῇ σφετέρᾳ γλώσσῃ ἐξέδοτο.

"Symmachus orator magis laudatus quam laudandus
esse videtur. nam nulla si superessent orationum fÍrag-
menta, multis. eum arbitraremur praeditum virtutibus:
aequales certe magni facundiam eius aestimabant, et for-
tasse inter oratores illorum temporum longe eminebat.
Sed eae, quae extant, orationes ob alias potius causas
(v. Niebuhr Praefat. p. XVI.) quam propter eloquen-
tiae lumina cognitione sunt dignae.

Symmachus Ep. l. 4, 64. JNec tantum epistolas
poscis, oratiunculas quoque nostras, nondum tibi
editas, deferri in manus tuas praecipis, quae "res
videtur ostendere, quid iudicii habeas de iis, quas
ante sumsisti. Misi igitur ex recentioribus quinque
numero, quarum mihi iam fiduciam fecit publicus
favor.

nondum tibi editas] cod. Paris. ap Duebner. "Vulgo non editas.

quarum tnihi] cod. Paris, "Vulgo quarum uni.

1. Laudes in Valentinianum seniorem Augustum priores.

:Symmachus duos in Valentinianum seniorem pane-
gyricos scripsit, priorem a, u. 1124 (368), quo quin-
quennalia Valentiniani celebrabantur, et imperator se-
cundum obtinebat consulatum. | Edidit Maius et Niebuhr.

29. Laudes in Valentinianum seniorem Augustum posteriores.
Hunc panegyricum dixit orator in Valentiniani con-
sulatu tertio a. u. 1123 (370). Edidit M. et N.
- 9. Laudes in Gratianum Augustum.

Oratio a. u. 1190 (367) dicta, cum a Valentiniano
patre. Gratianus filius, etiam tum puer, Augustus decla-
ratus est. Edidit M. et N.

630

ἃ. Laudes in patres.

Extat fragmentum huius orationis, quae dicta est,
cum nescio quis consulatum iniret; idque cognitione di-
gnum, quia manifestum fit, quomodo tunc teinporis crea-
rentur consules. — Niebuhr p. XVI. scribit: ,Me-
rentur profecto Symmachi fragmenta, ut ab iis stu-
diose evolvantur, quos imperii romani tempora novis-
sima cognoscere iuvet, Mihi quidem inde primum in-
notuit, illa aetate postulatos fuisse a senatu, confirmatos
a principibus consules, cum prius ab uno Augustorum
arbitrio pendere eorum designatio videatur."

5$. Oratio pro patre.

Egisse gratias senatui Symmachum pro patre suo, qui
consul creatus fuerat, scribit Maius. Atque oratio dicta
videtur vel a. u. 1129 (376) vel a. 1430 (277). Incer-
tum enim, cum in Fastis Symmachi patris (de quo v,
Orelli [nscriptt. n. 1186.) desit nomen. Edidit M,
et N.

6. Oratio pro Trygetio.

Dicta est, ut Maius existimat, sub Gratiano. Try-
gelius idem, ad quem data est lex 4 Tit. 20. Cod.
Theod. Honorio et Theodosio Impp. Orator pro re-
stitutione Trygetii gratias agit, tum ad filium Trygetii
transit, quem commendat, ut praeturam consequatur. —
Edidit M. et N.

Symmachus Epist. l. 4. ep. 44. Brew intervallo
cum familiaris mei Trygetii filio praetorio candi-
dato actionis operam spopondissem , animum religio
convenit , ut occasione destinati officii obirem munus
adhuc a me patri debitum, sed , ut dixi, ab illo se-
natui iam solutum. Ergo ad quintum ldus Ianuarü
verba feci in amplissimo ordine.

ibid. l. 4, 52. Orationem meam tibi esse com-
placitam , nihilo sequius gaudeo, quam quod eam
secunda existimatione pars melior humani generis,
senatus, audivit.

634

T. Oratio pro Synesio.

Hac oratione dignitatem senatoriam impetrare con-
tendit Symmachus Synesio, Iuliani filio. Senatores enim
illa aetate, praeter eos, qui genere eam dignitatem
adipiscerentur, suffragiis senatus, non censoria princi-
pum potestate legebantur. vid. Niebuhr p. XVI. Edidit
M. et N. Huc refert Maius epistolam Symmachi l. 5,
49. Oratiunculam, quam proxime in senatu habui,
ad te misi, de qua Carterium tecum plene arbitror
collocutum. Nam petitioni nostrae auditor interfuit.
Et quamvis totius ordinis secunda suffragia cepisse
videamur, in te uno tamen summam testimonii col-
locemus. Eodem pertinere videtur Epistol. 1, 105.
Committo eruditioni tuae vigiliarum mearum testem
libellum, quo nuper in senatu sustuli civium secunda
suffragia.

8. Oratio pro Flavio Severo.

Laudat Syinmachus Severum, qui splendidis functus

muneribus lectus erat in senatum. Edidit M. et N.

9. Laudes in Magnum Maximum tyrannum.

Cum Theodosius Magnus imperator creatus esset a.
4132 (379), et respublica in meliorem statum redigi
coepisset, Magnus Clemens Maximus in Britannia im-
perator creatur, et, quamvis Theodosius ei terras, quas
occupasset, concederet, clam et aperte insidias struit et
per quinquennium bellum molitur. Sed a Theodosio
victus, Aquileiae occisus est a. 1144 (338).

Symmachus Panegyricum in Maximum scripsit, pro-
pter quem vix aberat, ne maiestatis postularetur.

Cassiodorus Hist. Tripart. 1, 9, 23. Symmachus
scripsit Maximi laudem eamque recitavit , | unde
postea reus esse maiestatis videbatur, quamobrem
mortem metuens confugit in ecclesiam. Verum im-
perator "T'heodosius , cum esset perfectissimae Chri-
stianitatis, Symmachum absolvit a crünine; cumque
veniam meruisset Symmachus , apologeticum, id est,

632

satisfactionalem librum ad Theodosium conscripsit
imperatorem.

Suidas 8. Y. Καϑοσίωσις. T. 2. P. 1. pag. 26. ed.
Hal. ὅτι ἐπὶ Θεοδοσίου τοῦ βασιλέως Ῥωμαίων Σύμμαχος
ἀπὸ ὑπάτων εἰς τόν τύραννον Μάξιμον βασιλικὸν λόγον
διεξῆλθε, καὶ δεδιὼς τὸ τῆς χαϑοσιώσεως ἔγκλημα, τοῖς
τῶν ἐκκλησιῶν σηχοῖς προσχαταφεύγει, ὃν ὁ Θεοδόσιος
πασὴς φιλανϑρωπίας ἠξίωσε. Idem tradidit Socrates Histor.
Ecclesiast, 5, 14. Nicephorus Histor, Ecclesiast. 1. 42, 24.

Symmacbus Epist. l. 2, 34. Scio te amicum iu-
stitiae et amantem mei, et vereor, ne suscipias ullum
pro absentis aestimatione certamen atque in te aliqua
odia detorqueas. Peto igitur quiescas. Erit for-
tasse copia mihi asserendae quandoque veritatis apud
aeternum principem, dominum nostrum Theodosium,
cuius erga me favor fecit, ut aliquid interim mo-
liretur invidia. — INon puto bonis temporibus eam
causae meae conditionem futuram, quae sub Tiranno
fuit, cuius litteris ad Marcellini suggestionem datis
homines meos scis esse muitatos. Quod in Pane-
gyrici defensione non tacui.

Ibid. |. 8, 69. Interea frequentibus epistolis de-
sidiam meam stimula, Unum quippe hoc litterarum
genus superest post amaros casus orationum mearum,
quod me ad usum scribendi possit allicere.

10. Defensio panegyrici in Maximum scripti.
Symmachus, cum accusatus esset maiestatis apud
Theodosium imperatorem, propterea quod panegyricum
in Maximum recitasset, defensionem scripsit orationis
suae, et absolutus est ab imperatore. Symmachus Epist.
l. 2, 34 quam supra exscripsimus. Socrates Hist. 5, 14.

11. Panegyricus ad Theodosium imperatorem.

Symmachus Epist. 1. 2, 42, Cum civiles et bellicas
laudes domini nostri Theodosii stili honore percur-
rerem (magis enim contigisse me omnia , quam satis-
fecisse singulis fateor) etiam leges eius bonis pacis
admiscul, quas, ut noveram priscis ademisse admi-

633

rationem, ita reservasse novis parem gloriam non
putabam.

Arusianus Messus Exempla Elocut. p. 217. ed. Lin-
demanni: In cod, Guelferbyt. legitur: arrisit illi. Sym-
machus ad Theodosium imperatorem: Beatum, iam
parvulum meum , cui pium . ..

Symmachus] hic locus suspectus videtar Lindemanno, quod Arusia-
nus e quatuor tantum scriptoribus Cicerone, Salustio, Virgilio, Te-
rentio exempla sua depromere soleat. Sed fortasse alius gram-
maticus hoc exemplum ex orationibus Symmachi addidit, nec fictum
esse arbitror.

Arusianus Messus p. 244. In eodem Guelferb, cod.
legitur: largior hanc rem. Symmachus ad T'heodosium
imp.: Solere principes bona verba largiri.

19. Oratio de censura repudianda.

Maius inscripsit de abroganda censura p. LVIIII.
ed. Rom. Fuere aliquando, qui censorium munus iam
dudum abolitum atque extinctum restituere et vel pri-
vato homini vel senatui deferre cuperent.

Trebellius Pollio narrat in vita Valeriani c. 1. T. 2.
p. 178., senatum imperatore Decio censuisse, ut Vale-
rianus censor fieret; sed euim id munus recusavisse, di-
cens Decio: Haec sunt, propter quae Augustum no-
men tenetis, apud vos censura desedit, non potest hoc
. implere privatus. Veniam igitur eius honoris peto,
cui vita impar est confidentia, cui tempora sic re-
pugnant, ut censuram hominum natura, non quaerat.
Ea res accidit a. 1004 (253). Deinde Symmachi tem-
poribus iterum censuram restituere conabantur. Sym-
machus ipse id consilium repudiavit, cum intelligeret,
hunc magistratum nomine tantum, non re atque pote-
state restitui posse. Conf. Kreuzer Abriss d. róm.
Ant. p. 147. Fuss antiquitates Romanae p. 184. Walter
Gesch. d. róm, Rechts p. 291.

Symmachus Epist. l. 4, 45. Misi ad eruditionem
tuam duas oratiunculas nostras, quarum una ad Po-
lybii filium pertinens ex recenti negotio nata est,
altera dudum, cum res in curia agitaretur, & me

634

parata, nunc opere largiore aucta processit. Huic
argumentum est repudiata censura, quam tunc totius
senatus fugavit auctoritas. Nolo mireris, gravissi-
mum ordinem magisterium respuisse. In oratione
nostra non leves causas evitatae huius potestatis
invenies.

Symmachus Epist. 1l. 4, 29. Commoneo, ne ora-
tionis titulo mutetur de me existimatio tua. Nam
repudiata censura gravat nos principio sola argu-
menti inspectione. Sed ubi dicta legeris, cum sen-
tentia mea in gratiam reverteris. . Hanc partem,
quae tempestate reiecta est, totius ordinis nostri
antetulit auctoritas, ne sub specioso nomine fores
impudentiae ambire solitis panderentur. | Plures uti-
litatis et honestatis assertiones in ipso corpore ora-
tionis invenies.

reiecta eat] resecata est cod. Paris. teste Ducbnero.

Symmachus l. 5, 9. Duas oratiunculas nuper
editas a, nobis misi. Earum una ad urbanos fasces
resultantem tenuit candidatum, alteri argumentum
dedit iam pridem decreto senatus improbata censura.
Sed iudicium meum, cum res acta est, habitum pro-
pagavi opere largiore: nec mihi vitio vertas pri-
$cae severitatis repulsam: nam quaedam, solis spe-
ciosa nominibus , usu et experiundo plurimum nocent.
Hationes sententiae meae lector invenies. Volo tamen
ad inspectionem dictorum parti utrique aequus acce-
das. merebitur, ut spero, orationis assertio, ut tu
etiam, vetustatis patronus , auctoritati ordinis manum
porrigas.

una) oratio pro filio Polybii.
13. Oratio pro Polybii filio. |

Orator in hac oratione Polybium ad praeturam
commendavit, .

Syminachus Epist. 1, 4, 45. Misi ad eruditionem
tuam duas oratiun ulas nostras, quarum una .ad
Polybii filium pertinens ex recenti negotio nata est.

Atque l. 5, 9. Duas oratiunculas nuper editas a

635

nobis misi. Earum una ad urbanos fasces resul-«
tantem tenuit candidatum.

resultantem] i. e. ambientem praeturam urbanam,

14. Gratiarum actio pro Decii urbana praefectura.

Maius scribit p. LVIII.: Gratiarum actio, ut vi-
detur, Honorio pro Decii urbana praefectura, quam
hic anno Chr. 402 administravit. Epist. lib. 7, 50.
Fortasse tamen non oratio fuit, sed epistola, sicuti illa
ad Rufinum pro Flaviani, qui Decium praecessit, prae-
fectura. Ep. ]. 2, 22. 3, 81,

15. Oratio contra Gildonem.

Accusavit maiestatis Gildonem Syimmachus, comitem
utriusque militiae, a. 1449 (396). Gildo enim cum in
Africa tyrannidem arripuisset et Romam retenta annona
fame pressisset: hostis a senatu iudicatus, et Honorius
imperator bellum contra eum suscepit eumque vicit a.
1154 (398) Conf. Orosius l. 7, 36. Claudiani liber
de bello Gildonieo. Schlosser Univ. Uebers. der alten
Welt Ill. 3. p. 173. seqq.

Symmachus Epist. lib. 4, 4. Stilichoni scribit:
Quid de Afrorum dolore et militarium virorum que-
relis consultus praecepto sacro amplissimus ordo
censuerit, plene atque aperte gestorum curialium
inspectione cogn sces. Sed quia me quoque famtlia-
riter indicem gestae rei esse iussisti, summatim ,
quae decreta sunt, non tacebo. | Lectis domini noatri
Honorii 4ugusti literis atque sententiis, decursisque
omnibus paginis, quae Gildonis crimina continebant ,
par bonorum motus erupit: consulti igitur in senatu
more maiorum (neque enim legitimo ordine iudicii
auctoritas stare potuisset), ingenti causae devotis
sententiis satisfecimus. | Adiecta est post rei damna-
tionem pro alimentis populi romani supplicatio: in
metu enim sumus, ne obsit commeatibus annonariis
medii temporis mora et perturbatio plebis oriatur.
Veniet in manus tuas, quid pronunciaverim. Reperies
et facti huius me asseruisse iustitiam, et apud do-

636

minum nostrum 4rcadium causam publicae egisse
concordiae. Vale.

16. Oratio pro Valerio Fertunato, quaesturae candidato.

Agitur in huius orationis fragmento de homine no-
bili, matronae inopis filio, . qui impensis magistratus
ferendis laborabat. Sic Maius, qui primum in edit. Ro-
mana a. 1823. edidit. Idem Valerius intelligendus, ad
quem Symmachus epistolam dedit l. 8, 57.

17. Oratio de ara Victoriae.

Ea oratio non apud imperatorem habita, verum ad
eum missa est, atque extat inter Epistolas Symmachi
l. 40 54. Symmachus Prefectus urbi vetérem deorum
eultum instaurare et aram Victoriae, quae in Iulia curia
usque ad Gratiani tempora collocata, ab hoc imperatore,
precibus indulgente Cbristianorum , remota fuerat, resti-
tuere conatus est, deque ea re consentiente senatus parte
maiore ad Valentinianum iuniorem retulit a. 384 p. Chr.
Ambrosius vero, episcopus Mediolanensis, contra Syin-
machi relationem s. orationem scripsit vicitque adver-
sarium, ut ex duabus Ambrosii Epistolis-(quae in edit.
Iureti Epist. Symmachi adiectae sunt, tum in Ambrosii
Opp. Vol. 2. c, 826 leguntur) videre licet. Prudentius
quoque libros duos contra Symmachi orationem versibus
hexametris scripsit, Conf, Schlosser Univ. Uebers. d.
alten Welt IIL, 3. p. 321 seqq. Bunsen Beschreib. v.
Rom. HI. 2. Roms Foren p. 108.

INDEX AUCTORUM,

qui in commentariis vel explicantur vel emendantur.

pag.
Anthologia latina 535
Asconius 256, 257, 395, 396
Ausonius 216, 344
Catullus 433
Charisius 33, 34, 35, 36, 98,

228, 258, 259, 342, 371,
481, 499, 607
53, 59, 200,
301, 329, 366
223

282, 387

Cicero de Oratore

» . de Republica

» , Bruto
» Oratore 294, 301, 355
» ad Quintum fratrem 475
Diomedes 240, 266, 470, 477,515
Festus 25, 37, 39, 42, 46, 47,
62, 63, 64, 67, 69, 71,
93, 130, 173, 182, 229,

402 , 465
Fronto 30, 70, 273, 518
Fulgentius 617
Gellius 36, 41, 43, 76, 99,

101, 104, 109, 125, 126,

132, 138, 139, 141, 146,

161, 179, 180, 181, 183,

207, 210, 231, 235, 236,

242, 274, 277, 410, 419,

502, 608

Hieronymus in Chronicis 503,

506, 533, 545

Jsidorus de Differenuis 48, 658
(conf. Lersch die Sprach-
philosophie der Alten,

H. 3. 138)
» Originum 1. 49, 193, 247,
616
Iulius Victor 201
Liviue 26,.75

Livji Epitome . 116, 432

- pag.
Macrobius in Saturnalibus 91, 133,
192, 204, 206, 207
Marcianus Capella 599
Nonius 21, 39, 44, 66,69, 80,
118, 127, 129, 355, 437
Ovidius Epistolae ex Ponto 452
Plinius in Hist. nat. 10, 78, 202,
᾿ 222, 249, 492
Plutarchus in Vitis — 230, 232,
268, 411, 449, 457, 521
Pompeii Commentum 248
Priscianus 5, 64, 65, 73, 79,
85, 96, 110, 137, 223,
240, 274, 378, 387 , 397,
469, 501, 606
Quintilianus 347, 369, 401, 402,
438, 442, 464, 477, 496,
513, 569, 571
Scholia Bobiensia 175
(conf. Gerlach der Tod
des P. Cornelius Scipio
Aemilianus 1839. p. 4
et 46)

Scholiasta Boratii
Seneca Controversiarum 528, 531
Servius in Virgilii Aeneidem 67,
413, 424
Eclogas 515
Georgica — 48,
126, 247
380, 426, 511, 512,
518, 522
Taciti Dialogus de Oratoribus 389,
408, 418, 480
247
260, 314, 328
363, 383, 400

234
527

» » »

?? LÀ »

Suetonius

Terentianus Maurus
Valerius Maximus
Velleius

638

INDEX RERUM.

. pag.
Accia Viriola 603
Achaei 112
Acilius Glabrio 50
Acta 339
Acta diurna snpposita 372
Acta forensia 440
Aediles plebis sacrosancti 136
Aediles vitio creati 124
Aes equestre 26, 84
Alfenus 514
Antiochus rex 54
M. Antonius triumvir — 457, 499,

$10, 311
Apollodorus Pergamenus 494

Appii Caeci libri 3

Man. Aquillius 285
Ara Victoriae 636
Argentum infectum, bigatum,
Oscense
Asinius Pollio orator et Asinius
Pollio graminaticus 499, 501
Asia provincia 119, 511
Asitius 479
Athenienses 40
Aufidia 401, 509

Augustus pater patriae appellatus 512

Aurelius Cotta 159, 186
Bathylius 5831, 544
Caerucius 266
Caesar Strabo et Caesar Dictator
couf, 355, 420
Casnar 530
Catilina 396, 414, 429, 430, 437
Cato et Coelius conf, 76
Cato et Cotta 66, 142, 343
Censura repudiata 633
Census absentium 130
Cicero 395, 396, 441, 456

Q. Cicero et M. Cicero conf. 248
Claudius et Calidius conf. 355,437

Ti. Claudius A*ellus tribunus
plebis 183
Claudii oratio super civitate Gal-
lis danda an suspecta ? 578
Coa Nola 464
Coelius et Cato conf. 76

et Caecilius conf, 130, 133,

470

» οἰ Laelius conf, 174, 465,
469

Collegia sacerdotum 170

Cotta et Cato copf, 66, 142, 343
Crepare de inomipatis verbis

peg.
(non de innominatis ut

iu textu legitur) 64

Crispus Vibias et Crispus Pas-
sieuus conf, 587
Man. Curius 303, 318
Cyzicus terrae motu concussa 619
Decius Sainnis 418
Dorocortboruam 617
Domitianus et Donatianus 606
Equo publico merere 61
Evectio 31
Favorinus vetus orator 207
Fiibriatum 496
Floria Floriana Floronia 126
Florales ludi 127
Fornix Fabianus 301
Fregellae 154
Fulvius Nobilior 81
Fuscinius 481
Gildo 635
C. Gracchus 199, 249, 221, 252
Tib. Gracchus 160, 162, 191
Graeci 410
Hasta donatica 25
Helvidius Priscus 601
Herodes Atticus rhetor 614
Hordearius 464
Hos et nos conf. 36
Hyperides pro Phryne 512
liluneris fluvius 33
Iunius Gracchanus 222

(Conf. Mercklin De Iunio

Gracchano Cominentatio

Dorpati 1840.)

Laelius et Caelius conf, 174,
465, 469
» et L. Aelius 176

» duas laudationes Afri-
cani minoris scripsit 174

(Conf. Gerlach Der Tod

des Scipio Aemilianus p. 4.)
Lambrani 353
Lavinia sacra 256
Lecticae 237
Leges Aemiliae 255
» Porciae 20, 223
» Serviliae iudiciariae 299
Lex Aemilia 195
» agraria Marcii Philippi 324
» de ambitu 88
» Aufeia 241
Baebia 89
» Calpurnia de repelundis — 219

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Oratorum romanorum fragmenta : ab Appio inde Caeco et M. Porcio Catone usque ad Q. Aurelium Symmachum"

See other formats